ISSN 1896-4923

III 2013 /

27

BEZPIECZESTWO

NARODOWE

Artyku stanowi fragment kwartalnika Bezpieczestwo Narodowe.

Biaa ksiga
obrony i bezpieczestwa Francji 2013:
pastwo peryferyjnej Europy
jednym z biegunw
wiatowego porzdku
Joanna Paweek-Mendez

Polityka bezpieczestwa i obrony Francji realizowana przez rzd Franois

Hollandea ujta jest w dokumencie wydanym 29 kwietnia 2013 r. pod nazw
Biaa ksiga. Zawiera ona analiz kontekstu strategicznego i gwnych zagroe,
a take strategi obrony i dokadny opis rodkw, niezbdnych do jej realizacji.
W wypadku Francji, charakter jej interesw oraz priorytety s wyznaczane przez
pooenie geograficzne posiadanie zamorskich terenw i departamentw powoduje, e granice tego pastwa stanowi najdalej wysunite przyczki Europy.
Jednoczenie stae miejsce w Radzie Bezpieczestwa ONZ sprawia, e Francja
ma bezporedni wpyw na ksztatowanie bezpieczestwa wiatowego. Czy jednak rwnie globalne s jej ambicje w tym zakresie, w zderzeniu z rzeczywistoci
gospodarcz i finansow? Zapisy Biaej ksigi wskazuj, e Francja szuka rwnowagi midzy zachowaniem penej suwerennoci a pogbieniem wsppracy
z najbliszymi partnerami i rozwijaniem europejskiej kultury obronnoci.

Termin biaa ksiga pojawi si w jzyku francuskim dopiero w drugiej

poowie poprzedniego wieku. Prawdopodobnie zosta zaadaptowany z tradycji anglosaskiej i odnosi si do dokumentw pod t nazw, publikowanych w Wielkiej Brytanii w latach 20. XX w. Jednym z najstarszych wiadectw
tego rodzaju, znajdujcym si w zbiorach francuskiej Biblioteki Narodowej,
jest przetumaczona na jzyk francuski angielska Biaa ksiga z 1919 r. na
temat bolszewizmu w Rosji. Pierwsze definicje sownikowe pojawiaj si
w latach 60. XX w.: terminem biaej ksigi sownik Laroussea w wydaniu z 1966 r. okrela ksig, opublikowan przez oficjalne suby rzdowe
i opisujc kontrowersyjne wydarzenia. Definicja ta moga powsta na pod71

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

stawie wydanej w 1956 r. przez Denise i Roberta Barratw Biaej ksigi na

temat represji w Algierii1.
Pierwsza Biaa ksiga obrony Francji, opracowana w wyniku decyzji gen.
Charlesa de Gaullea w 1972 r., rozpocza tradycj, zgodnie z ktr oficjalny
dokument strategiczny stawa si w swoim wymiarze budetowym podstaw do opracowania ustawy o programach wojskowych. Oprcz wyznaczania ram finansowych biae ksigi do dzi peni jeszcze jedn funkcj, ktr
zdefiniowa Michel Debr, wczesny minister obrony, autor pierwszej Biaej
ksigi obrony opublikowanej w 1972 r. (pierwszy tom) i w 1973 r. (drugi tom).
Wedug zapisw w Pamitnikach2 ministra, Biaa ksiga miaa by instrumentem, pozwalajcym na zapoznanie obywateli z doktryn obrony i uzyskanie
ich poparcia. Jej zadaniem byo wic przedstawienie i wytumaczenie strategicznego wyboru, jakim wwczas byo oparcie obrony pastwa na doktrynie
odstraszania jdrowego (dissuasion)3. W ten sposb Biaa ksiga peni rwnie
funkcj pedagogiczn wzgldem obywateli4. Jej publiczny i otwarty charakter
jest wic take metod zdobycia zaufania spoecznego, co w znacznej mierze warunkuje poparcie realizowanej polityki. Ostatnia z opublikowanych we
Francji biaych ksig obrony nie rni si pod tym wzgldem od pierwszej5.
To, e powstanie nowa Biaa ksiga obrony i bezpieczestwa, jeli
Franois Hollande zostanie wybrany w maju 2012 r. na prezydenta Francji,
byo wiadome praktycznie od pocztku jego kampanii. Zapowied przygotowania Biaej ksigi stanowia jeden z gwnych punktw jego programu,
mimo e nie deklarowa on wikszych rewolucji w zakresie polityki bezpieczestwa i obrony6. Dlaczego wic miaa zosta opracowana nowa Biaa
1

J. Massot, Le chef de lEtat, chef des armes, L.G.D.J. Lextenso ditions, Pary 2011, s. 162163.
Cyt. za J. Massot, op.cit., s. 162.
3
Francuski przymiotnik dissuasion, tumaczony w jzyku polskim jako odstraszanie (bd odstraszanie jdrowe), oznacza w kontekcie doktryny obronnej we Francji odwodzenie przeciwnika od
ataku wycznie za pomoc broni jdrowej. Doktryna ta nie obejmuje we Francji elementw obrony,
ktre w Polsce stanowi doktryn odstraszania. Dlatego te, zdaniem autorki, naleaoby zastanowi
si nad wprowadzeniem do jzyka polskiego terminu dysuazja, wskazujcego wycznie na odwodzenie od ataku za pomoc broni jdrowej, aby rozrni charakter polskich zdolnoci odstraszania (np.
obrona przeciwrakietowa) od zdolnoci jdrowych.
4
J. Massot, op.cit., s. 169.
5
Opublikowana 29 kwietnia 2013 r. Biaa ksiga: obrona i bezpieczestwo narodowe 2013 jest
czwart z kolei we Francji; pierwsza powstaa w latach 19721973 i podkrelaa znaczenie odstraszania jdrowego; kolejna w 1994 r. odnosia si do przemian po zakoczeniu zimnej wojny i profesjonalizacji armii francuskiej; w 2008 r. po raz pierwszy prcz kwestii obrony Biaa ksiga obja take
kwestie bezpieczestwa, skupiajc si na skutkach globalizacji.
6
Na spotkaniu z wyborcami w Paryu 11 marca 2012 r. kandydat F. Hollande podczas wystpienia
programowego na temat polityki bezpieczestwa i obrony ogosi konieczno opracowania nowej Biaej
ksigi.
2

72

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

ksiga? W przedmowie tego dokumentu prezydent F. Hollande wyjania, e

w cigu ostatnich kilku lat znaczce wydarzenia na wiecie spowodoway
konieczno dostosowania strategii do nowej sytuacji7. Wrd tych przemian F. Hollande na pierwszym miejscu wymienia postpujc integracj
gospodarcz i finansow Unii Europejskiej, a take dokonany przez Stany
Zjednoczone przegld priorytetw strategicznych, bdcy bezporedni
konsekwencj koniecznoci ogranicze wydatkw na obron. Innym elementem, na ktry zwraca si uwag w przedmowie, jest niejednoznaczny
bilans wydarze w wiecie arabskim oraz niepewno co do tego, w ktr
stron nastpi rozwj sytuacji politycznej w tym regionie.
Peniejsza odpowied na pytanie: dlaczego nowa Biaa ksiga, znalaza
si we wstpie, zatytuowanym wanie w ten sposb. Niezbdne jest wzicie
pod uwag zachodzcych przemian i uwzgldnienie ich wpywu na strategi
obrony i bezpieczestwa narodowego. Nowa Biaa ksiga przyjmuje dugoterminow pitnastoletni perspektyw czasow. Jej zadaniem jest zdefiniowanie priorytetw, ram dziaania oraz rodkw, ktre trwale zapewni
bezpieczestwo Francji8. Przewiduje si rwnie, e regularnie, co pi lat,
bdzie dokonywany przegld Biaej ksigi.
Gwnym wydarzeniem, ktre spowodowao, e Biaa ksiga z 2008 r. (ze
wzgldu na zawarte w niej konkretne decyzje budetowe) nie moga ju duej
obowizywa, by kryzys finansowy, ktry unaoczni ekonomiczny wymiar
bezpieczestwa narodowego9. Zachwianie rwnowagi finansw publicznych
ma bowiem bezporedni wpyw na niezaleno pastwa, poniewa powoduje jej ograniczenie na rzecz wierzycieli. Dlatego te podstawowym zaoeniem
Biaej ksigi z 2013 r. jest spjno wysikw na rzecz bezpieczestwa i obrony
z priorytetem odbudowy rwnowagi finansw publicznych.

Bezpieczestwo narodowe Francji a jej odpowiedzialno wobec wiata

Czym jest bezpieczestwo narodowe? Pojcie to, wprowadzone po raz
pierwszy do tytuu Biaej ksigi w 2008 r.10, zostao wpisane do ustawy o pro7

Livre blanc: dfense et scurit nationale 2013, La documentation franaise, Pary 2013, s. 7. Wszystkie cytaty pochodz z Biaej ksigi i zostay przetumaczone przez autork artykuu. Istnieje take tumaczenie angielskie Biaej ksigi, ale autorka w przygotowaniu artykuu korzystaa wycznie z oryginau.
8
Ibidem, s. 9.
9
Ibidem, s. 9.
10
Poprzednie dwie Biae ksigi odnosiy si w tytule wycznie do obrony.

73

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

gramach wojskowych z 29 lipca 2009 r.11. Jego zakres wykracza poza obron
terytorium i ludnoci pastwa przed agresj i obejmuje take radzenie sobie
nie tylko z zagroeniami bdcymi wynikiem wrogich intencji, lecz take
katastrofami naturalnymi, sanitarnymi bd technologicznymi. Zadaniem
bezpieczestwa narodowego bdzie wic przyjcie caociowego podejcia
w identyfikacji zagroe oraz odpowiedzi na nie z wykorzystaniem piciu
funkcji strategicznych: wiedzy i uprzedzania12, ochrony, prewencji, odstraszania jdrowego i ostatniej interwencji13.
Biaa ksiga zawiera jednoczenie stwierdzenie, e Francja nie jest jedynym
pastwem, ktre musi walczy z globalnymi zagroeniami, poniewa zmagaj si
z nimi take inne pastwa: w pierwszej kolejnoci czonkowie UE, ktrych czy
z Francj prawdziwa wsplnota przeznaczenia14. Promujc zasad, e w poszukiwaniu oszczdnoci pastwa te powinny wsplnie wykorzystywa dostpne
zasoby, Francja postanawia take o utrzymaniu swoich zdolnoci obronnych na
poziomie pozwalajcym na suwerenn inicjatyw w sytuacji zagroenia. Miar
jej ambicji jest take to, czy bdzie w stanie pocign za sob inne pastwa.
Biaa ksiga, ktra konkretnie i otwarcie prezentuje sposb, w jaki Francja
zamierza zadba o swoje bezpieczestwo, jest rwnie zaproszeniem do dialogu dla pozostaych czonkw UE. Celem miaoby by zdefiniowanie nowego poziomu ambicji15. Miaby on take pozwoli na zastpienie wzajemnego
uzalenienia, niebdcego wynikiem wyboru, zorganizowan wspzalenoci16, ktra byaby w stanie pogodzi zaleno z suwerennoci. Drog tego
dialogu Francja chciaaby jednoczenie zaprezentowa swj wkad w porzdek midzynarodowy, oparty na pokoju, sprawiedliwoci i prawie17.
11

Loi n 2009-928 du 29 juillet 2009 relative la programmation militaire pour les annes 2009
2014 et portant diverses dispositions concernant la dfense.
12
Fr. connatre et anticiper lub connaissance et anticipation funkcja strategiczna o nazwie wiedzie
i uprzedza; funkcjonuje zarwno w formie czasownikowej (np. w tytule powiconym tej funkcji
w Biaej ksidze z 2008 r.), jak i w formie rzeczownikowej. W dalszej czci artykuu autorka przyja
wersj czasownikow, ktra po przetumaczeniu lepiej oddaje, jej zdaniem, merytoryczne znaczenie tego wyraenia. Funkcja wiedzie i uprzedza, ktra zostanie szczegowo objaniona w innym
rozdziale, dotyczy pierwszego etapu, czyli przygotowa do podjcia decyzji. Jej aktorzy to przede
wszystkim suby wywiadowcze oraz wszelkiego rodzaju komrki administracyjne, zajmujce si
prognozowaniem strategicznym. Wiedzie, czyli zbiera wszelkie dostpne informacje i je analizowa, a nastpnie, na podstawie tej wiedzy oraz wynikw prognozy strategicznej uprzedza decydentw o moliwych kierunkach rozwoju sytuacji midzynarodowej.
13
Livre blanc..., op.cit., s. 1011.
14
Ibidem, s. 11.
15
Ibidem, s. 11.
16
Ibidem, s. 12.
17
Ibidem, s. 12.

74

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

We wstpie zwraca si uwag na jeszcze jeden element, ktry okrela si

jako gwn podstaw bezpieczestwa narodowego. Jest to duch obrony,
czyli wyraz wsplnej woli Narodu, ugruntowanej w jego spjnoci oraz
wsplnej wizji jego losu.
Biaa ksiga okrela nastpnie priorytety i zadania Francji w wymiarze midzynarodowym, wskazujc przede wszystkim na to, e przez stae czonkostwo
w Radzie Bezpieczestwa ONZ odgrywa ona aktywn rol w prewencji i zarzdzaniu kryzysami. W swoim przemwieniu prezentujcym zaoenia Biaej
ksigi w Instytucie Wyszych Studiw Obrony Narodowej F. Hollande podkreli, e miejsce w tym organie nakada na Francj obowizek dbania o bezpieczestwo i pokj na caym wiecie. Francja definiuje to nawet jako swoje powoanie: w kadym momencie by w stanie zapewni bezpieczestwo wasne
i mc odpowiedzie na oczekiwania partnerw oraz sojusznikw18. Jako konkretne przykady podaje si decyzje zwizane z zakoczeniem wojny w Libanie
w 2006 r. bd te, dotyczce ostatnio Libii, Wybrzea Koci Soniowej bd Mali.
Biaa ksiga ocenia, e Rada Bezpieczestwa ONZ pozostanie kluczowym organem bezpieczestwa i pokoju w wymiarze globalnym, a poniewa legitymizacja dziaa Rady jest uzaleniona zarwno od efektywnoci jej dziaa, jak
i reprezentatywnoci czonkw, wskazane jest przeprowadzenie reformy tego
organu. Propozycje, jakie skada Francja w tym zakresie dotycz zwikszenia
liczby staych czonkw oraz dziaa na rzecz zwikszenia jej skutecznoci, nie
s one jednak sformuowane w sposb konkretny. W dalszej czci Biaej ksigi
wymienia si kilka pastw (m.in. Niemcy, Japonia i Brazylia), ktre Francja widzi jako nowych staych czonkw Rady, bez okrelenia ich docelowej liczby.
Oprcz Organizacji Narodw Zjednoczonych gwnym gwarantem bezpieczestwa i obrony Francji pozostaje Sojusz Pnocnoatlantycki, oparty
na gbokiej wsplnocie wartoci i interesw19. Z kolei UE ma kluczowe
znaczenie nie tylko jeli chodzi o polityczn czy gospodarcz przyszo
Francji, lecz take stanowi fundament jej bezpieczestwa.

Strategia bezpieczestwa i obrony podstawowe zaoenia

Biaa ksiga definiuje suwerenno Francji jako samodzielno w podejmowaniu decyzji oraz dziaaniu. Zaznacza jednoczenie, e w rodowisku
18

Wystpienie 24 maja 2013 r. w Instytucie Wyszych Studiw Obrony Narodowej (Institut des Hautes
Etudes de Dfense Nationale), prestiowym orodku ksztaceniowym podlegajcym premierowi Francji.
19
Livre blanc..., op.cit., s. 16.

75

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

midzynarodowym decyzje i dziaania Francji musz by zgodne z prawem.

W ten sposb Biaa ksiga wskazuje suwerenno oraz wymg podstawy
prawnej postpowania na arenie midzynarodowej jako dwa filary strategii
bezpieczestwa i obrony.
Jako podstaw suwerennoci, ktr gwarantuje Francji odstraszanie jdrowe, Biaa ksiga wymienia pen niezaleno, ktr musz zapewni odpowiednie zdolnoci, umoliwiajce dokonanie oceny sytuacji, podjcie decyzji oraz rozpoczcie dziaa. Oczywicie wymaga to odpowiednich rodkw, w szczeglnoci wywiadowczych. Duym wyzwaniem w tym zakresie
jest rwnie zagwarantowanie bezpieczestwa systemw informatycznych.
Oprcz tych elementw Biaa ksiga podkrela wpyw, jaki na suwerenno
pastwa wywiera jego sytuacja gospodarcza i finansowa.
Biaa ksiga, podkrelajc konieczno posiadania odpowiednich zdolnoci
w celu zapewnienia bezpieczestwa, zawiera deklaracj, e Francja jest gotowa
dzieli si nimi ze swoimi partnerami z UE. Zgodnie z prezentowanym stanowiskiem, lepsza koordynacja w nabywaniu zdolnoci na poziomie europejskim
pozwoli unikn dublowania wysikw i zapobiec tworzeniu si luk zdolnociowych. W tym kontekcie Biaa Ksiga wymienia wspprac, jak Francja
prowadzi z najbliszymi partnerami, czyli Niemcami (ktre Francja widzi jako
jednego z nowych staych czonkw Rady Bezpieczestwa ONZ po reformie
organu) i Wielk Brytani. Uprzywilejowane partnerstwo, jak wskazuje wyranie Biaa ksiga, obejmuje take Trjkt Weimarski, rwnie w poszerzonej
formule: z Hiszpani i Wochami, oraz pastwa Grupy Wyszehradzkiej.

Ich sia a nasze saboci: definicja zagroe w dobie globalizacji

Globalizacja bya jednym z gwnych wektorw analizy strategicznego otoczenia Francji w Biaej ksidze z 2008 r. Ksiga z 2013 r. potwierdza jej znaczenie, wskazujc jednoczenie na zmiany, jakie zaszy od tamtego czasu: gwatowne i nieprzewidziane zwroty sytuacji, wzmagajce poczucie niepewnoci.
Pierwsz ze strategicznych zmian, jakie wymienia Biaa ksiga, jest kryzys gospodarczy i finansowy, ktry dotykajc przede wszystkim pastwa
Europy i Stany Zjednoczone, a take przekadajc si na czciow utrat ich
znaczenia na arenie midzynarodowej, nie przeszkodzi we wzrocie potgi
Brazylii, Indii czy Chin20.
20

76

Ibidem, s. 2728.

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

Wydarzenia w pastwach arabskich, jako druga gwna zmiana w otoczeniu strategicznym, z jednej strony, jak wskazuje Biaa ksiga, ujawniy
si powszechnych ideaw sprawiedliwoci i demokracji, z ktrymi w dobie
globalizacji musz zmierzy si reimy autorytarne. Z drugiej jednak strony
ukazay te specyfik poszczeglnych pastw, w ktrych ostateczny wynik
rewolucji warunkuje sytuacja etniczna i religijna, a take zdolno do przeprowadzenia reform gospodarczych i spoecznych21.
Niespokojna pozostaje sytuacja na rodkowym Wschodzie22. W Syrii
nastpuje eskalacja przemocy, a brak rozwizania konfliktu arabsko-izraelskiego, w kierunku utworzenia pastwa palestyskiego, przyczynia si do
wzrostu niestabilnoci w regionie. Biaa ksiga przyznaje, e nie jest atwo
przewidzie, w jakim kierunku bdzie ewoluowaa sytuacja w tym obszarze
geograficznym.
Trzeci przemian, do ktrej odwouje si Biaa ksiga, jest strategiczny
zwrot zainteresowania Stanw Zjednoczonych w kierunku Azji i Pacyfiku,
ktry przejawia si w reorganizacji hierarchii ich priorytetw geopolitycznych23. Przypisanie wikszego znaczenia tej strefie ma duy wpyw na strategi Francji, ktra w regionie Oceanw Indyjskiego oraz Spokojnego pozostaje wanym czynnikiem bezpieczestwa. Dodatkowym elementem s
take skutki kryzysu gospodarczego i ich oddziaywanie na budet obronny
Stanw Zjednoczonych, ktre powoduje, e opowiadaj si one za bardziej
zrwnowaonym dzieleniem si kosztami operacji zagranicznych z pastwami europejskimi, ktrym s bardziej skonne powierzy inicjatyw nowych operacji oraz dowodzenie nimi. Biaa ksiga przywouje w tym miejscu
przykad ostatnich operacji w Libii i Mali, zaznaczajc jednoczenie, e o ile
Europa moe otrzyma od USA poparcie dla swoich dziaa na poziomie
politycznym, o tyle nie ma gwarancji co do moliwoci korzystania przez
wojska pastw UE ze zdolnoci bojowych Stanw Zjednoczonych. Francja
jest przekonana, e interwencje zagraniczne USA w coraz wikszym stopniu bd suyy ich osobistym interesom. Zmieni si moe rwnie forma
zaangaowania bojowego, czyli odejcie od wieloletnich misji z uyciem duych nakadw na rzecz byskawicznych operacji si specjalnych24.
21

Ibidem, s. 28.
We Francji geograficzny obszar rodkowego Wschodu, fr. Moyen Orient, odpowiada polskiej definicji terminu Bliski Wschd. Natomiast francuski Bliski Wschd (fr. Proche-Orient) obejmuje:
Turcj, Autonomi Palestysk, Izrael, Jordani, Liban, Syri i Irak, tworzc, razem z pastwami Pwyspu Arabskiego i Egiptem, rodkowy Wschd.
23
Livre blanc..., op.cit., s. 29.
24
Ibidem, s. 30.
22

77

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

Czwarta gwna zmienna dotyczy sytuacji na kontynencie europejskim.

Unia Europejska przechodzi kryzys objawiajcy si w wielu formach: od
kryzysu w strefie euro, skutkujcego czciow utrat zdolnoci oddziaywania na otoczenie, do sabego wzrostu gospodarczego oraz starzenia si
populacji europejskiej. Biaa ksiga stwierdza, e nie wydaje si, aby Europa
bya gotowa przej w wikszym zakresie odpowiedzialno nie tylko za
swoje bezpieczestwo, lecz take szerzej w wymiarze wiatowym, mimo
jednoznacznych sygnaw wysyanych przez USA. Wrcz przeciwnie, jest
obniany poziom wydatkw obronnych, ktry powoduje coraz wiksz niech do angaowania si w misje i operacje w ramach Wsplnej polityki
bezpieczestwa i obrony.
Diagnoza sytuacji midzynarodowej zwraca uwag na kolejn kwesti.
Zasady, ktre le u podstaw porzdku midzynarodowego, wymagaj doprecyzowania i uzupenienia stwierdza Biaa ksiga i proponuje rozpoczcie pogbionej refleksji w ONZ na temat interpretacji prawa do samoobrony ujtego w art. 51 Karty Narodw Zjednoczonych w sytuacji ataku cybernetycznego bd dziaa terrorystycznych, realizowanych przez podmioty
niepastwowe z terenw pastw, ktre s zbyt sabe, aby kontrolowa swoje
terytorium25. Francja zastanawia si take, w jaki sposb mona prbowa
pogodzi konieczno pilnej odpowiedzi na zagroenie z dugotrwaym procesem budowania konsensusu w ramach organizacji midzynarodowych.
Biaa ksiga potwierdza, e wiat sta si prawdziwie wielobiegunowy, a jednoczenie podlega globalnym przemianom. W dalszej czci Biaej ksigi
przeprowadzono analiz zagroe, ktre mog stan na drodze pozytywnej
ewolucji sytuacji na wiecie.
Zagroenia zwizane z uyciem siy
Biaa ksiga zwraca uwag na fakt, e po zakoczeniu zimnej wojny zmieni si panujcy ukad si, szczeglnie w Europie, ktra kontynuowaa proces
integracji w ramach UE i pogbiaa wspprac z pastwami ssiednimi.
Naley jednak bacznie przyglda si wzrostowi zbroje w innych czciach
globu, poniewa te dziaania wskazuj, e ani Francja, ani Europa nie mog
cakowicie wykluczy groby konwencjonalnego konfliktu z uyciem siy.
Jednym z czynnikw, ktry moe spowodowa wybuch takiego konfliktu,
jest wedug Biaej ksigi radykalizacja uczu narodowych, ktra jako wy25

78

Ibidem, s. 32.

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

nik frustracji czy poczucia niesprawiedliwoci dziejowej moe prowadzi

do przeksztacenia si patriotyzmu w niebezpieczny nacjonalizm. Dotyczy
to w szczeglnoci tych pastw, w ktrych stabilno polityczna jest krucha.
Przykadem niestabilnych obszarw s, m.in.: Pwysep Koreaski, Morze
Poudniowochiskie i Wschodniochiskie. Nierozwizany pozostaje pakistasko-indyjski spr o Kaszmir. Biaa ksiga zaznacza, e Francja prowadzi
z Indiami blisk wspprac w ramach partnerstwa strategicznego i uwaa je za czynnik mogcy stabilizowa sytuacj w regionie26. Pastwem za,
ktre znajduje si w kluczowym momencie swojej historii, jest Afganistan.
Francja, ktra zawara z Afganistanem traktat o przyjani i wsppracy na
najblisze dwadziecia lat, zobowizaa si do wspierania procesu transformacji politycznej i gospodarczej oraz rozwoju tego pastwa.
Biaa ksiga odnotowuje rwnie przyspieszony wzrost wydatkw zbrojeniowych Rosji, ktra zwiksza zdolnoci interwencyjne swoich si konwencjonalnych. Zwraca jednoczenie uwag na to, e wzmocnienie zdolnoci morskich pastw azjatyckich nie musi mie znaczenia ofensywnego, tylko suy
zapewnieniu bezpieczestwa handlowych tras morskich, cho przyznaje, e
intensywno wycigu zbroje w Azji jest wpierw odbiciem antagonizmw,
ktre dziel ten kontynent27. Rosja oprcz modernizacji broni konwencjonalnej unowoczenia take swj arsena jdrowy, co przebiega rwnolegle
z intensyfikacj od 2006 r. jej dziaa bdcych demonstracj siy przy wykorzystaniu jako instrumentu blokady eksportu surowcw energetycznych bd
jak w wypadku Gruzji przez uznanie secesji Abchazji i Osetii Poudniowej.
Biaa ksiga przyznaje, e kwestia energetyczna jest obecnie jednym z gwnych narzdzi polityki zagranicznej Rosji, dcej do ustanowienia monopolu
w obszarze dostaw surowcw energetycznych do Europy. Utrudnia to prby
dywersyfikacji rde importu surowcw przez pastwa europejskie28. Francja
nie ma wtpliwoci, e Rosja wyposaa si w rodki zarwno wojskowe, jak
i gospodarcze pozwalajce na prowadzenie polityki siy.
Globalizacja uatwia take dostp do technologii i materiaw niezbdnych do produkcji broni masowego raenia. Na rodkowym Wschodzie
oraz w Korei Pnocnej mamy do czynienia z zagroeniem proliferacj broni nuklearnej, ktre utrudnia osignicie pokojowych rozwiza w regionach niestabilnych politycznie. Bezporednim zagroeniem jest Iran, dysponujcy obecnie pociskami balistycznymi, w ktrych zasigu znajduje si
26
27
28

Ibidem, s. 35.
Ibidem, s. 36.
Ibidem, s. 36.

79

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

terytorium niektrych pastw UE czy NATO. Ponadto oprcz terytoriw

pastw zagroenie balistyczne dotyczy si wojskowych biorcych udzia
w operacjach zagranicznych oraz baz wojskowych w pastwach objtych
umowami o wsppracy obronnej (Biaa ksiga wymienia w tym kontekcie
Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar, Kuwejt i Dibuti)29.
Wci realne pozostaje zagroenie broni chemiczn i biologiczn, o ktrej rozwj Francja podejrzewa pewn grup niewymienionych z nazwy
pastw. Dodatkowo niektre pastwa rozwijaj take ofensywne zdolnoci
cybernetyczne.
Saboci rodzce zagroenia
Sabe pastwo jako rdo zagroe Biaa ksiga okrela sytuacj pastwa zbyt sabego, aby byo ono w stanie zadba o wasne bezpieczestwo
oraz o utrzymanie swojej legitymizacji mianem faktu o nowym znaczeniu
strategicznym30. W dobie globalizacji zagroenia, ktrym dane pastwo nie
jest w stanie sprosta, mog wykracza poza jego granice i mie wpyw na
bezpieczestwo innych. Jednym ze sposobw bezporedniego naruszenia
interesw bezpieczestwa pastwa, nawet daleko od jego granic, jest porwanie obywateli i przetrzymywanie ich jako zakadnikw. Sabe pastwo moe
zosta wykorzystane przez grupy przestpcze bd terrorystyczne jako bezpieczne zaplecze, z ktrego terenu mog planowa ataki na inne pastwa.
Biaa ksiga wymienia w tym kontekcie pastwa Sahelu, Jemen, Pakistan
i Afganistan.
Dlatego wanie wobec zagroe i wyzwa dla bezpieczestwa pastwo
jest pierwsz lini obrony31, take dla swoich obywateli, ktrzy dotknici
zagroeniem wewntrznym staj si wyzwaniem humanitarnym dla wsplnoty midzynarodowej. W zwizku z tym wczesne wykrycie i zareagowanie
na zagroenia wynikajce ze saboci pastwa nabieraj strategicznego znaczenia, poniewa pozwalaj zapobiega tragicznym nastpstwom.
Zagroenia o sile oddziaywania spotgowanej przez globalizacj
Skutki fenomenu globalizacji dla bezpieczestwa pastwa zostay po raz
pierwszy opisane w Biaej ksidze z 2008 r. Pi lat pniej rola globalizacji
29
30
31

80

Ibidem, s. 38.
Ibidem, s. 39.
Ibidem, s. 39.

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

jako czynnika mogcego potgowa zagroenia zostaa wyranie potwierdzona. Przestrze strategiczna zyskaa nowe wymiary, ktre z kolei stay si
potencjalnym polem do proliferacji zagroe i wyzwa. Zjawisko globalizacji doprowadzio do rozwoju handlu midzynarodowego na skal dotd
niespotykan i do oglnowiatowej walki o pierwszestwo gospodarcze,
oparte na zasobach naturalnych32. Przepyw informacji oraz rozwj technologii maj bezporedni wpyw na spotgowanie siy oddziaywania zagroe. Biaa ksiga podaje przykad wykorzystania telefonu komrkowego do
uruchomienia adunku wybuchowego, a take moliwo nabycia systemw
uzbrojenia przez podmioty niepastwowe, jak np. pociski przeciwokrtowe
wykorzystane przez Hezbollah przeciwko Izraelowi. Globalizacja pozwala
na atwiejszy dostp do uzbrojenia grupom terrorystycznym, a jednoczenie
zapewnia natychmiastow mediatyzacj ich dziaa na skal wiatow, co
z kolei przekada si na zagroenie autoradykalizacji jednostek pozostajcych w geograficznym oddaleniu. Jednak dziki narzdziom globalizacji,
jakim jest np. Internet, kady z jego uytkownikw moe zosta poddany
prbie rekrutacji przez organizacje terrorystyczne i w nastpstwie stanowi
zagroenie dla bezpieczestwa terytorium Francji i jego obywateli.
Biaa ksiga nie stwierdza istnienia przesanek, ktre mogyby wskazywa na to, e zagroenie terrorystyczne zmaleje w krtkiej czy redniej
perspektywie czasowej. Wrcz odwrotnie, zauwaa jego geograficzne rozprzestrzenianie si, szczeglnie na terytorium pastw sabych, w wyniku
niestabilnej sytuacji z powodu konfliktw lokalnych. Biaa ksiga wymienia w tym kontekcie obszar Sahelu i Sahary, pnoc Nigerii, Somali, Syri,
Irak, Pwysep Arabski oraz obszar afgasko-pakistaski33. Nie wyklucza
jednoczenie moliwoci wystpienia duego ataku terrorystycznego, zwraca rwnie uwag na coraz czstsze przypadki porwa obywateli.
Systemy informatyczne przez poczenie w globaln sie s coraz bardziej
wraliwe na potencjalne ataki. Gwatowny rozwj tych systemw nie zawsze
szed w parze z rozwojem narzdzi ich ochrony, co zwikszyo podatno
na cyberataki, mogce sparaliowa elementy infrastruktury krytycznej
pastwa. W tym wypadku potencjalni agresorzy to zarwno pastwa, jak
i podmioty niepastwowe oraz jednostki. Wrd zagroe cybernetycznych
Biaa ksiga wymienia przestpczo zwizan nie tylko z kradzie danych
osobowych, lecz take ataki na systemy informatyczne pastw bd przed32
33

Ibidem, s. 41.
Ibidem, s. 44.

81

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

sibiorstw w celach szpiegowskich. Potencjalna wojna w cyberprzestrzeni

jest sklasyfikowana przez Bia ksig jako jedno z najwaniejszych zagroe bezpieczestwa pastwa.
Biaa ksiga odnosi si rwnie do przestrzeni pozaatmosferycznej34.
Nieskrpowany dostp do niej i jej swobodne wykorzystanie s warunkami gwarantujcymi Francji autonomi strategiczn. Pozwala to bowiem na
rozwj technologii, od ktrych uzaleniony jest gwny instrument obrony, czyli odstraszanie jdrowe35. Biaa ksiga stwierdza, e Francja i Niemcy
dysponuj rodkami, ktre mogyby posuy do rozwinicia zdolnoci europejskich w zakresie nadzoru przestrzeni kosmicznej.
Wrd potencjalnych zagroe, ktre mog ulec nateniu w wyniku
globalizacji, Biaa ksiga wymienia jeszcze katastrofy naturalne, sanitarne
czy technologiczne, a take ocieplenie klimatu, powodujce topienie lodowcw Arktyki. Zjawisko to poza zagroeniami natury ekologicznej ma
konsekwencje strategiczne w postaci pojawienia si nowych morskich tras
komunikacyjnych i handlowych36.

Pi priorytetw strategicznych
Powysza analiza, stanowica jedn z czci Biaej ksigi, suy nastpnie opracowaniu priorytetw strategicznych oraz przystosowaniu rodkw
obrony do odpowiedzi na poszczeglne zagroenia. Biaa ksiga prezentuje
pi gwnych priorytetw strategicznych Francji, ustawiajc je hierarchicznie pod wzgldem wanoci podstawowych interesw bezpieczestwa pastwa.
Priorytet pierwszy: ochrona terytorium pastwa oraz obywateli Francji
i zagwarantowanie trwania niezbdnych funkcji pastwa
Francja nie wyklucza moliwoci ataku na jej terytorium w wyniku gwatownego pogorszenia si sytuacji midzynarodowej. Terroryzm zosta uzna34
Mona przypuszcza, e rozrnienie wystpujce w Biaej ksidze midzy przestrzeni pozaatmosferyczn a kosmiczn ma we Francji charakter funkcjonalny i techniczny. Przestrze pozaatmosferyczna moe odnosi si gwnie do przestrzeni egzoatmosferycznej, w ktrej mona dokonywa
intercepcji pociskw rakietowych (w tym z adunkiem jdrowym), dlatego wskazuje si na wykorzystywanie tej przestrzeni jako gwarancji autonomii strategicznej.
35
Ibidem, s. 45.
36
Ibidem, s. 46.

82

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

ny za gwne zagroenie bezpieczestwa, take z potencjalnym uyciem

broni jdrowej, biologicznej, chemicznej lub materiaw radioaktywnych.
Biaa ksiga okrela rwnie jako bardzo prawdopodobne zagroenie atakami cybernetycznymi, mogcymi sparaliowa funkcjonowanie pastwa
i tym samym stanowi akt wojny37. Pastwo musi by jednoczenie chronione przed przestpczoci zorganizowan, kradzie wasnoci intelektualnej, naukowej i technicznej oraz przed katastrofami naturalnymi.
Obrona terytoriw zamorskich Francji, gdzie mieszka okoo 3 mln obywateli, wymaga specyficznych rodkw ze wzgldu na znajdujce si tam
bogate zoa zasobw naturalnych oraz zagroenia w najbliszym ssiedztwie. Biaa ksiga zwraca uwag na konieczno ochrony: Gujany, ktra ma
szczeglne znaczenie strategiczne w zwizku z kosmodromem Kourou; interesw na Pacyfiku (Nowa Kaledonia oraz Polinezja Francuska) oraz na
Oceanie Indyjskim (wyspy La Runion i Mayotte). Obowizek ochrony dotyczy take obywateli mieszkajcych poza granicami Francji, ktrych liczba stale wzrasta. Dlatego te moliwo przeprowadzenia nagej ewakuacji
obywateli z terenw zagroonych pozostaje podstawowym obowizkiem
pastwa.
Priorytet drugi: zagwarantowa wsplnie bezpieczestwo Europy
oraz przestrzeni pnocnoatlantyckiej
Zagroenia, ktre dotycz Francji, w wikszoci dotycz take jej sojusznikw z UE i NATO. Solidarno, ktr deklaruje Francja w odpowiedzi na nie, jest zagwarantowana art. 5 Traktatu pnocnoatlantyckiego oraz
art. 42.7 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej38.
Priorytet trzeci: wsplnie ustabilizowa ssiedztwo Europy
Zarwno w interesie Francji, jak i innych pastw UE jest, aby w ich bezporednim ssiedztwie nie pojawiay si zagroenia bezpieczestwa. Dlatego
te Biaa ksiga okrela jako priorytet dla Francji bezpieczestwo wszystkich
pastw ssiedzkich39.
Zaleca rwnie, aby bacznie obserwowa wschodnie ssiedztwo, gdzie sytuacja wci jest niepewna, tym bardziej jeli wemie si pod uwag zaleno
37
38
39

Ibidem, s. 49.
Ibidem, s. 52.
Ibidem, s. 53.

83

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

Europy od energii pochodzcej z Rosji, Kaukazu i Azji rodkowej. Dlatego

te stosunki z Rosj musz by nieustannie podtrzymywane i umacniane,
w kontekcie, w ktrym miesza si logika siy i wspzalenoci, czasem si
sobie przeciwstawiajc. (...) Umacnianie stabilnoci na wschodnich obrzeach Europy, na bazie wsppracy z Rosj w ramach zasad ustanowionych
ponad 20 lat temu przez Kart Parysk, jest gwnym wyzwaniem dla bezpieczestwa Europy, a wic i Francji40.
Obszar rdziemnomorski stanowi kolejne strategiczne ssiedztwo UE41.
Biaa ksiga wskazuje na liczne wzajemne interesy: dua liczba mieszkacw, ktrzy posiadaj dwa obywatelstwa, inwestycje Francji w regionie, strategiczne bezpieczestwo dostaw surowcw energetycznych oraz wsplne
wyzwania dla bezpieczestwa terroryzm i przemyt.
Obszary o priorytetowym znaczeniu dla bezpieczestwa Francji to take Sahel, Mauretania, Rg Afryki oraz cz Afryki Subsaharyjskiej, rwnie ze wzgldu na obecno obywateli. Jak wskazuje Biaa ksiga, jest to
przestrze, w ktrej zdolno wadz do kontrolowania terytorium wasnego
pastwa moe by niewystarczajca, umoliwi nielegalne przepywy broni czy narkotykw, a jej cakowita utrata jest strategicznym zagroeniem
pierwszego rzdu dla Europy42, czego przykadem jest Mali. Zwrcono
jednoczenie uwag na to, e nasilenie si terroryzmu w omawianym regionie nastpuje w momencie, w ktrym Zatoka Gwinejska ze wzgldu
na swj wzrost demograficzny i gospodarczy staje si gwnym biegunem
rozwoju Afryki. W zwizku ze zwikszonym zaangaowaniem si Europy
w tym regionie ludzkim i gospodarczym zapewnienie bezpieczestwa
na ldzie i na morzu ma znaczenie strategiczne. Biaa ksiga podkrela, e
wsparcie dla uksztatowania architektury kolektywnego bezpieczestwa
w Afryce jest dla Francji priorytetem jej polityki wsppracy i polityki rozwojowej43. Zawartych zostao osiem porozumie w dziedzinie obrony z:
Kamerunem, Republik rodkowoafrykask, Komorami, Wybrzeem
Koci Soniowej, Dibuti, Gabonem, Senegalem i Togo, a take szesnacie
porozumie o wsppracy, majcych na celu umocnienie bezpieczestwa
w pastwach afrykaskich.

40
41
42
43

84

Ibidem, s. 54.
Ibidem, s. 54.
Ibidem, s. 55.
Ibidem, s. 55.

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

Priorytet czwarty: uczestniczy w stabilizacji Bliskiego Wschodu44

oraz pastw Zatoki Perskiej
Stabilna sytuacja w regionie Zatoki Perskiej ma szczeglne znaczenie strategiczne nie tylko dla Francji i Europy, lecz take dla Stanw Zjednoczonych.
Denia Iranu do posiadania broni jdrowej podnosz ryzyko wybuchu
konfliktu w tym regionie. Ze wzgldu na zasoby energetyczne oraz przecinajce to pastwo gwne midzynarodowe trasy handlowe konflikt ten
miaby reperkusje o zasigu globalnym.
Francja zawara porozumienia z trzema pastwami regionu: Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi, Kuwejtem i Katarem. Ponadto umiecia w Abu
Zabi baz wojskow. Podpisaa take porozumienie o wsppracy wojskowej
z Bahrajnem oraz blisko wsppracuje z Arabi Saudyjsk.
Priorytet pity: przyczyni si do pokoju na wiecie
Biaa ksiga okrela Francj jako pastwo o globalnych interesach ze
wzgldu na pozycj polityczn, wyznawane wartoci oraz globaln obecno dziki terytoriom zamorskim. Wskazuje, e jej priorytetem jest obecnie bezpieczestwo Oceanu Indyjskiego jako drogi do Azji, czyli kontynentu, ktrego znaczenie demograficzne, ekonomiczne, polityczne i wojskowe
stale wzrasta. Jest to jednak region niepozbawiony wewntrznych napi
i o wysokim poziomie prawdopodobiestwa wystpienia konfliktu. Wedug
Francji, Indie, ktre s jej partnerem strategicznym od 1998 r., powinny sta
si jednym z nowych staych czonkw Rady Bezpieczestwa ONZ.
Biaa ksiga odnosi si rwnie do sytuacji w Azji Poudniowej. Zwraca
uwag na pozytywne skutki walki z terroryzmem dziki zaangaowaniu
midzynarodowemu w Afganistanie i przyznaje, e sytuacja nadal pozostaje niepewna i wymaga politycznego wsparcia z zewntrz. Jest to konieczne
dla ochrony strategicznych interesw Francji, ktre dotycz kontynuowania
walki z terroryzmem, proliferacj broni jdrowej oraz bezpieczestwa energetycznego. Francja jako nie tylko stay czonek Rady Bezpieczestwa ONZ,
lecz take pastwo sygnatariusz Traktatu o przyjani i wsppracy w Azji
Poudniowo-Wschodniej, czuje si odpowiedzialna za bezpieczestwo w regionie45.
44
45

Zgodnie z francuskim rozumieniem i stosowaniem tego terminu opisanym powyej.

Livre blanc..., op.cit., s. 5758.

85

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

Chiny, ktrych wzrost znaczenia politycznego i gospodarczego na poziomie globalnym rwnie odnotowuje Biaa ksiga, s pastwem, z ktrym Francja nawizaa szczeglnie bliskie relacje od 1997 r. i utrzymuje je
w formule regularnych spotka dwustronnych na rnorodnych szczeblach.
Drugim kluczowym dla Francji pastwem w regionie jest Japonia, ktr take Biaa ksiga wskazuje jako kandydata do staego czonkostwa w Radzie
Bezpieczestwa ONZ. Francja nawizaa rwnie blisk wspprac obronn z Indonezj, Malezj, Singapurem i Wietnamem, przyczyniajc si w ten
sposb do umacniania bezpieczestwa w tym regionie. Obecno Francji na
Pacyfiku, gwnie ze wzgldu na terytoria zamorskie, oraz wsppraca tego
pastwa z Australi (zawarcie partnerstwa strategicznego w 2012 r.) s istotnym czynnikiem stabilizujcym sytuacj w regionie oraz dajcym gwaracj
pomocy w wypadku katastrof naturalnych46.
Jednym z gwnych partnerw Francji w Ameryce aciskiej kolejnym wiatowym biegunie strategicznym jest Brazylia, rwnie postrzegana przez Francj jako naturalny kandydat do staego czonkostwa w Radzie
Bezpieczestwa ONZ. Porozumienie zawarte z tym pastwem w 2006 r.
rozciga si na sprawy wojskowe, zagadnienia przestrzeni kosmicznej, energetyczne, gospodarcze i edukacyjne. Francja zamierza take pogbi wspprac obronn z Argentyn, Chile, Kolumbi, Meksykiem i Peru47.

Sojusz Pnocnoatlantycki i Unia Europejska korzyci i zobowizania

Strategia bezpieczestwa i obrony Francji wiadomie wpisana jest w ramy
tych dwch organizacji. Jest ona wypadkow trzech wymiarw, zdefiniowanych w Biaej ksidze: suwerennoci decyzyjnej, penego zaangaowania
w NATO48 i ambitnego podejcia do UE.

46

Ibidem, s. 59.
Ibidem, s. 59.
48
W marcu 2009 r. wczesny prezydent Nicolas Sarkozy zdecydowa o powrocie Francji po 43 latach do zintegrowanej struktury dowodzenia NATO. W 2012 r. w kontekcie przygotowywania Biaej
ksigi F. Hollande zwrci si do Huberta Vedrinea o przygotowanie raportu oceniajcego t decyzj;
14 listopada 2012 r. opublikowano raport dla prezydenta Hollandea dotyczcy konsekwencji powrotu Francji do zintegrowanej struktury dowodzenia NATO, przyszoci stosunkw transatlantyckich
i perspektyw Europy Obrony. Gwnym wnioskiem tego raportu jest stwierdzenie, e ponowne wyjcie ze zintegrowanej struktury dowodzenia nie jest adn opcj, byoby niezrozumiae i pozbawioby
Francj moliwoci wpywu na Sojusz.
47

86

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

NATO w odniesieniu do Francji spenia trzy podstawowe funkcje: zapewnia

obron kolektywn, jest instrumentem strategicznego partnerstwa transatlantyckiego, a take stanowi ramy dla dziaa wojskowych w wypadku wsplnej
odpowiedzi na zagroenia bezpieczestwa. Francja chce umacnia Sojusz,
czuwajc jednoczenie nad zachowaniem wzgldnej rwnowagi midzy siami jdrowymi, konwencjonalnymi oraz obrony przeciwrakietowej. Najwysz
gwarancj i filarem doktryny obronnej Sojuszu jest bro jdrowa49.
Priorytetem dla Francji jest dostosowanie struktur dowodzenia Sojuszu
do potencjalnych operacji, reforma natowskich agencji oraz poprawa zarzdzania rodkami finansowymi. Biaa ksiga przedstawia take stanowisko Francji w kwestii wsplnego finansowania, ktre musi by pod cis
kontrol i zarezerwowane dla projektw i priorytetowych dziaa, ktre
przynosz korzy wszystkim sojusznikom50. W dziedzinie przemysowej
zadaniem smart defence ma by rwnie promocja programw zaproponowanych przez przemys zbrojeniowy UE51.
Biaa ksiga zaznacza, e UE nie jest konkurencj dla NATO. Obie organizacje uzupeniaj si, a ich bliska i pragmatyczna wsppraca jest nieodzowna. Francja wsplnie ze swoimi partnerami europejskimi podobnie postrzega
wikszo zagroe, a wzajemna wymiana informacji w tym zakresie jest korzystna dla obu stron. Zamierza rwnie dziaa na rzecz rozwijania w ramach
UE wsplnej wizji strategicznej na podstawie analizy zagroe oraz opowiada si za wzmocnieniem roli Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych. Za
istotne uznano wzmocnienie kontaktw midzy parlamentami narodowymi
oraz prowadzenie dyskusji na forum Parlamentu Europejskiego, przybliajce
kwestie bezpieczestwa i obrony spoeczestwu europejskiemu52.
Biaa ksiga podkrela rwnie potrzeb dalszego rozwoju Wsplnej
polityki bezpieczestwa i obrony (WPBiO), co ma bezporedni zwizek
z obecnymi ograniczeniami budetowymi i jest pragmatycznym deniem
do wikszej efektywnoci wydatkw ponoszonych przez pastwa UE na
obron. Biaa ksiga definiuje WPBiO nie tylko jako instrument cywilny
i wojskowy w subie gwnych interesw Unii Europejskiej, lecz take
jako przyczyniajcy si do umacniania wiatowego porzdku i promowania
wartoci europejskich53.
49
50
51
52
53

Livre blanc..., op.cit., s. 62.

Ibidem, s. 63.
Ibidem, s. 63.
Ibidem, s. 64.
Ibidem, s. 65.

87

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

W tym kontekcie Biaa ksiga odnosi si porednio do grudniowego posiedzenia Rady Europejskiej, do ktrej kompetencji bdzie naleao okreli rol, jak Europa zamierza odgrywa na arenie midzynarodowej, oraz
natur porzdku midzynarodowego, jaki Europejczycy chcieliby promowa
w organizacjach midzynarodowych i wobec innych pastw54. Wymienia
w tym miejscu trzy zakresy tematyczne przewidziane do dyskusji przez
Rad: operacje, zdolnoci oraz przemys zbrojeniowy. W duszej perspektywie Francja opowiada si za napisaniem Biaej ksigi Unii Europejskiej,
zawierajcej opis jej interesw i celw strategicznych55.
Biaa ksiga zaleca take prowadzenie przez UE dziaa prewencyjnych
na rzecz bezpieczestwa w ssiedztwie Europy. W pierwszej kolejnoci wymienia w tym kontekcie: kontynuacj dziaa na obszarze Sahelu i Afryki
Rwnikowej, proces pokojowy na Bliskim Wschodzie, wspieranie transformacji politycznej pastw arabskich, uregulowanie konfliktw na Kaukazie
oraz umacnianie pokoju na Bakanach. W tym celu Francja opowiada si
za wzmocnieniem zdolnoci interwencyjnych UE przez wsplne ksztacenie i szkolenie oraz lepsz koordynacj rodkw wojskowych i cywilnych.
Francja pragnie wsppracowa w tych dziedzinach z pastwami, ktre deklaruj podobny poziom ambicji, rwnie w ramach instrumentu traktatowego, jakim jest staa wsppraca strukturalna56.

Strategia gwne wektory jej realizacji

Strategia bezpieczestwa i obrony Francji opiera si na piciu gwnych
funkcjach strategicznych: wiedzie i uprzedza; odstraszanie jdrowe; ochrona; prewencja; interwencja. Stanowi one podstaw doktryny, pozwalajcej
na odpowiednie wykorzystanie zasobw pastwa i zapewniajcej spjno
rodkw administracji, take terytorialnej, przedsibiorstw i podmiotw
o znaczeniu strategicznym w dziedzinie energetyki, komunikacji, zdrowia
czy spoywczej57. W ten sposb Biaa ksiga, oprcz strategicznej analizy zagroe, przedstawia te doktryn polityki obrony Francji, ktra potwierdza
funkcje zdefiniowane ju w Biaej ksidze z 2008 r. O ile gwne zaoenia
pozostay niezmienione, o tyle niektre z nich zostay uszczegowione i od54
55
56
57

88

Ibidem, s. 65.
Ibidem, s. 65.
Ibidem, s. 6566.
Ibidem, s. 70.

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

powiednio zaakcentowane w stosunku do zmian, jakie wystpiy w cigu

ostatnich kilku lat.
Funkcja pierwsza: wiedzie i uprzedza
Biaa ksiga podkrela znaczenie tej funkcji, podniesionej po raz pierwszy do rangi funkcji strategicznej w Biaej ksidze z 2008 r. Wyjania, e
wynika to z faktu, e zdolno samodzielnej oceny sytuacji jest warunkiem
suwerennych decyzji58. Funkcja ta odnosi si do wywiadu oraz do prognozowania strategicznego. Od niej zaley efektywno dziaa operacyjnych,
poniewa zaangaowanie w terenie odbywa si przy wykorzystaniu jak najdokadniejszej wiedzy na temat jego okolicznoci. Zbierane przez wywiad
informacje w poczeniu z prognozowaniem strategicznym towarzysz podejmowaniu decyzji politycznych i operacyjnych, odpowiednio nawietlajc
ich kontekst. Biaa ksiga zauwaa, e su one rwnie polityce zagranicznej oraz polityce gospodarczej pastwa.
Wywiad jako jeden z gwnych filarw funkcji wiedzie i uprzedza
zosta wyposaony w nowe struktury dziki zapisom Biaej ksigi z 2008 r.
Zawarte w niej zaoenia stay si podstaw do opracowania ustaw i innych
uregulowa prawnych. Powoany zosta krajowy koordynator wywiadu jako
bezporedni szczebel kontaktu sub z prezydentem. Utworzono jednoczenie
Krajow Rad Wywiadu, ktrej Biaa ksiga z 2013 r. powierza zadanie opracowania strategii wywiadu. W zwizku z tragicznymi wydarzeniami we Francji
w ostatnich latach59 zaleca ona take wzmocnienie wywiadu wewntrznego.
Biaa ksiga wrd rodkw wywiadu szczeglne znaczenie przypisuje
tym, ktre s umieszczone w przestrzeni kosmicznej, bdcymi zarwno
wasnoci Francji, jak i tym wsplnie wykorzystywanym z sojusznikami
europejskimi. Zapowiada rwnie racjonalizacj zdolnoci obserwacyjnych
przez uycie technologii podwjnego zastosowania. W kwestii wysokich
kosztw tego rodzaju zdolnoci Francja opowiada si za ich wsplnym pozyskiwaniem przez partnerw europejskich.
Biaa ksiga zwraca take uwag na konieczno wzmocnienia kontroli parlamentarnej nad wywiadem przez rozszerzenie kompetencji zespou
parlamentarnego do spraw wywiadu, powoanego ustaw z 2007 r.
58

Ibidem, s. 70.
Sprawa Mohammeda Meraha, terrorysty islamskiego pochodzenia francusko-algierskiego, ktry
midzy 11 a 22 marca 2012 r. zamordowa cztery osoby w szkole ydowskiej w Tuluzie (w tym trjk
dzieci) oraz trzech onierzy w Montauban.

59

89

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

Drugim filarem funkcji wiedzie i uprzedza jest prognozowanie strategiczne. Biaa ksiga zaleca popraw jego koordynacji we waciwych ministerstwach przez ustanowienie mechanizmu, ktry bdzie suy identyfikacji
potrzeb w tym zakresie, opracowaniu planu prac oraz zatwierdzaniu wnioskw i rekomendacji60. Instytucj wyznaczon do koordynacji na poziomie
krajowym jest podlegy bezporednio premierowi Generalny Sekretariat
Obrony i Bezpieczestwa Narodowego. Dodatkowo Biaa ksiga wskazuje
na konieczno wikszego otwarcia si decydentw na niezalen refleksj
strategiczn wyspecjalizowanych orodkw i instytucji badawczych.
Na temat wywiadu oraz refleksji strategicznej powstay take we Francji
dwa interesujce oficjalne raporty. Pierwszy z nich to raport informacyjny deputowanych Zgromadzenia Narodowego Jeana-Jacquesa Urvoasa
i Patricea Verchreego na temat ram prawnych dotyczcych sub wywiadu61. Zawiera on analiz przepisw prawnych, w ramach ktrych funkcjonuje sze sub francuskiego wywiadu, oraz wnioski i rekomendacje. Drugi
raport zosta przygotowany przez senatora Roberta del Picchia62 w imieniu
Komisji Spraw Zagranicznych, Obrony i Si Zbrojnych. Odnosi si do kwestii realizacji zaoe dotyczcych strategicznej funkcji uprzedzania, ujtych
w dwch biaych ksigach opublikowanych w 2008 r.: obrony i bezpieczestwa oraz polityki zagranicznej i europejskiej Francji.
Funkcja druga: odstraszanie jdrowe
Jest to podstawowa, cile defensywna63 bro Francji, ktra mogaby by
uyta wycznie jako obrona konieczna w sytuacji najbardziej powanego zagroenia. Biaa ksiga zaznacza, e odstraszanie jdrowe ostateczna gwarancja bezpieczestwa, ochrony i niepodlegoci Narodu64 jest wkadem
Francji w bezpieczestwo Sojuszu Pnocnoatlantyckiego oraz UE. Jak podkreli w swojej wypowiedzi na temat Biaej ksigi65 Gwendal Rouillard, sekre60

Livre blanc..., op.cit., s. 74.

J.-J. Urvoas, P. Verchre, Rapport dinformation en conclusion des travaux dune mission dinformation sur lvaluation du cadre juridique applicable aux services de renseignement, enregistr la Prsidence de lAssemble nationale le 14 mai 2013.
62
R. del Picchia, Rapport dinformation fait au nom de la commission des affaires trangres, de la
dfense et des forces armes sur le renforcement de la fonction danticipation stratgique depuis les Livres
blancs de 2008, n 585, enregistr la Prsidence du Snat le 8 juin 2011.
63
Livre blanc..., op.cit., s. 75.
64
Ibidem, s. 75.
65
G. Rouillard, wypowied z 17 maja 2013 r., http://www.affaires-strategiques.info/spip.php?article
8155 (dostp: 17 maja 2013 r.).
61

90

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

tarz Komisji Obrony Narodowej i Si Zbrojnych Zgromadzenia Narodowego

Francji, odstraszanie jdrowe oprcz tego, e gwarantuje rozwj technologii
jdrowych wykorzystywanych take w sektorze cywilnym i przyczynia si do
rozwoju gospodarki i przemysu, jest przede wszystkim punktem cikoci
i gwarantem prawa weta Francji w Radzie Bezpieczestwa ONZ.
We Francji doktryna odstraszania oparta jest na uzbrojeniu jdrowym,
przenoszonym drog morsk i powietrzn, utrzymanym na poziomie cisej
wystarczalnoci66. Francja odstpia od prb nuklearnych67, zastpujc je badaniami na podstawie symulacji i dziaa na rzecz rozbrojenia i zmniejszenia
arsenaw nuklearnych na wiecie; swj za utrzymuje na najniszym moliwym poziomie w stosunku do potrzeb, czyli okoo 300 gowic jdrowych68.
Warto podkreli, e odstraszanie jdrowe byo jedyn kwesti, ktra od
samego pocztku prac nad Bia ksig zostaa wyczona z dyskusji decyzj prezydenta F. Hollandea. Ma to istotne znaczenie, tym bardziej e coraz
czciej pojawiaj si opinie przeciwne zachowaniu obu elementw doktryny odstraszania jdrowego, czyli przenoszenia jej drog powietrzn przez
samoloty wielozadaniowe Rafale oraz morsk przez okrty podwodne69.
Argument, na jaki powouj si zwolennicy wycznie jego jednego wymiaru morskiego ma gwnie wymiar finansowy. Jednak przy caym koszcie odstraszania jdrowego w budecie obrony Francji, ktry w 2012 r. wynis okoo 3,5 mld euro, czyli niecae 10 proc. caoci wydatkw obronnych
(0,2 proc. PKB), oszczdnoci wynikajce z rezygnacji z wymiaru powietrznego odstraszania jdrowego byyby nike, jak wskazuje Philippe WodkaGallien, autor Dictionnaire de la dissuasion. Systemy uzbrojenia s ju rozwinite i nie wymagaj ponoszenia dodatkowych kosztw na badania, natomiast samoloty wielozadaniowe Rafale, ktre s przystosowane do przenoszenia gowic jdrowych, peni te inne funkcje70.
66

Livre blanc..., op.cit., s. 75.

Ostatnia francuska konwencjonalna prba nuklearna zostaa wykonana 28 stycznia 1996 r. na
Polinezji Francuskiej (atol koralowy Mururoa). Bya to szsta z planowanych pocztkowo omiu prb
nuklearnych na podstawie decyzji prezydenta J. Chiraca (po wykonaniu szstej prby stwierdzono, e
zebrano ju wystarczajc liczb danych, ktre miay umoliwia w przyszoci przeprowadzanie prb
symulacyjnych). Francja podpisaa Traktat o cakowitym zakazie prb z broni jdrow 24 wrzenia
1996 r. Zosta on ratyfikowany przez Parlament Francji 6 kwietnia 1998 r. tego samego dnia Traktat
ratyfikowaa take Wielka Brytania.
68
Livre blanc..., op.cit., s. 76.
69
S to atomowe okrty podwodne, nosiciele balistycznych pociskw rakietowych (sous-marin nuclaire
lanceur dengins SNLE) w odrnieniu od szturmowych okrtw podwodnych o napdzie jdrowym
(sous-marin nuclaire dattaque SNA).
70
P. Wodka-Gallien, Dictionnaire de la dissuasion, Marines Editions, Rennes 2011, s. 151.
67

91

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

Tym samym znaczenie odstraszania jdrowego, podstawowej doktryny

obrony Francji, poczwszy od pierwszej Biaej ksigi, zostao w peni potwierdzone w 2013 r. i stanowi konkretny instrument realizacji polityki zagranicznej i bezpieczestwa.
Funkcja trzecia: ochrona
Zadaniem ochronnej funkcji strategicznej jest zagwarantowanie integralnoci terytorium Francji oraz obrona obywateli przed wszelkiego rodzaju zagroeniami71. Biorc pod uwag pooenie geograficzne tego pastwa, jest to funkcja
o szczeglnym znaczeniu. Dodatkowo, ze wzgldu na znaczn liczb obywateli
Francji mieszkajcych w innych pastwach, czy si ona bezporednio z ostatni z funkcji, interwencyjn. Biaa ksiga precyzuje, e realizacja jej, zgodnie
z traktatow klauzul solidarnoci, moe obj rwnie terytoria pastw UE72.
Funkcja ochronna wymaga staego monitorowania sytuacji bezpieczestwa nie tylko terytorium pastwa, lecz take miejsc, w ktrych pozostaj
obywatele francuscy. W tym kontekcie ma ona bezporedni zwizek z funkcj wiedzie i uprzedza. Jej praktycznym wymiarem jest przygotowanie
si do potencjalnej interwencji w sytuacjach zagroenia, czyli przygotowanie odpowiednich planw dziaania, a take zapewnienie rodkw umoliwiajcych przeprowadzenie operacji ochrony terytorium bd obywateli.
Biaa ksiga precyzuje, e funkcja ta jest realizowana zarwno przez suby
wojskowe, jak i cywilne, cznie z administracj terytorialn.
Co interesujce, Biaa ksiga definiuje jako jeden z wymiarw funkcji
ochronnej obron przeciwrakietow, umieszczajc j w kontekcie udziau
Francji w realizacji programu NATO, rozwijajcego wsplny system dowodzenia i prowadzcego do koordynacji rodkw tej obrony. Precyzuje jednoczenie, e zdolno ta, czysto defensywna, nie byaby w stanie zastpi odstraszania jdrowego73. Obrona przeciwrakietowa moe jednak odgrywa
rol uzupeniajc w stosunku do odstraszania jdrowego pod warunkiem
sprawowania nad ni cisej kontroli politycznej. W tym miejscu wskazuje
si jednoznacznie na to, e priorytetem dla Francji jest rozwijanie zdolnoci przeciwrakietowych na potrzeby teatru operacji, a europejski przemys
zbrojeniowy powinien mie w tym znaczny udzia74.
71
72
73
74

92

Livre blanc..., op.cit., s. 76.

Ibidem, s. 77.
Ibidem, s. 79.
Ibidem, s. 79.

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

Funkcja czwarta: prewencja

Strategiczna funkcja prewencji dotyczy zarwno terytorium pastwa, jak
i dziaa Francji poza jej granicami. Wrd sposobw jej realizacji Biaa ksiga wymienia opracowanie norm krajowych i midzynarodowych w zakresie
zagroe naturalnych i technologicznych, walk z przemytem, rozbrojenie
oraz umacnianie pokoju. W wypadku dziaa midzynarodowych stanowi
one prawny instrument, pozwalajcy na kontrol wraliwych technologii
oraz przeciwdziaanie proliferacji broni masowego raenia. Dlatego te zadaniem, jakie wyznacza sobie Francja, jest kontynuowanie zaangaowania
zarwno na rzecz umacniania oraz ujednolicania uregulowa midzynarodowych w tym zakresie, jak i czuwania nad ich przestrzeganiem75.
Praktyczny wymiar funkcji prewencyjnej odnosi si do wykonywania dziaa, prowadzcych do stabilizacji pastw znajdujcych si w sytuacji kryzysowej.
Dziaania te, majc charakter prewencyjny, pozwalaj zapobiec pogbianiu si
wewntrznych konfliktw w niestabilnych rejonach. Dlatego te Francja uwaa za swj polityczny priorytet pomoc pastwom w trudnej sytuacji, znajdujcym si w obszarach, mogcych negatywnie wpyn na ich bezpieczestwo76.
Pierwszym zadaniem strategii umacniania pokoju jest skoncentrowanie wysikw na utwierdzeniu penoprawnej wadzy danego pastwa (m.in. przeprowadzenie wyborw), wspierajc j w kontrolowaniu swojego terytorium. Biaa
ksiga zwraca uwag na konieczno realizacji dziaa prewencyjnych w duchu
podejcia globalnego, czyli obejmujcego pomoc rozwojow, wojskow, policyjn, sdow i administracyjn, oraz koordynacj wysikw w tym zakresie
w ramach organizacji midzynarodowych (ONZ, UE).
Biaa ksiga zwraca rwnie uwag na to, e rozmieszczenie si zbrojnych
w pastwach, z ktrymi cz nas [Francj przyp. J.P.M.] uprzywilejowane
wizy, bd w wybranych obszarach morskich nastpuje tam, gdzie skupiaj
si strategiczne funkcje prewencji, interwencji oraz wiedzy i uprzedzania.
Siy te mog przyczyni si do tego, aby odwie podmioty pastwowe bd
niepastwowe od wywoania otwartego konfliktu lub prowadzenia dziaa
destabilizujcych. Mog rwnie zaangaowa si w dziaania kontroli obszarw, umacniania pokoju lub w operacje ewakuacji obywateli77. Dlatego
te, aby osign cel prewencyjny, Francja zakada rozmieszczenie swoich
si na jednym bd dwch obszarach morskich, w bazie w Zjednoczonych
75
76
77

Ibidem, s. 7980.
Ibidem, s. 80.
Ibidem, s. 8182.

93

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

Emiratach Arabskich oraz w kilku bazach w Afryce. Biaa ksiga zapowiada jednoczenie przeksztacenie charakteru baz w Afryce: bd wyposaone
w elastyczne zdolnoci szybkiego reagowania oraz bd wsppracowa z siami afrykaskimi, aby te mogy w wikszym stopniu przej odpowiedzialno za wasne bezpieczestwo.
Funkcja pita: interwencja
W razie interwencji si zbrojnych Francji poza jej granicami Biaa ksiga przypisuje im trzy gwne cele: zapewnienie bezpieczestwa obywatelom
Francji, obron interesw strategicznych (w tym take interesw pastw
sojuszniczych) oraz realizacj swoich zobowiza midzynarodowych.
Wymieniono take obszary, ktre Francja uwaa za priorytetowe ze wzgldu
na swoje bezpieczestwo, i sprecyzowano, e niezbdne jest, aby pastwo dysponowao rodkami pozwalajcymi na zaangaowanie si na tych terenach. S
to peryferyjne obszary Europy, basen Morza rdziemnego, cz Afryki od
Sahelu do Afryki Rwnikowej, Zatoka Perska oraz Ocean Indyjski78.
Jeli chodzi o rodzaje interwencyjnego zaangaowania si Francji, to Biaa
ksiga wskazuje zarwno na operacje prowadzone samodzielnie, jak i w koalicji: jako pastwo gwnodowodzce bd wspierajce. Podstaw wojskowej
strategii zaangaowania zewntrznego staje si zasada autonomii strategicznej, z jednej strony, pozwalajca na podjcie suwerennej decyzji o rozpoczciu
operacji, a z drugiej strony, oparta na wymogu posiadania rodkw, umoliwiajcych jej realizacj79. Warto zwrci uwag na to, e Biaa ksiga opracowywana bya w trakcie interwencji Francji w Mali, kiedy w sposb praktyczny
realizowano powysze zapisy o umacnianiu orodka wadzy, przeprowadzeniu wyborw, kontroli terytorium pastwa oraz pomocy rozwojowej.

rodki realizacji strategii bezpieczestwa i obrony Francji

Ostatni rozdzia Biaej ksigi powicony jest rodkom, pozwalajcym na
realizacj opisanej powyej strategii bezpieczestwa i obrony Francji, czyli jej wymiarowi praktyczno-finansowemu. Dokumentem prawnym, ktry
powstaje na podstawie zaoe przedstawionych w Biaej ksidze, jest wielo78
79

94

Ibidem, s. 82.
Ibidem, s. 83.

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

letnia ustawa o programach wojskowych. Przygotowana na podstawie Biaej

ksigi z 2008 r. ustawa na lata 20092014 zakadaa stabilizacj wydatkw
na obron i oszczdnoci zwizane z redukcj personelu o 54 tys. Nastpnie
od 2012 r. wzrost budetu o 1 proc. rocznie. Jednake kryzys finansowy
zaburzy ambitne plany i spowodowa znaczne zaduenie resortu. W stosunku do przyszych wydatkw Biaa ksiga zaznacza, e musz one by
zgodne z rzdowym celem przywrcenia rwnowagi finansw publicznych
w 2017 r. W latach 20142025 poziom wydatkw okrelono na 364 mld
euro, z czego 179 mld w latach 20142019, czyli w okresie objtym najblisz ustaw o programach wojskowych80.
Biaa ksiga odnosi si bezporednio do ogranicze finansowych, definiujc za pomoc czterech zasad nowy rodzaj podejcia do realizacji strategii zaangaowania militarnego. Na pierwszym miejscu stawia opisan ju
powyej zasad autonomii strategicznej; nastpnie spjno modelu wojska
z potencjalnymi scenariuszami zaangaowania si; zasada trzecia dotyczy zachowania rnego rodzaju si, zdolnych do realizacji funkcji strategicznych
na poziomie umoliwiajcym wzicie udziau w operacjach o rnorodnym
charakterze; czwarta zasada za zakada konieczno szukania moliwoci
wsplnego dzielenia si zdolnociami (i wykorzystania ich)81 oraz rodkami
obrony, take z partnerami europejskimi.
Aby moliwe stao si pogodzenie celw strategicznych z moliwociami budetowymi, Biaa ksiga okrela precyzyjnie format si zbrojnych oraz
kontrakt operacyjny, czyli sposb wykonania postawionych przed nimi
zada. Armia musi by w stanie wypenia swoje trwae obowizki, czyli
zapewni zdolnoci odstraszania jdrowego. W ramach ochronnej funkcji
strategicznej przewiduje si zaangaowanie do 10 tys. onierzy wojsk ldowych oraz stosownych rodkw morskich i powietrznych, uzupenionych
80

Projekt ustawy o programach wojskowych zostanie przedoony do dyskusji parlamentarnej we

wrzeniu 2013 r.
81
W jzyku francuskim tego rodzaju wsplne wykorzystanie okrela sowo mutualisation. Termin
mutualizacja zaczyna pojawia si take w jzyku polskim, w najczciej w kontekcie mutualizacji
dugw. Mutualisation oznacza oddanie czego do wsplnej dyspozycji i solidarnego wykorzystywania przez czonkw danej grupy. Odpowiednikiem tego terminu w jzyku angielskim moe by
pooling and sharing. Jako przykad mutualizacji w obronnoci podaje si Europejskie Dowdztwo
Transportu Powietrznego pastwa czonkowskie Dowdztwa oddaj do dyspozycji partnerw swoje samoloty transportowe, gdy z nich nie korzystaj. Z kolei, gdy same potrzebuj wsparcia partnerw,
mog si o nie zwrci. Francja najczciej przywouje sytuacj, gdy ze wzgldu na udzia wszystkich
swoich samolotw transportowych w interwencji w Libii korzystaa z samolotw uyczonych przez
Niemcy do celw szkoleniowych dla swoich onierzy (skoki spadochronowe), przeprowadzanych na
poudniu Francji. Podobnie, koordynacja lotw transportowych np. do Afganistanu, pozwala w optymalnym stopniu wykorzysta dostpn adowno jednego przelotu przez kilka pastw.

95

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

zdolnociami obrony cybernetycznej. Funkcja prewencyjna realizowana jest

przez bazy wojskowe oraz siy rozmieszone na morzu, w Zjednoczonych
Emiratach Arabskich oraz w Afryce. Odpowiednie rodki zostan take zapewnione do wypenienia funkcji wiedzie i uprzedza, cznie z obserwacyjnymi i taktycznymi samolotami bezzaogowymi.
Aby mc samodzielnie zareagowa na sytuacj kryzysow, Francja bdzie
utrzymywa w gotowoci 5 tys. onierzy. Pozwoli to na utworzenie poczonych si szybkiego reagowania liczcych 2,3 tys. onierzy. Bd one mogy w cigu 7 dni by rozmieszczone w odlegoci 3 tys. km od terytorium
Francji bd bazy znajdujcej si poza jej granicami. Do tego czasu akcja
natychmiastowa bdzie moga by przeprowadzona przez siy powietrzne82.
W wypadku dugotrwaych misji zagranicznych moliwe bdzie zaangaowanie si najwyej w trzy operacje rwnoczenie, z uyciem si specjalnych, brygady oglnowojskowej liczcej do 7 tys. onierzy, uzupenionej
o siy morskie oraz okoo 12 samolotw bojowych. Przewidziano take potencjalny udzia w wikszej operacji o duej intensywnoci z uyciem si
specjalnych, okoo 15 tys. onierzy (dwie brygady oglnowojskowe) ze
skadu si ldowych, do 45 samolotw bojowych (w tym samoloty lotnictwa morskiego) i morskiego zgrupowania uderzeniowego zoonego z lotniskowca lub uniwersalnych okrtw desantowych wraz z jednostkami towarzyszcymi (fregaty, uderzeniowy atomowy okrt podwodny i samoloty
patrolowania morskiego).
Do 2025 r. Biaa ksiga przyznaje priorytet rozwijaniu zdolnoci wywiadowczych, analizie informacji i jej przekazywaniu. Wie si to ze wzmocnieniem zdolnoci technicznych (m.in. obrazowanie satelitarne i lotnicze),
zaproponowanych do wsplnego wykorzystania przez partnerw europejskich, i zwikszeniem zasobw ludzkich83. Znaczny wysiek bdzie te woony w rozwijanie zdolnoci cybernetycznych, zarwno defensywnych, jak
i ofensywnych. Siy specjalne, jako zasadniczy element wszystkich operacji, bd wzmocnione ilociowo i lepiej wyposaone w rodki dowodzenia.
Zdolno operacyjna si ldowych bdzie wynosi 66 tys. onierzy, wyposaonych w 200 czogw cikich, 250 czogw rednich, 2,7 tys. wielozadaniowych pojazdw opancerzonych, 140 migowcw rozpoznawczych
i szturmowych, 115 migowcw wielozadaniowych i okoo 30 taktycznych
samolotw bezzaogowych. Marynarka wojenna oprcz rodkw prze82
83

96

Livre blanc..., op.cit., s. 91.

Ibidem, s. 9394.

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

znaczonych do odstraszania jdrowego (4 okrty podwodne wyposaone

w pociski rakietowe z gowicami nuklearnymi) dysponowa bdzie lotniskowcem, 6 szturmowymi okrtami podwodnymi o napdzie jdrowym,
3 uniwersalnymi okrtami desantowymi, 21 fregatami, 15 okrtami patrolowymi, 6 lekkimi fregatami oraz lotnictwem patrolowania morskiego, a take
moliwociami zwalczania min. Siy powietrzne maj obejmowa 225 samolotw bojowych (cznie siy powietrzne i lotnictwo morskie), okoo 50
samolotw transportu taktycznego, 7 samolotw wczesnego wykrywania
i ostrzegania, 12 wielozadaniowych samolotw tankowania powietrznego,
12 rozpoznawczych samolotw bezzaogowych szczebla operacyjnego, lekkie samoloty rozpoznawcze oraz 8 systemw obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej redniego zasigu.
andarmeria dysponowa bdzie niezbdnymi zdolnociami, utrzymanymi na obecnym poziomie. Ambitnej reformie podlega bdzie natomiast
wojskowa suba zdrowia w celu wykorzystania moliwoci uzupeniania si
ze sub publiczn84.
Biaa ksiga stanowi take o zmniejszeniu liczby personelu wojskowego
i cywilnego o kolejne 24 tys. w latach 20142019; do tego doliczy naley
pozostae 10 tys., przewidziane jeszcze przez Bia ksig w 2008 r. (zaplanowano zmniejszenie o 54 tys. w latach 20092015).
Warto zwrci uwag na to, do jakiego stopnia konkretne s zapisy Biaej
ksigi w kwestii uzbrojenia czy liczby personelu wojskowego. Oznacza to,
e w trakcie opracowywania Biaej ksigi, czyli dostosowywania zaoe
strategicznych do rozwiza praktycznych, dokonuje si wyborw o bezporednich przeoeniach finansowych, majcych wpyw nie tylko na sektor
obronny, lecz take za porednictwem przemysu zbrojeniowego na gospodark pastwa. Std obecno przedstawicieli resortu finansw oraz gospodarki w komisji Biaej ksigi oraz jej formalne bezporednie przypisanie do
administracji prezydenta Francji. To rozwizanie ma zalet caociowego
podejcia do kwestii polityki obrony i bezpieczestwa oraz wpisanie strategii i rodkw jej realizacji w spjny kontekst polityki pastwa, rwnie
w wymiarze budetowym.
Opisane powyej rodki realizacji strategii w postaci uzbrojenia odnosz si bezporednio do kolejnego rozdziau Biaej ksigi, ktry powicono przemysowi sektora obronnego i bezpieczestwa. Jest on definiowany
jako jeden z gwnych czynnikw, decydujcych o autonomii strategicznej
84

Ibidem, s. 9497.

97

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

Francji i gwarantujcych bezpieczestwo dostaw niezbdnego wyposaenia

siom zbrojnym. To sprawia, e staje si on integraln czci systemu bezpieczestwa i obrony o charakterze strategicznym. Przemys zbrojeniowy ma
take znaczcy wkad w gospodark pastwa: okoo 4 tys. przedsibiorstw,
obroty handlowe w wysokoci 15 mld euro, 150 tys. miejsc pracy (w tym
20 tys. wysoko wykwalifikowanych)85. W dziedzinie bezpieczestwa przemys Francji generuje obroty do wysokoci 6 mld euro plus dodatkowe
3 mld z usug realizowanych na potrzeby tego przemysu.
Francja eksportuje 2540 proc. swojej produkcji zbrojeniowej i wynik ten
zawdzicza w gwnej mierze wysoko rozwinitym technologiom. Dlatego
te priorytetem strategicznym bdzie utrzymanie poziomu wydatkw na
badania i rozwj. Biaa ksiga zapowiada rwnie przyjcie szczeglnych
rozwiza na rzecz wsparcia i rozwoju maych i rednich przedsibiorstw.
W odniesieniu do wsppracy zbrojeniowej realizowanej z Wielk
Brytani Biaa ksiga zakada jej otwarcie na innych partnerw europejskich. Rozpoczcie wsplnych programw europejskich naley poprzedzi
procesem ujednolicenia specyfikacji operacyjnych oraz dopasowania kalendarzy wymiany uzbrojenia w wybranych pastwach majcych wol i ambicj bliszej wsppracy. W tym wzgldzie Francja jest zdania, e Europejska
Agencja Obrony powinna odgrywa rol inkubatora przyszych programw
wsppracy technologicznej i przemysowej86.

Biaa ksiga autorzy i metoda

Prace nad now Bia ksig rozpoczy si kilka tygodni po wyborze
Franois Hollandea na prezydenta Francji. Listem z 13 lipca 2012 r. powierzy on to zadanie Jeanowi-Marie Guehenno, ktry zosta mianowany
przewodniczcym Komisji Biaej Ksigi. Sama komisja zostaa utworzona
Dekretem Prezydenta Republiki nr 2012-913 z dnia 26 lipca 2012 r., ktry
precyzyjnie okreli jej skad. Na czonkw komisji zostali powoani przedstawiciele Parlamentu oraz administracji pastwowej (sekretarz generalny
obrony i bezpieczestwa narodowego; krajowy koordynator wywiadu; przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Gospodarki
i Finansw, Ministerstwa Spraw Wewntrznych, Ministerstwa Przywracania
85
86

98

Ibidem, op.cit., s. 124.

Ibidem, s. 128.

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

Potencjau Produkcyjnego, Ministerstwa Obrony, Ministerstwa Szkolnictwa

Wyszego i Bada oraz Ministerstwa Terytoriw Zamorskich. Wrd czonkw komisji znalazy si take wybrane osobistoci, m.in.: Claude-France
Arnould, dyrektor wykonawcza Europejskiej Agencji Obrony, a take liczni
naukowcy, przedstawiciele rodowisk uniwersyteckich i pozarzdowych. Po
raz pierwszy w historii tworzenia biaych ksig w skad komisji zaproszeni
zostali przedstawiciele Niemiec i Wielkiej Brytanii: ze strony Niemiec funkcj t peni Wolfgang Ischniger, przewodniczcy monachijskiej konferencji
bezpieczestwa, natomiast Wielk Brytani reprezentowa jej ambasador
w Paryu, Peter Ricketts87.
Komisja odbya 19 posiedze plenarnych oraz 9 posiedze, podczas ktrych wysuchano wystpie 23 osb, ktre ze wzgldu na swoje kwalifikacje
i dowiadczenie zostay zaproszone do przedstawienia swoich refleksji dotyczcych doktryny bezpieczestwa i obrony. Do wystpienia przed komisj,
wrd 11 osb niebdcych obywatelami Francji, zaproszono take przedstawiciela Polski, ktrym by Tomasz Orowski, ambasador RP we Francji.
Aby wesprze prace komisji, powoano take siedem grup roboczych,
ktre zajmoway si nastpujcymi tematami: kontekstem strategicznym,
ramami dziaania i celami politycznymi, bezpieczestwem narodowym
i bezpieczestwem pastwa, wywiadem, strategi zaangaowania i spjnoci systemw siowych, technologiami i przemysem ekonomi obrony,
zagadnieniem kobiet i mczyzn pracujcych na rzecz obrony i bezpieczestwa narodowego88.
Biaa ksiga zostaa opublikowana 29 kwietnia 2013 r., ale prace nad uregulowaniami prawnymi, ktrych przyjcie przewidywane jest na podstawie
tego dokumentu, bd trway jeszcze kilka lat. Do koca tego roku planowane jest przyjcie ustawy o programach wojskowych na lata 20142019,
ktrej gwne zaoenia wyznacza Biaa ksiga, natomiast w kolejnych miesicach i latach na jej podstawie przyjmowane bd odpowiednie przepisy
i akty prawne89.

87

Ibidem, s. 151155.
Ibidem, s. 156.
89
Przykadem tego rodzaju realizacji zaoe Biaej ksigi moe by przeksztacenie Centralnej
Dyrekcji Wywiadu Wewntrznego w Generaln Dyrekcj Bezpieczestwa Wewntrznego w czerwcu
2013 r. w celu utworzenia organizmu, ktry take ze wzgldw formalnych bdzie lepiej przystosowany do realizacji zada bezpieczestwa wewntrznego.
88

99

BEZPIECZESTWO NARODOWE nr III (27), 2013

Zakoczenie
Biaa ksiga obrony i bezpieczestwa Francji jest dokumentem wielowymiarowym. Z jednej strony zawiera on elementy analizy i perspektywy strategicznej, a z drugiej bardzo precyzyjnie definiuje rodki, jakie maj suy
do obrony, oraz wysoko budetu. Znaczcy jest rwnie fakt, e jego zapisy s podstaw do opracowania wieloletniej ustawy o programach wojskowych, czyli dokumentu o najpowaniejszych skutkach prawno-finansowych
dla sektora obronnego.
Uwana analiza Biaej ksigi pozwala zda sobie spraw z tego, e Francja
jest pastwem o globalnych ambicjach, ktre wynikaj m.in. z jej statusu
staego czonka Rady Bezpieczestwa ONZ. W zwizku z tym i w wyniku
swoich geograficznych uwarunkowa Francja czuje si odpowiedzialna za
wicej ni bezporednie ssiedztwo. A moe wanie ze wzgldu na zamorskie terytoria i departamenty oraz kilka milionw obywateli Francji mieszkajcych na caym wiecie jej bezporednie ssiedztwo ma znacznie szerszy
wymiar.
Zwraca jednak uwag znaczenie, jakie praktycznie w kadym akapicie
Biaej ksigi Francja przypisuje wsppracy europejskiej: czy to na poziomie
definicji strategicznych priorytetw, zarzdzania kryzysowego, rozwijania
interoperacyjnoci, czy pozyskiwania wsplnych zdolnoci technologicznych i przemysowych. W budowie europejskiego wymiaru polityki bezpieczestwa i obrony Francja widzi szans strategicznego wzmocnienia kontynentu wobec wzrastajcych potg, take militarnych, w innych czciach
wiata.
Hierarchia wartoci przyjta przez wszystkie pastwa europejskie oznacza, e zasady, jakich broni Francja czy Polska, s takie same. Interesy natomiast, tak jak i obywatele, bd w zasadzie zawsze narodowe, a ich obrona,
postrzegana w kontekcie sojuszniczym, stawia pytanie o rzeczywist solidarno i lojalno wobec strategicznego partnera. W Biaej ksidze Francja
potrafia doskonale zidentyfikowa swoje interesy bezpieczestwa, nie tylko pod wzgldem obszarw geograficznych czy priorytetw politycznych.
Jednym z zada, jakie sobie wyznacza, jest przekonanie swoich najbliszych
sojusznikw do koniecznoci obrony tych interesw i umiejtno zmobilizowania do dziaania, jeli zajdzie taka potrzeba. Na pewno bdzie to atwiejsze, gdy sojusznicy te bd mieli poczucie, e poziom ich zaangaowania znajdzie odzwierciedlenie w postaci solidarnej postawy Francji w momencie zagroenia.
100

BIAA KSIGA OBRONY I BEZPIECZESTWA FRANCJI 2013...

Wydaje si, e na obecnym etapie nie ma alternatywy dla pogbiania

wsppracy europejskiej, a jej efektywno bdzie uzaleniona od precyzyjnego zdefiniowania rwnowagi interesw midzy poszczeglnymi pastwami czonkowskimi. Tylko wtedy traktatowa klauzula solidarnoci nabierze
realnego wymiaru, a jednoczenie pogbi wsplne poczucie odpowiedzialnoci i wzajemne zaufanie partnerw europejskich.

101