ISSN 1896-4923

Kwartalnik wydawany przez

Biuro Bezpieczestwa Narodowego

II 2014 /

30

BEZPIECZESTWO

NARODOWE

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

s. 1140

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

Lata dziewidziesite XX w. byy okresem radykalnych zmian w Europie

rodkowej i Wschodniej. Po ponad czterech dekadach zalenoci blokowej, Polska zdoaa wybi si na samodzielno w sprawach bezpieczestwa
i obronnoci. Kolejne lata, to okres budowania peni polskiej podmiotowoci
strategicznej w sojuszniczych systemach bezpieczestwa (NATO i UE). Ogrom
zmian jaki si dokona w tym czasie zaowocowa ewolucj narodowej kultury strategicznej i swoistym renesansem mylenia o sprawach bezpieczestwa.
Centralnym punktem tych przemian stao si kryterium interesu narodowego. Teraz czas na kolejny krok etap utrwalania zdobytej wiedzy strategicznej
i doskonalenia sposobw jej zastosowa w praktyce. Dobr okazj ku temu
stwarza nowelizacja obecnie obowizujcej strategii bezpieczestwa.

Ostatnie dwudziestopiciolecie polskiej pastwowoci jest okresem

niezwykle bogatym w rnego rodzaju dowiadczenia strategiczne, w tym
zwaszcza w sferze bezpieczestwa narodowego. Potrafilimy cho nie bez
trudw i kopotw wybi si na samodzielno strategiczn po okresie
ubezwasnowolnienia w warunkach czonkostwa w Ukadzie Warszawskim1.
Zdoalimy te pomylnie osign najwaniejszy cel, jakim byo doczenie
do zachodnich struktur bezpieczestwa i teraz jestemy w trakcie umacniania odpowiadajcej naszym interesom i moliwociom pozycji w NATO
i UE2.
Odbudowywaniu i umacnianiu polskiego bezpieczestwa towarzyszyy na kadym etapie tego procesu stosowne ramy strategiczne. W pocztkowym okresie transformacji ustanawiay je kolejno: Doktryna obronna
Rzeczypospolitej Polskiej z 1990 r. oraz Zaoenia polskiej polityki bezpieczestwa a take Polityka bezpieczestwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej z 1992 r.
1

Patrz szerzej: S. Koziej, Obronno Polski w warunkach samodzielnoci strategicznej lat 90. XX wieku,
Kwartalnik Bezpieczestwo Narodowe nr 21, Warszawa 2012.
2
Patrz szerzej: S. Koziej, Pierwsza dekada funkcjonowania w strukturach bezpieczestwa NATO i UE
strategiczne dowiadczenia Polski, Kwartalnik Bezpieczestwo Narodowe nr 22, Warszawa 2012.

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

11

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

Kilka lat pniej formua dokumentw strategicznych dotyczcych

spraw bezpieczestwa i obronnoci pastwa ulega zmianie, take ich jawno. W 2000 r. zostaa opublikowana pierwsza w historii Polski Strategia
Bezpieczestwa RP, a jej sektorowe rozwinicie w kwestiach obrony narodowej stanowia Strategia Obronnoci RP.
Niemniej jednak, bardzo szybko pojawiy si pierwsze przesanki mwice o potrzebie zrewidowania niedawno co ustanowionych ram strategicznych. Rozszerzao si i przeobraao samo NATO, ktre rozwijao jednoczenie wspprac z naszymi wschodnimi ssiadami Rosj, a take Ukrain.
Istotne wnioski dla bezpieczestwa midzynarodowego i narodowego wynikay rwnie z wydarze 11 wrzenia 2001 r. oraz konfliktw afgaskiego
i irackiego. Nowy kontekst dla polskiej polityki stworzya perspektywa rychego czonkostwa w Unii Europejskiej. Skutkiem tego, w 2003 r. opublikowano now Strategi Bezpieczestwa Narodowego RP.
Asumpt do podjcia prac nad jej nowelizacj daa w znaczniej mierze potrzeba zintegrowanego podejcia do spraw bezpieczestwa (w tym wzrost znaczenia problematyki bezpieczestwa pozamilitarnego) oraz nowe elementy
w warunkach bezpieczestwa (w tym cyberzagroenia oraz trwajce operacje
w Afganistanie i Iraku). Przyjcie dokumentu odpowiadajcego tym nowym zaoeniom strategicznym oraz warunkom bezpieczestwa nastpio w 2007 r.
Nie ulega wtpliwoci, e kada z przywoanych powyej strategii miaa
swj istotny wkad w rozwj narodowej kultury i myli strategicznej. Kada
z nich miaa rwnie, a moe przede wszystkim, swj wkad w ksztatowanie
wizji bezpieczestwa narodowego zarwno w warunkach czonkostwa Polski
w NATO, jak i w warunkach zdobywania przez nasz kraj podmiotowoci strategicznej w systemach sojuszniczego i wsplnotowego bezpieczestwa, a obecnie
utrwalania i rozbudowy tej podmiotowoci w przestrzeni euroatlantyckiej.
Obecnie stoimy u progu kolejnych przewartociowa w tej materii,
w wikszoci zainicjowanych wnioskami i rekomendacjami Strategicznego
Przegldu Bezpieczestwa Narodowego (20102012) oraz ogoszon
w 2013 r. przez Prezydenta RP Bronisawa Komorowskiego doktryn zwrotu
strategicznego w sprawach bezpieczestwa narodowego3.
3
Naley doda, e w listopadzie 2013 r. prace nad wstpnym projektem nowej strategii bezpieczestwa narodowego zakoczy zesp midzyresortowy powoany we wrzeniu 2013 r. przez prezesa Rady Ministrw. Patrz: Zarzdzenie Nr 63 Prezesa Rady Ministrw z dnia 4 wrzenia 2013 r.
w sprawie Midzyresortowego Zespou do spraw Opracowania Strategii Bezpieczestwa Narodowego
Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z dnia 6 wrzenia 2013 r., poz. 719).

12

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

W tym kontekcie wartociowym zabiegiem poznawczym, mogcym dostarczy wielu uytecznych wnioskw i rekomendacji do opracowania zaoe nowej koncepcji bezpieczestwa, byaby analiza strategii bezpieczestwa
z lat 2000, 2003 i 2007, przeprowadzona pod ktem procesu opracowania,
zatwierdzenia i publikacji tych dokumentw.
Do nakrelenia struktury tej analizy zasadne jest wykorzystanie trzech
wymiarw strategii4, odnoszcych si do:
1. kontekstu strategicznego, ktry obejmuje wszelkie uwarunkowania
wywierajce wpyw na proces strategiczny i jego efekty czyli: gdzie osadzony by ten proces i wynikajca z niego strategia?
2. procesu tworzenia strategii, ktry koncentruje si na sposobie w jaki
strategia powstaje czyli: jak strategia bya i jak powinna by tworzona, analizowana, formuowana, zmieniana i nadzorowana?
3. treci strategii, ktra dotyczy efektu procesu jej tworzenia czyli: co
zawiera i co powinna zawiera strategia?
Naley doda, e treci poszczeglnych strategii bd poddane badaniom
pod ktem wypenienia zaoe czteroskadnikowego cyklu strategicznego
opartego na poszukiwaniu i ustalaniu odpowiedzi na cztery kluczowe pytania: Jakie s interesy narodowe i cele strategiczne pastwa w dziedzinie bezpieczestwa? W jakich warunkach przyjdzie nam realizowa owe interesy
i osiga ustalone cele? Jakie s optymalne sposoby (koncepcja) osigania
przyjtych celw w istniejcych warunkach? Jakie siy i rodki (zasoby) naley wydzieli dla realizacji ustalonej koncepcji?
Niniejszy artyku jest prb syntetycznej odpowiedzi na wszystkie powysze pytania. Natomiast ich zwieczenie stanowi zbir wnioskw i rekomendacji do nowelizacji obowizujcej Strategii Bezpieczestwa Narodowego
RP z 2007 r.

Strategia Bezpieczestwa w warunkach czonkostwa Polski w NATO

Realne prace nad strategi bezpieczestwa w warunkach czonkostwa
Polski w Sojuszu Pnocnoatlantyckim rozpoczte zostay w 1997 r., z chwil

Patrz szerzej: B. De Wit, R. Meyer, Synteza strategii, PWE, Warszawa 2007.

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

13

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

uruchomienia procesu akcesyjnego5. Prowadzone byy rwnolegle z udziaem w pracach nad now koncepcj strategiczn NATO6. Takie rozpoczcie
prac koncepcyjnych dawao szans ich dokadnego i wszechstronnego przeprowadzenia, wykorzystania zarwno rodowisk eksperckich7, jak i zorganizowania porzdnej debaty publicznej z takim wyliczeniem, aby now strategi wprowadzi w ycie natychmiast po wstpieniu do NATO. Niestety, ta
szansa nie zostaa wykorzystana. Nowa strategia bezpieczestwa i nastpnie
strategia obronnoci zostay przyjte i wprowadzone w ycie dopiero okoo
rok po tym, jak Polska staa si czonkiem NATO8. Przez ten czas od marca
1999 r. Polska jako czonek sojuszu obronnego miaa koncepcj strategiczn
opracowan dla warunkw samodzielnoci strategicznej.
Pod tym wzgldem nie zdalimy egzaminu na starcie naszego czonkostwa w NATO. Nie zdalimy go wycznie z wasnej woli, jako e prace nad
strategi byy wiadomie i celowo opniane. Kierowano si przekonaniem,
e lepiej bdzie poczeka, a NATO przyjmie swoj koncepcj strategiczn na szczycie w Waszyngtonie, wtedy, na jej podstawie, bdzie mona
opracowa wasn strategi. Bya to jednake przesanka z gruntu bdna.
Zasadzaa si ona na (chyba podwiadomym) traktowaniu sojuszu NATO
wedle wzorcw Ukadu Warszawskiego, uznawaniu, e strategia sojusznicza
jest nadrzdn w stosunku do strategii narodowej. Tak rzeczywicie byo
w Ukadzie Warszawskim. Ale w NATO jest akurat odwrotnie. Pierwotne s
strategie narodowe, jasno zdefiniowane interesy i cele narodowe oraz rodki, jakie pastwo wydziela do ich osignicia i dopiero ze zderzenia tyche
narodowych strategii wyania si, w drodze negocjacji i przyjmowana na
zasadzie consensusu, wsplna strategia sojusznicza. Czekanie zatem z okreleniem wasnej strategii narodowej na przyjcie strategii sojuszniczej byo
5
Pierwszy caociowy projekt nowej strategii bezpieczestwa i obronnoci w warunkach czonkostwa w NATO zob. S. Koziej, Tezy i komentarze do prac nad strategi bezpieczestwa i obronnoci
Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo Adam Marszaek, WarszawaToru 1998. Rwnie: Wydawnictwo AON, Warszawa 1998.
6
Patrz szerzej: S. Koziej, Szkic do dyskusji o przyszej strategii poszerzonego NATO (Spojrzenie z polskiej perspektywy), Wydawnictwo Adam Marszaek, WarszawaToru 1998. Rwnie: Wydawnictwo
AON, Warszawa 1998.
7
Na uwag zasuguj zwaszcza prace badawcze zlecone przez Departament Systemu Obronnego
MON i prowadzone przez zesp naukowy Akademii Obrony Narodowej pod kierownictwem gen.
dyw. prof. dra hab. Bolesawa Balcerowicza (temat badawczy KAPPA Przygotowanie i prowadzenie
wojny obronnej przez Polsk po 2000 roku).
8
Strategi obronnoci przyja Rada Ministrw 23 maja 2000 r., po uprzednim przyjciu strategii
bezpieczestwa 4 stycznia 2000 r.

14

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

bdem wynikajcym z naszej niedojrzaoci strategicznej i kierowania si

stereotypami z czasw Ukadu Warszawskiego. Taka postawa bya niezrozumiaa dla naszych sojusznikw, aczkolwiek przyjmowana do wiadomoci.
Dopiero wic po przyjciu koncepcji strategicznej NATO na szczycie
w Waszyngtonie w 1999 r. zdecydowano si na przyjcie dwch odrbnych
dokumentw Strategii Bezpieczestwa Rzeczypospolitej Polskiej i Strategii
Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej po upadku pierwotnej propozycji,
aby opracowa i przyj jeden dokument pastwowy, traktujcy w sposb
zintegrowany o strategii bezpieczestwa i obronnoci, ktry byby uzgodniony midzy Rad Ministrw i prezydentem RP oraz ostatecznie przyjty przez parlament9. Podstawowy zarzut formalny, jaki by niejednokrotnie
potem podnoszony wobec obydwu przyjtych dokumentw, to ten, e maj
one wycznie rzdowy charakter, jako przyjte bez udziau Prezydenta RP
i parlamentu. Nie wykorzystana zostaa szansa, aby nada tym dokumentom
rang oglnopastwow, a tym samym podnie wyranie ich znaczenie
i moc sprawcz.
Strategia z 2000 r. koncentruje si na ustaleniu podstaw polskiej polityki bezpieczestwa, ocenie zagroe i wyzwa oraz okreleniu rodzajw
aktywnoci i instrumentw realizacji tej polityki. Definiowaa rwnie
podstawy strategii obronnoci, ktre nastpnie rozwinite zostay w odrbnym dokumencie. Strategi t, przygotowan przez MSZ, charakteryzowaa
pewna niekonsekwencja, jako e ograniczaa si ona w zasadzie jedynie do
dwch dziedzin bezpieczestwa pastwa, a mianowicie polityki zagranicznej i obronnoci. Niestety, z gry zrezygnowano z zajmowania si innymi
dziedzinami bezpieczestwa narodowego.
Podstawy polskiej polityki bezpieczestwa
Dokument na samym pocztku ustanawia strategiczne cele polskiej polityki bezpieczestwa, zaliczajc do nich10:
zagwarantowanie niepodlegoci, suwerennoci, integralnoci terytorialnej pastwa oraz nienaruszalnoci jego granic,
zagwarantowanie ochrony demokratycznego porzdku konstytucyjnego, w tym w szczeglnoci peni praw i wolnoci oraz bezpieczestwa obywateli RP,
9

Zob. S. Koziej: Tezy i komentarze do prac ... op.cit.

Patrz szerzej: Strategia Bezpieczestwa Rzeczypospolitej Polskiej, przyjta na posiedzeniu Rady Ministrw w dniu 4 stycznia 2000 r., pkt 1.1.11.1.4.

10

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

15

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

stworzenie jak najlepszych warunkw dla wszechstronnego i stabilnego rozwoju spoecznego i gospodarczego kraju, dobrobytu jego obywateli, a take dla zachowania dziedzictwa narodowego i rozwoju narodowej tosamoci,
wnoszenie wkadu w budow trwaego, sprawiedliwego adu pokojowego w Europie i na wiecie, opartego na wartociach demokracji,
praw czowieka, praworzdnoci oraz solidarnoci.
Stosownie do tych celw sprecyzowano pi podstawowych zasad polskiej polityki bezpieczestwa11:
kompleksowego podejcia do spraw bezpieczestwa narodowego;
realizacji polityki bezpieczestwa z poszanowaniem Konstytucji RP
i prawa midzynarodowego;
kierowania si m.in. wartociami, ideaami i zasadami ujtymi
w Traktacie Pnocnoatlantyckim i Traktatach Europejskich w dziaaniach na arenie midzynarodowej;
cisego powizania bezpieczestwa narodowego z bezpieczestwem
pastw NATO i czonkw Unii Europejskiej;
ograniczenia uycia siy na arenie midzynarodowej wycznie
do realizacji prawa do obrony, przewidzianego w Karcie Narodw
Zjednoczonych, lub te w kontekcie operacji realizowanych na podstawie mandatu spoecznoci midzynarodowej.
Ocena rodowiska bezpieczestwa
W czci dotyczcej oceny zagroe i wyzwa znalazo si stwierdzenie,
ktre wywoao najwicej krytyki i zastrzee: W dajcej si przewidzie
przyszoci niepodlegy byt Polski nie jest zagroony, kraj nasz nie jest naraony na bezporedni agresj militarn12. Zdanie to de facto rozbrajao
dalsze prace strategiczne i dawao argument na rzecz ograniczenia nakadw
na obronno. Susznie przy tym podkrela si, e czonkostwo w Sojuszu
Pnocnoatlantyckim zmniejszyo grob agresji wobec naszego kraju
przede wszystkim przez zwielokrotnienie czynnika odstraszania. Eksponuje
si, e wyranie zmienia si charakter zagroe i wyzwa dla bezpieczestwa pastw europejskich, w tym Polski. Zmniejszeniu zagroenia wojn na
11
12

16

Ibidem, pkt 1.2.11.2.5.

Ibidem, pkt 2.1.

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

skal globaln lub kontynentaln towarzyszy jednak wzrost liczby kryzysw lokalnych, przeradzajcych si niejednokrotnie w lokalne lub regionalne konflikty, na ktre Polska musi by rwnie przygotowana. Do istotnych
z punktu widzenia bezpieczestwa Polski zagroe zaliczono take: istnienie
nadmiernej koncentracji potencjau militarnego w niektrych regionach,
proliferacj broni masowego raenia, zagroenia ekonomiczne (w tym sprawy bezpieczestwa energetycznego), niebezpieczestwa nowych podziaw
w Europie, niekontrolowane migracje transgraniczne, zagroenia rodowiska naturalnego, terroryzm i przestpczo zorganizowan oraz aktywno
obcych sub specjalnych i sprawy ochrony informacji.
Paszczyzny aktywnoci i instrumenty realizacji polskiej polityki
bezpieczestwa
Realizacj polskiej polityki bezpieczestwa ujto w strategii w czterech
rodzajach aktywnoci: dziaania narodowe, integracja z zachodnimi strukturami bezpieczestwa, zaangaowanie w dziaania midzynarodowe na
rzecz rozwizywania sytuacji niebezpiecznych oraz wspdziaanie z innymi
podmiotami midzynarodowymi w umacnianiu stabilnoci i bezpieczestwa midzynarodowego.
Wrd dziaa narodowych na pierwszym miejscu postawiono rozwj
cywilizacyjny i projekcj stabilnoci. Podkrelono, e wanym obszarem realizacji strategii bezpieczestwa jest zapewnienie warunkw zwikszenia
tempa i efektywnoci rozwoju kraju. Poniewa pastwa demokratyczne, zamone i o wysokim poziomie dobrobytu i wyksztacenia ludnoci s znacznie mniej skonne do agresji midzynarodowej ni dyktatury przeywajce
trudnoci gospodarcze, dlatego te wszelkie wysiki majce na celu budow
demokratycznych systemw wadzy, spoeczestw obywatelskich i wydajnych systemw gospodarczych s dziaaniami sucymi umocnieniu bezpieczestwa Polski. Z tego te powodu Polska dzieli si swoimi dowiadczeniami z transformacji ustrojowej z innymi pastwami.
Jednym z gwnych instrumentw realizacji polskiej polityki bezpieczestwa jest dyplomacja. Strategia zwracaa uwag, e Polska wnosi istotny wkad
w rozwizywanie problemw globalnych, jak rwnie problemw dotyczcych naszego regionu i bezporedniego otoczenia. W centrum naszych stara
znajduj si prace prowadzone w ramach NATO, Unii Europejskiej i OBWE
nad budow europejskiego systemu bezpieczestwa kooperatywnego oraz
utrwalania istniejcych reimw kontroli zbroje. Zakadano take zwikBezpieczestwo Narodowe 2014 / II

17

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

szenie uczestnictwa w rozwijaniu i umacnianiu reimw nieproliferacji broni

oraz rozbrojenia w ramach systemu Organizacji Narodw Zjednoczonych.
Strategia wskazywaa, e nasz udzia w systemie kontroli eksportu bdzie
suy rozwijaniu strefy bezpieczestwa midzynarodowego przez nadzr
i kontrol nad transferami technologii sucych do budowy broni masowego raenia, lub tymi ktre maj istotny wpyw na destabilizujc akumulacj broni w niektrych regionach. Zakadano przy tym, e udzia w tych
pracach nie moe jednak utrudnia realizacji interesw gospodarczych RP
zwizanych z rozwojem handlu i produkcji przemysowej.
Wan rol w zapewnianiu bezpieczestwa pastwa odgrywaj suby
specjalne. Zgodnie ze strategi bezpieczestwa na tre ich dziaania skada
si zwaszcza pozyskiwanie i ocenianie informacji na temat rozwoju midzynarodowych stosunkw politycznych i ekonomicznych w zakresie istotnym dla bezpieczestwa i interesw Polski oraz przekazywanie ich uprawnionym instytucjom i urzdom pastwowym realizujcym zadania w tym
zakresie. W obszarze odpowiedzialnoci za funkcjonowanie strategicznych
elementw infrastruktury gospodarczo-obronnej, suby specjalne realizuj
przedsiwzicia zwizane z kontrwywiadowcz ochron kraju, w tym o charakterze profilaktycznym. Jednym z ich istotnych zada byo zabezpieczanie
informacji stanowicych tajemnic pastwow, w tym wydawanie certyfikatw dopuszczajcych do tych informacji.
Strategia wskazywaa take, i w realizacji zada w dziedzinie bezpieczestwa pastwa wan rol speniaj Policja i Stra Graniczna. Policja zapewnia
ochron bezpieczestwa ludzi oraz utrzymywanie bezpieczestwa i porzdku
publicznego. Przy inicjowaniu i organizowaniu dziaa majcych na celu zapobieganie przestpstwom i zjawiskom kryminogennym, w tym o charakterze
transgranicznym, polska policja wspdziaa zarwno z organami pastwowymi, samorzdowymi i organizacjami spoecznymi RP, jak i z policjami innych
pastw i ich organizacjami midzynarodowymi. Stra Graniczna realizuje
zadania z zakresu ochrony granicy pastwowej, kontroli ruchu granicznego
oraz inne zadania okrelone ustawowo. Wspdziaa z innymi instytucjami
i subami RP oraz organami ochrony granic innych pastw.
W ramach dziaa integracyjnych na rzecz bezpieczestwa strategia wyznaczaa dwa gwne kierunki integracj z NATO oraz Uni
Europejsk13.
13

18

Ibidem, pkt 3.2.

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

NATO uznano za gwny czynnik stabilnoci polityczno-wojskowej na

kontynencie europejskim. Dla Polski stanowi on realn podstaw zapewnienia bezpieczestwa i obrony. Dlatego podkrelano, e Polska bdzie aktywnie uczestniczy w umacnianiu tej organizacji i utrzymaniu jej zdolnoci
do wypenienia podstawowych zada w zakresie bezpieczestwa. Przy czym
priorytetem Polski jest zachowanie przez Sojusz Pnocnoatlantycki zdolnoci do wypeniania jego funkcji jako skutecznej organizacji obrony zbiorowej i zapewnienie niezawodnej solidarnoci sojuszniczej.
Polska pragnie odgrywa znaczc odpowiedni do swojego potencjau
i potrzeb rol w ksztatowaniu i realizacji strategii polityczno-obronnej
Sojuszu. Ze wzgldu na swoje pooenie, Polska jest ywotnie zainteresowana konstruktywnym rozwojem stosunkw Sojuszu z pastwami Europy
Wschodniej, w tym z Rosj i Ukrain. Jednoczenie zwracano uwag na to,
e Polska konsekwentnie popiera proces rozszerzenia NATO, nieodmiennie
opowiadajc si za suwerennym prawem kadego pastwa do wyboru sojusznikw.
Za drugi midzynarodowy filar bezpieczestwa Polski uznano integracj
z Uni Europejsk. Z punktu widzenia dugofalowych interesw RP uczestnictwo w systemie wspdziaania Unii Europejskiej z NATO jest tak samo
wane, jak uczestnictwo w samym Sojuszu Pnocnoatlantyckim. Dlatego
te podkrelono, e uzyskanie na korzystnych warunkach czonkostwa
w Unii Europejskiej oraz integracja z ni stanowi bd zasadniczy priorytet
polskiej strategii bezpieczestwa w najbliszych latach. Polska jest ywotnie
zainteresowana tworzeniem europejskich zdolnoci w zakresie reagowania
kryzysowego i bdzie dy do uzyskania w nich udziau odpowiedniego do
naszego narodowego potencjau.
Aktywne zaangaowanie w procesy bezpieczestwa midzynarodowego
to drugi obok integrowania si ze strukturami NATO i Unii Europejskiej
obszar aktywnoci midzynarodowej Polski na rzecz swego bezpieczestwa14. W tym kontekcie strategia wymieniaa dziaania ONZ, Organizacji
Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie oraz proces kontroli zbroje.
Podkrelono, e Polska bdzie zabiega o rzeczywiste wzmocnienie zdolnoci Rady Bezpieczestwa ONZ do ponoszenia zgodnie z Kart Narodw
Zjednoczonych gwnej odpowiedzialnoci za zachowanie pokoju i bezpieczestwa midzynarodowego. Zaznaczono take, e Polska bdzie na14

Ibidem, pkt 3.3.

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

19

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

dal gotowa wnosi znaczcy wkad w midzynarodowe operacje pokojowe,

w tym pod egid ONZ.
Polska bdzie sprzyja take wzmacnianiu zdolnoci OBWE do skutecznego dziaania, zwaszcza na polu dyplomacji prewencyjnej, zapobiegania
konfliktom, opanowywania kryzysw i odbudowy pokonfliktowej, rozwijania tzw. mikkich gwarancji i rodkw bezpieczestwa oraz budowy instytucji demokratycznych i rozwoju spoeczestw obywatelskich. I wreszcie, Polska bdzie dba o prawidowe funkcjonowanie reimw kontroli
zbroje i budowy zaufania na kontynencie europejskim, w tym zwaszcza Traktatu o Konwencjonalnych Siach Zbrojnych w Europie (CFE),
Dokumentu Wiedeskiego o rodkach Budowy Zaufania i Bezpieczestwa
(CSBMs) oraz Traktatu o Otwartych Przestworzach, a take o umacnianie
reimu nieproliferacji broni masowego raenia i kontroli zbroje w ukadzie globalnym.
Integracj i zaangaowanie uzupenia trzeci rodzaj aktywnoci zewntrznej pastwa na rzecz swego bezpieczestwa, jakim jest wsppraca midzynarodowa. W jej ramach wskazano na rozwijanie wsppracy regionalnej
i subregionalnej, wspdziaanie z ssiadami, stosunki euroatlantyckie oraz
z pastwami pozaeuropejskimi15.
Podstawy Strategii Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej
W kocowym rozdziale okrelone zostay podstawy strategii obronnoci,
jako jednej z jej gwnych czci, stwarzajc baz wyjciow do opracowania
tego dokumentu. W tym kontekcie, Strategia Obronnoci RP ustanowia
wykadni podstawowych zaoe strategicznych w dziedzinie obronnoci
Polski w warunkach czonkostwa w NATO i daa podstawy koncepcyjne do
dalszych szczegowych prac planistycznych, programowych i doktrynalnych dotyczcych przygotowania i uycia potencjau obronnego pastwa
w czasie pokoju, kryzysu i wojny.
Konkludujc, strategie bezpieczestwa oraz obronnoci z 2000 r.
w fundamentalnych ustaleniach strategicznych zachowuj sw aktualno nawet do dzi. Natomiast niektre z bardziej szczegowych zaoe
musiano podda modyfikacji w ramach strategii bezpieczestwa z 2003
i 2007 r.

15

20

Ibidem, pkt 3.4.

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

Strategia bezpieczestwa narodowego w warunkach zdobywania

i ksztatowania podmiotowoci strategicznej w sojuszniczym
i wsplnotowym systemie bezpieczestwa
Inicjatywa opracowania nowej strategii bezpieczestwa pocztkowo pojawia si w Ministerstwie Obrony Narodowej (zgosi j wczesny
Departament Systemu Obronnego)16, ale niestety nie zostaa ona oficjalnie
skierowana do prac rzdowych. Na szczcie podjo j Ministerstwo Spraw
Zagranicznych. W 2002 r. na wiosek MSZ prezes Rady Ministrw powoa
zesp, ktrego praca zaowocowaa ostatecznie dokumentem zatwierdzonym przez prezydenta RP we wrzeniu 2003 r.
Ocen tej strategii wypada rozpocz od stwierdzenia, e w sensie formalnym miaa ona o wiele silniejsz moc oddziaywania ni dokumenty dotychczasowe. Tamte byy wycznie dokumentami rzdowymi. Nie przedoono
ich do akceptacji prezydentowi, co byo niewtpliwie zupenie niepotrzebnym antyprezydenckim gestem wczesnego rzdu. Co prawda prawo wwczas tego nie wymagao, ale logika podpowiadaa, by nie pomija prezydenta
w ustalaniu strategii bezpieczestwa i obronnoci. Znowelizowana wwczas
ustawa o powszechnym obowizku obrony jasno okrelia kompetencje rzdu i prezydenta w tym zakresie: rzd przygotowuje strategi, prezydent j
zatwierdza. Przyjcie strategii w 2003 r. byo praktycznym zastosowaniem
tej regulacji prawnej.
Si przyjtej strategii nieco osabia natomiast procedura jej przygotowywania. Znw, podobnie jak w przypadku wszystkich poprzednich tego typu
dokumentw, popeniono bd zaniechania, jeli idzie o uspoecznienie prac
nad strategi. Poza krtk faz pocztkow prowadzono je wycznie w krgach rzdowych. Nie zadbano o zainicjowanie i zorganizowanie otwartej,
publicznej dyskusji nad zaoeniami tej strategii. Nie udostpniono projektu
tych zaoe mediom, nie zaangaowano pozarzdowych rodowisk i instytucji eksperckich. Mao nie wykorzystano szansy na to, aby przy okazji
pracy nad tak fundamentalnym dokumentem strategicznym przeprowadzi
spoeczn debat na temat bezpieczestwa narodowego. Stracono doskona
okazj do spopularyzowania, ksztatowania i rozwijania narodowej wiadomoci obronnej Polakw w nowych warunkach bezpieczestwa. Tymczasem
16

Patrz szerzej: S. Koziej: Improwizacja nie wystarczy Polska Zbrojna z 24 padziernika 2001 r.,
oraz Przegld strategiczny Polska Zbrojna z 9 grudnia 2001 r.

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

21

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

nie jest tajemnic, e oglnonarodowe, spoeczne zrozumienie i akceptacja

strategicznego kierunku mylenia o bezpieczestwie pastwa ma w istocie
wiksze znaczenie, ni formalne zatwierdzenie dokumentu przez wadze
pastwowe.
Przechodzc do oceny treci strategii naley przede wszystkim podkreli
jej walor merytoryczny jakim jest podjcie prby zintegrowanego podejcia do spraw bezpieczestwa narodowego. Strategia traktowaa bezpieczestwo narodowe jako kategori obejmujc wszystkie aspekty i dziedziny bezpieczestwa pastwa: zewntrzne i wewntrzne, wojskowe i cywilne. Bya to
waciwa odpowied na zmiany, jakie zaszy w rodowisku bezpieczestwa
w ostatnich latach. Zacieranie si ostrych granic i przenikanie si rnych
zjawisk w sferze bezpieczestwa to niewtpliwie najbardziej charakterystyczna jego cecha17.
Generalnie rzecz biorc omawiana strategia odnosi si do przywoanego
na wstpie cyklu strategicznego, aczkolwiek w sposb mao czytelny. Przede
wszystkim mona mie spore zastrzeenia co do sposobu przedstawienia tej
problematyki. Ponadto szkoda, e sam ukad dokumentu nie odzwierciedla
tej logicznej sekwencji problemw strategicznych.
Samoidentyfikacja strategiczna (interesy narodowe i cele strategiczne)
W tym kontekcie warto zauway, e nie zosta wyodrbniony m.in.
rozdzia traktujcy o interesach narodowych i strategicznych celach bezpieczestwa Polski. Naley podkreli, e w caej strategii w ogle nie padaj
sowa interesy narodowe. Jest to o tyle dziwne, e wanie interesy narodowe i potrzeba zapewnienia moliwoci ich realizacji s najbardziej pierwotn przyczyn wszelkiego mylenia o bezpieczestwie narodowym18.
17

Ale na zapowiedziach si skoczyo. W strategii w rzeczywistoci takiego zintegrowanego podejcia nie ma. Jest ona zwykym zestawieniem uj resortowych. Tymczasem interagency operations,
dziaania midzyresortowe, czy raczej wieloresortowe to dzisiaj podstawowy wymg i cecha dziaa
pastwa w dziedzinie bezpieczestwa. Wicej na ten temat zob. Beyond Goldwater-Nichols: U.S. Government and Defense Reform for a New Strategic Era, Center for Strategic and International Studies,
Waszyngton 2005.
18
Jak susznie zauwaa prof. Roman Kuniar, mimo globalnej wspzalenoci nie znajdujemy
si wszyscy w tej samej odzi ze wzgldu na zagroenia dla bezpieczestwa. Zagroenia zwizane s
rwnie z zasigiem naszych interesw i charakterem prowadzonej przez nas polityki. Z tego powodu
pastwa maj rne interesy bezpieczestwa: globalne, regionalne, czy lokalne. To wanie interesy narodowe stanowi podstaw do zdefiniowania celw strategicznych, ktre z kolei wyznaczaj kierunki
dalszych prac nad treci strategii. W polskich warunkach interesy narodowe zdefiniowane s w zapisach Konstytucji RP, gdzie w art. 5 mwi si o podstawowych powinnociach pastwa. Dotycz

22

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

Dlatego caa strategia jest niejako zawieszona w prni. Nie wiadomo

bardzo skd ona si bierze, czemu ma suy, na czym si opiera, jakie jest jej
miejsce w caym systemie regulacji dziaa pastwa. To niewtpliwie jej saba strona19. Tymczasem strategia po prostu rozpoczyna si od razu od takiej
oceny, zawartej w pierwszym rozdziale zatytuowanym Nowe wyzwania.
Co prawda w tym rozdziale wspomina si na pocztku o podstawowych
celach polityki bezpieczestwa naszego pastwa (ale nie strategii bezpieczestwa, a to przecie zasadniczo rne kategorie), wskazujc, e s one niezmiennie zwizane z ochron suwerennoci i niezawisoci Rzeczypospolitej,
utrzymaniem nienaruszalnoci granic i integralnoci terytorialnej kraju. Polityka pastwa suy zapewnieniu bezpieczestwa obywateli Polski,
praw czowieka i podstawowych wolnoci oraz demokratycznego porzdku
w kraju, stworzeniu niezakconych warunkw do cywilizacyjnego i gospodarczego rozwoju Polski oraz wzrostu dobrobytu jej obywateli, ochronie dziedzictwa narodowego i tosamoci narodowej, realizacji zobowiza
sojuszniczych, a take obronie i promowaniu interesw pastwa polskiego.
Jest to wic oglne i porednie nawizanie do wspomnianych zapisw konstytucyjnych, z pominiciem spraw ochrony rodowiska. Mona wic uzna
je za spenienie minimum wymaga w tym wzgldzie, aczkolwiek wyranie
brak przeoenia tych oglnych sformuowa na bardziej skonkretyzowane
strategiczne cele bezpieczestwa.
Ocena rodowiska i warunkw bezpieczestwa
Analiza treci zapisw strategii traktujcych o ocenie rodowiska bezpieczestwa Polski na progu XXI w. pozwala stwierdzi, e najpeniejszy wyraz znalaza w niej ocena zewntrznych warunkw bezpieczestwa naszego
kraju. Wypunktowane zostay wszystkie najnowsze tendencje w ksztatowa-

one strzeenia takich wartoci, jak: niepodlego i nienaruszalno terytorium RP; wolnoci i prawa
czowieka i obywatela oraz bezpieczestwo obywateli; dziedzictwo narodowe; ochrona rodowiska.
Te oglne sformuowania konstytucyjne strategia winna przeoy na cele strategiczne w dziedzinie
bezpieczestwa innymi sowy powinna zoperacjonalizowa interesy narodowe. Tego w tym dokumencie niestety nie ma. Zob. R. Kuniar, Polityka i sia. Studia strategiczne zarys problematyki,
Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005, s. 306307.
19
Musi dziwi pominicie tego klasycznego wedug elementarnej teorii organizacji i kierowania
etapu kadego dziaania zorganizowanego, jakim jest okrelenie jego celw gwnego i czciowych,
w tym wypadku celw strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa narodowego RP. Cele te winny
wszake stanowi punkt odniesienia i kryterium dokonywania w nastpnej kolejnoci oceny warunkw bezpieczestwa.

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

23

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

niu si wspczesnych wyzwa i zagroe20: terroryzm midzynarodowy,

proliferacja broni masowego raenia i rodkw jej przenoszenia, zorganizowana przestpczo, zagroenia informacyjne, ekonomiczne, ekologiczne, demograficzne. Zwrcono uwag na przesuwanie si punktu cikoci
z zagroe klasycznych (inwazja zbrojna ze strony innych pastw) na zagroenia nietypowe, stwarzane przez podmioty pozapastwowe. Zastrzeenia
natomiast moe budzi zawenie spektrum tej oceny jedynie do kwestii
obecnie najbardziej eksponowanych, znajdujcych si w centrum biecego
zainteresowania. Pominite zostay dwie grupy wanych, w moim przekonaniu, zagadnie. Mona je ulokowa na dwch przeciwlegych brzegach owej
gwnonurtowej oceny.
Pierwsz z nich s szanse dla bezpieczestwa Polski, jakie stwarza wspczesne rodowisko midzynarodowe. Powinnimy dostrzega i uwzgldnia
w swoich dziaaniach strategicznych nie tylko wyzwania i zagroenia, ale take
szanse, aby je wykorzystywa, aby ich nie przegapi. Drug pominit grup
zagadnie s bezporednie zagroenia agresj zbrojn zagroenia dla Polski
i naszych sojusznikw, ktrych zobowizalimy si broni w razie agresji.
Zgoda, e byy to wtedy niebezpieczestwa stosunkowo mao prawdopodobne,
ale wszake nie dajce si wykluczy, zwaszcza jeli jego prawdopodobiestwo
rozpatrujemy w dalszej (a wic w strategicznej, a nie tylko biecej) perspektywie czasowej. Strategia bezpieczestwa narodowego nie moe si do nich nie
ustosunkowa, ani te zby je fraz, e ich znaczenie si zmniejsza21.
Innym powanym zastrzeeniem do czci ocenowej strategii jest zupene pominicie wewntrznych (krajowych) warunkw bezpieczestwa narodowego. Przecie bezpieczestwo narodowe to najbardziej oglna kategoria
obejmujca kompleksowo wszystkie aspekty bezpieczestwa pastwa i obywateli. Uwzgldnienie tylko uwarunkowa zewntrznych stoi w oczywistej
sprzecznoci z ide zintegrowanego podejcia do bezpieczestwa narodowego i wyranie pomniejsza rzeczywist warto operacyjn przyjmowanych
nastpnie rozwiza koncepcyjnych i organizacyjnych.
Strategiczna koncepcja bezpieczestwa narodowego
Jak ju mwilimy, trzeci krok w formuowaniu kadej strategii obejmuje
okrelenie sposobu, czyli koncepcji dziaania zapewniajcej osiganie ustalo20

Zob. Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, przyjta przez Rad Ministrw w dniu 22 lipca 2003 r., a zatwierdzona przez Prezydenta RP w dniu 8 wrzenia 2003 r., pkt I.
21
Ibidem, pkt I.

24

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

nych celw strategicznych w danych warunkach bezpieczestwa. Koncepcja

taka powinna zawiera oglne zasady i myl przewodni (zamiar) dziaa
strategicznych danego podmiotu w dziedzinie bezpieczestwa oraz zadania
etapowe lub dziedzinowe czyli cele operacyjne prowadzce do osignicia celw strategicznych. Stanowi one powinny w przyszoci bezporedni podstaw do opracowania strategii dziedzinowych (dziaowych, sektorowych). W omawianym dokumencie problematyka ta ujta jest w trzech
pozostaych rozdziaach: Zaoenia oglne, Zadania sub pastwowych
i Gospodarcze podstawy bezpieczestwa pastwa.
Oceniajc koncepcyjno-zadaniow cz strategii warto podkreli
stwierdzenie mwice, e skuteczno strategii zaley od harmonijnego
wspdziaania wszystkich instytucji pastwowych, organw wadzy i administracji, zgodnie z uprawnieniami i zadaniami konstytucyjnymi i ustawowymi. Nie ulega jednak wtpliwoci, e aby mwi o takiej harmonizacji,
konieczne jest ustanowienie pewnej spjnej i jednolitej myli przewodniej
dziaania caego pastwa (zawierajcej m.in. generalne zasady strategiczne,
kierunki i obszary lub etapy skupienia gwnego wysiku, priorytety rozwojowe). Niestety brak jest takiego caociowego, oglnopastwowego zamiaru i ukierunkowania. Zamiast tego w rozdziale traktujcym o zaoeniach oglnych od razu mwi si o problematyce poszczeglnych dziedzin
bezpieczestwa narodowego, jak polityki zagranicznej, obronnoci, bezpieczestwa wewntrznego, czy te gospodarki obronnej.
Podobnie jak w odniesieniu do oceny wyzwa i zagroe, rwnie w czci koncepcyjnej i zadaniowej stosunkowo najpeniej i najbardziej czytelnie
przedstawione s kwestie dotyczce aktywnoci midzynarodowej (wida
wyranie, e gwnym autorem caego dokumentu jest MSZ). W pierwszej
kolejnoci strategia daje wykadni polskiej polityki w stosunku do NATO,
z uwzgldnieniem take dwustronnej wsppracy z USA. Najoglniej rzecz
biorc, w tym zakresie polska strategia utosamia si z gwnymi kierunkami ewolucji Sojuszu, ustalonymi w koncepcji strategicznej NATO oraz
decyzjach sojuszniczych, w tym podjtych na szczycie w Pradze poprzedzajcym wydanie strategii. Duo miejsca powica si Unii Europejskiej,
zwracajc przy tym uwag na konieczno waciwej wsppracy z NATO,
aby zapewni komplementarno wysikw tych dwch organizacji. Polska
zamierza take podejmowa aktywne dziaania na rzecz umocnienia ONZ,
odpowiednio wzmaga sw aktywno w sprawach pozaeuropejskich oraz
rozwija regionaln wspprac dwustronn.
Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

Zadania si zbrojnych przedstawione s w o wiele mniej czytelny i uporzdkowany sposb. Jest to raczej przypadkowy zbir kilku lunych myli na
temat wojska, ni przemylany, logiczny zestaw zada strategicznych si zbrojnych, majcy ukierunkowa przysze prace nad strategi wojskow. Dziwi
musi kompletne zignorowanie dorobku teorii strategii na ten temat. Z trudem
mona si tu np. domyle dwch podstawowych grup zada si zbrojnych:
operacyjnych i rozwojowych, nie mwic ju o bardziej szczegowej typologii tych pierwszych (zadania kryzysowe, stabilizacyjne, obronne).
Tre zada si zbrojnych oznaczaa, e zaprzepaszczono wwczas okazj,
aby podj decyzj pastwow o docelowym zmierzaniu do modelu armii
zawodowej.
Analizowana strategia sformuowaa rwnie stosunkowo szerok palet
zada o charakterze pozamilitarnym. Dotyczy to wywiadu, bezpieczestwa
wewntrznego, finansw, gospodarki, infrastruktury, rodowiska naturalnego i edukacji obywatelskiej. Odzwierciedla to zintegrowane ujcie problematyki bezpieczestwa pastwa. Zadania te miay stanowi punkt wyjcia
w pracach nad konkretnymi strategiami sektorowymi.
Siy i rodki (system bezpieczestwa narodowego)
Po sprecyzowaniu koncepcji strategicznej, w tym zada dziedzinowych,
naleaoby okreli siy i rodki (zasoby) zaangaowane do ich realizacji,
czyli ustanowi system bezpieczestwa narodowego. Omawiana strategia
w ogle nie wyodrbniaa takiej problematyki, nie prbuje nawet naszkicowa zarysu zintegrowanego systemu bezpieczestwa narodowego. To jest
chyba najpowaniejsza sabo tej strategii. Nie chodzi przy tym oczywicie
o unikanie samego terminu system bezpieczestwa narodowego. To nie
jest kwestia terminologiczna. Chodzi o zaniechanie uporzdkowania i wzajemnego powizania w zintegrowan, spjn cao si i rodkw pastwa
celowo i zawczasu przygotowywanych do realizacji zada bezpieczestwa.
W dokumencie problematyka ta jest fragmentarycznie rozproszona niemal
po caym tekcie strategii. Zauwamy, e odpowiada to sektorowemu, resortowemu, a nie zintegrowanemu podejciu do spraw bezpieczestwa.
Dziwne, e mwi si w tej strategii o systemie obronnym pastwa, a nie
podejmuje si tak koniecznego zadania zbudowania nadrzdnego, zintegrowanego systemu bezpieczestwa narodowego. Jeli ma istnie system obronny bez oglniejszego systemu bezpieczestwa narodowego, to jest to rozwizanie zachowawcze. wiadczy to o niewycigniciu waciwych wnioskw
26

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

z tak oczywistej i wyranie dzisiaj widocznej tendencji do integrowania si

wojskowych i pozawojskowych wymiarw wspczesnego bezpieczestwa,
zarwno w sferze zagroe, jak i sposobw oraz rodkw przeciwdziaania
tym zagroeniom.
Kady system dziaania, w tym take system bezpieczestwa, skada si
z podsystemu kierowania i szeregu podsystemw wykonawczych. Rezygnacja
z systemowego podejcia do bezpieczestwa narodowego zaowocowaa zupenym pominiciem w strategii spraw zintegrowanego kierowania bezpieczestwem narodowym. Tymczasem praktyka minionych i obecnych
lat dowodzi niezbicie, e jest to najsabsze, najbardziej zdezorganizowane,
a jednoczenie najbardziej newralgiczne i kluczowe ogniwo caego systemu
bezpieczestwa pastwa.
Zauwamy przy okazji, e konsekwencj pominicia problematyki kierowania bezpieczestwem narodowym jest take pobiene potraktowanie
w tej strategii ustale dotyczcych sposobu jej implementacji. Stwierdza si
jedynie, e niniejsza Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej
Polskiej jest podstaw i punktem wyjcia do opracowania poszczeglnych
strategii sektorowych w dziedzinach majcych podstawowe znaczenie dla
bezpieczestwa i obronnoci pastwa. Jej tre i realizacja bdzie podlega
staemu przegldowi zgodnie z konstytucyjnymi zadaniami organw wadzy pastwowej. Bdzie te zmieniana i uzupeniana w zalenoci od ewolucji uwarunkowa bezpieczestwa narodowego Polski. Poza tymi stwierdzeniami nic nie mwi si np. o wdraaniu postanowie strategii w procesach
zintegrowanego planowania i programowania w dziedzinie bezpieczestwa
(nawiasem mwic, to jest co wicej ni tylko planowanie i programowanie
obronne), nic nie mwi si o weryfikacji jej postanowie w toku gier strategicznych itp.
W podsumowaniu mona stwierdzi, e Strategia Bezpieczestwa
Narodowego RP z 2003 r. z jednej strony wychodzia naprzeciw wielu nowym tendencjom w dziedzinie bezpieczestwa midzynarodowego i narodowego, jakie zarysoway si po 11 wrzenia 2001 r. Z tego powodu bya
oczywicie dokumentem bardzo potrzebnym i poytecznym. Z drugiej strony miaa jednak zbyt wiele saboci, aby nie wymagaa pilnej potrzeby przystpienia do prac nad jej nowelizacj.
Z tego te wzgldu uruchomiono prace nad nowym dokumentem strategicznym, ktre ostatecznie znalazy swj fina w Strategii Bezpieczestwa
Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 2007 r.
Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

27

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

Strategia bezpieczestwa narodowego w warunkach umacniania

i rozbudowy podmiotowoci strategicznej w euroatlantyckiej
przestrzeni bezpieczestwa
Prace nad now strategi uruchomione zostay w rzdzie premiera
Kazimierza Marcinkiewicza na pocztku 2006 r.22. Powierzono je zespoowi
midzyresortowemu pod kierownictwem wiceministra obrony narodowej.
Strategi ostatecznie przyjto na posiedzeniu Rady Ministrw rzdu premiera Jarosawa Kaczyskiego w kwietniu 2007 r. Prezydent RP Lech Kaczyski
zatwierdzi j w okresie wakuum midzyrzdowego w listopadzie 2007 r.,
kiedy ju nie byo poprzedniego rzdu, a nowy jeszcze nie zosta powoany.
To nie bya najlepsza decyzja. Stworzya ona zupenie niepotrzebnie powany problem. Nowy rzd stan przed dylematem. Czy utrzyma dotychczasow strategi i jednoczenie realizowa swoje, nieco wszake inne cele,
ni mia poprzedni rzd? To oznaczaoby deprecjonowanie oficjalnego dokumentu strategicznego. Czy te przystpi do pracy nad nowym projektem
strategii, co nie najlepiej wiadczyoby o pastwie polskim, ktre w krtkim
czasie wydaje dwie strategie bezpieczestwa narodowego. Obydwie decyzje
byyby niedobre. A wystarczyo po prostu, aby prezydent RP Lech Kaczyski
poczeka kilka tygodni i skonsultowa tre przygotowanej strategii z nowym
rzdem. Ostatecznie, zaoenia strategii nie byy w peni realizowane przez
nowy rzd, a jej nowelizacja zostaa zaplanowana na 2009 r. (opracowanie
nowej strategii bezpieczestwa przewidywa wstpny projekt rzdowego
Planu uporzdkowania strategii rozwoju).
Przechodzc do scharakteryzowania treci strategii bezpieczestwa
z 2007 r. wypada rozpocz od stwierdzenia we wstpie do tego dokumentu
mwicego, e jest ona wyrazem nowego podejcia do sprawy bezpieczestwa narodowego. Jest wyrazem troski konstytucyjnych organw pastwa
o zapewnienie Polsce i Polakom bezpieczestwa i jednoczenie okrela formy narodowego wysiku w tej dziedzinie.
Urzeczywistnienie zawartych w tym dokumencie kierunkw dziaa
jest obowizkiem wadz Rzeczypospolitej Polskiej i caego spoeczestwa.
Podkrela si, e Strategia Bezpieczestwa Narodowego, skorelowana ze
22
Wspautor artykuu Stanisaw Koziej, jako wczesny wiceminister obrony narodowej, wystpi
z tak inicjatyw i konkretnym projektem decyzji rzdowej zakadajcej powierzenie tego zadania umocowanemu ponadresortowo penomocnikowi premiera do spraw strategii bezpieczestwa narodowego.
Niestety takie rozwizanie organizacyjne nie zostao przyjte i zdecydowano si na postawienie tego
zadania zespoowi midzyresortowemu pod kierownictwem wiceministra obrony narodowej.

28

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

strategiami sojuszniczymi Koncepcj Strategiczn NATO i Europejsk

Strategi Bezpieczestwa stanowi podstaw do opracowania wykonawczych dyrektyw strategicznych, a w szczeglnoci Polityczno-Strategicznej
Dyrektywy Obronnej RP, strategii poszczeglnych dziedzin bezpieczestwa
narodowego, strategicznych planw reagowania obronnego i zarzdzania
kryzysowego oraz wieloletnich programw transformacji systemu bezpieczestwa pastwa, w tym programw pozamilitarnych przygotowa obronnych i programw rozwoju si zbrojnych. Naley zauway, e ustanowiona
zostaa tutaj relacja bezporedniego wynikania wykonawczych dokumentw
planistycznych (PSDO, planw i programw) z nadrzdnego dokumentu
koncepcyjnego, czyli strategii bezpieczestwa narodowego. Jest to waciwe
dla podejcia od gry do dou (top-down), ktre funkcjonuje w strategicznym zarzdzaniu bezpieczestwem wielu pastw.
Do niewtpliwe gwnych zalet dokumentu z 2007 r. naley zaliczy jego
budow. Strategia prezentuje treci ujte w cztery rozdziay merytoryczne, powicone kolejno: interesom narodowym i celom strategicznym w dziedzinie
bezpieczestwa, ocenie rodowiska bezpieczestwa Rzeczypospolitej Polskiej,
sformuowaniu operacyjnej koncepcji strategii bezpieczestwa i wreszcie
ustaleniu transformacyjnej koncepcji teje strategii. To podejcie jest zgodne z logik omwionego wczeniej czteroskadnikowego cyklu strategicznego
i cakowicie odrnia analizowan strategi bezpieczestwa od tej z 2003 r.
Poniej przeanalizowane zostay sabe i mocne strony strategii w myl
powyszych punktw.
Interesy narodowe i cele strategiczne w dziedzinie bezpieczestwa
Punktem wyjcia do nakrelenia katalogu podstawowych interesw narodowych uczyniono fundamentalne i niezmienne wartoci, ktrych realizacja zgodnie z Konstytucj RP stanowi dla pastwa i jego obywateli potrzeb nadrzdn. Nale do nich: zapewnienie niepodlegoci, nienaruszalnoci terytorialnej, wolnoci, bezpieczestwa, poszanowania praw czowieka
i obywatela, a take zachowanie dziedzictwa narodowego oraz ochrona rodowiska naturalnego w warunkach zrwnowaonego rozwoju.
Wydaje si, e zakotwiczenie interesw narodowych w zapisach art. 5
ustawy zasadniczej jest jak najbardziej podane i zasadne. Ponadto, nie
budzi zastrzee politycznych oraz nie rodzi wtpliwoci interpretacyjnych.
Niemniej, t pozytywn ocen osabia jeden z zapisw strategii, w ktrym
stwierdza si, e podstawowe interesy narodowe s oparte na caociowej
Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

29

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

koncepcji bezpieczestwa pastwa. Koncepcji, ktrej tak naprawd ten dokument nie precyzuje. Tym samym, rdo pochodzenia zdefiniowanych
w dokumencie interesw narodowych staje si niejasne.
Nowym elementem, ktry nie wystpi w strategiach wczeniejszych edycji, jest kategoryzacja interesw narodowych. Mona powiedzie, e zostay
one zinwentaryzowane w trzech grupach23:
ywotne interesy RP determinujce zapewnienie przetrwania pastwa i jego obywateli (potrzeba zachowania niepodlegoci i suwerennoci pastwa, jego integralnoci terytorialnej i nienaruszalnoci
granic oraz zapewnienia praw czowieka i podstawowych wolnoci,
a take umacnianie demokratycznego porzdku prawnego);
wane interesy RP gwarantujce trway i zrwnowaony rozwj cywilizacyjny oraz gospodarczy kraju, stworzenie warunkw do wzrostu
dobrobytu mieszkacw, do rozwoju nauki i techniki oraz do ochrony
dziedzictwa narodowego i tosamoci narodowej, a take rodowiska
naturalnego;
inne istotne interesy RP zwizane z deniem do zapewnienia silnej
pozycji midzynarodowej pastwa oraz moliwoci skutecznego promowania polskich interesw na arenie midzynarodowej.
Tego typu posegregowanie interesw mona by byo uzna za suszne,
gdyby ten zabieg porzdkujcy by zakoczony dezagregacj interesw do
postaci celw strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa (operacyjnych
i preparacyjnych). Niestety, tak si nie stao. W efekcie, strategia przedstawia zbir celw strategicznych bez okrelenia ich powiza z interesami narodowymi. Nie wiadomo, ktry konkretnie cel strategiczny stanowi rozwinicie (operacjonalizacj) konkretnego interesu narodowego. Wskutek tego,
niektre cele strategiczne maj podobne, a nawet takie samo brzmienie jak
interesy narodowe24. Dodatkowo, we wprowadzeniu do katalogu celw stra23

Zob. Strategia Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, przyjta przez Rad Ministrw
w dniu 9 kwietnia 2007 r., a zatwierdzona przez Prezydenta RP w dniu 13 listopada 2007 r., pkt 1113.
24
Nietrudno jest te zgodzi si z inn uwag: Wrd celw strategicznych znalazo si zapewnienie niepodlegoci i nienaruszalnoci terytorialnej Polski, moliwoci korzystania z konstytucyjnych
wolnoci dla obywateli czy ochrona przed skutkami klsk ywioowych. Oczywicie dziaania zmierzajce do ich realizacji s bezdyskusyjnym obowizkiem pastwa, lecz nie powinny, moim zdaniem,
znale si wrd celw strategicznych. Gwnym powodem jest permanencja takich dziaa. Nigdy
nie bdzie mona stwierdzi z ca stanowczoci, e dzi spenilimy cel strategiczny obywatele polscy s bezpieczni, tak w kraju, jak i poza jego granicami. Zob. P. Pilas, Czy naley nowelizowa strategi bezpieczestwa narodowego?, http://www.psz.pl/tekst-18163/Pawel-Pilas-Czy-nalezynowelizowaa-strategie-bezpieczenstwa-narodowego (dostp: 20.04.2014 r.).

30

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

tegicznych zerwane zostay wizy przedmiotowe (merytoryczne). Stwierdza

si bowiem, e wytyczone w strategii bezpieczestwa narodowego cele strategiczne wynikaj zarwno z interesw bezpieczestwa, jak i interesw rozwoju Polski. Wzgldem istoty polityki i strategii bezpieczestwa mona to
uzna za lekko niepoprawne metodologicznie i merytorycznie.
Uwarunkowania bezpieczestwa narodowego (rodowisko bezpieczestwa)
W czci dotyczcej oceny rodowiska strategicznego dokument opisuje
wielowarstwowe problemy majce bezporedni i poredni wpyw na bezpieczestwo Polski. Susznie stwierdza si, e oddziauj na nie przede wszystkim procesy i zjawiska w otoczeniu naszego pastwa w regionie, w Europie
i w ramach wsplnoty euroatlantyckiej.
W dokumencie pojawia si te pewne novum w stosunku do strategii
z 2000 r. i 2003 r., mianowicie wyrnienie czci powiconej szansom dla
bezpieczestwa Polski. To bez wtpienia nowa jako w myleniu strategicznym, gdy mwimy o tego typu dokumentach koncepcyjnych. Mona tylko
aowa, e nie podjto prby opisania jeszcze jednego istotnego skadnika
warunkw bezpieczestwa tj. ryzyk. Ryzyk i ich oceny z perspektywy podejmowanych przez Polsk dziaa w sferze bezpieczestwa.
Innym mankamentem strategii jest struktura analizy i oceny rodowiska
bezpieczestwa. Ewidentnie mona w niej dostrzec wymieszanie rnych
wymiarw rodowiska strategicznego, dziedzin i sektorw bezpieczestwa
narodowego, zewntrznych i wewntrznych oraz militarnych i pozamilitarnych aspektw i problemw bezpieczestwa pastwa. Wskutek tego, wykad
warunkw realizacji interesw narodowych i osigania celw strategicznych
w dziedzinie bezpieczestwa jest nierwny i mao czytelny.
Koncepcja bezpieczestwa narodowego
Wrd saboci strategii zwraca uwag, po pierwsze, brak generalnej myli
przewodniej w czci koncepcyjnej. Niemal od razu przechodzi si do formuowania zada w poszczeglnych dziedzinach bezpieczestwa. Podzia na
owe dziedziny budzi take pewne zastrzeenia (bezpieczestwo: zewntrzne,
militarne, wewntrzne, obywatelskie, spoeczne, ekonomiczne, ekologiczne,
informacyjne i telekomunikacyjne)25. Brak czytelnego kryterium powoduje,
e nie s do koca jasne relacje midzy tymi dziedzinami. Nie da si wyra25

Patrz szerzej: Strategia Bezpieczestwa Narodowego, op.cit., pkt 4082.

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

31

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

nie rozdzieli np. bezpieczestwa zewntrznego niemal od wszystkich innych dziedzin, a w szczeglnoci od bezpieczestwa militarnego. Podobnie
jest z bezpieczestwem wewntrznym. Sam podzia bezpieczestwa na jego
dwa obszary: zewntrzny i wewntrzny jest ju wyczerpujcy i rwnie waciwy dla bezpieczestwa zintegrowanego (w kadej z pozostaych dziedzin
musz wystpowa aspekty zarwno zewntrzne, jak i wewntrzne). Strategia
nie uwzgldnia te czterech podstawowych dziedzin tego bezpieczestwa, tj.:
obronnoci (obrony narodowej), ochronnej (bezpieczestwa cywilnego, niemilitarnego) oraz bezpieczestwa spoecznego i bezpieczestwa gospodarczego (w tym spoecznego i gospodarczego wsparcia bezpieczestwa).
Wydaje si, e takie rozplanowanie struktury zintegrowanego bezpieczestwa narodowego Polski w omawianej strategii pozwolioby zminimalizowa liczb niepotrzebnych powtrze w treciach dokumentu, przy jednoczesnym zachowaniu logiki i pynnoci wykadu.
System bezpieczestwa narodowego
Jeszcze powaniejsz saboci omawianego dokumentu jest sposb potraktowania problematyki systemu bezpieczestwa narodowego w czwartym
rozdziale. Tre tej czci w istocie rzeczy nakada si na kwestie operacyjne
czci trzeciej. Tutaj powinny by zawarte zadania rozwoju, doskonalenia,
szkolenia, transformacji systemu bezpieczestwa narodowego, a nie zadania
operacyjne jego ogniw, ktre s treci czci trzeciej (na marginesie naley
doda, e podobny bd zosta popeniony w rozdziale trzecim, w ktrym
obok opisu zada z zakresu bezpieczestwa narodowego i sposobw ich realizacji zostay rwnie ujte kwestie rozwoju i doskonalenia poszczeglnych dziedzin bezpieczestwa).
Zasugerowane powyej rozrnienie zarwno w istocie, jak i zapisach
treci rozdziau 3 i 4 ma swoje uzasadnienie. Przede wszystkim kryje si
ono w samym pojciu strategii. Nie mona bowiem zapomina, e strategia
jest swoist sztuk czenia w cao dostpnych zasobw, instrumentw,
metod i zasad dziaania dla osignicia zaoonego celu. Pozwala to uzna
strategi za kategori prakseologiczn, czyli dotyczc sprawnego dziaania
kadego podmiotu i odnoszc si do najbardziej generalnych sposobw
tego dziaania26. Oznacza to, e strategia jest waciwa dziaaniu zorgani26

T natur strategii Bernard Brodie uj zwile w sowach: Ponad wszystko, teoria strategii jest
teori dziaania. Zob. B. Brodie, War and Politics, Longman, Nowy Jork 1973, s. 452.

32

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

zowanemu, ktre jest urzeczywistniane przez wyznaczenie celu, ocen warunkw jego osignicia, okrelenie sposobw dziaania, przygotowanie
rodkw, realizacj zada oraz kontrol wynikw dziaania27. W sferze bezpieczestwa narodowego odpowiada temu cykl strategiczny, a w jego ramach midzy innymi dziaania strategiczne pastwa28 oraz przygotowania
strategiczne pastwa29.
W podsumowaniu naley stwierdzi, e wykazane powyej saboci strategii bezpieczestwa narodowego powinny by wyeliminowane przy okazji
najbliszej jej nowelizacji. Niemniej, oceniajc krtko ten dokument naley wyranie podkreli, e stanowi on dobry krok we waciwym kierunku. Najwaniejsz jego pozytywn cech jest zmierzanie do zintegrowanego
traktowania bezpieczestwa narodowego. Ze wszystkich dotychczasowych
dokumentw strategicznych jest to tutaj wanie najmocniej i najszerzej zaakcentowane.

Wzowe problemy nowelizacji strategii bezpieczestwa narodowego

Stwierdzone na podstawie dokonanej analizy strategii bezpieczestwa
(w tym strategii obowizujcej) saboci tych dokumentw pozwalaj nakreli moliwy i zarazem niezbdny zakres prac nad now strategi bezpieczestwa. Przede wszystkim powinny one obj dwie kluczowe paszczyzny
strategii koncepcyjno-metodyczn i merytoryczn (doktrynaln). Poniej
zaprezentowany zostanie zbir przemyle oraz wnioskw i rekomendacji
w tej materii.

27

Patrz szerzej: T. Pszczoowski, Maa encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Ossolineum,

Wrocaw 1978.
28
Dziaania strategiczne pastwa w dziedzinie bezpieczestwa (realizacja zada operacyjnych), to
militarne i pozamilitarne dziaania pastwa i jego podstawowych ogniw ukierunkowane na zapewnienie moliwoci realizacji interesw narodowych i osigania celw strategicznych w niebezpiecznym rodowisku. Patrz szerzej: Biaa Ksiga Bezpieczestwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej,
BBN, Warszawa 2013.
29
Przygotowania strategiczne pastwa w dziedzinie bezpieczestwa, to dziaalno wszystkich
struktur pastwa majca na celu uzyskanie i utrzymywanie ich zdolnoci potrzebnych do realizacji
zada przewidzianych w planach dziaa strategicznych. Obejmuje zwaszcza dziaalno planistyczn, budetow, inwestycyjn, szkoleniow itp. ukierunkowan na rozwj, transformacj, doskonalenie systemu bezpieczestwa narodowego. Patrz szerzej: Biaa Ksiga, op.cit.

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

33

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

Koncepcyjno-metodyczne zaoenia nowelizacji strategii bezpieczestwa

Wydaje si zasadne, aby w koncepcyjno-metodycznych ustaleniach ukierunkowujcych prace nad nowelizacj Strategii Bezpieczestwa Narodowego
RP z 2007 r. zaakcentowa przede wszystkim nastpujce kwestie:
1. Jednoznacznie przyj, e s to prace nad strategi, a nie nad polityk
bezpieczestwa. Naley zdecydowanie odrzuci dotychczasow tendencj
do podporzdkowywania mylenia strategicznego myleniu i biecej praktyce politycznej. Chodzi bowiem o okrelenie w pierwszej kolejnoci strategicznych, a wic dalekosinych i wzgldnie trwaych ocen, zasad i zada
w dziedzinie bezpieczestwa pastwa. Polityka bezpieczestwa czyli sposb realizacji strategii bezpieczestwa powinna by ustalana przez wadze
pastwa bardziej elastycznie, stosownie nawet do niuansw zmiany warunkw zewntrznych i wewntrznych.
2. Treci dokumentu uczyni podstawowe zaoenia szeroko rozumianej strategii bezpieczestwa narodowego, a nie tylko strategii bezpieczestwa
zewntrznego. Dokument ten powinien w czci koncepcyjnej okrela cele
i zadania strategiczne Rzeczypospolitej Polskiej odnoszce si cznie (caociowo) do wszystkich dziedzin zintegrowanego bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa). Z kolei sposoby osigania tych celw powinny
by ustalane w strategiach dziedzinowych (sektorowych, dziaowych), ktre
winny by opracowywane i przyjmowane przez poszczeglne ministerstwa
(dziay administracji rzdowej) odpowiedzialne za dan dziedzin bezpieczestwa pastwa. Dotyczy to np. strategii wojskowej (MON), strategii dyplomatycznej (MSZ), strategii bezpieczestwa publicznego (MSW), strategii
obrony cywilnej, strategii bezpieczestwa ekonomicznego, ekologicznego,
informacyjnego itp. W ten sposb powinien powsta cay system koncepcji
strategicznych rozwijajcych postanowienia strategii bezpieczestwa narodowego RP.
3. Przyj czteroczonow (czterorozdziaow) struktur dokumentu
z nastpujcym doprecyzowaniem treci poszczeglnych czci:
interesy narodowe i cele strategiczne pastwa w dziedzinie bezpieczestwa narodowego czyli: jakie mamy cele?
warunki bezpieczestwa RP zewntrzne i wewntrzne szanse,
wyzwania, ryzyka i zagroenia w perspektywie kilkunastoletniej
czyli: w jakich warunkach przyjdzie nam osiga swoje cele?
koncepcja dziaa strategicznych pastwa w dziedzinie bezpieczestwa (strategia operacyjna) myl przewodnia bezpieczestwa
34

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

narodowego oraz narodowe (polskie) aspekty bezpieczestwa midzynarodowego, w tym sojuszniczego (NATO, UE); zadania strategiczne w poszczeglnych dziedzinach (dziaach) bezpieczestwa
narodowego czyli: w jaki sposb zamierzamy osiga swoje cele
strategiczne w dziedzinie bezpieczestwa?
koncepcja przygotowa strategicznych pastwa w dziedzinie bezpieczestwa (strategia preparacyjna) istota i wymagania strategiczne wobec systemu bezpieczestwa narodowego; skad i struktura systemu bezpieczestwa: podsystem kierowania, wyspecjalizowane siy i rodki bezpieczestwa pastwa (dyplomacja, siy
zbrojne, wywiad i kontrwywiad, policja, stra graniczna, obrona
cywilna, stra poarna, siy ratownicze itp.), siy i rodki wsparcia
(gospodarcze, kulturowe, naukowe, techniczne, edukacyjne itp.);
przygotowanie systemu bezpieczestwa narodowego czyli: jakie
siy i rodki zamierzamy wydziela i przygotowywa dla realizacji
zada strategicznych w dziedzinie bezpieczestwa?
4. Uznajc za zasadne podejcie zintegrowane do spraw bezpieczestwa
narodowego, naley zarwno przy dokonywaniu oceny warunkw (rodowiska), jak i przy formuowaniu koncepcji dziaania pastwa w sferze bezpieczestwa uwzgldni wszystkie jego podstawowe na dzisiaj dziedziny
i sektory (obszary transsektorowe). Sam ocen warunkw (rodowiska)
bezpieczestwa RP naleaoby przeprowadzi z uwzgldnieniem nastpujcych kwestii:
horyzont oceny powinien by dalszy ni przyjmowany horyzont
planowania, aby dawa on pewne szersze podstawy do prac planistycznych, a wic powinien siga ponad 56 lat. Jednoczenie
powinien by krtszy ni jedno pokolenie, aby unikn futurologii.
Mona zatem przyj horyzont pragmatycznych ocen strategicznych w sferze bezpieczestwa na ok. 10 lat.
ukad oceny winien dawa spojrzenie oglne i szczegowe oraz
uwzgldnia istotne z punktu widzenia bezpieczestwa zarwno
szanse (okolicznoci korzystne), jak i wyzwania (trudnoci), ryzyka oraz zagroenia. Identyfikacja tych warunkw bezpieczestwa powinna obj trzy wymiary: globalny, regionalny i krajowy
(wewntrzny). Wane jest te, aby cz ocenowo-prognostyczna
strategii obja swym zakresem wszystkie dziedziny, sektory oraz
obszary transsektorowe bezpieczestwa.
Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

35

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

5. Struktura rozdziau prezentujcego koncepcj bezpieczestwa narodowego, czyli sposb dziaania pastwa w sferze bezpieczestwa, winna
by podobna do struktury ujcia warunkw bezpieczestwa. W tej czci
naleaoby zawrze ogln myl przewodni (zamiar) dziaania pastwa
na rzecz zapewnienia swego bezpieczestwa w perspektywie dekady oraz
okreli podstawowe cele (gwne zadania) strategiczne w poszczeglnych
dziedzinach bezpieczestwa narodowego. Owe cele (zadania) powinny
zapewni podstaw do opracowania szczegowych strategii sektorowych
(dziaowych).
6. Dla osignicia strategicznych celw w dziedzinie bezpieczestwa
Rzeczpospolita Polska organizuje i utrzymuje, odpowiadajcy potrzebom
i zgodny z moliwociami, system bezpieczestwa narodowego (bezpieczestwa pastwa). Konieczne jest zorganizowanie dziaa pastwa w szerszym ujciu, ni to oferuje dotychczasowa formua systemu obronnoci. To
powinien by system dostosowany do przeciwstawiania si nie tylko zewntrznym zagroeniom polityczno-militarnym, ale w sposb zintegrowany
wszelkim zagroeniom dla bezpieczestwa pastwa. System ten powinien
skada si z trzech podstawowych zbiorw elementw (podsystemw):
naczelne organy kierowania s to konstytucyjne organy wadzy
wykonawczej w pastwie: prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
i Rada Ministrw. Naczelne organy kierowania sprzone funkcjonalnie i informacyjnie z pozostaymi organami kierowania na
wszystkich szczeblach struktury pastwowej (resorty, wojewdztwa, jednostki samorzdowe i kierownictwa innych podmiotw
pastwowych oraz organy dowodzenia si zbrojnych) w ktrych
kompetencjach znajduj si bezporednio lub na mocy zlecenia
kwestie bezpieczestwa indywidualnego obywateli, bezpieczestwa zbiorowego spoecznoci lokalnych i bezpieczestwa pastwa
w caoci tworz w sumie system kierowania bezpieczestwem
narodowym (bezpieczestwem pastwa). System ten funkcjonuje na podstawie i zgodnie z prawem ustanowionym przez wadz
ustawodawcz (Sejm i Senat), na stray czego stoj organy wadzy
sdowniczej (sdy i trybunay);
podstawowe (wyspecjalizowane, gwne) ogniwa bezpieczestwa
pastwa (podsystemy operacyjne: obronny i ochronne) s to
siy i rodki powoane i utworzone wycznie lub gwnie w celu
zapewniania zewntrznego i wewntrznego bezpieczestwa pa36

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

stwa. Nale do nich w caoci resorty (rozumiane jako ministerstwa wraz z podlegymi im siami i rodkami) spraw zagranicznych
(dyplomacja), obrony narodowej (siy zbrojne, wojskowe suby
specjalne), spraw wewntrznych (policja, stra graniczna, stra
poarna), administracji i cyfryzacji, sprawiedliwoci (prokuratura,
wiziennictwo), ochrony rodowiska, Agencja Wywiadu i Agencja
Bezpieczestwa Wewntrznego (wywiad, kontrwywiad) oraz formacje obrony cywilnej;
uzupeniajce (wspierajce, wspomagajce) ogniwa bezpieczestwa pastwa (podsystemy wsparcia: spoeczne i gospodarcze) s
to wszystkie pozostae siy i rodki pastwa, na ktre dodatkowo
(oprcz ich podstawowych funkcji) nakadane s lub te s im zlecane zadania dotyczce bd to bezporedniego udziau w rnej
formie i w rnym wymiarze w zapewnianiu bezpieczestwa, bd
te poredniego wsparcia i zabezpieczenia dziaa innych si wykonujcych zadania bezporednie.
7. Prace nad nowelizacj strategii bezpieczestwa narodowego
Rzeczypospolitej Polskiej winny by prowadzone metod od ogu do
szczegu. W pierwszej kolejnoci naley sformuowa generalne zaoenia, wychodzc z interesw narodowych zdefiniowa cele strategiczne, uj
ramowo elementy ocenowe i koncepcyjne i nastpnie dopiero nasyca je
bardziej szczegow treci przygotowywan przez poszczeglnych ekspertw i rne instytucje pastwa.
8. Kada nowelizacja Strategii Bezpieczestwa Narodowego winna by
poprzedzona strategiczn refleksj nad sprawami bezpieczestwa narodowego RP w formie Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego.
Przegld ten powinien umoliwi caociow ocen stanu bezpieczestwa
narodowego i sformuowanie wnioskw i rekomendacji dotyczcych strategicznych celw i sposobw dziaania pastwa w dziedzinie bezpieczestwa
oraz przygotowania systemu bezpieczestwa narodowego.
9. Projektowane zapisy strategii bezpieczestwa narodowego powinny by przedmiotem debaty na jednym z posiedze Rady Bezpieczestwa
Narodowego kierowanej przez prezydenta z udziaem przedstawicieli rzdu (premier, minister: obrony narodowej, spraw zagranicznych, spraw
wewntrznych, administracji i cyfryzacji), parlamentu (marszaek Sejmu
i Senatu) oraz liderw wszystkich partii posiadajcych reprezentacj w parlamencie.
Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

37

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

Doktrynalne zaoenia nowelizacji strategii bezpieczestwa

Merytoryczne (polityczno-strategiczne) zaoenia do nowelizacji strategii bezpieczestwa zostay okrelone w tzw. doktrynie Komorowskiego.
Doktryna ta, to nieformalne okrelenie dla gwnej myli polityki realizowanej przez prezydenta Bronisawa Komorowskiego w zakresie strategii bezpieczestwa pastwa (w tym zwaszcza do zada si zbrojnych) i wyraajcej
si w przeniesieniu priorytetw z zaangaowania zewntrznego na zadania
zwizane z bezporednim bezpieczestwem (obron) kraju (narodu, terytorium, zasobw).
Doktryna bazuje na dowiadczeniach i rekomendacjach Strategicznego
Przegldu Bezpieczestwa Narodowego (szeroko zakrojonego audytu bezpieczestwa pastwa). Jej tezy zawiera te Biaa Ksiga Bezpieczestwa
Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej opublikowana w 2013 r. przez Biuro
Bezpieczestwa Narodowego.
Doktryna znajdzie swoje dyrektywne odbicie m.in. w wydawanych i zatwierdzanych przez prezydenta RP dokumentach: Strategii Bezpieczestwa
Narodowego i Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej.
Gwne zaoenia doktryny prezentuj ponisze punkty:
1. Naley przenie strategiczne priorytety Rzeczypospolitej Polskiej
z udziau w misjach ekspedycyjnych na zadania zwizane z zapewnianiem
bezporedniego bezpieczestwa, w tym obrony, pastwa. Znaczce zewntrzne militarne zaangaowanie Polski w czasie ostatniej dekady (ktrego symbolem jest operacja w Afganistanie) oraz rozwijanie pod tym ktem
potencjau wojskowego si rzeczy ograniczay moliwoci optymalnego
przygotowywania si zbrojnych do realizacji ich najwaniejszego, konstytucyjnego zadania, jakim jest bezporednie bezpieczestwo, w tym zwaszcza
obrona pastwa (narodu jako caoci, obywateli, terytorium i zasobw).
Dlatego te w interesie Polski ley, aby dokona zwrotu w myleniu o priorytetach dla si zbrojnych i przekierowa je na zadania obronne. Naley zaznaczy, e doktryna nie zakada rezygnacji z udziau w misjach zagranicznych.
Postuluje jedynie nadanie udziaowi w nich waciwego miejsca w hierarchii
zada dla pastwa i si zbrojnych.
2. Wasny potencja obronny stanowi podstawowy filar oraz gwarancj
naszego bezpieczestwa. Udzia w sojuszach, zwaszcza w NATO, to wane
zewntrzne filary wspierajce nasze bezpieczestwo. Ale najwaniejszym filarem s wasne zdolnoci obronne. Dlatego konieczne jest utrzymanie stabilnych nakadw na siy zbrojne (1,95 proc. PKB czy wrcz podniesienie
38

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

25 lat polskiej strategii bezpieczestwa

do postulowanego przez NATO poziomu 2 proc.), ktre powinny by optymalnie wydawane na wzmacnianie w pierwszej kolejnoci zdolnoci potrzebnych do obrony wasnego pastwa (narodu, terytorium i zasobw) lub
obrony terytorium sojusznikw z NATO. Obronne zdolnoci powinny by
nasz narodow specjalnoci w NATO i to wanie je powinnimy przede
wszystkim wnosi do wsplnego potencjau sojuszniczego. Rwnolegle
rozwijane powinny by take pozamilitarne zdolnoci pastwa (instytucji
publicznych, podmiotw prywatnych, obywateli) do funkcjonowania w warunkach zagroenia tak, aby budowa zintegrowany (poczony) system
bezpieczestwa narodowego.
3. Polsk specjalizacj w NATO i UE powinny by take, obok zdolnoci do obrony terytorium, zdolnoci przeciwzaskoczeniowe, konieczne
zwaszcza w sytuacjach trudnokonsensusowych. Polska, jako pastwo graniczne NATO i UE jest szczeglnie naraona na zagroenia o charakterze
nagym, niespodziewanym, selektywnym, na ograniczon skal czyli takie, ktre nie wymagaj duszych i zauwaalnych zawczasu przygotowa,
a jednoczenie mog by skutecznym rodkiem szantau i wywierania presji
polityczno-strategicznej. Takie zagroenia niekoniecznie wiza si musz
z zamiarem opanowania terytorium RP, a jedynie zadania strat (tzw. zagroenia aterytorialne). Z tego wzgldu stwarzaj one sytuacje trudnokonsensusowe, czyli takie, w ktrych sojusznicy mogliby mie kopoty w terminowym uzyskaniu consensusu, co do celu, charakteru i skali reakcji. W zwizku
z tym sojusz, jako cao, mgby nie by w stanie szybko i skutecznie zareagowa. Dlatego Polska powinna posiada pene spektrum narodowych
zdolnoci do przeciwstawiania si wanie tego typu zagroeniom (gwnie
takie zdolnoci jak: wywiad i rozpoznanie, obrona powietrzna, w tym przeciwrakietowa, mobilno wojsk, zwaszcza migowcowa).
4. Polska powinna umacnia swoj podmiotowo strategiczn na arenie midzynarodowej, aktywnie uczestniczc w funkcjonowaniu organizacji
midzynarodowych i ich ksztatowaniu stosownie do wasnych interesw
strategicznych. W odniesieniu do NATO w polskim interesie jest, aby po
zakoczeniu operacji w Afganistanie sojusz konsolidowa si wok realizacji swojego podstawowego zadania, zwizanego z zapewnieniem bezporedniego bezpieczestwa pastw czonkowskich. W wymiarze praktycznym
powinno to wyraa si zwaszcza w cigej aktualizacji planw ewentualnociowych (planw dziaania na wypadek agresji na czonka NATO) oraz
regularnym weryfikowaniu tych planw podczas sojuszniczych wicze
Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II

39

Stanisaw Koziej, Adam Brzozowski

wojskowych, a take proporcjonalnym rozwoju infrastruktury obronnej.

Co do UE to nasze dziaania powinny zmierza do wzmacniania Wsplnej
Polityki Bezpieczestwa i Obrony, aby moga by drugim, obok NATO, zewntrznym filarem wzmocnienia bezpieczestwa Polski. Szczeglnie wane
jest przyjcie realnej strategii bezpieczestwa europejskiego, jako niezbdnego fundamentu dla upodmiotowienia UE w tej dziedzinie. Priorytetem
dla Polski s te relacje euroatlantyckie, w tym systemowe wspdziaanie
NATO-UE.
Zakoczenie
Przeom lat 80. i 90. XX w. przynis zasadnicz zmian sytuacji geopolitycznej i ukadu si zarwno w skali globalnej, jak i regionalnej. W efekcie, wiele pastw regionu Europy rodkowej i Wschodniej, w tym Polska
podjy wysiek samodzielnego zdefiniowania i ustanowienia na nowo
systemowych oraz koncepcyjnych fundamentw swojego bezpieczestwa.
W przypadku Polski zaowocowao to midzy innymi czonkowstwem w zachodnich strukturach bezpieczestwa NATO (1999) i Unii Europejskiej
(2004). Ewolucja warunkw bezpieczestwa Polski wpyna na kilkukrotne
przeformuowanie narodowej koncepcji bezpieczestwa (1990, 1992, 2000,
2003 i 2007). Obecnie ponownie stoimy przed tego typu zadaniem. Trwaj
prace nad opracowaniem nowej strategii bezpieczestwa. Obok rekomendacji Strategicznego Przegldu Bezpieczestwa Narodowego (20102012)
oraz nowych elementw w warunkach bezpieczestwa regionalnego, istotny wpyw na ten proces mog mie zaprezentowane w niniejszym artykule
wnioski wynikajce z analizy poprzednich nowelizacji tego dokumentu.

40

Bezpieczestwo Narodowe 2014 / II