Suwerenno ywnociowa

Mimo tego, e globalnie produkuje si wicej ywnoci ni potrzeba dla

zaspokojenia potrzeb wiatowej populacji, w cigu ostatniej dekady
liczba osb godnych iniedoywionych wyranie wzrosa. Problem godu
w dzisiejszym wiecie nie jest spowodowany brakiem lub niedoborem
ywnoci, lecz brakiem dostpu do niej, tzn. do odpowiednich rodkw
materialnych lub produkcyjnych, ktre pozwoliyby ludziom dotknitym
bied na wytworzenie lub zakup wystarczajcej iloci poywienia.
To niesprawiedliwa dystrybucja ywnoci, ziemi iinnych rodkw produkcji, niekorzystna organizacja rynkw rolnych oraz niewaciwa polityka
rolna, zarwno na poziomie midzynarodowym, jak i lokalnym, stoj
u rda tego problemu. Pozbawienie ludzi dostpu do ywnoci jest
amaniem ich podstawowych praw wtym prawa do wyywienia si ipracy (w zgodzie z zasadami zrwnowaonego rolnictwa i zapewniajcej
odpowiednie dochody).1

KRYZYS YWNOCIOWY AROLNICTWO PRZEMYSOWE

W latach 2006-2008 mia miejsce kryzys ywnociowy, ktry przejawi si w postaci
gwatownej zwyki cen podstawowych produktw ywnociowych na wiecie. W2007 roku
podwyki o 70% cen tortilli, doprowadziy do protestw dziesitek tysicy mieszkacw
Meksyku. To samo dziao si w innych krajach Globalnego Poudnia. Przyczyn tego kryzysu (a take tych, ktre pojawi si w przyszoci) naley dopatrywa si w zmianie form
organizacji rolnictwa. Poprzez wcielenie sektora rolnego do globalnego systemu wymiany handlowej, rolnictwo zostao zorientowane na eksport, aprodukcja misa izb zostaa
zdominowana przez wielkie gospodarstwa przemysowe. Coraz silniejsza jest dominacja kapitalizmu, dcego do maksymalizacji zysku wtrakcie procesu produkcyjnego ywnoci. Przez
stulecia alternatyw bya produkcja chopska, oparta odrobne rodzinne gospodarstwa rolne,
produkujce przede wszystkim na wasne potrzeby iutrzymujce si ze sprzeday nadmiaru
plonw. Obecny kryzys to konsekwencja przejcia dominujcej pozycji przez model kapitalistycznego rolnictwa przemysowego.2
Aby wpeni zrozumie aktualny kryzys, naley rozpatrywa go wkontekcie trwajcego
przez stulecia procesu wywaszczenia rolnictwa chopskiego przez rolnictwo kapitalistyczne.
Wpoowie XIX wieku powsta midzynarodowy system rolno-ywnociowy wspierany przez Imperium Brytyjskie, ktrego elementem byo kapitalistyczne rolnictwo plantatorskie na Poudniu,

Publikacja powstaa w ramach projektu realizowanego przy wsparciu nansowym Unii Europejskiej. Projekt jest
wspnansowany w ramach programu polskiej wsppracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP
w 2012 r. Za tre publikacji odpowiada Centrum Edukacji Obywatelskiej, pogldy w niej wyraone niekoniecznie
odzwierciedlaj ocjalne stanowisko Unii Europejskiej i Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

produkujce na eksport tropikalne produkty ywnociowe iwykorzystujce do tego tani si

robocz. Najnowsza faza rozwoju globalnego systemu rolno-ywnociowego eliminacja
taryf celnych, liberalizacja handlu produktami rolnymi, monopolizacja praw wasnoci intelektualnej uatwia budow globalnego hipermarketu, obsugiwanego przez korporacyjnych
dostawcw zb, takich jak Cargill czy Archer Daniels Midland, imidzynarodowych dostawcw detalicznych, jak Tesco czy Carrefour.3 Na tym zglobalizowanym rynku nie ma miejsca dla ubogich ze wsi imiast, ktrzy zwaszcza wkrajach rozwajcych si zepchnici
zostali do slamsw i faveli, gdzie zmuszeni s kupowa podstawowe produkty spoywcze
po cenach czsto wyszych nich wsupermarketach, ktre dziki duym obrotom s wstanie wynegocjowa zproducentami niskie ceny.4 Zyski sektora zglobalizowanego id wparze
zbied zmarginalizowanego sektora rolnictwa chopskiego.

ROLNICTWO PRZEMYSOWE KONSEKWENCJE

Dostp do zdrowej ywnoci
Systemy ywnociowe zredukowane do modelu rolnictwa przemysowego, kontrolowanego przez kilka ponadnarodowych korporacji spoywczych wraz z niewielk grup duych
sprzedawcw detalicznych, su przede wszystkim generowaniu zyskw. Wytwarzanie
ywnoci, ktra jest zdrowa, niedroga ikorzystna dla ludzi przestao by celem sektora rolnego. W coraz wikszym stopniu model ten skupia si na produkcji surowcw na biopaliwa czy pasze dla zwierzt oraz na plantacjach towarowych (zktrych plony przeznacza si
na eksport). Powoduje to ogromne straty dla gospodarstw rolnych, aponadto sprzyja propagowaniu diety szkodliwej dla zdrowia, ubogiej wowoce, warzywa iprodukty zboowe. Trac
na tym mieszkacy krajw rozwajcych si, w ktrych coraz mniej poywienia produkuje
si na potrzeby rynku lokalnego (wielkie farmy czsto produkuj na eksport).5 Tracimy take
imy obywatele krajw Globalnej Pnocy. Take wmiastach imiasteczkach naszego kraju
coraz trudniej ozdobycie lokalnie wyprodukowanej, wieej ywnoci wdobrej cenie. Bazary,
targi imae sklepy zostay zastpione przez supermarkety idyskonty.
Niezrwnowaone gospodarowanie zasobami
Przemysowy model produkcji opiera si na zuyciu nieodnawialnych paliw kopalnych
irodkw chemicznych (poczynajc od wytwarzania nawozw, poprzez napdzanie maszyn
rolniczych, a po transport produktw rolnych). Szacunki pokazuj, e globalne rolnictwo
przemysowe potrzebuje 10 kalorii energii w trakcie produkcji, przetwarzania, dystrybucji
iprzygotowania produktw, aby wytworzy 1 kalori energii spoywczej.6 Wg Daniela Imhoffa,
przecitny produkt ywnociowy pokonuje drog ponad 2000 km zanim dotrze na st.7 Owoce
i warzywa s zamraane, woskowane, barwione, dezynfekowane, pakowane i adowane.

Publikacja powstaa w ramach projektu realizowanego przy wsparciu nansowym Unii Europejskiej. Projekt jest
wspnansowany w ramach programu polskiej wsppracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP
w 2012 r. Za tre publikacji odpowiada Centrum Edukacji Obywatelskiej, pogldy w niej wyraone niekoniecznie
odzwierciedlaj ocjalne stanowisko Unii Europejskiej i Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

Nie sprzyja to poprawie jakoci produktu, ajedynie umoliwia jego dystrybucj na wiksze
odlegoci izwikszenie ywotnoci na pkach sklepowych (rednio, produkty wiee whipermarketach maj co najmniej 5 dni). Dodatkowo, rolnictwo przemysowe wykorzystuje
ogromne iloci wody iziemi (rolnictwo pochania jedn czwart cakowitego zuycia wody
w Europie) i odpowiada za gwatown utrat rnorodnoci biologicznej i yznoci gleby,
atake przyczynia si do zmian klimatycznych,8 zmusza tysice ludzi do podejmowania prac,
wktrych ignorowane s ich podstawowe prawa, prowadzi do pogorszenia warunkw pracy
rolnikw irobotnikw rolnych, zwaszcza emigrantw. Model ten oddala nas jeszcze bardziej
od zrwnowaonej ipenej szacunku relacji zprzyrod. Eksploatowanie itraktowanie Ziemi
wtaki sposb jest podstawow przyczyn ubstwa obszarw wiejskich igodu ponad miliarda
ludzi na wiecie (tak, jak ma to obecnie miejsce np. wrejonie Rogu Afryki). Ponadto, tworzc
nadwyki ywnoci przemysowej, ktre s marnowane albo sprzedawane po cenach dumpingowych na rynkach wEuropie ipoza ni, model ten niszczy lokaln produkcj9 ipowoduje
przymusowe migracje.

SUWERENNO YWNOCIOWA
Odpowiedzi na wymienione wyej przyczyny godu i niedoywienia setek milionw
ludzi wkrajach Globalnego Poudnia jest koncepcja suwerennoci ywnociowej (ang. food
sovereignty). Idea ta zostaa zaproponowana wlatach 90-tych XX w. przez midzynarodowy
ruch rolnikw Via Campesina10 jako alternatywa dla dominujcych globalnie neoliberalnych
rozwiza wzakresie rolnictwa, produkcji ywnoci imidzynarodowego handlu produktami
rolnymi, ktre okazay si nieskuteczne wwalce zgodem.
Suwerenno ywnociowa oznacza prawo ludnoci poszczeglnych krajw do samodzielnego deniowania wasnej polityki rolnej iywnociowej tak, by umoliwi zaspokojenie potrzeb i oczekiwa ludnoci oraz osignicie celw zrwnowaonego rozwoju,
ajednoczenie nie szkodzi krajom trzecim. Suwerenno ywnociowa daje priorytet lokalnej produkcji ikonsumpcji ywnoci, ale nie wyklucza midzynarodowego handlu produktami rolnymi. Sprzyja jednake ksztatowaniu takiej polityki i praktyk handlowych, ktre
najlepiej su prawu ludnoci poszczeglnych krajw do poywnej ibezpiecznej ywnoci
oraz bezpiecznej, zdrowej i ekologicznie zrwnowaonej produkcji. Suwerenno
ywnociowa jest swoistym wezwaniem do demokratycznej debaty idziaa obejmujcych
globalny system produkcji idostpu do ywnoci, atake drog wkierunku uczynienia go
bardziej sprawiedliwym.

Publikacja powstaa w ramach projektu realizowanego przy wsparciu nansowym Unii Europejskiej. Projekt jest
wspnansowany w ramach programu polskiej wsppracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP
w 2012 r. Za tre publikacji odpowiada Centrum Edukacji Obywatelskiej, pogldy w niej wyraone niekoniecznie
odzwierciedlaj ocjalne stanowisko Unii Europejskiej i Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

ROLNICTWO CHOPSKIE DROGA KU SUWERENNOCI YWNOCIOWEJ

Opr przeciwko przemysowemu rolnictwu pojawi si jeszcze zanim wybuch kryzys
ywnociowy. Pochodzi on nie tylko od zmarginalizowanych chopw, ale rwnie od konsumentw, ekologw, naukowcw czy osb zajmujcych si ochron zdrowia, ktrzy zgodnie
krytykuj system oparty na chciwoci. Obecny globalny kryzys gospodarczy doprowadzi
do wykolejenia si projektu globalizacyjnego izainaugurowa er deglobalizacji. Rolnictwo
przemysowe trapi nie tylko narastajcy od pewnego czasu kryzys legitymacji totalna korozja grozi bowiem globalnym acuchom produkcji idostaw, za spraw ktrych zostao ono
zbudowane. Rolnictwo oparte ochopw idrobnych rolnikw suce rynkom lokalnym iregionalnym, stanowi bardziej racjonalny sposb organizacji produkcji ywnoci.11
Wkrajach wysoko rozwinitych powszechne jest wyobraenie ozacofaniu drobnego rolnictwa. Badaczki Miguel Alteri i Clara Nicholls obalaj ten mit. Jeli wemiemy bowiem
pod uwag cao produkcji wgospodarstwie, anie tylko wysoko poszczeglnych plonw,
to okazuje si, e mae zintegrowane systemy rolne zajmujce si produkcj: zb, owocw,
warzyw, inwentarza przewyszaj wydajnoci plonw na jednostk powierzchni gospodarstwa wielkopowierzchniowe (monokultury), ktre zajmuj si upraw tylko jednego podu
rolnego, np. kukurydzy.12 Gospodarstwa rodzinne, w ktrych pracuje okoo 2,8 mln ludzi
(45% wiatowej populacji) dodatkowo: optymalizuj wykorzystanie rodzinnej siy roboczej
ipozwalaj ograniczy migracj ludnoci wiejskiej do miast, nakierowane s na produkcj
artykuw rolnych oraz ywnoci i skuteczniej przyczyniaj si do walki z godem i bied.
To wanie rolnictwo maoobszarowe jest wstanie pogodzi wydajno zbezpieczestwem
ekologicznym i w tym aspekcie zdecydowanie przewaa nad rolnictwem przemysowym.
Na jego rol zwracaj take uwag trzy agencje ONZ zajmujce si rolnictwem iywnoci.
Wopublikowanym 4 wrzenia wsplnym owiadczeniu stwierdziy, i aby zapobiec kolejnym
klskom godu potrzebne s skoordynowane dziaania midzynarodowe. FAO (Organizacja
ds. Wyywienia iRolnictwa), WFP (wiatowy Program ywnociowy) iIFAD (Midzynarodowy
Fundusz Rozwoju Rolnictwa), podkrelaj rol, jak w zapewnieniu bezpieczestwa
ywnociowego iochrony przed kryzysami odgrywaj drobni rolnicy iwzywaj rzdy do zapewnienia im odpowiedniego dugoterminowego wsparcia.

Nina Jzena Bk lubi zdrow i odpowiedzialnie wytwarzan

ywno, dlatego wspiera ruch spdzielcw spoywczych. Nie lubi
niesprawiedliwoci iobojtnoci, dlatego uczestniczy woddolnych
ruchach protestu. Chciaaby rywalizacj zastpowa wspprac.
Chcesz wiedzie wicej? Sprawd skrty i hasa: WKS, RWS,
Postwzrost.

Publikacja powstaa w ramach projektu realizowanego przy wsparciu nansowym Unii Europejskiej. Projekt jest
wspnansowany w ramach programu polskiej wsppracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP
w 2012 r. Za tre publikacji odpowiada Centrum Edukacji Obywatelskiej, pogldy w niej wyraone niekoniecznie
odzwierciedlaj ocjalne stanowisko Unii Europejskiej i Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.

Na podstawie artykuu Suwerenno ywnociowa, ze strony Kampanii Wyywi wiat,

http://www.ekonsument.pl/a680_suwerennosc_zywnosciowa.html data ostatniej wizyty: 12.12.2012 r.
2
Walden, Bello.2011, Wojny ywnociowe, s.37.
3
Walden, Bello.2011, Wojny ywnociowe, s.59.
4
Rynki podstawowych produktw spoywczych s zdominowane przez oligopole czy nawet monopole. Pi
prywatnych rm (Cargill inc, ze Stanw Zjednoczonych; Bunge Ltd. z Bermudw; Archer Daniels Midland
ze Stanw Zjednoczonych; Louis Dreyfus z Francji oraz; Marubeni z Japonii) kontroluje 90% wiatowego
rynku zb.
5
http://globalnepoludnie.pl/Rodzinne-gospodarstwa-rolne-i data ostatniej wizyty: 14.12.2012 r.
6
Ibidem, s.202.
7
Ibidem.
8
Intensywnie stosowane nawozy, pestycydy, herbicydy s gwnym rdem zanieczyszczenia gleby i wd
powierzchniowych. Rolnictwo spalajce ogromne iloci paliw kopalnych odpowiada za ok 12% emisji
gazw cieplarnianych pochodzenia antropogenicznego (za Panel on Climate Change). Wicej w publikacji:
http://globalnepoludnie.pl/Czy-mozliwy-jest-swiat-wolny-od.
9
Cena lokalnie wyprodukowanej ywnoci jest wysza ni cena produktw importowanych z UE, poniewa unne rolnictwo jest wspierane przez system dopat gwarantowanych, ktry umoliwia zanienie kocowej ceny.
10
http://viacampesina.org/en/ data ostatniej wizyty: 13.12.2012 r.
11
Walden, Bello.2011, Wojny ywnociowe, s. 65.
12
Ibidem, s. 202.
13
Suwerenno ywnociowa, Le Monde diplomatique PADZIERNIK 2009.
14
http://globalnepoludnie.pl/Agencje-ONZ-wzywaja-do

Publikacja powstaa w ramach projektu realizowanego przy wsparciu nansowym Unii Europejskiej. Projekt jest
wspnansowany w ramach programu polskiej wsppracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP
w 2012 r. Za tre publikacji odpowiada Centrum Edukacji Obywatelskiej, pogldy w niej wyraone niekoniecznie
odzwierciedlaj ocjalne stanowisko Unii Europejskiej i Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.