ROCZN.

PZH 2009, 60, Nr 3, 201 - 206

Wspczesne pogldy na rol przeciwutleniaczy

rolinnych w profilaktyce chorb cywilizacyjnych
Contemporary view of plant antioxidants role in prevention
of civilization diseases
Ludwik Czerwiecki
Zakad Analizy ywnoci
Instytut Biotechnologii Przemysu Rolno-Spoywczego, Warszawa
Sowa kluczowe: przeciwutleniacze rolinne, profilaktyka chorb cywilizacyjnych
Key words: plant antioxidants, prevention of civilization diseases

STRESZCZENIE

Omwiono rol przeciwutleniaczy rolinnych jako potencjalnych zwizkw odgrywajcych rol w profilaktyce chorb
cywilizacyjnych. Przedstawiono mechanizm ich dziaania w oparciu o teorie wolnych rodnikw oraz umowny podzia
przeciwutleniaczy na zwizki polifenolowe, w tym flawonoidy, kwas askorbinowy, karotenoidy i tokoferole. Opisano prawdopodobnie dobroczynny wpyw na zdrowie czowieka resweratrolu wystpujcego m.in. w skrce winogron czerwonych i
w winie. Wspomniano te o wtpliwociach zwizanych z pozytywnym oddziaywaniem przeciwutleniaczy na organizm na
przykadzie beta-karotenu w postaci suplementu diety oraz o moliwych negatywnych skutkach dziaania innych zwizkw
o charakterze przeciwutleniajcym. Zwrcono uwag na ryzyko zdrowotne zwizane z suplementacj np. flawonoidami.
Generalnie podkrelono jednak korzyci zwizane z regularnym spoywaniem warzyw i produktw rolinnych zawierajcych
naturalne przeciwutleniacze.

ABSTRACT

The role of plant antioxidants as factors of civilization diseases prevention was described. The free-radical theory as a
mechanism of action of antioxidants was mentioned. The main substances e.g. polyphenols including flavonoids, ascorbic
acid, carotenoids and tocoferols were presented. Resveratrol of wine, as an example of possible health beneficial agent was
stressed. On the other hand some doubts of beneficial effects of antioxidants e.g. beta- carotene, as supplement of diet, were
mentioned. It is possible, that supplementation with flavonoids might create some health risk. But there was highlighted,
that vegetables as a source of natural antioxidants are beneficial for health.

WSTP
U podoa wikszoci chorb cywilizacyjnych
tkwi takie czynniki, jak zanieczyszczenie rodowiska
naturalnego i ywnoci, niewaciwy sposb odywiania oraz stres zwizany z rosncym tempem ycia
codziennego. Wymienione czynniki, czy to pojedyncze,
czy najczciej w kombinacji, stwarzaj wiksze lub
mniejsze zagroenie dla prawidowego funkcjonowania
organizmu czowieka.
Medycyna wspczesna rozmaicie radzi sobie z
rnymi schorzeniami, najczciej, poprzez stosowanie terapii za pomoc specyfikw syntetycznych,
okrelanych mianem lekw, ktre bardzo czsto nie
lecz przyczyn choroby, a jedynie jej objawy. Ponadto,
ich stosowanie, zwaszcza w chorobach przewlekych,

zwizane jest z ryzykiem wystpowania rnorodnych

objaww ubocznych. Wydaje si, e bardziej racjonalna
jest profilaktyka, cigle niedoceniana w stopniu dostatecznym, ktrej ogromny obszar wie si z waciwym
odywianiem. Odpowiednio bowiem zestawiona dieta
obfituje w pewne substancje i skadniki pochodzenia
naturalnego, ktre wywieraj dobroczynny wpyw na
funkcjonowanie organizmu czowieka. Mona zatem
powiedzie, e sama przyroda daa nam szans na
popraw kondycji naszego zdrowia i jakoci ycia, poniewa wikszo substancji pochodzenia naturalnego
korzystnie oddziaujcych na organizm ludzki znajduje
si w rolinach, a take w niektrych ich przetworach.
Do takich substancji nale m.in. zwizki okrelane
mianem przeciwutleniaczy, ktrych rola w zapobieganiu
pewnym chorobom jest ostatnio coraz szerzej dyskuto-

Adres do korespondencji: Ludwik Czerwiecki, Zakad Analizy ywnoci, Instytut Biotechnologii Przemysu Rolno-Spoywczego,
02-532 Warszawa, ul. Rakowiecka 36, tel. 022 606 38 71, fax 022 849 04 26, e-mail: czerwiecki@ibprs.pl
Copyright Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Pastwowy Zakad Higieny

202

Nr 3

L. Czerwiecki

wana, chocia wyniki bada prowadzonych na wiecie

s niekiedy sprzeczne.

Mechanizmy dziaania
przeciwutleniaczy

Wolne rodniki A stres

oksydacyJny

W wyniku tzw. metabolizmu pierwotnego powstaj

w rolinach biaka, tuszcze, wglowodany itd. - wszelkie substancje niezbdne do funkcjonowania ywych
komrek [36]. Natomiast zwizki chemiczne wytwarzane w reakcjach metabolizmu wtrnego s odpowiedzi obronn roliny na dziaanie pewnych bodcw,
takich jak np. urazy mechaniczne, wiato, czynniki
infekcyjne, szkodniki [4, 5, 36]. Poza tym peni one
inne funkcje, m.in. regulatorw wzrostu, substancji
zwabiajcych i zapachowych. Niektre z nich mog
wykazywa dziaanie szkodliwe na organizm czowieka, np. solanina, inne natomiast dobroczynne jak np.
polifenole posiadajce waciwoci przeciwutleniajce.
Funkcj przeciwutleniaczy w organizmie ludzkim jest
neutralizacja opisanych wczeniej aktywnych rodnikw.
Na ryc. 1 przedstawiono schemat reakcji RFT z przeciwutleniaczem na przykadzie katecholu [8].

Tlen jest niezbdny w rodowisku, w ktrym yje

czowiek, wikszo zwierzt i rolin. Jest konieczny
w procesie oddychania poprzez swj udzia w wielu
reakcjach enzymatycznych zachodzcych w ywym
ustroju, m. in. przy udziale oksydoreduktaz, ktre posiadaj rwnie zdolno przeksztacania tlenu do reaktywnych rodnikw), inaczej nazywanych reaktywnymi
formami tlenu - RFT. Generalnie, rodniki s atomami
lub grupami atomw z niesparowanymi elektronami
dcymi do uzupenienia brakujcego elektronu - std
ich niezwyka reaktywno. Do najbardziej znanych nale: rodnik ponadtlenkowy O-2 i rodnik hydroksylowy

OH, przy czym ten ostatni jest najbardziej aktywny [12,

18, 34]. Okoo 2 -5% tlenu wdychanego z powietrzem
jest przeksztacane do wspomnianych rodnikw [9].
Inne aktywne formy, takie jak O12 (tlen singletowy nie
bdcy jednak rodnikiem, a jedynie jego toksyczn
form, podobnie jak H2O2) oraz NO, w porwnaniu z
rodnikiem hydroksylowym, charakteryzuj si sabsz
reaktywnoci i powstae w fizjologicznych przemianach nie wywieraj zasadniczo szkodliwego wpywu.
W normalnych okolicznociach dziaanie rodnikw
jest reakcj obronn organizmu, np. w walce z drobnoustrojami i w odpowiedzi na szkodliwe substancje
obce. Istnieje wic wtedy rwnowaga potencjau redox w organizmie dziki obecnoci enzymw, m.in.
dysmutazy nadtlenkowej i katalazy. W niekorzystnych
jednak warunkach, np. w wyniku nadmiernego, dugotrwaego stresu emocjonalnego, ekspozycji na rodowiskowe substancje chemiczne (zanieczyszczenia),
na skutek naduywania alkoholu, palenia papierosw
itp. dochodzi do zachwiania wspomnianej rwnowagi,
czego wynikiem jest nadmierne nagromadzenie si
reaktywnych wolnych rodnikw. Dochodzi zatem do
zjawiska okrelanego mianem stresu oksydacyjnego
[11, 25, 32].
Stres oksydacyjny jest, jak si obecnie uwaa,
przyczyn wielu chorb - m.in. nowotworowych, miadycy, cukrzycy, schorze reumatycznych etc. [29].
Wolne rodniki, ktre generalnie uszkadzaj komrki,
wchodz w reakcje z DNA, RNA, biakami, lipidami
- praktycznie z kad napotkan czsteczk [11]. Mog
stymulowa w ten sposb rwnie powstawanie takich
chorb zwyrodnieniowych jak: choroba Parkinsona
czy choroba Alzheimera itp. [38]. Ratunkiem maj by
substancje posiadajce waciwo wychwytywania
wolnych rodnikw; s to przeciwutleniacze, czyli antyoksydanty, ktrych bogatym rdem s roliny.

OH
OH

O*

* RO

ROH

OH

Semichinon

Katechol

OH
AscH

Ryc. 1

*Asc

OH

Reakcja RFT z katecholem

Reaction ROS with catechol

Ryc. 1. Reakcja RFT z katecholem

Reaction ROS
with hydroksylowej
catechol
Wodr wolnej
grupy
tego zwizku zostaje odebrany przez rodnik hydroksylowy OH. Powstaje
rodnik semichinonu i woda. Pierwszy z produktw jest
wprawdzie rwnie rodnikiem, ale jest na tyle bierny
chemicznie, e nie wchodzi w reakcj acuchow
tworzenia dalszych rodnikw. Ponadto w obecnoci np.
kwasu askorbinowego (AscH na rycinie) lub glutationu
rodnik ten moe ulec przemianie do katecholu. Przy
nadmiarze jednak wolnych rodnikw w stosunku do
puli przeciwutleniacza, tylko poowa wytworzonego
rodnika semichinonowego przeksztaca si do katecholu, a druga poowa pozostaje jako jego utleniona
posta - semichinon.
Naley zaznaczy, e w rzeczywistoci reakcje przy
udziale substancji, ktrym przypisuje si waciwoci
przeciwutleniajce, zachodzce zwaszcza w ywym
organizmie, s znacznie bardziej zoone, a przedstawiony schemat zachodzcych zjawisk jest znacznym
uproszczeniem, m.in. dla tego, e opisuje badania
modelowe in vitro.

Nr 3

przeciwutleniaczE
i ich wystpowanie
Waciwoci antyoksydacyjne wykazuje wiele
rodzajw zwizkw chemicznych wystpujcych w
rolinach - najczciej w ich czciach jadalnych, takich
jak: owoce (skrka), licie, bulwy, korzenie czy nasiona.
Dziki ogromnemu postpowi chemii analitycznej udao si zidentyfikowa tysice zwizkw wykazujcych
dziaanie przeciwutleniajce - samych flawonoli zidentyfikowano i wyodrbniono ju ok. 5000 [8, 16, 19].
Przeciwutleniacze rolinne mona podzieli na
nastpujce grupy:
- polifenole tworzce dwie gwne klasy zwizkw:
kwasy fenolowe (kwas kawowy, ellagowy, ferulowy) oraz flawonoidy z szecioma podgrupami, do
ktrych nale: flawonole (kwercetyna, kempferol),
flawanole (katechina, gallusan epikatechiny), flawanony (naringenina, hesperydyna), flawony (apigenina, luteolina), antocyjany (cyjanidyna, malwidyna) i
izoflawonoidy (genisteina, daidseina) [38]; osobna
grup polifenoli tworz stilbeny (resweratrol)
[34];
- karotenoidy, m.in. alfa i beta- karoten, likopen;
- kwas askorbinowy;
- tokoferole.
Dla wikszej przejrzystoci, zobrazowano to na
rycinie 2.
PRZECIWUTLENIACZE
52/,11(

KAROTENOIDY
POLIFENOLOWE
KWASY

POLIFENOLE

TOKOFEROLE, KWAS
ASKORBINOWY

FLAWONOIDY

STILBENY

(6) Flawony
(1) Flawonole
(3) Flawanony
(2) Flawanole

203

Rola przeciwutleniaczy rolinnych w profilaktyce chorb cywilizacyjnych

(5) Antocyjany
(4) Izoflawony

Ryc. 2. Podzia przeciwutleniaczy rolinnych

Classification of plant antioxidants
Ryc. 2. 3RG]LDSU]HFLZXWOHQLDF]\URlinnych
Naley podkreli,
e waciwoci
Classification
of plant antioxidants

przeciwutleniajce tych zwizkw stwierdzono gwnie w dowiadczeniach modelowych prowadzonych in vitro i

jedynie z wikszym lub mniejszym prawdopodobiestwem mona mwi o ich pozytywnym dziaaniu na
tej podstawie. Ponadto, korzystne efekty zdrowotne
tych substancji mog wystpowa jedynie w przypadku ich mieszanin (rwnie z innymi substancjami)
spotykanych w rolinach i produktach spoywczych

pochodzenia rolinnego; pojedyncze zwizki dziaaj

mniej efektywnie.
Ze wzgldu na wspomnian ogromn liczb tych
zwizkw wystpujcych w wielu rolinach, zostan
zaprezentowane poniej tylko niektre z nich.
Flawonoidy
Jak ju wspomniano wczeniej, nale do najliczniej reprezentowanych w wiecie rolinnym zwizkw
polifenolowych; cz z nich odpowiedzialna jest za
barw rolin (antocyjany) oraz zapach. Flawonoidy
znajduj si gwnie w zewntrznych warstwach czci rolinnych, np. w liciach, skrce owocw itp. Ich
szkielet tworz dwa piercienie benzenowe poczone
trjwglowym acuchem, a w bardziej szczegowym
ujciu z piercieniem chromanu pomidzy dwoma
piercieniami aromatycznymi, przy czym piercie ten
(wformie niekiedy otwartej) czy si z piercieniem B
wpozycjach 2, 3 lub 4, co obrazuje rycina 3 [16].

2'
4
5

3
A
6

2
C

3'
B
6'

4'
5'

Ryc. 3. Schemat budowy chemicznej flawonoidw

Chemical structure of flavonoids
Ryc. 3. Schemat budowy chemicznej flawonoidw
Wikszo
flawonoidw wystpuje w wiecie
Chemical structure of flavonoids
rolinnym w postaci glikozydw; wyjtek stanowi
flawanole wystpujce w formie nie zwizanej. Zidentyfikowano ponad 80 rnych cukrw czcych si z
czci aglikonow flawonoidw [38].
Obecnie uwaa si, e przedstawiciele tej grupy
polifenoli maj zapobiega, dziki swoim wybitnym
waciwociom przeciwutleniajcym, m.in. chorobom
ukadu sercowo-naczyniowego obniajc poziom
tromboksanu A2 (kwercetyna), dziaa te ochronnie
na DNA, co moe chroni przed nowotworami oraz
immunomodulujco [38]. Jednak istotne zmniejszenie
poziomu tromboksanu osigane w badaniach modelowych in vitro pod wpywem kwercetyny, jest praktycznie niemoliwe w warunkach in vivo, poniewa nawet
suplementacja 2g kwercetyny (bardzo wysoka dawka)
dziennie lub spoycie ok. 220 g cebuli w cigu dnia, nie
podniesie w sposb znaczcy poziomu tego zwizku
tak, aby uzyska opisany in vitro efekt [38]. Dlatego,
obserwowane czy sugerowane korzystne dziaanie
zdrowotne flawonoli, polegajce na obnieniu umieral

Takie dawkowanie pozwolioby na osignicie stenia kwercetyny na poziomie zaledwie 1,5M w surowicy krwi.

204

L. Czerwiecki

noci z powodu chorb krenia u osb spoywajcych

regularnie produkty bogate w te zwizki, nie daj si
obecnie wyjani jedynie wpywem tych substancji w
aspekcie ich antyutleniajcego dziaania [38].
Wspomniana kwercetyna jest bardzo wanym
przedstawicielem flawonoli poniewa rozwaa si
obecnie m.in. nastpujce mechanizmy jej immunomodulacyjnego wpywu: hamowanie wzrostu limfocytw,
hamowanie cytotoksycznych limfocytw T, ograniczenie rozprzestrzeniania si i prezentacji antygenw
poprzez makrofagi, hamowanie uwalniana histaminy z
komrek tucznych, zmniejszenie sekrecji interleukiny
2 [38]. Przypuszczenia te sprowadzajce si waciwie
do immunosupresyjnego dziaania kwercetyny i innych
zwizkw z tej grupy s poparte badaniami in vitro,
ale take, co zasuguje na uwag, rwnie pewnymi
obserwacjami w warunkach in vivo.
Stilbeny
Zwizki te s typowymi produktami wtrnego metabolizmu rolin i powstaj w odpowiedzi na warunki
stresowe; chroni rolin prze infekcj np. grzybami
czy radiacj UV[3]. Chyba najciekawszym przedstawicielem substancji tej grupy jest resweratrol, czyli 3,
4, 5-trihydroksystilben wystpujcy m.in. w skrce
winogron czerwonych, std pniej przechodzi do
wina, w orzeszkach ziemnych i w owocach morwy [34].
Zwizek ten posiada bardzo silny potencja antyoksydacyjny, a w szczeglnoci jego forma cis. Resweratrol
wraz z innymi przeciwutleniaczami polifenolowymi,
m.in. ze wspomnian kwercetyn, ma dziaa przeciw
agregacyjnie na erytrocyty, podobnie jak aspiryna,
zmniejszajc ryzyko zawau [21, 27]. Dziki obnianiu
poziomu tromboksanu, resweratrol moe zapobiega
zakrzepom, obniajc rwnie napicie cian naczy
krwiononych i powodujc dziki temu spadek cinienia ttniczego krwi. Uwaa si rwnie, e zwizek
ten wraz z innymi polifenolami zawartymi w winie
zmniejsza poziom frakcji LDL hamujc jednoczenie
utlenianie cholesterolu i innych frakcji lipidowych, a
sprzyja powstawaniu frakcji HDL cholesterolu wykazujc w ten sposb dziaanie przeciwmiadycowe [7, 14,
15, 30]. Opinie potwierdzajce dobroczynne dziaanie
resweratrolu i innych polifenoli zawartych w winie,
zwaszcza czerwonym, maj podstawy dziki obserwacjom/badaniom epidemiologicznym z terenw Francji,
gdzie pomimo diety obfitujcej w nasycone tuszcze,
w poczeniu z tradycyjnie wysokim spoyciem wina
obserwowana jest zadziwiajco niska zapadalno na
choroby sercowo-naczyniowe (tzw. francuski paradoks) [10, 23]. Ostatnio przypuszcza si, e resweratrol posiada waciwoci skutecznie hamujce rozwj
i proliferacj komrek nowotworowych; wymaga to
jednak bada klinicznych z udziaem preparatw tego
zwizku [3].

Nr 3

Karotenoidy
S to wglowodory nienasycone nadajce rolinom barw, czerwon i pomaraczow. Posiadaj na
obu kocach acucha wglowego cykliczne struktury
szeciopiercieniowe (cykloheksylowe). Ze wzgldu
na obecno sprzonych wiza podwjnych w acuchu wglowym, mona je zaliczy do zwizkw
polienowych; zidentyfikowano okoo 800 substancji
o tej budowie [22]. Spord karotenoidw wymieni
naley przede wszystkim alfa i beta-karoten, z ktrych
ten ostatni uchodzi za zwizek o silnych waciwociach przeciwutleniajcych, penicy przy tym rol
prowitaminy A [35]. Karotenoidy mona spotka m.in.
w takich rolinach jak: pomidory, marchew, papryka,
morele, dynia etc [13]. Z niektrych bada wynika, e
due stenie tych zwizkw we krwi moe korelowa
ze zmniejszeniem podatnoci na nowotwory, ale nie
zostao to ostatecznie udowodnione [35].
Szczeglnie ciekawym przykadem karotenoidw,
jest likopen - czerwony barwnik pomidorw; jest on
gwnym karotenoidem w nich wystpujcym. Jego
zawarto zaley m.in. od stopnia dojrzaoci i odmiany
roliny. Najwicej jest go w sosach, keczupie i przetworach pomidorowych [2]. W mniejszych ilociach jest
rwnie obecny w arbuzach i grejpfrutach - zwaszcza
w ich czerwonych odmianach [24]. Likopen jest bardzo
silnym przeciwutleniaczem (silniejszym od beta-karotenu) i ma zapobiega m.in. chorobom serca - hamuje
utlenianie frakcji LDL cholesterolu [1], chorobom
nowotworowym (m.in. rakowi prostaty) [17].
Kwas askorbinowy
Jest on laktonem kwasu gulonowego. Kwas askorbinowy cznie z kwasem dehydroaskorbinowym stanowi
powszechnie znan witamin C. Wystpuje w wielu
rolinach, m.in. w owocach cytrusowych, w porzeczkach - zwaszcza w porzeczce czarnej oraz w aronii.
Bogate w ten zwizek s take niektre warzywa, np.
kapusta, kalafior, papryka, pomidory. Witamina C posiada waciwoci przeciwutleniajce, co wykazano w
dowiadczeniach in vitro [6, 31] i chocia jest niezbdna
w diecie czowieka, zapobiega m.in. szkorbutowi, takie
jej dziaanie in vivo nie jest w peni udowodnione.
Tokoferole
Spord 8 tokoferoli, m.in., , , , - zwizkw
pochodnych tokolu zawierajcych w czsteczce ukad
chromanu, najsilniejsze biologiczne dziaanie wywiera alfa-tokoferol, czyli witamina E [35]. Odgrywa on
rol szczeglnie w ochronie acuchw kwasw tuszczowych, dziki eliminacji rodnikw peroksylowych

RO2. Tokoferole wystpuj w wielu rolinach, m.in.

w nasionach oleistych, orzechach, ale take w liciach
zielonej saaty.

Nr 3

Rola przeciwutleniaczy rolinnych w profilaktyce chorb cywilizacyjnych

RNE WTPLIWOCI
Na przestrzeni lat ugruntowaa si opinia, e
przeciwutleniacze oddziaywuj dobroczynne na organizm czowieka; przypisuje si niektrym z nich
nawet waciwoci lecznicze. Std zrodzi si pomys
suplementacji diety pewnymi zwizkami o charakterze
przeciwutleniajcym.
Niezalenie jednak od przytaczanych i czsto nadmiernie eksponowanych pozytywnych oddziaywa
przeciwutleniaczy, istniej wtpliwoci, czy rzeczywicie w ogle dziaaj (wikszo bada jest wykonywana in vitro), a nawet zastrzee co do pozytywnego
wpywu tych substancji na organizm czowieka - chodzi
gwnie o suplementacj. Niektre z tych zastrzee
mog mie obecnie charakter teoretyczny, jednak pewne
fakty skaniaj do przemyle.
Rozpatrzmy zatem przykadowo, rne aspekty
dziaania kwasu askorbinowego, ktry jest chyba najlepiej poznanym zwizkiem, wywierajcym oglnie znany korzystny wpyw na organizm ludzki. Wan cech
askorbinianu, bo w takiej formie wystpuje gwnie w
warunkach fizjologicznych, jest jego zdolno redukujca. Redukuje on, co jest bardzo istotne, Fe(III) do
Fe(II), bowiem w takiej formie elazo jest absorbowane
w dwunastnicy [35]. Jest zatem witamina C niezbdna
do utrzymywania jonw elaza oraz innych metali
wpostaci zredukowanej wchodzcych w skad enzymw hydrolitycznych. Jednak w wyniku neutralizacji
wolnego rodnika powstay jon Fe(II) moe wytworzy
z nadtlenkiem wodoru bardzo reaktywny rodnik OH
wg. reakcji przedstawionej na rycinie 4 [35].
fe (iii)/cu(ii) + asc fe(ii)/cu(i) + h2o2

fe(ii)/cu(i) + asc fe(iii)/cu(ii) + ho + oh-

Ryc. 4. Schemat moliwych reakcji askorbinianu z elazem

i miedzi
5\F6FKHPDWPROLZ\FKUHDNFMLDVNRUELQLDQX
Possible reactions of ascorbate ]HOD]HPLPLHG]L
with Fe and Cu
Possible reactions of ascorbate with Fe and Cu

Podobnie moe kwas askorbinowy reagowa z Cu

(II). S to przykady moliwego prooksydacyjnego
dziaania askorbinianu. Moe to mie znaczenie w
przypadku preparatw witaminowych zawierajcych
jony metali i witamin C [35]; naley oczywicie
pamita, e opisane reakcje o charakterze prooksydacyjnym obserwowano w dowiadczeniach modelowych
wwarunkach in vitro. Podobne potencjalne waciwoci
prooksydacyjne w opisanych warunkach posiadaj
tokoferole [35].
Osobnej uwagi wymaga beta-karoten; obserwowano wzrost miertelnoci osb otrzymujcych dawki
tego przeciwutleniacza jako suplementu diety oraz

205

zwikszenie zapadalnoci na nowotwory, szczeglnie

u palaczy i osb naraonych na kontakt z azbestem
[26, 33]. Wykazano rwnie w badaniach in vitro, e
karotenoidy nie zabezpieczaj w sposb istotny frakcji
cholesterolu LDL przed peroksydacj oraz staj si
wpewnych przypadkach same wolnymi rodnikami,
wykazujc dziaanie prooksydacyjne podobnie jak
witamina C lub E [20, 35].
Nie ma rwnie danych dotyczcych toksycznoci
flawonoidw w stosunku do czowieka; badania na
zwierztach mog wskazywa na brak toksycznoci
tych zwizkw, chocia wyniki niektrych eksperymentw in vitro mog sugerowa dziaanie kancerogenne i
mutagenne niektrych flawonoidw [38]. Jest jeszcze
wiele innych znakw zapytania; suplementacja diety
flawonoidami kobiet w okresie ciy moe potencjalnie skutkowa zwikszonym ryzykiem wystpowania
biaaczki u dzieci, dyskutuje si moliwo uszkadzania
tzw. MLL genu przez te substancje [38].

KONKLUZJA
Niezalenie od niekompletnego stanu wiedzy na
temat oddziaywania przeciwutleniaczy na organizm
czowieka, niekwestionowany jest korzystny wpyw na
nasze zdrowie warzyw i owocw jako jedynych rde
tych substancji. Inn spraw jest fakt, e tak naprawd
jeszcze nie wiemy czy ten dobroczynny wpyw warzyw
i owocw wynika jedynie z antyutleniajcego dziaania
zawartych w nich substancji, czy z innych ich waciwoci, a take z obecnoci innych skadnikw. Na
pewno jednak dziki ich kompleksowemu (synergizm
dziaania) wystpowaniu efekt zdrowotny zwizany z
systematyczn konsumpcj produktw rolinnych jest
korzystny. Jeszcze jedno jest pewne - trudno obecnie
ustali skuteczne i bezpieczne dawki poszczeglnych
przeciwutleniaczy, a zwaszcza ich kombinacji w caodziennej diecie, tote wzbogacanie produktw naturalnych w przeciwutleniacze, a tym bardziej suplementacj
naley uzna za dziaania przedwczesne i dyskusyjne

PIMIENNICTWO
1. Aggarwal S., Rao A. V.: Tomato lycopene and low density
lipoproteid oxidation: a human dietary intervention study.
Lipids 1998, 33, 981-984.
2. Aggarwal S., Rao A. V.: Tomato lycopene and its role in
human health and chronic diseases. CMAJ 2000, 163,
739-744.
3. Aggarwal B. B., Bhardwaj A., Aggarwal R. S. et al.:
Role of resveratrol in prevention and therapy of cancer:
preclinical and clinical studies. Anticancer Res. 2004,
2783-2840.

206

L. Czerwiecki

4. Atstatt P. R. D., O Dowd D. J.: Plant defense guilds.

Science 1976, 193, 24-29.
5. Banthrope D. V., Charlwood B. V.: The therpenoids in:
Secondaty plant products. Ed. Bell E. A., Charlwood B.
V. Encyclop. Plant Physiol, Berlin- Heildelberg - N.York,
Springer Verlag. 1980, 8.
6. Beger R. E.: The role of ascorbate in antioxidant protection of biomembranes: interaction with vitamin E and
coenzyme Q. J. Bioenerg. Biomembr. 1994, 26, 349358.
7. Bertelli A. A., Giovannini L., Bernini W. et al.: Antiplatelet activity of cis-resveratrol. Drugs Exp. Clin. Res.
1996, 22, 61-63.
8. Bors W.: Radikalfangende Wirkung von Pflanzeninhaltsstoffen. http://www.gsf.de/neu/Wir ueber/jahresbereich/2004/055_060_isb_akt.pdf.
9. Boveris A., Oshinao N., Chance B.: The cellular production of hydrogen peroxide. Biochem J. 1972, 128,
617-630.
10. Ciqui M. H., Ringel B. L: Does diet or alcohol explain
the French paradox? Lancet 1994, 344, (8939-8940),
1717-1723.
11. De la Monte S. M., Neely T. R, Cannon J. et al.: Oxidative
stress and hypoxia, molecular abnormalities in central
nervous system neurons. Cellular Molecular Life Sci.
2000, 57, 1471-1481.
12. Docampo R.: Biochemistry and molecular biology of
parasites. London: Academic Press 1995, 147-160.
13. Food-Info. Wageningen University: http://www.foodinfo.net/pl/caro/occ.htm
14. Frankiel E. N., Kanner J., German J. B. et al.: Inhibition
of oxidation of human low-density lipoprotein by phenolic substances in red wine. Lancet 1993, 341, 454-457.
15. Frankiel E. N., Waterhouse A. I., Teissedre P. I.: Principal
phenolic photochemicals in selected Californis wines
and their antioxidant activity in inhibiting oxidation of
human low-density lipoproteins. J. Agric. Food Chem.
1995, 42, 890-894.
16. Friedli L.: Flavonoids. http://www.friedli.com/herbs/phytochem/flavonoids.html
17. Gann P. H., Ma J., Giovannucci E. et al.: Lowe prostate
cancer risk in men with elevated plasma lycopene levels:
results of a prospective analysis. Cancer Res. 1999, 59,
1225-1230.
18. Halliwell B.: Oxygen and nitrogen are pro-cancerogenes.
Damage to DNA by reactive oxygen, chlorine and nitrogen species; measurement, mechanism and the effect of
nutrition. Mutat. Res. 1999, 443, 37-52.
19. Hendrich A. B., Malon R., Pola A. et al.: Differential
interaction of Sophora isoflavonoids with lipid bilayers.
Europ. J. Pharm.Sc. 2002,16, 201-208.
20. Jialal I., Fuller C. J.: Effect of vitamin E, vitamin C and
beta-carotene on LDL oxidation and atherosclerosis. Can.
J. Cardiol. 1995, 11 Suppl. G: 97G-103G.
21. Kirk R. I., Deitch J. A., Wu J. M. et al.: Resveratrol
decreases early signaling events in washed platelets but
has little effect on platelet in whole blood. Blood Cells
Mol Dis. 2000, 26, 144-150.

Nr 3

22. Kopcewicz J., Lewak S.: Fizjologia rolin. Wyd. Naukowe

PAN, Warszawa, 2002.
23. Leger A. S., Cochrane A. L., Moore F.: Factors associated with cardiac mortality in developed countries with
particular reference to the consumption of wine. Lancet
1979, 1, (8124), 1017-1020.
24. Moshgh A. J.: Importance and consumption patterns of
fruit and vegetables. Quality and Safety Maryland 1998,
75-81.
25. Nicole M.: Freie Radikale und Antioxidanten. http://
www.dr-mossburger.at/pub/pub/pub/057.pdf. Medizinische Universitt Wien.
26. Omenn G. S., Goodman G. E., Thornquist M. D. et al.:
Effects of a combination of beta carotene and vitamin
A on lung cancer and cardiovascular disease. The New
England J. of Med. 1996, 334, 1150-1155.
27. Pace-Asciak C. R., Hahn S., Diamandis E. P. et al.: The
red wine phenolics trans-resveratrol and quercetin block
human platelet aggregation and eicosanoid synthesis:
implications for protection against coronary heart disease. Clin. Chim. Acta 1995, 235, 207-219.
28. Piekutowski K., Roszkowski K.: Wolne rodniki tlenowe.
Ochronne dziaanie witamin antyoksydacyjnych w prewencji i leczeniu nowotworw. Wspczesna Onkologia
1999, 4, 143-144.
29. Rice-Evans C. A., Copinathan V.: Oxygen toxicity, free
radicals and antioxidants in human disease biochemical implications in atherosclerosis and the problems of
premature neonates. Essays Biochem. 1995, 39-63.
30. Rotondo S., Rotilio D., Cerletti C. H. et al.: Red wine,
aspirin and platelaet function. Thromb. Homostas. 1006,
76, 813-821.
31. Sakuma N., Yoshkava M., Hibino A. et al.: Ascorbic acid
protects against peroxidative modification of low-density
lipoprotein, maintaining its recognition by LDL receptors. J. Nutr. Sci.Vitaminol. 2001, 47, 28-31.
32. Sies H.: Oxidative stress. London; Academic Press, 1985,
1-7.
33. Smigel K.: Beta carotene fails to prevent cancer in two
major studies: CARET intervention stopped. Journal of
the National Center Institute 1996, 88, 145.
34. Soleas G. J., Diamandis E. P., Goldberg D. M.: Resveratrol a molecule whose time has come? And gone? Clin.
Biochem. 1997, 30, 91-113.
35. Sroka Z., Gamian A., Cisowski W.: Postpy Hig. Med.
Dow. 2005, 59, 34-41.
36. Stahl E.: The secondary metabolism of plants: Secondary
defense compounds. http://www.biologie.uni-hamburg.
de/b-online/e20/20.htm.
37. Vetulani J.: Perspektywy terapii choroby Alzheimera.
Wszechwiat. Pismo Polskiego Towarzystwa Przyrodnikw im. M. Kopernika 2003, 104.
38. Watzl B., Rechkemmer G.: Flavonoide. Ernhrung Umschau 2001, 48, 498-502.
Otrzymano: 13.03.2009
Zaakceptowano do druku: 15.05.2009