Razem Flota Trudna

czy osobno strona 42 smoka strona 45 prawda strona 58

w w w . p o l s k a - z b r o j n a . p l
T Y G O D N I K

NR 3 (626) 18 stycznia 2009 Cena 3 zł (w tym 7% VAT) INDEKS 337 374 ISSN 0867-4523

F jak Fenomen
F-16 W POLSKICH SIŁACH POWIETRZNYCH
TO REWOLUCJA TECHNOLOGICZNA I MENTALNA
str ona 8
 R
2 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

W A S Z Y M Z D A N I E M
S
zanowny Panie Redaktorze, piszę do
Pana z prośbą o wyjaśnienie pomysłu
umieszczenia na trzeciej stronie
w numerze drugim „Polski Zbrojnej”
KTO Rosomak pchanego przez żołnierzy, bo-
wiem zupełnie nie rozumiem intencji redakcji.
Pierwszą moją reakcją była wściekłość na
rzecznika prasowego Polskiego Kontyngentu
Wojskowego Czad, który takie zdjęcie wysłał
(przejrzałem nawet katalog kar, które można
by wymierzyć żołnierzowi). Jakież było moje
zdziwienie, kiedy na stronie internetowej re-
dakcji znalazłem tekst o... zawodach sporto-
wych w PKW Czad. Notabene, materiał lekki
i przyjemny, który dobrze się czyta i który
pokazuje inną stronę życia na misjach. Re-
dakcja zatem dokładnie wiedziała, w jakim
kontekście zdjęcie zostało wykonane i wyko-
rzystane. Materiał jest oczywiście także na
stronie internetowej Dowództwa Operacyjne-
I D E O L O
Ciężkie czasy,
westchnął żołnierz, zdejmując zegar
z wieży.
J A S N O W I Z O R
go Sił Zbrojnych, ale wykorzystany zgodnie
z intencją autora.
Czym zatem kierował się ktoś umieszczają-
cy takie zdjęcie w tak eksponowanym miejscu
gazety, nie opatrując go żadnym komentarzem
ani opisem? A wystarczyłoby choćby „To nie
awaria, tylko zawody” lub podobnym (w re-
dakcji nie brakuje tęgich głów, które mogły
coś lekkiego wymyślić). Może zabrakło miej-
sca na stronie, może tak jest śmiesznie, a mo-
że jeszcze coś innego. Nie potrafię znaleźć od-
powiedzi, nie wiem tylko, czy śmiesznie i ża-
łośnie to najlepsze skojarzenia dla czytelnika
w kontekście udziału naszych żołnierzy w mi-
sjach zagranicznych. Zwłaszcza że zdjęcie zo-
stało zrobione w zupełnie innych okoliczno-
ściach i miało służyć ilustracji tekstu o krańco-
wo odmiennej konotacji i skojarzeniach. Co
więcej, zdjęcie to „świetnie się komponuje”
(jako pierwszy obrazek po otworzeniu gazety)
z „Wojskowym koncertem życzeń” z okładki.
Przyznam, że wzburzenie to najbardziej deli-
katne określenie emocji, jakie towarzyszą
oglądaniu tej strony. Zresztą nie tylko mnie,
ale także wielu innym osobom i żołnierzom,
którzy ją widzieli. Liczę, że istnieje jakaś
rozsądna i logiczna odpowiedź, jakieś uza-
sadnienie. W innym razie, jak można mówić
o współpracy z kimś, kto wykorzystuje mate-
riały według własnego uznania, a nie w zgo-
dzie z pierwotną intencją i przekonaniem au-
tora? W mojej ocenie takie umieszczenie zdję-
cia (bez opisu, jaką sytuację ilustruje) jest
przykładem przekazywania informacji nie-
zgodnych z prawdą.
Licząc na niezawodną odpowiedź, pozosta-
ję z wyrazami szacunku. 
PPŁK DARIUSZ KACPERCZYK
rzecznik prasowy
Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych
MAREK
SARJUSZ-WOLSKI
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 3
 K R Ó T K A S E SRP II S A T R E Ś C I

ARMIA 40 | ANDRZEJ JONAS

Gdyby…
8 | NORBERT BĄCZYK 41 | STANISŁAW KOZIEJ
F jak Fenomen Koniec miłości
13 | BOGUSŁAW PACEK platonicznej
Uczył Polak Francuza 42 | DOMINIK JANKOWSKI
14 | MAREK Razem czy osobno
SARJUSZ-WOLSKI 44 | ROBERT CZULDA
Armia europejska Kierunek północ
18 | ARTUR GOŁAWSKI 45 | TADEUSZ WRÓBEL
Okrakiem na bombie Flota smoka
NORBERT BĄCZYK
22 | TOMASZ GOS 48 | MARCIN KACZMARSKI
F jak Fenomen 8 Jak w termosie Manewry przy kurku
WDRAŻANIE F-16 to najbardziej niezwykły 24 | WŁODZIMIERZ KALETA 50 | PAWEŁ HENSKI
z programów modernizacji naszej armii.  Rydwany ognia
Na zdrowie
28 | ŁUKASZ PUCHALSKI, 54 | ROMAN KUŹNIAR
AARON WELMAN Dokopać Unii
Len do rany przyłóż
32 | BOGUSŁAW HORYZONTY
POLITOWSKI
Nocni zwiadowcy 55 | TOMASZ SZULEJKO
36 | MARIUSZ JĘDRZEJKO Licencja na wolność
Szef kompanii, szef kuchni, 58 | MAŁGORZATA
szef obrony… SCHWARZGRUBER
Trudna prawda
MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER BEZPIECZEŃSTWO 62 | ZDZISŁAW NAJDER
Kłódka 37 37 | MAŁGORZATA
Skąd się wziął honor
63 | AARON WELMAN
na Guantanamo SCHWARZGRUBER
Kłódka
Przez zabawę do armii
TO WIĘZIENIE jest jak gułag – oskarża 66 | MAREK PRZYBYLIK
Amnesty International.  na Guantanamo Wy dwaj, co za jeden?

tel.: +4822 684 02 27, CA MON 840 227; WSPÓŁPRACOWNICY

Aneta Wiśniewska, +4822 684 52 13,
CA MON 845 213;
DYREKTOR REDAKCJI WOJSKOWEJ polska-zbrojna@redakcjawojskowa.pl
REDAKTOR NACZELNY
Marek Sarjusz-Wolski, PUBLICYŚCI:
tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, WARSZAWA: Norbert Bączyk,
faks: 684 55 03; CA MON 845 365, Piotr Bernabiuk, Anna Dąbrowska,
845 685, faks: 845 503; Paulina Glińska, Łukasz Puchalski,
sekretariat@redakcjawojskowa.pl Roman Przeciszewski,
Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa Małgorzata Schwarzgruber,
Aaron Welman, Tadeusz Wróbel,
ZASTĘPCA DYREKTORA tel.: +4822 684 52 44, CA MON 845 244; ,
REDAKCJI WOJSKOWEJ tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
SEKRETARZ REDAKCJI „POLSKI ZBROJNEJ” BYDGOSZCZ: Krzysztof Wilewski,
Wojciech Kiss-Orski, tel. +4852 378 25 90, CA MON 415 200;
tel.: +4822 684 02 22, CA MON 840 222; GDYNIA: Tomasz Gos, tel.: +4858 626 24
wko@redakcjawojskowa.pl 13, CA MON 262 413;
KRAKÓW: Magdalena Kowalska-Sendek,
ZASTĘPCA DYREKTORA Jacek Szustakowski,
REDAKCJI WOJSKOWEJ tel.: +4812 455 17 80, CA MON 131 780;
ppłk Lech Mleczko POZNAŃ: Piotr Laskowski, CA MON 572 446,
Kwartalnik „Bellona”, przeglądy rodzajów sił mjr Tomasz Szulejko,
zbrojnych, lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl, tel.: +4861 857 52 40, CA MON 572 240;
tel.: +4822 684 56 85; WROCŁAW: Bogusław Politowski,
tel.: +4871 765 38 53, CA MON 653 853;
REDAKTORZY PROWADZĄCY
ppłk Artur Goławski, tel.: +4822 684 52 30, FOTOREPORTER: Jarosław Wiśniewski,
CA MON 845 230; Katarzyna Pietraszek, tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów.
Andrzej Jonas, Robert Czulda, ZDJĘCIE
Marek Orzechowski, Andrzej Fąfara, NA OKŁADCE:
Bogusław Pacek, Marek Przybylik, Mariusz
Krzysztof Głowacki, Paweł Henski, Adamski/
Mariusz Jędrzejko, Marcin Kaczmarski, Skrzydlata
Włodzimierz Kaleta, Roman Kuźniar, Polska
Damian Markowski
DZIAŁ GRAFICZNY Redaktor
tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170; wydania:
Marcin Dmowski (kierownik), ANETA
Monika Klekociuk, Paweł Kępka, WIŚNIEWSKA
Andrzej Witkowski
PRENUMERATA: RUCH SA, KOLPORTER SA,
OPRACOWANIE STYLISTYCZNE Garmond PRESS, GLM.
tel.: +4822 684 03 55, CA MON 840 355; Informacja: +4822 684 04 00
Renata Gromska (kierownik),
Aleksandra Ogłoza, Małgorzata Mielcarz, KOLPORTAŻ I REKLAMACJE
Joanna Rochowicz Bellona SA +4822 457 04 37,
6879 041, CA MON 879 041
BIURO REKLAMY I MARKETINGU
Adam Niemczak (kierownik), DRUK
Anita Kwaterowska (tłumacz) Drukarnia Wydawnicza „Trans-Druk”, Golina
Małgorzata Szustkowska, Numer zamknięto: 12.01.2009 r.
tel. +4822 684 53 87, 684 51 80,
684 55 03,
faks: +4822 CA MON 845 387;
reklama@redakcjawojskowa.pl

4 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

 M E L D U N E K
F L E S Z
W O J S K A L Ą D O W E

Uroczysty apel
MIĘDZYRZECZ. Na placu ape-
lowym 17 Wielkopolskiej Brygady
Zmechanizowanej odbyła się
5 grudnia uroczysta zbiórka
jednostki z okazji rozpoczęcia
nowego roku szkoleniowego. Do-
wódca, generał brygady Sławomir
Wojciechowski przedstawił prioryte-
ty dotyczące nadchodzącego okre-
su szkolenia. Podczas apelu od-
czytano także rozkaz dowódcy
o rozformowaniu baterii przeciw-

FOT. MAGDA KOWALSKA-SENDEK

pancernej, której historia sięga po-
czątków lat dziewięćdziesiątych.
Poczet proporcowy baterii po raz
ostatni przemaszerował przed
frontem szyku 17 BZ.

Nowy szef sztabu

TOMASZÓW MAZOWIECKI.

Armia bez szefa? znej zasadzie cywilnej kontroli nad

armią. Oponentów nie przekonują
kontrargumenty, że szef obrony to
Nie ma wojska bez jednoosobowego dowodzenia nowe stanowisko, ale nie kolejny
i bez zasady hierarchiczności. Jeśli w jednej armii jest szczebel dowodzenia. I że ma on
wielu dowódców, staje się ona pospolitym ruszeniem. działać w imieniu ministra obrony
narodowej i w niczym nie ograni-
6 stycznia w sali tradycji 7 Bata-
lionu Kawalerii Powietrznej odby-
ło się uroczyste pożegnanie kapi-
tana Rafała Lisa, który odszedł
ze stanowiska oficera sekcji
S3 sztabu brygady na stanowisko
szefa sztabu 7 Batalionu Kawale-

C zy minister obrony Bogdan wódca powoływany przez prezy- cza kompetencji prezydenta RP ja-
Klich przekona prezydenta denta na czas wojny.
RP do swojego projektu rozwoju sił
ko zwierzchnika sił zbrojnych,
Stanowisko szefa obrony znane w którego gestii znajdzie się powo-
rii Powietrznej. 
F L E S Z
M A R Y N A R K A W O J E N N A
zbrojnych? Ma on nadzieję, że jest w innych krajach. Ma je 12 spo-
tak właśnie się stanie, choć szef śród 26 państw członkowskich
łanie szefa obrony – o ile stosowny
zapis znajdzie się w Kon- Inauguracja roku
Biura Bezpieczeństwa Narodowe- NATO, na przykład Francja, Reforma
stytucji RP. ŚWINOUJŚCIE. Podniesienie
go Władysław Stasiak nie wyraża Hiszpania, Dania i Wielka dowodzenia siłami Kiedy miałoby wielkiej gali banderowej na okrę-
się przychylnie o tej propozycji. Re- Brytania. Jak mówił mi- zbrojnymi przewiduje do tego dojść? „Moż- tach i pomocniczych jednostkach
forma dowodzenia siłami zbrojny- nister Klich, jego kon- nowe stanowisko liwość zmiany kon- pływających oraz flagi Marynarki
szefa obrony,
mi, która czeka na ostateczną ak- cepcja bierze się z do- czyli pierwszego
stytucji planujemy Wojennej w garnizonach rozpoczę-
ceptację ministra po konsultacjach brych doświadczeń na- żołnierza RP. w 2011 roku, podob- ło kolejny rok szkoleniowy w 8 Flo-
z prezydentem, przewiduje nowe towskich i opiera na dwóch nie jak kilka innych
stanowisko szefa obrony, czyli podstawowych zasadach – roz- zmian w strukturze sił
pierwszego żołnierza RP w czasie dzieleniu wszystkich funkcji w woj- zbrojnych, między innymi utwo-
FOT. PIOTR PŁUCIENNIK

pokoju, który dowodziłby armią sku i jednoosobowym kierowaniu rzenie kolegium szefów sztabów
w imieniu szefa resortu obrony. armią. „Nie ma wojska bez jedno- i spłaszczenie systemów dowodze-
Obecnie funkcje planistyczne osobowego dowodzenia i bez zasa- nia”, mówił minister Klich. Pro-
i dowodzenia nie są rozdzielone dy hierarchiczności. Jeśli w jednej gram rozwoju armii przewiduje
– sprawuje je szef Sztabu General- armii jest wielu dowódców, staje także likwidację dowództw okrę-
nego, który w nowej koncepcji zo- się ona pospolitym ruszeniem, gów wojskowych oraz wielu tere-
stałby głównym planistą i pierw- a nie wojskiem”, podkreślał, wska- nowych organów administracji tylli Obrony Wybrzeża. 5 stycznia
szym zastępcą szefa obrony. O pla- zując, że kolejnym atutem tej nowej wojskowej. Wzrośnie natomiast w zespołach okrętów i w jednost-
nach przebudowy armii wymagają- struktury byłoby płynne przejście (w końcu 2018 roku o blisko kach brzegowych zorganizowano
cych kosmetycznej zmiany jednego dowodzenia z czasu pokoju w czas 20 procent) liczba żołnierzy w jed- uroczyste zbiórki, po czym prze-
z artykułów konstytucji minister kryzysu lub wojny. nostkach liniowych (bojowych), prowadzono pierwsze zajęcia
Klich mówił 8 stycznia podczas Witold Waszczykowski, wice- a zmniejszy się w jednostkach za- z udziałem dowództwa flotylli oraz
debaty zorganizowanej przez szef BBN, który słuchał wykładu bezpieczających. oficerów sztabu. Na inauguracji ro-
Stowarzyszenie Euroatlantyckie Klicha, a swoją wypowiedzią „Co się stanie, jeśli nie uda się ku szkoleniowego z udziałem do-
i BCC. Dziś bowiem w konstytucji w dyskusji dał się poznać jako za- zmienić konstytucji?”, pytali mini- wództw jednostek dowódca flotylli
nie ma stanowiska szefa obrony, gorzały krytyk pomysłów ministra stra Klicha dziennikarze. „Wtedy kontradmirał Jerzy Lenda omówił
jest natomiast szef sztabu, dowódcy obrony, twierdzi, że utworzenie sta- zostaniemy przy wariancie dotych- główne przedsięwzięcia szkolenio-
rodzajów wojsk oraz naczelny do- nowiska szefa obrony zagraża żela- czasowym”, odpowiedział. (MS)  we na 2009 rok. 

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 5

 M E L D U N E K

Cztery filary
SZCZECIN

Żołnierze
NATO i Unia Europejska muszą dostosować swoją
politykę do zagrożeń nowego typu.
zagrali
MOŻLIWOŚĆ

„F ilarami naszego bezpie-

czeństwa są NATO, Unia
Europejska, strategiczne partner-
stwo ze Stanami Zjednoczonymi
oraz nasze siły zbrojne”, powie-
dział minister Bogdan Klich pod-
czas wykładu „Dwa wymiary pol-
skiej polityki bezpieczeństwa
– atlantycki i europejski” zorgani-
zowanego 8 stycznia przez Stowa-
rzyszenie Euro-Atlantyckie i Busi-
ness Centre Club. Według mini-
stra, zarówno NATO, jak i Unia
muszą nie tylko dostosować swoją
politykę, struktury i zdolności do
tradycyjnych wyzwań, ale także
stawić czoło zagrożeniom nowe-
go typu. Podkreślił, że konieczne
jest ponowne nawiązanie dialogu
między sojuszem a Unią oraz wy-
pracowanie mechanizmów współ-
pracy w regionach, gdzie UE pro-
wadzi misje cywilne, a NATO
wojskowe. Tworzone grupy bojo-
we Unii muszą być rezerwą na
przykład dla takich operacji jak
w Czadzie, a nie papierowym na-
rzędziem.
Bogdan Klich uważa, że prezy-
dent powinien podpisać traktat li-
zboński, gdyż dokument ten da
Polsce szansę na włączenie się
w główny nurt unijnej polityki bez-
pieczeństwa i obrony. Powinniśmy
uczestniczyć we wzmacnianiu unij-
nego filaru naszego bezpieczeń-
stwa, tak jak bierzemy udział
w modyfikacji koncepcji strategicz-
nej NATO, której poświęcony bę-
dzie między innymi kwietniowy
szczyt sojuszu w Strasburgu.
W dyskusji przewijało się kil-
ka wątków: bilans misji zagra-
nicznych, rola NATO w zapew-
nieniu bezpieczeństwa energe-
tycznego, priorytety rozwoju Sił
Zbrojnych RP. Odpowiadając na
pytania, szef resortu obrony
przypomniał plan modernizacji
technicznej przewidujący mię-
dzy innymi odbudowę systemu
obrony powietrznej, zakup no-
wych śmigłowców, okrętów,
środków dowodzenia i łączności
oraz rozpoznania, w tym bezza-
łogowych samolotów. (MS) 
ZWIEDZANIA
OKRĘTÓW, pokazy
sprzętu, poczęstunek
grochówką i chlebem
wojskowym, koncerty
orkiestr garnizonowych,
dni otwartych koszar
– tak 11 stycznia
2009 roku żołnierze
wspomagali Wielką
Orkiestrę Świątecznej
Pomocy. Tegoroczny fi-
nał rozpoczął się na po-
kładzie okrętu 8 Flotylli
Obrony Wybrzeża
ORP „Kraków”, którym
do Szczecina przypłynął
Jurek Owsiak. Na licyta-
cjach na rzecz WOŚP
prawdziwą gratką oka-
zał się jednodniowy rejs
okrętem podwodnym
typu kobben, za który
chętni oferowali
12 stycznia 12 100
złotych. Aukcja potrwa
do 21 stycznia 2009
roku. (ANN) 

Cięższe Emigracja i dyplomacja K A R T O T E K A

kryteria
R esort obrony przygotowuje
rozwiązania legislacyjne za-
ostrzające kryteria wymagane do
uzyskania zgody na służbę
w obcych armiach. „Zamierzamy
wprowadzić dodatkowe bariery
ograniczające możliwość służby
w armiach zagranicznych”,
stwierdził 9 stycznia 2009 roku
szef Ministerstwa Obrony Naro-
dowej Bogdan Klich. Obecnie
zgoda na służbę w obcym wojsku
udzielana jest jedynie wówczas,
gdy osoba zainteresowana odbyła
zasadniczą służbę wojskową lub
przeszkolenie albo została prze-
niesiona do rezerwy oraz nie ma
przydziału mobilizacyjnego. Szef
MON przypomniał, że resort
przygotowuje jednocześnie pakiet
rozwiązań zachęcających do służ-
by w polskim wojsku. Jednym
z nich jest umożliwienie zawodo-
wej służby osobom mającym po-
dwójne obywatelstwo. (ANN) 
P rezydent RP na uchodźstwie
Ryszard Kaczorowski oraz
nuncjusz apostolski w Polsce arcy-
biskup Józef Kowalczyk zostali te-
gorocznymi laureatami Beneme-
renti. Uroczystość wręczenia dy-
plomów, która odbyła się 11 stycz-
nia 2009 roku w Teatrze Narodo-
wym, połączono z koncertem
z okazji dziewięćdziesiątej roczni-
Boom budowlany
„Rok 2010 powinien być ostat-
nim, w którym Wojskowa Agen-
cja Mieszkaniowa będzie prowa-
dziła budowę osiedli”, zaznaczył
minister Bogdan Klich 9 stycznia
2009 roku w Ząbkach. Agencja
oddała tam do użytku dziesięć do-
mów wielorodzinnych wybudowa-
nych w osiem miesięcy w innowa-
cyjnej technologii szkieletowej
drewnianej. Do osiemdziesięciu
mieszkań przeznaczonych na czas
pełnienia służby wprowadzą się
cy powołania biskupstwa polowe-
go. Wręczono także medale Ordy-
nariatu Polowego WP Milito pro
Christo (Walczę dla Chrystusa).
W tym roku przyznano je: Uniwer-
sytetowi Kardynała Stefana Wy-
szyńskiego, Katolickiemu Uniwer-
sytetowi Lubelskiemu, otrzymali je
także ksiądz infułat Józef Wójcik
i ksiądz prałat Jan Sikora. (AD) 
wojskowi z Legionowa, Zegrza,
Białobrzegów, Mińska Mazowiec-
kiego i Warszawy. Na 2009 rok za-
planowane jest oddanie mieszkań
między innymi w Bydgoszczy,
Gdyni, Krakowie, Wrocławiu. Na
2010 – w Warszawie, Poznaniu
i Olsztynie. Według założeń MON,
po 2012 roku wszystkie inwestycje
mają zostać zakończone. Minister
Klich podkreślił również, że w naj-
bliższym czasie rząd zajmie się
ustawą o zakwaterowaniu. (ATU) 
Pułkownik
SŁAWOMIR DUDCZAK
dotychczasowy szef
rozpoznania 12 Szczecińskiej
Dywizji Zmechanizowanej,
jest teraz dowódcą 2 Hrubie-
szowskiego Pułku Rozpo-
znawczego.
Komandor porucznik
ANDRZEJ WOJTKOWIAK
został wyznaczo-
ny na dowódcę
12 Wolińskiego
Dywizjonu
Trałowców
8 Flotylli Obrony Wybrzeża.
Wcześniej był między innymi
dowódcą trałowca ORP
„Dąbie” i starszym oficerem
flagowym dowództwa 8 Flotyl-
li. Komandor porucznik Jerzy
Kłaput, wcześniejszy dowód-
ca 12 Dywizjonu, po 25 la-
tach służby, 31 stycznia od-
chodzi do rezerwy. 

6 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009


Cyberwojna
„Nie ma takiego państwa, które
może powiedzieć, że jest gotowe
do cyberwojny. Nie ma zabezpie-
czeń nie do złamania – to jedno
z praw dekalogu hakera”, odpo-
wiadał na pytania posłów pułkow-
nik Dariusz Osmulski, szef oddzia-
łu reagowania na incydenty kom-
puterowe w Wojskowym Biurze
Bezpieczeństwa i Informatyki, na
posiedzeniu Komisji Obrony Naro-
z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Walecz-
dowej dotyczącym bezpieczeństwa
informacyjnego w wojsku. Prze-
wodniczący Komisji poseł Janusz
Zemke pytał o plany utworzenia
systemu umożliwiającego przesy-
łanie informacji w trybie off-line
o klauzuli „ściśle tajne” w syste-
mach teleinformatycznych do
szczebla związku taktycznego. Ro-
muald Hoffmann, dyrektor Depar-
tamentu Informatyki i Telekomuni-
kacji MON, potwierdził tę informa-
cję, jednak ze względu na obowią-
zującą go tajemnicę i charakter spo-
tkania nie mógł zdradzić szczegó-
łów tego przedsięwzięcia. (LP) 
F L E S Z
S I Ł Y P O W I E T R Z N E
Początek lotnictwa
POZNAŃ. Dla mieszkańców
Poznania 6 stycznia 1919 roku to
początek polskiego lotnictwa.
W tym roku mija 90. rocznica zdo-
bycia przez powstańców wielkopol-
skich lotniska na Ławicy. Z tej oka-
zji pod pomnikiem Powstańców
Wielkopolskich – Zdobywców Lot-
niska Ławica odbyły się uroczyste
obchody, upamiętniające te wyda-
rzenia. Pod pomnikiem złożono
wiązanki kwiatów, odbył się także
koncert Orkiestry Reprezentacyj-
nej Sił Powietrznych. Otwarto rów-
nież wystawę „90 lat na poznań-
skim niebie”. Odwiedzający mogli
zobaczyć między innymi samolot
Albatros i umundurowanie z cza-
sów powstania wielkopolskiego. 
F L E S Z
Ż A N D A R M E R I A W O J S K O W A
Zwycięzcy Anioła
CZAD. W polskim kontyngen-
cie odbyły się noworoczne zawody,
FOT. PIOTR PŁUCIENNIK
w których oprócz drużyn wszyst-
kich polskich pododdziałów wzięli
udział Francuzi i Chorwaci. Zmaga-
nia polegały na jak najszybszym
przepchnięciu na odcinku 50 me-
trów wozu bojowego Rosomak przez
Z głębokim smutkiem przyjęliśmy
dziesięcioosobowe drużyny. Bezkon-
kurencyjni okazali się żandarmi
wiadomość o śmierci z 2 kompanii manewrowej pod
gen. bryg. prof. dr hab. dowództwem kapitana Bartłomieja
Elżbiety ZAWACKIEJ „ZO” Anioła. Kolejne noworoczne zmaga-
legendarnej kurierki Komendy Głównej Armii nia miały miejsce na boisku piłkar-
Krajowej, jedynej kobiety wśród cichociemnych, skim w bazie North Star. Zacięty
drugiej Polki w historii Wojska Polskiego mecz Chorwacja–Polska zakończył
awansowanej na stopień generała brygady, się wynikiem 1:1.
odznaczonej m.in. Orderem Orła Białego, F L E S Z
Krzyżem Orderu Virtuti Militari, L O G I S T Y K A
Krzyżem Komandorskim
Pamiątkowy medal
nych,wybitnego pedagoga oraz działaczki AFGANISTAN. Podczas sylwe-
niepodległościowej i społecznej. strowej kolacji, zorganizowanej
Łączymy się w bólu w bazie Bagram Air Field w obozie
z JEJ NAJBLIŻSZYMI White Eagle, starszy szeregowy
Paweł Wolski z 1 Pomorskiej Bryga-
minister obrony narodowej Bogdan Klich
szef Sztabu Generalnego WP generał Franciszek Gągor
Jego Ekscelencji ks. bp. gen. dyw. dr. hab.
Tadeuszowi PŁOSKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia i żalu z powodu śmierci
OJCA dy Logistycznej otrzymał medal
składa pamiątkowy od dowódcy dywizji
szef Sztabu Generalnego generał Franciszek Gągor regionu RCE. (PG) 
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 7
 P E R Y S K O P

NORBERT BĄCZYK
zajmuje się
techniką wojskową

WDRAŻANIE F-16 TO NAJBARDZIEJ NIEZWYKŁY

Z PROGRAMÓW MODERNIZACJI NASZEJ ARMII.

Z
Fjak Feno
dzisiejszej perspektywy trudno wła-
ściwie zrozumieć, jak doszło do te-
go, że do naszej armii trafiły
F-16. Czy kupiliśmy nowe myśliw-
ce z powodu jakiegoś nagłego przypływu pa-
triotyzmu, czy może na fali euforii wynikają-
cej z obecności w NATO i związanych z tym
zobowiązań? Jakakolwiek była przyczyna,
cieszmy się, że w 2001 roku udało się uchwa-
lić ustawy, które zagwarantowały naszej armii
minimum stabilizacji.
W 31 Bazie Lotnictwa Taktycznego w pod-
poznańskich Krzesinach 11 grudnia 2008 roku
wylądowały trzy samoloty bojowe F-16C
Block 52 + (Advanced) o numerach taktycz-
nych „4040”, „4074” i „4075”. To ostatnie ma-
wiązała się z największej pod względem war-
tości części kontraktu znanego jako PL-D-
SAC. Przylot trzech ostatnich Jastrzębi nie
wieńczy całego procesu wdrażania do Sił
Zbrojnych RP systemu uzbrojenia F-16. Po-
trwa on jeszcze kilka lat, a najważniejszym je-
go momentem będzie osiągnięcie pełnej goto-
szyny z zakontraktowanej transzy 48 egzem- wości bojowej przez eskadry użytkujące sa-
plarzy, co oznacza, że strona amerykańska wy- moloty. Lecz symboliczny moment, gdy

8 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

 ARMIA ARMIA
nomen
wszystkie zamówione F-16 są już w naszych
rękach, jest okazją, aby zwrócić uwagę na to,
z jak niezwykłym kontraktem mamy do czy-
nienia. Na kolejny podobny czekać będziemy
bardzo długo.
WYJĄTKOWY
O ile decyzja o finansowaniu obronności na
poziomie 1,95 procent PKB była tylko tamą
ARMIA
mającą zatrzymać dalszą degradację wojsko-
wego budżetu, o tyle program samolotowy był
czymś zupełnie innym. Uchwalona przez sejm
22 czerwca 2001 roku Ustawa o ustanowieniu
programu wieloletniego „Wyposażenie Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w samo-
loty wielozadaniowe” i zapewnieniu warun-
ków jego realizacji jest fenomenem. To jedyny
przypadek, kiedy zakup uzbrojenia i sprzętu
Redaktor działu ARTUR GOŁAWSKI
FOT. DAMIAN FIGAJ
wojskowego został zagwarantowany odrębną
decyzją parlamentu, a jego finansowanie nie
odbywa się z pieniędzy MON, lecz z całego
budżetu państwa.
Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, że
wspomniana ustawa była w kolejnych latach
kilkakrotnie nowelizowana – życie zweryfiko-
wało początkowe pomysły. Pierwotnie ustalo-
no zakup 60 samolotów, z terminami dostaw
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 9
 P E R Y S K O P
do końca 2006 roku, z czego 44 fabrycznie no-
wych i 16 używanych. Kluczową zmianę do
ustawy wniesiono 20 marca 2002 roku, kiedy
to sprecyzowano planowaną liczbę maszyn na
„48 nowych samolotów bojowych, zestaw lo-
gistyczny oraz lotnicze środki bojowe” z ter-
minem dostawy do końca 2008 roku. I choć
wprowadzono następne poprawki, w tym taką,
że zestaw logistyczny i środki bojowe będą do-
starczane także po 2008 roku, to najważniej-
szy zapis o liczbie samolotów i terminach do-
staw utrzymano. Warto o tym pamiętać, bo
w przypadku programu samolotowego przyję-
ty harmonogram udało się w sześć lat zreali-
zować. Pokazuje to zarazem, jak długotrwa-
łym procesem jest pozyskanie nowoczesnego
Zanim pierwsze samoloty dotarły do Polski, niektórzy twierdzili, że zakup F-16 oznacza dla sił zbrojnych rewolucję nie tylko technologiczną, ale też mentalną.
10 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
systemu bojowego i z jakim wyprzedzeniem
należy przygotować się na jego przyjęcie.
POMÓWIENIA
Od początku na tym programie zaciążyło
fatum pomówień. Zanim jesienią w 2002 roku
otwarto koperty z trzema ofertami, procedura
zamówienia nazywana była już „przetargiem
na F-16”. Istotnie, propozycja strony amery-
kańskiej, animatora NATO i najważniejszego
sojusznika militarnego, mogła być traktowana
nieco inaczej niż pozostałych oferentów. Jej
przyjęcie oznaczać zaś musiało zacieśnianie
więzi z USA. Z drugiej jednak strony to, co za-
proponowali Amerykanie, było, przynajmniej
w oczach komisji przetargowej i osób odpo-
wiedzialnych za pozyskanie nowych samolo-
tów, najlepszym rozwiązaniem.
Polsce zaoferowano maszynę o zdolnościach
bojowych w naszym lotnictwie wcześniej nie-
spotykanych. I znów można dojść do wniosku,
że mieliśmy szczęście. Przez całe lata dziewięć-
dziesiąte nie zdecydowaliśmy się na starsze od-
miany zachodnich myśliwców, a gdy wreszcie
pojawiła się okazja, kupiliśmy maszyny na-
prawdę nowoczesne. Samoloty, które w takiej
odmianie wówczas jeszcze nie istniały – strona
polska zamówiła nową, ulepszoną w stosunku
do wcześniejszych F-16 C/D Block 52 wersję,
a jej projektowanie dopiero się wtedy zaczęło.
I choć F-16C o kodzie JC-1 03-0040 i numerze
taktycznym „4040”, pierwszy polski Fighting

Falcon, jaki powstał w Fort Worth
ZA SPRAWĄ w Teksasie na początku 2006 roku,
SAMOLOTU F-16 był formalnie 3367 egzemplarzem
wyszły na jaw
liczne polskie F-16 zbudowanym w Stanach Zjed-
słabości, noczonych, to w wielu aspektach ma
na przykład brak on niewiele wspólnego ze starszymi
wydajnego
odmianami tego myśliwca.
systemu
szkolenia Wybór oferty amerykańskiej
lotniczego. oznaczał również pomoc sojuszni-
ka w procesie wdrażania F-16
dzięki systemowi FMF (Foreign
Military Financing). Mieliśmy z tej
możliwości w kolejnych latach czę-
sto korzystać.
NAUKA LATANIA
Zanim pierwsze samoloty dotarły
do Polski, niektórzy wojskowi de-
cydenci twierdzili, że zakup F-16
oznacza dla sił zbrojnych rewolucję
nie tylko technologiczną, ale też
mentalną. Brzmiało to jak slogan,
ale było prawdą. Można jedynie do-
dać, że skalę konsekwencji płyną-
cych z tej prawdy nie do końca poj-
mowali nawet ci, którzy sami ją gło-
sili. Zachodnie standardy wymusiły
wielkie zmiany w Siłach Powietrz-
nych (i nie tylko). Pokazały ogrom
C O M M E N T A R I U M
Cud techniki
Jastrzębie trafiły w swój czas idealnie.
M
imo usilnych starań nikt
fenomenu F-16 nie umie
powtórzyć. „Narodowy pro-
gram śmigłowcowy” i „narodowy
program morski”, które miały być
jego kopiami, zakończyły się poraż-
ką – w ogóle ich nie uruchomiono.
Tymczasem na F-16 Polska, i to nie
z budżetu MON, ale z budżetu całe-
go państwa, angażując kilka resor-
tów (obok MON przede wszystkim
Ministerstwo Finansów i Minister-
stwo Gospodarki), wyda w latach
2001–2015 kilkanaście miliardów
złotych. Tylko na dwie bazy lotnicze,
które zbudowano faktycznie od no-
wa, już spożytkowano 1,1 miliarda
złotych.
Samoloty F-16 przylatywały do nas
w latach 2006–2008, czyli okresie
prosperity gospodarczej, która
FOT. DAMIAN FIGAJ
właśnie się kończy. W dobie kryzy-
su ministerstwa finansów i gospo-
darki jakby coraz bardziej niechęt-
nie patrzą na dalsze wspieranie
A R M I A
różnic między tym jak jest, a jak
powinno być. Przemiany zresztą
trwają. Nie zawsze wszystko udaje
się właściwie lub sprawnie przepro-
wadzić, ale widać, że program sa-
molotowy okazał się prekursorem
nowej, lepszej jakości.
Za sprawą samolotu F-16 wyszły na
jaw liczne polskie słabości, na przy-
kład brak wydajnego systemu szkole-
nia lotniczego. W kontrakcie głównym
z Amerykanami uzgodniliśmy prze-
szkolenie za oceanem 48 pilotów, przy
czym 12 w pełnym cyklu: kurs języko-
wy – samolot szkolenia zaawansowa-
nego – F-16; natomiast pozostałych 36
bez ostatniego elementu (łączny koszt
61 milionów dolarów).
Wybór oferty amerykańskiej po-
zwolił jednak na podjęcie dalszych
rozmów w sprawie opłacenia szko-
leń ze środków pomocowych FMF.
Dlatego później podpisano umowę
PL-D-TAB, na mocy której za 40 mi-
lionów dolarów z funduszu FMF
szkolenie na F-16 w bazach amery-
kańskich przejść miało kolejnych
24 pilotów spośród 36 wytypowa-
nych do lotów za sterami T-38C.
żołnierzy w stalowych mundurach.
Oszczędności szukają wszędzie. Od
tego roku różne opłaty, podatek
VAT, wydatki na infrastrukturę lotni-
skową związane z Jastrzębiami mu-
si już ponosić MON. Wszystko poza
główną pożyczką spadnie na barki
resortu, ale w porównaniu do opłat
z lat 2006–2008 są to sumy nie-
wielkie.
A zatem i tu widać, że Jastrzębie
trafiły w swój czas idealnie, nie tyl-
ko korzystając z przejściowego za-
łamania waluty amerykańskiej, ale
też zanim rozkręcona gospodarka
dostała zadyszki.
Dziś zapewne na takie działanie jak
uchwalenie ustawy z 22 czerwca
2001 roku nikt by się nie odważył.
Program modernizacji technicznej
na lata 2009–2018 nie pozostawia
wątpliwości. Kolejnych eskadr sa-
molotów bojowych na razie nie ku-
pimy. Państwo nie sfinansuje też
w najbliższej przyszłości żadnego
Strona polska cały czas konsekwentnie dą-
żyła też do zapewnienia porównywalnego za-
kresu szkolenia swych pilotów w Stanach
Zjednoczonych. W efekcie podpisano aneks
do umowy PL-D-TAB (21,5 miliona dola-
rów) odnośnie do przeszkolenia ostatniej
dwunastki z T-38C także na F-16. Tym sa-
mym wszyscy lotnicy powinni przejść pełny
kurs, złożony z trzech etapów podstawowych
(część ponadto kursy instruktorskie). Cena
pakietu szkoleń wynosi łącznie 120 milionów
dolarów, co daje średnio około 2,5 miliona
dolarów na jednego pilota. Pod koniec 2008
roku w Polsce przebywało 34 pilotów mogą-
cych latać na Jastrzębiach. Ostatnich dwuna-
stu szkoliło się jeszcze w Ameryce.
Pierwotne plany zakładały, że dalszy na-
pływ kadr, do oczekiwanego poziomu 72 pilo-
tów na 48 samolotów (przelicznik samolot
– pilot 1:1,5), zostanie osiągnięty dzięki mo-
dernizacji krajowej infrastruktury szkolenio-
wej. A zatem nie będzie już konieczności dal-
szego wysyłania ludzi za Atlantyk. Przez wie-
le lat jednak nie było decyzji w sprawie samo-
lotu LIFT, więc te zamierzenia okazały się
nierealne i trzeba było prowadzić kolejne ne-
gocjacje ze stroną amerykańską na temat szko-
lenia lotników za środki pomocowe. Rozmo-
wy zaowocowały kolejną umową w ramach
podobnego programu, chyba że zaj-
dą jakieś specjalne okoliczności.
Nawet tak drogie i skomplikowane
urządzenia jak rakietowe systemy
obrony powietrznej armia ma kupo-
wać z własnej kieszeni. Dlatego
wszystkie programy dotyka syn-
drom krótkiej kołdry.
Na tym tle sprawny odbiór w ciągu
dwóch lat (listopad 2006 – gru-
dzień 2008) 48 samolotów wartych
ponad dwa miliardy dolarów, czyli
niemal równowar tość naszych
wszystkich innych wydatków na no-
we uzbrojenie w tym okresie razem
wziętych, robi wrażenie. I nie może
go zepsuć świadomość, że nie
wszystko w realizacji programu sa-
molotowego przebiega idealnie.
Gdy jesienią 2006 roku pierwsze
F-16 z pewnymi problemami przela-
tywały z USA do Krzesin, przeciwni-
cy ich obecności w Poznaniu wymy-
ślili taki rym: „F-16, cud techniki,
leciał tydzień z Ameryki”. Zapewne
w porównaniu z F-22A czy Rafale
nasz najnowszy samolot bojowy
technicznym cudem nie jest. Ale
program jego wdrażania w historii
modernizacji Wojska Polskiego nie
ma sobie równych przynajmniej od
dwóch dziesięcioleci. (NB) 
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 11
 P E R Y S K O P

FOT. JONATHAN DERDEN

Polsce zaoferowano maszynę o zdolnościach bojowych w naszym lotnictwie wcześniej niespotykanych.

FMF, zakładającą przeszkolenie w Stanach PL-D-SAC to ponad 160 różnych zobowią- procentach, szkolenie personelu latającego
Zjednoczonych następnych 40 pilotów, choć zań, przy czym zaledwie kilka z nich dotyczy – w 86 procentach (zgodnie z umową
zgodnie z aktualnymi koncepcjami tylko wyłącznie samolotów. Cały kontrakt wart jest PL-D-SAC), szkolenie personelu latającego
w systemie szkoła językowa – samolot szkole- 3,532 miliarda dolarów, z czego cena samo- w Polsce przez amerykański zespół MTT
nia zaawansowanego lotów obejmu- – w 66 procentach, szkolenie personelu latają-
T-38C. Na ten cel je 59 procent cego w Stanach Zjednoczonych za środki FMF
wstępnie przeznaczo- Według danych z 2003 roku tej wartości, – w 30 procentach, dostawy sprzętu – w 64
no 22,6 miliona dola-
rów. Pierwszych sze-
myśliwce kosztowały sprzęt wspar-
cia i usługi
procentach, usługi naprawcze („Napraw i ode-
ślij”) – w 6 procentach oraz inwestycje infra-
ściu lotników ma wy- 1,98 miliarda dolarów, przy – 37 procent, strukturalne – w 76 procentach.
jechać za ocean już natomiast Z powyższego zestawienia wynika, że więk-
w 2009 roku, a w la- cenie jednostkowej transport i ob- szość kontraktu PL-D-SAC została zrealizo-
tach 2010–2012 wy-
syłano by ich po dzie-
42 miliony dolarów za F-16C sługa admini-
stracyjna kon-
wana, ale w niektórych obszarach potrwa on
jeszcze kilka lat. Przykładowo na usługi „Na-
sięciu rocznie. Ostat- i 44 miliony za F-16D traktu – czte- praw i odeślij” zarezerwowano około 90 milio-
nia czwórka pojecha- ry procent. nów dolarów, ale po dwóch latach eksploatacji
łaby na kursy w 2013 Tutaj znów wykorzystano z tej puli tylko kilka milionów.
roku. Obecne założenia mówią, że byłaby to mieliśmy szczęście. Oprocentowanie kon- Zatem strona polska będzie mogła korzystać
ostatnia operacja tego rodzaju – po roku 2013 traktu jako pożyczki amerykańskiej wynosi z niej jeszcze kilka lat, płacąc tylko za faktycz-
Siły Powietrzne mają bowiem mieć samolot średnio 6,9 procenta, ale z racji niskiego nie potrzebne elementy. Podobnie nie wyko-
LIFT, dzięki czemu Polska odzyskałaby samo- kursu dolara w latach 2007–2008 Minister- rzystano jeszcze wszystkich pieniędzy na czę-
dzielność w zakresie pełnego szkolenia pilo- stwo Finansów przystąpiło do jej spłacania ści zamienne – w tym wypadku pakiet obli-
tów na zaawansowane samoloty bojowe. przed terminem, do końca 2008 roku prze- czono na 26 tysięcy godzin nalotu – to jest na
kazując stronie amerykańskiej około 1,2 mi- jakieś 3,5 roku intensywnej (180 godzin rocz-
MAGIA LICZB liarda dolarów. nie) eksploatacji każdego polskiego Jastrzę-
Program samolotowy trwa. Jego faza wdro- Według wyliczeń z końca zeszłego roku bia. Termin realizowania takich umów będzie
żeniowa zakończy się w latach 2012–2014, udało się już wykonać: dostawy samolotów zapewne najdłuższy, przekroczy 2012 rok. Na-
a sam kontrakt wygaśnie dopiero wtedy, gdy – w stu procentach, szkolenie personelu na- tomiast ostatnia większa dostawa wyposażenia
zostaną zrealizowane wszystkie umowy. ziemnego w Stanach Zjednoczonych – w stu spodziewana jest w 2009 roku. 

12 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009


że Wojsko Polskie potrafi organizować operacje
Do kraju nie płyną litanie próśb i narzekań.
Uczył Polak Francuza
W
iemy od dawna, że
nasi żołnierze pod
wieloma względa-
mi nie tylko nie
ustępują kolegom
z zachodnich państw, słynących z mi-
strzostwa w wojskowym fachu, ale na-
wet ich wyprzedzają. Jednak nie zda-
rzyło się jeszcze, abyśmy byli europej-
skimi liderami w przygotowaniu zagra-
nicznej operacji oraz zapewnieniu żoł-
nierzom najlepszych warunków zarów-
no do działania, jak i zakwaterowania.
Operacja w Czadzie zdecydowanie
dowodzi, że potrafimy to zrobić, oraz
że pod tym względem należymy do
czołówki. W misji Unii Europejskiej
w Czadzie bierze udział 26 państw.
Wojska wysłali tam między innymi
Francuzi, Irlandczycy, Finowie, Szwe-
dzi i Holendrzy, czyli same tuzy, z du-
żym doświadczeniem w operacjach
zagranicznych. Na przybycie Polaków
czekali z zaciekawieniem. Na począt-
ku, gdy już się pojawili, wielu ofice-
rów z innych państw patrzyło trochę
„z góry” na przybyszów ze wschodu.
Dopiero gdy powstał polski obóz
w Iribie i nasi ruszyli do boju, szczęki
opadły zwłaszcza Francuzom. Co wy-
różniało nasz kontyngent?
Po pierwsze, sprawne przemiesz-
czenie. W Afryce pokonanie dwóch
tysięcy kilometrów to nie lada sztuka.
Mała ekipa pod dowództwem puł-
kownika Dariusza Janasza przerzu-
ciła około 500 kontenerów w krótkim
czasie i wyjątkowo sprawnie.
Po drugie, samodzielna rozbudo-
wa bazy. Przy użyciu polskiego
sprzętu i specjalistów, z małą po-
mocą Francuzów. Irlandzka baza
w Gaz Beidzie wykonana przez
W samo sedno
F E L I E T O N
Misja w Czadzie pokazała,
zagraniczne na najwyższym poziomie.
prywatną firmę kosztowała około pię-
ciu milionów euro. O tyle mniej za-
płaciliśmy za tę operację.
Po trzecie, Polska pokazała wszyst-
kim krajom, jak należy stworzyć żoł-
nierzom odpowiednie warunki do za-
kwaterowania. Wszyscy Polacy z kon-
tyngentu śpią w klimatyzowanych
kontenerach, a na przykład Francuzi
w namiotach bez podłóg i „klimy”.
Inne kwestie socjalno-bytowe w pol-
skim wydaniu w Czadzie także są dla
partnerów powodem do zazdrości.
Po czwarte, jesteśmy również lide-
rami pod względem indywidualnego
wyposażenia i jakości broni. Stan
techniczny tego, co mają „polscy cza-
dyjczycy”, wielokrotnie przewyższa
to, co zaprezentowali Szwedzi, Fino-
wie, Austriacy czy Francuzi.
Po piąte, najważniejsze: Polacy po-
kazują w tej operacji prawdziwe mi-
strzostwo w działaniu. Mają to, co jest
największym powodem zazdrości,
Rosomaki i land-rovery
idealnie sprawdzające
się w trudnych warun-
kach. Także nasze śmi-
głowce Mi-17 są w tej
operacji najbardziej
użyteczne.
Polska, często
postrzegana
Bogusław
Pacek
zastępca
dowódcy
operacji EUFOR
w Czadzie
jeszcze jako kraj odstający pod względem
technicznym, pokazała się w tej misji z najlep-
szej strony. Żołnierze innych państw podpatry-
wali nasze sposoby działania.
Przyznaję, że Polacy także przyglądali się
kolegom, szczególnie z Francji. Są rzeczy,
których i my możemy się uczyć od partnerów.
Na przykład wykorzystania lekkiego sprzętu
kwaterunkowego podczas prowadzonych ope-
racji, a także łatwego przystosowania pojaz-
dów do zamontowania dowolnego uzbrojenia.
Przede wszystkim jednak, to chyba dla nas
najważniejsza lekcja, Francuzi są o wiele bar-
dziej dyspozycyjni. Nikt nie dyskutuje, gdy
dowiaduje się, że za dwa dni trzeba lecieć do
innego kraju lub przenieść się w dowolne
miejsce na świecie.
Misja w Czadzie pokazała, że Wojsko Pol-
skie potrafi organizować operacje zagraniczne
na najwyższym poziomie. Do kraju nie płyną
litanie próśb i narzekań. Pokazała też, że nasi
dowódcy należą do najlepszych z najlepszych.
Aż serce się raduje. Bo wiele lat czekali-
śmy na to, by inni od nas uczyli się w opera-
cjach wojskowego rzemiosła. 
FOT. WWW.SXC.HU
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 13
 N A C E L O W N I K U

Armia
europejska
14 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

Z CEZARYM LUSIŃSKIM o superarmii superpaństwa,
hipotetycznym ataku Eskimosów i tarciach z Rosją
rozmawia MAREK SARJUSZ-WOLSKI
POLSKA ZBROJNA: Czy Wojsko Polskie
należy do Unii Europejskiej?
CEZARY LUSIŃSKI: Oczywiście! Udział
w Europejskiej Polityce Bezpieczeństwa
i Obrony, obok członkostwa w NATO, jest
drugim filarem bezpieczeństwa Polski w re-
lacjach międzynarodowych.
POLSKA ZBROJNA: Co to właściwie
oznacza?
CEZARY LUSIŃSKI: Choćby to, że ak-
tywnie uczestniczymy w pracach Europej-
skiej Agencji Obrony. Owo zaangażowanie
daje możliwości włączenia polskiego prze-
mysłu obronnego w konsorcja europejskie
i dostęp do rynków zbrojeniowych pozosta-
łych państw członkowskich UE.
POLSKA ZBROJNA: Do tej pory Europa
nie kupowała od nas czołgów.
CEZARY LUSIŃSKI: Nie było też zaawanso-
wanej współpracy technologicznej nad wspólny-
mi projektami, a teraz jest. Projekty te dotyczą
łączności, systemów dowodzenia, śmigłowców.
POLSKA ZBROJNA: Czy ma to związek
z nominacją generała Adama Sowy na sta-
nowisko zastępcy dyrektora wykonawcze-
go Europejskiej Agencji Obrony?
CEZARY LUSIŃSKI: Z pewnością ta no-
minacja korzystnie wpływa na nasze większe
zaangażowanie w europejskie projekty obron-
ne. To nasz spory sukces.
POLSKA ZBROJNA: Nie przeczę. Oba-
wiam się, że mało kto o niej w Polsce sły-
szał. Podobnie jak o całym wysiłku obron-
nym Unii Europejskiej. Choćby o grupach
bojowych…
CEZARY LUSIŃSKI: A w ostatnich dwóch
latach nastąpiło tu ogromne przyspieszenie.
Do podjętej już wcześniej decyzji o grupie bo-
jowej, w której naszymi partnerami są Niem-
cy, Słowacja, Litwa i Łotwa (jesteśmy w niej
państwem ramowym, czyli liderem wydziela-
jącym połowę sił i odpowiedzialnym za ukom-
pletowanie całości), doszły decyzje o stwo-
rzeniu dwóch kolejnych: Weimarskiej Grupy
Bojowej (Francja, Niemcy, Polska) oraz Wy-
szehradzkiej Grupy Bojowej. Co do tej ostat-
FOT. MAREK STĘPIEŃ
niej, formalne decyzje jeszcze nie zapadły,
choć rozmowy sztabowe i polityczno-wojsko-
we trwają od dwóch lat. Chcemy do niej za-
prosić także Ukrainę.
A R M I A
POLSKA ZBROJNA: Byłby to
precedens.
CEZARY LUSIŃSKI: To prawda.
Nie zdarzyło się jeszcze, by członkiem
grupy bojowej UE było państwo niena-
leżące ani do UE, ani do NATO.
POLSKA ZBROJNA: Tym bar-
dziej że nie wiadomo, czy Ukraina
kiedykolwiek zostanie członkiem
NATO. Ukraińcy są temu zdecydo-
wanie przeciwni.
CEZARY LUSIŃSKI: Mają uprze-
dzenie do NATO, ale nie do Unii Eu-
ropejskiej! Można przypuszczać, że
regionalna integracja wojskowa, jaką
będzie ich partycypacja w Wyszeh-
radzkiej Grupie Bojowej, wpłynie na
zmianę opinii.
POLSKA ZBROJNA: Czy żołnie-
rze zamieszkają we wspólnych
koszarach?
CEZARY LUSIŃSKI: W myśl kon-
cepcji grup bojowych UE przed uzy-
skaniem potwierdzenia gotowości
grupy do działania (tak zwanej certy-
fikacji sił) komponenty narodowe
grupy bojowej muszą przejść ćwicze-
nia zgrywające. Nie oznacza to, że
podczas dyżuru dana grupa jest sko-
szarowana w jednym miejscu. Po-
szczególne komponenty narodowe
stacjonują we własnych państwach,
zachowując wysoki stopień gotowości
do przerzutu i prowadzenia działań
(pięć–dziesięć dni).
POLSKA ZBROJNA: Jakie są za-
dania grup bojowych UE?
CEZARY LUSIŃSKI: Podczas
każdego półrocza dwie grupy pełnią
dyżur. Każda grupa musi być także
przygotowana na przedłużenie ak-
tywności do dziewięciu miesięcy,
gdyby w szóstym miesiącu zaistniała
konieczność jej użycia.
POLSKA ZBROJNA: Kiedy gru-
py z udziałem Polski będą pełnić
dyżury?
CEZARY LUSIŃSKI: Pierwsza służ-
ba czeka nas w drugiej połowie 2010
roku. Dyżur grupy weimarskiej plano-
wany jest na 2013 rok. Wyszehradzka
mogłaby dyżurować w 2015 roku.
POLSKA ZBROJNA: W debacie
publicznej rzadko wspomina się
o grupach bojowych. Najgorętszym
tematem są natomiast misje.
CEZARY LUSIŃSKI: To prawda.
Polska wzięła udział we wszystkich,
poza jedną, misjach Unii Europejskiej.
Zakończyliśmy z sukcesem misję
w Kongu. Uczestniczymy w wojskowej
misji humanitarnej w Czadzie oraz
w cywilnej w Kosowie. W Czadzie na-
si żołnierze strzegą bezpieczeństwa
uchodźców poza obozami. Za porzą-
dek wewnątrz obozów nadal odpowia-
da ONZ. W marcu 2009 roku spodzie-
wana jest zmiana polegająca na przeję-
ciu zadań misji UE przez ONZ.
POLSKA ZBROJNA: Dlaczego
tak długo trwało przygotowanie tej
misji?
CEZARY LUSIŃSKI: Dobre pyta-
nie. Proces był rzeczywiście długi i bo-
lesny. Wymagał aż pięciu konferencji
tworzenia sił. W końcu osiągnięto po-
rozumienie. Ponad połowę sił wydzie-
lili Francuzi. My wysłaliśmy blisko
czterystu żołnierzy, podobnie jak
Irlandczycy.
POLSKA ZBROJNA: Bardzo dużo.
CEZARY LUSIŃSKI: Tak. Jak na
mały kraj, kultywujący neutralność
i niezaangażowanie wojskowe, to
chyba przełomowa decyzja. Chociaż
z drugiej strony Irlandia ma świetną
tradycję udziału w misjach pokojo-
wych ONZ.
POLSKA ZBROJNA: Odpukując…
Czy gdyby cokolwiek zagrażało Eu-
ropie, również trzeba by zwoływać
pięć konferencji i miesiącami szukać
kilku helikopterów?
CEZARY LUSIŃSKI: Na naszym
kontynencie nie brakuje państw, które
mają zdolności wojskowe, pozwalające
reagować na każde zagrożenie. Nato-
miast ich użycie, w jakiejkolwiek koali-
cji, wymaga decyzji politycznej. I tu ro-
dzą się trudności.
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 15
 N A C E L O W N I K U
POLSKA ZBROJNA: Dlaczego?
CEZARY LUSIŃSKI: Bo zaczynają się żmud-
ne negocjacje, jak podzielić wysiłek organiza-
cyjny, finansowy i militarny między poszcze-
gólne państwa. Organizowanie misji wojsko-
wych napotyka zresztą trudności nie tylko
w przypadku zadań unijnych, które są zjawi-
skiem stosunkowo nowym. Są także mniejsze li-
czebnie i odbywają się w łatwiejszych warun-
kach niż zadania sojuszu. Z podobnymi sytu-
acjami mamy do czynienia, kiedy trzeba przy-
gotować operacje NATO.
POLSKA ZBROJNA: I nic na Polacy mają
to nie można zaradzić?
CEZARY LUSIŃSKI: Trudno- prawo czuć się
ści w wydzielaniu sił zbrojnych
do misji wynikają przede wszyst-
zaniepokojeni
kim z wahań rządów. Każda sto- tym, że Rosja
lica długo analizuje, czy warto
się zaangażować i ponosić kosz- wywiera nacisk
ty aktywności. Wojsko jest i dys-
ponuje nowoczesnym sprzętem.
polityczny na
Problem leży tylko w decyzji po- suwerenną Polskę
litycznej. Ma pan rację, że trochę
to dziwnie wygląda, kiedy na całym kontynencie
nie można znaleźć dziesięciu śmigłowców nie-
zbędnych dla misji w Czadzie. W końcu jednak
nastąpił postęp. Polska także wysłała do Czadu
trzy śmigłowce.
CEZARY LUSIŃSKI: Z pewnością tak. Euro-
pie zwyczajnie zrobiło się wstyd, że bez zaanga-
żowania Amerykanów rozwój wypadków mógł
być niebezpieczny i nieprzewidywalny.
POLSKA ZBROJNA: Jaka jest perspektywa
strategiczna tych dążeń? Nasz prezydent
przed dwoma laty przedstawił postulat euro-
pejskiej armii…
CEZARY LUSIŃSKI: Pojęcie armii europej-
skiej jest dość umowne. Przekładając to hasło
na konkrety, można wska-
zać trzy możliwości reali-
zacji tej idei.
Pierwszą są grupy bojowe
UE. Przy dzisiejszej woli
politycznej do integracji
obronnej, wystawienie
dwóch grup bojowych w si-
le 1 500 żołnierzy każda,
wyczerpuje poziom ambi-
cji Unii Europejskiej.
Drugą jest udział w NATO.
Wkład państw europejskich
w funkcjonowanie w tej
organizacji jest znaczący, lecz nie taki, jakie-
go spodziewają się Amerykanie i nie taki, na
jaki stać Europejczyków. Biorąc pod uwagę
liczbę ludności, potencjał gospodarczy, fi-
nansowy, a wreszcie – militarny, możemy

POLSKA ZBROJNA: Nie brzmi to pociesza-
jąco. Czy gdyby Europie groziła inwazja ze
strony… załóżmy hipotetycznie… Eskimo-
sów, konferencji byłoby mniej, a negocjacje
byłyby krótsze?
CEZARY LUSIŃSKI: W przypadku zagro-
żenia kontynentu bardziej liczyłbym na doj-
rzałość struktur NATO, niż na sprawność Eu-
ropejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony.
Dotyczy to szybkości reagowania oraz wyćwi-
czonego automatyzmu procedur w razie ko-
nieczności obrony jednego z państw człon-
kowskich.
POLSKA ZBROJNA: Jaki zatem sens ma to
mozolone budowanie Europejskiej Tożsamo-
ści Obronnej? Nie szkoda tej politycznej
i urzędniczej mitręgi?
CEZARY LUSIŃSKI: Do tej idei przywiąza-
nych jest szczególnie kilka państw unijnych. Jest
to w dużym stopniu powiązane z ich wolą (lub
jej brakiem) zaangażowania w NATO. Panuje
jednak powszechny konsensus, że Unia Euro-
pejska powinna działać w sytuacjach, w których
zaangażowanie sojuszu północnoatlantyckiego
nie byłoby możliwe lub pożądane. Chodzi o sy-
tuacje, w które nie mogliby lub nie chcieli zaan-
gażować się Amerykanie oraz takie, co do któ-
rych UE stwierdziłaby, iż jest to wyłączna odpo-
wiedzialność europejska.
POLSKA ZBROJNA: Czy to wniosek wy-
ciągnięty z kompromitacji bałkańskiej?
mówić o europejskim filarze w NATO. Jeże-
li dziś państwa europejskie potrafią utrzy-
mać (pod sztandarami różnych organizacji)
kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy, to można
mówić o europejskiej armii. Trzeba tylko
pamiętać, że funkcjonuje ona w różnych
uwarunkowaniach instytucjonalnych. A ge-
storem użycia narodowych sił zbrojnych po-
zostają władze państwowe. Sądzę, że tak bę-
dzie jeszcze długo.
Trzeci komponent to Eurokorpus, czyli po-
tencjalnie 60-tysięczny związek taktyczny
względnie szybkiego reagowania utworzony
przez Niemcy, Francję, Hiszpanię, Belgię
i Luksemburg. Polska podjęła działania, by
włączyć się do Eurokorpusu z kontyngentem
o sile brygady. Co istotne, jednostki korpusu
przeznaczone są zarówno do operacji UE,
jak i NATO.
POLSKA ZBROJNA: A zatem w kontekście
militarnym nie grozi nam „superpaństwo”
wyposażone w „superarmię”?
CEZARY LUSIŃSKI: Nikt dziś do tego nie
dąży. Kompetencje w dziedzinie polityki obron-
nej są zarezerwowane dla państw i nikt nie pro-
ponuje zmiany tego stanu rzeczy.
POLSKA ZBROJNA: Tarczę antyrakietową
negocjowaliśmy z Amerykanami. Czy słusz-
nie uczyniliśmy to poza Unią Europejską?
CEZARY LUSIŃSKI: Rozmowy miały cha-
rakter bilateralny, bo też system przechwytywa-
nia rakiet dalekiego zasięgu jest budowany przez
FOT.
Stany Zjednoczone we współpracy z państwami,
w których mają się znaleźć jego elementy. Bar-
dziej zasadna byłaby taka dyskusja na forum so-
juszu północnoatlantyckiego niż Unii Europej-
skiej. Nie tylko z uwagi na jego jednoznaczny
polityczno-militarny charakter. NATO prowadzi
bowiem prace nad systemem przechwytywania
rakiet krótkiego i średniego zasięgu. System na-
towski powinien być więc komplementarny
wobec amerykańskiego. Wśród sojuszników
w NATO problematyczna jest jednak sprawa fi-
nansowania europejskiego systemu przeciwra-
kietowego. Z drugiej strony Amerykanie nie są
zobligowani do tego, by swój wysiłek finanso-
wo-wojskowy wnosić do NATO, a już z pewno-
ścią nie do Unii Europejskiej. Natomiast udział
poszczególnych państw europejskich w progra-
mie amerykańskim, przez umieszczenie na
swych terytoriach elementów tarczy, z pewno-
ścią jest zjawiskiem politycznym. Wpływa on na
bezpieczeństwo całego kontynentu.

16 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009


FOT. MAREK STĘPIEŃ
POLSKA ZBROJNA: Debata w Parlamen-
cie Europejskim wykazała, że opinie w tej
kwestii są podzielone.
CEZARY LUSIŃSKI: To, że system chroniłby
Europę przed atakiem, należy uznać za dobro.
Problemem jest niepokój niektórych sąsiadów
Europy. Natomiast Unia Europejska jako insty-
tucja nie ma tu kluczowej kompetencji.
POLSKA ZBROJNA: Mówiąc o sąsia-
dach…
CEZARY LUSIŃSKI: Nie, wcale nie mam na
myśli Rosji. W pierwszym rzędzie myślałbym
o państwach takich jak Iran.
POLSKA ZBROJNA: Nie jest to jednak
wyrzutnia skierowana w stronę Teheranu,
lecz parasol. Tymczasem Polacy mniej oba-
wiają się irańskich rakiet niż nowocze-
snych systemów obrony przeciwlotniczej,
które Kreml zainstalował na Białorusi.
A R M I A
Moskwa nie prosiła nas o zgodę, choć te
urządzenia mogą zestrzeliwać samoloty lą-
dujące na Okęciu.
CEZARY LUSIŃSKI: Tarcza w Polsce bę-
dzie wyposażona w dziesięć rakiet przechwy-
tujących, podczas gdy Rosjanie dysponują ty-
siącami rakiet. Dlatego nie można mówić
o żadnym naruszeniu równowagi. Wspo-
mniałem o planach budowy natowskiego sys-
temu przechwytywania rakiet krótkiego
i średniego zasięgu. W tej sprawie sojusz
współpracował z Rosją. Dlatego nie chcę wy-
olbrzymiać tarć, nawet wobec zawieszenia
współpracy Rady NATO–Rosja w wyniku
konfliktu Rosja–Gruzja. Rosjanie starają się
podnosić swoje argumenty, które jednak nas
nie przekonują. To tylko działania dyploma-
tyczne, mające zmaksymalizować możliwe
korzyści polityczne dla Rosji. Jednak uzasad-
nienie techniczno-wojskowe dla tych racji
jest… daleko niewystarczające.
POLSKA ZBROJNA: Czy to oznacza, że
NATO będzie budować instalacje wojskowe
wspólnie z Rosją?
CEZARY LUSIŃSKI: Nie. Kiedy mówię
o współpracy, mam na myśli konsultacje
w sprawie obrony rakietowej dla europejskie-
go teatru działań. Czyli dotyczące średniego
i krótkiego zasięgu.
POLSKA ZBROJNA: Co z tego wynika?
Czy Polacy nie muszą obawiać się przezbro-
jonej w nowoczesne systemy Białorusi?
CEZARY LUSIŃSKI: Polacy mają prawo
czuć się zaniepokojeni tym, że Rosja wywiera
nacisk polityczny na suwerenną Polskę z uży-
ciem argumentów wojskowych.
POLSKA ZBROJNA: Czy integracja woj-
skowa Unii Europejskiej, a także Polski ze
strukturami europejskimi nie przebiega
zbyt wolno?
CEZARY LUSIŃSKI: Rozwija się w dobrym
kierunku i w dobrym tempie. Uważam, że tem-
po jest adekwatne do naszych możliwości.
POLSKA ZBROJNA: A jakie to możli-
wości?
CEZARY LUSIŃSKI: Niemałe. W każdej
z trzech podstawowych dziedzin (grupy bojowe,
misje i agencja obrony) Polska jest zdecydowa-
nie w czołówce państw członkowskich. Chodzi
zarówno o tempo, jak i skalę zaangażowanych
sił i środków.
POLSKA ZBROJNA: Czy cały kontynent
nie powinien przyspieszyć?
CEZARY LUSIŃSKI: Nie ma niezbędnego
imperatywu, by Europa przyspieszała i gwał-
townie pogłębiała prace na budową tożsamo-
ści obronnej. Zwłaszcza że musi uważać, by
nie dublować rozwiązań sojuszu północno-
atlantyckiego, choćby w dziedzinie planowa-
nia obronnego czy dowodzenia operacjami.
Skoro są instytucje i dojrzałe procedury, to po
co tworzyć nowe?
POLSKA ZBROJNA: Nie dochodzi do
rywalizacji?
CEZARY LUSIŃSKI: Zdarza się, jak choćby
w przypadku projektów dotyczących transportu
strategicznego.
POLSKA ZBROJNA: Każda armia jest
oparta na hierarchii. Może osiągnąć sukces
dzięki precyzyjnie działającemu łańcucho-
wi dowodzenia. Czy da się w ogóle dowodzić
wojskiem podzielonym na dziesiątki kon-
tyngentów?
CEZARY LUSIŃSKI: To wszystko jest pod
kontrolą. Misje UE, NATO, ONZ są z definicji
wielonarodowe. Nie ma przeciwwskazań, by
żołnierz, który służył w misji unijnej, nie mógł
być skierowany do misji natowskiej. To jest
możliwe, pod warunkiem przestrzegania zasad
kultury instytucjonalnej. Czy to NATO, czy UE.
Dotyczy to interoperacyjności, procedur dowo-
dzenia, zasad użycia siły. Różnorodność uwa-
runkowań, także narodowych, rzeczywiście jest
spora. Występuje ona zarówno w środowisku
NATO, jak i Europejskiej Polityki Bezpieczeń-
stwa i Obrony. Oczywiście funkcjonowanie tych
dwóch płaszczyzn równolegle sprawia, że obraz
jest jeszcze bardziej złożony. Robimy jednak
wszystko, by unikać zbędnego dublowania in-
stytucji oraz procedur planistycznych. Szukamy
synergii między kulturami instytucjonalnymi,
by i NATO, i Unia Europejska robiły to, co po-
trafią najlepiej. 
WIZYTÓWKA
Doktor
CEZARY LUSIŃSKI
Od 1981 do 1986 studio-
wał (a jesienią 1981 roku – strajkował)
w Instytucie Historycznym Uniwersytetu
Warszawskiego. Dorosłe życie zaczął od
kwerendy akt MSZ II RP w Archiwum Akt
Nowych. Potem zarabiał przyzwoite pienią-
dze w amerykańskich liniach lotniczych
Pan Am (1988–1990). Pracę w MSZ za-
czął jako ekspert w Departamencie Insty-
tucji Europejskich. Był zaangażowany w ne-
gocjacje akcesyjne z UE (1998–2000). Od
2006 do 2008 w MON najpierw jako dy-
rektor Departamentu Polityki Obronnej,
później jako dyrektor Departamentu Polity-
ki Bezpieczeństwa Międzynarodowego. Lu-
bi starą architekturę. Jak znajdzie gdzieś
stary dom, to od razu go remontuje. Szcze-
gólnym upodobaniem darzy stare domy na
Dolnym Śląsku. Jest autorem i redaktorem
książek z dziedziny integracji europejskiej,
polityki rozwoju regionalnego i historii,
a także artykułów dotyczących stosunków
międzynarodowych, służby cywilnej oraz
rozwoju regionalnego.
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 17
 U T Y L I Z A C J A
ARTUR GOŁAWSKI
Okrakiem na bombie
Agencja Mienia Wojskowego sprzedała 25 milionów sztuk amunicji.
Byłby to sukces, gdyby nie to, że w wojskowych składach pozostaje
trzy razy więcej środków bojowych.
B
urzliwie agencji zakończyła się
współpraca ze spółką Wtór-
plast, która 24 czerwca 2006 ro-
ku zamówiła u niej ponad 950
tysięcy nabojów A-44 kalibru
100 milimetrów (później tę ilość zmniejszo-
no aneksem do około 800 tysięcy sztuk).
Miała zainkasować za to prawie milion zło-
tych, złotówkę za nabój, ale w ustalonym
umową czasie firma odebrała tylko trzecią
część amunicji do armat czołgów T-55. I za
tyle Wtórplast zapłacił. AMW ograniczyła
18 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
A M U N I C J I
komunikację ze spółką i zakazała wydawania
amunicji ze składów wojskowych jej przed-
stawicielom. Naboje czołgowe stanowiły po-
nad 40 procent zasobu środków bojowych,
którego wojsko postanowiło się pozbyć z po-
mocą wyspecjalizowanej agendy Skarbu Pań-
stwa. Niestety, wciąż się to nie udaje.
KLINCZ SPADAJĄCYCH CEN
„Kontrahent nie dotrzymał terminu wyko-
nania umowy. Liczymy, że uda nam się sprze-
dać «setkę» korzystniej niż dwa lata temu,
choć skończył się boom na złom”, komento-
wał pod koniec listopada Janusz Kostrzewa,
dyrektor Zespołu Gospodarki Mieniem Ru-
chomym i Obrotu Specjalnego AMW. Liczył
wówczas na zainteresowanie nowych (zagra-
nicznych) firm amunicją i cieszył się z sukce-
su ostatnich przetargów.
W latach 2004–2008 agencja zdołała po-
zbyć się 24,15 miliona nabojów, z tego w mi-
nionym roku rekordowo: 20,3 miliona. Prob-
lem jednak w tym, że eksportowała w hurto-
wych ilościach tylko amunicję strzelecką ka-
 A R M I A

Mała konkurencja dla agencji

7 Rejonowa Baza Materiałowa zamówiła w firmie Jakusz za 2,2 miliona złotych
mobilną instalację do pozbawiania cech bojowych amunicji metodą termiczną.

P ułkownik Jerzy Jastrzębski, szef

służb materiałowych Inspektora-
tu Wsparcia Sił Zbrojnych, zapowia-
dał w listopadzie 2008 roku, że woj-
sko nie czeka na wyniki przetargów
AMW. „Kupimy instalację kontenero-
wą do utylizacji amunicji zakwalifiko-
wanej po badaniach jako niebez-
pieczna w użyciu. Będziemy w niej
niszczyć to, co zalega w magazynach
już od lat pięćdziesiątych: zapalniki
i zapłonniki do amunicji”.
Zapowiedź się ziściła: 7 Rejonowa
Baza Materiałowa zamówiła w firmie
Jakusz (która wcześniej dostarczyła
Wtórplastowi kontenerowy zestaw do
demilitaryzacji „setki”) za 2,2 milio-
na złotych mobilną instalację do po-
zbawiania cech bojowych amunicji
metodą termiczną. Skomputeryzowa-
ny zestaw trzech kontenerów ma słu-
żyć do bezpiecznego niszczenia amu-
nicji strzeleckiej o kalibrze do 14,5
milimetra w terenie niezurbanizowa-
nym w różnych warunkach klimatycz-
nych. Jego wydajność zależy od ro-
dzaju niszczonych elementów (nabo-
je, zapalniki, zapłonniki, smugacze)
i szacowana jest na 300 kilogramów
na godzinę. Zestaw zostanie urucho-
miony w Stawach, ale jego mobil-
ność pozwoli wykorzystywać go w in-
nych składach i w kontyngentach.
Amunicji z Iraku czy Afganistanu nie
ściąga się do Polski. „Zakup tej insta-
lacji nie jest związany z pogłoskami
o dążeniu wojska do uniezależnienia
się od Agencji Mienia Wojskowego
jeśli chodzi o utylizację środków bojo-
wych uznanych za zbędne, mimo że
AMW nie zrealizowała zadań w tym
zakresie nałożonych przez MON”, ko-
mentuje podpułkownik Andrzej Lis,
rzecznik IWSZ. Przyznaje, że brane
jest pod uwagę „rozwijanie” na bazie
tej instalacji możliwości pozbawiania
cech bojowych innych niebezpiecz-
nych elementów amunicji.

miedzi, najatrakcyjniejszego składnika mo- Gdy w końcu Wtórplastowi udało się roz-
siężnych łusek, osiągnęła najniższy od pięciu wiązać problemy produkcyjno-prawne i wios-
Przechowywana lat poziom, a zapasy metalu wzrosły). Coraz ną 2008 roku jego ciężarówki potrafiły zabie-
amunicja trudniej będzie więc znaleźć nabywców zbęd- rać do kontenerów atermicznych po 40 tysięcy
starzeje się, nych środków bojowych. nabojów miesięcznie, agencja postanowiła za-
staje się kończyć kooperację z przedsiębiorstwem. Mi-
coraz mniej
stabilna ZABRAKŁO 22 MIESIĘCY mo że Władysław Binda proponował prolon-
chemicznie. Prezes Wtórplastu Władysław Binda twier- gatę ważności umowy o 22 miesiące, zapew-
dzi, że opóźnienie w wykonaniu umowy na- niając, iż w nowym terminie zdoła odebrać
stąpiło z winy agencji, która zataiła fakt, że pozostałe pół miliona nabojów. Umowa
amunicja A-44 nie miała dokumentacji i nie z czerwca 2006 roku przewidywała, że amuni-
FOT. JAKUB CZERMIŃSKI

mogła być wydawana. Wtórplast musiał więc cja zniknie ze składów wojskowych do
(w zastępstwie AMW, która powinna to zrobić 31 stycznia 2008 roku.
przed wprowadzeniem towaru do obrotu) zle-
cić wykonanie badań gwarantujących bezpie- LICZNIK BIJE
czeństwo przechowywania i transportu amuni- Pułkownik Jerzy Jastrzębski, szef służb
cji, żeby móc ją odebrać. Z kolei przedstawi- materiałowych Inspektoratu Wsparcia Sił Zbroj-
libru 7,62 milimetrów oraz 9 milimetrów, co ciele byłego kierownictwa agencji mówili nych, przyznaje, że logistycy nie są zadowoleni
nie gwarantowało, że zyska na zerwaniu nam, że firma musiała mieć świadomość, co z tempa zbywania amunicji przez agencję.
z Wtórplastem i odsprzedaniu reszty amuni- kupuje, bo wynikało to „AMW przez kilka lat nie
cji czołgowej innemu podmiotowi. 19 grud- z zapisów umowy. robiła praktycznie nic
nia 2008 roku ogłosiła przetarg na 50 tysięcy „Polska Zbrojna” ob- Zęby na zbędne w tym kierunku. Dopiero
sztuk nabojów A-44. Wyceniono je na 1,75
miliona złotych, 35 złotych za sztukę. Nie
serwowała starania
Wtórplastu na rzecz wojsku środki bojowe niedawno zaczęła wystawiać
amunicję w przetargach”.
zgłosił się jednak żaden nabywca. Po każdym
przetargu AMW ma prawo obniżyć cenę. Te-
uruchomienia zestawu
do rozcalania i dekom-
ostrzy sobie Bumar, Opieszałość agencji wy-
nikała z dwóch powodów.
raz liczy na to, że być może jeszcze w stycz- pletacji amunicji. Wi- o czym świadczy Po pierwsze, głównym
niu sprzeda tę amunicję w procedurze po- dzieliśmy, jak spółka celem działania AMW było
przetargowej. Podobno jest kilku zaintereso- traciła czas na uzyska- projekt strategii pomnażanie wpływów na
wanych.
Tymczasem firma z Bielska-Białej nie po-
nie skomplikowanych
pozwoleń lokalizacyj-
rozwoju narodowego Fundusz Modernizacji Sił
Zbrojnych (97 procent
godziła się z decyzją agencji. 3 września wnio- nych, środowiskowych, holdingu przychodów z tytułu sprze-
sła do sądu sprawę o wydanie 519 tysięcy sanitarnych i certyfika- daży mienia powojskowe-
sztuk nieodebranej „setki” wraz z dokumenta- tów dla pracowników. zbrojeniowego go), więc jej poprzednie
cją do jej odbioru i transportu oraz zabezpie- Ponadto nie miała ma- kierownictwa wzdragały
czenie powództwa poprzez zakazanie agencji gazynów, gdzie mogłaby przechować odebra- się przed ich uszczupleniem, czego wymaga-
zbycia tej amunicji innym kontrahentom. ną od wojska amunicję. A zakłady, u których łoby wzięcie się za utylizację zbędnych środ-
AMW złożyła odwołanie i liczy na to, że sąd usiłowała wynająć hale, odmówiły współpra- ków bojowych.
rozstrzygnie sprawę po jej myśli jeszcze w tym cy, co mogło wynikać z tego, że nie chciały Po drugie, agencja nie miała własnych
miesiącu. Równocześnie wartość surowców pomagać konkurentowi Bumaru, podmiotu dla składów, by przechowywać zbędne armii
wtórnych spadła, tak jak popyt na nie (cena nich zwierzchniego. mienie (ich nietworzenie miało zaoszczędzić

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 19

 U T Y L I Z A C J A
Skarbowi Państwa pięć milionów
złotych rocznie); w tej sytuacji wy-
cofany sprzęt i amunicja zalegały
w jednostkach, nie obciążając bi-
lansu zysków i strat AMW. Innymi
słowy – zabrakło i politycznych,
i finansowych czynników motywu-
jących kierownictwo agencji. Woj-
sko ma więc wciąż do zutylizowa-
nia lub sprzedaży 56 tysięcy ton
zbędnej amunicji.
Pułkownik rezerwy Zbigniew
Fraszka, kiedyś pracownik agencji,
obliczył, że w najlepszym wypadku
Na składzie pozostaje:
Amunicja do 37 mm
Amunicja powyżej 37 mm
Amunicja różna zakwalifikowana do utylizacji
Środki minersko-zaporowe
Środki obrony przed bronią masowego rażenia
Lotnicze środki bojowe
Rakiety
Lotnicze i morskie środki bojowe
– dotyczy to amunicji kalibru100 mi-
limetrów z 8,5-kilogramową mo-
siężną łuską (o zawartości miedzi
60 procent) – wojsko zaczyna do-
kładać do interesu po trzech i pół
roku jej magazynowania. Inaczej
mówiąc, koszty składowania zaczy-
nają przewyższać wartość odzyski-
wanych surowców. Jeśli chodzi o in-
ną amunicję i inne środki bojowe,
termin, w jakim należy się ich po-
zbywać, jest krótszy. „Jeśli przyjęli-
byśmy, że zbędne środki bojowe są
zgromadzone w sześciu składach,
a nie rozrzucone po kraju, to utrzy-
manie tych składów kosztowałoby
rocznie około 15 milionów złotych”,
przyznaje pułkownik Jastrzębski.
To obrazuje skalę problemu. Z pew-
20 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
A M U N I C J I
nością jest on wart kilku milionów
złotych.
„Nikt nam nie może zarzucić grze-
chu zaniechania – zauważyliśmy
problem i podjęliśmy następną próbę
jego rozwiązania. Chcemy pozbyć
się tego zasobu”, deklaruje pułkow-
nik Andrzej Petrulewicz, dyrektor
Departamentu Infrastruktury MON.
Nadziei upatruje w mającej powstać
Agencji Uzbrojenia, finansowanej
z budżetu MON, specjalizującej się
nie tylko – jak pierwotnie zakładano
– w nabywaniu sprzętu, uzbrojenia
– 8707 ton;
– 43094 tony (w tym A-44)
– 1032 tony
– 947 ton
– 36 ton
– 638 ton
– 712 ton
– 1276 ton
i środków materiałowo-technicznych,
lecz także w ich zagospodarowywa-
niu po wycofaniu z wojska. „Nie kie-
rowałaby się koniecznością uzyski-
wania dochodu, lecz wykonaniem
stawianych przed nią zadań. I to
z punktu widzenia resortu obrony
byłaby najistotniejsza cecha, odróż-
niająca ją od AMW”.
NATURA PRZETARGU
Zamiary centrali zasługiwałyby na
pochwałę, gdyby nie to, że działania
naprawcze są opóźnione i nie gwa-
rantują sukcesu. W tym kontekście
pouczające są losy dwóch przetar-
gów na utylizację paliwa rakietowe-
go AK-20K. Agencji nie udało się
wyłonić firmy, która potrafiłaby usu-
nąć i unieszkodliwić 906 ton utleniacza po-
chodzącego z wycofanych w latach dziewięć-
dziesiątych przeciwlotniczych zestawów
S-75 Wołchow, sklasyfikowanych już jako
odpady niebezpieczne. Choć uzyskała pro-
mesę współfinansowania utylizacji przez
Pomorski Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej, utleniacz pozostaje
wciąż w zbiornikach i beczkach w składach
w Jarominie i Bieszkowicach.
Pierwszy przetarg anulowano 5 lutego
2008 roku, bo żadna z zainteresowanych
firm nie zdołała złożyć oferty niepodlegają-
cej odrzuceniu w myśl wymogów specyfika-
cji warunków zamówienia. Nie miały do-
Około 56 tysięcy świadczenia w tak nietypowych usługach
ton zbędnej albo koncesji MSWiA na wykonywanie
amunicji artyle-
ryjskiej i strzele- działalności w zakresie wytwarzania mate-
ckiej, środków riałów militarnych i obrotu nimi, albo nie
minersko- udało im się zdobyć decyzji głównego in-
-zaporowych oraz spektora ochrony środowiska na wywóz nie-
ochrony przed
bronią masowego bezpiecznych odpadów poza Polskę. Druga
rażenia znajduje procedura odbyła się w nowatorskim trybie
się w kilkunastu dialogu konkurencyjnego. Agencja wszczęła
rozsianych po
kraju składach
ją szybko, bo w połowie marca. I anulowała
wojskowych. pod koniec listopada 2008 roku. Zaproszone
Nie ma ona do dialogu konsorcjum rozpadło się; złożo-
aktualnych na przez jeden z jego podmiotów oferta mu-
certyfikatów siała zostać odrzucona. Agencja zapowiada
kwalifikacyjnych
ADR i kart oceny w najszybszym możliwym terminie ogło-
pod względem szenie trzeciego postępowania. „W planie fi-
bezpieczeństwa. nansowym agencji na 2009 rok zarezerwo-
waliśmy pieniądze na pozbycie się AK-20K.
 A R M I A

Wierzymy, że tym razem uda się doprowa-
dzić sprawę do finału”, komentuje
Małgorzata Golińska, rzeczniczka prasowa
instytucji. Dodaje, że zarezerwowano też
pieniądze na utylizację amunicji.
AKCJA KOMASACJA
Przechowywana amunicja starzeje się, sta-
je się coraz mniej stabilna chemicznie. „Sta-
tystycznie raz na kwartał gdzieś na świecie
dochodzi do wybuchu środków bojowych
w wojskowych składach. Chcemy zrobić
wszystko, by w tej statystyce nigdy nie pojawiła
się Polska”, deklaruje pułkownik Petrulewicz.
jesieni 2007 roku za środki z offsetu towarzy-
szącego zakupowi myśliwców F-16, w spółce
zależnej, Zakładach Metalowych Mesko.
Kierownictwo Bumaru, który ostatnio nie
cieszy się w centrali MON dobrą opinią, pla-
nuje skorzystać z artykułu 10 projektowanej
ustawy o Agencji Uzbrojenia. Przewiduje on,
że „składnikami mienia ruchomego mogą go-
spodarować jednostki organizacyjne, upo-
ważnione przez ministra obrony” oraz nowa
agencja. Teoretycznie taką jednostką upoważ-
nioną może zostać Mesko, dotąd wykorzystu-
jące zaledwie ułamek mocy utylizacyjnych
swej instalacji. W dążeniu do zapewnienia
zajęcia swej spółce Bumar może skorzystać
z wiedzy dwóch specjalistów. Są nimi Dariusz
Dębowczyk, wiceprezes do spraw marketingu
i sprzedaży oraz pułkownik rezerwy Zygmunt
Szlaga, dyrektor do spraw jednostek przemy-
słowych holdingu. Obaj do 2007 roku praco-
wali w AMW – pierwszy był dyrektorem ze-
społu gospodarki mieniem ruchomym i obrotu
specjalnego; drugi zastępcą prezesa do spraw
zaopatrywania sił zbrojnych.
UTYLIZACJA W LIKWIDACJI
Małgorzata Golińska przyznaje, że Bumar
zwrócił się do agencji z prośbą o udostępnie-
nie informacji o stanie posiadanych zasobów
zapadały na szczeblu rządowym i ministe-
rialnym. Agencja się do nich zastosuje
i nawet w stanie likwidacji wciąż będzie
mogła zajmować się zbędną amunicją.
BEZ ALTERNATYWY
Skoro istniejąca ponad dekadę AMW
ma kłopoty z pozbyciem się najbardziej
opłacalnej do kupienia amunicji kalibru
100 milimetrów oraz z dofinansowaną
utylizacją paliwa rakietowego, śmiem
wątpić, czy z podobnymi zadaniami lepiej
poradzi sobie jej następca prawny i czy
Polska zdoła terminowo oraz bezpiecznie
wywiązać się z zobowiązania zapisanego
w Krajowym Planie Gospodarki Odpada-
mi. W dokumencie tym w 2004 roku rząd
zobowiązał się, że pozbędziemy się zbęd-
nych nabojów, min, paliwa, rakiet, torped
i podobnych do końca 2013 roku.
Co prawda w KPGO jest mowa wyłącz-
nie o „odpadach materiałów wybucho-
wych”, a odpady nie są amunicją, więc
trudno precyzyjne określić... czego wojsko
ma się pozbyć. Autorzy KPGO tłumaczyli
się ponoć tym, że pisząc o „odpadach mate-
riałów wybuchowych”, chcieli jakoś zwró-
cić uwagę na problem i wyznaczyć choćby
przybliżony termin jego rozwiązania.

Koniunktura minęła
Tona mosiężnych łusek kosztuje poniżej trzech tysięcy dolarów,
podczas gdy przed rokiem płacono za nią dziewięć tysięcy dolarów.

W ielomiesięczny okres
spekulacji na giełdach
przyniósł spadek cen metali,
a jej zapasy wzrosły. Tona
kosztuje teraz poniżej trzech
tysięcy dolarów, podczas gdy
byciem amunicji zbędnej na-
szej armii. Od osoby związa-
nej z Wtórplastem usłyszeli-
FOT. JAKUB CZERMIŃSKI (2)

w tym miedzi i żelaza. W poło-
wie grudnia 2008 roku cena
miedzi, najwartościowszego
składnika mosiężnych łusek
nabojów A-44, osiągnęła naj-
niższy od pięciu lat poziom,
przed rokiem płacono za nią
dziewięć tysięcy dolarów.
Zmniejszenie popytu na su-
rowce wymusza zmianę bi-
znesplanów podmiotów mo-
gących interesować się na-
śmy, że z zysków na rozbiór-
ce nabojów z 8,5-kilogramo-
wymi łuskami mosiężnymi
pokrywał „manko”, które po-
wstało przy demilitaryzacji
amunicji z łuską stalową. 

Pułkownik Jastrzębski dorzuca argument
o konieczności optymalizacji infrastruktury
logistycznej: „Plan rozwoju logistyki na lata
2009–2018 zakłada dostosowanie wielkości
składów materiałowych do wielkości sił
zbrojnych. Teraz mamy tyle magazynów, ile
armia licząca 450 tysięcy żołnierzy. To za du-
żo i na pewno część ze składów zostanie zli-
kwidowana”. Bezpieczeństwo personelu skła-
dów oraz pozbycie się kolejnych składnic to
wystarczające powody, by utylizację potrak-
tować priorytetowo.
Zęby na zbędne wojsku środki bojowe
ostrzy sobie Bumar, o czym świadczy projekt
strategii rozwoju narodowego holdingu zbro-
jeniowego. Chce on przejmować od armii ca-
łe zbędne mienie ruchome. Zamierza na tym
zarobić, przy okazji wykazując przydatność
linii do utylizacji amunicji uruchomionej na
rzeczy ruchomych koncesjonowanych przeję-
tych z MON i MSWiA. „Stosowną odpowiedź
otrzymał”, dodaje, zapowiadając, że do czasu
zlikwidowania AMW będą trwały wszystkie
rozpoczęte procedury mające na celu zago-
spodarowanie zbędnych środków bojowych
oraz uzbrojenia zgłoszonych agencji. Innymi
słowy, dziś Bumar musiałby kupić zbędną
amunicję, do czego się nie pali, zaś jego strate-
gia rozwojowa nie jest zatwierdzona.
Golińska przypomina, że przyjęty przez
rząd projekt ustawy o likwidacji AMW za-
kłada, że „mienie ruchome przejęte przez
agencję do zagospodarowania i niezbyte,
podlega przekazaniu na podstawie protoko-
łów zdawczo-odbiorczych jednostkom orga-
nizacyjnym, wskazanym przez odpowiednich
ministrów”. Zatem decyzje odnoszące się
także do zbędnych środków bojowych będą
Tak czy owak moment spełnienia obietnicy
się zbliża, a sukcesów utylizacyjnych dużego
kalibru – dosłownie i w przenośni – nie mamy.
„Termin może ulec zmianie. Ale na dziś nas
obowiązuje”, przyznaje pułkownik Piotr
Sołtykiewicz, szef oddziału analiz i ochrony
środowiska w Departamencie Infrastruktury
MON. „Unieszkodliwienie tych środków bo-
jowych będzie kosztować, i to wiele dziesią-
tek milionów złotych”, dodaje pułkownik
Petrulewicz, akcentując, że takie pieniądze
muszą się znaleźć, obojętnie w jakiej podział-
ce budżetu państwa i niezależnie od tego, czy
gospodarka przeżywa kryzys, czy hossę. Trud-
no się z nim nie zgodzić: wojsko siedzi na
wielkiej bombie i musi ją rozbroić. Bezpiecz-
nej alternatywy nie ma. 
Współpraca: KRZYSZTOF WILEWSKI

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 21

 M A R Y N A R K A W O J E N N A

POLSKI OKRĘT działał

samodzielnie. Zasady
bezpieczeństwa
zabraniają
jednoczesnego
przebywania w tym
samym rejonie okrętów
podwodnych oraz
własnych sił
nawodnych.

TOMASZ GOS

Jak w termosie
Żadna inna jednostka pływająca nie jest w stanie tak skutecznie
namierzać piratów, terrorystów i przemytników jak okręt podwodny.
Na przykład nasz ORP „Kondor”.

P
ierwsza załoga „Kondora” w ramach
natowskiej operacji „Active Endeavo-
ur” przepłynęła 6,5 tysiąca mil mor-
skich, z czego 4,5 tysiąca pod wodą.
Zidentyfikowała ponad 1200 jednostek. „Przed
wyjściem na każdy kolejny patrol dostawaliśmy
dokładne informacje na temat tego, czego w da-
nym rejonie należy się spodziewać oraz na kogo
i na jaki rodzaj działalności musimy zwracać
szczególną uwagę”, mówi komandor podpo-
rucznik Piotr Pawłowski, dowódca pierwszej
zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego
„Kondor”. „Chodziło głównie o jednostki po-
dejrzane o powiązania z terroryzmem lub prze-
myt broni masowego rażenia, a także zaangażo-
wane w organizację nielegalnej imigracji i inną
niedozwoloną działalność. Skupialiśmy się na
ich odnajdowaniu i śledzeniu”.
OKIEM PERYSKOPU
Okręt monitorował całą żeglugę w obrębie
rejonu operacji, rozpoznając wszystkie jednost-
ki znajdujące się w zasięgu wykrycia. Tu szcze-
gólnie widać przewagę, jaką nad siłami nawod-
nymi daje podwodniakowi skrytość. „Podczas
patrolu zbliżaliśmy się niepostrzeżenie na
głębokości peryskopowej do wykrytej jed-
nostki i przyglądaliśmy się jej”, opowiada do-
wódca PKW „Kondor”. „Jeżeli coś nas za-
niepokoiło, zgłaszaliśmy to. W efekcie siły
nawodne otrzymywały wskazanie celu ze stu-
procentową pewnością i wykonując akcję ty-
pu boarding, wiedziały czego i gdzie szukać.

22 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

 A R M I A

Okręty polskie
w „Active Endeavour”
 ORP „Bielik”
– styczeń 2005–kwiecień 2005
 ORP „Gen. K. Pułaski”
– marzec 2005
 ORP „Bielik”
– październik
2006–marzec 2007
 ORP „Gen. K. Pułaski”
– lipiec 2008–sierpień 2008
 ORP „Kondor”
– październik
2008–marzec 2009

Akwen pod kontrolą

„Active Endeavour” zaczęła się w październiku 2001 roku.
To pierwsza w historii NATO operacja w ramach artykułu V
traktatu waszyngtońskiego.

P rowadzona jest przez siły

morskie NATO na mocy
artykułu V traktatu waszyng-
pieczeństwa żeglugi i zapo-
bieganie aktom terroru na
jednym z najważniejszych
Endeavour” uczestniczą okrę-
ty państw Partnerstwa dla
Pokoju oraz Dialogu Śród-
FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI (2)

tońskiego (kolektywna obro- akwenów świata. W począt- ziemnomorskiego. Do dziś

na zaatakowanego członka
NATO), jako reakcja sojuszu
północnoatlantyckiego na ata-
ki terrorystyczne z 11 wrześ-
nia 2001 roku. Jej głównym
celem jest zapewnienie bez-
kowej fazie rozciągała się
ona jedynie na wschodnią
część Morza Śródziemnego.
W 2004 roku objęła cały
akwen. Obecnie oprócz jedno-
stek państw NATO w „Active
w ramach operacji monitoro-
wano ponad sto tysięcy stat-
ków, z których gruntownie
skontrolowano ponad sto,
sklasyfikowanych uprzednio
jako podejrzane. 

Dodatkowo mocno dawała się we znaki związku z wykonywanymi zadaniami. „Wra-

Bez takiej informacji zmuszone byłyby poru-
szać się po omacku”.
Polski okręt działał samodzielnie. Zasady
bezpieczeństwa zabraniają jednoczesnego
przebywania w tym samym rejonie okrętów
podwodnych oraz własnych sił nawodnych.
Jeśli więc okręt coś wykrył, po zameldowa-
niu o tym otrzymywał polecenie opuszczenia
rejonu, by siły nawodne mogły swobodnie
wejść do akcji.
BEZ SWOJEGO MIEJSCA
Jak mówi komandor Pawłowski, najwięk-
szymi problemami były brak łączności z ro-
dzinami podczas pobytu marynarzy na morzu
oraz brak własnego miejsca na okręcie. „Po
zdanej wachcie często nie było wiadomo, co
ze sobą zrobić i czym się zająć”, wspomina
dowódca. Na okręcie podwodnym nie ma wy-
łączności na koje, ponieważ jest ich mniej niż
ludzi. Nie ma więc miejsca, w którym byłoby
się „u siebie”. Kto czegoś takiego nie prze-
żył, nie zrozumie, o czym mowa.
temperatura panująca na okręcie. Już kilka go- cając z ostatniego patrolu do Soudy, mieli-
dzin po zanurzeniu osiągała około 30 stopni śmy taką pogodę, że cumowanie (przy silnym
Celsjusza. „Żyliśmy więc jak w termosie, bez odpychającym wietrze i wodzie szalejącej
możliwości ucieczki”, śmieje się komandor. pod stojącym na palach molem) trwało ponad
Wigilię marynarze spędzili w greckim por- dwie godziny”, mówi dowódca „Kondora”.
cie Souda na Krecie, odpoczywając po ostat- Bez pomocy holownika oraz pożyczonych lin
nim patrolu i jednocześnie przygotowując by się nie udało. Podczas tego manewru ze-
okręt do przekazania następnej rwały się trzy z czterech
zmianie. Nie była to typowa ko- cum. „Byłem bliski podję-
lacja wigilijna, a jedynie spot- Okręt monitorował cia decyzji o powrocie na
kanie opłatkowe, po którym całą żeglugę morze, żeby przeczekać
wszyscy udali się na „seanse w obrębie rejonu sztorm”.
łączności z rodzinami”. W ruch Marynarze oprócz wspo-
ruszyły Skype, Gadu-Gadu, ko- operacji, rozpoznając mnień przywieźli do kraju
mórki oraz tradycyjne telefony. wszystkie jednostki również bezcenne do-
Załoga polskiego kontyngen- znajdujące się świadczenie. „Długotrwałe
tu wytrwała do końca misji przebywanie w tak wyma-
w tym samym składzie. Na okrę- w zasięgu wykrycia gającym akwenie jak Mo-
cie nie było lekarza. Załoga zo- rze Śródziemne jest dla za-
stała jedynie przeszkolona w udzielaniu pierw- łogi najlepszą szkołą”, tłumaczy komandor.
szej pomocy oraz zaopatrzona w dwie walizki Wykonywanie dziesiątki razy tych samych
lekarstw i środków opatrunkowych. A jeśli ktoś czynności wyrabia nawyki. Pewne rzeczy ro-
gorzej się poczuł, to dostawał tabletki i orzecze- bi się już automatycznie.
nie o braku przeciwwskazań do kontynuacji Po zakończeniu służby przez pierwszą za-
udziału w misji. Na szczęście nie zdarzyło się łogę okręt przejęła II zmiana kontyngentu
nic, co wymagałoby wzywania pomocy pod- „Kondor”. Wzorem pierwszej ona też liczy
czas pobytu w morzu. 25 marynarzy oraz dwóch oficerów łączniko-
Zdarzenie, które najbardziej utkwiło mary- wych. Na Morzu Śródziemnym spędzi blisko
narzom w pamięci, nie miało bezpośredniego trzy miesiące. 

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 23

 Z A G R O Ż E N I A

PRACA WOJSKOWYCH
OŚRODKÓW
MEDYCYNY
PREWENCYJNEJ
nie jest tak
spektakularna jak
operacja serca, ale te
placówki również
chronią zdrowie
i życie żołnierzy. Tyle
że za pomocą innych
metod i narzędzi.

24 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

 A R M I A
WŁODZIMIERZ KALETA
Na zdrowie
Dzięki wojskowym ośrodkom medycyny
prewencyjnej armia poradziła sobie z sepsą,
ochroniła koszary przed ptasią grypą, ma
specjalistów od szczepień i bioterroryzmu.
J
eżeli w gazetach nie ma informacji
o sepsie albo zbiorowym zatruciu
wśród żołnierzy, nikt nie zwraca
uwagi na działanie wojskowych
ośrodków medycyny prewencyjnej
(WOMP). Praca tych placówek nie
jest tak spektakularna, jak operacja serca.
„My również chronimy zdrowie i życie żoł-
nierzy. Tyle że za pomocą innych metod i na-
rzędzi. Ochrona przed chorobami zakaźnymi,
czuwanie nad stanem sanitarnohigienicznym
miejsc służby i pracy, warunkami żywienia
zbiorowego, popularyzowanie zasad higieny
i zapobiegania chorobom, prowadzenie do-
chodzeń epidemiologicznych, to część syste-
mu ochrony zdrowia i życia żołnierzy. Tyle
że profilaktyczna”, twierdzi pułkownik le-
karz nauk medycznych Tadeusz Nierebiń-
ski, szef Wojskowej Inspekcji Sanitarnej.
ŁOWCY MIKROBÓW
Obecnie ważnym obszarem działania tych
placówek jest przygotowanie do zapobiegania
zagrożeniom bioterrorystycznym. Inspektorzy
są szczególnie dumni z ruchomych zespołów
rozpoznania biologicznego wykrywających
i określających zagrożenia w terenie. W system
przeciwdziałania bioterroryzmowi wpisuje się
także laboratorium Ośrodka Diagnostyki
i Zwalczania Zagrożeń Biologicznych Woj-
skowego Instytutu Higieny i Epidemiologii
(WIHE) w Puławach. To jedyna tego rodzaju
placówka naukowa w kraju w trzeciej klasie
bezpieczeństwa (BSL-3). Można tu rozpozna-
wać i badać bakterie oraz toksyny wywołujące
dżumę, cholerę czy zatrucia jadem kiełbasia-
nym. Laboratorium prowadzi także badania
związane z zapewnieniem ochrony zdrowia
podczas zagrożeń chemicznych, nuklearnych,
biologicznych i w polu elektromagnetycznym.
Ale zdolność wykrywania takich bakterii,
jak wąglik, którym terroryzowano Europę
i Stany Zjednoczone (także u nas występowały
podejrzenia o przesyłki z wąglikiem) obecnie
nie wystarcza. Dlatego WIHE stara się o przy-
znanie laboratorium najwyższej, czwartej kla-
sy bezpieczeństwa. Ośrodek mógłby wówczas
zajmować się rozpoznawaniem i zwalczaniem
najniebezpieczniejszych drobnoustrojów.
„W ostatnich latach również w gdyńskim
ośrodku znacznie rozbudowaliśmy zespół dia-
gnostyki laboratoryjnej. Pozyskujemy najwyż-
szej klasy sprzęt do badań wody, żywności, lu-
dzi zajmujących się jej przetwarzaniem czy
przesiewowych badań marynarzy na okrę-
tach”, mówi komandor Krzysztof Drąg, ko-
mendant WOMP w Gdyni.
Przed rokiem 2003 w siłach zbrojnych mie-
liśmy pięć stacji sanitarno-epidemiologicz-
nych i cztery ośrodki weterynaryjne. Nie zo-
stały one rozwiązane tylko dlatego, że we wła-
ściwym czasie rozszerzyły działalność o wy-
krywanie i rozpoznawanie skażeń oraz nowo-
czesną diagnostykę laboratoryjną.
PO CO WOJSKU WETERYNARZE
„Były przymiarki, aby rozwiązać te jednost-
ki organizacyjne. Po raz pierwszy za rządu
AWS na przełomie lat 1999 i 2000 w ramach
programu taniego państwa”, wspomina puł-
kownik lekarz Jarosław Foremny, komendant
WOMP w Krakowie, wcześniej szef Wojsko-
wej Inspekcji Sanitarnej, współautor koncepcji
utworzenia WOMP-ów. Zlikwidowanie resor-
towych modułów osłony sanitarno-weteryna-
ryjnej tłumaczono między innymi niepotrzeb-
nym dublowaniem zadań wykonywanych
przez sanepidy wojskowy i cywilny.
„Po co wojsku weterynarze, skoro armia
nie ma koni, ani nie hoduje już świń?”, pyta-
li ówcześni decydenci krajowej służby zdro-
wia. By stwierdzić, czy w pomieszczeniu
jest czysto, nie jest potrzebny lekarz specjali-
sta. Potrafi to zrobić każdy kapral. „Trudno
było wytłumaczyć cywilom, że w działalno-
ści wojskowych inspektorów nie chodziło
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 25
 Z A G R O Ż E N I A
o szczególny nadzór nad czystością w kosza-
rach, bo na porządkach w wojsku zna się
każdy. Argumentem za utrzymaniem tych
placówek była w pierwszej kolejności specy-
fika zadań sanitarnych w siłach zbrojnych”,
dodaje pułkownik Foremny.
Wynika ona z trybu pełnienia służby, jej
szczególnego charakteru (na stosunkowo ma-
łej powierzchni zgrupowana jest dość duża
liczba osób w tym samym wieku, o podobnym
stanie zdrowia i obciążeniach fizycznych, co
przekłada się na ich odporność na choroby)
oraz związanych z tym zagrożeń: zatrucia pa-
liwami, smarami, spalinami, substancjami
chemicznymi, urazów mechanicznych, zaka-
żenia. To też specyfika funkcjonowania obiek-
tów specjalnych, o których istnieniu mało kto
wie, ale także służby na okrętach.
Po ataku na nowojorski World Trade Cen-
ter w 2001 roku i późniejszym tak zwanym
terroryzmie wąglikowym zmieniła się sytu-
acja resortowych placówek. Już wcześniej
specjaliści twierdzili, że nie należy pytać, czy
będziemy mieli do czynienia z terrorem bio-
logicznym, tylko kiedy to nastąpi. Profesoro-
wie Krzysztof Chomiczewski (były dyrektor
Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiolo-
gii) i Michał Bartoszcze (kierownik ośrod-
ka diagnostyki i zwalczania zagrożeń bio-
W 2003 roku zreorganizowano ostatecznie
służby sanitarno-epidemiologiczne i wetery-
naryjne, tworząc pięć wojskowych ośrodków
medycyny prewencyjnej w Gdyni, Bydgosz-
czy, Krakowie, Modlinie i Wrocławiu. Ich
struktury dopasowano do zadań związanych
z zapewnieniem wojskom osłony epidemio-
logicznej. Inspektorzy monitorują też proces
pozyskiwania, przetwarzania, przechowywa-
nia w magazynach i wydawania produktów
żywnościowych, także tych zabieranych
przez żołnierzy na misje.
SKĄD TA SEPSA?
Rejon odpowiedzialności WOMP Modlin
obejmuje województwa mazowieckie, war-
mińsko-mazurskie i podlaskie. „Pod nadzo-
rem mamy około 100 jednostek, 5 szpitali,
56 ambulatoriów, 14 przychodni, 6 ośrodków
wczasowych oraz inne instytucje wojskowe.
W 2007 roku wydaliśmy 284 decyzje admi-
nistracyjne. Wbrew pozorom nie jest to łatwy
nadzór, zważywszy na obszar, liczbę jedno-
stek i instytucji, a także narzędzie «wymu-
szenia»: decyzje zakazujące, nakazujące, za-
mykające obiekt lub jego część”, wskazuje
pułkownik doktor nauk medycznych Marek
Syska, komendant z Modlina.
Przykładowo sekcja nadzoru i profilaktyki
weterynaryjnej modlińskiego ośrodka, spra-
wująca nadzór nad ponad 80 zakładami,
40 hurtowniami, kilkudziesięcioma firmami
logistycznymi, zakładami garmażeryjnymi,
rybnymi, fermami niosek i innymi podmiota-
mi zaopatrującymi jednostki wojskowe, skon-
trolowała w 2008 roku ponad 60 z nich. In-
spektorzy interweniowali co najmniej 40 razy,
wymuszając właściwą jakość produkcji oraz
warunków, w których się ona odbywa. Także
na prawie 110 kontroli obiektów koszarowych
w niemal 100 przypadkach konieczna była in-
terwencja inspektorów. Kilka obiektów zostało
całkowicie lub częściowo wyłączonych z funk-
cjonowania. Ich stan stwarzał zagrożenie dla
zdrowia personelu wojska.
Najbardziej spektakularne były wyniki do-
chodzenia mającego ustalić źródło, z którego
rozpowszechniły się w 2007 roku bakterie wy-
wołujące wiele zachorowań w województwach
dolnośląskim, śląskim i małopolskim, a także

WOJSKOWE OŚRODKI MONITORUJĄCE STAN

SANITARNOHIGIENICZNY W KOSZARACH NIEMAL
CUDEM UNIKNĘŁY ZAMKNIĘCIA
logicznych WIHE w Puławach), nie mieli
co do tego wątpliwości.

ZAMIAST SKALPELA
„To ci profesorowie, moi nauczyciele, na-
mówili mnie, aby w starych, niedoskonałych
strukturach placówek sanitarno-epidemiolo-
gicznych i weterynaryjnych wojska utworzyć
zespoły rozpoznania biologicznego, które
przygotowywałyby się do działań związanych
z ewentualnym wykorzystaniem wąglika
w atakach terrorystycznych czy podobnymi
zagrożeniami. Kiedy po 11 września wybu-
chła fala terroru wąglikowego, w kraju jedynie
my byliśmy gotowi koncepcyjnie oraz organi-
zacyjnie do stawienia czoła temu zjawisku
i mieliśmy ludzi, którzy wiedzieli, co i jak na-
leży robić”, wspomina pułkownik Foremny.
Gabinet Jerzego Buzka pod koniec urzędo-
wania zdecydował się wesprzeć finansowo za-
kup sprzętu i wyposażenia dla zespołów roz-
poznania biologicznego w armii. Kupiono sie-
dem pojazdów, które w grudniu 2001 roku by-
ły już w pełni gotowe do użycia. Jeden z nich
podczas pierwszej misji znalazł się w Iraku,
wszystkie służą w wojsku do dziś.

26 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

 A R M I A

wśród kilku żołnierzy 61 Brygady Ra- musi mieć kuchnię i pełne magazyny rze muszą odbyć podróż przez całą Polskę. Nie-
kietowej Obrony Przeciwpowietrznej, żywności. Marynarze mają dostawać potrzebnie”, przekonuje komandor Drąg. Ko-
u których stwierdzono ostrą sepsę (po- jedzenie właściwej jakości. Powinni mendantowi gdyńskiego WOMP marzy się, by
soczniczę) – nie była nim jednostka być także zaszczepieni. Dodatkowe u niego powstał drugi ośrodek, który zracjonali-
w Skwierzynie. Genotyp bakterii badania muszą przejść kucharze i per- zowałby szczepienia w siłach zbrojnych, oszczę-
wskazał, że rezerwuarem bakterii była sonel służby żywnościowej. dził marynarzom, ale także żołnierzom jedno-
dyskoteka w Tarnowskich Górach (no- Marynarska specyfika to także szko- stek z północnej części kraju, których najwięcej
sicielem okazała się jedna z barmanek dliwe dla zdrowia warunki pracy. Wie- jeździ na misje, czas, a wojsku – pieniądze na
obsługująca gości). Inspektorzy prze- le okrętowych urządzeń emituje groź- podróże służbowe.
czesywali także każdy metr miejsca ne dla człowieka pola i impulsy elek- „Stoimy w obliczu wielkiego remontu.
katastrofy transportowca C-295M pod tromagnetyczne, wytwarza też nad- W zabytkowym obiekcie, w którym obecnie
Mirosławcem w styczniu 2008 roku. mierny hałas. Każde stanowisko na mieści się ośrodek, wybudujemy nowoczesne
okręcie musi być sprawdzone. Mary- laboratorium. Ubiegamy się o certyfikaty na
ZASZCZEPIMY CIĘ! narz musi wiedzieć, czy praca na danej prowadzenie nowych badań. Pomieszczenia
Każdy WOMP ma swoją specyfikę. jednostce nie zaszkodzi jego zdrowiu. jednego z nowo wyremontowanych skrzydeł
Najwyraźniej widać ją w ośrodku Ośrodek w Krakowie specjalizuje doskonale nadawałyby się na punkt prowadze-
gdyńskim. Ma pod nadzorem woje- się w szczepieniach, w szczególności nia szczepień”, argumentują lekarze gdyńskie-
wództwa: pomorskie i zachodniopo- przeciwko najgroźniejszym chorobom go WOMP. O certyfikat umożliwiający wyko-
morskie oraz okręty Marynarki Wo- tropikalnym, takim jak febra. Żołnie- nywanie szczepień przeciwko najgroźniejszym
jennej. „Problem żywienia na okrę- rze mogą bezpłatnie zaszczepić się chorobom tropikalnym zamierza także ubie-
tach jest bardziej złożony niż w Woj- przeciwko niej tylko w Krakowie, gać się WOMP w Bydgoszczy.
skach Lądowych”, podkreśla koman- w jedynym w całym wojsku Między-
dor Drąg. Na lądzie można w prywat- narodowym Punkcie Szczepień. Kra- SPÓR O MONOPOL
nej firmie zamówić catering dla żoł- kowski monopol budzi emocje. „Aby Pułkownik Foremny przestrzega, że uzy-
nierzy. Okręt wychodzący w morze zaszczepić się przeciw febrze, maryna- skanie uprawnień nie będzie proste. Więk-
szość szczepień wykonywanych w Krakowie
można bez problemu zrobić w innych ośrod-
kach, również cywilnych. Wyjątkiem są szcze-
pienia przeciwko żółtej febrze. Pod tym wzglę-
dem Kraków jest w armii monopolistą. Naj-
pierw stacja sanitarno-epidemiologiczna
w Krakowie, a następnie WOMP szczepiły
żołnierzy wyjeżdżających do egzotycznych
dla nas krajów (Kambodża, Afganistan), szko-
lących się w ośrodku w Kielcach. Sformalizo-
waniem tych działań było powstanie w Krako-
wie Międzynarodowego Punktu Szczepień.
Jego działanie wymagało spełnienia wielu wa-
runków niezbędnych do uzyskania certyfikatu
od Światowej Organizacji Zdrowia (WHO),
dopuszczającego do prowadzenia szczepień
przeciwko najgroźniejszym chorobom tropi-
kalnym. Rocznie wykonuje się tu kilkanaście
tysięcy szczepień.
Inspektorzy są dumni z ruchomych zespołów rozpoznania biologicznego. „Zwiększenie liczby punktów szczepień
jest związane z ryzykiem, jakie niosą ze so-
bą niewłaściwe wykonanie zabiegów i wa-
dliwy sposób przechowywania szczepionek,
czasu ich składowania czy odpowiedniego
postępowania z preparatem. Wyjeżdżający
musi koniecznie poddać się temu szczepie-
niu, a nie tylko zdobyć podpis i stempelek.
FOT. US DOD, ARCHIWUM WIHE, WŁODZIMIERZ KALETA

Sama pieczątka i nierzetelne wykonanie

szczepienia nie ochronią przed chorobą.
WHO jest pewna Krakowa”, podkreśla kie-
rownik krakowskiego WOMP.
Komandor Drąg ripostuje: „Mamy równie
dobrych specjalistów jak Kraków. Będziemy
mieli doskonałe warunki do prowadzenia
szczepień. Dzielimy budynek ze specjalistami
medycyny tropikalnej Wojskowego Instytutu
Medycznego. Nie widzę powodu, by Świato-
wa Organizacja Zdrowia nie miała zaufać na-
szej rzetelności”. 

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 27

 N O W E T E C H N O L O G I E

ŁUKASZ PUCHALSKI, AARON WELMAN

Len do rany przyłóż

Innowacyjne opatrunki lniane opracowane przez polskich naukowców
znacząco przyspieszają gojenie się poważnych i przewlekłych ran.

P
rzyczynami przewlekłych ran mogą
być cukrzyca, miażdżyca, odleżyny
czy nowotwory leczone izotopami.
Dziś z powodu takich ran cierpi pra-
wie pół miliona Polaków! Dotąd w większości
tych wypadków medycyna pozostawała bezsilna.
Parę miesięcy temu za sprawą profesora Jana
Szopy-Skórkowskiego z Instytutu Biochemii
i Biologii Molekularnej Uniwersytetu Wrocław-
skiego sytuacja się odmieniła. Udało mu się wy-
hodować genetycznie zmodyfikowany len. Musi
jednak upłynąć jeszcze dużo czasu, nim osią-
gnięcie wrocławskiego uczonego przyczyni się
do uśmierzenia cierpień pacjentów.
Len można wykorzystać na wiele sposobów
– z nasion robi się olej, z łodyg włókna. W la-
tach 1955–1974 na Dolnym Śląsku len uprawia-
no na areale 10–19 tysięcy hektarów. Dziś sza-
cuje się, że rośnie on na 8 tysiącach hektarów
w całym kraju. Nasiona lnu są źródłem wysoko-
nienasyconych kwasów tłuszczowych (omega-3,
omega-6), których organizm ludzki nie syntety-
zuje, a są mu one bezwzględnie potrzebne, bo
wchodzą w skład błony plazmatycznej każdej
z naszych komórek. Jednak te kwasy bardzo
szybko się utleniają i przestają być użyteczne.
Zespół profesora Szopy-Skórkowskiego
spróbował wyposażyć len w geny, dzięki któ-
rym w czasie wzrostu roślina sama syntetyzo-
wałaby odpowiednią ilość antyoksydantów.
Daje to pełną ochronę oleju przez długi czas
i czyni go trwalszym niż ten wyciskany z nie-
modyfikowanych roślin. To stało się przeło-
mem w badaniach. Odtąd był już tylko krok
do zastosowania ulepszonego lnu w medycy-
nie. Na przykład do wytworzenia opatrunku
gojącego przewlekłe rany.
KURACJA TRÓJSTOPNIOWA
Gazy i opatrunki bawełniane mają wyłącznie
odizolować ranę od środowiska zewnętrznego,
by uchronić ją od infekcji. Opatrunek lniany na-

28 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

 A R M I A

Wyniki terapii
zastosowanej
we Wrocławiu
jeszcze długo pozostaną
wyłącznie powodem

FOT. JPAP/ADAM WAWAŁEJ

do satysfakcji
naukowców.

Pożytki z biotechnologii
Lniany opatrunek jest odporny na zmienne warunki klimatyczne,
nie ulega infekcjom wywoływanym przez grzyby i bakterie.

O patrunki to niejedyne
możliwe medyczne za-
stosowanie lnu, nad którym
pracują naukowcy z Wrocła-
wia. Dzięki wykorzystaniu
właściwości tej rośliny można
też przedłużyć żywotność im-
FOT. JAROSŁAW WIŚNIESKI
plantów, stworzyć lek prze-
ciwmiażdżycowy, bezpieczny
środek przeciwbólowy w po-
staci tabletki, który nie powi-
nien powodować owrzodzeń
żołądka jak na przykład
aspiryna.
Na zdjęciu twórcy opatrun-
ków lnianych: od prawej dok-
tor Ada Bugajska-Prusak,
profesor Jan Szopa-Skór-
kowski, doktor Piotr Pluciń-
ski i doktor Katarzyna Skór-
kowska-Telichowska. 

tomiast potrafi również leczyć. Dzieje się tak, bo
czynniki antyoksydacyjne obecne we włóknach
uwalniają się i przechodzą do rany.
Pierwszym etapem w leczeniu za pomocą
opatrunków lnianych jest oczyszczenie i usu-
nięcie wycieku z rany. Następnie trzeba przy-
łożyć do niej opatrunek z suchego lnu i nało-
żyć na niego kilka warstw mokrej gazy. Wil-
goć wymyje antyoksydanty z lnu, pozwalając
im przedostać się do rany. Po zdjęciu zwykłe-
go opatrunku z rany gaza jest zielona. Nato-
miast len niemal nie zmienia barwy. Dzieje się
tak za sprawą struktury opatrunku, który jest
grubszy od bawełnianego i rzadko tkany. Dzię-
ki temu komórki martwicze przechodzą przez
pierwszą warstwę tkaniny i są izolowane od
rany. Na tym etapie dochodzi też do znaczne-
go zmniejszenia bólu. „Spodziewaliśmy się re-
dukcji bólu, ale nie aż do tego stopnia. Prawie
wszyscy pacjenci natychmiast odstawiali leki
przeciwbólowe”, relacjonuje profesor Szopa.
Drugim etapem kuracji jest wzmocnienie
i uzdrowienie brzeżnych komórek otaczających
ranę. Ma to zapobiec ich rozpadaniu. Do tego ce-
lu używa się opatrunku nasączonego emulsją
oleju lnianego, zawierającą wielonienasycone
kwasy tłuszczowe, które są składową błon cyto-
plazmatycznych komórek.
W ostatniej fazie leczenia przykłada się do
rany opatrunek nasączony ekstraktem z wy-
tłoków nasiennych lnu. Ma on stymulować
komórki przyranne do rozmnażania się i po-
krywania rany.
ZASKAKUJĄCE EFEKTY
Po udanych eksperymentach na komórkach in
vitro biolodzy otrzymali zgodę na testy na lu-
dziach. Wykonali je na 35 pacjentach oddziału
dermatologii w 4 Wojskowym Szpitalu Klinicz-
nym z Polikliniką we Wrocławiu. „Na początku
byłem wstrzemięźliwy. Za długo pracuję w tym
zawodzie, by oczekiwać cudów. Muszę jednak
przyznać, że niektórym pacjentom te opatrunki
bardzo pomogły. Byłem nawet trochę zdziwiony
efektami”, wyjaśnia pułkownik doktor nauk me-
dycznych Piotr Pluciński, ordynator oddziału
dermatologii.
Na oddziale prowadzono eksperymenty na lu-
dziach cierpiących od wielu lat z powodu ran ty-
pu owrzodzeniowego i odleżynowego. Najbar-
dziej ekstremalnym przypadkiem był pacjent bo-
rykający się z taką dolegliwością 23 lata! Wśród
objętych obserwacją byli tacy, którym opatrunki
wyraźnie pomagały, oraz ci, u których nie zaob-
serwowano istotnych zmian ani na lepsze, ani na
gorsze. U dwóch osób terapię zdecydowano się
przerwać przed czasem.
Dla żołnierzy ważna jest skuteczność lnia-
nych opatrunków w leczeniu ran postrzało-
wych i szarpanych. Co prawda we Wrocławiu
nie prowadzono badań na uszkodzeniach ciała
tego typu, ale profesor Szopa nie ma wątpli-
wości, że skoro opatrunki pomagają na trudno
gojące się rany, to zwykłe też zagoją się szyb-
ciej. Także te typowe dla wojskowych. „Gwa-
rantuję to w stu procentach”.
Podczas testów w szpitalu emulsja i ekstrakt
za każdym razem przed przyłożeniem do rany
były nakładane na opatrunek ze specjalnych fio-
lek. Jednak marzeniem pomysłodawców jest, by
leczące opatrunki były dostępne w każdej aptece
w postaci tkanin już nasączonych odpowiednimi
płynami. Dzięki temu mogłyby być stosowane
nie tylko w warunkach ambulatoryjnych, ale
także na polu walki.
Wygląda na to, że rewelacyjne wyniki tera-
pii zastosowanej we Wrocławiu jeszcze długo
pozostaną wyłącznie powodem do satysfakcji
naukowców. Co prawda, po opublikowaniu
wyników testów w gabinecie profesora Szopy-
-Skórkowskiego rozdzwoniły się telefony, ale
do tej pory nie znalazł się inwestor z prawdzi-
wego zdarzenia, gotów wdrożyć ten innowa-
cyjny lek. Z reguły rozmówcy oferowali pie-
niądze na start firmy mającej zająć się produk-
cją leku-opatrunku, lecz profesor uważa się za
naukowca, a nie przedsiębiorcę, i nie chce za-
czynać działalności biznesowej. On już ode-
grał swoją rolę. Teraz czas na innych. 

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 29

 P O R A D Y
PAULINA GLIŃSKA
Kto ma rację?
W PIERWSZYM NUMERZE „POLSKI ZBROJNEJ” UKAZAŁ SIĘ ARTYKUŁ
„PRYWATYZACJA Z BLOKADĄ”. PONIEWAŻ KWESTIA PRYWATYZACJI
WOJSKOWYCH MIESZKAŃ NADAL BUDZI EMOCJE, KONTYNUUJEMY TEMAT.
Z ainteresowani sprawą prywatyzacji zada-
li pytania występującym na interneto-
wym Niezależnym Forum o Wojsku prawni-
kom. Uzyskali odpowiedzi, które – gdy przed-
stawiliśmy je radcom Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej – zostały odmiennie zinter-
pretowane. Podobnej treści pytania napłynę-
ły do redakcji „Polski Zbrojnej”. Poniżej ze-
stawiamy korespondencję z internetu z wyja-
śnieniami pracowników agencji.
 Wpłaciłem do WAM zryczałtowaną opłatę
i złożyłem wniosek. Moje mieszkanie było
przeznaczone do wykupu. Czy w tym przypad-
ku moja umowa z agencją jest ważna?
To, czy umowa jest ważna, zależy od tego, czy
wszczęto procedurę wykupu na warunkach
ustawowych. Jeżeli pobrano opłatę, wówczas
umowa jest ważna i musi zostać zakończona
przeniesieniem własności w formie umowy no-
tarialnej. Wtedy można dochodzić w sądzie zo-
bowiązania do zawarcia umowy, a później
ewentualnego odszkodowania w wysokości
różnic między ulgami, jeśli dojdzie do zmiany
przepisów i akt notarialny zostanie podpisany
po tej zmianie. Jeżeli natomiast złożony został
tylko sam wniosek i WAM nie pobrała opłaty, to
brak jest podstaw, by przyjąć, że pojawiło się
zobowiązanie do zawarcia umowy sprzedaży.
Akurat w tym przypadku trudno mówić o zła-
maniu prawa. Zgodnie z artykułem 140 kodek-
su cywilnego to właściciel decyduje, co robi
z rzeczą, i w ogóle nie musi jej sprzedawać.
W pewnych okolicznościach można jednak
mówić o zobowiązaniu do zawarcia umowy.
 Czy jeżeli 6 maja 2008 roku otrzymałem
zawiadomienie z informacją, że zajmowany
przeze mnie lokal został przeznaczony do
sprzedaży zgodnie z rocznym planem sprze-
daży lokali na 2008 rok, mogę to interpreto-
wać jako zobowiązanie do zawarcia umowy?
Takie zawiadomienie chyba jeszcze nie może
być nazwane ofertą, a jedynie zaproszeniem
do jej złożenia. Jeżeli jednak oferta-wniosek
zostanie złożona, a opłata uiszczona, wów-
czas nie mam wątpliwości, że skutek w posta-
ci zobowiązania już następuje.
Jeśli masz problem z interpretacją przepisów prawnych, napisz do redakcji na adres porady@redakcjawojskowa.pl
30 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
 Czy wystarczająca jest sama
wpłata pieniędzy na konto OR WAM,
czy też trzeba mieć jeszcze jakieś
potwierdzenie zamiaru zawarcia
umowy ze strony agencji?
Oceniam, że z chwilą przyjęcia środ-
ków na rachunek powstało po Pana
stronie roszczenie o zawarcie umowy.
W tym momencie doszło do związa-
nia ofertą sprzedaży według obecnie
obowiązujących warunków. Przyjęcie
przez WAM opłaty za przygotowanie
do sprzedaży można śmiało porówny-
wać do instytucji zadatku, znanej
z kodeksu cywilnego. Zatem ci, któ-
rzy nie decydują się na dochodzenie
czy umowa została zawarta, powinni
co najmniej żądać zwrotu tej opłaty
w kwocie podwójnej, bo to nie oni wy-
cofali się z transakcji.
 Zespół Prawny BP WAM:
„Za chybione uznajemy twierdzenie,
że wpłynięcie na konto WAM zryczałto-
wanej opłaty z tytułu przygotowania lo-
kalu do sprzedaży skutkuje powsta-
niem roszczenia o zawarcie umowy po
stronie kupującego. Wpłata wymienio-
nej kwoty jest jednym z elementów pro-
cedury sprzedaży, który jednak nie od-
nosi żadnych skutków w kontekście po-
wstania roszczeń po stronie osoby za-
interesowanej nabyciem lokalu.
Zgodnie z artykułem 66 kodeksu cywil-
nego, za ofertę uważa się oświadcze-
nie woli złożone przez oferenta oblato-
wi, określające istotne postanowienia
umowy, której zawarcie jest przedmio-
tem tejże oferty. Elementem koniecz-
nym każdej umowy sprzedaży jest zo-
bowiązanie się sprzedającego do prze-
niesienia własności rzeczy, przy jedno-
czesnym zobowiązaniu kupującego do
zapłaty określonej w umowie ceny. Za-
tem pism wysyłanych przez WAM, z in-
formacją o możliwości wykupu lokalu,
nie sposób uznać za ofertę w rozumie-
niu kodeksu cywilnego. Pismo agencji
nie określa bowiem przede wszystkim
ceny lokalu. Pisemne informacje wysy-
łane do osób zainteresowanych mogą
być postrzegane tylko jako zaproszenie
do podjęcia rokowań w przedmiocie za-
warcia umowy sprzedaży mieszkania.
Z uwagi na brak immanentnych cech
oferty wpłata określonej kwoty na kon-
to WAM, przy jednoczesnym braku
sprzeciwu ze strony agencji, nie może
być w żaden sposób uznana za ofertę
zawarcia umowy w rozumieniu artykułu
66 kodeksu cywilnego.
Odnosząc się do porównania przed-
miotowej wpłaty do zadatku w rozu-
mieniu kodeksu cywilnego wskazuje-
my, że zgodnie z przepisem artykułu
394 kodeksu cywilnego za zadatek
może być uznana kwota dana przy za-
warciu umowy. Z uwagi na fakt, że
wpłata nie następuje z tytułu umowy,
nie może być traktowana jako zadatek
w rozumieniu cytowanego przepisu.
Zespół Prawny BP WAM jeszcze raz
zwraca uwagę na następujące kwestie:
• wszelkie czynności zmierzające do
rozporządzenia prawem własności
nieruchomości (przenoszące tę wła-
sność, ewentualnie zobowiązujące do
jej przeniesienia), w świetle przepisu
artykułu 158 kodeksu cywilnego, po-
winny być dokonywane w formie aktu
notarialnego;
• pisemne zawiadomienia kierowane
przez agencję do osób zajmujących lo-
kale mieszkalne WAM, zawierające in-
formację o możliwości wykupu lokalu,
nie są ofertami w rozumieniu prawa
cywilnego;
• przedmiotowe zawiadomienia mogą
być traktowane jedynie jako zaprosze-
nia do podjęcia rokowań;
• każdy, kto w powyższej sprawie skie-
ruje roszczenia na drogę sądową, mo-
że liczyć się z oddaleniem powództwa
(agencja dysponuje już takim orzecze-
niem sądu) oraz poniesieniem z tego
tytułu kosztów”. 
 Szkoła Orląt
Wyższa Szkoła Oficerska
Sił Powietrznych

„Szkoła Orląt” jest najstarszą i obecnie jedyną
uczelnią w Polsce kształcącą pilotów
wojskowych. Powstała w 1925 roku jako
Oficerska Szkoła Lotnictwa w Grudziądzu, a od
14 kwietnia 1927 roku znajduje się w Dęblinie.
Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych
obecnie kształci na kierunku lotnictwo
i kosmonautyka według nowego modelu
pięcioletnich dwustopniowych studiów
w następujących specjalnościach:
• pilot samolotu,
• pilot śmigłowca,
• nawigator statku powietrznego,
• kontroler ruchu lotniczego,
• nawigator naprowadzania.
Absolwent dęblińskiej Wyższej Szkoły
Oficerskiej Sił Powietrznych po ukończeniu
studiów na kierunku lotnictwo
i kosmonautyka ma stopień podporucznika
WP oraz tytuł magistra inżyniera, a także
uzyskuje kwalifikacje w jednej ze
specjalności: pilota samolotu, pilota
śmigłowca, nawigatora statku powietrznego,
nawigatora naprowadzania, kontrolera
ruchu lotniczego.
Kształcenie i zakwaterowanie dla wszystkich
studentów WSOSP jest bezpłatne.
U nas, bez względu na sytuację materialną,
stać Cię będzie na zdobycie wyższego
wykształcenia w prestiżowym zawodzie pilota
wojskowego.
Szczegóły dotyczące rekrutacji na rok
akademicki 2009/2010 znajdują się na
stronie internetowej www.wsosp.deblin.pl

Jeśli pragniesz spełnić swoje marzenia i zostać pilotem wojskowym, możesz to zrobić tylko tu, w Dęblinie,
w Wyższej Szkole Oficerskiej Sił Powietrznych – „Szkole Orląt”.

Zapraszamy!!!
Termin składania wniosków o przyjęcie na I rok studiów upływa 31 marca 2009 roku.

Kontakt
Rektor-komendant WSOSP, tel.: (0 81) 551 71 00; faks: (0 81) 551 71 03
Komendant Wydziału Lotnictwa – dziekan, tel.: (0 81) 551 74 23; faks: (0 81) 551 74 17
ul. Dywizjonu 303 nr 12
08-521 Dęblin
www.wsosp.deblin.pl
 R O Z P O Z N A N I E
M
iędzyrzecka 17 Kompania Trzy samochody opancerzone BRDM oraz
Rozpoznawcza dostała dwa quady ruszyły na wzgórze poligonowe.
zadanie: działać jako gru- Grudniową noc zwiadowcy spędzą w lesie.
pa dywersyjno-rozpo- Bytowanie w temperaturze poniżej zera stop-
znawcza. Po analizie ru- ni, przy wietrze i marznącym deszczu, nie
chu wojsk przeciwnika dowódca zdecydował jest łatwe. Nie mogą jednak zaszyć się w gę-
się na napad. Kapitan Jacek Patrzyński wy- stwinie. Działają w warunkach bojowych,
znaczył pluton, który przeprowadzi akcję. Po- w rejonie przemieszczających się podod-
rucznik Arkadiusz Sieniawski zebrał do- działów przeciwnika.
wódców drużyn i wspólnie zdecydowali, że Zanim pomyślą o odpoczynku, muszą zor-
uderzą następnego ranka. ganizować okrężną obronę i ochronę miej-
sca ukrycia. Później, po skrytej obserwacji,
BOGUSŁAW POLITOWSKI ustalą dogodne miejsce napadu i sposób za-
Nocni zwiadowcy
Noc jest ich żywiołem. W lesie stają się niewidzialni. Jak duchy mogą
zmieniać miejsce pobytu, obserwować, siać strach w szeregach wroga.
32 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
trzymania pododdziału wrogich wojsk.
Prawdopodobnie posłużą się zawałą na leś-
nej drodze. Skoro tak, będą musieli założyć
ładunki wybuchowe przy pniach drzew, któ-
re zatarasują drogę. Gdy wystarczy czasu,
będą mogli się zdrzemnąć.
Jazda po poligonowych bezdrożach nie
nastręcza BRDM-om trudności. Wozy, choć
stare i zdaniem zwiadowców dawno powin-
ny być zamienione na coś nowoczesnego,
mają benzynowe silniki, które są znacznie
cichsze od diesli. Dla sekcji czterokołow-
ców jazda po rozmokłym terenie nie jest już

taka prosta. Po kilkunastu minutach
każdy kierowca wygląda jak po
błotnej kąpieli. Maszyny oblepione
mokrą ziemią uparcie brną jednak
przez poligon.
LISTA BRAKÓW
W kompanii starszy szeregowy
Marcin Chludziński uchodzi za mi-
strza od motocykli. Na temat cztero-
kołowych maszyn wie chyba wszyst-
ko. Dlatego irytuje się, że wojsko
kupiło pojazdy seryjnej produkcji,
nie dbając o ich „militaryzację”.
Skutek jest taki, że na quadzie, któ-
rym jeździ, nie ma uchwytu na broń.
Jego zdaniem, przydałyby się też
kufry do zapakowania ekwipunku
czy amunicji i uchwyty do zapięcia
noszy. Jednak bardziej kuriozalne
wydaje się to, że takim motocyklem
zwiadowcy nie powinni wyruszać
na akcje bojowe nocą. Mają co
FOT. BOGUSŁAW POLITOWSKI
MARZENIEM DOWÓDCY KOMPANII JEST, by pojechać ze swoimi ludźmi do Afganistanu
i w ramach grupy rozpoznawczej sił ISAF pokazać, że zwiadowcy z Międzyrzecza należą
do pierwszej ligi zwiadu Wojsk Lądowych.
A R M I A
prawda gogle noktowizyjne i nie
włączają świateł, ale ten model nie
ma opcji wyłączenia oświetlenia
tablicy przyrządów! Nawet jeśli ktoś
sam odetnie prąd od wskaźników, to
i tak każde naciśnięcie hamulca
włączy światło stopu i motocykl na-
tychmiast stanie się widoczny
w noktowizji z wielu kilometrów.
Na bytowanie zwiadowcy nie za-
brali namiotów. To wygody dla pie-
chocińców. Im do nocowania w le-
sie wystarczą dobry śpiwór, karima-
ta i wiedza, jak zorganizować obo-
zowisko. Gdy mają termoaktywną
bieliznę i nieprzemakalne, goretek-
sowe nakrycia, taki ekwipunek wy-
starcza. Resztę znajdą w lesie – ga-
łęzie zastępują im materace, a na
kołkach mogą powiesić plandekę
chroniącą przed deszczem.
Trwa przygotowanie bazy.
BRDM-y zajęły stanowiska. Od tej
pory jako główna siła ogniowa będą chroni-
ły przejściowy rejon bytowania. Właśnie są
maskowane. Dwudziestu ludzi uwija się, by
wszystko było gotowe, zanim zapadnie
zmierzch. Maskowanie nocą jest trudne. Nie
można wtedy ocenić, czy stanowiska ognio-
we i wozy bojowe zostały dobrze ukryte.
OFICEROWIE
OCZY I USZY DOWÓDCY
17 KOMPANII Zwiadowcy mogą poruszać się w miarę
z uznaniem swobodnie, mimo że od przeciwnika dzieli
wyrażają się ich odległość strzału z broni pokładowej.
o trwającej Dowódca zadbał, żeby ubezpieczenie alar-
modernizacji.
Niedawno zamie- mowało w przypadku pojawienia się zagro-
nili wszystkie żenia. Dodatkowo nocą w teren ruszą patro-
kałasznikowy le. Kontakt ogniowy nie wchodzi jednak
na karabinki w grę. Priorytetem rozpoznania nie jest wal-
Beryl, dostali
odpowiednią ka. Ci żołnierze mają być oczami i uszami
ilość sprzętu dowódcy brygady, a nie jego zbrojnym ra-
noktowizyjnego, mieniem. Nie mogą dać się zdemaskować.
polepszyło się Jutrzejszy napad jest jednak koniecznością,
także wyposaże-
nie osobiste zadaniem postawionym przez zwierzchni-
żołnierzy. ków. W sztabie uznano, że warto by było,
aby zwiadowcy uderzyli i zmusili przeciw-
nika do manewrów.
Zmrok zapada szybko. Podchodząc do
lasku na wzgórzu, nikt by się nie domyślił,
że kryje się w nim gotowy do działania
pododdział. Gdy wozy bojowe zostały za-
maskowane, żołnierze zaczęli przygotowy-
wać miejsca do spania. Wśród ćwiczących
są nie tylko żołnierze zawodowi. Przed wy-
jazdem był z nimi problem, bo poborowe-
mu wojsku bielizna termoaktywna i niektó-
re akcesoria nie przysługują. Tym razem
nagięto przepisy. Wszyscy szkolący się wy-
ekwipowani są tak samo.
MOCNY ETAT
Żołnierze ubezpieczający bazę mają nok-
towizory. Każdy chcący podejść w pobliże
zostaje szybko zauważony. Noktowizory są
pasywne, czyli ubezpieczający nie zdradza-
ją swoich pozycji. Posterunki co pewien
czas są sprawdzane przez dowódcę plutonu.
Porucznik Sieniawski wie, że jego podwład-
ni ze służby zasadniczej nie mają nawyków
bojowych. Pobyt na poligonie nie jest dla
nich utrwalaniem doświadczeń, lecz dopiero
ich zdobywaniem.
Młody oficer cieszy się, że kompania
otrzymała niedawno nowy etat i stanie się
wkrótce w pełni zawodowa. Po misji irackiej
i udziale w prawdziwych akcjach Sieniawski
nie ukrywa, że ludzi, którymi obecnie do-
wodzi, nie zabrałby na misje. Dla niego
prawdziwą wartość mają żołnierze zawodo-
wi, kompetentni, zmotywowani do służby.
Wierzy, że będzie przyjmował ludzi z do-
świadczeniem, którzy stworzą doskonały
team na miarę zadań, jakie w warunkach bo-
jowych kompania ma wykonywać.
„Z pola walki przełożeni muszą dostawać
informacje o przeciwniku na bieżąco. Nie
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 33
 R O Z P O Z N A N I E
Skoro wystawia
się nas
do poważnych
zadań u boku
elity światowego
wojska, to nikt
nie powinien się
dziwić,
że marzymy
o tym, żeby
wyposażono nas
podobnie jak
elitę.
będą ich mieli, jeśli poważnie się nie potrak-
tuje pododdziałów takich jak nasz”, uważa
kapitan Patrzyński.
MARZENIA TERMOWIZYJNE
Oficerowie 17 Kompanii z uznaniem wy-
rażają się o trwającej modernizacji. Niedaw-
no zamienili wszystkie kałasznikowy na ka-
rabinki Beryl, dostali odpowiednią ilość
sprzętu noktowizyjnego, polepszyło się wy-
posażenie osobiste żołnierzy. Ciągle jednak
nie mogą się doczekać dalmierzy rozpo-
17 KOMPANIA ROZPOZNAWCZA
NIEDAWNO OTRZYMAŁA NOWY ETAT I WKRÓTCE
STANIE SIĘ W PEŁNI ZAWODOWA
znawczych nowej generacji czy lornetek
bądź celowników termowizyjnych, które po-
winny być ich podstawowym wyposażeniem.
Za pomocą takich urządzeń zwiadowca mo-
że nocą przy dobrych warunkach mieć wgląd
w teren przeciwnika na dziesięć kilometrów,
a w dzień – nawet do piętnastu.
„Jeszcze niedawno nikt by nie pomyślał, że
żołnierze 17 Brygady Zmechanizowanej będą
działali na bojowo z amerykańskimi «zielo-
nymi beretami». Tak się stało w Iraku. Skoro
więc wystawia się nas do poważnych zadań
u boku elity światowego wojska, to nikt nie
powinien się dziwić, że marzymy o tym, żeby
34 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
wyposażono nas podobnie jak elitę”, twierdzi
porucznik Sieniawski.
Gdy jedni zwiadowcy ubezpieczają bazę,
inni przygotowują się do odpoczynku. Forma
budowania miejsc do spania jest dowolna.
Przy jednym BRDM-ie powstaje ukrycie dla
załogi w ziemiance, na którą nałożono nie-
przemakalną płachtę. Przy innym żołnierze
zbudowali szałas z gałęzi. Obok każdego
z ukryć stoją plecaki, które spakowano według
ustalonego schematu.
„Podczas działań bojowych, w nocy, gdy na-
gle żołnierz musi w plecaku coś znaleźć, suche
skarpety, ręcznik czy rację żywnościową, nie
ma szansy rozróżnić, który plecak jest jego. Dla-
tego przyjęliśmy zasadę, że bierze to, co potrze-
buje z pierwszego plecaka z brzegu. A że w każ-
dym ekwipunek spakowany jest jednakowo, nig-
dy nie musi długo szukać, aby znaleźć potrzeb-
ną rzecz”, wyjaśnia porucznik Sieniawski.
DOWIĄZANI DO TERENU
Las szumi złowrogo. Panują całkowite ciem-
ności. Pojazdy są dobrze zamaskowane, co
w żargonie zwiadowców nazywane jest „do-
wiązaniem do terenu”. Lufy mają skierowane
w stronę przeciwnika. Dowódcy drużyn, star-
szy kapral Dariusz Idczak i plutonowy
Krzysztof Cuch, niczym duchy przechodzą od
drzewa do drzewa, od stanowiska do stanowi-
FOT. BOGUSŁAW POLITOWSKI
ska, aby kolejny raz sprawdzić podwładnych.
Co jakiś czas z zamaskowanego stanowiska
słychać żądanie hasła. Nikt na posterunkach
nie śpi, ubezpieczenie czuwa.
Szybko okazuje się, że spać nie pójdą także
kierowcy. W jednym BRDM-ie zepsuła się
pompa paliwowa. Teraz wóz nadaje się tylko
do walki w miejscu. A przecież podczas napa-
du ma być ważnym elementem ogniowym,
wspierać zwiadowców i pozwolić im na szybki
odskok po akcji.
Wszyscy kierowcy biorą się do pracy. Na
sen nie ma czasu. Świecąc czerwonym świat-
łem z latarek, rozbierają pompę. Po kilkunastu
minutach wiedzą, że trzeba wymienić memb-
ranę. Koszary są blisko, więc ktoś w nocy do-
wiezie nową część i wóz do rana zostanie na-
prawiony. W warunkach prawdziwego pola
walki trzeba by go zostawić.
PIERWSZA LIGA ZWIADU
Oprócz zepsutej pompy tej nocy nie było już
żadnych niespodzianek. Następnego dnia rano
zwiadowcy zaatakowali kolumnę wozów opan-
cerzonych przeciwnika. Zmusili wrogie wojska
do zatrzymania i nieplanowanych manewrów.
Później szybko dokonali napadu i ulotnili się
z wrogiego terenu. Zadanie zostało wykonane.
Przez kilka miesięcy do kompanii będą
przyjmowani nowi żołnierze, już zawodowcy.
Muszą mocno się starać. Marzeniem dowódcy
kompanii jest bowiem, by niedługo pojechać
ze swoimi ludźmi do Afganistanu i w ramach
grupy rozpoznawczej sił ISAF pokazać, że
zwiadowcy z Międzyrzecza należą do pierw-
szej ligi zwiadu Wojsk Lądowych. 
Wszechstronna analiza doświadczeń
i problemów armii

Lotnictwo we współczesnych
konfliktach zbrojnych
Gen. broni rez. pil.
prof. dr hab. JERZY GOTOWAŁA
Na naszych oczach bezzałogowe statki powietrzne
powoli zajmują miejsce zarezerwowane dotychczas
wyłącznie dla bojowego samolotu załogowego.
Przyjdzie taki czas, że zajmą je na stałe.

Wyznaczniki walki zbrojnej

w środowisku
sieciocentrycznym
Płk prof. dr hab. JAROSŁAW WOŁEJSZO,
płk dr ANDRZEJ CZUPRYŃSKI
Asymetria w środkach walki zbrojnej pozwala
korzystać bez ograniczeń z nowoczesności, ale może
się okazać, że będzie ona mało efektywna wobec
prymitywnych środków walki.

Przygotowanie oficerów
do operacji sojuszniczych
Ppłk dr LESZEK ELAK, dr ANNA ANTCZAK
Kluczowy problem dotyczący przygotowania ofice-
rów do służby w ramach misji poza granicami kraju
to ustalenie, czy dotychczasowe procesy eduka-
cyjne i szkoleniowe są dostosowane do wymagań
stawianych oficerom w takich warunkach.

S p o j r z e n i e s p e c j a l i s t ó w , p o g l ą d p r a k t y k ó w

F E L I E T O N
MARIUSZ
JĘDRZEJKO
profesor doktor
habilitowany,
socjolog i pedagog
społeczny
Szef kompanii, szef kuchni,
szef obrony...
W
armii pojawiło się
wiele nowych ter-
minów, stanowisk,
określeń i defini-
cji. Nie wiem, czy
czytelnicy zauważyli ciekawe zjawisko
językowe – od czasu wejścia Polski do
NATO słownik wojskowy poszerzył się
o kilkaset nowych, powszechnie używa-
nych terminów (stanagi, dowództwa
operacyjne, interoperacyjność, GROM,
FORMOZA, komisja weryfikacyjna).
Towarzyszy temu permanentna zmiana
struktur organizacyjnych, ich nazw, za-
kresów kompetencji, hierarchii.
Nie wiem, czy tak samo dzieje się
ze strukturami w innych państwach so-
juszu. Nie mam jednak wątpliwości,
że większość takich posunięć wynika
z polskich cyklów politycznych (za
każdym razem powołanie ministra
obrony narodowej łączyło się z kilku-
dziesięcioma zmianami organizacyj-
nymi i setkami zmian personalnych).
Miały one często charakter „zapowie-
dzi rewolucyjnych”, z których po
trzech–czterech latach nie było nawet
śladu. Trzy lata temu zaplanowaliśmy
z kolegami wydanie wznowionej wer-
sji książki „Generałowie III RP”. A tu
pojawiła się i znikła IV RP. Generało-
wie obejmowali stanowiska i znikali…
Po niektórych gwiazdach generalskich
z IV RP nie zostały nawet wspomnie-
nia, nie mówiąc o dokonaniach. A my
mamy nadzieję, że książka wyjdzie na
tegoroczne obchody 11 listopada.
W jednym z najpopularniejszych
dzienników czytam zasłyszaną wcze-
śniej w MON informację, że w najbliż-
szym czasie wojsko czekają kolejne
ważne zmiany. Po pierwsze swoją loka-
36 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
Kamyczki
Obserwatorzy przemian w wojsku już dawno
pogubili się w jego strukturach.
lizację mają zmienić dowództwa Sił Po-
wietrznych, Wojsk Lądowych i Wojsk
Specjalnych. Tym samym Wrocław, Po-
znań i Kraków znowu zyskają siedzibę
ważnych instytucji wojskowych, co sa-
mo w sobie nie jest złym pomysłem.
Pomijając „normę” operacyjną (zawsze
mówiła, aby w jednym miejscu i czasie
nie gromadzić ważnych elementów kie-
rowania wojskiem), istotniejsze będzie
ich wyjście z Warszawy. Ciekawy je-
stem, czy obiekty po dowództwach
Wojsk Lądowych i Sił Powietrznych
pójdą pod młotek i zasilą wojskową ka-
sę, czy zostaną zagospodarowane przez
inne instytucje. Szczerze życzę Panu
Ministrowi, aby mu się to udało, pamię-
tam bowiem próby wyprowadzenia „lą-
dówki” do Zegrza czy budowy polskie-
Nigdy i nigdzie w polskiej
tradycji wojskowej nie było
funkcji szefa obrony
go Pentagonu przy Żwirki i Wigury.
Ostatnio w wojsku wiele się udaje, mo-
że więc i tym razem…
Nie bardzo natomiast rozumiem,
kim ma być nowy wojskowy dowódca?
Szefem obrony? Z wojskowego i praso-
wego przekazu wynika, że pojawi się
nowy organ wojskowy, łączący wszyst-
ko jako „naczelny wódz”. Patrzę zatem
na konstytucję i niczego takiego w niej
nie widzę. Nie znalazłem nic na ten te-
mat również w ustawach wojskowych
i okołowojskowych. Poza tym sama na-
zwa jest nieładna.
Myślę więc tak: przed wojną
sztab główny rzeczywiście zajmo-
wał się planowaniem. Liczebnie był o poło-
wę mniejszy niż dzisiejszy (z instytucjami
towarzyszącymi) i wspierał dowodzenie ar-
mią dwu- lub trzykrotnie większą. Nad woj-
skiem panował zaś generalny inspektor SZ.
Po wojnie przyjęliśmy model radziecki,
w którym Sztab Generalny stał się organem
dowodzenia. Minister obrony zajmował się
częściej polityką, a de facto szef SG był po-
stacią kluczową.
Rozumiem też, że przy nowej strukturze
dowództw miejsca na dowodzenie przez sztab
już nie ma. Jest natomiast pole całkowicie
niezagospodarowane – planowanie z perspek-
tywą nie 12 miesięcy, lecz 12 lat. Powiem
więcej, aż się prosi, aby w tym nowym szta-
bie znalazły się nie tylko najtęższe mózgi do-
wódcze, ale także naukowe z Akademii Obro-
ny Narodowej. I to jest klarowne.
Rozumiejąc zatem logikę zmian, skromnie
pytam, czy nowa nazwa jest szczęśliwa. Nig-
dy i nigdzie w polskiej tradycji wojskowej ta-
kiej funkcji nie było. Byli szefowie kompa-
nii, obrony cywilnej, kuchni… Termin „szef
sztabu” miał zawsze pozytywną konotację
– był to ktoś najlepiej w jednostce lub insty-
tucji zorganizowany. Może zatem: inspektor
sił zbrojnych, szef połączonych dowództw,
szef połączonych sztabów, inspektor obrony.
A może to, czym jest dzisiaj Sztab General-
ny, zamienić na sztab planowania sił zbroj-
nych, a szefa sztabu, jako dowódcę dowód-
ców, pozostawić, bo ta funkcja ma naprawdę
silnie zakorzenioną tradycję? Szef obrony
nie brzmi najlepiej.
Za nowym pomysłem kryje się pewnie jakaś
logika, ciężka praca wielu mądrych ludzi. Woj-
sko ma czasami jedną słabość (bo nie da się tego
zrzucić na media) – nie wyjaśnia cywilom „dla-
czego tak, a nie inaczej”. A ponieważ mamy de-
mokrację, proszę zatem wojskowych kolegów
– wytłumaczcie to na łamach „PZ”. 
 BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
MAŁGORZATA
SCHWARZGRUBER
Redaktor działu TADEUSZ WRÓBEL

specjalizuje się
w tematyce
niemieckiej i unijnej

Kłódka
na Guantanamo
TO WIĘZIENIE JEST JAK GUŁAG – OSKARŻA AMNESTY INTERNATIONAL.
FOT. US DOD

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 37

 S T A N Y
Kłódka na Guantanamo
P
odczas kampanii wyborczej
Barack Obama mówił, że Sta-
ny Zjednoczone nie są pań-
stwem, w którym stosuje się
tortury. „Dlatego więzienie
w Guantanamo musi zostać zamknięte”.
„To błąd”, odpowiada wiceprezydent USA
Dick Cheney. „Powinno pozostać, póki nie
zakończymy wojny z terroryzmem”.
Po zamachach z 11 września do więzienia
w bazie wojskowej na Kubie trafiali podej-
rzani o terroryzm, których schwytano głów-
nie w Afganistanie i Pakistanie. Złą sławę
zyskało ono już wiosną 2002 roku, gdy
świat obiegły zdjęcia skutych jeńców w po-
marańczowych kaftanach trzymanych
w klatkach pod gołym niebem. I nadal budzi
kontrowersje – jak długo można więzić lu-
dzi, nawet podejrzanych o terroryzm, bez
38 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
Z J E D N O C Z O N E
sądu? Czy dopuszczalne jest ich torturowa-
nie? Prezydent George W. Bush uznał, że
pojmanych podczas wojny z terrorem nie
dotyczy konwencja genewska (dopiero
w 2006 roku przyznano im prawa jenieckie).
Ministerstwo sprawiedliwości na nowo zde-
finiowało pojęcie tortur, a sekretarz obrony
Donald Rumsfeld zaakceptował „agresyw-
ne” metody przesłuchań.
NIEWINNI I TERRORYŚCI
W Guantanamo więźniowie dzielą się na
dwie grupy. Pierwsza to bojownicy schwy-
tani w Afganistanie lub Iraku przy okazji
ataków, głównie bombowych, na żołnierzy
amerykańskich i obiekty cywilne. Wielu
z nich podczas sześciu lat istnienia obozu
w Guantanamo zwolniono (zarzuty okazały
się nieprawdziwe) albo przekazano do osą-
dzenia w ich ojczystych krajach, głównie
arabskich. Druga grupa to ludzie uważani
za terrorystów czy przywódców Al-Kaidy
lub z nią powiązani. Pojmowano ich także
w innych krajach, ale głównie w ramach
tajnych operacji CIA.
Co się stanie z więźniami, gdy na bramie
więzienia w Guantanamo zawiśnie kłódka?
Dokąd przenieść zatrzymanych i jakie zasto-
sować wobec nich prawodawstwo? Obrońcy
praw człowieka wskazują, że wielu więźniom
grożą prześladowania, jeżeli zostaną odesłani
do ojczyzny. W lipcu 2007 roku amerykański
senat stosunkiem głosów 94 do 3 odrzucił
propozycję, by jeńców z Guantanamo prze-
nieść do amerykańskich więzień i postawić
przed sądami cywilnymi w USA.
„W tej sprawie nie ma rozwiązań pozba-
wionych ryzyka”, przyznaje jeden z dorad-
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

DAVID THOMAS,
który zarządza
Guantanamo,
stwierdził,
że to
„humanitarne
i bezpieczne
więzienie,
z którego każdy
Amerykanin
może być
dumny”.

podobny przypadek. Dwudziestoletni Ku- kim paszportem. W połowie grudnia 2008

wejtczyk Abdullah Salih al-Ajmi został
zwolniony w 2005 roku z braku dowodów.
Trzy lata później wysadził się w powietrze
w Iraku jako zamachowiec samobójca.
Więźniowie z Guantanamo prawdopo-
dobnie trafią do Europy i Australii. Możli-
wość przyjęcia skazanych rozważa kilka
państw. Do końca grudnia tylko Niemcy
i Portugalia oficjalnie zadeklarowały taką
CO SIĘ STANIE Z WIĘŹNIAMI, GDY NA BRAMIE
WIĘZIENIA W GUANTANAMO ZAWIŚNIE KŁÓDKA?
DOKĄD PRZENIEŚĆ ZATRZYMANYCH?
gotowość. Do Niemiec może trafić 20 Uj-
gurów, którzy niegdyś uciekli z Chin do
Pakistanu i Afganistanu.
FOT. US DOD (2)
roku wraz z dwoma kolegami wrócił do Sara-
jewa. Zostali zwolnieni, bo sędzia uznał, że
nie można bez ograniczeń więzić ich jako
„wrogich bojowników”.
Oskarżenia o stosowanie tortur w Guanta-
namo (a także w amerykańskim więzieniu
w irackim Abu Ghraib) potwierdził raport
amerykańskiej senackiej komisji sił zbroj-
nych. „To nie były odosobnione wyskoki kil-
ku psychopatów w mundurach”, uznali
zgodnie demokratyczni i republikańscy se-
natorowie po 18 miesiącach śledztwa.
I wskazali winnych: Pentagon i Biały Dom.
Jako współodpowiedzialnych raport wymie-
niał byłego sekretarza obrony Donalda
Rumsfelda oraz wysokich dygnitarzy admi-
nistracji prezydenta Busha.
Komisja odrzuciła argumenty Georga W.
Busha, że agresywne metody stosowane pod-
czas przesłuchań więźniów posądzanych o ter-
roryzm zwiększają bezpieczeństwo żołnierzy
amerykańskich w Iraku i samych Stanów Zjed-

TORTURY MINISTRA noczonych. Podobnie uważał najwidoczniej

ców Obamy. Spośród 250 więźniów, którzy
jeszcze przebywają w obozie, 80 czeka na
rozprawę przed trybunałem wojskowym.
Prawnicy wojskowi liczą, że kolejnych 60 uda
się przekazać do osądzenia innym krajom.
Pozostaje około stu, co do których służby
specjalne USA mają pewność, że są niebez-
pieczni, ale ich winę będzie trudno udowod-
nić, zwłaszcza przed sądami cywilnymi.
Obrońcy praw człowieka mówią, że jeśli
nie ma dowodów, podejrzanych należy wy-
puścić. Za tym rozwiązaniem opowiada się
część doradców Obamy. Ale inni ostrzega-
ją, że wówczas wielu z więzionych powróci
do działalności terrorystycznej. Co będzie,
gdy pewnego dnia na czołówkach gazet po-
jawią się tytuły „Uwolniony więzień Guan-
tanamo wysadził w powietrze amerykański
konwój w Afganistanie”? Zdarzył się już
„Guantanamo. Pięć lat z mojego życia”,
w książce pod takim tytułem Niemiec turec-
kiego pochodzenia, Murat Kurnaz, opisał
tysiąc osiemset dni, które spędził w tym wię-
zieniu. Czas ten wypełniły głównie upoko-
rzenia: kpiny z Koranu, próby uwiedzenia
przez strażniczki oraz tortury, z których naj-
mniej wymyślne było bicie i wieszanie za rę-
ce. Kurnaz, jak każdy muzułmanin (a ci sta-
nowią w Guantanamo większość), bał się
psów, które w islamie uważa się za istoty nie-
czyste i niebezpieczne. A podczas przesłu-
chań często szczuto psami. Poza tym przez
długi czas przetrzymywano więźniów w ni-
skich temperaturach, puszczano bardzo gło-
śną muzykę, pozbawiano snu, jedzenia i opie-
ki medycznej.
„Siedem lat spędziłem w najgorszym miej-
scu na końcu świata. To szczególnie trudne,
gdy człowiek jest niewinny”, powiedział
o więzieniu Guantanamo trzydziestoośmio-
letni Mustafa Ait Idir, Algierczyk z bośniac-
wiceprezydent USA Dick Cheney, który
w wywiadzie dla telewizji ABC przyznał, że
wiedział, iż wobec jednego z najważniejszych
jeńców, Chalida Szejka Mohameda, podta-
piano. Dodał także, że uznaje tę metodę prze-
słuchania za właściwą: „Byłoby niemoralne
i nieetyczne, gdybyśmy nie zrobili wszystkie-
go, co mogliśmy dla ochrony naszego kraju”.
W ocenie Guantanamo nikt nie poszedł tak
daleko jak David Thomas, który nim zarzą-
dza. Stwierdził wręcz, że to „humanitarne
i bezpieczne więzienie, z którego każdy
Amerykanin może być dumny”. Niektórzy
doradcy Obamy proponują dziś, by dla nie-
wielkiej liczby jeńców z Al-Kaidy istniał nadal
jakiś ośrodek internowania pod nadzorem spe-
cjalnego sądu do spraw bezpieczeństwa USA.
Ale co wtedy z wiarą w sprawiedliwość Sta-
nów Zjednoczonych? Na razie Pentagon przy-
gotowuje plan zamknięcia Guntanamo. Ma
być gotowy na 20 stycznia, gdy do Białego
Domu wprowadzi się Barack Obama. 

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 39


F E L I E T O N
ANDRZEJ
JONAS
redaktor naczelny
„The Warsaw Voice”
Wśród problemów, które w ubiegłym roku na pewno nie zostały
rozwiązane, znajduje się konflikt bliskowschodni. Końcówka
roku przyniosła zaostrzenie sytuacji w Strefie Gazy.
Z
erwanie zawieszenia
broni przez Hamas
spowodowało, że Izra-
el podjął akcję odwe-
tową. Można być nie-
mal pewnym, że idąc tą drogą, nie
rozwiąże się problemu.
Sześćdziesięcioletnia historia kon-
fliktu każe przypuszczać, że w ogó-
le nie ma co liczyć na rozwiązanie
całościowe. Wszystko, co udało się
dotąd osiągnąć, to porozumienia
częściowe z udziałem Egiptu, Jorda-
nii czy organizacji Al-Fatah. Jedną
z przyczyn takiej sytuacji mogą być
konflikty między krajami arab-
skimi, które są w stanie
uzgodnić wspólne stano-
wisko jedynie w przy-
padku wojny z Izraelem,
a rokowania pokojowe
stanowią zbyt wielkie za-
grożenie dla ich indywi-
dualnych korzyści. Inną
przyczyną może być sys-
tem władzy w świecie
arabskim, oparty w więk-
szym bądź mniejszym
stopniu na autorytary-
zmie, eksponującym
egoistyczne interesy rzą-
dzących. Dlatego znale-
zienie wspólnych pokojo-
wych celów z innymi pań-
stwami, często ze sobą
konkurującymi, jest bar-
dzo trudne.
Po zakończeniu obecnej
fazy walk można spodziewać
się czasowego wyciszenia na
froncie oraz wznowienia ostatnio
40 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
M i g a w k i z e ś w i a ta
Gdyby…
prowadzonych dyskretnych rozmów
między Syrią a Izraelem. Pośredni-
cząca w nich Turcja może doprowa-
dzić do pomyślnego finału, ale real-
ne perspektywy będzie można oce-
nić dopiero po wyklarowaniu poli-
tyki bliskowschodniej nowej admi-
nistracji amerykańskiej.
Postawa Waszyngtonu wobec Bli-
skiego Wschodu ma kluczowe zna-
czenie dla konfliktu. Obecnie ma-
my do czynienia, jak sądzę, z pew-
ną luką polityczną
– osłabieniem wpływów rosyjskich i słabo-
ścią wpływów chińskich – zwiększającą
możliwości USA. Aby wykorzystać tę sytu-
ację, Barack Obama musiałby odnaleźć
nowy klucz do konfliktu. Jeśli on w ogóle
istnieje, to raczej w wymiarze regionalnym
niż miejscowym. Być może znajduje się on
w Teheranie, który prowadzi na Bliskim
Wschodzie własną politykę, i to przy po-
mocy takich organizacji jak na przykład
Hezbollah, mających znaczny wpływ na
bieg lokalnych zdarzeń. Aby jednak z tego
hipotetycznego klucza skorzy-
stać, Ameryka mu-
siałaby, nie tracąc
z pola widzenia
s wo i c h i n t e re s ów
i zobowiązań, wydobyć
się ze ślepego zaułka dotych-
Sześćdziesięcioletnia historia
konfliktu każe przypuszczać,
że w ogóle nie ma co liczyć
na rozwiązanie
czasowej polityki wobec Iranu i do-
strzec w nim regionalnego partnera,
a nie globalnego wroga.
Do takiego tanga potrzeba co naj-
mniej dwojga. Przede wszystkim Iranu.
Oficjalna postawa jego obecnych władz
zdaje się wizję taką przekreślać. Ale
przy okazji nowego roku można sobie
pozwolić na fantazję. Gdyby Obama
i jego ludzie zasygnalizowali gotowość,
gdyby Teheran odebrał sygnał... Pesy-
miści natychmiast powiedzą „nie”,
sceptycy powiedzą, że trzeba na to lat,
optymiści mogą dojrzeć szansę. 
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

skutkiem jest zmiana relacji polsko-amerykań-

skich – z asystenckich na partnerskie. Obecny
rząd wysyła wyraźny sygnał: chcemy z Ameryką
współpracować na równoprawnych zasadach,
a nie tylko jej asystować. Oznacza to zakończe-
nie bezrefleksyjnego i bezwarunkowego
Czas podążania za USA w ich aktywności
ustanowić normalne
reguły obopólnie
międzynarodowej i przejście na roz-
korzystnego współdziała- ważną i wzajemnie korzystną współ-
nia w dziedzinie bezpie- pracę na zasadach proporcjonalnego
czeństwa międzyna- partnerstwa strategicznego. Proporcjo-
rodowego.
nalnego, bo z jednej strony jest najwięk-
sze mocarstwo światowe, a z drugiej – małe
państwo w środku Europy.

FOT. WOJCIECH KALISZCZAK

PRAWDZIWY PARTNER
Aby w pełni wdrożyć ideę proporcjonalnego
partnerstwa strategicznego, należy wykonać
jeszcze jeden istotny krok. Trzeba stać się psy-
chologicznie normalnym partnerem. Symbolem
naszych dotychczasowych, nierównorzędnych
relacji z USA jest przyjmowanie od Ameryka-
STANISŁAW KOZIEJ nów bezzwrotnej pomocy finansowej na potrze-

Koniec miłości
by transformacji sił zbrojnych. Pomoc ta odegra-
ła ważną rolę w pierwszym okresie naszego wy-
bijania się na samodzielność strategiczną w la-
tach dziewięćdziesiątych. Za to powinniśmy być

platonicznej i jesteśmy Amerykanom wdzięczni. Znacząco

wsparli nas w kształceniu kadr wojskowych
i modernizacji technicznej sprzętu. Dziś jednak
Polska nie jest już krajem wciąż potrzebującym
Ze względu na nasze położenie oraz rolę w ważnych organizacjach będziemy tego typu charytatywnych działań. Jesteśmy
pożądanym kandydatem na partnera niemal w każdej istotnej dla USA sprawie. w stanie radzić sobie sami i przyjmowanie darów

O
statnio pojawia się coraz więcej
opinii o powstawaniu doktryny
Sikorskiego w polskiej polityce
zagranicznej. Uważam, że to traf-
ne określenie nowej szkoły myślenia i działa-
nia naszej dyplomacji. Można ją dostrzec na
wielu polach, ale najwyraźniej widoczna jest
w relacjach polsko-amerykańskich. Wiele bo-
wiem przemawia za tym, że po dwóch deka-
dach „platonicznej miłości” i „hołdowniczej
postawy” rząd przechodzi właśnie do nowej
doktryny w stosunkach z globalnym mocar-
stwem, którą można nazwać doktryną propor-
cjonalnego partnerstwa.
SZANSE I ZAGROŻENIA
Momentem przełomowym stały się negocja-
cje w sprawie tarczy antyrakietowej. Do tej pory
Polska zawsze bezinteresownie i bez większej re-
fleksji wspierała wszelkie międzynarodowe
przedsięwzięcia amerykańskie. Klasycznym
przykładem jest Irak, trochę podobnym – Afga-
nistan. Z tarczą też tak się zapowiadało. Jeszcze
negocjacje na dobre się nie rozkręciły, a już przy
okazji pierwszej poważnej rozmowy na ten temat
nasz prezydent ogłosił, że umieszczenie bazy an-
tyrakietowej w Polsce jest przesądzone. Sytuacja
wypisz, wymaluj „Irak bis”. Tymczasem nowy
polski rząd po wyborach w 2007 roku zaczął da-
wać do zrozumienia, że wcale nie traktuje tarczy
jako dobra samego w sobie. Obok szans, jakie
ona niewątpliwie stwarza, jeśli chodzi o nasze
bezpieczeństwo, eksponował coraz mocniej tak-
że zagrożenia, które ściąga na nasze terytorium
i które należy kosztem dodatkowych wysiłków
redukować i eliminować.
Popierałem taką strategię negocjacyjną, jako
że poczuwam się w pewnym sensie do jej współ-
autorstwa. W latach 2005–2006 w rządzie
Kazimierza Marcinkiewicza wspólnie z ówcze-
snym moim szefem, ministrem obrony
Radosławem Sikorskim, przyjęliśmy, że tak
właśnie będziemy traktować sprawę tarczy – jako
kompleks szans i ryzyka, w którego likwidowa-
niu potrzebny jest udział strony amerykańskiej.
Dziś widać, że jeszcze nie udało się nam wy-
negocjować zbyt dużego udziału USA w kosz-
tach zmniejszenia ryzyka. Politycznie zgodzili-
śmy się na tarczę na minimalnie nas satysfak-
cjonujących warunkach. Minimum to stanowi
otwarcie ścieżki modernizacyjnej naszej obro-
ny powietrznej przez stworzenie podstaw do
wyposażania jej w nowoczesne środki bezpo-
średniej obrony przeciwrakietowej typu Patriot
(„mała, narodowa tarcza”). Uważam, że rezul-
tat tych negocjacji, niezależnie od ich wyniku
bezpośredniego – jak wiadomo nawet nie jest
pewne, czy wynegocjowane porozumienie bę-
dzie realizowane i w jakim tempie – jest waż-
niejszy w innym, bardziej ogólnym sensie. Ich
finansowych jest bardziej żenujące niż pomocne.
Tym bardziej że jest to pomoc symboliczna,
30 milionów dolarów w skali roku to ułamek
procenta budżetu wojskowego.
Lepiej więc podziękujmy za taką pomoc, któ-
rej sensu nie rozumie chyba także większość
Amerykanów. Czas ustanowić normalne reguły
obopólnie korzystnego, równoprawnego współ-
działania w dziedzinie bezpieczeństwa między-
narodowego, w tym współpracy wojskowej. Oka-
zji, a zarazem obszarów takiego współdziałania
jest i będzie wiele. Nie kończą się one na tarczy.
Polska jest zainteresowana ścisłymi więzami
z USA. Amerykanie mają tak wiele różnych in-
teresów na świecie, że zawsze będą potrzebowa-
li partnerów, którzy ich wesprą. Ze względu na
nasze położenie geostrategiczne oraz rolę w waż-
nych dla USA organizacjach międzynarodowych
(zwłaszcza NATO i UE) będziemy pożądanym
kandydatem na partnera niemal w każdej ważnej
dla USA sprawie.
Mam nadzieję, że negocjowanie tarczy antyra-
kietowej to pierwszy, choć jeszcze nie do końca
udany, zwiastun takiej współpracy, że zapowiada
początek nowego etapu w stosunkach polsko-
-amerykańskich opartego na doktrynie propor-
cjonalnego partnerstwa. 
Profesor doktor habilitowany STANISŁAW KOZIEJ
jest generałem brygady w stanie spoczynku.
W latach 2005–2006 był wiceministrem
obrony narodowej.

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 41

 A F R Y K A

C
hiny, Indie, Unia Europejska,
a ostatnio Brazylia coraz czę-
ściej goszczą na geopolitycz-
nej szachownicy. Widoczny
staje się postępujący spadek
znaczenia Stanów Zjednoczo-
nych na arenie międzynarodowej. Stało się to
dla politologów jednym z powodów dokład-
niejszego analizowania tego, jak mogą w przy-
szłości ułożyć się stosunki międzynarodowe.
Postawiono nawet tezę, że kluczowym wyzwa-
niem będzie rywalizacja wschodzących oraz
dawnych mocarstw o jeden z regionów.
Profesor Michael T. Klare, publicysta lewi-
cowego tygodnika „The Nation” zajmujący się
obronnością, przewiduje, że przedmiotem rywa-
lizacji będzie Zatoka Perska i obszar basenu
Morza Kaspijskiego, co ma przede wszystkim
DOMINIK JANKOWSKI
ce są dziś doskonałym odzwierciedleniem po-
glądów zwolenników liberalnej koncepcji UE.
Cierpią na tym afrykańsko-europejskie stosunki
strategiczne.
STRATEGICZNA (NIE)OBECNOŚĆ
Znaczenie coraz większych nierówności go-
spodarczych, demograficznych i socjalnych jako
zarzewia konfliktu na linii Północ–Południe po
raz pierwszy zostało dostrzeżone w 1980 roku
w raporcie Niezależnej Komisji na rzecz Roz-
woju Międzynarodowego pod przewodnictwem
Willy’ego Brandta. Do dziś wnioski z tego ra-
portu nie straciły na aktualności, pominąwszy
zagrożenie ze strony komunizmu i niebezpie-
czeństwa wynikające z istnienia świata bipolar-
nego. Choć należałoby je uzupełnić o takie wy-
zwania, jak globalizacja, terroryzm i AIDS.
Pierwszy oficjalny szczyt z państwami afry-
kańskimi Unia zorganizowała w 2000 roku
w Kairze. Przyjęty wtedy plan działania okazał
się jednak niemożliwy do zrealizowania, głów-
nie z powodu słabości regionalnych ugrupowań
integracyjnych w Afryce. W efekcie porażki
zmalało zainteresowanie tym kontynentem ze
strony UE. Dopiero wzrost aktywności Chiń-
czyków oraz Amerykanów (w szczególności po
11 września 2001 roku) wymusił na decyden-
tach unijnych przyspieszenie prac nad holistycz-
ną strategią UE wobec Afryki.
W jednym z najbardziej kompleksowych
i najlepiej napisanych unijnych dokumentów,
Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa z 2003
roku, problematykę afrykańską dostrzeżono, ale
nie zwrócono na nią szczególnej uwagi. Zagro-
żenia płynące z regionalnych konfliktów (na
przykład w obszarze Wielkich Jezior) czy z roz-
przestrzeniania się terroryzmu i przestępczości
zorganizowanej w państwach upadłych (Soma-
lia, Liberia), według analityków unijnych,

Razem czy osobno

Regionalne konflikty afrykańskie i rozprzestrzenianie się terroryzmu
w państwach upadłych mogą naruszyć bezpieczeństwo Europy.
związek ze znajdującymi się tam złożami ropy
naftowej. Z kolei profesor Zbigniew Brzeziński
w najnowszej książce „Druga szansa” nazywa
potencjalny obszar starć i konfliktów „globalny-
mi Bałkanami” i wskazuje, że rozciąga się on od
Suezu po Xinjiang. Coraz częściej prognozuje
się jednak, że terenem rywalizacji stanie się
Afryka. Od kilku lat znajduje się ona na liście
priorytetów chińskich i awansuje w hierarchii
strategicznych celów USA. Co prawda na razie
mówienie o chińsko-amerykańskiej konfrontacji
w Afryce wydaje się przedwczesne, ale interesy
obu mocarstw ścierają się już tam w dziedzi-
nach surowcowej, militarnej i politycznej.

IMPERIALNE FORMY NACISKU

Na tym tle Unia Europejska, mimo uprzywi-
lejowanej pozycji historycznej i bogatej gamy
środków do rozwiązywania afrykańskich kon-
fliktów, wciąż sprawia wrażenie geopolityczne-
go debiutanta. Chociaż udziela Afryce najwię-
cej pomocy rozwojowej, nie potrafi wypraco-
wać spójnej i odpowiadającej globalnym wy-
zwaniom polityki zagranicznej, w tym polityki
bezpieczeństwa i obrony. Kiedy francuski pu-
blicysta Guy Sorman przeciwstawiał sobie
dwie wizje UE – liberalną (polegającą na roz-
budowie obszaru pokoju i wolnej wymiany han-
dlowej) oraz imperialną (rywalizującą z USA
o prymat nad światem) – nie wziął pod uwagę,
że zapewnianie pokoju na obszarach konflikto-
gennych będzie niekiedy wymagało użycia im-
perialnych form nacisku, jakimi są interwencje
wojskowe. Europejska Polityka Bezpieczeństwa
US DOD

i Obrony (EPBiO) oraz misje wojskowe w Afry-

42 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

w dłuższej perspektywie mogą naruszyć stabil- za najlepszego gwaranta przywrócenia stabilno-

ność geopolityczną Europy.
Wraz z powstaniem i rozwojem Unii Afry-
kańskiej (UA) stało się jasne, że UE zyskała in-
stytucjonalnego partnera. Współpraca obu do-
prowadziła do powstania w grudniu 2005 roku
nowego dokumentu programowego – Strategii
wobec Afryki. Pomimo poparcia ze strony euro-
pejskich potęg – Francji, Włoch czy Hiszpanii
– oraz rozbudowanego programu dwustronnej
kooperacji, trudno uznać tę strategię za udaną.
Nie wzięto w niej pod uwagę tego, że komplek-
sowe działanie na kontynencie afrykańskim mu-
si uwzględniać liczne różnice polityczne, kultu-
rowe czy geostrategiczne. Ponadto wewnątrz sa-
mej UE istniały różne koncepcje współpracy
z państwami afrykańskimi. Wielka Brytania po-
zostawała wierna zasadzie wyższości polityki
bilateralnej, co uniemożliwiało zawarcie osta-
tecznego konsensusu z rządem francuskim,
zwolennikiem rozwiązywania problemów afry-
kańskich na połączonym forum unijnym.
Powstająca dopiero Europejska Polityka Bez-
pieczeństwa i Obrony, w której ramach Unia Eu-
ropejska współpracowała z Unią Afrykańską od
2003 roku, również okazała się nieskutecznym
narzędziem – czego dowodzi próba zorganizo-
wania wspólnej misji z NATO w Sudanie
WIZYTÓWKA
DOMINIK JANKOWSKI
Redaktor naczelny
„Komentarza Międzynaro-
dowego Pułaskiego” wyda-
wanego przez Fundację imienia Kazimierza
Pułaskiego, współpracownik fundacji
Aleksandra Kwaśniewskiego „Amicus Euro-
pae”, analityk stosunków międzynarodowych
i polityki bezpieczeństwa narodowego Polski.
w 2005 roku. Brak decyzji, która z organizacji
ma ostatecznie pomóc Unii Afrykańskiej przy
wygaszaniu konfliktu w Darfurze, spowodował,
że zarówno UE, jak i NATO wysłały oddziały
do Sudanu, co zostało odebrane nie tylko jako
symptom słabości EPBiO, ale i kryzysu relacji
UE–NATO.
TRIADA W ROLI GWARANTA
Jednak to właśnie Unia Europejska wciąż
pozostawała najlepiej rokującym partnerem w
dziedzinie cywilnego i wojskowego reagowania
kryzysowego w Afryce, z czego zdawali sobie
sprawę decydenci z Unii Afrykańskiej. Ośrodki
analityczne także uznały triadę ONZ–UE–UA
C O M M E N T A R I U M
ści na Czarnym Lądzie. Przed Unią Europejską
stanęło zatem wyzwanie odpowiedniego skoor-
dynowania wizji strategicznej z lokalną i regio-
nalną specyfiką oraz dopracowania zasad dzia-
łania na forum unijnym nad problemami afry-
kańskimi. W szczególności dotyczyło to kwestii
misji pokojowych (policyjnych i wojskowych),
bo prowadzone w ramach EPBiO wymagały
więcej uzgodnień niż pomoc rozwojowa.
Spóźnioną o kilka lat odpowiedzią na dyna-
miczny rozwój stosunków afrykańsko-chińskich
ma być wspólna strategia afrykańsko-europejska
i jej plan działania na lata 2008–2010, przyjęte
na szczycie w Lizbonie w grudniu 2007 roku.
Mimo że sam dokument bez wejścia w życie
traktatu lizbońskiego traci wiele na znaczeniu,
został dobrze odebrany nie tylko w Afryce, ale
i w państwach członkowskich UE. Najlepszym
tego dowodem jest fakt zwołania przez polskie
Ministerstwo Spraw Zagranicznych w kwietniu
2008 roku międzyresortowej narady dotyczącej
aktywizacji polskich stosunków z państwami
afrykańskimi, co będzie się również wiązało
z koniecznością aktualizacji „Strategii RP w od-
niesieniu do pozaeuropejskich krajów rozwijają-
cych się” z 2004 roku i „Strategii polskiej współ-
pracy na rzecz rozwoju” z 2003 roku. 

Rekomendacje
Mimo politycznej słabości
Unia Europejska jest najlepiej
rokującym partnerem
dla Unii Afrykańskiej.

C
o Unia Europejska i Polska
mogą zrobić na rzecz zbu-
dowania rzeczywistego
partnerstwa przynoszącego korzy-
ści obu kontynentom?
Oto moje rekomendacje dla Unii:
 Najważniejszym wyzwaniem sto-
jącym przed UE jest wzmocnienie
EPBiO (w wyniku wejścia w życie
traktatu lizbońskiego lub polityki
„twardego jądra” skupionego wo-
kół Francji) oraz zharmonizowanie
jej ze strategicznymi celami Unii na
kontynencie afrykańskim. Kierunki
relacji afrykańsko-europejskich po-
winny zostać zdefiniowane w zaktu-
alizowanej Europejskiej Strategii
Bezpieczeństwa.
 Wysyłane do Afryki misje woj-
skowe powinny być odpowiednio
Żołnierze brygady sił silne. Wszystkie dotychczasowe
szybkiego reagowania
misje militarne UE na tym konty-
(Eastern African Standby
Brigade) na ćwiczeniach nencie raziły niewystarczającą
„Africa Endeavour” 2008 liczbą żołnierzy i wyposażenia woj-
skowego (zwłaszcza śmigłowców)
w stosunku do celów i obszaru
operacji.
 Trzeba ustalić jasne cele poli-
tyczne Unii Europejskiej w Afry-
ce, aby nie dochodziło do sytu-
acji, w których wojska unijne nie
są postrzegane jako bezstronne
w konflikcie.
Oto rekomendacje dla Polski:
 Polska powinna kontynuować za-
angażowanie w misje unijne na
kontynencie afrykańskim, mimo że
nie jest to region dla nas prioryteto-
wy. Udział w nich w długiej perspek-
tywie powinien zapewnić nam poli-
tyczny wpływ na rozwój EPBiO.
 Misje wojskowe odbywające się
w trudnych warunkach geograficz-
nych i klimatycznych oraz na obsza-
rach o skomplikowanej strukturze
etniczno-religijno-społecznej przy-
czynią się do profesjonalizacji pol-
skiej armii. (DJ) 

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 43

 K R A J E S K A N D Y N A W S K I E
C na to  NATO
ROBERT CZULDA
Kierunek północ
Przyjęcie do NATO w 2004 roku siedmiu nowych członków potwierdziło,
że ambicją sojuszu jest rozszerzanie w kierunku południowym i wschodnim.
Czy NATO nie powinno zwrócić uwagi na północ?
Z
szeroko rozumianej listy krajów
skandynawskich członkami NATO
– i to od powstania sojuszu w 1949
roku – są Islandia, Dania i Norwe-
gia. Natomiast Szwecja i Finlandia uporczy-
wie opierają się przed wstąpieniem do soju-
szu. Ponieważ jednak w obu krajach liczba
zwolenników wstąpienia do NATO rośnie,
a historyczna neutralność ma już wymiar je-
dynie symboliczny, być może właśnie tam
sojusz powinien szukać kandydatów na no-
wych członków.
Zarówno w Szwecji, jak i Finlandii dys-
kusje na temat wstąpienia do NATO toczą
się od kilkunastu lat, ale w 2008 roku dało
się zauważyć wyraźne zwiększenie aktyw-
ności zwolenników akcesji. Udział Szwe-
dów uzależniono jednak od decyzji Finlan-
dii, której minister spraw zagranicznych kil-
kanaście tygodni później nieoczekiwanie
stwierdził, że jego kraj powinien rozważyć
wstąpienie do sojuszu.
Trudno nie zauważyć, że ponowne poja-
wienie się tego zagadnienia w politycznym
dyskursie jest konsekwencją wojny Rosji
44 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
FOT. US DOD
z Gruzją, którą oba skandynawskie kraje
bacznie obserwowały pod kątem własnego
bezpieczeństwa.
ZBLIŻENIE PO SZWEDZKU
W przypadku Szwecji kluczowym powo-
dem pozostawania poza NATO wydaje się
tradycja. Szwedzi ostatni raz uczestniczyli
w konflikcie zbrojnym podczas wojen na-
poleońskich. Została ona przełamana
w 1994 roku, gdy Szwecja przyłączyła się
do programu Partnerstwo dla Pokoju, a kil-
ka miesięcy później do Unii Europejskiej.
W 1996 roku socjalistyczny premier
Ingvar Carlsson odrzucił jednak pomysł
pełnego członkostwa w NATO, uznając, że
jest on „przedwczesny”. Jednak zbliżenia
nie dało się już powstrzymać. Jego następ-
ca, Goran Persson, wysyłał żołnierzy do
kontyngentów w siłach IFOR i SFOR
w Bośni i Hercegowinie. Z czasem udział
w misjach międzynarodowych rozszerzył
się i obecnie Szwecja ma żołnierzy między
innymi w Afganistanie, Czadzie, Kongu,
Gruzji i Sudanie.
Czynnik trzymający Finlandię poza NATO
ma charakter polityczny. Prowadzona w okre-
sie zimnej wojny przez Helsinki polityka opie-
rała się bowiem na zależności od Związku Ra-
dzieckiego. W zamian za gwarancję, że Fin-
landia nie posłuży jako wysunięty przyczółek
NATO, a nawet platforma do ewentualnej woj-
ny przeciwko Rosjanom, Moskwa dała gwa-
rancję respektowania suwerenności sąsiada.
Mimo upadku Związku Radzieckiego obawa
przed reakcją Rosjan pozostała.
Finlandia de facto zrezygnowała z polityki
neutralności w 1995 roku, wstępując do Unii
Europejskiej. Helsinki zaangażowały się
w tworzenie unijnych grup bojowych i reali-
zowanie tak zwanych misji petersberskich.
Finowie wzięli także udział w misjach
NATO – byli lub są obecni w siłach IFOR,
SFOR, KFOR czy ostatnio ISAF.
MNOGOŚĆ DYLEMATÓW
Pytanie o rozszerzenie NATO na północ to
pytanie o korzyści nie tylko dla sojuszu, ale
także dla pragmatycznie myślących Finów
i Szwedów. A w tej kwestii nie ma zgody.
W Szwecji przeciw członkostwu opowiada
się lewica (w tym zieloni) i część centrum. Je-
dynie liberałowie i prawica chcą udziału
w NATO, ale nawet oni zapewniają, że taka
decyzja wymaga ogólnonarodowej zgody. Bę-
dzie o nią trudno, bo opinia publiczna nie jest
temu przychylna.
Jednomyślności nie ma także w Finlandii.
Wielu obywateli tego kraju obawia się, że
NATO wymusiłoby poważną zmianę doktryny
obronnej, co w konsekwencji spowodowałoby
likwidację wojska z poboru, które stanowi filar
bezpieczeństwa kraju. Wypowiedź szefa MSZ
o rozważaniu członkostwa nie zyskała poparcia
ani premiera, ani pani prezydent, która stwier-
dziła, że „lepiej pozostać na obecnym kursie”.
Większość Finów także nie podchodzi z entu-
zjazmem do takiej idei.
Z punktu widzenia NATO, a więc także
i Polski, włączenie Szwecji i Finlandii wydaje
się kluczowe. Oba kraje wniosłyby do sojuszu
profesjonalizm służby i wysoką etykę pracy, na
których można się wzorować. Mogłyby także
zainspirować aliantów pewnymi rozwiązania-
mi obronnymi, jak choćby w dziedzinie obrony
terytorialnej. Poza tym Finlandia i Szwecja są
silne militarnie i ich wkład wojskowy byłby
cenny dla NATO. Żadną z tych zalet nie może
pochwalić się Chorwacja i Albania, które zo-
staną jedynie beneficjentami członkostwa, nie
wnosząc niczego pod względem militarnym
wartościowego do organizacji. 

TADEUSZ WRÓBEL
Flota smoka
Pekin nie ukrywa mocarstwowych ambicji,
ale nie osiągnie swoich celów bez
nowoczesnej marynarki wojennej.
W
końcu grudnia z chińskiej ba-
zy morskiej wypłynął zespół
trzech okrętów (dwa niszczy-
ciele i jednostka wsparcia lo-
gistycznego). Obrał kurs na Zatokę Adeńską.
Siły te dołączą do operacji przeciwko soma-
lijskim piratom. Chiny, podobnie jak wiele
innych państw, chcą przywrócić bezpieczeń-
stwo żeglugi handlowej w tym rejonie świata.
W ubiegłym roku piraci grasujący na wodach
wokół Rogu Afryki uprowadzili kilka stat-
ków, które pływały pod chińską banderą lub
w których załogach byli obywatele Chińskiej
Republiki Ludowej.
Ostatni raz tak duża grupa okrętów Pań-
stwa Środka gościła u wschodnich wybrzeży
Czarnego Lądu przed niemal 600 laty.
W pierwszych dziesięcioleciach XV wieku
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
trzy razy dotarł tam admirał Zheng He.
W tym czasie przypadł okres największego
rozkwitu potęgi morskiej cesarskich Chin, ale
stałą flotę wojenną to państwo miało już
w XII wieku, za czasów dynastii Song. Okrę-
ty wojenne eskortowały statki handlowe pod-
czas dalekich wypraw.
CHWAŁA I UPADEK
Największe eskapady podejmowano za
rządów cesarza Zhu Di w latach 1399–1424
oraz jego następców z dynastii Ming. Wów-
czas Chiny miały ogromną flotę wojenną,
a jej okręty górowały pod względem wielko-
ści i rozwiązań technicznych nad konstruk-
cjami arabskimi czy europejskimi.
Czasy morskiej prosperity skończyły się
po śmierci Zheng He w 1433 roku w drodze
FOT. US NAVY
powrotnej z siódmej wyprawy. Na początku
XVI wieku flota chińska była już cieniem
dawnej potęgi. Ostatecznym ciosem stała się
dla niej decyzja o zniszczeniu największych
jednostek. Marynarzy wysłano, by strzegli
żeglugi śródlądowej na rzekach i Wielkim
Kanale. Była to decyzja polityczna. Niektó-
rzy historycy uważają, że wyprawy morskie
uznano za zbyt kosztowne w stosunku do zy-
sków, jakie przynosiły. Stawiano też tezę, że
wycofanie się z oceanów było związane
z izolacjonizmem wynikającym z idei konfu-
cjanizmu. Część uczonych zwraca uwagę, że
Chiny były mocarstwem lądowym, dla które-
go główne zagrożenie stanowili koczownicy
z północy, co potwierdza rozbudowywany
przez Mingów Wielki Mur.
Próbę odtworzenia floty podjęła w XVII
wieku dynastia mandżurska. Wtedy siły mor-
skie Chin odniosły ostatni wielki sukces
– w 1681 roku Mandżurowie podbili Tajwan.
Później flota była w takiej sytuacji jak całe
chylące się ku upadkowi cesarstwo. Niewiele
zmieniło również ogłoszenie republiki. Po
zwycięstwie nad Kuomintangiem komuni-
styczne władze stworzyły w 1950 roku mary-
narkę wojenną, ale traktowano ją raczej jako
wsparcie dla wojsk lądowych niż odrębny ro-
dzaj sił zbrojnych. Miała ona setki okrętów,
dominowały wśród nich jednak jednostki do
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 45
 C H I N Y
działań przybrzeżnych, jak ścigacze torpedo-
we czy artyleryjskie.
W latach siedemdziesiątych zbudowano
dużo małych okrętów rakietowych i pod-
wodnych. Ruszyły też programy budowy du-
żych jednostek, zdolnych do działań ocea-
nicznych. Rozpoczęto poza tym prace nad
okrętami podwodnymi o napędzie atomo-
wym. Pierwsze tego typu jednostki weszły
do służby w latach osiemdziesiątych.
W końcówce tej dekady po raz pierwszy po-
jawiła się informacja, że Chińczycy chcieli-
by mieć lotniskowiec.
Modernizacja i emancypacja floty nabra-
ły tempa w latach dziewięćdziesiątych.
W biurach konstrukcyjnych pracowano nad
nowymi okrętami podwodnymi (atomo-
wymi i konwencjonalnymi), niszczy-
Po wiekach
cielami, fregatami oraz desantowca- ograniczania się
mi. Nieustannie poprawiano projek- do wód przybrzeżnych
ty – jednostki wyposażano w coraz flota chińska staje się
nowsze radary i systemy uzbrojenia. aktywniejsza na odle-
głych akwenach.
W podobny sposób modyfikowano
gotowe okręty. Dobry przykład zmian
jakościowych stanowi obrona powietrzna
chińskich okrętów. Jeszcze przed 20 laty jej
podstawą były podwójne armaty kalibru
37 milimetrów. Wielu jednostkom brakowało
wyrzutni rakiet przeciwlotniczych. Zmiany
w projektach sprawiały, że wodowano niekie-
dy tylko jedną lub dwie jednostki tego same-
go typu i ruszano z budową nowych kon-
strukcji. Tak było z niszczycielami. Powstał
jeden typu Luhai (Typ 051B) i dwa typu Lu-
hu (Typ 052). Budowa krótkich serii sugeru-
je, że Chińczycy ciągle szukają optymalnych
projektów, które dopiero wdrożą do masowej
produkcji.
Rozwijając własną myśl techniczną, po-
siłkują się rozwiązaniami zagranicznymi,
takimi na przykład jak francuski system
przeciwlotniczy Crotale. Nawiązali też
współpracę z Rosją, od której kupili okręty
podwodne typu Kilo, a potem niszczyciele ce przewieźć 250 żołnierzy czących wielkości tego okrętu.
typu Sowriemiennyj. Chińczycy przy two- i 10 czołgów. Teraz pracują nad Chińczycy szukali już lotniskowca Poza zwalcza-
rzeniu własnych projektów, chętnie korzy- pierwszym śmigłowcowym dokiem za granicą, ale bez skutku. Nabyli niem piratów
trzymiesięczna
stali z rosyjskich pomysłów. Budując ude- desantowym o wyporności 17 tysię- kilka starych, wycofanych ze służby misja u brzegów
rzeniowe atomowe okręty podwodne typu cy ton. Inwestycje w okręty i barki jednostek, a od Ukrainy niewykoń- Afryki jest okazją
Shang (Typ 093), wzorowali się na typie desantowe wiążą się z kilkudziesię- czony posowiecki okręt typu Admi- do zaprezentowa-
Victor III. Zaś projekt 955 (Borej) stał się cioletnim konfliktem o Tajwan. rał Kuźniecow oraz nadali mu imię nia rosnącej
potęgi morskiej
bazą dla typu Jin (Typ 094), nosiciela poci- Rządzący w Pekinie komuniści uwa- siedemnastowiecznego zdobywcy Chin.
sków balistycznych. żają wyspę, która stała się ostatnim Tajwanu – „Shi Lang”. Gdyby wy-
bastionem zwolenników Czang paliły zapowiedzi z końca lat osiem-
PRESTIŻOWY LOTNISKOWIEC Kaj-szeka, za zbuntowaną prowin- dziesiątych, chiński lotniskowiec
Równolegle z okrętami atomowymi uno- cję. Grożą jej inwazją, jeśli wyspia- byłby już w służbie. Skoro nie jest,
wocześniali flotyllę konwencjonalnych jed- rze zdecydowaliby się ogłosić nie- to widocznie politycy w Pekinie da-
nostek podwodnych. Do służby weszły okrę- podległość. ją priorytet atomowym okrętom
ty typów Song (Typ 039/039G) i Yuan (Typ W ubiegłym roku przedstawiciele podwodnym. Wychodzą ze słuszne-
041). W Pekinie nie zapomniano o siłach władz chińskich ponownie oficjal- go przekonania, że to skrywające
przybrzeżnych. Dlatego kontynuowano bu- nie potwierdzili, że mają własny się w głębinach jednostki z pociska-
dowę małych jednostek, takich jak ścigacze plan budowy lotniskowca. O takiej mi balistycznymi uzbrojonymi
rakietowe typu Hubei (Typ 022). możliwości informowali też repre- w głowice nuklearne zmienią strate-
Chińczycy zwiększyli też po 1990 roku zentanci Departamentu Obrony giczną pozycję kraju. Niebawem
potencjał desantowy, budując okręty mogą- USA. Nie ma żadnych danych doty- Chiny będą dysponowały podobnym

46 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

FOT. US NAVY (2)

Dość trudno jest określić, ile faktycznie jednostek ma chińska flota. Tamtejsi wojsko-
wi nie ujawniają informacji o wejściu do służby nowych okrętów i wycofaniu starych.

Chińskie okręty
Duże desantowce
 10 typu Yuting II (072 III)
 10 typu Yuting (typ 072 II)
 7 typu Yukan (Typ 072)
Niszczyciele
 10 typu Luda (Typ
051/051D/051Z)
 4 typu Luda III
((Typ 051DT/051G/051GIII)
 4 typu Sowriemiennyj I/II
 2 typu Luzhou (Typ 051C)
 2 typu Luyang (Typ 052B)
 2 typu Luyang II (Typ 052C)
 2 typu Luhu (Typ 052)
 1 typu Buhai (Typ 051B)
Fregaty
 25 typu Jianghu I/V (Typ 053H)
 10 typu Jiangwei II (Typ 053H3)
 4 typu Jiangwei (Typ 053H2G)
 4 typu Jangkai II (Typ 054A)
 2 typu Jiangkai (Typ 054)
 2 typu Jianghu III (Typ 053H2)
 1 typu Jianghu II (053)
Atomowe okręty
podwodne
 4 typu Han (Typ 091/091G)
 2 typu Shang (Typ 093)
 1 typu Jin (Typ 094) (trzy następ-
ne zwodowane)
 1 typu Xia (typ 092)
Konwencjonalne okręty
podwodne
 19 typu Ming (Typ 035)
 13 typu Song (Typ 039/039G)
 12 typu Kilo I/II
 7 typu Romeo (Typ 033)
 1 typu Yuan (Typ 041) (jeden
w budowie, następny w planach)
 1 typu Golf (Typ 031)
 1 typu zmodernizowany Romeo
(Typ 033G)

potencjałem jak Francja i Wielka Brytania.
Eksperci oceniają jednak, że mimo znaczą-
cych osiągnięć kraj potrzebuje co najmniej
kilkunastu lat, by jego siły morskie stały się
w pełni nowoczesne.
SIŁA TRZECH FLOT
Niemal od początku istnienia marynarka
wojenna Chińskiej Republiki Ludowej jest
podzielona na trzy floty: Północną z dowódz-
twem w Qingdao, Wschodnią, której do-
wództwo znajduje się w Ningbo i Południową
z dowództwem w Zhanjiang. Ogółem mary-
narka wojenna wykorzystuje ponad 80 baz
morskich i lotniczych. Przed kilku laty poja-
wiła się informacja, że Chińczycy chcieliby
mieć bazy w rejonie Oceanu Indyjskiego.
Dość trudno jest określić, ile faktycznie
jednostek ma chińska flota. Informacje
o wejściu do służby nowych okrętów i wy-
cofaniu starych nie są ujawniane, lub są
z dużym opóźnieniem. Można przyjąć, że
marynarka wojenna ChRL używa około 75
niszczycieli i fregat. W linii pozostaje przy-
najmniej 60 okrętów podwodnych, w tym
kilka z napędem atomowym. Do tego do-
chodzi około 250 małych jednostek rakieto-
wych i patrolowych. Podobna jest też liczba
okrętów i barek desantowych. Natomiast
stosunkowo mało mają Chińczycy jednostek
przeciwminowych – około 30.
Integralną częścią marynarki wojennej
jest lotnictwo morskie, które ma 800 samo-
lotów i śmigłowców. Do najnowszych należą
Su-30 Mk2, a do najstarszych bombowce
H-5, lokalna kopia Ił-28. W lotnictwie mor-
skim dominują maszyny przestarzałych kon-
strukcji, ustępujące konstrukcjom amery-
kańskim, europejskim czy rosyjskim. Zmia-
na tego stanu rzeczy wymaga dużych inwe-
stycji. W 1957 roku, gdy przywódcy komu-
nistycznych Chin doszli do wniosku, że nie
uda się inwazja na Tajwan, rozwiązali pie-
chotę morską. Odtworzyli ją w 1979 roku.
Obecnie są to dwie brygady desantowe, po
sześć tysięcy żołnierzy wyposażonych
w lekkie czołgi oraz bojowe wozy piechoty
i transportery opancerzone. Marynarka wo-
jenna ma też jednostki obrony wybrzeża.
Dysponują one wyrzutniami pocisków zie-
mia–woda oraz artylerią lufową.
W ostatnich dwóch dekadach we flocie
chińskiej zaszły wielkie zmiany. Zreduko-
wano personel – teraz to 250 tysięcy mary-
narzy – a jednocześnie zwrócono większą
uwagę na jego wyszkolenie. Zmniejszono
też liczbę jednostek pływających, których
w końcu lat osiemdziesiątych było prawie
dwa tysiące, choć część wycofanych okrę-
tów zachowano w rezerwie. Mimo pewnych
niedostatków chińska flota jest trzecią siłą
morską na świecie, po marynarkach wojen-
nych USA i Rosji. 

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 47

 R O S J A
Na wsch dzie  bez zmian?
MARCIN KACZMARSKI
Manewry przy kurku
Od kilku lat początek roku przynosi konflikt gazowy Rosji z jej dwoma
najważniejszymi krajami tranzytowymi – Białorusią i Ukrainą.
Kreml nie wywiera presji na oba państwa naraz.
W
styczniu kryzys osiągnął nie-
spotykany wcześniej poziom.
Rosja najpierw wstrzymała do-
stawy gazu dla Ukrainy,
a 7 stycznia całkowicie odcięła przesył gazu
przez ten kraj do klientów w Unii Europejskiej.
Oficjalnym powodem sporu Moskwy z Kijo-
wem jest brak kontraktu na 2009 rok i związany
z tym brak porozumienia co do ceny, jaką Ukra-
ina ma płacić za paliwo, a Rosja za jego tranzyt.
Jednak nie kwestie ekonomiczne są główną przy-
czyną obecnego konfliktu. W chwili objęcia wła-
dzy przez Władimira Putina większość rosyj-
skiego eksportu ropy i gazu do największych
klientów w Europie Zachodniej szła rurociągami
przez Ukrainę i Białoruś. Odkąd eksport surow-
ców energetycznych stał się źródłem odbudowy
gospodarczej i jednym ze sposobów służących
odrodzeniu pozycji mocarstwowej Rosji, Mo-
skwa szukała możliwości uniezależnienia się
od państw pośredniczących.
W przypadku ropy naftowej już się to czę-
ściowo powiodło: powstał Bałtycki System Ru-
rociągowy (BTS), który spowodował zwięk-
szenie eksportu rosyjskiej ropy drogą morską.
48 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
FOT. WWW.SXC.HU
Planowana jest też budowa systemu BTS-2
– mającego uzupełnić i częściowo zastąpić ro-
pociąg „Przyjaźń” biegnący przez Białoruś
i Polskę – oraz ropociągu Burgas–Aleksandru-
polis (Bułgaria–Grecja), który, omijając cieśni-
ny czarnomorskie, również pozwoliłby Rosji
zwiększyć eksport ropy.
Jednak większe znaczenie ma dla Moskwy
ominięcie państw tranzytowych w eksporcie
gazu. W przeciwieństwie do ropy, którą łatwo
przetransportować drogą morską (tankowca-
mi), gaz ziemny musi być przesyłany rurocią-
gami. Istnieje wprawdzie możliwość przewo-
żenia gazu skroplonego (LNG) specjalnymi
statkami, jednak Rosja taką technologią nie
dysponuje. Tym samym eksport gazu uzależ-
niony jest od istniejącej infrastruktury, a jedno-
cześnie na trwałe wiąże ze sobą kraje produ-
centów oraz konsumentów.
Obecnie głównymi klientami rosyjskiego
przemysłu gazowego są państwa europejskie
oraz kraje WNP – gros gazu płynie na zachód
i w perspektywie 10–15 lat ta sytuacja się nie
zmieni. Mimo powtarzanych przez Kreml
gróźb przekierowania eksportu gazu do Azji,
rosyjskie plany zakładają budowę nowych ga-
zociągów do państw europejskich oraz prze-
znaczenie kolejnych złóż (jamajskiego czy
sztokmanowskiego położonego na szelfie kon-
tynentalnym) na eksport do Europy. Najbar-
dziej opłaca się sprzedawać gaz państwom
unijnym, ponieważ oferują najwyższe ceny.
Rosja od kilku lat stara się przekonać Unię
Europejską, że najlepszym rozwiązaniem pro-
blemu bezpieczeństwa dostaw jest połączenie
się z największymi klientami w Europie bezpo-
średnimi gazociągami. Realizacji tego celu ma
służyć budowa Gazociągu Północnego (Nord-
stream) do Niemiec biegnącego po dnie Bałty-
ku oraz budowa Gazociągu Południowego
(Southstream) do Europy Południowej. Dzięki
obu rurom Kreml zyskiwałby trwały rynek od-
biorców gazu (kosztami obu inwestycji dzielił-
by się z państwami unijnymi, przez co nie móg-
łby zrezygnować z wykorzystania raz zbudowa-
nych gazociągów) oraz zwiększał wpływy poli-
tyczne wśród państw europejskich.
Nie będzie to automatycznie oznaczać jed-
nostronnego uzależnienia Europy od rosyjskiego
gazu, bo Moskwa stanie się w równym stopniu
uzależniona od konieczności sprzedaży swojego
surowca. Jednak zacieśnienie więzi gazowych
spowoduje trwałe powiązanie interesów Rosji
i Unii Europejskiej, co znacząco ograniczy auto-
nomię polityki zewnętrznej UE, zwłaszcza w sfe-
rze uznawanej przez Rosję za obszar jej żywot-
nych interesów, czyli w przestrzeni poradziec-
kiej. Model relacji rosyjsko-europejskich będzie
tym samym zbliżał się do stosunków amerykań-
sko-chińskich, w których swoboda polityki Wa-
szyngtonu wobec Państwa Środka jest ograni-
czona silnymi więziami ekonomicznymi.
Zmniejszenie rosyjskiej zależności od
państw tranzytowych pozwoli Rosji na za-
ostrzenie polityki wobec tych krajów. Obecnie
Kreml stosuje metodę wywierania presji albo
na Białoruś, albo na Ukrainę, nigdy na oba
państwa naraz. Tranzyt gazu i ropy pozostaje
dla Mińska i Kijowa jednym z nielicznych spo-
sobów równoważenia rosyjskiego potencjału
w relacjach dwustronnych z Moskwą. 
Więcej na ten temat czytaj na stronie 54
WIZYTÓWKA
MARCIN KACZMARSKI
Analityk Ośrodka Studiów
Wschodnich, pracuje
również w Instytucie Stosun-
ków Międzynarodowych Uniwersytetu War-
szawskiego, autor ksiażki „Rosja na rozdrożu”.
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

M i l i t a r i a
REPUBLIKA KOREI

Przycięte skrzydła
26 grudnia firma Korea
Aerospace Indu-
stries podpisała umowę
z tamtejszą agencją uzbroje-
nia na opracowanie – na ba-
zie jedynego produkowanego
seryjnie naddźwiękowego
(osiąga prędkość 1,4 macha)
samolotu szkolno-bojowego
T-50 Golden Eagle (złoty orzeł)
– lekkiej maszyny bojowej.
Pierwszy FA-50 ma być goto-
wy do 2012 roku. Koszt kon-
traktu to około 400 miliardów
wonów (305 milionów dola-
rów). Koreański resort obrony
wyraził wstępne zaintereso-
wanie nabyciem około 60 FA-
50, z których pierwsze miały-
by wejść do służby w 2013 ro-
HOLANDIA
ku. Szacuje się, że tamtejsze
siły powietrzne potrzebują na-
wet 150 maszyn, które zastą-
pią leciwe szturmowce A-37
oraz nie najmłodsze myśliwce
F-4 i F-5. Program FA-50 jest
opóźniony o kilka lat ze wzglę-
du na problemy we współpra-
cy z firmą Lockheed Martin,
z którą Koreańczycy koopero-
wali przy T-50. Amerykanie
wykorzystali zapis w porozu-
mieniu blokujący użycie w tym
samolocie rozwiązań techno-
logicznych wywodzących się
spoza USA. Jest też w nim za-
strzeżenie, że Złoty Orzeł nie
może mieć lepszych zdolno-
ści niż południowokoreańskie
F-16. (WRT) 

Platformy
USA

Łowcy rakiet
FOT. MDA

FOT. DUTCH ARMY

KOLEJNE OKRĘTY WOJENNE US NAVY
WYPOSAŻONE W SYSTEM AEGIS
ZOSTANĄ PRZYSTOSOWANE DO ZWAL-
CZANIA RAKIET BALISTYCZNYCH. Zaj-
mująca się tymi kwestiami w koncernie
Lockheed Martin wiceprezes Lisa Callan
powiedziała mediom, że będą to krążow-
nik i dwa niszczyciele należące do Floty
Atlantyku. Natomiast według Agencji
Obrony Rakietowej trwają ciągle dysku-
sje z marynarką wojenną o modernizacji
dwóch do czterech jednostek. Już wcześ-
niej Amerykanie przystosowali do zwal-
czania rakiet balistycznych 18 okrętów:
trzy krążowniki i 15 niszczycieli. Aż 16
z nich należy do Floty Pacyfiku. Koszt
modernizacji jednej jednostki wynosi
10–12 milionów dolarów. (WR) 
Dążąc do zwiększania zdol-
ności obrony powietrznej
bliskiego zasięgu, holender-
skie wojska lądowe posta-
nowiły zamontować na po-
jazdach wyrzutnie rakiet
Stinger i zastąpić nimi ze-
stawy naramienne. Zdecydo-
wano się na dwie różne plat-
formy. Jedna z baterii będzie
miała 18 wyrzutni, każda
z czterema Stingerami mon-
towanymi na lekkich samo-
chodach pancernych Fennek.
W drugiej będzie tyle samo
wyrzutni, ale na terenowych
mercedesach. Każda z bate-
rii będzie miała też własne ra-
dary, by mogła działać samo-
dzielnie. (W) 

Rezygnacja z Raptora
INDIE

Zamiana
Rząd indyjski wybrał firmę Boe-
ing na dostawcę ośmiu morskich
samolotów patrolowych dla ma-
rynarki wojennej. Będzie to wa-
riant zamówionego przez amery-
kańską flotę odrzutowca P-8A
Posejdon. Producent ma dostar-
czyć Indiom pierwszy P-8I w cza-
sie 48 miesięcy od podpisania
kontraktu, a pozostałą siódemkę
– do 2015 roku. Umowa o warto-
ści 2,1 miliarda dolarów zawiera
opcję podwojenia liczby zamó-
wionych maszyn. P-8I zastąpią
w indyjskim lotnictwie morskim
rosyjskie Tu-142M. Będą uzbrojo-
ne w pociski Harpoon, torpedy
i bomby głębinowe. (WW) 
JAPONIA
Tokio rozważa alternatywę
dla samolotów bojowych F-22.
W końcu grudnia w japoń-
skich mediach pojawiła się
informacja, że kraj ten zrezygnuje
ze starań o najnowocześniejsze
amerykańskie samoloty bojowe
F-22 Raptor. Wiąże się to z praw-
dopodobnym zakończeniem ich
zamawiania przez nową admini-
strację prezydencką. Japończycy
byli zainteresowani nabyciem tych
maszyn jako następców używa-
nych obecnie F-15. Jednak Amery-
kanie nie kwapili się z tym, nie
chcąc ujawnić swych najnowszych
technologii. W angloję-
zycznej wersji
dziennika
„Yomiuri Shim-
bun” napisano, że
jako alternatywa dla
F-22 brane są pod uwagę trzy
konstrukcje – Eurofighter
Typhoon oraz dwa samolo-
ty amerykańskie, F-35
Lightning II i F-15FX, najnowsza
wersja „piętnastek”. (TED) 

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 49

 L O T N I C T W O
Rydwany ognia
PAWEŁ HENSKI
Dla każdego amerykańskiego żołnierza słowo
„gunship” oznacza wsparcie z powietrza, które
siłą ognia potrafi zamienić wszystko w proch.
D
owództwo Operacji Specjalnych Sił
Powietrznych (Air Force Special
Operations Command – AFSOC)
planuje odmłodzić flotę latających
kanonierek – gunshipów. Następcą groźnych
bliźniaków AC-130H Spectre i AC-130U
Spooky ma zostać Alenia AC-27J Stinger II.
Gunshipy – artyleria zamontowana na samo-
lotach transportowych – budzą paniczny strach
wśród wrogów amerykańskich GI od czasu woj-
ny wietnamskiej. Dziś lotnictwo sił specjalnych
ma osiem samolotów AC-130H Spectre i sie-
demnaście AC-130U Spooky. W każdym
z AC-130U ma to samo imponujące uzbrojenie:
pięciolufowe działko Gatling GAU-12 kalibru
25 milimetrów (starsze Spectre mają po dwa
działka kalibru 20 milimetrów M61A1 Vulcan
lub Gatling), armatę Bofors L60 kalibru 40 mili-
metrów oraz haubicę M-102 kalibru 105 milime-
50 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
trów. Wszystkie, zamontowane na lewej burcie
samolotu, mogą razić cele na ziemi w dzień
i w nocy, także w niesprzyjających warunkach.
DESZCZ ŚMIERCI
Zasięg pokładowej artylerii wynosi od sied-
miu kilometrów (Bofors L60) do dwunastu
(GAU-12, M-102). Technika ostrzału polega na
tym, że samolot krąży nad celem niczym dra-
pieżny ptak, położony na skrzydło uzbrojoną
stroną, tak by cel zawsze pozostawał w polu ra-
żenia. Siła uderzenia gunshipów, oprócz kalibru
używanych dział, wynika z ich szybkostrzelno-
ści. Po naciśnięciu spustu na ziemię w ciągu kil-
ku sekund spada deszcz ognia i stali. Działko 25
milimetrów Gatlinga może wystrzelić od 3600
do 4200 pocisków na minutę, armata Boforsa
– 120 pocisków na minutę, a haubica od trzech
do dziesięciu pocisków na minutę. Większość
ruchomych celów niszczy dwu–trzysekundowa
salwa. Ostrzał dwu–trzyminutowy zamieni bu-
dynek w kupę gruzu.
Z racji takich możliwości wszystkie gunshipy
są intensywnie eksploatowane, głównie w Afga-
nistanie. AFCOS robi co może, by je unowocze-
śniać. Jest to coraz trudniejsze, szczególnie
w przypadku AC-130H, które weszły do służby
na początku lat siedemdziesiątych ubiegłego wie-
ku. AC-130U są młodsze, jednak służą już ponad
18 lat. Za najważniejsze uważa się ujednolicenie
i uproszczenie uzbrojenia w obydwu typach ma-
szyn. AFSOC planuje zastąpić działka Vulcan
i Gatling działkami 30 milimetrów Mk44 Bush-
master II. Ważą się też losy haubicy M-102, bo
wychodzi ona właśnie z użycia w Wojskach Lą-
dowych. Rozważano zastąpienie jej moździe-
rzem kalibru 120 milimetrów. Dwanaście AC-
130U ma otrzymać wielospektralny system celo-
wania na podstawie wartego 80 milionów dola-
rów kontraktu na wyposażenie gunshipów w no-
we czujniki (Gunhip Multi-Spectral Sensor).
Kluczową częścią systemu jest pracująca w pod-
czerwieni kolorowa kamera, użyta w nowych
śmigłowcach piechoty morskiej AH-1Z Viper.

Obecnie lotnictwo sił specjalnych dysponu-
je ośmioma samolotami AC-130H SPECTRE
I SIEDEMNASTOMA AC-130U SPOOKY.
Jednak nowe uzbrojenie i systemy pokładowe
nie odmłodzą samych płatowców. Wydawało się,
że następcą starych gunshipów zostanie Hercules
w najnowszej wersji, czyli C-130J Super Hercu-
les. AFSOC ma już sześć takich maszyn, które
jako EC-130J Commando Solo wypełniają zda-
nia związane z wojną psychologiczną.
Wraz ze zwycięstwem Alenii C-27J Spartan
w przetargu na wspólny samolot transportowy
dla armii i sił powietrznych (Joint Cargo Aircraft
– JCA) pojawił się pomysł utworzenia floty mi-
nigunshipów – opartych na średnim, dwusilniko-
wym samolocie transportowym. Opracowany
został wspólnie przez Alenię i Lockheeda Marti-
na na bazie transportowej Alenii G.222, którą
miał zastąpić. Po wycofaniu się Lockheeda kon-
sorcjum tworzą obecnie, obok Alenii, firmy L-3
Communications oraz Boeing. C-27J wykorzy-
stuje te same co C-130J silniki oraz ma podobną
do Herculesa cyfrową awionikę (glass cockpit).
Najważniejsze jest to, że C-27J ma przedział
ładunkowy o zbliżonym do Herculesa przekroju
oraz o równie wytrzymałej podłodze. W ten spo-
sób oba samoloty będą mogły się uzupełniać.
Bez żadnych modyfikacji do Spartana zmieści
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
się Humvee, a nawet transporter opancerzony
M113. Samolot może pomieścić 60 żołnierzy,
46 skoczków spadochronowych lub 36 noszy.
W amerykańskich siłach powietrznych oraz lot-
nictwie armijnym Spartan zastąpi takie samoloty
jak C-23 Sherpa, C-12 Huron oraz C-26 Metro-
liner. Oba rodzaje sił zainteresowane są kupnem
w sumie około 150 samolotów.
MNIEJSZY NIE ZNACZY GORSZY
Pod koniec 2008 roku AFSOC dostało zielone
światło z Pentagonu na zakup szesnastu samolo-
tów Alenia AC-27J Stinger II (program AC-X
Gunship Lite). Pierwsza z kupionych maszyn ma
znaleźć się w jego wyposażeniu w 2011 roku,
ostatnia – w 2016. Cena jednego AC-27J to 60,6
miliona dolarów, z czego około 30 milionów
kosztuje uzbrojenie i wyposażenie samolotu. Na-
zwa „Stinger II” została nadana na cześć używa-
nych w wojnie wietnamskiej jako gunshipów sa-
molotów Fairchild AC-119K Stinger.
Generał brygady Bradley Heitold, dyrektor
AFSOC do spraw planowania, programów i za-
kupów, ogłosił, że AC-27J będzie uzbrojony za-
równo w działko 30 milimetrów, jak i 40 mili-
FOT. USAF
metrów, oraz że będzie miał możliwość przeno-
szenia najnowszych broni typu „stand off”, na
przykład bomb szybujących z głowicą napro-
wadzaną akustycznie GBU-44/B Viper Strike.
W październiku jeden C-27A Spartan, należą-
cy do Departamentu Stanu, został przekazany
do bazy Eglin na Florydzie, gdzie w laborato-
rium badawczym sił powietrznych jest testowa-
ny pod kątem zdolności do adaptacji burtowych
działek różnego kalibru.
AC-27J wydaje się idealnym następcą Hercu-
lesów. Napędzany jest dwoma nowoczesnymi
silnikami Rolls-Royce Allison AE2100-D2
o mocy 3460 kilowatów każdy. Ma ładowność
11,5 tony – wystarczającą jak na potrzeby gun-
shipa – i jednocześnie bardzo dobre osiągi: pręd-
kość przelotową rzędu 600 kilometrów na godzi-
nę, zasięg z pełnym ładunkiem 4260 kilometrów,
zasięg maksymalny 5926 kilometrów oraz pułap
operacyjny 9144 metrów. Samolot odznacza się
bardzo dobrą manewrowością w powietrzu, a do
startu i lądowania zwykle wystarczy mu pas dłu-
gości 500 metrów. Nadaje się do operowania
z małych lotnisk oraz prowadzenia skrytych dzia-
łań, czyli misji typowych dla AFSOC. 
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 51
 M E L D U N E K

KOSOWO

Ostrzeżenie

FOT. KFOR
NADAL NAJNIEBEZPIECZNIEJSZYM MIEJSCEM W KOSOWIE POZOSTAJE KOSOVSKA MITROVICA, którą zamieszkują zwaśnione społeczności,
albańska i serbska. 30 grudnia w mieście zrobiło się niespokojnie. Rannych zostało kilka osób. Dowódca francuskich wojsk w ramach sił poko-
jowych NATO w Kosowie (KFOR) generał brygady Michel Yakovleff ostrzegł 9 stycznia, że ostatnie akty przemocy mogą przerodzić się w większy
konflikt, który rozszerzy się poza granice miasta. Przestrzegł też organizatorów potencjalnych zamieszek: „Moi ludzie nie boją się, więc jeśli gru-
py te chcą walki, będą ją miały”. (WW) 

Troska o arsenał
 Kapitan GRZEGORZ KALICIAK Niektórzy członkowie NATO wyrazili zaniepokojenie wypowiedziami przedstawicieli
 Kapitan FRANCISZEK KSIĄŻEK Stanów Zjednoczonych o wycofaniu ładunków taktycznych z Europy
 Starszy szeregowy USA. „Obecność amerykań-
PIOTR MAŁACHOWSKI skiej broni nuklearnej w Euro-
 Komandor porucznik PIOTR NIEĆ pie pozostaje filarem jedności
NATO”, napisano w raporcie
 Chorąży sztabowy zespołu eksperckiego, o któ-
KRZYSZTOF OCHMAŃSKI
rym poinformował 9 stycznia
 Kapitan MIROSŁAW ORZESZEK dziennik „Washington Post”.
 Podporucznik JANUSZ PAJĄK Zespół ten, pod przewodni-
Uwaga! Na jednym kuponie można wskazać tylko jednego kandydata!

 Generał brygady MIROSŁAW RÓŻAŃSKI ctwem byłego sekretarza obro-

ny Jamesa R. Schlesingera,
 Pułkownik pilot ROŚCISŁAW STEPANIUK Taktyczna
powołał obecny szef Pentago-
FOT. USAF

 Pułkownik ANATOL TICHONIUK bomba

nu Robert Gates. Autorzy ra-
 .................................................................. portu wspomnieli, że część so-
juszników zaniepokoiły wy-
Prosimy o nadsyłanie kuponów do 10 marca powiedzi przedstawicieli USA
na adres: Redakcja Wojskowa z siedzibą o możliwości wycofania ła-
w Warszawie, Al. Jerozolimskie 97, dunków taktycznych ze Stare-
00-909 Warszawa, z dopiskiem „Buzdygany”. go Kontynentu.
Kupon można pobrać również ze strony „Dopóki członkowie NA-
www.polska-zbrojna.pl. i wysłać na adres: TO polegają na amerykańskiej
aaron.welman@redakcjawojskowa.pl. broni nuklearnej jako środku
odstraszającym i dopóki sami
W przypadku dopisania do listy swojego kandydata mają samoloty o podwójnym
prosimy do kuponu dołączyć krótkie uzasadnienie zastosowaniu w ramach włas-
nego potencjału odstraszają-
cego, dopóty nie należy po-
dejmować żadnych działań
zmierzających do usunięcia tej
broni bez dogłębnych i roz-
ważnych konsultacji”, ocenili
eksperci, którzy zaapelowali
również o modernizację gło-
wic nuklearnych na pociskach
samosterujących wystrzeliwa-
nych z powietrza i spod wody,
bo mają one „znaczenie poli-
tyczne”. Przypomnieli, że gło-
jądrowa B-61
wice były skutecznym środ-
kiem odstraszania w ostatniej
fazie zimnej wojny.
Niedawno Rada Obrony Bo-
gactw Naturalnych, która spe-
cjalizuje się w kwestiach nu-
klearnych, podała, że około
400 amerykańskich bomb
B-61 znajduje się w kilku pań-
stwach NATO, w tym w Niem-
czech, Turcji, Wielkiej Brytanii
i we Włoszech. (TED) 

52 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

Marsz na Gazę także meczety, obozy uchodź-

ców i szkoły (w tym wybudowa-
ne przez ONZ). Według Izraela,
R Y K O S Z E T E M

Świat protestuje przeciw wojnie, ale szans na rozejm
wciąż nie widać.
IZRAEL–PALESTYNA. „Izra-
el jest bliski osiągnięcia swych
celów w wojnie w Strefie Gazy,
mimo to ofensywa przeciw Ha-
masowi będzie wciąż kontynu-
owana”, stwierdził premier
Izraela Ehud Olmert. Palesty-
na również nie zamierza mówić
o pokoju, chyba że siły inwa-
zyjne wycofają się poza grani-
ce Strefy Gazy.
Izraelscy żołnierze wspierani
przez kolumnę czołgów i śmi-
głowce wciąż kierują się w stronę
miasta Gaza. Północne oddziały
walczą z Hamasem w Beit
Cios w sieć
PAKISTAN. Przedstawiciel ame-
rykańskich służb ujawnił, że w Po-
łudniowym Waziristanie zabito
Kenijczyka Usamę al-Kiniego,
uchodzącego za wojskowego
przywódcę Al-Kaidy w Pakista-
nie. Wraz z nim zginął jego
najbliższy współpracownik szejk
Ahmed Salim Swedan. Według
nieoficjalnych informacji ponieśli
Lahiya, Beit Hanoun i Jabaliyi.
Jeśli zostaną one zajęte, stolica
Strefy Gazy będzie całkowicie
otoczona, gdyż wojska izraelskie
nadchodzące z południa dotarły
na jej obrzeża, a wody są kontro-
lowane przez marynarkę wojen-
ną. Walki prowadzone są rów-
nież w południowej części regio-
nu w okolicy Khan Younis.
Nocami aż do wczesnych go-
dzin rannych Strefa Gazy jest
nieustannie bombardowana.
Przez ostatnie kilka dni znisz-
czono ponad 130 strategicznych
celów. Wśród nich znalazły się
Nowe siły
Amerykanie staną
na czele sił mających
zwalczać piratów.
SOMALIA. Amerykanie zapo-
wiedzieli w ubiegłym tygodniu,
że staną na czele nowych między-
narodowych sił Combined Task
Force 151 mających zwalczać pi-
FOT. USDOD
obiekty te były bazami Hamasu.
Ponadto żołnierzom izraelskim
trudno jest zidentyfikować bo-
jowników, gdyż nie noszą mun-
durów i wykorzystują cywilów
jako żywe tarcze.
W wielu miastach europejskich
(między innymi w Londynie, Pa-
ryżu, Berlinie) organizowane są
wielotysięczne manifestacje
przeciwko wojnie w Strefie Ga-
zy, będące jednocześnie wyra-
zem solidarności z Palestyńczy-
kami. Ostatnia z nich odbyła się
w niedzielę w Brukseli. Ulicami
miasta przeszło 20 tysięcy osób.
Od początku izraelskiej operacji
„Płynny ołów” zginęło już ponad
850 Palestyńczyków. (AWEL) 
Partnerzy
GRUZJA–USA. Szefowie dyplo-
macji Gruzji, Grigola Waszadze,
i Stanów Zjednoczonych, Condole-
ezza Rice, podpisali porozumienie
o partnerstwie strategicznym. Ma
ono wzmocnić współpracę,
zwłaszcza w dziedzinie obrony.
Obejmuje też kwestie bezpieczeń-
stwa energetycznego, handlu,
wzmocnienia gruzińskich instytu-
cji demokratycznych, jak również
wymiany kulturalnej. „Stany Zjed-
noczone wspierają suwerenność
oraz integralność terytorialną Gru-
zji i będą je wspierać zawsze”,
podkreśliła Rice. (W) 
Rozmowy o tarczy
INDIE. Brytyjski dziennik
„Financial Times” poinformował
9 stycznia, że władze indyjskie
przeprowadziły wstępne rozmowy
z USA dotyczące zakupu systemów
obrony antyrakietowej. Powołując
się na amerykańską ambasadę
w Delhi, gazeta podała, iż trwające
od dłuższego czasu negocjacje
osiągnęły poziom dyskusji nauko-
wo-technicznych. Indyjscy eksperci
z Defence Research Development

śmierć 1 stycznia od pocisków ratów na wodach wokół Rogu Organisation obejrzeli zarówno sy-
wystrzelonych z bezzałogowca Afryki. Ich dowódcą będzie mulacje komputerowe prezentują-
należącego do Centralnej Agencji kontradmirał Terence McKnight ce możliwości systemu, jak
Wywiadowczej, które trafiły (na zdjęciu). Dowództwo V Floty i Czerwonym oraz Oceanie Indyj- i uczestniczyli w jego testach. Jed-
w budynek w regionie Karikot. w Manamie podało, że siły te skim do 480 mil morskich od nocześnie od dwóch lat Indie pro-
Obydwaj terroryści znajdowali się osiągną pełną gotowość operacyj- brzegu. wadzą własne prace nad obroną
na liście najbardziej niebezpiecz- ną w połowie stycznia. Szacuje się, że aby skutecznie antyrakietową. Wpływ ma na to
nych osób poszukiwanych przez W misji ma uczestniczyć ponad prowadzić taki dozór, potrzeba fakt, że dwaj ich sąsiedzi, Chiny
Federalne Biuro Śledcze. Usama 20 państw, ale nie wymieniono około 60 jednostek, czyli niemal i Pakistan, dysponują rakietami ba-
al-Kini był zamieszany w zama- ich z nazwy. Rzecznik CTF 151 trzy razy więcej, niż mają mieć listycznymi z bronią jądrową. (WR) 
chy na amerykańskie ambasady komandor Jane Campbell przy- nowe siły. Działania na rzecz li-
Kenii i Tanzanii w 1998 roku,
a ostatnio podejrzewano go
pomniała, że somalijscy piraci
działają na większym obszarze
kwidacji piractwa zapowiedział
też nowy prezydent pół autono- Sukces
o przygotowanie wrześniowego niż Morze Śródziemne. Okręty micznego somalijskiego regionu SRI LANKA. W końcu ubiegłe-
zamachu na hotel Marriott w Isla- mają prowadzić patrole w Zatoce Puntland Abdirahman Moha- go tygodnia lankijskie siły rządowe
mabadzie. (TW)  Adeńskiej, morzach Arabskim med Farole. (W)  odnotowały kolejny po zdobyciu Ki-
lonoczi sukces w wojnie z party-
zantką tamilskich separatystów.
Wojsko zdobyło Elephant Pass,
Panu Pułkownikowi w st. spocz. Drogiemu Koledze strategiczny przesmyk łączący pół-
Antoniemu WITKOWSKIEMU pułkownikowi w st. spocz. wysep Dżafna z resztą kraju. Atak
byłemu redaktorowi naczelnemu „Przeglądu Antoniemu WITKOWSKIEMU przeprowadzono z Muhamalai
Wojsk Lądowych” oraz „Polski Zbrojnej”, redaktorowi naczelnemu „Głosu Weterana w kierunku południowym, zajmu-
najszczersze kondolencje i wyrazy ubolewania i Rezerwisty”, wyrazy szczerego współczucia jąc po drodze bazę tamilskich ty-
z powodu śmierci oraz głębokiego żalu z powodu śmierci grysów w Pallai. Rebelianci kontro-
ŻONY ŻONY lowali przesmyk od 2000 roku.
składają składają Odzsykanie Elephant Pass przez
pracownicy Redakcji Wojskowej. koleżanki i koledzy siły rządowe dało im kontrolę nad
z redakcji i rady redakcyjnej „GWiR”. strategiczną drogą A9. (TED) 

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 53


F E L I E T O N
ROMAN
KUŹNIAR
szef Zakładu Studiów
Strategicznych
w Instytucie Stosunków
Międzynarodowych UW
Jeśli Unia nie rozwiązuje jakiegoś problemu wskazywanego
jej przez polskich „biadaczy” natychmiast, z dnia na dzień,
bez chwili do namysłu i konsultacji, to oczywiście jest słaba
i godna naszej pogardy.
K
ryzys gazowy między Kijowem
a Moskwą dał części polskich
polityków i komentatorów szan-
sę powrotu do ich ulubionej gry.
Polega ona najpierw na doma-
ganiu się natychmiastowego i skutecznego dzia-
łania Unii Europejskiej, a następnie lamentowa-
niu, że Unia nic w tej sprawie nie robi, i wreszcie
wyszydzaniu, że jest ona jak zwykle niezdolna
do obrony interesów swoich członków.
Najlepsi w tej grze pod nazwą „dokopać Unii”
są z reguły ci, którzy sprzeciwiają się jej wzmoc-
nieniu, to znaczy wyposażeniu w lepsze środki
działania w stosunkach zewnętrznych, jak choć-
by te przewidziane w traktacie lizbońskim. Spe-
cjaliści od schadenfreude z powodu rzekomej
słabości Unii gotowi byli niegdyś umierać za nie-
udaną Niceę (słaby traktat reformujący z 2000
roku), a teraz przestrzegają nieustannie przed
„dyktatem” zbyt silnej Unii. Są obrońcami ana-
chronicznie pojmowanej suwerenności, sprzeci-
wiają się wprowadzeniu w Polsce wspólnej unij-
nej waluty oraz udają biadanie nad niemocą UE
i katastrofą, jaka czeka nas z tego powodu.
W medialno-politycznej histerii uprawianej
przez te same osoby od lat starannie abstrahuje
się od istoty problemu. Ważny jest pretekst do
wybrzydzania na Unię. W ten sposób ostatnią
odsłonę kryzysu gazowego między Rosją
a Ukrainą przedstawia się jako atak Moskwy,
przy użyciu „gazrurki”, jakżeby inaczej, na Eu-
ropę, która rzekomo zdana jest w tej sprawie na
łaskę i niełaskę groźnego Kremla. Rosja jaka jest,
każdy widzi. Jednak w danym przypadku było
bardziej niż oczywiste, że intencją Moskwy nie
było straszenie Europy. Nikt nie chciał zauwa-
żyć, że gaz (i ropa) płynęły nieprzerwanie z Ro-
sji do Europy, i to nawet w zwiększonej ilości,
wszystkimi innymi rurociągami, czy-
li tymi, które nie przebie-
gają przez
Ukrainę. Co
54 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
Powiększenie
Dokopać Unii
prawda, krótkotrwałe zablokowanie
kurków miało implikacje dla części kra-
jów europejskich, lecz owo zakręcenie
było możliwe także dlatego, że maga-
zyny tych państw były pełne rosyjskie-
go gazu, a zatem nikomu nie groziło za-
marznięcie. Owszem, w tej grze o gaz
był obecny czynnik polityczny i dlatego
należało udzielić wsparcia Ukrainie,
stronie słabszej. Ale Ukrainie nie moż-
na pomóc więcej, niż ona sama jest go-
towa zrobić dla swojej suwerenności.
Nie miejsce tu na długą listę zaniechań
Kijowa w tym zakresie.
Wreszcie, specjalistów od gry w „do-
kopać Unii” nie obchodzi wcale, czy
UE ma kompetencje do zajmowania się
danym problemem, i w tym przypadku
też nie wskazywali na to, co należałoby
zrobić, by ustał „gazowy szantaż Puti-
na”. Oczywiście, w tym biadaniu nad
niemocą Unii w podtekście krył się
wzór potężnej Ameryki. Często szy-
dercy z Europy są wielbicielami poli-
tyki i potęgi Stanów Zjednoczonych,
pokazując ją nam za wzór roz-
wiązywania problemów mię-
dzynarodowych: „Tak,
Ameryka, ta by sobie z
Rosją natychmiast po-
radziła”.
W MEDIALNEJ HISTERII ABSTRAHUJE SIĘ
OD ISTOTY PROBLEMU. WAŻNY
JEST PRETEKST DO WYBRZYDZANIA NA UNIĘ
Można domniemywać, że należałoby
się posłużyć wzorem „rozwiązania”
problemu irackiego. Inwazja umożliwi-
ła przecież Amerykanom położenie rę-
ki na bogatych złożach ropy naftowej.
Ale cóż, tej mizeroty Unii nie stać na ta-
ką stanowczość w zapewnianiu sobie
dostępu do złóż gazu. I tak, jeśli Unia
nie rozwiązuje jakiegoś problemu wska-
zywanego jej przez polskich „biadaczy”
natychmiast, z dnia na dzień, bez chwili
do namysłu i konsultacji, to oczywiście
jest słaba, podzielona, godna naszej po-
gardy lub politowania. I wszystko jed-
no, czy chodzi o usunięcie Rosjan
z Gruzji w trzy dni, zatrzymanie kon-
fliktu w Gazie w taki sposób, aby obie
strony były zadowolone, czy o przywró-
cenie dostaw gazu przez Ukrainę, nie-
zależnie od istoty problemu, czyli ceny
gazu i ceny jego tranzytu.
W oczach „zatroskanych” stanem
Unii ma ona być czarodziejską różdżką
albo jest niczym. Tertium non datur. 
 HORYZONTY
HORYZONTY
HORYZONTY HORYZONTY TOMASZ SZULEJKO
Zajmuje się
Redaktor działu ANNA DĄBROWSKA

tematyką społeczną
i szkoleniowa

Licencja
FOT. TOMASZ SZULEJKO

na wolność
NIE PASOWALI DO ROBOTNICZO-CHŁOPSKIEGO WZORCA
BOJOWNIKA O IDEAŁY SOCJALIZMU. ICH ZWIĄZEK MUSIAŁ ZAPRZESTAĆ
DZIAŁALNOŚĆ. MIMO TO DO DZIŚ PAMIĘĆ O NICH JEST ŻYWA.

D
ziewięćdziesiąt lat po wydarze-
niach przełomu lat 1918 i 1919
można poddać rzeczowej analizie
powstanie wielkopolskie, które dla
Polaków, a zwłaszcza Wielkopolan, ma szcze-
gólne znaczenie.
Historycy spierali się o to, jak zginął Fran-
ciszek Ratajczak, z którego okna przemawiał
do tłumów Ignacy Jan Paderewski. Samo po-
wstanie wielkopolskie natomiast przez wiele lat
było spychane na margines narodowych dzie-
jów. Być może dlatego, że nie wiązało się
z martyrologią. Innym powodem mógł być
pragmatyczny charakter przygotowań do insu-
rekcji. Budowanie struktur pozwalających wal-
czyć z niemiecką kolonizacją metodami ekono-
micznej konkurencji nie jest typowo polskim
sposobem działania. Sytuacja międzynarodowa
sprzyjała wydarzeniom, które szybko ogarnęły
całą dzielnicę zachodnią. „Akcja powstańcza
rozlała się na Wielkopolskę dzięki doskonale
rozwiniętej przez Polaków sieci telefonicznej.
Zanim Niemcy zorientowali się, co się dzieje,
i wyłączyli centralę, powstańcy przejęli inicja-
tywę. To fenomen tamtych czasów”, mówi
Marek Rezler, autor książki ,,Powstanie
Wielkopolskie 1918–1919”.

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 55

 P O W R Ó T
PUNKT WERBUNKOWY do wojska powstańczego jest oblegany
przez ochotników.
Powstanie traktowano w kategoriach lokal-
nego zrywu. Faktycznie Wielkopolanie za-
angażowali się w walkę o niepodległość Pol-
ski od 1794 roku po rok 1921. Poznaniacy
w 1806 roku sami wyparli Prusaków. Z ko-
lei podczas wojny polsko-bolszewickiej żoł-
nierze ,,żelaznych pułków poznańskich” po-
wstrzymywali nawałę ze wschodu i wykrwa-
wiali się w kontrofensywie znad Wieprza.
Kresowiacy z Poznania wsławili się też
w obronie Lwowa.
Poznaniacy nie potrafili jedynie chwalić
się osiągnięciami. Zabrakło literatów, którzy
opisaliby czyn niepodległościowy. Przez
dziesięciolecia niełatwo było otwarcie mó-
wić o powstańczym etosie. Z przyczyn poli-
tycznych zryw ten nie zajmował należnego
miejsca w dyskursie politycznym w II Rze-
czypospolitej. Porozumienie między działa-
czami endecko-chadeckimi z ziem zaboru
pruskiego i politykami skupionymi wokół
Józefa Piłsudskiego było trudne. W czasie
II wojny światowej wkraczający do Wielko-
polski hitlerowcy mieli gotowe listy uczest-
ników powstania. Niemcy doskonale pamię-
tali grudniową lekcję z 1918 roku. Schwyta-
nych powstańców rozstrzeliwali w pokazo-
wych egzekucjach. Znajdowane w domach
powstańcze pamiątki oznaczały wyrok
śmierci.
Po wojnie weterani nie pasowali do robot-
niczo-chłopskiego wzorca bojownika o ide-
ały socjalizmu. A oryginalne mundury po-
wstańcze, wywodzące się z pruskiej armii,
mimo białych orłów oraz biało-czerwonych
kokard były zbyt niemieckie. Związek Po-
wstańców Wielkopolskich musiał zaprzestać
aktywności. Weterani mogli zapisywać się
do Związku Bojowników o Wolność i De-
mokrację.
ZADYMIARZE
W AKCJI
Jesienią 2005 roku legenda ożyła. Przy-
czynili się do tego pasjonaci historii i mili-
tariów. Grupa zapaleńców spotkała się
podczas rekonstrukcji bitwy nad Bzurą.
56 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
FORMUŁA
,,ŻYWEGO
MUZEUM”
doskonale
wpisuje się
w społeczne
zapotrzebowanie
na widowiska
historyczne.
FOT. TOMASZ SZULEJKO (2)
Adam Gajda, Grzegorz Rutkiewicz,
Michał Matuszewski, Robert Wajlonis,
Michał Krzyżaniak, Tomasz Lange,
Sebastian Mizerski i Jacek Czypicki to li-
derzy stowarzyszenia Grupa Rekonstrukcji
Historycznej ,,3 Bastion Grolman”.
Rehabilitant, prawnik, logistyk, prywatni
przedsiębiorcy, studenci – ludzie różnych
profesji znaleźli wspólny cel. Postanowili
odtworzyć pierwsze godziny powstania
wielkopolskiego. Dziś grupa liczy ponad
pięćdziesiąt osób. Pochodzą głównie z Wiel-
kopolski, nie brakuje jednak pasjonatów
z Warszawy, Trójmiasta, Chojnic, Szczecina
czy Wrocławia. Wszyscy interesują się hi-
storią, militariami, mają harcerskie rodowo-
dy. Nazwa grupy wywodzi się od jednego
z bastionów fortyfikacji wewnętrznego pier-
ścienia obronnego twierdzy Poznań, zdoby-
tego przez młodych skautów w pierwszych
dniach powstania.
Początki działania rekonstruktorów były
trudne. Epizody powstańcze nie wydawały
się tak widowiskowe jak wydarzenia z okre-
su II wojny światowej. Szare mundury nie-
mieckiego kroju przypadkowym obserwato-
rom źle się kojarzyły. Jednak wierność hi-
storyczna wymagała przebicia się do świa-
domości ludzi. Powstańcy wielkopolscy byli
w dużej mierze żołnierzami wcielonymi do
armii niemieckiej. Do powstania szli spon-
tanicznie, w mundurach z przypiętymi bia-
ło-czerwonymi kokardami lub opaskami na
rękawach płaszczy i orzełkami na czapkach.
Dezerterowali z niemieckiego wojska i prze-
dostawali się do Wielkopolski.
Po trzech latach działania ,,grolmanowcy”
są już doskonale rozpoznawani w Poznaniu.
Stali się nieodzownym elementem wszyst-
kich uroczystości rocznicowych, patriotycz-
nych oraz świąt narodowych. Podczas ob-
chodów Święta Niepodległości w 2008 roku
defilowali ulicami Warszawy w swoich sza-
rych uniformach. Zostali entuzjastycznie
przyjęci.
Często zdarza się, że dzięki rekonstrukto-
rom ludzie dowiadują się o mało znanych
epizodach z historii. Każdy wie, kim był ge-
 H O R Y Z O N T Y

Jak James Bond

Życiorys Wincentego Wierzejewskiego jest tak
nieprawdopodobny, że mogło go napisać tylko życie.

„J ames Bond mógłby się wie-

le nauczyć od naszego bo-
hatera”, mówi Adam Gajda, wice-
prezes stowarzyszenia Grupa Re-
konstrukcji Historycznej ,,3 Ba-
stion Grolman”. Wierzejewski
– skaut, konspirator, oficer od-
znaczony Virtuti Militari oraz czte-
rokrotnie Krzyżem Walecznych.
I jeszcze utalentowany artysta.
Pierwszy dowódca poznańskiej
konspiracji przedpowstańczej.
W czasie I wojny światowej wcie-
lony do niemieckiej armii. Po od-
niesieniu ran na froncie zachod-
nim wrócił do Wielkopolski. Nie
zgłosił się do macierzystej jed-
nostki, przeszedł do konspiracji.
Organizował przerzuty dezerte-
rów do Kongresówki, przewoził
dokumenty i zdobyte tajne nie-
mieckie rozkazy do Francji.
Schwytany przez Niemców, osa-
dzony w więzieniu, dzięki akcji
skautów wyrwał się z rąk żandar-
merii i uniknął rozstrzelania.
W pierwszych dniach insurekcji,
na czele oddziału powstańczego,
w bezkrwawej akcji rozbroił zało-
gę fortu Grolman. Zdobyte broń
i amunicja przydały się w kolej-
nych dniach. „Liczne talenty Wie-
rzejewskiego wielokrotnie były
wykorzystywane w latach walki
o niepodległość”, dodaje Gajda.
To Wincenty Wierzejewski przy-
gotowywał akcję odbicia Józefa
Piłsudskiego z więzienia w Mag-
deburgu. W Poznaniu na przy-
szłego naczelnika państwa cze-
kały już mieszkanie oraz oddział
ochrony. Jednak przez wydarze-
nia w ogarniętych rewolucyjnym
wrzeniem Niemczech akcję od-
wołano. Wierzejewski brał jesz-
cze udział w odsieczy Lwowa
oraz wojnie polsko-bolszewickiej.
W okresie międzywojennym był
oficerem odpowiedzialnym za
organizację systemu obrony Woj-
skowej Składnicy Tranzytowej na
Westerplatte. Talent malarski
wykorzystywał na plaży polskie-
go wybrzeża. Gdy malował obra-
zy, obserwował statki wchodzą-
ce do portów w rejonie Wolnego
Miasta Gdańska.
17 września 1939 roku, jako ofi-
cer związany z wywiadem woj-
skowym, wraz ze Sztabem Na-
czelnego Wodza przekroczył gra-
nicę Polski. Przez Francję dotarł
do Wielkiej Brytanii, aby konty-
nuować walkę. 

nerał Władysław Anders, jednak w świado-
mości Polaków nie utrwalił się wizerunek
podpułkownika Andersa, szefa sztabu pra-
wie stutysięcznej Armii Wielkopolskiej. Syl-
wetki dowódców powstania wielkopolskiego,
generałów Stanisława Taczaka i Józefa
Dowbora-Muśnickiego, bliskie są przede
wszystkim znawcom ojczystych dziejów.
Działalność w stowarzyszeniu wiąże się
z wieloma emocjami. Zdarza się, że dzięki
rekonstruowaniu powstania ,,grolmanowcy”
docierają do własnych korzeni i poznają lo-
sy swoich rodzin. Przodkowie Adama
Gajdy, Grzegorza Rutkiewicza i Jacka
Czypickiego brali udział w powstaniu.
„Dziadek pasowałby ze swoją fantazją do
kompanii Kmicica. Gdy szedł do powstania,
miał 19 lat. Krewki, szukający zaczepki,
świetny w zdobywaniu broni, ale niecierpli-
wy, trudny w dowodzeniu. Normalny facet,
który nie do końca zdawał sobie sprawę,
w jak ważnych wydarzeniach bierze udział”,
mówi Czypicki, wnuk powstańca wielko-
polskiego, sapera Edwarda Stęsika. „Decy-
zja o zdobyciu fortu IX przez pięciu «zady-
miarzy» była popisem brawury zakończonej
szczęśliwym sukcesem”.
KORSARZE
POWIETRZNI
Powstanie wielkopolskie wykreowało
wielu bohaterów. Na podstawie życiorysów
niektórych z nich można by przygotować
scenariusz trzymających w napięciu filmów
akcji.
Henryk Śniegocki był nauczycielem
i współtwórcą skautingu. Został żołnierzem.
Wziął udział w powstaniu wielkopolskim,
powstaniach śląskich oraz wojnie polsko-
bolszewickiej.
Pierwsze dni powstania przyniosły powo-
dzenie dzięki młodym oficerom pokroju
Mieczysława Palucha, którzy przejmowali
inicjatywę i organizowali powstańców. Dzię-
ki podporucznikowi Wiktorowi Pniewskie-
mu możemy dziś mówić o polskim lotnic-
twie wojskowym, sformowanym w powsta-
niu wielkopolskim. Pierwsze eskadry lotni-
cze udało się stworzyć dzięki brawurowej
akcji zdobycia lotniska na poznańskiej Ła-
wicy przeprowadzonej 6 stycznia 1919 roku.
Przejęto kilkadziesiąt niemieckich samolo-
tów oraz podzespoły, które umożliwiły zbu-
dowanie kolejnych maszyn. Po niemieckim
nalocie na Poznań w pierwszych dniach po-
wstania, Wiktor Pniewski, który dowodził
sześcioma samolotami z biało-czerwonymi
szachownicami, dokonał 9 stycznia 1919 ro-
ku nalotu odwetowego na lotnisko we Frank-
furcie nad Odrą. Był to akt samowoli, okre-
ślany nawet mianem korsarstwa powietrzne-
go, jednak skuteczniejszy niż nota dyploma-
tyczna. Zniechęcił Niemców do kolejnych
rajdów i pokazał, kto panuje nad wielkopol-
skim niebem. Samoloty przydały się wkrót-
ce w obronie Lwowa.
Powstaniec wielkopolski podpułkownik
Maksymilian Ciężki już w wolnej Polsce
zorganizował kurs kryptologii dla matema-
tyków. Stworzył grupę polskich kryptoanali-
tyków, którzy przyczynili się do złamania
kodu niemieckiej maszyny szyfrującej

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 57

 P O W R Ó T
,,Enigma”. Dzięki ich pracy II woj-
na światowa trwała krócej.
ŻYWE MUZEUM
„Grolmanowcy” potrafią dzielić
się pasją z innymi. Poszli krok dalej
niż inne grupy rekonstrukcji histo-
rycznej. Pokusili się o stworzenie
programu edukacyjnego, ,,żywego
muzeum”. Pomysł znalazł zrozu-
mienie u władz województwa wiel-
kopolskiego. Stowarzyszenie uzy-
skało wpis do Krajowego Rejestru
Sądowego. Stało się wiarygodnym
partnerem w organizowaniu różnych
przedsięwzięć. Jego program edu-
kacyjny ,,Powstanie Wielkopolskie
– zapomniane zwycięstwo” robi fu-
rorę w szkołach całej Wielkopolski.
Stworzyli ,,lotne brygady”, które or-
ganizują lekcje historii poświęcone
powstaniu. Przygotowali pakiet ma-
teriałów edukacyjnych, wydany
dzięki pomocy poznańskiego staro-
stwa powiatowego. Zdjęcia, mapy
tematyczne, prezentacje, komenta-
rze i nagrana lekcja stanowią pomoc
POWSTANIE WIELKOPOLSKIE
PRZEZ WIELE LAT BYŁO SPYCHANE
NA MARGINES NARODOWYCH DZIEJÓW
w krzewieniu wiedzy o wydarze-
niach przełomu 1918 i 1919 roku.
W mundurach, z licznymi pamiąt-
kami ,,grolmanowcy” spotykają się
z młodzieżą i zachęcają do pozna-
wania historii. Sebastian Mizerski
w powstańczym uniformie swoją ga-
wędą porywa uczniów. „Materiały
dydaktyczne zostają w szkołach.
Cieszymy się, że pomagają nauczy-
cielom w przygotowaniu zajęć na
temat powstania wielkopolskiego”,
mówi Michał Krzyżaniak, autor
wydawnictwa.
Ogromne wrażenie na widzach
robi obóz powstańczy. Rekonstruk-
torzy wiernie odtworzyli polową
kuchnię powstańczą oraz punkt wer-
bunkowy do wojska wielkopolskie-
go, z budką wartowniczą i zasieka-
mi. Nad obozowiskiem rozłożonym
przed historycznym hotelem Bazar
unosi się zapach grochówki przy-
rządzanej w wojskowym kotle.
„Staramy się uciekać od smutnej
i oficjalnej sztampy. Pokazujemy
poznaniakom żywe sceny sprzed
58 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
dziewięćdziesięciu lat. Dynamiczny
pokaz rozbrajania żołnierzy nie-
mieckich, z wystrzałami i okrzyka-
mi, przykuwa uwagę każdego prze-
chodnia”, zapewnia Grzegorz
Rutkiewicz, prezes stowarzyszenia.
„Oprócz porcji wrażeń, zmarznięty
widz dostanie żołnierską zupę lub
kubek gorącej herbaty”, dodaje
Michał Matuszewski, skarbnik
,,grolmanowców”. Piórem i atra-
mentem rekonstruktorzy zapisują
ochotników do wojska wielkopol-
skiego, wystawiając okolicznościo-
we zaświadczenia. To działa na wy-
obraźnię dzieci. „Patrz, tak wyglą-
dał twój pradziadek, gdy szedł do
powstania”, mówią wielokrotnie po-
znaniacy do wnuków.
MOKRE OCZY
Tegoroczne obchody rocznicy po-
wstania były szczególne. Na placu
Wolności, w miejscu, gdzie odradza-
ła się Polska, odbyło się widowisko
historyczne ukazujące pierwsze go-
dziny zrywu niepodległościowego.
W spektaklu wyreżyserowanym
przez Filipa Bajona do muzyki
Krzesimira Dębskiego, obok
polskich artystówz Danielem
Olbrychskim i Andrzejem Sewery-
nem na czele, udział wzięli rekon-
struktorzy z ,,3 Bastionu Grolman”.
Bili się tak, jak ich przodkowie
przed laty. Złożyli powstańczą przy-
sięgę, którą usłyszało kilkanaście
tysięcy poznaniaków i cała Polska
przed telewizorami. „To nagroda za
wysiłek włożony w przygotowanie
rekonstrukcji wydarzeń powstania.
Poczułem emocje, które były udzia-
łem dziadka. A oczy miałem mo-
kre”, powiedział Jacek Czypicki.
Rekonstruktorzy myślami są już
przy następnych obchodach. Ich pa-
sja jest trudna do pogodzenia
z obowiązkami zawodowymi. Wol-
ny czas, który poświęcają na pracę
społeczną, wykradają rodzinom.
Restaurują powstańcze groby, tak
jak ,,grolmanowcy” z Nowego To-
myśla. Mają też ambitne plany. Ma-
rzą o sprowadzeniu do Polski
z Wielkiej Brytanii prochów
Wincentego Wierzejewskiego. Ich
zdaniem, bohater powinien spocząć
w ojczyźnie. 
Z głębokim smutkiem i ogromnym żalem społeczność
Wojsk Lądowych przyjęła wiadomość
o niespodziewanej śmierci
Henryka PŁOSKIEGO
ojca biskupa polowego Wojska Polskiego
W tych ciężkich chwilach, trwając w żalu i zadumie,
w imieniu całej społeczności Wojsk Lądowych
wyrażam
ks. bp. gen. dyw. dr. Tadeuszowi PŁOSKIEMU,
mamie Kazimierze oraz Rodzinie Zmarłego
najszczersze wyrazy współczucia.
Dowódca Wojsk Lądowych
Jego Ekscelencji
gen. dyw. prof. dr. hab. Tadeuszowi PŁOSKIEMU
Biskupowi Polowemu Wojska Polskiego
wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia
z powodu śmierci
OJCA
składa Sekretarz Stanu w MON
ds. Społecznych i Profesjonalizacji
Czesław Piątas.
Jego Ekscelencji
biskupowi polowemu Wojska Polskiego
gen. dyw. dr. Tadeuszowi PŁOSKIEMU
wyrazy najgłębszego żalu i szczerego współczucia
z powodu śmierci
OJCA
składają: rektor, członkowie senatu, kadra, studenci
i pracownicy Akademii Obrony Narodowej.
Wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu
Ekscelencji
biskupowi polowemu Wojska Polskiego
gen. dyw. Tadeuszowi PŁOSKIEMU
z powodu śmierci
OJCA
składają dowódca, kadra i pracownicy wojska
Oddziału Zabezpieczenia Marynarki Wojennej.
Jego Ekscelencji ordynariuszowi polowemu
gen. dyw. ks. bp. Tadeuszowi PŁOSKIEMU
wyrazy żalu i głębokiego współczucia
z powodu śmierci
OJCA
składają dyrektor i pracownicy
Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych.
 H O R Y Z O N T Y
Biskupowi polowemu Wojska Polskiego
Jego Ekscelencji
ks. bp. gen. dyw. prof. dr. hab.
Tadeuszowi PŁOSKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu śmierci
OJCA
składa w imieniu własnym, kadry, żołnierzy
i pracowników wojska
dowódca Sił Powietrznych
gen. broni pil. Andrzej Błasik.
Jego Ekscelencji
Biskupowi Polowemu Wojska Polskiego
gen. dyw. Tadeuszowi PŁOSKIEMU
wyrazy szczerego współczucia i głębokiego żalu
z powodu śmierci
OJCA
składają: komendant główny, kadra kierownicza,
żołnierze i pracownicy Żandarmerii Wojskowej.
Ks. bp. gen. dyw. Tadeuszowi PŁOSKIEMU
biskupowi polowemu Wojska Polskiego
wyrazy głębokiego żalu i współczucia po stracie
OJCA
składa Kierownictwo Służby
Kontrwywiadu Wojskowego.
Biskupowi Polowemu
gen. dyw. prof. dr. hab. Tadeuszowi
PŁOSKIEMU
serdeczne wyrazy współczucia
i zapewnienie o pamięci w modlitwie
za duszę śp.
TATY, Henryka Płoskiego
składają redakcja „Naszej Służby”
i pracownicy Kurii Polowej WP.
Szanownej Ekscelencji
ks. bp. WP gen. dyw. dr. hab. prof.
Tadeuszowi PŁOSKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia i żalu
z powodu śmierci
OJCA
składa dowództwo 2 Skrzydła Lotnictwa
Taktycznego w Poznaniu z kadrą zawodową
i pracownikami wojska.
Jego Ekscelencji
ks. bp. gen. dyw. prof. Tadeuszowi
PŁOSKIEMU
wyrazy szczerego współczucia i żalu
z powodu śmierci
OJCA
składają: dowódca operacyjny sił zbrojnych,
żołnierze i pracownicy
Dowództwa Operacyjnego.
Wyrazy szczerego współczucia
i głębokiego żalu
Jego Ekscelencji
biskupowi polowemu Wojska Polskiego
gen. dyw. dr. Tadeuszowi PŁOSKIEMU
z powodu śmierci
OJCA
składają: szef Wojewódzkiego Sztabu
Wojskowego, kadra zawodowa
i pracownicy wojska Wojewódzkiego Sztabu
Wojskowego w Rzeszowie i podległych
wojskowych komend uzupełnień.
Panu ppłk. Mirosławowi BUDZIE
oraz jego RODZINIE
wyrazy głębokiego współczucia
i szczere kondolencje
z powodu śmierci
OJCA
składają dowódca, żołnierze i pracownicy
wojska 2 Pułku Artylerii w Choszcznie.
Koledze
Edwardowi GĄSIOROWSKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu śmierci
MATKI
składają kadra i pracownicy wojska
Wojskowej Komendy Uzupełnień w Żaganiu.
Pani Małgorzacie SOKOŁOWSKIEJ
oraz pogrążonej w smutku RODZINIE
wyrazy szczerego żalu oraz głębokiego
współczucia z powodu śmierci
OJCA
przekazują pracownicy wojska
Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych.
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
N I E T Y L K O
O D Ś W I Ę T A
„W owym czasie
przyszedł Jezus
z Nazaretu w Galilei
i przyjął od Jana
chrzest w Jordanie”.
K ażdy z nas należy do wspólnoty
Kościoła dzięki temu, że w dzie-
ciństwie przyjęliśmy chrzest święty.
Święty Jan Chrzciciel, chrzcząc wo-
dą, przygotowywał ludzi do przyjęcia
do serca Mesjasza, na którego tak
wiele lat czekali. Ówcześni dosko-
nale zapamiętali nauki Jana. Kiedy
pojawił się Jezus, oznajmił: „To ja
potrzebuję chrztu od Ciebie, a Ty
przychodzisz do mnie”.
Święty Marek jest jedynym ewan-
gelistą, który rozpoczyna ewange-
lię od chrztu Pana Jezusa. Stwo-
rzyciel pozwala się ochrzcić przez
stworzenie. Któż to pojmie?
Chrzest ten był chrztem nawróce-
nia, a więc chrztem dla grzeszni-
ków, którzy potrzebowali przeba-
czenia. Jezus, który nigdy nie po-
pełnił grzechu, zbliża się do Jana
i staje jako grzesznik. W jaki spo-
sób ten chrzest miałby być prze-
znaczony dla Niego? Jak On może
go przyjmować, nie przecząc swej
istocie? Być Barankiem Bożym,
który gładzi grzechy świata – to
jest jego istotą (J l,29). On już tutaj
zaczyna nieść ciężar grzechu, który
przykuje Go do krzyża. Już tutaj za-
czyna spowiedź całej ludzkości. Za
każdym razem, gdy człowiek dostę-
puje chrztu, powtarza się to, co się
dokonało przy chrzcie Jezusa – zo-
staje włączony w swoje powołanie
i mianowany na swój urząd. Jego
urzędem, na podobieństwo urzędu
Jezusa, jest być zawsze sługą Boga
i ludzi. Na wszystkich chrzczonych
zstępuje Duch i za każdym razem
Ojciec wypowiada te same słowa,
które wypowiedział nad Jezusem:
„Tyś jest mój Syn umiłowany, w To-
bie mam upodobanie”. 
ksiądz KAROL SKOPIŃSKI
59
 P O W SR Ł Ó U T Ż BD I O E
U
lice były zasłane trupami. Spraw-
cy nie ponieśli kary. Jest wiele
wersji przyczyn zbrodni sprzed
prawie 64 lat. Niemiecka proku-
ratura poszukuje Rosjan, którzy
zamordowali tysiąc niemieckich cywilów, głów-
nie mężczyzn. W Treuenbrietzen, miasteczku
w zachodniej Brandenburgii, nadal żyją świad-
kowie wydarzeń z 23 kwietnia 1945 roku.
To pierwsze niemieckie śledztwo przeciw so-
wieckim żołnierzom. Czy uda się wyjaśnić tam-
tą zbrodnię? Czy była to zemsta? A może odwet
za zastrzelenie sowieckiego oficera? Może sku-
tek alkoholowej libacji?
„Przez dwa lata staraliśmy się ustalić, co stało
się tego dnia w Treuenbrietzen. Wiemy jedynie,
że doszło do masakry, ale nie wiemy nic o spraw-
cach”, tłumaczy Christian Lange, rzecznik pro-
kuratury w Poczdamie. Prokuratura zajęła się
sprawą na wniosek Forum Wyjaśnienia i Odno-
wy, organizacji zajmującej się historią NRD. Po
otrzymaniu doniesienia prokurator musiał
wszcząć śledztwo, bo w Niemczech zabójstwo
nie ulega przedawnieniu. Forum nie domaga się
odszkodowań dla krewnych zamordowanych ani
zadośćuczynienia im. Chce wiedzieć, kto jest od-
powiedzialny za zbrodnię. Dlatego prokuratura
w Poczdamie zwróciła się do prokuratury gene-
ralnej Federacji Rosyjskiej o pomoc w wyjaśnie-
Trudna prawda
MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER
CZY NIEMCY MOGĄ OSĄDZIĆ ŻOŁNIERZY ARMII CZERWONEJ?
niu przyczyn masakry i ustaleniu, która jednostka
Armii Czerwonej stacjonowała w miasteczku.
Rosjanie nie odpowiedzieli jeszcze na tę prośbę.
Jeśli odmówią, śledztwo zostanie umorzone.
ZGODNI HISTORYCY
Polscy historycy i specjaliści prawa międzyna-
rodowego są zgodni, że rosyjska prokuratura nie
dopuści do precedensu wszczęcia śledztwa
w sprawie zbrodni w Treuenbrietzen. Dotych-
czas Niemcy nie badali alianckich zbrodni.
W RFN zawsze podkreślano, że kraj bierze na
siebie odpowiedzialność za wojnę i jej ofiary.
„Wiadomo od dawna, że ostatniej fazie wojny
na terenie Niemiec towarzyszyły masowe mordy
i gwałty. Żołnierze Armii Czerwonej zaraz po
przekroczeniu przedwojennej granicy, czyli wej-
ściu na teren Prus Wschodnich, bardzo chcieli
się zemścić. Do tej pory nie jest do końca jasne,
w jakim stopniu działania Armii Czerwonej mia-
ły charakter planowy – gdy dowódcy mówili: tu-
taj wymordować, a tutaj dokonać masowego
gwałtu, a w jakim była to samowola żołnierzy,
60 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
P R Z E S Z Ł O Ś C I
którzy uważali, że na tych terenach można robić
wszystko”, mówi historyk Polskiej Akademii
Nauk profesor Piotr Madajczyk. „To oczywiste,
że Rosja nie zgodzi się na dezawuowanie tego,
z czego próbuje być dumna, czyli ze zwycięstwa
Armii Czerwonej w II wojnie światowej”, doda-
je historyk PAN profesor Wojciech Materski.
Eksperci prawa międzynarodowego uwa-
żają, że Niemcy mogą wyjaśnić zbrodnie
W czasie
czerwonoarmistów. W czasie II wojny wojny ofiarą
światowej obowiązywało tak zwane seksualnej przemocy
prawo londyńskie, na którego podsta- padły dwa miliony
wie byli sądzeni zbrodniarze wojenni Niemek. Wiele z nich
przypłaciło
podczas procesu norymberskiego czy to życiem.
podczas tokijskiego trybunału. Przepisy
te dotyczyły wszystkich walczących w la-
tach 1939–1945. Można więc na ich podstawie
osądzić także zbrodnie popełnione przez Armię
Czerwoną, a nie tylko przez nazistów.
OFIARY WOJNY
W ostatnich latach w Niemczech niemal co
roku powstaje film przedstawiający II wojnę
światową pod kątem ofiar, jakie poniosły Niem-
cy: o bombardowaniach Drezna przez aliantów
13 i 14 lutego 1945 roku, w których zginęło
35 tysięcy ludzi, o ucieczce z Prus Wschodnich,
o dramacie dziewięciu tysięcy uchodźców ze
statku „Wilhelm Gustloff”, który został zatopio-
ny na Bałtyku przez rosyjski okręt podwodny, nej. Oparty jest na wydanej kilka lat temu książ-
czy o Sophie Scholl, która założyła antyhitle- ce, w której niemiecka dziennikarka opisała wła-
rowską organizację „Biała Róża”. sne przeżycia w Berlinie szturmowanym wiosną
Niedawno na ekrany niemieckich kin wszedł 1945 roku przez Rosjan.
wstrząsający film „Kobieta w Berlinie” Maxa Obraz Faerberboecka wywołał w Niem-
Faeberboecka, opowiadający historię gwałtów czech ożywioną dyskusję. Nie zabrakło w niej
dokonywanych przez żołnierzy Armii Czerwo- głosów, że film nie pokazuje jednoznacznie,
Puszka Pandory?
W masakrach dokonanych przez Niemców w 1944 roku
w kilku włoskich wioskach zginęły 203 osoby, w tym wiele kobiet i dzieci.
N iemcy muszą zapłacić
800 tysięcy euro za-
dośćuczynienia rodzinom
w wioskach Civitella, Cornia
i San Pancrazio zginęły łącz-
nie 203 osoby. Był to odwet
zwolniona z finansowej od-
powiedzialności za zbrodnie
popełnione przez nazistow-
dziewięciu cywilów zamordo- hitlerowców za zabicie trzech skich żołnierzy. Adwokat re-
wanych przez hitlerowców Niemców przez włoskich par- prezentujący Niemcy przeko-
w Toskanii w czasie II wojny tyzantów. Sędziowie odrzuci- nywał, że inne kraje uszano-
światowej – orzekł Sąd Naj- li argumenty strony niemiec- wały ten immunitet, a jeżeli
wyższy Włoch. kiej, która twierdziła, że na nie uczynią tego także Wło-
W masakrach dokonanych mocy porozumień z 1947 chy, zostanie otwarta pusz-
29 czerwca 1944 roku i 1961 roku RFN została ka Pandory. 

kto jest ofiarą, a kto sprawcą. „Armia Czerwo-
na traktowała Berlin jak wielki dom publicz-
ny”, napisał krytyk filmowy Christian Horn.
Z szacunków niemieckich historyków wynika,
że zgwałconych zostało sto tysięcy mieszka-
nek stolicy III Rzeszy, głównie jej wschodniej
części. W sumie w czasie wojny ofiarą seksu-
alnej przemocy padły dwa miliony Niemek.
Wiele z nich przypłaciło to życiem, tysiące
poddały się aborcji przeprowadzanej w prymi-
tywnych warunkach, niektóre popełniły samo-
bójstwo. Te, które przeżyły, milczały.
HARACZ DLA ZDOBYWCÓW
„Złamcie siłą dumę rasową germańskiej ko-
biety. Bierzcie ją jako regularną zdobycz”, na-
woływał w propagandowych ulotkach radziec-
ki pisarz Ilja Ehrenburg. Elke Scherstjanoi
w książce „Czerwonoarmiści piszą z Nie-
miec” przeanalizowała listy z poczty polo-
wej. Można w nich znaleźć ukryte wskazów-
ki. Pewien żołnierz pisał do siostry pod ko-
niec lutego 1945 roku, że „rosyjscy żołnierze
wyrównają rachunki z Hansami i Frycami,
będą ścigać zasługujące na pogardę niemiec-
kie kobiety razem z ich czarcim pomiotem...
Znajdziemy je nawet na końcu świata”. Inny
w liście do żony stwierdzał: „Niemcy nie
spodziewali się, iż pożoga wojenna zapuka
do ich drzwi, bo traktowali wojnę jako rodzaj
wyprawy do egzotycznego kraju... Z głębo-
kim obrzydzeniem patrzę na potwory, jakie
wydała ludzkość. Wszyscy Niemcy zasługują
na pogardę”. 
B E Z H P OI RE YC ZZ OE NŃ TS YT W O
P O D O S T R Z A Ł E M
Późna sprawiedliwość
Trzy pytania do profesora
JERZEGO SUŁKA, byłego rzewodniczącego
Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie,
byłego wiceministra obrony narodowej
POLSKA ZBROJNA: Czy po-
nad 60 lat po zakończeniu wojny
nadszedł czas na późną sprawie-
dliwość?
JERZY SUŁEK: Można tak po-
wiedzieć, choć nie zapominajmy,
że Niemcy zostały ukarane za
II wojnę światową. Tak naprawdę
odzyskały pełnię suwerenności do-
piero w 1990 roku z chwilą zjedno-
czenia NRD i RFN. Zapłaciły wie-
FOT. BUNDESARCHIV
le reparacji wojennych, ZSRR
i alianci zdemontowali ich poten-
cjał przemysłowy. Choć nie uznały
swojej odpowiedzialności prawno-
międzynarodowej za zbrodnie hi-
tlerowskie, to RFN wzięła na siebie
odpowiedzialność moralno-poli-
tyczną: wielu państwom wypłaciła
świadczenia finansowe – były to
humanitarne wypłaty na rzecz ofiar
prześladowań nazistowskich. Jed-
nak, mimo że Niemcy poniosły
spore konsekwencje, bo duże były
POLSCY zbrodnie hitlerowskie, to straty
HISTORYCY i cierpienia, jakie zadali innym na-
są zgodni, rodom, nie zostały w pełni zrekom-
że rosyjska pensowane.
prokuratura
nie dopuści
do precedensu POLSKA ZBROJNA: W Grecji
wszczęcia i we Włoszech nadal toczą się proce-
śledztwa sy o odszkodowania za masakry do-
w sprawie
zbrodni konane na ludności cywilnej przez
w Treuenbrietzen. niemieckich żołnierzy. Jak ocenia
Pan skuteczność tych żądań?
JERZY SUŁEK: Jako dość ograni-
czoną. Są dwie drogi egzekucji wy-
roku sądowego. Pierwsza – państwo
niemieckie uznaje wyrok i wypłaca
odszkodowania, w którą wątpię, bo
musiałaby się zmienić doktryna
państwowa i byłby to precedens.
Skoro państwo niemieckie nie chcia-
ło płacić za takie zbrodnie przez po-
nad 60 lat, nie wierzę, aby zapłaciło
dziś. Druga możliwość – państwo
włoskie czy greckie działa na rzecz
realizacji wyroku własnego sądu
– sięga po majątek niemiecki na
swoim terytorium i konfiskuje go na
poczet roszczeń. Na taki krok zde-
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
cydowały się greckie władze admi-
nistracyjne. Jednak rząd w Atenach
zapobiegł egzekucji wyroku sądo-
wego. Nie wierzę, by teraz Włosi,
sojusznicy z NATO i UE, zdecydo-
wali się na takie postępowanie, moc-
no obciążające wzajemne stosunki.
Pozostają wyjścia pośrednie i polu-
bowne, choćby świadczenia huma-
nitarne.
POLSKA ZBROJNA: W Polsce
odszkodowania otrzymało około
pół miliona ofiar. Wypłacała je
fundacja, której Pan przewodni-
czył. Jednak nie wszystkie ofiary
dostały te świadczenia – wyklu-
czeni zostali jeńcy, żołnierze AK,
powstańcy warszawscy.
JERZY SUŁEK: Wypłaciliśmy
około miliarda euro. Jednak niektó-
re kategorie ofiar zostały wyłączo-
ne z wypłat z mocy ustawy. Przy-
pomnę, że porozumienie z 2000
roku negocjowało dziewięć stron.
Mogliśmy się na nie zgodzić, choć
uznaliśmy je za niepełne, albo
– je odrzucić. Świadczenia dostali
głównie więźniowie obozów kon-
centracyjnych, robotnicy niewol-
niczy i przymusowi. Żyje jeszcze
spora grupa ofiar nazistowskich
(szacuję ją na ponad sto tysięcy),
która mimo dotychczasowych wy-
płat nie dostała ani złotówki.
W 2009 roku będziemy obchodzić
siedemdziesięciolecie wybuchu
II wojny światowej. Myślę, że bę-
dzie to ostatnia okazja, aby Niem-
cy wykonały moralno-polityczny
gest i jednorazowo przekazały
transzę humanitarnych świadczeń
dla żyjących jeszcze ofiar lub uru-
chomiły program pomocy huma-
nitarno-socjalnej. Gdy będziemy
upamiętniać osiemdziesiątą rocz-
nicę wybuchu wojny, ludzi tych nie
będzie już wśród nas. 
Rozmawiała
MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER
61

F E L I E T O N
ZDZISŁAW NAJDER
Skąd się wziął honor?
Etyka świata starożytnego była inna niż współczesnego.
Musimy o tym pamiętać, by zrozumieć genezę i sens słów,
których dzisiaj używamy.
G
reckie timé i łaciński honos są
przodkami naszej „czci” i „ho-
noru”. Język polski wyróżnia się
istnieniem aż dwóch słów ozna-
czających to samo. „Cześć” wy-
wodzi się z „części”, udziału, nadania. Tak samo
jak oba stare wyrazy, grecki i łaciński, „cześć”
oznaczała początkowo po prostu przedmioty
uzyskane dzięki wybitnemu czynowi. Były to al-
bo zdobyte łupy, albo nagrody przyznane komuś
przez daną wspólnotę. Słowem: materialne wy-
razy uznania i chwały.
Jednak już w „Iliadzie” Homera widzimy,
jak zmienia się sens słowa: ważniejsza staje się
chwała niż jej materialne dowody. Kiedy
Agamemnon decyduje się oddać Achillesowi
zabraną „część–cześć”, bohater odpowiada, że
nie chce na to tracić czasu, bo pragnie ruszyć
do walki. Dla Achillesa czyn staje się więc
ważniejszy niż namacalna nagroda. A trzeba
pamiętać, że wypowiadając te słowa, Achilles
wydaje na siebie wyrok. Dalszy udział w oblę-
żeniu Troi oznacza dla niego rychłą śmierć.
W literaturze rzymskiej ewolucja znaczenia
honos się pogłębia. Materialna nagroda staje się
mniej ważna. Pozostaje jednak nadal dwoistość:
z jednej strony są zewnętrzne przejawy czci
(„honory”, jak w dzisiejszych „honorach do-
mu”), z drugiej – wewnętrzne poczucie własnej
wartości, godności, honoru. I ta dwoistość po-
zostaje na zawsze.
„Honor” to pojęcie janusowe. Odnosi się jed-
nocześnie do reputacji, do uznania, jakim darzy
człowieka honoru jego wspólnota, oraz do we-
wnętrznego poczucia własnej wartości oparte-
go na pamięci o dokonanych czynach. Sytuacja
WIZYTÓWKA
Profesor ZDZISŁAW NAJDER
W 1976 roku założył podziemne Polskie
Porozumienie Niepodległościowe. W latach
1982–1987 był dyrektorem Rozgłośni
Polskiej Radia Wolna Europa, skazany
w 1983 roku zaocznie na śmierć przez
Sąd Wojskowy w Warszawie. W 1991 roku
założyciel oraz I prezes Klubu Atlantyckiego,
postulującego wejście Polski do NATO.
62 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
Rycerskie sprawy
(3)
jest idealna wówczas, kiedy między
oboma składnikami istnieje zgodność.
Kiedy publiczna chwała w pełni odpo-
wiada wewnętrznej godności. Tak bę-
dzie z Eneaszem, bohaterem poematu
Wergiliusza. Bardzo często bywa jed-
nak inaczej. Ogromna liczba opowie-
ści i utworów literackich, zwłaszcza
w kulturze francuskiej i hiszpańskiej,
jest poświęcona sprzecznościom mię-
dzy opinią o bohaterze a jego świado-
mością. Albo między reputacją opartą
na pozorach a rzeczywistą wartością
moralną danej osoby.
Powoduje to wewnętrzne rozdarcia
lub konflikt z otoczeniem, albo jedno
i drugie naraz. Skutki bywają nieraz tra-
giczne, czego dowody możemy znaleźć
w sztukach Calderona. Niekiedy boha-
terowi udaje się przezwyciężyć sprzecz-
ność, odzyskać dobre imię – i stać się
jednoznacznie człowiekiem honoru.
W literaturze polskiej mamy wiele przy-
kładów takiego rozdarcia i ewolucji.
Najbardziej znane to Jacek Soplica
alias ksiądz Robak oraz Andrzej
Kmicic. Obaj mają możność odkupie-
nia dawnej winy przez heroiczne po-
święcenie i akty odwagi.
Życie bywa jednak nie mniej drama-
tyczne. Ileż już stron zapisano na temat:
„Ryszard Kukliński, bohater czy
zdrajca?”. Moim zdaniem, odwaga
wykazana przez pułkownika, który
powiadamiał Amerykanów o wo-
jennych zamiarach ZSRR, prze-
waża nad wszystkimi jego kłam-
stwami i wieloletnią obłudą wobec
zwierzchników. On sam miał
poczucie spełnienia obowiązku
moralnego, ale do końca życia
cierpiał, że jest oskarżany o nie-
uczciwość. 
„Honor” to
pojęcie janusowe.
Są to zewnętrzne
przejawy czci
i poczucie własnej
wartości
 H O R Y Z O N T Y
AARON WELMAN
Przez zabawę do armii
Uzawodawiające się wojsko będzie musiało znaleźć sposoby,
by przyciągnąć do siebie młodzieńców w wieku poborowym.
Jednym z nich mogą być gry komputerowe.
P
omysł promowania armii przez wir-
tualną zabawę zrodził się w głowie
Caseya Wardynskiego, wówczas
podpułkownika amerykańskiej ar-
mii, w 2002 roku. Zaowocował pakietem gier
komputerowych o tematyce militarnej. Pierw-
szą jest „America’s Army: Soldiers” – symu-
W DOBIE
lator życia żołnierza podczas służby. BŁYSKAWICZNEJ
INFORMATYZACJI przerosło najśmielsze oczekiwania
MILIONY NA PROMOCJĘ i cyfryzacji
Aby jak najwierniej oddać klimat amery- platform,
środków
kańskiego wojska, zastosowano bardzo reali- bojowych
styczne zdjęcia oraz filmy. Druga gra z pakie- oraz całego
tu to „Operations”, tradycyjna taktyczna strze- pola walki
lanka. Autentyczna, bo gracz przechodzi przez nowoczesna
armia potrzebuje
odpowiednie obozy szkolenia (podstawowe młodych ludzi
i zaawansowane), stosownie do wybranej spe- dobrze
cjalności wojskowej. Główna część rozgrywki zorientowanych
to wypełnianie różnych zadań, od eskorty VIP w technice
komputerowej.
po odbijanie zakładników.
Amerykańska armia początkowo wydała
1,2 miliona darmowych płyt z „America’s
Army”, które dołączono do popular-
nych pism komputerowych. Całe
przedsięwzięcie kosztowało Depar-
tament Obrony 7,5 miliona dolarów.
Było warto, gdyż gra, choć niestwo-
rzona z myślą o zrewolucjonizowa-
niu rynku gier typu First Person Sho-
oter, pobiła rekordy popularności, co
jej twórców. Niemal dwa lata po pre-
mierze „America’s Army” miała za-
rejestrowanych 3,4 miliona użytkow-
ników. W 2007 roku było ich już
osiem milionów. Do dziś przybył ko-
lejny milion „rekrutów”. Gra w tym
czasie była doskonalona przez wyda-
wanie nowych modów lub obszer-
nych dodatków.
„America’s Army” jest propagan-
dowym sukcesem Pentagonu. Umoż-
liwiła Stanom Zjednoczonym zapre-
zentowanie światu ich potęgi militar-
nej. Co prawda, nie ujawniono danych
o liczbie rekrutów zwerbowanych
dzięki grze, ale oceniając jej popular-
ność, można przypuszczać, że efekty
rekrutacyjne są zadowalające.
Amerykanie poszli za ciosem – za-
częli organizować wielkie turnieje,
a także umieścili reklamy służby woj-
skowej w największych serwisach in-
ternetowych poświęconych grom
komputerowym.
13 PROSTYCH GIER
Czy także Wojsko Polskie nie po-
winno pomyśleć o własnej grze rekru-
tacyjnej? Łukasz Malik, redaktor na-
czelny portalu GRY-OnLine.pl, jest
przekonany, że tak być powinno: „Gry
są doskonałym medium dotarcia do
młodych ludzi zainteresowanych woj-
skiem i technologiami militarnymi.
Społeczności skupione wokół takich
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 63
 G R Y W O J E N N E
Budżety produkcyjne niektórych gier są porównywalne z kosztami wytworzenia filmu kinowego. towym Wojska Polskiego umieszczono
trzynaście prostych gier wykonanych
w technologii flashowej. Plan na rok 2009
przewiduje opublikowanie gier sieciowych,
umożliwiających internautom współdziała-
nie. Nie będą one jednak miały tej klasy, co
„America’s Army”.
Do dyspozycji naszego wojska pozostają
jeszcze imprezy promocyjne lub organizowa-
nie turniejów w grach komputerowych. Mo-
żemy tu wzorować się na amerykańskich si-
łach zbrojnych, które chcą inwestować w Glo-
bal Gaming League, przez którą przewija się
miesięcznie około dziewięciu milionów in-
ternetowych graczy. Pentagon sponsoruje też
turniej National Gaming Arena, skupiający
miłośników 15 gier komputerowych. Włącze-
nie się w organizację podobnych imprez
przez nasze ministerstwo obrony mogłoby
nie tylko przyczynić się do unowocześnienia
wizerunku wojska, lecz także przysporzyć
potencjalnych rekrutów.

NIE BĘDZIEMY MAMIĆ

Michał Łazowski jest jednak sceptykiem:
„Amerykanie mają zdecydowanie większe
możliwości. Ich siły zbrojne dysponują nawet
własnym kanałem telewizyjnym. Nam w pro-
mocji służby wojskowej zdecydowanie bar-
dziej zależy na dotarciu do osób, które wolą
grać w piłkę czy paintball niż siedzieć przed
komputerem po kilkanaście godzin dziennie”.
Uważa, nie bez racji, że gracze turniejowi to
niemal zawodowcy, którzy ze zdobywania na-
gród uczynili stałe źródło dochodu. Dla woj-
ska nie stanowią atrakcyjnej grupy kandyda-
tów, mimo że jest wśród nich wielu miłośni-
ków militariów. „Bardziej interesują nas survi-
valowcy i organizacje o cechach paramilitar-
nych”, wyjaśnia Łazowski.
Zupełnie innego zdania jest Mariusz Klamra
FOT. US DOD

Komputer twój wróg z portalu GRY-OnLine.pl: „W dobie błyska-

wicznej informatyzacji i cyfryzacji platform,
środków bojowych oraz całego pola walki no-

P odczas gdy armia Wuja

Sama entuzjastycznie
podchodzi do gier jako
wych uzależnionych od
komputera i internetu. Poli-
tycy i dowódcy fińscy uzna-
służby wojskowej. Dlatego
tamtejsze wojsko nie prze-
jawia entuzjazmu w kwestii
woczesna armia potrzebuje młodych ludzi do-
brze zorientowanych w technice komputero-
wej. Pożądane cechy znajdziemy u przeciętne-
środka promocji, Finowie li, że tego typu zamiłowania promocji profesji żołnier- go gracza komputerowego”.
w 2004 roku masowo po- są przeszkodą do odbycia skiej w środowiskach gra- Według Michała Łazowskiego nie ma
zbyli się z armii poboro- obowiązkowej półrocznej czy komputerowych. obecnie potrzeby szukania kandydatów na
żołnierzy wśród graczy komputerowych.
serii jak «Armed Assault», «Battle- partamencie Wychowania i Promocji Daje on jednak do zrozumienia, że resort
field» czy «America’s Army» to ide- Obronności MON, nie pozostawia obrony byłby skłonny wesprzeć merytorycz-
alny «cel» dla polskiej armii. Jednak złudzeń. Szanse stworzenia polskiego nie inicjatywę osób próbujących zrobić grę
stworzenie produktu, który zaintere- odpowiednika „America’s Army” są czy film przez użyczenie materiałów infor-
suje tak wymagających graczy, będzie bliskie zeru. „Nie dysponujemy dwo- macyjnych czy konsultację fachowców. Ła-
nie lada wyzwaniem. Doświadczo- ma milionami dolarów ani kilkudzie- zowski podkreśla, że MON chce uniknąć
nych zespołów developerskich jest sięcioosobowym sztabem zajmują- uproszczenia przekazu trafiającego do mło-
u nas jak na lekarstwo, a koszty stwo- cym się tylko tą metodą promocji. Nie dzieży: „Nie zamierzamy pokazywać woj-
rzenia programu, który stanąłby ma takiej drugiej jak amerykańska ar- ska jako gry. W armii na rekrutów czekają
w szranki z liderami rynku, sięgną mii na świecie, która byłaby w stanie prawdziwe zadania, wysiłek, pot, a czasem
milionów złotych”. czegoś takiego dokonać”. łzy. Nieukształtowanych pod względem cha-
Michał Łazowski, zastępca szefa Resort obrony mimo to interesu- rakteru nastolatków nie należy mamić wizją
oddziału promocji obronności w De- je się graczami. Na portalu interne- służby wojskowej jako zabawy”. 

64 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009

 H O R Y Z O N T Y

P o s ł u ż b i e
 Nie przegap
 Warto
 Niezłe
 Niewarto



SZTUKA

FOT. MARCIN DMOWSKI

Wojsko w miniaturze
P omorskie Muzeum Woj-
skowe w Bydgoszczy, To-
ruński Klub Modelarski „Her-
Modele muszą być związane
z historią polskiej wojskowo-
ści. Mogą to być imitacje
kules” LOK, Koło Modelarskie sprzętu produkowanego
„Iskierka” przy Salezjańskim w Polsce, a także za granicą,
Centrum Wychowania Mło- jeśli był on używany przez pol-
dzieży – Oratorium Domini- skie oddziały wojskowe. Po
 czek w Bydgoszczy oraz Ku- zakończeniu konkursu od
KSIĄŻKA
Krzyk ofiary jawsko-Pomorska Organiza-
cja Wojewódzka Ligi Obrony
Kraju organizują otwarty kon-
31 maja do 31 sierpnia 2009
roku modele będzie można
obejrzeć na wystawie. 
Jak można ludzkimi słowami przywołać rzeczywistość, kurs modelarski „Wojsko Pol-
skie w miniaturze”, który od- Kontakt: Marcin Nowik,
która jest nie na ludzką miarę?
będzie 23 maja 2009 roku tel. (0 52) 378 48 71,

B ohaterką powieści „Skazana

na życie” jest dziewczyna pocho-
dząca z zamożnej żydowskiej rodziny.
Niedawno wyszła za mąż, rozpoczęła
studia, miała wielkie plany na przy-
szłość. Wojna brutalnie zburzyła tę sie-
lankę. Maria straciła wszystko: dom,
męża, rodziców, wiarę w drugiego czło-
wieka i w sens życia. Przeszła przez
piekło gett lubelskiego i warszawskie-
go, była więziona i torturowana przez
gestapo.
Chociaż Maria jest alter ego Anny
Langfus, pisarka nie chciała nazywać
tej książki autobiografią: „Na pewno
to, co w niej opisuję, oparte jest na
faktach. Zresztą nie miałabym odwagi
tego wymyślić. Dokonałam jednak
w swoich wspomnieniach pewnej se-
lekcji, pomijając te wszystkie okropno-
ści, o których nie godzi się pisać. Bo
przecież są pewne granice”.
Annie Langfus udało się przeżyć woj-
nę, ale – jak wielokrotnie mówiła
– przez resztę życia próbowała wyrwać
się ze szponów własnej śmierci. Aby
uwolnić się od dramatycznych wspo-
mnień, w 1946 roku wyjechała do
Francji i zaczęła pisać. Opuściła Pol-
skę, bo nie chciała żyć z Polakami.
Traumatyczne doświadczenia sprawiły,
że uważała, iż są współwinni okro-
pieństw wojny. Daleka była jednak od
uogólnień i uproszczeń. Tak samo kry-
w siedzibie Pomorskiego Mu-
zeum Wojskowego w Byd-
goszczy przy ul. Czerkaskiej 2.
tycznie patrzyła na Żydów. W „Skaza-
nej na życie” opisała nie tylko polskich
szmalcowników, którzy szantażowali
Żydów, ale również między innymi męż-
czyznę, który wyrzucił z domu ojca, po-
nieważ wygląd zdradzał jego semickie
pochodzenie. Surowo oceniła również
swoje postępowanie.
Napisanie „Skazanej na życie” było
pewnego rodzaju terapią, próbą roz-
prawienia się z przeszłością: „Jak moż-
na ludzkimi słowami przywołać rzeczy-
wistość, która jest nie na ludzką mia-
rę? Trzeba ciszy, dużo ciszy między sło-
wami, żeby usłyszeć krzyki ofiar. Przez
długie lata milczałam. Potem napisa-
łam «Skazaną na życie»”.
Chociaż Anna Langfus to uznana pi-
sarka francuska, a „Skazana na życie”
powstała w latach pięćdziesiątych, jest
to pierwsza jej książka wydana w Pol-
sce. Wkrótce będziemy mogli przeczy-
tać jej powieść „Bagaże z piasku”, za
którą dostała prestiżową literacką Na-
grodę Goncourtów. (AWIS) 
„Skazana na życie”, Anna Langfus,
Prószyński i S-ka, Warszawa 2008

FILM
Pod górę
W warszawskich kinach
od kilku lat organizo-
wane są festiwale filmów
o tematyce górskiej. Tym
razem pokazy odbędą się
w Kinotece w Pałacu Kul-
tury i Nauki. W dniach
16–18 stycznia będzie
można obejrzeć wiele
obrazów nagradzanych na
zagranicznych festiwalach
w Kendal, Banff i Taos,
a także rodzime produkcje
– cykl filmów poświęco-
nych osiągnięciom pol-
skich himalaistów oraz
młodym wspinaczom skal-
nym i ich dokonaniom. Bę-
dzie także można zoba-
czyć filmy dokumentalne,
takie jak „Zew ciszy”
z udziałem Joe Simpsona,
opowiadający o tragicz-
663 255 431
e-mail:
promocja@muzeumpmw.pl
nych wydarzeniach na pół-
nocnej ścianie Eigeru po-
przedzających jej pierwsze
przejście, „Długosz” o jed-
nym z najwybitniejszych
polskich alpinistów lat
pięćdziesiątych i sześć-
dziesiątych czy „W drodze”
opisujący podróż polskiego
górnika do Indii.
Bilety na seanse można
będzie kupić w kasach ki-
na od 6 stycznia, a pełny
program przeglądu oraz po-
zostałe informacje znajdują
się na stronie internetowej:
www.przeglad.turnia.pl. (AO)

POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 65


F E L I E T O N
FOT. MACIEJ DROZDOWSKI
MAREK
PRZYBYLIK
wiceprezes
SASWUW
im. P.O.
Wy dwaj, co za jeden?
M
atkom wojsko zdję-
ło z głowy kłopot
wychowywania sy-
nów. Od lat było
wiadomo, że to
ono przerabiało na mężczyznę każde-
go, kogo wzięło pod skrzydła. I wy-
chowywało tak tysiące osobników płci
męskiej. Strach zapytać, kto wychowa
mężczyzn, gdy zanikną wcielenia.
Tysiącom studentów – podchorążym
sprzed lat wojsko pokazało świat, ja-
kiego nie znali. To ówczesnej armii
zawdzięczamy rozkwit twórczości
i percepcji wyrafinowanej sztuki ab-
surdu i abstrakcji. Jak można było nie
rozwinąć skrzydeł, gdy zajęcia prowa-
dził z nami chorąży zatrudniony na
etacie konia. Wielu absolwentów do
dziś wspomina wojsko. Im dalej od za-
kończenia tych wówczas znienawidzo-
nych zajęć uczelnianych, tym więk-
szym sentymentem darzą lata spędzo-
ne na nauce wyższości osiempiątki nad
podobną bronią zachodnią. Odziani
w wyblakłe drelichy, sukienne płasz-
cze do kostek, z brezentowymi rapor-
tówkami wyglądaliśmy jak tłum boha-
terów Haszka. Dziś przetrzebione przez
sklerozę wspomnienia służą do identy-
fikacji, kto, gdzie i kiedy studiował.
Wystarczy wspomnieć przy spotka-
niu z rówieśnikiem pułkowników
Omelana, Wyrwałę, Matuszyka, Je-
dziniaka lub Międzybrodzkiego
zwanego Międzypułkownikiem. Jeśli
zareaguje, mamy parę godzin na
wspomnienia, poczucie wspólnoty in-
telektualnej i szansę na załatwienie
interesów. Gdy nie zareaguje, nie ma
się co wysilać.
Nie tak dawno pewien wybitny pro-
fesor, uznany sędzia oraz dzielny gene-
rał utworzyli elitarną organizację dzia-
66 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009
Bez kamuflażu
Rozważanie o tym, co mi dało wojsko,
brzmi egoistyczne. Lepiej spytać, co dało
społeczeństwu, a dopiero później troszczyć
się o jednostki.
łającą w niejakiej dyskrecji, a mającą
umocnić, utrwalić, poszerzyć oraz
ubogacić wspomnienie niezwykłej jed-
nostki, którą dla absolwentów Uniwer-
sytetu Warszawskiego i paru uczelni
artystycznych było zamierzchłej pa-
mięci Studium Wojskowe UW. Na pa-
trona tego Stowarzyszenia Absolwen-
tów Studium Wojskowego Uniwersyte-
tu Warszawskiego (SASWUW) wy-
brali pułkownika Omelana.
Pułkownik przez lata był symbolem
tego studium. Zazwyczaj na pierw-
szych latach studenci uważali go, jak
by to delikatnie ująć, za niezbyt roz-
garniętego. Częstowani przez naszego
bohatera przedziwnymi opowieściami,
traktowali je dosłownie. A co mógł so-
bie taki młody podchorąży pomyśleć,
gdy pułkownik snuł opowieść biogra-
ficzną: „miała nas mama trzech synów,
wszyscy chłopy jak dęby”. Wyobrażał
sobie potężne drzewa o wysokości
metr sześćdziesiąt i nabierał podejrzeń
co do wartości intelektualnej mówcy.
Pułkownik potrafił zasypywać słuchaczy wielo-
ma opowiastkami. Moja ulubiona jest o tym,
jak został dowódcą plutonu: „Siedzimy sobie
w okopie, a byłem wtedy zastępcą dowódcy
plutonu, dookoła warczą karabiny i świszczą
kule. Nagle plutonowy woła: «Omelan, wyj-
rzyjcie», a ja mu na to: sami sobie wyjrzyjcie!
I wyjrzał. W ten sposób zostałem dowódcą plu-
tonu. Był w tych opowiadaniach wątek „jazdy
ciężarówką po drodze Goeringa. Drodze prostej
jak strzała, która wiła się między drzewa-
mi”. Był też opis działania warty, która
zatrzymywała podejrzanych okrzy-
kiem: „Wy dwaj, co za jeden?!”.
Dopiero pod koniec nauki studen-
ci zaczynali nabierać podejrzeń, że
to nie oni nabijali się z pułkownika,
lecz pułkownik mający przeświad-
czenie o umysłowej ułomności stu-
dentów drwił sobie z nich, traktu-
jąc ich jak idiotów. Po ukończeniu
studium podejrzenia te przekształ-
ciły się w pewność. Dlatego właś-
nie pułkownik Omelan został pa-
tronem SASWUW. Nie oznacza
to, że wszyscy oficerowie tegoż
studium byli wyrafinowanymi in-
telektualistami. Znaleźli się wśród
nich tacy, którzy najbardziej lubili dy-
scyplinę i porządek, jak kapitan K., który po
wejściu do sali wykładowej ujrzał leżącego na
podłodze peta. Podniósł go i przejmującym
głosem krzyknął: „Czyj to pet!”. Odpowie-
działa mu cisza. „Czyj to pet?”, powtórzył
groźnie. Cisza. „Czyj to pet?!!!”, wrzasnął
bardzo już podekscytowany. Na to z ostatniej
ławki podchorąży Jonasz Kofta odpowie-
dział spokojnie: „Niczyj, obywatelu kapita-
nie. Może obywatel zapalić”. 
PS Szanowni Czytelnicy! Jeśli znacie autentyczne
anegdoty z wojskowego życia codziennego i chcecie
się z nimi podzielić, piszcie i przysyłajcie je do re-
dakcji. Spróbujemy stworzyć z nich księgę współ-
czesnego humoru w mundurze.
POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009 67
68 POLSKA ZBROJNA NR 3 | 18 STYCZNIA 2009