Nie mamy Poligon Widmo

czarnej listy strona 14 w kurorcie strona 22 recesji strona 37

w w w . p o l s k a - z b r o j n a . p l
T Y G O D N I K

NR 11 (634) 15 marca 2009 Cena 3 zł (w tym 7% VAT) INDEKS 337 374 ISSN 0867-4523

Dyskretny
powiew
snobizmu strona 8

KOSOWO, 2006 ROK
I D E O L O
Ogród za rynkiem
Melduję posłusznie, że zdobyłem most
w Arnhem. Zajęło mi to piętnaście minut.
K
rótko to i długo. Krótko, jeśli za od-
niesienie weźmiemy standardy wyzna-
czone przez marszałka Bernarda
Lawa Montgomery’ego z jego słynną pomyłką
arytmetyczną (o jeden most za daleko). Długo,
jeśli proporcji będziemy szukać zwyczajnego
dnia, kiedy most noszący imię pułkownika
Johna Duttona Frosta (dowódca 2 batalionu
brytyjskich spadochroniarzy) pokonuje się
w piętnaście sekund. Ja wpadłem w niedzielny
korek spowodowany rozpoczęciem w Arnhem
operacji Market. Wiosenne soldy (Operation
Market) tradycyjnie odbywają się tuż przed roz-
poczęciem prac ogrodniczych (Operation Gar-
den). Od lat przyjęto taką strategię, by oba ataki
nie przebiegały jednocześnie.
Prace porządkowe i ogrodnicze wymagają bo-
wiem w tej części Holandii poświęcenia wiele
czasu i cierpliwości. Nie chodzi o tulipany. Jeżeli
spadochroniarze rzeczywiście nie umierają, ich
największą bazą do przegrupowania jest cmen-
tarz w Oosterbeek. Duitse Militaire Begraafplaats
(Niemiecki Cmentarz Wojenny) w Ysselsteyn
zajmuje 28 hektarów, na których pochowano
31 tysięcy żołnierzy Wehrmachtu i SS. Grobami
opiekują się młodzi Niemcy i Holendrzy. Miejsc,
które trzeba wiosną uporządkować, jest wokół Li-
beration Route (droga wolności wiedzie z Nor-
mandii do Berlina) w rejonie Arnhem–Nijmegen
J A S N O W I Z O R
osobliwe wzmożenie. Latem wszystkie cmenta-
rze wojenne wyglądają już pięknie. Muszą, bo
przejeżdżają kombatanci, rodziny i wycieczki.
Oceniają, czy Holendrzy nadal wyrażają wdzięcz-
ność i czy wystarczająco pamiętają.
Wycieczki nie docierają do mogił cywilnych
mieszkańców Arnhem. Między 17 września
1944 roku a końcem wojny życie straciło 188
osób – większość z nich zginęła od alianckich
bomb. Naloty próbowali przeżyć przeważnie
w przydomowych ogródkach i parkach (niepla-
nowana część Operation Garden), żeby nie zasy-
pały ich gruzy. Oczywiście nie będziemy za
Reinierem van Hooffem, opiekunem miejsco-
wego ZOO, użalać się nad losem zwierząt. Po-
zwolono mu zresztą pozbierać ciała lwów nad
Renem i je zakopać. Pytajmy tylko, dla postępu-
jących po nas pokoleń. Czy był to objaw podraż-
nionej dumy Monty’ego, który wymyślił sobie,
że przejdzie do historii w glorii najwybitniejszego
stratega Albionu? Mogło tak być, bowiem eks-
perci (koledzy w mundurach) już wówczas kryty-
kowali jego autorskie projekty Goodwood (Caen)
i Totalize (Falaise) i wreszcie Market-Garden, na-
zywając je „teoretycznymi zwycięstwami”. Koń-
czyły się wysokimi stratami, marnowaniem środ-
ków, ofiarami cywilnymi, ogromnymi zniszcze-
niami, niewielkimi postępami i wykonaniem tyl-
ko części zakładanych celów.
FOT. ALEKSANDER RAWSKI
MAREK
SARJUSZ-WOLSKI
Niedługo potem jak pułkownik Frost poddał
resztki swego batalionu broniącego przyczółku
mostu na Renie, Niemcy zarządzili ewakuację
prawie 100 tysięcy mieszkańców Arnhem. Roda-
cy Eriki Steinbach skazali ich na półroczną po-
niewierkę, by w tym czasie plądrować resztki do-
mów. Ich los nadawał się zapewne do uwiecznie-
nia na wystawie „Wymuszone drogi. Ucieczka
i wypędzenie w Europie XX wieku”.
Dlaczego zatem pułkownik John Dutton
Frost wygrał? Dlaczego wygrali Polacy z 1 Sa-
modzielnej Brygady Spadochronowej, Ameryka-
nie z 82 i 101 Dywizji Airborne i wreszcie XXX
Korpus Brytyjski z Dywizją Pancerną Gwardii
oraz 43 Dywizją Piechoty „Wessex” na czele? Bo
Europa miała już zręby planu mającego nie dopu-
ścić do kolejnej konfrontacji. I plan ten (Unia Eu-
ropejska) działa; w korku na moście w Arnhem
solidarnie czekali Niemcy wraz z Holendrami
i nikt na nikogo nie trąbił. Na wyprzedażach rów-
nież nie mieli problemów, bo operują tą samą wa-
lutą. W czym zatem ambaras? W tym oto, że
tamto zwycięstwo utwierdziło Waszyngton w fał-
szywym przekonaniu, że wystarczy wygrać. Nie
wystarczy. Trzeba mieć pewność, w jakiej spra-
wie się walczy, i mieć plan na czas powrotu do
koszar. A w Kabulu nie ma Jeana Monneta,
Konrada Adenauera, Winstona Churchilla,
Józefa Rettingera czy Roberta Schumana. 
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 3
 K R Ó T K A S E R I A

ARMIA 42 | ANDRZEJ JONAS

8 | ARTUR GOŁAWSKI Wanted president of Sudan
Dyskretny powiew snobizmu 43 | ROBERT CZULDA
13 | BOGUSŁAW PACEK Gapowicze
Nadmiar infrastruktury 44 | TADEUSZ WRÓBEL
14 | JANUSZ Jeziora zabarwione krwią
B. GROCHOWSKI 46 | MARIUSZ KACZMARSKI
Nie mamy czarnej listy Lęki Kremla
FRANCISZEK GĄGOR 18 | TADEUSZ WRÓBEL 47 | TADEUSZ WRÓBEL
Gorące miesiące Czerwone berety z Tarbeli
Sojusznicza 19 | FRANCISZEK GĄGOR 49 | KRZYSZTOF
dekada 19 Sojusznicza dekada
22 | BOGUSŁAW POLITOWSKI
WILEWSKI
UFO nad Afganistanem
JAKIE ZMIANY zaszły w siłach zbrojnych
pod wpływem naszej przynależności Poligon w kurorcie 50 | ROBERT CZULDA
do NATO? 26 | PIOTR LASKOWSKI Koń roboczy
Mobilny znaczy lepszy 54 | ROMAN KUŹNIAR
28 | PIOTR LASKOWSKI Pełne ręce roboty
Od czego uciekają piloci
31 | PIOTR BERNABIUK HORYZONTY
Wyboiste ścieżki kariery 55 | TOMASZ SZULEJKO
33 | PIOTR BERNABIUK Szukanie guza
Nerw armii 59 | MAŁGORZATA
36 | MARIUSZ JĘDRZEJKO SCHWARZGRUBER
TOMASZ SZULEJKO
Co dalej po wojsku Ocalić duszę wojownika
62 | ZDZISŁAW NAJDER
Szukanie BEZPIECZEŃSTWO Poczucie wspólnoty
guza 55 37 | TOMASZ OTŁOWSKI
Widmo recesji
63 | ANNA DĄBROWSKA
Polowanie na manierkę
TURYŚCI Z POLSKI, szukając nowych wrażeń,
zaczynają podróże od miejsc, w których toczy 40 | HENRYK SUCHAR 66 | ANDRZEJ FĄFARA
się wojna. Wrzenie na Dachu Świata Zjedzona Legia

tel.: +4822 684 02 27, CA MON 840 227; WSPÓŁPRACOWNICY

Aneta Wiśniewska, +4822 684 52 13,
CA MON 845 213;
DYREKTOR REDAKCJI WOJSKOWEJ polska-zbrojna@redakcjawojskowa.pl
REDAKTOR NACZELNY
Marek Sarjusz-Wolski, PUBLICYŚCI
tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, WARSZAWA: Piotr Bernabiuk, Anna
faks: 684 55 03; CA MON 845 365, Dąbrowska, Paulina Glińska, Marek Pielach
845 685, faks: 845 503; Łukasz Puchalski, Roman Przeciszewski,
sekretariat@redakcjawojskowa.pl Małgorzata Schwarzgruber,
Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa Aaron Welman, Tadeusz Wróbel,
tel.: +4822 684 52 44, CA MON 845 244; ,
ZASTĘPCA DYREKTORA tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
REDAKCJI WOJSKOWEJ BYDGOSZCZ: Krzysztof Wilewski,
SEKRETARZ REDAKCJI „POLSKI ZBROJNEJ” tel. +4852 378 25 90, CA MON 415 200;
Wojciech Kiss-Orski, GDYNIA: Tomasz Gos, tel.: +4858 626 24
tel.: +4822 684 02 22, CA MON 840 222; 13, CA MON 262 413;
wko@redakcjawojskowa.pl KRAKÓW: Magdalena Kowalska-Sendek,
Jacek Szustakowski,
ZASTĘPCA DYREKTORA tel.: +4812 455 17 80, CA MON 131 780;
REDAKCJI WOJSKOWEJ POZNAŃ: Piotr Laskowski, CA MON 572 446,
ppłk Lech Mleczko mjr Tomasz Szulejko,
„Kwartalnik Bellona”, przeglądy rodzajów sił tel.: +4861 857 52 40, CA MON 572 240;
zbrojnych, lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl, WROCŁAW: Bogusław Politowski,
tel.: +4822 684 56 85; tel.: +4871 765 38 53, CA MON 653 853;
REDAKTORZY PROWADZĄCY FOTOREPORTER
ppłk Artur Goławski, tel.: +4822 684 52 30, Jarosław Wiśniewski,
CA MON 845 230; Katarzyna Pietraszek, tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów.
Norbert Bączyk, Andrzej Jonas, ZDJĘCIE
Robert Czulda, Marek Orzechowski, NA OKŁADCE
Andrzej Fąfara, Bogusław Pacek, Marek Bundesheer.At
Przybylik, Krzysztof Głowacki, Paweł Henski,
Mariusz Jędrzejko, Marcin Kaczmarski,
Włodzimierz Kaleta, Roman Kuźniar,
Damian Markowski
DZIAŁ GRAFICZNY Redaktor
tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170; wydania
Marcin Dmowski (kierownik), KATARZYNA
Monika Klekociuk, Paweł Kępka, PIETRASZEK
Andrzej Witkowski
PRENUMERATA: RUCH SA, KOLPORTER SA,
OPRACOWANIE STYLISTYCZNE Garmond PRESS, GLM.
tel.: +4822 684 03 55, CA MON 840 355; Informacja: +4822 684 04 00
Renata Gromska (kierownik),
Małgorzata Mielcarz, Aleksandra Ogłoza, KOLPORTAŻ I REKLAMACJE
Joanna Rochowicz Bellona SA +4822 457 04 37,
6879 041, CA MON 879 041
BIURO REKLAMY I MARKETINGU
Adam Niemczak (kierownik), DRUK
Anita Kwaterowska (tłumacz), Interak Drukarnia Sp z o.o., Czarnków
Małgorzata Szustkowska, Numer zamknięto: 09.03.2009 r.
tel. +4822 684 53 87, 684 51 80,
684 55 03,
faks: +4822 CA MON 845 387;
reklama@redakcjawojskowa.pl

4 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009


FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
MON oszczędza
Na modernizację techniczną w 2009 roku resort obrony przeznaczy, po cięciach
budżetowych, ponad 2,2 miliarda złotych – poinformowali sejmową komisję obrony
5 marca przedstawiciele ministerstwa obrony.
J ak powiedział generał brygady
Sławomir Szczepaniak, dy-
rektor Departamentu Zaopatrywa-
nia Sił Zbrojnych MON, suma ta
uwzględnia zabezpieczenie wielo-
letnich umów zawartych z przemy-
słem zbrojeniowym w 92–95 pro-
centach. Oznacza to, że resort
w różnym stopniu musi renego-
cjować 160 umów wieloletnich.
Jak wyliczono, aby przetrwać,
przemysł zbrojeniowy potrzebuje
3 miliardów złotych. „W tych fir-
mach, gdzie to możliwe, chcemy
przesuwać dostawy na kolejne la-
ta. Tam, gdzie nie da się tak zro-
bić, zaproponujemy częściowo
WYJAŚNIENIE
W artykule pod tytułem „Certyfikat
na zawołanie” zamieszczonego
w numerze 9 „Polski Zbrojnej”
1 marca 2009 roku opisałem przy-
padek wystawiania przez pewną fir-
mę zajmującą się sprzątaniem
obiektów nieprawdziwych poświad-
czeń bezpieczeństwa swoim pra-
cownikom i użyłem niefortunnego
stwierdzenia: „... w systemie ochro-
ny obiektów wojskowych istnieją ol-
brzymie luki, które skrzętnie wyko-
rzystują nieuczciwi przedsiębiorcy”.
W rzeczywistości dotyczyło ono tylko
jednego przypadku firmy.
Bogusław Politowski
wsparcie kredytem”, mówił gene-
rał Szczepaniak. Czesław Piątas,
sekretarz stanu do spraw społecz-
nych i profesjonalizacji w resorcie
obrony, zapewnił, że będą kontynu-
owane priorytetowe programy
związane z zapewnieniem bezpie-
czeństwa żołnierzom na misjach
oraz wypełnieniem zobowiązań so-
juszniczych. Przyznał jednak, że
kłopoty budżetowe opóźnią docho-
dzenie do założonej liczebności ar-
mii i przyjmowanie do niej nowych
kandydatów. Zapowiedział też, że
dokładne dane o efektach renego-
cjacji umów resort będzie w stanie
podać za kilka miesięcy.
Medyczny podoficer
N a osoby, które chcą związać
swoją przyszłość z wojskową
służbą zdrowia, czeka 45 miejsc
w Szkole Podoficerskiej Służb Me-
dycznych w Łodzi. Jak do wszyst-
kich szkół podoficerskich, taki i tu
dokumenty można składać do koń-
ca marca. Kandydat na żołnierza
zawodowego musi nie tylko być
niekarany i pełnoletni, mieć matu-
rę, wyłącznie obywatelstwo polskie
oraz odpowiednią zdolność fizycz-
ną i psychiczną do zawodowej służ-
by wojskowej, ale także skończone
wyższe studia zawodowe o kierun-
M E L D U N E K
W związku z cięciami w MON
szef resortu podpisał 2 marca „Plan
modernizacji technicznej Sił Zbroj-
nych RP w latach 2009–2010”. Mi-
nister wskazał ochronę polskiej
zbrojeniówki jako jeden z prioryte-
tów tego planu. Mimo to pracowni-
cy przemysłu zbrojeniowego, bojąc
się o miejsca pracy, 6 marca mani-
festowali w Warszawie. Domagali
się między innymi zwiększenia
środków na modernizację sił zbroj-
nych i zakup uzbrojenia oraz wpro-
wadzenia gwarancji rządowych
dla banków udzielających kredy-
tów dla polskiego przemysłu
obronnego. (AD)  wybuchów jądrowych oraz wykry-
ku medycznym lub szkołę średnią o
takim kierunku, albo przeszkolenie
medyczne na poziomie szkoły śred-
nie. Preferowanym tytułem jest ra-
townik medyczny lub pielęgniarka.
Egzamin wstępny, który odbę-
dzie się w pierwszej dekadzie wrze-
śnia, obejmie sprawdzian z wycho-
wania fizycznego, test z wiedzy
medycznej i rozmowę kwalifika-
cyjną. Ważne będą też wyniki na
świadectwie ukończenia szkoły po-
nadgimnazjalnej. Siedmiomiesięcz-
ne szkolenie rozpocznie się 3 listo-
pada. (ATD)  stępca dowódcy flotylli.
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
F L E S Z
W O J S K A L Ą D O W E
Nauka jazdy
BIEDRUSKO. Słuchacze Wiel-
kopolskiej Szkoły Podoficerskiej
Wojsk Lądowych w Poznaniu na za-
jęciach z nauki jazdy bojowymi wo-
zami piechoty poznawali trudną
technikę manewrowania w ograni-
czonych miejscach oraz uczyli się
załadunku BWP na platformę kole-
jową. Podczas dziesięciokilometro-
wej pętli na poligonowym torze do
nauki jazdy uczestnicy szkolenia
w praktyce przećwiczyli wjeżdżanie
do okopu, przejeżdżanie przez bra-
my i wjazd do garażu.
Pożegnania
KAZUŃ. Czterech odchodzą-
cych do rezerwy pożegnano
w 2 Mazowieckiej Brygadzie Sape-
rów. Po latach wieloletniej służby
do rezerwy odeszli: chorąży sztabo-
wy Zbigniew Brzozowski, młodszy
chorąży sztabowy Bogumił
Wieczorek, starszy chorąży
Tomasz Antkowiak i sierżant szta-
bowy Zbigniew Roszczyk. 
F L E S Z
M A R Y N A R K A W O J E N N A
Ćwiczenia
DZIWNÓW. Rozpoznanie ska-
żeń chemicznych i promieniotwór-
czych, lokalizację, gaszenie poża-
rów oraz maskowanie dymem ćwi-
czyli marynarze 30 Kompanii Che-
micznej podczas szkolenia poligo-
nowego w warunkach zimowych.
Chemicy z dziwnowskiej jednostki
określali między innymi parametry
wali i identyfikowali środki trujące.
Istotnym elementem szkolenia by-
ło wykonywanie zadań w indywidu-
alnych środkach ochrony przed
skażeniami.
Do rezerwy
ŚWINOUJŚCIE. Po 25 latach
służby w 8 Flotylli Obrony Wybrze-
ża komandor porucznik Jerzy
Kłaput, dowódca 12 Dywizjonu
Trałowców przeszedł do rezerwy.
Pożegnanie odbyło się 27 lutego.
Oficerowi, w imieniu dowódcy
8 FOW, za służbę podziękował ko-
mandor Andrzej Kowalski, za-

5
 M E L D U N E K
CZAD

Dłużej,
czyli taniej
RADA MINISTRÓW skie-
rowała 3 marca wniosek
do prezydenta RP o prze-
dłużenie do końca listopa-
da użycia Polskiego Kon-
tyngentu Wojskowego
w misji Organizacji Naro-
dów Zjednoczonych
w Czadzie i Republice
Środkowoafrykańskiej.
Do 15 marca misję pro-
wadzi Unia Europejska,
a potem przechodzi ona
pod egidę ONZ. Dla Polski
zakończenie teraz tej ope-
racji oznaczałoby koniecz-
ność poniesienia kosztów
wycofania żołnierzy
i sprzętu. Dzięki przesu-
nięciu terminu zakończe-
nia misji część jej kosz-
tów zwróci Polsce ONZ.
Koszt użycia polskiego
kontyngentu wyniesie
ponad 59 milionów zło-
tych i zostanie w dużej
części zrefundowany
przez ONZ. (ANN) 

Więcej nagród niż kar Bliżej profesjonalizacji

P otrzeba reformy wojskowych
przepisów dyscyplinarnych
wynika z profesjonalizacji sił
zbrojnych, nowych zadań realizo-
wanych przez wojsko poza granica-
mi Polski, a także konieczności
uproszczenia trybu rozpatrywania
spraw dyscyplinarnych”, tłumaczył
Czesław Piątas, sekretarz stanu do
spraw społecznych i profesjonaliza-
cji w resorcie obrony, 5 marca pod-
czas prac nad nową ustawą o dys-
cyplinie w sejmowej Komisji Obro-
ny Narodowej.
Jak podkreślał minister Piątas,
projektowane przepisy mają
wzmacniać system motywacyjny –
dlatego wzrasta liczba nagród z 12
do 16. Regulacja zmniejsza katalog
kar dyscyplinarnych z dziewięciu
do siedmiu. Znikną z niego areszt
koszarowy oraz zakaz opuszczania
miejsca przebywania. Pojawi się na-
tomiast kara ostrzeżenia o niepełnej
przydatności na zajmowanym sta-
nowisku służbowym, która ma po-
przedzać odwołanie z tego stanowi-
ska. Zaproponowano też nowy dys-
cyplinarny środek zapobiegawczy
– niedopuszczenie do wykonywa-
nia czynności służbowych, stosowa-
ny wobec żołnierzy mogących znaj-
dować się pod wpływem alkoholu
lub środków odurzających. W przy-
padku takich podejrzeń żołnierza
można będzie poddać odpowied-
niemu badaniu. W projekcie status
przełożonych dyscyplinarnych
nadano także dowódcom drużyn.
Nowym rozwiązaniem jest po-
dział postępowań dyscyplinarnych
na prowadzone w trybie uproszczo-
nym, czyli jednoinstancyjnym,
umożliwiającym orzekanie w spra-
wach niebudzących wątpliwości,
oraz w trybie zwykłym w przypad-
ku spraw bardziej skomplikowa-
nych. Ustawa ma wejść w życie
1 stycznia 2010 roku. Komisja
obrony powołała podkomisję, która
będzie dalej pracować nad tym pro-
jektem. (AD)  dzie ukończenie szkoły średniej bez
Dużą nowelizację ustawy pragmatycznej przegłosował
5 marca sejm i skierował ją do rozpatrzenia przez senat.
U stawa ma wejść w życie matury, a oficerów – studiów wyż-
1 stycznia 2010 roku. Noweli- szych pierwszego stopnia. Projekt
zacja między innymi definiuje kon- ustawy o służbie wojskowej żołnie-
traktową służbę wojskową jako no- rzy zawodowych zakłada też, że na
wy rodzaj służby zawodowej. Bę- stanowiskach podoficerów i młod-
dzie pełniona maksymalnie szych oficerów oraz większości
12 lat, a powołanie do niej stanowisk starszych ofice-
może następować jedno- Ważną rów będzie można po-
razowo na okres od zmianą jest doda- wtarzać kadencje bez
nie nowej kategorii
18 miesięcy do 6 lat. – zdolny do zawodowej ograniczeń. Na wyż-
Żołnierze pełniący tę służby wojskowej szych stanowiskach
służbę będą mieli takie z ograniczeniami. dowódczych natomiast
same prawa i obowiązki – tylko dwa razy. Kolejna
jak żołnierze służby stałej. zmiana to wprowadzenie
Ustawa przewiduje także zmianę urlopu wychowawczego dla żoł-
wymagań kwalifikacyjnych dla nierzy zawodowych na zasadach
osób ubiegających się o powołanie określonych w kodeksie pracy.
do zawodowej służby wojskowej. Żołnierz na urlopie wychowaw-
Przyszły szeregowy zawodowy czym do roku pozostanie na etacie
musi legitymować się minimum swojej jednostki, natomiast po
ukończeniem gimnazjum. W kor- 12 miesiącach zostanie przeniesio-
pusie podoficerów wymagane bę- ny do rezerwy kadrowej ministra
obrony narodowej. (ANN) 

6 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009


FOT. KRZYSZTOF PLAŻUK
Trudniej zostać
podchorążym
P o stu dniach obowiązywania
zdezaktualizowała się decyzja
ministra obrony ustalająca limity
naboru podchorążych do uczelni
wojskowych. 3 marca Bogdan
Klich wydał nową decyzję
uwzględniającą obecne możliwości
finansowe resortu. O połowę redu-
kuje ona zapotrzebowanie na słu-
chaczy Studium Oficerskiego
w Wyższej Szkole Oficerskiej
Wojsk Lądowych (do 211) i tylko
o 13 w WSO Sił Powietrznych. Stu-
dentów pięcioletnich studiów sta-
cjonarnych będzie mniej w Wojsko-
wej Akademii Technicznej (210 za-
miast 290) i WSOWL (140 zamiast
252). Nie zmieniły się za to limity
naboru na klasyczne studia wojsko-
we do Akademii Marynarki Wo-
jennej i WSOSP oraz studentów
cywilnych uczelni medycznych pod
auspicjami WSOWL. To oznacza,
że wojsko będzie utrzymywać
o 426 podchorążych mniej. (AG) 
10 lat w NATO
Dla Polski ważne jest utrzymanie tradycyjnych,
militarnych funkcji NATO.
„W 1999 roku czekaliśmy
na swojej stacji na pociąg
pod nazwą NATO. Gdy przyjechał,
myśleliśmy, że wsiądziemy do
pierwszej klasy i przyniosą nam pi-
wo. Tymczasem pociąg na stacji stał
krótko, tak że ledwie zdążyliśmy
wsiąść, i to do drugiej klasy, a piwo
musieliśmy kupić sami” – tą meta-
forą generał brygady Stefan
Czmur, zastępca polskiego przed-
stawiciela wojskowego przy komi-
tetach wojskowych NATO i UE,
opisał dekadę uczestnictwa naszego
państwa w sojuszu.
Wskazał, że „Koncepcja strate-
giczna NATO” uzgodniona dzie-
sięć lat temu zdezaktualizowała się,
nowa dopiero powstanie, a wyzwa-
nia i zagrożenia bezpieczeństwa,
przed jakimi stają sojusznicy, wy-
magają w dużej mierze całkiem in-
nych zdolności operacyjnych niż
przewidywano przed dekadą. „Te
nowe zdolności zostaną osiągnięte,
ale nie tak szybko i nie w takim
stopniu, jak niektórzy członkowie
oczekiwali”, ocenił generał pod-
czas konferencji „10 lat Polski
w NATO”, zorganizowanej 5 marca
Kredyt zaufania
N ominację na drugą kadencję
szefa Sztabu Generalnego
Wojska Polskiego wręczył 6 mar-
ca generałowi Franciszkowi
Gągorowi zwierzchnik sił zbroj-
nych – prezydent RP Lech
Kaczyński. „Okazał się pan nie
tylko znakomitym wojskowym dy-
plomatą, ale i bardzo dobrym do-
wódcą”, powiedział prezydent,
podsumowując poprzednią trzylet-
nią kadencję generała. Szef SGWP
F L E S Z
S I Ł Y P O W I E T R Z N E
Kurs metodyczny
WARSZAWA. W dniach
23–25 lutego odbył się kurs szko-
w Centralnej Bibliotece Wojskowej.
Profesor nadzwyczajny doktor habi-
litowany Jan Czaja z Akademii
leniowo-metodyczny kierowniczej
kadry Wojsk Radiotechnicznych
Sił Powietrznych. Spotkanie zainau-
Obrony Narodowej przyznał, że nie gurował dowódca Sił Powietrznych
ma jasności co do tego, w jaki spo- generał broni pilot Andrzej Błasik.
sób powiązać nowe zagrożenia W kursie uczestniczyli: przedstawi-
z zobowiązaniami wynikającymi ciele dowództwa 3 Brygady
z artykułu V traktatu waszyngtoń- Radiotechnicznej i dowództw bata-
skiego. „NATO staje się coraz bar- lionów radiotechnicznych, przed-
dziej koalicją chętnych i niechęt- stawiciele Centrum Operacji Po-
nych. Misjom poza obszarem trak- wietrznych, dowódcy Ośrodków
tatowym towarzyszą duże kontro- Dowodzenia i Naprowadzania,
wersje”, przypomniał. Profesor a także przedstawiciele szkolnic-
Czaja ocenił, że dla Polski ważna twa wojskowego: Akademii Obro-
jest dbałość o jasne interpretowanie ny Narodowej, Wojskowej Akade-
na forum organizacji artykułu V mii Technicznej i Centrum Szkole-
i określenie stopnia gotowości soju- nia Sił Powietrznych. 
szu do adekwatnej reakcji w przy-
F L E S Z
padku zagrożenia suwerenności Ż A N D A R M E R I A W O J S K O W A
krajów wschodniej flanki NATO.
Reprezentujący Sztab Generalny Rotacja
WP szef Inżynierii Wojskowej ge- WARSZAWA. W obecności ko-
nerał brygady Janusz Lalka przy- mendanta głównego Żandarmerii
znał natomiast, że Wojsko Polskie Wojskowej generała brygady
jest wciąż mieszanką tego, co pozo- Marka Witczaka pułkownik
stało po siłach zbrojnych PRL i te- Krzysztof Gombrych przekazał
go, co wniosło członkostwo w NA- obowiązki komendanta Centrum
TO i Unii Europejskiej. (AG)  Szkolenia Żandarmerii Wojskowej
Więcej o transformacjach w NATO pułkownikowi Wiesławowi
czytaj na stronie 19. Chrzanowskiemu, dotychczasowe-
mu zastępcy komendanta Mazo-
wieckiego Oddziału Żandarmerii
Wojskowej. Pożegnanie odbyło się
2 marca 2009 roku podczas uro-
czystej zbiórki kardy Centrum
Szkolenia ŻW i Oddziału Specjal-
nego ŻW. 
F L E S Z
L O G I S T Y K A
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
Dla młodych
OLEŚNICA. Młodzież szkół po-
nadgimnazjalnych wzięła udział
w spotkaniu z przedstawicielami
Wojskowej Komendy Uzupełnień
Wrocław-1. Inicjatorem spotkania
podkreślił, że decyzję prezydenta
traktuje jako ogromny kredyt zaufa-
nia – nie tylko wobec niego, ale też
był major Artur Kaczor, szef Wy-
działu Uzupełnień i Poboru wro-
cławskiej WKU. Zorganizowano je
jeśli chodzi o sposób wypełniania przy współudziale starostwa powia-
obowiązków szefa SGWP, a także tu oleśnickiego oraz podpułkowni-
wszystkich jego podwładnych i żoł- ka Artura Połczyńskiego, dowódcy
nierzy. Zaznaczył, że bezwzględ- garnizonu Oleśnica. W czasie spo-
nym priorytetem w jego działaniu tkania uczniowie dowiedzieli się
będzie utrzymanie możliwie naj- między innymi o możliwościach
wyższego poziomu gotowości woj- kształcenia w uczelniach wojsko-
ska do wykonywania konstytucyj- wych oraz wstąpienia w szeregi
nych zadań. (ATU)  Sił Zbrojnych RP. (PG) 
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 7
 P E R Y S K O P
ARTUR GOŁAWSKI

zajmuje się tematyką

związaną z rozwojem
Wojska Polskiego

Nasze garnizony nie są przyjazne żołnierzom.

Nie zachęcają do utrzymywania więzi koleżeńskich.

Dyskretny powiew

8 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009

 ARMIA ARMIA
ARMIA Redaktor działu ARTUR GOŁAWSKI

D
ochodziła piętnasta. Po całym
dniu odpraw, spotkań i pisania
raportów „na wczoraj” zerkną-
łem w kalendarz. „Zapomniał-
bym!”, wyrwało mi się. „Kole-
dzy pomyśleliby, że ich lekceważę”. Z kalenda-
rza wynikało, że za godzinę mam zamienić się

snobizmu
w kelnera. Nie potrzebowałem zgody dowódcy
na wykonywanie pozasłużbowej pracy. Nie
zmieniałem fachu – za kontuarem miałem sta-
nąć w mundurze i serwować kolegom, również
umundurowanym, piwo, whisky albo wino.
Wiedziałem, że nie zainkasuję z tego tytułu do-
datku do uposażenia i że czeka mnie osiem go-
dzin na nogach, noszenie butelek, sprzątanie.
Mimo to cieszyła myśl, że przedzierzgnę się
w nieetatowego barkeepera i będę najlepszym
kolegą wszystkich oficerów naszego sztabu,
łącznie z generałem.
Niestety, sztab mieścił się za granicą, był
międzynarodowy, a mesy nie zorganizowali Po-
lacy. Z rozczarowaniem dostrzegam, że przeno-
sząc wiele pomysłów misyjnych i natowskich
na grunt naszej armii, ten jeden od lat konse-
kwentnie pomijamy. I dlatego mes w kraju nie
mamy. Kantyny poznikały, zaś stołówki czy ka-
syna zamieniły się w punkty żywienia kadry
i nie aspirują do funkcji towarzyskich. Mamy
kulturalną pustynię, niepasującą do armii z am-
bicjami bycia profesjonalną.

FOTELE, ŚWIECE LUB KARAOKE

Oficer ze Sztabu Generalnego WP, bywając
za granicą, tak jak ja zazdrości kolegom z so-
juszniczych armii. Odwiedził dwa kluby oficer-
skie, w Waszyngtonie i Londynie. Poczuł lekki
powiew wojskowego snobizmu. „Fajnie było,
fotele, kanapy, świece, obrazy batalistyczne na
ścianach, eksponaty i pamiątki na kominku,
muzyka w tle, goście w mundurach lub garnitu-
rach. Nie znam u nas takiego miejsca, do które-
go mógłbym zaprosić znajomego raz na dwa–
trzy miesiące na drinka lub kolację, by pogadać
na luzie”, komentuje z żalem.
Faktycznie, nawet w stolicy czy gdzieś nieda-
leko, mimo że oficerów nie brakuje, do wyboru
mamy jedynie cywilne kluby, pełne przypadko-
wej młodzieży, gustującej w głośnym karaoke,
albo pretensjonalne i drogie restauracje. Nie ina-
czej jest w innych dużych garnizonach. O ma-
łych miejscowościach nie wspominam, by nie
FOT. BUNDESHEER. AT

denerwować służących tam żołnierzy. Ale iden-

tyczny wybór, oznaczający de facto skazanie na
restauracje, mają też wojskowe służby protokołu
dyplomatycznego. W minionym roku musiały
na przyjęcia dla gości z zagranicy wydać co

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 9

 P E R Y S K O P

Atut eksterytorialności
Ż ołnierze służący w kwaterze
Wielonarodowego Korpusu
Północny Wschód w Szczecinie
mają szczęście. Koszary Bałty-
ckie są terenem eksterytorial-
nym, nie obowiązuje tam polska
ustawa o wychowaniu w trzeź-
wości. Dzięki temu w znajdują-
cych się tam w jednym budynku
trzech mesach (oficerskiej, pod-
oficerskiej i szeregowych) mogą
wieść ożywione życie towarzy-
skie. Mesy obsługują żołnierze
z kompanii zabezpieczenia,
członkowie płacą składki w wy-
sokości 10 złotych miesięcznie.
Klub oficerski działa do godziny
22, pozostałe mesy krócej. 

FOT. AUSTRALIAN DOD

FOT. MNCNE.PL

Mesy są najbar-
dziej popularne
wśród Anglosasów
oraz ich spadko-
bierców po epoce
Piknik rodzinny zorganizowany w 2008 roku przez wszystkie trzy mesy
kolonialnej.
wielonarodowego korpusu na terenie Koszar Bałtyckich w Szczecinie.

najmniej kilkaset tysięcy złotych. Według „Pla-

nu udziału resortu obrony narodowej w przed-
sięwzięciach integracyjnych z NATO i UE oraz
współpracy zagranicznej w 2008 roku”, nasz
resort odwiedziły 364 delegacje zagraniczne!
Szkoda, że nie mogliśmy gościom pokazać woj-
skowej tradycji i stylu, nawet tych świeżo wy-
kreowanych. I że kasę za elegancki katering dla
nich zgarniają cywile.

SONDA ZAPUSZCZONA
Pułkownik Anatol Tichoniuk, przewodni-
czący Konwentu Dziekanów Korpusu Ofice-
rów Wojska Polskiego, ocenia, że każda idea
zmierzająca do wzmocnienia więzi środowi-
FOT. US DOD (2)

skowych zasługuje na pozytywny odzew. „Nie

jestem pewny, czy akurat formuła klubu spotka-
łaby się z akceptacją, trafiła na podatny grunt.
Środowisko oficerskie jest spolaryzowane i tyl-
ko oddany sprawie, bez reszty zaangażowany
ideowiec mógłby przekonać ludzi do takiego
pomysłu”, analizuje, wskazując, że istotne dla
powodzenia koncepcji jest zdefiniowanie po-
mysłu. Ma rację. Dlatego przyjrzeliśmy się, jak
mesy lub kluby oficerskie działają w innych ar-
miach. Doszliśmy do wniosku, że taka inicjaty-
wa nie przerasta naszych możliwości.
Na początku wyjaśniamy – nie ma obowiąz-
ku lub natowskiego stanagu, który nakazywał-
by stworzenie mes czy klubów. Wszędzie, gdzie
one powstały, były owocem inicjatywy oddol-
nej, inspirowanej miejscową kulturą lub potrze-
bami socjalno-bytowymi.
Robienie enklawy życia towarzyskiego w klubie przy alei Niepodległości 141 A (zdjęcie z prawej) mija się na razie z
Mesy są najbardziej popularne wśród
Anglosasów oraz ich spadkobierców po
epoce kolonialnej. Z naszej sondy wy-
nika, że bez oficerskiej mesy nie obędą
się Brytyjczycy, a naśladują ich w tym
Hindusi, Amerykanie, Saudyjczycy
i Holendrzy. Te nacje, tak jak Brazylij-
czycy i Litwini, mają także oddzielne
mesy dla podoficerów i szeregowych.
Znani z biesiadowania Włosi od 31
grudnia 1998 roku mają ustawę regulu-
jącą istnienie klubów oficerskich! Takie
przybytki uznają również Portugalczy-
cy (tylko dla oficerów), Norwegowie
(kluby łączone dla oficerów i podofice-
rów, szeregowi mają kantyny) i Szwaj-
carzy. Mesy oficerskie nie istnieją za to
w armiach chińskiej, serbskiej, chorwa-
ckiej, czeskiej, rumuńskiej, duńskiej. Ja- MES w kraju nie
mamy. Kantyny
pończycy mają kluby członkowskie, ale poznikały, zaś
są to tanie restauracje, żywiące żołnie- stołówki czy
rzy mieszkających w bazach. kasyna zamieniły
Z reguły kluby są finansowane ze się w punkty
żywienia kadry
składek członkowskich, zwykle comie- i nie aspirują do
sięcznych. Od jednostek wojskowych funkcji towarzy-
dostają lokal (budynek) i sprzęt. Ulo- skich.

10 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009

 A R M I A

Mesa z tradycjami
Brytyjczycy uwielbiają kluby i puby. W ich kulturze musi tkwić gen biesiadowania.

D latego kapitalnie zorgani- dzania obiektem. Ma też komi-

zowali system mes. Od- tet: przewodniczącego, jego
grywają one rolę nie tylko ka- zastępcę, skarbnika, kipera.
jednostki, oficera dyżurnego,
podoficera dyżurnego i żan-
darmów. Brak zaproszenia do
syna, stołówki, pubu, ale także Brytyjskie mesy obrosły dzie- wejścia lub ociąganie się z za-
internatu – hotelu garnizono- siątkami zwyczajów. Przed wej- proszeniem żołnierza z wyż-
wego. Kwaterują w nich żołnie- ściem do nich wszyscy zdej- szego korpusu do mesy niż-
rze nie mający rodziny i nie mują nakrycia głowy, co ozna- szego korpusu nie mogą być
chcący mieszkać poza bazą cza, że są „bez munduru” i nie powodem do wyciągania kon-
lub uczestnicy krótkich kur- mogą salutować. Gdy ktoś się sekwencji dyscyplinarnych wo-
sów. W dużym garnizonie znaj- zapomni, stawia wszystkim bec „opornych”.
dziemy trzy mesy – oficer- obecnym kolejkę. W obiekcie W większości mes członków
ską, sierżancką (dla szarż niższych (Junior obowiązują składki (miesięcz-
podoficerów star- W większości Ranks’ Mess) ukrywa ne lub roczne). Są one pod-
szych) i szarż mes członków obo- się oznaki stopnia miotami non-profit, więc ceny
wiązują składki. Dzięki
niższych. Woj- nim są one podmiotami – wtedy wszyscy są w nich są niższe niż w pubach
skowi w me- non-profit, więc ceny sobie równi. Jeśli ge- i barach. Każdy żołnierz w de-
sach mieszkają, w nich są niższe niż nerał odwiedza me- legacji może korzystać z odpo-
żywią się i spę- w pubach. sę oficerską, zostawia wiedniej mesy w innym garni-
dzają czas wolny, czapkę na stole w szat- zonie, pod warunkiem że opła-
grając w bilard, ćwicząc ni, aby uprzedzić inne osoby ca składki w co najmniej jed-
w siłowni, uczestnicząc w im- o swej obecności. Oficerowie nej mesie. Potwierdza to kartą
prezach. Każda mesa ma regu- muszą prosić o pozwolenie identyfikacyjną.
lamin normujący sprawy człon- wejścia do mesy innego korpu- Budynek mesy znajduje się
kostwa, zachowania i ubioru, su osobowego i vice versa. Re- zwykle w pobliżu sztabu jed-
opłat, bezpieczeństwa, zarzą- guła ta nie dotyczy dowódcy nostki. 

a nawet prowadzą ośrodki wypoczynkowe dla
członków.
Aby należeć do klubu, Norwegowie płacą
składkę (około 50 złotych miesięcznie) i są
w nich barmanami, choć mesy mają niewielkie
dofinansowanie z resortowego funduszu socjal-
nego. W ich kraju większą popularnością cie-
szą się obiekty w małych garnizonach, mniej-
szą w okolicy Oslo. Im dalej na północ, tym są
bardziej oblegane i oferują ciekawsze atrakcje.
Organizuje się w nich zabawy, przyjęcia nowi-
cjuszy i spotkania pożegnalne zmieniających
garnizon oraz imprezy dla kadry pododdziałów.
Każdy weekend zaczyna się o 15.30 od happy
hour, bar jest wtedy czynny do ostatniego goś-
FOT. EWA KORSAK
– konkretnie ustawa z 1982 roku (nowelizowa-
na) o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdzia-
łaniu alkoholizmowi. Zabrania ona w artykule
41 sprzedaży, podawania i spożywania napojów
alkoholowych między innymi w obiektach zaj-
mowanych przez organy wojskowe oraz w rejo-
nie obiektów koszarowych i zakwaterowania
przejściowego jednostek wojskowych. Ale taki
absolutny zakaz nie odnosi się już do ośrodków
szkoleniowych (uczelnie wojskowe!) – tam nie
można handlować, serwować i pić napojów za-
wierających powyżej 18 procent alkoholu, a za-
tem można sięgać po piwo, wino, drinka. Za
złamanie zakazu grozi kara grzywny i przepa-
dek napitku, choćby nie był on własnością

celem. Dobrze usytuowany obiekt wymaga remontu.
kowane są zatem najczęściej na terenie wojsko-
wym lub po sąsiedzku. Zajmują się organizacją
imprez kulturalnych, towarzyskich, sportowych.
Na ogół są instytucjami non-profit, oferują
członkom i ich gościom usługi po kosztach za-
kupu towaru. W Portugalii kluby istnieją
w większych jednostkach – powstały z inicjaty-
wy emerytowanych oficerów, mieszkających
w pobliżu. W Brazylii mieszczą się na terenie
będącym ich własnością (przekazanym przez
wojsko lub nabytym) i są prawdziwymi kombi-
natami: mają sale sportowe, siłownie, restaura-
cje, biblioteki z czytelniami, organizują bale,
cia. W czasie zimnej wojny, gdy jednostki mia-
ły wyższą gotowość bojową, norweskie kluby
były popularniejsze. Dziś wiele z nich działa
tylko w piątki, niektóre dwa dni w tygodniu,
rzadkością są mesy czynne cały tydzień.
Do klubu nie wejdzie się bez karty człon-
kowskiej, a jeśli oficer lub podoficer wprowa-
dza gościa – odpowiada za jego zachowanie
i za to, czy zapłaci rachunek. W Italii żołnierze
i karabinierzy mają odrębne przybytki. Należą
do nich zarównow czynni wojskowi, jak i będą-
cy w stanie spoczynku, stanowiący większość.
Do utrzymania klubów włoskich, podobnie jak
saudyjskich, dokłada się resort obrony.
DMUCHNIJCIE ŻOŁNIERZU!
W naszych warunkach być może największą
przeszkodą w zorganizowaniu mes jest prawo
sprawcy (artykuł 43).
Zatem nasze mesy bądź kluby należałoby
dziś umieszczać w budynku wydzielonym
z jednostek bądź instytucji. Zapewniam, że po-
wielenie pomysłu enklaw oficerskich nie przy-
niesie ujmy mundurowi polskiego żołnierza.
Po pierwsze, Polacy w ostatnich latach na-
uczyli się pić alkohol w ilościach nie zwalają-
cych z nóg. Po wtóre, można ustalić w regula-
minie, kiedy do klubu przychodzi się w unifor-
mie, kiedy pod krawatem, a kiedy w dżinsach.
Po trzecie, można zakazać serwowania moc-
nych alkoholi i wstępu nietrzeźwym. Po czwarte,
osobom naruszającym „mir domowy” i niepła-
cącym rachunków anulowano by karty człon-
kowskie, powiadamiając przełożonych. Szcze-
gólnie opornymi zajęłyby się policja lub żan-
darmeria, a odpowiednia notatka w aktach per-

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 11

 P E R Y S K O P

Dziś w Wojsku
Polskim liczą się
żołnierze i uzbro-
jenie. Sprawy
z gatunku morale
welfare zeszły na
drugi plan.
Niestety.
FOT. BUNDESHEER. AT

Clubbing mundurowy niem imprez towarzyskich i kultu-

ralnych. Nie ma formalnych zasad
larności klubów oficerskich i ich
przychodów, postanowiło też za-
ich rozmieszczenia. mknąć kilka placówek. Budynki
Kluby zajmują się kateringiem, kwaterunkiem,
 W Holandii kluby dla oddziel- są własnością resortu, który wy-
organizowaniem imprez towarzyskich i kulturalnych. nych korpusów kadry znajdują się posażył kluby w niezbędne rucho-
 W Arabii Saudyjskiej niektóre członkowskich. Ich znaczenie zma- na ogół na terenie baz wojsko- mości i udzielił pożyczki (zwrotnej)
mają własne korty tenisowe, ba- lało po zakończeniu zimnej wojny. wych i są obsługiwane przez pra- na rozruch działalności kateringo-
seny i boiska piłkarskie, inne są  Na Litwie istnieją kluby dla ofi- cowników wojska. Znajdują się wej. W niektórych placówkach
pozbawione takich atrakcji lub cerów, podoficerów i szerego- w nich kwatery internatowe i sto- członkowie wnoszą składki (kilka
oferują inne. wych, finansowane przez człon- łówki. Dla oszczędności w ostat- euro miesięcznie), w większości
 W Szwajcarii działają Offiziers- ków według ustalonej ordynacji nich latach pomieszczenia sto- jednak kluby utrzymują się z zy-
gesellschaft, związane nie z garni- klubowej. Budynki są własnością łówkowe połączono, tworząc „me- sków ze sprzedaży napojów. Opła-
zonami, ale z kantonami. Utrzymu- wojska. Kluby zajmują się katerin- sę dla wszystkich”. Kierownictwo cają abonament telewizyjny, inter-
ją się wyłącznie ze składek i donacji giem, kwaterunkiem, organizowa- resortu obrony, po analizie popu- net, prenumeratę prasy. 

sonalnych mogłaby pomóc wyelimino-
wać ich ze służby, co dyscyplinowało-
by posiadaczy słabej głowy.
ENKLAWA DO REMONTU
Generał brygady Kazimierz
Gilarski, dowódca Garnizonu War-
szawa, wiele razy bywał za granicą.
Wie, jak klub oficerski wygląda w in-
nych państwach. I żałuje, że takiej pla-
cówki brakuje w Warszawie. „Chcieli-
byśmy coś takiego stworzyć na bazie
klubu w alei Niepodległości 141A,
z małym zapleczem hotelowym”.
DGW dostało ten obiekt w połowie
2006 roku od Domu Wojska Polskiego.
Niestety, w stanie wymagającym kapi-
talnego remontu, bo służby sanitarne
nie zgodzą się na uruchomienie tam ga-
stronomii. „Dopóki go nie odnowimy,
robienie tam enklawy życia towarzy-
skiego mija się z celem. Zainwestowali-
byśmy pieniądze, a efekt byłby nieza-
uważalny, może nawet zniechęciłby ka-
drę do pomysłu”, komentuje generał.
Ewentualnych klubowiczów prosi
o cierpliwość. Wiadomo, taka inwesty-
cja nie jest priorytetem dla sił zbroj-
nych. Dobitnie ujmuje to szef Sztabu
Generalnego Wojska Polskiego generał
Franciszek Gągor „Dziś liczą się żołnie-
rze i uzbrojenie. Sprawy z gatunku mora-
le welfare muszą zejść na drugi plan. Nie
oznacza to, że ich nie doceniam”.
Atutem obiektu przy alei Niepodle-
głości jest jego położenie, obok stacji
metra, kilkaset metrów od Sztabu Ge-
neralnego WP, kilometr od centrali
MON, Dowództwa Sił Powietrznych
i paru innych instytucji resortowych.
Wzorcem do naśladowania w tym przy-
padku mógłby być klub przy komplek-
sie niemieckiego ministerstwa obrony
w Berlinie. Oprócz baru i mesy, jest tam
hotel dla osób w delegacjach i zaplecze
sportowe. Oficerowie mają po co
i z kim się spotykać. Najważniejsze, że chcą to
MASA robić: klub żyje, obsługują i utrzymują go na do-
KRYTYCZNA. brym poziomie członkowie.
Czy znajdzie się
w stolicy „masa „Klub na Niepodległości, jeśli powstanie, za-
krytyczna”, która oferuje relaks po pracy. Mam pewne pomysły,
będzie odwiedza- ale na razie szukam sojuszników dla inicjatywy”,
ła klub i zostawi wyjaśniał nam pod koniec listopada 2008 roku
tam pieniądze,
by był on w sta- generał Gilarski niepewny, czy kadra związana
nie utrzymać się ze stolicą będzie zainteresowana „poszerzeniem
bez sponsoringu oficerskości”. Również znajomy oficer ze szta-
z kasy MON? bu, zwolennik klubu, ma wątpliwości, czy znaj-
dzie się w stolicy „masa krytyczna”, która bę-
dzie odwiedzała klub i zostawi tam pieniądze,
by był on w stanie się utrzymać bez sponsorin-
gu z kasy MON.
W polskim modelu mesy najwłaściwsze wy-
daje się połączenie resortowej infrastruktury
w postaci klubów garnizonowych i żołnierskich,
składek członków oraz ich społecznej pracy
i nienastawianie się na zysk. Ostatecznie o stwo-
rzeniu takich miejsc powinna przesądzić oddol-
na inicjatywa zebrań oficerskich i podoficer-
skich. Wbrew woli kadry nic się nie uda. 

12 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009

 W samo sedno
szansę dużego rozwoju, stać na to wszystko,
Nadmiar
infrastruktury
K
iedy popatrzy się na
stan niewykorzysta-
nej infrastruktury
wojska, można by po-
myśleć, że tylko bar-
dzo bogatą armię, i to mającą szansę
rozwoju, stać na to wszystko, co wciąż
u nas wojskowe. Nie możemy uporać
się z nadmiarem różnych obiektów
i całych kompleksów koszarowych.
Liczba poligonów pozwoliłaby na ob-
służenie ćwiczeń nie tylko polskich
wojsk, lecz także znacznej części
państw NATO. Od Drawska Pomor-
skiego przez Nową Dębę, Bemowo Pi-
skie, Żagań, aż po Wędrzyn, Nadarzy-
ce, Zieleniec czy Toruń, nie licząc róż-
nych terenów ćwiczeń przy jednost-
kach. To było potrzebne, gdy ćwiczyły
całe dywizje, a nie bataliony, i gdy ar-
mia miała prawie 400 tysięcy, a nie
trochę ponad 100 tysięcy ludzi.
Rozumiem, że nie ma chętnych do
kupienia i zagospodarowania całego
wolnego kompleksu koszarowego po
dywizji w Żarach. Może nikt nie ma na
to pomysłu. Ale do czego potrzebny
jest w Toruniu duży poligon artyleryj-
ski, skoro już od wielu lat nie ma tam
szkoły artylerii?
W Lublinie stoi pusty obiekt po ba-
talionie zmechanizowanym, który zo-
stał przeniesiony do Chełmna. Do cze-
go potrzebne są nam zabudowania po
flotylli na bardzo atrakcyjnym tury-
stycznie Helu? Utworzony tu punkt ba-
zowania nie potrzebuje przecież
wszystkiego.
Ile lat będzie straszył położony
kilkaset metrów od gdańskiej sta-
F E L I E T O N
Tylko bardzo bogatą armię, i to mającą
co wciąż u nas wojskowe.
rówki piękny budynek, ostatnio zajmo-
wany przez Wojskowe Liceum Mu-
zyczne, z kilkuhektarową działką?
Czy to możliwe, aby były wolne
obiekty we Wrocławiu? Pustych ko-
szar jest jeszcze dużo. A ileż batalio-
nów z konieczności funkcjonuje w ko-
szarach, gdzie zmieściłaby się bryga-
da? Gdyby zebrać razem wszystko, co
jest w Poznaniu na Bukowskiej, na
Wojska Polskiego i w Biedrusku, wy-
starczyłoby na jeden porządny kom-
pleks. A przecież to miasto międzyna-
rodowych targów. Biedrusko jest
przedmiotem marzeń wielu firm. Czy
ktoś podsumował kiedyś i zweryfiko-
wał nasze potrzeby dotyczące lotnisk
i pasów startowych?
Problem zbędnej infrastruktury to
sprawa nie tylko uzyskania pieniędzy
ze sprzedaży. Z tym naprawdę nie jest
łatwo. Państwo, tworząc
różne prawne obwaro-
wania, zachowuje się
jak pies ogrodnika – sa-
mo nie korzysta,
a i wojsku zarobić
przez wiele lat nie
bardzo pozwala-
ło. Za zbęd-
BOGUSŁAW
PACEK
zastępca
dowódcy
operacji EUFOR
w Czadzie
ną infrastrukturę trzeba płacić podatki, niektóre
budynki ogrzewać. To wszystko kosztuje. Czy
ktoś zrobił kiedyś podsumowanie? A przecież
żyjemy w tej samej Polsce. Czy naprawdę nie
można tego sprzedać lub przekazać?
Trzydzieści lat temu zajmowała się tym jed-
na instytucja – Szefostwo Służby Zakwaterowa-
nia i Budownictwa Głównego Zarządu Kwater-
mistrzostwa Wojska Polskiego. W drugiej poło-
wie lat dziewięćdziesiątych powołano Wojsko-
wą Agencję Mieszkaniową i Agencję Mienia
Wojskowego. Potem utworzono Departament
Infrastruktury. Gdy powstał Inspektorat Wspar-
cia Sił Zbrojnych, całą infrastrukturę chciano
właśnie tam przenieść i zlikwidować departa-
ment. Opór materii był jednak tak duży, że po-
mimo utworzenia w Inspektoracie Wsparcia Sił
Zbrojnych dziewięciooddziałowego Szefostwa
Infrastruktury, Departament Infrastruktury
w końcu pozostał w Warszawie. Czy to nie jest
tak, że dużo struktur zarządzania infrastruktu-
rą potrzebuje dużo infrastruktury? 
FOT. WWW.SXC.HU
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 13
 N A C E L O W N I K U
Z ZENONEM KOSINIAKIEM-KAMYSZEM
o kłopotach budżetowych MON,
oszczędzaniu na delegacjach i strategii
przetrwania dla przemysłu obronnego
rozmawia JANUSZ B. GROCHOWSKI
Nie mamy
czarnej listy
POLSKA ZBROJNA: To są najcięższe dni
w Pana karierze?
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Praca wice-
ministra odpowiedzialnego za uzbrojenie i mo-
dernizację w ogóle jest dużym wyznawaniem,
niezależnie od czasu. Stąd fluktuacja na tym
stanowisku – poza Januszem Zemkem, który
przetrwał całą kadencję – zawsze była duża. Te-
raz rzeczywiście przyszły ciężkie czasy, ale
skutki tego odczuje przede wszystkim przemysł
zbrojeniowy.
POLSKA ZBROJNA: Jak bardzo odczuje?
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Dokonuje-
14 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
my jeszcze analiz. Jeżeli z 5,5 miliarda, które
rocznie wydajemy na uzbrojenie, zostanie poło-
wa, to po uregulowaniu rachunków za wcze-
śniejsze umowy wieloletnie może się okazać,
że na zawarcie nowych kontraktów, na które
przemysł tak bardzo liczy, zostanie niewiele
pieniędzy. Nie ukrywam, że oceniam sytuację
jako bardzo poważną.
POLSKA ZBROJNA: Czy Pana wyliczenia
nie są zbyt optymistyczne?
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Niedługo
poznamy prawdę, która zapewne nie będzie sa-
tysfakcjonująca. Musimy policzyć po aptekar-
sku. Przypominam, że projekt budżetu państwa,
w tym MON, powstaje ponad pół roku, a teraz
w kilka dni musieliśmy poddać go dogłębnej
weryfikacji. Trudno nawet mieć pretensje do
dyrektora Departamentu Budżetowego, jeżeli
stwierdzi, że gdzieś przeszacował koszty albo
że ta układanka wygląda trochę inaczej.
POLSKA ZBROJNA: Z 3,2 miliardami, któ-
rych w grudniu Ministerstwo Finansów nie
przekazało wojsku, sprawa jest oczywista.
Zaległe zobowiązania MON opłaca z tego-
rocznego budżetu i o tyle będzie on mniejszy.
Ale co z 1,947 miliarda niedawnych oszczęd-
 A R M I A

ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Jak każdy

resort, szukaliśmy jeszcze oszczędności we-
wnątrz urzędu i zostały one uwzględnione.
Nie wchodzą w rachubę zakupy nowego
sprzętu. Chociaż jeżdżę ośmioletnim samo-
chodem, powiedziałem, że to nie jest odpo-
wiedni moment, aby myśleć o kupnie nowe-
go. Obcięliśmy o połowę kwoty na delegacje
krajowe i zagraniczne. Od razu konsekwencją
była nasza nieobecność na dużych targach
zbrojeniowych w Indiach. Ograniczamy też
liczbę odpraw.

POLSKA ZBROJNA: Znamy wojskową na-

radomanię. Akurat to niegłupia decyzja.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Pieniądze
zaoszczędzone choćby na przejazdach będzie
można przeznaczyć na znacznie potrzebniejsze
szkolenie poligonowe.

POLSKA ZBROJNA: Czy ledwie opraco-

wany plan modernizacji sił zbrojnych,
a w ślad za nim harmonogramy zakupów na
ten i następny rok legły w gruzach?
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Może nie
legły w gruzach, ale muszą zostać mocno
zweryfikowane. Powstaje nowy plan na lata
2009–2010. Oznacza to także konieczność
renegocjacji wielu kontraktów.

POLSKA ZBROJNA: Które z kontraktów

mogą być zagrożone?
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Nie mamy
czarnej listy. Od kiedy wiedzieliśmy, jaka bę-
dzie skala cięć, analizujemy ich konsekwencje,
ale dokładne dane mogą być dopiero w marcu.

POLSKA ZBROJNA: Odwróćmy pyta-

nie: jakie obszary będą bezwzględnie
chronione?
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Wszystko,
co jest związane z bezpieczeństwem żołnierzy
na misjach. Chociaż mogą być wątpliwości co
do ilości zakupów.
POLSKA ZBROJNA: Pojawiły się informa-
FOT. EWA KORSAK

cje o możliwości zmniejszenia dostaw Roso-

maków.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Zapewne
zamówienie tegoroczne nie będzie tak duże jak
przewidywano. Ale kupimy ich tyle, by w pełni
ności? Czy to jest już kwota, której wydatki sztywne, głównie osobowe, zaspokoić potrzeby naszych misji. Pieniądze
zabraknie, czy tylko zapowiedź o których wysokości nie można dysku- muszą znaleźć się też na wyposażenie indywi-
ograniczeń? tować. Do tego dochodzą jeszcze opła- dualne żołnierzy: kamizelki kuloodporne, ce-
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: ty stałe: podatki lokalne, rachunki za lowniki holograficzne, karabiny, amunicję. To
Zostaliśmy zobowiązani do przymiarki dostawę energii elektrycznej i wody jest poza wszelkimi wątpliwościami. I prawdo-
PRACA WICEMI- realizacji naszego budżetu z pominię- czy wywóz śmieci, które też trudno re- podobnie na bezzałogowe środki rozpoznawcze
NISTRA odpowie- ciem tej kwoty, ale minister finansów negocjować, a tym bardziej ich nie pła- średniego zasięgu.
dzialnego za nie powiedział jeszcze, że to jest zmia- cić. W tym torcie budżetowym część
uzbrojenie
i modernizację na budżetu. dająca możliwości manewru jest na- POLSKA ZBROJNA: Amerykańskie czy
w ogóle jest du- prawdę niewielka. izraelskie?
żym wyzwaniem, POLSKA ZBROJNA: Na czym ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Staramy
niezależnie od można oszczędzać? POLSKA ZBROJNA: Wybór jest się wybrać sprzęt najatrakcyjniejszy cenowo
czasu. Stąd fluk-
tuacja na tym ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: między cięciem nakładów na moder- i taki, który najlepiej będzie się nadawał do
stanowisku. Blisko 50 procent budżetu MON to nizację a wydatków bieżących. eksploatacji w odmiennych od polskich wa-

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 15

 N A C E L O W N I K U
BLISKO 50 PROCENT BUDŻETU MON to wydatki sztywne, głównie osobowe, o których wysokości nie można dyskutować.
runkach. Jesteśmy po pierwszych
rozmowach i wydaje się, że mamy
partnerów, którzy są gotowi zaofero-
wać odpowiedni produkt.
Które kontrakty zostaną podtrzyma-
ne i w jakim zakresie, będzie wiadomo
po określeniu potrzeb minimum przez
Sztab Generalny WP. Będziemy starali
się je dopasować do naszych możliwo-
ści finansowych oraz sytuacji w prze-
myśle zbrojeniowym. Na pewno nie
będzie to podejście czysto arytmetycz-
ne, zakładające zmniejszenie wszyst-
kich zamówień na przykład do 20 pro-
cent. Automatycznych cięć niektóre
firmy mogłyby nie przeżyć, a w konse-
kwencji doprowadzilibyśmy do likwi-
dacji jakichś linii technologicznych
czy dostaw konkretnych produktów, na
których utrzymaniu nam zależy.
POLSKA ZBROJNA: Grupa Bu-
mar jest w stanie wchłonąć wszyst-
ko, co w MON pozostaje na moder-
nizację. Zawarte z nią kontrakty
opiewają na 1,5 miliarda złotych
rocznie.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ:
Żebyśmy mieli choć tyle pieniędzy…
A przecież od tych kwot należy odli-
16 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
czyć zobowiązania międzynarodowe,
które też trzeba będzie renegocjować.
Firmy wiedzą o cięciach, które dotknę-
ły MON, i już otrzymujemy propozy-
cje wyjścia z tej sytuacji. Niektórzy są
gotowi przenieść zobowiązania tego-
roczne na przyszły rok. Aczkolwiek
tutaj musimy być ostrożni, by nie zało-
żyć sobie pętli finansowej w 2010 ro-
ku. Będziemy musieli próbować jesz-
cze bardziej opóźnić niektóre płatno-
ści. Tym bardziej że stoimy przed kil-
koma niewiadomymi dotyczącymi wy-
sokości przyszłorocznego budżetu
MON. Jak słychać, minister finansów
zgłasza różne własne propozycje.
Czekają więc nas trudne rozmowy.
Jedni się zgodzą, ale drudzy powie-
dzą, że muszą mieć pieniądze na-
tychmiast. Wszystko zależy od kon-
dycji finansowej poszczególnych
partnerów.
POLSKA ZBROJNA: Sytuacja na-
szych firm zbrojeniowych jest raczej
nie do pozazdroszczenia.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ:
Kiedy rozmawiam z delegacją zakładu
zbrojeniowego, pytam czasami, ile osób
spośród zatrudnionych pracuje w pro-
FOT. EWA KORSAK
dukcji, i często pada odpowiedź, że mniej niż po-
łowa. W obecnej sytuacji same zakłady powinny
wyciągnąć z tego daleko idące wnioski.
POLSKA ZBROJNA: Przedstawiciele za-
kładów twierdzą, że im w zasadzie niczego
nie potrzeba poza zamówieniami wojska.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Przykro jest
tego słuchać.
PROJEKT BUDŻE-
TU PAŃSTWA, POLSKA ZBROJNA: Jeżeli nie udaje się
w tym MON, po-
uzyskać zamówień, pojawia się momentalnie
wstaje ponad pół
roku, a teraz groźba strajku.
w kilka dni mu- ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Zakłady,
sieliśmy poddać przynajmniej niektóre, będą musiały dojrzeć
go dogłębnej we-
do nieco innych strategii. Powinny pomyśleć
ryfikacji.
o dywersyfikacji rynków zbytu. Często sły-
szę, że mamy dobre produkty, niestety na za-
granicznych targach, nawet blisko naszych
granic, nie są one widoczne. Staraliśmy się
zainteresować firmy udziałem w przetargach
natowskich – bez powodzenia. Namawiali-
śmy do współpracy z Europejską Agencją
Obrony. Z tym samym efektem. Czasami
z zazdrością patrzę na kraje ościenne, które
nie są potentatami w tej branży, a jednak so-
bie radzą. W armii indyjskiej podstawowym
podwoziem pojazdów kołowych jest czeska
Tatra, znana także w Izraelu. Nie uważam, że
potencjał czeski jest większy od polskiego.

Powinniśmy szukać możliwości eksporto-
wych czy kooperacji.
POLSKA ZBROJNA: W zbrojeniówce
twierdzą, że nie wyeksportują tego, czego
polska armia nie kupi. Ponadto nie wiedzą,
jakie będą jej potrzeby za pięć czy dziesięć
lat, a przecież z takim wyprzedzeniem pra-
cuje się nad nowymi projektami.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: To są uza-
sadnione zarzuty. Dlatego je-
sienią zorganizowaliśmy po
raz pierwszy dni przemysłu,
Od kiedy wiemy,
mające służyć wymianie wła- jaka będzie
śnie takich informacji. Z jed-
nej strony na bieżąco powin- skala cięć,
niśmy śledzić to, co dzieje się
w zbrojeniówce, jakie poja-
analizujemy ich
wiają się nowinki, z drugiej
– byłoby dobrze, gdyby prze-
konsekwencje,
mysł wiedział, czego armia ale dokładne
potrzebuje, jakie ma plany
rozwoju czy zakupów. Nie dane mogą być
możemy się zamknąć. Jeste-
śmy skazani na siebie i im
dopiero w marcu.
lepszy będzie przypływ informacji, tym więk-
sze będą możliwości dobrej współpracy. Stąd
nasz pomysł na utworzenie Departamentu
Współpracy z Przemysłem.
POLSKA ZBROJNA: Czym miałby się zaj-
mować?
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Chciałbym,
aby wypełnił lukę na linii przemysł–minister-
stwo. Ministrowie obrony odwiedzający Polskę
często pytają o możliwości współpracy przemy-
słów zbrojeniowych, o nasze sztandarowe pro-
dukty, a zakłady je wytwarzające nawet nie są ła-
skawe odpowiedzieć. Oczywiście nie każde py-
tanie polityka przeradza się w kontrakty, ale po-
winniśmy dać szansę Panu Bogu i kupić los.
POLSKA ZBROJNA: Janusz Onyszkiewicz
mawiał, że on nie jest ministrem przemysłu
zbrojeniowego.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Mam
w tym względzie odmienny pogląd, może
dlatego, że przepracowałem wiele lat w dy-
plomacji handlowej. Polska resortowa w obec-
nych czasach nie jest dobrym pomysłem. Je-
stem odpowiedzialny odtąd dotąd i nic poza
tym mnie nie interesuje. Powinno być dokład-
nie na odwrót – jeżeli jesteśmy zainteresowa-
ni dobrym produktem krajowym, to musimy
być zainteresowani stworzeniem odpowied-
nich warunków dla zbrojeniówki, kooperacją,
ściągnięciem do Polski nowoczesnych techno-
logii. Ten produkt nie powstanie sam.
POLSKA ZBROJNA: Pod koniec roku pod-
pisano umowę na zakup Bryz. Ludwik Dorn
twierdzi, że jest to kontrakt zagraniczny.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: To musi
budzić głębokie zdumienie. Z jednej strony
A R M I A
chcemy ściągać do naszego kraju inwestorów
zagranicznych, a potem czynimy zarzut z tego,
że z nimi handlujemy. W Mielcu pracuje chyba
dziesięciu cudzoziemców, a dzięki temu kon-
traktowi stworzono miejsca pracy dla blisko
dwóch tysięcy Polaków.
POLSKA ZBROJNA: Umowę podpisano
– co też poseł podnosi – kiedy wiadomo było,
że realne są cięcia budżetu MON.
ZENON KOSINIAK-KA-
MYSZ: Takich kontraktów
nie podpisuje się z dnia na
dzień. One są negocjowane
przez kilkanaście miesięcy.
Tak było i w tym przypadku.
Wbrew temu, co niektórzy
twierdzą, umowa na Bryzy
nie miała skutków finanso-
wych w ubiegłym roku.
POLSKA ZBROJNA: Lecz
ponad 500 milionów, na
które opiewa kontrakt, trze-
ba zapłacić. A ten rok dla
finansów MON będzie zły. Czy nie powinna
zadrżeć ręka przy podpisywaniu tak dużego
kontraktu w tak niepewnych czasach?
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Powstało
przekonanie, że ktoś w listopadzie odtrąbił na-
dejście kryzysu. Do stycznia nie było takich in-
formacji. Czekaliśmy natomiast przez ostatnie
dni starego roku na kolejną transzę z Minister-
stwa Finansów.
POLSKA ZBROJNA: Tak się dzieje co ro-
ku… Grudniowy napływ faktur, opiewają-
cych na circa 2 miliardy złotych, to od wielu
lat stały element gry.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Bowiem
z reguły mija blisko rok od podpisania umów
do ich realizacji. Wynika to z możliwości
produkcyjnych zakładów. Nie zamawiamy
bułek u piekarza, które można dostarczyć na-
zajutrz. Zamawiamy sprzęt i uzbrojenie wy-
magające współdziałania wielu kooperantów.
Z tego powodu Bumar nie dostarczył w 2007
roku ponad 25 Rosomaków. Wtedy udało się
przekonać Ministerstwo Finansów, aby środ-
ki na nie zaplanowane uznać za niewygasają-
ce i zapłacić za KTO w 2008 roku z puli roku
poprzedniego. Tym razem tej możliwości nie
dostaliśmy.
POLSKA ZBROJNA: Pokusa cięcia budże-
tu MON, zwłaszcza w resorcie finansów, nie
jest niczym nowym. Aby te zapędy ostudzić,
wprowadzono kotwicę, że wydatki obronne
mają wynosić 1,95 procent PKB, a 20 pro-
cent z nich należy przeznaczyć na moderni-
zację techniczną. Teraz pojawiają się inter-
pretacje, że to nie jest zapis sztywny, a jedy-
nie sugerujący, który wystarczy zapisać, ale
już nie trzeba go wykonać.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Przyznaję,
że jestem pod wrażeniem tej interpretacji. I na-
wet trudno mi się do niej ustosunkować. Zakła-
daliśmy, że ustawa odnosi się do rzeczywisto-
ści, a nie jakichś wirtualnych planów.
POLSKA ZBROJNA: Zdajemy sobie spra-
wę, że plany przechodzą w sferę marzeń, ale
kilka programów modernizacyjnych jest na-
prawdę pilnych. Obrona powietrzna znajdu-
je się na granicy wyczerpania resursów. Ma-
rynarka Wojenna jest w opłakanym stanie,
nie lepiej jest z flotą śmigłowców czy syste-
mami dowodzenia.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Nie wy-
obrażam sobie, byśmy doszli do wniosku, że
w związku z trudną sytuacją finansową rezy-
gnujemy z marynarki czy też nie potrzebuje-
my już śmigłowców. Mam nadzieję, że proble-
my są przejściowe i przyjęte programy będzie-
my realizować.
POLSKA ZBROJNA: Janusz Zemke, który
bronił tegorocznego budżetu MON, radzi,
aby przygotować się na jeszcze gorsze czasy.
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Jako szef
komisji obrony z dużą troską patrzy na naszą
sytuację budżetową. Był też jednym z pierw-
szych, który przewidywał taki niekorzystny roz-
wój sytuacji.
POLSKA ZBROJNA: Czy bierzecie Panowie
sobie do serca przestrogi, że trzeba mieć w za-
nadrzu wariant rezerwowy B, a może i C?
ZENON KOSINIAK-KAMYSZ: Sytuacja
już w tej chwili jest rzeczywiście skompli-
kowana. 
WIZYTÓWKA
ZENON
KOSINIAK-KAMYSZ
MON jest szóstym ministerstwem, w którym
pracuje, a drugim po MSWiA (2001–2003),
gdzie pełni funkcję podsekretarza stanu.
Przez kilkanaście lat był związany z dyplo-
macją, służył jako ambasador Polski w Bra-
tysławie (2003–2007). Ministerialną tekę
dzierżył również jego brat Andrzej, który
w rządzie Tadeusza Mazowieckiego kierował
resortem zdrowia i opieki społecznej. Zenon
Kosiniak-Kamysz podkreśla rodzinne związ-
ki z wojskiem. Jego ojciec podczas kampanii
wrześniowej walczył najpierw w szeregach
13 Pułku Ułanów Wileńskich w okolicach
Łodzi i Pabianic, a potem został wcielony do
19 Pułku Artylerii Lekkiej. Do tych tradycji
rodzinnych nawiązuje obraz ułana wiszący
w jego gabinecie przy al. Niepodległo-
ści 218. „To jedyna rzecz, którą zmieniłem
w wystroju tego pokoju”.
Jest poliglotą. Zna niemiecki, angielski,
słowacki, rosyjski i węgierski.
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 17
 A F G A N I S T A N
TADEUSZ WRÓBEL
Gorące miesiące
Najbliższe miesiące mogą być bardzo trudne
dla polskich żołnierzy w Afganistanie.
M
inister obrony narodo-
wej Bogdan Klich po
pobycie w Afganista-
nie, gdzie odwiedził
cztery polskie bazy w prowincji Gha-
zni, zapowiedział nowe kroki na
rzecz wzmocnienia potencjału bojo-
wego polskich oddziałów: „W sytu-
acji, kiedy w Polsce nie ma klimatu
politycznego do zwiększenia liczeb-
ności kontyngentu, trzeba zrobić
wszystko, aby miał on większą war-
tość bojową”.
ODWÓD
Minister wydał dwa polecenia sze-
fowi Sztabu Generalnego Wojska
Polskiego generałowi Franciszkowi
Gągorowi, który towarzyszył mu
podczas wizyty: „Pierwsze to zbadać
możliwość dostarczenia do Afgani-
stanu nowych śmigłowców, tak by
zwiększyły się nasze zdolności
wsparcia lotniczego”. Byłyby to ma-
szyny z kraju. W grę wchodzi szyb-
kie wysłanie dwóch bojowych Mi-
24. Sprzęt lotniczy przyda się z pew-
nością do aktywniejszej taktyki dzia-
łań. „Drugie polecenie dotyczy pod-
jęcia prac nad stworzeniem odwodu
strategicznego. Mógłby być on w
trudnej sytuacji użyty w uproszczo-
18 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
nej procedurze do zwiększenia na-
szej obecności w Afganistanie”,
oświadczył szef resortu obrony, któ-
ry uważa, że musimy być dobrze
przygotowani taktycznie, organiza-
cyjnie i kadrowo na wiosnę i lato w
tym kraju.
Już 9 lutego Bogdan Klich pole-
cił szefowi Sztabu Generalnego WP
dokonać zmian w strukturze kon-
tyngentu, żeby zwiększyć jego po-
tencjał bojowy. W nowym etacie
piąta zmiana będzie miała zrówno-
ważone proporcje komponentów bo-
jowego i zabezpieczającego. Szef
MON stwierdził, że „zmiana jest
istotna i powinna pozwolić na to, że
polski kontyngent będzie lepiej
przygotowany zarówno do odpiera-
nia ewentualnych ataków przeciwni-
ka, jak i do prowadzenia własnych
akcji zaczepnych”. Zdolności opera-
cyjne Polskich Sił Zadaniowych
zwiększą się również dzięki rozpo-
czętym już przenosinom naszych sił
specjalnych z Kandaharu do Gha-
zni.
Podczas spotkania z żołnierzami
minister podkreślał, że w budżecie
resortu są zagwarantowane środki
na doposażenie kontyngentu. Za-
uważył również, iż już teraz jest on
najlepiej wyposażony spośród wszystkich.
Zapewniał ich, że pomimo dużych cięć fi-
nansowych, w budżecie resortu potrzeby mi-
sji afgańskiej będą traktowane priorytetowo
i dostanie ona nowe wyposażenie. Niemniej
jednak sytuacja finansowa resortu nie po-
zwoli na kupienie pojazdów o podwyższo-
nej ochronie przeciwminowej. Dlatego czy-
nione są starania, aby przedłużyć o rok wy-
pożyczenie od Amerykanów wozów Cougar.
W rozmowach z ministrem żołnierze pod-
kreślali walory kołowego transportera opan-
cerzonego Rosomak. W beczce miodu zna-
lazła się jednak łyżka dziegciu. Nadal są
kłopoty z serwisowaniem Rosomaków. Żoł-
nierze mówili, że coraz nowocześniejszy
sprzęt jest zbyt skomplikowany, aby sami
FOT. TADEUSZ WRÓBEL
mogli naprawiać usterki.
Jednym z wyzwań pozostaje baza Giro,
położoną w niekorzystnym obszarze, co czy-
ni jej obronę wyjątkowo trudną. „Warunki
bezpieczeństwa tej bazy muszą zostać po-
prawione”, stwierdził Bogdan Klich. „Już
wydałem w tej spawie polecenia”. Rozważa-
ne są różne scenariusze, takie jak zmiana lo-
kalizacji bazy czy rozmieszenie w niej obok
polskich żołnierzy pododdziału armii afgań-
skiej. Pozostałe trzy nasze bazy w Ghazni są
dobrze zabezpieczone i mają między innymi
odpowiednie systemy rozpoznania.
WIOSENNE ZAGROŻENIE
Minister Klich podkreślił, że niezwykle
W TYM ROKU ważne były dla niego rozmowy z Ameryka-
do wzrostu
nami o rozwoju sytuacji w Afganistanie,
przemocy
w Afganistanie szczególnie z dowódcą Regionu Wschód ge-
mogą przyczynić nerałem majorem Jeffrey’em Schlosserem.
się zaplanowane Amerykanie niedawno wzmocnili swe od-
na 20 sierpnia
działy w graniczących od północy z Ghazni
wybory
prezydenckie. prowincjach Wardak i Logar. Wcześniej
podczas lutowego spotkania ministrów obro-
ny NATO w Krakowie sekretarz obrony Ro-
bert Gates zapewnił, że współpraca z Pola-
kami będzie utrzymana na dotychczasowym
poziomie. Niezwykle ważne jest dla nas
amerykańskie wsparcie lotnicze i w rozpo-
znaniu Sojusznicy podzielają nasze obawy,
że zagrożenie ze strony rebeliantów w naj-
bliższym czasie wzrośnie. Negatywny
wpływ na bezpieczeństwo w Afganistanie
może mieć porozumienie pokojowe rządu
Pakistanu z talibami. Na pograniczu obu
państw może powstać niekontrolowany ob-
szar, który będzie bezpieczną bazą dla
afgańskich grup antyrządowych. Aktywność
rebeliantów nasila się zwykle wraz z wiosną
i poprawą pogody. W tym roku do wzrostu
przemocy w Afganistanie mogą przyczynić
się zaplanowane na 20 sierpnia wybory pre-
zydenckie. „Skala zagrożeń jest bardzo du-
ża. W Afganistanie działają zarówno orga-
nizacje terrorystyczne, jak i o charakterze
opozycji politycznej”, stwierdził szef resor-
tu obrony. 

FRANCISZEK GĄGOR
Sojusznicza dekada
Jakie zmiany zaszły w siłach zbrojnych pod wpływem naszej przynależności
do NATO? Czy po dziesięciu latach transformacji osiągnęliśmy wszystkie
zamierzone cele?
N
ajwięksi sceptycy twier-
dzą, że ostatnia dekada to
dla armii czas kompletnie
stracony. Widzą ją w sta-
nie totalnej zapaści i wróżą nieuchron-
ny rozpad. Oceny ekspertów wojsko-
wych są tutaj zdecydowanie bardziej
optymistyczne. Może dlatego, że do
skali zmian, jakie dokonały się w pol-
skim wojsku w pierwszej dekadzie
naszego członkostwa w NATO, mogą
odnieść się z perspektywy własnych,
praktycznych doświadczeń, dobrze
pamiętając, z jaką armią startowali-
śmy w sojuszu w 1999 roku.
Zmiany związane z wejściem pol-
skiej armii do NATO dotknęły wszyst-
kich obszarów jej funkcjonowania. Są
one widoczne w rozwoju kadr, struk-
turze organizacyjnej i charakterze na-
szego wojska, uzbrojeniu i sprzęcie,
systemie szkolenia, doktrynach, regu-
laminach oraz obowiązujących proce-
A R M I A
durach. Chciałbym się odnieść do nie-
których obszarów tych zmian.
STABILNE
FINANSOWANIE
Polska we właściwym czasie i w peł-
ni wykorzystała szansę integracji z so-
juszem północnoatlantyckim. Stając
się członkiem najsilniejszego paktu
wojskowego na świecie, z jednej stro-
ny dołączyliśmy do wielkiej rodziny
euroatlantyckich państw wyznają-
cych te same wartości i gotowych
stanąć w ich obronie, a z drugiej
– opuściliśmy szarą strefę bezpie-
czeństwa, w której znaleźliśmy się
po rozpadzie Związku Radzieckiego
i jałtańskiego systemu politycznego
w Europie.
Od początku wiedzieliśmy, że na-
sze członkostwo w sojuszu to nie tyl-
ko przywilej poczucia bezpieczeń-
stwa, ale także poważne zobowiąza-
FOT. ALEKSANDER RAWSKI
nie polegające między innymi na tym, że Pol-
ska i jej armia, mówiąc językiem ekonomii,
stanie się współproducentem tego bezpie-
czeństwa, stosownie do swoich możliwości
i potencjału.
Wiedzieliśmy, że nasze siły zbrojne czeka-
ją duże zmiany związane z ich dostosowa-
niem do standardów NATO. Sprawą najważ-
niejszą stała się kwestia stworzenia i utrzy-
mania skutecznego mechanizmu stabilizują-
cego finansowanie obronności. W latach
dziewięćdziesiątych największą zmorą pla-
nistów wojskowych, obok ciągle zmieniają-
cych się zadań, był bez wątpienia brak stabil-
nych warunków finansowania i poważny nie-
dostatek środków nie tylko na modernizację
WOJSKO techniczną i inwestycje, ale i na szkolenie sił
POLSKIE, zbrojnych. Wszelkie kalkulacje finansowe
by mogło być
modernizowane,
okazywały się błędne w zderzeniu z nie naj-
musiało zostać lepszą sytuacją budżetową państwa i brakiem
przebudowane mechanizmów stabilizujących nakłady finan-
i uszczuplone. sowe na wojsko. Same założenia finansowa-
Ilość musieliśmy
zastąpić
nia planów były nierealne. Nakłady w wyso-
jakością. kości 3,0–3,5 procent PKB nie miały szans
na realizację wobec ogromnych potrzeb in-
nych działów budżetu państwa.
Kluczowym aktem prawnym, który dał
podstawę do stabilnego finansowania, była
uchwalona 25 maja 2001 roku „Ustawa
o przebudowie i modernizacji technicznej
oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypo-
spolitej Polskiej w latach 2001–2006”. To był
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 19
 N A T O
przełom. W ustawie tej zapisano, że wydatki
obronne państwa mają wynosić nie mniej niż
1,95 procent PKB, a wydatki na moderniza-
cję techniczną powinny stanowić co najmniej
20 procent budżetu obronnego.
Powstał skuteczny mechanizm stabilizujący
finansowanie obronności. Znalazło to konkret-
ne odbicie w procesie transformacji sił zbroj-
nych, a zwłaszcza ich modernizacji technicz-
nej. Dlatego stabilne finansowanie rozwoju sił
zbrojnych to, moim zdaniem, jedna z najważ-
niejszych kierunkowych zmian, jakie zaszły
w polskiej armii po wstąpieniu do NATO.
Tutaj od razu pojawia się pytanie o tego-
roczny budżet resortu obrony. Czy dalej może-
my mówić o stabilnym finansowaniu sił zbroj-
nych? Dyskusje w tej sprawie towarzyszące
obecnemu kryzysowi budzą niepokój. Wiemy,
że w podczas kryzysu armia nie może być
„wyspą szczęścia” na oceanie finansowych
cięć i oszczędności. Ale tempo modernizacji
technicznej armii jest uzależnione od posiada-
nych środków budżetowych, a te zostały w tym
roku znacznie ograniczone.
Mam nadzieję, że jest to przejściowa sytu-
acja i że gospodarka światowa, a nasza
w szczególności, szybko wróci do normy.
FOT. NATO

Chcielibyśmy, aby Wojsko Polskie mogło się

dalej rozwijać dzięki przewidywalnemu bu-
dżetowi. Inaczej trudno mówić o zorganizowa-
nym, planowym rozwoju armii.
POKOLENIOWA ZMIANA
Przystępując do NATO, mieliśmy armię,
w której etacie było blisko 226 tysięcy stano-
wisk wojskowych. Liczebność tej armii w de-
kadzie poprzedzającej nasze wejście do soju-
szu spadła o blisko 170 tysięcy. Kolejna znacz-
na redukcja przypadła na lata 2000–2001, kie-
dy zlikwidowano prawie 50 tysięcy etatów.
Znaczne redukcje były koniecznością. Woj-
sko Polskie, by mogło być modernizowane,
musiało zostać przebudowane i uszczuplone.
WIZYTÓWKA
Generał doktor
FRANCISZEK GĄGOR
Od lutego 2006 roku pełni
funkcję szefa Sztabu Ge-
neralnego Wojska Polskiego. W latach
1996–1999 jako dyrektor Departamentu
Wojskowych Spraw Zagranicznych MON był
jednym z głównych przedstawicieli zespołu
przygotowującego polską akcesję do soju-
szu północnoatlantyckiego, odpowiedzial-
nym między innymi za udział Polski w pro-
cesie planowania obronnego NATO. Na-
stępnie w latach 1999–2003 pełnił funk-
cje szefa Generalnego Zarządu Operacyj-
nego SGWP, a w latach 2004–2006 był
polskim przedstawicielem wojskowym przy
komitetach wojskowych NATO i Unii Euro-
pejskiej w Brukseli.
Należało pozbyć się przestarzałego uzbroje-
nia, sprzętu i zbędnej infrastruktury. To był je-
dyny sposób na znalezienie funduszy na jego
unowocześnienie. Ilość musieliśmy zastąpić
jakością. Ten proces trwa nadal. Program pro-
fesjonalizacji zakłada kolejne obniżenie wiel-
kości etatowej armii przy jej jednoczesnym
całkowitym uzawodowieniu.
Ostatnia dekada to głębokie zmiany w struk-
turze osobowej armii. Zmniejsza się korpus
oficerski, dynamicznie rozwija korpus szere-
gowych zawodowych. Obecnie to już prawie
20 tysięcy żołnierzy, z czasem będzie ich
znacznie więcej.
Po pełnym uzawodowieniu armii odsetek
żołnierzy zawodowych przyjętych w czasie
naszej przynależności do NATO wzrośnie do
około 80 procent. Oznacza to, że już obecnie
dokonała się poważna zmiana pokoleniowa
w naszych siłach zbrojnych, a wkrótce zdecy-
dowaną większość żołnierzy będą stanowili
ci, których przyjęto do służby po 1998 roku.
Dziesięć lat Sił Zbrojnych RP w NATO bę-
dzie świętować w mundurze już tylko dzie-
sięciu generałów spośród tych, którzy mieli
generalskie i admiralskie wężyki 12 marca
1999 roku.
Rośnie rola kobiet żołnierzy zawodowych.
W momencie wstąpienia do NATO w siłach
zbrojnych służyło 238 pań, głównie na stano-
wiskach zabezpieczających, przeważnie w lo-
gistyce. Po dziesięciu latach liczba kobiet
wzrosła do 1153, i służą one we wszystkich
rodzajach sił zbrojnych i wojsk. Kolejnych 340
UROCZYSTOŚĆ
podniesienia
polskiej flagi
przed siedzibą
sojuszu północ-
noatlantyckiego
w Brukseli,
16 marca
1999 roku.
przygotowuje się do zawodu w szkołach ofi-
cerskich i centrach szkolenia.
POZNAĆ STANDARD NATO
Nowe zadania i wymagania, nowe regula-
miny oraz procedury wymusiły także zmiany
w systemie edukacji i szkolenia żołnierzy. Nie
ma obecnie w siłach zbrojnych nikogo, kto
w minionym dziesięcioleciu nie był dodatko-
wo kształcony lub szkolony. Znaczna część
żołnierzy zdobywała edukację za granicą,
głównie w Stanach Zjednoczonych, ale rów-
nież w Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech,
Kanadzie i Holandii. Ogółem, w latach 1998–
–2008 na szkolenie w państwach NATO skie-
rowano ponad 2,5 tysiąca żołnierzy zawodo-
wych. Prawie dwustu z nich ukończyło naj-
wyższe rangą studia podyplomowe otwierają-
ce drogę do najważniejszych stanowisk w si-
łach zbrojnych.
Poważny wpływ na jakość żołnierzy zawo-
dowych wywarły operacje i misje, zarówno te

20 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009


prowadzone pod flagą NATO, jak i związane
z doraźnymi koalicjami, bądź pod auspicjami
innych organizacji, głównie ONZ, a przez
ostatnie lata także Unii Europejskiej. Szcze-
gólną rolę odegrał nasz udział w operacji na
Bałkanach, następnie w Iraku i Afganistanie.
Misje stały się motorem napędowym zmian
o charakterze wręcz systemowym, a zdobyte
tam doświadczenia przekładają się na prze-
obrażenia w całych siłach zbrojnych, co znaj-
duje odzwierciedlenie w uzbrojeniu i sprzęcie
bojowym, szkoleniu, taktyce i tym podobnym.
Od czasu zakończenia II wojny światowej na-
sze siły zbrojne nigdy nie miały w swoich sze-
regach aż tylu żołnierzy z doświadczeniem
bojowym.
Poważną rolę w podnoszeniu kwalifikacji
naszych wojskowych odegrały także ćwicze-
nia sojusznicze różnego szczebla. Ogółem do
końca 2008 roku nasi żołnierze brali udział
w około 70 ważniejszych ćwiczeniach sojusz-
niczych lub wielonarodowych.
A R M I A
O stopniu naszej integracji z sojuszem
świadczy także nasza obecność w jego struk-
turach, służba w sojuszniczych oraz wielona-
rodowych sztabach i instytucjach wojskowych.
Zaczynaliśmy od 65 stanowisk w 1999 roku.
Obecnie w strukturze dowodzenia sojuszu ma-
my ponad 300 żołnierzy, a w sumie do tej po-
ry służyło w niej ponad tysiąc oficerów i pod-
oficerów.
NIE ZMARNOWALIŚMY CZASU
Po dziesięciu latach przynależności do
NATO dysponujemy głęboko odmienionym
kadrowo wojskiem. Jest to armia, która wkrót-
ce będzie w pełni zawodowa i której żołnierze
zostali wyszkoleni według nowych zasad
w kraju lub w państwach sojuszniczych.
Znaczna ich część ma doświadczenie bojowe
z różnorodnych misji i operacji lub przeszła
przez sojusznicze bądź wielonarodowe jed-
nostki i instytucje wojskowe. Dowodzą nią ge-
nerałowie i admirałowie w zdecydowanej
FOT. JACEK MATUSZAK
większości promowani na te stopnie już po
wstąpieniu Polski do NATO.
Nasza armia z ukierunkowanej niemal wy-
łącznie na obronę terytorialną, mało mobilnej,
z wieloma statycznymi systemami przekształ-
ciła się w armię bardziej nowoczesną i mobil-
ną, lepiej wyposażoną, mającą znacznie więk-
sze możliwości operacyjne, zdolną do udziału
w szerokim spektrum sojuszniczych operacji.
Efektem dekady transformacji SZRP jest
też wyraźne spłaszczanie struktur organizacyj-
nych, usprawnienie dowodzenia i eliminowa-
nie zbędnych ogniw pośrednich. W jakości
uzbrojenia i sprzętu znacznie zmniejszyliśmy
dystans dzielący nas od innych armii sojuszu.
Mijające dziesięć lat na pewno nie było dla
polskiej armii wyłącznie pasmem sukcesów.
Nie zabrakło błędów i potknięć. Mamy jesz-
cze wiele do zrobienia, ale porównując dzisiej-
szą armię z tą z lat dziewięćdziesiątych jestem
przekonany, że nie zmarnowaliśmy danego
nam czasu. 
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 21
 W O J S K A L Ą D O W E

O
środek Szkolenia Górskiego
(OSG) Wojsk Lądowych
w Dusznikach-Zdroju, zwany
„Jodłą”, jest najmniejszą pla-
cówką szkoleniową wojska.
Najbardziej lubią go pododdziały rozpoznaw-
cze i piechoty górskiej. Nie znaczy to, że nie
korzystają z niego żołnierze innych specjal-
ności. Często bywają tu marynarze – człon-
kowie elitarnej Formozy, komandosi 1 Pułku
Specjalnego z Lublińca, a od kilku lat szkolą
się tu kierowcy przed misją afgańską. Dla tej
ostatniej grupy żołnierzy – kierowców Roso-
BOGUSŁAW POLITOWSKI
okolicach „Jodły” ćwiczy ponad setka szofe-
rów. Na ostatnim turnusie w lutym przeszko-
lono ponad 120 kierowców.
„Jodła” jest bodaj jedynym miejscem,
w którym szkolenie wojska odbywa się bez
wystrzałów i bez używania środków pozora-
cji pola walki. Położenie w strefie przygra-
nicznej oraz bezpośrednim sąsiedztwie par-
ków krajobrazowych sprawia, że zorganizo-
wanie jakichkolwiek zajęć z użyciem ślepej
amunicji, petard czy granatów dymnych wy-
maga każdorazowo uzyskania specjalnych ze-
zwoleń zarządców terenów leśnych i Straży
Granicznej. Sytuacje takie zdarzają się jed-
nak sporadycznie. W górach żołnierze mają
bowiem tak wiele różnych możliwości ćwi-
czeń specjalistycznych, że strzelanie bywa
zbyteczne. Zajęcia z bronią można przepro-
wadzać gdzie indziej.
ORCZYK I BIATHLON
Szczyt zainteresowania szkoleniem przy-
pada na zimę, kiedy można uczyć się jazdy na
nartach i ją doskonalić. Myli się jednak ten, kto
sądzi, że teren ośrodka jest bardzo rozległy,
a wszystkie zajęcia odbywają się w jednym
miejscu, na stoku. „Jodła” jest jedynie bazą dla
ćwiczących pododdziałów. Szkolenie natomiast
odbywa się w okolicy – całkowicie niewojsko-
wej. Wyjątek jest jeden. W obrębie OSG, na tak

Poligon w kurorcie
Nie służy bynajmniej do wypoczynku, lecz intensywnego szkolenia
żołnierzy wszelkich specjalności.
maków, HMMWV i wszelkich samochodów
ciężarowych – kilka lat temu zawarto umowę
z nadleśnictwem w Szczytnej o dzierżawie-
niu przez wojsko leśnej drogi biegnącej od
wzgórza „Łysa Zośka” w dół do doliny „Pon-
derosa” i dalej do Dusznik-Zdroju. Jakby dla
dodania otuchy trenującym tam żołnierzom,
wyruszającym na wojenną wyprawę trasę na-
zwano „Drogą ku szczęściu”.
Służący do nauki jazdy w trudnych warun-
kach szlak przypomina górski slalom, pełen
krętych zjazdów i stromych podjazdów. Jest
bardzo wąski, a przy dużym oblodzeniu po-
jazdy wojskowe nawet tam się nie zapuszcza-
ją. Instruktorzy wybierają wtedy wąskie dro-
gi publiczne, bardziej oddalone od ośrodka,
ale bezpieczniejsze.

TU SIĘ NIE STRZELA

Podczas każdego z kursów odbywających
się przed wyjazdem na misję nowej zmiany w

C O M M E N T
Pułkownik ANDRZEJ PELC, szef Wydziału
Bazy Szkoleniowej DWLąd

W Wojskach Lądowych mamy dwa poli-

gony o specyfice górskiej. Jednym jest
„Jodła” w Dusznikach-Zdroju, drugim
– ośrodek szkoleniowy w Trzciańcu
w Bieszczadach. W „Jodle” są dwa wyciągi
orczykowe, doskonałe tereny oraz bardzo do-
bry sprzęt do szkolenia narciarskiego
i górskiego. Niestety, podczas zajęć nie moż-
na używać środków pozoracji. W Trzciańcu
FOT. JACEK PAWŁOWSKI

natomiast nie mamy wyciągów, ale za to pod-

czas szkolenia można za pomocą środków
pozoracji imitować pole walki. Obie placówki
doskonale się uzupełniają i dają żołnierzom
możliwość pełnego szkolenia.

22 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009


zwanej Koziej Hali, żołnierze uczą się zimą
podstaw narciarstwa. Mają do dyspozycji ła-
godny stok oraz ponaddwustumetrowy wyciąg
orczykowy. Niedawno oddano go do użytku po
przebudowie. Podczas remon-
tu orczyka stok został oświet-
lony i dzięki temu, mimo Szczyt
szybko zapadającego zmierz-
chu, zajęcia można prowadzić
zainteresowania
także popołudniami. ośrodkiem
Narciarze o większych
umiejętnościach korzystają przypada na zimę,
ze stoku w Zieleńcu, gdzie
jest ponadpięćsetmetrowy
kiedy można uczyć
wyciąg orczykowy przezna- się jazdy na
czony tylko do szkolenia
wojsk. Obok wyciągu posta- nartach
wiono domek socjalny,
w którym przy palenisku narciarze mogą się
ogrzać, zjeść drugie śniadanie, a nawet
obiad.
Żołnierze mogą też trenować narciarstwo
biegowe i patrolowe. Tego typu zajęcia odby-
wają się w rejonie Jamrozowej Polany lub bli-
A R M I A
żej, w okolicach Zieleńca. W obu miejscach, Żołnierze nawet zimą szkolą się w lino-
po uprzednim uzgodnieniu, można skorzy- wym wspinaniu. Kamieniołom koło ośrodka
stać z cywilnych strzelnic sportowych. Z ta- doskonale nadaje się do nauki podstawowych
kiej biathlonowej formy doskonalenia żołnie- technik. Bardziej zaawansowani trudną sztu-
rze korzystają jednak kę zdobywania szczytów, jumarowania czy
sporadycznie. zjazdów doskonalą w masywie Szczelińca
Bardzo popularne, nie Wielkiego, Narożnika lub w okolicy Między-
tylko wśród pododdzia-
łów górskich, stały się
górza. Są tam doskonałe warunki do wspi-
naczki skałkowej. Aby ją ćwiczyć, większość
bytowania. Miejsc do- pododdziałów przyjeżdża do „Jodły”, gdy
godnych do takich zajęć stopnieją śniegi i skały nie są oblodzone.
w okolicach Dusznik Ośrodek Szkolenia Górskiego podlega bez-
i Zieleńca jest wiele. La-
sy i stare kamieniołomy
pośrednio Dowództwu Wojsk Lądowych.
W zasadach organizacji szkolenia w ośrodku
doskonale nadają się do – dokumencie zaakceptowanym przez szefa
ćwiczeń survivalowych. Szkolenia Wojsk Lądowych – czytamy, że
Budowy szałasów, ich w „Jodle” można organizować także obozy
maskowania, sposobów kondycyjne, zajęcia desantowo-spadochrono-
na spędzanie jednej lub kilku nocy w warun- we, a nawet taktyczne oraz treningi sztabowe.
kach srogiej zimy można się uczyć już kilka-
set metrów od zabudowań ośrodka. Specy- EKIERKA XXI WIEKU
ficzny mikroklimat rejonu sprawia, że duże Kapitan Marek Chosianna, kierujący pla-
zaspy śniegu leżą tutaj do maja, jest więc cówką od pięciu lat, zapewnia, że mimo nie-
z czego budować ukrycia typu igloo. przerwanej działalności jest ona nieustannie
FOT. BOGUSŁAW POLITOWSKI
Zatopiony w śniegu
Ośrodek Szkolenia Górskiego
podlega Dowództwu Wojsk Lądowych
OŚRODEK SZKOLENIA GÓRSKIEGO WOJSK
LĄDOWYCH położony jest w Sudetach na skra-
ju Kotliny Kłodzkiej, w połowie drogi między
Dusznikami-Zdrojem a narciarskim kurortem
Zieleniec, na wysokości około 950 metrów nad
poziomem morza w paśmie Gór Orlickich. Ze
względu na specyficzny mikroklimat i obfite
opady, śnieg zalega tu przez 150 dni w roku.
C O M M E N T
Kapitan ZENON DZIDA,
kierownik kursu szkolenia
kierowców w OSG
Duszniki-Zdrój
W arunki zakwaterowania w ośrodku są
bardzo dobre. Komendant oraz cały
personel starają się pomagać ćwiczącym
i ułatwiać prowadzenie szkoleń. Kierowcy
przyjeżdżający na kurs szczególnie chwalą
wyżywienie. Wiem, że mają rację, bo sam od
kilku lat prowadzę kursy i żywię się w tutej-
szej stołówce.
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 23
 W O J S K A L Ą D O W E
FOT. BOGUSŁAW POLITOWSKI

Niedawno zakończył się kapitalny remont „ekierki” – głównego budynku, który stał się teraz internatem na miarę XXI wieku.

modernizowana. Niedawno zakończył się ka-
pitalny remont „ekierki” – głównego budyn-
ku, który stał się teraz internatem na miarę
XXI wieku i oferuje 54 miejsca noclegowe.
Teraz przyszła kolej na modernizację pozo-
stałych mniejszych, murowanych i drewnia-
nych domków.
ZMIANY, ZMIANY, ZMIANY
Oprócz „ekierki” w ubiegłym roku unowo-
cześniono w ośrodku kotłownię. Ogrzewanie
z koksowego zmieniło się na ekologiczne,
olejowe. Przy okazji tego remontu wymienio-
no wszystkie ciągi ciepłownicze na terenie
ośrodka. Pozostał kłopot, typowy dla gór-
skich terenów, związany z odprowadzaniem
ścieków.
Żołnierze pod dachem
Obecnie w ośrodku istnieje możliwość
jednoczesnego zakwaterowania 220 żołnierzy.
Obecnie w OSG istnieje możli-
wość jednoczesnego zakwaterowania
220 żołnierzy. W stołówce podczas
jednej zmiany można nakarmić 250
osób. Uczestnicy szkoleń bardzo
chwalą sobie jakość obsługi, ilość
i smak serwowanych potraw.
Na terenie OSG nie ma kantyny,
OŚRODEK w której po zajęciach żołnierze mo-
SZKOLENIA gliby wypić kawę czy kupić podsta-
GÓRSKIEGO wowe artykuły spożywcze i przemy-
Wojsk Lądowych słowe. Jak wyjaśnia komendant
w Dusznikach-
-Zdroju, zwany Chosianna, ośrodek nie może pro-
„Jodłą”, jest wadzić żadnej działalności gospodar-
najmniejszą czej, a mimo ogłoszeń nie znalazł się
placówką szkole- dotąd żaden najemca prywatny, któ-
niową wojska.
ry chciałby tam prowadzić działal-
ność gastronomiczną czy handlową.
PLANY
NA PRZYSZŁOŚĆ
„Jest dla nas ważne, aby nie za-
blokowano remontów naszych
cja finansowa nie jest najlepsza”,
mówi kapitan Chosianna.
Przyszłość „Jodły” rysuje się jednak
optymistycznie. W pobliskim Kłodzku
22 Batalion Piechoty Górskiej (będący
dla ośrodka oddziałem gospodarczym)
po zmianie podległości ma aspiracje
stać się prawdziwie bojową jednostką,
więc z możliwości szkolenia w Dusz-
nikach będzie korzystał częściej niż
dotychczas. Jednostki operacyjne
w całym kraju też coraz chętniej uczą
się technik działań górskich i dlatego
ustawiają się w kolejce, żeby zarezer-
wować miejsca w ośrodku.
Niebagatelne znaczenie ma w tym
kontekście udział w misji afgańskiej.
Wymusił on częstsze niż dotąd do-
skonalenie technik działania w gó-
rach, i to nie tylko kierowców, lecz
także pododdziałów bojowych. OSG
w Dusznikach pod względem szko-
leniowym staje się więc miejscem

W ykorzystanie ośrodka
jest duże. Tygodniowo
bez względu na porę roku
przebywa tutaj 180 osób. Na
trzyipółhektarowym terenie
znajdują się trzy większe bu-
dynki mieszkalne, w których
można pomieścić od 30 do
50 osób, pięć campingów
murowanych z miejscami dla
16 osób w każdym oraz dzie-
więć domków typu „Brda”,
w których może mieszkać
łącznie 45 osób. Nad zapew-
nieniem dobrego funkcjono-
wania ośrodka czuwa sześciu
żołnierzy zawodowych oraz
22 pracowników wojska. 
obiektów. Mamy już plany i być mo-
że jeszcze w tym roku zostaną wy-
remontowane murowane campingi.
Na przyszły rok zaplanowano nato-
miast remont kuchni i stołówki.
W przyszłości może nam się uda
rozwiązać także problem odprowa-
dzania ścieków. Gmina na razie nie
ma na to pieniędzy, a w armii sytua-
ważnym. Już obecnie jest w stanie
zapewnić ćwiczącym żołnierzom
sprzęt wspinaczkowy, którego kiedyś
nie było, i kompletne wyposażenie
zjazdowe dla 160 narciarzy. Problem
stanowi tylko przechowywanie bro-
ni. Ośrodek nie ma magazynu uzbro-
jenia i większość pododdziałów nie
może szkolić się bojowo. 

24 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 29
 L O T N I C T W O
PIOTR LASKOWSKI
Mobilny znaczy lepszy
Mobilna jednostka dowodzenia jest więcej warta niż najlepiej umocniony
schron z systemami łączności i wymiany informacji zamontowanymi na stałe.
P
rojekt programu rozwoju sił zbroj-
nych na lata 2009–2018 przewiduje
duże zmiany w organizacji dowodze-
nia operacjami powietrznymi. Mini-
ster obrony Bogdan Klich zapowiedział utwo-
rzenie mobilnego stanowiska dowodzenia.
Zastępca szefa Zarządu Planowania Strategicz-
nego Sztabu Generalnego WP generał brygady
Mirosław Różański natomiast przedstawił na
konferencji w Akademii Obrony Narodowej da-
ne, z których wynika, że z dzisiejszych czterech
ośrodków dowodzenia i naprowadzania (ODN)
w 2018 roku będą istnieć tylko dwa oraz jedna,
stworzona od podstaw, jednostka mobilna.
W Siłach Powietrznych jest rozważana kon-
cepcja pozostawienia ośrodków 32 krakowskie-
go i 22 bydgoskiego. Poznański 31 ODN i 21
warszawski planuje się rozwiązać. Z poznańskie-
go ośrodka ma powstać mobilny moduł dowo-
dzenia lotnictwem (MMDL). Nawigatorzy za-
mienią więc miejsce pracy z podziemnego schro-
nu na kontenery.
Likwidacja dwóch ODN może okazać się po-
mysłem nietrafionym. Do modelu docelowego,
jakim jest stworzenie na potrzeby wszystkich
państw członków NATO systemu obrony po-
26 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
TRÓJWSPÓŁRZĘDNY
RADAR NUR-12M
może być elementem
mobilnego modułu
dowodzenia lotnictwem.
wietrznej szczebla taktycznego Air Command
and Control System (ACCS), jest jeszcze bardzo
daleko. Możemy pozbyć się cennych jednostek,
nie otrzymując nic w zamian. Szkoda też zamy-
kać cały ośrodek poznański, którego stanowisko
dowodzenia zbudowano za duże pieniądze, także
sojuszników. Lepiej byłoby uzupełnić ten ODN
o zdolności do przerzutu, a z jego stacjonarnej
części uczynić ośrodek zapasowy.
WSZECHSTRONNOŚĆ
W systemie obrony powietrznej szczebla tak-
tycznego NATO mają istnieć zarówno niemobil-
ne, jak i zdolne do przerzutu centra kontroli po-
wietrznej wraz z ośrodkami wytwarzania obrazu
sytuacji powietrznej i posterunkami radioloka-
cyjnymi. W wypadku wybuchu wojny stacjonar-
ne placówki będą obiektem pierwszych uderzeń
przeciwnika. Dlatego powstają mobilne jednost-
ki dowodzenia, dopasowywane do konkretnych
misji. Można by je przerzucać w każdy zakątek
globu, przynajmniej w teorii, i wykorzystywać
politycznie ich ekspedycyjne użycie. „Zagranicz-
ną misję możemy wykonać od początku do koń-
ca samodzielnie, własnymi siłami, nie prosząc
na przykład Francuzów o stanowisko dowodze-
nia, a Niemców – o zapewnienie środków łącz-
ności”, mówi dowódca 31 ODN pułkownik pilot
Jacek Łazarczyk.
Koncepcja takiego mobilnego modułu stała
się bliska odeenowcom z Babek. Marzy im się
przeniesienie na polski grunt rozwiązań z nie-
mieckiego mobilnego ośrodka dowodzenia i na-
prowadzania (Deployed Command & Reporting
Center – DCRC) Red Hawk oraz doświadczeń
amerykańskiej eskadry kontroli powietrznej (606
Air Control Squadron – ACS).
Niemiecki Red Hawk będzie pierwszym mo-
bilnym CRC, który wkrótce przejdzie natowską
kontrolę TACEVAL. Może działać stacjonarnie,
ale będzie też zdolny do przerzutu. Podobnie
miałby funkcjonować polski ODN.
W działaniach w układzie narodowym i so-
juszniczym MMDL może być elementem syste-
mu obserwacji radiolokacyjnej przestrzeni po-
wietrznej, kierowania środkami walki oraz po-
wiadamiania i alarmowania. Jego mobilność
miałaby dwa wymiary – deployability (możli-
wość przebazowania modułu jako całości, z in-
frastrukturą i elementami zabezpieczenia oraz
wsparcia) i mobility (manewrowy punkt napro-
wadzania z głównymi elementami wyposażenia,
 A R M I A

Lotnictwo
we współczesnych
konfliktach zbrojnych
Gen. broni rez. pil.
prof. dr hab. JERZY GOTOWAŁA

Szybkie wsparcie Na naszych oczach bezzałogowe statki

powietrzne powoli zajmują miejsce
Mobilny moduł może stanowić dodatkowe bądź zapasowe zarezerwowane dotychczas wyłącznie
stanowisko dowodzenia. dla bojowego samolotu załogowego.
Przyjdzie taki czas, że zajmą je na stałe.
M obilny moduł dowodze-
nia lotnictwem (MMDL)
ma być w pełni manewrowym
Operacji Powietrznych lub do-
wódcy sił zadaniowych. Nadal
stanowiłby część 31 ODN.
racjach ekspedycyjnych. Za-
dania MMDL: wsparcie do-
wódcy sił zadaniowych w kon-
FOT. ROMAN PRZECISZEWSKI

(transport w kontenerach Dzięki wyposażeniu, stosowa- troli przestrzeni powietrznej,

o standardowych wymiarach) nym procedurom i zdolno- kierowanie aktywnymi środ- Wyznaczniki walki
organem kierowania szczebla ściom manewrowym umożli- kami walki, dostarczenie in-
taktycznego systemu dowo- wiałby dowodzenie podpo- formacji radiolokacyjnej dla
zbrojnej
dzenia obroną powietrzną. rządkowanymi operacyjnie si- misji Air Policing i szkolenia w środowisku
Podlegałby dowódcy Centrum łami na terenie kraju i w ope- lotniczego. 
sieciocentrycznym
takimi jak mobilna stacja radiolokacyjna, radio- niowo, segment po segmencie, w takim tempie Płk prof. dr hab.
stacje VHF/UKF, radiolinie i inne). Mobilność zwiększając jej zdolności operacyjne. W ten spo-
JAROSŁAW WOŁEJSZO,
modułu uzyskano by dzięki konteneryzacji. Uła- sób koszty inwestycji rozłożymy w czasie”, argu-
płk dr ANDRZEJ CZUPRYŃSKI
twiłoby to przemieszczenie jednostki standardo- mentuje pułkownik Łazarczyk.
wymi środkami transportu. Aby MMDL powstał, musi ukazać się rozkaz Asymetria w środkach walki zbrojnej
o jego utworzeniu, a do tego droga jeszcze dale- pozwala korzystać bez ograniczeń
MODUŁ DOBRY NA WSZYSTKO ka. Trwają prace koncepcyjne i wszystko może z nowoczesności, ale może się okazać,
Mając MMDL, możemy więc kontrolować się jeszcze zmienić. Na razie trzeba wyznaczyć że będzie ona mało efektywna wobec
sytuację powietrzną nad wyznaczonym teryto- dla modułu dokładne zadania, utworzyć nowy prymitywnych środków walki.
rium w kraju i korzystać z waloru mobilności etat, określić potrzeby, ustalić cykl szkoleń. Na-
– tę samą jednostkę można wysłać na obczyznę, leży także zdefiniować zasady jego użycia
by wspierała tam system dowodzenia operacyj- w czasie pokoju, wojny i kryzysu, określić czasy
nego sił powietrznych. osiągnięcia gotowości bojowej. Przygotowanie
Taka jednostka nie będzie w stanie działać od Przekształcanie 31 ODN w wersję mobilną
razu w szczerym polu, bo potrzebowałaby dwóch można zacząć nawet jutro, to kwestia pieniędzy.
oficerów
batalionów do ochrony. Na początku będzie dzia- Wartość projektu oszacowano na ponad 150 mi- do operacji
łać w strefach chronionych. W Polsce na przy- lionów złotych. Wydaje się, że to drogie przed-
kład mogłaby się rozwinąć w bazie Marynarki sięwzięcie, ale kiedy F-16 osiągną gotowość bo- sojuszniczych
Wojennej w Gdyni, stację radiolokacyjną usta- jową, zaczną służbę w kontyngentach, dobrze
Ppłk dr LESZEK ELAK,
wić na Helu, zawiadywać parą dyżurną myśliw- by było, aby polski dowódca – dysponując samo-
ców z Malborka, a przez system łączności wpiąć lotami – nie był zdany na łaskę tych sojuszników, dr ANNA ANTCZAK
się do sojuszniczego systemu dowodzenia obro- którzy mu podobne stanowisko dowodzenia Kluczowy problem dotyczący
ną powietrzną i współpracować z „latającymi ra- dostarczą. przygotowania oficerów do służby
darami” systemu AWACS. Nasze siły zbrojne mogą wzbogacić się o war- w ramach misji poza granicami
Budowę MMDL można zacząć od stworzenia tościowy element w systemie dowodzenia. Na kraju to ustalenie, czy dotych-
punktu naprowadzania składającego się z dwóch kwiecień zaplanowano spotkanie w Sztabie Ge-
czasowe procesy edukacyjne
kontenerów i przyczep. Takie stanowisko mogło- neralnym WP, które da odpowiedź, jak bardzo
i szkoleniowe są dostosowane
by już obsługiwać ćwiczenia na poligonach mobilny będzie poznański ośrodek i jak głębokie
w Wicku Morskim, Nadarzycach czy Drawsku zajdą w nim zmiany. I czy w ogóle zajdą w obli- do wymagań stawianych oficerom
Pomorskim. „Jednostkę można wyposażać stop- czu kryzysu, który dotknął także wojsko.  w takich warunkach.

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 27

 L O T N I C T W O
PIOTR LASKOWSKI
Od czego uciekają piloci
Czy Siły Powietrzne mają kłopoty ze specjalistami?
Podobno wielu z nich odchodzi z wojska. Rzecznik prasowy SP
kategorycznie temu zaprzecza.
W
„Rzeczpospolitej” ukazał się
artykuł „Specjaliści uciekają
z Sił Powietrznych”, wylicza-
jący straty kadrowe tego ro-
dzaju sił zbrojnych. W 2008 roku do rezerwy
odeszło 132 specjalistów z grupy inżynieryjno-
lotniczej, a w okresie wypowiedzenia jest kolej-
nych 24. W tej grupie znajdują się podobno tak-
że technicy i inżynierowie obsługujący F-16,
których szkolenie kosztowało miliony.
Major Marcin Rogus, rzecznik prasowy
Sił Powietrznych, ustosunkowując się do tych
danych, zaznacza, że media, które podchwy-
ciły podane informacje, przekłamują obraz
zjawiska. Przytoczone w „Rzeczpospolitej”
dane na temat ubywania personelu służby in-
żynieryjno-lotniczej dotyczą bowiem całych
28 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
Sił Powietrznych, a nie tylko obsługujących
Jastrzębie.
„W przypadku specjalistów pracujących
przy F-16 problem zdejmowania munduru
praktycznie nie istnieje”, zapewnia major
Rogus. Ocenia, że ich motywacja do służby
jest wysoka, a w ostatnich latach odeszło z te-
go grona zaledwie sześciu żołnierzy. „Rzecz-
pospolita” donosi ponadto, że piloci F-16 nie
odchodzą tak często jak technicy i inżyniero-
wie, bo musieliby zwrócić koszt szkolenia
w Stanach Zjednoczonych, i chyba tylko to ich
trzyma w służbie.
NATURALNE ODEJŚCIA
Szef sztabu 10 Eskadry Lotnictwa Technicz-
nego w Łasku major Krzysztof Jewgiejuk
nie słyszał o rewelacjach gazety. U niego
w eskadrze żaden z pilotów i techników pra-
cujących przy F-16 nie złożył wymówienia.
„Uciekają piloci i technicy? Nie brałbym po-
ważnie takich informacji”, mówi zdziwiony.
Z kolei z 32 Bazy Lotniczej w Łasku, która
zapewnia obsługę miejscowych „efów”,
w styczniu odeszło 25 wojskowych z wysługą
ponad 25 lat. „Te odejścia były naturalne
i wynikały z wcześniejszych planów życio-
wych. Nie stanowią dla nas problemu”, za-
pewnia oficer prasowy jednostki kapitan
Andrzej Truskowski.
Jak wygląda sytuacja w 31 Bazie Lotnic-
twa Taktycznego w Poznaniu-Krzesinach,
gdzie służy najwięcej specjalistów i pilotów
„efów”? „Ubyło nam czterech techników,

FOT. ROMAN PRZECISZEWSKI
W KORPUSIE
OSOBOWYM
lotnictwa
obsadzonych
jest obecnie
75–80 procent
stanowisk.
Brakuje około
15 procent
inżynierów
i techników
oraz 23 procent
pilotów.
FOT. USAF
którzy po szkoleniu w Stanach Zjednoczo-
nych i odsłużeniu ustalonego terminu odeszli
do cywila. Zgodnie z ustawą pragmatyczną
żołnierze po kursach krajowych i zagranicz-
nych są zobowiązani do odsłużenia trzykrot-
nego okresu trwania takiego szkolenia”, tłuma-
czy oficer prasowy bazy kapitan Waldemar
Krzyżanowski. Według niego, tych czterech
żołnierzy w skali całego personelu SIL, liczą-
cego w Krzesinach około 700 żołnierzy, to zni-
komy odsetek, w żaden sposób niezaburzający
szkolenia na F-16. Dodaje, że w 31 Bazie
w 2009 roku na prawie 20 złożonych wypowie-
dzeń stosunku służby nie ma żadnego techni-
ka, który szkolił się za granicą.
POWODY WAKATÓW
Ze służbą rozstają się także piloci i techni-
cy pozostałych dwóch typów samolotów bo-
jowych naszych Sił Powietrznych: Su-22
i MiG-29. Jak podaje szef szkolenia 1 Bryga-
dy Lotnictwa Taktycznego w Świdwinie pod-
pułkownik pilot Maciej Trelka, nie odnoto-
A R M I A
wuje się niezwykłych ruchów kadrowych.
1 Brygadzie podlegają trzy eskadry z Su-22
i dwie z MiG-29. Są co prawda kłopoty
z ukompletowaniem personelu, bo 7 Eskadra
Lotnictwa Taktycznego w Mirosławcu ma za-
ledwie 25 procent, a 8 Eskadra w Mirosławcu
29 procent wymaganego stanu, ale wynikają
one z innych powodów. 7 Eskadrę przeniesio-
no z Powidza do Świdwina i wtedy odeszła
z niej kadra, z Mirosławca zaś część pilotów
przeszkoliła się na F-16 lub przeszła do
Świdwina.
Ilu wyszkolonych pilotów i techników
brakuje więc obecnie w całych Siłach Po-
wietrznych? W korpusie osobowym lotnic-
twa obsadzonych jest obecnie 75–80 procent
stanowisk. Brakuje około 15 procent inży-
nierów i techników oraz 23 procent pilotów.
Nie są to wielkie braki, ale SP pracują wciąż
nad stworzeniem lepszego systemu motywa-
cji dla pilotów i techników, żeby nie porzu-
cali służby. Dla wielu z nich bowiem awans
i podwyżka wymagające przenosin do no-
wej bazy, oddalonej od obecnego miejsca
służby, nie rekompensują związanych z taką
przeprowadzką trudności w życiu prywat-
nym. Rezygnują więc ze służby także dlate-
go, że możliwości rozwoju się kończą,
a w cywilu mają jeszcze szansę na rozpo-
częcie drugiej kariery zawodowej.
W 2004 roku Dowództwo Sił Powietrz-
nych zaczęło starania, aby naprawić zanie-
dbania z lat wcześniejszych, które dotyczą
zabierania uprawnień lotnikom i deprecjo-
nowania ich zawodu. W 2008 roku przy oka-
zji programu profesjonalizacji zgłosiło pro-
pozycje usprawnień w pięciu kwestiach.
Wnioskowało o podniesienie stopni etato-
wych dowódców załóg statków powietrznych.
W przypadku samolotów rządowych Tu-154
dowódca ma mieć stopień majora, a transpor-
towców C-295M – kapitana (obecnie porucz-
nika). Dowództwo wskazało, że kontrolerzy
i nawigatorzy wojskowi muszą uzyskać moż-
liwość zdobywania uprawnień, a piloci – li-
cencji, zgodnie z wymaganiami określonymi
w międzynarodowych przepisach lotniczych.
Trzy procent
Zwolnienia w Siłach
Powietrznych ogółem:
Piloci
2005 rok – 26 osób
2006 rok – 46 osób
2007 rok – 44 osoby
2008 rok – 61 osób
2009 rok (styczeń) – 9 osób
Inżynierowie i technicy
2007 rok – 193 osoby
2008 rok – 132 osoby
2009 rok – 38 osób
Namawiało do weryfikacji systemu dodatków
finansowych dla kontrolerów ruchu lotnicze-
go, nawigatorów naprowadzania, nawigato-
rów pokładowych, wysuniętych nawigatorów
naprowadzania, operatorów lasera, instrukto-
rów spadochronowych, personelu SIL oraz in-
nych specjalistów. Ponadto argumentowało, że
trzeba wyłączyć personel latający z ogólnego
systemu opieki zdrowotnej i zapewnić stałą
opiekę medyczną w wyspecjalizowanym
ośrodku (na przykład w Wojskowym Instytu-
cie Medycyny Lotniczej).
Dowództwo chciałoby, aby najlepsi nie
musieli wybierać między pozostaniem w służ-
bie a odejściem do linii lotniczych. Dlatego
zabiega o przywrócenie pakietu socjalnego dla
żołnierzy i ich rodzin, który obejmowałby pre-
ferencyjne zasady przyznawania mieszkań,
ulg w komunikacji publicznej, opieki lekar-
skiej i ubezpieczeń społecznych.
TENDENCJE
Siły Powietrzne przyznają, że faktycznie
w roku 2008 do rezerwy odeszło 132 żołnie-
rzy służby inżynieryjno-lotniczej. Ponieważ
jednak SIL-owców mamy ponad 3800, to po-
rzucający służbę stanowili nieco ponad
3 procent stanu ogólnego. Trzy procent to ty-
le, ile co roku powinno z przyczyn natural-
nych rozstawać się ze służbą i wstępować do
niej, przy założeniu, że każdy żołnierz zdoła
odsłużyć średnio 33 lata (w tym czasie, staty-
stycznie, powinien zostać wymieniony perso-
nel całych sił zbrojnych). Generał dywizji
Krzysztof Załęski, szef sztabu, zastępca do-
wódcy Sił Powietrznych, może więc z prze-
konaniem mówić, że alarmistyczny ton do-
niesień prasowych jest przesadzony. „Odejść
z Sił Powietrznych nie ma zbyt wiele i nie
stanowią one problemu”.
Odnotowane we wcześniejszych latach fale
odejść nastręczały lotnictwu kłopotów, jednak
po poprawieniu w ciągu ostatnich dwóch lat
systemu motywacyjnego sytuacja się unormo-
wała. Najlepszym tego dowodem jest fakt, że
żaden z przeszkolonych dotąd pilotów F-16
nie zgłosił chęci porzucenia służby. 
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 29
 P O R A D Y
Matura i urlop
PRAWNICY ODPOWIADAJĄ, CZY MOŻNA ZOSTAĆ ŻOŁNIERZEM
ZAWODOWYM, NIE MAJĄC MATURY, ORAZ JAK WYGLĄDA KWESTIA
URLOPÓW ŻOŁNIERZY NADTERMINOWYCH.
 Na podoficera z maturą
Czy jeżeli skończę liceum ogólno-
kształcące i nie uda mi się zdać
matury, to w przypadku pójścia do
wojska będę mógł mieć najwyżej
stopień starszego szeregowego?
Czy szkoła podoficerska jest w mo-
im zasięgu jedynie wtedy, gdy zdam
ten egzamin?
 Zgodnie z obowiązującymi przepisa-
mi, do zawodowej służby wojskowej
w korpusie podoficerów powołuje się
W A S Z Y M Z D A N I E M
Kupujemy bezzałogowce
W Polsce są fachowcy, którzy
mogliby zbudować BSL
nie gorsze od amerykańskich.
C
zytam i nie mogę się nadzi-
wić. Polska ma wielu wybit-
nych specjalistów w szerokiej
gamie dziedzin. Mamy WAT, mamy
młodych ludzi, którzy „koszą” cały
świat w zakresie komputeryzacji i nie
potrafimy sami wyprodukować ma-
szyny latającej, w swej podstawowej
wersji (BSL) niewiele różniącej się
od zdalnie sterowanego modelu, któ-
ry zbuduje byle uczeń szkoły śred-
niej. Czy naprawdę musimy kupować
za ciężkie pieniądze izraelskie czy
amerykańskie maszyny, zamiast
skonstruować własne? Jestem głę-
boko przekonany, że w Polsce jest
wystarczająca liczba fachowców,
którzy byliby w stanie zbudować
i BSL, i BSR nie gorsze od tych, któ-
rymi dysponuje US Army.
Zastanawiam się, gdzie szukać źró-
deł tej przedziwnej indolencji?
W sztabach, w szkołach wyższych,
30 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
żołnierza mianowanego na stopień woj- mniej osiemnaście lat. Musi też złożyć pisem-
skowy kaprala (mata), mającego świa- ŹRÓDŁO PRAWA: ne zobowiązanie do pełnienia zawodowej służ-
dectwo dojrzałości, po ukończeniu przez  1) artykuł 10 by po ukończeniu szkoły wojskowej.
punkt 2 litera a
niego nauki w szkole podoficerskiej. i artykuł 124
Dlatego o przyjęcie do szkoły podoficer- ustęp 6 ustawy  Czy urlop przepada?
skiej, w ramach służby kandydackiej, z 11 września Jestem żołnierzem nadterminowym i nie mo-
może ubiegać się osoba z maturą. 2003 roku o służ- gę uzyskać jednoznacznej odpowiedzi na py-
bie wojskowej
Ponadto osoba taka nie może być ka- żołnierzy zawodo-
tanie odnośnie do przysługującego mi urlopu.
rana sądownie, musi mieć wyłącznie wych (DzU Czy istnieje konieczność jego wykorzystania?
obywatelstwo polskie, odpowiednią z 2008 r. nr 141, Czy po przejściu do służby zawodowej termi-
zdolność fizyczną i psychiczną do peł- poz. 892, nr 206, nowej urlop przepada? Czy należy mi się rów-
poz. 1288
nienia zawodowej służby oraz co naj- i nr 208, noważnik pieniężny za niewykorzystany urlop?
poz. 1308); Jakie przepisy regulują tę sferę służby?
2) paragraf 3  Zgodnie z obowiązującymi przepisami, żoł-
ustęp 1 i ustęp 2 nierzom zwolnionym z nadterminowej zasadni-
punkt 1 rozporzą-
dzenia ministra czej służby, którzy w okresie odbywania czynnej
służby wojskowej z przyczyn losowych nie wyko-
obrony narodo-
wej z 24 czerwca rzystali w roku zwolnienia z niej przysługujące-
2008 roku go im urlopu wypoczynkowego, wypłaca się zry-
w sprawie służby
wojskowej kan- czałtowany ekwiwalent pieniężny za każdy
dzień niewykorzystanego urlopu. Podstawę wy-
dydatów na żoł-
nierzy zawodo- miaru tego ekwiwalentu stanowi 1/30 mini-
wych (DzU
z 2008 r. nr 112,
malnego wynagrodzenia za pracę obowiązują-
poz. 715); cego w grudniu roku poprzedniego.
W opisanej sytuacji taki ekwiwalent nie przy-
w finansach…? Chińczycy już daw-  artykuł 32a sługuje.
no rozebrali BSL na części i skopio- ustawy z 17 grud-
nia 1974 roku
wali śrubkę po śrubce, czip po czi-
o uposażeniu żoł-
pie. Jesteśmy mniej zdolni? Mniej nierzy niezawo- NOWOŚCI PRAWNE
przedsiębiorczy? A może po prostu dowych (DzU W Dzienniku Ustaw numer 30 z 2009 roku
nam nie zależy? Może znów – jak z 2002 r. nr 76, ukazały się rozporządzenia ministra obrony na-
poz. 693, nr 153,
w latach trzydziestych ubiegłego poz. 1271,
rodowej:
stulecia – zostaniemy przy P-7 nr 166, 1) z 10 lutego 2009 roku zmieniające rozpo-
i P-11, zamiast budować Łosie, Ka- poz. 1363 rządzenie w sprawie przeprowadzania zaciągu
rasie i tym podobne nowoczesne i nr 200, ochotniczego (poz. 195);
poz. 1679;
maszyny? BSL i BSR to przyszłość. z 2003 r. nr 166,
2) z 10 lutego 2009 roku zmieniające rozpo-
„Efy” są śliczne, ale za 20 lat pój- poz. 1609 rządzenie w sprawie oddelegowania żołnierza
dą na złom, a my znów obudzimy i nr 179, zawodowego wyznaczonego na stanowisko
się z ręką w nocniku, nie mając flo- poz. 1750; służbowe w Służbie Kontrwywiadu Wojskowe-
z 2005 r. nr 122,
tylli bezzałogowców (notabene to poz. 1025;
go do wykonywania zadań służbowych poza
samo dotyczy marynarki), które z 2007 r. nr 176, Służbą Kontrwywiadu Wojskowego (poz. 196);
wówczas będą zapewne podstawą poz. 1242 oraz 3) z 12 lutego 2009 roku zmieniające rozpo-
każdej floty powietrznej, poza z 2008 r. nr 208, rządzenie w sprawie ustalania stopnia
poz. 1308).
Ugandą, Surinamem i... Polską. uszczerbku na zdrowiu oraz związku śmierci
żołnierzy ze służbą wojskową wskutek wypad-
PIOTR K. DOMARADZKI ku lub choroby (poz. 197).
sekretarz redakcji „Dziennika
Związkowego” w Chicago,
Wspomniane akty prawne weszły w życie
historyk wojskowości 12 marca 2009 roku. 

FOT. ANDRZEJ WOJTUSIK
PIOTR BERNABIUK
Wyboiste ścieżki kariery
Czy centra szkoleniowe przejmą szkoły podoficerskie? Czy może połączą
się w akademię podoficerską?
K
oncepcja włączenia szkół pod-
oficerskich do centrów szkole-
nia jej zwolennikom wydaje
się dążeniem do naturalnego
scalenia sztucznie rozdzielo-
nych części jednej całości. Dla przeciwników
jest próbą obrócenia w niwecz wszystkiego, do
czego armia doszła w ciągu czterech lat budo-
wy silnego korpusu podoficerskiego.
Argumentami za dokonaniem zmian są
sprawność zarządzania i oszczędność środków,
czyli dyżurny dziś powód „kryzysowy”. Zwo-
lennicy tej opcji twierdzą, że włączenie szkół
podoficerskich do centrów zakończy absurdalną
sytuację, w której podlegają one dowódcom ro-
dzajów wojsk, wszystkie zaś istotne sprawy ad-
ministracyjne i materialne załatwiają we wspo-
mnianych centrach.
Podoficerowie z jednej ze szkół ripostują:
„Chętnie poszlibyśmy dokładnie w odwrotną
stronę – żeby się usamodzielnić i całkowicie od-
dzielić od wielkich struktur. Autonomia gospo-
darcza i organizacyjna przysporzyłaby nam
wprawdzie roboty i zwiększyła odpowiedzial-
ność, ale niepomiernie wzrosłyby możliwości
A R M I A
gospodarowania przydzielonym potencjałem
oraz usprawniania działań. Tymczasem w każ-
dej, nawet błahej sprawie potrzebne są uzgod-
nienia, wykonanie wielu czynności z dużym
wyprzedzeniem, bo moloch, jakim jest centrum,
cierpi na sporą inercję organizacyjną”.
MIEJSCE W SZYKU
Budowa nowoczesnego korpusu podoficer-
skiego trwa już cztery lata. W Wojskach Lądo-
wych zapoczątkował ją w 2005 roku generał
broni Edward Pietrzyk, dziś kontynuuje jego
dzieło generał broni Waldemar Skrzypczak,
pełniąc funkcję patrona idei. Twórczo zaangażo-
wani w ten proces podoficerowie, wśród nich
powołani przed kilku laty pomocnicy dowód-
ców do spraw podoficerów, wierzą w zapewnie-
nia przełożonych, że od tak zaawansowanego
projektu nie ma już odwrotu. Ufają słowom wy-
powiedzianym podczas jednego z pierwszych
spotkań przez generała Pietrzyka: „Podoficer
powinien rozmawiać z podoficerem, i przez
podoficera być szkolony”.
Kolejne próby „zamachu stanu” na pozycję
korpusu, wzorowaną po części na „amerykań-
skich sierżantach”, wywołują gwałtowne reak-
cje. Trudno się temu dziwić, gdy co rusz któryś
z przeciwników „małpowania amerykańskich
sierżantów” zapowiada, że podoficerowie szyb-
ciej niż myślą „powrócą na właściwe sobie miej-
sce w szyku”. Bo jak to wygląda, gdy szkołą
podoficerską, będącą odpowiednikiem batalio-
nu, dowodzi chorąży?
Z takiego gadania sierżanci i chorążowie wy-
snuwają wniosek, że jak tylko centra szkolenia
wchłoną ich placówki, stanowiska komendantów
natychmiast zajmą oficerowie starsi, instrukto-
rów – młodsi, ambitni zaś sierżanci będą jak nie-
gdyś nosili za nimi pomoce naukowe. Odpowia-
dają z przekąsem: „Gdybyśmy pościągali ozna-
czenia stopni, to jako cywile, ze swym wykształ-
ceniem, doświadczeniem i przygotowaniem, nie
drażnilibyśmy z pewnością nikogo”.
FABRYKI ZIELONYCH JABŁEK
Szkołom podoficerskim zarzuca się, że są
winne „produkowania zielonych jabłek”. Chodzi
o to, że kandydat prosto z cywila po dziesięciu
miesiącach szkoły zostawał podoficerem i nie-
mal z marszu dowódcą drużyny, a szeregowi
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 31
 S Z K O Ł Y P O D O F I C E R S K I E
C O M M E N T A R I U M

czym, wymuszającym również się trzecia koncepcja, mianowi-

Jednolity system na Siłach Zbrojnych racjonalne

gospodarowanie środkami. Dziś
mamy dwie opinie w tej sprawie:
ADAM RURAK
Siły Powietrzne i Marynarka Wo-
Propozycja daleko idących jenna są zwolennikami rozważa-
nych zmian, natomiast Wojska
zmian w szkolnictwie podoficerskim Lądowe chcą utrzymać dotych-
powstała między innymi w związku czasowy stan rzeczy.
z kryzysem gospodarczym. Czy nowa opcja przeważy – dziś
nie wiemy, bo to sprawa rozsąd-
cie utworzenie ośrodka skupia-
jącego wszystkie szkoły podofi-
cerskie. Ale trudno sobie wy-
obrazić taki konglomerat w jed-
nym miejscu.
Wszystko to nie oznacza, że przy-
gotowywany jest zamach na szko-
ły, że ktokolwiek planuje obsadze-
nie oficerami zajmowanych dziś
przez podoficerów stanowisk ko-

W
łączenie szkół podoficer-
skich w struktury cen-
trów szkolenia uprości-
łoby mechanizm ich działania,
przysporzyło oszczędności i po-
zwoliłoby uniknąć sztucznej sytu-
acji, w której podlegają dowódcom
rodzajów wojsk.
Szkoły podoficerskie bowiem to
dziś jedynie ludzie i sale wykłado-
we, bez jakiegokolwiek zaplecza
i bazy szkoleniowej.
Propozycja daleko idących
zmian w szkolnictwie podoficer-
skim powstała między innymi
w związku z kryzysem gospodar-
nej oceny koncepcji i staranne-
go policzenia pieniędzy. Z pew-
nością ostateczna decyzja ujed-
nolici system, bo jest mało
prawdopodobne, że każdy ro-
dzaj sił zbrojnych będzie miał
własne rozwiązania. Co cieka-
we, całkiem niedawno pojawiła
mendantów, kierowników kursów
czy wykładowców. Niezależnie od
kierunku zmian pozostaną one
nadal w rękach podoficerów. 
Pułkownik doktor Adam Rurak jest
szefem kształcenia zawodowego
w Zarządzie Szkolenia Sztabu
Generalnego WP.

z pięcioletnią praktyką, po kilku misjach i często
faktycznie pełniący funkcje pomocników do-
wódców drużyn, do szkół wstępu nie mieli.
Starszy chorąży sztabowy Mariusz Piwoń-
ski, pomocnik dowódcy Wojsk Lądowych do
spraw podoficerów, opowiada, że w skrajnym
przypadku tacy młodzi kaprale rozglądali się po
jednostce, po czym stwierdzali, że koszarowa
rzeczywistość ich rozczarowuje. I dziękowali za
służbę. Może to i dobrze, że szybko się wykru-
szali, bo przy roszczeniowym podejściu do służ-
by nie zdążyli narobić szkód. Niestety, ambitni
szeregowi zawodowi i nadterminowi mogli je-
dynie, patrząc na nich, zgrzytać zębami.
Niejednokrotnie rozmawialiśmy z chorążym
Piwońskim o konieczności wyciągnięcia szere-
gowych zawodowych ze ślepego zaułka. Dziś
mówi już z satysfakcją: „Przez kilka lat usiłowa-
liśmy się przebić oczywistą logiką i wreszcie się
udało. Szkoły podoficerskie, na ile można, za-
pełniamy szeregowymi zawodowymi, ograni-
czając nabór cywilów”.
Doświadczony podoficer przestrzega jednak
przed wpadaniem w drugą skrajność. Należy się
cieszyć, gdy do szkoły przyjdzie wprost z cywi-
la wykształcony informatyk, wystarczy go jedy-
nie nieco „uwojskowić” i od pierwszej chwili
będzie znakomitym fachowcem. Jednak na pro-
fesjonalistów cywilów wciąż czyhają pułapki.
Bo jak na przykład ściągnąć do wojska ratowni-
ka medycznego po licencjacie? Stanowisko
przeznaczone jest dla sierżanta czy plutonowe-
go, więc kandydat musi zacząć terminowanie
od starszego szeregowego lub kaprala.
A JEDNAK UCIEKAJĄ
Najbardziej niepokoi chorążego Piwońskiego
ucieczka doświadczonych instruktorów ze szkół
podoficerskich. Być może jednym z jej powo-
dów są wysokie wymagania stawiane przez ko-
mendantów. Większą rolę odgrywa jednak brak
odpowiednich wynagrodzeń. Dowódca kursu
– jeśli porównamy sytuację z jednostką bojową
– jest odpowiednikiem dowódcy kompanii. Nie
dostaje jednak dodatku dowódczego. Czy ma
mniej roboty i mniejszą odpowiedzialność?
Skądże! A szef pododdziału, w brygadzie chorą-
ży, w szkole jest tylko sierżantem. Wniosek na-
suwa się więc prosty: jeśli szkoła podoficerska
ma być etapem rozwoju podoficera, obok presti-
żu powinna oferować również awans finansowy.
Nikt nie zaprzecza, że w szkołach powinni
nauczać i dowodzić żołnierze przychodzący pro-
sto z pola walki. Umownie lub wręcz dosłownie.
Na dodatek z predyspozycjami nauczycielskimi,
z umiejętnością przekazywania wiedzy. Ponoć
takich ludzi nie brakuje. Tylko czym ich skusić?
Podwyżką o kilkadziesiąt złotych?
Starszy chorąży sztabowy Andrzej Wojtusik
dostrzegł ten problem, zanim objął stanowisko
komendanta szkoły podoficerskiej w Zegrzu.
C O M M E N T
Generał broni WALDEMAR
SKRZYPCZAK, dowódca
Wojsk Lądowych:
J eżeli chcemy budować silny korpus pod-
oficerski, to zacznijmy od dania podofi-
cerom szansy zbudowania swojej wiarygod-
ności i tożsamości. Skoro chcą i oczekują,
poprzez utrzymanie szkół podoficerskich,
zachowania swojej odrębności, ja to wspie-
ram. Tak jest we wszystkich nowoczesnych
armiach świata. U nas nadal pokutuje ob-
raz podoficera z poprzedniej epoki – niewy-
kształconego, niesamodzielnego, takiego
,,zupaka”. Czasy się zmieniły. Zauważmy
w końcu, że mamy bardzo dobrą kadrę in-
struktorską, doskonałych, gruntownie wy-
kształconych podoficerów. To ogromny po-
tencjał, którego nie wolno zmarnować.
A argument o logistyce nie kojarzy mi się
z racjonalizacją. Znalazłbym inne obszary
oszczędności.
Uznając, że uzdrawianie sytuacji należy rozpo-
cząć od uporania się z problemem kształcenia,
wystąpił z projektem utworzenia Akademii Pod-
oficerskiej lub wydziału podoficerskiego, na
przykład w Akademii Obrony Narodowej.
Pomysł nie znalazł zbyt wielu zwolenników,
zwrócił jednak uwagę na problemy podoficer-
skiej „ścieżki kariery”. Chorąży Wojtusik po-
ruszył między innymi kwestię kształcenia kadr
podoficerskich, szczególnie żołnierzy z jedno-
stek bojowych, którzy pod względem stano-
wisk i awansów doszli już „do ściany”. Dziś
uważa on, że pomysł nie był szalony, bo trzeba
koniecznie znaleźć sposób na przyciągnięcie
do pracy w szkołach najlepszych kandydatów
na instruktorów i dowódców grup. Jak ich wy-
nagradzać i motywować? Choćby przez refun-
dowanie studiów wyższych, bo są to w końcu
nauczyciele.
Nie czekając na zmiany systemowe, chorąży
zabiega o możliwość wysyłania instruktorów
na kursy pedagogiczne. Jak argumentuje, nie
wystarczy, że ci żołnierze są fachowcami łącz-
nościowcami. Z jednostek przychodzą przecież
zarówno instruktorzy z prawdziwego zdarze-
nia, którym wystarczy nie przeszkadzać w pra-
cy z elewami, jak i tacy, którzy z powodów eta-
towych nie mają już innej szansy utrzymania
się w służbie.
Wkrótce staniemy zapewne przed trudnym
wyborem: „zabrać” szkoły podoficerom i cof-
nąć się do sytuacji sprzed 2005 roku czy je po-
zostawić i poczekać, aż z powodu braku kadry
dowódczej i instruktorów same się rozwiążą?
Bez udrożnienia podoficerskiej ścieżki kariery
trudno sobie wyobrazić trzecie rozwiązanie.
Będzie szkoda, bo w kwestii zasadniczej, czyli
kształcenia kadr, szkoły stanęły na wysokości
zadania. Potwierdzają to ich przełożeni, „klien-
ci”, czyli dowódcy młodych podoficerów
w jednostkach, a także raport pokontrolny Naj-
wyższej Izby Kontroli. 

32 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009


Nerw armii
Ze starszym chorążym sztabowym ANDRZEJEM
WOJTUSIKIEM o szkoleniu fachowców, małych
ojczyznach i niemodnym patriotyzmie rozmawia
PIOTR BERNABIUK
POLSKA ZBROJNA: Czy okre-
ślenie „szkółka łączności” jest ob-
raźliwe?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Szkolimy
podoficerów łączności dla całych sił
zbrojnych, jesteśmy wszędzie, we
wszystkich rodzajach wojsk oraz we
wszystkich strukturach i formacjach.
Kształtujemy kręgosłup czy – jak kto
woli – nerw armii, bowiem bez łączno-
ści cała reszta nie ma możliwości funk-
cjonowania. A kluczowe role na szcze-
blu wykonawczym odgrywają w tych
systemach podoficerowie. Proszę więc
sobie odpowiedzieć na zadane pytanie.
POLSKA ZBROJNA: Czy przytulo-
nej do Centrum Szkolenia Łączności
i Informatyki w Zegrzu szkole pod-
A R M I A
oficerskiej, pełniącej funkcję „zawo-
dówki” z kursem dowodzenia najniż-
szego stopnia, potrzebne jest odwoły-
wanie się do odległej tradycji, usta-
nawianie własnego święta, organizo-
wanie z tej okazji uroczystości z or-
kiestrą dętą, ze sztandarami i kom-
batantami, montowanie na wielkim
głazie tablicy pamiątkowej, otwiera-
nie sali tradycji... Ponoć wkrótce do-
staniecie własny sztandar! Po co
wielka pompa placówce, której zada-
niem jest jedynie przygotowanie do
służby podoficerów łącznościowców
i muzyków dla orkiestr wojskowych?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Między
innymi po to, żeby o Szkole Podofi-
cerskiej Wojsk Lądowych w Zegrzu
nie mówiono per „szkółka”.
FOT. ARCHIWUM A. WOJTUSIKA
POLSKA ZBROJNA: Kto używa takiego
określenia?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Mówiąc najbar-
dziej oględnie, ktokolwiek go używa, wykazu-
je się niezrozumieniem naszego znaczenia,
naszej roli w budowaniu zdolności bojowej Sił
Zbrojnych RP.
POLSKA ZBROJNA: A czy nie chodzi tu
raczej o jakiś ukryty kompleks podoficer-
ski? Czy potrzeba aż tylu zabiegów z tak
błahego powodu?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Powód wcale nie
jest błahy, gdyż chodzi o coś więcej niż fakt, że
jesteśmy jednostką wojskową Sił Zbrojnych RP,
przez co mamy prawo do tych „zabiegów”. Nam
bardzo zależy na budowaniu tożsamości. Każdy
z nas jest skądś. Kraj ma swoją historię, odda-
nych patriotów strzegących jego pamięci, trady-
cji, hołubiących idee, w które ludzie wierzą. I to
jest nasza wielka Ojczyzna! A w niej są jeszcze
małe ojczyzny, światy, do których przynależy
mniejsza społeczność, dumna z tego co robi.
Dla nas jest to korpus podoficerski, a w nim
szkoła, w której doświadczeni podoficerowie
starają się jak najlepiej przygotować kolejne za-
stępy elewów, nauczyć ich rzemiosła, zmotywo-
wać do służby, do działania, dać im ideę.
POLSKA ZBROJNA: Skąd się bierze takie
ideowe podejście?
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 33
 S Z K O Ł Y
ANDRZEJ WOJTUSIK: Pewne
wartości wynosi się z domu, inne zaś
zbiera i doskonali przez całe życie.
Mój pradziadek, dziadek i ojciec byli
żołnierzami zawodowymi, w czwar-
tym pokoleniu czuję się więc żołnie-
rzem z krwi i kości.
POLSKA ZBROJNA: O koniecz-
ności wskrzeszenia patriotyzmu,
o powołaniu do służby Ojczyźnie
przebąkuje się co rusz, ale raczej
okazyjnie. W sumie temat nie go-
ści zbyt często na wojskowej „li-
ście przebojów”, bo przeważa po-
dejście praktyczne: jednostka
wojskowa jest zakładem pracy!
Należy więc wypełniać swoje obo-
wiązki – w określonych godzinach
pracy, za odpowiednie wynagro-
dzenie. I już.
34 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
P O D O F I C E R S K I E
ANDRZEJ WOJTUSIK: Odtwa-
rzając tradycję, sięgając do historii,
stawiamy fundament, na którym ła-
twiej będzie budować silny, nowo-
czesny korpus podoficerski. Patrio-
tyczne i historyczne „gadżety” dają
silne poczucie przynależności do
małej ojczyzny.
POLSKA ZBROJNA: Jak patrio-
tyczne zapędy komendanta odbie-
rają podwładni?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Nie wiem
jeszcze tego do końca, czuję jednak
wsparcie. Wielu ludzi uaktywniło się,
że tak powiem, „wychodzą z kątów”
i włączają do budowy „dzieła”. Przy-
kładem są przygotowania do minione-
go święta szkoły. Przez wiele dni do
późnych godzin pracowaliśmy nad
scenariuszem i oprawą uroczystości.
Podoficerowie nie pytali, czy mogą się wpisać
do książki pracy ponadobowiązkowej. Jest
u mnie wielu znakomitych ludzi, których nie
trzeba pobudzać, bo mają poczucie misji. Jed-
PRZYSZŁY nym z nich jest starszy plutonowy Marek
PODOFICER Dąbrowski, kopalnia znakomitych pomysłów,
w trakcie nauki entuzjasta historii naszego regionu i okolicy.
powinien zdawać
sobie sprawę
z realiów, POLSKA ZBROJNA: Czy jednak obrona
wiedzieć, czego własnych pozycji przez podoficerów nie wy-
tak naprawdę
nika z konfliktu między korpusami oficer-
będą od niego
oczekiwali skim i podoficerskim?
w „zakładzie ANDRZEJ WOJTUSIK: Konfliktu mię-
pracy”. dzy korpusami? Samo pytanie jest absurdal-
ne! Przecież naszą rolą jest wykonywanie
zadań stawianych przez oficerów. Przed 90
laty, w odrodzonym Wojsku Polskim, wła-
śnie oficerowie zorganizowali szkoły pod-
oficerskie, których celem było wyszkolenie
specjalistów znających się na rzemiośle wo-
jennym i potrafiących dowodzić w walce

Model szko-
lenia podoficerów
przez podoficerów
zweryfikowało życie,
znalazł potwierdzenie
w warunkach
bojowych.
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
najmniejszymi zespołami. Zrobili to dla
usprawnienia armii i własnej wygody, bo
w ten sposób mieli i mają w rękach bardzo
sprawne narzędzie, i więcej czasu na zajmo-
wanie się strategią.
POLSKA ZBROJNA: Czy jednak prowa-
dzenie szkół nie przerasta możliwości pod-
oficerów? Bo tak się słyszy tu i ówdzie.
ANDRZEJ WOJTUSIK: Praktyka poka-
zuje coś zupełnie innego. Model szkolenia
podoficerów przez podoficerów, który roz-
wijamy, nie jest nowością w świecie, zwery-
fikowało go życie, znalazł potwierdzenie
w warunkach bojowych.
POLSKA ZBROJNA: Narzekanie na „pro-
dukty” szkolnictwa wojskowego jest od-
wieczną tradycją jednostek bojowych.
ANDRZEJ WOJTUSIK: Widocznie coś się
zmieniło, gdyż dostajemy sygnały, że dobrze
A R M I A
przygotowujemy podoficerów do służby.
Twierdzą tak zarówno nasi przełożeni, jak
i odbiorcy „produktu” z jednostek, a także
Najwyższa Izba Kontroli, która opublikowała
wyniki swej ubiegłorocznej oceny szkół pod-
oficerskich. A przecież nikt z wymienionych
nie ma powodu do wystawiania kurtuazyj-
nych laurek.
POLSKA ZBROJNA: A jak was
odbierają sami słuchacze, szcze-
gólnie doświadczeni w boju szere-
gowi zawodowi, przekwalifikowu-
jący się w szkole do korpusu podofi-
cerskiego?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Mówią o zdecy-
dowanym skoku w górę, zarówno pod
względem świadomości, jak i wiedzy. To
zresztą doskonale widać, gdy na wstępie
przeprowadzamy egzamin, aby uświadomić
każdemu z nich, jakim zasobem wiedzy
dysponuje i na co musi poświęcić swój czas.
Kolejne sprawdziany, w połowie kursu i na
jego zakończenie, pokazują, jaki obszar
wiedzy został opanowany. I są także testem
naszej skuteczności.
POLSKA ZBROJNA: Co się dzieje, jeśli
pojawiają się przeszkody?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Informują nas
o nich pomocnicy dowódców jednostek do
spraw podoficerów, ponoszący odpowie-
dzialność za nasz korpus. I zaraz sobie wy-
jaśniamy, na czym polegają problemy. Cza-
sem bywa tak, że u nas człowiek szkoli się
w obsłudze radiostacji Harris, a w jednost-
ce jest na przykład obsadzany na stanowi-
sku dowódcy drużyny kablowej. Nie można
mieć wówczas pretensji ani do szkoły, ani
do kaprala.
POLSKA ZBROJNA: Jak wyglądają Pana
najbliższe plany?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Mam ich całe
mnóstwo, przede wszystkim jednak chciał-
bym podnieść prestiż szkoły, żeby ludzie
chwalili się jej ukończeniem, żeby byli z te-
go dumni. W szkoleniu planuję, między in-
nymi, wprowadzenie zajęć z przywództwa,
bo to jest moja specjalność, w tym kierunku
kształciłem się na studiach w Akademii
Obrony Narodowej. Chciałbym ponadto dać
ludziom znacznie więcej praktyki, samo-
dzielnego działania, organizując w trakcie
każdego kursu wyjazd na poligon.
POLSKA ZBROJNA: Czy w jednostkach
nie będzie czasu na szkolenie bojowe?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Przyszły podoficer
w trakcie nauki powinien zdawać sobie sprawę
z realiów, wiedzieć, czego tak naprawdę będą
od niego oczekiwali w „zakładzie pracy”. Ele-
wi, rozwijając węzeł łączności, pracując w sie-
ci, zwijając go następnie i przemieszczając,
włączą przy okazji wyobraźnię i samodzielne
myślenie.
POLSKA ZBROJNA: Kto ich będzie uczył
tej praktyki?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Instruktorzy prak-
tycy. Praca z ludźmi jest niezwykle trudna
i delikatna, potrzeba do niej umiejętności, wy-
czucia, bezcenne jest zaś doświadczenie zdo-
bywane latami w jednostkach bojowych i na
misjach. Nie jesteśmy bowiem czystej wody
teoretykami, mam zespół świetnych i odda-
nych swej robocie fachowców.
POLSKA ZBROJNA: Czego w efekcie
oczekujecie od swoich absolwentów?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Fachowości i odpo-
wiedzialności. Świadomości, że będą odpowia-
dali za zdrowie i życie podwładnych, za sprzęt
wielkiej wartości, że ich zadania mogą być naj-
wyższej wagi, że będą decydować o powodze-
niu szeroko pojętych działań bojowych.
POLSKA ZBROJNA: Jeśli wszystko do-
brze pójdzie, kiedy będzie widać efekty pra-
cy nowego komendanta?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Doraźne szkole-
niowe efekty widać na bieżąco, bo nikt ani na
chwilę nie zatrzymał „taśmy produkcyjnej”.
Zmiany mentalne, budujące etos placówki, za-
równo w środowisku szkoły, jak i wokół niej,
widoczne będą po latach, kiedy mnie już daw-
no tu nie będzie.
POLSKA ZBROJNA: Przed objęciem sta-
nowiska komendanta zajmował się Pan,
między innymi, współpracą z mediami. Czy
to przydatne doświadczenie?
ANDRZEJ WOJTUSIK: Medialność, two-
rzenie pozytywnego obrazu jest dziś ko-
niecznością. W ten sposób można zarówno
zrobić coś z niczego, jak i uwiarygodnić,
„sprzedać” pracę zespołu. Jeśli mam po-
mysł, to pierwszą rzeczą jest dla mnie znale-
zienie sposobu dotarcia do własnych ludzi,
przekonanie ich, że warto to robić, że będą
z tego w przyszłości profity. Następną zaś,
eksponowanie wspólnego dzieła. Liczenie
na to, że ktoś odkryje efekty naszej codzien-
nej, mrówczej pracy, byłoby błędem. 
WIZYTÓWKA
Starszy chorąży sztabowy
ANDRZEJ WOJTUSIK
Jest komendantem Szkoły
Podoficerskiej Wojsk Lądo-
wych w Zegrzu. Służył w jednostkach bojo-
wych w Giżycku, Olsztynie, Żarach i Żaganiu,
praktykę zdobywał również podczas misji
w Iraku. W swej karierze przeszedł kolejno
stanowiska od dowódcy aparatowni do sze-
fa łączności i szefa kompanii. Przed miano-
waniem na stanowisko komendanta zajmo-
wał się public relations zegrzyńskiej szkoły.
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 35

F E L I E T O N
MARIUSZ
JĘDRZEJKO
profesor doktor
habilitowany,
socjolog i pedagog
społeczny
Co dalej po wojsku
P
rogram profesjonalizacji
skłania do refleksji nad
tym, co będą robić zawo-
dowi żołnierze po zakoń-
czeniu służby. Czytelnik
odpowie: to samo, co robią teraz! Ta-
kie postawienie sprawy byłoby zbyt
uproszczone. Większość obecnej ka-
dry kończy służbę z pełną emeryturą.
Tymczasem w nowym modelu wojska
(podobnie jak to jest w Ameryce
i Francji) wielu żołnierzy będzie od-
chodziło do rezerwy po 15–25 latach
służby, nie mając pełnych uprawnień
emerytalnych. Zakładam, że odcho-
dzić będzie więcej 40–50-latków,
a więc ludzi w sile wieku, o dużym po-
tencjale. Jeśli dołożymy do tego wszel-
kiego rodzaju dodatki (misje, służba
w trudnych warunkach), wiek emery-
tów będzie się obniżał. Pojawia się za-
tem ciekawy problem – jaką drogą pój-
dą wykształceni emeryci z WP?
Jeden z moich kolegów, niespełna
45-latek, przygotowuje się do tego już
od lat. Ukończył podyplomowe studia
z zarządzania nieruchomościami, jest
w połowie doktoratu, ma za sobą kilka
podnoszących „wartość rynkową”
szkoleń. Z kolei znany mi od lat gene-
rał ukończył niedawno uniwersyteckie
studia podyplomowe z zarządzania
kryzysowego. Obie drogi świadczą
o tym, że są w armii ludzie, którzy nie
uważają wojska za „misję na całe ży-
cie”. To trafne myślenie, bowiem ar-
mia powinna być traktowana przez
obecnych i przyszłych żołnierzy jak
„drzwi obrotowe” – wchodzisz ze
świadomością, że kiedyś wyjdziesz.
Dlaczego? Myślenie o armii jako „mi-
sji na całe życie” jest błędem progra-
mowo-metodologicznym. Po pierw-
sze ryzyko służby w wojsku jest wiel-
kie, po drugie to instytucja wymagają-
36 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
Kamyczki
Przejście do rezerwy nie musi być
związane z frustracją i uczuciem pustki.
ca funkcjonowania w stanie ciągłego
napięcia, po trzecie nowy model or-
ganizacyjny wojska obniża wiek
emerytalny.
Są oczywiście tacy, którzy po przy-
godzie z mundurem statecznie osiądą
w rodzinnych miejscowościach, będą
łowić ryby, czytać książki, oglądać tele-
wizję czy uprawiać ogródek. Można
i tak, ale można też inaczej. Czy warto?
Warto, trzeba tylko się przygotować.
Patrzę na stołeczne, nadmorskie
i śląskie firmy. Widzę w nich wielu ge-
nerałów i admirałów, liczną rzeszę zna-
nych oficerów. Są doradcami, wicepre-
zesami, dyrektorami, ekspertami.
Są w armii ludzie, którzy
nie uważają wojska za
„misję na całe życie”
Z jednym z nich spotykam się regular-
nie na posiedzeniu rady nadzorczej
wielkiej firmy. Znam czterech niedaw-
nych oficerów, którzy kierują wydzia-
łami na renomowanych uczelniach
(stanowiska te uzyskuje się w otwar-
tych konkursach, co nieźle świadczy
o potencjale byłych wojskowych).
Mamy uczelnie, w których są „całe
plutony” oficerów rezerwy. Można
z tego wyciągnąć wniosek, że wojsko
przestało być barierą dla cywilnych
awansów. Tak, ale z kilkoma zastrzeże-
niami. Próżno szukać na gospodar-
czym i administracyjnym firmamencie
niedawnych gwiazd WP. Zastanawiam
się czasami, gdzie podziali się genera-
łowie, którzy do niedawna tworzyli
„rząd dusz” w Sztabie Generalnym
WP? Gdzie działają tuzy z inspekcji sił
zbrojnych i gabinetu ministra obrony?
Z drugiej strony jestem pełen podziwu
dla naukowych karier generałów Balcerowicza
i Gotowały. Powie ktoś: zatem do ataku na
doktoraty! I znowu podpadnę…
Tytuły naukowe zwiększają szansę na cywil-
ną karierę, ale sam doktorat jest już powszech-
ny. Bardziej chodzi o to, gdzie ten doktorat zo-
stał obroniony i jaki ma „przydomek”. Odno-
sząc się z należytą atencją do AON-u, muszę
uczciwie powiedzieć, że tytuł doktora nauk
wojskowych nie jest wystarczającą przepustką
w cywilnym życiu naukowym. Nie tak dawno
uczestniczyłem w komisji konkursowej analizu-
jącej kandydatury na stanowiska adiunktów.
Musiałem ostro się postawić, gdy jeden z profe-
sorów powiedział: „Panowie, co to za doktorat
z nauk wojskowych?”.
Takie głosy w świecie nauki spotyka się czę-
sto. Są niesprawiedliwe, niezasadne i wywołują
pewne błędne przekonanie, że ten doktorat
ogranicza pole naukowej przydatności jedynie
do koszar. Ponieważ takie wypowiedzi mają
miejsce, warto się nad nimi zastanowić. O jed-
nej przyczynie wspomniałem w poprzednim fe-
lietonie – to hermetyzacja szkolnictwa wojsko-
wego i błędny model edukacji kadry skupiający
się na ścieżce wojskowej. Tymczasem więk-
szość generałów z US Army również ma dyplo-
my renomowanych cywilnych uczelni. A ilu na-
szych wyższych oficerów ma dyplomy Uniwer-
sytetu Warszawskiego, Jagiellońskiego czy
Szkoły Głównej Handlowej?
Byli wojskowi to niezwykły kapitał. Piloci
z F-16 i technicy lotnictwa, inżynierowie
z okrętów nie będą mieli problemów z pracą,
jeśli tylko są mobilni i zechcą zmienić garnizon
(a nawet kraj). Są też samorodne talenty w dzie-
dzinie biznesu, jak generałowie Komornicki
i Słowiński. A co zrobić z operatorem z SGWP
lub byłym dowódcą batalionu? Z pewnym za-
żenowaniem spotkałem niedawnego podpuł-
kownika, który jest pracownikiem ochrony
w stołecznym banku. Z rozbrajającą szczero-
ścią mówi: nie będę siedział przed telewizo-
rem. Ma rację, ale jego przełożonym jest…
były podoficer z GROM-u. 
 BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
TOMASZ OTŁOWSKI
Redaktor działu TADEUSZ WRÓBEL

ekspert od spraw bezpieczeństwa

narodowego, specjalizuje się
w problematyce bliskowschodniej
i związanej z terroryzmem islamskim

Widmo recesji
Strategiczny układ sił na świecie, który
ukształtuje się po obecnej recesji, będzie
wyglądał całkiem inaczej niż ten dotychczasowy.
FOT. ANU.EDU.AU

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 37

 K R Y Z Y S
Widmo recesji
FOT. SXC.HU
K
oniunktura gospodar-
cza na świecie, pogar-
szająca się od kilku
miesięcy, ma wpływ
nie tylko na wskaźni-
ki makroekonomiczne poszczegól-
nych państw i ich sytuację społeczno-
-polityczną. Skala kryzysu, a także je-
go globalny zasięg wywołują również
skutki o charakterze geopolitycznym.
Kryzys ekonomiczny – już teraz,
choć ponoć daleko mu jeszcze do apo-
geum – określany mianem największej
gospodarczej depresji od wielu dekad,
zaczyna wyraźnie wpływać na działa-
nia poszczególnych krajów. Zmniej-
szają się możliwości oddziaływania
państw na otaczającą je rzeczywistość,
zmieniają się więc ich priorytety i cele
polityki zagranicznej. Głębokie pro-
blemy ekonomiczne wpływają de-
strukcyjnie na współpracę międzyna-
rodową w różnych jej aspektach, także
na bezpieczeństwo międzynarodowe
i działania na rzecz utrzymania bądź
wymuszania pokoju.
Ogólnoświatowa recesja odsłania
również rzeczywistą naturę stosun-
38 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
ków międzynarodowych, w ostatnich
dekadach nieco zamaskowaną przez
takie procesy jak globalizacja, inte-
gracja czy zinstytucjonalizowana
współpraca międzynarodowa. Dobrze
widać to w Europie, gdzie gwałtow-
nie narastające problemy ekonomicz-
ne brutalnie ujawniły płytkość me-
chanizmów integracyjnych i brak
rzeczywistej woli współpracy mię-
dzy krajami Unii Europejskiej na
rzecz przezwyciężenia kryzysu. Pań-
stwa UE – zwłaszcza te bogatsze
– wolą samodzielnie ratować swe go-
spodarki, bojąc się konieczności ło-
żenia znacznych funduszy na słab-
szych partnerów.
Wielu analityków i ekspertów już
obwieściło triumfalny powrót idei
prymatu państwa narodowego w sto-
sunkach międzynarodowych na Sta-
rym Kontynencie. Jeśli teza taka jest
zasadna, to bez wątpienia wpłynie na
zmianę sytuacji geopolitycznej w tym
rejonie, ze wszystkimi konsekwencja-
mi dla dalszego procesu integracji eu-
ropejskiej oraz spójności sojuszu pół-
nocnoatlantyckiego i poszukiwania
przezeń nowej roli w środowisku międzynaro-
dowym XXI wieku.
Pogarszające się wskaźniki i parametry go-
spodarek poszczególnych państw wpływają na
przewartościowanie ich strategii działania mię-
dzynarodowego i polityki zagranicznej. Pro-
CZAS KRYZYSU blem ten dotyka w zasadzie wszystkich
został przez – i tych najbogatszych, i tych najbiedniejszych,
wiele państw przy czym ci ostatni paradoksalnie tracą rela-
zachodnich
wykorzystany tywnie najmniej, gdyż nawet w czasach go-
jako wymówka spodarczej prosperity ich ambicje geopolitycz-
przed ne i możliwości działania w środowisku mię-
koniecznością dzynarodowym były i tak ograniczone.
zwiększania
ich wysiłku
obronnego GRA SUROWCAMI
i zaangażowania Dziś w najgorszym położeniu są zwłaszcza
na rzecz te państwa, które przez minione kilka lat stra-
bezpieczeństwa
międzynarodowego. tegie działania międzynarodowego opierały na
wysokich cenach posiadanych przez siebie su-
rowców naturalnych, w tym zwłaszcza energe-
tycznych (ropa naftowa i gaz ziemny). Wiele
tego typu krajów, które jeszcze rok temu snuły
śmiałe plany politycznej lub ekonomicznej
ekspansji w swym otoczeniu geopolitycznym
lub wręcz w skali globalnej, teraz musi szukać
radykalnych oszczędności i dostosowywać
aspiracje do nowych, mocno ograniczonych
możliwości.

Najlepszym przykładem takiego państwa
jest Rosja. Rok temu, gdy ceny ropy naftowej
szybowały w górę, bijąc raz po raz rekordy
wszech czasów, pewny siebie Kreml zinten-
syfikował działania na rzecz szybkiego umoc-
nienia pozycji Rosji w jej otoczeniu między-
narodowym. Celem było ostateczne przypie-
czętowanie wyłączności rosyjskich wpływów
oraz roli na obszarze Europy i Azji, tradycyj-
nie uznawanym przez Rosjan za ich geopoli-
tyczny bufor.
Strategia ta, podparta ceną ropy naftowej
w wysokości 150 dolarów za baryłkę i wyni-
kających stąd rekordowych rezerw budżeto-
wych Federacji Rosyjskiej, doprowadziła la-
tem 2008 roku do bezprecedensowej rosyj-
skiej interwencji militarnej w Gruzji. Wyda-
wało się wówczas, że Rosja ostatecznie odzy-
skała pozycję globalnego mocarstwa utraco-
ną wraz z rozpadem ZSRR. Nie minęło jed-
nak pół roku i gwałtowny spadek cen ropy,
wraz z rozpoczynającym się kryzysem finan-
sowym, boleśnie uderzył w Rosję – tylko na
samym obniżeniu cen ropy Rosjanie tracili
jesienią 2008 roku około 600 milionów dola-
rów dziennie, w porównaniu do okresu rekor-
dowych notowań tego surowca z lata 2008.
Próby ratowania sytuacji sprawiły, że re-
zerwy finansowe Kremla szybko stopniały
o połowę, a pozbawiona solidnych struktural-
nych fundamentów rosyjska gospodarka sta-
nęła na krawędzi załamania. Trudno się więc
dziwić, że asertywność i pewność siebie Mo-
skwy na arenie międzynarodowej nieco zma-
lały w ostatnich miesiącach.
PETROMONARCHIE
W KŁOPOCIE
Nie lepiej radzą sobie z kryzysem także in-
ne kraje mające duże zasoby surowców ener-
getycznych i opierające na nich ambicje zwięk-
szenia pozycji strategicznej w najbliższym
otoczeniu międzynarodowym. Iran, który ma
drugie co do wielkości złoża gazu ziemnego
na świecie, jeszcze niedawno dosłownie pła-
wił się w petrodolarach. Dzięki tym fundu-
szom był w stanie znacząco wpływać na umac-
nianie swojej pozycji geopolitycznej w całym
regionie bliskowschodnim. Irańskie „dotacje”
w dużym stopniu utrzymywały przy władzy
palestyński Hamas w Strefie Gazy, a także po-
zwoliły libańskiemu Hezbollahowi na szybkie
odtworzenie (nawet z nawiązką) zdolności
bojowych po wyczerpującej wojnie z Izra-
elem w 2006 roku. Irańczycy nie szczędzili
również funduszy na wspieranie społeczności
szyickich rozsianych po całym Bliskim
Wschodzie (między innymi w Bahrajnie, Ku-
wejcie, Jemenie), upatrując w tym najlepsze-
go sposobu na budowanie swych wpływów
w regionie i umacnianie pozycji państwa.
Dziś, według nieoficjalnych doniesień
z Iranu, sytuacja ekonomiczna tego kraju jest
na tyle dramatyczna, że władze w Teheranie
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
zmuszone były ograniczyć wydatki na „spe-
cjalną” aktywność zagraniczną. Jest tylko
kwestią czasu, kiedy te irańskie ograniczenia
zaczną bezpośrednio oddziaływać na sytu-
ację geopolityczną w regionie. Co jednak cie-
kawe, pomimo poważnych problemów eko-
nomicznych i finansowych, Irańczycy nie
przerwali ani nie ograniczyli niezwykle kosz-
townego programu nuklearnego, a ich pro-
gram rakietowy wręcz przyspieszył, czego
dowodem była niedawna udana próba wynie-
sienia w kosmos satelity za pomocą rakiety
nośnej własnej produkcji.
Kłopoty ekonomiczne Iranu i wynikające
z nich ograniczenia w polityce międzynaro-
dowej z pewnością byłyby dobrą wiadomo-
ścią dla arabskich rywali Teheranu w regio-
nie Zatoki Perskiej, gdyby nie to, że również
oni nie oparli się globalnemu powiewowi re-
cesji. Ostatnie wiadomości na temat sytuacji
makroekonomicznej arabskich „petromonar-
chii” znad Zatoki wskazują, że już wkrótce
część z nich (Dubaj, Bahrajn, Kuwejt, a także
Zjednoczone Emiraty Arabskie) może zna-
leźć się w poważnych kłopotach, spowodo-
wanych głównie spadkiem dochodów z eks-
portu ropy. Oprócz kłopotów budżetowych
oznaczać to dla nich będzie także poważne
problemy wewnętrzne związane z powięk-
szającą się rzeszą pozbawianych pracy
EUROPA WYJDZIE Z OBECNEGO
KRYZYSU EKONOMICZNEGO JESZCZE BARDZIEJ
OSŁABIONA POLITYCZNIE I MILITARNIE
i w większości nisko kwalifikowanych pra-
cowników z Azji.
Jednak również i tu recesja nie wpływa jak
dotąd na zahamowanie tempa zbrojeń i mo-
dernizacji sił zbrojnych. Prym wiodą w tej
dziedzinie Emiraty – Abu Dhabi ogłosiło nie-
dawno zawarcie serii kontraktów na dostawy
sprzętu i uzbrojenia o łącznej wartości 4 mi-
liardów dolarów, co w połączeniu z umową
z grudnia 2008 roku na zakup najnowszej
wersji rakiet Patriot daje ponad 7 miliardów
dolarów wydanych w ciągu kilku miesięcy na
poprawę bezpieczeństwa narodowego.
GOSPODARCZA ZADYSZKA
Poważne kłopoty gospodarcze czekają też
Chiny. Gospodarka Państwa Środka, nasta-
wiona niemal wyłącznie na produkcję towarów
na eksport, dostaje zadyszki wskutek gwałtow-
nie zmniejszającego się zagranicznego popytu
na tanie chińskie towary. Jakiekolwiek głębsze
perturbacje ekonomiczne w Chinach będą mieć
nie tylko wpływ na stabilność sytuacji we-
wnętrznej w tym kraju, ale postawią też pod
znakiem zapytania ambitny program moderni-
zacji i rozbudowy chińskich sił zbrojnych, za-
początkowany ponad dekadę temu i realizowa-
ny do tej pory dzięki rokrocznemu dwucyfro-
wemu wzrostowi gospodarczemu.
Przykład Zjednoczonych Emiratów Arab-
skich, które pomimo ryzyka wystąpienia kłopo-
tów gospodarczych nie wahają się inwestować
w sposób długoterminowy i planowy w swoje
bezpieczeństwo narodowe, jest niezwykle bu-
dujący, ale niestety nie odnosi się do Zachodu.
W przypadku wielu państw zachodnich czas
kryzysu gospodarczego to jednoznacznie de-
strukcyjne kroki podejmowane w obszarze ich
polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Gwał-
townie redukowane są budżety obronne oraz
nakłady na rozwój i modernizację sił zbrojnych,
ograniczana jest aktywność dyplomatyczna.
W widoczny sposób zmniejsza się skłonność
władz i społeczeństw do ponoszenia ciężarów
militarnego zaangażowania w wielu zapalnych
punktach świata. Ogranicza się też zaplanowa-
ne wcześniej wydatki na cele związane z odbu-
dową oraz modernizacją Iraku i Afganistanu,
co bezpośrednio zagraża efektywności prowa-
dzonych tam operacji stabilizacyjnych.
Z pewnością działania te są w dużym stop-
niu rezultatem obiektywnych problemów wy-
wołanych przez globalną złą koniunkturę. Nie
sposób jednak oprzeć się wrażeniu, że czas
kryzysu został przez wiele państw zachodnich,
szczególnie europejskich, wykorzystany jako
swego rodzaju wymówka przed koniecznością
zwiększania (lub chociażby utrzymania na do-
tychczasowym poziomie) ich wysiłku obron-
nego i zaangażowania na rzecz bezpieczeń-
stwa międzynarodowego. Zbyt łatwo i zbyt
szybko uznano, że najlepszym sposobem szu-
kania oszczędności jest zmniejszenie nakła-
dów na obronność i bezpieczeństwo, a naj-
większym rezerwuarem potencjalnych nadwy-
żek finansowych są budżety sił zbrojnych.
Wielu obserwatorów nie ma jednak złudzeń
– zasadniczą przyczyną i tłem takiego krótko-
wzrocznego działania państw europejskich jest
rosnący z dekady na dekadę pacyfizm społe-
czeństw Europy, które nie widzą sensu w po-
noszeniu kosztów utrzymywania rozbudowa-
nych sił zbrojnych oraz wysyłaniu swych żoł-
nierzy na operacje militarne z dala od kraju.
Należy się obawiać, że trwający właśnie kry-
zys gospodarczy tylko umocni te niebezpiecz-
ne trendy. Wbrew klasycznej maksymie si vis
pacem, para bellum i logice współczesnych
stosunków międzynarodowych Europa wyj-
dzie z obecnego kryzysu ekonomicznego
jeszcze bardziej osłabiona politycznie i mili-
tarnie, co będzie mieć niewątpliwie negatyw-
ne konsekwencje geopolityczne dla całego
kontynentu. 
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 39
 T Y B E T
KLASZTORY są naturalnymi rozsadni-
kami nastrojów nacjonalistycznych,
bo to w nich znajdują się otoczone
niebiańską aurą imponujące obiekty
będące miejscami kultu i zarazem
pielęgnowania uczuć patriotycznych.

HENRYK SUCHAR

Wrzenie na Dachu Świata

Tybetańczycy dopominają się niepodległości mimo gróźb i represji władz
chińskich. Globalny kryzys sprawia, że w swej walce będą coraz bardziej
zdani na siebie.

M
arzec od 50 lat należy
do najgorętszych mie-
sięcy w Tybecie, mi-
mo że na Dachu Świa-
ta ciągle jeszcze trwa najprawdziwsza
kalendarzowa zima. W tym okresie
jest obchodzona rocznica powstania
z 1959 roku, które miało położyć kres
chińskiemu panowaniu. Rzesze Tybe-
tańczyków otwarcie dają wyraz swym
niepodległościowym aspiracjom oraz
przywiązaniu do duchowego przy-
wódcy przebywającego na wygnaniu.
Dla swoich wyznawców Dalajlama KIEROWANE
XIV jest niekwestionowanym autory- do pacyfikacji
Tybetu wojsko
tetem. W oczach etnicznej większości ma szczególne
Hanów uchodzi jednak za tego, który względy
chce rozpadu Chin, odrywając od u Chińczyków,
nich Tybet. I dlatego nosząca charak- między innymi
właśnie za
ter kampanii obywatelskiego sprzeci- pilnowanie, by
wu polityczna konfrontacja osiąga Państwo Środka
w marcu temperaturę upalnego lata. się nie rozpadło.
Sprzyja temu kierowane do pacyfika-
cji wojsko, mające zresztą szczególne
względy u Chińczyków, między innymi wła-
śnie za pilnowanie, by Państwo Środka się nie
rozpadło. Służba w jego szeregach jest za-
szczytem i dlatego komisje wojskowe muszą
się opędzać od chętnych, a uczelnie wojskowe
od słuchaczy.
MNISI KONTRA WOJSKO
Obawiając się realizacji najgorszych scena-
riuszy – rozruchów, zniszczeń i rozlewu krwi
– na długo przed kolejną rocznicą Pekin raz po
raz ostrzega mnichów lamaistycznych, będą-

40 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O
Dla swoich
wyznawców
przebywający na wy-
gnaniu Dalajlama jest
niekwestionowanym
autorytetem.

FOT. ASCENSION GETEWAY

Władza mniejszości
Tybetański Region Autonomiczny utworzono w 1965 roku
i formalnie włączono do Państwa Środka.
W ydzielono go z Wielkiego
Tybetu, dlatego zamiast
2,5 miliona kilometrów kwa-
dratowych dziś zajmuje on tyl-
ko połowę dawnej powierzch-
ni (resztę na życzenie Mao
Zedonga wcielono do sąsied-
nich województw). Żyje tam
niespełna 3 miliony ludzi,
wśród nich około 7 procent
stanowią napływowi Chińczy-
cy. Choć są w wyraźnej mniej-
szości, krótko trzymają tubyl-
ców i to oni zarabiają najwięk-
sze pieniądze. Tybet utracił
samodzielny byt w 1951 roku
po najeździe Chińskiej Armii
Ludowo-Wyzwoleńczej.
W 1959 roku ucisk chiński
tak już doskwierał Tybetańczy-
kom, że wzniecili powstanie
przeciwko najeźdźcom. Nie
mieli szans. Dalajlama XIV
wraz z setką tysięcy uchodź-
ców musiał się ewakuować do
Indii, gdzie sformował gabinet
na wygnaniu. Działa on
w Dharamsala w stanie Hima-
chal Pradesh. Standard życia
w Tybecie jest najniższy w Chi-
nach. Co prawda nie ma tam,
tak jak dawniej, samowoli kle-
ru, ale jest za to samowola
partii komunistycznej. Cieka-
wostką obyczajową jest polian-
dria, która przeżyła wszystkie
ustroje, czyli małżeństwo kilku
mężczyzn, najczęściej braci,
z jedną kobietą. 

zginęło 130 manifestantów. Setki protestują- Ruch Powstańczy Tybetańczyków. Utworzono

cych przesłuchano, dziesiątki wylądowały
w więzieniach.
Skala ówczesnych represji sprawiła, że dalaj-
lama anulował przypadające 25–27 lutego,
huczne zazwyczaj, obchody Losaru, tybetań-
skiego Nowego Roku. Jednocześnie proklamo-
wał żałobę narodową. I zamiast się cieszyć, Ty-
betańczycy modlili się za ofiary zeszłorocznych
wydarzeń, w domach i obiektach sakralnych
FOT. EXPAT TRAVEL
go z inicjatywy pani Tsering.
NIE BĘDZIE POMOCY
Wygląda jednak na to, że w najbliższych la-
tach Tybetańczycy politycznie zdani będą głów-
nie na siebie i na wsparcie romantycznych zagra-
nicznych sympatyków. Na Stany Zjednoczone
trudno będzie im liczyć, ponieważ Barack
Obama zapowiedział kurs na poprawę relacji

cych kluczowymi orędownikami niezależności,
przed angażowaniem się w działania „wywro-
towe”. Oficjele straszą wprowadzeniem i egze-
kwowaniem surowych przepisów stanu wyjąt-
kowego. I na wszelki wypadek do zbuntowanej
krainy przerzucane są wówczas dodatkowe od-
działy, by wzmocnić stacjonujący tam stały
kontyngent chińskich sił bezpieczeństwa.
W zeszłym roku tradycyjna demonstracja si-
ły oraz przestrogi znowu nic nie dały. Tybetań-
czycy wylegli na ulice, doszło do przepychanek
i regularnych starć. Żołnierze bez specjalnego
wysiłku rozprawili się z tłumem domagającym
się powrotu dalajlamy i niezawisłości dla ujarz-
mionego terytorium. Władze poinformowały,
że w stolicy Lhasie śmierć poniosło 19 osób.
Ale według nieoficjalnych danych, kolporto-
wanych przez tybetański rząd na emigracji,
płonęły lampki wotywne. „Opłakujemy na-
szych braci i siostry”, mówiła przewodnicząca
Stowarzyszenia Kobiet Tybetańskich doktor
Tsering.
Także w tym roku, już na początku stycznia,
w Tybecie pojawiły się wzmocnione patrole
wojska. Obrońcy ojczyzny bacznie obserwowa-
li mieszkańców. Uzbrojone oddziały przemie-
rzały również tereny trzech innych prowincji
zasiedlonych przez zwolenników lamaizmu ty-
betańskiego – Qinghai, Gansu i Syczuan.
Od mundurów zielono było zwłaszcza
w tych ośrodkach, gdzie z całą pewnością moż-
na się spodziewać antyrządowych postaw i wy-
stąpień, między innymi w Tongren i Xiahe. Są
one naturalnymi rozsadnikami nastrojów nacjo-
nalistycznych, bo to w nich znajdują się otoczo-
ne niebiańską aurą klasztory, imponujące obiek-
ty będące miejscami kultu i zarazem pielęgno-
wania uczuć patriotycznych. Prewencyjnie
aresztowano działaczy podejrzewanych o przy-
należność do tajnych organizacji separaty-
stycznych, z których dużą rolę odgrywa dziś
z Pekinem. Wszystkiemu winien jest kryzys, któ-
rego Ameryka, jak się okazuje, nie będzie w sta-
nie przezwyciężyć bez harmonijnego współdzia-
łania z Chinami. Już choćby dlatego, że Chiń-
czycy wykupili do dziś aż 20 procent amerykań-
skich obligacji skarbowych (w sumie tyle samo
co Japończycy; udział Polski wynosi około
0,5 procent), które finansują horrendalny i syste-
matycznie rosnący dług publiczny USA.
Poza tym widać coraz wyraźniej, że bez kon-
sultacji i kooperacji z chińskimi politykami ad-
ministracja Obamy nie poradzi sobie z denukle-
aryzacją Iranu i Korei Północnej, nie sprosta też
wyzwaniom związanym z sytuacją między inny-
mi w Afganistanie, Birmie i Sudanie. Stąd po-
jednawcza postawa sekretarz stanu Hillary
Clinton, która niedawno odwiedziła Pekin. Aby
nie zadzierać z prezydentem Hu Jintao, który
notabene w latach 1988–1992 kierował partią
komunistyczną w Tybecie, szefowa amerykań-
skiej dyplomacji na okrągło tylko apelowała do
niego, by pozwolił Tybetańczykom swobodnie
wyznawać swoją wiarę. 

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 41


F E L I E T O N
ANDRZEJ
JONAS
redaktor naczelny
„The Warsaw Voice”
Wanted
president of Sudan
Ś
ciga się Omara al-Baszira,
który w 1989 roku w wy-
niku zamachu stanu zdo-
był posadę prezydenta Su-
danu, największego pań-
stwa Afryki. Nakaz aresztowania, na
wniosek prokuratora Luisa Moreno-
Ocompo, zarzucającego prezydento-
wi zbrodnie wojenne, przeciwko ludz-
kości i ludobójstwo, wydał Między-
narodowy Trybunał Karny w Hadze.
Prawo międzynarodowe nie jest do-
kładnie takie jak krajowe. W zasadzie
podlegają mu tylko te państwa
i ich obywatele, które mu się
poddały i ratyfikowały od-
powiednie konwencje. Lu-
dzie w swoich krajach od-
rzucić obowiązującego
prawa nie mogą. Co praw-
da Sudan, podobnie jak
wiele państw, między inny-
mi Stany Zjednoczone,
nie uznaje trybunału, jed-
nak schwytanie Omara
al-Baszira i dostarczenie
go do Hagi nie będzie zła-
maniem prawa między-
narodowego. Wręcz prze-
ciwnie.
MTK to pierwszy w hi-
storii stały sąd międzynaro-
dowy powołany do sądze-
nia indywidualnych osób.
Zaczął działać w 2003 ro-
ku, gdy porozumienie o je-
go utworzeniu ratyfikowało
60 państw i wybrano pierw-
szych 18 sędziów. Jego funda-
mentem jest tak zwany rzymski
42 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
M i g a w k i z e ś w i a ta
Po raz pierwszy w historii rozesłano listy
gończe za urzędującym prezydentem
niepodległego kraju.
statut, przyjęty w 1998 roku. Sąd ten
opiera się na zasadach norymber-
skich, uzgodnionych w 1945 roku
przy tworzeniu trybunału, który osą-
dził zbrodniarzy hitlerowskich.
Wróćmy do Sudanu, ojczyzny
Al-Baszira, którego prokurator obar-
cza odpowiedzialnością za tragedię
Darfuru. W ciągu niespełna sześciu
lat z rąk wojska i inspirowanych przez
rząd bojówek zginęło tam w czyst-
kach etnicznych pra-
wie 300 tysięcy ludzi. Na teren sąsiadującego
z tą prowincją Czadu zbiegły setki tysięcy
uchodźców i cały ten rejon został ogarnięty
klęską humanitarną. Gdyby nie działające
tam zagraniczne organizacje, przybrałaby
ona jeszcze większe rozmiary. I być może
tak się stanie, gdyż w odpowiedzi na list goń-
czy za prezydentem rząd sudański postanowił
dziesięć z nich usunąć z terytorium swego
państwa.
Niektórzy komentatorzy są zdania, że decy-
zja trybunału przyniesie negatyw-
ne skutki polityczne
– zmniejszy szanse
na kompromis w Su-
danie i doprowadzi do
nasilenia, a nawet wznowie-
nia walk miedzy darfurskimi
partyzantami a rządem Al-Baszira.
Afrykanie i Arabowie zarzucają MTK
stronniczość – nie ściga on białych zbrod-
niarzy. Unia Afrykańska i Liga Państw
Arabskich chciałyby, żeby Rada Bezpie-
czeństwa Narodów Zjednoczonych sko-
rzystała ze swych uprawnień i zawiesiła na
rok ściganie sudańskiego prezydenta.
Dwaj stali członkowie rady, Rosja i Chiny,
gotowi są wziąć udział w tej grze. Obecnie
nie jest to już jednak gra do jednej bramki.
Ścigani są już bowiem nie tylko czarni
mieszkańcy Darfuru.
Jak wspomniałem, prawo międzynaro-
dowe nie jest dokładnie takie jak krajowe.
Mają one jednak wspólną cechę
– wyznaczają normę. Jeśli nawet nie
w każdym przypadku norma ta może
być wyegzekwowana, to dzięki prawu
wiadomo, co jest uznawane za dozwolo-
ne, a co jest zakazane. Innymi słowy, co
jest dobre, a co złe. 
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C na to  NATO
Zdaniem Huttona bierność europejskich
krajów nie przyniesie niczego dobrego,
a z całą pewnością nie doprowadzi do ocze-
kiwanej poprawy relacji ze Stanami Zjed-
noczonymi.
„Dalsza jazda na gapę z wykorzystaniem
amerykańskiego parasola bezpieczeństwa
nie jest rozwiązaniem, jeśli chcemy stać się
dla Stanów Zjednoczonych równorzędnym
partnerem”, ostrzegł Hutton, dodając: „Każ-
dy, kto chce uczestniczyć w obronie kolek-
tywnej, musi zapłacić za to rachunek”.
Obecnie Wielka Brytania to raptem jeden
z czterech europejskich członków NATO,
który na obronę wydaje co najmniej 2 pro-
cent swojego PKB. W Stanach Zjednoczo-
nych wskaźnik ten wynosi ponad 3 procent.

MILITARNY PIGMEJ

FOT. ISAF
„Kampania w Afganistanie ujawniła trzy
rzeczy”, kontynuował swój wywód Hutton:
„wyraźne zapóźnienia w zbrojeniach wśród
ROBERT CZULDA
niektórych krajów Europy, odmienne zaanga-

Gapowicze
żowanie we wspólne cele NATO oraz opiera-
nie swojego bezpieczeństwa na Stanach Zjed-
noczonych”. Pomijając kwestie polityczne (nie
każdy członek NATO musi przecież widzieć
sens operacji w Afganistanie), trudno nie do-
Dość jazdy na gapę – stwierdził brytyjski minister obrony John Hutton,
strzec wyraźnej przepaści w zdolnościach bo-
krytykując państwa, które przerzucają odpowiedzialność za swoje jowych pomiędzy Stanami Zjednoczonymi
bezpieczeństwo na silniejszych. a członkami z Europy. Nie wynika ona jednak

O
z gorszego poziomu technologii. „Z tego
dważna wypowiedź Johna Wzywająca do większej aktywności punktu widzenia Europa jest w stanie produko-
Huttona o natowskich gapowi- Wielka Brytania utrzymuje w Afganistanie wać równie zaawansowane systemy uzbrojenia
czach oburzyła wiele osób, ale kontyngent liczący około 8,3 tysiąca żołnie- co Stany Zjednoczone”, uważa pułkownik Ste-
powiedział on jedynie to, co wia- rzy. Dla porównania: kontyngenty pozosta- phen J. Coonen, ekspert armii amerykańskiej.
domo od dawna – dla niektórych państw łych mocarstw Europy są niemal symbo- „Ale nie ma ku temu politycznej woli”.
członkostwo w NATO to cel sam w sobie liczne. 2,8 tysiąca Francuzów, 3,4 tysiąca Problem ten dostrzeżono już w 1999 roku
i możliwość przerzucenia odpowiedzialności Niemców oraz 2,3 Włochów to niewiele, podczas wojny NATO z Serbią, gdy Europa
za swoje bezpieczeństwo na silniejszych. szczególnie jeśli się weźmie pod uwagę, że militarnie się skompromitowała. „Musieli-
„Martwi mnie to, że oprócz praktycznie nie prowadzą śmy wtedy ograniczyć zakres operacji woj-
Stanów Zjednoczonych mało one działań bojowych. skowych, aby dostosować się do politycz-
kto jest zainteresowany zwięk- Każdy, kto chce Kontrastuje to wyraźnie nych i prawnych wymagań pozostałych
szaniem swojego zaangażowa- uczestniczyć z zaangażowaniem mniej- członków NATO”, narzekał po fakcie ame-
nia w operacje NATO”, w po- w obronie szych lub biedniejszych kra- rykański generał Wesley Clark. Nawet po-
dobnym tonie wypowiedział jów, które ponoszą relatyw- mimo upływu lat kraje europejskie nie są
się sekretarz generalny soju-
kolektywnej, musi nie większe koszty. Mała w stanie stworzyć nowych, mobilnych i sku-
szu Jaap de Hoop Scheffer. zapłacić za to Holandia wysłała aż 1,7 ty- tecznych sił szybkiego reagowania. Poziom
rachunek siąca żołnierzy. Nieco opóźnienia Europy w kwestiach militarnych
CZOŁÓWKA EUROPY mniej, bo 1,6 tysiąca, ma jest tak duży, że w 2002 roku ówczesny se-
Chociaż nie wymieniono kon- ich w Afganistanie Polska. kretarz generalny NATO George Robertson
kretnych „gapowiczów”, ostrze krytyki było Wszelkie prośby ze strony Waszyngtonu stwierdził otwarcie: „Europa to militarny
wyraźnie skierowane w najważniejsze państwa i Londynu o zwiększenie militarnego zaan- pigmej. Istnieje ryzyko, że w niedalekiej
Europy, takie jak Francja, Niemcy czy Włochy. gażowania pozostają bez odpowiedzi. Jedy- przyszłości nie będziemy już mogli wspólnie
Unikają one aktywnego udziału w operacji nie Amerykanie i Brytyjczycy planują wy- działać”, ostrzegał. Wojna w Afganistanie
zbrojnej w Afganistanie, której końcowy suk- słać dodatkowych żołnierzy – odpowiednio zdaje się potwierdzać, że diagnozy te są
ces leży w interesie całego NATO. 30 tysiecy i 3 tysiące. nadal aktualne. 

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 43

 R W A N D A

W
ostatnich tygodniach
Rwanda znów wysłała ty-
siące żołnierzy do
wschodnich prowincji
Demokratycznej Republi-
ki Konga, aby zniszczyli działającą w tym re-
gionie milicję uchodźców z ludu Hutu. Zbiegli
oni z Rwandy w 1994 roku, gdzie wcześniej
wymordowali setki tysięcy współobywateli
z ludu Tutsi.

ZMIANA SOJUSZY
Kilka tysięcy rwandyjskich żołnierzy, ja-
ko „siły obserwacyjne”, weszło do Demo-
kratycznej Republiki Konga 20 stycznia
2009 roku. W odróżnieniu od poprzednich
interwencji, ta odbyła się za przyzwole-
niem jej władz, a szczegóły ustalono pod-
czas wizyty dowódcy armii Rwandy gene-
rała Jamesa Kabarebego w Kinszasie.
Kongijscy politycy zgodzili się, aby siły
wschodniego sąsiada spacyfikowały wrogą
mu partyzantkę Hutu, znaną jako Demo-
kratyczne Siły Wyzwolenia Rwandy.
Ugrupowaniu liczącemu ponad sześć ty-
FOT. RWANDA GOVERMENT

sięcy zbrojnych przewodzą ludzie zamie-

szani w ludobójstwo sprzed 15 lat. Władze
kongijskie, które w przeszłości współpra-
cowały z Hutu, postanowiły poświęcić

TADEUSZ WRÓBEL

Jeziora zabarwione krwią

W kwietniu 1994 roku rwandyjscy Hutu rozpoczęli eksterminację
swych sąsiadów z ludu Tutsi. Wymordowano kilkaset tysięcy ludzi.
Konsekwencje polityczne tych wydarzeń są odczuwane do dziś.
swych sojuszników w zamian za którzy uważają go za swego obroń-
normalizację stosunków z Rwandą. cę przed Hutu. „Nkunda walczył
Jej rząd zaś w geście dobrej woli o pokój i nie rozumiemy, dlaczego
aresztował 22 stycznia znienawi- go aresztowano”, zacytowała po-
dzonego w Kinszasie generała wszechną wśród nich opinię BBC.
Laurenta Nkundę, dowódcę mili- Porozumienie starych wrogów pa-
cji kongijskich Tutsi, znanej jako radoksalnie po części ułatwiło to,
Narodowy Kongres Obrony Ludu. że jesienią bojownicy generała
Pozycję Nkundy osłabił rozłam sprawili tęgie lanie kongijskiej ar-
w organizacji. mii rządowej.
Część z dowódców milicji Tutsi Chociaż żołnierze rwandyjscy
na początku stycznia połączyła siły pojawili się na wschodzie Demo-
z kongijskimi wojskami rządowy- kratycznej Republiki Konga, mili-
mi. Politycy z Konga chcieliby cja Hutu nadal sieje tam terror. SZACUJE SIĘ,
że podczas
ekstradycji Nkundy. Wątpliwe, by W połowie lutego organizacja Hu-
masakr w 1994
rząd Rwandy zgodził się na to, nie man Rights Watch informowała, że roku zginęło
tylko ze względu na solidarność przez trzy tygodnie bojówkarze za- nawet 800
plemienną. Niepokorny generał bili ponad stu cywilów. Części tysięcy
mieszkańców
zbyt dużo wie o politykach z Kiga- z nich użyto jako żywe tarcze. Li- Rwandy.
li. Jego zatrzymanie wywołało obu- stę ofiar konfliktu powiększyły Większość ofiar
rzenie uchodźców Tutsi z Konga, działania rwandyjskie. Tylko w jed- to Tutsi.
nym nalocie na miejsce spotkania dowód-
ców milicji Hutu zginęło co najmniej 40 re-
beliantów.
Rzecznik kongijskiego rządu informo-
wał, że zniszczono ich strukturę dowódczą.
Jednak według ostatnich doniesień wspól-
na styczniowa operacja kongijsko-rwandyj-
ska nie rozwiązała problemu bojówek Hu-
tu. Ich członkowie, którzy rozpierzchli się
przed kilkoma tygodniami, powracają do
swych baz. Ekspertów ten rozwój wypad-
ków nie zaskakuje – przypominają, że woj-
skom rwandyjskim nie udało się wcześniej
zdusić partyzantki Hutu, choć operowały
we wschodnim Kongu przez kilka lat. Tym
samym nie było większych szans, że zdoła
się ją zniszczyć w miesiąc.
Organizacje humanitarne zaniepokoiły
doniesienia, że Kinszasa i Kigali miały
uzgodnić przymusową repatriację Hutu z
Demokratycznej Republiki Konga do

44 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

Trudne sąsiedztwo
1990 rok – wojska zairskie wraz z belgijski-
mi i francuskimi pomogły prezydentowi
Juvénalowi Habyarimanie stłumić zbrojną
Gwarantem rewoltę Tutsi,
bezpieczeństwa
1993 rok – zawarto porozumienie pokojowe,
ruandyjskich

FOT. UN/MARIE FRECHON

Tutsich jest a Organizacja Narodów Zjednoczonych wy-
kontrolowana przez słała do Rwandy misję pokojową,
nich armia. 1994 rok – wojna domowa, w wyniku której
setki tysięcy rwandyjskich uchodźców ucie-
kły do Zairu,
1996 rok – władze w Kigali wsparły antyrzą-
dową rewoltę w Zairze, która obaliła reżim
Nierychliwa sprawiedliwość Mobutu Sese Seko,
1997 rok – oddziały rwandyjskie ścigające
Wielu z organizatorów zbrodni pozostaje partyzantów Hutu wkroczyły do wschodniej
bezkarnych. części Demokratycznej Republiki Konga,

C hociaż od czasu lu-

dobójstwa minie nie-
bawem 15 lat, przed Mię-
i Jackowi Nzizie, którzy
są podejrzani o zlecenie
zestrzelenia w 1994 roku
1998 rok – wybuchła wojna domowa w De-
mokratycznej Republice Konga i nastąpiła
zbrojna interwencja Rwandy,
dzynarodowym Trybuna- samolotu prezydenta 2002 rok – po czterech latach rwandyjscy
łem Karnym dla Rwandy Javenala Habyarimana. żołnierze opuścili Demokratyczną Republikę
w Arushy w Tanzanii sta- Jedynym członkiem rzą- Konga,
nęła tylko część jego du z 1994 roku, do któ- 2003 rok – zakończyła się wojna domowa
sprawców. W lutym sąd rego ekstradycji (z Za- w Demokratycznej Republice Konga,
belgijski postanowił nie mbii) udało się doprowa- 2008 rok – milicja kongijskich Tutsi podjęła
prowadzić postępowania dzić obecnym władzom ofensywę przeciwko siłom Hutu,
przeciwko dwóm Rwandy, jest była mini- 2009 rok – oddziały rwandyjskie ponownie
rwandyjskim generałom, ster sprawiedliwości wchodzą do Demokratycznej Republiki
Charlesowi Kalondze Agnes Ntamabyariro.  Konga. 

Rwandy. W taki sposób miano by
pozbawić zaplecza społecznego ich
milicję. Przeciwnicy tego rozwią-
zania obawiali się zemsty na cywi-
lach. Według nich duża część
z uchodźców Hutu z 1994 roku za-
symilowała się i nie ma nic wspól-
nego ze zbrojnymi bojówkami.
MROCZNA SPUŚCIZNA
Rejon afrykańskich Wielkich Je-
zior jest etnicznym tyglem, w któ-
rym żyją zwaśnione ze sobą od
wieków ludy. Jednak kluczowy
wpływ na obecną destabilizację
tych terenów miały wydarzenia
z 1994 roku w Rwandzie, gdzie
6 kwietnia został zestrzelony samo-
lot z prezydentami Rwandy i Bu-
rundi na pokładzie. Śmierć wywo-
dzącego się z ludu Hutu Juvénala
Habyarimana stała się pretekstem
do rozprawy ze stanowiącymi
mniejszość Tutsi.
Wbrew pozorom nie była to ak-
cja spontaniczna, tylko zamierzona
operacja likwidacji całej społecz-
ności. W tym celu stworzono bo-
jówki Interahamwe. Istnieją podej-
rzenia, że to ekstremiści Hutu przy-
czynili się do śmierci prezydenta,
by spotęgować starą nienawiść mię-
dzyplemienną. O jej sile najlepiej
świadczy to, że mordowani byli na-
wet współmałżonkowie, a szaleń-
stwo mordowania udzieliło się na-
wet duchownym. Bojówkarze nie
oszczędzali też tych z Hutu, którzy
odmawiali udziału w masakrach.
Wydarzenia w Rwandzie były
wielką kompromitacją społeczno-
ści międzynarodowej, w tym misji
Organizacji Narodów Zjednoczo-
nych. Przez dwa i pół miesiąca nikt
nie potrafił powstrzymać rzezi. Do-
piero w czerwcu 1994 roku do
Rwandy wkroczyły wojska francu-
skie. Jednak ich rola była dwu-
znaczna, gdyż w tym momencie
sytuacja polityczna w tym kraju
była już inna. Tutsi szybko otrzą-
snęli się z szoku. Powstały na emi-
gracji jeszcze w 1989 roku Rwan-
dyjski Front Patriotyczny zorgani-
zował przy wsparciu Ugandy zbroj-
ne oddziały i przystąpił do kontr-
ataku. W połowie czerwca Tutsi
wygnali z Kigali tymczasowy rząd
utworzony przez Hutu. Rozpoczął
się krwawy odwet. Niedawni kaci
stali się ofiarami. Szacuje się, że
podczas masakr 1994 roku zginęło
nawet 800 tysięcy mieszkańców Rwandy.
Większość ofiar to Tutsi.
UCIECZKA PRZED ZEMSTĄ
Obawiając się odpowiedzialności za po-
pełnione zbrodnie lub ślepej zemsty, ponad
półtora miliona Hutu uciekło do Zairu. Tam
za przyzwoleniem prezydenta Mobutu
WSCHÓD Sese Seko zorganizowali zbrojne oddziały,
DEMOKRATYCZ-
NEJ REPUBLIKI które kontynuowały walkę z kontrolujący-
KONGA to kraina mi Rwandę Tutsi, chociaż ci w sierpniu
bezprawia, 1994 roku ogłosili koniec wojny i rozpo-
gdzie rządzą częcie procesu pojednania narodowego.
różnorakie
zbrojne milicje Rwandyjscy Tutsi nie zapomnieli Kin-
czerpiące zyski szasie jej wieloletniego wsparcia dla Hutu,
z nielegalnej a okazja do rewanżu nadarzyła się nieba-
eksploatacji wem. W 1996 roku wybuchła w Zairze
bogactw
naturalnych wojna domowa. Buntowników wsparły mi-
regionu. litarnie władze Rwandy. W maju następne-
go roku upadł reżim Mobutu. Jednak dobre
relacje między Kigali a nową władzą w Kin-
szasie szybko się popsuły. Dlatego Rwanda
udzieliła poparcia nowej rebelii u zachod-
niego sąsiada, która wybuchła w sierpniu
1998 roku. Jednak już rok wcześniej wysła-
ła swych żołnierzy do wschodniego Konga,
żeby zniszczyli partyzantkę Hutu. Pomimo
wieloletnich wysiłków nie udało się to. Fia-
sko ostatniej operacji nie wróży dobrze przy-
szłości wschodnich prowincji Demokratycz-
nej Republiki Konga. 

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 45

 R O S J A

Na Wsch dzie  bez zmian?

budowa tarczy będzie postępować. Co gorsza,
dodał, że gdy część potencjału nuklearnego
USA znajdzie się w Europie, uderzy również
na miasta europejskie. Ogólnie Putin uznał,
że system skierowany jest przeciwko Rosji.
Nowe argumenty po stronie rosyjskiej poja-
wiły się w połowie 2007 roku, kiedy ówczesny
prezydent zaproponował USA wspólne ko-
Rosyjska kam- rzystanie z radaru w Gabali (Azerbej-
pania przeciwko pla- dżan) w zamian za rezygnację z tarczy
nom rozmieszczenia
w Europie Środkowej tarczy
w regionie. 2 lipca w USA Putin po-
przypominała sprzeciw wo- szerzył swoją ofertę, proponując wy-
bec rozszerzenia NATO korzystanie budowanej przez Rosję
o Polskę, Czechy stacji radarowej w Armawirze. Poja-
i Węgry.
wiały się przy tym sugestie, że Rosja
mogłaby współpracować przy europejskim
systemie tarczy. I chociaż USA odrzuciło te
propozycje, to jednocześnie rozpoczęły się po-
ważne konsultacje w formule „dwa plus dwa”

FOT. MDA
(ministrowie spraw zagranicznych i obrony
z obu krajów).
MARCIN KACZMARSKI Eksperci zgadzają się, że trzeci system pozy-

Lęki Kremla
cyjny nie jest w stanie zagrozić rosyjskim si-
łom nuklearnym ani pozbawić ich zdolności
wiarygodnego odstraszania nuklearnego. Z te-
go punktu widzenia rosyjska kampania wyglą-
dała histerycznie. Rosja traktowała ewentualne
Czego obawiała się Rosja, prowadząc zaciekłą kampanię przeciwko rozmieszczenie tarczy jako porażkę prestiżo-
rozmieszczeniu elementów tarczy przeciwrakietowej w Europie Środkowej? wą, namacalny dowód, że mimo zbliżonych

R
potencjałów nuklearnych nie ma już mowy
osyjsko-amerykańska rozgrywka W pierwszym etapie sprzeciw Moskwy spro- o strategicznej równowadze między dawnymi
o tarczę przeciwrakietową w Euro- wadzał się do podważania sensu budowy tarczy rywalami zimnowojennymi. Ponadto tarcza
pie Środkowej wchodzi w decydu- w Polsce i Czechach oraz gróźb. Kreml wska- przybliżałaby Europę Środkową do USA, po-
jącą fazę. W związku z tym warto zywał, że rozmieszczenie jej zburzy stabilność zbawiając Moskwę nadziei na stworzenie z te-
przyjrzeć się, jak zachowywała się Moskwa strategiczną. Krytykowano to jako rekonfigura- go regionu swego rodzaju strefy buforowej.
w ostatnich trzech latach. Rosyjska kampania cję sił USA w Europie, która narusza bezpie- Najważniejszym jednak motorem działań
skierowana przeciwko planom rozmieszczenia czeństwo regionalne. Uzasadniano też, że za- Kremla było, jak się wydaje, skorzystanie
w Europie Środkowej tarczy przypominała grożenie przedstawiane przez USA faktycznie z okazji do podzielenia Zachodu – zarówno
sprzeciw wobec rozszerzenia NATO o Polskę, nie istnieje, program zaś nuklearno-rakietowy USA i Europy, jak i Europy Zachodniej
Czechy i Węgry w latach dziewięćdziesiątych Iranu jest jedynie pretekstem. Regularnie wska- i Środkowej. Część państw europejskich była
ubiegłego stulecia. zywano także na niebezpieczeństwo nowego przeciwna projektowi tarczy jako takiej,
Rosja rozpoczęła działania, kiedy USA za- wyścigu zbrojeń; grożono wycofaniem się uznając go za sposób nadmiernej militaryza-
powiedziało utworzenie tak zwanego trzecie- z INF (traktatu o likwidacji rakiet o zasięgu cji stosunków międzynarodowych. Rosja sta-
go rejonu pozycyjnego w Europie Środkowej, 500–5500 kilometrów) oraz z traktatu CFE (co rała się ten sprzeciw podtrzymywać, tworząc
to jest w Polsce (przeciwrakiety) i Czechach rzeczywiście nastąpiło). Wreszcie padł argu- wrażenie, że wszelkie negatywne konse-
(stacja radarowa). Wprawdzie po raz pierw- ment, że chociaż system teraz nie jest zagroże- kwencje rozmieszczenia tarczy poniesie
szy politycy wypowiedzieli się na ten temat niem dla Rosji, to może nim być w przyszłości. Europa, a nie USA. 
pod koniec roku 2005, ale regularną kampa- Jednocześnie mówiono o „adekwatnych
nię polityczną przeciwko rozmieszczaniu ele- środkach” bądź „asymetrycznej odpowiedzi”, WIZYTÓWKA
mentów tarczy Rosja rozpoczęła we wrześniu które de facto oznaczały możliwość rozmiesz-
2006 roku. Początkowo przedstawiciele władz czenia rakiet krótkiego zasięgu w Kaliningra-
i sił zbrojnych FR wskazywali, że nie widzą dzie. Wysuwano też sugestie o zrewidowaniu MARCIN KACZMARSKI
powodów do obaw, ponieważ rosyjskie siły relacji z NATO. Strona rosyjska groziła nawet Analityk Ośrodka Studiów
strategiczne są przygotowane na wszelkie atakiem na instalacje tarczy w razie potencjal- Wschodnich, pracuje
ewentualności. Już po kilku tygodniach nego konfliktu. W wypowiedzi z 1 czerwca również w Instytucie Stosunków Międzynaro-
Moskwa uznała jednak, że projekt zagraża 2007 roku Władimir Putin stwierdził, że wy- dowych Uniwersytetu Warszawskiego, autor
jej bezpieczeństwu. celuje rakiety w amerykańskie obiekty, jeśli ksiażki „Rosja na rozdrożu”.

46 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009


TADEUSZ WRÓBEL
Czerwone berety z Tarbeli
Niestabilność wewnętrzna Pakistanu oraz konflikty regionalne powodują,
że komandosi od lat nie mogą narzekać na brak zajęcia.
G
rupa Służby Specjalnej
(Special Service Group)
jest największą jednostką
specjalną pakistańskich
sił zbrojnych. Jej początki sięgają lat
pięćdziesiątych ubiegłego wieku.
Wchodzi w skład wojsk lądowych
i jest bezpośrednio podporządkowana
ich dowódcy.
SZTURMOWCY
Kwatera główna jednostki traktowanej
jako dywizja znajduje się w Tarbeli na
terenie Pendżabu. Przynależność do
służby niej uważane jest za zaszczyt
i stanowi dobrą trampolinę do dalszej
kariery, nie tylko wojskowej. Przez sie-
dem lat w Special Service Group słu-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
żył późniejszy prezydent Pakistanu
i dowódca Wojsk Lądowych generał
Pervez Musharraf.
Od 2003 roku grupa traktowana jest
jako jednostka szczebla dywizji.
W jej strukturze znajdują się trzy bry-
gady oraz kilka mniejszych pododdzia-
łów dywizyjnych, które specjalizują się
w „czarnej taktyce”. SSG ma również
dwie szkoły – spadochronową i opera-
cji specjalnych. Trzon sił grupy stano-
wią bataliony komandosów liczące po
około 700 ludzi. Każdy z tych batalio-
nów ma cztery kompanie bojowe i jed-
ną dowodzenia. Jest też kompania
wsparcia, wyposażona w karabiny ma-
szynowe, granatniki, lekkie moździe-
rze oraz działa bezodrzutowe.
FOT. TADEUSZ WRÓBEL
Oddział może wykorzystywać w działaniu
wszystkie swoje siły, ale operacje mogą też prze-
prowadzać samodzielnie poszczególne kompa-
nie czy nawet plutony. Stąd te ostatnie liczą po
ponad 40 żołnierzy. Batalion pakistańskich ko-
mandosów jest trochę podobny do amerykań-
PRZEZ skich jednostek rangersów i zielonych beretów.
SIEDEM LAT To nie przypadek, gdyż od samego początku
w Special
Service Group
tworzenie sił specjalnych w tym kraju wspierali
służył późniejszy wojskowi ze Stanów Zjednoczonych.
prezydent Pierwsza jednostka komandosów w wojskach
Pakistanu lądowych Pakistanu powstała w 1953 roku. Był
i dowódca
Wojsk Lądowych
to 10 Batalion Pułku Baloch, którym dowodził
generał Pervez podpułkownik Abu Bakar Mitha. Zakończył
Musharraf. on służbę w armii w stopniu generała majora.
W 1956 roku zmieniono numerację na 19 Bata-
lion Pułku Baloch. Dzięki pomocy Ameryka-
nów powstała na jego potrzeby szkoła spado-
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 47
 P A K I S T A N

Wsparcie lotnicze
Special Service Group nie ma własnego komponentu lotniczego.

W razie potrzeby ko-

mandosi współ-
działają z eskadrami
Jednostki te posiadają
zarówno śmigłowce bojo-
we, jak i transportowe.
na dokładnie zidentyfiko-
wane cele. Poza śmigłow-
cami misje żołnierzy SSG
szybkiego reagowania Wspólnie przeprowadza- wspierają też samoloty
lotnictwa wojsk lądowych. ją uderzenia punktowe sił powietrznych. 

Arsenał komandosów
G rupa Służby Specjalnej
ma bardzo różnorodne
uzbrojenie, poczynając od
kistańskich komandosów
można też zobaczyć chińską
wersję kałasznikowa. W uży-

FOT. TADEUSZ WRÓBEL (2)

produkowanych na licencji
przez Pakistan Ordnance Fac-
tories pistoletów maszyno-
wych MP5 i karabinów auto-
matycznych G3. W rękach pa-
ciu są różnorodne modele
broni produkcji amerykań-
skiej, austriackiej, belgijskiej,
fińskiej, rosyjskiej, szwajcar-
skiej czy włoskiej. 

chronowa w Peszawarze. Jednostka
rozrastała się, choć w publikacjach
pojawiają się sprzeczne informacje na
ten temat. Internetowa strona specia-
loperation.com podaje, że w latach
sześćdziesiątych były aż 24 kompanie
specjalne, z których każda miała wła-
sną specjalizację. Według innych źró-
deł było ich cztery razy mniej. Pewne
jest natomiast, że w 1965 roku jed-
nostka komandosów stała się brygadą
i wtedy też pojawiła się nazwa Spe-
cial Service Group. Na początku lat
osiemdziesiątych minionego wieku
kompanii Musa powierzono zadania
antyterrorystyczne. Z czasem ten ob-
szar działań zaczął się rozszerzać.
Dlatego powstały nowe pododdziały,
jak na przykład kompania Karar.
Od kilku lat Special Service Group
aktywnie uczestniczy w wojnie z ter-
roryzmem. W tym czasie pakistańscy
komandosi zabili lub schwytali setki
osób podejrzanych o taką działalność.
Misje te kosztowały życie wielu żoł-
nierzy. Przeciwnicy bowiem często
kontratakowali. Zamachowiec samo-
bójca zabił przynajmniej 20 wojsko-
wych, a dziesiątki innych ranił, gdy
13 września 2007 roku wysadził się
w mesie kompanii Karar w Tarbela-
Ghazi. Zemsta dosięgła też byłego
dowódcę SSG, emerytowanego gene-
rała Amira Faisala Alviego, który
został zastrzelony w listopadzie 2008
roku w pobliżu Islamabadu.
Żołnierze grupy pełnią również ro-
lę „powietrznych szeryfów” w samo-
lotach pasażerskich Pakistan Interna-
tional Airlines i zajmują się ochroną
VIP-ów oraz instalacji związanych
z pakistańskim programem atomo-
wym. Kilkuset żołnierzy przebywa za
granicą jako uczestnicy misji pokojo-
wych Organizacji Narodów Zjedno-
czonych lub instruktorzy szkolący
personel obcych sił zbrojnych. Dzielą
się też wiedzą i umiejętnościami z in-
nymi jednostkami armii pakistańskiej.
Jest to tym łatwiejsze, że komandosi
po kilku latach służby w SSG powra-
cają do macierzystych oddziałów.
WETERANI WOJEN
Pierwszym bojowym sprawdzia-
nem pakistańskich komandosów były
działania w Indiach w 1965 roku, kie-
dy między tymi państwami wybuchła
wojna. Powierzono im zadanie znisz-
czenia samolotów na kilku lotniskach
na zachodzie Indii. W nocy z 6 na 7
września od 100 do 180 żołnierzy
(niektóre publikacje podają, że były
to trzy zespoły po 45 osób) wylądo-
wało na spadochronach w pobliżu baz
lotniczych Adampur, Halwara i Pan-
thankot.
Błędy popełnione w fazie planowa-
nia operacji i złe rozpoznanie celów
szybko się zemściły i misja przerodziła
się w pogrom pakistańskich komando-
sów. Większość z nich dostała się do
niewoli, nie mając szans na zaatakowa-
nie lotnisk. Tylko nielicznym z uczest-
ników tej eskapady udało się ujść z ży-
ciem i powrócić do kraju.
Okazja do rewanżu pojawiła się bardzo szyb-
ko. W 1971 roku wybuchła nowa wojna z India-
mi. Poszczególne jednostki walczyły ze zmien-
nym szczęściem. Stacjonujące na zachodzie dwa
bataliony wykonywały misje specjalne. I tak
1 batalion komandosów przeprowadził udany
rajd na stanowiska indyjskiej artylerii, niszcząc
wiele dział. Gorzej powiodło się 3 batalionowi,
który stacjonował w Pakistanie Wschodnim (dzi-
siejszy Bangladesz). Miał on tylko dwie kompa-
nie bojowe, ale tuż przed wojną na wschód wy-
NIESTABILNOŚĆ
WEWNĘTRZNA słano jeszcze dwie z 2 batalionu. Komandosów
PAKISTANU użyto jako zwykłej piechoty. Podczas tego kon-
oraz konflikty fliktu z Indiami jedną z kompanii dowodził
regionalne
Pervez Musharraf.
powodują,
że komandosi Później, w 1987 i 1995 roku, żołnierze sił spe-
od lat nie mogą cjalnych Pakistanu walczyli z wojskami indyjski-
narzekać mi w rejonie lodowca Siaczen i podczas operacji
na brak zajęcia.
Kargil w 1999 roku. Bywało, że zamiast podej-
mowania działań specjalnych walczyli jako eli-
tarna piechota. W latach osiemdziesiątych XX
wieku SSG była zaangażowana w działania prze-
ciwko okupującym Afganistan wojskom radziec-
kim. Pakistańczycy nie tylko szkolili mudżahedi-
nów, ale uczestniczyli też w walkach, między in-
nymi w bitwie o Wzgórze 3234 w styczniu 1988
roku. Być może były też inne misje, ale tamtej-
sze siły specjalne nie chwalą się nimi.
Niestabilność wewnętrzna Pakistanu oraz
konflikty regionalne powodują, że komandosi
od lat nie mogą narzekać na brak zajęcia. By-
wają też postrzegani jako zbrojne ramię mają-
cych aspiracje polityczne kolejnych dowódców
pakistańskich wojsk lądowych. W mediach
pojawiały się spekulacje, że ludzie powiązani
z siłami specjalnymi armii mogli mieć zwią-
zek z zamachem, w którym zginęła była pre-
mier Benazir Bhutto. 

48 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

D
owódca patrolu kontrolującego dro- TARANTULA T-HAWK
 Masa: około 8 kg
gę Kabul–Kandahar, najważniejszą  Długotrwałość lotu:
arterię komunikacyjną w Afganista- 40 min
nie, w wielkim skupieniu rozmawia  Maksymalna prędkość
przez radiostację. Jadący w pierwszym pojeź- lotu: 90 km/godz.
 Maksymalna wysokość
dzie saperzy ostrzegli go, że przed składającym lotu: 1,5 km
się z sześciu samochodów konwojem znajduje się  Prędkość wznoszenia:
kilka przepustów, które nadają się na podłożenie 7,5 m/s
wybuchowych pułapek. Porucznik nie zastana-
wia się długo. Wydaje komendy i po chwili zza
HMMWV wylatuje w górę niewielki, walcowaty
przedmiot. Wzbija się na wysokość kilkuset me-
trów i leci wzdłuż jezdni. Porusza się w powie-
trzu niczym ryba w wodzie. Jeden ruch operatora
i skręca w lewo, to znów w prawo, gwałtownie
zatrzymuje się i cofa. Analiza danych zebranych
przez pokładowe czujniki i kamery pozwala sa-
perom upewnić się, że w ostatnim czasie w tej
okolicy niczego nie zakopywano.

PAJĄK I JASTRZĄB
Tarantula T-Hawk to dzieło inżynierów z fir-
my Honeywell. Ten niepozorny, ważący niecałe
osiem kilogramów robocik to przedstawiciel ko-
lejnej generacji bezzałogowych statków po-
wietrznych: MAV – Micro Air Vehicle.
Jak podkreśla Ed Wheeler,, prezes Ho- Tarantula
neywell Defense and Space, T-Hawk T-Hawk nie przypo-
to naturalny krok w ewolucji wojsko- mina samolotu,
ale raczej odkurzacz
wych bezzałogowców. Widać to na na dziwnych pałąko-
pierwszy rzut oka. Tarantula T-Hawk watych nogach.
(w wolnym tłumaczeniu hybryda pają-
ka z jastrzębiem) nie przypomina samolo-
tu, ale raczej odkurzacz na dziwnych, pałąko-
watych nogach. Wystarczy, że operator urucho-
mi jego silnik i obserwatorom rzednie mina: po
starcie T-Hawk odsłania swoją największa zale-
tę – niesamowitą manewrowość.
Dzięki wyjątkowej konstrukcji silnika (duc-

FOT. US ARMY
ted-fan) startuje pionowo niczym rakieta. W po-
wietrzu zachowuje się nie jak ptak, ale jak zna-
KRZYSZTOF WILEWSKI

UFO nad Afganistanem

Brytyjczycy idą w ślady Amerykanów – zamierzają wysłać do Afganistanu
nowy typ bezzałogowych statków powietrznych.
ne z filmów UFO. Jeśli operator zechce, pojazd
zatrzymuje się w bezruchu, wisząc nad celem,
albo lecąc w jakimś kierunku, staje i zaczyna
się cofać. W terenie otwartym takie możliwości
nie będą w pełni wykorzystywane, za to na ob-
szarach zurbanizowanych, gdzie przeciwnik
może czaić się za każdym rogiem, mogą oka-
zać się bezcenne. Zwłaszcza że ten MAV jest
też wyjątkowo cichy.
Opracowane przez Honeywell MAV-y prze-
szły już chrzest bojowy. W ubiegłym roku żoł-
nierze stacjonującej w Iraku amerykańskiej
25 Dywizji Piechoty otrzymali do testów dwa-
dzieścia pojazdów. „T-Hawki trafiły do Iraku,
by pomóc żołnierzom w identyfikacji z powie-
trza zagrożenia podczas wszelkich działań bo-
jowych”, wyjaśnia Paolo Carmassi, szef Ho-
neywella na Europę, Bliski Wschód, Afrykę
i Indie. Zachwala, że dzięki niewielkiej wadze
żołnierze łatwo mogą transportować pojazd na
miejsce akcji, a zaawansowane sensory dostar-
czają im informacji, dzięki którym na przykład
udaje się odnaleźć ukryty na poboczu improwi-
zowany ładunek wybuchowy. Można potrakto-
wać słowa biznesmena jako autoreklamę, ale te-
sty bojowe T-Hawka musiały wypaść dobrze,
skoro w listopadzie ubiegłego roku amerykań-
ska armia poinformowała, że za 65 milionów
dolarów kupi 90 zestawów MAV-a (jeden ze-
staw to dwa roboty plus panel sterujący wraz
z nadajnikiem).
UDANY KONTRAKT
Firma Honeywell zobowiązała się dostar-
czyć pierwsze T-Hawki w połowie roku, a ca-
ły kontrakt sfinalizować do grudnia 2009. De-
partament Obrony USA zapowiedział, że
większość pozyskanych MAV-ów trafi do
Afganistanu. Jednak nie tylko Amerykanie bę-
dą tam stosowali wyglądające jak UFO roboty
zwiadowcze. Na początku lutego Brytyjczycy
poinformowali, że za prawie 8 milionów dola-
rów kupili sześć zestawów z myślą o liczącym
8,3 tysięcy żołnierzy kontyngencie w prowin-
cji Lashkar Gah. 

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 49

 M I L I T A R I A
P
lan wprowadzenia lek-
kiego śmigłowca wielo-
zadaniowego był prosty.
Przystosowana do wa-
runków wojskowych
konstrukcja miała umożliwić szybkie
wycofanie ze służby dwóch śmigłow-
ców, których konstrukcja pamięta
jeszcze wojnę w Wietnamie: UH-1
Iroquois oraz OH-58 Kiowa Warrior.
Chodziło też o odciążenie nadmiernie
eksploatowanych CH-47 Chinook,
przede wszystkim UH-60 Black Hawk,
które można by dzięki temu wysłać na
misje zagraniczne. Co więcej, taki za-
bieg pozwoliłby uniknąć wysokich
ROBERT CZULDA
Koń roboczy
Zamiast budować wojskowy śmigłowiec
od podstaw, armia amerykańska postanowiła
przystosować dla siebie konstrukcję cywilną.
50 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
kosztów związanych z projektowa-
niem, a także wielu lat testów. Amerykańskie
wojsko ma już
54 śmigłowce
PIERWSZE KŁOPOTY UH-72 Lakota.
Pod koniec 2007 roku wyszło na
jaw, że śmigłowce niezbyt dobrze ra-
dzą sobie z wysoką temperaturą.
Podczas testów w Kalifornii, gdzie
temperatura nie przekraczała
25 stopni Celsjusza, maszyna po
krótkim czasie rozgrzewała się do
ponad 40 stopni, co groziło awarią
systemów. Piloci byli zmuszeni do
lądowania i chłodzenia śmigłowca
przed następnym lotem. Okazało się,
że są kłopoty z klimatyzacją, która
Znajdujące się z tyłu otwierane drzwi
umożliwiają szybkie załadowanie
maszyny lub ewakuację rannych.
Całość konstruk-
cji jest lekka i nie-
opancerzona. To
sprawia, że ma-
szyna nie będzie
wykorzystywana
w operacjach
bojowych.
stanowi standardowe wyposażenie wersji cy-
wilnej. „W Black Hawkach klimatyzacja nie
jest potrzebna, więc uznaliśmy, że i w Lako-
tach nie ma sensu jej instalować”, przyznał
rzecznik prasowy US Army, Tom McCuin.
Konieczne więc okazało się zainstalowanie
dodatkowych systemów chłodzenia w więk-
szości śmigłowców, co zwiększyło ostatecz-
ne koszty ich produkcji.
Okazało się również, że wnętrze UH-72
Lakota jest dość ciasne, tak więc śmigłowiec
nie spełnia wymogów dotyczących wykony-
wania lotów ratowniczych. Chociaż może się
tam zmieścić dwóch rannych, udzielenie im
pomocy w tym samym czasie jest niemożli-
we. Specjaliści narzekali też, że maszyna po-
Jednostkę
napędową
stanowią dwa
silniki Turbomeca
Arriel IE2 o mocy
551 kW każdy.
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

trafi unieść jedynie 650 litrów wody, co jest wprowadzenia śmigłowca tej klasy przez wie-
niezbyt dobrym wynikiem jak na konstrukcję, le lat pozostawał w cieniu, bowiem armia
która ma brać udział w akcjach Gwardii Naro- skupiała się na projekcie szturmowego
dowej gaszenia pożarów. „Zamiast Lakot lepiej RAH-66 Comanche. Gdy jednak w 2004 ro-
kupić więcej Black Hawków”, postulował naj- ku Departament Obrony ostatecznie się z nie-
większy krytyk tej konstrukcji, senator Duncango wycofał, przystąpiono do realizacji pro-
Hunter, który otwarcie wzywał do zerwania gramu LUH.
kontraktu. Podobno jej przeciwnikiem był także W połowie 2006 roku zakończył się prze-
sam wiceprezydent Dick Cheney. targ. Konstrukcja EC145 konsorcjum EADS
North America pokonała wystawione do nie-
UNIWERSALNA KONSTRUKCJA go: Bella 210 oraz Bella 412, Agustę West-
Chociaż jego konstrukcja nie jest idealna, land AW139 oraz MD Explorera. Chociaż
wojskowi uznali, że to właśnie UH-72 Lakota wynik przetargu został oprotesto-
ma w najbliższych dekadach pełnić funkcję wany przez pozostałe firmy,
Śmigłowiec
lekkiej maszyny wielozadaniowej (Light pierwsze śmigłowce trafiły
UH-72 nazwano
Utility Helikopter – LUH). Program Lakotą na cześć do wojsk lądowych już
indiańskiego plemienia.
W Polsce często
nazywa się ich
Siuksami.
w grudniu. Jak dotąd złożono zamówienia na
128 maszyn, planuje się jednak, że do 2016 ro-
ku armia (w tym także wojska lądowe Gwardii
Narodowej) będzie miała 345 Lakot. Pięć kolej-
nych maszyn trafi do amerykańskiej marynarki,
gdzie mają być wykorzystywane do szkolenia.
Chociaż przy wprowadzaniu konstrukcji nie
obyło się bez trudności, trudno nie docenić uni-
wersalnego charakteru Lakot. W amerykań-
skich wojskach lądowych mają one wykonywać
różnorodne zadania: od wspierania misji ratun-
kowych podczas katastrof naturalnych, przez
rozpoznanie, ewakuację medyczną, desantowa-
nie piechoty, na operacjach antynarkotykowych
kończąc. Na razie nie mówi się o wykorzysta-
niu ich w celach bojowych. 

Lakota
Liczba miejsc: dwie osoby
załogi + ośmiu pasażerów
(lub dwóch rannych i ekipa
medyczna)
 Długość: 13,03 m
 Wysokość: 3,4 m
 Średnica wirnika: 11 m
 Dopuszczalna
Uh-72 Lakota ma masa: 3583 kg
wyposażenie identyczne
z wersją cywilną.  Prędkość
Jednyną różnicą jest maksymalna: 269 km/h
brak klimatyzacji  Zasięg: 685 km
w wersji podstawowej
FOT. EADS NORTH AMERICA (2)

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 51

 B E Z G R A N I C

CHINY

FOT. US DOD
Więcej na obronę
K ryzys ekonomiczny nie spowoduje znaczącego zmniejszenia wydatków Chin na zbrojenia. Ich tegoroczny wojskowy budżet zwiększy się o 14,9 pro-
cent w stosunku do 2008 roku, kiedy wzrost wyniósł 17,6 procent. Rzecznik Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych Li
Zhaoxing podał, że będzie to 480 miliardów juanów, czyli równowartość 70,24 miliarda dolarów. Stwierdził on, że dodatkowe pieniądze są przewi-
dziane na poprawę uposażeń żołnierzy. W ostatnim dwudziestoleciu jest to już dziewiętnasty dwucyfrowy wzrost wydatków Chin na obronę. (TED) 
Więcej o tym, jak kryzys wpłynie na wydatki zbrojeniowe, czytaj na stronie 37.

Militaryzacja kosmosu Możliwość w Iraku. Jednak w Afganistanie

będzie coraz trudniej, gdyż wła-
Wielkie mocarstwa pracują nad bronią kosmiczną.
Rosjanie podejrzewają, że jej testem mogła być lutowa ugody dza centralna jest bardzo słaba,
a plemiona zaciekle bronią swej
niepodległości. Zwolennikiem
kolizja satelitów. USA. Barack Obama przyznał współpracy z umiarkowanymi
ROSJA. Wiceminister obrony zaś w wywiadzie dla gazety w wywiadzie dla „The New York odłamami rebeliantów jest gene-
generał Władimir Popowkin „Moskowskij Komsomolec”, że Timesa”, że Stany Zjednoczone rał David Petraeus, szef Do-
potwierdził, że Rosja pracuje amerykańskiego satelitę „wyko- nie odnoszą zwycięstwa w Afga- wództwa Centralnego Sił USA
nad bronią do zwalczania sateli- rzystanego” w kolizji użyto nistanie. „Talibowie są śmielsi niż i były dowódca wojsk amerykań-
tów, podkreślając, że choć jego w związku z projektem Orbital przedtem. W południowych rejo- skich w Iraku. Również sekre-
kraj jest przeciwny kosmiczne- Express. USA rozpoczęły go nach kraju atakują w sposób tarz obrony Robert Gates
mu wyścigowi zbrojeń, nie mo- w 2007 roku i zakończyły w tym wcześniej niespotykamy”, mówił oświadczył w lutym, że Wa-
że być bierny wobec działań in- samym roku. Jednak rosyjski prezydent USA. Pomysłem na szyngton mógłby zaakceptować
nych. Rosjanie wskazują wojskowy utrzymuje, że przełamanie impasu jest, według porozumienie polityczne między
na Stany Zjednoczone i Rosja już od prace trwają. niego, podjęcie dialogu z umiar- rządem w Kabulu a talibami, je-
Chiny, które testują pewnego czasu Wiceminister Po- kowanymi środowiskami wśród śli spełniliby oni pewne warunki,
dysponuje
systemy antysatelitar- podstawowymi, powkin stwierdził, przeciwników. Podejście takie dotyczące zwłaszcza złożenia
ne. Według generała kluczowymi że Rosja już dyspo- przyniosło pozytywne efekty broni. (WR) 
kolizja satelitów ame- elementami broni nuje pewnymi pod-
rykańskiego i rosyj- kosmicznej. stawowymi, kluczo- stanu był w tej sprawie niemal jed-
skiego, do której doszło
10 lutego, nie była przypadko-
wymi elementami broni
kosmicznej. Przy okazji po-
Wyproszeni nomyślny. Za wypowiedzeniem
umów głosowało 80 deputowanych,
wa. Popowkin zasugerował, że dał też, że jedna czwarta KIRGISTAN. Po wyproszeniu a przeciw był tylko jeden. Poza
mógł to być test amerykańskiej z 1,5 biliona rubli, kwoty prze- Amerykanów z bazy lotniczej USA dwustronne umowy o korzy-
technologii do zakłócania pracy widzianej w budżecie na zakup Manas koło Biszkeku władze kir- staniu z lotniska w Manas miały
i niszczenia satelitów. Generał uzbrojenia, będzie wydana na giskie unieważniły podobne umo- Australia, Dania, Francja, Hiszpa-
Leonid Szerszniew, były do- strategiczne siły atomowe. Za- wy z innymi państwami należący- nia, Holandia, Korea Południowa,
wódca wojskowego wywiadu mówione będą nowe pociski mi do antytalibańskiej koalicji Norwegia, Nowa Zelandia, Pol-
kosmicznego Rosji, powiedział balistyczne (WW)  w Afganistanie. Parlament Kirgi- ska, Turcja i Włochy. (WR) 

52 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009


Phenian grozi wojną
Phenian ostrzegł, że ewentualna próba przechwycenia
satelity po jej wystrzeleniu może skończyć się wojną.
KOREA PÓŁNOCNA. „Zarea-
gujemy na każdą próbę przechwy-
cenia naszego satelity, którego
zamierzamy umieścić w prze-
strzeni, a próba taka może prowa-
dzić do wojny”, zakomunikowały
władze Korei Północnej.
O „intensywnych przygotowa-
niach do startu” mówiła już pod
Wyrachowana determinacja
Politycy francuscy chcieliby, aby ich kraj powrócił do
struktur wojskowych NATO.
FRANCJA. Premier Francois
Fillon ogłosił, że jego gabinet
podda kwestię powrotu Francji do
struktur wojskowych NATO pod
głosowanie w parlamencie. Jed-
nocześnie powiedział, że jeśli
projekt ten nie zyska poparcia, je-
go rząd poda się do dymisji. De-
bata natowska i głosowanie
w Zgromadzeniu Narodowym za-
planowane są na 17 marca. Kwe-
stią powrotu Francji do struktur
wojskowych sojuszu, które
opuściła w 1966 roku, parla-
ment zajął się na żądanie opozy-
Dialog z Moskwą
Niebawem wznowione zostaną kontakty
w ramach Rady NATO–Rosja.
FOT. NATO
NATO–ROSJA. W ubiegłym ty-
godniu podczas spotkania mini-
strów spraw zagranicznych państw
członkowskich sojuszu zdecydo-
wano o wznowieniu stosunków
z Moskwą na szczeblu NATO–Ro-
sja. Sprzeciwiała się temu Litwa,
która uważała ten krok za przed-
wczesny. Według Wilna byłoby to
również wysłanie niepokojącego
sygnału wobec Ukrainy i innych
krajów narażonych na naciski
Moskwy.
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
koniec lutego północnokoreańska
agencja prasowa KCNA. Władze
uważają, że wystrzelenie satelity
Kwangmyongsong 2 z bazy Hwa-
dae na północy kraju jest zagro-
żone w związku z rozpoczętymi
manewrami wojsk amerykańsko-
-południowokoreańskich. Odbędą
się one 9–20 marca. Korea Pół-
cji. Pojawiły się opinie, że
Fillon zgodził się na drogę par-
lamentarną, gdyż ma poparcie
większości deputowanych.
Zwolennikami powrotu do
struktur wojskowych sojuszu są
zarówno rząd, jak i prezydent
Nicolas Sarkozy. Politycy fran-
cuscy chcieliby, aby zostało to
ogłoszone na szczycie NATO 3–4
kwietnia we francuskim Strasbur-
gu i niemieckim Kehl. Według
mediów Sarkozy liczy, że Fran-
cja dostanie kilka kluczowych
stanowisk dowódczych. (W)  Nowa gruzińska strategia ma
Oceniając decyzję o wznowie-
niu dialogu z Rosją, brytyjski „The
Times” napisał, że była „pragma-
tyczna i słuszna”. Gazeta wskaza-
ła, że sojusz potrzebuje wsparcia
Moskwy w Afganistanie, między
innymi zgody na tranzyt zaopa-
trzenia dla swych sił w tym kraju.
Rosjanie są również potrzebni do
wywierania nacisków na Iran po-
dejrzewany o dążenie do wypro-
dukowania broni atomowej. Z dru-
giej strony oni też są zainteresowa-
ni tym, żeby destabilizacja Afga-
nistanu nie miała wpływu się na
inne kraje Azji Środkowej. Podob-
nie jak Zachód nie chcą, by Iran
miał bombę atomową. Niemniej
jednak „The Times” stwierdził, że
poszczególni członkowie NATO
nie będą milczeli, jeżeli w Rosji
będzie dochodziło do łamania
praw człowieka. (W)
nocna postawiła w gotowości całe
swoje siły zbrojne. Phenian zako-
munikował, że „będą odpowied-
nio działały w słusznej samoobro-
nie, aby chronić suwerenność i
godność narodu”.
Korea Północna dysponuje ra-
kietami Taepodong-2 o zasięgu
6700 kilometrów, co oznacza, że
mogłyby osiągnąć cele na Alasce.
Ostatnie testy tej broni, w 2006
roku, zakończyły się niepowodze-
niem – pocisk eksplodował tuż po
starcie. (AW)  ny kandydat, gdyż Stany Zjednoczo-
Zmiana
strategii
GRUZJA. Większa obecność
wojskowa Rosji w separatystycz-
nych regionach Abchazji i Osetii
Południowej wymusza rewizję
gruzińskiej strategii militarnej.
„Powinniśmy być przygotowani
do obrony naszej ojczyzny przed
inwazją. Te okupowane terytoria
i coraz bardziej znacząca obec-
ność wojskowa Rosji na ziemi gru-
zińskiej wywołują zaniepokojenie
i poważnie ciążą na bezpieczeń-
stwie Gruzji”, oświadczył minister
obrony Dawid Sicharulidze.
mieć charakter bardziej obronny.
Większy nacisk zostanie położo-
ny na poprawę wyszkolenia żoł-
nierzy i wzmocnienie służb wy-
wiadowczych, aby polepszyć
zdolność bojową armii w obliczu
zagrożeń. Tymczasem prezydent
separatystycznej Abchazji Sier-
giej Bagapsz powiedział, że co-
raz bliższe jest podpisanie z Rosją
porozumienia o utworzeniu bazy
wojskowej. Umowa zakładałaby
jej użytkowanie przez 49 lat. Ba-
za funkcjonowałaby w rejonie
miasta Gudauta nad Morzem
Czarnym. (W)
Zapraszamy
do udziału
w IV edycji konkursu
„Lex et Patria”.
Warunkiem uczestnictwa kan-
dydatów indywidualnych jest
nadesłanie do 15 marca wy-
pełnionego kwestionariusza.
Szczegóły
na www.zw.wp.mil.pl.
 Przedsięwzięcie sfinansowane
ze środków MON.
R Y K O S Z E T E M
Karty rozdane
NIEMCY. Dziennik „Sueddeu-
tsche Zeitung” podał, że przywódcy
największych europejskich człon-
ków NATO: Francji, Niemiec i Wiel-
kiej Brytanii uzgodnili, że nowym se-
kretarzem generalnym sojuszu po-
winien zostać duński premier An-
ders Fogh Rasmussen. Według nie-
mieckiej gazety jest to bardzo pew-
ne zwyczajowo popierają osobę wy-
typowaną przez kraje europejskie.
Jak zauważył „Sueddeutsche Zei-
tung”, Rasmussen oficjalnie zapew-
nia, że nie ubiega się o stanowisko
w NATO, ale z drugiej strony aktyw-
nie promuje swą kandydaturę. (WR)
Bez pomocy
FOT. US NAVY
SUDAN. Władze w Chartumie
wyrzuciły trzynaście organizacji hu-
manitarnych. Był to odwet za wyda-
nie przez Międzynarodowy Trybunał
Karny (MTK) nakazu aresztowania
prezydenta Omara Hassana Ahme-
da el-Baszira, który jest oskarżany
o zbrodnie wojenne i przeciwko
ludzkości w prowincji Darfur. (AA)
Zamach IRA
WIELKA BRYTANIA. Przypo-
mnieli o sobie terroryści
z Prawdziwej IRA. Wieczorem
7 marca ostrzelali grupę
żołnierzy, którzy przed bramą
koszar Massereene, w hrabstwie
 Antrim, około 25 kilometrów na
północny zachód od Belfastu,
odbierali od dostawców pizzę.
Dwóch żołnierzy zginęło. Ranne
zostały cztery osoby, w tym 32-let-
ni Polak, który rozwoził pizze.
Podczas operacji lekarze usunęli
z jego ciała sześć kul.
W Massereene stacjonuje
32 Pułk Saperów z 19 Lekkiej
Brygady. Zaatakowani przez
terrorystów żołnierze mieli
w najbliższych dniach wyjechać na
misję do Afganistanu. (WWR) 
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 53

F E L I E T O N
ROMAN
KUŹNIAR
szef Zakładu Studiów
Strategicznych
w Instytucie Stosunków
Międzynarodowych UW
Pełne ręce roboty
W
dyskusjach pod-
czas krakowskie-
go spotkania mi-
nistrów obrony
NATO można
było usłyszeć głosy nawołujące do
praktycznego posługiwania się szero-
ką definicją bezpieczeństwa. Prak-
tycznego posługiwania, czyli zajmo-
wania się przez sojusz bardzo różny-
mi aspektami tej definicji, od kon-
fliktów i kryzysów, przez bezpie-
czeństwo energetyczne, aż po bezpie-
czeństwo klimatyczne. Nie jestem
zwolennikiem takiego poglądu.
NATO jest sojuszem polityczno-woj-
skowym i takim powinno pozostać.
Nie dotyczy to oczywiście możliwo-
ści jego ewolucji i stałego rozwoju.
To dzieje się cały czas. Jednak i bez
zajmowania się zmianami klimatycz-
nymi sojusz ma pełne ręce roboty
i nie ze wszystkim radzi sobie tak,
jak byśmy tego chcieli.
Zamiast pchać NATO w kierunku
organizacji „wszystkoistycznej”, le-
piej uznać wartość pluralizmu i spe-
cjalizacji różnych instytucji między-
narodowych, czyli wartość dodaną,
jaką każda z nich wnosi do cywilizo-
wania stosunków międzynarodo-
wych, także w sferze bezpieczeństwa.
Nie powinno być tak, że wszyscy zaj-
mują się wszystkim. Pamiętam, gdy
w pierwszej połowie lat dziewięć-
dziesiątych w Radzie Europy pojawi-
ły się głosy, aby ona także zajmowała
się bezpieczeństwem… demokra-
tycznym. I co z tego zostało? Ano
tylko to, co powinno, czyli zajmo-
wanie się demokracją.
54 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
Powiększenie
NATO jest sojuszem polityczno-wojskowym
i takim powinno pozostać.
Przypomnijmy – to na wniosek
Polski w dokumentach końcowych
ostatnich szczytów NATO, w Rydze
i Bukareszcie, pojawiły się zapisy,
aby sojusz zajmował się bezpieczeń-
stwem energetycznym państw człon-
kowskich. Wszyscy mamy w pamię-
ci kryzys gazowy sprzed kilku tygo-
dni i odcięcie dostaw tego surowca
kilku członkom sojuszu. W Polsce
dzwoniono na trwogę. Ale czy poja-
wił się choć jeden głos wzywający
NATO do zajęcia się tym proble-
mem? Nie! Nawet najwięksi polscy
sympatycy sojuszu, a zarazem kry-
tycy Unii Europejskiej, wołali
o pomoc Unii. A jeśli, ich zdaniem,
robiła niewystarczająco dużo, nie
zostawiali na niej suchej nitki. Od
NATO w tym wypadku nie oczeki-
wali pomocy. I słusznie, bo ta orga-
nizacja nie jest od tego, podobnie
jak nie powinna stawiać czoła ocie-
planiu się klimatu na Ziemi.
Francuskie przysłowie głosi, że
„kto zbyt wiele próbuje objąć, bę-
dzie słabo obejmował”. Podobnie
jak wbrew temu, co sądziła admini-
stracja G.W. Busha, że nie można
rozwiązać wszystkich problemów
bezpieczeństwa przy użyciu środ-
ków militarnych, tak NATO nie mo-
że wypełnić całej sceny bezpieczeń-
stwa narodowego i międzynarodo-
wego. Niefrasobliwe sięganie po so-
jusz przy okazji różnych problemów
będzie niszczyć jego moc
i wiarygodność
w odniesieniu do tych spraw, które powinny
być jego domeną.
NATO nie powinno prowadzić wojen opiu-
mowych, nie może też być stroną w wojnie do-
mowej, jak dzieje się to obecnie w Afganista-
nie, gdyż angażowanie się w nią utrudnia peł-
nienie funkcji stabilizacyjnej. Po takim do-
świadczeniu Rada Bezpieczeństwa nieprędko
będzie autoryzować użycie sojuszu do opano-
wania konfliktu w jakiejś części świata. Nie
powinno też być misją sojuszu krzewienie
praw człowieka i upowszechnianie demokra-
cji. W czasie działań zbrojnych giną ludzie
i trudno wtedy głosić, że dzieje się to w imię
praw człowieka.
Nikt nie uwierzy w demokrację, której reguł
(na przykład głosowania) strzegą obce wojska.
To się okaże nietrwałe, a sojusz straci dobre
imię i wiarygodność, jeśli chodzi o pilnowanie
bezpieczeństwa swych państw członkowskich,
do czego został przecież powołany. Próba roz-
szerzania zakresu rzeczowego NATO może
przekształcać sojusz w nową OBWE. A na
Europę jedna OBWE wystarczy. 
NIKT NIE UWIERZY
W DEMOKRACJĘ, KTÓREJ
REGUŁ STRZEGĄ OBCE WOJSKA

HORYZONTY HORYZONTY
TOMASZ SZULEJKO
zajmuje się
tematyką społeczną
i szkoleniową
Szukanie guza
Turyści z Polski, szukając nowych wrażeń, zaczynają podróże
od miejsc, w których toczy się wojna.
P
odróżników obecnie ograni-
czają tylko bariera wyobraźni
i zasoby portfela. Dotychczas
żadne biuro nie zdecydowało
się na organizację wyprawy do Afgani-
stanu. Pytani o ten kraj pracownicy biur
podróży nie ukrywają zdziwienia. Jed-
noznacznie kojarzy się im on z trwającą
wojną. Co najwyżej proponują pomoc
w kupnie biletu lotniczego do Kabulu
przez Delhi lub Stambuł.
Jest jednak wyjątek – poznańskie biuro
Logos Travel od 15 lat specjalizuje się
w turystyce do najbardziej niezwykłych
zakątków świata. W tym sezonie w ka-
talogu ma ofertę odwiedzin Kabulu,
HORYZONTY
HORYZONTY
Bamjan, doliny Pandższiru i jaskiń To-
ra-Bora.
„Nasza oferta jest turystyką poznaw-
czą i odpowiedzialną. Kierujemy ją do
osób, dla których podróżowanie jest
sensem życia. Organizujemy 90 róż-
nych wypraw na siedem kontynentów.
Nie mieliśmy żadnego wypadku”, za-
pewnia Marek Śliwka, właściciel fir-
my. Przyznaje, że wyprawy wiążą się
z ryzykiem. Wymagają one od uczest-
ników zdrowia oraz kondycyjnego przy-
gotowania.
Z uwagi na skomplikowaną sytuację
polityczną i militarną Afganistanu pro-
pozycja Logosu budzi kontrowersje.
Redaktor działu ANNA DĄBROWSKA
FOT. MAREK KOTOWSKI
Czy jest tylko chwytem marketingowym i prze-
jawem braku odpowiedzialności, czy już przy-
kładem przywracania Afganistanu do społecz-
ności międzynarodowej?
„Podczas spotkania ministrów państw NATO
w Krakowie mówiono o potrzebie uczynienia
z Afganistanu normalnego kraju. Może powrót
turystyki byłby jakąś alternatywą dla uprawy
GRUPA opium?”, zastanawia się Śliwka. Jego zdaniem,
TURYSTYCZNA oferta wyjazdu do Afganistanu jest balonem
nawet
w chustach
próbnym, badaniem determinacji śmiałków. Na
i czapeczkach razie zgłosiło się ośmiu Polaków. Roczniki:
może być takim 1962, 1963, 1955, przedsiębiorca urodzony
samym celem w 1969 roku, student z 1986 roku oraz dzienni-
ataku jak
patrol wojsk
karz z rocznika 1952. Tylko mężczyźni. Niektó-
amerykańskich. rzy wyjeżdżali już z Logosem.
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 55
 A F G A N I S T A N
Szukanie guza
Przewidziana na dwa tygodnie po-
dróż do Afganistanu ma być „wyprawą
studyjną tylko dla poszukiwaczy guza
i przygody”. Odbędzie się w maju.
Kolejne wyjazdy planowane są na
czerwiec i wrzesień. Program ekspe-
dycji przygotował znawca Afganista-
nu i tłumacz języka dari/farsi Tomasz
Kamiński. Jako pilot wyprawy zamie-
rza prowadzić eksplorację północnej
części kraju. Po wylądowaniu w Kabu-
lu podróżnicy udadzą się do Paghman
– letniej rezydencji emirów. Przez góry
Hindukuszu pojadą do Pandższiru oraz
Bamjanu, znanego z posągów Buddy,
które zostały zniszczone w 2001 roku
przez talibów. Kolejne dni przyniosą
zwiedzanie Band-e Amir i rezerwatu
siedmiu jezior, Mazar-e Szarif oraz naj-
starszego miasta świata Balkh. Następ-
nie w planach wyprawy przewidziano
56 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
zwiedzanie Sari Pul, Heratu i powrót do
Kabulu. Ostatnim akcentem może być
podróż do Dżalalabadu i podejście do
jaskiń Tora Bora.
Kilkunastoosobowa grupa w ubra-
niach afgańskich będzie poruszać się
dwoma samochodami z eskortą ,,tam,
gdzie jest wymagana” i mieszkać w ho-
telach, jurtach lub domostwach afgań-
skich. „Jedziemy na zaproszenie ludzi,
którzy na nas czekają. Nie jestem ryzy-
kantem”, zapewnia Tomasz Kamiński.
„Zamierzamy dotrzeć tam, gdzie miesz-
kają Tadżycy i Uzbecy, gdzie nie ma
bandytów”.
Przekonuje, że warto porzucić stereo-
typy o Afganistanie podsycane przeka-
zem medialnym grającym na emocjach.
„Na północ pojedziemy odbudowaną
drogą. W samym Kabulu wybudowano
w ostatnich latach 300 wieżowców i 11
mostów. Powstało 1500 kilometrów nowych
dróg”, akcentuje, zachęcając do lektury swojej
książki ,,Afganistan. Parła nist”, w której stara
się zweryfikować europejskie wyobrażenia o tym
azjatyckim kraju. „Parła nist” jest najczęściej sły-
KTO POWINIEN
szanym afgańskim zwrotem. Oznacza ,,nie ma
interweniować, sprawy” lub ,,nieważne”. „Pokażę wam Afgani-
gdy turyści stan, który poznałem i pokochałem”, zachęca
wpadną Kamiński. „Byłem tam ponad 20 razy. Afgań-
w tarapaty:
biuro podróży,
czycy są w stanie oddać życie za zaproszonych
towarzystwo gości. Takie jest zwyczajowe prawo”.
ubezpieczeniowe
czy rząd i jego IM GORZEJ, TYM LEPIEJ
agendy?
Według niektórych ocen, talibowie są aktywni
na 72 procentach powierzchni Afganistanu. Po-
trafią dokonywać spektakularnych ataków na
szlaki zaopatrzeniowe i konwoje z dostawami dla
sił NATO. Zdaniem wielu komentatorów, wła-
dza prezydenta Hamida Karzaja i jego mini-
strów sięga przedmieść stolicy. Swobodne prze-
mieszczanie się cudzoziemców po kraju może
 H O R Y Z O N T Y

W AFGANISTANIE wiele C O M M E N T A R I U M
miejsc jest zaminowanych.
Znajdują się one dość
często w otoczeniu
atrakcji turystycznych.
Ryzykowna sprawa
MAREK KOTOWSKI
Wyprawiając się do Afganistanu, można
nabawić się przykrej choroby, zostać rannym
w wypadku lub porwanym i zabitym.

A
fganistan to piękny kraj, wart
odwiedzenia. Turysta będzie
tam jednak narażony na mnó-
stwo niebezpieczeństw, związanych za-
równo z działalnością grup terrorystycz-
nych czy kryminalnych, jaki i odmien-
nym klimatem, jedzeniem, kulturą oraz
fatalnymi warunkami sanitarnohigie-
nicznymi. Wyprawiając się do Afganista-
nu, można nabawić się przykrej choro-
by, zostać rannym w wypadku (niska ja-
kości dróg) lub porwanym i zabitym
przez talibów. No i terminy – maj, czer-
wiec oraz wrzesień to miesiące najcięż-
szych walk w Afganistanie; wtedy za-
wsze odnotowuje się wzmożoną działal-
ność grup antyrządowych.
Ktoś, kto zdecyduje się na wycieczkę
według proponowanego programu, mu-
si być bardzo odważny, lubić wyzwania
albo – delikatnie mówiąc – być lekko-
myślny. Rozpatrzmy zwiedzanie Hera-
tu. Aby dotrzeć do tego miasta, trzeba
przejechać przez prowincje Faryab
i Badghis, gdzie sytuacja jest w miarę
stabilna, ale zawsze można znaleźć
się w nieodpowiednim miejscu o złym
czasie. W najlepszym wypadku rząd
FOT. US DOD
skich wojsk z Afganistanu. W najgor-
szym – wykup ciał.
Świetny pomysł to wypad do Bamjan
– jednego z najpiękniejszych miejsc
w Afganistanie. Jest to najbardziej bez-
pieczna prowincja w kraju, ale sama
podróż jest ryzykowna. Jeśli szlak wie-
dzie przez przełęcz Salang, to zakła-
dam, że wjazd nastąpi od północy, bo to
szlak lepszy od południowego, gdzie te-
reny są opanowane przez elementy an-
tyrządowe i przejazd można porównać
do wyprawy poszukiwaczy złota przez
tereny Indian na Dzikim Zachodzie
w XIX wieku.
Z kolei pomysł zwiedzania Dżalalabadu
i zobaczenia jaskiń Tora Bora jest raczej
iluzoryczny. Region jest jednym z najnie-
bezpieczniejszych w Afganistanie. Nie
radziłbym nikomu, bez zachowania od-
powiednich środków bezpieczeństwa,
tam się zapuszczać. Biuro podróży ofe-
rujące takie atrakcje bierze na siebie
sporą odpowiedzialność. Może skoń-
czyć się na obietnicach, a w rzeczywi-
stości podróż ograniczy się do Kabulu
i terenów przyległych. 

PODPUŁKOWNIK MAREK KOTOWSKI

Polski będzie musiał negocjować z po- z Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych
rywaczami okup albo wycofanie pol- spędził w Afganistanie dwa lata.

być zatem trudne. „To nie jest dobry czas na po-
dróże turystyczne do Afganistanu”, ostrzega
podpułkownik Wojciech Wiśniewski z Wielo-
narodowego Korpusu Północ-Wschód w Szcze-
cinie, który spędził na afgańskiej misji pół roku.
Podobnie ocenia pomysł major Wojciech
Kaliszczak z Dowództwa Wojsk Lądowych
w Warszawie, prywatnie zachwycony Afganista-
nem. Jego zdaniem, zderzenie kultur i cywiliza-
cji oraz krajobrazy stanowią raj dla oczu. Ale nie
poleca wyjazdu w najbliższym czasie. „Nama-
wiam do odwiedzenia Doliny Rospudy przed
rozpoczęciem budowy obwodnicy Augustowa”,
przekonuje major, rzecznik I zmiany polskiego
kontyngentu w Afganistanie w 2007 roku.
Marek Śliwka, od 30 lat wożący turystów po
świecie, zwraca uwagę, że ekspedycje Logos
Travel przeznaczone są dla wytrawnych podróż-
ników: „Prowadzimy marketing negatywny. Na
wyrost piszemy o komarach, wężach i innych za-
grożeniach. W przeciwieństwie do turkusów
i zieleni oferowanych przez inne biura podróży,
nasz szarobury katalog ma inspirować treścią”.
Major Jacek Popławski z 2 Korpusu Zme-
chanizowanego w Krakowie w 2008 roku spę-
dził w Afganistanie sześć miesięcy. „Wiosna jest
okresem nasilenia walk. Można przypadkowo
znaleźć się w niewłaściwym miejscu i o nieod-
powiedniej porze. Zbliżające się wybory prezy-
denckie nie ułatwiają sprawy”, przestrzega ma-
jor. „Jeśli w Ghazni strzelają, to półtora tysiąca
kilometrów dalej, na północy kraju, strzałów nie
słychać”, ripostuje przewodnik Kamiński. Oce-
nia, że spośród 32 prowincji tylko w ośmiu połu-
dniowych jest niebezpiecznie.
MIKROBÓW NIE WIDZIANO
Zdaniem podpułkownika doktora Ryszarda
Tomczaka, uczestnika misji w Afganistanie, Li-
banie, Etiopii i Erytrei, ta wyprawa nie kwalifi-
kuje się do typowych. Za skorzystaniem z oferty
przemawia olbrzymi, niewykorzystany potencjał
turystyczny Afganistanu oraz to, że turystyka
może stać się dla mieszkańców tego kraju alter-
natywą dla uprawy opium. Pojawia się jednak
pytanie: czy w każdym zakątku świata mogą po-
jawiać się turyści?
W ostatnich latach rozwija się turystyka wo-
jenna. Żądni wrażeń bogacze chcą odwiedzać
znane z mediów miejsca, w których prowadzono
działania zbrojne. Przykłady to Wietnam, Bo-
śnia, Bejrut. Ale wyjazd do Afganistanu nie jest
turystyką historyczno-wojenną, ale podróżą do
miejsc, w których toczy się wojna. W zgodnej
opinii większości rządów jest to niebezpieczny
region. Obecność talibów i Al-Kaidy jest tam
gwarantowana, podobnie jak ,,polowania” na lu-
dzi z Zachodu. Grupa turystów nie jest w stanie
poruszać się bez ochrony, ponieważ przyciąga
uwagę talibskich radykałów oraz ich współpra-
cowników.
Ponadto w Afganistanie wiele miejsc jest za-
minowanych. Znajdują się one dość często

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 57

 A F G A N I S T A N
Według specjalisty Służby Kontrwywiadu
Wojskowego (SKW) zajmującego się problema-
tyką Afganistanu, zagrożenie jest realne i rośnie
z nastaniem wiosny. Działania wojsk koalicyj-
nych powodują migracje rebeliantów. Dlatego
ryzyko zamachów lub porwań istnieje na terenie
całego kraju. „Ataki mają charakter antykoali-
cyjny, bandycki lub zupełnie nieprzewidywalny
– przestrzega przedstawiciel SKW. Przyznaje, że
każda wizyta VIP-ów oraz turystów stanowi
w Afganistanie wyzwanie dla służb dyploma-
tycznych i wywiadowczych.
„Przed przeznaczeniem nie da się uciec. Moż-
na przecież zginąć przed własnym domem pod
kołami rozpędzonego samochodu. A doświad-
czenia nie da się kupić. Jeżeli nasza wyprawa
spowoduje niezręczność, odpuścimy”, deklaruje

FOT. MAREK KOTOWSKI

Śliwka.

PARŁA NIST!?
Logos Travel proponuje ambitną turystykę.
Klientami biura są ludzie ciekawi świata i wyjąt-

Turystyka z dreszczem emocji

kowo sprawni. Rzesze zwykłych turystów korzy-
stają z usług innych biur podróży, a niszowymi
przedsięwzięciami, takimi jak wyprawa na Mo-
Marek Śliwka zapewnia, że wszystkie podróże na etapie przygotowań unt Everest czy nurkowania, zajmują się kluby
konsultuje ze specjalistami z różnych dziedzin. wysokogórskie bądź nurkowe. „Himalaiści i żoł-

J apończycy oraz obywatele

krajów zachodnich od daw-
na podróżują do Afganistanu.
turystów, gdy sytuacja poli-
tyczna była niestabilna”,
przekonuje Marek Śliwka.
informacji o zagrożeniach.
Zapewnia, że wszystkie po-
dróże na etapie przygotowań
nierze wojsk specjalnych z nami nie jeżdżą. Pa-
trzą na naszą ofertę z pobłażaniem”, komentuje
Śliwka. Utrzymuje, że Afganistan jest już eks-
Turystów z Polski tam jeszcze Wysyłał już klientów do Ko- konsultuje ze specjalistami plorowany przez turystów i badaczy. Przywołuje
nie było. „Jeśli ktoś próbuje lumbii, Indii, Mali, Jemenu, z różnych dziedzin oraz znaw- przykład wyprawy 42 polskich naukowców, któ-
przykleić nam etykietkę sza- Gabonu, Nepalu czy Sudanu. cami problemów regionu. Po- rzy na początku tego roku pojechali do Afgani-
leńców, to jest w błędzie. Przed wyjazdem do krajów nadto sam się stara rozpo- stanu i szczęśliwie stamtąd wrócili. Zrobili to
Oceniam stopień ryzyka. podwyższonego ryzyka uru- znać szlaki. Zwiedził ponad bez rozgłosu. „Nie mogę trzymać mojego bizne-
W 2008 roku odwołałem wy- chamiał giełdę globtroterską 150 krajów świata, od Nikara- su pod ladą. Owszem, ryzykuję. Pracuję dla tych,
jazd do Kenii, chociaż inne w celu wymiany z innymi gui po Koreańską Republikę którzy nie mogą być misjonarzami lub żołnierza-
renomowane biura wysłały obieżyświatami aktualnych Ludowo-Demokratyczną.  mi”, twierdzi Marek Śliwka.
Wyprawa do Afganistanu rodzi także pytania
w otoczeniu atrakcji turystycznych. Tubylcy i wszyscy – żołnierze, pracownicy różnych agen- o odpowiedzialność za skutki nieszczęśliwych
przewodnicy mają problem z lokalizacją pól mi- cji, organizacji humanitarnych czy wywiadowcy zdarzeń. Kto powinien interweniować, gdy tury-
nowych, które zmieniają położenie na skutek – wyglądają dla nich podobnie. Grupa turystycz- ści wpadną w tarapaty: biuro podróży, towarzy-
osunięć oraz trzęsień ziemi, warunków atmosfe- na, nawet w chustach i czapeczkach, może być stwo ubezpieczeniowe czy rząd i jego agendy?
rycznych, po zimie lub porze deszczowej. takim samym celem ataku jak patrol wojsk ame- Jaki jest plan ratunkowy? Odpowiedzi trzeba po-
Istotne są też uwarunkowania sanitarne i me- rykańskich. Tubylcy są ciekawi odmienności. znać przed podróżą. Jeśli wydarzy się coś złego,
dyczne. Wyjazd do Afganistanu wymaga do- Będą badać, zbliżać się, nawiązywać kontakt. nikomu nie przejdzie przez gardło: parła nist.
datkowych szczepień. „Konieczna jest profilak- Nieprzygotowany turysta może mieć kłopot Towarzystwa ubezpieczeniowe umożliwiają
tyka antymalaryczna. Nie można lekceważyć z oceną intencji i zachowań. A jeśli grupa będzie już wykup polisy obejmującej skutki następstw
żółtej febry”, ostrzega kapitan Paweł Sikorski, poruszać się samochodami, musi liczyć się z nie- wyjazdu do Afganistanu w celach turystycznych.
lekarz specjalizujący się w chorobach zakaź- spodziankami w ruchu drogowym. Brak koordy- Poszerzają ofertę o ryzyko działań wojennych,
nych i tropikalnych. W Afganistanie spędził 14 nacji lub złe rozpoznanie może skutkować incy- akty terrorystyczne oraz stan wyjątkowy. Koszt
miesięcy w latach 2003–2004. Brak infrastruk- dentami. Samochody armii afgańskiej i amery- ubezpieczenia od kosztów leczenia i następstw
tury turystycznej powoduje, że ludzie ryzykują kańskiej bywają nieoznakowane. Armia, policja nieszczęśliwych wypadków na sumę 30 tysięcy
zatrucie pokarmowe. Katering powinien być czy siły ISAF mogą rozwiewać wątpliwości, euro wymaga uiszczenia opłaty około 400 zło-
sprawdzony. Tomasz Kamiński w poradach otwierając ogień… tych za dwa tygodnie.
dla turystów zamieszczonych w swojej książce Podróż studyjną z określonym celem badaw- Na stronie internetowej Ministerstwa Spraw
pisze, że… w Afganistanie nie ma mikrobów, czym powinno zorganizować się pod osłoną wy- Zagranicznych widnieje komunikat zdecydowa-
żaden Afgańczyk nawet nie wie, jak one wy- wiadowczą. Wskazane jest wcześniejsze zinte- nie odradzający podróże do Pakistanu i Afgani-
glądają. growanie wyjeżdżających i przekazanie im wie- stanu. Piotr Paszkowski, rzecznik prasowy re-
dzy umożliwiającej zrozumienie uwarunkowań sortu, zwraca uwagę, że pobyt w obu tych kra-
POD BACZNĄ OBSERWACJĄ kraju docelowego oraz nauczenie sposobów re- jach wiąże się obecnie z narażeniem życia, a od-
Ważne jest, jak miejscowa ludność postrzega agowania w różnych sytuacjach. Podróżnicy nie powiedzialność za podjęcie decyzji o wyjeździe
siły ISAF. Afgańczycy widzą przybyszów z ob- mogą spotkać się po raz pierwszy na lotnisku oraz własne bezpieczeństwo ponoszą całkowicie
cego świata w mundurach i bez mundurów, lecz przed wylotem! podróżnicy. 

58 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009


Ocalić duszę wojownika
Z BEATĄ PAWLIKOWSKĄ
o współczesnych wojownikach rozmawia
MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER
POLSKA ZBROJNA: Zjechała Pa-
ni pół świata, ze szczególnym senty-
mentem wracając zawsze do pełnej
magii dżungli. Zapewne nie brako-
wało niebezpiecznych sytuacji. Tra-
fiła Pani kiedyś na wojnę?
BEATA PAWLIKOWSKA: Zazwy-
czaj raz w roku jestem w Kolumbii.
A tam prawie od 50 lat trwa wojna
domowa, partyzanci porywają ludzi.
Zwykle ukrywają się w dżungli, ale
czasem wychodzą i atakują. Gdy
jednak przypominają o sobie w tak
spektakularnym ataku jak zastrzele-
nie w kościele arcybiskupa czy po-
rwanie kandydatki na prezydenta,
natychmiast pojawia się wojsko. Na
każdej ulicy w Bogocie stoją żołnie-
rze z karabinami. Wtedy od razu
widać, że to kraj, w którym toczy się
wojna.
H O R Y Z O N T Y
POLSKA ZBROJNA: Partyzanci
w dżungli, wojsko na ulicach, a tu-
ryści? Czują się bezpiecznie?
BEATA PAWLIKOWSKA: Myślę,
że to nie są miejsca dla zwykłych tu-
rystów. Dla podróżników – tak. Pod-
czas jednej z wypraw do Kolumbii
postanowiłam wybrać się do prowin-
cji Zona Cafetera, gdzie uprawia się
kawę. Wsiadłam do lokalnego auto-
busu. Co pół godziny zatrzymywał
nas patrol wojskowy. Nie byliśmy
jednak pewni, czy są to naprawdę
żołnierze. W Kolumbii partyzanci
napadają czasem na wojsko, prze-
bierają się w mundury, zatrzymują
autobusy i okradają pasażerów. Jeśli
ktoś stawia opór, ginie. Kiedy więc
mój autobus był zatrzymywany, nie
wiedziałam, czy to prawdziwi żoł-
nierze, którzy czuwają nad porząd-
FOT. ARCH. BEATA PAWLIKOWSKA
kiem, czy też partyzanci, którzy dybią na na-
sze portfele.
POLSKA ZBROJNA: A w dżungli?
BEATA PAWLIKOWSKA: Są takie miejsca
w Amazonii, gdzie nikt się nie zapuszcza, bo
wiadomo, że stacjonują tam oddziały party-
SĄ TAKIE zantów. Niebezpiecznie jest w rejonie rzeki
MIEJSCA
W AMAZONII,
Putumayo i w południowo-zachodniej Kolum-
gdzie nikt się bii, gdzie znajdują się słynne stanowiska ar-
nie zapuszcza, cheologiczne zwane Tierradentro.
bo wiadomo,
że stacjonują
tam oddziały
POLSKA ZBROJNA: Przed przybyciem
partyzantów. na amerykański kontynent białego człowie-
ka w kulturę Indian była wpisana wojna.
Różne mogły być jej powody – rewanż, ma-
nifestacja siły, zdobycie niewolników. Wal-
czyły plemiona, ale nie była to krwawa woj-
na w stylu europejskim. W walce równie
ważna jak zwycięstwo była honorowa
śmierć. Jak jest dziś?
BEATA PAWLIKOWSKA: W południowo-
-wschodniej Wenezueli i północnej Brazylii
żyje słynące z wojowniczości plemię Yano-
mani. Legenda głosi, że jego wojownicy po-
wstali z kropli krwi księżyca, które spadały
na ziemię. Znani byli z tego, że niemal nie-
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 59
 L U D Z I E
gu, między dżunglą a rzeką. Gdyby kogoś
mieli porwać, to mnie.

POLSKA ZBROJNA: Najpierw porywają,

a potem zabijają?
BEATA PAWLIKOWSKA: Znane są histo-
rie porwania białych kobiet. Niewiasta o jasnej
karnacji i niebieskich oczach jest dla Indian
atrakcyjnym towarem.

POLSKA ZBROJNA: Kiedyś takim towa-

rem stała się Pani...
BEATA PAWLIKOWSKA: Zostałam po-
rwana, a mówiąc ściślej – uprowadzona na żo-
nę. Okazało się jednak, że mam pewne wady

FOT. ARCH. BEATA PAWLIKOWSKA

ustannie toczyli wojny. Brakowało im kobiet,
więc porywali je z sąsiedniego plemienia. Ta-
kiej zniewagi nie można zostawić bez odpowie-
dzi, więc poszkodowana wioska organizowała
krwawy rewanż. I tak toczyła się nieustanna
wojna. Indianie wolą mieć synów, więc czasem,
gdy rodzi się dziewczynka,
matka zabija noworodka. Po-
tem kobiet po prostu brakuje. Biała kobieta
dyskwalifikujące mnie jako kandydatkę.
Wódz jednego z plemion amazońskich szukał
kobiety o niebieskich oczach. Indianie z jego
wioski wiedzieli, że jeśli spotkają taką dziew-
czynę, muszą ją do niego przyprowadzić.
Przywieźli mnie do tej wioski. Dostałam cha-
tę na skraju. W nocy rozpętała się straszna
burza. Obudziło mi łomotanie deszczu o sza-
POLSKA ZBROJNA: W dżungli nie ma łas. Nagle zobaczyłam świecące w ciemności
drogowskazów, łatwo więc wejść na teren oczy – nie wiedziałam, czy to człowiek, czy
obcego, wrogiego plemienia. Co wtedy? zwierzę. Nie miałam żadnej broni, nie wie-
BEATA PAWLIKOWSKA: Są znaki zrozu- działam, co robić. Zaczęłam na cały głos
miałe dla wszystkich, nawet dla mnie. Wiele śpiewać piosenkę Franka Sinatry „Strangers
razy wydawało mi się, że idziemy przez dżun- in the Night”. To „coś” znikło. Rano przy-
glę, gdzie nie ma żywej du- biegł przewodnik i kazał mi się natychmiast
szy. I nagle widzieliśmy dwie
włócznie wbite w ziemię
pakować, bo wódz się nie zgadza, żebyśmy
zostali w wiosce. Potem mi powiedział, że

POLSKA ZBROJNA:
o jasnej karnacji
W Europie walczące strony i niebieskich
powinny przestrzegać na
przykład konwencji genew- oczach jest
skich, przyznających pew-
ne prawa jeńcom wojen-
dla Indian
nym. Indianie nie mają atrakcyjnym
konwencji.
BEATA PAWLIKOWSKA: towarem
Obowiązują pewne zasady,
ale – podobnie jak w Europie – nie zawsze się
ich przestrzega. Nie ma spisanych kodeksów,
bo Indianie nie znają pisma. Ważne jest na
przykład to, żeby zabitego wojownika pocho-
wać i oddać mu cześć, bo wtedy jego dusza
trafi do raju. Czasem wioski przekazują sobie
zabitych w walce, aby ocalić ich dusze.
POLSKA ZBROJNA: Jak są traktowani
jeńcy?
BEATA PAWLIKOWSKA: Indianie nie biorą
jeńców. Chyba że chodzi o kobiety, ale są one
wtedy zdobyczą wojenną. Mówimy o współcze-
snych Indianach, bo na przykład u Azteków by-
ło inaczej. Organizowali wojny głównie po to,
żeby brać jeńców i składać ich w ofierze.
POLSKA ZBROJNA: Co bywa dziś skła-
dane w ofierze, aby przebłagać bogów?
BEATA PAWLIKOWSKA: Nie ma ofiar,
szaman odprawia modły.
i skrzyżowane ze sobą. To było
ostrzeżenie – „zakaz wstępu”.
Czasem można próbować ne-
gocjować i obok włóczni zo-
stawić jakiś prezent. Jeśli za-
biorą go wartownicy, mogą
zostawić odpowiedź – „otwar-
te” włócznie. Gdy pozostaną
skrzyżowane, wejście na ten
teren grozi śmiercią.
POLSKA ZBROJNA: Jak najczęściej zabi-
jają Indianie?
BEATA PAWLIKOWSKA: Z łuku albo
z dmuchawek. Strzały są najczęściej zatrute
paraliżującą mięśnie trucizną, więc ofiara
się dusi. Gdy na terytorium brazylijskiego
plemienia Flecheiros przypłynie łódź z bia-
łymi ludźmi, zasypują ją lawiną strzałów.
Nie ma szans, żeby ktoś uszedł z życiem.
Podczas jednej z podróży po Brazylii wraca-
liśmy z wyprawy przez terytorium Indian
Corubo. To wojownicze plemię, które nie
życzy sobie kontaktu z białym człowiekiem.
Jeśli ktoś znajdzie się na ich terytorium,
strzelają bez uprzedzenia. My płynęliśmy
łodzią i nagle ktoś powiedział, że koniecz-
nie musi skorzystać z toalety. Zatrzymali-
śmy więc łódź i zeszliśmy na ląd, ale prze-
wodnik ostrzegł, że musimy zostać na brzegu
i pod żadnym pozorem nie wchodzić do
dżungli. Stanęłam więc w pierwszym szere-
wódz uznał, iż jestem zbyt hałaśliwa, aby zo-
stać jego żoną.
POLSKA ZBROJNA: Twierdzi Pani, że
ludzie dzielą się na wojowników i leniwców.
Kim jest współczesny wojownik?
BETA PAWLIKOWSKA: To osoba samo-
dzielna i odpowiedzialna. Sama układa sobie
życie. Stara się pracować nad własnym cha-
rakterem, żeby być bardziej konstruktywną.
POLSKA ZBROJNA: Czyli walczy o siebie?
BEATA PAWLIKOWSKA: Na ogół walka
kojarzy się z zabijaniem, żeby kogoś lub coś
ocalić. A tu nie trzeba nikogo krzywdzić.
Chodzi o to, aby móc kierować własnym ży-
ciem. 
WIZYTÓWKA
BEATA
PAWLIKOWSKA
Przez kilka miesięcy w ro-
ku podróżuje po świecie, głównie po Ame-
ryce Południowej, gdzie dokumentuje życie
Indian amazońskich. Jest autorką kilkuna-
stu książek, między innymi „Blondynka
w dżungli” i „Blondynka wśród łowców tę-
czy”. W lipcu wybiera się do Peru – impe-
rium Inków, a w listopadzie przewodniczy
wyprawie do dżungli amazońskiej.

60 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009


Przez noc droga do świtania
Przez wątpienie do poznania
Przez błądzenie do mądrości
Przez śmierć do nieśmiertelności
Mjr. Kazimierzowi CZAPRACKIEMU
wyrazy głębokiego żalu
z powodu śmierci
MATKI
składają
koleżanki i koledzy
z Zarządu Planowania Logistycznego
– G4 Dowództwa Wojsk Lądowych.
Z głębokim żalem przyjęliśmy
wiadomość o śmierci naszego kolegi
st. plut. Grzegorza PRZYBYLAKA
Wyrazy najgłębszego współczucia
RODZINIE i NAJBLIŻSZYM
w tej tragicznej chwili
składają
dowództwo, kadra i pracownicy wojska
2 Bazy Materiałowo-Technicznej Kutno.
Panu mjr. Zbigniewowi
BOGDANOWICZOWI
wyrazy głębokiego współczucia i żalu
z powodu śmierci
OJCA
składają dowódca, kadra
i pracownicy wojska 22 Bazy Lotniczej.
Wyrazy głębokiego żalu
i serdecznego współczucia
Panu Majorowi Piotrowi
SZTROMOWI
oraz Jego NAJBLIŻSZYM
z powodu śmierci
OJCA
składają komendant, żołnierze oraz
pracownicy Oddziału Żandarmerii
Wojskowej w Poznaniu.
H O R Y Z O N T Y
Panu ppłk. Dariuszowi MACIĄGOWI
oraz Jego RODZINIE
najserdeczniejsze wyrazy szczerego
współczucia z powodu śmierci
OJCA
składają
koleżanki i koledzy ze Stołecznego
Zarządu Infrastruktury
Wojskowego Zakładu Remontowo-
-Budowlanego Nowy Dwór Mazowiecki.
Wyrazy szczerego współczucia
i głębokiego żalu
Kapelanowi Garnizonu Chełmno
Księdzu Podpułkownikowi
Jarosławowi ANTOSZEWSKIEMU
z powodu śmierci
TATY
składają
dowództwo, kadra zawodowa, żołnierze
i pracownicy wojska 3 Włocławskiego
Pułku Drogowo-Mostowego
im. gen. Karola Sierakowskiego
oraz rodziny wojskowe i Rada Parafialna
przy Kościele Garnizonowym
pw. Matki Boskiej Częstochowskiej
w Chełmnie.
Panu płk. Grzegorzowi KOSTRZEWIE
wyrazy głębokiego współczucia
i szczerego żalu z powodu śmierci
OJCA
składa
szef Zarządu Analiz Wywiadowczych
i Rozpoznawczych – P2 SGWP.
Wyrazy najgłębszego współczucia dla
Pana płk. Grzegorza KOSTRZEWY
z powodu śmierci
OJCA
składają kadra oraz pracownicy
Zarządu Analiz Wywiadowczych
i Rozpoznawczych – P2 SGWP.
Panu płk. dypl. Krzysztofowi
KSENIOWI
szczere wyrazy żalu i współczucia
z powodu śmierci
MAMY
składają
kadra i pracownicy wojska
Jednostki Wojskowej nr 2063.
Panu gen. broni Mieczysławowi
STACHOWIAKOWI
wyrazy szczerego współczucia i żalu
z powodu śmierci
BRATA
składają
szef, kadra zawodowa i pracownicy wojska
Zarządu Organizacji i Uzupełnień – P1
Sztabu Generalnego WP.
Wyrażamy głęboki żal i składamy wyrazy
szczerego współczucia
Panu Sierżantowi Pawłowi
MROZOWICZOWI
z powodu śmierci
MAMY
dowództwo, kadra zawodowa
3 Włocławskiego Pułku
Drogowo-Mostowego
im. gen. Karola Sierakowskiego
Dowódcy 6 Samodzielnego Oddziału
Geograficznego
Panu płk. Grzegorzowi KOSTRZEWIE
oraz Jego Rodzinie i Najbliższym
wyrazy głębokiego żalu i szczerego
współczucia
z powodu śmierci
OJCA
składają
żołnierze i pracownicy
6 Samodzielnego Oddziału
Geograficznego w Toruniu.
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 61

F E L I E T O N
ZDZISŁAW NAJDER
Rzymska legio to najsłynniejsza w historii i najdłużej trwająca,
choć z wieloma zmianami, wojskowa jednostka taktyczna.
Poczucie wspólnoty
L
egio uważa się za odpowiednik dzi-
siejszej dywizji, ale była to formacja
zdolna do całkowicie samodzielnych
operacji. Legie były doskonale wy-
szkolone nie tylko w walce, ale tak-
żżee w zakładaniu obozów warownych, trwałych
i tymczasowych. Większość była rozmieszczo-
na na kresach imperium.
Numerowane i mające swoje nazwy (jak Itali-
ca, Gallica, Augusta, Hiszpana) legie słynęły ze
sprawności bojowej i karności. Sprawność wy-
rabiano ćwiczeniami, karność utrzymywano za
pomocą zarówno kar, jak i systemu nagród (po-
dobnych do dzisiejszych odznaczeń i orderów).
Tak jak dzisiaj, oddawano cześć godłom niesio-
nym na czele formacji. Ciągła tradycja, trwająca
ponad pół tysiąca lat, wytworzyła to, co nazwa-
no później francuskim terminem esprit de corps:
poczucie wspólnoty, zespołowej solidarności,
wiążącej nie tylko w boju, lecz także codzien-
nym życiu. To utrwaliło w wielu językach dum-
ną nazwę „legion”.
Piętnaście lat temu, podczas objazdowego se-
minarium francuskiej Akademii Obrony Naro-
dowej, odwiedziłem w langwedockim Carcas-
sonne trzeci pułk spadochroniarzy piechoty
morskiej. To doborowa jednostka utworzona
w 1948 roku. Sprawdzian przeszła najpierw
w wojnach kolonialnych (Wietnam i Algier),
a potem w licznych misjach afrykańskich, za-
równo francuskich, jak oenzetowskich. Zwykle
polegają one na peace enforcing, to jest zbroj-
nym przywracaniu pokoju.
Straty trzeciego pułku wyniosły dotychczas
476 zabitych. Jego dewizą są słowa être et durer
(być i wytrwać). Kapelanem żołnierzy był ksiądz
WIZYTÓWKA
Profesor ZDZISŁAW NAJDER
W 1976 roku założył podziemne Polskie
Porozumienie Niepodległościowe. W latach
1982–1987 był dyrektorem Rozgłośni
Polskiej Radia Wolna Europa. Skazany
w 1983 roku zaocznie na śmierć przez
Sąd Wojskowy w Warszawie. W 1991 roku
założył Klub Atlantycki, postulujący wejście Pol-
ski do NATO, i został jego pierwszym prezesem.
62 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
Rycerskie sprawy
(11)
Ryszard Kalka, mediewista z KUL-u,
ogromnie wśród nich popularny, także
dlatego, że razem z nimi skakał na spa-
dochronie – choć nie musiał. Korpus
oficerski był zawodowy; podoficerowie
i szeregowi z poboru, ale do pułku wcie-
lano ich na ochotnika.
W rozmowach podczas zbiorowych
(znakomitych!) posiłków przekonałem
się (nie po raz pierwszy), że zdecydo-
wana większość oficerów otwarcie
opowiada się za powrotem Francji do
struktur wojskowych sojuszu północ-
noatlantyckiego i „gani” polityków za
ociąganie się z taką decyzją. Ale z naj-
większą ciekawością wysłuchiwałem
opowieści księdza Kalki o życiu żoł-
nierskiej wspólnoty.
Żonaci oficerowie, podoficerowie
i szeregowi mieszkają z rodzinami
w pobliżu koszar. Życie towarzyskie jest
bardzo rozwinięte. Kiedy jakiś oddział
jest na misji, rodziny tych, którzy zosta-
li na miejscu, organizują spotkania z bli-
skimi nieobecnych żołnierzy. Taka zbio-
rowa akcja opiekuńcza nasila się, kiedy
ktoś zostanie ranny lub zginie. Zresztą
spadochroniarze ocierają się o śmierć
nie tylko w akcjach bojowych, ale także
podczas rutynowego szkolenia. To ich
zbliża do siebie. Świadomość, że się
jest członkiem wspólnoty, daje wszyst-
kim poczucie sensu tej służby.
Legie dowodzone przez Juliusza
Cezara obozowały pod Carcas-
sonne – wówczas Carcasum –
ponad dwa tysiące lat temu.
I przy wszystkich różnicach mię-
dzy rzymskimi legionistami
a francuskimi żołnierzami łączy
ich w jedną historyczną rodzinę to,
że narażanie życia należy do świa-
domie podejmowanych obo-
wiązków. 
Świadomość,
że się jest członkiem
wspólnoty, daje
wszystkim poczucie
sensu ich służby

ANNA DĄBROWSKA
Polowanie na manierkę
To przede wszystkim fajna zabawa, a przy tym można w niekonwencjonalny
sposób nauczyć się wiele o polskim wojsku.
Z
aczęli od wyjazdów jako
widzowie na rekonstrukcje.
„Potem, szukając informa-
cji o kolejnych imprezach,
nawiązaliśmy współpracę z Fundacją
Park Militarny Twierdzy Modlin i zo-
staliśmy zaproszeni na spotkanie re-
konstruktorów”, opowiada Magda,
prezeska warszawskiej Grupy Rekon-
strukcji Historycznej 1914–1945. Tam
padła propozycja, aby przyłączyli się
do już istniejącej grupy, która odtwa-
rzała 1 Armię Wojska Polskiego gene-
rała Zygmunta Berlinga. Już tydzień
później jako rekonstruktorzy uczestni-
czyli w swoim pierwszym pokazie ba-
talistycznym – majowym „Szturmie na
Berlin” w Twierdzy Modlin. „Przez
ten czas zdążyliśmy skompletować
mundury – część uszyliśmy, a resztę
kupiliśmy bądź pożyczyliśmy”, dodaje
Łukasz. W maju w Modlinie dołączył
do nich Antek.
„Kiedy przystępowaliśmy do re-
konstruktorów, nie interesowaliśmy
H O R Y Z O N T Y
się konkretnym okresem naszych woj-
skowych dziejów. Zależało nam tylko,
aby nie trafić do grupy odtwarzającej
formacje niemieckie”, tłumaczy
Łukasz, na co dzień właściciel firmy
transportowej. A 1 Armia WP ma dla
początkujących jedną zaletę – komple-
towanie munduru i wyposażenia nie jest
drogie. Można je ściągać z Ukrainy, po-
nieważ polskie mundury z tamtego
okresu różniły się od rosyjskich tylko
orzełkiem i bluzą, albo szukać wśród
pozostałości wyposażenia z okresu
ludowego Wojska Polskiego.
Jeszcze nie skompletowali ekwi-
punku 1 Armii, kiedy przed 11 listo-
pada grupa wpadła na pomysł, aby do
żołnierzy z II wojny dołączyć legioni-
stów Józefa Piłsudskiego. „Spodobał
nam się ten pomysł, tym bardziej że
bardzo mało grup w Polsce zajmuje
się odtwarzaniem Legionów”, mówi
Antek, programista i student infor-
matyki. Dlatego kiedy pod koniec ro-
ku postanowili odłączyć się i stwo-
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
rzyć w cztery osoby – dołączył do nich jeszcze
Jacek – własną grupę, pozostali przy tych
dwóch formacjach. Jak mówią, teraz ich celem
jest przypominanie losów i działań oddziałów
polskiego wojska z lat 1914–1945.
NA TROPIE GUZIKÓW
Mundury i wyposażenie kompletują cały
czas. Bluzy 1 Armii uszyła im krawcowa we-
BROŃ, z której
strzela się dług wzorów znalezionych w Muzeum Wojska
podczas Polskiego, spodnie kupili na giełdzie staroci
rekonstrukcji i przez internet. „Buty pochodzą z czasów lu-
bitew, jest dowego Wojska Polskiego. Odcięliśmy z nich
wypożyczana
od filmowców, opinacze i tak powstał trzewik wojskowy”,
i robią to ludzie śmieje się Łukasz. Mundury legionowe też
z odpowiednimi szyli na zamówienie. „Trudniej było z moim
uprawnieniami strojem – jest wzorowany na mundurze sanita-
oraz
zezwoleniami. riuszki Olgi Gnatowicz. Krawcowa, oglądając
na zdjęciu, jak układała się spódnica na dole,
wywnioskowała, jak mogła być uszyta na gó-
rze. Na szczęście udało się nam znaleźć osobę
z doświadczeniem, która szyje tylko stroje hi-
storyczne”, opowiada Magda, studentka peda-
gogiki resocjalizacyjnej, wolontariuszka
w ognisku wychowawczym, w GRH odpowie-
dzialna za kontakty z innym rekonstruktorami
oraz budżet. Wytropili też czapnika, który zro-
bił im maciejówki.
POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 63
 P O W R Ó T
KIEDY PRZEBIERAJĄ SIĘ za żołnierzy Berlinga, spotykają się zarówno z krytyką, że wspominają popleczników Rosjan,
jak i sentymentem. Za to gdy są legionistami, wszyscy ich kochają.
Pozostałych elementów ekwipunku
szukają w różnych miejscach. Guziki
kupują na giełdach staroci i sami je
odnawiają. Tam też polują na dawne
odznaczenia wojskowe i orzełki
z okresu obu wojen światowych.
Magda wyszperała pozłacane opraw-
ki do okularów, w które potem wpra-
wiła współczesne szkła. Zarówno ja-
ko legionistka, jak i żołnierz 1 Armii
WP jest sanitariuszką (choć – jak pod-
kreśla – bez wiedzy medycznej), ko-
lekcjonuje więc różne akcesoria: tor-
bę medyczną, apteczkę, szklaną strzy-
kawkę, stare buteleczki.
„Nasza broń, choć na pierwszy rzut
oka może wyglądać groźnie, to tylko
odlewy”, wyjaśnia Jacek. Jako legio-
niści mają repliki karabinów Mannli-
cher, a jako żołnierze Berlinga – ka-
rabiny Mosin, zrobione ręcznie, z kol-
bą od kbks. Łukasz uzupełnia: „Na-
tomiast broń, z której się strzela pod-
czas rekonstrukcji bitew, jest wypoży-
czana od filmowców, i robią to ludzie
z odpowiednimi uprawnieniami oraz
zezwoleniami”.
Część rzeczy grupa sprowadziła
z Ukrainy, między innymi manierki
(takie same były używane w radziec-
kiej armii aż do lat osiemdziesiątych),
plecaki i pałatki. „Tam były dużo tań-
sze niż u nas. Kosztowały w przeli-
czeniu po kilka złotych”, wylicza An-
tek. Śledzą też internetowe aukcje.
Repliki ładownic do munduru z I woj-
64 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
ny musieli ściągać aż z USA. Szcze-
gólnie dumni są z tego, że udało się
im zdobyć na czeskiej aukcji manier-
kę z 1916 roku z rzadko spotykanym
w Polsce kubkiem. Nie mieli nato-
miast tyle szczęścia ze zdobyciem od-
znaki z I wojny światowej „Polski Sa-
marytanin”.
Niektóre rzeczy dostają od rodziny
lub znajomych. Magda w szafie zna-
lazła pas z koalicyjką po dziadku.
Czego nie mogą zdobyć, robią sami.
Antek – okazjonalny krawiec grupy,
odpowiadający jednocześnie za ich
stronę internetową – uszył ze starej
plandeki chlebak z I wojny, naramien-
niki, ładownice na granaty, owijacze,
do których sami farbowali materiał.
Teraz czeka go praca nad pokrowcami
na saperki.
ZOSTAĆ PODOFICEREM
Gromadzenie ekwipunku tak na-
prawdę pochłania więcej czasu i ener-
gii niż pieniędzy. To wiele godzin
szperania po albumach ze zdjęciami,
muzeach, szukania informacji, prze-
glądania internetu, spacerów po gieł-
dach staroci. „Nie oglądamy meczów
piłkarskich, nie chodzimy na ryby. Na-
szym hobby są rekonstrukcje”, mówią.
Łukasz podkreśla, że zbierają tylko to,
co na pewno jest zgodne z historią.
„Jeśli nie jesteśmy pewni, wolimy tego
nie włożyć, niż ubrać się w coś nie-
przystającego do dawnego wyglądu”.
Ile to kosztuje
1 Armia Wojska Polskiego:
 bluza – około 200 złotych
 spodnie – 20 złotych
 buty – 100 złotych lub oficerki
– od 70 złotych
 rogatywka – 50–70 złotych
lub furażerka – 30 złotych
 pas – 5 złotych
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI (2)
 orzełek – 18–20 złotych.
Legiony Józefa Piłsudskiego:
 spodnie i bluza – materiał
i szycie 300 złotych
 maciejówka – 70–90 złotych
 pas –5 złotych
 orzełek – 15 złotych
 buty – 100 złotych.
„Naszym celem jest jak najwierniejsze od-
wzorowanie historycznego umundurowania.
Kiedy jedna z pań powiedziała mi, że wyglą-
dam zupełnie jak jej mama na starych zdję-
ciach, byłam naprawdę dumna”, wspomina
Magda.
Widzowie różnie reagują na ich widok.
„Kiedy przebieramy się za żołnierzy Berlinga,
spotykamy się zarówno z krytyką, że wspomi-
namy popleczników Rosjan, jak i sentymen-
tem. Za to gdy jesteśmy legionistami, wszyscy
nas kochają”, wyjaśnia Jacek, fotograf grupy,
a na co dzień pracownik wydawnictwa. Wspo-
minają, jak 11 listopada pod pomnikiem Józe-
fa Piłsudskiego dwie panie popłakały się na
ich widok.
DROGI WRZESIEŃ
Zastanawiają się również nad odtwarzaniem
postaci żołnierzy Września 1939 roku. „Może
kiedyś się tym zajmiemy. Na razie jest to bar-
dzo droga zabawa, ponieważ z powodu zbliża-
jącej się siedemdziesiątej rocznicy wybuchu
GROMADZENIE wojny ceny wyposażenia z tamtego okresu po-
EKWIPUNKU szybowały w górę”, informuje Antek. Poza
pochłania więcej tym, jak zauważyli, jeżdżąc na zloty, najwię-
czasu i energii
niż pieniędzy. cej jest właśnie grup odtwarzających różne
To wiele godzin polskie formacje z tego okresu. Na pewno nie
szperania chcą wiązać się z żadną konkretną historyczną
po albumach
jednostką. Jak tłumaczą, to by ich ograniczało
ze zdjęciami,
muzeach, i w wielu bitwach nie mogliby brać udziału,
szukania jeśli nie walczył w nich odtwarzany przez nich
informacji, oddział. 
przeglądania
internetu, Kto chciałby przyłączyć się do grupy, wszystkie
spacerów po potrzebne informacje i kontakt znajdzie na stronie:
giełdach staroci. www.grh1914-45.pl
 H O R Y Z O N T Y

P o s ł u ż b i e
 Nie przegap
 Warto
 Niezłe
 Nie warto



Na tropie przeszłości
KSIĄŻKA

W bunkrze na przełęczy
Brenner na granicy
austriacko-włoskiej w kwiet-
niu 1947 roku znaleziono
zwłoki mężczyzny – doktora
Gerharda Basta, sturmbann-
führera SS, zbrodniarza wojen-
 nego, poszukiwanego listem
że nigdy się go nie pozbę-
dę”, mówi autor. Opowiada
o swojej rodzinie, o pograni-
czu austriacko-słoweńskim,
gdzie mieszkali. Grozę bu-
dzą słowa babki Pollacka
„Nigdy nie zrobiliśmy nic,
czego musielibyśmy się

Zaklinacz słów
gończym przez policję w Lin- wstydzić – ani twój dziadek,
FILM zu. Ojca Martina Pollacka. ani ojciec, ani stryj, ani ja”.
W 2003 roku syn zamordowa- Jednocześnie Pollack bezli-

W tym filmie słowa układają się w tysiące nego – austriacki eseista i tłu-
macz literatury polskiej – ra-
pytań, a na żadne z nich nie ma zem z żoną przyjeżdżają na
miejsce i rozpoczynają prywat-
jednoznacznej odpowiedzi. ne śledztwo.
„Śmierć w bunkrze” to kronika
tośnie piętnuje zakłamanie
austriackiego społeczeń-
stwa. W wywiadach powta-
rza, że w Austrii zbyt rzadko
mówi się o czasach II woj-
ny, wielu Austriaków myśli,

H istoria dzieje się pod koniec lat

pięćdziesiątych w Niemczech.
Hanna Schmitz (Kate Winslet) udziela
pomocy piętnastoletniemu Michaelowi
Bergowi (David Kross), który nagle za-
słabł na ulicy. Kiedy po długiej chorobie
chłopak idzie odwiedzić wybawicielkę,
żeby jej podziękować, nie wie, że ta doj-
rzała kobieta wprowadzi go w świat na-
miętności i seksu. W zamian on godzi-
nami czyta jej książki i opowiada
o szkole.
Pewnego dnia Michael przychodzi do
Hanny i okazuje się, że mieszkanie
jest puste. Chociaż chłopakowi trudno
się pogodzić z odejściem kochanki,
nie zdaje sobie sprawy, że ta mło-
dzieńcza przygoda odciśnie piętno na
całym jego życiu. Przypadek sprawił,
że po kilku latach Michael znów spoty-
ka Hannę, ale w jakże innych okolicz-
nościach. Jako student prawa obser-
wuje proces zbrodniarzy nazistow-
skich, a dawna kochanka, jako straż-
niczka w obozie w Oświęcimiu, siedzi
na ławie oskarżonych.
„Lektor” (nakręcony na podstawie po-
wieści Bernharda Schlinka) rozpętał
dyskusję wokół Holokaustu i odpowie-
dzialności Niemców za zbrodnie hitle-
rowskie. Dziennikarz Ron Rosenbaum
(autor książki „Wyjaśnianie Hitlera.
W poszukiwaniu zła”) twierdzi nawet,
że to najgorszy film o zagładzie Żydów,
między innymi dlatego, że daje do zro-
zumienia, iż większym wstydem jest
przyznać się do analfabetyzmu niż do
popełnienia zbrodni. „To jest film, któ-
rego głównym dążeniem jest uwolnie-
nie żyjących w czasach nazizmu Niem-
ców od zarzutu świadomego współ-
uczestnictwa w ostatecznym rozwiąza-
niu kwestii żydowskiej”, napisał w arty-
kule do magazynu „Slate”.
„Lektor” był nominowany do Oscara
w pięciu kategoriach, a dostał jednego
– nagrodą uhonorowano Kate Winslet
jako najlepszą aktorkę (podobnie
zresztą jak i Złotym Globem). Trwa dobra
passa tej aktorki – to już druga tak świet-
nie zagrana rola w ciągu ostatnich mie-
sięcy (po „Drodze do szczęścia”). Na
uwagę zasługuje David Kross (to zaled-
wie jego drugi film). Szczególnie warto
zwrócić uwagę na scenę, kiedy podczas
procesu Michael słyszy, że Hanna w obo-
zie prosiła niektóre więźniarki o to, żeby
jej czytały.
Duet Stephen Daldry (reżyseria) i David
Hare (scenariusz), który sprawdził się już
przy realizacji znakomitego filmu „Godzi-
ny”, gwarantuje, że niewiele osób wyjdzie
z kina rozczarowanych. (AWIS)  jaki się unosi w powietrzu,
„Lektor”, reż.: Stephen Daldry,
wyk.: Kate Winslet, David Kross,
Ralph Fiennes.
Dystrybutor: Kino Świat
poszukiwań śladów, pozwala-
jących autorowi odtworzyć ży-
cie ojca. Książka jest bole-
snym rozrachunkiem z trudną
historią własnej rodziny. „Czy
ojciec podpisywał też nakazy
aresztowania, czy bił i torturo-
wał albo kazał torturować lu-
dzi? Nie wiem. To pytanie to-
warzyszy mi od wielu lat jak
posępny cień, o którym wiem,

FILM Oczami dziecka
B erlin, lata czterdzieste.
Ośmioletni Bruno do-
wiaduje się, że musi prze-
prowadzić się razem z rodzi-
ną na wieś. Nowy dom jest
ogrodzony wysokim murem,
za który chłopiec nie może
wychodzić. Wszystko go dzi-
wi: farmerzy w pasiastych
piżamach, których podglą-
da przez okno swojego po-
koju, nieprzyjemny zapach,
kiedy z górujących nad oko-
licą kominów leci czarny
dym. Bruno jest ciekawy
świata, sam o sobie mówi,
że jest odkrywcą. Pewnego
że nie ponoszą winy i naj-
chętniej widzieliby się w ro-
li ofiar. On od tego rozra-
chunku nie ucieka, nie
boi się prawdy, lecz akcep-
tuje ją. (ANN) 
Martin Pollack
„Śmierć w bunkrze.
Opowieść o moim ojcu”.
Wydawnictwo Czarne,
Sękowa 2006
dnia korzysta z nieuwagi
opiekunów, łamie zakaz i ru-
sza na poszukiwanie przy-
gody. Odkrywa świat za-
mknięty za kolczastymi dru-
tami i poznaje chłopca,
Szmula. (AWIS) 
„Chłopiec
w pasiastej piżamie”,
reż.: Mark Herman.

POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009 65

 Strefa sportu
F E L I E T O N

ANDRZEJ
FĄFARA
dziennikarz
sportowy
Czytałem jakiś czas temu w „Przeglądzie Sportowym” tekst o upadku
najbardziej chyba zasłużonego dla polskiego sportu klubu, czyli
CWKS Legia Warszawa, i nie wiedziałem, czy śmiać się, czy płakać.

Zjedzona Legia
P
łakać trzeba z powodów
oczywistych. Wojskowy
klub, założony w 1916
roku przez Józefa
Piłsudskiego, przestał
praktycznie istnieć. Podejmowane by-
ły rozmaite akcje ratunko-
we, ale to było tro-
chę tak jak w słyn-
nej bajce Ignacego
Krasickiego:
„Wśród serdecznych
przyjaciół psy zająca
zjadły”. Zasługi hi-
storyczne przestały
być ważne, liczne me-
dale zdobywane przez
reprezentantów klubu
na igrzyskach olimpij-
skich i mistrzostwach
świata nie miały już
znaczenia. Liczyły się
pieniądze, a ściślej mó-
wiąc, ich brak. Wojsko
nie było w stanie (a praw-
dę powiedziawszy, po
prostu nie chciało) klubu
utrzymać, miasto też. No
to przyszedł syndyk i zli-
kwidował.
Jak na ironię, lawinę likwidacyjną
wywołał sportowiec, czyli jeden
z tych, którzy przez prawie sto lat pra-
cowali na sławę klubu. Chodzi o ko-
szykarza Krzysztofa Dryję, który
grał w Legii w sezonie 2003/2004,
a klub był mu winien 75 tysięcy zło-
tych. To on złożył wniosek o upadłość
CWKS. Działał, rzecz jasna, w słusz-
FOT. WWW.SXC.HUI
Teraz o śmiechu przez łzy. Ważnym
elementem likwidacji jest wycena tak
zwanej masy upadłościowej. Warto
wiedzieć, ile zostało po największym
polskim klubie sportowym. „Przegląd
Sportowy” napisał:
„Niektóre biurka, kanapy i fotele po-
szły po złotówce, podobnie jak legijne
nagrody, eksponaty i puchary. Obrazy
olejne wyceniono po 10 złotych za
sztukę, ale szafę gdańską na 1500 zło-
tych. Dwa pamiątkowe sztandary na-
byto za 100 złotych, czyli za tyle samo
co zlewozmywak z klubowej kuchni.
Z sekcji sportowych największy mają-
wą metalową za 350 złotych. Nikt się nie sku-
sił na siekierę za 40 złotych oraz manekina do
treningów zapaśniczych za 8 złotych”.
Większość tych przedmiotów kupił holding
ITI, do którego należy, jak wiadomo,
Klub Piłkarski Legia, od lat niema-
jący już nic wspólnego z wojskiem.
Firma oprócz kanap i zlewozmy-
waków nabyła przy okazji coś
najistotniejszego w całym proce-
sie likwidacyjnym, a mianowicie
markę „Legia Centralny Wojsko-
wy Klub Sportowy”. Wartość
marki, jak informuje „Przegląd
Sportowy”, ustalono metodą
mnożnikową. W tym celu
wzięto między innymi pod
uwagę dotacje dla Fabryczne-
go Klubu Sportowego Stal
Kraśnik. Summa summarum
wyszło, że znak towarowy
najsłynniejszego polskiego
klubu wart jest 1,12 milio-
nów złotych.
Taniocha – można by
powiedzieć. Wychodzi
około tysiąca złotych na
jeden miesiąc historii klubu, od-
liczając czas II wojny światowej. Wynika
z powyższego, że produkcja kanap i zlewo-
zmywaków, a zwłaszcza szaf gdańskich, jest
jednak dużo bardziej opłacalna. 
WIZYTÓWKA
ANDRZEJ FĄFARA
Wybrał zawód dziennikarza sportowego,
gdyż wydawał mu się najłatwiejszy.
Po co zatem przez pięć lat studiował ekono-

nej sprawie, bo każdy ma prawo do
wynagrodzenia za swoją pracę, ale
efekt tego działania okazał się, nieste-
ty, tragiczny.
tek pozostawiła szermierka (za ponad
17 tysięcy złotych) oraz podnoszenie
ciężarów (14 tysięcy złotych). Naj-
mniejszy kolarstwo – szafkę ubranio-
mię? Tę zagadkę próbuje rozwiązać do dziś.
Oprócz tego gra w tenisa i ogląda na żywo
wyścigi konne. Z komend wojskowych naj-
bardziej lubi „spocznij”.

66 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 15 MARCA 2009

 PRZEGLĄD WOJSK LĄDOWYCH nr 2/2009
 TRENDY ................................................................................................................ strona 4

Kształcenie w Wyższej Szkole

Oficerskiej Wojsk Lądowych
płk prof. dr hab. MARIUSZ WIATR
dr KONRAD RUDAWSKI
W październiku 2002 roku na mocy rozporządzenia Rady Ministrów
z 18 grudnia 2001 roku trzy uczelnie Wojsk Lądowych połączono w jedną
wyższą szkołę oficerską z siedzibą we Wrocławiu.

 TRENDY ................................................................................................................ strona 9

Przyszły konflikt zbrojny – założenia

teoretyczne
płk dr hab. MAREK WRZOSEK
Pytania, do jakich działań należy przygotować siły zbrojne, jak kształcić
oficerów czy też w jaki zainwestować sprzęt bojowy, nurtują nie tylko
dowódców, lecz także polityków i naukowców.
JEDNA ARMIA
 SZKOLENIE ....................................................................................................... strona 16 W PIĘCIU
Wybrane aspekty zaopatrywania
wojsk w wodę (cz. II) ODSŁONACH
ppłk dr WALDEMAR KAWKA PISMA, KTÓRE CHĘTNIE CZYTAJĄ
LUDZIE KOCHAJĄCY WOJSKO
Zaopatrywanie wojsk w wodę nie jest przedsięwzięciem łatwym,
chociażby ze względu na specyficzne właściwości tego rodzaju środka
zaopatrzenia, a także liczbę uczestników tego procesu. 
PRZEGLĄD MORSKI nr 2/2009
 Atak terrorystyczny
 DOŚWIADCZENIA ............................................................................................ strona 30 na port Aszdod

Specyfika użycia artylerii w górach kmdr por. rez. dr hab.

KRZYSZTOF KUBIAK
płk dr KRZYSZTOF BUGNO  Centrum

Podstawowe zasady użycia artylerii obowiązują również w przypadku Żeglugowe Nato

kmdr por. dr RYSZARD MILER,
działania w górach, lecz odmienny musi być sposób ich stosowania.
kmdr por. MARIUSZ
KOŚCIELSKI

 DOŚWIADCZENIA ............................................................................................ strona 41

Domeny informacyjne a zarządzanie PRZEGLĄD SIŁ POWIETRZNYCH nr 2/2009
 Uszkodzenia silników
informacją w środowisku turbinowych wywołane

sieciocentrycznym zderzeniami z ptakami

prof. zw. dr hab. inż.
płk dr PIOTR DELA STEFAN SZCZECIŃSKI,
dr inż. WŁODZIMIERZ BALICKI,
Istnieje możliwość wykorzystania dostępnej na komercyjnym rynku mgr inż. PAWEŁ GŁOWACKI
technologii domen na gruncie sił zbrojnych z zachowaniem wszystkich
wymagań dotyczących procesu dowodzenia.