Więcej wojska Biała Syberyjska

w wojsku strona 18 gorączka strona 55 odyseja strona 60

w w w . p o l s k a - z b r o j n a . p l
T Y G O D N I K

NR 25 (647) 21 czerwca 2009 Cena 3 zł (w tym 7% VAT) INDEKS 337 374 ISSN 0867-4523

Odrzutowy
saturator strona 28
Bezkresne strona 6

pasmo reform

TEL-AWIW, MAJ 2009
I D E O L O
Kremlowski Danzig
Wodzu, prowadź na Królewiec,
Königsberg i Kaliningrad.
P
remier Donald Tusk wraz z ministrami
Bogdanem Klichem i Radosławem
Sikorskim pospiesznie opuszcza Pałac
Namiestnikowski (w którym, pod kierownic-
twem prezydenta Lecha Kaczyńskiego, za-
kończyły się właśnie obrady Rady Bezpie-
czeństwa Narodowego) i na hejnale pędzi do
Sejmu. Nie upłynie godzina, gdy marszałek
Bronisław Komorowski zwoła Zgromadzenie
Narodowe. Kiedy sala wypełniła się posłami
i senatorami, marszałek, wyraźnie poruszony,
rozpoczyna przemówienie:
„Pragnę zapewnić naszych sąsiadów, Euro-
pę i cały świat o naszych pokojowych zamia-
rach. Każdy bezstronny obserwator przyznać
musi, że nasze żądania są umiarkowane. Pra-
gniemy jedynie eksterytorialnego toru wodne-
go przez Cieśninę Pilawską, by nasze statki
i okręty mogły bez przeszkód wpływać z Mo-
rza Bałtyckiego do portu w Elblągu.
Domagamy się również przebazowania
okrętów wojennych Federacji Rosyjskiej z Bał-
tijska do Murmańska, zwrócenia części Mie-
rzei Wiślanej Szwedom oraz ogłoszenia Kró-
lewca wolnym miastem i rozmieszczenia
w nim litewskich sił pokojowych pod sztanda-
rem ONZ. W ocenie najwyższych władz RP
żądania te trudno uznać za nieuzasadnione.
Zważywszy na ogrom zniszczeń i nieszczęść,
jakie przyniósłby ewentualny konflikt zbrojny,
J A S N O W I Z O R
postulaty te można w zasadzie uznać za ko-
smetyczne”.
Świat nie jest zaskoczony. Tym bardziej że
kilka godzin wcześniej Tokio zażądało bez-
zwłocznego zwrotu Wysp Kurylskich, a woj-
ska mołdawskie wkroczyły do Naddniestrza.
Od chwili publikacji analizy pułkownika dok-
tora Siergieja N. Kowalowa z Instytutu Histo-
rii Wojennej Ministerstwa Obrony Federacji
Rosyjskiej powszechnie spodziewano się eks-
ploracji jego słów: „Wszyscy, którzy bezstron-
nie studiowali historię II wojny światowej,
wiedzą, że rozpoczęła się ona z powodu od-
mowy Polski spełnienia niemieckich roszczeń.
Jednak mniej znane jest to, czego od Warsza-
wy chciał Adolf Hitler. A żądania Niemiec
były dość umiarkowane: włączyć wolne mia-
sto Danzig do III Rzeszy oraz wyrazić zgodę
na budowę eksterytorialnej autostrady i drogi
kolejowej, które połączyłyby Prusy Wschod-
nie z podstawową częścią Niemiec”.
Radio Moskwa przerwało program utwo-
rem „Czapajew Gieroj” w wykonaniu Chóru
Aleksandrowa, by przejść szybko do muzyki bar-
dzo poważnej. W przerwach na reklamy spiker
mobilizował opinię publiczną, wypominając dłu-
gą listę krzywd, jakich Rosja zaznała od sąsia-
dów. Przypomniał zdradziecki atak Finów na Le-
ningrad zimą 1940 roku. Przekonywał, że konty-
nuacją tamtej kampanii była partyzantka leśnych
FOT. STUDIO IWONA/ISW
MAREK
SARJUSZ-WOLSKI
braci na Litwie, którą ostatecznie udało się spa-
cyfikować dopiero w 1956 roku. Wspomniał
o faszystowskich odwetowcach, którzy podnieśli
swe brunatne łby w Berlinie w roku 1953. Dłużej
zatrzymał się na Węgrach, przed których bez-
myślną furią niezwyciężona Armia Czerwona
musiała krwawo bronić się na ulicach Budapesz-
tu. Głos mu zadrżał na wspomnienie radzieckich
czołgów spalonych przez podstępnych Czechów
w Pradze latem 1968 roku. Przywołał krwawą
ofiarę afgańską, gdzie krasnoarmiejcy śpieszyli
z internacjonalistyczną pomocą dla narodowo-
wyzwoleńczych ambicji Pusztunów, Tadżyków,
Uzbeków, Hazarów, Ajmaków, a nawet Turkme-
nów i Beludżów.
Reaktywowana i zmobilizowana agentura
TASS została upoważniona przez najwyższe
władze partyjne i państwowe do ogłoszenia
obwieszczenia: „Silni, zwarci, gotowi. Nie od-
damy ani guzika. Małczat, sobaki!”. Na nic
zdały się poufne misje pojednawcze izrael-
skich dyplomatów. Czy coś może jeszcze ura-
tować świat przed konfliktem? Tylko Stocznia
Marynarki Wojennej, budująca od lat korwetę
„Gawron”. Rosja ma bowiem przewagę na
Bałtyku, gdyż po osiemnastu latach budowy
(stępkę położono w 1991 roku w stoczni Jan-
tar w Kaliningradzie) włączyła do służby fre-
gatę (okręt projektu 11540) „Jarosław Mu-
dryj”, primo voto „Niepristupnyj”. 
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 3
 K R Ó T K A S E R I A

ARMIA 40 | MAREK PIELACH

Silne Chiny, słaba Rosja
6 | ARTUR GOŁAWSKI 42 | ARTUR GOŁAWSKI
Bezkresne pasmo reform Morze kłopotów
13 | BOLESŁAW 45 | HENRYK SUCHAR
BALCEROWICZ Hydrozagadka
W wirze przeobrażeń 46 | ANDRZEJ GLEN
MAREK SARJUSZ-WOLSKI
16 | ROMAN KUŹNIAR Parasol nad Euro 2012
Nieodwracalna ewolucja 48 | ANDRZEJ JONAS
Cienka zielona 18 | ARTUR GOŁAWSKI, Słowa Obamy dobre jak wino
linia 36 MAREK SARJUSZ-WOLSKI 49 | MARIUSZ BORKOWSKI
ICH SŁUŻBA polega na pilnowaniu, by zarówno Więcej wojska w wojsku Gałązka oliwna
Syryjczycy, jak i Izraelczycy nie zbliżali się do linii 24 | KRZYSZTOF WILEWSKI 54 | ROMAN KUŹNIAR
demarkacyjnych.
Mało radosna rocznica Omaha–Polska
27 | BOGUSŁAW PACEK
Tak nas widzą, jak nas piszą HORYZONTY
28 | TOMASZ SZULEJKO
Odrzutowy saturator 55 | BARTŁOMIEJ TOFEL
31 | TADEUSZ WRÓBEL Biała gorączka
Sieciocentryczny bukiet 58 | ZDZISŁAW NAJDER
36 | MAREK SARJUSZ-WOLSKI Zagrzmiały armaty
ARTUR GOŁAWSKI Cienka zielona linia 60 | TOMASZ SZULEJKO

Morze BEZPIECZEŃSTWO
Syberyjska odyseja
63 | ANNA DĄBROWSKA
kłopotów 42 Tosiek z nabitą łapą
Przed rokiem skuteczny był co trzeci ATAK
PIRATÓW. Dziś uprowadzeniem kończy się 37 | MARIUSZ BORKOWSKI 66 | MAREK PRZYBYLIK
co ósma ich akcja. Świat nieoptymistyczny Głowice dla patriotów

tel.: +4822 684 52 30, CA MON 845 230; FOTOREPORTER

Aneta Wiśniewska, tel.: +4822 684 52 13,
CA MON 845 213;
DYREKTOR REDAKCJI WOJSKOWEJ polska-zbrojna@redakcjawojskowa.pl
REDAKTOR NACZELNY
Marek Sarjusz-Wolski, KIEROWNICY DZIAŁÓW
tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, Anna Dąbrowska, ppłk Artur Goławski,
faks: 684 55 03; CA MON 845 365, Tadeusz Wróbel, tel.: +4822 684 03 55,
845 685, faks: 845 503; CA MON 840 355;
sekretariat@redakcjawojskowa.pl
Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa PUBLICYŚCI
WARSZAWA: Piotr Bernabiuk, Paulina
ZASTĘPCA DYREKTORA Glińska, Marek Pielach, Roman
REDAKCJI WOJSKOWEJ Przeciszewski, Małgorzata Schwarzgruber,
SEKRETARZ REDAKCJI „POLSKI ZBROJNEJ” Aaron Welman,
Wojciech Kiss-Orski, tel.: +4822 684 52 44, CA MON 845 244; ,
tel.: +4822 684 02 22, CA MON 840 222; tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
wko@redakcjawojskowa.pl BYDGOSZCZ: Krzysztof Wilewski,
tel.: +4852 378 25 90, CA MON 415 200;
ZASTĘPCA DYREKTORA GDYNIA: Tomasz Gos, tel.: +4858 626 24
REDAKCJI WOJSKOWEJ 13, CA MON 262 413;
ppłk Lech Mleczko KRAKÓW: Magdalena Kowalska-Sendek,
„Kwartalnik Bellona”, przeglądy rodzajów sił Jacek Szustakowski,
zbrojnych, lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl, tel.: +4812 455 17 80, CA MON 131 780;
tel.: +4822 684 56 85; POZNAŃ: Piotr Laskowski, CA MON 572 446,
mjr Tomasz Szulejko,
REDAKTORZY PROWADZĄCY tel.: +4861 857 52 40, CA MON 572 240;
Katarzyna Pietraszek, tel.: +4822 684 02 WROCŁAW: Bogusław Politowski,
27, CA MON 840 227; Joanna Rochowicz tel.: +4871 765 38 53, CA MON 653 853;
Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów.
Jarosław Wiśniewski, ZDJĘCIE
tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229; NA OKŁADCE
WSPÓŁPRACOWNICY Jarosław
Norbert Bączyk, Robert Czulda, Andrzej Wiśniewski
Fąfara, Krzysztof Głowacki, Janusz
Grochowski, Paweł Henski, Mariusz
Jędrzejko, Andrzej Jonas, Marcin Kaczmarski,
Włodzimierz Kaleta, Roman Kuźniar, Damian
Markowski, Marek Orzechowski, Bogusław Redaktor
Pacek, Marek Przybylik, Henryk Suchar wydania
ANETA
DZIAŁ GRAFICZNY WIŚNIEWSKA
tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170;
Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, PRENUMERATA: RUCH SA, KOLPORTER SA,
Monika Klekociuk, Andrzej Witkowski Garmond PRESS, GLM.
Informacja: +4822 684 04 00
OPRACOWANIE STYLISTYCZNE
tel.: +4822 684 55 02, CA MON 845 502; KOLPORTAŻ I REKLAMACJE
Renata Gromska (kierownik), Małgorzata Bellona SA, tel.: +4822 457 04 37,
Mielcarz, Aleksandra Ogłoza 6879 041, CA MON 879 041
BIURO REKLAMY I MARKETINGU DRUK
Adam Niemczak (kierownik), Drukarnia Wydawnicza „Trans-Druk”, Golina
Anita Kwaterowska (tłumacz), Numer zamknięto: 15.06.2009 r.
Małgorzata Szustkowska,
tel. +4822 684 53 87, 684 51 80,
684 55 03, faks: +4822 CA MON 845 387;
reklama@redakcjawojskowa.pl

4 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009

 M E L D U N E K
Robertem Gatesem. Po rozmowie
poinformował, że USA przedłużą AFGANISTAN

Polsce przynajmniej na kolejny rok

bezpłatny leasing 30 pojazdów
opancerzonych MRAP służących
w Afganistanie. Jednym z tematów
spotkania było rozmieszczenie
w Polsce rakiet Patriot. Minister od-
mówił wypowiedzi na temat szcze-
gółów tej rozmowy. Według amery-
kańskich źródeł dyplomatycznych
sekretarz obrony USA miał powie-
dzieć, że baterie Patriot będą rota-
cyjnie rozmieszczone w Polsce wy-
Ranni Polacy
TRZECH POLSKICH
ŻOŁNIERZY zostało rannych
12 czerwca na terenie dystryktu
Giro w Afganistanie, gdy pod po-
jazdem MRAP Cougar, którym
jechali, eksplodowała mina
pułapka. Żołnierze eskortowali
amerykański Patrol Oczyszcza-
nia Dróg w ramach operacji pod
kryptonimem „Orle pióro”. Życiu

FOT. NATO
łącznie do celów szkoleniowych
i ćwiczebnych, a do tego niepo-
trzebne jest ich uzbrojenie. Szef
W Polsce więcej NATO polskiego resortu obrony zaznaczył
jednak na konferencji prasowej:
Polska będzie mieć prawie dwa razy więcej „Oczekujemy od strony amerykań-
skiej, że na terenie naszego kraju
stanowisk generalskich w sojuszu północnoatlantyckim.
będzie umieszczona bateria w pełni
rannych nie zagraża niebezpie-
czeństwo. Na miejscu udzielono
poszkodowanym pierwszej po-
mocy, a następnie przetrans-
portowano ich śmigłowcem do
szpitala. Po badaniach zdecydo-
wano o wysłaniu jednego z ran-
nych do kraju. Dwaj pozostali

J ak mówił po dwudniowym
(10–11 czerwca) formalnym
spotkaniu ministrów obrony państw
NATO w Brukseli minister
Bogdan Klich, Polak zostanie za-
stępcą dowódcy Sojuszniczego Do-
wództwa Transformacji w Norfolk
w USA. Zdaniem ministra zwięk-
szenie liczby stanowisk general-
skich dla Polski to wynik reformy
sojuszniczych struktur dowódczych
oraz dowód uznania dla dużej obec-
ności naszych żołnierzy w natow-
skich misjach. Szef MON poinfor-
mował też, że sojusz zdecydował
o utworzeniu nowej jednostki – puł-
ku łączności. Dowództwo jednego
z trzech batalionów tego pułku zo-
stanie umieszczone w Bydgoszczy.
„Znajdzie się tam także jeden z sze-
ściu mobilnych modułów łączno-
ści, kompania zabezpieczenia oraz
wysunięty punkt wsparcia logi-
stycznego”.
W Brukseli minister Klich spo-
tkał się z sekretarzem obrony USA
wyposażona”.
Podczas obrad ministrowie obro-
ny zgodzili się również na stopnio-
wą redukcję liczących prawie 14 ty-
sięcy żołnierzy wojsk natowskich
w Kosowie. Sojusznicy chcą skon-
centrować swe siły w bardziej za-
palnych miejscach, takich jak Afga-
nistan. Sekretarz generalny NATO
Jaap de Hoop Scheffer podał, że
dokładna data, kiedy nastąpi pierw-
sza redukcja, zostanie dopiero
uzgodniona. (ANN) 
przebywają w szpitalu w Ba-
gram na obserwacji.
Operacja „Orle pióro” prowadzo-
na jest wspólnie przez żołnierzy
polskich, afgańskich i amery-
kańskich. Ma na celu zwiększe-
nie bezpieczeństwa w południo-
wo-wschodniej części prowincji
Ghazni. Podczas jej trwania za-
trzymano kilkanaście osób po-
dejrzanych o działalność terrory-
styczną. (AD) 

Budowa Stabilizacyjna Bukówka

generała
Z arzut korupcji i nadużycia
uprawnień postawiła Wojsko-
wa Prokuratura Okręgowa w Po-
znaniu byłemu dowódcy 12 Dywizji
Zmechanizowanej w Szczecinie ge-
nerałowi dywizji Andrzejowi M.,
Centrum Szkolenia na potrzeby Sił Pokojowych
w Kielcach-Bukówce przekształci się w centrum szkoleń
cywilno-wojskowych dla misji stabilizacyjnych.
Z apowiedział to 5 czerwca
w Kielcach minister Bogdan
Klich. Decyzja związana jest
z przyjętą w styczniu tego roku no-
FOT. PIOTR MAJECKI

który miał w 2002 roku skorzystać wą strategią udziału polskiego woj-

z usług jednego z przedsiębiorców
budowlanych przy budowie domu.
„Przedsiębiorca, w zamian za te
usługi, oczekiwał przychylności do-
wódcy w swoich zamierzeniach go-
spodarczych na terenie jednostki
wojskowej”, poinformował 5 czerw-
ca pułkownik Tadeusz Cieśla, szef
Wojskowej Prokuratury Okręgowej
w Poznaniu. Drugi postawiony ge-
nerałowi zarzut dotyczy wykorzy-
stywania przy budowie służbowego
samochodu ciężarowego. Za prze-
kroczenie uprawnień grozi kara do
10 lat więzienia. Generał został
przeniesiony do rezerwy kadrowej
MON w maju 2009 roku. (AD) 
ska w misjach zagranicznych. „Sta-
wiamy na misje stabilizacyjne,
a nie pokojowe. Efektem tej strate-
gii jest między innymi wycofanie
polskich kontyngentów ze wzgórz
Golan, z południowego Libanu
i Czadu”, mówił minister. Dodał, iż
wycofując swoich żołnierzy z ope-
racji ONZ, Polska będzie stawiała
na operacje NATO i Unii Europej-
skiej. Podkreślał ponadto, że trzeba
lepiej przygotowywać polskich żoł-
nierzy do tego, co najważniejsze
w operacjach stabilizacyjnych, czyli
do współpracy cywilno-wojskowej:
„Nasi żołnierze w Afganistanie
większą część swojego czasu po-
święcają na realizację programów
pomocowych i humanitarnych fi-
nansowanych przez polski rząd”.
Bukówka stanie się obiektem
szkoleniowym, w którym do reali-
zacji programów towarzyszących
operacjom wojskowym będą przy-
gotowywali się polscy żołnierze
i personel cywilny. Jak zapewnił
szef MON, decyzja o przekształ-
ceniu kieleckiego centrum jest za-
pisana w aneksie do „Programu
rozwoju Sił Zbrojnych na lata
2007–2012”. (ATD) 

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 5

 P E R Y S K O P
ARTUR GOŁAWSKI
zajmuje się tematyką
związaną z rozwojem
Wojska Polskiego

Naszą cechą narodową jest zdolność

do improwizacji. Wykorzystaliśmy ją w minionych
dwóch dekadach do zreformowania wojska.

Bezkresne
6
pasmo refor
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
 ARMIA ARMIA
ARMIA Redaktor działu ARTUR GOŁAWSKI

G
dy w 1989 roku dokonywały
się przemiany polityczne, siły
zbrojne były już od dwóch lat
redukowane. Masowe, cięż-
kie, typowo industrialne, go-
towe do wojen charakterystycznych dla
XX wieku, nie nadawały się do innych zadań.
Ci, którzy mieli zająć się ich transformacją,
żeby armia stała się wielozadaniowa, zawo-
dowa i zdolna do ekspedycji na końcu świata,
stanęli w obliczu wyzwań przerastających
niekiedy ich możliwości przewidywania.
Choć nie dysponowali żadnym zapleczem
eksperckim, starali się jednak znaleźć właści-
we drogi do zapewnienia bezpieczeństwa oj-
czyźnie. Przyjęli strategię kontynuacji dorob-
ku poprzedników i zmian ewolucyjnych, a nie
rewolucyjnego zrywania z przeszłością. Taką
politykę żołnierze zaakceptowali i okazali się
lojalnymi wykonawcami poleceń nowych
zwierzchników, a niechlubne wyjątki – spra-
wa tak zwanego obiadu drawskiego czy po-
stawa pułkownika Ryszarda Chwastka – nie
zaszkodziły współpracy z cywilami.

Z ROZPĘDU
I BEZ WYTYCZNYCH
Generał dywizji w stanie spoczynku pro-
fesor Bolesław Balcerowicz, przed dwoma
dekadami dowódca dywizji, a obecnie wy-
kładowca uniwersytecki, uważa, że zmiany
w otoczeniu kraju i układzie sił politycz-
nych wewnątrz Polski były tym dla całego
wojska, czym dla żołnierza jest komenda
„w tył zwrot”. „Przeszło ono od ograniczo-
nej do pełnej suwerenności. Od realizacji
narzuconej strategii Układu Warszawskie-
go do narodowej strategii obronnej z nie-
określonymi aliantami i przeciwnikami. Od
doktryny zaczepnej, ze stosowną dysloka-
cją i uzbrojeniem, do doktryny obronnej,
na wszystkich azymutach, czasem nadmier-
nie obronnej”, wspominał 10 czerwca na
konferencji „Siły Zbrojne III Rzeczypospo-
litej z perspektywy dwudziestolecia”, zor-
ganizowanej na Uniwersytecie Kardynała

orm
Stefana Wyszyńskiego.
Trudno nie zgodzić się z jego tezą, że
w pierwszych latach odzyskanej wolności
z rozpędu i bez jakichkolwiek strategicznych
FOT. BOGUSŁAW POLITOWSKI

wytycznych politycznych działo się tak wie-

le, że za cud lub przejaw narodowej zdolności
do improwizacji można uznać to, iż siły
zbrojne przetrwały załamanie gospodarcze,
gdy budżety obronne malały z roku na rok
o 10–35, a nawet o 50 procent, co uniemożli-
wiało jakiekolwiek planowanie: „Nieprzewi-

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 7

 P E R Y S K O P
dywalność budżetu była zabójcza. Ambicje
i możliwości dzieliła wtedy przepaść”.
Początki III Rzeczypospolitej stały pod
znakiem nie tylko likwidacji struktur partyj-
nych w wojsku i przywrócenia ordynariatów
polowych, lecz przede wszystkim redukcji li-
czebności wojska, odebrania wielu przywile-
jów, zamykania garnizonów, degradacji infra-
struktury i uzbrojenia, przekazania zadań go-
spodarczych i kwaterunkowych dwóm agen-
cjom. „Za sprawą konsekwentnej polityki
moich poprzedników pod koniec lat dzie-
więćdziesiątych w Polsce ustanowiliśmy nie-
podważalny standard cywilnej i demokra-
8 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
tycznej kontroli nad wojskiem oraz apolitycz-
ności sił zbrojnych.
Armia przeszła metamorfozę, którą ćwierć
wieku temu trudno byłoby sobie wyobrazić”,
ocenił dorobek dwudziestolecia suwerenności
minister obrony Bogdan Klich, przypomina-
jąc, że po drodze politycy wchodzili w spory
na temat sposobu kierowania obronnością,
spowodowane pewną niedookreślonością pra-
wodawstwa w kwestii kompetencji prezyden-
ta, rządu i ministra obrony. „Badania opinii
pokazują, że dziś Polacy wymagają od armii
utrzymania tej apartyjności i osiągnięcia
sprawności bojowej”.
Wojsko Polskie z zapaści materialnej pierw-
szej dekady suwerenności wyszło dzięki dąże-
niom do członkostwa w NATO. Choć i tu nie
byliśmy skazani na sukces. Pierwsze ambitne
programy reform i modernizacji technicznej,
zwane też programami integracji z sojuszem,
z przyczyn finansowych dezaktualizowały się
po kilku miesiącach.
Dopiero w 2001 roku udało się ustalić usta-
wowo (w szóstym programie reform w ciągu
dekady!), że budżet MON przestanie być kasą
przetrwania, a będzie zasilany kwotą równą
1,95 procent produktu krajowego brutto, z któ-
rej nie mniej niż 20 procent finansuje unowo-

cześnienie arsenału. Na siedem lat zapewniło
to armii stabilizację.
Jerzy Szmajdziński, wicemarszałek sejmu,
przypomniał, że jego partia, szykująca się
wówczas do objęcia rządów, uznała, iż należy
poprzeć ustawę modernizacyjną, bo to przy-
niesie korzyści wojsku: „Później korzystali-
śmy też z poparcia opozycji, gdy trzeba było
przyłączyć się do operacji afgańskiej i irackiej.
To był dowód na to, że obronność może być
traktowana w kategoriach interesu ponadpar-
tyjnego. Dziś z perspektywy dwudziestu lat
widać, że nasze wojsko stało się wiarygodnym
sojusznikiem, mającym duży potencjał bojo-
A R M I A
C O M M E N T
JANUSZ ONYSZKIEWICZ,
minister obrony w latach
1992–1993
i 1997–2000:
T o, jak będzie wyglądać nasza armia
w 2012 roku, będzie zależało głównie od
tego, jakie środki na nią przeznaczymy. Za-
miar profesjonalizacji jest z pewnością właś-
ciwy. Oby udało się utrzymać 100 tysięcy żoł-
nierzy. Oby byli oni gotowi dalej brać udział
w misjach. To wymaga jednak nasycenia jed-
nostek nowoczesnym sprzętem, co ograniczy
zagrożenie dla naszych żołnierzy i ofiary, jakie
będziemy musieli ponieść. Powinny się zna-
leźć pieniądze na przetestowanie w warun-
kach bojowych lotnictwa i floty. Inwestujmy
też w rozwój sił specjalnych, budujmy jed-
nostki mogące służyć pod sztandarami NATO
i UE. Obawiam się jednak, że kryzys finansów
spowolni tempo nadrabiania zapóźnień
w modernizacji sił zbrojnych, które wynikają
z obecnego zmniejszenia wydatków na
obronność. To jest kamyczek do ogródka mi-
nistra finansów, a nie obrony. (MP)
C O M M E N T
ZBIGNIEW OKOŃSKI,
minister obrony
w 1995 roku:
C ieszę się, że dziś zabiegamy o wydawa-
nie na modernizację armii 20 procent
budżetu MON, a nie 4–5 procent, jak przed
15 laty. Proponuję, by właśnie moderniza-
cję preferować bardziej niż utrzymanie za-
łożonej liczebności armii, bo koszty osobo-
we pochłaniają ogromną część budżetu
MON. Działając w biznesie, dostrzegam, że
ekonomizacja funkcjonowania instytucji
czy firmy jest istotna – lepiej iść w jakość
niż ilość. Ponadto musi być współgranie
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
ministrów obrony z polskim systemem go-
spodarczym i wspieranie krajowego eks-
portu. Czynią to bez wstydu wszyscy po-
ważni gracze na rynku sprzętu wojskowe-
go, od prezydentów Stanów Zjednoczonych
po szefów najmniejszych krajów.
wy i unikatowe zdolności operacyjne. Naj-
większym kapitałem jest kadra dowódcza i za-
plecze intelektualne”.
To właśnie misje w Iraku i w Afganista-
nie były katalizatorami dalszych zmian.
Radosław Sikorski, obecnie minister spraw
zagranicznych, przyznał, że aktywność kon-
tyngentów pokazała, iż Polska potrafi szybko
i skutecznie wysłać wojsko tam, gdzie trzeba:
„Ustanowiliśmy markę, która jest bardzo uży-
tecznym instrumentem prowadzenia polityki
zagranicznej. Nasza reputacja będzie tym lep-
sza, im bardziej skrócimy front – kontyngen-
tów będzie mniej, za to będą więcej znaczyły
na teatrze działań. Decyzja, by zlikwidować
niektóre i rozbudować najważniejszy, w Afga-
nistanie, jest słuszna i będzie stanowiła o ros-
nącym znaczeniu Polski w dziedzinie wojsko-
wej”. Minister Sikorski oznajmił, iż nasze
zdolności wojskowe są tak dużym atutem, że
będzie przekonywał rząd, aby obronność stała
się jednym z priorytetów Polski podczas pre-
zydencji w Unii Europejskiej: „Jest to nowa
dziedzina integracji europejskiej i Polska mo-
że być w niej przez osiemnaście miesięcy lide-
rem. To może być dla kraju i naszego wojska
korzystne”.
TOTALNA REORGANIZACJA
Ostatecznie kierunek transformacji sił zbroj-
nych wskazała ubiegłoroczna decyzja rządu
o zawieszeniu powszechnego poboru i przej-
ściu na służbę ochotniczą. Pod koniec sierpnia
2009 roku nie będzie już wśród żołnierzy ani
jednego „przymusowego” szeregowego. „Nie
oznacza to końca profesjonalizacji. W naszym
rozumieniu oznacza ona złożenie w spójną ca-
łość wielu składników – od polityki kwaterun-
kowej, przez nowy system naboru, po szkole-
nie i modernizację sprzętu”, skomentował
Bogdan Klich.
„Głęboka transformacja Wojska Polskiego,
w latach dziewięćdziesiątych ukierunkowane-
go niemal wyłącznie na obronę terytorium
kraju i bardzo statycznego, nie byłaby możli-
wa bez członkostwa w NATO. Dziś mamy ar-
mię bardziej nowoczesną, lepiej wyposażoną,
mającą lepsze możliwości operacyjne”, zgo-
dził się z politykami generał Franciszek
Gągor, szef Sztabu Generalnego WP. Na kon-
ferencji przypomniał on, że w ostatniej deka-
dzie zamknięto ponad 100 garnizonów z 236
istniejących. Przeprowadzono około 2100 roz-
formowań, 3200 przeformowań i 700 sformo-
wań: „W praktyce armia została całkowicie
zreorganizowana przy istotnej redukcji eta-
tów”, ocenił generał. Zmiany w poszczegól-
nych obszarach jej funkcjonowania nie były
tak samo głębokie: największe w odniesieniu
do kadr, niezłe rezultaty przyniosły w organi-
zacji sił zbrojnych, szkoleniu, doktrynach, re-
gulaminach i procedurach. Największy wysi-
łek czeka nas w dziedzinie uzbrojenia i sprzę-
tu wojskowego. Jak stwierdził generał: „Tu
przełom dopiero się zaczął”.
Zdaniem wicemarszałka Szmajdzińskiego,
armię unowocześniliśmy na takim poziomie,
na jaki było nas stać i dobrze, że nie ryzyko-
waliśmy przeskoku generacyjnego: „Dziś na
tle innych krajów europejskich nie mamy kom-
pleksów i możemy dalej rozwijać zdolności
wojska”. Minister Klich przyznał, że zmaga-
my się z kryzysem finansowym, więc tempo
unowocześnienia sprzętu i uzbrojenia będzie
mniejsze niż zakładano, a niektóre przedsię-
wzięcia się opóźnią. Oczekuje on przedłoże-
nia do końca czerwca projektów trzynastu pro-
gramów modernizacyjnych, tak by w ciągu
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 9
 P E R Y S K O P
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
dwóch miesięcy mógł je, po weryfikacji, za-
aprobować.
Minister wyjaśnił też, że z powodu braku
pieniędzy zarzucił pomysł budowy nowej sie-
dziby resortu i postawił na decentralizację do-
wództw: „Ponieważ przeniesienie Dowództwa
Wojsk Lądowych do Wrocławia jest najtańsze,
tylko to zrobimy do 2012 roku”. Zasugerował
też, że później do Poznania przeniesie się Do-
wództwo Sił Powietrznych.
KONCENTRACJA
I SKADROWANIE
Minister Klich skorzystał z okazji, by za-
prezentować pomysły obecnego kierownictwa
MON na funkcjonowanie armii w najbliższych
trzech latach. Powiedział, że zadania sił zbroj-
nych się nie zmieniają. Armia wobec tego mu-
si rozwijać się harmonijnie, przygotowywać
do działań obronnych i misji zagranicznych:
„Przyjęliśmy że do końca 2011 roku będziemy
mieć do 100 tysięcy żołnierzy w służbie czyn-
nej i kandydackiej oraz do 20 tysięcy w Naro-
dowych Siłach Rezerwy. Ten poziom, utrzy-
many w kolejnych latach, wystarczy dla za-
pewnienia bezpieczeństwa Polsce i utrzyma-
nia kontyngentów”.
Reklamując przyjęty w aneksie do progra-
mu rozwoju sił zbrojnych na lata 2007–2012
model wojska, przypomniał, że podstawowym
założeniem jest zwiększenie o 18 procent licz-
10 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
by jednostek walczących w stosunku do za-
bezpieczających. Przybędzie także jednostek
o wysokiej gotowości bojowej, ukompletowa-
nych przynajmniej w 90 procentach, zdolnych
do szybkiego podjęcia działań w kraju i na ob-
czyźnie. „Oznacza to skadrowanie większej
C O M M E N T
JERZY SZMAJDZIŃSKI,
minister obrony w latach
2001–2005:
P o roku 2012 na pewno będziemy mieli
armię mającą dobrą pozycję wśród so-
juszników, wiarygodną, przygotowaną do po-
dejmowania różnych zadań i działań. Ale czy
Siły Powietrzne i Marynarka Wojenna będą
mogły być aktywne w takim samym zakresie
jak Wojska Lądowe i Wojska Specjalne? Na
razie mają one ograniczone doświadczenia
z uczestnictwa w prawdziwym boju. Ta sytu-
acja nie pozwala mówić, że cały potencjał sił
zbrojnych jest przetestowany i przygotowany
do działań bojowych. Jedno jest pewne: zna-
my zestaw zagrożeń i wyzwań. Za każdym
razem możliwości będzie określać rząd i dzi-
siaj jest to największa niewiadoma – jakimi
środkami będą dysponowały siły zbrojne
i przemysł obronny. Bez perspektywy finan-
sowej nie da się kontynuować procesu
transformacji wojska. (MS)
liczby jednostek niż teraz”, przyznał minister.
„Nie ma powodu, by płacić więcej za rozpro-
szone instytucje wojskowe, skoro można je
skoncentrować w zwartych kompleksach i po-
zbyć się zbędnych nieruchomości”.
Zdaniem szefa MON, przedsięwzięcia za-
planowane w aneksie uda się wykonać bez
względu na wielkość budżetu resortu, bo
dokument ten mówi głównie o zmianach in-
stytucjonalnych. „Wymagają one na począ-
tek dodatkowych nakładów, ale już w 2011
roku przysporzą oszczędności”, akcentował
Bogdan Klich. „Od utrzymania budżetu na
poziomie 1,95 procent PKB zależy tylko tem-
po modernizacji technicznej. Jeśli to się uda,
z utrzymaniem obligatoryjnego dwudziesto-
procentowego udziału wydatków moderniza-
cyjnych w budżecie MON, to w 2012 roku
uruchomimy zasygnalizowane w aneksie pro-
gramy unowocześniające”. Zapowiedział do-
trzymanie planu prywatyzacji dwunastu woj-
skowych przedsiębiorstw remontowo-produk-
cyjnych przed 2012 rokiem w sposób umożli-
wiający ministrowi obrony zachowanie głosu
decydującego co do profilu ich działalności.
Szef MON zwrócił uwagę, że będziemy mu-
sieli odpowiedzieć na pytania, jakie mają być si-
ły zbrojne po 2012 roku, jakiej chcemy polityki
kadrowej, jak mają układać się relacje między
rządem, parlamentem i prezydentem w kwe-
stiach kierowania i dowodzenia obronnością,
 A R M I A
P O D
C O M M E N T
RADOSŁAW SIKORSKI,
minister obrony w latach
2005–2007:
O becny kryzys można wykorzystać
do dostosowania struktury i dyslo-
kacji wojska do skromniejszych środ-
ków po to, by przyszła ekspansja, gdy
znowu będzie więcej pieniędzy, mogła
mieć zdrowsze fundamenty. Cieszę się,
że obroniłem formułę Strategicznego
Przeglądu Obronnego. Dziś widzimy, że
jego autorzy byli bardziej realistyczni
w określaniu liczebności polskich sił
zbrojnych, niż to się wydawało niektó-
rym politykom. Dobrze, że obecny mini-
ster kontynuuje myślenie, które ja sta-
rałem się zaszczepić – w kierunku eko-
nomizacji polityki obronnej. Chciałbym,
aby w przyszłości nasi dowódcy mieli
świadomość kosztów decyzji i operacji,
żeby wojskiem w czasie pokoju i wojny
kierowali niemal tak jak biznesmeni.
Za mojej kadencji powstał bodaj pierw-
szy program robotyzacji pola walki na
morzu, lądzie i w powietrzu. W czasach
kryzysu, gdy jest mniej pieniędzy na
zakupy, programy badawcze wychodzą-
ce w przyszłość, dające możliwość
przeskoku generacyjnego, są szczegól-
nie potrzebne.(AG)
w jakich operacjach zagranicznych mamy
WOJSKO uczestniczyć. Odpowiedzi na nie może udzielić
POLSKIE druga edycja Strategicznego Przeglądu Obron-
z zapaści nego, rozpoczętego już w Departamencie Trans-
materialnej
pierwszej dekady formacji MON, a mającego zakończyć się wios-
suwerenności ną 2011 roku publikacją białej księgi. Jerzy
wyszło dzięki Szmajdziński zalecał, by kontynuować przeglą-
dążeniom do dy, ale w formie rozszerzonej daleko po za sek-
członkostwa
w NATO. tor militarny: „Wtedy będziemy budować rze-
czywiście powszechny system obronny”.
Minister Klich ocenił, że całe zarządzanie
bezpieczeństwem narodowym w Polsce wyma-
ga modyfikacji. „Ale poruszam się w rzeczywi-
stości prawnej, w której minister obrony odpo-
wiada tylko za funkcjonowanie wojska oraz nie-
militarnej części systemu obronnego. Dlatego
SPO nie wyjdzie poza te ramy”.
Profesor Roman Kuźniar wskazał, że zabie-
gając o poprawę własnego bezpieczeństwa, po-
winniśmy unikać pokusy dążenia do bezpie-
czeństwa absolutnego, czym moglibyśmy spo-
wodować pojawienie się u innych poczucia bra-
ku bezpieczeństwa i sprowokować ich do reak-
cji, które mogłyby pogorszyć nasze. „Historia
zna przykłady tego rodzaju sytuacji i ja nie
chciałbym, aby ulokowanie w Polsce bazy glo-
balnego systemu antyrakietowego powtórzyło
ten scenariusz”.  POLSKA ZBROJNA: Czy planu-
Patroni medialnI:
O S T R Z A Ł E M
Układanie klocków
Trzy pytania do pułkownika
ARTURA KOŁOSOWSKIEGO,
szefa sekretariatu ministra obrony
i przewodniczącego komitetu
organizacyjnego konferencji
POLSKA ZBROJNA: Skąd wziął
się pomysł tej konferencji?
ARTUR KOŁOSOWSKI: Realizu-
jąc zapisy przyjętych w listopadzie
2007 roku głównych założeń polityki
obronnej rządu Donalda Tuska, za-
planowaliśmy na 2009 rok zorgani-
zowanie kilku konferencji nauko-
wych, wspomagających proces decy-
zyjny ministra Bogdana Klicha.
Wśród nich znalazła się i ta, poświę-
cona procesowi transformacji Sił
Zbrojnych III Rzeczypospolitej – od
armii typu autorytarnego do armii
typu demokratycznego. Jesteśmy bo-
wiem zobligowani do tego, by społe-
czeństwu i wszystkim pokoleniom
żołnierzy III Rzeczypospolitej przed-
stawić bilans naszych dokonań w mi-
nionym dwudziestoleciu. W resorcie
mieliśmy wiele konferencji, ale nie
było żadnej o takim rozmiarze i cha-
rakterze. Miała ona dwa cele: po-
znawczy i praktyczny. Analizie na-
ukowej głównych aspektów transfor-
macji sił zbrojnych w ostatnich dwu-
dziestu latach towarzyszyła ocena
gotowości sił zbrojnych do realizacji
konstytucyjnych zadań oraz wskaza-
nie obszarów wymagających dal-
szych badań i analiz.
POLSKA ZBROJNA: W jaki spo-
sób będą wykorzystane materiały
z konferencji?
ARTUR KOŁOSOWSKI: Powsta-
nie monografia naukowa. Jesteśmy
ją winni wszystkim, którzy byli i są
zaangażowani w sprawy bezpie-
czeństwa i obronności naszego pań-
stwa. Jesteśmy też winni ją przy-
szłym pokoleniom. Ponieważ jed-
nak materia jest trudna, badania na-
ukowe trwają, a sukcesywnie poja-
wiające się wnioski będą stopniowo
wdrażane w życie.
je Pan kolejne sympozja?
ARTUR KOŁOSOWSKI: Tak. Już
wczesną jesienią przewidujemy ko-
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
lejne konferencje. W Wojskowej
Akademii Technicznej odbędzie się
seminarium „Profesjonalizacja sił
zbrojnych a powszechny obowiązek
obrony RP”, a na Uniwersytecie
Warszawskim: „Obywatel w mun-
durze – nowe, aksjologiczne podsta-
wy funkcjonowania SZRP”. Współ-
organizatorami obu konferencji bę-
dą uczelnie wojskowe i cywilne,
w tym po raz pierwszy Polski Uni-
wersytet na Obczyźnie z Londynu,
co jest warte podkreślenia.
Podczas konferencji organizowa-
nej przez WAT pragniemy nie tylko
podsumować dotychczasowy proces
profesjonalizacji SZRP, ale także
poddać naukowej analizie wiele jej
elementów, które mają jednoznacz-
nie dysfunkcjonalny charakter wo-
bec systemu obronnego państwa.
Mówiąc prostym językiem, chcemy
pokazać, z jednej strony, pozytywne
skutki profesjonalizacji, a z drugiej,
odsłonić jej negatywne konsekwen-
cje, bo i z takimi mamy przecież do
czynienia. Termin konferencji nie
będzie przypadkowy. Spotkamy się
zaraz po pożegnaniu ostatnich żoł-
nierzy z poboru. Armia znajdzie się
w całkowicie nowej sytuacji. Będzie
już w pełni zawodowa, co nie ozna-
cza, że w pełni profesjonalna. Taką
się stanie, kiedy połączymy wszyst-
kie elementy, jak klocki lego,
w spójną całość.
Wielkie nadzieje wiążemy także
z konferencją na UW. Nowa, profe-
sjonalna polska armia domaga się
bowiem nowych aksjologicznych
podstaw funkcjonowania. Musimy
je wyraźnie wydobyć i dookreślić,
tak by były zgodne z naszymi war-
tościami narodowymi oraz wspól-
notowymi. Na obie konferencje za-
mierzamy zaprosić naukowców
wojskowych i cywilnych z kraju
oraz zagranicy, a także wszystkie
osoby odpowiedzialne za obron-
ność i bezpieczeństwo naszego
państwa. 
11
12 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 czerwca 2009

FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI
BOLESŁAW BALCEROWICZ
W wirze przeobrażeń
W ciągu minionych dwudziestu lat Wojsko Polskie zmieniło się z masowej
armii z poboru w nieliczną, względnie nowoczesną armię zawodową.
D
wadzieścia lat III RP to dla Woj-
ska Polskiego okres ciągłych
przeobrażeń zapoczątkowanych
jeszcze przed transformacją ustro-
jową. Należy przypomnieć, że od roku 1987
w większości krajów NATO i Układu War-
szawskiego zmniejszano wydatki na obronę,
w armiach UW ograniczano liczbę żołnierzy
oraz wyposażenie wojsk. W Polsce pierwsza
redukcja w latach 1987–1989 objęła około
15 tysięcy żołnierzy.
NIETRAFIONE DECYZJE
Przeobrażenia Wojska Polskiego trwają dłu-
żej niż 20 lat III RP. Decyzja o uruchomieniu
dwuletniego programu reorganizacji armii zo-
stała ogłoszona na początku 1989 roku. Zakła-
dał on zmniejszenie jej liczebności oraz istotne
zmiany składu i struktur. Program, choć odpo-
wiadał ówczesnym realiom geostrategicznym,
zawierał jeden kardynalny błąd – decyzję o roz-
formowaniu bądź skadrowaniu kilku drugorzu-
A R M I A
towych dywizji rozmieszczonych w centrum
i na wschodzie kraju, co oznaczało jeszcze
większe osłabienie „ściany wschodniej”. Auto-
rów tego kuriozalnego, jak się później okazało,
zamierzenia nie należy podejrzewać o złą wolę,
raczej o brak wyobraźni.
Zmiany ustrojowe wprowadzane przez
rząd Tadeusza Mazowieckiego objęły rów-
nież sferę bezpieczeństwa i obronności.
Opierały się na uznaniu realiów geopoli-
tycznych oraz respektowaniu zobowiązań
wynikających z przynależności do Układu
Warszawskiego. W exposé premiera zna-
mienne były dwa (jedyne) zdania odnoszące
się wprost do kwestii sił zbrojnych. „Nie bę-
dziemy tworzyć nowej armii. Chodzi jedy-
nie o stworzenie takich gwarancji prawnych,
by wszyscy wewnątrz tej instytucji mieli po-
czucie, że służą społeczeństwu”. O kon-
struktywnej koncepcji przekształceń armii,
jej funkcjach, zadaniach, o cezurach czaso-
wych nie było mowy. Troską nowej władzy
PIERWSZE PIĘĆ LAT restrukturyzacji sił
zbrojnych charakteryzowało się
zmniejszaniem ich liczebności, likwidacją
garnizonów oraz degradacją uzbrojenia,
wyposażenia i infrastruktury.
było głównie dostosowanie sił zbrojnych do
zmian ustrojowych.
ODPOLITYCZNIANIE WOJSKA
Dostosowanie do nowego ustroju ozna-
czało przede wszystkim odpolitycznienie
wojska i poddanie go cywilnej, demokra-
tycznej kontroli. W wymiarze organizacyj-
nym przekładało się to na wyprowadzenie
partii (PZPR) z jednostek wojskowych oraz
likwidację korpusu oficerów politycznych.
Stosowne decyzje zapadły już jesienią 1989
roku. O pierwszych podejmowanych w la-
tach 1989 i 1990 działaniach zmierzających
do ustanowienia cywilnej kontroli można
powiedzieć, że miały charakter nieprofesjo-
nalny, niesystemowy i doraźny.
Dobrym punktem odniesienia w refleksji nad
przeobrażeniami w siłach zbrojnych Polski jest
zaprezentowany w grudniu 1989 roku na posie-
dzeniu Komitetu Obrony Kraju ich stan wraz
z ustaleniami organizacyjnymi. Na czas „P”
wojsko miało liczyć 250–300 tysięcy żołnierzy.
Na czas „W” wojska lądowe miały tworzyć, tak
jak dotychczas, Front Polski w składzie dwóch
armii i jednego korpusu. Wojska lotnicze miały
wydzielić do Frontu Polskiego korpus; Mary-
narka Wojenna (flota polska) miała wejść
w skład Zjednoczonej Floty Bałtyckiej. Wojsko
Polskie w pierwszym roku transformacji ustro-
jowej było armią relatywnie silną, nieźle uzbro-
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 13
 P E R Y S K O P
joną, zorganizowaną według wzorów radziec-
kich, przygotowaną do działań ofensywnych.
Istotne zmiany organizacyjno-strukturalne
w roku 1989, a także w roku następnym, doko-
nywały się głównie według koncepcji i planów
poprzedniego reżimu.

STRATEGICZNY ZWROT
Nowym realiom geopolitycznym i geostrate-
gicznym miała odpowiadać przyjęta w lutym
1990 roku „Doktryna obronna Rzeczypospoli-
tej Polskiej”. Szybko okazało się jednak, że nie
przystaje ona do nowej rzeczywistości. Procesy
takie jak jednoczenie Niemiec czy rozpad Ukła-
du Warszawskiego wymuszały zmianę systemu
obronnego oraz przyjęcie całkiem nowej strate-
gii i dogłębnej przebudowy sił zbrojnych. Ozna-
czało to między innymi odejście od ograniczo-
nej suwerenności oraz strategii wojennej UW
w stronę narodowej strategii obronnej suweren-
nego państwa pozostającego poza sojuszami.

TROCHĘ SZKODA, ŻE PO ZMIANIE RZĄDU W 2005 ROKU

NIE ZOSTAŁY WYKORZYSTANE REZULTATY
STRATEGICZNEGO PRZEGLĄDU OBRONNEGO
Do czasu ukazania się jesienią 1992 roku
„Założeń polskiej polityki bezpieczeństwa”
oraz „Polityki bezpieczeństwa i strategii obron-
FOT. KRZYSZTOF PLAŻUK

nej RP” pierwszy strategiczny zwrot dokonywał

się praktycznie bez jednolitej koncepcji. Co
prawda jeszcze w 1990 roku powołano tak zwa-
ną komisję Żabińskiego, lecz ta skupiała się je-
dynie na wypracowaniu modelu Ministerstwa
Obrony Narodowej. Z nowej strategii – samo-
dzielności obronnej – wynikały oczywiście za-
sadnicze kierunki zmian w organizacji oraz
dyslokacji wojsk. Była w niej między innymi
mowa o stawianiu oporu każdej agresji z zasto-
sowaniem działań regularnych i nieregularnych,
dlatego też na pierwszym planie znalazło się
wzmocnienie „ściany wschodniej”, co oznacza-
ło konieczność reaktywowania i rozwijania zre-
dukowanych parę miesięcy wcześniej jedno-
stek. W nowej strategii zakładano uzawodowie-
nie wojska do 60–70 procent, przy zachowaniu
liczebności 250 tysięcy.
W STRONĘ SOJUSZU
Przeobrażenia naszej armii zgodne ze strate-
gią samodzielności obronnej dokonywały się do
jesieni roku 1993. Wtedy to, w wyniku zgody
głównych sił politycznych po wyborach do par-
lamentu, Polska wkroczyła na drogę prowadzą-
cą do NATO.
W latach 1989–1993 Wojsko Polskie zostało
zredukowane o 25 procent. Dramatycznie
zmniejszał się poziom wydatków wojskowych
(każdego roku o 10–35 procent, a w 1993 roku
o prawie 50 procent). Musiało to się odbić na
jakości wojska, na jego wyposażeniu, infra-
strukturze, szkoleniu, a także morale. Pierwsze
pięć lat restrukturyzacji sił zbrojnych naznaczo-
ne było zmniejszaniem ich liczebności, likwi-
dacją garnizonów, degradacją uzbrojenia, wy-
posażenia, infrastruktury.
Od 1994 roku można mówić o skoordynowa-
nych działaniach zmierzających do uzyskania
członkostwa w NATO. Wymagały one jednak
odpowiedniej strategii. My zaś aż do roku 2000
pozostawaliśmy wciąż przy błyskawicznie dez-
aktualizującej się koncepcji z roku 1992. Pełną
strategię zastępowały w tym czasie programy
i plany przygotowania sił zbrojnych do funkcjo-
nowania w sojuszu, uzyskania interoperacyjno-
ści oraz kompatybilności. Działalność wojska
skupiona została na wykonywaniu zadań w ra-
mach programu Partnerstwa dla Pokoju.
Od roku 1989 w Wojsku Polskim zlikwido-
wano 1006 jednostek, przeformowano 270,
a utworzono 362. Budżet obronny zmniejszył
się o około 60 procent, a siły zbrojne o 50 pro-
cent. W tej reorganizacji nie zabrakło pomy-
słów tak nierealnych, jak na przykład ten
o utworzeniu dywizji kawalerii powietrznej.
Zasadniczą zmianę w stylu dokonywanych
przeobrażeń w wojsku miało spowodować przy-
jęcie przez rząd koncepcji wyrażonej w progra-
mie „Armia 2012”. Oczekiwano, że będzie to
przełomowy moment dla państwa i samej armii.
Przyjęcie dokumentu przez rząd Włodzimierza
Cimoszewicza we wrześniu 1997 roku, w okre-
sie kampanii wyborczej, stawiało jego urucho-
mienie pod znakiem zapytania. Rok później rząd
Jerzego Buzka przyjął „Program integracji z Or-
ganizacją Traktatu Północnoatlantyckiego”
i „Program modernizacji Sił Zbrojnych RP w la-
tach 1998–2012”. W kwestiach dotyczących or-
ganizacji sił zbrojnych i zasadniczych ich zadań
różnice pomiędzy obydwoma programami były
niewielkie. Docelowo (w roku 2003) armia miała
liczyć 180 lub 160 tysięcy żołnierzy.
Po niespełna roku realizowania planu, na któ-
ry – jak głosił ówczesny minister obrony naro-
dowej – czekała polska armia, okazało się, że
jest on nierealny ze względu na możliwości fi-
nansowe państwa. W roku 1999 stał się po pro-
stu zbiorem życzeń i iluzji. W roku następnym
rozpoczęto prace nad kolejnym dokumentem
„Armia 2001–2006”. W jego założeniach zapo-

14 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009


wiadano zmiany, między innymi zmniejszenie
liczebności wojska do poziomu 150 tysięcy. Był
to już szósty w mijającym dziesięcioleciu pro-
gram reformowania sił zbrojnych.
KONIEC DEKADY TURBULENCJI
Kolejne dziesięć lat przeobrażeń sił zbrojnych
przebiegało w sposób zdecydowanie bardziej
zrównoważony. Duże znaczenie miało członko-
stwo w NATO. Natowskie procedury oraz kultu-
ra strategiczna hamowały próby improwizacji,
wymuszały dyscyplinę planowania i programo-
wania. Po pierwszej, dość turbulencyjnej, deka-
dzie nauczyliśmy się też czegoś w reorganizo-
waniu, choć nasz system wojskowy został zwe-
ryfikowany najpierw w Iraku, a następnie
w Afganistanie. Po przyjęciu kolejnych koncep-
cji strategicznych (bezpieczeństwa i obronności)
w latach 2000, 2003, 2007 skończył się okres,
w którym strategia pełniła funkcję nieco dekora-
cyjną. Trochę szkoda, że po zmianie rządu
w 2005 roku nie zostały należycie wykorzystane
rezultaty pierwszego w historii (i jak dotąd ostat-
niego) Strategicznego Przeglądu Obronnego.
Na ustabilizowanie procesu zmian i jakość pla-
A R M I A
dwukrotnie wyższe niż w roku 1999, kiedy
przystąpiliśmy do sojuszu. Tę zbawienną dla ar-
mii tendencję może jednak zakłócić kryzys eko-
nomiczny.
BŁĘDY KARDYNALNE
Do oceniania jakości elit politycznych nie
mam kompetencji. Wiem tylko, że na przeobra-
żeniach naszej armii fatalnie odbijała się stała
przy zmianach władzy maniera ignorowania
lub odrzucania dorobku poprzedników, a o wie-
lu sprawach związanych z obronnością nowe
elity polityczne przez długi czas po prostu nie
wiedziały. Wiem też, że cywilne zaplecze eks-
perckie wciąż jeszcze się kształtuje.
Kadra, elita Wojska Polskiego, wykazała
w dwudziestoleciu niekończących się reform
postawę godną. Mimo pewnego dystansu
i sceptycyzmu wobec wielu reformatorskich za-
biegów, wyższa kadra była lojalna i zdyscypli-
nowana, z właściwą temu środowisku dozą
konserwatyzmu.
Lista popełnionych przez reformatorów błę-
dów mogłaby obejmować wiele pozycji, z któ-
OSTATNIE rych dwie to błędy kardynalne. Pierwszym jest
DZIESIĘĆ LAT brak strategicznej perspektywy; drugim – roz-
przeobrażeń
sił zbrojnych ziew między ambitnymi celami a realnymi
przebiegało możliwościami finansowymi. Liczne drobniej-
w sposób sze błędy, w tym korowody wokół Obrony Te-
zdecydowanie rytorialnej, pozwolę tu sobie pominąć.
bardziej
zrównoważony. O przeobrażeniach wojska da się też powie-
Miało na to dzieć kilka dobrych słów. Nie było w nich miej-
wpływ sca na niedojrzałe eksperymenty (przed który-
członkostwo mi przestrzegał Władysław Sikorski w książce
w NATO.
Jego struktura „Przyszła wojna”). Wbrew niektórym modom
wymusza przytomnie udało się także zachować właściwe
dyscyplinę proporcje funkcji i zadań sił zbrojnych. Przecią-
planowania
gający się proces reformowania wojska, choć
i programowania.
przebiegał w sposób niekoniecznie zrównowa-
nowania długofalowego duży wpływ miał prze- żony, nie był też kuracją wstrząsową. W kosza-
widywalny budżet. Jeszcze za wcześnie na oce- rach panował spokój, a dyscyplina nie była dra-
nę obowiązującej koncepcji przeobrażeń wojska stycznie naruszana.
oraz sposobu jej realizacji. W ciągu minionych dwudziestu lat Wojsko
Trwające ponad dwadzieścia lat przeobraże- Polskie zdołało przekształcić się z masowej ar-
nia w wojsku wymuszone były – najogólniej mii z poboru, armii okresu industrialnego, w nie-
– procesami transformacji ustrojowej oraz zmia- liczną, względnie nowoczesną armię zawodową.
nami w położeniu geopolitycznym i geostrate- Gdybym miał być złośliwy, to dodałbym – armia
gicznym. To banał. Wśród bardziej namacal- jest trzy razy mniej liczna, za to liczba generałów
nych czynników wymieniłbym: budżet pań- zwiększyła się o jedną trzecią. 
stwa, jakość elit politycznych oraz gotowość do
Powyższy tekst został wygłoszony w trakcie konfe-
zmiany elit wojskowych. rencji naukowej „Siły Zbrojne III Rzeczypospolitej
Wysokość budżetu, szczególnie w począt- z perspektywy dwudziestolecia”, która odbyła się
kach lat dziewięćdziesiątych (zwanego budże- 10 czerwca na Uniwersytecie Kardynała Stefana
tem przetrwania a nawet agonii), musiała odbić Wyszyńskiego w Warszawie.
się niekorzystnie na armii, zaś nieprzewidywal-
ność w jego ustalaniu nie działała korzystnie na
planowanie długoterminowe, czyli także na WIZYTÓWKA
sposób prowadzenia przekształceń wojska. Te
kwestie rozwiązała ustawa gwarantująca wydat- Generał dywizji w stanie
ki obronne w wysokości 1,95 procent PKB. Pod spoczynku BOLESŁAW
tym względem Polska plasuje się na szóstym BALCEROWICZ
miejscu wśród członków NATO i nawet prze- jest profesorem doktorem habilitowanym
kracza średnią krajów europejskich sojuszu. w Instytucie Stosunków Międzynarodowych
Wydatki obronne Polski już w roku 2006 były na Uniwersytecie Warszawskim.
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 15
 P E R Y S K O P

K
iedy spoglądamy na polską po-
litykę bezpieczeństwa w minio-
nym dwudziestoleciu, na po-
szukiwanie naszego miejsca
w systemie bezpieczeństwa
międzynarodowego, to najbardziej trafnie
przemianę oddaje określenie: „od zakładnika
do dojrzałego uczestnika”. Można tę ewolucję
prześledzić w czterech etapach.

W SYSTEMIE
DWUBIEGUNOWYM
Pierwszy etap przypada na koniec lat
osiemdziesiątych, ale jest to czas reprezenta-
tywny dla całego okresu przynależności Pol-
ski do Układu Warszawskiego. PRL była kra-
jem satelickim Związku Radzieckiego, po-
zbawionym faktycznej suwerenności. W sen-
sie strategicznym byliśmy podwykonawcą
wielkiej strategii politycznej i wojskowej Mo-
skwy. Byliśmy jej przedmiotowym, a nie
podmiotowym uczestnikiem, co przyznał na-
wet generał Wojciech Jaruzelski w jednym
ze swych artykułów w „Polsce Zbrojnej”
(26 maja 2002 roku).
Warto przy tym zauważyć, że ze względu
na położenie geostrategiczne Polska była po
II wojnie światowej zakładnikiem stabilności
systemu dwubiegunowego, czyli bezpieczeń-
stwa globalnego. Przedstawiciele PRL i ZSRR
nie kryli, że każda próba zmiany systemowej
przynależności Polski grozi wybuchem woj-
ny między UW a NATO z wiadomymi konse-
kwencjami.
ROMAN KUŹNIAR

Nieodwracalna ewolucja
Wojska nie powinno się traktować
jako efektownego tła dla politycznych gestów.
Nigdy wcześniej, nawet po kongresie wie-
deńskim, ani Bogu dzięki także teraz, Polska
nie zajmowała tak newralgicznego miejsca
w systemie bezpieczeństwa międzynarodo-
wego, choć było to miejsce przedmiotowe
i paradoksalnie – bezpieczne. Nasz kraj był
bezpieczny, ponieważ nie istniało zagrożenie
zamachem na jego integralność terytorialną;
był najbliższym sojusznikiem jednego
z dwóch supermocarstw i członkiem potęż-
nego sojuszu – Układu Warszawskiego. Ce-
na tego bezpieczeństwa była ogromna – re-
presje, brak suwerenności, postępujące
zacofanie.
W tamtym czasie mieliśmy armię wielką
liczebnie, częściowo nieźle wyszkoloną, lecz
ciężką i, z małymi wyjątkami, nienowocze-
sną. Nie zdołaliśmy na przykład powrócić do
świetnie zapowiadającej się przed wojną pro-
dukcji samolotów wojskowych. Mo-
nopol na bojowy sprzęt lotniczy za-
strzegł sobie Związek Radziecki. Na-
leży ubolewać, że do dziś nie potrafi-
liśmy wrócić do przedwojennych tra-
dycji lotniczych. I jeszcze jedno, je-
śli chodzi o ten okres.
Wojsko pełniło wtedy także waż-
ną funkcję wewnętrzną – było in-
OPRÓCZ
ambitnego strumentem bezpieczeństwa ustroju
programu komunistycznego. Stan wojenny
profesjonalizacji został zaplanowany i przeprowa-
i modernizacji
dzony przez Wojsko Polskie. Na
naszych sił
zbrojnych szczęście także skupieni wokół
zmianie ulega Wojciecha Jaruzelskiego wojsko-
rozumienie wi okazali się tą siłą polityczną,
użycia sił
która w łonie ówczesnego establi-
zbrojnych
w operacjach shmentu opowiadała się za rozmo-
zagranicznych. wami Okrągłego Stołu i ubezpie-
czała trudny okres przejściowy (1988–
–1991). Partyjni twardogłowi wie-
dzieli, że bez wojska i tak nie utrzy-
mają władzy, zatem musieli akcepto-
wać kurs generała Jaruzelskiego.
W DRODZE DO NATO
Istotą drugiego etapu (lata dzie-
więćdziesiąte) było poszukiwanie dla
Polski najlepszego rozwiązania pro-
blemu bezpieczeństwa. Znaleźliśmy
się w szarej strefie bezpieczeństwa
i nie było wiadomo, jak długo to mo-
że potrwać. Polskim wyborem od
1992 roku było NATO i od tej pory
uporczywie zabiegaliśmy o członko-
stwo w sojuszu.
Wówczas doszło do głębokich
przeobrażeń w naszej armii: radykal-

16 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009


FOT. BOGUSŁAW POLITOWSKI
nego zmniejszania jej wielkości, zmiany
struktury oraz wyszkolenia. Trzeba było spro-
stać wymogom przyszłego członkostwa. To
był również okres zapaści, jeśli chodzi o wy-
posażenie, czas słabości polskiego przemysłu
zbrojeniowego, który padł ofiarą transforma-
cji gospodarczej, zmniejszonego zapotrzebo-
wania na sprzęt, ale także w dużym stopniu
braku umiejętności przystosowania się do no-
wych warunków oraz roszczeniowej postawy
w starym stylu.
Wówczas bezpieczeństwo Polski zależało
od polityki i dyplomacji. Siły zbrojne liczyły
się znacznie mniej w tym ogólnym bilansie
potencjału zapewniającego Polsce poczucie
bezpieczeństwa. Nie oznacza to bynajmniej,
że nasze siły zbrojne były nieobecne w zagra-
nicznej polityce bezpieczeństwa. Ich aktyw-
ność świadczyła o gotowości naszego kraju do
ponoszenia odpowiedzialności za bezpieczeń-
stwo międzynarodowe, uczestniczenia w tego
rodzaju operacjach, współdziałania z przy-
szłymi sojusznikami.
Dowodem na to był udział z jednej strony,
w operacji SFOR, a z drugiej, w misjach
ONZ (w 1997 roku Polska z około tysiącem
żołnierzy była udziałowcem numer jeden
w siłach pokojowych Narodów Zjednoczo-
nych). Bez reformy polskiej armii, w tym
A R M I A
ustanowienia nad nią kontroli cywilnej nad częściach świata mamy za sobą. Od 2007 ro-
armią (co nie było łatwe – vide obiad draw- ku weszliśmy w czwarty etap, który można
ski), nie moglibyśmy wejść do sojuszu. Co określić jako budowanie dojrzałości w podej-
więcej, energiczna, dobrze wyszkolona i go- ściu do roli siły zbrojnej w naszej polityce
towa do misji zagranicznych armia miała być bezpieczeństwa. Oprócz ambitnego progra-
naszym atutem w staraniach o NATO. I była. mu profesjonalizacji i modernizacji naszych
sił zbrojnych zmianie ulega rozumienie ich
WOJSKO A POLITYKA użycia w operacjach zagranicznych.
Trzeci etap to lata 2001–2007. W tym cza- Wbrew krytykom, nastąpiło odpowiedzial-
sie, niezależnie od wypełniania konstytucyj- ne i sprawne wycofanie PKW z Iraku. Doszło
nych obowiązków w polityce bezpieczeństwa do konsolidacji naszej obecności wojskowej
i obrony, siły zbrojne zaczęły być traktowane w Afganistanie (wyłączna odpowiedzialność
przez część naszej klasy poli- za całą prowincję, polscy żoł-
tycznej jako element umacnia- Okres dojrzałości, nierze podlegają polskim roz-
nia pozycji międzynarodowej kazom). Została przyjęta rzą-
Polski. Wojsko zawsze jest ta- w który weszliśmy, dowa strategia angażowania
kim instrumentem i nie ma powinien się sił zbrojnych w misje zagra-
w tym niczego niezdrowego. charakteryzować niczne, która zakłada, że bę-
Tutaj chodziło jednak o coś dzie to udział zgodny z pra-
więcej. Ośrodki dyspozycji zgodnością wem międzynarodowym
politycznej uznały, że uczest- z wartościami polskiej i przede wszystkim w ramach
nicząc w operacjach zbrojnych racji stanu i etosem operacji sojuszniczych. Trochę
niemających wielkiego lub szkoda, że mniejsze znaczenie
żadnego związku z bezpie- polskiego wojska przypisano w tym dokumen-
czeństwem Polski, będziemy cie operacjom ONZ. Jak poka-
mogli zapewnić naszemu krajowi jakieś nad- zuje praktyka, to właśnie te „bezinteresow-
zwyczajne korzyści czy miejsce na scenie ne” misje są najbardziej pożyteczne i światu
międzynarodowej. najbardziej potrzebne.
W Warszawie uznano, że Siły Zbrojne RP Ten okres dojrzałości, w który weszliśmy,
mogą wziąć udział w forsowaniu specyficz- jeśli chodzi o użycie sił zbrojnych w imię
nej koncepcji porządku międzynarodowego. bezpieczeństwa międzynarodowego, powi-
Problemem stało się to, że postanowiono się nien charakteryzować się polityczną roztrop-
nimi posłużyć, na życzenie naszego główne- nością i realizmem, zgodnością z wartościa-
go sojusznika, w operacji militarnej sprzecz- mi polskiej racji stanu i etosem naszego żoł-
nej z prawem międzynarodowym oraz wolą nierza oraz uwzględniać nasze długofalowe
międzynarodowej społeczności. To doświad- interesy bezpieczeństwa. W tej dziedzinie nie
czenie pokazało, że sojusznik potraktował powinno być miejsca na doraźność i koniunk-
nasze siły zbrojne trochę jak legię cudzo- turalizm.
ziemską. Stosunek polityki polskiej do wojska nie
Oficjalny dyskurs potwierdzał, że takie po- powinien ograniczać się tylko do formuły
traktowanie polskiego żołnierza niespecjalnie „wykonać rozkaz”. Nie można też go trakto-
nam przeszkadzało. Zdradzał także nadmiar wać jako efektowne tło dla politycznych ge-
wiary w siłę militarną jako instrument nie stów. Rolą polityki polskiej w tym zakresie
tylko kreowania „lepszego świata”, ale także musi być zapewnianie siłom zbrojnym wa-
prowadzenia aktywnej polityki bezpieczeń- runków rozwoju na miarę możliwości pań-
stwa, nie zawsze uwzględniającej w należy- stwa oraz tendencji rozwojowych w tej sferze
tym stopniu poczucie bezpieczeństwa innych, stosunków międzynarodowych. 
tych „nie po naszej stronie”.
W tej „wojnie z wyboru” było trochę jak
u Orwella: premier Miller odwiedza naszych Powyższy tekst został wygłoszony na konferencji
żołnierzy w dalekim, okupowanym kraju naukowej „Siły Zbrojne III Rzeczypospolitej
z perspektywy dwudziestolecia”, która
w rocznicę naszej niepodległości (11 listopa- odbyła się 10 czerwca na Uniwersytecie
da 2003 roku). I w tej trudnej operacji „egza- Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
min zdał tylko żołnierz” (nie polityk, komen-
tator czy ekspert); tak pisałem w jednym z fe- WIZYTÓWKA
lietonów w „PZ”. Nasze siły zbrojne nie tyl-
ko zdały egzamin tam, w trudnym terenie,
tamte doświadczenia miały też wpływ na ROMAN KUŹNIAR
unowocześnienie polskiej armii (od dowo- Kierownik Zakładu Instytu-
dzenia do wyszkolenia). tu Studiów Strategicznych
w Instytucie Spraw Międzynarodowych na
WCHODZENIE W DOJRZAŁOŚĆ Uniwersytecie Warszawskim. Specjalizuje
To zachłyśnięcie się rolą polskich żołnie- się w tematyce bezpieczeństwa, praw czło-
wieka i polityce zagranicznej Polski.
rzy jako zagończyków obecnych w różnych
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 17
 P OA
N SC ŁE UL OŻ BW IN E I K U

Więcej
wojska w wojs
18 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
 A R M I A
Z generałem broni MIECZYSŁAWEM
CIENIUCHEM o planach likwidacji
garnizonów i kosztach tworzenia
baz rozmawiają ARTUR GOŁAWSKI
i MAREK SARJUSZ-WOLSKI
POLSKA ZBROJNA: Kto decyduje o likwi-
dacji konkretnego garnizonu?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: To leży
w kompetencjach ministra obrony, ale jego de-
cyzję poprzedza długi okres konsultacji, ana-
liz, wyliczeń, dyskusji wewnątrzresortowych.
Dokumenty wykonawcze wydają przedstawi-
ciele struktur wojskowych, od szefa Sztabu
Generalnego WP poczynając, w dół, aż do od-
powiedniego szczebla.
POLSKA ZBROJNA: Pan kiedyś też podpi-
sywał się pod rozkazami o rozformowaniu.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Był taki czas,
że likwidowaliśmy ponad 50 garnizonów. By-
łem wtedy zastępcą szefa SGWP, uczestniczy-
łem w procesie wypracowania decyzji i ich
wdrażania.
POLSKA ZBROJNA: Stanowiły one część
„planu Komorowskiego” z lat 2001–2003.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Nie powiem,
że towarzyszyła temu powszechna radość. Ale
przebrnęliśmy przez ten trudny czas. Wy-
obraźcie sobie, jaka byłaby dziś sytuacja, gdy-
byśmy utrzymali pięćdziesiąt dodatkowych
garnizonów. Pewnie w każdym byłoby po stu
żołnierzy.
POLSKA ZBROJNA: Możemy też sobie
wyobrazić, że mamy teraz sto, a nie 126
– jak jest faktycznie – garnizonów. W la-
tach 2005–2008 niemal zaniechano restruk-
turyzacji, choć sytuacja na rynku pracy jej
sprzyjała, czerpaliśmy dywidendę z wstą-
pienia do Unii Europejskiej. Zabrakło nam
wizjonerów?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Łatwiej likwi-
duje się jednostki i reformuje wojsko, gdy sytu-
acja gospodarcza sprzyja. Wielkość budżetu re-
sortu na poziomie 1,95 procent produktu krajo-
wego brutto plus 0,05 procenta PKB z progra-
mu samolotowego były dobrymi wskaźnikami
dla wojska – nie możemy narzekać.
sku
POLSKA ZBROJNA: Lecz teraz, w czasie
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
kryzysu, cięcia będą boleśniejsze.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Trudne refor-
my robi się, gdy sytuacja do tego zmusza.
A gdy nie są konieczne ze względów finanso-
wych, odkłada się je na później. Zauważcie, że
w krótkim okresie do każdej likwidacji trzeba
dołożyć, a oszczędności pojawiają się po kilku
latach. Bo likwidacja garnizonu skutkuje wy-
datkami na odprawy dla zwalnianych, na prze-
prowadzki dla chcących dalej służyć, na za-
pewnienie im kwater. Rodziny wojskowe „wra-
stają” w garnizony szkołami dzieci i pracą
żon. Zrywanie tych więzi też kosztuje i boli.
POLSKA ZBROJNA: I dlatego nie mamy
wojska skupionego w trzydziestu garnizo-
nach, tylko w 126?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Gdyby nas by-
ło stać na takie zorganizowanie sił zbrojnych,
że pomieściłyby się w trzydziestu garnizo-
nach, to byśmy już taki układ mieli. Ale zmie-
rzamy do komasacji. Jednak o ile siedem baz
lotniczych jest w stanie pomieścić zasadnicze
– poza wojskami radiotechnicznymi – jednost-
ki Sił Powietrznych, o tyle w Wojskach Lądo-
wych nie mamy takich dziesięciu garnizonów,
w których bylibyśmy w stanie bez dużych in-
westycji ulokować wszystkie ich jednostki.
POLSKA ZBROJNA: Czy przy poprzed-
nich likwidacjach garnizonów popełniono
jakieś błędy, zbyt pochopnie wyprowadza-
jąc wojsko z niektórych miast?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Przy tak du-
żych reformach, jakie miały miejsce w latach
dziewięćdziesiątych, nie udaje się uniknąć błę-
dów. Ale coś, co dla wielu ludzi może być
oczywistym błędem, dla innych, mających
szerszy dostęp do informacji o powodach li-
kwidacji, może nim nie być. Zdarza się, że
obrońcy garnizonu żonglują argumentami
– podkreślają zalety, pomijają wady. To nie
jest obiektywna dyskusja. Ale skoro dziś mó-
wimy, że mamy zbyt wiele garnizonów, to
chyba nie popełniliśmy dotąd w restrukturyza-
cji poważnych błędów.
POLSKA ZBROJNA: Ale nie jest Pan
pewny?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Gdybym miał
szukać błędów na siłę, to uznałbym, że nie za-
szkodziłoby utrzymanie garnizonu w Żarach.
Mielibyśmy tam namiastkę bazy – Święto-
szów, Żagań, Żary. Ale w zamian za likwida-
cję jednostek gdzie indziej.
POLSKA ZBROJNA: Dlaczego lista garni-
zonów, które minister obrony przewiduje
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 19
 N A C E L O W N I K U
do likwidacji w aneksie do „Programu roz-
woju Sił Zbrojnych RP w latach 2007–
–2012”, nie została podana do publicznej
wiadomości?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Nie kryjemy
się z tą listą, tylko nie ujawniamy obecnie
wszystkiego do końca. Lista stanie się jawna,
kiedy zadecyduje o tym minister i będą wyda-
ne rozkazy dyslokacyjne.

POLSKA ZBROJNA: Ale wielu oficerów

już ją zna. A po jednostkach krążą plotki,
psujące atmosferę służby.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Mówienie dzi-
siaj o tym, która jednostka zostanie zlikwido-
wana, jest ryzykowne. Można się pomylić, je-
śli w najbliższym czasie jakieś czynniki wpły-
ną na zmianę tych wstępnych przymiarek.

POLSKA ZBROJNA: Co dziś przesądza

o tym, która jednostka jest uznawana za przy-
szłościową, a która zostanie zlikwidowana?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: We wcześniej-
szych latach jednym z czynników, które brano
po uwagę, były sprawy socjalne. Nie znajdowa-
ły się one na początku listy argumentów, loko-
wały się gdzieś w środku. Chodziło o to, by nie
likwidować garnizonów, w których są miejsca
pracy dla żon żołnierzy i dobre szkoły dla ich
dzieci czy służba zdrowia na wysokim pozio-
mie. Dziś na czoło listy argumentów wysuwają
się czynniki operacyjne, szkoleniowe i ekono-
miczne.

POLSKA ZBROJNA: Skoro nie możemy

mówić o aktualnych przykładach z listy
dziewięciu garnizonów do likwidacji i dwu-
dziestu trzech do połączenia, to przypomi-
namy, że kiedy Pan był zastępcą szefa Szta-
bu Generalnego, ówczesny minister obrony
przymierzał się do likwidacji garnizonu
Sandomierz. I nie udało mu się to. Częścio-
wo za sprawą protestu lokalnych polityków.
Co Pan na to?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Gdy sprawę
przeanalizowaliśmy dokładniej, okazało się, że
niedawno oddano w Sandomierzu do dyspozy-
cji kadry nowe kwatery. I doszliśmy do wnio-
sku, że nie warto tamtejszych jednostek przeno-
sić gdzie indziej. Jak widzicie – są pewne wy-
magania operacyjne, jest logika reformy sił
zbrojnych i jest rzeczywistość na miejscu. Dopie-
ro dokładne, naoczne zlustrowanie garnizonu po-
woduje, że decyzje przybierają formę ostateczną,
do wykonania. Trzeba tam pojechać i zastanowić
się: decyzję podtrzymać czy zmienić.
POLSKA ZBROJNA: Minister Bogdan
Klich właśnie odwiedza różne garnizony.
I naocznie przekonuje się, ile są warte.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Minister wizy-
tuje teraz wiele garnizonów, ale to nie znaczy,
że te, które odwiedza, są przewidziane do li-
kwidacji.
POLSKA ZBROJNA: Ale niektóre
z nich są lub były przewidziane.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Być
może niektóre z nich. Ale często mi-
nister uprzedza żołnierzy, że jego wi-
zyta nie jest zwiastunem likwidacji
LOGISTYKĘ garnizonu, bo takie fałszywe wraże-
czeka najgłębsza nie mogłoby gdzieś u kogoś powstać.
reorganizacja.
Wojewódzkie
sztaby wojskowe POLSKA ZBROJNA: W 2008 ro-
zastąpią ku przeprowadzono dokładny
cztery sztaby przegląd infrastruktury. Czyżby
regionalne, teraz jego wyniki były kwestiono-
ubędzie około
czterdziestu wane?
komend MIECZYSŁAW CIENIUCH: Wy-
uzupełnień, niki tego przeglądu oczywiście są
rozwiązane brane pod uwagę. Gdybyśmy jednak
zostaną okręgi
wojskowe, nasze ustalenia ogłosili już dziś, to
przeformujemy podejrzewam, że nastąpiłby długi
bazy okres zabiegów o zmianę decyzji.
materiałowe A wolelibyśmy, aby wpływ na nią
w logistyczne.
miały tylko czynniki obiektywne
– uzasadnienie operacyjne, logika
organizacji sił zbrojnych, długoter-
minowe konsekwencje ekonomicz-
ne. A nie to, kto głośniej krzyczy
i kto zorganizuje silniejsze lobby
obrońców garnizonu.
POLSKA ZBROJNA: Jawna jest
informacja, że rozformowaniu ule-
gną dowództwo i sztab 1 Dywizji
Zmechanizowanej, a jej jednostki
wsparcia i zabezpieczenia będą prze-
niesione. Inteligentny żołnierz uzna,
że Legionowo przestało być perspek-
tywicznym garnizonem i za kilka lat
wojsko stamtąd zniknie.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Zga-
dzam się, że potrzebujemy w wojsku
inteligentnych żołnierzy, umiejących
wyciągać trafne wnioski. Natomiast
fakt, że dowództwo 1 DZ zostanie zli-
kwidowane, nie przesądza o likwida-
cji garnizonu Legionowo. To rozumo-
wanie zbyt daleko idące. Są tam jesz-
cze jednostki zabezpieczające i wspar-
cia, które mogą mieć zmienione zada-
nia i zabezpieczać inny sztab, nie dy-
wizji, lecz brygady lub innej formacji
czy instytucji, która może tam po-
wstać.
POLSKA ZBROJNA: Kolejne jaw-
ne informacje, które prowadzą do
wniosku, że inne garnizony przesta-
ły być nieperspektywiczne, dotyczą

20 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009


FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
planów sformowania brygady lotnictwa
Wojsk Lądowych i skomasowania dywizjo-
nów rakietowych w jednej brygadzie obrony
powietrznej. Mamy też jednostki, w których
kończy się okres eksploatacji ich uzbrojenia,
a plany nie przewidują dostaw nowej broni,
nie buduje się tam kwater, nie przydzielono
etatów dla szeregowych zawodowych.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Wymieniacie
wiele różnych czynników, których suma do-
piero powinna przesądzić o ostatecznej decyzji
o likwidacji bądź pozostawieniu konkretnych
garnizonów. Bo żaden pojedynczy czynnik sam
w sobie nie jest rozstrzygający. Fakt, że pozo-
staniemy z jedną brygadą OP, a drugą zlikwidu-
jemy, nie oznacza, że rozformujemy konkretny
garnizon, gdzie stacjonuje dowództwo tej bry-
gady. Może zostanie tam dywizjon, skoro ko-
szary są w świetnym stanie i szkoda się ich po-
zbyć. Przyznam, że czasem – gdy rozpatruje się
całą listę czynników, dajmy na to czterdziestu,
które się wzajemnie wykluczają, to na końcu
wie się tyle samo, co przed poznaniem pierw-
szego z nich. A decyzję trzeba podjąć.
POLSKA ZBROJNA: Publikacja w naszym
tygodniku przyczyniła się do pozostawienia
bazy i eskadry lotniczej w Malborku…
A R M I A
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Sęk w tym, że
liczebność sił zbrojnych – 100 tysięcy żołnie-
rzy w służbie czynnej – jest zatwierdzona
przez rząd. Zaplanowaliśmy zmniejszenie licz-
by garnizonów oraz infrastruktury. Jeśli więc
w miejscowości X wojsko pozostanie, to bę-
dzie musiało opuścić miasto Y. Bo rozdrab-
nianie wojska na wiele garnizonów przeczy
jednej z zasad, która legła u podstaw aneksu:
że ma być więcej wojska w wojsku. Chcemy
zwiększać liczbę jednostek bardziej ukom-
pletowanych, dobrze wyszkolonych, goto-
wych do działania. Dążenie do tego celu
zmusza do ograniczania licz-
by garnizonów.
Mówienie
POLSKA ZBROJNA:
Aneks zapowiada wypro-
dzisiaj o tym,
wadzkę wojska z aglomera- która jednostka
cji w okolice poligonów.
W słowie „wyprowadzka” zostanie
tkwi sugestia, że jednostki
zmieniające garnizon nie
zlikwidowana,
będą likwidowane. Nie chce jest ryzykowne
się nam wierzyć, by oddzia-
ły były przenoszone spod stolicy w pobliże
Drawska Pomorskiego czy Orzysza. Tam
nie ma koszar, mogących pomieścić jeszcze
jeden pułk czy batalion.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Przecież aglo-
meracje to nie tylko Warszawa. W innych du-
żych miastach liczba żołnierzy też będzie się
zmniejszać.
POLSKA ZBROJNA: Nie wszędzie puste
koszarowce nadają się do zasiedlenia.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Infrastruktury
koszarowej mamy za dużo. Na dodatek jest
ona źle rozmieszczona w stosunku do aktual-
nej koncepcji sił zbrojnych. W aneksie wska-
zujemy, że docelowo więcej jednostek linio-
wych powinno stacjonować wokół poligonów
i placów ćwiczeń, by miały łatwiejszy i tańszy
do nich dostęp.
POLSKA ZBROJNA: Ale przy przepro-
wadzkach nie unikniemy kosztów społecz-
nych. Trzeba będzie żołnierzy z rodzinami
przenieść z większych miejscowości w okoli-
ce oddalone od wygód cywilizacyjnych.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: W przyrodzie
nie ma nic za darmo. Usprawnienia sił zbroj-
nych, przygotowania ich do współczesnych
wyzwań nie zdołamy zapewnić bez poniesie-
nia kosztów. W czynie społecznym takich re-
form się nie robi.
POLSKA ZBROJNA: W aneksie zapisano,
że do końca 2012 roku wojsko pozbędzie
się 20 procent infrastruktury, czyli 45 ty-
sięcy hektarów wraz z budynkami. Bardzo
dużo...
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Owe 20 pro-
cent infrastruktury oddamy stopniowo,
w ciągu ponad trzech lat, nie z dnia na dzień,
jednorazowo. Jeśli większe bazy wojskowe
uda nam się zorganizować bliżej placów
ćwiczeń i tam będzie więcej żołnierzy, to
popłyną w to miejsce większe pieniądze
z uposażeń i sądzę, że przedstawiciele biz-
nesu cywilnego to zrozumieją i pojawią się
w okolicy, by zarobić. Tak jest na całym
świecie – wokół baz pączkują firmy je ob-
sługujące. W latach dziewięćdziesiątych
skarżyliśmy się, że w zielonych garnizo-
nach, gdzie też wiele lat służyłem, nie ma
pracy dla żon żołnierzy, a ich dzieci mają
gorsze możliwości eduka-
cyjne. Tak było, ale w ma-
łych garnizonach, liczących
po dwustu–trzystu żołnierzy,
z czego połowa odbywała
służbę zasadniczą. I takie
miejsca nie były atrakcyjne
dla biznesu. A wyobraźmy
sobie bazę z sześcioma tysią-
cami żołnierzy. Każdy dosta-
je pensję, ma rodzinę. Wie-
rzę, że znajdą się biznesmeni
skorzy zainwestować tam w budownictwo na
wynajem, w usługi, w edukację.
POLSKA ZBROJNA: To prosimy wskazać
pierwszych kandydatów do takiej bazy.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Najłatwiej to
osiągnąć w kompleksie Świętoszów–Żagań–
–Wędrzyn. Ale tworzenie takich baz nie wchodzi
w zasięg jednego, krótkiego programu reformo-
wania armii. To proces na dwa–trzy programy
sześcioletnie albo dwa dziesięcioletnie. By zorga-
nizować bazy z prawdziwego zdarzenia, potrzeb-
ne są duże pieniądze. Gdy już powstaną, resort
nie będzie żałował pieniędzy na baseny, hale
sportowe, siłownie, ofertę kulturalną.
POLSKA ZBROJNA: Czas kryzysu wymu-
sza działania, które mogą przysłużyć się
koncepcji baz.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Rozdrobnienie
jednostek, z którym teraz w wojsku mamy do
czynienia, w odniesieniu do armii zawodowej
jest ekonomicznie nierozsądne i nie pozwala
uzyskać wartości dodanej, wynikającej z profe-
sjonalizacji. Jeśli nie ograniczymy liczby garni-
zonów, będziemy mieli jednostki małe, nie-
ukompletowane, rozmieszczone w wielu miej-
scach, niespełniające oczekiwań, jakie ma wo-
bec profesjonalnej armii społeczeństwo. Skoro
zdecydowaliśmy się na taką armię i państwo na
nią płaci, to zacznie oczekiwać efektów. Dzięki
profesjonalizacji wojsko ma być sprawniejsze
i bardziej wartościowe.
POLSKA ZBROJNA: Po ośrodkach poligo-
nowych nie widać jednak tendencji do re-
dukcji armii.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Jestem zwo-
lennikiem pozostawienia poligonów w nie-
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 21
 N A C E L O W N I K U
zmienionej liczbie. Wokół nich w przyszło-
ści będziemy mogli tworzyć bazy. A jeśli ich
zabraknie i nie będziemy mieli terenów pod
inwestycje, będziemy musieli je kupić. Wi-
dzimy, z jakimi kłopotami borykają się dro-
gowcy wywłaszczający tereny pod budowę
nowych tras i ulic. Poza tym, likwidowanie
poligonów dużych oszczędności nie przynie-
sie. Tam płacimy tylko podatki gruntowe.
Mogłoby się też zdarzyć, że wojsko profesjo-
nalne nie miałoby gdzie ćwiczyć i musiałoby
jeździć za granicę. A to by więcej kosztowa-
ło. Lepiej nie ryzykować.

POLSKA ZBROJNA: Jakie cięcia czekają

logistykę? Odnosimy wrażenie, że stutysięcz-
na czynna armia nadal będzie miała za dużo
baz materiałowych i składów. Aneks przewi-
duje wprost likwidację jednego składu.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Logistykę
czeka najgłębsza reorganizacja. Wojewódz-
kie sztaby wojskowe zastąpią cztery sztaby
regionalne, ubędzie około czterdziestu ko-
mend uzupełnień, rozwiązane zostaną okrę-
gi wojskowe, przeformujemy bazy materia-
łowe w logistyczne. Składnic docelowo też
będzie mniej. Zastanawiając się nad ich
przyszłością, analizujemy wiele czynników.
Planowany akurat do szybkiej likwidacji
skład mieści się w obiekcie historycznym,
nienajlepiej przygotowanym do roli skład-
nicy z prawdziwego zdarzenia; większość
prac musi być tam wykonana ręcznie, bo na
mechanizację nie zgodzi się konserwator zabyt-
ków, kosztowne jest zapewnienie warunków do
przechowywania tam amunicji.

POLSKA ZBROJNA: Składy przechowują

FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI

dużo amunicji i sprzętu, którego nasza ar-

mia nie będzie mogła użyć.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Mamy dużo
materiałów, szczególnie amunicji, które nie są
już potrzebne, bo nie mamy już uzbrojenia,
z którego moglibyśmy tę amunicję wystrzelić.
Te środki muszą być zutylizowane, co nie jest
proste i będzie kosztować. Dlatego część
składnic jest nam potrzebna nie ze względu na
aktualne potrzeby wojska, ale dlatego, że mu-
simy utrzymywać zbędne mienie. Gdy utyliza-
cja będzie postępować, liczba składów będzie W TEJ CHWILI,
zmniejszana.
POLSKA ZBROJNA: Czyli czekamy, aż
MON dostanie pieniądze na utylizację?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Nie dostanie-
my specjalnych pieniędzy na utylizację.
Sami musimy wygospodarować w swoim
budżecie środki na ten cel. I tu znów sta-
jemy wobec dylematu gospodarza, które-
mu brakuje pieniędzy. Czy to, co dostaje-
my z ministerstwa finansów, mamy wyda-
wać na utylizację, by za kilka lat uzyskać
oszczędności ze zlikwidowania opróżnio-
nych składnic? Czy raczej najpierw te pie-
niądze powinniśmy kierować do
zakładów zbrojeniowych, by kupić
sprzęt, bo jeśli tego nie uczynimy,
to jakaś firma upadnie i pozbawie-
ni zostaniemy serwisu oraz części
ze względu na zamiennych do sprzętu, a odpo-
typ zagrożeń,
ulokowanie
wiedniki lub zamienniki będziemy
jednostek zmuszeni importować?
w czasie
pokoju nie POLSKA ZBROJNA: Co decyduje
ma większego
znaczenia. w takiej sytuacji?
Wojsko nie MIECZYSŁAW CIENIUCH: Tu też
rozpoczyna na decyzję składa się suma wielu czyn-
już wojny ników. I jak się je wszystkie rozważy,
z garnizonów.
wtedy podejmuje się decyzję.
Z boku może ona wyglądać na irracjo-
nalną, bo obserwator nie zna wszyst-
kich czynników, a tylko te najbardziej
ewidentne, rzucające się w oczy.
POLSKA ZBROJNA: Czyli czasa-
mi w wojsku likwidujemy coś, żeby
czegoś innego nie likwidować…
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Bywa
i tak, że czasami utrzymuje się coś
niepotrzebnie i nieracjonalnie, aby za
pieniądze zaoszczędzone na nielikwi-
dacji podtrzymać jakąś zdolność woj-
ska lub przemysłu.
POLSKA ZBROJNA: Czy patrząc
na listę garnizonów, które przetrwa-
ją, można domyślić się, jaką strate-
gię obrony kraju przyjęliśmy?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: To je-
den z mitów, który krąży po Polsce
i często jest wykorzystywany w złej
sprawie – że rozmieszczenie wojska
świadczy o planach operacyjnych.

22 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009


W tej chwili, ze względu na typ aktualnych
zagrożeń, ulokowanie jednostek w czasie
pokoju nie ma większego znaczenia. Wojsko
nie rozpoczyna już wojny z garnizonów.
Dwieście lat temu, gdy żołnierze przemiesz-
czali się pieszo lub konno, rozmieszczenie
jednostek wzdłuż granic miało znaczenie
strategiczne. Wtedy systemy rozpoznawcze
były prymitywne – ich funkcję spełniały
osobowe źródła informacji. Dziś mamy
tak bardzo rozwinięte techniczne systemy
informacyjne i rozpoznawcze, że żadne
państwo, nawet najsilniejsze, nie jest
w stanie skrycie przygotować się do wojny
i rozpocząć jej w ciągu godziny. Przygoto-
wania do wojny o pełnej skali na pewno
zostaną wykryte i będzie dużo czasu na
przygotowanie się do obrony. Wojsko ani
państwo nie będą taką wojną zaskoczone.
Okres zagrożenia i wojny dyplomatycznej
będzie dosyć długi, natomiast sam kon-
flikt zbrojny raczej krótki, trwający nie la-
ta i miesiące, lecz raczej tygodnie. Wojsko
nie rozpocznie wojny z koszar i obiektów
sztabowych, nie będzie ich broniło. Za-
cznie ją po wcześniejszym rozśrodkowa-
niu z rejonów operacyjnych, które nie są
tożsame z garnizonami. Byłoby totalną
głupotą, gdyby wojska czekały na wojnę
w koszarach.
POLSKA ZROJNA: I nie ma znaczenia,
że Dowództwo Wojsk Lądowych będzie
się mieścić we Wrocławiu, a Inspektorat
Wsparcia SZ w Bydgoszczy?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Mówię o jed-
nostkach, nie o sztabach. I jak ktoś będzie
wzywał dziś do tego, by utrzymać więcej
wojska na wschodzie czy na zachodzie kra-
ju, to będzie naciągał argumenty. A to, gdzie
pracują sztaby, ma znaczenie, jeśli używamy
stacjonarnych systemów dowodzenia, czyli
w czasie pokoju. Gdy będziemy posługiwać
się systemami polowymi, wtedy ich lokali-
zacja nie będzie miała znaczenia. Stolica
jest centrum administracyjnym, ale dla pań-
stwa, nie dla wojska. Jej zagrożenie miałoby
znaczenie strategiczne, nie wpływałoby na-
tomiast na kwestie związane z rozmieszcze-
niem sztabów.
POLSKA ZBROJNA: Co przesądziło
o przeniesieniu Dowództwa Wojsk Lądo-
wych do Wrocławia, a nie Bydgoszczy?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Nasz mini-
ster już wielokrotnie to wyjaśniał. Z argu-
mentacją jest ten kłopot, że na decyzję złoży-
ło się wiele czynników, które trudno przed-
stawić w dziesięciosekundowej wypowiedzi,
jakiej żądają stacje TV. Czynniki ekonomicz-
ne mają tu duże znaczenie, szczególnie
w czasie pokoju. Jeśli potrzebujemy siedziby
dla Muzeum WP, to zakładamy, że taka inwe-
stycja ma sens tylko wtedy, gdy będzie ko-
A R M I A
rzystnie ulokowana, aby ludzie chcieli tam
przychodzić. Spróbujcie kupić kilka hekta-
rów gruntu w środku Warszawy i postawić
tam muzeum. Pewnie wyczerpałoby to
roczny budżet MON na cele modernizacji.
Cytadela będzie służyć dobrej sprawie
przez wiele lat.
POLSKA ZBROJNA: Ale nie może być
tak, że potrzeba ulokowania gdzieś mu-
zeum przesądza o tym, gdzie znajdzie się
siedziba strategicznego dowództwa.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Cytadela nie
była dobrym miejscem do ulokowania tam
DWL ze względu na swój zabytkowy charak-
ter i ciągłe ingerencje konserwatora zabytków
oraz czynników społecznych i politycznych,
zgłaszających pretensje do tego obiektu. Mo-
gliśmy powiedzieć, że Dowództwo Wojsk Lą-
dowych jest potrzebne nam w Cytadeli i tego
ROZDROBNIENIE JEDNOSTEK, Z KTÓRYM MAMY
DO CZYNIENIA, W ODNIESIENIU DO ARMII
ZAWODOWEJ JEST EKONOMICZNIE NIEROZSĄDNE
nie musimy udowadniać. Kto się z tym godzi,
to dobrze, kto nie, to jego problem. Ale ma-
my XXI wiek i taka formuła uruchamia siły
szukające argumentów, żeby podważyć tę
decyzję.
POLSKA ZBROJNA: Która – bądźmy
szczerzy – była podważalna.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Na decyzję
o przeniesieniu DWL wpłynęła suma czyn-
ników: że Muzeum Wojska Polskiego już
obiecano to miejsce, że Muzeum Katyńskie
już się tam przenosi, że Cytadela ma histo-
ryczny charakter. Kierownictwo MON wy-
brało Wrocław, bo tam będą wolne obiekty
po siedzibie dowództwa Śląskiego Okręgu
Wojskowego. Jest to też miejsce dogodne
pod względem infrastruktury komunikacyj-
nej i telekomunikacyjnej, tam również znaj-
duje się kadra, bo nie wszyscy przeniosą się
pewnie z dowództwem z Warszawy do Wro-
cławia.
POLSKA ZBROJNA: Czy jednostki woj-
skowe mogą odgrywać jeszcze rolę kultu-
rotwórczą bądź cywilizacyjnotwórczą?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Są inne in-
stytucje, które robią to lepiej. Ale nie powin-
niśmy całkowicie z tego rezygnować.
POLSKA ZBROJNA: Obawiamy się, że
profesjonalizacja połączona z likwidacją
garnizonów nie przybliży wojska do społe-
czeństwa, a raczej je odseparuje.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Ten dylemat
mają Niemcy. Wciąż obstają przy siłach zbroj-
nych z powszechnego poboru, by nie wyalie-
nowały się ze społeczeństwa.
POLSKA ZBROJNA: A nam to nie grozi?
MIECZYSŁAW CIENIUCH: Trzeba by
przeanalizować, czy profesjonalizacja wojska
w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii,
Francji i Hiszpanii dała taki efekt. Sądzę, że
każdy znajdzie dowód na potwierdzenie swo-
jej tezy. Na pewno trzeba będzie podjąć dzia-
łania, by wyalienowanie Wojska Polskiego ze
społeczeństwa nie nastąpiło.
POLSKA ZBROJNA: Amerykanie mają
– w porównaniu z liczbą obywateli – dwa ra-
zy liczniejsze siły zbrojne, a ich żołnierze słu-
żą w armii krócej niż w Europie czy u nas.
To może zapobiegać alienacji wojska.
MIECZYSŁAW CIENIUCH: W Stanach
Zjednoczonych rotacja personelu jest dosyć
duża, zwykle żołnierze służą pięć–sześć lat,
wystarcza im jeden kontrakt. My zakładamy,
że służba kontraktowa będzie trwała do
12 lat. Rotacja kadr będzie więc mniejsza.
Ale większa rotacja podnosi koszty. My mu-
simy znaleźć złoty środek, bo nie wyobrażam
sobie również sytuacji, że nasze wojsko bę-
dzie armią starszych panów – strzelców na-
cierających w tyralierze. 
WIZYTÓWKA
Generał broni
MIECZYSŁAW CIENIUCH
Laureat Buzdygana „Polski
Zbrojnej”. Gdy zdał maturę, nie bacząc na
wysoki wzrost wstąpił do Wyższej Szkoły
Oficerskiej Wojsk Pancernych. Po studiach
dowodził plutonem i kompanią T-55
w 60 pułku czołgów w Elblągu. W latach
1996-1998 dowodził 8 Dywizją Obrony Wy-
brzeża, skąd awansował do Sztabu Gene-
ralnego WP, na szefa Zarządu Dowodzenia.
Następnie wysłano go na podyplomowe
studia do Narodowego Uniwersytetu Obro-
ny w Waszyngtonie, by przygotował się do
bycia szefem Generalnego Zarządu Plano-
wania Strategicznego (P5), na którym to
stanowisku współtworzył polską misję
w Iraku i wielonarodową dywizję z naszym
udziałem. Następnie został pierwszym za-
stępcą szefa Sztabu Generalnego,
a w 2006 roku przez cztery tygodnie pełnił
obowiązki „pierwszego żołnierza”. Ostatnie
trzy lata spędził w Brukseli, jako polski
przedstawiciel wojskowy przy komitetach
wojskowych NATO i UE. Od kwietnia 2009
roku jest radcą ministra obrony.
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 23
 R E S T R U K T U R Y Z A C J A
OKRĘGI zamiast dowodzić,
miały planować operacyjne
i mobilizacyjne rozwinięcie wojsk,
zarządzać obroną terytorialną
i walczyć z klęskami żywiołowymi.

KRZYSZTOF WILEWSKI

Mało radosna rocznica

W tym roku Pomorski Okręg Wojskowy obchodzi
dziewięćdziesiątą rocznicę istnienia. Zapewne ostatnią okrągłą.

Z
godnie z koncepcją zapożyczoną z ar-
mii austro-węgierskiej okręgi general-
ne miały być administracyjnymi
przedstawicielstwami ministra spraw
wojskowych. Ich najważniejszym zadaniem był
nadzór nad mobilizacją, uzupełnianiem i przy-
sposobieniem rezerw. Gdy powstawały okręgi,
II Rzeczpospolita też się jeszcze kształtowała,
więc ich dowódców w latach 1919–1922 trakto-
wano jak wojskowych stróżów prawa i obarczo-
no odpowiedzialnością nie tylko za prawidłowe
funkcjonowanie wojskowej służby wewnętrznej,
ale także za majątek wojskowy i państwowy.
OKRĘG GENERALNY
„POMORZE”
Kiedy państwo okrzepło, przede wszystkim
terytorialnie, okręgi generalne zostały przekształ-
cone w okręgi korpusów. Utworzone w 1919 ro-
ku Dowództwo Okręgu Generalnego „Pomorze”
ulokowano w Inowrocławiu. Większe miasta re-
gionu były wtedy jeszcze pod niemieckim zabo-
rem. Dopiero kiedy dowodzony przez generała
Józefa Hallera Front Północny wyzwolił Pomo-
rze, dowództwo okręgu przeniesiono do Gru-
dziądza. W 1921 roku OG „Pomorze” prze-
kształcono w okręg korpusu i nadano mu numer
VIII. Jego zadaniem było wspieranie trzech znaj-
dujących się na jego terenie dywizji piechoty
– 15., 16. i 4. – oraz nadzór nad obroną teryto-
rialną, którą na tym terenie tworzyły trzy bryga-
dy obrony narodowej – Pomorska (w Toruniu),
Chełmińska (w Chełmnie) i Morska (w Gdyni).

24 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009

 A R M I A

Stypa na urodzinach
 13 SIERPNIA 1919 ROKU – po-
wstało Dowództwo Okręgu General-
nego „Pomorze”.
LISTOPAD 1919 ROKU – Dowództwo
Okręgu Generalnego „Pomorze” ulo-
kowano w Inowrocławiu.
 MARZEC 1920 ROKU – po zajęciu
Pomorza przez Front Północny prze-
niesiono DOG „Pomorze” do Grudzią-
dza. Określono obszar podległy OG
„Pomorze”.
 11 SIERPNIA 1921 ROKU – refor-
ma struktur dowodzenia Wojska Pol-
skiego na szczeblu taktycznym. OG
„Pomorze” zostaje przekształcony
w Okręg Korpusu nr VIII z siedzibą
w Toruniu.
 1922–1923 – na terenie Okręgu
Korpusu nr VIII powstają szkoły woj-
skowe: Oficerska Szkoła Marynarki
Wojennej w Toruniu, Oficerska Szkoła
Jazdy w Grudziądzu oraz Oficerska
Szkoła Artylerii w Toruniu.
 MAJ 1939 ROKU – początek mobi-
lizacji.
 1 LUTEGO 1945 ROKU – ukazał
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
Wojskowy funkcjonuje jako Okręg
Wojskowy nr II.
 22 SIERPNIA 1945 ROKU – teryto-
rium Polski podzielono na siedem
okręgów. POW objął województwo
gdańskie i szczecińskie, a dowództwo
okręgu przeniesiono z Torunia do Ko-
szalina.
 WRZESIEŃ 1945 ROKU – rozfor-
mowanie 1 i 2 armii Wojska Polskiego
i włączenie podporządkowanych im
jednostek w struktury okręgów. POW
objęło dowodzenie nad 12 DP i 16 DP.
 MARZEC 1949 ROKU – redukcja
liczby okręgów. Poza POW pozostają
Śląski, Warszawski i Krakowski. Kra-
kowski zostaje zlikwidowany w 1953
roku i taka struktura utrzymuje się do
1992 roku.
 1 STYCZNIA 1954 ROKU – Okręg
Wojskowy nr II oficjalnie nazwano Po-
morskim Okręgiem Wojskowym. POW
dowodzi: dwoma korpusami armijnymi,
korpusem zmechanizowanym, dwoma
dywizjami artylerii przełamania, dywizją
artylerii przeciwlotniczej oraz trzema
brygadami przeciwdesantowymi. Ra-
zem około 100 tysięcy żołnierzy.
 MAJ 1963 ROKU – sformowane
zostają pierwsze pułki obrony teryto-
rialnej.
 CZERWIEC 1963 ROKU – podległa
POW 23 DP przekształca się w 23 Dy-
wizję Desantową, która później zmie-
nia nazwę na 7 Dywizję Desantową.
 1975 ROK – reforma administracji.
POW obejmuje swoją władzą 13 woje-
wództw.
 1 STYCZNIA 1999 ROKU – Polska
zostaje podzielona na dwa okręgi
– POW i ŚOW.
 PAŹDZIERNIK 2001 ROKU – po-
wstaje 1 Korpus Zmechanizowany, któ-
ry przejmuje od POW dowodzenie
7 Pomorską Brygadą Obrony Wybrze-
ża, 1 Mazurską Brygadą Artylerii,
2 Mazowiecką Brygadą Saperów,
5 Pułkiem Inżynieryjnym, 8 Koszaliń-
skim Pułkiem Przeciwlotniczym, 9 War-
mińskim Pułkiem Rozpoznawczym,
14 Suwalskim Pułkiem Artylerii Prze-
ciwpancernej oraz 49 Pułkiem Śmi-
głowców Bojowych i 8 Batalionem Ra-
dioelektronicznym.
 LISTOPAD 2003 ROKU – zlikwido-

się rozkaz Naczelnego Dowództwa wano 1 Korpus Zmechanizowany.

WP nr 023/Org. o powołaniu do kiero-
wania działalnością niższych ogniw
administracji wojskowej na zapleczu
frontu dowództw okręgów wojsko-
wych. Do 1954 roku Pomorski Okręg
 1 STYCZNIA 1962 ROKU – zaczy-
nają działalność wojewódzkie sztaby
wojskowe. Na terenie POW – w Byd-
goszczy, Gdańsku, Szczecinie i Ko-
szalinie.
 1 LIPCA 2007 ROKU – Inspektorat
Wsparcia Sił Zbrojnych przejął zadania
logistyczne od dowództw rodzajów sił
zbrojnych. 

Na obszarze tego niedużego okręgu (zajmują-
cego jedynie 7,7 procent terytorium kraju) znaj-
dowało się kilka strategicznych, z punktu widze-
nia armii, wojskowych uczelni – Oficerska Szko-
ła Marynarki Wojennej w Toruniu, Oficerska
Szkoła Jazdy w Grudziądzu oraz Oficerska
Szkoła Artylerii w Toruniu.
KLUCZOWY GRACZ
Po II wojnie światowej zmodyfikowano kon-
cepcję okręgów wojskowych. Zajmowały się one
nie tylko logistyką, mobilizacją i rezerwami. Od- MINISTER
grywały także kluczową rolę w łańcuchu dowo- OBRONY
dzenia w siłach lądowych. Pomorski Okręg Woj- BOGDAN KLICH
skowy w 1954 roku dowodził dwoma korpusami zatwierdził aneks niejszą zmianą była utrata przez okręg
armijnymi, korpusem zmechanizowanym, dwo- do „Programu
rozwoju Sił
ma dywizjami artylerii przełamania, dywizją ar- Zbrojnych RP
tylerii przeciwlotniczej oraz trzema brygadami w latach
przeciwdesantowymi. Razem było to około 100 2007–2012”,
przesądzając tym
tysięcy żołnierzy. samym, że POW
Koncepcja „bojowych” okręgów dotrwała i ŚOW zostaną
w Wojsku Polskim aż do transformacji ustrojo- zlikwidowane.
wej. W 1990 roku POW miał pod ko- skoncentrować się na planowaniu ope-
mendą między innymi 8 Drezdeńską racyjnego i mobilizacyjnego rozwinię-
Dywizję Zmechanizowaną, 12 Dywizję cia jednostek wojskowych, zarządzać
Zmechanizowaną, 2 Warszawską Dy- obroną terytorialną i walczyć z klęska-
wizję Zmechanizowaną, 16 Kaszubską mi żywiołowymi. Po wstąpieniu Polski
Dywizję Zmechanizowaną, 7 Łużycką do NATO powierzono im również za-
Brygadę Obrony Wybrzeża, 2 Pomor- dania wynikające z obowiązków pań-
ską Brygadę Artylerii oraz 6 Warszaw- stwa gospodarza (HNS).
ską Brygadę Artylerii Armat. W tym roku POW obchodzi dzie-
Upadek komunizmu doprowadził do więćdziesiątą rocznicę istnienia. Nie bę-
rozwiązania Układu Warszawskiego, dzie to radosne święto. Minister obrony
a w konsekwencji konieczne stało się Bogdan Klich zatwierdził aneks do
przeprowadzenie reform w polskiej ar- „Programu rozwoju Sił Zbrojnych RP
mii, mających skutki dla POW. Najważ- w latach 2007–2012”, przesądzając tym
samym, że POW i ŚOW zostaną zlikwi-
jednostek operacyjnych i związków tak- dowane. Ich zadania przejmie utworzo-
tycznych. Przekazano je nowo utworzo- ny w 2006 roku Inspektorat Wsparcia
nym Dowództwu Wojsk Lądowych Sił Zbrojnych. Ma on nie tylko zarzą-
i korpusom zmechanizowanym. dzać logistyką całej armii, ale również
Okręgi wojskowe – Pomorski i Śląski odpowiadać za zwalczanie skutków
(ostatecznie z czterech zostały do dzi- klęsk żywiołowych oraz terenową ad-
siaj dwa) – zamiast dowodzić, miały ministrację wojskową. 

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 25


Tak nas widzą,
jak nas piszą
K
iedy przestąpiłem
progi słynnego domu
Jerzego Giedroycia
w Maisons Laffitte,
w którym przez dzie-
sięciolecia Redaktor wraz z gronem
znamienitych współpracowników wy-
dawał słynną „Kulturę”, czułem po-
wagę chwili. Spotkanie z bratem Re-
daktora Henrykiem Giedroyciem
obfitowało w różne ciekawe wspo-
mnienia z okresu powojennego. Zaj-
mował się on od początku lat pięć-
dziesiątych sprawami administracyj-
nymi, wie wszystko i o „Kulturze”,
i o „Zeszytach Historycznych”, o wy-
dawcach, pisarzach i poetach, którzy
przewinęli się w ciągu wielu lat przez
Maisons Laffitte.
Kiedy zapytałem pana Henryka pod
koniec spotkania, jak dziś postrzega kraj
i co należy jeszcze zmienić w Polsce
i w wojsku, mój rozmówca zaskoczył
mnie zupełnie. „Zmienić należy wszyst-
ko, od góry do dołu, dosłownie wszyst-
ko”, ocenił zdecydowanie.
Kiedy tłumaczyłem mu, jak wiele
zmieniło się w naszym kraju, przekony-
wałem, że Polska niczym nie różni się
od rozwiniętych państw Europy, a nasze
siły zbrojne nie wyglądają gorzej od
francuskich, wysłuchał mnie w skupie-
niu, po czym równie rzeczowo odparł:
„Ja widzę Polskę tak, jak ją sami poka-
zujecie. Nie byłem w kraju od 1939 ro-
ku. Codziennie oglądam polską telewi-
zję. Czytam polskie gazety. Mój ob-
raz Polski jest dokładnie taki, jak
przedstawiają go sami Polacy, woj-
sko też”.
W samo sedno
F E L I E T O N
Nie ma się co dziwić,
że Polacy w kraju i za granicą mają
wypaczony obraz naszej armii.
Na podstawie przekazów medialnych
nasz kraj, widziany oczami Polaka, któ-
ry ponad pół wieku walczył z daleka
o wolność ojczyzny, wygląda jak gniaz-
do afer, a politycy jak przekręciarze.
Sensacja goni sensację. Mało jest pozy-
tywnych wieści. Wojsko nie wygląda
dużo lepiej. To, co można usłyszeć, zo-
baczyć i przeczytać codziennie o Polsce
w mediach, nie napawa optymizmem.
Wracając z Maisons Laffitte, zasta-
nawiałem się nad słowami Henryka
Giedroycia. Myślę, że miał wiele racji,
mówiąc o czarnym obrazie Polski. A ile
osób wie, że przecież często jest to ob-
raz nieprawdziwy i niepełny? Media nie
eksponują pozytywnych treści. Dotyczy
to także wojska. I choć społeczeństwo
darzy nas wciąż wysokim uznaniem, to
nie ma co ukrywać, że od dłuższego
czasu obowiązuje reguła „dobry news
to żaden news” i że nic
tak nie zainteresuje czy-
telnika, jak afera
w mundurze na pierw-
szej stronie. Nieważne,
że prawdziwa albo
sprzed wielu lat.
BOGUSŁAW
PACEK
Wszystkie armie świata są dość sceptyczne wo-
bec mediów i robią co mogą, by przekazywać im
pozytywne wydarzenia.
A jak to jest u nas? Czołowe gazety cywilne
prześcigają się w obrzucaniu armii błotem. Nie-
ważne, czy słusznie. Ważne, żeby często i moc-
no. A prasa wojskowa? Dla cywilów praktycznie
nie istnieje. A dalsze przekonywanie przekona-
nych w wojsku niewiele zmieni.
Pozytywne wiadomości o armii można zna-
leźć głównie w „Polsce Zbrojnej” i na stronie in-
ternetowej MON. Ale kto dziś czyta „Polskę
Zbrojną” i przegląda naszą stronę internetową?
A telewizja? W obu publicznych programach
wojsko prawie nie istnieje. Gdzie te czasy, gdy re-
gularnie oglądaliśmy „Obserwatora wojskowe-
go”, „Nie tylko w koszarach” czy „Czas NATO”?
Nie ma więc co się dziwić, że pan Henryk i całe
rzesze rodaków w Polsce i za granicą mają dość
wypaczony obraz armii. 
FOT. WWW.SXC.HU
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 27
 P R O M O C J A

T
o wydarzenie zapowiada
zmianę w podejściu do kształ- SPOT Z F-16 wniesie
towania wizerunku wojska. orzeźwienie do bloków
Armia ma trafić do świado- reklamowych.
mości społecznej za sprawą
źródła tryskającego z głębokości ponad stu
metrów. Woda wzbije się w niebo i prze-
kroczy barierę dźwięku. Poleci myśliwcem
F-16.

BUTELKI BIAŁO-CZERWONE
Pomysł wykorzystania w reklamie Ja-
strzębia z biało-czerwoną szachownicą zro-
dził się w głowie Krzysztofa Weki kieru-
jącego przedsiębiorstwem produkującym
i dystrybuującym wodę ze źródła pod Nałę-
czowem. Uważa, że zestawienie mineralnej
z samolotem wielozadaniowym może być
korzystne dla obydwu produktów.
Jego firma, Polskie Zdroje, buduje wize-
runek polskiej marki. Nie jest to łatwe, ale
poprzednie reklamy wody, nawiązujące do
serialu ,,07 zgłoś się” oraz wysiłku kolarzy,
uznaje za dobry początek. Nowy spot tele-
wizyjny również w założeniu miał zawie-
rać wiele elementów jednoznacznie koja-
rzonych z naszym krajem. Skoro firma, ka-
pitał i woda są z Polski, to pilot oraz samo-
lot też musieli być rodzimi. Nawet muzyka
jest z serialu ,,Czarne chmury”.
To efekt przemyślanej strategii krzewie-
nia tak zwanego patriotyzmu konsumenc-
kiego, czyli przywiązania klientów do wy-
robów krajowych. W rozwiniętych gospo-
darczo krajach pochodzenie marki jest dla
konsumentów jednym z kryteriów wyboru
towaru, w Polsce natomiast patriotyzm
konsumencki dopiero raczkuje. Przeszko-
dą w jego rozwoju jest mentalność roda-
ków. W czasach gospodarki socjalistycznej
artykuł importowany był synonimem
TOMASZ SZULEJKO

luksusu.
Działanie firmy zostało przeanalizowane
przez Dowództwo Sił Powietrznych oraz

TOMASZ SZULEJKO

Odrzutowy saturator
Reklama z żołnierzami przyczyni się do propagowania produktu,
który możemy kupić w osiedlowym sklepie.
Ministerstwo Obrony Narodowej. Długo i zaburza rytm funkcjonowania jący Jastrzębie w korzystnym świe-
zastanawiano się nad celowością przystą- jednostki. tle może przyczynić się do propa-
pienia do realizacji spotu. Pomysł angażo- gowania pozytywnego wizerunku
wania wojska do reklamy miał tyluż zwo- POZYTYWNY PRZEKAZ Wojska Polskiego w społeczeń-
lenników, co przeciwników. Wojsko bo- Argumenty „za” uznano jednak stwie. Skoro rodzimy producent
wiem ma służyć narodowi, a nie komer- za mocne i postanowiono zrobić zabiega o możliwość sprzedania
cyjnej firmie. Poza tym wpuszczenie eki- wyjątek. Resortowi decydenci za- swego wyrobu pod szyldem pol-
py filmowców do bazy wprowadza chaos łożyli, że spot reklamowy pokazu- skiego F-16, to maszyna musi do-

28 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009

 A R M I A

Umowa prześwietlona
Przygotowania do nakręcenia
filmu reklamowego trwały wiele miesięcy.

K onieczne było zawarcie

umowy, która jednoznacz-
nie określi warunki współpra-
cy. Każdy zapis w dokumencie
został sprawdzony przez woj-
skowych prawników, specjali-
stów od procedur antykorup-
cyjnych oraz ochrony informa-
cji niejawnych. Dla resortu
obrony była to nowość, bo do
tej pory nasze wojsko nie anga-
żowało się w przedsięwzięcia
o charakterze komercyjnym,
służące propagowaniu produk-
tów adresowanych do masowe-
go konsumenta.
Taką akcją nie była przecież
ubiegłoroczna kampania rekla-
mowa pod hasłem: ,,Zawód
żołnierz – dołącz do najlep-
szych”, zachęcająca do przy-
wdziewania munduru. 

Firma z misją
Polskie Zdroje z powodzeniem konkurują
w kraju z największymi zagranicznymi koncernami.

S tanowią drugą siłę na rynku

wody w butelkach i nie za-
mierzają oddawać pola. Jedno-
cześnie wychodzą poza granice
Polski. Od listopada 2008 roku
prowadzą program „Woda dla
Sudanu”. W tym celu wyprodu-
kowały specjalne butelki z ciso-
wianką. Zysk z ich sprzedaży sfi-
nansuje budowę studni w afry-
kańskim państwie. Będą one
źródłem wody pitnej dla tysięcy
osób.
To klasyczny przykład dawania
wędki zamiast ryby. Nie chodzi
o wożenie wody do Afryki, lecz
o budowanie infrastruktury. To
element kampanii wodnej orga-
nizowanej przez Polską Akcję
Humanitarną. 

brze się kojarzyć! Płynąca z polskiego
źródła cisowianka nie budzi też zastrzeżeń
natury moralnej i etycznej, a w przeciwień-
stwie do napojów energetyzujących propa-
guje zdrowy tryb życia. Pozwala pilotom
wykonać najtrudniejsze figury akrobacji
samolotowej. To pozytywny przekaz.
Firma zgodziła się dofinansować organi-
zację pokazów lotniczych Air Show 2009
w Radomiu. Ta impreza będzie mogła się
odbyć dzięki dotacjom od licznych sponso-
rów. Cisowianka zostanie oficjalną wodą
lotniczego pikniku. ,,Resort obrony otrzy-
ma wsparcie niezbędne do organizacji Air
Show 2009.
Natomiast emitowany w telewizji spot
posłuży do rozpropagowania imprezy bez
angażowania dodatkowych środków”, za-
pewnia rzecznik dowódcy Sił Po- słychać plusk płynącego strumienia.
wietrznych major Marcin Rogus. W efekcie konsument nie odróżnia
Na kombinezonach aktorów wystę- produktów.
pujących w filmie znajdą się pla- ,,Dlatego chcemy opowiedzieć
kietki z logo pokazów lotniczych. prostą historię w niebanalny sposób.
NOWY SPOT W napisach końcowych pojawi się Założyliśmy, że polscy piloci potra-
TELEWIZYJNY zaproszenie na sierpniową imprezę. fią wykonywać skomplikowane ewo-
miał zawierać lucje, ponieważ piją zdrową wodę
wiele elementów
jednoznacznie POD PRĄD z polskiego źródła. Obserwując sa-
kojarzonych Producenci spotu uważają, że na molot z biało-czerwoną szachowni-
z naszym krajem. świecie nie wykorzystywano samo- cą, pilotowany przez kobietę, jeste-
Skoro firma, lotów F-16 w tak jednoznaczny śmy zaskoczeni umiejętnościami
kapitał i woda są
z Polski, to pilot sposób w reklamach komercyjnych. człowieka i możliwościami maszy-
oraz samolot Polska próba może być pionierska. ny”, tłumaczy Krzysztof Weka.
też musieli być W większości reklam wody mine- Producenci przekonują, że komu-
rodzimi. Nawet
ralnej przedstawia się sielskie ob- nikat upowszechniający zdrowy styl
muzyka jest
z serialu ,,Czarne razki z gór. W spotach dominują od- życia będzie jednocześnie dobrą for-
chmury”. cienie zieleni i niebieskości, a w tle mą reklamy Wojska Polskiego. Tak

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 29

 P R O M O C J A

Szacunek na. ,,Przyjęliśmy zasadę: zespół filmowy

zmniejszony o połowę”, przyznaje prezes

P raca przy tworzeniu

spotu była dla filmow-
ców okazją do przyjrzenia
się bazie od środka. Byli
pod wrażeniem służących
w lotnictwie ludzi, a także
sprzętu. Nawet nie próbo-
wali tego kryć. Kwitowali
krótko: „Szacunek!”. Wszy-
scy podkreślali życzliwość
i pomoc dowódcy bazy puł-
TOMASZ SZULEJKO
Weka.
O trudności przedsięwzięcia świadczy
konieczność łączenia funkcji. Reżyser
Grzegorz Kuczeriszka był jednocześnie
operatorem kamery: ,,Musiałem mieć po-
dzielność uwagi niczym pilot samolotu
F-16”. Na pasie startowym nie było asysten-
tów, gońców ani rozwiniętego kateringu.
Niezbędna była więc perfekcyjna organiza-
cja pracy oraz znakomita kondycja fizyczna.
,,Filmowcom najbardziej dokuczały duże

kownika pilota Rościsława odległości między różnymi obiektami lotni-

jak film ,,Top Gun” w latach osiem-
dziesiątych promował lotnictwo ame-
rykańskiej marynarki wojennej.
,,Mogliśmy zlecić produkcję za-
granicznej agencji. Uznaliśmy jed-
nak, że film powinien być bliski re-
aliom polskiej bazy wojskowej,
z prawdziwymi żołnierzami i samo-
lotami”, uzasadnia prezes Weka. Je-
go zdaniem, tylko taki komunikat
będzie skuteczny i wiarygodny.
Podkreśla przy tym, że reklamę
cisowianki przygotowano niejako
pod prąd preferowanego przez nie-
które media negatywnego przeka-
zu, skupiającego się na problemach
technicznych samolotu F-16.
,,Chcemy kreować pozytywną rze-
czywistość, na swój sposób eduko-
Stepaniuka oraz podle-
głych mu żołnierzy.
wać oraz zaprotestować przeciw
nieprzychylnej opinii o Jastrzębiach.
Prowadzę dużą firmę i potrafię do-
cenić profesjonalizm i zaangażowa-
nie żołnierzy służących w bazie”.
MIĘKKIE LĄDOWANIE
Wojsko postawiło twarde warun-
ki. Filmowcy musieli dostosować
się do rytmu funkcjonowania 31 Ba-
zy Lotnictwa Taktycznego (31 BLT)
w poznańskich Krzesinach. ,,Ich
praca nałożyła się na normalne
szkolenie. Nie było mowy o specjal-
nym aranżowaniu sytuacji na po-
trzeby produkcji”, zapewnia major
Rogus. Ekipa filmowa liczyła zale-
dwie kilkanaście osób. Na planie
obowiązywała wojskowa dyscypli-
skowymi”, zauważa rzecznik prasowy
 31 BLT kapitan Waldemar Krzyżanowski.
Nie obyło się bez niespodzianek. Modelki
biorące udział w produkcji są szczupłymi
dziewczynami. Wynikł problem doboru dla
nich lotniczych kombinezonów.
,,Musiałam całkowicie przeszyć standardo-
we uniformy”, opowiada kostiumograf
Beata Frankowicz. Sporo pracy miała też
PRODUCENCI Ewa Radzikowska odpowiedzialna za cha-
SPOTU uważają, rakteryzację. Zmagała się z upięciem dłu-
że na świecie nie gich włosów modelek, tak aby zmieściły się
wykorzystywano
samolotów pod hełmem pilota.
F-16 w tak Panie poruszały się po pasie startowym
jednoznaczny krokiem znanym z pokazów mody. W trak-
sposób
cie kręcenia spotu musiały nabrać ,,lotnicze-
w reklamach
komercyjnych. go luzu”. Do produkcji zatrudniono nieopa-
trzone twarze. ,,Zaangażowanie nieznanych
aktorów zmniejsza prawdopodobieństwo ich
pojawienia się w kolejnej polskiej reklamie.
Mamy szansę uniknięcia sytuacji, w której
widzom pomylą się marki i produkty”, pod-
kreśla Krzysztof Weka. 

W A S Z Y M Z D A N I E M

Europy przed komunizmem, po- synowi pewne przemyślenia

Mój Śląsk został w Dniepropietrowsku.

Wierzę, że nie zatracił przy tym
człowieczeństwa i górnośląskie-
Jestem i będę patriotą go pragmatyzmu.
śląskim. I taki umrę. Czy ja mam jakiekolwiek powo-
dy, by być polskim patriotą
w wydaniu historyczno-roczni-
o powstaniach i ich sensowno-
ści. Mam wrażenie, że „Polska
Zbrojna” trafia do zbyt wąskie-
go grona Czytelników, by wywo-
łać szerszą dyskusję na ten te-
mat, ale jeśliby się tak stało, to
zostałby Pan zaszczuty przez

S
zanowny Panie Redakto-
rze, po co najmniej dwu-
krotnym przeczytaniu
Pańskiego felietonu przecieram
starannie oczy. Doszedłem
do wniosku, że wywiad pana
Woźniczki uznał Pan za wiary-
godny i jest Pan przekonany, iż
coś jest na rzeczy. Ze swojej
perspektywy treść i ducha felie-
tonu oceniam jako niezmiernie
odważne.
Na podstawie kontaktów z mo-
imi kolegami wiem, że z optyki
warszawskiej, ktoś, kto twierdzi,
że jest Ślązakiem i nie identyfi-
kuje się zupełnie z patrioty-
zmem narodowym w wydaniu
XIX wieku, jest traktowany
w najlepszym wypadku jako
dziwak.
W Pana felietonie jest to, co dla
mnie nie stanowi żadnej nowo-
ści. Po plebiscycie, na skutek
rozstrzygnięć ententy po trze-
cim powstaniu śląskim, część
członków mojej rodziny ucieka-
ła do Polski, a część w drugą
stronę, dopóki granice były nie
do końca szczelne. Moja rodzi-
na pozostała po niemieckiej
stronie. Dziadek, który bronił
cowo-niepodległościowym? Co
nie zmienia faktu, że jestem
i będę patriotą śląskim. I taki
umrę. Nie zapomnę także
o tym, że po wojnie przymuso-
wo zmieniano imiona i nazwi-
ska Ślązaków – gospodarzy na
tej ziemi, obozów w świętochło-
wickiej „Zgodzie”, w Jaworznie,
w Łambinowicach.
W Pana felietonie opisano
prawdę, także tę gorzką, którą
może potwierdzić Kazimierz
Kutz – jego ojciec był powstań-
cem śląskim. Z tego co wiem,
pod koniec życia przekazał on
osoby spod znaku „Gazety Pol-
skiej”, częściowo nomen omen
czerpiących natchnienie z tra-
dycji faszyzmu, co mnie zawsze
najbardziej zadziwia.
Nie wiem, czy właściwie ode-
brałem przesłanie tekstu, ale
chcę wierzyć, że w Warszawie
są osoby, które dopuszczają na-
szą śląską odrębność w oglą-
dzie przeszłości. Jest taką oso-
bą Kazimierz Kutz, ale dobrze
wierzyć, że są także inni. 
ROBERT NIEROBISCH
Tychy

30 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009


TADEUSZ WRÓBEL
Sieciocentryczny bukiet
Jaśmin jest odpowiednikiem systemów wsparcia dowodzenia stosowanych
w armiach innych państw NATO. Oferuje jednak wiele nowych możliwości.
W
kwietniu w laborato-
rium w Hadze, nale-
żącym do natowskiej
agencji NC3A
(NATO Consultation, Command and
Control Agency), zajmującej się sy-
stemami dowodzenia, testowano
z powodzeniem polski system wspo-
magania dowodzenia C3IS Jaśmin.
Próby związane były z wdrożeniem
funkcjonalności zdefiniowanych
w tak zwanym bloku 3 wielostronne-
go programu wymienialności, czyli
Multilateral Interoperability Pro-
gramme (MIP) Baseline 3. Celem
programu jest doprowadzenie do te-
go, by powstałe w różnych państwach
i firmach systemy dowodzenia i wy-
miany informacji mogły współdzia-
A R M I A
FOT. TADEUSZ WRÓBEL
łać bez zakłóceń. Taką płynną współ- wątpiło, że można to zrobić. Niebawem owe
pracę umożliwiają aplikacje zgodne możliwości zostaną wypróbowane podczas
ze standardem MIP. sojuszniczych ćwiczeń „Combined Endea-
vor” i „NATO Coalition Warrior Interopera-
BYDGOSKI ŁĄCZNIK bility Demonstration”. Jaśmin będzie tam,
W trakcie przeprowadzonych zgodnie z założeniami organizatorów, uży-
w Hadze testów sprawdzono działa- Istnieją trzy wer- wany jako pośrednik między systemami
nie konwersji pomiędzy aplikacjami sje zintegrowa- państw, które korzystają ze standardów MIP
standardów MIP Baseline 2 oraz nych węzłów Baseline 2 lub MIP Baseline 3.
teleinformatycz-
MIP Baseline 3. Z powodzeniem. nych Jaśmin wraz W laboratorium w Hadze wykonano rów-
„Nasz system jest, i to w skali mię- z ich oprogramo- nież testy sprawdzające, czy Jaśmin w naj-
dzynarodowej, jedynym, który ma waniem, głównie: nowszej konfiguracji może współpracować
taką możliwość wymiany danych C3IS Jaśmin, z systemami NATO przeznaczonymi do two-
systemem
między oboma standardami, po- zarządzania rzenia połączonego obrazu sytuacji operacyj-
wszechnie używanymi w NATO”, zasobami teleko- nej. Dzięki zastosowaniu nawigacji oraz uży-
zachwala Henryk Kruszyński munikacyjnymi ciu zdjęć satelitarnych i map topograficznych
– prezes bydgoskiego Teldatu, pro- oraz system
bezpiecznej
poprawia on jakość dowodzenia, a tym sa-
ducenta Jaśmina. Dodaje, że przed wymiany mym umożliwia lepsze wykorzystanie poten-
haskimi testami wielu fachowców informacji. cjału bojowego. Jaśmin spełnia wymogi
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 31
 M I L I T A R I A
STANAG 5527 (NATO Friendly Force Infor-
mation), co też potwierdzono odpowiednimi
testami. Ta funkcjonalność przyda się, gdy
przyjdzie działać w zgrupowaniach wielona-
rodowych. Wtedy potrzebny jest system po-
zwalający śledzić położenie sił sojuszni-
czych, tak by uniknąć tragicznych pomyłek.
Służą do tego urządzenia nazywane Blue For-
ce Tracking. „Wymienione możliwości Ja-
śmina we wszystkich jego wersjach pozwala-
ją na zastosowanie tego wyrobu na szczeb-
lach operacyjnych i taktycznych, w jednost-
kach wielonarodowych, w misjach. Szczegól-
nie przydać się mogą w wozach bojowych
i dowódczych”, konkluduje prezes Kruszyński.
„Dziś Jaśmin to już nie system, ale także kom-
pletna sieciocentryczna platforma teleinfor-
matyczna”, zauważa drugi z prezesów,
Marek Cichocki.
UNIWERSALNY KWIATEK
Jaśmin jest używany w Wojsku Polskim od
2006 roku. Został zaprojektowany tak, by
mógł być wykorzystywany na różnych szczeb-
lach, od najwyższych do najniższych, nawet
indywidualnie przez żołnierza. Pozwala na
transmisję głosową danych i obrazów w czasie
32 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
rzeczywistym. Przed dostępem do niego osób
niepowołanych chronią między innymi proto-
koły szyfrujące i karty kryptograficzne.
Najpierw powstały dwie wersje systemu:
kontenerowa i przenośna, a potem pokłado-
wa. W 2007 roku na Międzynarodowym Sa-
lonie Przemysłu Obronnego (MPSO)
w Kielcach wszystkie wersje systemu otrzy-
mały wyróżnienie specjalne ministra nauki
i szkolnictwa wyższego, jako wysoko za-
awansowany technologicznie wyrób techni-
ki wojskowej. W ubiegłym roku zaprezento-
wano wóz dowodzenia z Jaśminem w wersji
pokładowej na platformie pojazdu Żubr,
skonstruowanego w AMZ Kutno. Za ten wy-
rób obie firmy otrzymały w ubiegłym roku
na MSPO w Kielcach nagrodę Defender.
Pokładowa wersja Jaśmina może być uży-
wana poza wozami dowodzenia, w innych
pojazdach, w tym w kołowych transporte-
rach opancerzonych, bojowych wozach pie-
choty i czołgach. System – co warte podkre-
ślenia – może też być wykorzystany indywi-
dualnie przez żołnierza.
Jaśmin ma między innymi moduły auto-
matycznej replikacji danych. Oferuje też
możliwość obsługi, edycji i walidacji wszyst-
kich komunikatów ADatP-3 (w różnych wer-
sjach). Podczas ubiegłorocznych ćwiczeń
„Combined Endeavor” polski system uzy-
skał potwierdzenie najwyższego, trzeciego
poziomu współpracy, co oznacza pełną au-
tomatyzację generacji i obsługi komunika-
tów. W trakcie tych ćwiczeń na bazie Jaśmi-
na (wszystkich wersji) rozwinięto sieć pod-
kładową (core network), stanowiącą główną
platformę komunikacyjną przedsięwzięcia
oraz testów systemów, którymi dysponowały
delegacje wszystkich państw biorących
udział w „Combined Endeavor”. Zbudowa-
na na bazie Jaśmina sieć została uznana
przez organizatorów za najlepszą w kilkuna-
stoletniej historii tych ćwiczeń.
Modułowa budowa systemu pozwala wy-
korzystać na stanowisku dowodzenia wszyst-
kie funkcje, jakie oferuje, bądź tylko wybra-
ne, które są potrzebne operatorom. Do Ja-
śmina można też dodawać nowe moduły
programowe lub modernizować istniejące,
na przykład stworzyć most między MIP Ba-
seline 2 a MIP Baseline 3.
„Uważamy, że nasz system jest w swej ka-
tegorii najnowocześniejszym wyrobem prze-
znaczonym dla polskiego wojska. Nasze roz-
 A R M I A

Gruntownie testowany
W ostatnich latach Jaśmin podawany był różnym
próbom podczas międzynarodowych ćwiczeń.
ską pasją i bez finansowania z bu-
dżetu państwa. Dzieje się to jedno-
cześnie z udziałem i przy pełnej ak-
ceptacji naszych sił zbrojnych. Za-
nim sprzęt trafi do odbiorcy, prze-
FOT. TELDAT
produkcję podzespołów umożliwia-
ją kupione za granicą automaty do
montażu powierzchniowego, urzą-
dzenia do mikroukładów, specjali-
styczny osprzęt testujący. Oczywi-

P odczas „Combined Endea-

vor” w latach 2005–2008
pozytywnie zakończyło się 214
sty. Wykonano też setki in-
nych, między innymi w ra-
mach programu MIP, we
chodzi bardzo wnikliwe badania
u producenta. Dotyczy to wszyst-
kich egzemplarzy. Na przykład każ-
ście, korzystają również z elemen-
tów technologicznych i rozwiązań
renomowanych producentów, jak
testów urządzeń systemu Ja- współpracy z ośrodkami na- dy router jest poddawany około 70 Cisco Corporation. Tak robią wszy-
śmin. W czasie ćwiczeń „NATO ukowymi wojskowymi w Pol- testom. Sprawdza się jego zacho- scy. „Dziś rzadko kto wytwarza
Coalition Warrior Interopera- sce oraz za granicą, na przy- wanie w różnej temperaturze, wil- każdą śrubkę, bo nie pozwala na to
bility Demonstration 2008” kład w ośrodku CELAR mini- gotności, różnym ciśnieniu oraz od- daleko idąca specjalizacja i ekono-
polski system zaliczył 54 te- sterstwa obrony Francji.  porność na wstrząsy. Bydgoska fir- mia. Nie można też wyważać ot-
ma oferuje też armii kontrolę swo- wartych drzwi”, stwierdza prezes
wiązania są gotowe do zastosowania w ku- ich wyrobów od momentu ich po- Cichocki.
powanych lub przeznaczonych przez wojsko wstania, przez okres eksploatacji, O jakości współczesnych syste-
do zmodernizowania pojazdach, jak trans- do wycofania i utylizacji. Na co mów dowodzenia, kontroli, łączno-
porter Rosomak czy bojowy wóz piechoty dzień – w różnoraki sposób – jest ści i informacyjnych decydują nie
Puma”, mówią z dumą pracownicy bydgo- JAŚMIN jest z naszymi siłami zbrojnymi w kraju tylko urządzenia elektroniczne.
skiej firmy. używany i za granicą. Ważne jest także ich „serce”, czyli
w Wojsku W Teldacie akcentują, że urzą- niezawodne oprogramowanie. Stąd
Polskim od 2006
SIŁA UMYSŁÓW roku. Został
dzenia systemu Jaśmin są ich włas- informatykiem programistą jest aż
Szefowie Teldatu podkreślają, że przed- zaprojektowany nymi rozwiązaniami konstrukcyj- co czwarty pracownik Teldatu.
sięwzięcia związane z rozwojem systemu tak, by można no-elektronicznymi, a nie składan- „Podstawą sukcesu są ludzie i ich
wspomagania dowodzenia Jaśmin realizo- było z niego kami. W prace badawczo-rozwojo- profesjonalizm, perfekcja oraz pa-
korzystać na
wane są – tak jak wszystkie dotychczasowe różnych
we jest zaangażowane 60–70 pro- sja w tym, co robią”, podkreślają
wdrożone wyroby – intensywnie, z inżynier- szczeblach. cent pracowników firmy. Własną szefowie firmy. 

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 33

 M I S J E

Zejście
ze wzgórz
Po 35 latach Polska wycofuje żołnierzy
z misji ONZ na wzgórzach Golan
na pograniczu syryjsko-izraelskim.

34 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009

 A R M I A

Po ojcach na misje przyjeżdżali ich synowie.

S łowa popularnej przez dziesięciolecia piosenki

Andrzeja Garczarka do końca roku stracą aktualność.
„Na placówce wysuniętej, w strefie buforowej, przez lor-
netki się zmacali chłopcy z Towarowej. Warszawiacy, dwaj
cwaniacy, szkoła Omelana, jeden robi u Walheima, drugi
u Dajana”. Po 35 latach Polska wycofuje żołnierzy z misji
ONZ na wzgórzach Golan na pograniczu syryjsko-izrael-
skim. 1 czerwca 2009 roku, w bazie Ziouani, minister
Bogdan Klich podziękował ostatniej polskiej zmianie nie-
bieskich beretów.
Nam pozostaje wytłumaczyć młodszym czytelnikom, o co
chodziło w piosence sprzed 30 lat. Otóż, Kurt Josef
Waldheim w latach 1972–1981 był sekretarzem gene-
ralnym ONZ, a Mosze Dajan w latach 1967–1974 pełnił
funkcję ministra obrony Izraela. Szkołą Omelana studenci
nazywali natomiast Studium Wojskowe Uniwersytetu War-
szawskiego (patrz: felietony Marka Przybylika). Po antyse-
mickiej kampanii w 1968 roku do Izraela wyjechało wielu
Polaków żydowskiego pochodzenia. Mężczyźni musieli iść
do wojska, więc teoretycznie możliwa była sytuacja, kiedy
dwóch kolegów ze studiów na Uniwersytecie Warszaw-
skim spotkało się na wzgórzach Golan, choć obaj nosili in-
Wprawdzie nikt ne mundury. Jeden był w polskim moro, choć reprezento-
do nich nie strzela, wał Narody Zjednoczone, kierowane przez Waldheima,
jednak służba jest a drugi w rynsztunku Cwa Hagana l-Israel (Siły Obronne
trudna i mozolna. Izraela) służył pod dowództwem ministra Dajana. 

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 35

 M I S J E
MAREK SARJUSZ-WOLSKI RELACJA ZE WZGÓRZ GOLAN
Cienka zielona linia
Ich służba polega na pilnowaniu, by zarówno Syryjczycy, jak i Izraelczycy
nie zbliżali się do linii demarkacyjnych wyznaczających strefę buforową.
G
olany przypominają chwilami
Bieszczady po długotrwałej su-
szy. Kozy i owce pasą się spokoj-
nie na zboczach. Tylko czasem
nieostrożne zwierzę wyleci w powietrze.
Wzdłuż dróg ustawione są tabliczki ostrzega-
jące o minach. Są po obu stronach zielonej li-
nii – syryjskiej i izraelskiej. Obie armie mają
plany pół minowych sprzed czterdziestu lat,
lecz ich nie likwidują. Tak na wszelki wypa-
dek. Dokładają nawet nowe. Przybyszowi trud-
no w to uwierzyć, więc czasem w powietrze
wylatuje także zagraniczny turysta, który
uznał, że ostrzeżenia mają być tylko dodatko-
wą atrakcją wycieczki.
NIKT NIE STRZELA
Turyści zatrzymują się przy ostrym zakręcie
drogi wiodącej do bazy Ziouani, w której sta-
cjonują polscy żołnierze w niebieskich bere-
tach. Gdyby nie przewodnicy, nikt by na to
miejsce nie zwrócił uwagi. Kawałek zbocza
jest ogrodzony drucianą siatką. W kilku miej-
scach widać ślady pracy koparki. To chyba
najdziwniejszy cmentarz na świecie. Izraelska
armia grzebie tu palestyńskich zamachowców
i członków Hezbollahu. Nie ma tablic ani na-
grobków. Nie jest to bowiem miejsce ich osta-
tecznego spoczynku.
Co jakiś czas sukcesem kończą się nego-
cjacje dotyczące zwrotu ciał poległych żoł-
nierzy lub uwolnienia zakładników. Wówczas
36 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
FOT. STUDIO IWONA/ISW
pojawia się tu koparka, by wyjąć z ziemi
umówioną liczbę ciał i przekazać wrogom.
Reszta czeka.
Jednak w porównaniu z Afganistanem czy
nawet Irakiem, stacjonowanie na Golanach
w jakimś sensie zasługuje na określenie „wa-
kacje na wzgórzach”, choć żołnierze krzywią
się, gdy je słyszą. Wprawdzie nikt do nich nie
strzela, mimo to służba jest trudna i mozolna.
Podobnie reagują na określenie „wojskowy
C O M M E N T
BOGDAN KLICH, minister obrony narodowej:
P olska wychodzi z misji ONZ, bo koncen-
trujemy wysiłki tam, gdzie jest najtrud-
niej, czyli w Afganistanie. Z misji UNDOF na
wzgórzach Golan wycofamy się do końca ro-
ku. Czy będzie to październik czy listopad,
zobaczymy. To było wielkie doświadczenie
dla Polski, odpowiednie do czasu, gdy wcho-
dziła dopiero na arenę międzynarodową.
Bardzo ważne, kiedy byliśmy w szarej strefie
bezpieczeństwa, po szczęśliwym upadku
Układu Warszawskiego, a przed przystąpie-
niem do NATO. To pokazywało, że Polska
jest zainteresowana wkładem w międzyna-
rodowy pokój. W tej chwili misja ma mniej-
sze znaczenie, ale doświadczenie dla armii
jest niemałe. 13 tysięcy żołnierzy przeszło
przez tę misję, tylu przekonało się, jak funk-
cjonuje się w międzynarodowych struktu-
rach, jak współpracuje z partnerami.
dom wypoczynkowy Golan”, chociaż w Kwa-
terze Głównej United Nations Disengagement
Observer Force, po syryjskiej stronie granicy,
jest nawet basen i siłownia. Baza Ziouani, je-
dyna po stronie izraelskiej, tonie w kwitną-
cych różach. Są tam kawiarnia, sklep i pobie-
lone wapnem krawężniki. O powodach, dla
których ją utworzono, przypominają jedynie
ślady ostrzału na kamiennych ruinach daw-
nych gospodarstw syryjskich pasterzy.
Służba polega na pilnowaniu, by zarówno
Syryjczycy, jak i Izraelczycy nie zbliżali się
do linii demarkacyjnych wyznaczających
strefę buforową. Obszarem działania misji
UNDOF jest teren o kryptonimie „Green Li-
ne”. Ma około 50 kilometrów długości. Jego
szerokość waha się od 9 kilometrów do 200
metrów. Od strony Izraela oznacza go linia
Alfa (monitorowany elektronicznie płot),
a od strony syryjskiej – linia Bravo (rząd be-
czek). Żołnierzom obu stron zastygłego
w upale konfliktu nie wolno do nich podejść
bliżej niż na 100 metrów. Dlatego nasi opie-
kunowie z armii izraelskiej tym razem wystę-
pują w dżinsach.
ŻOŁNIERZE I PASTERZE
Armie honorują rozejm. Syryjczycy nie
przestrzegają za to prawideł ruchu drogowe-
go. Nie ma dnia, by nasi żandarmi w niebie-
skich beretach i z czarnymi epoletami MP nie
mieli pracy przy wypadkach. Najbardziej
uciążliwi są jednak pasterze owiec, którzy,
podążając za stadem, notorycznie przekra-
czają linię Bravo. Polacy pokazują im wów-
czas uprzejmie kierunek, w którym powinni
się wycofać. Jeżeli to nie skutkuje, wzywają
syryjską żandarmerię. Pasterzy nie wolno
straszyć, dotykać, ani na nich krzyczeć. Moż-
na tylko prosić, tłumaczyć, pokazywać i się
uśmiechać. Może dlatego tak lubią polskich
żołnierzy? Znają się doskonale. Można nawet
zaryzykować twierdzenie, że się zżyli. Tak
jest od wschodu słońca do godziny osiemna-
stej, kiedy wypas się kończy. Wtedy można
zdjąć buty i mundur. Bez munduru, na prze-
pustkach i urlopach można zwiedzać. Do Je-
rozolimy autobus jedzie trzy godziny.
Polscy żołnierze służą na wzgórzach Golan
od 35 lat. Po ojcach przyjeżdżali synowie.
Sześciu Polaków tu zginęło. Od kiedy rozeszła
się wieść o ewakuacji, ludzie ich zatrzymują
i pytają, dlaczego wyjeżdżają. Syryjscy paste-
rze znają już polskie słowa. Trzeba uważać, co
się mówi.
Rozkaz. Pakują się więc powoli, decydując,
co można wcześniej odesłać do kraju, a co po-
winno jeszcze zostać. Syria nadal będzie dą-
żyła do odzyskania wzgórz Golan zajętych
przez Izrael podczas wojny sześciodniowej
w 1967 roku. Izrael nadal nie będzie się na to
godził, bo są tu wymarzone pozycje dla syryj-
skich artylerzystów. Narody Zjednoczone szu-
kają nowych gospodarzy bazy Ziouani. 
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
MARIUSZ BORKOWSKI
specjalizuje się
w tematyce
bliskowschodniej
nieoptymistyczny
Raport zawierający prognozy dla świata w 2025 roku,
opublikowany przez amerykańską Krajową Radę Wywiadu,
to lektura dla ludzi o mocnych nerwach.
S
łabnąca potęga Stanów
Zjednoczonych, które nie
będą już mogły jednostron-
nie decydować o losach
świata; broń nuklearna w rę-
kach terrorystów i krajów bandyckich,
która może zostać użyta w lokalnych
konfliktach; walka o kurczące się zaso-
by wody, żywności i ropy naftowej;
utrata potęgi ekonomicznej przez Za-
chód na korzyść Chin; opanowanie
przez organizacje mafijne jednego
BEZPIECZEŃSTWO
Redaktor działu TADEUSZ WRÓBEL
Świat
z państw Europy Wschodniej – to tylko
kilka spośród pesymistycznie brzmią-
cych tez, jakie stawiają autorzy
121-stronicowego raportu „Global
Trends 2025 – a Transformed World”,
opublikowanego przez amerykańską
Krajową Radę Wywiadu (National In-
telligence Council – NIC).
„Stany Zjednoczone będą już tylko
jednym z kilku liczących się graczy na
światowej scenie politycznej (a nie, jak
teraz, jedynym), choć nadal pozostaną
FOT. EUROPEAN COMMUNITY 2009
najpotężniejszym”, stwierdzają autorzy analizy
strategicznej INC, instytucji zajmującej się mię-
dzy innymi pisaniem syntez raportów analitycz-
nych sporządzanych przez amerykańskie służby
wywiadowcze.
NAPIĘTA
SYTUACJA
Raport, który niedawno opublikowano w Wa-
w kaukaskiej szyngtonie, jest opracowywany co pięć lat i ma
republice jeszcze na celu opisanie prognozowanych realiów, w ja-
długo będzie kich przyjdzie prowadzić politykę zagraniczną
spędzać
sen z powiek
USA. W najnowszym analitycy definitywnie
kremlowskim przekreślają podstawowe trzy założenia polityki
decydentom. ery Busha: jednostronną dominację na scenie
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 37
 Z A G R O Ż E N I A
FOT. EUROPEAN COMMUNITY 2009
światowej, obsesję na tle terroryzmu i chęć prze-
modelowania realiów bliskowschodnich. To już
przeszłość.
KRYZYS ENERGETYCZNY
W przyszłości sytuacja na świecie będzie jesz-
cze bardziej niestabilna niż obecnie i będziemy
mieć do czynienia ze światem wielobieguno-
wym. „Ze względu na zmniejszający się po-
tencjał (kryzys ekonomiczny) gospodarczy
i militarny USA rząd będzie musiał dokony-
wać trudnych wyborów między priorytetami
polityki wewnętrznej i polityki zagranicznej”,
piszą autorzy raportu. Dominacja ekonomicz-
na natomiast zacznie przesuwać się z Zachodu
na Wschód, w kierunku Chin, które staną się
jedną z najważniejszych potęg ekonomicznych
świata. Wraz z nimi Rosja, Brazylia i Indie bę-
dą równoważyły potencjał obecnej G7.
Unia Europejska stanie się gigantem, ale
tylko gospodarczym, niezdolnym do prze-
kształcenia potencjału ekonomicznego tak, by
mieć decydujący lub choćby tylko znaczący
38 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
wpływ polityczny na sytuację na
świecie.
Istotnie też umocni się pozycja kra-
jów w rejonie Zatoki Perskiej ze wzglę-
du na drożejącą ropę naftową i gaz. Co
gorsza, może dojść do kryzysu wywo-
łanego szybkim wyczerpywaniem się
tych surowców, co jest związane
z przewidywanym zwiększeniem ich
wydobycia. To z kolei spowoduje po-
W CIĄGU
tężny wstrząs w światowym systemie
najbliższych energetycznym.
15–20 lat kilka
regionalnych DEFICYTOWA WODA
mocarstw może
zintensyfikować
Zdaniem ekspertów NIC, w 2025
starania roku nie będziemy jeszcze dyspono-
o zdobycie wali nowymi, ekonomicznie opłacal-
dostępu do broni nymi technologiami wytwarzania
atomowej.
energii. Wbrew rozpowszechnionym
ostatnio poglądom wskazują oni, że
siłownie atomowe nie będą w stanie
pokryć stale rosnącego zapotrzebo-
wania na energię, a to spowoduje
poważne perturbacje gospodarcze
i społeczne.
Autorzy raportu NIC nie wdają się
w szczegółowe rozważania o proble-
mach ekologicznych, lecz dobitnie
akcentują, że nieuchronne zaburzenia
klimatyczne będą coraz wyraźniejsze
i bardziej dokuczliwe. Brakiem wody
dotkniętych zostanie ponad 50 krajów
i nastąpi groźny spadek produkcji rol-
nej. Eksperci uważają, że może po-
wstać tak zwany efekt progu. Emisja
gazów cieplarnianych będzie szybko
rosła i po przekroczeniu pewnego
progu zmiany klimatyczne będą nie-
odwracalne. Autorzy raportu nie ana-
lizują jednak skutków ekonomicznych
i społecznych braku wody, spadku
produkcji żywności, kryzysu energe-
tycznego i zmian klimatycznych, nie
proponują też rozwiązań, które mo-
głyby złagodzić ten problem. Zazna-
czają tylko, że liczba ludności na
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C O M M E N T A R I U M

Eliminacja
KRZYSZTOF LIEDEL

Według raportu „Global

Trends 2025”, terroryzm nadal
będzie istotnym zagrożeniem.

N
iezależnie od tego, że
Al-Kaida może utracić
swoją pozycję, bo nie
będzie miała ani możliwych do
zrealizowania celów politycz-
nych, ani szerokiego wsparcia,
terroryzm nie zaniknie. Przede
wszystkim dlatego, że jest na-
rzędziem stosowanym przez
wszystkich, którzy skłonni są
używać przemocy w imię zało-
żonych celów politycznych. I dla-
tego dużych szans na elimina-
cję samej metody nie ma, nie-
zależnie od tego, czy organiza-
cje posługujące się nią będą
powstawały, czy zanikały. Szan-
se te będą tym mniejsze, im
większa będzie skuteczność
terroryzmu. I dlatego też najlep-
szy komentarz do „Global
Trends 2025” wydaje się taki:
musimy walczyć ze skuteczno-
ścią i opłacalnością metody, nie
zaś ze stojącą za nią ideologią.
Jeśli nam się to nie uda,
nie uda się też wyeliminować
terroryzmu. 
KRZYSZTOF
LIEDEL
jest dyrektorem
Centrum Badań
nad Terroryzmem
Collegium Civitas.

ulega natomiast wątpliwości, że miejsce Al-Ka-

świecie będzie coraz większa i w 2025 roku
sięgnie ośmiu miliardów.
W przyszłości coraz wyraźniejsze będą kon-
trasty demograficzne. Do starej populacji kra-
jów Zachodu dołączy starzejąca się ludność
Rosji. Ponadto coraz intensywniej będzie prze-
biegał proces starzenia się ludności Chin. Na-
tomiast w Indiach, krajach Azji i Ameryki Ła-
cińskiej nastąpi niesamowita eksplozja demo-
graficzna. Dysproporcje w rozwoju ekono-
micznym i demograficznym regionów oraz
skutki zmian klimatycznych, które będą nie-
równomierne w różnych częściach świata,
przyczynią się do nasilenia napięć i konflik-
tów międzynarodowych.
DOSTĘP DO BRONI NUKLEARNEJ
„Znacznie wzrośnie groźba kradzieży lub nie-
legalnego dostępu do technologii budowy broni
nuklearnej, a także kradzieży materiałów rozsz-
czepialnych albo wręcz samej broni atomowej”,
stwierdzają autorzy raportu NIC. „W ciągu naj-
bliższych 15–20 lat kilka regionalnych mocarstw
W PRZYSZŁOŚCI
coraz
wyraźniejsze
będą kontrasty
demograficzne.
Do starej
populacji krajów
Zachodu dołączy
starzejąca się
ludność Rosji.
może zintensyfikować starania o zdobycie dostę-
pu do broni atomowej”.
Zdaniem analityków, atomowa równowaga
strachu, jaka panowała podczas zimnej wojny,
nie powtórzy się, a posiadanie broni atomowej
może dać niektórym państwom fałszywe poczu-
cie pewności siebie i doprowadzić do wybuchu
regionalnych wojen albo do inicjowania aktów
terroru. To wszystko „może w końcu doprowa-
dzić do punktowego, ograniczonego użycia broni
nuklearnej”. NIC nie podaje konkretnych krajów
stanowiących takie zagrożenie i w tym kontek-
ście wspomina tylko, że sytuacja na Bliskim
Wschodzie zmierza w złym kierunku.
Terroryzm, który był zmorą administracji
Busha, nie zniknie, choć jego znaczenie i formy
się zmienią. Eksperci NIC oceniają, że otoczona
złą sławą Al-Kaida zniknie z uwagi na jej słabo-
ści organizacyjne. Jej cele są – ich zdaniem
– nie do zrealizowania. Budowanie społecznego
poparcia w świecie islamu jest niewykonalne. Po-
dejmowane akcje mają, zarówno dla ofiar, jak
i samej organizacji, charakter samobójczy. Nie
idy zajmie inna organizacja i już teraz trzeba roz-
począć prace nad nową strategią antyterrorystycz-
ną. Zdaniem analityków, konflikty w Iraku
i Afganistanie nie wygasną do 2025 roku. Nieco
bardziej optymistycznie brzmią prognozy – co
ciekawe – dla Półwyspu Koreańskiego. W tej czy
w innej formie nastąpi zjednoczenie.
Najbardziej zaskakująca jest ta, która mówi, że
„co najmniej w jednym z państw wschodnioeuro-
pejskich władzę przejmie mafia”. Choć raport nie
wyjaśnia, o jaki kraj chodzi, w kołach waszyng-
tońskich często wyraża się obawy dotyczące
obecnej i przyszłej sytuacji w Albanii lub Koso-
wie. Od pewnego czasu pojawiają się informacje,
że na terenie tego ostatniego państwa działają ko-
mórki Al-Kaidy i bardzo aktywni są ekstremiści
z Bliskiego Wschodu. Były dowódca sił NATO
w Kosowie, włoski generał Fabio Mini, stwier-
dził z rozbrajającą szczerością, że grupy zajmują-
ce się zorganizowaną przestępczością w Kosowie
nie mają wpływu na władze – to one rządzą.
Prace nad raportem NIC trwały jeszcze
w ubiegłym roku, przed wyborem Baracka
Obamy na prezydenta, ale jego treść w niektó-
rych punktach jest zbliżona do głoszonych przez
niego tez. Choć można uznać, że wizja nakreślo-
na przez analityków amerykańskiego wywiadu
jest zbyt pesymistyczna i katastroficzna, to trud-
no twierdzić, że problemy, na które zwracają
uwagę, są wymyślone i nie mają istotnego zna-
czenia zarówno dla Stanów Zjednoczonych, jak
i reszty świata. 

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 39

 A Z J A

Z
nany inwestor giełdowy Jim PAŃSTWO ŚRODKA chce handlować
i się bogacić, a nie wydawać pieniądze
Rogers powtarza: „Dzisiejsze na armię. Na zdjęciu Szanghaj
Chiny to Ameryka sto lat temu”. – symbol nowych Chin.
Aby lepiej obserwować narodziny
mocarstwa, sprzedał on nawet
dom w Nowym Jorku i przeniósł się do Singa-
puru. Rosnącą potęgę Państwa Środka dostrze-
gano jednak jeszcze przed ubiegłorocznymi
spadkami na giełdach. Już w połowie lat dzie-
więćdziesiątych w Stanach Zjednoczonych za-
częto pisać scenariusze, w których miejsce dru-
giego bieguna w nowym porządku świata mia-
ły zająć właśnie Chiny. Mówił o tym Bartosz
Silski podczas wykładu „Wzrost Chin w teorii
równowagi sił”, który wygłosił na Akademic-
kim Forum Bezpieczeństwa w Toruniu.

HANDEL, NIE WOJNA

Oczywiście o równowadze sił na razie nie
ma mowy. USA jest w czołówce najbogat-
szych państw i wytwarza 41 procent globalne-
go PKB, Japonia – 14 procent, Chiny – 13,
a Rosja tylko 5. W wydatkach zbrojeniowych
ta różnica jest jeszcze większa. USA wydają
68 procent ogólnej kwoty dla siedmiu państw,
Chiny – osiem, a Rosja – pięć. W tym roku te
różnice będą pewnie jeszcze większe. Pekin
nie ściga się z Waszyngtonem i robi to w pełni
świadomie.
„Można zaryzykować stwierdzenie, że gdy-
by Chinom zależało na równoważeniu potęgi MAREK PIELACH

Silne Chiny, sła

amerykańskiej, mogłyby one przeznaczyć
większy procent swojego PKB na budżet mili-
tarny”, mówił Silski. Powoływał się przy tym
na analizę M. Taylora Fravela, który pisał, że
cele strategiczne Chin są ograniczone. Na ra-
zie chodzi o bezpieczeństwo reżimu, integral-
ność terytorialną kraju, zjednoczenie z Tajwa-
nem i stabilność w regionie. Wygląda na to, że
Chiny chcą handlować i się bogacić, a nie wy-
dawać pieniądze na armię. Dlatego nie kupują
najnowszych technologii wojskowych, syste-
mów tankowania w powietrzu ani lotniskow-
ców. Mówiąc wprost: nikt normalny w Pekinie
nie myśli o zaatakowaniu Waszyngtonu. Nie
znaczy to jednak, że Chiny będą grzecznie na-
śladować Amerykę.
UCIERANIE NOSA
Największym atutem dumnego Państwa
Środka jest bowiem zdolność do politycznego
ucierania nosa Stanom Zjednoczonym. Złośli-
wi mówią, że zamiast demokracji i coca-coli
Pekin może zaoferować tylko autokrację i obo-
zy pracy, ale w wielu azjatyckich krajach wła-
śnie ten wzór się przyjmuje. Przecież to wolno-
rynkowe i przestrzegające praw człowieka USA
mają dziś kłopoty, a nie Chiny, które prowadzą
politykę centralnie sterowanego kapitalizmu
i zamordyzmu.
Miejscem eksportu tych „wartości” jest choć-
by powołana w 2001 roku Szanghajska Organi-
zacja Współpracy (Shanghai Cooperation Or-
ganization, SCO). Obok Chin należą do niej:
Kryzys wpłynął na stosunki międzynarodowe.
Waszyngton już nie dominuje, Moskwa
bankrutuje, a świat ratują komuniści z Pekinu.
Rosja, Uzbekistan, Kirgistan, Tadżyki-
stan i Kazachstan. Wszystkie te kraje
są co najmniej wstrzemięźliwe
w przyjmowaniu amerykańskich war-
tości, a razem znaczą wiele.
„Powierzchnia państw członkow-
skich SCO obejmuje łącznie ponad
30 milionów kilometrów kwadrato-
ROSJA wych, czyli 60 procent obszaru Europy
z pewnością i Azji, a szacunkowa liczba ludności
marzy o statusie
mocarstwa. wynosi około 1,5 miliarda, co daje
Z prawie w przybliżeniu 25 procent populacji
10-procentowym światowej”, przypominały w referacie
spadkiem PKB na konferencji w Toruniu Katarzyna
w pierwszym
kwartale Palej i Justyna Wiśniewska.
i baryłką ropy W celach organizacji otwartym tek-
kosztującą stem zapisano: „promowanie nowego
50 dolarów to
ładu politycznego i ekonomicznego
jednak nigdy
nie stanie się w regionie”. Praktyka pokazuje, że
faktem. chodzi głównie o wypieranie USA
z Azji Centralnej. Przykładem tej poli-
tyki było wspólne oświadczenie przy-
wódców sześciu państw SCO, w któ-
rym wezwano Stany Zjednoczone do
opuszczenia baz wojskowych w Kirgi-
stanie i Uzbekistanie. Te bazy miałyby
teraz duże znaczenie dla powodzenia
operacji w Afganistanie. Żołnierze ame-
rykańscy opuścili jednak bazę w Uzbe-
kistanie w listopadzie 2005 roku po wy-
powiedzeniu im dzierżawy przez mini-
stra spraw zagranicznych tego kraju.
Na pewno ucieszyło to Rosję. Jesz-
cze bardziej skorzystały na tym Chiny,
dla których nieskrępowany dostęp do
surowców Azji Środkowej jest jedną
z najpilniejszych potrzeb. Surowce są
zaś po to, aby rozwijać gospodarkę,
która jest niezbędna, żeby dominować
w regionie. Kto bowiem dominuje

40 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009


ba Rosja
w Azji Wschodniej, będzie miał wpływ na spra-
wy całego świata.
„Wizja świata wielobiegunowego jest naj-
ważniejszą koncepcją w polityce zagranicznej
ChRL, której podporządkowano pozostałe cele.
Dzięki wzrostowi gospodarczemu, największe-
mu na świecie parytetowi siły roboczej, naj-
większym rezerwom walutowym, wzmożonej
aktywności w organizacjach międzynarodo-
wych i coraz większemu politycznemu zaanga-
żowaniu w regionach zasobnych w surowce ener-
getyczne, ChRL powoli zaczyna powracać do
rangi mocarstwa”, podsumowują Katarzyna
Palej i Justyna Wiśniewska.
ROSYJSKIE MARZENIA
O statusie mocarstwa z pewnością marzy też
Rosja. Z prawie 10-procentowym spadkiem
PKB w pierwszym kwartale i baryłką ropy
kosztującą 50 dolarów to jednak nigdy nie sta-
nie się faktem. Pod znakiem zapytania stoją
kluczowe rosyjskie projekty energetyczne, któ-
re miały rzucić na kolana Unię Europejską.
Przedstawiła je w swoim referacie Anna
Druszcz. Najważniejszym miała być eksploata-
cja jamalskich złóż gazu. Tysiącstukilometrowy
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
ROSYJSKI GAZ
bardziej
niż rdzeniem
gospodarki
jest narzędziem
jej polityki
zagranicznej.
Na zdjęciu:
budowa
platformy
wiertniczej
w pobliżu
Sachalina
FOT. US DOD
gazociąg Jamał–Uchta miał zostać oddany do
użytku pod koniec 2011 roku i pochłonąć aż
30 procent budżetu Gazpromu. Na zagospoda-
rowanie czekają też złoża sztokmanowskie. Po-
łożone na 320 metrach głębokości zamarzają-
cego morza wymagają jednak inwestycji rzędu
80 miliardów dolarów i pomocy partnerów
zagranicznych.
W przyszłym roku pełną moc produkcyjną
miała osiągnąć również pierwsza rosyjska prze-
twórnia gazu skroplonego – Sachalin II, która
miała zapewnić Moskwie nowych klientów:
z Ameryki Północnej, Japonii i całej Azji
Wschodniej. Gdyby rzeczywiście do tego do-
szło, Unia Europejska byłaby w niemałym kło-
pocie, bo argument: „nie przejmujmy się Rosją,
ona musi gdzieś sprzedać gaz”, straciłby na
znaczeniu. To zaś może sprawić, że pieniądze
mimo wszystko się znajdą, choć będą trudności
w realizacji tych projektów.
„Polityka energetyczna Rosji kumuluje w so-
bie wszystkie charakterystyczne cechy polityki
Rosji jako takiej. Ambicja i imponujące projek-
ty mieszają się z brakiem możliwości technolo-
gicznych i finansowych oraz problemami orga-
nizacyjnymi. Gaz ziemny i ropa naftowa to
FOT. OIL RIG
przedłużenie narzędzi polityki zagranicznej
Moskwy, które mają ostatecznie dowieść zna-
czenia państwa na arenie międzynarodowej”,
słusznie zauważa Anna Druszcz. Mówiąc jesz-
cze dosadniej: Rosjanie są w stanie żyć samą
ideą, choćby ideą energetycznego mocarstwa,
którą wykreował w 2005 roku ówczesny prezy-
dent Władimir Putin.
NACJONALIZM DO PODUSZKI
Przy obecnych cenach ropy i gazu trzeba by-
ło jednak zacząć flirtować również z inną ideą
– neoeurazjatyzmu. Jej czołowym ideologiem
jest Aleksandr Dugin, który skromnie opisuje
siebie jako „ostatniego filozofa Rosji”. Tomasz
Rembecki w referacie poświęconym wpływom
idei Dugina na rosyjską politykę zagraniczną
przypomina jego wymowny cytat z gazety
„Zawtra”: „Rosyjski patriotyzm to wielki mi-
styczny, geopolityczny, historyczny, eschatolo-
giczny projekt, powierzony wybranemu naro-
dowi Wielkorusów”.
Jeszcze groźniej brzmi program Partii Naro-
dowo-Bolszewickiej, z którą Dugin był związa-
ny. Wrogami zewnętrznymi są tam niemal
wszyscy: Wielki Szatan – USA i państwa eu-
ropejskie zrzeszone w NATO i ONZ. To Wiel-
ki Szatan stosuje strategię anakondy, czyli
oplata serce Rosji uległymi mu terytoriami
– od Grenlandii po Pakistan i od Alaski po
Filipiny. Dlatego należy zerwać wszystkie
więzy z Zachodem.
Z drugiej strony Dugin kusi perspektywą so-
juszu „rosyjskiego Marsa, który swą falliczną
bronią rakietową będzie zdolny umocnić kobie-
cą tożsamość europejskiej Wenus”. Wszystko
po to, aby przeciwstawić się Szatanowi i usta-
nowić imperium od Władywostoku po Gibral-
tar. Mieliby w nim zostać zjednoczeni wszyscy
Rosjanie, a dążenia separatystyczne miałyby
być natychmiast tłumione.
Być może to wszystko brzmi jak szaleństwo,
ale mam wrażenie, że zarówno Władimir
Putin, jak i Dmitrij Miedwiediew czytali
Dugina do poduszki. I obawiam się, że im bar-
dziej rosyjska gospodarka będzie słabnąć, tym
intensywniej będą kartkować podobne dzieła.
Oby tylko na czytaniu się skończyło. 
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 41
 Z A G R O Ż E N I A
KŁOPOT ze zwalczaniem piratów
polega na tym, że gdy w okolicy są
obce okręty, oni udają zwykłych
rybaków. Gdy okręty te się oddalą,
rybacy zamieniają się w rabusiów.
FOT. US NAVY (3)
ARTUR GOŁAWSKI
Morze kłopotów
Przed rokiem skuteczny był co trzeci atak piratów.
Dziś uprowadzeniem kończy się co ósma ich akcja.
K
ontenerowiec M/V
Maersk Alabama pi-
raci zaatakowali ran-
kiem 8 kwietnia, oko-
ło 500 kilometrów od
wybrzeża Somalii. Wiózł pomoc hu-
manitarną z portu Salalah w Omanie
do kenijskiej Mombasy. Próba abor-
dażu nie udała się, ale bandyci wzięli
kapitana Richarda Philipsa jako za-
kładnika. Odpłynęli w szalupie ratun-
kowej, po czym – gdy skończyło się
w niej paliwo – dryfowali. To był
pierwszy od ponad 200 lat piracki
atak na jednostkę noszącą flagę,
a najbliższy amerykański okręt, USS
„Bainbridge”, znajdował się 450 kilo-
metrów od miejsca zdarzenia.
Amerykanie nie pozostali bezczyn-
ni. Następnego dnia na pokładzie tego
42 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
niszczyciela znalazła się grupa opera-
torów Navy Seals. Przylecieli po-
przedniej nocy, prosto ze Stanów
Zjednoczonych, prawdopodobnie
transportowcem C-17, i desantowali
się do oceanu, na spadochronach, ze
sprzętem i łodziami.
„Używamy broni przystosowanej
do indywidualnych potrzeb. Nie roz-
stajemy się z nią”, wyjaśnia koman-
dor Carl E. Flanagan, oficer Navy
Seals z 31-letnim stażem.
WZIĘCI W NIEWOLĘ
Przez trzy dni funkcjonariusze FBI
negocjowali z piratami uwolnienie ro-
daka. Uznali, że kontenerowiec był
miejscem przestępstwa kryminalne-
go, zaś wojsko nie może zastępować
w utrzymywaniu porządku publiczne-
go policji. Prezydent Barack Obama zgodził
się na zastosowanie siły, jeśli życie kapitana
Philipsa będzie zagrożone. Gdy pogoda się
pogorszyła i zaczął nadchodzić sztorm, nisz-
czyciel wziął łódź z piratami i ich zakładni-
kiem na hol. To ułatwiło zadanie strzelcom
wyborowym. Gdy piątego dnia porwania je-
den z piratów wymierzył lufę kałasznikowa
w głowę Philipsa, dowódca USS „Bainbrid-
ge” komandor Frank Castellano rozkazał ich
ATAKI PIRATÓW odstrzelić. Z tej odległości, mimo falującego
stały się plagą morza, nie mogli spudłować. Przeżyli tylko
od wiosny Philips i jeden z piratów. Amerykanie areszto-
2008 roku, wali ranionego bandytę i wysłali do Stanów
gdy w Somalii
zabrakło Zjednoczonych, żeby go osądzić.
jakiejkolwiek Somalijscy piraci przetrzymują teraz 16 stat-
skutecznej ków i jachtów z około 200 zakładnikami,
władzy. w większości Filipińczykami, Hindusami,
Lankijczykami i Chińczykami. Po wpłaceniu
okupu zwalniają jedną jednostkę, a wyprawia-
ją się po następną. Polują na nie po obu stro-
nach Rogu Afryki – na wodach Zatoki Adeń-
skiej i Basenu Somalijskiego, zapuszczając się
setki mil od brzegu.
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C O M M E N T A R I U M

Wszyscy za jednego
DARIUSZ WICHNIAREK

Wspólne ćwiczenia zwiększą

skuteczność sił specjalnych krajów unijnych.

R
ozwój Morskiej Jed-
nostki Działań Spe-
cjalnych ma ogromne
znaczenie dla osiągnięcia
zdolności Sił Zbrojnych RP
Komandor Frank Castellano, dowódca USS „Bainbridge” do zapewnienia bezpieczeń-
(z lewej) i uwolniony z rąk piratów kapitan Richard Philips.
stwa morskiego Polski i Unii
Europejskiej. Sukces pozwoli
nam osiągnąć współpraca
regionalna. Udało nam się
wypracować założenia do
strategii rozwoju morskich
sił specjalnych w zakresie
zwalczania piractwa i terro-
ryzmu morskiego. Osiąganie
zdolności operacyjnych na
bazie współpracy regional-
nej (w regionach bałtyckim,
atlantyckim i śródziemno-
morskim) i międzyregional-
nej jest potrzebne do zapew-
nienia prawidłowego przygo-
towania naszych formacji do
udziału w morskich opera-
cjach Unii Europejskiej. Wie-
rzę, że wspólne ćwiczenia
zwiększą skuteczność sił
specjalnych krajów unijnych,
co zaprocentuje w opera-
cjach takich jak „Atalanta”.
Seminarium w Krakowie, zor-
ganizowane pod patronatem
ministra obrony Bogdana
Klicha i pod okiem dowódcy
Wojsk Specjalnych generała
dywizji Włodzimi e r z a
Potasińskiego było jednym
z elementów procesu przy-
gotowania Sił Zbrojnych RP,
w tym Wojsk Specjalnych, do
prezydencji Polski w Unii Eu-
ropejskiej w 2011 roku. Na-
stępnymi etapami będą kon-
ferencje planistyczne i ćwi-
czenia komponentów mor-
skich sił specjalnych krajów
Unii Europejskiej. Chęć
udziału i pomoc w przygoto-
waniu takich ćwiczeń zgłosi-
ły wszystkie kraje uczestni-
czące w seminarium. Nasi
sojusznicy zgadzają się, że
tylko w ten sposób można
osiągnąć właściwy poziom
bojowego przygotowania
sił, w myśl hasła: jeden
za wszystkich, wszyscy za
jednego. 
Komandor porucznik
DARIUSZ WICHNIAREK
jest szefem wydziału planowania
operacyjnego w oddziale J5
Dowództwa Wojsk Specjalnych.

„Kłopot ze zwalczaniem ich aktywności po-
lega na tym, że kiedy w okolicy są obce okrę-
ty, oni udają zwykłych rybaków. Gdy okręty te
się oddalą, rybacy zamieniają się w rabusiów.
Jeśli grozi im kontrola, wyrzucają broń za bur-
tę, bo mają nadzieję, że pozostaną bezkarni.
I są bezkarni”, przyznaje komandor podpo-
rucznik Vincente Rubio Bolivar z hiszpań-
skich sił specjalnych.
Dowództwo operacji „Atalanta”, czyli ze-
społu okrętów patrolujących wody wokół Ro-
gu Afryki pod auspicjami Unii Europejskiej,
dostrzega już jednak pozytywne efekty mię-
dzynarodowej obecności wojskowej na tym
obszarze. Przed rokiem skuteczny był co trze-
ci atak piratów. Dziś uprowadzeniem kończy
się co ósma ich akcja.
OPŁACALNY INTERES
Przeciętny atak trwa pół godziny. Piracki
kuter baza spuszcza z holu łódź motorową, na
której kilku osobników z drabiną i bronią ręcz-
ną podpływa do statku celu. Ostrzeliwują go
i zmuszają do zatrzymania. Napastnicy wcho-
dzą na pokład, i mają załogę w garści. Zgod-
nie z konwencjami międzynarodowymi mary-
narze floty handlowej nie mogą być uzbrojeni.
Tym bardziej Azjaci i Europejczycy nie zary-
zykują życia, by bronić interesów armatora,
którego z reguły nie znają. Pirackie bandy ko-
rzystają z tego. Choć są już doniesienia o sku-
tecznym zastosowaniu taktyki samoobrony:
strzelania do bandytów z rac sygnałowych,
zmywania ich z pokładu strumieniem wody
z pomp pożarowych, wykonywania manew-
rów czy zabezpieczania burt drutami kolcza-
stymi i zaporowymi.
„Nasi przeciwnicy są dobrze zorganizowani
w klany, a ich centrale działają w głębi lądu.
Opłaca im się ten proceder, bo zdobywają ka-
sę na zakup broni i sprzętu”, opowiada ko-
mandor Bolivar, znający kulisy „Atalanty”.
Właśnie Hiszpanie i Włosi wykazują szcze-
gólne zainteresowanie pierwszą unijną misją
na morzu. Na wschód od Somalii trawlery
hiszpańskie i włoskie łowią tuńczyki, więc ła-
two mogą paść ofiarą napadu. Według trakta-
tów międzynarodowych za bezpieczeństwo
jednostek pływających odpowiadają państwa,
których banderę one noszą, niezależnie od na-
rodowości załogi.
Hiszpański oficer przyznaje, że wszyscy de-
cydenci polityczni i wojskowi wiedzą, iż roz-
wiązanie problemu morskich band znajduje
się na lądzie, na terenie tego upadłego pań-
stwa. Potwierdza to przedstawiciel francuskie-
go dowództwa operacji specjalnych komandor
Champetier de Ribes: „Gdy Somalią rządził
rząd islamskich radykałów i gdy w tym kraju
interweniowały wojska etiopskie, piractwo nie
istniało lub było zjawiskiem marginalnym.
Ataki stały się plagą od wiosny 2008 roku,
gdy w Somalii zabrakło jakiejkolwiek sku-
tecznej władzy. Rybacy przemieniają się w na-
pastników z powodu wszechobecnej w tej czę-
ści Afryki biedy. Na szczęście niechętnie po-
dejmują walkę i nie stwierdzono, by mieli ja-
kiekolwiek związki z organizacjami terrory-
stycznymi”.
Komandor rezerwy doktor Krzysztof
Kubiak ocenia, że żadne państwo Zachodu
nie jest zainteresowane interwencją na lądzie,
gdyż miałoby to związek z podjęciem się od-
budowy państwa, a to jest „zbyt ryzykowne
politycznie”. Natomiast na morzu zbrojni
przedstawiciele państw mających się za cywi-
lizowane, poddani kontroli mediów i opinii
publicznej, zobligowani są do przestrzegania
praw człowieka, nawet gdy nie przestrzegają
ich przeciwnicy. Nie można zatem użyć rady-
kalnych środków. „Trzeba wykazać się huma-
nitaryzmem, dlatego teraz nie walczy się z pi-
ractwem, tylko próbuje utrzymać drożność
tras w Zatoce Adeńskiej i bezpieczeństwo wy-
branych statków w innych rejonach, na przy-
kład jednostek uczestniczących w akcji Świa-
towego Programu Żywienia – World Food
Programme”, konkluduje komandor Kubiak.
PODCHODY PIRATÓW
„Atalanta” ma roczny mandat, do 9 grudnia
2009 roku, ale prawdopodobnie zostanie prze-
dłużona. Według danych Sztabu Wojskowego

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 43

 Z A G R O Ż E N I A
UE, jednostki EUNAVFOR uczestni-
czące w operacji (siedem dużych
okrętów, dwa małe patrolowce, dwa
samoloty) aresztowały do tej pory po-
nad 70 piratów, 17 motorówek i trzy
kutry bazy. Stanowi to 43 procent an-
typirackiego „urobku” sił działają-
cych w tym rejonie. Schwytanych roz-
bójników przekazywano jemeńskiej
straży wybrzeża (ale protestowali
obrońcy praw człowieka, bo w Jeme-
nie stosuje się tortury), wypuszczano
na wolność, a teraz zamierza się od-
dawać ich do dyspozycji sądu w Ke-
nii. Aby nie nadawać specjalnego sta-
tusu temu państwu, rozważa się prze-
kazywanie piratów siłom bezpieczeń-
stwa Omanu, Seszeli i Tanzanii.
Okolice Somalii patrolują – oprócz
unijnych i amerykańskich oraz wielo-
narodowych zespołów antyterrory-
stycznych TF 150 i TF 151 – także
różnej wielkości jednostki rosyjskie,
malezyjskie, saudyjskie, japońskie,
chińskie i hinduskie. Choć okrętów
jest sporo, efekty operacyjne nie są
Niszczyciel USS „Bainbridge”
spektakularne. To towarzystwo, poza
jednostkami reprezentującymi Stany
Zjednoczone i ich aliantów, współpra-
cuje ze sobą rzadko albo wcale. Na
przykład Chińczycy opiekują się tyl-
ko jednostkami pod ich banderą, tak-
że Irańczycy ignorują pozostałych.
Dlatego wielkie połacie oceanu – ob-
szar operacyjny to 2,8 miliona kilo-
metrów kwadratowych, od Kanału
Sueskiego po Seszele i granicę paki-
stańsko-indyjską – pozostają poza
kontrolą wojska lub straży wybrzeża.
Na wodach tych każdego dnia że-
gluje ponad 10 tysięcy statków, ku-
trów i łodzi. Wszystkich skontrolować
ani obserwować nie sposób. Proble-
44 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
mów nastręczają niewielka liczba sa-
molotów patrolowych i okrętów tan-
kowców, brak sal operacyjnych na po-
kładach okrętów oraz narodowe pod-
porządkowanie komandosów zaokrę-
towanych na jednostkach patrolują-
cych tereny zagrożone plagą piractwa.
To ostatnie oznacza, że odbijanie za-
łogi porwanej przez bandytów pozo-
staje wciąż w gestii narodowej. Nie
można ich nawet – w obawie przed
przeciążeniem pracą – wysyłać do
kontroli każdej podejrzanej jednostki.
„Taka taktyka zbytnio absorbowałaby
komandosów, których nie mamy tak
wielu i którzy potrzebni są także
w innych miejscach na świecie”, uwa-
ża komandor Flanagan.
Brakuje też innych środków rozpo-
znania, jak na przykład bezzałogo-
wych aparatów latających i okrętów
podwodnych, które mogłyby bardziej
dyskretnie śledzić ruchy rybaków-pi-
ratów. „Akurat o okręty podwodne
państwa delegujące jednostki pływa-
jące są zazdrosne. Byłyby one sku-
teczne w śledzeniu aktywności pira-
tów tam, gdzie – jak sądzimy – mają
swoje bazy. Choć nie można wyklu-
czyć, że u wybrzeży Somalii działają
jakieś jednostki tego typu. Jeśli tak
jest, trzymane jest to w tajemnicy”,
uważa komandor Bolivar.
ODBIJANIE
ZAKŁADNIKÓW
Jedynym państwem, które zdecy-
dowało się odbić już na lądzie swoich
obywateli porwanych na morzu, jest
Francja. Dwóch żeglarzy jachtu „Car-
re d`As 4” odzyskało wolność po
dwutygodniowym pobycie w niewoli.
Komandosi francuscy odbili ich
w nocy z 15 na 16 września 2008 roku. Przez
kilka dni rejs porwanego jachtu śledził samo-
lot patrolowy Atlantique 2. Gdy ustalono miej-
sce postoju poszukiwanych (wioska na przy-
lądku Ras Hafun) i uznano, że nadaje się ono
do szturmu, ze śledzącej piratów zza horyzon-
tu fregaty „Coubert” wystartował śmigłowiec
Panther. Szturm przebiegł gładko: krótko po
północy żeglarze byli wolni – zginął jeden po-
rywacz, sześciu zatrzymano.
Francuzi przeanalizowali wnioski z odbicia
zakładników. Z komandosami innych nacji,
uczestniczącymi w zorganizowanym przez
Dowództwo Wojsk Specjalnych w Krakowie
(26–27 maja) seminarium na temat roli euro-
pejskich sił specjalnych w zapewnieniu bez-
pieczeństwa żeglugi morskiej, podzielił się ni-
mi komandor de Ribes.
Otóż Francuzi uznali, że taki szturm wyma-
ga krótkiego łańcucha dowodzenia (władze
państwowe muszą utrzymywać kontakt z ope-
ratorami); prawdopodobnie będzie wykony-
wany siłami narodowymi (w układzie sojusz-
niczym to zbyt skomplikowane); wymaga
współpracy różnych służb, a rozwiązanie si-
łowe nigdy nie będzie traktowane jako prio-
rytet – najpierw stawia się na negocjacje,
później użycie siły. Aby porywać się na odbi-
cie zakładników w odległym rejonie i na mo-
rzu, trzeba, zdaniem francuskiego dowódz-
twa operacji specjalnych, mieć w tym rejonie
własny okręt i samolot rozpoznawczy lub pa-
trolowy, środki ewakuacji medycznej (śmi-
głowiec), dostęp do lotniczego transportu
strategicznego i świadomość sytuacyjną (roz-
poznanie taktyczne). Komandosi, którzy do-
stają rozkaz uwolnienia porwanych, muszą
być wyszkoleni w wykonywaniu skoków spa-
dochronowych do morza.
Na te aspekty muszą zwrócić uwagę szta-
bowcy z Dowództwa Wojsk Specjalnych pla-
nujący rozwój podległych jednostek (w tym
Morskiej Jednostki Działań Specjalnych For-
FOT. US NAVY
moza, mającej być głównym elementem pol-
skiego komponentu wydzielanego do udziału
w operacjach morskich Unii Europejskiej)
i uzyskanie już w 2012 roku statusu dowódz-
twa ramowego w NATO i w UE w dziedzinie
operacji specjalnych. Ten ambitny cel wymu-
sza inwestycje w system dowodzenia, logisty-
kę, rozpoznanie i transport lotniczy.
Nasi komandosi wiedzą, co mają zrobić
i kiedy oraz że mogą liczyć na wsparcie kole-
gów z innych armii. Seminarium w Krakowie,
SOMALIJSCY zorganizowane pod patronatem ministra obrony
PIRACI Bogdana Klicha i pod okiem dowódcy Wojsk
przetrzymują Specjalnych generała dywizji Włodzimierza
teraz 16 statków
i jachtów
Potasińskiego, utwierdziło ich w przekona-
z około 200 niu, że planując rozwój swego rodzaju sił
zakładnikami, zbrojnych, nie błądzą. Kiedyś mogą przecież
w większości znaleźć się na wodach koło Rogu Afryki, bo
Filipińczykami,
Hindusami,
siły NATO albo eskadra UE czy koalicji ad
Lankijczykami hoc będą tam obecne. Błądzenie w tym rejonie
i Chińczykami. może być śmiertelnie niebezpieczne. 
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

Zagłada morza
Morze Aralskie dotknęła jedna z największych
katastrof ekologicznych XX wieku.

J
eszcze w 1960 roku Morze
Aralskie było na czwartym
miejscu pod względem po-
Mieszkańcy
wierzchni (mniej więcej ta-
terenów położonych kiej jak terytorium Repu-
wokół zniszczonego bliki Irlandii), teraz jest
Morza Aralskiego mają w końcu drugiej dwu-
kłopoty nawet z wodą
do picia.
dziestki największych
akwenów świata. Skurczy-
ło się niemal pięciokrotnie.
Stało się tak za sprawą rabun-
HENRYK SUCHAR kowej irygacji zapoczątkowa-
Kara-kum kierowano na plan-
tacje bawełny. Zbudowane
wbrew sztuce hydrologicznej
magistrale sprawiły, że 70 pro-
cent przetaczanej wody po dro-
dze paruje lub wsiąka w grunt.
Rewitalizacja morza musiała-
by pochłonąć olbrzymie sumy.
Częściowo udało się je odbu-
dować w północnej, mniejszej
części, dzięki usypaniu tamy
Kok-aral. Tafla wody trochę się

Hydrozagadka
FOT. UNESCO
nej w okresie ZSRR. Wodę
z zasilających Morze Aralskie
Amu-darii i Syr-darii kanałami
wykopanymi przez pustynię
podniosła. Jeśli podejdzie jesz-
cze wyżej, to w 2015 roku
znów możliwe będzie urucho-
mienie portu Aralsk. 

W Azji Środkowej trwa batalia o wodę, trycznej. Aby temu sprostać, musi gromadzić
potężne ilości wody. Rosja zapowiedziała wspar-
która może doprowadzić do wojny. cie tej inwestycji. W zamian Kirgizi wypowie-

M
iędzy pięcioma państwami Azji
Środkowej, które powstały po
upadku Związku Radzieckiego,
nigdy dotąd nie dochodziło do
otwartego starcia zbrojnego. Jego widmo jed-
nak wisi w powietrzu. Utworzone w 1991 roku
kraje toczą ze sobą przybierającą na sile batalię
o wodę. Pod dostatkiem mają jej Kirgistan i Ta-
dżykistan, bo mogą bezpośrednio czerpać ze
źródeł Amu-darii i Syr-darii, gigantycznych
studni regionu. Tymczasem Kazachstan, Uzbe-
kistan i Turkmenistan, które leżą w dolnym bie-
gu życiodajnych rzek, uzależnione są od woli
i kaprysów sąsiadów kontrolujących ilości prze-
puszczanej dalej wody.
Kontrola może jeszcze się zaostrzyć, jeśli
uda im się do końca urzeczywistnić plany bu-
dowy potężnych obiektów hydroenergetycz-
nych. Dla Rosji, dawnej gospodyni tych ziem,
narastające animozje między środkowoazja-
tyckimi krajami są doskonałą okazją do poli-
tycznych rozgrywek. Unia Europejska nato-
miast nie ingeruje, wzywa tylko antagonistów
do rozsądku.
WALKA Z WIATRAKAMI
Na razie wszelkie próby pogodzenia zwa-
śnionych stron przypominają walkę z wiatraka-
mi. Unijny dyplomata do spraw Azji Środkowej
Pierre Morel w maju po raz kolejny apelował
do zwaśnionych stron o dialog i wyrozumia-
łość. Poprosił też o umiar w przypadku inwesty-
cji hydrologicznych.
Zdaniem Morela, teraz, kiedy świat przy-
wiązuje tak dużą wagę do ekologii, wznoszenie
ogromnych tam – takich, jakie powstawały
w epoce ZSRR – nie ma uzasadnienia. Dodał,
że o wiele lepiej jest przegradzać szlaki wodne
małymi siłowniami, które bezpieczniej wytwa-
rzają prąd. I tym razem apel pozostał bez echa.
Bezowocne były również niedawne obrady
w Ałmatach liderów zainteresowanych państw.
Przywódcy zjechali do stolicy Kazachstanu,
formalnie na szczyt Międzynarodowego Fun-
duszu Ocalenia Morza Aralskiego (Internatio-
nal Aral Sea Rehabilitation Fund – IASRF), ist-
niejącego od 1993 roku. Nieoficjalnie nato-
miast kluczowym punktem spotkania były dal-
sze losy projektów inżynieryjnych forsowanych
na dopływach Amu-darii i Syr-darii przez Bisz-
kek i Duszanbe.
Przedstawiciele obu stolic potwierdzili, że
zamierzają kontynuować sporne przedsięwzię-
cia, co wywołało złość pozostałych partnerów.
Tym samym prawie bez echa przeszedł pomysł
opracowania nowego programu pomocy dla
ludności terenów położonych wokół zniszczo-
nego Morza Aralskiego. Czas ucieka, a miesz-
kańcy tych obszarów nadal mają kłopoty na-
wet z wodą do picia. IASRF chce poszukać
w świecie sponsorów, żeby przyspieszyć roz-
wiązanie ciągnących się latami problemów.
W grę wchodzą organizacje zarówno prywat-
ne, jak i międzynarodowe.
Wola przezwyciężenia kryzysu wokół Morza
Aralskiego zda się jednak na nic, jeżeli Tadży-
kistan i Kirgistan obstawać będą przy swoim.
Duszanbe i Biszkek mają w swoich rękach aż
80 procent zasobów wody regionu. A ponie-
waż, szczególnie zimą, mają problemy z elek-
trycznością, potrzebują kolejnych prądotwór-
czych hydroelektrowni. I nie byłoby w tym nic
złego, gdyby nie ich rozmiary. Na przykład
kambaratyńska siłownia wodna w Kirgistanie,
która prawdopodobnie przetnie nurt Narynu
(przez Kara-darię łączy się z Syr-darią), ma
być kolosem o wysokości 275 metrów, produ-
kującym 2 miliony kilowatów energii elek-
dzieli USA umowę dzierżawy bazy Manas ob-
sługującej samoloty uczestniczące w operacji
afgańskiej.
Deklaracje Moskwy zdenerwowały prezy-
dentów Islama Karimowa, Gurbangulego
Berdimuhamedowa i Nursułtana Nazarbaje-
wa. Na dodatek podobny olbrzym, elektrownia
roguńska, wyrosnąć ma na Wachszu (wpada do
Amu-darii) w Tadżykistanie.
ŚMIERTELNE ZAPORY
Dla gospodarek Uzbekistanu, Turkmenistanu
i Kazachstanu, uzależnionych od wody wypły-
wającej z terenów sąsiadów, planowane budo-
wy stanowią śmiertelne zagrożenie. Dlatego
też zawzięcie się im przeciwstawiają. Ich atu-
tem w grze są surowce – gaz i ropa. Gdyby na
przykład Uzbecy odcięli dostawy błękitnego
paliwa, Tadżycy mieliby poważne problemy.
Dawniej, gdy istniał ZSRR i dyspozycje wy-
dawał Kreml, nie było takich spięć. Przeciwnie
– w podporządkowanych republikach rosyjscy
inżynierowie projektowali takie zapory rzeczne,
jakie tylko sobie życzyli, i zgodnie z własnym
widzimisię zagospodarowywali lokalne złoża.
A rosyjskie wojsko i aparat bezpieczeństwa
dbały o to, by woda i paliwa bez zakłóceń tra-
fiały do adresatów.
Dziś, żeby wszystko toczyło się według tego
wypróbowanego, radzieckiego schematu, daw-
ni członkowie „bratniej rodziny” musieliby się
sami dogadać. Nic na to jednak nie wskazuje.
A bez pięciostronnego porozumienia gmach
kruchej regionalnej stabilizacji się rozleci.
Spełnienie takiego scenariusza utrudni życie
Chinom i Iranowi, już podłączonym do tam-
tejszych systemów rurociągowych. Trafiłoby
też rykoszetem w świat zachodni. Wojna
o wodę w Azji Środkowej gwarantuje globalny
ból głowy. 

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 45

 Z A G R O Ż E N I A

S
iły Powietrzne RP od czasu wstą-
pienia naszego państwa do NATO
czynnie włączyły się w misje kon-
troli przestrzeni powietrznej Air
Policing. W rezultacie udało się
stworzyć zgrany z systemem obrony powietrz-
nej (OP) sojuszu polski podsystem reagowania
na zagrożenia typu Renegade. Niestety, opóź-
nienia w czasie reakcji sił wydzielonych
do Air Policing wynoszą od kilkunastu do kil-
kudziesięciu minut, co ogranicza możliwość
ich użycia. W Polsce dodatkowe utrudnienia
spowodowało orzeczenie Trybunału Konstytu-
cyjnego, w praktyce eliminujące artykuł
122a ustawy „Prawo lotnicze”, który w przy-
padku wykorzystywania cywilnych statków
powietrznych do ataku terrorystycznego do-
puszczał zestrzelenie samolotu. Teraz nie ma
już takiej możliwości.

SPIS CELÓW
Według danych zamieszczonych w prowadzo-
nym przez Urząd Lotnictwa Cywilnego „Reje-
strze statków powietrznych cywilnych” w 2007
roku na 2327 statków powietrznych, które są
w Polsce, w rękach prywatnych znajduje się 225
samolotów, 22 motoszybowce, 110 szybowców,
8 śmigłowców, 45 balonów i jeden sterowiec. ANDRZEJ GLEN

Parasol
1 stycznia 2007 roku mieliśmy też zarejestrowa-
ne 392 ultralekkie samoloty (o wadze do 495 ki-
logramów). Kontrola prywatnych lotnisk i lądo-
wisk nie zawsze jest skuteczna, zatem możli-

nad Euro 2012

wość wykorzystania tego sprzętu do przenosze-
nia ładunków wybuchowych, środków bioterro-
rystycznych czy innych środków rażenia zależy
od woli terrorystów. Ograniczenie ich dostępu do
wspomnianych statków powietrznych jest zada-
niem niezwykle trudnym do wykonania.
Na świecie wielokrotnie przygotowywano się
do przeciwdziałania zagrożeniom powietrznym.
Dotyczyło to szczególnie imprez (sportowych,
szczytów NATO i Unii Europejskiej) gromadzą-
cych w jednym miejscu i czasie kilka–kilkadzie-
siąt ważnych osób. Państwa odpowiedzialne za
bezpieczny przebieg takich imprez angażowały
znaczny potencjał, by w razie konieczności uda-
remnić zamachy, także z powietrza.
Szczyt NATO w Pradze ochraniały połączone
siły powietrzne sojuszu. Ich gotowość do działa-
nia we wszystkich warunkach atmosferycznych
zweryfikowała już pierwsza doba operacji
„Summit Cap”, prowadzonej 18–22 listopada
2002 roku. Fatalna pogoda wyeliminowała z lo-
tów praktycznie wszystkie samoloty, a szczyt
przed zagrożeniami z powietrza ochraniały na-
ziemne systemy OP. Robiły to jedynie umow-
nie, bo przydatność przeciwlotniczych zesta-
wów rakietowych Kub i Osa do walki na przy-
kład z motolotnią typu P 15, która może prze-
nieść ładunek wybuchowy o wadze do 90 kilo-
gramów, wydaje się ograniczona.
Inne rozwiązania przyjęto w Waszyngtonie,
gdzie na stałe wyznaczono nad Białym Domem
strefy zakazu lotów oraz identyfikacji OP (te,
Czy mamy odpowiednie środki, by reagować na
ewentualne zagrożenia w przestrzeni powietrznej?
w których powinien zostać rozpoznany
wlatujący w nie statek powietrzny). Jak
się jednak okazało i to rozwiązanie nie
było idealne.
W lutym 2004 roku w strefę zakazu
lotów dostała się prywatna awionetka
Cessna. Po jej wykryciu z odległego
MUSIMY
USTALIĆ,
o 50 kilometrów lotniska poderwano
jakie akty parę dyżurną F-16, która przechwyciła
prawne i jak samolot dopiero, gdy opuszczał on
należy zmienić, strefę identyfikacji OP. Tymczasem
by skutecznie
przeciwdziałać ewakuowano cały personel budynku
terroryzmowi (w kwietniu 2009 roku miało miejsce
z powietrza. ponowne naruszenie przestrzeni po-
wietrznej nad Białym Domem). Incy-
dent ten pokazał, jak ograniczona jest
przydatność myśliwców odrzutowych
w zwalczaniu zagrożeń, jeśli w rękach
terrorystów znajdą się lekkie i ultralek-
kie statki powietrzne. Po opisanym
zdarzeniu na dachach budynków ota-
czających Biały Dom zamontowano
wysuwane systemy przeciwlotnicze
Avenger, z całodobową obsługą.
W Stanach Zjednoczonych, poza si-
łami wyznaczonymi do stałej osłony
Białego Domu, przygotowywane są
mobilne siły OP zdolne do ochrony
przed zagrożeniem terrorystycznym
wskazanych obiektów w kraju i na świe-
cie. Zorganizowane są one w Połączone
Siły Zadaniowe (Joint Task Force
– JTF), a dowódcy JTF podlegają cen-
tra dowodzenia obrony przeciwlotniczej
sił powietrznych oraz centrum wspar-
cia, w którym pracują przedstawiciele
amerykańskich rządowych agencji bez-
pieczeństwa. Do sił zadaniowych wy-
znaczane są jednostki przeciwlotnicze
i sił powietrznych, które potwierdzają
gotowość do działań antyterrorystycz-
nych w corocznych ćwiczeniach.
Podczas mistrzostw świata w piłce
nożnej w Niemczech w 2006 roku obo-

46 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 14 CZERWCA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C O M M E N T C O M M E N T A R I U M

KARINA LISOWSKA,
Biuro Prasowe Urzędu Lotnictwa Cywilnego:
Atakom
R eagowanie na przypadki użycia stat-
ku powietrznego jako narzędzia za-
machu terrorystycznego wymaga wy-
należy zapobiegać
pracowania rozwiązań, które będą EDMUND KLICH
zgodne z konstytucją, a jednocześnie
zapewnią właściwy poziom ochrony Nad stadionami powinniśmy
antyterrorystycznej. W tej ostatniej
kwestii wiodącą rolę powinny jednak
wyznaczyć strefy wolne od lotów.
odgrywać organy państwa odpowie-

dzialne za kształtowanie tych mecha-
nizmów – Ministerstwo Spraw We-
wnętrznych i Administracji, Minister-
stwo Obrony Narodowej oraz szef
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrzne-
go. Urząd Lotnictwa Cywilnego jest re-
gulatorem rynku, jeśli chodzi o prze-
ciwdziałanie aktom bezprawnej inge-
rencji w lotnictwie cywilnym, a to tylko
jedna z form zagrożeń terrorystycz-
nych. I, według naszej oceny, obecnie
nie trzeba podejmować szczególnych
działań. Nie widzimy potrzeby określa-
nia rejsów wysokiego ryzyka ani ko-
nieczności obecności wart ochron-
nych na pokładach samolotów. Oczy-
wiście w czasie rozgrywek Euro 2012
może się to zmienić. Prawdopodobnie
będą też wprowadzone czasowe ogra-
niczenia lotów w pobliżu stadionów.
Na szczegóły jednak za wcześnie, bo
nie mamy jeszcze danych, na podsta-
wie których organizator mistrzostw
może określić „parametry” wprowa-
FOT. NORAD
K
westionując artykuł 122a
ustawy „Prawo Lotnicze”,
Trybunał Konstytucyjny
słusznie zdjął ogromną odpowie-
dzialność za zestrzelenie samolo-
tu z jednej osoby – z ministra obro-
ny narodowej. Z drugiej strony,
wciąż pozostaje problem, czy taką
decyzję można podjąć, a jeśli tak,
to jak można to zrobić jak najszyb-
ciej. Właśnie ze względu na czas
nie powinien podejmować jej ani
organ kolegialny, ani na przykład
premier, tylko osoba na niższym
stanowisku.
To powinny być jednak tylko teore-
tyczne rozważania. Wszelkim ata-
kom terrorystycznym należy przede
wszystkim zapobiegać. Dlatego na
przykład w czasie Euro 2012 należy
wyznaczyć nad stadionami strefy
wolne od lotów. W większości wy-
gdzie samoloty nie mogą latać. Trze-
ba tylko rozsądnie wyznaczyć grani-
ce tych stref w porozumieniu z linia-
mi lotniczymi i Polską Agencją Że-
glugi Powietrznej. Bezpieczeństwo
jest bowiem bardzo ważne, ale kibi-
ce muszą na te mecze dolecieć.
Nie kontrolowałbym też specjalnie
wszystkich statków powietrznych
zarejestrowanych w Polsce. Nasze
przepisy dotyczące małego lotnic-
twa są i tak dość restrykcyjne, dla-
tego wielu właścicieli rejestruje swe
maszyny na przykład w Czechach.
Wystarczy umiejętnie egzekwować
te przepisy, które mamy. 
Pułkownik doktor
EDMUND KLICH
jest przewodniczą-
cym Państwowej

Komisji Badania
dzanych ograniczeń – czas, miejsce padków stadiony znajdują się zresz-
Wypadków
i etap turnieju. tą na obszarach zabudowanych, Lotniczych.

wiązywał zakaz lotów w strefie o promieniu
5,5 kilometra do wysokości 1500 metrów trzy
godziny przed rozpoczęciem meczu oraz do
trzech godzin po jego zakończeniu. Strefy te pół-
torej godziny przed meczem rozszerzano do pro-
mienia 55 kilometrów i wysokości 3000 metrów.
Ponadto wokół mundialowych stadionów wy-
znaczono rejony identyfikacji OP o promieniu
90 kilometrów. Monitorowaniem i kontrolą ru-
chu lotniczego w strefach zakazanych, ograni-
czonych i identyfikacji OP zajmowały się siły
powietrzne Niemiec i sojuszu.
Analiza zagrożeń, które mogą zakłócić nor-
malne użytkowanie przestrzeni powietrznej,
oraz rozwiązań systemowych wykorzystywa-
nych w podobnych sytuacjach w Europie i na
świecie, skłaniają do zidentyfikowania kilku
wyzwań dla polskiego systemu zarządzania
kryzysowego. Nasz kraj będzie musiał się z nimi
zmierzyć w czasie organizacji mistrzostw Euro-
py w 2012 roku.
CZAS NA REAKCJĘ
Po pierwsze, uważam, że zagrożenia atakiem
terrorystycznym z powietrza nie da się wyklu-
czyć, zresztą także w trakcie innych imprez
o charakterze masowym, gromadzących
w jednym miejscu i czasie osoby ważne (pre-
zydent, premier, goście zagraniczni).
Po drugie, nie mamy pełnej możliwości re-
agowania na zagrożenia typu Renegade.
Po trzecie, brakuje nam systemu reagowa-
nia (personel, środki rozpoznania i rażenia, or-
ganizacja przestrzeni powietrznej, podsystem
dowodzenia) na terrorystyczne zagrożenia po-
wietrzne inne niż Renegade.
Po czwarte, musimy zacząć umiejętnie kie-
rować służbami odpowiedzialnymi za bezpie-
czeństwo.
Kraje sojuszu, w tym Polska, mają doświad-
czenia w przeciwdziałaniu zagrożeniom z po-
wietrza w czasie pokoju. Jednak zarządzanie
kryzysowe w „trzecim wymiarze” przysparza
i przysparzać będzie licznych problemów. Aby
się z nimi uporać, musimy ustalić, jakie akty
prawne i jak należy zmienić, by skutecznie
przeciwdziałać atakom terrorystycznym
z powietrza.
Musimy też zorganizować podsystem obro-
ny powietrznej tak, by móc reagować na za-
grożenia przy użyciu ultralekkich statków po-
wietrznych oraz ustalić organizację przestrzeni
powietrznej zapewniającą bezpieczeństwo
w trakcie imprez masowych. Ważne jest wła-
ściwe zorganizowanie i wyposażenie połączo-
nego stanowiska dowodzenia dla wszystkich
organów odpowiedzialnych za powietrzny wy-
miar zarządzania kryzysowego.
Wreszcie powinniśmy stworzyć i doskona-
lić procedury postępowania, pozwalające zmi-
nimalizować i zneutralizować niemilitarne za-
grożenia z powietrza. One także zostaną nam
po Euro 2012. 
WIZYTÓWKA
Doktor
habilitowany inżynier
ANDRZEJ GLEN
Jest profesorem nadzwyczajnym w Zakła-
dzie Zarządzania Kryzysowego Instytutu
Bezpieczeństwa Państwa na Wydziale Bez-
pieczeństwa Narodowego Akademii Obrony
Narodowej. Ekspert w dziedzinie zarządza-
nia w sytuacjach kryzysowych w przestrze-
ni powietrznej oraz metodologii badań bez-
pieczeństwa narodowego.

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 47

 M i g a w k i z e ś w i a ta
FP EO L SI EŁ TU OŻ N
B I E

ANDRZEJ
JONAS
redaktor naczelny
„The Warsaw Voice” Wydaje się, że Ameryka jest
na początku drogi do pojednania z islamem.

Słowa Obamy
jak dobre wino
T
o było przemówienie historycz- byłaby to jedynie pesymistyczna pro- zydent daje dowód, że doskonale zda-
ne. Nawet jeśli dziś analitycy gnoza, to obowiązkiem mężów stanu je sobie sprawę z sytuacji.
i komentatorzy twierdzą, że jest wzięcie jej pod uwagę w swych Negatywne konsekwencje związane
Barack Obama nie powiedział programach politycznych. z ewentualnym konfliktem cywilizacji
w Kairze niczego nowego, to Barack Obama nie uchyla się od sprawiają, że jest to jeden z najważniej-
z pewnością z biegiem czasu słowa amery- odpowiedzialności globalnej. Mimo szych problemów globalnych. Umiesz-
kańskiego prezydenta wypowiedziane do że kampania prezydencka koncentro- czenie go w centrum amerykańskiej po-
świata islamu będą nabierały wartości. Jak wała się na sprawach wewnętrznych, lityki zagranicznej wystawia jak najlep-
dobre wino. co w dobie kryzysu jest zrozumiałe, sze świadectwo Barackowi Obamie
Konflikt cywilizacji to najbardziej złowróż- Stany Zjednoczone jako supermocar- i jego doradcom. Jednak docenić rangę
bny opis sytuacji po ataku na World Trade stwo pozostają na pierwszej linii roz- problemu, to jeszcze nie znaczy stawić
Center i Pentagon 11 września 2001 roku. Je- grywki międzynarodowej. I nowy pre- mu skutecznie czoła.
śli Al-Kaida istnieje i jest w stanie przeprowa- Wydaje się, że Ameryka jest na
dzić operację na tak wielką skalę, jeśli arabska początku drogi do
ulica reaguje na to tak wielką, sponta- pojednania z isla-
niczną radością, to znaczy, że mem. Przez wiele lat
między Zachodem a świa- zdobywała w świecie
tem muzułmańskim istnie- muzułmańskim przede
je głęboki, historyczny wszystkim punkty ujemne. Pre-
konflikt. Tej hipotezie nie zydent Obama usiłuje odwrócić
zaprzecza fakt, że są wiel-
kie muzułmańskie pań-
stwa, takie choćby jak Tur-
Konflikt cywilizacji to
cja, Indonezja, Malezja czy najbardziej złowróżbny opis
Pakistan, którym do Za- sytuacji po ataku na World
chodu całkiem blisko. Na-
stroje islamskich społe-
Trade Center i Pentagon
czeństw, tłumaczyli pe- 11 września 2001 roku
symiści, są zdecydowa-
nie antyzachodnie, ten trend, ale de facto wykonuje do-
a przyczyny mają charak- piero pierwszy krok. Jest oczywiste,
ter nie tylko polityczny, ale że rozwój wydarzeń nie zależy jedy-
głównie ideologiczny. nie od niego. Muzułmanie będą rea-
Konflikt islam–Zachód gować nieufnością, niechęcią, ale być
istotnie byłby konfliktem może także zaciekawieniem. Dialog
cywilizacji i miałby wy- będzie możliwy, jeśli amerykański
miar globalny. Wywierałby prezydent znajdzie wiarygodnych
niszczycielski wpływ na glo- i wpływowych partnerów po przeciw-
balną sytuację, i zdominowały- nej stronie barykady. Zapewne będzie
by niemal wszystkie dziedziny to znacznie trudniejsze niż samo ot-
życia na całej ziemi. Nawet jeśli warcie drzwi do tego dialogu. 

48 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

FOT. US DOD
MARIUSZ BORKOWSKI jeń atomowych na Bliskim Wschodzie „wciąg-

Gałązka oliwna
nęłoby cały rejon na nadzwyczaj niebezpieczną
drogę”. Zaznaczył jednak, że Teheran ma prawo
do rozwoju cywilnej atomistyki, pod warunkiem
wypełniania zobowiązań zawartych w traktacie
o nierozprzestrzenianiu broni atomowej. We-
Barack Obama chce przełamać lody w kontaktach ze światem islamu, dług Obamy, konfrontacja związana z irańskim
poprawić nadszarpnięty wojną w Iraku wizerunek Ameryki i zrobić coś, programem nuklearnym znalazła się na newral-
gicznym zakręcie, ale „USA są gotowe znaleźć
co nie udało się żadnemu z jego poprzedników.

W
izyty w Rijadzie i Kai-
rze, a przede wszyst-
kim przemówienie
skierowane do wy-
znawców islamu, są początkiem chyba
najważniejszego egzaminu prezydenta
USA Baracka Obamy w dziedzinie
polityki zagranicznej. „Nieufność
i kłótnie powinny się skończyć”, stwier-
dził Obama, podkreślając, że przybył
na Bliski Wschód, aby otworzyć nową
kartę w stosunkach między muzułma-
nami a USA.
Jego przemówienie, wygłoszone na
uniwersytecie w Kairze do ponad
trzech tysięcy starannie wybranych go-
ści, było oczekiwane w świecie arab-
skim z nadzieją, ale i ze sceptycyzmem.
Po wypowiedzeniu powitalnej formułki
po arabsku amerykański prezydent
stwierdził bez ogródek: „Żadne prze-
mówienie nie może wymazać wielu lat
nieufności. Dopóki jednak nasze sto-
sunki będą kształtowane przez różnice
między nami, będzie to tylko umacnia-
ło tych, którzy sieją nienawiść, a nie
budują pokoju”.
Dystansując się wobec swego po-
przednika, Obama zaznaczył, że jego
administracja chce zerwać z metodami
i polityką wprowadzoną przez Busha
po zamachach z 11 września 2001 ro-
ku. „Strach i gniew często sprawiały, iż
działaliśmy wbrew naszym amerykań-
skim zasadom”, przyznał. Ponownie
też zapewnił o położeniu kresu stoso-
waniu tortur i zamknięciu obozu
w Guantanamo.
Składając coś w rodzaju autokrytyki
za wojnę w Iraku, Obama obiecał „od-
dać Irak w ręce Irakijczyków”. Dodał,
że USA nie zamierzają utrzymywać
swych baz na terenie tego kraju. Pod-
kreślając, że Ameryka gotowa jest roz-
wiązywać wszelkie problemy na dro-
dze dyplomatycznej, prezydent wy-
ciągnął gałązkę oliwną do władz Iranu.
Ostrzegł, że rozpętanie wyścigu zbro-
rozwiązania bez żadnych warunków wstępnych,
z wzajemnym poszanowaniem”, choć trudno
PREZYDENT będzie przezwyciężyć lata nieufności.
OBAMA i jego
doradcy wiedzą,
że jeśli ma być
ZANIEPOKOJONY IZRAEL
on wiarygodny Najbardziej oczekiwany fragment przemó-
dla świata wienia, dotyczący konfliktu izraelsko-palestyń-
islamu, to musi skiego, był mniej konkretny, choć zawierał tezy,
osiągnąć
miarodajne
które mocno zdenerwowały rząd izraelski.
i widoczne Obama po raz kolejny zdecydowanie poparł dą-
postępy żenia Palestyńczyków do posiadania własnego
w rozwiązywaniu państwa: „Obecna sytuacja narodu palestyńskie-
problemu
izraelsko-
go jest nie do zniesienia. Jedynym rozwiąza-
-palestyńskiego. niem [konfliktu] jest zaspokojenie aspiracji obu
stron w ramach dwóch państw, gdzie Izraelczy-
cy i Palestyńczycy mogliby żyć w pokoju”.
Kierując swe słowa do Hamasu, Obama za-
znaczył, że Palestyńczycy powinni zrezygnować
ze stosowania przemocy, a Hamas powinien
„wywiązać się z ciążącej na nim odpowiedzial-
ności i odegrać rolę w spełnieniu aspiracji pale-
styńskich”, uznając wszakże „prawo Izraela do
istnienia”. Zaznaczając „silne i nienaruszalne
więzy łączące USA i Izrael”, Obama podkreślił
z naciskiem, że „USA nie akceptują rozszerza-

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 49

 B L I S K I W S C H Ó D
nia izraelskiej kolonizacji (ziem palestyńskich),
która narusza zawarte uprzednio porozumienia
i szkodzi wysiłkom pokojowym”.
Zdaniem obserwatorów, w tym fragmencie
przemówienia padły trzy kapitalne stwierdze-
nia: kategoryczne „nie” wobec izraelskiej niele-
galnej kolonizacji ziem palestyńskich, uznanie
politycznej roli i znaczenia Hamasu oraz po-
twierdzenie opcji utworzenia niezależnego pań-
stwa palestyńskiego. Są to zarazem trzy tezy,
które zdecydowanie odrzuca nowy, skrajnie pra-
wicowy rząd Benjamina Netanjahu.
„To przemówienie budzi nasze obawy, że zo-
stanie zakłócona równowaga między Izraelem
a USA”, tak skomentował słowa Obamy wypo-
wiedziane w Kairze Zevolun Orlev, lider izrael-
skiej partii Żydowski Dom. A minister gabinetu
Netanjahu – Daniel Heschkowitz dodał: „Na-
sze stosunki z USA oparte są na przyjaźni, a nie
na podporządkowaniu. Jeśli chodzi o rozbudo-
wę naszych osiedli [na Zachodnim Brzegu], to
trzeba powiedzieć Amerykanom, że nie mogą
przekraczać pewnych granic”.
Według prasy izraelskiej, premier Netanjahu
po waszyngtońskich rozmowach z Obamą po-
dobno tak skomentował, zwracając się do swo-
ich współpracowników, żądania prezydenta
USA położenia kresu żydowskiej kolonizacji:
„Czego oni chcą? Żeby mój rząd upadł?”.
W rzeczywistości Netanjahu po objęciu urzędu
odszedł od polityki swych poprzedników oraz
FOT. US DOD

OBAWY RADYKAŁÓW BUDZI NIEWĄTPLIWA

POPULARNOŚĆ AMERYKAŃSKIEGO PREZYDENTA
W ŚWIECIE ARABSKIM, TO ŻE JEST DOCENIANY I LUBIANY

od przyjętej we wcześniejszych porozumieniach

bliskowschodnich zasady utworzenia niepodle-
głego państwa palestyńskiego i zamrożenia ko-
lonizacji Zachodniego Brzegu (ta ostatnia zasa-
da nie była zresztą przestrzegana przez władze
izraelskie).
Premier zapowiada, że los kolonii (zainstalo-
wanych wbrew prawu międzynarodowemu, za-
kazującemu kolonizacji ziem okupowanych) zo-
stanie uregulowany w bliżej nieznanej przyszło-
ści, gdy zapadną decyzje co do ostatecznego lo-
su Zachodniego Brzegu. Wiadomo jednak, że
obszar ten przypomina skórę tygrysa, bo tak bar-
dzo jest upstrzony koloniami powiązanymi ze
sobą siecią specjalnych dróg, niedostępnych dla
Palestyńczyków. Drogi te, dalsza rozbudowa ko-
lonii i tak zwanych murów bezpieczeństwa me-
todą tworzenia faktów dokonanych sprawiają, że
– jak powiedział izraelski wicepremier Mosze
Ya’alon – „nie będzie żadnej szansy utworzenia
funkcjonalnego państwa palestyńskiego” (na
Zachodnim Brzegu). Niektórzy członkowie ga-
binetu Netanjahu w nieoficjalnych wypowie-
dziach nie ukrywają, że ich celem jest tworzenie
coraz to nowych faktów dokonanych i przewle-
kanie rozmów pokojowych tak długo, aż po-
wstanie państwa palestyńskiego stanie się nie-
możliwe, gdyż będzie wymagało ogromnych
i kosztownych przesiedleń kolonistów.
Z drugiej jednak strony, część opozycyjnych
(z Partii Pracy) polityków izraelskich oceniła
kairskie przemówienie i w ogóle politykę
Obamy nadzwyczaj pozytywnie. Na przykład
Ophir Pines twierdzi, że Netanjahu powinien
zrozumieć, iż musi zaakceptować zasadę: dwa
państwa – dwa narody, a „w gruncie rzeczy
Izrael odniesie wielkie korzyści ze zmiany po-
dejścia Amerykanów do problemu blisko-
wschodniego”.
Radykałowie islamscy z niepokojem czekali
na kairskie wystąpienie. Ze swego ukrycia ode-
zwał się numer dwa Al-Kaidy – Ayman
Zawahiri i wezwał muzułmanów, by nie dali się
omamić „wyrafinowanym wypowiedziom kry-
minalisty Obamy, który wysłał już krwawe wia-
domości”, rozpoczynając kampanię wojenną
przeciwko talibom.
NIENAWIDZIMY AMERYKI
Obawy radykałów budzi niewątpliwa popu-
larność amerykańskiego prezydenta w świecie
arabskim. Niezależne sondaże w Egipcie wska-
zują, że cieszy się on zaufaniem aż 39 procent
respondentów, ale nie przekłada się to na cie-
plejszy stosunek do USA. Nadal 67 procent nie-

50 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009


nawidzi Ameryki i obwinia ją o wszystkie nie-
szczęścia, jakie spadają na Arabów i muzułma-
nów. Na ogół jednak przeciętny Arab zadaje so-
bie pytanie: „dlaczego mam lubić Obamę?”
i oczekuje nie tylko konkretnych deklaracji pro-
arabskich z jego strony, ale zwłaszcza wcielenia
ich w życie.
Reakcje polityków arabskich są na razie bar-
dzo stonowane. Rzecznik Autonomii Palestyń-
skiej Nabil Abu Rudeina stwierdził: „To była
mowa szczera i jasna. To krok polityczny wno-
szący coś nowego w nasze relacje. Zrywa
z poprzednią stronniczą polityką Waszyngto-
nu”. Nawet rzecznik Hamasu Fawzi Barhum
odnotował, że w przemówieniu „widoczne by-
ły istotne zmiany [amerykańskiej polityki],
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
C O M M E N T A R I U M
Niepodległość
reglamentowana
MAREK SARJUSZ-WOLSKI
Co się zmieni na Bliskim Wschodzie
po spotkaniu Netanjahu z Obamą?
B enjamin Netanjahu odwołał
spotkanie z Silvio Berlusconim
i Nicolasem Sarkozym, by skoncen-
trować się na dialogu z Barackiem
Obamą.
Rząd w Jerozolimie uważa, że do-
szło do kryzysu w stosunkach ame-
rykańsko-izraelskich. Mimo tego,
obie strony tym samym głosem mó-
wią o zagrożeniu ze strony Iranu,
o kwestiach regionalnych oraz
o współpracy wojskowej na rzecz
bezpieczeństwa.
Biorąc pod uwagę cztery najważniej-
sze obszary współpracy dwustron-
nej, tylko w jednym (choć zasadni-
czym) przekonania administracji wa-
choć także sprzeczności”. Jednak
– jego zdaniem – przemówienie za-
wiera wiele uprzejmości i gra na na-
strojach, próbując poprawić obraz
Ameryki na świecie.
OFENSYWA POLITYCZNA
Kairskie przemówienie Obamy zo-
stało pomyślane przez jego doradców
jako nakreślenie strategicznej koncep-
cji i miało odgrywać podobną rolę jak
to wygłoszone w Filadelfii (2008)
o kwestiach rasowych w USA i w Pra-
dze (początek kwietnia 2009) na te-
mat świata bez broni atomowej. Napi-
sali je młodzi ludzie z ekipy prezy-
denckiej, którzy przygotowywali
OBAMA Obamie przemówienia podczas kam-
obiecał oddać
panii wyborczej i skonsultowali je
Irak w ręce
Irakijczyków. z licznymi osobistościami Partii De-
Na zdjęciu: mokratycznej.
prezydent USA Według doradców prezydenta, cel
podczas
wystąpienia był skromny: zmienić
spotkania
z amerykańskimi sposób, w jaki Ameryka rozmawia ze
żołnierzami światem muzułmańskim. Zdaniem
w Bagdadzie. ekspertów, autorzy musieli lawirować
między wystąpieniem czysto reto-
rycznym i paternalistycznym w tonie,
zbyt pięknym w treści, aby mogło być
prawdziwe i nie mogły mu towarzy-
szyć rzeczywiste zmiany w amery-
kańskiej polityce wobec świata isla-
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
szyngtońskiej całkowicie rozmijają
się z poglądami władz izraelskich. To
ocena przyszłości relacji palestyń-
sko-izraelskich. Chodzi o osadnictwo
żydowskie na Zachodnim Brzegu Jor-
danu oraz o perspektywę palestyń-
skiego independentyzmu.
Benjamin Netanjahu nie dopuszcza
myśli, że może powstać wolna Pale-
styna, która będzie w pełni kontro-
lować swą przestrzeń powietrzną
i armię. Nie ma także mowy o po-
dziale Jerozolimy. Izrael, przed roz-
poczęciem jakichkolwiek rozmów,
pragnie obwarować je wstępnymi
warunkami, które przekreślają dys-
kurs o pełnej niepodległości. 
mu. Magia słowa, w której lubuje się
Obama, mogłaby okazać się najwięk-
szym błędem. Zbyt suche jednak
i zbyt technokratyczne przemówienie
rozczarowałoby jego adresatów. Oba-
ma i jego doradcy wiedzą, że jeśli ma
być on wiarygodny dla świata islamu,
musi osiągnąć miarodajne i widoczne
postępy w rozwiązywaniu problemu
izraelsko-palestyńskiego.
Zdaniem wielu obserwatorów bli-
skowschodniej sceny politycznej, z ka-
irskiego wystąpienia Obamy zarówno
sympatycy, jak i przeciwnicy nagłoś-
nią to, co będzie pasowało do ich
własnej gry politycznej. A dla oceny
rzeczywistego znaczenia i wkładu
prezydenta w rozwiązywanie proble-
mu bliskowschodniego i poprawę sto-
sunków Ameryki ze światem islamu
kluczowe będzie, czy i jak poprowa-
dzi swą grę polityczną sam Obama.
Czy będzie potrafił choć trochę
rozwiązać, a może po prostu przeciąć,
gordyjski węzeł sprzecznych intere-
sów, z którym nie potrafiło, a często
nie chciało poradzić sobie wielu jego
poprzedników? Na jego korzyść prze-
mawia to, że Obama zaczął borykać
się z tym problemem na początku
swego mandatu i ma na to jeszcze
cztery lata. 
51
 B E Z G R A N I C
FOT. US DOD

KIRGISTAN

Powrót do Manas
PRZEDSTAWICIELE WŁADZ KIRGISTANU zasugerowali, że być może pozwolą USA korzystać dalej z bazy lotniczej Manas. Zapowiedzieli, że będą o
tym rozmawiać prezydenci: Kirgistanu – Kumarmanbek Bakijew, i Afganistanu – Hamid Karzaj, przy okazji szczytu Szanghajskiej Organizacji
Współpracy, który ma się odbyć w Rosji 15–16 czerwca. W lutym Kirgistan postanowił wymówić dzierżawę Manas Stanom Zjednoczonym, a w kwiet-
niu wypowiedział umowy korzystania z bazy 11 państwom uczestniczącym w operacji antyterrorystycznej w Afganistanie. (ww) 

ferencji prasowej sekretarz gene-

Trzy etapy
NATO. Podczas spotkania w ubie-
głym tygodniu w Brukseli szefo-
wie resortów obrony państw soju-
szu północnoatlantyckiego zgo-
dzili się na redukcję jego wojsk
w Kosowie.
ralny NATO Jaap de Hoop
Scheffer. Odchodzący szef soju-
Potwierdzenie
szu wyjaśnił, że dokładna data
pierwszej redukcji musi być jesz-
nazwisk
cze uzgodniona. W ocenie FRANCJA. Na mocy wcześniej-
Scheffera może to być 1 stycznia szego porozumienia między
2010 roku. Kilka dni wcześniej NATO a Francją, która w tym roku
uznał on całkowite wycofanie powróciła do struktur wojskowych
FOT. US DOD

Zmniejszenie liczebności Koso- KFOR-u za „przedwczesne”. sojuszu, reprezentanci tego pań-

vo Force (KFOR) z około 13,8 ty-
siąca ma nastąpić w trzech etapach
i potrwa około dwóch lat. Na po-
czątek zostaną zredukowane do
10 tysięcy żołnierzy. W drugim
etapie do 5700, a w trzecim do
2300. „Główne zasady zostały
uzgodnione”, powiedział na kon-
Ostry kurs
KOREA PÓŁNOCNA. Rada
Bezpieczeństwa Organizacji Na-
rodów Zjednoczonych jednomyśl-
nie przyjęła 12 czerwca rezolucję
numer 1874 zaostrzającą sankcje
wobec Korei Północnej, obowią-
zujące od 2006 roku. Powodem
jest przeprowadzona przez Phe-
nian 25 maja próba nuklearna.
Wcześniej musi dojść do pojedna-
nia Serbii z NATO. Za pozosta-
niem wojsk sojuszu opowiadał się
wielokrotnie szef misji Unii Euro-
pejskiej w Kosowie (EULEX),
emerytowany francuski generał
Yves de Kermabon, swego czasu
dowódca sił KFOR. (W)  mają nowego dowódcę. Jest nim
Rezolucja przewiduje zakaz eks-
portu i importu wszelkiej broni.
Co ważne, dokument zezwala
krajom członkowskim ONZ na
kontrolę towarów przesyłanych
i importowanych z Korei Północ-
nej, która umożliwi przechwyty-
wanie zakazanych produktów, ta-
kich jak materiały nuklearne albo
części rakiet. W reakcji na rezolu-
cję Phenian znowu zagroził woj-
ną. (WW)  miesiącu. (WRT)
Nowy dowódca
AFGANISTAN. Od 15 czerwca
Międzynarodowe Siły Wsparcia
Bezpieczeństwa w Afganistanie
amerykański generał Stanley
McCrystal (na zdjęciu).
Zastąpił on generała Davida
McKiernana, zdymisjonowanego
przez sekretarza obrony Roberta
Gatesa. Formalnie odchodzący
generał powinien osobiście na ce-
remonii w Kabulu przekazać do-
wództwo swemu następcy, ale jak
podała agencja Associated Press,
McKiernan dyskretnie wyjechał
z Afganistanu jeszcze w zeszłym
 vo Force. (WW)
stwa obejmą dwa kluczowe stano-
wiska. Francuski generał będzie
szefem Sojuszniczego Dowództwa
Transformacji (Allied Command
Transformation) w Norfolk w sta-
nie Wirginia, na wschodnim wy-
brzeżu USA. Francuz stanie też na
czele dowództwa regionalnego
w Lizbonie. Ogółem Francja otrzy-
ma 17 ważnych stanowisk w struk-
turach wojskowych, z których
część będzie sprawowana na prze-
mian z przedstawicielami innych
państw. W Paryżu potwierdzono,
że na czele ACT w Norfolk stanie
generał Stephene Abrial, obecny
dowódca sił powietrznych. Do Liz-
bony zaś uda się generał dywizji
Phillipe Stoltz, który był między
innymi zastępcą dowódcy Koso-


52 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009


Tajne dochodzenie
Brytyjski premier chce za zamkniętymi drzwiami wyjaśnić
kulisy zaangażowania swego kraju w wojnę z Irakiem.
WIELKA BRYTANIA. Według
mediów, premier Gordon Brown
ogłosi w tym tygodniu wszczęcie
tajnego dochodzenia w sprawie
brytyjskiego zaangażowania
w wojnę z Irakiem. Wzorem dla
niego ma być dochodzenie Lorda
Franksa w sprawie konfliktu z Ar-
gentyną o Falklandy z 1982 roku.
Prowadzone było ono pod auspi-
cjami doradczego organu rangi
konstytucyjnej (Privy Council),
którego posiedzenia nie są jawne.
Nie podoba się to części opozy-
cji. Lider partii liberalno-demo-
Wspólna akcja
BRAZYLIA–FRANCJA. Od
początku czerwca siły zbrojne
Brazylii i Francji blisko współpra-
cują w związku z tragiczną kata-
strofą lotniczą nad Atlantykiem.
31 maja utracono kontakt z sa-
molotem Airbus A330 linii Air
France, na którego pokładzie znaj-
dowało się 228 osób, w tym dwaj
Polacy. Po wielodniowych poszu-
kiwaniach znaleziono fragmenty
maszyny, natrafiono też na ciała
ofiar tragedii. Do 12 czerwca wy-
Mniej Tajfunów
FOT. CHRISTIAN BREMER
NIEMCY. Problemy gospodar-
cze spowodowały, że minister-
stwo finansów zaproponowało
zredukowanie zamówienia trze-
ciej transzy samolotów wieloza-
daniowych Eurofighther Typho-
on (Tajfun), gdyż planowane
14,6 miliarda euro wystarczy na
143, a nie 180 maszyn. Zgodnie
z ustaleniami czterech uczestni-
ków programu, wyprodukowa-
nych miało zostać 236 samolo-
tów, w tym 68 dla Niemiec. Po-
nieważ kryzys gospodarczy do-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
kratycznej Nick Clegg już zapo-
wiedział, że zbojkotuje dochodze-
nie, jeśli będzie tajne i ograniczo-
ne. Natomiast pewną przychylność
dla takiego rozwiązania zasygnali-
zowali konserwatyści. Brown po-
FOT. US DOD
przez dochodzenie chce poprawić
notowania swej partii, ale pojawiły
się opinie, że jeśli będzie ono taj-
ne, to przyniesie odwrotny efekt.
Część Brytyjczyków uważa, że
wojna z Irakiem była nieuzasad-
niona w świetle międzynarodowe-
go prawa, a ówczesny szef laburzy-
stowskiego rządu Tony Blair nie
dobyto z morza ciała 44 osób. Bra-
zylia wydzieliła do tej operacji co
najmniej pięć okrętów i 12 samo-
lotów wojskowych, Francja zaś do
akcji poszukiwawczej skierowała
dwa samoloty Atlantique 2, Fal-
con 50 oraz wczesnego ostrzega-
nia. W rejon katastrofy popłynęły
desantowiec „Mistral”, fregata
„Ventose” i atomowy okręt pod-
wodny „Emeraude”. Specjalistycz-
ny sprzęt nasłuchowy dostarczyli
Amerykanie. „Emeraude” szuka
czarnych skrzynek, bez których
trudno będzie ustalić przyczyny
tragedii. (WR)
tknął wszystkich już w marcu,
wstępnie uzgodniono, by trzecią
transzę podzielić na dwie części
(3A i 3B). Pierwsza liczyłaby
112 maszyn – 40 dla Wielkiej
Brytanii, 31 dla Niemiec, 21 dla
Włoch oraz 20 dla Hiszpanii.
Niemiecki resort finansów
chciałby przesunąć decyzję
w sprawie pozostałych 37 samo-
lotów na 2012 rok. Nieoficjalnie
przedstawiciele Bundeswehry
przyznają, że nie potrzeba im aż
180 Tajfunów. Wskazują na inne
priorytety – samoloty transporto-
we i śmigłowce. Jednak oficjal-
nie ministerstwo obrony utrzy-
muje, że „istnieje zapotrzebowa-
nie operacyjne na 180 odrzutow-
ców”. Decyzja w sprawie nowe-
go zamówienia zapadnie do koń-
ca czerwca. (WR)  wiednio 5576 i 1198. (T)
R Y K O S Z E T E M
uzasadnił jej przekonywająco. Jed-
nocześnie wyolbrzymił zagrożenie
ze strony Saddama Husajna.
Część danych wywiadu, na które
się powoływał, okazała się nie-
prawdziwa. (WT)  przybrzeżną. (W)
Limit
generała
Rosja potrzebuje
zachować półtora tysiąca
głowic nuklearnych.
ROSJA. Dowódca sił strategicz-
nych generał pułkownik Nikołaj
Sołowcow stwierdził, że Rosja
musi zachować co najmniej 1500
głowic nuklearnych, zastrzega-
jąc, iż ostateczna decyzja w tej
sprawie jest w rękach władz po-
litycznych kraju. Obecnie Mos-
kwa negocjuje z Waszyngtonem
nowy układ o ograniczeniu zbro-
jeń strategicznych. Zastąpić ma
on wygasające 5 grudnia poro-
zumienie START 1, ogranicza-
jące liczbę głowic po każdej ze
stron do sześciu tysięcy, a ich
nosicieli do 1600.
Jeśli wypowiedź Sołowcowa od-
zwierciedla oficjalne stanowisko,
oznacza to, że Rosja jest gotowa
zmniejszyć swój nuklearny arse-
nał tylko o kilkaset głowic.
Ostatnie porozumienie z 2002
roku mówiło o redukcji posiada-
nych głowic przez każde z mo-
carstw do 1700–2200. Jednak
nie przewidziano żadnych me-
chanizmów kontrolnych.
Według kwietniowego raportu
Departamentu Stanu USA,
1 stycznia 2009 roku Rosja mia-
ła 3909 głowic i 814 ich nosicie-
li, a Stany Zjednoczone odpo-
 molotom cywilnym. (ww)
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
Rzymska narada
WŁOCHY. W ubiegłym tygodniu
w Rzymie spotkali się przedstawi-
ciele 40 państw, które należą do
międzynarodowej grupy kontakto-
wej. Naradzano się, jak przeciwsta-
wić się piractwu szerzącemu się na
wodach w pobliżu Somalii. Gospo-
darz spotkania, minister spraw za-
granicznych Franco Frattini, mówił
o potrzebie globalnego rozwiąza-
nia. Stwierdził też, że piractwo to
„tylko wierzchołek góry lodowej
problemów Somalii”, pogrążonej
od 18 lat w chaosie politycznym.
Frattini zadeklarował, że Włochy są
gotowe szkolić jej policję i straż
Grzeczna flota
UKRAINA. Ministerstwo spraw
wewnętrznych ogłosiło, że wskutek
„działań profilaktycznych” milicji
personel stacjonującej na Krymie
rosyjskiej Floty Czarnomorskiej co-
raz rzadziej łamie prawa pobytu
na Ukrainie. W pierwszych czte-
rech miesiącach 2008 roku odno-
towano 277 takich przypadków,
a w tym roku tylko 171. Zgodnie
z ukraińskim prawem Rosjanie,
podobnie jak obywatele Unii Euro-
pejskiej, na pobyt w tym kraju
dłuższy niż 90 dni muszą uzyskać
wizę pobytową. (WRT)
Likwidacja rakiet
CYPR. 12 czerwca w obecno-
ści ministra obrony Kotasa
Papakostasa na poligonie w Lar-
nace na południowym wybrzeżu
kraju cypryjska Gwardia Narodo-
wa zniszczyła ostatnie 20
z 324 starych, zakupionych jesz-
cze w Związku Radzieckim, poci-
sków przeciwlotniczych typu
9M32M. Wystrzeliwane były z na-
ramiennych wyrzutni Strzała,
a ich techniczna sprawność wyga-
sła już w 1992 roku. Likwidacja
pocisków nastąpiła zgodnie z zo-
bowiązaniem wobec Organizacji
Bezpieczeństwa i Współpracy
w Europie o eliminacji broni sta-
nowiącej potencjalne zagrożenie
terrorystyczne. W przeszłości ter-
roryści używali już przenośnych
wyrzutni do ataków przeciwko sa-

53

F E L I E T O N
ROMAN
KUŹNIAR
szef Zakładu Studiów
Strategicznych
w Instytucie Stosunków
Międzynarodowych UW
Zagraniczni komentatorzy czasem
są zdumieni militaryzacją naszej pamięci historycznej.
P
rzy okazji obchodów
65. rocznicy lądowania
aliantów w Normandii
przez Polskę przetoczyła
się dyskusja, w której
przede wszystkim dawano wyraz
oburzeniu z powodu niezaproszenia
na tę uroczystość naszego prezyden-
ta. Argumentowano, że przecież Po-
lacy byli wśród lądujących na plaży,
nazwanej później Omaha Beach. Nie
jest to do końca ścisłe w sensie mili-
tarnym. Jednak przy tego rodzaju
okazjach zawsze rodzi się pytanie
o rolę i znaczenie naszego oręża
w historii Polski. Wiemy, że wojsko
cieszy się szczególnym i zasłużonym
prestiżem w społeczeństwie. Właści-
wie żadna poważna rocznica czy na-
rodowe święto nie może odbyć się
bez wyeksponowania naszej
armii.
Niemal równocześnie z obchodami
rocznicy w Normandii w Polsce ob-
chodziliśmy 20. rocznicę częściowo
wolnych wyborów, które zapoczątko-
wały obalenie komunizmu w naszym
kraju i całym regionie, łącznie z upad-
kiem Związku Radzieckiego. Dzień
ten słusznie nazywamy odzyskaniem
wolności i suwerenności. Owo odzy-
skanie wolności odbyło się bez jednego
wystrzału. W ten proces nie była zaan-
gażowana żadna, nawet najmniejsza
jednostka wojskowa. Jedyni w mundu-
rach byli wtedy ci, którzy zapewniali
bezpieczeństwo rozmowom okrągłego
stołu. Owszem byli też generałowie,
ale występowali w garniturach – jeden
jako minister, drugi jako szef partii
rządzącej. Aktywnie
uczestniczyli
54 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
Powiększenie
Omaha – Polska
w rozmowach Okrągłego Stołu i wal-
nie przyczynili się do zapewnienia suk-
cesu obradom. I rzeczywiście, obcho-
dy 4 czerwca, święta wolności, odbyły
się bez udziału wojska. Wolność wy-
walczyli cywile: robotnicy, profesoro-
wie, intelektualiści, działacze związko-
wi; politycy z obu stron.
Powyższa sytuacja każe się zastano-
wić nad relacją polityka–wojsko w na-
szych dziejach. Bo wracając do II woj-
ny, to przecież Polska wniosła gigan-
tyczny, ponad swą miarę, wkład woj-
skowy w ówczesne działania wojenne.
Złożyła również ogromną daninę krwi.
Z II wojny światowej nasz kraj, pierw-
sza ofiara i pierwszy sojusznik koali-
cji antynazistowskiej, wyszedł jednak
pokonany. Ponieśliśmy duże straty te-
rytorialne i demograficzne oraz stali-
śmy się na kolejnych 45 lat krajem
niesuwerennym, satelickim, z ustro-
jem, który spychał nas na margines
rozwoju cywilizacyjnego. Nasze woj-
sko nie podlegało polskim ośrodkom
dyspozycji politycznej – ani legalnemu
rządowi w Londynie, ani marionetkom
z Lublina.
Spójrzmy też na I wojnę światową.
Polska obecność na jej frontach była
śladowa, zaledwie symboliczna. A jed-
nak Józef Piłsudski, założyciel Legio-
nów, a później naczelnik państwa po-
trafił z niej zrobić użytek. Uzyskali-
śmy państwo ogromne terytorialnie
ZBYT MAŁĄ UWAGĘ POLACY
oraz w pełni suwerenne. Już po wojnie
nasi żołnierze potrafili to pań-
stwo utrzymać,
a nawet terytorialnie powiększyć (powstania,
wojna z bolszewikami). Czynnik wojskowy znaj-
dował się w ręku zintegrowanego czynnika poli-
tycznego. Przypomnijmy też okres przedrozbio-
rowy. Rozkład armii został poprzedzony rozkła-
dem władz I Rzeczypospolitej. Dzielni dowódcy
nie mogli uratować Polski, gdy zabrakło rozum-
nych władców.
Heroizm i inne cnoty żołnierza polskiego są
bezsporne. Miejsce w narodowej legendzie i pa-
mięci historycznej zasłużone. Już jednak rzeczy-
wisty udział w zapewnianiu Polsce bezpieczeń-
stwa i niepodległości, głównie za sprawą naszej
polityki, był mocno zróżnicowany. Warto o tym
pamiętać przy różnych rocznicowych obcho-
dach. Dlaczego? Również dlatego, że zagranicz-
ni komentatorzy czasem są zdumieni militaryza-
cją naszej pamięci historycznej. I mówią: zbyt
małą uwagę Polacy przywiązują do czynu oby-
watelskiego w kształtowaniu swej tożsamości.
Może też dlatego tak mało nas głosuje, tak sła-
be mamy społeczeństwo obywatelskie. Warto,
aby politycy, zwłaszcza ci chętnie ustawiający
się do zdjęć na tle mundurów, poważnie tę spra-
wę przemyśleli. 
PRZYWIĄZUJĄ DO CZYNU
OBYWATELSKIEGO
 HORYZONTY
HORYZONTY HORYZONTY BARTŁOMIEJ TOFEL
jest absolwentem
Instytutu Etnologii
i Antropologii
Kulturowej UW
Biała gorączka
Czy w latach osiemdziesiątych władze RPA zdecydowałyby
się na użycie broni atomowej, gdyby wybuchło powstanie
albo doszło do konfliktu granicznego?
N
iedawno weszła do kin ekranizacja
powieści Johna Maxwella
Coetze’ego „Hańba”, której akcja
rozgrywa się w Republice Połu-
dniowej Afryki w czasach apartheidu. Mnie na-
tomiast przypomniała się szpiegowska powieść
Grahama Greene’a „Czynnik ludzki”. Poru-
sza ona tematy związane z doktryną obronną
RPA z lat 1970–1993, która opierała się między
innymi na podobnej do izraelskiej teorii odstra-
szania nuklearnego oraz ograniczonym wyko-
rzystaniu broni biologicznej i chemicznej.
ATOMOWE ASPIRACJE
Po II wojnie światowej Republika Połu-
dniowej Afryki jest coraz bardziej izolowa-
na na scenie międzynarodowej, a państwo to
HORYZONTY
Redaktor działu ANNA DĄBROWSKA
prowadzi politykę segregacji rasowej. Kraje
otaczające RPA przechodzą dekolonizację,
aktywniej działają też czarni partyzanci,
często militarnie i ideologicznie wspierani
przez ZSRR.
W 1961 roku wybucha wojna partyzancka
w Angoli. W 1965 roku władzę w Botswanie
przejmują lokalni przywódcy, a kraj uniezależ-
nia się od Wielkiej Brytanii i uzyskuje niepod-
ległość. W 1966 roku wybucha powstanie
w Namibii. Pod koniec lat sześćdziesiątych na-
silają się walki czarnych partyzantek z rasistow-
skim reżimem Rodezji (dziś Zimbabwe).
W 1975 roku rozpoczyna się wojna domowa
w Mozambiku.
W połowie lat siedemdziesiątych we wszyst-
kich krajach graniczących z RPA trwają kon-
FOT. US DEPARTMENT OF ENERGY
flikty zbrojne o mocnym, antykolonialnym wy-
dźwięku. Gdyby zakończyły się wygraną czar-
nych przywódców, rasistowskie władze Repub-
liki Południowej Afryki nie mogłyby liczyć na
pokojowe współistnienie i spokój na granicach.
Problem ten mają rozwiązać trwające już od
jakiegoś czasu prace nad bronią masowego
rażenia.
W latach 1975–1977 na poligonie w Vastrap
na pustyni Kalahari powstają dwa szyby testo-
we. Pierwszą próbną detonację bomby pozba-
wionej jeszcze uranowego rdzenia, tak zwaną
zimną detonację, zaplanowano na sierpień
1977 roku. Próba nie dochodzi do skutku, po-
nieważ radzieckie satelity szpiegowskie wykry-
wają przygotowania. Rosjanie powiadamiają
Amerykanów, którzy potwierdzają te informa-
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 55
 P O W R Ó T
FOT. CHRIS LOFTING
cje. Rusza machina nacisków dyplo-
matycznych. Pojawiają się groźby na-
łożenia sankcji. Testy zostają odwoła-
ne, szyby zalane betonem, a poligon
zamknięty. Wydawałoby się, że to ko-
niec marzeń o broni atomowej.
Pozornie. RPA bowiem nie zamie-
rza rezygnować z aspiracji nuklear-
nych. Jako sojusznika w realizacji
tych planów prawdopodobnie wybie-
ra Izrael. Oba kraje są w podobnej sy-
tuacji i wiele je łączy: nieprzychylni
sąsiedzi wzdłuż wszystkich granic,
czy brak międzynarodowej akceptacji
dla posiadania przez nie broni atomo-
wej. Izrael dysponuje poza tym po-
trzebnymi technologiami, ale brakuje
mu dużych poligonów. Republika Po-
łudniowej Afryki ma rozległe pusty-
nie i dostęp do oceanów, lecz dopiero
rozpoczyna swoje badania.
INCYDENT VELA
Wrzesień 1979 roku. Ciemna, bez-
księżycowa noc. 00:53 czasu Green-
wich. Okolice Wysp Księcia Edwarda
– posiadłości Afryki Południowej.
Wschodni i południowo-wschodni de-
likatny wiatr. Niewysokie fale. Po-
56 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
dwójny błysk. Pierwszy krótki, urwa-
ny, intensywny. Drugi słabszy, lecz
dłuższy. Prawdopodobna siła eksplo-
zji: 2–3 kilotony. Źródło informacji:
amerykański satelita szpiegowski
Vela 6911.
Charakterystyka podobno typowa
dla eksplozji nuklearnej, więc nie po-
winno być wątpliwości co do tak zwa-
nego incydentu Vela. Satelita 6911
pracował już jednak dwa lata dłużej
niż planowali jego konstruktorzy
i niektóre czujniki były niesprawne.
Mogły pomylić eksplozję towarzyszą-
cą wejściu meteorytu w atmosferę
(której siła w zależności od wielkości
obiektu może wahać się od kilku kilo-
ton do kilku megaton) z detonacją
nuklearną.
Amerykański samolot WC-135B,
który badał miejsce domniemanego
testu, nie znalazł żadnych śladów
promieniowania. Natomiast w krta-
niach owiec w Zachodniej Australii
stwierdzono obecność jodyny-131,
będącej krótkotrwałym produktem
reakcji rozszczepienia. Badania kie-
runku wiatrów z tego dnia potwier-
dziły, że mógł to być skutek opadu
Podstawowym środkiem
przenoszenia broni
jądrowej w RPA były
samoloty bombowe
Canberra B-12
z 12 Dywizjonu South
African Air Force.
radioaktywnego znad zachodniego Oceanu
Indyjskiego. Rada Bezpieczeństwa Narodo-
wego USA stwierdziła jednak, że niemożli-
we jest ustalenie, czy doszło do próby ato-
mowej. Mimo tych wątpliwości odpowie-
dzialność za ewentualną eksplozję przypisa-
no Republice Południowej Afryki.
W TYŁ ZWROT
Do 1991 roku w Republice Południowej
Afryki wyprodukowano sześć bomb nuklear-
nych o prymitywnej konstrukcji, przypomina-
jących amerykańskiego „Little Boya”, którego
zrzucono w 1945 roku na Hiroszimę.
Pytanie, czy władze RPA zdecydowałyby
się na użycie broni atomowej w przypadku
konfliktu granicznego lub powstania czarnej
ludności, pozostanie bez odpowiedzi. We-
dług oficjalnej doktryny, „odstraszanie” mia-
ło dzielić się na trzy fazy, z których żadna nie
zakładała użycia przeciwko ludziom broni
WOJSKA atomowej.
REPUBLIKI
POŁUDNIOWEJ
Obecnie RPA nie ma broni jądrowej. Wraz
AFRYKI prawdo- ze schyłkiem ery apartheidu na początku lat
podobnie kilka dziewięćdziesiątych XX wieku zniszczono po-
razy użyły biolo- siadany arsenał, zamknięto ośrodki badawcze,
gicznych
i chemicznych
podpisano traktat o nierozprzestrzenianiu bro-
środków ni atomowej i wpuszczono międzynarodowych
bojowych. inspektorów. Być może zrobiono to ze strachu
 H O R Y Z O N T Y

Nieczyste zagrania
„Zastanawiam się, Muller,
czy w ogóle uda się wam
Już w latach siedemdziesiątych w południowej Afryce
przetrwać. Macie długą, używano broni chemicznej i biologicznej.
otwartą granicę. Za długą,  1975 rok, Angola. Trwają logistycznym i wojskowym RPA korzystają między innymi z bro-
żeby zrobić z niej pole mi- walki pomiędzy wojskami walczy z czarnymi partyzanta- ni chemicznej. W łatwych do
nowe”. RPA, Narodowym Frontem mi operującymi z terytoriów są- zlokalizowania przez przeciw-
„Tradycyjne owszem”, zgo- Wyzwolenia Angoli, Narodo- siadujących krajów. Elitarne nika miejscach zostawiają
dził się Muller. „Ale my też wym Związkiem na rzecz Cał- oddziały Skautów Selousa ubrania zatrute silnie toksycz-
odczuliśmy, że po wynale- kowitego Wyzwolenia Angoli (nazwane tak od imienia żyją- nym pestycydem (paratio-
zieniu bomby wodorowej a wspieranym przez Kubę cego w XIX wieku Fryderyka nem), papierosy i jedzenie
świat zaczął traktować i ZSRR marksistowskim Ludo- Courtney’a Selousa, angiel- z silną domieszką talu. Zatru-
bombę atomową jak broń wym Ruchem Wyzwolenia An- skiego podróżnika i odkrywcy) wają źródła wody pitnej
taktyczną. «Taktyczny» to goli. Pojawiają się pierwsze mimo niewielkiej liczebności – studnie i rzeki – oraz pola
krzepiący przymiotnik. Nikt doniesienia o użyciu przez (około 1500 osób w szczyto- uprawne leżące w pobliżu
nie wda się w konflikt nu- przeciwnika broni biologicznej wym okresie) są odpowiedzial- domniemanych baz przeciw-
klearny dlatego, że gdzieś i chemicznej. ne za prawie 70 procent strat nika. Używają w tym celu
daleko, w niemal pustyn-  1976 rok, Rodezja. Rząd przeciwnika, czyli śmierć kilku między innymi wąglika oraz
nym kraju, użyto broni tak- Iana Smithsa przy wsparciu tysięcy żołnierzy. Komandosi bakterii cholery. 
tycznej”.
„A co z promieniowa-
niem?”.
„Kierunek wiatru i pusty-
nie są dla nas łaskawe.
(…) Na obszarach, które
mogłyby przez jakiś czas
pozostać radioaktywne,
mieszka niewielu białych
Afrykanów. Uderzymy pre-
cyzyjnie”.

Fragment powieści Grahama Południowoafrykańskie bomby z ładunkiem nuklearnym ważyły Poligon w Vastrap na pustyni
Greene’a „Czynnik ludzki” tonę i miały moc 16–18 kt. Kalahari

przed konsekwencjami oddania wraz z władzą
dostępu do broni masowego rażenia czarnym
przywódcom, a może kierowano się chęcią
szerzenia pokoju w Afryce...
PROJEKT WYBRZEŻE
W 1981 roku rozpoczęły się prace nad ści-
śle tajnym Projektem Wybrzeże (Project Co-
ast). Skupiały się głównie na rozpoznaniu wo-
jennego potencjału biologicznego i chemicz-
nego innych państw. Projektem tym kierował
doktor Wouter Basson, wojskowy chirurg
i kardiolog. Około roku 1983 głównym celem
osób zaangażowanych w to stało się opraco-
wanie zarówno defensywnej, jak i ofensyw-
nej broni biologicznej i chemicznej.
Z tego powodu powstało wiele prywatnych
firm, oficjalnie prowadzących działalność bi-
znesową (co miało zarówno ułatwiać rekruta-
cję naukowców, jak i zapewnić bezproblemo-
we kontakty z zagranicznymi instytucjami),
a w rzeczywistości stanowiących przykrywkę
dla działalności wojskowej.
Początkowo naukowcy pracowali nad środ-
kami typowo obronnymi, sposobami ochrony
przed bronią masowego rażenia i szczepionka-
mi. Z biegiem czasu badania nabrały rozma-
chu, a ich kierunek zmienił się na bardziej za-
czepny. Produkcją środków chemicznych zaj-
mowały się zakłady Delta G. Głównie prze-
prowadzano badania nad środkami pozwalają-
cymi na utrzymywanie porządku publicznego,
między innymi trującym CS (o-chlorobenzyli-
denomalononitryl) oraz CR (dibenzo(b,f)-1,4-
oksazepina) czy nielegalnymi narkotykami
działającymi jak uspokajacze.
Badania nad bronią biologiczną wykony-
wały przede wszystkim laboratoria badawcze
Roodepaalt, które pracowały między innymi
nad stworzeniem niewykrywalnych i śmier-
telnych toksyn oraz patogenów odpornych na
działanie antybiotyków, a także prowadziły
program zmniejszenia liczby narodzin wśród
czarnej populacji.
Z dostępnych informacji wynika, że wojska
Republiki Południowej Afryki kilka razy praw-
dopodobnie użyły środków biologicznych
i chemicznych, między innymi bojowego środ-
ka trującego BZ (3-chinuklidynobenzylanu)
przeciwko żołnierzom Mozambiku. Ponadto
istnieją podejrzenia zatruwania namibijskich
źródeł wody bakteriami cholery.
Oficjalnie Projekt Wybrzeże zakończył
się, podobnie jak program nuklearny, na po-
czątku lat dziewięćdziesiątych XX wieku,
wraz ze schyłkiem ery apartheidu. Republi-
ka Południowej Afryki podpisała wszystkie
międzynarodowe konwencje dotyczące nie-
rozpowszechniania broni masowego rażenia
i jest bardzo zaangażowana w ruch związa-
ny z traktatem o nierozprzestrzenianiu broni
jądrowej.
Ciężko jednak ocenić całkowity zasięg po-
łudniowoafrykańskich programów broni bio-
logicznej i chemicznej oraz zakres jej stosowa-
nia w walkach w Namibii, Angoli, Rodezji,
Zambii oraz w samej Republice Południowej
Afryki podczas starć z rebeliantami i czarny-
mi obywatelami.
Proces zamykania i upublicznienia tych
projektów nie był tak przejrzysty jak w wy-
padku broni atomowej i wiele kwestii wciąż
pozostaje bądź to niejasnych, bądź tajnych.
Nie jest na przykład pewne, czy wszystkie
zasoby broni biologicznej i chemicznej zo-
stały całkowicie zniszczone. Kierujący pro-
jektem doktor Basson stwierdził, że tak, ale
informacje te nigdy nie zostały zweryfiko-
wane. Podczas aresztowania w jego domu
znaleziono część dokumentacji projektu,
która po zarchiwizowaniu była uważana za
zniszczoną. Rzuca to pewne podejrzenia na
prawidłowość i skrupulatność procesu za-
kończenia badań nad bronią masowego ra-
żenia. Zachodzi też obawa, że w niepowoła-
ne ręce mogły dostać się zarówno informa-
cje, jak i gotowe środki bojowe. 

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 57


F E L I E T O N
ZDZISŁAW NAJDER
Armaty stały się ponurym i znienawidzonym symbolem
podłego nowinkarstwa, które niosło ze sobą kryzys
tradycyjnej etyki walki rycerskiej.
Zagrzmiały armaty
R
eguły rycerskiej walki miały za-
pewnić sprawiedliwy wynik.
Uczciwa rywalizacja zakładała
równość szans. Zwyciężać
miał ten, kto był bardziej
ssprawny
prawny i dzielny. Walczący powinni więc
być podobnie uzbrojeni. Dlatego sobór late-
rański (1139) zakazał używania kusz – wy-
puszczane z nich strzały raziły na dużą odle-
głość. Zakaz ten potwierdziła angielska Ma-
gna Charta Libertatum z roku 1215.
Moralne potępienie kościoła zderzało się
z postępem technik bojowych. Ogromna była
pokusa użycia broni, jakiej nie miał przeciw-
nik. W bitwie pod Crécy (1346) Francuzi
użyli najemnych kuszników genueńskich, ale
ulewny deszcz zmoczył cięciwy i stali się
bezużyteczni.
Ponadto spustoszenie wśród ciężkozbroj-
nych rycerzy francuskich czynili walijscy
łucznicy. W dodatku po stronie króla Anglii
zagrzmiały trzy armaty, broń całkowicie no-
wa. Niebawem armaty stały się ponurym
i znienawidzonym symbolem podłego nowin-
karstwa, które niosło ze sobą kryzys tradycyj-
nej etyki walki rycerskiej.
Pomstowania na artylerię, rażącą z daleka,
są bardzo częste w literaturze późnego śre-
dniowiecza i renesansu. Czytamy takie skargi
u Miguela de Cervantesa, autora „Don Ki-
chota”. On sam był dzielnym wojakiem, oka-
leczonym w bitwie morskiej pod Lepanto
(1571). Ludovico Ariosto, autor „Orlanda
szalonego” (1533), taką ułożył strofę
(w przekładzie Piotra Kochanowskiego):
WIZYTÓWKA
Profesor ZDZISŁAW NAJDER
W 1976 roku założył podziemne Polskie
Porozumienie Niepodległościowe. W latach
1982–1987 był dyrektorem Rozgłośni
Polskiej Radia Wolna Europa. Skazany
w 1983 roku zaocznie na śmierć przez
Sąd Wojskowy w Warszawie. W 1991 roku
założył Klub Atlantycki, postulujący wejście Pol-
ski do NATO, i został jego pierwszym prezesem.
58 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
Rycerskie sprawy
(24)
„Jakoś, o niecnotliwy, przeklęty wymyśle, Szybko jednak okazało się, że i artyle-
Nalazł miejsce w człowieczym rzyści muszą często mieć „śmiałe serca”.
sercu i umyśle? Kanonierzy Wurcla, broniący w „Ogniem
Przez cię rycerska sława i mieczem” Zbaraża przed Kozakami i Ta-
i chwała spodlała, tarami, w obronie swoich dział też po-
Przez cię dzielność trafili wykazać się bohaterstwem.
w swej słusznej cenie nie zostawa, I wszyscy pamiętamy „Redutę Ordona”,
Przez cię się za dobrego która „sześć tylko miała harmat”, „dy-
często zły udawa. miących i świecących”, zanim jej obroń-
Męstwo więcej na ców zdławiła „Moskali nawała”.
placu przez cię – żal się Boże! Spory wokół artylerii były zapowiedzią
I serce śmiałe stanąć szerszego konfliktu, który ujawnił się
na próbie nie może”. z całą mocą podczas wojen kolonialnych
XIX wieku i toczy się do dziś na naszych
oczach. Epokowe różnice w technologii
armii europejskich w stosunku do broni
wojowników tubylców afrykańskich czy
azjatyckich powodowały niewspółmierną
liczbę ofiar po obu stronach konfliktów.
„Kolorowi” ginęli tysiącami, europej-
scy najeźdźcy – dziesiątkami. Stano-
wiło to militarną podpórkę teorii
o nierówności ras. Wytwarzało po-
czucie wyższości u jednych,
a bezradności – u drugich.
Tragiczny paradoks współcze-
snej wojny: w walce ze „złem” ko-
rzystamy z gigantycznej przewagi
technicznej, a zarazem budzimy
nienawiść bezsilnych. Nie wolno
nam o tym zapominać. 
Reguły
rycerskiej walki
miały zapewnić
sprawiedliwy
wynik
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 59
 P O W R Ó T D O P R Z E S Z Ł O Ś C I

Słynne ucieczki
Nie tylko Witold Gliński postanowił
uciec z syberyjskiego obozu.

C hyba najdłuższą trasę z Syberii pokonał

niemiecki żołnierz Klemens Forell. Pod ko-
niec II wojny światowej dostał się do radzieckiej
niewoli, został skazany na 25 lat ciężkich robót
i wywieziony do najdalej wysuniętego na
wschód obozu pracy. Po czterech latach spę-
dzonych w kopalni, w 1949 roku zdecydował
się na samotną ucieczkę. Przemierzył 14 tysię-
cy kilometrów w trzy lata.
Innym słynnym uciekinierem z Syberii był Polak
Rufin Piotrowski, powstaniec listopadowy. Ze-
słany na ciężkie roboty pod Omsk w 1846 ro-
ku, uciekł po siedemnastu miesiącach niewoli.
Wędrował najpierw do Archangielska, a gdy
okazało się, że opuszczenie Rosji na statku
handlowym jest niemożliwe, przez Petersburg i
Rygę dotarł do pruskiego Królewca, następnie
do Niemiec i Francji. Odyseję Piotrowskiego
znamy dzięki jego pamiętnikom. (ANN) 

TOMASZ SZULEJKO

Syberyjska odyseja
Powstaje film o wielkiej ucieczce Polaka z syberyjskiego łagru. Jest jednak bardzo prawdopodobne,
że bohater książki, na której motywach napisano scenariusz, przywłaszczył sobie cudzą historię.

W
światowej kinemato-
grafii znajdziemy nie-
wiele obrazów pro-
mujących dokonania
naszych żołnierzy. Rodzimi twórcy nie
potrafili jakoś przebić się do zagranicz-
nych widzów z przekazem o heroizmie
rodaków walczących na różnych fron-
tach. Jest jednak szansa, że w 2011 ro-
ku uda się to Australijczykowi Peterowi
Weirowi. Wtedy do kin trafi holly-
woodzka produkcja oparta na wydarze-
niach historycznych. Wybitny reżyser
opowie w niej nieznaną w naszym kraju
historię jednej z najdłuższych ucieczek
z czasów II wojny światowej.
DŁUGI MARSZ
Scenariusz filmu ,,The Way Back”
powstał na podstawie książki wydanej
w 1956 roku w Wielkiej Brytanii. Opu-
blikowana po angielsku, szybko stała
się sensacją wydawniczą, przez wiele
miesięcy nie schodziła z list bestselle-
rów. Doczekała się tłumaczenia na
25 języków. W Polsce „Długi marsz”
ukazał się po raz pierwszy dopiero
w 1993 roku i nie wywołał żadnego po-
ruszenia. Historię zuchwałej ucieczki
na wiosnę 1941 roku, opowiedzianą
przez polskiego żołnierza Sławomira
Rawicza, spisał angielski dziennikarz
Ronald Downing.
Z sowieckiego łagru położonego za
Jakuckiem wydostaje się siedmiu więź-
niów – trzech Polaków, Łotysz, Litwin
i Jugosłowianin oraz amerykański inży-
nier, pracujący przy budowie moskiew-
skiego metra i skazany za szpiegostwo.
Mają ze sobą tylko zapas sucharów, nóż
i siekierę. Nad Bajkałem spotykają siedemnasto-
letnią Polkę, która uciekła z sowchozu, i zabie-
rają ją ze sobą. Idą przez Mongolię, pustynię
Gobi, Tybet, Himalaje, aż do Indii, aby w końcu
znaleźć się w Polskich Siłach Zbrojnych na
Zachodzie.
WITOLD Ponad 8 tysięcy kilometrów pokonują w rok.
GLIŃSKI Po drodze ginie kobieta, dwóch Polaków i Li-
twierdzi, że jest
prawdziwym
twin. Ci, którzy ocaleli, w angielskich szpitalach
bohaterem poddani zostają wielomiesięcznemu leczeniu.
„Długiego Rawicz po dojściu do zdrowia trafia do Palesty-
marszu”. ny, a pod koniec wojny odbywa w Anglii prze-
szkolenie lotnicze w RAF.
Prawie siedemdziesiąt lat po tamtych wyda-
rzeniach Weir pieczołowicie odtwarza historię
zbiegów z sowieckiego łagru. W jego filmie bio-
rą udział gwiazdy kina światowego. W głównych
rolach – Ed Harris oraz Colin Farrell. Zdjęcia
kręcone są w Bułgarii, gdzie na potrzeby tej pro-
dukcji zbudowano obóz pracy, oraz w Indiach

60 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009

 H O R Y Z O N T Y

Więzienna
epopeja
Czytając tę historię, czasem
trudno uwierzyć, ile człowiek

FOT. TOMASZ SZULEJKO (2)

jest w stanie przetrzymać.

O tej publikacji tak

pisała angielsko-
języczna prasa: „jed-
na z najbardziej zdu-

Szabla dla Australijczyka miewających i hero-

icznych opowieści, ja-
kie kiedykolwiek po-
Krawcy z Poznania szyli już mundury do wielu filmów – krajowych i zagranicznych. wstały”, „książka

P rzygotowali między inny-

mi 1200 brytyjskich mun-
durów do „Pokuty”, a także
oczekiwał największej staran-
ności w wykonaniu mundurów.
Był zdecydowanym i konse-
zyku polskim. Wśród aktorów
jest Polak Radosław Smużny.
Twórcy historycznych mundu-
o godności i mę-
stwie ludzi dążących
do wolności”. Fak-
do filmu „Bękarty wojny” kwentnym partnerem”, pod- rów przygotowali dla wybitne- tycznie, opowieść
Quentina Tarantino. Poznania- kreśla historyk Michał Różyń- go reżysera prezent. Weir do- Sławomira Rawicza, niezależnie od tego, czy
cy ubrali w mundur także ski z pracowni braci Kłoskow- stanie replikę polskiej szabli opisał w niej swoją historię, czy też Witolda
Brada Pitta, grającego rolę po- skich. Filmowe uniformy wy- wojskowej wzór 21 (na zdjęciu) Glińskiego, czyta się jednym tchem.
rucznika Aldo Raine’a. Z kolei magały specjalnego przygoto- . „Zawiezie ją współpracujący Opis udanej ucieczki z syberyjskiego łagru do
Tom Cruise uniformy z wielko- wania. Trzeba było je odpo- z nami kostiumograf Joseph Indii i wędrówki w ekstremalnych warunkach
polskiej pracowni przywdzie- wiednio zniszczyć, aby ich wy- Cigliano”, mówi Krzysztof niesie ważne przesłania, bardziej ogólne niż
wał w filmie „Walkiria”. Najwy- gląd uwiarygodnił trudy marszu Kłoskowski. Na szabli przymo- sama epopeja. Zaletą książki, która sprawia,
bitniejsi polscy reżyserowie, w surowym klimacie. „Peter cowano tabliczkę z napisem: że „Długi marsz” jest historią ponadczaso-
Andrzej Wajda i Roman Weir robi wiele, aby pokazać „Najbardziej znanemu Austra- wą, jest udowodnienie, że wola życia zmusza
Polański, także współpracowa- światu nieznany wątek polskiej lijczykowi Peterowi Weirowi. do heroicznych wyczynów, walki z własnymi
li z „Hero Collection”. „Współ- historii”, podkreśla Krzysztof W podziękowaniu za odkrywa- słabościami.
praca z tak wybitnym reżyse- Kłoskowski. W filmie mają się nie zapomnianej części pol- To opowieść o olbrzymiej wewnętrznej sile
rem nas nobilituje. Peter Weir pojawić długie sekwencje w ję- skiej historii”.  człowieka i chęci odzyskania wolności, odwa-
dze i determinacji, która pozwala przeżyć na-
i Maroku. Sześciokrotnie nominowany do Osca- 25 lat ciężkich robót. W lutym 1941 roku, wet na nieludzkiej ziemi. Warto ją przeczytać
ra reżyser ,,Pikniku pod wiszącą skałą”, ,,Stowa- dzięki pomocy żony komendanta łagru, która tym bardziej, że nie jest to odosobniona hi-
rzyszenia Umarłych Poetów”, ,,Trumana Show” dała mu buty i ciepłą odzież, wyruszył pieszo storia. Wielu Polaków odbywało dramatycz-
czy ,,Pana i władcy: na krańcu świata” zachowu- do Indii. Wraz z nim zbiegło sześciu współ- ne, choć może nie aż tak długie, wędrówki
je ogromną dbałość o szczegóły. Aktorzy odtwa- więźniów: Amerykanin, Ukrainiec, Jugosło- przez wojenną Europę. Książka oddziałuje
rzający role naszych żołnierzy wystąpią w mun- wianin i trzech Polaków. Przez jedenaście mie- też w inny sposób na wyobraźnię. Zainspiro-
durach przygotowanych w poznańskiej pracowni sięcy maszerowali do 20 godzin dziennie wani nią znani podróżnicy, Cyril Delafosse-
,,Hero Collection” braci Romana i Krzysztofa w ekstremalnych warunkach. Żywili się ko- Guiramand i Benedict Allen, powędrowali
Kłoskowskich. rzonkami, grzybami, wężami. Na pustyni Go- śladami Rawicza.
bi pragnienie gasili, spijając rosę z wilgotnych Moim zdaniem, równie ciekawa, a nawet
UKRADZIONA UCIECZKA kamieni. Unikali plemion nieprzyjaznych no- bardziej wstrząsająca jest pierwsza cześć
Historia ucieczki z syberyjskiego łagru znala- madów, a napotkanym ludziom oferowali po- książki, opowiadająca o uwięzieniu Rawicza
zła nieoczekiwany finał. W 2006 roku, niedługo moc w pracy na roli w zamian za żywność. i jego drodze na Syberię. Można domniemy-
po śmierci Sławomira Rawicza, dokumentaliści Nie wszystkim udało się doczekać wolności. wać, że w tych zdarzeniach faktycznie sam
BBC dotarli do informacji, które zaprzeczają je- Trasę długości blisko 6500 kilometrów prze- uczestniczył.
go udziałowi w eskapadzie. W owym bowiem było tylko czterech spośród nich, Gliński był Aresztowany w 1939 roku, przetrzymywany
czasie miał on służyć w wojsku na terenie Persji. jedynym Polakiem, który przeżył marsz. Po był w więzieniach w Mińsku, Charkowie i Mo-
Reporterzy ustalili to na podstawie dokumentów dotarciu do Indii przedostał się do Anglii, gdzie skwie na Łubiance. Przez rok głodzony, tortu-
z wojskowych archiwów, między innymi Instytu- wstąpił do 1 Korpusu; z aliantami lądował rowany, zamknięty w celi tak małej, że mógł
tu Sikorskiego w Londynie. Odkryli tam też spi- w Normandii. w niej tylko stać. Potem czekała go podróż
sane ręką Rawicza informacje o tym, jak został Jak Rawicz mógł poznać historię tej ucieczki? do łagru – miesiąc w bydlęcym wagonie,
zwolniony z obozu w 1942 roku na mocy amne- Prawdopodobnie na podstawie dokumentów pol- a następnie dwa miesiące wędrował pieszo,
stii. Brytyjskie media odnalazły natomiast inne- skiej ambasady w Londynie, do których w nieja- łańcuchami przykuty z innymi skazańcami do
go, mieszkającego w Kornwalii, Polaka Witolda snych okolicznościach zyskał dostęp jeszcze ciężarówek, 1500 kilometrów przez syberyj-
Glińskiego, który twierdzi, że jest prawdziwym podczas wojny. Gliński, choć znał książkę ską zimę do obozu 303. (AD) 
bohaterem „Długiego marszu”. Rawicza, nie demaskował go, ponieważ chciał
Gliński przedstawia swoją wersję ucieczki, zapomnieć o wojnie. Dlatego o tamtych prze-
dość podobną do relacji z książki. W łagrze życiach nie mówił nawet żonie. Teraz, mając Sławomir Rawicz,
znalazł się jako siedemnastolatek, skazany na 87 lat, postanowił wyjawić prawdę.  „Długi marsz”, Wydawnictwo Gord, Gdańsk 2007

POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 61

 P O Ż E G N A N I A
Panu kpt. Mariuszowi
HAWRYLAKOWI
oraz Jego NAJBLIŻSZYM
wyrazy głębokiego żalu
i szczerego współczucia
z powodu śmierci
OJCA
składają
dowództwo, kadra zawodowa, żołnierze
i pracownicy wojska
1 Mazurskiej Brygady Artylerii
w Węgorzewie.
Panu kpt. Maciejowi JAKÓBSKIEMU
oraz Jego NAJBLIŻSZYM
wyrazy głębokiego żalu
i szczerego współczucia
z powodu śmierci
MATKI
składają
komendant, kadra i pracownicy
WKU w Tarnowie.
Panu ppłk. Tadeuszowi MROZKOWI
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu śmierci
TEŚCIOWEJ
składają koledzy
z Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych.
Panu płk. Anatolowi TICHONIUKOWI
przewodniczącemu Konwentu
Dziekanów Korpusu Oficerów WP
oraz Jego RODZINIE
wyrazy głębokiego współczucia
i najszczersze kondolencje
z powodu śmierci
MATKI
składają
dyrektor, kadra i pracownicy
Departamentu Wychowania i Promocji
Obronności MON.
62 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
Z ogromnym smutkiem i żalem
przyjęliśmy wiadomość o śmierci
st. sierż. Janusza WESOŁKA
naszego wspaniałego kolegi.
Wyrazy szczerego współczucia
ŻONIE, DZIECIOM oraz RODZINIE
składają
kadra zawodowa i pracownicy wojska
2 Pułku Rozpoznawczego z Hrubieszowa.
Naszemu Przyjacielowi
Panu płk. Anatolowi TICHONIUKOWI
przewodniczącemu Konwentu
Dziekanów Korpusu Oficerów WP
wyrazy serdecznego współczucia
z powodu śmierci
MATKI
składają dyrekcja i pracownicy
Domu Żołnierza Polskiego.
Panu pułkownikowi Anatolowi
TICHONIUKOWI
oraz Jego NAJBLIŻSZYM
wyrazy głębokiego żalu i współczucia
z powodu śmierci
MATKI
składają
dowódca, kadra i pracownicy wojska
9 Rejonowej Bazy Materiałowej
w Warszawie.
Panu płk. rez. Zygmuntowi
NANOWSKIEMU
oraz CÓRCE Ilonie NANOWSKIEJ
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu nagłej śmierci
ŻONY i MATKI
Elżbiety NANOWSKIEJ
długoletniego pracownika Sił Zbrojnych RP
oraz Ministerstwa Obrony Narodowej
składają szef oraz kadra i pracownicy
Korpusu Służby Cywilnej
Biura Koordynacyjnego MON
Panu mjr. Tomaszowi GERMANOWI
wyrazy głębokiego współczucia
i szczere kondolencje z powodu śmierci
TEŚCIA
składają kadra i pracownicy
Szefostwa Inżynierii Wojskowej.
Panu ppłk. Adamowi SAWICKIEMU
oraz Jego NAJBLIŻSZYM
wyrazy głębokiego współczucia
i szczerego żalu z powodu śmierci
MATKI
składają szef i kadra
Dyżurnej Służby Operacyjnej
Sił Zbrojnych RP.
Panu płk. dr. Krzysztofowi CZAJCE
wyrazy głębokiego współczucia i żalu
z powodu śmierci
OJCA
składają współpracownicy
Zakładu Wsparcia Działań
Akademii Obrony Narodowej.
Panu Pułkownikowi
Anatolowi TICHONIUKOWI
wyrazy głębokiego współczucia
i szczere kondolencje z powodu śmierci
MAMY
składa Rada ds. Kobiet w SZRP.
Panu pułkownikowi Anatolowi
TICHONIUKOWI
oraz Jego RODZINIE
wyrazy szczerego współczucia
z powodu śmierci
MAMY
składają dowódca Wojsk Lądowych,
kadra i pracownicy
Dowództwa Wojsk Lądowych.

ANNA DĄBROWSKA
Tosiek z nabitą łapą
Jest najstarszym pilotem latającym w Polsce
na samolotach bojowych w jednostkach liniowych.
O
lataniu marzył od dziec-
ka. „Pasjonowało mnie
lotnictwo, szczególnie
naddźwiękowe. Chcia-
łem pilotować sprzęt najwyższej kla-
sy”, opowiada major pilot Antoni
Czerniec, zastępca dowódcy 1 Eska-
dry Lotnictwa Taktycznego w Mińsku
Mazowieckim. Zaczął od klejenia
modeli w Aeroklubie Podkarpackim
w Krośnie. Potem przeszedł kurs spa-
dochronowy i szkolenie szybowcowe.
„Pamiętam mój pierwszy samodziel-
ny lot, dokładnie w moje dwudzieste
urodziny. To było niesamowite uczu-
cie – spełnienie marzeń”, wspomina.
BEZ JASTRZĘBIA
Kolejny krok to Wyższa Oficerska
Szkoła Lotnicza w Dęblinie. „Byłem
szczęśliwy, że udało mi się tam dostać,
ale szybko pojawiło się zniechęcenie”,
przyznaje. Okazało się, że zamiast lata-
nia czy choćby nauki o lataniu słucha-
cze całymi dniami mieli tylko zajęcia
wojskowe. „Jak nie taktyka, to musztra.
H O R Y Z O N T Y
Zastanawiałem się: gdzie ja przysze-
dłem, i zaczynałem się wahać, czy nie
lepiej będzie zrezygnować”. Na szczę-
ście wytrwał do II roku, na którym do-
czekał się wreszcie zajęć lotniczych
z prawdziwego zdarzenia. Po studiach
czekała go żołnierska droga – z jednost-
ki do jednostki. Najpierw był 62 Pułk
Lotnictwa Myśliwskiego w Krzesinach,
potem 26 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego
w Zegrzu Pomorskim i 28 Pułk Lotnic-
twa Myśliwskiego w Słupsku-Rędziko-
wie. Po jego rozwiązaniu trafił do Miń-
ska Mazowieckiego.
Dziś ma 54 lata i nalot około 3 tysię-
cy godzin, czyli był w powietrzu ponad
cztery miesiące. „Tosiek to legenda.
Znają go wszyscy w eskadrze. Jest
w Polsce najstarszym i najdłużej latają-
cym pilotem na samolotach bojowych
w jednostkach liniowych”, podkreśla
kapitan pilot Jan Kaczor z 1 elt. Major
Czerniec ma za sobą 4200 startów i lą-
dowań. To tak, jakby wzbijał się w po-
wietrze dzień w dzień nieprzerwanie
przez 12 lat.
FOT. ANNA DĄBROWSKA
„Jako jedyny w Polsce latał chyba w swoim
czasie wszystkim: siadał za sterami TS-8 Bies,
TS-11 Iskra, MiG-15, MiG-17, MiG-21”, wyli-
cza porucznik pilot Grzegorz Czubski z 1 elt.
W Słupsku latał uznawanym wówczas za najno-
wocześniejszy MiG-23. „Zdobył na nim jako
najmłodszy pilot klasę mistrzowską oraz upraw-
nienie pilota doświadczalnego drugiego stop-
nia”, zaznacza kapitan Kaczor. Kiedy wycofy-
wano ten samolot z naszych sił powietrznych, to
właśnie on wykonał nim ostatni lot. Odprowadził
do Krakowa MiG-a o numerze bocznym 120.
Dziś maszynę można podziwiać w tamtejszym
Muzeum Lotnictwa.
DZIŚ ma 54 lata Nie skończył jednak służby. W Mińsku prze-
i nalot około siadł się na MiG-29. Został instruktorem, który
3 tysięcy godzin, mógł latać tym samolotem we wszystkich wa-
czyli był
w powietrzu
runkach, oraz pilotem doświadczalnym drugiej
ponad cztery klasy. „To, ile Tosiek wylatał samolotami nad-
miesiące. dźwiękowymi, to ewenement. Tak naprawdę bra-
Mimo wielu kuje mu tylko przeszkolenia na F-16”, mówi puł-
wylatanych
godzin
kownik pilot Robert Cierniak, dowódca 23 Ba-
major twierdzi, zy Lotniczej w Mińsku Mazowieckim. „Jestem
że nie miał już za stary, nie warto mnie przeszkalać na nowy
dramatycznych samolot”, uśmiecha się major. Przyznaje jednak,
przygód.
że chciałby usiąść za sterami naszego Jastrzębia.
Od kiedy major Czerniec zaczął latać wojsko-
wymi maszynami, wiele się zmieniło: „Inna jest
technika, wymagania wobec pilotów, inny sprzęt
i wykorzystanie przestrzeni powietrznej, latanie
i korespondencja po angielsku”. Major podkreśla
też, że dawniej więcej zależało od samego pilota
i jego spostrzegawczości, teraz natomiast czę-
ściej korzysta się z elektroniki.
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 63
 Z W Y C Z A J N I
Rekordowy pilot
Major Antoni Czerniec wylatał około 3 tysięcy godzin aż na siedmiu typach samolotów.
TS-8 BIES TS-11 ISKRA
– 20 godzin – 600 godzin
Mimo tylu godzin spędzonych w po-
wietrzu major twierdzi, że nie miał dra-
matycznych przygód. „Najbardziej ner-
wową sytuację przeżyłem na MiG-23.
Podczas lotu pojawił się dźwięk, jak
gdyby coś szwankowało w silniku”.
Sprawdził parametry – wszystko było
w porządku. Dźwięk jednak nie znik-
nął. „Nie miałem pojęcia, co się dzie-
je. Na szczęście wylądowałem bez
problemów”. Dopiero na ziemi oka-
zało się, że rozleciało się łożysko
prądnicy.
POWOŁANIE
Jaki jest Tosiek? Kapitan Kaczor,
który zna go od 20 lat, nie zastanawia
się długo: „Otwarty, uczynny. Choć
między nami jest dziesięć lat różnicy,
nie daje tego odczuć”. Porucznik
Czubski uzupełnia: „Major to siła spo-
koju – jest opanowany, bardzo rzadko
wybucha. Jednak jeśli już mu się to zda-
rzy, lepiej omijać go z daleka”. Jego
zdaniem, w powietrzu major jest spo-
kojnym instruktorem, który nie wpro-
wadza nerwowej atmosfery, i przyjem-
nie się z nim lata. A do tego umie za-
chęcić do latania. Porucznik poznał go
w 2000 roku na obozie kondycyjnym.
„Słuchałem jego opowieści o przeszko-
leniu z MiG-23 na MiG-29. Sam służy-
64 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
N I E Z W Y C Z A J N I
MIG-15 i MIG-17 MIG-21
– 300 godzin – 100 godzin
łem wtedy w Łasku na MiG-21. Po tym
spotkaniu zacząłem jednak myśleć, że-
by też przenieść się do Mińska”.
„Tosiek ma w powietrzu ogromne
doświadczenie. Kiedy się z nim lata,
trzeba uważać, bo wychwyci każdy
błąd. Poza tym jest też bardzo dobrym
pilotem, ma «nabitą łapę» i dobrze czu-
je statek powietrzny”, uważa pułkownik
Cierniak. Jego umiejętności lotnicze
docenili też inni. Otrzymał Ikara za
szczególne zasługi w dziedzinie szkole-
nia lotniczego oraz odznakę „Zasłużony
Pilot Wojskowy”, a także Błękitne
Skrzydła.
„Latanie sprawia mu przede wszyst-
kim radość. Chce latać, a bez tego nie
wyobrażam sobie wykonywania nasze-
go zawodu. Śmiejemy się, że gdyby mu
zatankować samolot, mógłby latać cały
dzień”, uzupełnia dowódca 23 Bazy.
Major nie żałuje swojego wyboru: „La-
tanie sobie wymarzyłem. To moja pa-
sja”. Dodaje, że gdyby miał jeszcze raz
decydować, zostałby pilotem, choć to
zawód wymagający specjalnych pre-
dyspozycji – zdrowotnych i psychicz-
nych. Tego jednak akurat mu nie bra-
kuje. „Tak naprawdę, jeśli chodzi
o zdrowie, to niejeden młody lotnik
mu nie dorównuje”, uśmiecha się po-
rucznik Czubski.
FOT. ANNA DĄBROWSKA
MIG-23 MIG-29
– 1400 godzin – 600 godzin
„Do lotnictwa mam po prostu powołanie.
Gdyby mnie to nie pasjonowało, nie latałbym tak
długo”, tłumaczy major Czerniec. A co, jego
zdaniem, jest najwspanialsze w lataniu? „Chyba
możliwość szybkiego przemieszczania się
w przestrzeni, ale tak naprawdę łatwiej się lata,
niż o tym opowiada”. Zapewnia, że po zakoń-
czeniu służby nie chce kończyć przygody z lot-
nictwem. Planuje wrócić w rodzinne strony
ULUBIONY i związać się z aeroklubem.
SAMOLOT Choć samoloty to jego wielka miłość, ma jesz-
majora cze jedno hobby – narciarstwo. „Oczywiście
Antoniego zjazdowe. Lubię czuć pęd powietrza”. „Warto
Czerńca?
„MiG-29. też wiedzieć, że to uzdolniony majsterkowicz.
Najlepszy z tych, Przed studiami pracował w Krośnie w zakła-
którymi latałem. dach szybowcowych, a jako nastolatek był
Bardzo w modelarskiej kadrze Polski juniorów i zdobył
manewrowy,
na wiele pozwa- złotą odznakę modelarza lotniczego oraz upra-
la, jeśli chodzi wienia instruktora modelarstwa”, uzupełnia
o pilotaż porucznik.
i prowadzenie „Najlepsi oblatywacze na świecie są po pięć-
walki
powietrznej”. dziesiątce. Mają za sobą tysiące godzin w powie-
trzu i testują samoloty warte kilkadziesiąt milio-
nów dolarów. To ludzie doświadczeni, z ogrom-
ną wiedzą, jak nasz Tosiek”, wyjaśnia pułkownik
Cierniak. Jak tłumaczy, w lotnictwie posiadanie
w zespole młodego podporucznika i starszego
pilota jest nieocenione, bo mogą sobie przekazy-
wać lotniczą wiedzę. „Pewnych rzeczy nie da się
nauczyć z książek. Potrzebna jest praktyka i do-
świadczenie. Tak naprawdę potrzeba takich Toś-
ków, i tego życzę każdej jednostce”. 

Jedna z fotografii prezentowanych na wystawie: Warszawa, 11 sierpnia 1987.
Bar mleczny, imieniny kucharki Klary.

Świat absurdów
SZTUKA
Lekcja historii czy sentymentalna
podróż w lata osiemdziesiąte?
T łum wdziera się do sklepu. Ludzie
biegną, ile sił w nogach, żeby coś
kupić. Scena do złudzenia przypomina
wyścigi, jakie wielokrotnie widzieliśmy
w czasie otwarcia supermarketu, gdy
ogłoszono szczególnie atrakcyjne pro-
mocje. Z błędu wyprowadza nas pod-
pis pod zdjęciem przedstawiającym tę
scenę: „Warszawa, 10 grudnia 1983.
Dom Meblowy «Emilia» przy ulicy Emilii
Plater. O 11.00 otwierają się drzwi…”.
Jest to jedno z blisko trzystu zdjęć ze
zbiorów Polskiej Agencji Fotografów
Forum, które można obejrzeć w Domu
Spotkań z Historią na wystawie „Schy-
łek Peerelu”.
W wyborach z 4 czerwca 1989 roku
władza została kompletnie skompromi-
towana, przegrali prawie wszyscy kan-
dydaci PZPR. Klęska komunistów unie-
możliwiła im powołanie rządu i trzy
miesiące później na czele nowego ga-
binetu stanął Tadeusz Mazowiecki. Był
to pierwszy niekomunistyczny rząd
w tej części Europy.
Końcowe dziesięć lat PRL to wyjątko-
wy czas pod względem zarówno spo-
łecznym, jak i politycznym. Jak stwier-
dził historyk Piotr Osęka: „Ostatnia
dekada PRL naznaczona jest sympto-
matycznym zjawiskiem – wśród Pola-
ków narasta poczucie absurdalności
systemu. Jak wynika z badań socjolo-
gów, kryzys gospodarczy przestał być
postrzegany jako wynaturzenie real-
nego socjalizmu, «chwilowa trud-
ność», z którą partia i rząd zdołają
H O R Y Z O N T Y
się uporać w nieodległej przyszłości”.
Ten dziwny świat końca lat osiem-
dziesiątych uwiecznili tacy fotorepor-
terzy, jak: Chris Niedenthal, Krzysztof
Wójcik, Krzysztof Pawela, Jacek
Marczewski, którzy pracowali wów-
czas w oficjalnych agencjach, dzien-
nikach, tygodnikach lub mieli status
wolnych strzelców.
Najwięcej emocji wśród oglądających
wystawę wywołują zdjęcia, na których
utrwalono takie przełomowe wydarze-
nia polityczne, jak strajki w Stoczni
Gdańskiej, manifestacje czy obrady
Okrągłego Stołu. Uwagę przyciąga też
cykl prac Krzysztofa Wójcika z festi-
walu muzyki rockowej w Jarocinie.
Mnie natomiast urzekły fotografie
przedstawiające trochę smutną, trochę
śmieszną rzeczywistość lat osiemdzie-
siątych: bójkę na targu, dwóch męż-
czyzn, którzy z du-
mą niosą zapew-
ne z trudnością
zdobyte pralki fra-
nie czy kobiety
w fartuszkach,
które jak gracje
tańczą na zaple-
czu baru mlecz-
nego. (AWIS)
„Schyłek Peerelu. Lata 80.
w zdjęciach z agencji Forum”, Dom
Spotkań z Historią, ul. Karowa 20,
Warszawa. Wystawa czynna
do 16 sierpnia. Wstęp wolny
P o s ł u ż b i e
 Nie przegap
 Warto
 Niezłe
 Nie warto

FILM
Zbiry i kokaina
FOT. JACEK KUCHARCZYK
T ijuana to miasto na
pograniczu meksykań-
sko-amerykańskim, waż-
ny punkt przerzutowy lu-
dzi i narkotyków na szlaku
(tytułowej linii) z biednego
południa na bogatą pół-
noc. W tej brzydkiej aglo-
meracji zbiegają się inte-
resy latynoskich produ-
centów kokainy, afgań-
skich rolników uprawiają-
cych mak, reprezentują-
cych ich handlarzy oraz
Ksiądz jest powiernikiem
i wspólnikiem miejscowe-
służb rzekomo pilnują-
cych porządku publiczne-
go. Metody, po jakie się-
go naczelnego zbira, ma-
jącego konszachty z prze-
ciwnikami z zagranicy.
gają, nie zasługują na W tle działają zawodowi
miano humanitarnych. mordercy, prawdopodob-
Skorumpowana policja nie byli wojskowi strzelcy
odwraca się tyłem do wyborowi, którzy nie poje-
skruszonego bandziora, chali do Iraku, bo zrobiło
wydając na niego wyrok się tam za ciasno, a gdzie
śmierci. Amerykańska indziej można wciąż do-
agencja antynarkotykowa brze zarobić i się zaba-
wysyła zbirów, by zlikwido- wić. Czy dla pieniędzy
wali bandę handlarzy z narkotyków można zro-
„bez ofiar wśród postron- bić wszystko? Ze „Szlaku
nych”. Narkotykowi bos- śmierci” wynika, że tak,
sowie żywią do siebie tyle ale nie jest to strategia
braterskiego sentymentu, gwarantująca dożycie
co zazdrości i nienawiści, starości. (AG) 
a z miłości do siebie strze-
lają. Szukając zdrajcy, nie Szlak śmierci (La Linea),
stronią od tortur z uży- reż. James Cotten, dystry-
ciem piły tarczowej. butor Monolith Video
Ogłoszenie
3–4 października 2009 roku odbędzie się spotkanie
absolwentów Wyższej Oficerskiej Szkoły
Samochodowej w Pile, rocznik 1985–1989.
Wszelkich informacji udzielają:
 Sławomir Specjalski
tel. 600 280 604, CA MON 416 417,
Jarosław Dąbrowski
tel. 602 243 069, CA MON 427 380
Deklaracje uczestnictwa prosimy składać
do końca czerwca.
Serdecznie zapraszamy!
POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009 65

F E L I E T O N
FOT. MACIEJ DROZDOWSKI
MAREK
PRZYBYLIK
wiceprezes
S.A.S.W.U.W.
im. P.O.
Głowice dla patriotów
P
olsko, Polska, Polsce,
o Polsce, dla Polski,
przez Polskę, w polskim
imieniu, z polskim hono-
rem, polskim duchem…
imię naszej ojczyzny odmieniano
ostatnio przez wszystkie przypadki,
także nadzwyczajne, nie zwracając
uwagi na to, że nie przystoi
używać jej imienia na da-
remno. Politycy i kandyda-
ci na polityków wykorzy-
stali każdą okazję, by za-
manifestować swój niezwy-
kły patriotyzm, czasem bez
przyczyny i bez zażenowa-
nia. Okazji było tak wiele, że
niektórym (w to trudno uwie-
rzyć) słów zaczęło brakować,
by udokumentować i dobitnie
zaznaczyć, że Ich patriotyzm
jest prawdziwy i większy od
patriotyzmu prezentowanego
przez Onych. Że Nasz jest au-
tentyczny, a Ich udawany.
Nasz jest większejszy niż Ich.
Nasz z głębi serca, a Onych
wręcz przeciwnie. Nasz auten-
tyczny a Ich fałszywy, My to
dla Polski wszystko, a Oni wstyd
powiedzieć… itd., itp.
W ciężkich czasach żyją politycy.
Minęły dziesiątki lat, od kiedy patrio-
tyzm udowodniano na polach bitew.
Teraz dowiedzenie patriotyzmu jest
trudniejsze. I mało spektakularne. Ko-
go ekscytuje czynienie tego rzetelną
pracą albo przyzwoitym życiem, go-
spodarnością, szanowaniem dobra
wspólnego, życzliwością wobec bliź-
nich, przestrzeganiem prawa, uczestni-
czeniem w wyborach, kształceniem
się, solidną pracą, płaceniem podat-
ków? Takie to czasy, że prestiż kraju
zależy od siły gospodarczej i ekono-
66 POLSKA ZBROJNA NR 25 | 21 CZERWCA 2009
Bez kamuflażu
Uczenie miłości do ojczyzny marną
polszczyzną daje zwykle efekty kabaretowe,
choć powinno być aktem wzniosłym.
micznej jego obywateli. To miłe dla
wszystkich, bo bogate państwo tworzą
bogaci obywatele, więc bogacenie się
powinno uchodzić za czyn patriotycz-
ny. Miłe, ale nudne i trudne. Łatwiej
wyborcom opowiadać bajki, straszyć
opowieściami o żelaznym wilku i zbój-
cach, co przy dro-
gach czyhają, zaklinać, że tylko My
potrafimy naród ochronić, wystarczy
na Nas głosować i Nam zaufać, Nas
wybrać, a My już was urządzimy, tra-
dycyjnie oczywiście. Nadzwyczajna
fala patriotycznego uniesienia wywo-
łana przez kampanię wyborczą oraz
rocznice już się na szczęście przewali-
ła, ale siła tradycji jest potężna, a przed
nami kolejne rocznice, kolejne kam-
panie i kolejne potyczki. Minie parę
tygodni i znowu się zacznie. Już dziś
powinny się zacząć treningi. By wy-
paść w nich lepiej i skuteczniej zade-
monstrować patriotyzm.
Na przykład hymn – wzorowy patriota powi-
nien opanować pamięciowo przynajmniej dwie
pierwsze zwrotki hymnu. O tarabanie już może
się nie uczyć, choć może wiedzieć co to takiego.
Basia podpowie. Dobrze jest też znać melodię
w stopniu umożliwiającym zaśpiewanie trzech–
–czterech pierwszych taktów.
Polszczyzna też bywa dowo-
dem patriotyzmu. Do jej opa-
nowania nie wystarczy nało-
gowe udzielanie wywiadów.
Czasem warto się zastano-
wić, czasami coś przeczytać.
Uczenie miłości do ojczy-
zny marną polszczyzną da-
je zwykle efekty kabareto-
we, choć powinno być ak-
tem wzniosłym. Słowacki
podpowiadał, by język
giętki mówił wszystko, co
pomyśli głowa. Słowacki
Słowackim, ale czasem
lepiej powstrzymać
się z wypowiadaniem
wszystkiego, co do gło-
wy wpadnie.
Prawdziwy patriota
powinien też opanować li-
stę wrogów, którzy nam zagro-
zili, zagrażają lub mogą zagrozić, biorąc pod
uwagę doświadczenie i przeszłość. To błahostka.
W gruncie rzeczy każdy z sąsiadów naszych al-
bo łupił nas i zagarniał, albo myśmy go łupili lub
to i owo mu zagarniali. Jest tych naszych poten-
cjalnych wrogów pełno od stepów mongolskich
po wybrzeża Atlantyku. A teraz się okazuje, że
nawet za Atlantykiem.
Właśnie trwa ogólnonarodowa dyskusja, czy
amerykańskie Patrioty będą u nas stacjonować
z głowicami czy też bez nich. Czy to dobrze, czy
źle. Co bardziej pamiętliwi już dołączają Amery-
kanów do grona narodowych straszaków, choć
w tym względzie nie powinno nic dziwić. Patrio-
ci bez głowic stacjonują w naszym doświadczo-
nym kraju od lat. 