Wejść Lektura Manifestacja

do głów strona 18 genów strona 24 siły strona 50

w w w . p o l s k a - z b r o j n a . p l
T Y G O D N I K

NR 49 (671) 6 grudnia 2009 Cena 3 zł (w tym 7% VAT) INDEKS 337 374 ISSN 0867-4523

Na Zachód
patrz!
strona 48

BIAŁORUŚ, 2009 ROK
I D E O L O
Raport ambasadora
Wasze Wieliczestwo! Melduję,
że spokój panuje w Warszawie.
T
ymi samymi słowy raportował do Pa-
ryża francuski konsul po stłumieniu
ruchawki, zwanej tu Powstaniem Li-
stopadowym. Piszę te słowa z ulgą i wdzięcz-
nością, pomny jak wielu posłów Imperium
zmuszonych było frasować łaskawe oblicza
Prawosławnych Carów Wszechrusi i Królów
Polski. Ot, choćby ów, utrwalony w oleju przez
czeskiego chudożnika niejakiego Matieykę
Jana Franciszkowicza, a opisany przez
Kaczmarskiego Jacka Januszewicza, liryka
(obaj, sława wo wisznich Bohu, już nie zagraża-
ją samodzierżawiu): „Niejaki Rejtan, zresztą po-
seł z Nowogrodu, co w jakiś sposób jego krok
tłumaczy mi, z szaleństwem w oczach wszerz
wyciągnął się na progu i nie chciał puścić posłów
w uchylone drzwi. Koszulę z piersi zdarł, zupeł-
nie jak w teatrze, Polacy – czuły naród – dali na-
brać się: niektórzy w krzyk, że już nie mogą na
to patrzeć, inni zdobyli się na litościwą łzę”.
Jeśli Wasze Błagarodie zechce wspaniało-
myślnie z powyższego odsączyć typową Pola-
kom egzaltację, zgodzi się zapewne z uniżonym
sługą, że mój przezacny kolega z Brukseli, poseł
nadzwyczajny i pełnomocny Dmitrij Rogozin,
przebrał miarę, alarmując, iż Sikorski „nie po-
trafi znaleźć sobie miejsca”, a Klich zachowuje
się w myśl powiedzenia „na złodzieju czapka go-
re”. Wiem, jak nielekko słuchać (który to już
raz?) takich okropnych dowodów braku wdzięcz-
J A S N O W I Z O R
ności. Podobne depesze słały już wszak nasze
poselstwa z Helsinek, Berlina, Pragi, Budapesz-
tu, Kijowa, Tbilisi, Wilna, Rygi, Tallina i mrowia
pomniejszych guberni. Ale upraszam pokornie,
by potraktować to jedynie za przejaw należnego
szacunku, jakim cieszy się nasza, niezwyciężona
przez Gruzinów, armia.
To prawda, że „szaleniec jakiś (niezamożny,
sądząc z szat) trójbarwną wstążkę w czapce
wzniósł i szablę w pięści – zachodnich myśli
wpływu niewątpliwy ślad!”. Ale wspomnij, Wa-
sze Imperatorskoje Wieliczestwo, że to już nie
ten Zachód, gdzie rodziły się wciąż nowe bun-
townicze idee, zagrażające bezustannie Święte-
mu Przymierzu. Nasz lud szczęśliwie uodpornił
się dawno na obywatelskie nowinki, a jedyne,
czego mu wciąż mało i mało, to dumy z naszych
przewag moralnych (może by jednak wysłać Łaj-
kę na księżyc?). Prawdziwi Rosjanie manewry
współdziałania armii Rosji i Białorusi w odpiera-
niu agresji z kierunku zachodniego odebrali
z niekłamanym entuzjazmem; utwierdziły ich
one w nienawiści do NATO, a i naszym braciom
Ukraińcom pomogą, już niebawem, odnaleźć
drogę do wolności. Niech Zbir nadal straszy. Ra-
dzę tylko tego chytrego lisa Łukaszenkę trzymać
krótko, przy pysku, bo mu się roi, że w dwóch
baniach może się kąpać jednowremiennie.
Zagrożenie, jeśli jakieś widzę, może brać się
tylko od poetów. Pomnisz, Wasza Cesarska
FOT. TSTUDIO IWONA/ISW
MAREK
SARJUSZ-WOLSKI
Wielmożność, że nasze narody słowiańskie zbyt
często były nieodporne na wiązki słów; bez zna-
czenia nawet, czy to w ich alfabecie, czy naszym
spisane. I tak, jeden z naszych (pijak straszny,
choć i prawych czekistów grywał w kinie) napi-
sał dawno temu, że kiedy pierwszy raz wizyto-
wał Priwislanskij Kraj, straszliwe wrażenie zro-
biły na nim opowieści o ruchawce nazywanej tu
Powstaniem Warszawskim: „Gąsienicami za-
grzebany w piach nad Wisłą patrzę przez rzekę
pustym peryskopem, na miasto w walce, które
jest tak blisko, że Wisły nurt frontowym staje się
okopem”. Wysocki Władimir Semenowicz jed-
nak (jak na filmowego bolszewika przystało, je-
śli Ekscelencja pozwoli na taki żarcik) i prawdę
potrafił im walnąć między oczy: „Bo ruski tank
nie będzie walczył za Polaków! Bo ruski tank za-
czekać ma, by ich wybito!”.
Dlatego zgadzam się z mym poprzednikiem,
którego na początku cytowałem, i zaręczam, że
jego rekomendacje sprzed ponad dwustu lat za-
chowały aktualność: „Skłócony naród, król nie-
pewny, szlachta dzika sympatie zmienia wraz
z nastrojem raz po raz. Rozgrywka z nimi to nie
żadna polityka, to wychowanie dzieci, biorąc
rzecz en masse. Dlatego radzę: nim ochłoną ze
zdumienia, tą drogą dalej iść, nie grozi niczym
to. Wygrać, co da się wygrać! Rzecz nie bez
znaczenia, zanim nastąpi europejskie qui pro
quo!”. 
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 3
 K R Ó T K A S E R I A

ARMIA 40 | KRZYSZTOF
8 | PIOTR BERNABIUK WILEWSKI
Psycholog w szeregu Skok w nadprzestrzeń
12 | PIOTR BERNABIUK
Mars i Psyche BEZPIECZEŃSTWO
14 | WŁODZIMIERZ KALETA 43 | OLAF OSICA
Żołnierz też pęka Twarda Północ
15 | MAŁGORZATA 47 | MARCIN
WŁODZIMIERZ KALETA
SCHWARZGRUBER KACZMARSKI
Blizny wojny Stara śpiewka
Lektura 18 | ARTUR GOŁAWSKI, 48 | MACIEJ
genów 24 PIOTR BERNABIUK
Wejść do głów
JASTRZĘBSKI
W CIĄGU NAJBLIŻSZYCH LAT każdy żołnierz Na Zachód patrz!
powinien przejść badanie określające jego kod 24 | WŁODZIMIERZ KALETA 50 | ARTUR GOŁAWSKI,
genetyczny. Lektura genów TADEUSZ WRÓBEL
27 | BOGUSŁAW POLITOWSKI Manifestacja siły
Baba w wozie 54 | ROBERT CZULDA
28 | AARON WELMAN Sojusz dekowników
Bezpańskie wnioski 55 | ANDRZEJ JONAS
30 | MACIEJ STANECKI Odziedziczona wojna
Szansa na odlot 58 | ROMAN KUŹNIAR
33 | MAŁGORZATA Obrona Europy
KOWALSKA-SENDEK
Kłopoty z obeliskiem HORYZONTY
MACIEJ JASTRZĘBSKI
36 | ZDZISŁAW NAJDER 59 | KRZYSZTOF
Na Zachód Dumni nieszczęściem WILEWSKI
Orient z kabiny Mi-2
patrz! 48 MILITARIA 63 | JAKUB
OD STRONY PROPAGANDOWEJ ćwiczenia 37 | ROBERT CZULDA NAWROCKI
„Zachód 2009” okazały się strzałem
w dziesiątkę.
Bojowy drapieżnik Nieznany Churchill

tel.: +4822 684 52 30, CA MON 845 230; WSPÓŁPRACOWNICY ZDJĘCIE

Aneta Wiśniewska, tel.: +4822 684 52 13,
CA MON 845 213;
DYREKTOR REDAKCJI WOJSKOWEJ polska-zbrojna@redakcjawojskowa.pl
REDAKTOR NACZELNY
Marek Sarjusz-Wolski, KIEROWNICY DZIAŁÓW
tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, Anna Dąbrowska, ppłk Artur Goławski,
faks: 684 55 03; CA MON 845 365, Marek Pielach, Tadeusz Wróbel,
845 685, faks: 845 503; tel.: +4822 684 03 55, CA MON 840 355;
sekretariat@redakcjawojskowa.pl
Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa PUBLICYŚCI
WARSZAWA: Piotr Bernabiuk, Paulina
ZASTĘPCA DYREKTORA Glińska, Krzysztof Kowalczyk, Małgorzata
REDAKCJI WOJSKOWEJ Schwarzgruber, Aaron Welman,
SEKRETARZ REDAKCJI „POLSKI ZBROJNEJ” tel.: +4822 684 52 44, CA MON 845 244;
Wojciech Kiss-Orski, tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
tel.: +4822 684 02 22, CA MON 840 222; BYDGOSZCZ: Krzysztof Wilewski,
wko@redakcjawojskowa.pl tel.: +4852 378 25 90, CA MON 415 200;
GDYNIA: Tomasz Gos, tel.: +4858 626 24
ZASTĘPCA DYREKTORA 13, CA MON 262 413;
REDAKCJI WOJSKOWEJ KRAKÓW: Magdalena Kowalska-Sendek,
ppłk Lech Mleczko Jacek Szustakowski,
„Kwartalnik Bellona”, przeglądy rodzajów sił tel.: +4812 455 17 80,
zbrojnych, lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl, CA MON 131 780;
tel.: +4822 684 56 85; POZNAŃ: Marceli Kwaśniewski,
Piotr Laskowski, CA MON 572 446;
REDAKTORZY PROWADZĄCY WROCŁAW: Bogusław Politowski,
Katarzyna Pietraszek, tel.: +4822 684 02 tel.: +4871 765 38 53,
27, CA MON 840 227; Joanna Rochowicz CA MON 653 853;
Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów.
Robert Czulda, Andrzej Fąfara, Krzysztof NA OKŁADCE
Głowacki, Janusz Grochowski, Paweł Henski, Studio
Andrzej Jonas, Marcin Kaczmarski, Iwona/ISW
Włodzimierz Kaleta, Roman Kuźniar,
Damian Markowski, Zdzisław Najder, Marek
Orzechowski, Bogusław Pacek, Roman
Przeciszewski, Marek Przybylik, Henryk Suchar
FOTOREPORTER Redaktor
Jarosław Wiśniewski, wydania
tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229; ANETA
WIŚNIEWSKA
DZIAŁ GRAFICZNY
tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170; PRENUMERATA: RUCH SA, KOLPORTER SA,
Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, Garmond PRESS, GLM.
Monika Klekociuk, Andrzej Witkowski Informacja: +4822 684 04 00
OPRACOWANIE STYLISTYCZNE KOLPORTAŻ I REKLAMACJE
tel.: +4822 684 55 02, CA MON 845 502; Bellona SA, tel.: +4822 457 04 37,
Renata Gromska (kierownik), Małgorzata 6879 041, CA MON 879 041
Mielcarz, Aleksandra Ogłoza
DRUK
BIURO REKLAMY I MARKETINGU Drukarnia Wydawnicza „Trans-Druk”, Golina
Adam Niemczak (kierownik), Małgorzata Numer zamknięto: 30.11.2009 r.
Szustkowska, Anita Kwaterowska (tłumacz),
tel. +4822 684 53 87, 684 51 80,
684 55 03, faks: +4822 CA MON 845 387;
reklama@redakcjawojskowa.pl

4 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009


Wróci wyprzedaż
Prywatyzacja kwater zostanie odblokowana, a korzystne
dla lokatorów zasady wykupu będą obowiązywały do 1 stycznia 2013 roku.
J eszcze w grudniu sejm powi-
nien uchwalić nowelizację usta-
wy o zakwaterowaniu sił zbroj-
nych. Zacznie ona obowiązywać
od połowy 2010 roku i wprowadzi
między innymi oczekiwane przez
żołnierzy świadczenie mieszkanio-
we. Będzie ono wyliczane dla każ-
dego ze 126 obecnie funkcjonują-
cych garnizonów oddzielnie jako
wielokrotność kwoty bazowej, któ-
rą w projekcie rozporządzenia
MON „wyceniono” na 300 złotych.
Z analiz wynika, że najwięcej do-
staną żołnierze mieszkający w Za-
kopanem i Warszawie. „Chodzi
nam o to, aby świadczenia były jak
najbardziej zbliżone do rzeczywi-
stości”, wyjaśnia pułkownik
Andrzej Petrulewicz, dyrektor De-
partamentu Infrastruktury MON.
„Ustawa w nowym brzmieniu
będzie prożołnierska”, zapewnia
poseł Paweł Suski, który prze-
wodniczył podkomisji sejmowej
Komisji Obrony Narodowej, zaj-
mującej się oceną przepisów. Po-
seł zwraca uwagę, że po noweliza-
cji uprawnieni do wykupu kwater
wojskowych będą mogli je naby-
wać jeszcze przez 2,5 roku na sta-
rych, korzystnych zasadach. No-
welizacja przewiduje bowiem
dwuipółroczne vacatio legis dla
przepisów wprowadzających mniej
korzystne zasady wykupu przez
żołnierzy i byłych żołnierzy kwa-
ter przeznaczonych do prywatyza-
W Polsce
o NATO
FOT. MSZ
N ajważniejsze zadania stojące
przed NATO oraz współpraca
sojuszników w ramach misji ISAF
w Afganistanie to zagadnienia po-
R E D A K C J A R A D Z I
Masz problem natury prawnej? Nie wiesz, jak zinterpretować przepisy? Chcesz dowiedzieć się o nowościach
prawnych? Napisz do nas na adres: niezbednik@redakcjawojskowa.pl
M E L D U N E K
cji. Pierwotnie planowano, że re- dla budżetu państwa. Ale będą na
gulacje te będą obowiązywać od to pieniądze”, stwierdza pułkow-
czasu wejścia w życie ustawy, czy- nik Petrulewicz.
W O J S K A
Kurs
L Ą D O W E
li od połowy 2010 roku. Dziś pry- W drugim czytaniu noweli usta- POZNAŃ. W Centrum Szkolenia
watyzacja jest wstrzymana na po- wy 19 listopada posłowie przyjęli Wojsk Lądowych odbył się kurs
lecenie ministra obrony, ale gdyby poprawki wypracowane na posie- instruktorsko-metodyczny doty-
nie ta blokada, uprawnieni uisz- dzeniach podkomisji. Odrzucili czący działań w ekstremalnych
czaliby za lokal 5 procent jego propozycje posłanki Izabeli warunkach klimatycznych i tere-
wartości i 10 procent wartości Sierakowskiej, domagającej się nowych. Dwudniowe szkolenie,
udziału w przypadającym między innymi przyjęcia ko- zorganizowane przez szefa
na mieszkanie grun- Poseł rzystniejszych zasad nali- Szkolenia Wojsk Lądowych
cie. Od 1 stycznia Paweł Suski czania odpraw mieszka- generała dywizji Pawła Lamlę,
2013 roku – gdyby zapewnia, że niowych (zamiast trzech pozwoliło uczestnikom szczegó-
ustawa w nowym
Skarb Państwa po- procent wartości przysłu- łowo poznać charakterystykę
brzmieniu będzie
zbywał się za po- prożołnierska. gującego lokalu – cztery i wymagania sił zbrojnych w tej
średnictwem Wojsko- procent za każdy rok służ- dziedzinie. Rozmawiano o doku-
wej Agencji Mieszka- by podlegający zaliczeniu do mentach normatywnych, zagro-
niowej zbędnych wojsku wysługi oraz 20-procentowy żeniach zdrowotnych żołnierzy
kwater – uprawnieni mogliby uzy- upust w cenie wykupu dla żołnie- w warunkach ekstremalnych,
skać 60-procentową bonifikatę od rzy, którzy zostaliby zwolnieni ze indywidualnym wyposażeniu
wartości lokalu i gruntu, a pozo- służby z powodu restrukturyzacji żołnierza w różnorodnych warun-
stali – tylko 30-procentową. sił zbrojnych). kach klimatycznych oraz
Trzecią istotną sprawą jest ure- Jednocześnie Czesław Piątas, zasadach planowania i prowa-
alnienie wysokości odpraw miesz- sekretarz stanu w MON, poinfor- dzenia działań taktycznych na
kaniowych wypłacanych żołnie- mował, że być może jeszcze przed przykładzie operacji w Iraku
rzom rozstającym się ze służbą po 1 stycznia 2010 roku odblokowana i Afganistanie.
osiągnięciu wysługi emerytalnej. zostanie sprzedaż kwater przezna-
Od 1 lipca zmienią się współczyn- czonych do prywatyzacji tym, któ-
niki naliczania powierzchni miesz-
kaniowej. Uwzględnianą w nali-
rzy zgłosili chęć ich wykupienia
przed wprowadzeniem blokady. Odprawa
czeniach cenę metra kwadratowe- Zainteresowanych taką transakcją ŻAGAŃ. Podsumowanie dzia-
go, ustalaną w drodze obwieszcze- jest około trzech tysięcy lokato- łalności w mijającym roku oraz
nia prezesa WAM, zastąpi cena rów. WAM sprzedała już blisko wytyczenie nowych zadań na ko-
budowy jednego metra kwadrato- 150 tysięcy mieszkań. Pozostało lejne 12 miesięcy to główne te-
wego, ustalana przez prezesa jeszcze około 10 tysięcy, które już maty corocznej odprawy, która
Głównego Urzędu Statystycznego. zostały lub mogą być uznane za 25 listopada odbyła się w 11 Lu-
„Będzie to korzystniejsze dla niepotrzebne do kwaterowania buskiej Dywizji Kawalerii Pancer-
uprawnionych żołnierzy, a mniej personelu sił zbrojnych. (GOL)  nej. W spotkaniu z generałem
dywizji Mirosławem Różańskim
ruszone podczas pierwszej, kilku-
godzinnej wizyty w Polsce sekreta-
spraw zagranicznych państw
NATO, planowanym na początek
wzięli udział przedstawiciele
dowództwa 11 Dywizji oraz jed-
rza generalnego NATO Andersa
Fogha Rasmussena. Szef sojuszu
grudnia. Sekretarz generalny od-
wiedził też Francję, Wielką Bryta-
nostek podległych. Do najważ-
niejszych przedsięwzięć
spotkał się 23 listopada z premie- nię, Włochy i Niemcy. w nadchodzącym roku dowódca
rem Donaldem Tuskiem oraz mi- 7 grudnia zbiorą się przedstawi-
nistrami: spraw zagranicznych ciele państw NATO zaangażowa-
Radosławem Sikorskim i obrony nych w wojnę w Afganistanie, aby
narodowej Bogdanem Klichem. omówić sprawę zwiększenia licz-
FOT. B. POLITOWSKI
Politycy omawiali także udział pol- by wojsk w tym kraju. Obecnie
skiego kontyngentu w afgańskiej stacjonuje tam około 65 tysięcy
misji. Wizyta w Warszawie wpisu-
je się w cykl konsultacji, które
Rasmussen prowadzi przed co-
żołnierzy z USA i 39 tysięcy z in-
nych krajów NATO, w tym prawie
dwa tysiące Polaków w prowincji
rocznym spotkaniem ministrów Ghazni. (MS) zaliczył między innymi przygoto-
wanie dwóch kolejnych zmian
polskiego kontyngentu do misji
w Afganistanie oraz dyżur Grupy
Bojowej Unii Europejskiej. 
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 5
 M E L D U N E K
WARSZAWA

Uroczysta
noc
ATAK PLUTONÓW
POWSTAŃCZYCH na war-
tę przy bramie Zamku Kró-
lewskiego, walki na ulicach
Warszawy i zdobycie Arse-
nału – wszystko to można
było oglądać 29 listopada
z okazji Dnia Podchorąże-
go. Ustanowiono go na pa-
miątkę wydarzeń z 1830
roku, kiedy grupa podcho-
rążych pod wodzą Piotra
Wysockiego rozpoczęła po-
wstanie listopadowe
atakiem na Belweder. In-
scenizację przygotowały
grupy rekonstrukcji histo-
rycznej z Polski, Litwy, Biało-
rusi i Rosji. Uczestniczyli
w niej także studenci Woj-
skowej Akademii Technicz-
nej. Uczelnia ta 29 listopa-
da obchodziła nie tylko
Dzień Podchorążego, ale
także – po raz pierwszy
w swojej historii – Święto
Akademii. (ANN) 

Technicznej zdobyli 16 medali

– siedem złotych, siedem srebrnych
i dwa brązowe.
Wśród innowacji i wynalazków
naukowców z WAT doceniono
między innymi autonomiczny świa-
SOFA z aprobatą
W ynegocjowana umowa o sta-
tusie amerykańskich wojsk
w Polsce uzyskała aprobatę premie-
tylko ich personelowi, ale też za-
trudnianym przez wojsko firmom.
Wiceszef MON poinformował,
ra. Poinformował o tym 27 listopa- że strona polska zgodziła się na ży-

Innowacje tłowodowy sejsmograf rotacyjny,

zdalne laserowe wykrywanie
da Stanisław Komorowski, podse-
kretarz stanu do spraw polityki
czenia Amerykanów dotyczące
zwolnień podatkowych, znacznie

z WAT obiektów podwodnych, rurociąg

polowy z samozłączem kielicho-
obronnej w Ministerstwie Obrony
Narodowej. Porozumienie o statu-
ograniczając jednak uprzywilejo-
waną grupę. Minister Komorowski

N a odbywających się 19–21 li-

stopada w Brukseli 58. Świa-
towych Targach Wynalazczości,
Badań Naukowych i Nowych Tech-
nik „Brussels INNOVA 2009” na-
ukowcy z Wojskowej Akademii
Jedno bezpieczeństwo
wym nowego typu, uniwersalny
zestaw pomiarowy do badań
przyrządów noktowizyjnych oraz
pojazd z napędem hybrydowym
zasilanym wodorowym ogniwem
paliwowym. (ANN)
sie wojsk (Status of Force Agre-
ement – SOFA) jest związane z pla-
nami umieszczenia w Polsce ele-
mentów systemu antyrakietowego.
Przedmiotem trwających ponad rok
 negocjacji były między innymi
kwestie jurysdykcji i podatków.
Amerykanie chcieli, aby zwolnie-
nia podatkowe przysługiwały nie
powiedział też, że umowa przewi-
duje między innymi, że gdyby ame-
rykański żołnierz popełnił przestęp-
stwo poza służbą i poza bazą, bę-
dzie mógł zostać osądzony przez
polski wymiar sprawiedliwości.
Rzeczpospolita mogłaby też jednak
odstąpić od poddania winowajcy
swojej jurysdykcji. (ANN) 

P rzedstawiciele Żandarmerii Żygadło opowiedział o współpracy

Wojskowej, Policji, Straży Gra-
nicznej i Biura Ochrony Rządu byli
zgodni, że na zagadnienie bezpie-
czeństwa państwa trzeba patrzeć
globalnie. Mówiono o tym 26 listo-
pada w Centrum Szkolenia ŻW
w Mińsku Mazowieckim na semi-
narium „Policja wojskowa w syste-
mie bezpieczeństwa państwa”. Szef
Zarządu Prewencji Komendy
Głównej ŻW pułkownik Jerzy
żandarmów i policji. Przygotowa-
nie do służby oraz kondycja psy-
chofizyczna żołnierzy i funkcjona-
riuszy były tematem wystąpienia
pułkownika Janusza Faleckiego,
komendanta Centrum Szkolenia na
potrzeby Sił Pokojowych, i pułkow-
nika Jana Wilka, kierownika Kli-
niki Psychiatrii 10 Wojskowego
Szpitala Klinicznego i Polikliniki
w Bydgoszczy. (ATD)  dziestu pięciu z nich ukończyło
55
Liczba
tygodnia
T ylu absolwentów dęblińskiej
„Szkoły Orląt” 27 listopada
otrzymało z rąk szefa Sztabu Gene-
pięcioletnie studia inżynierskie
na Wydziale Lotnictwa, pozostali
to słuchacze kursu oficerskiego,
ralnego WP generała Franciszka którzy służbę rozpoczną na stano-
Gągora oficerskie szlify. Trzy- wiskach w służbie inżynieryjno-
-lotniczej. (ATU) 

6 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009


Profity
za budowę
O siem lat więzienia grozi ge-
nerałowi dywizji Andrzejowi
M., byłemu dowódcy 12 Szcze-
cińskiej Dywizji Zmechanizowa-
nej, który miał przyjąć łapówkę
od szczecińskiego przedsiębiorcy.
Jak poinformował podpułkownik
Sławomir Schewe, rzecznik Woj-
skowej Prokuratury Okręgowej
w Poznaniu, akt oskarżenia w tej
sprawie trafił 26 listopada do tam-
tejszego wojskowego sądu okrę-
gowego.
Według prokuratury, generał
miał w 2002 roku skorzystać
z usług jednego z przedsiębior-
ców przy budowie swojego do-
mu. Wartość tych prac wyniosła
kilkadziesiąt tysięcy złotych.
Przedsiębiorca budowlany wyko-
nał je nieodpłatnie, ponieważ miał
oczekiwać przychylności przy
rozstrzyganiu przetargów ogła-
szanych przez jednostkę. Generał
został w maju tego roku przenie-
siony do rezerwy kadrowej mini-
stra obrony. (ATU)
Okno na społeczeństwo
Resort obrony podpisał porozumienie
ze Światowym Związkiem Żołnierzy Armii Krajowej.
U dostępnianie nieruchomości
i sprzętu wojskowego, kon-
sultowanie projektów aktów praw-
nych dotyczących kombatantów,
zapewnienie asysty honorowej
podczas pogrzebów żołnierzy Ar-
mii Krajowej. Między innymi taką
pomoc resortu obrony dla Świato-
wego Związku Żołnierzy Armii
Krajowej przewiduje podpisane
25 listopada przez Czesława
Piątasa, sekretarza stanu do
spraw społecznych i profesjonali-
zacji w MON, i prezesa ŚZŻAK
Czesława Cywińskiego porozu-
mienie o współpracy między mi-
nistrem obrony a związkiem.
Pierwsze porozumienie, w któ-
rym związek reprezentował
16 stowarzyszeń kombatanckich
zrzeszonych w Radzie Porozu-
mienia Organizacji Żołnierzy Ar-
FOT. GRZEGORZ ROSIŃSKI
mii Krajowej, podpisano w 1996
roku. „Współpraca układa się
nam bardzo dobrze”, stwierdził
minister Piątas.
Wystąpienie związku z rady
oraz stopniowe zawieszanie dzia-
łalności przez poszczególne sto-
warzyszenia spowodowały ogra-
niczenie współpracy i utratę kon-
taktu z większością organizacji.
W tej sytuacji zasadne było za-
Mniej i więcej
N owym przewodniczącym
Wojskowej Izby Lekarskiej
został podpułkownik doktor nauk
medycznych Piotr Rapejko,
adiunkt z Wojskowego Instytutu
Medycznego przy ulicy Szaserów
w Warszawie. Nowe władze wy-
FOT. SYLWIA GUZOWSKA
brano podczas sprawozdawczo-
-wyborczego zjazdu lekarzy
w Ryni. Izba liczy teraz prawie
4200 członków, w tym ponad
3870 lekarzy medycyny i 315 le-
karzy dentystów. Jak zauważyli
 obradujący, po likwidacji Wojsko-
FOT. EWA KORSAK
wieranie indywidualnych porozu-
mień. „Będzie to otwarte okno do
kontaktu ze społeczeństwem”,
podkreślił Czesław Piątas.
Związek zobowiązał się mię-
dzy innymi do utrzymywania
więzi z jednostkami wojskowymi,
podejmowania inicjatyw integru-
jących środowiska kombatanckie,
współdziałania ze szkołami i uczel-
niami wojskowymi w patriotycz-
nym wychowaniu młodzieży, za-
pewnienia opieki nad grobami
oraz pomnikami i miejscami pa-
mięci związanymi z dziejami
Wojska Polskiego, wspierania
muzeów i sal tradycji przez zbie-
ranie i przekazywanie pamiątek.
Prezes Cywiński przedstawił tak-
że najważniejsze dokonania
związku, w tym działalność wy-
dawniczą, oraz opowiedział
o tworzeniu klubów historycz-
nych. (AD)  Halicki, dowódcy jednostek
wej Akademii Medycznej w Ło-
dzi w zasobach lekarskich armii
nastąpił regres. Zmienić to ma
centrum kształcenia na potrzeby
służby zdrowia sił zbrojnych,
w którym planuje się nabór na
I rok studiów 70 elewów.
Oczkiem w głowie zarówno
ministra Bogdana Klicha, jak
i szefa Inspektoratu Wojskowej
Służby Zdrowia generała brygady
Andrzeja Wiśniewskiego jest
specjalistyczne szkolenie pody-
plomowe kadry medycznej.
Wśród wyzwań stojących przed
wojskową medycyną wymieniono
też odtworzenie niemal od pod-
staw stomatologii. Ponadto od
2012 roku w strukturze Inspekto-
ratu Wojskowej Służby Zdrowia
ma pozostać jedynie osiem szpi-
tali. Pozostałe będą przekazane
samorządom lokalnym. (ANN) 
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
M A R Y N A R K A W O J E N N A
Zwycięzca
ŚWINOUJŚCIE. Z okazji zbli-
żającej się rocznicy odtworzenia
Marynarki Wojennej odbył się
w klubie garnizonowym konkurs
czytelniczy na temat „Polska
Marynarka Wojenna w latach
1918–1945”. Zaadresowany
był on do kadry zawodowej jed-
nostek 8 Flotylli Obrony Wybrze-
ża. Największą wiedzą na temat
historii Marynarki Wojennej wy-
kazał się starszy mat Rafał
Kajzler z 30 Kompanii Chemicz-
nej w Dziwnowie. 
S I Ł Y P O W I E T R Z N E
Święto
ELBLĄG. 24 listopada w uro-
czystym apelu z okazji święta
14 Batalionu Remontu Lotnisk
z Elbląga uczestniczyli między
innymi: dowódca 1 Skrzydła
Lotnictwa Taktycznego generał
brygady pilot Stefan Rutkowski,
byli dowódcy batalionu podpuł-
kownicy: Zygmunt Pniak,
Zbigniew Ruciński i Jarosław
1 SLT i garnizonu Elbląg. Do-
wódca 14 Batalionu major
Waldemar Ścibisz podziękował
wszystkim żołnierzom i pracow-
nikom wojska. 
Ż A N D A R M E R I A W O J S K O W A
Dezerter 2009
GLIWICE. Żołnierze Oddziału
Specjalnego Żandarmerii Woj-
skowej, Placówki ŻW oraz funk-
cjonariusze Komendy Miejskiej
Policji w Gliwicach wspólnie ćwi-
czyli prowadzenie działań pości-
gowych za niebezpiecznym prze-
stępcą (dezerterem) z bronią.
Doskonalili organizację poste-
runków kontrolno-blokadowych,
taktykę przeszukania pojazdów,
obiektów i terenu, zatrzymanie
niebezpiecznych przestępców.
W toku ćwiczeń sprawdzono
także działanie grupy operacyj-
nej OS w organizacji działań
w sytuacjach kryzysowych. 
7
 P EO R SY ŁS UK ŻO BP I E
PIOTR
BERNABIUK

Co się dzieje
w psychice
żołnierza, gdy
widzi wokół
siebie zabitych
i rannych?

Psycholog
8
w szeregu
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
ARMIA ARMIA
A R M I A

ARMIA Redaktor działu ARTUR GOŁAWSKI

D
owódcy, szczególnie wyższego
szczebla, podchodzą do wspar-
cia psychologicznego zazwy-
czaj bez zbędnych emocji, jak-
by chcieli dać do zrozumienia,
że w niczym im ono specjalnie nie przeszka-
dza. Za decydującą i tak uważają atmosferę
w zespołach, plutonach i kompaniach, gdzie,
ich zdaniem, najlepszymi lekarzami od spraw
ducha bojowego są dowódcy niższego szcze-
bla, od kaprali po kapitanów.
Nie jest dla nikogo tajemnicą, że misje w Ira-
ku i Afganistanie zweryfikowały umiejętności
podoficerów, młodszych oficerów, pułkowni-
ków czy generałów w roli dowódców, ale też ja-
ko przywódców. Każdy wrócił stamtąd ze służ-
bową opinią i z medalami. O każdym żołnierze
wyrobili sobie zdanie i przekonali się, czy moż-
na z nim jechać jeszcze raz na wojnę, czy też le-
piej nie. Dziś, gdy znaczna część żołnierzy jed-
nostek misyjnych uczestniczyła już w kilku
operacjach zagranicznych, przed rozpoczęciem
kolejnej pada rytualne pytanie: Z kim jedzie-
my? I od razu wiadomo, że będzie „spoko” albo
wręcz przeciwnie, kolejna „panika”. A te po-
toczne określenia przenoszą się potem na pew-
ność siebie, na poczucie bezpieczeństwa. Rela-
cje między podwładnymi a dowódcą, w konse-
kwencji również między samymi żołnierzami,
mogą działać kojąco lub wręcz przeciwnie, roz-
walić morale w zespołach.
Nie sądzę, by należało tu szermować nazwi-
skami, ale dowódcy, chociaż publicznie nie za-
wsze się z tym obnoszą, doskonale wiedzą, na
co sobie zasłużyli. Jak powiedział pewien za-
wodowy szeregowy: „No i co staremu z tego,
że za «ściemy» i «budowanie się» kosztem
żołnierzy medal dostał. Darł się na pokaz, po-
pisywał, rwał do działania, ciągnąc nas za so-
bą, gdzie trzeba i nie trzeba. A po powrocie to
prywatnie nie ma on nawet z kim pogadać,
nikt się do niego nie odzywa. Zintegrował ze-
spół, ale przeciwko sobie, bo «tam» jego nad-
gorliwość mogła się źle skończyć”.

LEKARZ POD RĘKĄ

Czy w zespole, w którym koleżeńskie rela-
cje między żołnierzami, prowadzone między
sobą rozmowy, niezależnie od stopni i pozycji,
mają decydujący wpływ na stan psychiczny
poszczególnych członków grupy, jest miejsce
dla psychologa? Czy ma on szansę nawiązać
bliskie relacje z żołnierzami, stać się człon-
kiem plutonu czy kompanii? I czy w ogóle jest
taka potrzeba?
FOT. US DOD

Na szczęście minęły już czasy, w których

sama rozmowa ze specjalistą „od głowy” była

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 9

 P E R Y S K O P

obciachem i wywoływała złośliwe komenta-

rze. „Twardziel” miał prawo nosić szramy na
twarzy, ale nie na duszy, w środku był nie-
ugiętym mocarzem. Tyle że dopóty, dopóki
był w stanie ciężar swych problemów udźwi-
gnąć. Żołnierze, szczególnie na trudnych, ry-
zykownych misjach, szybko się cywilizują,
przejmują dobre wzorce od sojuszników. Po
pewnym czasie nie ma już więc problemu
z pójściem do psychologa i pogadaniem GDY ŻOŁNIERZE
o swoich sprawach. przeżyją wstrząs
związany
Z drugiej strony, również psycholodzy są z walką, w ciągu
do swojego zadania coraz lepiej przygotowa- 72 godzin
ni. Wielu z nich, po pięciu czy dziesięciu la- powinni dotrzeć
tach praktyki, również w misjach, dojrzało do nich
terapeuci.
już do swych ról. Początkowo przerastało ich
tam wszystko. Nie wiedzieli, kogo słuchać
i czy mogą komuś wydawać polecenia. Czę-
sto zupełnie nie mieli pojęcia, co ze sobą zro-
bić, a żołnierze omijali ich z daleka. Zagu-
bieni w rzeczywistości, zamykali się w sobie,
a wtedy można było podejrzewać, że sami
potrzebują pomocy.

NA KŁOPOTY: AGNIESZKA
Na misjach kłopoty z samym sobą nie są
FOT. US DOD (2)

spowodowane tylko udziałem w walce, czyli

traumą bojową. Znacznie częściej na psychę
oddziałuje monotonia dni, nie najlepsze wie-
ści docierające z domu albo odgłosy burzy
w krajowych środkach masowego przekazu,
w których kolejny raz odsądza się misjonarzy
od czci i wiary. Zawsze, gdy ruszało natarcie
medialne, w ludziach się gotowało. Drażniły
ich głupstwa, na które w kraju, w normalnych
warunkach, nie zwróciliby uwagi. Łatwo wy-
buchali lub, co gorsza, tłumili w sobie emo-
cje, mogące z czasem eksplodować z mocą
ładunku wybuchowego.
Miałem okazję pogawędzić na temat rela-
cji między ludźmi na misjach z Agnieszką
Władyką, psychologiem 17 Wielkopol-
skiej Brygady Zmechanizowanej, osobą
młodą, ale ze sporym już stażem i doświad-
czeniem wyniesionym z operacji wojsko-
wych. Towarzyszyliśmy wspólnie pomocni-
kom dowódców plutonów jednostki w po-
nadczterdziestokilometrowym marszu tak-
tycznym. Otóż właśnie w tej całodziennej
wyprawie było widać, jak pani psycholog
znakomicie funkcjonuje w środowisku żoł-
nierskim i ma z ludźmi bezpośredni kon-
takt. Potwierdzali to uczestniczący w zaję-
ciach podoficerowie.
To w koszarach, gdzie życie jest w miarę
poukładane. A jak radziła sobie w Afganista-
nie, w skrajnie odmiennych warunkach, ma-
jąc pod opieką kilkuset żołnierzy? Przecież
nawet nie było szansy poznać wszystkich, za-
pamiętać twarze. Jak więc mówić o zaufaniu
i bliskich relacjach? Otóż, pani psycholog
wcale nie widziała problemu w tym, że nie
była zaprzyjaźniona ze wszystkimi pod-
opiecznymi. Wystarczyło, że wiedzieli, kim
ona jest, i jakiego wsparcia w trudnych chwi-
lach mogą od niej oczekiwać.
MIEJSCE DLA PSYCHIATRY
A do czego w kontyngentach potrzebny
jest psychiatra? Tak zaskakujące pytanie za-
dał mi pewnego razu „objeżdżony” po mi-
sjach psycholog. Sądzę, że nie był to kolejny
przejaw niechęci między tymi dwoma, w rze-
czywistości bardzo sobie bliskimi światami.
Ich bliskość i zależność przejawia się cho-
ciażby w formule systemu wsparcia, właśnie
psychologiczno-psychiatrycznego. W sytu-
acji krytycznej, gdy żołnierze przeżyją
wstrząs związany z walką, z przypadkami
śmiertelnymi, jak najszybciej, najdalej w cią-
gu 72 godzin, powinna dotrzeć do nich grupa

10 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 A R M I A

Trzy pytania do...

pułkownika RAJMUNDA
ANDRZEJCZAKA, dowódcy
IV i V zmiany PKW Afganistan
POLSKA ZBROJNA: Jak jest
z pomocą psychologiczną w wal-
czącym kontyngencie?
RAJMUND ANDRZEJCZAK:
Najlepiej by było, aby każdy miał
tam własnego psychoterapeutę i po
powrocie z patrolu mógł odbyć
z nim sesję. To jednak nierealne
w żadnej armii. Moi dowódcy pluto-
nów, kompanii i batalionów rozu-
mieją wagę i potrzebę pracy psycho-
logów. I to jest dla mnie ważniejsze
od tego, czy psychologów mamy
dwóch, czy czterdziestu. Pamiętam,
że gdy służba wsparcia psycholo-
gicznego zaistniała w woj-
sku, mówiono, że to lipa.
Dziś jest to sprawa na-
turalna, a dowódcy
umiejętnie korzystają
z wiedzy psychologów.
POLSKA ZBROJNA:
Rozmowa z psychologiem
nie jest panaceum na całe zło wal-
ki, śmierci i ran?
RAJMUND ANDRZEJCZAK:
Psycholog w kontyngencie jest spe-
cjalistą od spraw najbardziej skom-
plikowanych, doradcą dla dowódcy,
a kontakt z nim jest jednym z wielu
elementów, które wpływają na po-
stawę i morale żołnierzy. Najważ-
niejszym czynnikiem jest poczucie
więzi, integracji z pododdziałem. To
zespół, dobra atmosfera w nim, ma
największe zdolności lecznicze.
W bazie Qarabagh chłopcy walczą
każdego dnia – tam trudno sprawić,
by codziennie rozmawiał z nimi
psycholog. Ale gdy oni sobie ufają
i są przekonani o moralnej słuszno-
ści sprawy, dla której tam są, jeśli
jeszcze usłyszą dobre słowo z kraju,
to uwierzcie, że jest to lepsze niż
wizyta wielu psychologów.
POLSKA ZBROJNA: A co może
zrobić dowódca?
RAJMUND ANDRZEJCZAK:
Namawiałem dowódców, by często
rozmawiali z żołnierzami, wy-
jaśniali, aby pododdziały
czuły więź. Uznałem też,
że zwykłe odznaczenia
ISAF, które się tam nada-
je, powinienem wręczać
osobiście, aby nadać temu
odpowiednią rangę. Cieszyło
mnie, że w jednym szyku stali
piloci Mi-24, artylerzyści, działono-
wi Rosomaków i elektryk. Ten ostat-
ni nie czuł się w tym gronie zbyt
„bojowo”, ale ja pogratulowałem
mu, że wykonuje świetną robotę, bo
bez prądu nic nie dałoby się tam
zdziałać. I dostrzegłem w jego
oczach dumę, tak jakbym przyznał
mu ze dwa medale. Nie zawsze trze-
ba więc kierować kogoś do psycho-
loga, czasem wystarczy zwykłe do-
bre słowo. 

składająca się z psychologa, psychia-
try i terapeutów. I tam, na miejscu,
pomóc im wyzwolić emocje po prze-
bytej traumie, przeżyć je powtórnie
i rozładować. Nie można ludzi z za-
burzeniami od razu wycofywać
z pododdziału, umacniając w nich
przekonanie, że dzieje się coś złego,
skoro jako chorzy zostali umieszcze-
ni w szpitalu.
Tak się niestety w trakcie operacji
irackiej i afgańskiej niejednokrotnie
zdarzało. Przed dwoma laty pisaliśmy
w „Polsce Zbrojnej” o żołnierzach
z Nadżafu, którzy podczas powsta-
nia Muktady as-Sadra bronili City
Hool. Mówił wówczas o tym puł-
kownik doktor Jan Wilk, obecnie
konsultant psychiatryczny wojsko-
wej służby zdrowia: „Przywieziono
ich stamtąd do Bydgoszczy, siedmiu
naraz. Aż dziw, że po tak ciężkich
doświadczeniach tylko tylu. Wszyst-
ko zostało zrobione dokładnie od-
wrotnie do tego, co zalecamy jako
fachowcy.
Obecnie w przypadku kryzysu na-
tychmiastową reakcją jest ewakuacja
medyczna, czyli robienie z żołnierzy
chorych. Docierają do nas po jakimś
czasie z utrwalonymi objawami psy-
chopatologicznymi, którymi trzeba
było zająć się tam, na miejscu. Po
ewakuacji albo wymagają zdecydo-
wanej terapii, albo są w pełni gotowi do dzia-
łania, czyli do powrotu do macierzystego
pododdziału. Tymczasem wszyscy zostali
zwolnieni z wojska”.
Mimo upływu kolejnych lat, zdobycia bez-
cennych doświadczeń i znacznej poprawy
działania psychologów nadal nie mamy sys-
temu wsparcia psychologiczno-psychiatrycz-
nego z prawdziwego zdarzenia. Jesteśmy
w tej dziedzinie na dorobku, budujemy do-
piero koncepcje. I z pewnością, gdy wreszcie
taki system powstanie, to znajdzie po stokroć
zastosowanie w praktyce. Współczesny żoł-
nierz bowiem, doskonale przygotowany fi-
zycznie i coraz lepiej chroniony przez techni-
kę pola walki, nadal pozostaje złożoną i deli-
katną konstrukcją psychiczną. 

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 11

 P E R Y S K O P

G
dy tylko włączyliśmy się w opera-
cję iracką, psychiatrzy z Bydgosz-
czy próbowali przekonać wojsko,
że są potrzebni. Argumentowali,
że współczesne pole walki to rozbudowana
struktura, gdzie niezbędni są fachowcy od psy-
chiki ludzkiej, a także od socjotechniki. Żoł-
nierza trzeba bowiem najpierw umodelować,
a potem, gdy zajdzie taka potrzeba, udzielać
mu pomocy. Nie odwrotnie: przyjąć kogo się
da, a potem szukać rozwiązania, kiedy już coś
się wydarzy.
PIOTR BERNABIUK
jak „osadniki”. W związku z tym należy zało-
żyć, że efektywnie mogą wypełniać swoje za-
dania do dwóch miesięcy. Dłuższy pobyt w ta-
kim miejscu jak Afganistan obniża krytycyzm
i możliwość oddziaływania. Oczywiście, do-
świadczeni specjaliści powinni na misję wra-
cać, ale przerwy między turami nie mogą być
mniejsze niż cztery miesiące.
W wielu armiach wsparcie psychologiczne
oparte jest na potężnie rozbudowanym syste-
mie. Również u nas psycholog i psychiatra po-
winni znaleźć się w zespole. Czy stać nas na
to? Jeśli dobrze policzyć, to z pewnością tak,
bo nie chodzi tylko o profilaktykę i zabezpie-
czenia, ale o późniejsze koszty społeczne,
o których nikt nie mówi. Należy więc wliczyć
również cenę, jaką żołnierze i ich rodziny pła-
cą po powrocie do kraju za udział w misji.
Chodzi o rozwody, nadużywanie narkotyków
i alkoholu. Dziś jednak nie istnieją skuteczne
narzędzia prawne umożliwiające monitoring
osób dotkniętych zaburzeniami PTSD, czyli
pourazowego stresu pola walki (Post Trauma-
tic Stress Disorder).
SZUKANIE ROZWIĄZAŃ

Mars i Psyche
Docelowy model zabezpieczenia psycholo-
giczno-psychiatrycznego powinien tworzyć
logiczny ciąg, poczynając od naboru, selekcji,
przez proces szkolenia, będący przygotowa-

Wsparcie psychologiczno-psychiatryczne dla żołnierzy

uczestniczących w misjach to działanie pierwszej potrzeby.
Od tej rozmowy upłynęło blisko dwa lata.
W 2009 roku pułkownik Jan Wilk, konsultant
wojskowej służby zdrowia w dziedzinie psy- eba
rza trz ać,
Żołnie umodelow
chiatrii, w trakcie konferencji „Psychologicz- r w
najpie , gdy zajdzie lać
m
no-psychiatryczne zabezpieczenie wojsk” po a pote trzeba, udzie
ka p o
raz kolejny prezentował swoje, być może dość ta
mocy.
radykalne, ale usystematyzowane, poglądy do- mu po
tyczące opieki psychologiczno-psychiatrycz-
nej nad żołnierzami uczestniczącymi w opera-
cjach, ze szczególnym uwzględnieniem misji
afgańskiej. Radykalne dlatego, że pierwszym
warunkiem realizacji propozycji pułkownika
byłoby dokonanie zmian w dwóch ustawach:
jednej dotyczącej Sił Zbrojnych RP i drugiej
– ochrony zdrowia psychicznego. Dziś doktor
uważa, że powiedział już wszystko, co miał do
powiedzenia, i odmawia dalszych komentarzy.
A szkoda, gdyż w świetle stawianych tez jest
się nad czym zastanowić.

NIEZBĘDNE WSPARCIE
Grupa wsparcia, złożona z psychiatry i psy-
chologa, nie może być zestawiona przypadko-
wo. Wchodzący w jej skład specjaliści muszą
się znać i wzajemnie aprobować. W kraju po-
winni pracować w strukturach klinicznych
służby zdrowia, na misji jednak zespół musi
podlegać dowódcy kontyngentu, wykonywać
zadania przez niego wyznaczone. Tyle że
wcześniej należy grupie wsparcia jasno sfor-
mułować cele, kompetencje, metody i zasady
pracy.
Wbrew opiniom laików, psycholodzy i psy-
chiatrzy są takimi samymi ludźmi jak inni. Nie
chroni ich żaden wyimaginowany „pancerz
profesjonalizmu”. W pewnym sensie są nawet
w trudniejszej sytuacji niż żołnierze, gdyż
w trakcie pracy z uczestnikami misji, biorąc
na siebie problemy innych, zaczynają działać

12 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 A R M I A

niem do działań wojennych. Wykwalifikowani
specjaliści udzielaliby wsparcia dowódcom,
będąc w gotowości do interwencji kryzyso-
wych w przypadkach ostrej reakcji na stres,
czyli ASD (Acute Stress Disorder).
Tam, gdzie nie udałoby się przywrócić żoł-
nierza do szeregu, obejmowaliby go pomocą
medyczną, na zakończenie zajmując się rów-
nież orzecznictwem. Dziś żaden z tych wa-
runków nie może być spełniony ze względów
zasadniczych: brak jasno sprecyzowanych za-
dań i ról służb psychologiczno-psychiatrycz-
nych. Do tego dochodzi niejednoznaczny cel
ich działania, niejasne kompetencje i podle-
głość, a często także niedostateczna facho-
wość personelu. I na zakończenie zjawisko
przekreślające sens wszelkiego działania,
mianowicie: brak efektywnego kontaktu
z żołnierzami.
Rozwijając każdy z tych punktów, można
by zapisać grube tomy. Szukając rozwiązań,
należałoby rozpocząć od zmian zarówno
w ustawie o służbie wojskowej, jak też
o ochronie zdrowia psychicznego. Dopiero
Prawo wojenne wojennych takich struktur organizacyjnych,
jak grupy wsparcia, Combat Stress Control
W wyniku przekłamań w definicjach
wojska oraz czasu pokoju i wojny po-
wstała paradoksalna sytuacja. Wytworzył
Team czy służba zdrowia.
Bodajże na początku 2009 roku zaatakowa-
no w prasie warszawską Klinikę Stresu Bojo-
się bowiem etos żołnierza, bohatera bro- wego, utworzoną już w trakcie trwania opera-
niącego ojczyzny, odpowiadającego jedy- cji irackiej. W zasadzie tytuł „Wylęgarnia ren-
nie na atak. Ma się to nijak do definicji żoł- cistów” mówił niemal wszystko. Ośrodek na-
nierza zawodowca. Tego typu sytuacją było zwano również „klubem miłośników PTSD”,
również Nangar Khel, bo żołnierze działa- jako że zajmuje się głównie terapią osób,
jący na wojnie są sądzeni według prawa u których występują już objawy stresu poura-
czasu pokoju: psychiatrzy w opinii napisali, zowego. Tymczasem wsparcie psychologicz-
że ci ludzie byli w warunkach wojny, gdzie no-psychiatryczne jako system należałoby
reakcje są nieprzewidywalne. Żołnierz mo- przygotować na długo przed wprowadzeniem
że się bać walczyć, bo nie czuje oparcia żołnierzy do działań bojowych, przez lata, bo
w kraju i armii. To jest sytuacja paraliżują- inaczej nie zdążyłoby się tego zrobić.
ca dla psychiki żołnierza.  Trzeba być gotowym do działania tam, na
miejscu zdarzeń, bo to jedyny sposób, by
wówczas miałoby sens stworzenie jednolite- w znacznej liczbie przypadków nie dopuścić
go systemu nadzoru merytorycznego i szko- do wystąpienia PTSD. A jeśli się już dopu-
lenia psychologiczno-psychiatrycznego, ści, to robić wszystko, żeby się nie rozwija-
określenie jasnego systemu naboru i selekcji, ło, przebiegało jak najłagodniej. Nie można
sprecyzowanie kompetencji służby oraz pod- problemu sprowadzać jedynie do „pielęgno-
ległości czasu pokoju i w warunkach działań wania” PTSD. 

Mylenie pojęć
Acute Stress Disorder jest w cieniu
pourazowego stresu pola walki.

T rudność ze zrozumie-
niem procesów natury
psychologicznej, towarzyszą-
cych działaniom bojowym,
bierze się ze zbyt uproszczo-
nego podejścia do ASD
i PTSD, dwóch zjawisk mo-
gących występować w psy-
chice osób narażonych na
skrajne emocje i często
po sobie następują-
cych. Karierę me-
dialną robi PTSD,
FOT. ROBERT SUCHY/COMBAT CAMERA - DOWÓDZTWO OPERACYJNE SZ, WWW.SXC.HU
W cieniu powyższego zjawi-
ska, a tym samym poza za-
interesowaniem mediów,
pozostaje ASD (Acute Stress
Disorder), co tłumaczy się
jako ostra reakcja na stres,
pojawiająca się niemalże
natychmiast po traumatycz-
nym przeżyciu. Objawy
w tym przypadku
trwają do czte-
rech tygodni,
po czym sa-

czyli zespół stre- me ustępu-

su pourazowego,
objawiający się
zaburzeniami lę-
kowym występu-
jącymi w czasie
dość odległym,
bo od miesiąca
do pół roku po zda-
rzeniu. PTSD jest
dramatem osobistym po-
szkodowanego i zazwyczaj,
w nie mniejszym stopniu, je-
go najbliższych. To także
problem społeczny, gdyż
ludźmi, którzy po przeży-
ciach wojennych mają trud-
ności z przystosowaniem się
do normalnego życia, ko-
niecznie trzeba się zająć.
ją bądź
z czasem
przechodzą
w PTSD. I to
właśnie na eta-
pie ASD pojawiają się za-
dania dla grup wsparcia
psychiatryczno-psycholo-
gicznego. Ich rolą bowiem
jest wyprowadzenie poszko-
dowanego ze stanu traumy,
w efekcie przywrócenie mu
zdolności bojowej, a w dal-
szej konsekwencji zapobie-
żenie rozwinięcia się urazu
w przewlekły, wymagający
dużo większych nakładów
i trudny w prowadzeniu stan
PTSD. 

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 13

 P E R Y S K O P
WŁODZIMIERZ KALETA
Żołnierz też pęka
Nie wiemy, ilu żołnierzy, którzy brali udział
w misjach, cierpi na schorzenia związane
ze stresem bojowym.
W
misjach irackiej i afgańskiej
uczestniczyło do tej pory
23 tysiące żołnierzy. Do kraju
ewakuowano trzystu z nich.
„Na każdy tysiąc żołnierzy służących w Iraku
trzech ewakuowano z powodów psychiatrycz-
nych. W Afganistanie, gdzie wskaźnik zabi-
tych i rannych w walce jest wyższy, liczba
ewakuowanych z przyczyn psychiatrycznych
zmalała do wartości śladowych, mimo że licz-
ba ewakuowanych w ogóle jest podobna do tej
w Iraku: 13,5 na tysiąc”, wylicza docent
Stanisław Ilnicki, kierownik Kliniki Psychia-
trii i Stresu Bojowego w Wojskowym Instytu-
cie Medycznym w Warszawie.
Ta zmiana wymaga analizy. Prawdopodob-
nie u żołnierzy ewakuowanych oficjalnie z in-
nych przyczyn mogą również występować za-
burzenia psychiczne, lecz są „przykrywane”
urazami fizycznymi. Może być jednak i tak, że
mniejsza liczba zaburzeń psychicznych to
14 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
efekt znacznie lepszego przygotowania podod-
działów oraz wyszkolenia indywidualnego
żołnierzy do działań misyjnych. Wielu z nich
służy za granicą już drugi, trzeci raz. Wiedzą,
jakie czekają ich zagrożenia. Swoje doświad-
czenia przekazują też nowicjuszom, dla któ-
rych są najlepszymi psychologami.
PORZĄDKOWANIE SYSTEMU
Tak naprawdę nie wiemy jednak, ilu do-
kładnie żołnierzy cierpi na schorzenia związa-
ne ze stresem bojowym. Brakuje jednolitego
systemu badania wojskowych przed wyjazdem
na misję, w czasie jej trwania oraz po powro-
cie do kraju. Lekarze pionu psychologiczno-
-psychiatrycznego już od dawna szukają moż-
liwości zmiany tego stanu rzeczy. „Wydaje się,
że najlepszym rozwiązaniem byłoby prowa-
dzenie tych badań w ośmiu wiodących szpita-
lach wojskowych, stanowiących centra utwo-
rzonych w trakcie reformy wojskowej służby
FOT. US DOD
W niektórych
armiach są
ratownicy medyczni
o specjalności
psychologa.
zdrowia obwodów profilaktyczno-leczni-
czych”, mówiono podczas ostatnich konferen-
cji naukowych medyków w mundurach.
Poza leczeniem w szpitalach wojskowych
wysyła się ich na turnusy profilaktyczno-
-lecznicze w sanatoriach, na które kieruje
psycholog jednostki. Niestety, dotyczy to
tylko żołnierzy służby czynnej, ale już nie
rezerwistów. Turnusy te zaczęto organizo-
wać w 2004 roku i dotąd zakwalifikowano
na nie 6 tysięcy żołnierzy. Uczestniczyło
w nich pięć i pół tysiąca osób.
„PTSD to zespół około 20 różnych obja-
wów: od uporczywych myśli związanych
z traumą, po agresję, depresję i lęki”, wyjaśnia
docent Ilnicki. „Sposobem radzenia sobie
z nimi może być sięganie po alkohol lub nar-
kotyki. Powstaje błędne koło: z jednej strony
są zmiany psychiczne, z drugiej nieskuteczne
ich łagodzenie, przykładowo alkoholem, potę-
guje problem”.
Niedawno trafił do kliniki były żołnierz,
który miał kilka dyplomów polskich i ame-
rykańskich za bardzo dobrą służbę w Afga-
nistanie. Zaczął wpadać w ciągi alkoholo-
we. Pewnego razu po wódce wsiadł do sa-
mochodu. Został zatrzymany, a meldunek

W razie potrzeby
Badania żołnierzy
wyjeżdżających na misje
są dość powierzchowne.
P odczas listopadowej konferencji wojsko-
wej służby zdrowia, zorganizowanej
przez Wojskowy Instytut Medyczny w War-
szawie i Ryni, wskazywano między innymi
na potrzebę wprowadzenia kwestionariuszy
dla żołnierzy wyjeżdżających na misję i wra-
cających z niej. Taki system sprawdza się
w armii amerykańskiej. Ci, których odpowie-
dzi na pytania kwestionariusza uzasadniają
przeprowadzenie dodatkowych badań indy-
widualnych, są na nie wzywani.
W naszej armii rozporządzenie ministra
obrony zaleca wykonywanie badań psy-
chiatrycznych „w razie potrzeby”. Są one,
niestety, dość powierzchowne i ogranicza-
ją się do kilku pytań. „Do planowanej no-
welizacji tego rozporządzenia nasza klini-
ka sporządziła kwestionariusze, częściowo
wzorowane na amerykańskich, które po-
zwoliłyby na dokładniejsze rozpoznawanie
żołnierzy z problemami psychiatrycznymi”,
mówi docent Ilnicki.  i pracę, popadają w alkoholizm lub narkomanię.
trafił do dowódcy. Przełożony postanowił
zwolnić go ze służby.
PSYCHOLE I ŚWIRY
Przełożeni bez doświadczeń misyjnych nie
zdają sobie sprawy ze schorzeń psychicznych,
jakie może wywołać pourazowa trauma.
Stanisław Patoka, długoletni psychoprofilak-
tyk w Dowództwie Wojsk Lądowych, obecnie
zajmujący się problemami żołnierzy poszko-
dowanych w walce, uważa, że nieprzyznawa-
nie się do schorzeń psychicznych to wśród
nich norma. Koszarowe motto „prawdziwy
żołnierz nie pęka” wciąż ma się dobrze.
W wojsku łatka „psychola” czy „świra”
piętnuje bardziej niż w cywilu. Żołnierze oba-
wiają się, że przełożony wykorzysta ich choro-
bę jako pretekst do zwolnienia. Podobnie jest
z długotrwałym leczeniem. Zwolnienie z pra-
cy powyżej trzech miesięcy wymaga obligato-
ryjnego badania przez komisję lekarską, która
orzeka o zdolności do dalszej służby. Jeśli ktoś
się leczy, nie zostanie za to ukarany, ale może
mieć innego rodzaju kłopoty. Ukrywa więc
schorzenia. To nie tylko polskie zjawisko. Po-
dobnie jest w innych armiach sojuszniczych.
„Byłem na zwolnieniu półtora roku, z urlo-
pami, a kiedy wróciłem, okazało się, że
przez moje stanowisko przewinęły się ze trzy
osoby, a na mojej teczce postawiono krzy-
żyk”, opowiada jeden z żołnierzy. To dlatego
wracający z misji, jeśli już idą do psychiatry,
to raczej prywatnie albo na własną rękę „le-
czą się” alkoholem.  – cierpi bowiem na zespół stresu pourazowego
A R M I A
MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER
Blizny wojny
Wracają z wojny psychicznie poranieni.
Nie potrafią przystosować się do życia w cywilu, tracą rodziny
W
2008 roku liczba samobójstw
wśród czynnych zawodowo
żołnierzy amerykańskich była
najwyższa od 1980 roku, czyli
od czasu, gdy prowadzone są takie statystyki.
Na ten ostateczny krok zdecydowało się 143
żołnierzy, rok wcześniej było ich 115. Szukając
przyczyn takich desperackich zachowań, psy-
chologowie zwracają uwagę, że co trzeci sa-
mobójca brał udział w zagranicznej misji
i wskazują na coraz częstszą i dłuższą służbę
w Iraku i Afganistanie.
ALARM W STATYSTYKACH
Znacznie gorzej sytuacja wygląda w grupie
weteranów. W USA żyje ich około 25 milio-
nów, z których 1,6 miliona
walczyło na wojnach w Ira-
ku i Afganistanie. Eksperci
Coraz więcej
mówią wręcz o epidemii żołnierzy służących
samobójstw w tej grupie.
Związek weteranów wyli-
w Iraku i Afgani-
czył, że każdego dnia od-
biera sobie życie 18 jego
stanie bierze leki
członków! Nie brakuje opi- antydepresyjne
nii, że Ameryka stoi przed
nie mniejszym problemem niż 30 lat temu, gdy
z Wietnamu wracali ludzie okaleczeni fizycz-
nie i psychicznie, którzy nie potrafili przysto-
sować się do nowej rzeczywistości.
Statystyki biją na alarm. Co trzeci amery-
kański żołnierz, który brał udział w wojnie
w Iraku potrzebuje psychiatrycznej pomocy
FOT. ROBERT SUCHY/COMBAT CAMERA - DOWÓDZTWO OPERACYJNE SZ
(Post Traumatic Stress Disorder – PTSD). Cho-
roba ta prowadzi do alkoholizmu, narkomanii,
utraty pracy i rodziny, bezdomności. Liczba
osób na nią cierpiących niemal się potroiła
w ciągu ostatnich kilku lat.
Zagrożeni są przede wszystkim żołnierze od
18 do 24 roku życia. Najczęstsze diagnozy to:
nerwica pourazowa, zespoły lękowe, depresja
i nadużywanie środków odurzających. Z rapor-
tu sporządzonego przez ośrodek badań zdro-
wotnych wojska na londyńskim King’s College
wynika, że u żołnierzy przebywających w stre-
fach walk ponad 13 miesięcy na przestrzeni
trzech lat istnieje zwiększone ryzyko wystąpie-
nia objawów zespołu stresu pourazowego. Po
powrocie do ojczyzny cierpią oni również z po-
wodu zwiększonej pobu-
dliwości psychicznej,
kłopotów małżeńskich
i alkoholizmu.
Niektórzy wstydzą się
prosić o pomoc psycho-
logiczną, tak więc często
problemy, których pod-
łożem są przeżycia wo-
jenne, ujawniają się do-
piero po latach. Z kolei wielu czynnych zawo-
dowo żołnierzy obawia się, że taka „słabość”
może wykluczyć ich z dalszej służby. Niektó-
rzy przełożeni traktują problemy psychologicz-
ne podwładnych jak tchórzostwo i wymówkę,
aby wymigać się od prawdziwej wojny.
Trzydziestodwuletni sierżant Andreas
Pogany, pracujący jako tłumacz przy 10 Gru-
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 15
 P E R Y S K O P

FOT. ARTUR BILSKI

CORAZ WIĘCEJ NIEMIECKICH ŻOŁNIERZY ma problemy psychiczne
w związku ze służbą w Afganistanie. W roku 2006 takich przypadków
było 55, rok później – 130.

Bezradność i depresja
Co to jest PTSD,
czyli Post Traumatic Stress Disorder?

N a zespół stresu pourazo-

wego zapadają osoby do-
świadczone przez trauma-
tyczne wydarzenie – kata-
strofę, gwałt, napad czy woj-
nę. Zaburzenie musi być
związane z zagrożeniem ży-
cia i towarzyszącą temu bez-
radnością. Objawami są: de-
presja, napady lęku, złości,
pamięci, przewidzenia, ma-
nia prześladowcza, otępienie,
poddawanie się emocjom,
brak zainteresowania co-
dziennymi czynnościami, wy-
buchy niekontrolowanego
płaczu i histerii, izolowanie
się od przyjaciół i rodziny, po-
czucie winy i beznadziei. Ob-
jawy te chorzy często próbują
FOT. US DOD

irytacji, bezsenność, koszma- leczyć alkoholem i narkotyka-

ry nocne, przebłyski i zaniki mi, co pogłębia chorobę. 

pie Sił Specjalnych w Iraku, już dru-
giego dnia pobytu w tym kraju zoba-
czył rozerwane ciało irakijskiego cy-
wila. „Przestań się zachowywać jak
tchórz”, usłyszał od dowódcy. Gdy od-
mówił wyjścia na patrol, odesłano go
do Ameryki, gdzie miał stanąć przed
sądem wojskowym i zostać pierw-
szym od czasu wojny w Wietnamie
Amerykaninem sądzonym za tchórzo-
stwo (grozi za to kara śmierci!). Do-
piero po kilku miesiącach prawnych
bitew i serii badań armia wycofała
oskarżenie. U Pogany’ego stwierdzo-
no ciężkie PTSD.
NA HAJU
George Washington polecił wyda-
wać żołnierzom racje rumu. Podczas
II wojny światowej Wehrmacht w pro-
wadzeniu błyskawicznych działań
przeciwko Polsce i Francji wspomagał
się pervitinem, a w wojnie wietnam-
skiej amerykańskich chłopców stawia-
ła na nogi amfetamina. Nie wiadomo,
jaki był stan psychiczny amerykań-
skich żołnierzy, którzy wrócili do do-
mu z II wojny światowej, bo wówczas
nie prowadzono takich badań. Dopie-
ro weterani wojny w Wietnamie zna-
leźli się pod obserwacją psychiatrów.
Według różnych danych, od 20 do
30 procent cierpiało na PTSD. Wyka-
zano też, że co najmniej do pięciu lat
po opuszczeniu wojska są oni szcze-
gólnie narażeni na różnego rodzaju
problemy psychiczne.
„Spiegel” doniósł o alarmującym
raporcie amerykańskiej armii (Mental
Health Advisory Team), z którego wy-
nika, że coraz więcej żołnierzy służą-
cych w Iraku i Afganistanie, aby wy-
trzymać okropności wojny, bierze leki
antydepresyjne. W ten sposób radzi
sobie z tym problemem łącznie 20 ty-
sięcy osób – 12 procent w Iraku
i 17 procent w Afganistanie. Tygodnik
„Time”, który poświecił temu temato-
wi stronę tytułową, pisał, że liczby te są na
pewno o wiele wyższe.
Zespół stresu pourazowego zdarza się na
każdej wojnie. Przed tą chorobą, znaną od daw-
na, a opisaną naukowo w latach osiemdziesią-
tych XX wieku, trudno się uchronić. Żołnierze
NIEKTÓRZY na co dzień stykają się ze śmiercią, a ciągłe za-
PRZEŁOŻENI grożenie pogłębia stres.
traktują Nie można zapobiec PTSD, ale można
problemy
psychologiczne go leczyć. Testy psychologiczne dla żołnie-
podwładnych jak rzy wracających z wojny są jednak pobież-
tchórzostwo ne. Problemy zaczynają się później. „Nie
i wymówkę, aby mamy sprawnego systemu wykrywania
wymigać się
od prawdziwej PTSD”, psychologowie oskarżają dowód-
wojny. ców w Pentagonie. Także system opieki
medycznej nie jest przygotowany na lecze-
nie urazów psychicznych u dziesiątek ty-
sięcy żołnierzy. Na wizyty u specjalistów
czeka się tygodniami.
Mimo że w listopadzie 2007 roku Kongres
przyjął ustawę zobowiązującą Pentagon do
przyjęcia programu zapobiegającego samobój-
stwom wśród weteranów, brakuje lekarzy i pie-
niędzy, aby objąć tę grupę lepszą opieką.

16 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 A R M I A

Pod opieką
Jak można pomóc weteranom?
W STANACH ZJEDNOCZONYCH...
Amerykanie mają jeden z najbardziej
rozbudowanych na świecie systemów
wspierania byłych żołnierzy. Zarządza nim
specjalna komórka Pentagonu, czyli De-
partament Spraw Weteranów. Pomoc nie
ogranicza się tylko do rent wojennych czy bezpłat-
nego dostępu do jednej z prawie 800 specjalnych
klinik rządowych. Departament udziela też kredy-
tów mieszkaniowych, dofinansowuje wakacje.
Zdarzały się jednak przypadki prób pozbywania się
z wojskowego systemu pomocy żołnierzy cierpią-
cych na zaburzenia psychiczne po misjach w Iraku
i w Afganistanie – lekarze diagnozowali urazy jako
choroby nabyte jeszcze przed wyjazdem.

W WIELKIEJ BRYTANII...
Większość żołnierzy, którzy brali udział
w wojnie w Iraku, ma mniej niż trzydzie-
ści lat. Mogą oni liczyć na opiekę 15 wy-
specjalizowanych zespołów terapeutycz-
nych pracujących na oddziałach medycy-
ny wojskowej w sześciu dużych brytyj-
skich szpitalach. Ministerstwo obrony finansuje
też leczenie i terapię w prywatnych klinikach. Nie
zawsze jednak rządowy system wspierania po-
szkodowanych w misjach żołnierzy zdaje egza-
min. Przez wiele miesięcy brytyjskie media opisy-
wały sprawę Bena Parkinsona, który podczas mi-
sji w Afganistanie stracił obie nogi. Jego rodzice
pozwali ministerstwo obrony, domagając się od-
szkodowania, które chcieli przeznaczyć na lecze-
nie. Dopiero po ostrej prasowej krytyce rząd wy-
płacił Parkinsonowi 300 tysięcy funtów. 

Kilka tygodni temu dziennik „Sueddeutsche
Zeitung” alarmował, że coraz więcej niemiec-
kich żołnierzy ma problemy psychiczne
w związku ze służbą w Afganistanie. W roku
2006 takich przypadków było 55, rok później
– 130. W 2008 roku stres pourazowy zdiagno-
zowano u 245 żołnierzy Bundeswehry, z któ-
rych 226 służyło w Afganistanie.
Z danych ministerstwa obrony wynika, że
w pierwszej połowie 2009 roku stwierdzono
już 163 takie przypadki – o 30 procent więcej
niż rok wcześniej. Liczba ta rośnie wraz z za-
angażowaniem niemieckich sił w działania
zbrojne pod Hindukuszem. Tymczasem poło-
wa z 40 stanowisk przewidzianych dla lekarzy
psychiatrów w służbie sanitarnej Bundeswehry
pozostaje nieobsadzona. Na ponad 4200 nie-
mieckich żołnierzy w Afganistanie przypada
tylko jeden psychiatra.
Lekarz rezerwy psychiatra Mario Horst
Lanczik po wizycie w niemieckim kontyn-
gencie w Afganistanie napisał w raporcie,
że wszyscy badani przez niego żołnierze
twierdzili, iż nie zostali dobrze przygoto-
wani psychologicznie na sytuacje, w któ-
rych ich koledzy giną bądź odnoszą rany
w walkach. Ci, którzy zgłaszają się po po-
moc do cywilnej służby zdrowia, często są
traktowani „z niezrozumieniem dla ich żoł-
nierskiego zawodu”.
W obliczu alarmujących statystyk posło-
wie opozycji i koalicji w Bundestagu posta-
nowili zjednoczyć siły. Zgodnie zagłosowa-
li, aby poprawić opiekę nad żołnierzami po-
wracającymi z misji. Bundestag zażądał tak-
że wsparcia dla żołnierzy odchodzących ze
służby. „Wielu nie szuka żadnej pomocy, bo
nie chcą uchodzić w oczach kolegów za zbyt
«miękkich»”, mówi Ulrich Kirsch ze
związku żołnierzy.
„Spiegel” opisał historię majora
Christophera Plodowskiego, który w czerw-
cu 2003 roku w Afganistanie był pasażerem
autobusu wybranego za cel przez zamachow-
ca-samobójcę. Żołnierz stracił ramię, niemal
ogłuchł, do dziś dręczą go koszmary. Jego
kolega nie może zapomnieć obrazów z 1999
roku z Kosowa, gdy w masowych grobach
żołnierze znajdywali świeżo spalone ludzkie
zwłoki. Do lekarza trafił dopiero wtedy, gdy
opuściła go żona, która nie mogła już wy-
trzymać jego rozdrażnienia.
MASAKRA W FORCIE
Problemy psychiczne oficera amerykań-
skich wojsk lądowych Nidala Malika Hasana
sprawiły, że zaczął nagle strzelać do swych ko-
legów. Zabił 13, ranił ponad 40 żołnierzy. Po-
dobno próbował uniknąć wysłania na front do
Iraku, ale dostał już powołanie. Jako muzuł-
manin nie chciał strzelać do swych braci. Do
tragedii doszło w Forcie Hood w Teksasie,
największej bazie w USA, w tak zwanym cen-
trum gotowości bojowej, gdzie kieruje się żoł-
nierzy tuż przed wysłaniem na front lub zaraz
po powrocie z wojny.
Podobna wydarzyła się w maju 2009 roku
w amerykańskim Camp Liberty w Bagda-
dzie. Jeden z marines zastrzelił pięciu kole-
gów, a następnie popełnił samobójstwo. Zda-
rzenie miało miejsce przed wojskową porad-
nią psychologiczną. 

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 17

 N A C E L O W N I K U
Wejść
do głów
Z pułkownikiem RAJMUNDEM
ANDRZEJCZAKIEM o mierzeniu
sukcesów wojennych i sile dobrych
słów rozmawiają PIOTR BERNABIUK
i ARTUR GOŁAWSKI
POLSKA ZBROJNA: Każdy przywozi
z Afganistanu własną opowieść. Jedni skar-
żą się na kiepskie buty, drudzy reklamują
projekty pomocowe, kolejni mówią o walkach
z talibami. Trudno o uzyskanie całościowego
obrazu misji, a dowódca musi go mieć.
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Przejmując
prowincję, myśleliśmy, że ta sama liczba żoł-
nierzy przeniesionych tu z Paktiki wystarczy
do wypełniania zadań i że nie będą się one za-
sadniczo różniły od tego,
co Polacy robili przez po-
przednie trzy zmiany. Rze- Nie zawsze
czywistość okazała się in-
na. Najważniejsza różnica trzeba kierować
między tym, co było, a tym,
co jest, polega na tym, że
kogoś do
dowodzenie batalionem psychologa,
w Paktice sprowadzało się
do egzekwowania zadań czasem
stawianych przez brygadę
amerykańską, natomiast
wystarczy
obejmując Ghazni, podle- dobre słowo
gamy dywizji i odpowiada-
my za wszystko, co się
w prowincji dzieje – za stosunki z ludnością, za
projekty pomocowe, bezpieczeństwo, tak
w wymiarze planistycznym, jak i wykonaw-
czym. Amerykanie powiedzieli – bierzecie
prowincję, macie pomysł, to go realizujcie.
18 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
Obiecali, że pomogą, ale od tamtej pory za-
równo splendory, jak i błędy idą na nasze kon-
to. I musieliśmy dorosnąć do tego, że polska
flaga wisi znacznie wyżej na maszcie.
POLSKA ZBROJNA: Dlaczego?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Ghazni była
dla nas niemal nieznana: nie wiedzieliśmy, cze-
go oczekują Afgańczycy i jak nas będą po-
strzegać. Dlatego zimą zdecydowałem, że ze-
gar operacyjny dostosowujemy
do „czasu afgańskiego”, czyli
że działamy powoli, małymi
krokami. Nie chciałem spekta-
kularnych sukcesów. Początko-
wo staraliśmy się poznać pro-
wincję, zdefiniować decyden-
tów oraz zapoznać się z nowym
sprzętem. Niektórzy śmieją się,
że strategię, którą później ogło-
sił generał Stanley McCrystal,
myśmy nieświadomie, choć
w sposób zamierzony, już wte-
dy wdrażali. Mniej agresji,
a więcej rozmów i mądrej po-
wściągliwości. Udało nam się przez zimę
stworzyć fundamenty do działań letnich, gdy
miały odbyć się wybory. Wiedziałem, że jeśli
nie będziemy mieć wiedzy o tym, co się tam
dzieje i poważania u miejscowej ludności, to
A R M I A

niczego nie osiągniemy. Nie wiedziałem na-

tomiast, że zostanę w Afganistanie dłużej.
Robiłem więc to dla następcy.

POLSKA ZBROJNA: Właściwie dlaczego

został Pan na drugą turę? Przecież znalezio-
no by dla Pana zmiennika.
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Nie do mnie
pytanie.

POLSKA ZBROJNA: Pan jednak wie, dla-

czego, ponieważ przełożeni uzasadnili po-
mysł. Uznali, że dobrze się Pan spisał, jest
osobą przewidywalną, a dla miejscowych
rozpoznawalną?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Podczas
II zmiany byłem już mądrzejszy o doświadcze-
nia i mogłem sobie pozwolić na realizację po-
mysłów, które były niewykonalne na początku.
Gdy startowaliśmy w Ghazni, nasze relacje
z mieszkańcami były fatalne. Oni myśleli, że
przyjechaliśmy z głębi Rosji, nie mamy pienię-
dzy, nie potrafimy walczyć, mamy zły sprzęt,
a nasze projekty PRT są nieporównywalne
z amerykańskimi.

POLSKA ZBROJNA: Innymi słowy, trakto-

wali Was jak leszczy...
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Skąd mają
znać Polskę? Gdy nasi żołnierze zajeżdżali do
małej wioski, wyglądali dla jej mieszkańców
jak przybysze z kosmosu. Dlatego w pierwszej
kolejności nawiązałem kontakty z gubernato-
rem. To barwna postać o silnej osobowości,
zręczny polityk. Jest mistrzem socjotechniki.
Wiedział, jakie argumenty ma w ręku – że
przybyli nowi, nie znają strefy i on może im
postawić warunki. Domyślałem się tego, więc
w relacjach z nim unikałem kopiowania so-
juszników. Pomyślałem, że skoro prowincja
jest „nasza”, to tak „po polsku” pogadamy, bez
szastania na prawo i lewo pieniędzmi, bez uda-
wania kowbojów. To było całkiem trafne. Kil-
ka razy sprawdziliśmy, czy gubernator jest
skuteczny. Jest. Doceniam to, że pomagał nam
w rozwiązywaniu problemów, których nie bra-
kowało.
FOT. ROBERT SUCHY/COMBAT CAMERA – DOWÓDZTWO OPERACYJNE SZ

POLSKA ZBROJNA: Piąta zmiana miała

„obniżyć potencjał i zdolności bojowe prze-
ciwnika”. Czy udało się wam „wbić pazury”
w Ghazni?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Trudno to
zmierzyć, bo należałoby znaleźć miarę. Mogli-
byśmy ujawnić, ilu zabiliśmy talibów, takie da-
ne oczywiście są, ale nie chcę się tym chwalić.
Zapewniam, że załogi Rosomaków strzelały
z armat pokładowych i trafiały, że uderzały za-
łogi śmigłowców – choć media inaczej to
przedstawiały. Ale nie robiliśmy tego, by
przejść do legendy i trafić na pierwsze strony
gazet. Jeśli zadanie wymagało użycia siły, to
sięgaliśmy po nią, i samoloty rzucały bomby.
Pytanie brzmi: czy faktycznie liczbą zabitych

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 19

 N A C E L O W N I K U
talibów można zmierzyć sukces Polaków
w Afganistanie?

POLSKA ZBROJNA: A nie można?

RAJMUND ANDRZEJCZAK: My tam nie
jesteśmy brygadą antyterrorystyczną, która
ma codziennie wyznaczany limit celów do
eliminacji. Jesteśmy po to, by zapewnić bez-
pieczeństwo ludności. Tam wojna toczy się
nie o to, aby wszystkich talibów wyłuskać
i zabić, bo to nie jest ani możliwe, ani efek-
tywne, ale o to, żeby 90 procent społeczeń-
stwa, które chce żyć normalnie, miało do ta-
kiej egzystencji warunki.

POLSKA ZBROJNA: Jak to się przejawia-

ło w praktyce?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Podczas jed-
FOT. ROBERT SUCHY/COMBAT CAMERA – DOWÓDZTWO OPERACYJNE SZ

nej z rozmów z gubernatorem poruszyłem

sprawę lidera bojowników, którego mieliśmy
zabić. Wyjaśniłem, że mamy zasady, które re-
gulują nasze działania, i że najważniejszym za-
daniem jest ochrona ludności, a nie totalna li-
kwidacja opozycji politycznej czy kryminali-
stów. Powiedziałem, że gdyby koło tego męż-
czyzny pojawiło się znienacka dziecko, to
wstrzymamy atak. Gubernator nie rozumiał
– ten bojownik był dla niego uosobieniem zła.
Wyjaśniłem mu, że dziecko to zawsze szansa
na pokój i rozwój dla Afganistanu. Może wy-
bierze inną drogę życia, więc warto je ocalić.
Gubernatora nie przekonywała moja argumen-
tacja. Jeśli zatem pytacie o miarę sukcesu, to
powinniśmy policzyć raczej, ile istnień ludz-
kich udało nam się ocalić.

POLSKA ZBROJNA: Skoro tak, to chcemy RAJMUND ANDRZEJCZAK: Oni są w ca-
wiedzieć, ile. łym Afganistanie. Niektórzy komentatorzy,
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Same śmi- przykładając do działalności sił ISAF miarę
głowce MEDEVAC, które latały nie tylko po z ubiegłej epoki, szukają
żołnierzy, ale i po cywilów, ocaliły ponad set- typowej geometrii pola
kę. Przeprowadziliśmy osiem dużych operacji walki – gdzie jest przedni Zazwyczaj, gdy
brygadowych, podczas których nie zginął ża-
den cywil. Zatrzymywaliśmy mnóstwo podej-
skraj, gdzie główny wysi-
łek, gdzie są odwody, gdzie przylatują Mi-24,
rzanych, raz nawet 28, pod Giro. Przejmowali-
śmy magazyny broni i laboratoria. Zdarzyło się
korytarze manewru prze-
ciwnika. Byłem tam 13
wszystkie
nam zabić kilku liderów talibów, ale nigdy miesięcy i ani razu się nie problemy świata
w efekcie naszych działań nie zginął żaden cy- zdarzyło, aby talibowie
wil. Mówię o naszych działaniach, bo w pro- wyszli przeciw nam, na ru- rozwiązują się
wincji operowały także jednostki sojuszników,
z różnym skutkiem. Mierzalnym sukcesem jest
bież, do frontalnej konfron-
tacji, a moje Rosomaki, że-
same
też utrzymanie przejezdności na autostradzie by ich okrążały. Tam nie
numer 1 – pozostaje ona otwarta, częstotliwość ma historii jak z filmu – przeciętny bojownik
ruchu wzrosła, a spadła liczba ataków na woj- wraca do domu, zostawia kałasza w piwnicy,
ska koalicyjne. Pomyślnie udało się też prze- staje się zwykłym obywatelem, rolnikiem. Tam
prowadzić wybory. Kiedy porównałem staty- walczy się inaczej.
styki działalności operacyjnej w Ghazni ze sta-
tystykami ze stref brygad amerykańskich, prze- POLSKA ZBROJNA: Media alarmowały,
konałem się, że mieliśmy podobne efekty, choć że żołnierze kontyngentu wykazują „syn-
dysponowaliśmy skromniejszymi środkami. drom Nangar Khel” – boją się użycia siły
zbrojnej. Miał Pan do czynienia z takim
POLSKA ZBROJNA: Przez prowincję i te- zjawiskiem?
ren odpowiedzialności idą jednak bojowni- RAJMUND ANDRZEJCZAK: To jakaś total-
cy. Przymykaliście na nich oko? na bzdura. Wielokrotnie na stanowisku dowo-
dzenia mogliśmy obserwować w czasie rzeczy-
wistym, bo taka technika tam jest dostępna, ude-
rzenia z powietrza przez wzywane do tego przez
naszych żołnierzy samoloty
wsparcia (CAS). A przed na-
szym powrotem do kraju załogi
haubic Dana otworzyły ogień
do trzech rakietowców, którzy
zamierzali ostrzelać bazę – ze
skutkiem śmiertelnym dla nich.
Nie wiem więc, skąd się bierze
pisanie o syndromie.
POLSKA ZBROJNA:
Gdzie, według Pana, jest
granica między swobodą ot-
wierania ognia a powściągliwością w boju?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: O tym poroz-
mawiajcie z działonowymi i dowódcami Roso-
maków. To najlepsi żołnierze, jakich przyszło mi
spotkać, rozważni, rozsądni. Oni ujmują sprawę
tak: „nie po to przyjechaliśmy do Afganistanu,
aby wszystkich zabić. Zabicie człowieka to naj-
prostsze rozwiązanie – naciska się spust armaty
30 milimetrów i gościa nie ma”. Mówią, że jeśli
jest alternatywa dla użycia broni, to ją rozważają.
Cenię ich za to ogromnie, bo być może teraz Af-
gańczycy widzą, że Polacy nie są narwani, i to

20 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009


Kiedy porówna-
łem statystyki
działalności
operacyjnej
w Ghazni
ze statystykami
ze stref brygad
amerykańskich,
przekonałem się,
że mieliśmy
podobne efekty,
choć dysponowa-
liśmy skromniej-
szymi środkami.
doceniają. Ale jeśli dochodziło do potyczki,
ostrzału z RPG czy broni małokalibrowej, odpo-
wiadaliśmy z całą mocą. Talibowie wiele razy
przekonali się, że „trzydziestki” są bronią okrut-
ną i że szukanie zaczepki z Rosomakami jest
bardzo ryzykowne.
POLSKA ZBROJNA: Pytanie o to, co Pan
czuł, gdy tracił podwładnych, wydaje się
nie na miejscu. W kraju media żyły tymi
zdarzeniami dwa–trzy dni, później znajdo-
wały inne newsy i straty kontyngentu sta-
wały się statystyką. A co się wtedy działo
w kontyngencie?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Tam jest
wojna, jest niebezpiecznie, śmierć i rany mo-
gą się zdarzyć. Musimy przygotowywać na to
siebie, podwładnych, także rodziny i opinię
publiczną w kraju. Podczas pożegnań z pole-
głymi nigdy nie zdołałem słowami wyrazić
naszych odczuć, bólu straty. Cóż bowiem
można powiedzieć w takiej chwili? Takie sa-
mo uczucie towarzyszyło mi, gdy ginęli Pola-
cy, Amerykanie, którzy mi podlegali, i Af-
gańczycy. Na takie momenty przygotowywa-
łem się przed wyjazdem do Afganistanu, ale
w rzeczywistości to, co czułem, było zupeł-
nie inne, niż można by się spodziewać.
A R M I A
POLSKA ZBROJNA: Saper, którego wóz
trzy razy wjechał na minę pułapkę, poprosił
o odesłanie do kraju. Pan się zgodził, a na-
wet go poparł.
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Takich ludzi
trzeba traktować z uznaniem. To żołnierze
z górnej półki, świadomi swoich możliwości.
POLSKA ZBROJNA: Naprawdę?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Tu nie cho-
dzi o strach, lecz o przyznanie się, że nie mogę
już skutecznie wykonywać zadań, przez co
stwarzam zagrożenie dla siebie i kolegów.
A jeśli chodzi o saperów, to czapki z głów. Za
mojej kadencji wykonali ponad tysiąc patroli.
Na każdego z nich statystycznie przypadło po
130. Nie siedzieli wtedy „na pace” czy w wie-
ży Rosomaka, lecz wiele razy podczas każde-
go patrolu musieli wysiąść, by sprawdzić prze-
pust bądź podejrzanie wyglądające miejsce. Je-
śli któryś z nich mówił mi wtedy, że ma dość,
bo trzy razy wyleciał w powietrze na minie, to
dowodził profesjonalizmu i odpowiedzialności.
Takich ludzi trzeba cenić za umiejętność racjo-
nalnej oceny własnych możliwości.
POLSKA ZBROJNA: Ich reakcja nie de-
moralizowała kontyngentu?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Żołnierze te-
go kalibru są przykładem dla następnych – jeśli
ocenią, że nie są w stanie czegoś zrobić, po-
winni powiedzieć „dość”. Ja głęboko wierzę,
że kiedyś do tej roboty wrócą – bogatsi o do-
świadczenia, mądrzejsi. Najgorsi natomiast są
wariaci, którzy biorą się za coś, chociaż wie-
dzą, że nie są do tej roboty przygotowani. Ry-
zykują wtedy życie swoje i kolegów.
POLSKA ZBROJNA: Nie przypominamy
sobie, aby wcześniej jakiś dowódca kon-
tyngentu przyznał to otwarcie. To był te-
mat tabu.
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Po smutnych
ceremoniach pożegnania musimy dalej robić
swoje, ale o ofiarach się nie zapomina i nie po-
winno zapominać. Myślę, że w kraju powinni-
śmy też o nich pamiętać. Dobrze, że funkcjo-
nuje już pewien system zajmowania się bliski-
mi. Należy też dbać o tych, którzy odnieśli ra-
ny i wracają z wojny okaleczeni. Gdy spotyka-
łem się z rannymi w szpitalu, prosili o zosta-
wienie ich w kontyngencie. Czuli się częścią
zespołu. I jeśli można ich było zostawić dłużej,
to zostawiałem.
POLSKA ZBROJNA: Żołnierz walczy za
ojczyznę, ale ginie za kolegów.
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Tak właśnie
jest. Miałem tam żołnierzy XXI wieku, którzy
mieli świadomość zarówno rangi zadania po-
wierzonego im przez ojczyznę, jak i potęgi od-
danej do ich dyspozycji. U mnie dowódcy plu-
tonów wzywali amerykańskie A-10 lub F-16
i decydowali, czy zbombardować cel, czy nie.
A gdy znaleźli się w walce, interesował ich tylko
zespół oraz to, aby kolegom nic się nie stało.
Często jeździłem w teren i słuchałem radiosta-
cji. Pewnego razu pluton wdał się w walkę.
Przyleciały na odsiecz nasze Mi-24, a zazwy-
czaj gdy one przylatują, wszystkie problemy
świata rozwiązują się same. Na koniec akcji
dowódca plutonu podziękował lotnikom za
świetną robotę, na co oni odpowiedzieli: „Nie
ma za co. Jesteśmy tu po to, abyście wrócili do
domu bezpieczni”. To dowodzi, że istnieje po-
czucie wielkiej integracji zespołu.
POLSKA ZBROJNA: Zdarzało się podob-
no, że żołnierze długo czekali na wsparcie
lotnicze, a piloci po dotarciu nad wskazany
teren nie wiedzieli, co robić.
RAJMUND ANDRZEJCZAK: To twierdze-
nia niemające pokrycia w faktach. Zdarza się,
że jakiś patrol wdaje się w walkę, a niedaleko
w powietrzu krąży bezzałogowiec. Szybko
więc możemy ocenić, jak sytuacja wygląda na
ziemi. Jeśli z podglądu wynika, że nie ma za-
grożenia, to uruchamiamy inne środki, bez an-
gażowania załóg Mi-17 i Mi-24, bo mamy ich
tyle, ile mamy, lotnicy wykonują inne zadania
albo oszczędzamy resursy. Żołnierze uczestni-
czący w patrolach nie zawsze o tych uwarun-
kowaniach wiedzą.
POLSKA ZBROJNA: Czy nasze możliwo-
ści reagowania znacznie różnią się od ame-
rykańskich?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Jako częsty
gość centrum operacyjnego zapewniam, że nie
zdarzyło się, aby pododdział alarmowy QRF
gdzieś nie poleciał, bo piloci zaspali czy nie
było decyzji. Dowódca jednak musi kierować
się zasadą ekonomii sił i to on decyduje, gdzie
i kiedy użyć wsparcia w pierwszej kolejności.
Jeśli istniała potrzeba i nie było innego wyjścia
– śmigłowce leciały. Zawsze dowódcy patroli
wiedzieli, że gdy czekają na QRF, to ktoś
w górze nad nimi czuwa – odrzutowce, śmi-
głowce czy bezzałogowce, których wsparcia
Amerykanie nie odmawiali. Dzięki temu moż-
liwości nasze i Amerykanów różnią się tam
niewiele. Zaprzyjaźniłem się z dowódcą bryga-
dy śmigłowców pułkownikiem Ronem
Lewisem i często porównywaliśmy te sprawy.
Okazało się, że Amerykanie mają takie same
kłopoty z utrzymaniem gotowości bojowej śmi-
głowców jak my. Uwierzcie, że mamy tam
najlepiej uzbrojoną brygadę w całym naszym
wojsku.
POLSKA ZBROJNA: Jak jest ze skutecz-
nością taktycznych zespołów kontroli obsza-
ru powietrznego (TZKOP)?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Kiedy byłem
w Bagram, zagadnąłem dowódcę 455 Skrzydła
Ekspedycyjnego USAF generała Stevena
Kwasta, pilota F-15, jak ocenia moich żołnie-
rzy JTAC, bo tak tam nazywamy TZKOP. Od-
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 21
 N A C E L O W N I K U


Przeciętny
afgański bojow-
nik wraca
do domu,
zostawia kałasza
w piwnicy, staje
się zwykłym
obywatelem,
rolnikiem.
Tam walczy się
inaczej.
Najważniejszym zadaniem jest ochrona ludności, a nie totalna likwidacja
opozycji politycznej czy kryminalistów.

powiedział, że ze „Storkami” (nasz kryptonim)

nie ma problemów. Skoro dowódca skrzydła
zna kryptonimy radiowe moich podwładnych,
lata nad nimi, rozmawia z nimi i nie ma za-
strzeżeń, to nie mam więcej pytań. On jest naj-
lepszym recenzentem. W batalionowych cen-
trach operacyjnych słuchałem, jak moi oficero-
wie JTAC korespondują z pilotami. Nie mieli
najmniejszych problemów. Poprosiłem też ofi-
cera JTAC z 82 Dywizji, aby nas odwiedził
i porozmawiał z nimi, bo w grę wchodzi bez-
pieczeństwo i sprawy formalnoprawne. Po
spotkaniu Amerykanin zameldował mi, że nie
dostrzegł żadnych różnic między wyszkole-
niem amerykańskich i polskich JTAC.
POLSKA ZBROJNA: Czego żołnierzom
kontyngentu brakowało bądź wciąż braku-
je, oprócz dobrego słowa?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Mamy na tej
wojnie świetną brygadę, świetnie wyposażoną,
zorganizowaną i zmotywowaną. Trzeba to
przeciętnemu obywatelowi nad Wisłą powie-
dzieć, żeby był z nas dumny. Nigdy i nigdzie
nie spotkacie jednak dowódcy, który powie, że
ma wszystko i niczego więcej już nie potrze-
buje. Zawsze można coś poprawić.
POLSKA ZBROJNA: No to czego braku-
je? Zespołów oczyszczania dróg RCP (Road
Clearance Patrol), aparatów bezzałogo-
wych, osłon przeciwkumulacyjnych dla
transporterów...
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Irytuje mnie
to biadolenie, malkontenctwo, że wszystko jest
do d… – i sprzęt, i struktury, i po co my tam
w ogóle jesteśmy. Te tematy mogłyby się uka-
zać w pewnych gazetach z nagłówkiem, że
brakuje RCP i Polacy nie mogą nic zdziałać.
Ja zaś uważam, że mamy tam to, co jest naj-
ważniejsze, co zapewnia wykonywanie zadań
– mądrych żołnierzy. Z zaniepokojeniem za-
uważam, że w mediach RCP zaczynają ucho-
dzić za panaceum na wszystkie problemy
z improwizowanymi ładunkami wybuchowy-
mi IED. Tymczasem myślenie, że jeśli będzie-
my je mieć, to już nikomu krzywda się nie sta-
nie, jest ogromnym błędem. RCP jest drogie
w zakupie i kosztowne w utrzymaniu. Widzia-
łem, ile Amerykanie mają zespołów RCP i ile
z nich jest codziennie gotowych do działania.
Danych nie ujawnię, ale są przerażające – tak
wiele jest ataków na nie. Te zespoły ponoszą
również duże straty, zatem za-
lecam powściągliwość w wy-
ciąganiu takich wniosków. Po smutnych
POLSKA ZBROJNA: Nie ma ceremoniach
panaceum na to zagrożenie?
RAJMUND ANDRZEJ-
pożegnania
CZAK: Nie należy oczekiwać, musimy dalej
że jeśli wyślemy tam jeszcze
jeden czy dwa RCP, problemy robić swoje, ale
się skończą. Podobnie jest ze
śmigłowcami. Gdyby było ich
o ofiarach się
więcej, większy byłby rozmach nie zapomina
naszej operacji, większy kom-
fort dowódcy. Również bezza- i nie powinno
łogowce nie są panaceum na
wszelkie zło – one nie wykry-
zapominać
wają automatycznie i nie wska-
zują talibów, oddzielając ich od cywilów.
POLSKA ZBROJNA: A może jest jakiś in-
ny sposób?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Polski am-
basador w Afganistanie Maciej Lang, brany
omyłkowo za mojego tłumacza (mówi między
innymi w paszto), podczas pobytu ze mną
w jednej z wiosek usiadł i pogadał z kilkoma
afgańskimi żołnierzami. W trzy kwadranse do-
wiedział się więcej niż te wszystkie bezzało-
gowce. W kraju „eksperci” zaś twierdzą, że
gdyby tam były bezzałogowce, to rozwiązali-
byśmy wszystkie problemy. Nie mają pojęcia,
o czym mówią! I tu jest py-
tanie, w którym kierunku
należy iść. Czy powinni-
śmy stosować systemy mi-
litarne i wszystkich zabijać,
czy też zdjąć graty z siebie,
podejść do ludzi i rozma-
wiać, być wiarygodnym,
być choć trochę „z ich
świata”? Odpowiedzi na to
nie dam. Ten temat podej-
muje często generał
McCrystal, dowódca sił
ISAF.
POLSKA ZBROJNA: Co
by mu Pan podpowiedział
teraz, na chłodno?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Trzeba je-
chać i rozmawiać z ludźmi. To jest ten obszar,
którego nam się nie udało przejąć. Mamy w Af-
ganistanie inicjatywę operacyjną, możemy po-
lecieć w każdej chwili, w każde miejsce, o każ-
dej porze, i rozegrać walkę tak, jak zamierzy-

22 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 A R M I A
batalionów zajmują się nie tylko walką, ale i
komunikacją z miejscową ludnością, rozwo-
jem regionalnym, w środowisku, w którym
wszystko dla nich jest inne: przeciwnik, teren,
klimat, ludzie, zwyczaje, sprzęt, logistyka.
Wymóg umiejętności działania w takich wa-
runkach dotyczy nawet dowódców plutonu,
którzy decydują o wielu ważnych sprawach.
FOT. ROBERT SUCHY, DARIUSZ LEWTAK/COMBAT CAMERA – DOWÓDZTWO OPERACYJNE SZ
POLSKA ZBROJNA: W Afganistanie, jak
widać, nie da się dziś oddzielić taktyki od
sztuki operacyjnej i strategii.
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Brygada
prowadzi działania taktyczne, jednak ich efek-
ty są często znacznie dalej idące. Wszędobyl-
skie media mogą niekiedy nadać zwykłemu
incydentowi wymiar niemal narodowy. Do-
wódca plutonu przez niekonsekwencję i nie-
frasobliwość może doprowadzić do kryzysu
w jakimś obszarze operacji. Dlatego młodzi
dowódcy plutonów muszą być bardzo mądry-
mi facetami. Ja ich nazywałem „strategiczny-
mi dowódcami plutonów”.
POLSKA ZBROJNA: Ci młodzi podpo-
rucznicy, na których w kraju przełożeni
niejednokrotnie psy wieszali, że po rocznym
studium oficerskim nie znają wojska?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Ci sami.
Skargi, że nie spędzili iluś dni czy miesięcy na
poligonach, jak to „onegdaj bywało”, o ni-
czym nie świadczą. Odebrałem mnóstwo po-
my. Wybieramy wioskę X, okrążamy ją, prze- zytywnych sygnałów, że ci chłopcy są do ta-
szukujemy, i tak dalej. A chodzi o to, żeby prze- kiej misji przygotowani. W bazie Four Cor-
jąć to, co w tej chwili jest w Afganistanie naj- ners miałem kapitana Raczyńskiego, z wy-
ważniejsze: mieć inicjatywę mentalną. Wejść kształcenia psychologa, absolwenta studium
do głów tym ludziom, aby nas odbierali tak, jak oficerskiego. Wydawałoby się, że nie poradzi
chcemy, żeby rozumieli, wierzyli, dali się prze- sobie z zarządzaniem bazą i prowadzeniem
konać. Sądzę również, że naruszona wielowie- operacji. A tymczasem radził sobie znakomi-
kowa struktura społeczna oparta na systemie cie, znacznie lepiej niż ci, którzy zaliczyli wię-
plemiennym nie ma dziś alternatywy. Pozwoli- cej poligonów.
liśmy na stworzenie luki, której nie ma jak za-
pełnić. Skrzętnie wykorzystują to talibowie. POLSKA ZBROJNA: Zgoda, ta wojna jest
inna, ale operacje ekspedycyjne, w jakich
POLSKA ZBROJNA: A wojnę i Afganistan uczestniczymy, nie są całą treścią wojny.
Pan zrozumiał? RAJMUND ANDRZEJCZAK: To prawda,
FOT. ADAM ROIK
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Po roku na- siły zbrojne odpowiadają za obronę ojczyzny
dal do końca nie rozumiem Afganistanu. i mnóstwo innych zadań, chociażby za reago-
Uświadomiłem sobie jedynie rozmiary naszej wanie w sytuacjach kryzysowych. Dowódców
europejskiej arogancji i niewiedzy. Poznałem plutonów i kompanii trzeba przygotowywać do
błędy, jakie popełniamy, przykładając do tego, aby radzili sobie zarówno w misji afgań-
wszystkiego zachodnią miarę. Jesteśmy ze skiej, jak i w działaniach konwencjonalnych.
świata, do którego Afgańczycy nie należą. Napawa mnie optymizmem, że tacy ludzie jak
W kwestii wojskowej mam ogromną satysfak- Maciek Kłaczkowski z 12 BZ byli u mnie do-
cję, bo dowodziłem najnowocześniejszą bry- wódcami kompanii. Ten oficer potrafił pokonać
gadą, mającą wszystko, co w naszych siłach 500 kilometrów, wioząc w konwoju 300 ton
zbrojnych najlepsze, i znakomitymi żołnierza- żywności, w trudnym terenie górskim, gdzie
mi, z których jestem dumny. wysokość dochodziła do 4 tysięcy metrów. Mu-
Nie czuję się bohaterem ani mistrzem świata siał poradzić sobie z przeciwnikiem, logistyką,
w czymkolwiek. Służba tam utwierdziła mnie ewakuacją techniczną, medyczną i współpraco-
w przekonaniu, że wojna dzisiaj jest inna. Nie wać z hazarskimi wojownikami. Wzywał
ma sensu porównywać jej do szturmu Berlina, wsparcie lotnicze i organizował pomoc humani-
wojny w Wietnamie czy nawet do konfliktu tarną. W kraju też jest dowódcą kompanii Ro-
w Iraku – to fałszywy trop. Dzisiaj dowódcy somaków i wierzę, że gdyby mu powierzyć po-
dobnie skomplikowane zadanie w natarciu czy
obronie, poradzi sobie bez problemu.
POLSKA ZBROJNA: Gdyby został Pan do-
wódcą brygady w kraju, jakie doświadcze-
nia z tej misji chciałby Pan wykorzystać?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Wiele, bar-
dzo wiele w wymiarach planowania, szkolenia,
wychowawczym. To, czego uczył mnie Afgani-
stan każdego dnia i co chciałbym przenieść do
swojej brygady, gdyby tak się zdarzyło, to prze-
sunięcie świadomości i odpowiedzialności na
najniższe szczeble dowodzenia, żeby kaprale,
sierżanci, chorążowie wiedzieli, że mogą mieć
swoje zdanie, inne niż przełożony, jeśli potrafią
je uzasadnić, a także, że to dowódca bierze na
siebie odpowiedzialność.
POLSKA ZBROJNA: W jakim stanie zo-
stawił Pan prowincję Ghazni następcy, gene-
rałowi brygady Januszowi Bronowiczowi?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: Lepszą, ale
wciąż trudną, skomplikowaną, pełną wyzwań.
POLSKA ZBROJNA: Czy on tam potrze-
buje więcej żołnierzy?
RAJMUND ANDRZEJCZAK: To jest ko-
lejne tendencyjne pytanie. Następne będzie:
a ilu więcej? Raczej należałoby mówić, w ja-
kich obszarach powinniśmy być bardziej ak-
tywni, a w jakich mniej. Mamy tam dwa bata-
liony Rosomaków i kolejne dwa nic nie zmie-
nią. Jeśli jednak wprowadzimy elementy ugru-
powania i narzędzia pozwalające na lepszą ko-
munikację z Afgańczykami, na przekonanie
ich, że rozwój jest jedyną drogą na lepsze ju-
tro, wprowadzimy więcej elementów, które
pozwolą wspierać szkolenie afgańskiej armii
i policji, mamy szansę na posuwanie się na-
przód. W zmianach strukturalnych kontyngen-
tu już taki kierunek przyjęto, ale przekładanie
tego na liczbę żołnierzy nie ma sensu. 
WIZYTÓWKA
Pułkownik RAJMUND
ANDRZEJCZAK
Dowódca IV i V zmiany
PKW w Afganistanie.
Jako nastolatek grał na basie w zespole hea-
vymetalowym i nosił długie włosy. Jest fanem
Iron Maiden. Dziś, jako 42-latek, preferuje
fryzurę „na kolano”. W chwilach wolnych za-
czytuje się w literaturze beletrystycznej (chęt-
nie kupuje książki przez internet z zagranicy)
i skleja modele – jak przystało na pancernia-
ka – czołgów, w skali 1:35. Jego pasją jest
dowodzenie. Przed wyjazdem do Afganista-
nu, tuż po ukończeniu studiów podyplomo-
wych w Akademii Obrony Narodowej, został
zastępcą dowódcy 34 Brygady Kawalerii Pan-
cernej. Studiował też w Akademii Wojskowej
w Brnie, był słuchaczem kursu w Grecji
i Niemczech.
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 23
 S Ł U Ż B A Z D R O W I A

WŁODZIMIERZ KALETA
two resortu zostaną objęci badaniami genetycz-

Lektura genów
W ciągu najbliższych lat każdy żołnierz powinien
przejść badanie określające jego kod genetyczny.
nymi umożliwiającymi tak zwane profilowanie
genetyczne, będące najskuteczniejszą metodą
identyfikacji osób lub śladów biologicznych
przez nie pozostawionych. Podstawą do opra-
cowania programu była decyzja numer 3 mini-
stra obrony z 8 stycznia 2007 roku.
Kryzys finansowy spowodował, że pro-
gram został wystawiony na ciężką próbę.
Kiedy z dwóch kolejnych resortowych budże-

W
ojsku nie wystarcza tyczne żołnierzy zawodowych, nadter-
dziś wiedza medycz- minowych i pracowników wojska. Ofi-
na ujęta w historiach cjalna nazwa przedsięwzięcia to: Pro-
chorób żołnierzy. Te- gram identyfikacji genetycznej oraz
raz chce czytać w genach, aby dowie- profilaktyki cytogenetycznej. Założo-
dzieć się, jakie schorzenia mogą ich no w nim, że docelowo cała armia
dopaść w przyszłości. W 2010 roku oraz pracownicy wojska, a także inne
będą kontynuowane badania profilak- osoby wytypowane przez kierownic-
tów ubyło łącznie 5 miliardów złotych, trzeba
było przełożyć wprowadzenie identyfikacji
genetycznej na rok 2009. Tymczasem zbliża
się on do końca, i znowu aktualne staje się
pytanie: czy szukanie oszczędności w resor-
cie obrony nie opóźni tego przedsięwzięcia?
Oficerowie z Inspektoratu Wojskowej Służby
Zdrowia (IWSZ) zapewniają, że program bę-
dzie kontynuowany w 2010 roku.

24 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 A R M I A
FOT. US DOD, DARIUSZ LEWTAK COMBAT CAMERA DOWÓDZTWO OPERACYJNE SZ
DZIĘKI WIEDZY
z indywidualnego
kodu genetycznego
żołnierza
skuteczniejsze
będzie przetaczanie
krwi rannym
w szpitalach
polowych.
METODY CYTOGENETYCZNE pozwalają też na opracowanie indywidualnego profilu zagrożeń zdrowot-
nych, na podstawie których będzie można określić, czy badany żołnierz nadaje się do służby na misji
i na jakim stanowisku.
konane badania laboratoryjne, pozwalające
określić zapis jego indywidualnego kodu ge-
netycznego zawierającego szczegółowe dane
dotyczące stanu zdrowia i indywidualnych
predyspozycji zdrowotnych na przyszłość.
Także psychicznych.
Metody cytogenetyczne pozwalają też na
opracowanie indywidualnego profilu ewentu-
alnych zagrożeń zdrowotnych u kandydatów
na żołnierzy zawodowych. Na ich podstawie
będzie można określić, czy badany w ogóle
nadaje się do służby, a jeśli tak, to do zajmo-
wania jakiego stanowiska ma predyspozycje
zdrowotne. Przeprowadzone testy i badania
określą, czy kandydat na żołnierza będzie
mógł, przykładowo, latać szybkimi samolota-
mi, pływać na okrętach podwodnych, być płe-
twonurkiem albo służyć w jednostkach spe-
cjalnych. Testy zagęściłyby też sito przyjęć do
armii, eliminując skuteczniej osoby niezrów-
noważone emocjonalnie oraz odmienne cha-
Założenia nowego badania, popularnie na- rakterologicznie.
zywanego programem identyfikacji gene- „W 2010 roku program obejmie tylko żoł-
tycznej, wywołały poruszenie nie tylko nierzy kierowanych do służby poza granicami
w kraju, ale również w Europie, a nawet na państwa. Wprowadzenie takiego rozwiązania
świecie. „Medycyna badająca genotyp czło- jest podyktowane międzynarodowymi zobo-
wieka wciąż brzmi tajemniczo, nawet trochę wiązaniami Polski, wynikającymi z naszej
strasznie”, przyznaje podpułkownik Dariusz obecności w strukturach NATO i innych orga-
Kaczorowski, szef Wydziału Nauki i Inno-
wacyjności IWSZ. Pierwszy krok
ZAGĘSZCZANIE SITA
„Nie zamierzamy grzebać w genach żoł-
nierzy, tylko, badając je, dowiedzieć się, na
co chorowali i na jakie choroby o podłożu ge-
W stępem do realizowanego przez In-
spektorat Wojskowej Służby Zdrowia
programu identyfikacji genetycznej były ba-
netycznym mogą zapaść w przyszłości”, wy- dania przeprowadzone przez zespół lekarzy
jaśnia komandor doktor Andrzej Zabielski, w 2008 roku – dzięki przyzwoleniu Dowódz-
odpowiedzialny w IWSZ za pion szpitalnic- twa Wojsk Lądowych – podczas letniego po-
twa i opieki medycznej. Planowano, że w cią- ligonu. Przebadali oni wówczas około 1,5 ty-
gu kilku lat każdy żołnierz będzie miał wy- siąca żołnierzy.
nizacji międzynarodowych”, wyjaśnia podpuł-
kownik Kaczorowski.
Kryzys finansowy nie zmienił podejścia
decydentów do opieki medycznej nad żoł-
nierzami na misjach i po ich zakończeniu.
W obecnej sytuacji to sukces wojska i dobra
prognoza na przyszłość. „Są dwa zasadnicze
powody tego, że uwaga wojskowych legisla-
torów już od dłuższego czasu skierowana
jest wyraźnie ku żołnierzom biorącym
udział w misjach”, komentuje pułkownik
Anatol Tichoniuk, przewodniczący Kon-
wentu Dziekanów Korpusu Oficerów WP.
„Pierwszy to baczne śledzenie wydarzeń
w Afganistanie przez społeczeństwo. Służą
tam przecież synowie, ojcowie, małżonko-
wie wcale niemałej części polskich rodzin.
Drugi natomiast to duża liczba pełniących
służbę poza granicami państwa”.
KODY ŻYCIA
Program identyfikacji genetycznej dla mi-
sjonarzy jest potrzebny. Większość z nich
bierze udział w działaniach bojowych, ryzy-
kuje zdrowie i życie, bo przeciwnicy, wal-
cząc, nie przebierają w środkach. Decydenci
uznali, że w szczególnych sytuacjach identy-
fikacja genetyczna umożliwi jednoznaczne
rozpoznanie szczątków ludzkich, gdy zawio-
dą inne metody. Przygotowanie dla każdego
potencjalnie zagrożonego żołnierza profilu
danych biometrycznych pozwoli też na szyb-
ką i pewną identyfikację śladów biologicz-
nych osób zaginionych.
Dzięki poznaniu indywidualnego kodu ge-
netycznego żołnierza skuteczniejsze będzie
przetaczanie krwi rannym w szpitalach polo-
wych. Można będzie również przygotować dla
każdego wyjeżdżającego na misję tak zwany
profil zgodności tkankowej, co znacznie skró-
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 25
 S Ł U Ż B A
C O M M E N T A R I U M
Ściśle tajne
DARIUSZ KACZOROWSKI
Wyniki badań metodami
cytogenetycznymi muszą
być szczególnie chronione.
P
oszukiwanie oszczędności
w MON i związane z tym
cięcia budżetowe, w tym
środków przeznaczonych na bada-
nia profilaktyczne, a także potrze-
ba przygotowania odpowiedniej
bazy do prowadzenia tych badań,
między innymi pracowni – w któ-
rych, oprócz prowadzania badań,
będą również gromadzone, kwali-
fikowane, katalogowane oraz
przechowywane ich wyniki – wy-
dłużyły czas uruchomienia progra-
mu identyfikacji genetycznej.
Liczymy, że z czasem zakres ba-
dań będzie coraz szerszy. Pienią-
dze zaplanowane na ten cel
w 2010 roku wystarczą na prze-
prowadzenie identyfikacji gene-
tycznej żołnierzy wyjeżdżających
do służby poza granicami kraju.
Wyznaczone placówki będą gro-
madzić, przechowywać i chronić,
bo wszystkie dane będą poufne,
informacje na ten temat, ale rów-
nież inne ważne dane medyczne,
jak chociażby dotyczące dawców
szpiku kostnego i innych. Każda
informacja lekarska jest poufna.
Te dotyczące wyników i danych
uzyskanych podczas badań meto-
ci czas potrzebny do ustalenia dawcy prze-
szczepu, o ile taki będzie konieczny. Zapis ge-
netyczny ostrzeże również, na przykład, czy
podczas służby w tropiku u żołnierza nie ujaw-
nią się jakieś choroby. Rozpoznanie zagrożeń
medycznych tego rodzaju u kandydatów do
służby na obczyźnie może zmniejszyć koszty
ewentualnego leczenia i korzystania ze świad-
czeń medycznych podczas misji. Badania te
mogą być również pomocne przy doborze
sprzętu ortopedycznego.
CO KOMU PISANE
Metody cytogenetyczne, oprócz badań
zgodności tkankowej na potrzeby transplan-
tologii, stosuje się również w profilaktyce
niektórych chorób cywilizacyjnych oraz
we wczesnym wykrywaniu schorzeń nowo-
tworowych, na przykład raka jelita grubego
26 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
Z D R O W I A
dami cytogenetycznymi muszą
być chronione szczególnie. Praw-
dziwa bomba wybuchłaby wtedy,
gdyby informacje te dostały się WOJSKU nie
wystarcza dziś
w niepowołane ręce. wiedza medyczna
Czy uruchomienie programu iden- ujęta
tyfikacji genetycznej będzie wyda- w historiach
rzeniem na miarę rewolucji w woj- chorób żołnierzy.
Teraz chce
skowej służbie zdrowia? Według czytać w genach,
mnie, bardziej pasuje tu określenie aby dowiedzieć
dochodzenia przez wojskową służ- się, jakie
bę zdrowia do standardów zabez- schorzenia mogą
ich czekać
pieczenia medycznego, obowiązu- w przyszłości.
jących w wielu armiach sojuszni-
czych. Nadal bowiem nie we
wszystkich wojskach państw NATO
takie badania są prowadzone. Wie-
le ze standardów tych badań, cho-
ciażby dotyczących zapisów infor-
macji medycznej, tworzymy sami,
wykorzystując własne doświadcze-
nia i pomysły. Można powiedzieć,
że w pewnym sensie sami ten sys-
tem tworzymy.  Sam program jest jawny – informacje na ten
Podpułkownik
lekarz DARIUSZ
KACZOROWSKI
jest szefem Wydziału
Nauki i Innowacyjności
Inspektoratu Wojsko-
wej Służby Zdrowia.
czy stercza. Rozpoznanie obciążeń gene-
tycznych pozwoli na skuteczniejszą walkę
z chorobami dziedziczonymi.
Badania laboratoryjne w kierunku stwier-
dzenia skłonności do dziedziczenia chorób
umożliwią podjęcie odpowiednio wcześnie
leczenia zapobiegawczego. „Jest to niewąt-
pliwie nowatorskie rozwiązanie: prognozo-
wanie wystąpienia choroby u żołnierza na
podstawie danych uzyskanych z czytania tak
zwanej mapy genetycznej człowieka”, chwali
program komandor Zabielski. „Dane te to je-
den z ważnych elementów tych badań. Uzy-
skane informacje pozwolą na skuteczniejsze
usuwanie zagrożeń zdrowotnych, a tym sa-
mym na dłuższą służbę żołnierzy”.
Dla lekarzy wojskowych wiedza o predys-
pozycjach i obciążeniach zdrowotnych żoł-
nierzy ma wiele zalet. „Często może ocalić
życie”, twierdzą zgodnie. Nie wszyscy jed-
nak żołnierze podchodzą do programu iden-
tyfikacji genetycznej z entuzjazmem. Niektó-
rzy wręcz obawiają się takich diagnoz. Nie-
pokoją się, że wiedza o ich zdrowiu zebrana
podczas badań o tak szczególnym charakte-
rze może „wyciekać” poza lekarskie gabine-
ty. Mogłoby się przecież zdarzyć, że dowód-
ca, dowiedziawszy się o genetycznych pre-
dyspozycjach podwładnego do choroby serca
czy raka, przy którejś z kolei reorganizacji
nie zaproponuje mu stanowiska. Tak na
wszelki wypadek. Po co mu żołnierz, który
w każdej chwili może zachorować i tygodnia-
mi przebywać na zwolnieniu?
„Nie chcemy straszyć żołnierzy ewentual-
nymi przypadłościami, które mogą się poja-
wić w przyszłości, ale mając tę wiedzę, ze-
chcemy zadbać o skuteczną opiekę profilak-
tyczną profesjonalistów”, uspokaja generał
brygady doktor nauk medycznych Andrzej
Wiśniewski, szef IWSZ. „Chcemy być przy-
gotowani na to, aby gdy tylko prognozowa-
na choroba się ujawni, móc rozpocząć jej le-
czenie w jak najwcześniejszym stadium, nie
czekając, aż się rozwinie”.
GROŹNA WIEDZA
Oficerowie wojskowej służby zdrowia do-
skonale zdają sobie sprawę z tego, jak po-
tężną wiedzą będą dysponować. „Ktoś, kto
zdobyłby wyniki badań cytogenetycznych
żołnierzy, miałby naszą armię jak na dłoni”,
ostrzega komandor Zabielski. „Dlatego mu-
szą być one tajne i odpowiednio chronione.
temat można znaleźć w Dzienniku Urzędo-
wym MON. Podobnie sposób wykonywania
badań. Tajne będą jedynie wyniki, które
znać będzie tylko zespół lekarzy je wykonu-
jący. Nikt więcej”.
Do końca 2009 roku zakończone zostaną
ostatnie przygotowania w pracowniach cy-
togenetycznych, które będą prowadziły ba-
dania, między innymi w Warszawie i Byd-
goszczy. Lekarze podkreślają, że będą to
pracownie cytogenetyczne, a nie genetycz-
ne, jakich wiele jest w szpitalach w kraju.
Różnica nie sprowadza się jedynie do na-
zwy. Pracownie cytogenetyczne mają
znacznie większy i bardziej szczegółowy
zakres badań. Innego rodzaju ma być też
ich efektywność.
Pułkownik Tichoniuk uważa, że każdy pro-
gram profilaktyczny jest ważny dla żołnierzy,
także dlatego, że utwierdza ich w przekona-
niu, iż podczas misji otrzymają w razie potrze-
by szybką i skuteczną pomoc, a po powrocie
do kraju zostaną otoczeni odpowiednią opieką
medyczną: „Żołnierze wracający z misji twier-
dzą, że świadomość, iż w krytycznej sytuacji
nie zostaną sami, na łasce losu, ma dla nich
duże znaczenie. Wpływa na morale, podbudo-
wuje psychicznie”. 
 A R M I A

Pierwsza pani mechanik

Monika Wąsiewicz w wolnych chwilach
zajmuje się hodowlą psów myśliwskich.

W 10 Brygadzie Kawalerii
Pancernej w Świętoszo-
wie na stanowiskach kierowcy-
-mechanika transportera
opancerzonego
M-113 służą
obecnie cztery
kobiety.
Monika Wąsie-
wicz była pierwszą, któ-
ra się na to odważyła.
W czasie wolnym starsza sze-
regowa Monika Wąsiewicz
wraz z mężem zajmuje się ho-
dowlą psów myśliwskich. Kie-
rowca-sanitariuszka lubi także
piec i gotować. Jej
ostatnim osią-
gnięciem kuli-
narnym było
doskonałe cia-
sto z powidłami
i orzechami. Dużo czyta. Naj-
częściej książki sensacyjne. 

Na tym jednak nie zakończyła się jej edukacja.

MONIKA Jako przyszły kierowca-mechanik i sanitariusz
lubi pokazać musiała wyjechać do Łodzi, żeby poznać zasady
facetom,
że jest od nich i metody udzielania pomocy przedmedycznej.
lepsza.
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI

MA W SOBIE ZAWZIĘTOŚĆ
BOGUSŁAW POLITOWSKI Upór starszej szeregowej Moniki Wąsiewicz

Baba w wozie
jest w Świętoszowie znany. Dlatego, gdy mówi,
że po ukończeniu studiów cywilnych pójdzie do
szkoły oficerskiej i w przyszłości zostanie do-
wódcą plutonu czołgów, nikt w to nie wątpi.
Wszyscy wiedzą, że Monika zrobi, co postano-
Ładnie wygląda w bikini, wi, bo ona lubi trudne wyzwania.
Latem zdecydowała się udowodnić, że żoł-
ale lepiej czuje się w stroju czołgisty. nierki to nie tylko silne baby, lecz także piękne

T
rwają ćwiczenia kompanii czołgów.
Leopardy nacierają, prowadząc
ogień. Nagle jeden z nich się za-
trzymuje. Widać gęsty dym, czyli
czołg został trafiony. Na pas taktyczny szybko
wjeżdża transporter medyczny M-113. Pojazd
z czerwonymi krzyżami zatrzymuje się przy
trafionym Leopardzie. Na pancerz dymiącego
czołgu wskakują sanitariusze. Jeden z medy-
ków otwiera właz i wyciąga rannego pancer-
niaka. Aby to zrobić, trzeba wielkiej siły. Mija
zaledwie kilka minut i cała załoga jest już we-
wnątrz medycznego transportera.
Dowódcy i obserwatorzy szkolenia dobrze
oceniają interwencję ratowników. Są daleko od
miejsca zdarzenia i nie wiedzą, że rannego pan-
cerniaka przez wąski właz wyciągnęła dwudzie-
stodwuletnia kobieta.
ODWAŻNA BLONDYNKA
Uparła się, aby nosić mundur. Próbowała do-
stać się do szkoły podoficerskiej, ale bez skutku.
Zaczęła więc studiować resocjalizację z myślą
o pracy w policji. Gdy w 2007 roku Monika
Wąsiewicz dowiedziała się, że wojsko przyjmuje
kobiety do korpusu szeregowych, zgłosiła się do
10 Brygady Kawalerii Pancernej. Zdała testy
i egzaminy, ale usłyszała, że jedynym wolnym
miejscem jest stanowisko kierowcy-mechanika
pojazdów gąsienicowych. Ktoś w komisji my-
ślał, że przestraszy szczupłą blondynkę. Nic z te-
go. Zgodziła się, choć wiedziała, że jako kierow-
cę transportera M-113 czeka ją trudna służba.
W styczniu 2008 roku zgłosiła się do jednost-
ki. Etap szkolenia podstawowego przeszła bez
problemów i chociaż mama ciągle uważała, że
Monika ładniej wyglądałaby w białym fartuchu
i czepku pielęgniarki, w końcu musiała pogodzić
się z tym, że ma córkę żołnierza.
Jeszcze większe rozterki przeżywał mąż
Moniki. Młodszy chorąży Marcin Wąsiewicz,
znając ciągoty żony do munduru, zasugerował
kiedyś, żeby została leśnikiem. Nie ukrywał roz-
czarowania, gdy okazało się, że w technikum
leśnym małżonka wytrzymała kilka dni. Póź-
niej, gdy miesiąc po ślubie wyjechała na egza-
miny do szkoły podoficerskiej, przestał ingero-
wać w jej plany. Jako pomocnik dowódcy pluto-
nu czołgów Leopard musiał pogodzić się z tym,
że odtąd w mieszkaniu będą wisiały dwa mun-
dury. Gdy widywał żonę na terenie koszar, ta re-
gulaminowo oddawała mu honory. W zaciszu
domowym stopnie wojskowe nie mają jednak
znaczenia.
Szkolenie podstawowe i specjalistyczne minę-
ło bez większych problemów. 8 marca 2008 roku
Monika Wąsiewicz złożyła przysięgę wojsko-
wą. Wkrótce zdała egzaminy, otrzymała certyfi-
kat i mogła samodzielnie zasiąść za drążkami
medycznej „emki” o numerze bocznym 0229.
kobiety. W lokalnej prasie przeczytała o konkur-
sie Miss Bikini. Zobaczyła plażowe zdjęcia kilku
pań i doszła do wniosku, że w niczym im nie
ustępuje. Wysłała do redakcji swoją fotkę. Wkrót-
ce ukazał się tekst o kobiecie-kierowcy transpor-
tera ilustrowany zdjęciem z wakacji w stroju ką-
pielowym. Mężczyźni docenili urok starszej sze-
regowej. Nadeszło dużo SMS-ów, dzięki którym
Monika znalazła się w czołówce najzgrabniej-
szych lubuszanek w bikini.
Plutonowy Tomasz Borowski, dowódca wo-
zu medycznego, którym jeździ Monika, mówi,
że jego podwładna w niczym nie ustępuje męż-
czyznom na tym samym stanowisku: „Ma w so-
bie zawziętość. Nigdy się nie poddaje. Lubi po-
kazać facetom, że może być od nich lepsza.
I jest. Pod względem psychicznym i fizycznym,
szczególnie podczas wielodobowych ćwiczeń
kompleksowych okazywała się odporniejsza od
wielu mężczyzn”.
Niedługo starszej szeregowej miną dwa lata
służby. Aż trudno uwierzyć, gdy mówi, że ani ra-
zu nie miała chwili zwątpienia. „Jestem w kom-
panii bojowej, w 5 kompanii czołgów. Ta przyna-
leżność to spełnienie moich marzeń i planów.
Dlatego nie mam powodu do narzekań czy zwąt-
pienia. Podpatruję kolegów czołgistów. Uczę się.
Kiedyś mam zamiar rozpocząć studia w szkole
oficerskiej na kierunku pancernym. Im więcej
nauczę się teraz, tym łatwiej mi będzie podczas
zdobywania oficerskich gwiazdek”. 

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 27

 A F G A N I S T A N

Ści żki  wojny

P
odpułkownik Marcin Szymański,
dowódca grupy bojowej trzeciej
zmiany polskiego kontyngentu,
wrócił z Afganistanu w listopa-
dzie 2008 roku. I do marca na-
stępnego roku, gdy szkoliła się kolejna zmia-
na, nikt go nie pytał o wnioski, które mogły-
by zostać spożytkowane podczas tych przy-
gotowań. „Ja i moi podwładni byliśmy do
dyspozycji, przygotowaliśmy obszerne mate-
riały, spodziewając się, że nasze doświad- WNIOSKI Z MISJI
czenie może zostać wykorzystane. Nic takie- nie mogą być
przekazywane
go się nie stało, dopóki sam się nie zgłosi- wyłącznie na
łem. Dlatego uważam, że wciąż nie mamy seminariach
systemu gromadzenia doświadczeń i wnio- naukowych;
sków z działań w kontyngentach”. powinni się nimi
dzielić dowódcy
pododdziałów
ZADANIE DLA WETERANÓW kolejnych zmian
Gdyby taki system istniał, żołnierze kolej- kontyngentów.
nych zmian mogliby uniknąć błędów popeł-
nionych przez poprzedników oraz dowiedzieć
się, które obszary działalności polskiej misji
w Afganistanie powinny zostać natychmiast
poprawione. Nie mając takiej wiedzy, muszą
od początku zapoznawać się z realiami, by
dopiero z czasem się do nich dostosować.
Na seminarium „Doświadczenia polskich
kontyngentów wojskowych źródłem rozwoju
taktyki Wojsk Lądowych”, zorganizowanym
19 listopada przez Wydział Zarządzania
i Dowodzenia Akademii Obrony Narodowej,

AARON WELMAN

Bezpańskie wnioski
Uczestnicy misji afgańskiej chcą dzielić się doświadczeniami
z żołnierzami następnych zmian, ale nie mają takiej możliwości.
podpułkownik Szymański zaproponował jeżdżającymi, doświadczonymi i nowicju- z tym kłopoty) czy z uszkodzonym pojaz-
między innymi powołanie grupy szkolenio- szami, w ogóle nie ma”, mówili między sobą dem na środku pustkowia. Dowódcy pluto-
wej, która mogłaby zajmować się w kraju młodzi oficerowie. nów muszą znać obyczaje i mentalność miej-
przekazywaniem aktualnej wiedzy z misji, scowej ludności, umieć czytać i interpreto-
zwłaszcza żołnierzom Wojsk Lądowych. Po- KLUCZOWI DOWÓDCY wać dane zebrane przez rozpoznanie, na
stulowano również wprowadzenie w AON Podpułkownik Szymański wielokrotnie przykład zdjęcia lotnicze.
zajęć lub kursów z dziedziny „counter-insur- podkreślał, że kluczowe znaczenie dla powo- W trakcie seminarium zwrócono uwagę na
gency” (zwalczania rebeliantów), w których dzenia misji mają młodzi dowódcy pluto- małą liczbę specjalistów CIMIC (współpraca
uczestniczyliby – albo nawet je prowadzili nów. I dlatego nie powinny to być osoby cywilno-wojskowa) zajmujących się odbudo-
– żołnierze, którzy brali udział w operacji przypadkowe. Do nich przecież należy wzy- wą państwowości Afganistanu. Wytknięto
w Iraku czy Afganistanie. Wnioski podpuł- wanie wsparcia powietrznego, podejmowa- także fatalną sytuację służby kontrwywia-
kownika poparła większość gości semina- nie decyzji o postępowaniu z jeńcami (zda- dowczej, której brakuje pieniędzy na opłaca-
rium. „Kontaktu między wracającymi i wy- niem podpułkownika, polscy żołnierze mają nie informatorów.

28 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 A R M I A

Sprawa może też trafić do Sztabu Gene-

ralnego WP, jeśli nie jest w stanie zająć się
nią przedstawiciel niższego szczebla decyzyj-
nego. Gdyby zaszła taka konieczność, wypra-
cowane rozwiązanie może trafić do Minister-
stwa Obrony Narodowej, gdzie podjęto by de-
cyzje legislacyjne. „Proces ulepszania kolej-
nych kontyngentów jest i powinien być inicjo-
wany na poziomie taktycznym – przez do-
wódców pododdziałów i dowódcę kontyngen-
tu, a nie strategicznym, czyli przez Sztab Ge-
neralny czy Dowództwo Operacyjne. Jeśli ta
kolejność nie zostanie zachowana, to propo-
zycje zmian będą oderwane od rzeczywisto-
ści. Jeżeli żołnierze na szczeblach najniż-
szych nie dostrzegą potrzeby usprawnień, to
nikt niczego prawidłowo nie ulepszy”, tłuma-
czył podpułkownik Depczyński, pytając przy
okazji, dlaczego osoby krytykujące brak zain-
teresowania wykorzystaniem doświadczeń sa-
me nie wyszły z inicjatywą i wnioskiem, by

FOT. ROBERT SUCHY/COMBAT CAMERA - DOWÓDZTWO OPERACYJNE SZ

coś w tej materii zmienić. „Inicjatywy muszą
być oddolne. Jeśli nie otrzymujemy żadnych
sprawozdań, wniosków, to nie możecie liczyć
na jakiekolwiek zmiany”.

TRUDNE POROZUMIENIE
Jeden ze słuchaczy podyplomowych stu-
diów operacyjno-taktycznych AON kwestio-
nował takie podejście podpułkownika. „Oba-
wiam się, że często dowódca znajdujący się
w polu walki nie jest w stanie zachować
obiektywizmu wobec swoich działań, więc
wartość tych meldunków może być wątpli-
wa. Poza tym może nie mieć czasu na pisa-
nie takich wniosków, a jeśli się go zmusi do
tego, to powstanie coś sztucznego”, ostrze-
gał młody oficer.
Głos zabrał również podpułkownik
Podpułkownik Piotr Bieniek (były zastęp- wokacyjne zachowania cywilów i radził, jak Dariusz Majchrzak, szef zespołu dydak-
ca podpułkownika Szymańskiego jako do- poruszać się po większych miastach kraju. tycznego AON. „To, co przedstawił podpuł-
wódcy PGB) podczas prezentacji dotyczącej Podpułkownik Marek Depczyński z Od- kownik Depczyński, to po prostu sprawnie
działalności Wojsk Specjalnych w Afganista- działu Analiz i Wymagań Operacyjnych Do- działający system meldunkowy, czyli coś, co
nie zwracał uwagę na trudności we współ- wództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych starał się w Wojsku Polskim istnieje już od lat”.
działaniu komandosów odpierać zarzuty dotyczące Obie strony nie mogły się porozumieć, bo
z resztą kontyngentu, zbierania i upowszechnia- mówiły o zupełnie innych sprawach. „Wbrew
wynikające z rozbieżno- Dla powodzenia nia wniosków z misji. Mó- pozorom to się wszystko ze sobą łączy”,
ści celów. Krytykował
też niewystarczające
misji ważni są wił o inicjatywie pod na-
zwą „Narodowy system
stwierdził podpułkownik Majchrzak.
„Przedstawiony przez podpułkownika
wsparcie informacyjne młodzi dowódcy zbierania i upowszechnia- Depczyńskiego system meldunkowy jest do-
i brak tłumaczy, którzy nia wniosków i doświad- bry, ale ma on charakter ogólnowojskowy.
mogliby na bieżąco wy- plutonów. Dlatego czeń operacyjnych z misji Czyli jest znacznie szerszy niż postulaty żoł-
korzystywać nagrania
z podsłuchów. Kapitan
nie powinni być prowadzonych przez siły
zbrojne poza granicami
nierzy, którzy uważają, że lepiej wymieniać
się wnioskami i doświadczeniami twarzą
Piotr Pietrakowski przypadkowi kraju”. Wskazywał, że na w twarz”, podkreślił.
z Wyższej Szkoły Ofi- podstawie złożonych wnio- Podpułkownik Szymański zaproponował
cerskiej Wojsk Lądo- sków wypracowuje się więc, by na cztery miesiące przed kolejną
wych podzielił się spostrzeżeniami na temat koncepcje działań mających na celu wyelimi- zmianą w Afganistanie zacząć organizować
kontaktów Polaków z miejscową ludnością, nowanie konkretnych problemów. Zwykle wy- obowiązkowe spotkania dowódców, którzy
mówił również o zasadzkach urządzanych konawcami tych koncepcji powinni być ofice- wrócili z misji, z tymi, którzy zaraz mają
przez rebeliantów. Uczulał na niekiedy pro- rowie mający odpowiednie kompetencje. wyjechać. Może warto to sprawdzić? 

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 29

 S Z K O L N I C T W O

Przed rozpoczęciem lotów słuchacze studium oficer-

skiego odbywają szkolenia na symulatorach.

MACIEJ STANECKI

Szansa na odlot
Szkoła Orląt umożliwiła absolwentom cywilnych uczelni
wstąpienie w szeregi wojskowych lotników.

P
o raz pierwszy studium oficerskie
uruchomiono w Wyższej Szkole
Oficerskiej Wojsk Lądowych we
Wrocławiu w 2003 roku. Wkrótce
podchorążowie z dyplomami ma-
gistrów wystawionymi przez uczelnie cywilne
pojawili się w Wyższej Szkole Oficerskiej Sił
Powietrznych w Dęblinie. Początkowo nabór
prowadzono tam wyłącznie na kierunki na-
ziemne, ale w styczniu 2007 roku postanowio-
no uruchomić 20-miesięczny próbny program
szkolenia lotniczego. Jednym z orędowników
koncepcji był ówczesny dowódca Sił Powietrz-
nych generał broni pilot Stanisław Targosz.
Planowano przeszkalać pilotów do służby na
wszystkich typach statków powietrznych.
W sierpniu 2005 odbył się cykl spotkań i gier
decyzyjnych, w których rozważano nawet
18-miesięczne szkolenie pilotów samolotów
F-16. Szybko jednak okazało się, że trudno
znaleźć kandydatów, którzy byliby w stanie
uzyskać kategorię zdrowia Z1A (pilot samolo-
tu bojowego naddźwiękowego), więc postano-
wiono przeszkalać magistrów na samoloty
transportowe oraz śmigłowce. Rekrutacja obej-
muje, poza badaniami lekarskimi, sprawdzian
z WF, egzamin z języka angielskiego na po-
ziomie 2 według normy STANAG 6001 oraz
rozmowę kwalifikacyjną.
Pierwsza promocja absolwentów studium
oficerskiego na kierunku pilotaż odbyła się
2008 roku, wcześniej, w listopadzie 2007 roku
przyjęto kolejnych dziesięć osób na ten kieru-
nek: pięć z nich miało zostać pilotami samolo-
tów transportowych, pięć – śmigłowców. Do
promocji, która odbyła się 18 września 2009
roku, dotrwała tylko połowa z nich: jeden pilot
samolotu transportowego oraz czterech pilo-
tów śmigłowców. Reszta podchorążych nie

30 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 A R M I A
Metoda zza oceanu
STANY ZJEDNOCZONE
Amerykanie od lat rekrutują pilotów
spośród absolwentów cywilnych uczelni.
D oświadczenia sojuszni-
ków pokazują, że absol-
wenci kursów oficerskich, lą-
czyli generał John Craddock
(na zdjęciu), pancerniak
i były naczelny dowódca Po-
dowych i lotniczych (Officers łączonych Sił Zbrojnych
Candidate School) wie- NATO w Europie (Uniwersy-
lokrotnie zajmowali tet Zachodniej Wirginii)
wysokie stanowi- i as amerykańskiego lot-
ska oraz spraw- nictwa pokładowego
dzali się w warun- z okresu wojny wietnam-
kach wojennych. skiej komandor Randall
Cywilne uniwersy- Cunningham (kole-
tety przed pro- gium nauczy-
mocją na cielskie Uni-
podporucz- wersytetu
nika koń- w Missouri). 
kursu są zajęcia z prawa lotniczego, co jest
istotne w aspekcie wprowadzania koncepcji
FUA (flexible use of airspace) – elastyczne-
go współużytkowania przestrzeni powietrz-
nej przez cywilne i wojskowe statki po-
wietrzne. Dodatkowo podchorążowie mają
zajęcia z przedmiotów ogólnowojskowych,
na których poznają wyposażenie, strukturę
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI (2), WSO SP
oraz zadania naszych sił zbrojnych. W pro-
gramie szkolenia znajduje się również topo-
grafia wojskowa.
Aby kondycyjnie przygotować się do prak-
tyk w powietrzu, podchorążowie ćwiczą na
lotniczych przyrządach gimnastycznych (żyro-
skopy, koła reńskie, loopingi). Zajęcia z ratow-
nictwa wysokościowego mają ich zaznajomić
z wyposażeniem oraz pro-
cedurami ratowniczymi.
ukończyła kursu ze względu na brak postępów Poznają wtedy metody Słuchacze studium
w nauce oraz kłopoty ze zdrowiem. W obec- opuszczania statku po-
nie prowadzonym kursie uczestniczą 23 osoby wietrznego, skład i sposób oficerskiego są
– ośmiu kandydatów na pilotów samolotów
transportowych, a reszta na pilotów śmigłow-
wykorzystania zasobnika
ratowniczego oraz uczą
szkoleni na pilotów
ców. 16 listopada wcielono kolejnych 45 kan- się, jak przetrwać, jeśli samolotów
dydatów na kierunek lotny, na razie bez po- znajdą się na terytorium
działu na specjalności. przeciwnika. Na basenie transportowych
PER ASPERA...
WSOSP ćwiczą, jak radzić
sobie w przypadku wodo-
i śmigłowców
Program studium zaczyna się od szkolenia wania lub lądowania ze
unitarnego, które po sześciu tygodniach koń- spadochronem w wodzie. Zajęcia obejmują
czy się przysięgą. Właściwy kurs podzielony także teoretyczny i praktyczny kurs spado-
jest na dwie części: teoretyczną, około pół- chronowy. Warunkiem rozpoczęcia szkolenia
roczną, realizowaną w Wyższej Szkole Oficer- praktycznego w 4 Skrzydle jest wykonanie co
skiej Sił Powietrznych, oraz praktyczną najmniej jednego skoku spadochronowego.
– w jednostkach 4 Skrzydła Lotnictwa Szkol- Podchorążowie skaczą na lotnisku w Dęblinie
nego. W zajęciach teoretycznych nacisk poło- z samolotów M-28 lub An-2. Docelowo przy-
żony jest na przedmioty, takie jak: aerodyna- szły pilot powinien wykonać podczas studium
mika i mechanika lotu, nawigacja, frazeologia oficerskiego pięć takich skoków.
w języku angielskim oraz budowa i eksploata- Przed rozpoczęciem lotów słuchacze odby-
cja statku powietrznego, na którym dana oso- wają wtedy szkolenia na symulatorach, gdzie
ba będzie się szkolić praktycznie. Elementem pod okiem instruktorów przygotowują się do
prawdziwego latania. Ci, którzy pomyślnie
przejdą egzaminy kończące teoretyczną część,
rozpoczynają pierwszy etap szkolenia prak-
tycznego, czyli nalotu selekcyjnego w Aero-
klubie Orląt w Dęblinie. Obejmuje on kurs te-
oretyczny (według norm cywilnych) oraz
20 godzin w powietrzu, głównie na samolo-
tach Cessna 150, Zlin 42 i 142. Na koniec in-
struktorzy wystawiają każdemu uczestnikowi
opinię dotyczącą jego predyspozycji do wyko-
nywania zawodu pilota wojskowego.
Podchorążowie, którzy przejdą tę selekcję,
przenoszą się do 4 Skrzydła Lotnictwa Szkol-
nego, a następnie do jednego z dwóch ośrod-
ków szkolenia lotniczego (1 OSzL w Dęblinie,
2 OSzL w Radomiu). W zależności od spe-
cjalności kierowani są do eskadry śmigłowco-
wej lub samolotowej. Obecnie kandydaci na
oficerów szkolą się na śmigłowcach SW-4
i Mi-2 oraz samolotach An-2 i M-28 Bryza.
W poprzednich latach latali również na samo-
lotach PZL-130 Orlik, ale ze względów meto-
dycznych i organizacyjnych uznano, że warto
sprowadzić do Dęblina stare „antki” (An-2).
Dopiero z tych samolotów, jeszcze podczas
praktyk w ośrodku, podchorążowie przesiada-
ją się na nowoczesną dwusilnikową Bryzę, na
której uzyskują uprawnienia II pilota.
ODRZUTOWCE
POZA ZASIĘGIEM
Zastępca dowódcy 1 Ośrodka Szkolenia
Lotniczego w Dęblinie podpułkownik Roman
Mendrek ocenia, że absolwenci wyższych
uczelni cywilnych nie są przygotowani do
szkolenia lotniczego pod względem wojsko-
wym. To jest oczywiste. „Nie widzę jednak
różnicy między nimi a podchorążymi studiów
pięcioletnich podczas praktycznych ćwiczeń
w powietrzu, zwłaszcza
jeżeli wcześniej kandy-
daci interesowali się lot-
nictwem i mają już do-
świadczenie lotnicze”,
przyznaje.
Zastępca dowódcy
4 Skrzydła Lotnictwa
Taktycznego w Dęblinie
pułkownik Waldemar
Gołębiowski dodaje jed-
nak, że zawód pilota
wojskowego wymaga
specyficznej osobowości. „Jako były pilot sa-
molotów bojowych nie wyobrażam sobie szko-
lenia przyszłych pilotów bojowych w studium
oficerskim”.
Czy faktycznie pilot F-16 nie może wcześ-
niej latać w aeroklubie i studiować na poli-
technice? Może trzeba inaczej zorganizować
dobór kandydatów lub szkolenie lotnicze
i wtedy efekty będą lepsze? Korekta nie była-
by czymś niezwykłym – lotnicze studium ofi-
cerskie jest pomysłem wciąż świeżym i musi
być udoskonalane. 
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 31
 P O Ż E G N A N I A
Wyrazy szczerego współczucia
i głębokiego żalu
Panu st. bsm. Tomaszowi
MARCINKOWI
z powodu śmierci
OJCA
składają
dowódca, kadra, żołnierze i pracownicy
wojska Oddziału Zabezpieczenia
Marynarki Wojennej.
Panu pułkownikowi Andrzejowi
HAŁADYNOWI
oraz Jego RODZINIE
wyrazy głębokiego żalu i szczerego
współczucia
z powodu śmierci
MATKI
składają
kadra i pracownicy
Wojskowej Prokuratury Garnizonowej
we Wrocławiu.
Z ogromnym smutkiem przyjęliśmy
wiadomość o śmierci
Pani Jolanty WOŻNIAK
Wyrazy głębokiego żalu i szczerego
współczucia
RODZINIE Zmarłej
składają
dowódca, żołnierze i pracownicy
17 Wielkopolskiej Brygady
Zmechanizowanej.
Panu komandorowi Ryszardowi
GRUDZIŃSKIEMU
w trudnych chwilach
wyrazy głębokiego żalu i współczucia
z powodu śmierci
ŻONY
składają
kadra i pracownicy wojska
Dowództwa 3 Flotylli Okrętów.
32 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
Panu mł. chor. Krzysztofowi
BOBOWSKIEMU
oraz Jego NAJBLIŻSZYM
wyrazy głębokiego współczucia
i szczerego żalu
z powodu śmierci
ŻONY
składają żołnierze i pracownicy wojska
1 Dęblińskiego Batalionu
Drogowo-Mostowego.
Panom
st. chor. sztab. Dariuszowi
KOWALSKIEMU
chor. Cezaremu KOWALSKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu śmierci
MATKI
oraz Pani Teresie KOWALSKIEJ
z powodu śmierci
TEŚCIOWEJ
składają
dowódca, żołnierze i pracownicy wojska
16 Żuławskiego Batalionu Remontowego
w Elblągu.
Wyrazy szczerego współczucia
i głębokiego żalu
Panu Tadeuszowi KOTZY
z powodu śmierci
ŻONY
składają komendant, kadra
oraz pracownicy wojska
Placówki Żandarmerii Wojskowej
w Białymstoku.
Panu gen. Andrzejowi DUKSOWI
wyrazy najszczerszego, głębokiego żalu
i współczucia
z powodu śmierci
MATKI
składają
zarząd i pracownicy spółki TELDAT.
Panu ppłk. Krzysztofowi GAJDZIE
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu śmierci
MATKI
składają
dowódca, kadra i pracownicy wojska
16 Pomorskiej Dywizji
Zmechanizowanej.
Pogrążonej w żałobie i smutku rodzinie
Zmarłego
pułkownika w st. spocz. Włodzimierza
LIŚKIEWICZA
dyrektora Orkiestry Koncertowej
Wojska Polskiego
im. St. Moniuszki w Warszawie,
serdeczne wyrazy współczucia
składają
dyrekcja, kadra i pracownicy
Departamentu Wychowania
i Promocji Obronności MON.
Z głębokim żalem przyjęliśmy
wiadomość
o śmierci naszej koleżanki
Apolonii KOWALSKIEJ
Pogrążonym w smutku
RODZINIE i BLISKIM
wyrazy serdecznego współczucia
składają szef i koleżanki
z Pionu Głównego Księgowego JW 3209
w Elblągu.
Z głębokim smutkiem przyjęliśmy
wiadomość
o śmierci naszego kolegi
mł. chor. sztab. Grzegorza HENCZELA
W tych ciężkich chwilach
łączymy się w bólu
z NAJBLIŻSZĄ RODZINĄ
dowództwo, kadra i pracownicy wojska
81 Dywizjonu Dowodzenia OP
w Bytomiu.

W
ostatnim dniu sierpnia
w czasie pokazów Air
Show 2009 pilotowany
przez białoruskich ofice-
rów myśliwiec Su-27 roz-
bił się w Małęczynie koło Radomia. Miesz-
kańcy tej miejscowości są przekonani, że pilo-
ci nie katapultowali się z samolotu celo-
wo, do końca bowiem próbowali odzy- Po wypadku
Su-27 zrodziła
skać kontrolę nad maszyną, tak by nie
się idea
uderzyła ona w ludzi i domostwa. Bo- upamiętnienia
haterska, w rozumieniu małęczynian, bohaterskiego
postawa lotników sprawiła, że kilka czynu pilotów.
dni po tragedii zrodziła się idea upa-
miętnienia heroicznego czynu lotników.
Badająca przyczyny wypadku polsko-biało-
ruska komisja zakończyła już prace, o czym
w połowie października poinformował rzecz-
nik ministra obrony Robert Rochowicz. Nie
wiadomo, czy poznamy jej ustalenia, bo
zdecydują o tym Białorusini jako właściciele
samolotu.
KAMIEŃ I METAL
Z pomysłem uczczenia pamięci pułkowni-
ków Aleksandra Marfickiego i Aleksandra
Żurawlewicza mieszkańcy Małęczyna zwró-
cili się do księdza Józefa Jarosza, proboszcza
miejscowego kościoła. W sprawę zaangażował
się Adam Jabłoński, wójt gminy Gózd, na
której terenie leży Małęczyn. Koncepcji mieli
wiele. Rozważali między innymi budowę po-
mnika, obelisku bądź umieszczenie w koście-
le pamiątkowej tablicy. W końcu ustalili, że
w miejscu katastrofy, tuż przy drodze powia-
towej, stanie pomnik, którego odsłonięcie,
jak informuje Adam Jabłoński, planowane
jest na wiosnę 2010 roku. Początkowo zakła-
dano, że nastąpi to jesienią tego roku, ale
z różnych względów termin przesunięto na
wiosnę.
Do inicjatywy przyłączyli się wojskowi.
Dowódca Sił Powietrznych powołał w tym ce-
lu zespół, w którym znaleźli się, między inny-
mi, pułkownik Janusz Chwiejczak, dyrektor
biura organizacyjnego Air Show, ksiądz puł-
kownik Aleksy Andrejuk z Prawosławnego
Ordynariatu WP oraz pułkownik Piotr
Wojciechowski, szef Oddziału Społeczno-
Wychowawczego Dowództwa SP.
„Doszło już do kilku spotkań i ustaleń doty-
czących budowy i wyglądu obelisku”, wyja-
śnia pułkownik Chwiejczak. „Pragniemy, by
w uroczystości odsłonięcia obelisku uczestni-
czyły rodziny tragicznie zmarłych pilotów”.
Dyrektor Air Show dodaje, że w tym sa-
mym czasie w Radomiu zostanie odsłonięta
tablica dedykowana pilotom związanym z ra-
domskim lotniskiem Sadkowo. Będzie to oka-
zja do oddania czci lotnikom z grupy akroba-
cyjnej Żelazny, którzy zginęli podczas Air
Show dwa lata wcześniej.
Autorką projektu pomnika, który ma sta-
nąć w Małęczynie, jest Anna Rudnicka, pra-
A R M I A
MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK
Kłopoty z obeliskiem
Wiosną przyszłego roku odsłonięty zostanie pomnik ku czci pilotów
białoruskich, którzy zginęli podczas Air Show 2009 w Radomiu.
cująca w 2 Ośrodku Szkolenia Lotniczego
w Radomiu. „Z wykształcenia jestem plasty-
kiem. Gdy była taka potrzeba, zawsze poma-
gałam 2 OSzL przy tworzeniu różnych kon-
cepcji graficznych i prezentacji. O zaprojek-
towanie projektu pomnika poprosił mnie do-
wódca ośrodka”.
Zgodnie z jej koncepcją postument zosta-
nie wykonany z granitu bądź, w przypadku
przyjęcia tańszego wariantu, z głazu narzuto-
wego. Anna Rudnicka przewiduje połącze-
nie kamienia i odlewów metalowych:
„W dwumetrowym nierównym kamieniu zo-
stanie wycięty na przestrzał krzyż katolicki,
w którym umieszczony będzie odlany krzyż
prawosławny, połączony w dolnej części
C O M M E N T
Major
MARCIN ROGUS,
rzecznik prasowy
Sił Powietrznych
T rzech właścicieli gruntu, na którym doszło
do katastrofy białoruskiego samolotu
Su-27, wystąpiło do nas z roszczeniami. Pod-
kreślić należy, że Siły Powietrzne są jednym
z pięciu organizatorów, pomiędzy którymi
musi nastąpić uzgodnienie wspólnego stano-
wiska w kwestii roszczeń. Obecnie trwają
wstępne rozmowy, szukamy możliwości poro-
zumienia. Nie ukrywamy, że kwoty, o które
mają zamiar ubiegać się mieszkańcy Małę-
czyna, są wysokie. Ze wstępnych analiz wyni-
ka, że znacznie przekraczają one wartość po-
tencjalnych szkód.
FOT. ARTUR WEBER
z fragmentem Su-27 – tytanową łopatką z tur-
biny silnika”.
GROSZ DO GROSZA
Wójt gminy Gózd przyznaje, że problemem
dla pomysłodawców są pieniądze, co sprawia,
że przyszłość projektu wydaje się niepewna.
Dotychczas rada gminy przekazała na ten cel
500 złotych, kilkaset zebrał też proboszcz. Na
tym fundusze się kończą. Wójt ubolewa, że
władze miejskie Radomia i przedstawiciele
województwa, mimo wstępnych deklaracji
współfinansowania projektu, teraz milczą.
Siły Powietrzne również nie partycypują
w kosztach, zaoferowały natomiast pomoc przy
organizacji uroczystości odsłonięcia pomnika
i nadanie jej wojskowego charakteru. „Nie zna-
my dokładnych kosztów budowy obelisku, nie
wiemy więc, jakie oczekiwania finansowe będą
wobec Sił Powietrznych”, twierdzi pułkownik
Chwiejczak. „Ze swojej strony postaramy się
zapewnić tej uroczystości wzniosły i uroczysty
charakter. Pomoc finansową oferuje Stowarzy-
szenie Miłośników Lotnictwa Wojskowego”.
Niejasne jest poza tym, jak uregulowany zo-
stanie status terenu, na którym stanie pomnik.
Grunt należy do mieszkańca Małęczyna
Witolda Pająka. Ten – po namowach wójta
i proboszcza – deklaruje, że na rzecz inicjatywy
przekaże gminie ar ziemi. Czy na pewno to
uczyni, nie wiadomo. Wójt, dopóki nie będzie
miał pisemnego potwierdzenia, nie chce ko-
mentować sprawy nieodpłatnego przekazania
gminie jakichkolwiek terenów. Może nie chce
zapeszać. 
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 33
 M I S J E

Wyjazd na
patrol z ba
zy
 Chociaż wydaje się,
że sytuacja jest opa-
nowana, cały czas
trzeba zachować
ostrożność.

obójczy
Atak sam iony, ale
n
udarem o, czy
m
nie wido przeżył.
t
rebelian

„SIWY’’ ubezpiecza prawą flankę

34 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
 A R M I A

Szybsi
od wroga Jak obronić się przed
zamachowcem-samobójcą? Tego w Nowej
Dębie uczą się żołnierze 3 Brygady
Zmechanizowanej Legionów.
W iosną 2010 roku wyjadą na
VII zmianę do Afganistanu. Na
początku października w józefow-
wej Dębie, gdzie doskonalą procedury
wzywania pomocy i ewakuacji medycz-
nej, obronę bazy oraz działania na po-
skich kamieniołomach ćwiczyli wspi- sterunku kontrolnym. Grupę bojową
naczkę górską oraz technikę prowa- Bravo czeka jeszcze szkolenie w Ośrod-
dzenia Rosomaka w trudnym tere- ku Szkolenia Górskiego w Trzciańcu na
FOT. DARIUSZ KUDEŃ

nie („Polska Zbrojna”, 44/2009). przełomie listopada i grudnia. 

Teraz szkolą się na poligonie w No- DARIUSZ DRĄCZKOWSKI

ić bombę.
muszą teraz rozbro
Saperzy
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 35

F E L I E T O N
ZDZISŁAW NAJDER
To nieprawda, że Polacy uprawiają
wyjątkowy kult pamięci o klęskach.
Dumni nieszczęściem
P
rzy wejściu na wileński cmentarz
Na Rossie znajdujemy – w oto-
czeniu grobów żołnierzy polskich
poległych w walkach o stolicę Li-
twy – wielką płytę z napisem „Mat-
ka i serce Syna”. Tu pochowana jest Maria
z Billewiczów, matka Józefa Piłsudskiego.
W testamencie Marszałek polecił wyryć na pły-
cie dwuwiersz Słowackiego:
„Ty wiesz, że dumni nieszczęściem nie mogą
Za innych śladem iść tą samą drogą”.
To słowa z poematu „Wacław”. W dalszej
części utworu bohater uzupełnia swoją myśl.
Oto gdy człowiek nie wstydzi się doznanych
cierpień, „gdy się duma z nieszczęścia wylę-
gnie”, wówczas staje się nieczuły na nienawiść
i pogardę wrogów.
Współczesny Polak bywa karmiony kpina-
mi z kultu klęski, jaki rzekomo wyznawali je-
go przodkowie. A ostatnio, przeciwnie, jest
zachęcany, by mieć pretensję do wszystkich,
że tak nas historia pokrzywdziła. Czy więc
zrozumie pojęcie „dumy z nieszczęścia”?
Pojęcie tak niepraktyczne? Słowacki, a za
nim Piłsudski mówią bowiem o dumie z dzie-
dzictwa tragedii i nieszczęścia. Mówią nie tyl-
ko o wierności sprawie zda się straconej, ale
o dumie z tego, że w imię poniesionych wcze-
śniej klęsk odmawia się pójścia innych śla-
dem, drogą rozsądku, konformizmu, doraźnej
skuteczności.
Dumny nieszczęściem ani się nie użala, ani
też nie wstydzi, że jest spadkobiercą ludzi,
którzy cierpieli i ginęli. I sam jest skłonny do
ryzykowania własnego życia. „Nie będę żył
w wychodku”, napisał przyszły Marszałek
w liście do przyjaciela przed wyruszeniem
w 1908 roku do akcji, w której dokonano za-
machu na pociąg w Bezdanach.
W 1963 roku Sławomir Mrożek ogłosił
swoją szyderczą „Śmierć porucznika”, po-
święconą legendzie Mickiewiczowskiego
Ordona, obrońcy wolskich okopów w 1831
roku. Zakończył dramat wyrazami nadziei,
że „problem śmierci porucznika” zostaje
pogrzebany raz na zawsze razem z roman-
36 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
Rycerskie sprawy
(48)
tycznym kultem ofiarności dla prze-
granej sprawy.
Jestem pewien, że już po paru la-
tach Mrożek zaczął się swojego ów-
czesnego stanowiska wstydzić. Gdyby
nie upór, tak często określany jako bez-
sensowny, części Polaków w „absurdal-
nym” przeciwstawianiu się narzuconej
ze Wschodu „logice dziejów”, nie było-
by Solidarności, a później generał
Jaruzelski nie miałby nawet z kim za-
siąść do Okrągłego Stołu.
To nieprawda, że Polacy uprawiają
wyjątkowy kult pamięci o klęskach.
Greccy obrońcy Termopil polegli, ale
pozostają symbolem dla wszystkich Eu-
ropejczyków. Bitwa na Kosowym Polu
(1389) zakończyła się fatalnie dla Ser-
bów, ale jest dla nich najważniejszym
wydarzeniem historycznym.
Mówiąc o „dumnych nieszczęściem”
Słowacki wydobywa na wierzch istotne
treści zawarte w etosie rycerskim. Ży-
ciu ludzi, którzy należą do tej tradycji,
sens nadają nie osiągane sukcesy, lecz
wierność w dążeniu do obranego celu.
Jeżeli cierpią i ponoszą ofiary, są
dumni ze swojego męstwa. Tę samą
postawę zajmują wobec przeszło-
ści: tytułem do chwały nie jest po-
wodzenie, ale wytrwałość. To
trudne nauki. Tak poeta, jak i je-
go wielbiciel, konspirator, wię-
zień i wódz, wiedzieli, że nie
każdy potrafi być dumny z trud-
ności wymagań, które sam sobie
stawia. 
Tytułem
do chwały
nie jest powodzenie,
ale wytrwałość
 MILITARIA
MILITARIA

MILITARIA ROBERT
CZULDA
MILITARIA
Redaktor działu TADEUSZ WRÓBEL

Bojowy
drapieżnik
Niemiecka Bundeswehra złożyła zamówienie
na 405 bojowych wozów piechoty Puma. To najdroższy
kontrakt w niemieckiej zbrojeniówce od lat.
FOT. KMW

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 37

 P R Z E K R Ó J
Bojowy drapieżnik
GRAFIKA: PAWEŁ KĘPKA/ RHEINMETALL
U
mowa warta 3,1 miliarda
euro została podpisana
przez federalną agencję
technologii obronnych
z Koblencji (Bundesamt für Wehr-
technik und Beschaffung) i firmę PSM
GmbH, która jest własnością Rhein-
metall AG oraz Krauss-Maffei We-
gmann GmbH. „Zamówienia na Pumy
sprawią, że Niemcy pozostaną w świa-
towej czołówce najlepszych producen-
tów uzbrojenia”, stwierdził Klaus
Eberhardt z Rheinmetall AG. Pojaz-
dy te od przyszłego roku mają trafiać
do służby przez kolejnych dziesięć lat.
38 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
Projekt zupełnie nowego wozu bo-
jowego (znany pierwotnie jako Neuer
Schuetzenpanzer) zainicjowano we
wrześniu 2002 roku. Już w grudniu
2004 roku parlament kupił pięć eg-
zemplarzy przedseryjnych za łącznie
350 milionów euro. W maju dwa lata
później producent dostarczył prototyp,
który został zaprezentowany opinii pu-
blicznej.
Pięć oczekiwanych Pum trafiło do
Bundeswehry w 2007 roku, a na po-
czątku następnego rozpoczęto inten-
sywne testy nowej konstrukcji. W tym
samym okresie Bundestag zainicjował
Uzbrojenie główne
MK 30-2 kalibru 30 mm;
ppk Spike LR (opcjonalnie)
Masa własna
31 ton (Level-A), 40 ton (Level-C)
prace nad przyjęciem 410 maszyn do służby
(w tym pięciu przedseryjnych). Ostateczne testy
zakończyły się pomyślnie w marcu 2009 roku.
BUDOWA MODUŁOWA
Bojowe wozy piechoty Puma docelowo ma-
ją zastąpić pojazdy Marder, które do służby
w Bundeswehrze weszły w 1971 roku i już nie-
długo skończy im się resurs. Mimo moderniza-
cji Marder nie przystaje do wymogów współ-
czesnego pola walki. Głównym problemem jest
niewystarczająca ochrona załogi i żołnierzy de-
santu przed ogniem nieprzyjaciela oraz impro-
wizowanymi ładunkami wybuchowymi. Co
więcej, Marder ma zbyt słaby silnik.
 M I L I T A R I A

mieć konstrukcję, która mogłaby być transpor-

towana drogą lotniczą. Puma spełnia to kryte-
rium – w wariancie ze standardowym pance-
rzem (Level-A) może być przewożona przez
samoloty transportowe A400M. Wersją lepiej
opancerzoną jest Level-C, z dodatkowymi
pancerzami modułowymi, które można łatwo
zamontować lub zdjąć do transportu.
Długość Pojazd wyposażony jest w system MUSS
7,3 m (Multifunctional Self-Protection System) fir-
my EADS Defence Electronics, który składa
Szerokość się z czujników wykrywających nadlatujące
3,4 m
pociski, oraz w elektroniczne i pirotechniczne
środki obronne. Jednostką napędową jest wy-
sokoprężny 10-cylindrowy silnik Diesla firmy
MTU o oznaczeniu MTU 892. Zapewnia on
moc około 800 KM.

PUMY PRZECIW CZOŁGOM

Podstawowym uzbrojeniem Pumy jest
umieszczone w bezzałogowej, komputerowo
sterowanej wieży działko MK 30-2 kalibru
30 milimetrów firmy RWM Oberndorf. Za-
pewnia ono szybkostrzelność na poziomie 700
Wysokość pocisków na minutę na dystansie do 3 tysięcy
3m metrów. Z powodzeniem jest wykorzystywane
choćby w pojazdach serii ASCOD: hiszpań-
skim Pizarro i austriackim Ulan. Standardową
amunicją są stabilizowane pociski penetrujące
APFSDS-T, wyprodukowane przez RWM
Schweiz AG. Puma może też strzelać amuni-
cją rozpryskową z komputerowo sterowanym
momentem detonacji pocisku. Zapas amunicji
to 400 pocisków – 200 gotowych do natych-
miastowego wystrzelenia i reszta w rezerwie.
Wóz ten uzbrojony jest również w lekki kara-
bin maszynowy Heckler & Koch MG4 kalibru
5,56 milimetra o szybkostrzelności 850 poci-
Puma Marder A3 sków na minutę na dystansie do tysiąca me-
Załoga 3 osoby 3 osoby trów. Zapas amunicji to tysiąc pocisków do na-
Desant 6 żołnierzy 6 żołnierzy tychmiastowego wykorzystania i kolejny ty-
Uzbrojenie główne MK 30-2 kalibru 30 mm; Rheinmetall MK 20 Rh 202 kalibru siąc w rezerwie. Oprócz tego Puma ma wy-
ppk Spike LR (opcjonalnie) 20 mm; ppk MILAN (opcjonalnie) rzutnie granatów dymnych oraz granatów
Masa własna 31 ton (Level-A), 40 ton (Level-C) 33,5 tony 76 milimetrów, zamontowane z tyłu pojazdu.
Prędkość 70 km/h (na drodze) 65 km/h (na drodze) Cała amunicja strzelecka umieszczona jest
Długość 7,3 m 6,8 m w wieży. Dzięki temu w przypadku trafienia
Szerokość 3,4 m 3,4 m żołnierze i załoga nie zostaną ranni.
Wysokość 3m 3m Część z tych pojazdów zostanie wyposażo-
na w wyrzutnie lekkich pocisków przeciwpan-
W konstrukcji Pumy wykorzystano zupełnie ny na eksplozje min oraz improwizowanych cernych MELLS (MEhrrollenfähiges Leichtes
nowe podwozie. Teraz w BWP mieści się ładunków wybuchowych (o masie do 10 kilo- Lenkflugkörper-System). W grudniu 2008 ro-
trzech członków załogi w jednym klimatyzo- gramów), jak również wytrzymały na ostrzał ku niemiecki parlament przekazał 68 milio-
wanym przedziale (dowódca, kierowca, strze- z broni kalibru 14,5 milimetra oraz odłam- nów euro na zainstalowanie dwóch wyrzutni
lec) oraz do sześciu żołnierzy desantu z tyłu ków artyleryjskich, a w przypadku pancerza na przedseryjnych pojazdach. Zamówienie na
pojazdu, gdzie umieszczono właz desantowy. przedniego i bocznego również z broni kali- system złożono w marcu 2009 roku. Firma
Hermetyczne oddzielenie przedziału napędo- bru 30 milimetrów. Puma zapewnia ochronę EuroSpike GmbH dostarczy łącznie 311 wy-
wego od tego dla załogi umożliwiło redukcję przed skutkami wykorzystania broni atomo- rzutni, w których będzie się wykorzystywać
hałasu o 90 procent w porównaniu z Marde- wej, biologicznej i chemicznej i – zdaniem pociski Spike LR, za 31 milionów euro. Część
rem (do poziomu 95 dB). producenta – w tej klasie pojazdów nie ma so- z nich trafi do jednostek lądowych i specjal-
Jak zapewnia producent, dzięki swemu bie równych. nych, a reszta zostanie zamontowana na Pu-
uzbrojeniu Puma znacząco wzmocni Bunde- Ważną zaletą wozu jest mobilność. Biorąc mach (po dwa pociski na wieży). Zawarta
swehrę. Istotne jest też bardzo dobre opance- pod uwagę konieczność prowadzenia misji po- umowa dopuszcza możliwość rozszerzenia za-
rzenie, zwiększające szanse przeżycia załogi za granicami Niemiec (choćby na Bałkanach mówienia na kolejnych 1160 wyrzutni MELLS
na polu walki. Wóz ma być względnie odpor- czy w Afganistanie), Bundeswehra chciała za 120 milionów euro. 

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 39

 T E C H N I K A
KRZYSZTOF WILEWSKI
Skok w nadprzestrzeń
Może już wkrótce doczekamy się w naszej armii
pierwszych rozpoznawczo-bojowych robotów.
C
hoć to bardzo duże uproszczenie,
nawet w fazie projektów domoro-
słych inżynierów roboty były już
ikoną wojen przyszłości. W książ-
kach, komiksach i filmach science fiction
„wojny jutra” to najczęściej konflikty robotów,
a ludzie sprowadzeni zostali tam do roli mi-
strzów gry, sprawujących z odległości nadzór
nad maszynami. Dzisiejsze pole walki powoli
zaczyna tak właśnie wyglądać. Szczególnie
w przypadku latających bezzałogowców lu-
dzie odgrywają jedynie rolę operatorów. Praw-
dziwa rewolucja w robotyzacji wojny jednak
dopiero nadchodzi. Lądowe roboty bojowe są
już nie tylko w planach; konstrukcje albo są
testowane w warunkach bojowych, albo już
walczą na froncie. Na targach w Kielcach oka-
zało się, że nasza armia może wnet dołączyć
do liderów w tej dziedzinie. Opracowany przez
polskich inżynierów robot rozpoznawczo-bo-
jowy Lewiatan ZS może być dla polskiego
wojska niczym skok w nadprzestrzeń.
BEZ NARAŻANIA ŻYCIA
O pracach nad polskim robotem rozpoznaw-
czo-bojowym na bazie sześciokołowego pojaz-
40 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
du mówiło się już od jakiegoś czasu. Wiele
osób traktowało jednak plany Wojskowej Aka-
demii Technicznej, Hydromegi i WB Electro-
nics z przymrużeniem oka. Uznano, że projekt
jest ciekawy, ale jego wykonanie potrwa latami.
Okazało się jednak, że nasze ośrodki naukowo-
-badawcze i przemysł są w stanie szybko prze-
kuć pomysł w konkretny produkt. Lewiatana
ZS pokazano na tegorocznej wystawie przemy-
Zmierzony, zważony
Wymiary:
długość 3,5 m; szerokość 2 m; wysokość 1,9 m
Masa własna: 2200 kg
Ładowność maksymalna: 1500 kg
Masa całkowita: 3700 kg
Masa holowanej przyczepy: 2200 kg
Prędkość maksymalna jazdy: 55 km/h
Pokonywanie wzniesień: 30 stopni
Kąt wejścia: 52 stopnie
Kąt zejścia: 43 stopnie
Kąt przechyłu bocznego: 50 stopni
Promień skrętu: 3,8 m
Prędkość pływania: do15 km/h
FOT. KRZYSZTOF WILEWSKI
Lewiatan ZS w
pierwszej
kolejności powi
nien
trafić do Afgani
stanu, bo
tam roboty każd
eg
ratują żołnierzo o dnia
m życie.
słu obronnego MSPO 2009 i w ocenie wielu
ekspertów był jedną z najciekawszych prezen-
tacji kieleckiej imprezy.
Idea jest prosta. Na niewielkim, trzyosiowym
pojeździe zamontowano potężne uzbrojenie
i elektroniczne „zmysły”, pozwalające bez na-
rażania życia żołnierzy penetrować niebez-
pieczne miejsca. W odróżnieniu od wielu za-
granicznych konkurentów Lewiatan ZS nie zo-
stał skonstruowany z wyraźnym wskazaniem na
działanie w terenie zurbanizowanym. W przeci-
wieństwie choćby do zaprezentowanego na tar-
gach Interpolitech 2009 rosyjskiego robota bo-
jowego MRK-27 idealnie nadaje się bowiem do
rozpoznania w terenie otwartym.
Określenie „wszędołaz” dobrze oddaje cha-
rakter robota. Sześciokołowy pojazd może nie
tylko poruszać się w bardzo trudnym terenie
(bagna, rowy, skaliste wąwozy; koła napędowe
są niezależnie napędzane hydraulicznymi sil-
nikami gerotorowymi), ale również, czego na
pewno nie potrafi większość jego konkuren-
tów, pływać! Napęd Lewiatana opracowały
wspólnie gdyńska Hydromega oraz Wojsko-
wy Instytut Techniki Pancernej i Samocho-
dowej z Sulejówka; jej sercem jest silnik
Iveco o pojemności 2800 centymetrów sze-
ściennych i mocy 92 kilowatów.
Ponieważ początkowo robot powstał
z myślą o służbach ratownictwa cywilnego,
wyposażono go w systemy hydrauliczne
umożliwiające podłączenie na miejscu kata-
strofy specjalistycznego sprzętu ratowniczego.
W wersji militarnej, pokazanej w Kielcach,
pompa hydrauliczna została, ale pojawiało się
 M I L I T A R I A

bardzo wiele elektronicznych nowinek. Naj-

ważniejszą jest system zdalnego sterowania,
który umożliwia mu pracę nawet w odległości
50 kilometrów od operatora lub operatorów.
W zależności od wyposażenia i uzbrojenia Le-
wiatana ZS musi obsługiwać nawet trzech żoł-
nierzy – kierowca, obserwator i strzelec. Mak-
symalny zasięg zastosowanych w robocie sys-
temów sterowania, kontroli i transmisji danych
znacząco zmniejsza się na obszarze zalesio-
nym czy górzystym. Wspomniane 50 kilome-
trów można osiągnąć w terenie płaskim. W re-
jonie zurbanizowanym zasięg może spaść do
kilometra, co i tak jest wynikiem więcej niż
dobrym. W takich warunkach MRK-27 nie
może się oddalać od operatora na więcej niż WIELKA BRYTANIA
300–400 metrów.
Oczami i uszami Lewiatana ZS są systemy
elektroniczne opracowane przez WB Electro-
Astute w morzu
nics, przede wszystkim stabilizowana głowica W UBIEGŁYM MIESIĄCU rozpoczęły się pierwsze próby morskie nowego typu uderzeniowego okrętu
obserwacyjna GS2-UGV z kamerą dzienną podwodnego dla Królewskiej Marynarki Wojennej o napędzie atomowym. HMS „Astute” opuścił stocz-
CCD i kamerą termalną. GS2-UGV umożliwia nię BAE Systems w Barrow-in-Furness i popłynął do macierzystego portu, bazy morskiej HMNB Clyde
obserwację terenu w osi pionowej w zakresie w Faslane w Szkocji. Jest to największy w historii uderzeniowy atomowy okręt podwodny zbudowany
od –30 do 210 stopni, a w poziomej – 360 stop- dla brytyjskiej floty. Jednostka ma 7400 ton wyporności w zanurzeniu. Załoga składa się z 98 osób.
ni. Uzupełnieniem głowicy jest system kamer Uzbrojenie „Astute” to sześć wyrzutni torpedowych kalibru 533 milimetry wraz z zapasem do 38 tor-
oraz składający się z pięciu skanerów lasero- ped pocisków przeciwskrętowych i manewrujących, jak też min. Do tej pory zamówiono sześć z sied-
wych zespół detekcji przeszkód terenowych. miu planowanych okrętów „Astute”. (W) 
Lewiatan ZS w zależności od oczekiwań AUSTRALIA
i potrzeb może być skonfigurowany jako wer-
sja rozpoznawcza ZS-R albo bojowa – ZS-U.
W tej drugiej podstawowym uzbrojeniem jest
Zapadła decyzja
opracowany przez Ośrodek Badawczo Rozwo- Australia chce mieć trzy operacyjne
jowy Sprzętu Mechanicznego z Tarnowa zdal- eskadry F-35 z co najmniej 72 samolotami.
nie sterowany moduł uzbrojenia ZSMU-127
KOBUZ z wielkokalibrowym karabinem ma-
szynowym 12,7 milimetrów WKM-B. Projek-
M inister obrony John
Faulkner poinformował,
że rząd australijski zaaprobo-
maszyn ma być dostarczonych
w 2014 roku.
Koszty przygotowania niezbęd-
informację, że kraj ten chce
mieć trzy operacyjne eskadry
F-35 z co najmniej 72 samolo-
tanci Lewiatana ZS zapewniają jednak, że bez wał zakup pierwszej transzy no- nej infrastruktury, szkolenia tami. Minister stwierdził, że
problemu będzie można modyfikować jego wej generacji samolotów bojo- personelu i testów wyniosą 3,2 pierwsza ma osiągnąć goto-
uzbrojenie, wyposażając robota w przeciw- wych Lockheed Martin F-35 Li- miliarda dolarów. Opublikowa- wość operacyjną w 2018 roku.
pancerne pociski kierowane lub granatnik au- ghtning II, owocu programu Jo- na w tym roku australijska bia- Wszystkie trzy zaś mają być
tomatyczny. int Strike Fighter. Czternaście ła księga obronności zawiera w służbie w 2021 roku. (wr) 
KANADA
KROK W PRZYSZŁOŚĆ
Czy się komuś to podoba, czy nie, roboty są
przyszłością armii. Polskiej również. Lewiatan
Przez
ZS to bardzo ciekawa propozycja. Sprzęt tego
typu w pierwszej kolejności powinien trafić do
pośrednika
Afganistanu, bo tam roboty każdego dnia ratu-
ją żołnierzom życie, choćby sprawdzając dro-
gowe przepusty. Warto zaryzykować i wysłać
F irma General Dynamics Land Systems-
Canada podała w końcu listopada, że
zawarła duży kontrakt w ramach amery-
prototyp do tej misji. Jeśli w wojennych wa- kańskiego rządowego programu sprzeda- WŁOCHY
runkach udowodni swe walory, to drzwi do ży broni dla zagranicy Foreign Military
naszej armii powinny przed nim zostać szero- Sale. Zgodnie z nim kanadyjskie zakłady Uroczyste
ko otwarte. Nie będzie to jednak łatwe ani or-
ganizacyjnie (serwis, szkolenie użytkowni-
dostarczą 724 kołowe bojowe wozy opan-
cerzone LAV za 2,2 miliarda dolarów. Nie przekazanie
ków, odpowiedzialność za szkody), ani finan- ujawniono klienta, ale zajmująca się AgustaWestland przekazała 24 listopada
sowo, bo pieniądze na doposażenie kontyn- współpracą wojskowo-techniczną z za- pierwszy śmigłowiec AW 139 dla sił zbroj-
gentu w Afganistanie są już rozdysponowane. granicą Defense Security and Coopera- nych Kataru. W sierpniu 2008 roku kraj ten
Trzeba cierpliwie poczekać, aż znajdzie się tion Agency wysłała w lipcu 2006 roku zamówił 18 maszyn. Wraz z pakietem części
wolna kwota do wykorzystania i wtedy – jeśli informację do Kongresu Stanów Zjedno- zamiennych i szkoleniem personelu wartość
dowództwo kontyngentu, mające nienajlepsze czonych o możliwości sprzedaży takiej kontraktu wyniosła 260 milionów euro. Katar
doświadczenia z użytecznością robotów saper- liczby LAV dla Arabii Saudyjskiej. Pojazdy jest trzecim nabywcą wojskowej wersji AW
skich typu Inspektor, uzna, że warto – wyeks- w dziesięciu wersjach miały trafić do jej 139. Wcześniej kupiły je Irlandia (na zdjęciu)
pediować Lewiatana na misję.  Gwardii Narodowej. (w)  i Zjednoczone Emiraty Arabskie. (wt) 

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 41

 M U Z E U M
Pan c erne  klechdy
MARCELI KWAŚNIEWSKI
O tym, jak drobny błąd
przesądził o życiu
załogi czołgu
S
tojący w Muzeum Broni Pancernej
T-54 to jeden z trzech egzemplarzy,
które trafiły do polskiej armii ze
Związku Sowieckiego w 1953 roku.
Wtedy był to najnowszy cud techniki, duma
radzieckiej myśli i technologii, z powodze-
niem dorównujący produktom zgniłego Za-
chodu. Miał 100-milimetrową armatę sprzężo-
ną z karabinem maszynowym kalibru 7,62 mi-
limetra, stabilizowaną w płaszczyźnie piono-
wej, drugi karabin maszynowy w kadłubie
i przeciwlotniczy karabin kalibru 12,7 mili-
metra. Wyposażony był również w cztery pe-
ryskopy i noktowizor dla mechanika, a napę-
dzał go umieszczony z tyłu 500-konny silnik
z czołgu T-34, jego technicznego poprzedni-
ka, którego ważący 36 ton T-54 wyprzedzał
w rozwoju o dwie generacje. Rozpędzająca się
do prędkości 50 kilometrów na godzinę ma-
szyna miała zasięg 500 kilometrów.
FOT. TOMASZ OGRODNICZUK
Charakterystyczną cechą pierwszych T-54
był brak umieszczonego na lufie armaty
ejektora, czyli przedmuchiwacza, służącego
do usuwania z wnętrza pojazdu gazów pro-
chowych po strzale. Zamiast tego czołg miał
dmuchawę tuż nad komorą nabojową, która
z zewnątrz wyglądała jak grzybek.
42 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
B R O N I P A N C E R N E J
„To w tym czołgu zginęło trzech ludzi. Wydmuchało
ich przez włazy”, opowiadał starszy mężczyzna.
Kiedy te trzy najnowsze
radzieckie czołgi trafiły do
polskich ośrodków szko-
leniowych, nasz
kraj dopiero za-
czynał mon-
taż licencyj-
nego T-34,
w ZSRR wy-
cofanego z pro-
dukcji kilka lat
wcześniej. Taka to była
bratnia pomoc.
Z tej pierwszej trójki dwa czołgi dawno
trafiły na złom, a trzeci wciąż służył
w szkole pancerniaków, gdzie w połowie
lat siedemdziesiątych przemianowano go
na eksponat muzealny. Tam właśnie
– w muzeum – zobaczył go były czołgista,
rozpoznając w nim maszynę, w której wy-
darzyła się tragedia. „To było w połowie
lat sześćdziesiątych”, opowiadał. „Czołgi
wyruszyły na poligon, gdzie miało odby-
wać się strzelanie do celów. Każdy wóz
ustawił się na ścieżce bojowej, a załogi
czekały na zewnątrz na sygnał dowódcy:
«Uwaga, do czołgów»”.
Procedury były takie, że dopiero wtedy
załoga wkładała hełmofony, zajmowała
miejsca, czyściła peryskopy i otwierała ko-
morę nabojową. Potem wszyscy opuszczali
czołg i czekali na kolejną komendę: „Uwa-
ga, strzelać”. Po niej wskakiwali do środka,
zamykali włazy, czołg ruszał. Ładowniczy
wkładał nabój do komory, wóz stawał, pa-
dał strzał i maszyna ruszała, by za chwilę
znowu się zatrzymać i ponownie strzelić.
Przedtem trzeba było znowu załadować ar-
matę i przymierzyć się do celu. Na tę ope-
rację załoga miała sześć sekund.
Załoga tego czołgu nie przestrzegała pro-
cedur i nabój znalazł się w lufie jeszcze
przed komendą „strzelać”. Żołnierze chcie-
li przed ruszeniem być gotowi do oddania
strzału i załadowania kolejnego naboju. Ale
to nie był ich jedyny błąd. Zbyt pospiesznie
załadowany nabój odbił się i cofnął. W tym
czasie klin zamkowy zamknął się i zatrzy-
mał na łusce. Zamek pozostał niedomknię-
ty, uniemożliwiając oddanie strzału.
Aby pocisk ponownie załadować, trzeba
byłoby ponownie napiąć klin i jeszcze raz
załadować nabój za pomocą dosyłacza,
czyli drewnianego drążka zakończonego
gumą. Tym właśnie ładowniczy powinien
go dopchnąć. Ale widocznie mu się spie-
szyło, a pod ręką miał tylko mały metalo-
wy łomik. Właśnie tym narzędziem uderzał
w łuskę pocisku. W końcu trafił w zapłon-
nik i wewnątrz czołgu nastąpiła detonacja.
Zginęli dowódca, ładowniczy i celowniczy.
Mechanik przeżył, bo nie zdążył jeszcze
wejść do czołgu. „Nie było co zbierać, całe
ciśnienie poszło przez włazy”, opowiadał
były czołgista.
Po tragedii, jak zawsze w takich wypad-
kach, zebrała się komisja ustalająca przy-
czyny, a maszyna trafiła do warsztatu. Gdy
została naprawiona, a sprawę zamknięto,
T-54 otrzymał nową dokumentację tech-
niczną i kartę, w której ani słowem nie
wspomniano o tym, co się wydarzyło w je-
go wnętrzu. A i tę dokumentację zniszczo-
no, gdy trafił do muzeum. Gdyby nie zjazd
absolwentów… 
W Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu można
obejrzeć 37 pojazdów pancernych. Większość
eksponatów była wykorzystywana podczas II woj-
ny światowej. Nieetatowym kustoszem muzeum
jest kapitan TOMASZ OGRODNICZUK.
 BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
OLAF
OSICA
Redaktor działu MAREK PIELACH

Twarda Północ
Państwa nordyckie pierwsze wyciągnęły wnioski
z osłabienia NATO. Norwegia, Szwecja, Finlandia,
FOT. MILITARYPHOTOS

Dania i Islandia zacieśniają współpracę regionalną.

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 43
 E U R O P A
Twarda Północ
C
hoć ze strategicznego
punktu widzenia basen
Morza Bałtyckiego sta-
nowi oczywistą całość,
w praktyce w dziedzinie bezpieczeń-
stwa charakteryzuje się on podzia-
łem na „twardą Północ” obszaru nor-
dyckiego i „miękkie Południe”
państw bałtyckich.
Zadecydowała o tym przede
wszystkim historia. Inaczej obeszła
się z państwami bałtyckimi, które na
mocy paktu Ribbentrop-Mołotow na
50 lat zniknęły z politycznej mapy
Europy i zostały republikami ZSRR,
a inaczej ze Szwecją – jako jedyna
z państw regionu nie utraciła swej
państwowości. Dania i Norwegia do-
świadczyły okupacji niemieckiej, ale
już nie rosyjskiej, grożącej Finlandii.
Po wojnie Dania i Norwegia zosta-
ły państwami założycielskimi NATO,
przyjęły na siebie pewne ograniczenia
dotyczące obecności sojuszu na ich
terytoriach. Z kolei Szwecja pozostała
wierna swej doktrynie zbrojnej
44 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
neutralności w obawie, że jej formal-
ny akces do NATO mógłby stać się
pretekstem do zajęcia przez Rosję
Finlandii. Ta zaś ocaliła suwerenność
w polityce wewnętrznej kosztem re- CZY
zygnacji z pełnej niezależności w po- REGIONALIZACJA stans niż Litwa, Łotwa i Estonia. Nie bez zna-
lityce zagranicznej, aby nie prowoko- czynnikiem
wać strony radzieckiej.
ZASZŁOŚCI
HISTORYCZNE
Koniec zimnej wojny przyniósł
zmianę sytuacji. Dania i Norwegia za-
angażowały się w pomoc Litwie, Ło-
twie i Estonii na ich drodze do
NATO, tak jak Szwecja i Finlandia
dzieliły się doświadczeniami z człon-
kostwa w UE. Zaszłości historyczne
okazały się jednak za duże, aby mo-
gły zostać nadrobione w ciągu dwóch
dekad. Współpraca polityczna i woj-
skowa nie stworzyła więc żadnej war-
tości dodanej. Po rozszerzeniu soju-
szu i Unii o państwa bałtyckie poli-
tyczne zaangażowanie partnerów ze
Skandynawii zaczęło słabnąć. Powo-
FOT. US DOD
dem były zarówno różnice interesów, jak
i utrzymujący się brak zaufania.
Państwa bałtyckie postrzegały się jako bli-
ski sojusznik USA, podczas gdy dla Szwecji,
Norwegii czy Finlandii polityka amerykań-
ska była często przedmiotem kontestacji.
Czynnikiem integrującym nie była także zbli-
żona ocena polityki rosyjskiej, wobec której
państwa nordyckie zachowują większy dy-
okaże się
czenia była też wewnętrzna konkurencja mię-
wzmacniającym dzy państwami bałtyckimi, która utrudniała
spójność współpracę z nimi.
polityczną
i militarną,
czy też wręcz ROSJA INTEGRUJE
odwrotnie, Sytuacja zaczęła się zmieniać, gdy Rosja
przyśpieszy weszła na drogę asertywnej polityki zagra-
proces
nicznej, co równocześnie, choć w różnym
fragmentaryzacji
NATO? stopniu, odczuły państwa nordyckie i bałtyc-
kie w swoim bezpośrednim sąsiedztwie. Kry-
zys finansowy oraz gospodarczy był dodatko-
wym czynnikiem wzmacniającym przekona-
nie, że region potrzebuje nowych inicjatyw.
Jako pierwsze z nowej sytuacji wyciągnęły
wnioski kraje nordyckie.
Zaprezentowany w lutym 2009 roku na fo-
rum Rady Nordyckiej raport Thorvalda
Stoltenberga – byłego ministra spraw zagra-
nicznych, a także obrony Norwegii – na te-
mat współpracy w polityce zagranicznej

i bezpieczeństwa nordyckiej piątki opiera się
na dwóch założeniach.
Po pierwsze, w obliczu zmniejszających się
i przeciążonych operacjami budżetów obron-
nych współpraca sił zbrojnych (wspólne plano-
wanie, zamówienia, prace badawcze i współ-
działanie w operacjach) jest jedynym sposo-
bem utrzymania nowoczesnych zdolności woj-
skowych.
Po drugie, ze względu na ewoluującą sy-
tuację bezpieczeństwa w Europie oraz zmia-
ny zachodzące w politykach NATO, UE
oraz USA i Rosji państwa nordyckie muszą
wziąć na siebie więcej odpowiedzialności za
swój obszar, zwłaszcza w kwestii sprawowa-
nia kontroli nad bezpieczeństwem otaczają-
cych go mórz.
Z obu założeń wynikają konkretne propozy-
cje zacieśnienia współpracy obronnej Norwe-
gii, Szwecji, Finlandii, Danii oraz Islandii. Do-
tyczą one zarówno współdziałania sił zbroj-
nych, integracji systemów monitorowania
przestrzeni morskiej i powietrznej obszaru
nordyckiego (w tym budowy nordyckiego sys-
temu satelitarnego), budowy systemu reago-
wania na sytuacje kryzysowe (ataki cyberne-
tyczne, katastrofy naturalne), jak i śmiałej pro-
pozycji przyjęcia deklaracji solidarności na
wypadek presji lub ataku z zewnątrz.
NIEBEZPIECZNY REGIONALIZM
Zalecenia raportu Stoltenberga pokazują,
że państwa nordyckie planują swą strategię na
najbliższą dekadę na podstawie przekonania,
że nie ma odwrotu od regionalizacji podejścia
do polityki bezpieczeństwa w sojuszu. Ze
względu na liczbę państw, a także geograficz-
ny i operacyjny zakres działania, NATO wy-
maga wsparcia w realizacji swej podstawowej
misji ochrony interesów politycznych swych
członków. Traktowanie współpracy regional-
nej jako antidotum na inercję struktur euro-
atlantyckich rodzi jednak pytanie, czy regio-
nalizacja okaże się czynnikiem wzmacniają-
cym spójność polityczną i militarną, czy też
wręcz odwrotnie, przyśpieszy proces fragmen-
taryzacji NATO.
Dla państw nordyckich pytanie to wydaje się
wtórne w obliczu realnych problemów, którym
muszą one stawić czoła. Zmiany klimatyczne
na dalekiej północy, renesans Rosji i spadek za-
angażowania USA w bezpieczeństwo Europy
Północnej wymagają działania już teraz. Przy-
kładem tego jest sytuacja Islandii.
Kilka dni po wycofaniu przez USA sprzętu
i ludzi z bazy w Keflavik w przestrzeni po-
wietrznej wokół Islandii pojawiły się rosyjskie
samoloty, które od tej pory w miarę regularnie
– i na przekór prośbom rządu Islandii – zazna-
czają swą obecność w rejonie. Z tego powodu
jednym z pierwszych działań proponowanych
w raporcie Stoltenberga jest „przejęcie” bazy
w Keflavik w celu zwiększenia nordyckiej wi-
doczności (i ograniczenia rosyjskiej) w prze-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
W OBLICZU zmniejszających się i przeciążonych operacjami budżetów obronnych współpraca sił zbroj-
nych jest jedynym sposobem utrzymania nowoczesnych zdolności wojskowych.
strzeni powietrznej dalekiej północy. To samo
dotyczy obecności na morzach, które stały się
obszarem rosnącej aktywności Rosji w regio-
nie. Modernizacja Floty Północnej oraz inwe-
stycje w infrastrukturę portową Murmańska są
bowiem dzisiaj jednym z priorytetów Kremla.
Regionalizacja, rozumiana jako stopniowe
przejmowanie przez grupę państw odpowie-
dzialności za zadania, które znajdują się w poli-
tycznym mandacie instytucji międzynarodo-
wych, wymaga inwestowa-
nia w zdolności pod kątem
własnych potrzeb, na co nie
Zmiany
wszyscy sojusznicy mogą klimatyczne
sobie pozwolić. Wywołuje
to obawy o spójność plano- na dalekiej
wania obronnego w sojuszu.
Nie dziwi zatem, że per-
północy wymagają
spektywa obecności państw działania już teraz
nordyckich w Keflavik jako
element współpracy regionalnej, a nie sojuszni-
czej, a także potencjalne (choć dziś mało real-
ne) udzielenie sobie wzajemnych gwarancji
bezpieczeństwa są trudne do zaakceptowania
dla Litwy, Łotwy czy Estonii, dla których poli-
tyczne i wojskowe ramy sojuszu stanowią jedy-
ną realną gwarancję bezpieczeństwa.
DYLEMAT PAŃSTW BAŁTYCKICH
W długiej perspektywie dylemat państw
bałtyckich sprowadza się zatem do wyboru
między konsekwentnym, idącym pod prąd
obecnych tendencji, trwaniem przy założeniu,
że problemy NATO mają charakter przejścio-
wy, a podjęciem działań, które mogą przyśpie-
szyć negatywną ewolucję sojuszu. Wejście we
współpracę regionalną, wykraczającą poza ru-
tynowe współdziałanie sił zbrojnych i dialog
polityczny, niesie ze sobą takie ryzyko. Dyle-
mat ten jest potęgowany szczupłością zdolno-
ści wojskowych państw bałtyckich i perspek-
tywą długiego wychodzenia z kryzysu gospo-
darczego.
FOT. ARMYRECOGNITION
Bez względu na przyszłe losy raportu
Stoltenberga i związane z tym szanse na no-
wy etap współpracy nordycko-bałtyckiej jest
on doskonałą ilustracją konsekwencji porzu-
cenia przez sojusz swej tradycyjnej roli orga-
nizacji zbiorowej obrony. Powstałe w ten
sposób poczucie deficytu bezpieczeństwa
w Europie Północno-Wschodniej staje się
powodem działań, które per saldo, i wbrew
intencjom, mogą pogłębić dylematy bezpie-
czeństwa w regionie. Ale
mogą też wyznaczyć no-
we trendy, umożliwiając
lepsze współdziałanie za-
interesowanych współpra-
cą państw.
Nie popadając w nad-
mierny pesymizm, warto
zatem śledzić rozwój nor-
dyckiej polityki bezpie-
czeństwa, której adresatem są zarówno pań-
stwa dalekiej północy, jak i rejonu Morza Bał-
tyckiego. Obok raczkującego na razie wymia-
ru politycznego składa się na nią szereg dzia-
łań związanych z budową lub integracją naro-
dowych „infrastruktur” bezpieczeństwa. Być
może znajdzie się tam także miejsce dla
współpracy z Polską, tak jak niektóre projekty
są otwarte na Litwę, Łotwę i Estonię. 
WIZYTÓWKA
Doktor OLAF OSICA
Analityk Centrum Europejskiego w Natoli-
nie oraz wykładowca w Instytucie UE Colle-
gium Civitas. Doktor nauk politycznych (Eu-
ropejski Instytut Uniwersytecki we Floren-
cji). Specjalizuje się w problematyce relacji
euroatlantyckich oraz polityce zagranicznej
i bezpieczeństwa UE. Współautor raportu
„Konsolidacja czy dezintegracja? Bezpie-
czeństwo w subregionie Morza Bałtyckie-
go”, Natolin 2009.
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 45
 46 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 grudnia 2009

PAWEL_NR49_2009.indd 46 2009-11-30 14:36:34

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

Na Wsch dzie  bez zmian?

mniejszych wysp w zamian za zawarcie
traktatu pokojowego. Takie stanowisko
przedstawił również
W Japonii Władimir Putin w połowie
Wyspy Kurylskie, obecnej dekady. Jednocześnie
zwane Terytoriami Moskwa domaga się roz-
Północnymi, traktuje dzielenia kwestii współpracy
się jako tereny ekonomicznej od sporu tery-
pod rosyjską torialnego.
okupacją.
Tym samym rosyjska „ofer-
ta” wobec Japonii jest sformuło-
wana dość wyraźnie: jeśli Tokio zacieśni
współpracę gospodarczą i polityczną z Ro-
sją, powstaną warunki do rozwiązania spo-
ru terytorialnego, niewykluczające zwrotu
części terytorium. Japonia jest postrzegana
FOT. ENGLISH RUSSIA

jako źródło wysokich technologii, rynek

dla rosyjskiego przemysłu nuklearnego
oraz konsument ropy i gazu ziemnego.
O ile Moskwie udaje się taką politykę
częściowo realizować, o tyle problem ku-
MARCIN KACZMARSKI rylski blokuje dalszy rozwój współpracy.

Stara śpiewka
Wydawało się, że przełomem było urucho-
mienie w 2009 roku skraplarni gazu ziem-
nego (LNG) na Sachalinie, z którego to
złoża większość dostaw trafi właśnie do
Japonii. Ponowne pojawienie się kwestii
Rosja w relacjach z Chinami chciałaby uczynić z Japonii atut. kurylskiej stawia pod znakiem zapytania
Nie pozwala na to jednak nierozwiązany spór terytorialny. możliwość wyjścia obu stron poza ograni-

W
czoną współpracę gospodarczą.
ydawać by się mogło, że są- Kiedy we wrześniu 2009 roku w Japonii
siedztwo dynamicznie roz- stanowisko szefa rządu objął Yukio JAPOŃSKI DYLEMAT
wijających się Chin będzie Hatoyama, po obu stronach pojawiły się Po stronie japońskiej z kolei panuje du-
w naturalny sposób sprzyjać nadzieje na poprawę relacji. Hatoyama jest ży chaos w kwestii polityki, jaką należało-
zbliżeniu Rosji i Japonii. Od czasu zakoń- wnukiem premiera, który zapoczątkował by przyjąć wobec Rosji. Kręgi nastawione
czenia zimnej wojny ciągle brakuje zrów- normalizację w relacjach z ZSRR po za- nacjonalistycznie uznają rozwiązanie spo-
noważonej polityki Moskwy na Dalekim kończeniu II wojny światowej, jego syn ru terytorialnego za warunek wstępny dal-
Wschodzie – dominują w niej relacje z Pe- mieszka w Rosji. Nadzieje te jednakże szego zbliżenia. Tokio jest też zniechęco-
kinem. Zacieśnienie więzi z innymi ważny- szybko okazały się płonne, a na drodze ne z powodu zacieśniających się stosun-
mi graczami pozwoliłoby Rosji powiększyć do poprawienia relacji po raz kolejny stanął ków rosyjsko-chińskich oraz małej aktyw-
pole manewru wobec chińskiego giganta. problem terytorialny – Wysp Kurylskich ności Rosji w regionie (czego najlepszym
(w Japonii określanych jako Terytoria Pół- przykładem jest nikły wkład Moskwy
PŁONNE NADZIEJE nocne). Nowy rząd w odpowiedzi na inter- w rozwiązanie problemu nuklearnych
Dotychczasowe rosyjskie próby wcią- pelacje posłów oficjalnie stwierdził, że Te- ambicji Korei Północnej). Również ścisły
gnięcia Tokio do regionalnej rozgrywki nie rytoria Północne pozostają pod rosyjską sojusz japońsko-amerykański powstrzymu-
przynosiły efektów. Kreml zamierzał uczy- okupacją. je Tokio przed gwałtownymi manewrami
nić swoje zasoby energetyczne Syberii geopolitycznymi. 
Wschodniej przedmiotem rywalizacji mię- KURYLE
dzy Chinami i Japonią. Przez lata strona NA HORYZONCIE WIZYTÓWKA
rosyjska nie chciała jednoznacznie opowie- Wyspy Kurylskie weszły w posiadanie
dzieć się za przebiegiem trasy ropociągu ZSRR w wyniku II wojny światowej, co MARCIN
na Daleki Wschód (do Chin czy na wy- zostało zatwierdzone w traktacie pokojo- KACZMARSKI
brzeże Pacyfiku), nie chcąc zbytnio wym w San Francisco. Związek Radziecki Analityk Ośrodka Studiów
wzmacniać ChRL. Ostatecznie nie udało traktatu jednak nie podpisał, co dla Japonii Wschodnich, pracuje
się jednak osiągnąć porozumienia z Tokio, jest argumentem za koniecznością zwrotu również w Instytucie Stosunków Międzynaro-
które wycofało się z początkowej oferty fi- terytorium. Jeszcze w 1956 roku Nikita dowych Uniwersytetu Warszawskiego, autor
nansowania rurociągu. Chruszczow proponował oddanie dwóch książki „Rosja na rozdrożu”.

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 47

 M A N E W R Y

O
manewrach „Zachód 2009”
białoruskie media informo-
wały już w styczniu. Zasta-
nawiano się wtedy, czy de-
cyzja o ich zorganizowaniu
ma związek z porozumieniami wojskowymi
dotyczącymi utworzenia Układu o Bezpie-
czeństwie Zbiorowym, w którego skład we-
szły: Rosja, Białoruś, Kazachstan, Azerbej-
dżan, Tadżykistan, Uzbekistan i Kirgistan.
Wiosną, kiedy konflikt na tle gospodar-
czym między Białorusią i Rosją zaczął się
nasilać, białoruscy publicyści zastanawiali
się, czy do manewrów w ogóle dojdzie. Gdy
w maju wybuchła tak zwana mleczna wojna
i prezydent Aleksander Łukaszenko zboj-
kotował moskiewski szczyt państw ODKB,
uznano, że ćwiczenia „Zachód 2009” są za-
grożone. Tak przynajmniej twierdzili polito-
lodzy, bo w administracji prezydenta i mi-
nisterstwie obrony skrupulatnie przygoto-
wywano się do tego wojskowego przedsię-
wzięcia. W lipcu i sierpniu nikt już nie
miał wątpliwości, że będzie ono jednym
z elementów poprawy stosunków na linii
Mińsk–Moskwa.
Dla prezydenta Łukaszenki manewry za-
planowane na drugą połowę września były
również doskonałą okazją do spotkania z pre-
zydentem Rosji Dmitrijem Miedwiediewem.
FOT. STUDIO IWONA/ISW

W oficjalnych mediach pojawiały się infor-

macje o tym, że ćwiczenia „Zachód 2009”
będą sprawdzianem możliwości współdzia-
łania armii białoruskiej i rosyjskiej w ra-
mach sił obronnych Związku Białorusi
i Rosji. Eksperci wojskowi twierdzili, że ko-
MACIEJ JASTRZĘBSKI

Na Zachód patrz!
Od strony propagandowej ćwiczenia „Zachód 2009” okazały się
strzałem w dziesiątkę. Ich rozmiarem i niekonwencjonalnymi pomysłami
zainteresował się niemal cały świat.
nieczne jest sprawdzenie, jak w praktyce
funkcjonują systemy łączności i dowodzenia.
Burzę wokół manewrów rozpętały media
niezależne. Cytowano opozycyjnych polity-
ków, którzy twierdzili, że obecność rosyj-
skiego wojska na terytorium Białorusi bę-
dzie zagrożeniem dla suwerenności ich kra-
ju. Z oficjalnych informacji wynikało, że
w ćwiczeniach weźmie udział około 12 ty-
sięcy żołnierzy. Niektóre niezależne media
twierdziły też, że liczba ta może przekro-
czyć nawet 80 tysięcy. Powoływano się na
wypowiedzi rosyjskich ekspertów, którzy
uważali, że na Białoruś zostanie wysłana
któraś z rosyjskich armii. Podawano przy tej
okazji stan liczebny 58 Armii sta- publicznej wiadomości podano, że
cjonującej we Władykaukazie, oce- bierze w nich udział około 12 tysię-
niany na 102 tysiące żołnierzy. Któ- cy 600 żołnierzy: 6500 żołnierzy
re informacje były prawdziwe, moż- białoruskiej armii, w tym około
na było przekonać się już 18 wrze- 1800 rezerwistów, nieco ponad 6 ty-
MANEWRY śnia 2009 roku. sięcy żołnierzy rosyjskich i 30 żoł-
zakończyły się nierzy z Kazachstanu.
na poligonach, W CIENIU LASU Na potrzeby ćwiczeń ściągnięto
ale zaczęły żyć
18 września 2009 roku rozpoczę- na białoruskie poligony: 63 samolo-
nowym życiem
w serwisach ły się, nie bez wcześniejszych kło- ty, 40 śmigłowców, 470 pojazdów
informacyjnych potów, manewry „Zachód 2009”. opancerzonych, 228 czołgów, 234
krajów Według nieoficjalnych źródeł jed- samobieżne działa i moździerze.
sąsiadujących
nostki rosyjskie miały dotrzeć na Rosjanie przylecieli na Białoruś sa-
z Białorusią
i w prasie białoruskie poligony w trzy dni, molotami typów: Su-27, Su-24 oraz
niezależnej. a zajęło im to prawie tydzień. Do śmigłowcami Mi-27 i Mi-24. Na

48 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C O M M E N T A R I U M

Zasłona dymna
Białorusini i Rosjanie do tej pory nie
mieli okazji sprawdzić, czy ich systemy
dowodzenia mogą ze sobą współgrać.

K omentarze ekspertów kon-

centrują się na tym, że Mo-
skwa i Mińsk chciały zademonstro-
wać swą siłę, że prężyły muskuły
i straszyły sąsiadów. Warto za-
stanowić się, w jakim stopniu tak
szeroko opisywane w zachodniej
prasie przypadki tłumienia po-
wstania mniejszości narodowych
w Grodnie, przebijania się czoł-
gów przez Litwę do Kaliningradu
czy rzekomego ataku rakietowe-
go na Polskę mają jedynie cha-
rakter zasłony dymnej dla praw-
dziwego celu ćwiczeń „Zachód
2009”.
Białorusini i Rosjanie do tej pory
nie mieli okazji sprawdzić, czy
ich systemy łączności, zbierania
danych z pola walki i dowodze-
nia mogą ze sobą współgrać.
Oba kraje tworzą wspólne od-
działy obrony regionalnej Związ-
ku Białorusi i Rosji. Warto więc,
ucząc się na błędach, dostroić
oba systemy. Żołnierze rosyjscy
i białoruscy będą stanowić trzon
Sił Szybkiego Reagowania Ukła-
du o Bezpieczeństwie Zbioro-
wym. To również zobowiązuje,
używając języka informatyki, do
pełnej kompatybilności na
wszystkich szczeblach wojsko-
wej maszyny.
Wreszcie oba kraje mają swoje
wewnętrzne problemy, które mo-
gą wymagać interwencji zbrojnej.
Rosja ma „gorący Kaukaz” i woj-
nę z Gruzją, której nie może uznać
za sukces. Białoruskie władze
mogą obawiać się demonstracji
i protestów zarówno o podłożu
niepodległościowym, jak i socjal-
nym. Niektórzy białoruscy i rosyj-
scy eksperci twierdzą, że właśnie
taka jest idea utworzenia ODKB
i w jego ramach Sił Szybkiego Re-
agowania. (mj) 

białoruskim niebie pojawił się również sa- zy informujące, komu i gdzie nie wolno wje- spotykali żołnierzy szukających jedzenia.
molot wczesnego ostrzegania A-50 i nad- chać. W okolicznych wsiach spotkać można Nawet oficjalne media białoruskie poinfor-
dźwiękowe bombowce strategiczne Tu-160. było wojskowe patrole i funkcjonariuszy mowały o zatrzymaniu rosyjskiego żołnie-
Manewry odbywały się w różnych czę- służb specjalnych. Miejscowa ludność z jed- rza, który próbował okraść sklep.
ściach Białorusi, ale podstawowym miejscem nej strony narzekała na trudności w poru- Zdaniem niezależnych ekspertów wojsko-
operowania białoruskich i rosyjskich żołnie- szaniu się, ale z drugiej liczono w sklepach wych zawiodła logistyka. Jeśli wierzyć nie-
rzy był poligon Obóz spożywczych i restaura- oficjalnym informacjom, źle policzono ilość
Lesnowski w obwodzie
brzeskim, niedaleko od
Podobne manewry cjach na spory utarg.
Białoruskie radio i tele-
jedzenia i pieniędzy potrzebnych na utrzyma-
nie wojska. Podobno brakowało również pali-
granicy RP. Według w pobliżu granic wizja informowały o roz- wa, a ciężarówki, którymi wożono żołnierzy
szefa służb prasowych machu, z jakim przygoto- i sprzęt, okazały się przestarzałe. Jednak od
białoruskiego minister- Białorusi i Rosji wano manewry, oraz strony propagandowej manewry „Zachód
stwa obrony Wiacze-
sława Remienczyka
powinno o przyjacielskiej atmosfe-
rze panującej między biało-
2009” okazały się strzałem w dziesiątkę.

manewry miały dwa

p o d st awowe c e l e :
zorganizować
„przygotowywanie ope- NATO
racji obronnych grupy
wojsk Białorusi i Rosji” oraz „ocenę sku-
teczności działania wspólnego systemu re-
gionalnego obrony przeciwlotniczej Biało-
rusi i Rosji przy odparciu ataku z powie-
trza”, a także zarządzanie grupami wojsk
w czasie działań obronnych.
Kilka dni przed rozpoczęciem manewrów
na leśnych drogach wokół poligonu Obóz
Lesnowski pojawiły się tablice i drogowska-
ruskimi i rosyjskimi żołnie-
rzami. Mieli oni nie tylko
strzelać, ale też słuchać mu-
zyki, oglądać spektakle te-
atralne, grać w szachy i w piłkę nożną.
Kilka tygodni po zakończeniu manewrów
zupełnie inny obraz przedstawiły białoru-
skie media niezależne. Portal „Karta-97”
opisywał, jak to na leśnych polanach walają
się worki ze śmieciami, drogi są rozjeżdżo-
ne przez czołgi, a drzewa połamane przez
ciężki sprzęt wojsk inżynieryjnych. Miesz-
kańcy okolicznych wiosek dziwili się, że
WIELKA PRZYJAŹŃ?
Ich rozmiarem i niekonwencjonalnymi
pomysłami zainteresował się niemal cały
świat. Wśród Białorusinów i Rosjan wzmoc-
niło się natomiast przekonanie o konieczno-
ści współpracy oraz wielkiej przyjaźni mię-
dzy oboma narodami. Uczestniczący w ce-
remonii zakończenia manewrów prezydenci
Białorusi i Rosji potwierdzili 29 września
na wspólnej konferencji prasowej, że podob-
ne ćwiczenia będą odbywać się cyklicznie.
Kolejne więc najprawdopodobniej już za
dwa lata.

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 49

 M A N E W R Y
Manewry zakończyły się na poligonach,
ale zaczęły żyć nowym życiem w serwisach
informacyjnych krajów sąsiadujących z Bia-
łorusią i w prasie niezależnej. Dziennikarze
i wojskowi eksperci ujawnili kilka założeń
taktycznych, które mieli ćwiczyć białoruscy
i rosyjscy żołnierze. Nas, Polaków, poruszyły
dwa z nich.
Według jednego ze scenariuszy, białoruskie
i rosyjskie wojska desantowe (we współpracy
z oddziałami straży granicznej i innych służb
specjalnych) miały ćwiczyć tłumienie powsta-
nia mniejszości narodowej w Grodnie. W sa-
mym mieście, oddalonym o kilkanaście kilo-
metrów od Polski i w jego najbliższych okoli-
cach mieszka wielu naszych rodaków. Stąd
domniemanie, że chodzi o polską mniejszość.
Skąd w ogóle taki pomysł? Polacy mieszkają-
cy w Grodnie twierdzą, że od wielu lat oskar-
ża się ich o separatyzm i próby rewizji granic
ustalonych po II wojnie światowej.
Drugi scenariusz zakładał, że Polska jest
agresorem i należy kontratakiem jądrowym
wyeliminować nasze jednostki z walki. Zgod-
nie z tymi doniesieniami, Rosjanie mieli ćwi-
czyć odpalanie rakiet z głowicami jądrowymi
na nasz kraj. Informacji tych nie potwierdziła
oficjalnie strona białoruska, ale nie pojawiło
się również zaprzeczenie.
Niezależni dziennikarze powiązali również
ćwiczenia Rosjan w obwodzie kaliningradz-
kim z manewrami „Zachód 2009” odbywają-
cymi się na Białorusi. Z jednej strony, w ob-
wodzie kaliningradzkim uczono się, jak opa-
nować nadbałtyckie plaże polskiego wybrze-
ża, a z drugiej, jak przedrzeć się przez Litwę
do samego Kaliningradu. Tę ostatnią operację
nazwano „pętlą na szyi Bałtów”, bowiem za-
kładała ona zajęcie części terytoriów państw
nadbałtyckich przez białoruskie i rosyjskie

Manifestacja
wojska pancerne. ARTUR GOŁAWSKI, TADEUSZ WRÓBEL
Te doniesienia niezależnej prasy również
nie doczekały się sprostowania. Mniej skłonni
do fantazjowania eksperci twierdzą, że tak na-
prawdę chodziło o ćwiczenia związane z obro-
ną instalacji gazowych i naftowych (którymi
płyną i w przyszłości będą płynąć do Europy
Zachodniej gaz i ropa) przed atakami terrory-
stów. Scenariusze te przez wiele tygodni były
przedmiotem dyskusji wśród polityków i dy- Jednym z celów białorusko-rosyjskich
plomatów zarówno w Polsce, jak i na Litwie,
Łotwie oraz w Estonii.
ćwiczeń było sprawdzenie zdolności obu armii
W rezultacie rządy naszych krajów chcą, by do współdziałania i operacji ekspedycyjnych.

podobne manewry w pobliżu granic Białorusi
i Rosji zorganizowało NATO. Na Białorusi
podobne dywagacje nie zaprzątają głów prze-
ciętnych obywateli ani polityków z prostego
powodu – ludzie o nich nie słyszeli. Nie infor-
mowały o nich oficjalne media, a możliwości
prasy niezależnej są minimalne. Białorusini
żyją więc w błogiej nieświadomości.  sjan uczestniczących w „Ładodze 2009”, to
MACIEJ JASTRZĘBSKI jest korespondentem
Informacyjnej Agencji Radiowej w Mińsku.
B
ogdan Klich, minister obrony
narodowej, stwierdził, że gdyby
zsumować liczbę żołnierzy za-
angażowanych we wrześniowe
ćwiczenia wojskowe „Zachód
2009” („Zapad 2009”) i dodać do nich Ro-
zebrałoby się grubo ponad 12 500 osób no-
tyfikowanych przez organizatorów w Orga-
nizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Eu-
ropie. Gdy zaś uwzględni się inne manewry
w Rosji, daje to około 30 tysięcy żołnierzy.
Jeszcze w czasie trwania ćwiczeń na Bia-
łorusi przedstawiciele polskiego rządu wy-
rażali zaniepokojenie ich przebiegiem i sce-
nariuszem, przewidującym przejście do
kontruderzenia w obronie granic państwa
związkowego, zagrożonych ze strony sił
NATO. Zarazem szef MON uspokajał, że
równoczesne prowadzenie kilku ćwiczeń

50 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009


siły
na wschód od Polski nie stwarzało
realnego zagrożenia dla naszego
kraju.
WRÓG WEWNĘTRZNY
Terytorium Białorusi podzielono
na dwa umowne państwa – Mosto-
wię (czyli Białoruś) i Sosnowię,
wrogiego jej sąsiada, sojuszniczą
Rosję nazwano zaś Smolia. W sce-
nariuszu Sosnowia przedstawiona
została jako kraj dążący do domina-
cji w regionie, stosujący naciski po-
lityczne i ekonomiczne, by zdestabi-
lizować Mostowię. Znalazły się też
zapisy o wpływaniu Sosnowii na
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
opinię publiczną Mostowii, jak też
próbach jej izolowania na arenie W MANEWRACH
międzynarodowej. Polityka Mosto- pojawiły się
najnowsze
wii natomiast nastawiona była na konstrukcje
przeciwdziałanie wzrostowi wpły- uzbrojenia,
wów Sosnowii w regionie. Kraj ten jak samoloty
mógł liczyć na wsparcie polityczne i Su-34
i bezzałogowe
ekonomiczne Smolii, z którą two- aparaty latające
rzył państwo związkowe. Dozor-5.
W scenariuszu „Zachód 2009”
symptomatyczna wydaje się kwestia
mniejszości narodowej Sosnowian
w Mostowii, zamieszkującej Wyżynę
Nowogródzką i Nizinę Poleską. Au-
torzy ćwiczeń wymyślili, że od poło-
wy 2008 roku miały się rozwijać
ewrów
Elementem man
d 20 09 ”
„Zachó
ochroniarzy
był desant spad ierdzono,
oć tw
rosyjskich, ch
został on od wołany.
że
wśród niej ruchy separatystyczne. W reakcji
FOT. NATO
na przeciwdziałanie władz Mostowii wspie-
rająca separatystów Sosnowia oskarżyła ją
o łamanie praw człowieka i próbowała uzy-
skać w międzynarodowej organizacji rezolu-
cję przyzwalają na przeprowadzenie operacji
pokojowej w zachodniej części terytorium są-
siada. Gdy zabiegi te się nie powiodły, So-
snowia, która od dawna gromadziła wojska
w bezpośredniej bliskości granic Mostowii,
postawiła ultimatum. Zażądała od jej władz
uznania prawa żyjących tam Sosnowian do
samostanowienia i zagroziła użyciem siły, je-
śli ultimatum zostanie odrzucone, oni sami
zaś zaczęli tworzyć oddziały zbrojne. Doszło
do starć. W obliczu konfrontacji z Sosnowią
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 51
 M A N E W R Y

Napływ ropuch „Zachód 2009”

Równolegle z ćwiczeniami „Zachód 2009” Rosja
w liczbach
przeprowadziła nienotyfikowane manewry „Ładoga”. 6820 żołnierzy białoruskich W ĆWICZENIACH
5680 żołnierzy rosyjskich „ŁADOGA 2009”
29 żołnierzy kazachskich uczestniczyło około

W ćwiczeniach „Łado-
ga” wzięło udział oko-
ło 50 jednostek pływają-
i dwa poduszkowce. Podej-
ście do brzegu sprawdzały
grupy specjalne z 4 Mor-
czonego obszaru flota ro-
syjska skupiła się na izola-
cji południowego Bałtyku
228 czołgów
470 bojowych wozów
7 tysięcy żołnierzy.

cych z trzech flot: Bałtyc-
kiej, Czarnomorskiej i Pół-
nocnej. Po trzech tygo-
dniach rejsu przez Morze
Śródziemne, Atlantyk, Zato-
kę Biskajską i Morze Pół-
nocne w rejon obwodu kali-
ningradzkiego dotarły trzy
okręty desantowe typu Ro-
pucha ze 197 Brygady
Okrętów Desantowych Flo-
ty Czarnomorskiej.
opancerzonych
skiego Punktu Rozpozna- i niedopuszczeniu do prze-
nia z miejscowości Poruso- rzutu drogą morską sił
120 pojazdów z wyrzutniami
przeciwpancernych
je, tory wodne oczyszczały wzmocnienia do państw
pocisków kierowanych CHMIELOWKA:
z min trałowce. Ze względu bałtyckich.
234 jednostki artylerii działania
jednak na pogodę (wyso- W tym etapie uczestniczyło
40 śmigłowców obronne
i desantowe
kie fale) na nieprzygotowa- 45 okrętów, między innymi 60 samolotów
ny brzeg wysadzono tylko trzy fregaty rakietowe,
desant szturmowy na po- sześć korwet rakietowych
duszkowcach. oraz cztery zwalczania Dobrowolsk
Z powietrza lądowanie osła- okrętów podwodnych. Za- Dunajewska Prawdinsk
niały maszyny 689 Pułku debiutowały nowe jednost-
Czerniachowsk
Lotnictwa Myśliwskiego Flo- ki, w tym fregata „Jarosław POLARNY:

Wcześniej w cieśninie Ska-
gerrak spotkały się z dwie-
ma jednostkami tego typu
z 121 Brygady Okrętów
Desantowych Floty Północ-
Polska
ty Bałtyckiej z Czkałowska, Mądry”. Dwa okręty
a ochronę grupie desanto- Siły nawodne wspierało bli- desantowe i holownik
Floty Północnej
wej zapewniały samoloty sko 30 samolotów i śmi-
159 Pułku Lotnictwa My- głowców. 
śliwskiego z Biesowca,

Długi rejs
nej, którym towarzyszył ho- należącego do 6 Ar- M
0N
lownik. Rosjanie planowali mii Lotniczej. W ćwi- 216
przeprowadzić podczas czeniach brał też SEWASTOPOL:
„Ładogi 2009” duży de- udział, należący do Trzy okręty desantowe
i zbiornikowiec Floty
sant morski (bez uprzed- Floty Bałtyckiej, Bałtijsk Czarnomorskiej
niego zawijania do jakiego- 4 Pułk Lotnictwa
kolwiek portu) na poligo- Szturmowego
nie na północ od Bałtijska. z Czerniachow- CIEŚNINA SKAGERRAK:
Obserwatorem był prezy- ska. dochodzi do spotkania
zespołów okrętów
dent Dmitrij Miedwiediew. Po opanowa-
flot Czarnomorskiej
Zgromadzono osiem du- niu wyzna- i Północnej.
żych okrętów desantowych
ZATOKA BISKAJSKA: 4750 NM
Mostowia otrzymała militarne Towarzyszący desantowcom
wsparcie Smolii. zbiornikowiec Floty
Oficjalnie w scenariuszu ćwi- Czarnomorskiej zostaje
zastąpiony przez podobną
czeń nie wymieniono Polski, ale
jednostkę Floty Bałtyckiej.
łatwo ustalić, kto kryje się pod Ponad połowę uczestni- gdzie dywizje zastąpili dużymi samodziel-
nazwą Sosnowia. Przykładem ków ćwiczeń „Zachód nymi brygadami.
jest chociażby terytorialna lokalizacja skupisk 2009”, około 6800 żołnierzy, wystawiła Biało- Minister Klich poinformował, że w Szta-
Sosnowian, pokrywająca się z osadnictwem ruś. W manewrach tych wzięła udział więk- bie Generalnym Wojska Polskiego przepro-
mniejszości polskiej. Sam scenariusz nie jest szość z brygad bojowych wojsk lądowych. wadzono dokładną ich analizę, odnotowując
szczególnie zaskakujący. Podobny miały ma- Obok jednostek operacyjnych użyto także sił sprawdzian gotowości nie tylko jednostek
newry „Tarcza ojczyzny 2006”, gdzie Dwinię terytorialnych. Zaangażowano też lotnictwo 2. i 20. armii Federacji Rosyjskiej, których
atakowała Bugia, a wspierała Dnieprowia. i obronę powietrzną, w tym jednostki stacjo- brygady wystawiły taktyczne grupy bojowe,
Wskazuje to, w jaki sposób postrzegają rze- nujące tuż przy granicy z Polską. ale też to, że po raz pierwszy w manewry na
czywistość ludzie rządzący na Białorusi Wojska białoruskie ćwiczyły działania Białorusi zaangażowano aż cztery okręgi
i świadczy o tym, że tworzą w tamtejszym obronno-opóźniające, zajmując kolejne rubie- wojskowe: Moskiewski, Nadwołżańsko-
społeczeństwie poczucie istnienia zagrożenia że. Białorusini zwalczali dywersantów i szpie- Uralski, Syberyjski i Północnokaukaski.
ze strony NATO oraz należących do niego gów, przygotowując warunki do kontrnatarcia, Była to też okazja do przećwiczenia prze-
państw, zwłaszcza Polski. które mieli wykonać z Rosjanami. Forsowali rzutu wojsk na odległości strategiczne z wy-
również przeszkody wodne. Wbrew deklara- korzystaniem transportu lotniczego i kolejo-
SPRAWDZIAN PO ZMIANACH cjom, ćwiczenia nie miały charakteru wyłącz- wego, a następnie ich udziału w operacji na
Manewry były kolejną okazją do doskonale- nie defensywnego. Białorusini często byli zachodnim kierunku wojennym. Tym samym
nia współpracy między siłami zbrojnymi Bia- w pierwszej linii walk. Rosjanie sprawdzili zdolności do działań eks-
łorusi i Rosji, tworzącymi Regionalne Zgrupo- Rosjanie manewry „Zachód 2009” potrak- pedycyjnych. Temu służyły też manewry, któ-
wanie Wojsk, jak też wspólnego systemu obro- towali jako okazję do sprawdzenia funkcjo- re odbywały się równocześnie w obwodzie
ny powietrznej. nowania nowych struktur wojsk lądowych, kaliningradzkim.

52 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

Estonia DZIERŻYŃSK:
927 Baza Lotnictwa
Myśliwskiego.
Lądowanie na drogowym
Łotwa odcinku lotniskowym
BORYSÓW:
rosyjskie – 15., 21. i 23. BZ
białoruskie – 19. i 120. BZ
Działania obronno-

Litwa
-opóźniające, forsowanie
przeszkody wodnej
Rosja
NIEMEN: MIŃSK Epizody ćwiczeń „Zachód
desant batalionu 2009” realizowano też
z rosyjskiej 98 DPD BIEŁAJA ŁUŻA: na poligonach ASZAŁUK
GOŻA: koło Astrachania i TELEMBA
białoruska 38 BMob na Dalekim Wschodzie
Działania OBÓZ LESNOWSKI: RAPISZCZE koło Czity.
przeciwdywersyjne

Białoruś
rosyjskie – 4 BPanc. i 9 BZ
BRZEŚĆ: białoruskie – 11 i 50 BZ

Ukraina
białoruska 6 BZ Działania obronno-
Działania -opóźniające,
przeciwdywersyjne lokalny zwrot zaczepny

DOMANOWO:
Białoruska 50 BZ
Białoruś
WOJSKA LĄDOWE WOJSKA LOTNICZE 181 Baza Śmigłowców Bojowych
Rozbudowa nowej
6, 11 (841 grupa artylerii), 19, 50 I OBRONY POWIETRZNEJ 206 Baza Lotnictwa Szturmowego
linii obrony
i 120 Brygada Zmechanizowana 50 Baza Lotnictwa Mieszanego 15., 29., 115. i 302. brygady

GRAFIKA: PAWEŁ KĘPKA/THE3DSTUDIO

5 Brygada Specnazu 61. i 927. bazy lotnictwa myśliwskiego rakiet OP
62 Brygada Przeciwlotnicza 116 Baza Lotnictwa Bombowo- 377. i 825. pułki rakiet OP
38. i 103. brygady mobilne -Rozpoznawczego 48 Batalion Walki Elektronicznej

Uczestnicy Rosja 4 Brygada Pancerna i 9 Brygada

Zmechanizowana z 20 Armii
899 Pułk Lotnictwa Szturmowego
z 16 Armii Lotniczej
ćwiczeń WOJSKA LĄDOWE
15., 21. i 23. brygady SIŁY POWIETRZNE
22 Dywizja Lotnicza Ciężkich
Bombowców z 37 Armii Lotnictwa
zmechanizowane z 2 Armii 61 Armia Lotnictwa Dalekiego Zasięgu
98 Dywizja Powietrznodesantowa Transportowego 8 Dywizja Lotnictwa Specjalnego

Jednym z elementów ćwiczeń „Za-
chód 2009” był desant spadochronia-
rzy rosyjskich, choć twierdzono, że
został on odwołany. Samoloty Ił-76
zrzuciły na poligon lidzki, koło miej-
scowości Bielica, batalion z 98 Dywi-
zji Powietrznodesantowej.
W „Zachodzie 2009” uczestniczyły
bombowce mogące przenosić broń
atomową: Tu-95, Tu-160 i Tu-22M3.
Choć nie wiadomo, co ćwiczyły, ich
obecność jest niepokojąca w kontekście
wypowiedzi szefa Sztabu Generalnego
Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej
generała Jurija Bałujewskiego.
Stwierdził on, że broń atomowa może
być użyta do obrony przed każdą
agresją, także konwencjonalną. Poja-
wiły się też najnowsze konstrukcje
uzbrojenia, jak samoloty Su-34, śmi-
głowce Mi-28, wieloprowadnicowe
wyrzutnie rakietowe TOS-1 czy bez-
załogowe aparaty latające Dozor-5.
Wszystkie armie wykorzystują bo-
wiem takie okazje, by pochwalić się
nowościami.
SYGNAŁ POLITYCZNY
Poza wymiarem militarnym ćwi-
czenia „Zachód 2009” miały cele po-
lityczno-propagandowe. Mimo że
Mińsk i Moskwa zostały mocno do-
tknięte przez kryzys ekonomiczny,
nie ograniczono ich skali. Nieprzy-
padkowa wydaje się też data rozpo-
częcia aktywnej fazy ćwiczeń
– 18 września, dzień po siedemdzie-
siątej rocznicy agresji Związku So-
wieckiego na Polskę. Był to pokaz
siły, którą mieli zauważyć sąsiedzi.
I cel ten osiągnięto. Sąsiedzi obu
krajów otrzymali materiał do prze-
myśleń – Rosjanie pokazali, jak mogą roze-
grać operacje na Kaukazie, na Krymie, na po-
łudniowym Bałtyku.
Oddziaływanie propagandowe było nasta-
wione nie tylko na odbiorców zewnętrznych.
Chodziło również o pokazanie obywatelom
ĆWICZENIA
miały pokazać Białorusi i Rosji, że ich państwa, mimo kryzy-
obywatelom su gospodarczego, przywiązują wielką wagę
Białorusi i Rosji, do zapewnienia bezpieczeństwa. Była to też
że ich państwa,
okazja do zaprezentowania ścisłej współpracy
mimo kryzysu
gospodarczego, między nimi. Kulminacyjny moment szkolenia
przywiązują 29 września na poligonie Obóz Lesnowski ob-
wielką wagę serwowali prezydenci Dmitrij Miedwiediew
do zapewnienia
sobie
i Aleksander Łukaszenko.
bezpieczeństwa. Wrześniowe ćwiczenia wpisują się w nowo
ogłoszoną przez Rosję strategię bezpieczeństwa
narodowego. Wynika z niej, że Rosja jest zdeter-
minowana utrzymać kontrolę nad swoją strefą
wpływów. Z tym łączy się jej dążenie do kontro-
li zasobów surowców energetycznych w pora-
dzieckich republikach i dróg ich tranzytu. 

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 53

 A F G A N I S T A N

C na to  NATO
dział premier Silvio Berlusconi. Coraz
większa presja na wycofanie sił dostrzegalna
jest w Wielkiej Brytanii i Niemczech.
Dosłaniu żołnierzy sprzeciwiają się też
amerykańscy parlamentarzyści. Demokratka
Nancy Pelosi otwarcie stwierdziła, że „takie
rozwiązanie nie ma dużego poparcia
w społeczeństwie i w Kongresie”.
Mówienie
o konieczności Z kolei Carl M. Levin, również de-
dosłania żołnierzy mokrata (oraz przewodniczący se-
idzie w parze nackiej komisji do spraw sił zbroj-
z niechęcią do nych), stwierdził, że ISAF nie po-
podjęcia takiej winno zostać wzmocnione dopóty,
decyzji. dopóki nie rozwiną się afgańskie siły
bezpieczeństwa. Sceptyczny jest rów-
nież wiceprezydent Joe Biden, który nie
chce powtórzyć historii sprzed czterdziestu
lat, kiedy zgodnie z zaleceniami generała

FOT. CANADIAN DOD

Williama Westmorelanda do Wietnamu
dosłano dodatkowe siły. Nawet przewaga
techniczna i wsparcie powietrzne nie były
w stanie złamać Wietkongu.

ROBERT CZULDA CENA WYJŚCIA

Sojusz dekowników
Kto mógłby dosłać żołnierzy? Jak na
razie, Słowacja obiecała powiększyć swój
afgański kontyngent z 246 do niemal
500 żołnierzy, 120 do jednostek bojowych
w styczniu zadeklarowały też Niemcy.
Sekretarz generalny NATO ma nadzieję, Z 720 do 1488 wzrośnie kontyngent turecki.
Amerykanie mają nadzieję, że sojusznicy
że jeszcze w tym roku zapadnie decyzja doślą nie mniej niż 4–5 tysięcy. Liczy na to
również Wielka Brytania, która pomimo co-
o zwiększeniu zaangażowania w Afganistanie. raz wyraźniejszej presji społecznej prawdo-

L
iczę, że w ciągu kilku tygodni
podejmiemy decyzję w sprawie
nowej strategii”, stwierdził
z optymizmem Anders Fogh
Rasmussen. „Ustalimy też kwestię liczeb-
ności sił ISAF”. Szef sojuszu ma nadzieję,
że wojska NATO skupią się w większym
stopniu na zwalczaniu zbrojnego oporu. To
wymaga jednak dodatkowych żołnierzy.
Rasmussen obiecał, że będzie to „punkt
zwrotny” w misji afgańskiej. Kwestia ta mia-
ła być omówiona pierwotnie w listopadzie,
przesunięto ją jednak na grudzień – NATO
ciągle czeka na decyzję Waszyngtonu o do-
słaniu żołnierzy.
CORAZ WIĘCEJ KRYTYKÓW
Rasmussen wyjawił również, że istnieje
ogólna zgoda co do konieczności intensyfi-
kacji działań w Afganistanie, zgodnie z ra-
portem dowódcy sił ISAF, amerykańskiego
generała Stanleya McChrystala. Przypo-
mnijmy, że oficer ten poprosił o dosłanie
40 tysięcy żołnierzy. Ostrzegł, że w przeciw-
nym razie ośmioletnia wojna w Afganistanie
zakończy się porażką. Co ciekawe, jego
zdaniem dodatkowe siły powinny zostać
skierowane nie do zwalczania zbrojnego
oporu, lecz do ochrony cywilów, utrzymy-
wania kontroli nad zajętym już terytorium
i szkolenia.
„Jest ciągle za wcześnie, by mówić, ilu
żołnierzy trafi do Afganistanu, chociaż roz-
mowy znajdują się w końcowej fazie”, po-
wiedział Rasmussen. Negocjacje są trudne
– mało które państwo jest zainteresowane
dosyłaniem żołnierzy na tę misję. Aż 51 pro-
cent Amerykanów uważa, że wojna w Afga-
nistanie „nie jest warta prowadzenia”. Opi-
nia taka jest coraz głośniej wypowiadana
wśród pozostałych członków NATO. Już
w przyszłym roku z Afganistanu chcą wyje-
chać Holendrzy, a do 2011 roku Kanadyj-
czycy. Szybki odwrót Włochów zapowie-
podobnie wzmocni siły ISAF 500 dodatko-
wymi żołnierzami (obecnie ma ich tam 9 ty-
sięcy). Zdaniem Londynu, to jedynie roz-
wiązanie – inaczej rząd w Kabulu upadnie.
„Trzeba zrozumieć, że cena za pozostanie
w Afganistanie jest wysoka, ale cena wyjścia
jest dużo większa”, stwierdził szef MSZ
David Miliband.
Europa nie chce eskalacji konfliktu, nie
widząc szans na jego pozytywne zakończe-
nie. Mówienie o konieczności dosłania żoł-
nierzy idzie w parze z niechęcią do podjęcia
takiej decyzji. Innymi słowy, wielu jest za
dodatkowymi żołnierzami, pod warunkiem,
że wyśle ich ktoś inny – najlepiej Ameryka-
nie. Siły NATO nadal więc będą działać
w sposób, który McChrystal nazwał „ope-
rowaniem w kulturze biedy”. Zdaje się więc,
że sojusz wpadł w pułapkę samospełniającej
się katastroficznej przepowiedni – im więcej
jego członkowie będą mówić o porażce, tym
bardziej prawdopodobne, że tak się właśnie
stanie. 

54 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 Mi g a w k i z e ś w i a t a
Odziedziczona wojna
Trudności Zachodu w Afganistanie wynikają z niezrozumienia
tamtejszych ludzi, obyczajów i warunków.
Z
e spadkiem można po-
stąpić na dwa sposoby
– odrzucić albo przyjąć
z dobrodziejstwem in-
wentarza, to znaczy
z obowiązkiem uregulowania wszyst-
kich długów. Barack Obama, przy
największym nawet krytycyzmie wo-
bec swego poprzednika Georga
Busha, nie mógł odrzucić tej części
spadku, której na imię wojna afgań-
ska. Stany Zjednoczone zbyt wiele
w nią zainwestowały – prestiżu wła-
snego i sojuszników. I wpadł
w spiralę zadłużenia. Aby
nie stracić całej inwesty-
cji, codziennie musi ją
powiększać. Potencjalna
strata wydaje się już tak
wielka, że nie widać kre-
su inwestowania.
W przyszłym roku ame-
rykańskich żołnierzy bę-
dzie w Afganistanie po-
n a d 1 0 0 t ys i ę c y,
a wszystkich żołnierzy
sojuszniczych – około
150 tysięcy. To tylu, ilu
miał w tym samym
miejscu Związek Ra-
dziecki w szczytowym
okresie wojny. Z wiado-
mym efektem. Stany Zjed-
noczone sprawiają wraże-
nie, że ich porażka nie
wchodzi w rachubę bez
względu na cenę. Katastrofa
wietnamska, przy całej niepo-
równywalności obu wojen, jest
F E L I E T O N
traktowana raczej jako coś, co po-
wtórzyć się nie może, niż jako lek-
cja realizmu i wstrzemięźliwości.
Do Afganistanu wyruszyliśmy,
aby pomścić 11 września i zlikwido-
wać mateczniki Al-Kaidy. Opuścić
go bez zwycięstwa nie możemy, bo
zatriumfują terroryści wszelkiej ma-
ści, upadnie Pakistan, a autorytet
Stanów Zjednoczonych i NATO bę-
dzie bliski zeru.
ANDRZEJ
JONAS
Decyzji o zwiększeniu amerykańskiego
kontyngentu zapewne będą towarzyszyć wy-
siłki polityczne i gospodarcze, bo już dosko-
nale wiadomo, że samymi środkami militar-
nymi, nawet przy korpusie półmilionowym,
sukcesu się nie zapewni. Oczywiście jeśli
sukces, to samodzielny i względnie obliczal-
ny Afganistan, a nie jedynie wielki cmen-
tarz i ruiny.
Trzeba jednak mieć w zanadrzu coś jesz-
cze. Mówi się o zmiękczeniu tali-
bów, znalezieniu
wśród nich umiar-
kowanej frakcji
i przekazaniu jej części
władzy. Podobno czynione
są już jakieś próby tego rodza-
ju – za pośrednictwem Pakistanu
i Arabii Saudyjskiej. Zbudowanie na
takim porozumieniu czegoś solidnego
wydaje się jednak mało prawdopodob-
ne, bo nie takie są w Afganistanie zasa-
dy stabilności.
Trudności Zachodu w Afganistanie
wynikają z niezrozumienia tamtejszych
ludzi, obyczajów i warunków. I nie są-
dzę, że istnieją jakiekolwiek środki ma-
terialne, które mogą zastąpić zrozumie-
nie. Niewykluczone zatem, że już teraz
stratedzy zastanawiają się nad rozpacz-
liwym, ale realistycznym scenariuszem
finału tej odziedziczonej wojny – wyco-
faniem się po odniesieniu niezwycię-
stwa. Chyba że zwycięstwo w afgańskiej
wojnie zdefiniowane zostanie od nowa
– na przykład jako stworzenie sytuacji,
w której nie ma tam ani przedszkoli, ani
uniwersytetów terroryzmu. Tylko tyle
i aż tyle. 
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 55
 B E Z G R A N I C

FOT. UK MOD
AFGANISTAN

Grochem o ścianę
Prezydent Hamid Karzaj przy okazji muzułmańskiego Święta Ofiar po raz kolejny zaapelował do talibów i innych grup rebeliantów, by złożyli broń i włączyli
się w odbudowę kraju. Wątpliwe, by odniosło to większy skutek niż apel wygłoszony 19 listopada podczas ceremonii jego zaprzysiężenia na drugą kaden-
cję. Talibowie odrzucili ofertę pojednania, a ich lider mułła Omar określił władze afgańskie jako marionetkowe i służalcze wobec USA. 

Ustępstwa prezydenta Po terminie jąc się na anonimowe źródło, po-

informowała, że rozmowy w Ge-
Asif Ali Zardari rozpoczął grę o polityczne przetrwanie USA–ROSJA. Agencja Interfax newie w sprawie nowego porozu-
podała, że jest mało prawdopo- mienia będą zapewne kontynuo-
i uniknięcie odpowiedzialności za stare przestępstwa. dobne, by Rosja i USA podpisały wane po tej dacie.
PAKISTAN. Kancelaria prezy- władzą, a w zamian oczekuje do 5 grudnia nowy traktat, który W ostatnim czasie w mediach
denta Pakistanu Asifa Alego przedłużenia amnestii chroniącej ograniczy potencjały ofensywne pojawiały się informacje o zna-
Zardariego poinformowała, że prezydenta i jego sojuszników obu krajów. Miałby on zastąpić czących rozbieżnościach w stano-
28 listopada przekazał on kontro- przed postawieniem zarzutów ko- wygasający tego dnia układ o re- wiskach obu stron, między inny-
lę nad arsenałem nuklearnym kra- rupcji. dukcji broni strategicznych z 1991 mi co do liczby nosicieli broni
ju szefowi rządu Yousafowi Tak zwany dekret o pojedna- roku START-1. Agencja, powołu- nuklearnej. (WR) 
Razie Gilaniemu. Jego rzecznik niu, podpisany w październiku
Farhatullah Babar zapew-
nił, że nie zagraża to
bezpieczeństwu pań-
Prezydent
2007 roku przez ówczesne-
go prezydenta Perveza
Musharrafa, wygasł
Musharrafa
Międzynarodowa konferencja
Pakistanu
stwa, oraz tłumaczył, zrezygnował 28 listopada. Objął on AFGANISTAN. Brytyjski pre- dzie, uczestnicy misji afgańskiej
że to „wielki krok z kontroli nad ponad osiem tysięcy mier Gordon Brown przy okazji mają spotkać się 7 grudnia i roz-
w kierunku wzmoc- atomowym polityków i urzędni- szczytu brytyjskiej Wspólnoty Na- mawiać o czasowym zwiększeniu
nienia wybranego par- guzikiem. ków państwowych, rodów w stolicy Trynidadu i Toba- ich liczebności.
lamentu i premiera”. w tym żonę Zardariego, go Port-of-Spain ogłosił, że Według mediów za Atlanty-
Zardari w wywiadzie tele- byłą premier Benazir 28 stycznia w Londynie odbędzie kiem, prezydent Barack Obama
wizyjnym 27 listopada stwierdził, Bhutto, która zmarła 27 grudnia się międzynarodowa konferencja ogłosi w tym tygodniu decyzję
że do końca tego roku zrzeknie 2007 roku w wyniku ran odnie- poświęcona Afganistanowi. Jej te- o wysłaniu do Afganistanu jeszcze
się swych prerogatyw dotyczą- sionych w zamachu. matem ma być sprawa stopniowe- około 30 tysięcy żołnierzy. Jako że
cych rozwiązywania parlamentu Pojawiły się obawy, że brak go przekazywania miejscowym si- dowódca sił międzynarodowych
oraz dymisjonowania premiera. przedłużenia amnestii może jesz- łom odpowiedzialności za bezpie- i amerykańskich generał Stanley
Analitycy widzą w tym element cze bardziej zdestabilizować Pa- czeństwo w poszczególnych pro- McChrystal ocenił potrzeby na co
targu, którego celem jest politycz- kistan, pogrążony w krwawej woj- wincjach, tak aby zredukować najmniej 40 tysięcy, Waszyngton
ne przetrwanie. Zardari zasygna- nie z talibami i innymi grupami obecność w tym kraju zagranicz- oczekuje, iż resztę żołnierzy do-
lizował gotowość podzielenia się rebelianckimi. (WRT)  nych wojsk. Zanim do tego doj- starczą sojusznicy. (WR) 

56 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009


Polityczny wiatr
Rosjanie chcieliby kupić nowoczesne
francuskie okręty desantowe typu Mistral.
FRANCJA. Francuski premier
François Fillon potwierdził, że
Paryż rozważa sprzedaż Rosji
okrętów desantowych typu Mi-
stral. W ubiegłym tygodniu dzien-
nik „Le Figaro” poinformował, że
rząd francuski sposobi się do
sprzedania Moskwie pięciu takich
jednostek. Negocjacje są w „fazie
końcowej”.
We wrześniu rosyjski wicemi-
nister obrony Władimir
Popowkin przyznał, że prowa-
dzone są rozmowy o zakupie
trzech okrętów typu Mistral. Ma
to związek z ubiegłoroczną wojną
z Gruzją, podczas której okazało
się, że marynarka wojenna Rosji
Bastion Castro
KUBA. Pomimo pewnego złago-
dzenia blokady gospodarczej wy-
spy przez administrację Baracka
Obamy komunistyczne władze
Kuby przygotowują swe siły
zbrojne na wypadek ewentualnej
amerykańskiej inwazji. Temu
służyły przeprowadzone 26–29
listopada największe od pięciu
lat strategiczne manewry woj-
skowe pod kryptonimem „Ba-
stion 2009”. Planowano je
w ubiegłym roku, ale przesunię-
to na ten z powodu zniszczeń, ja-
kie wyrządziły na Kubie trzy po-
tężne huragany.
Zatajone informacje
Skandal związany z wrześniowym nalotem w Afganistanie
złamał karierę polityczną byłego ministra obrony.
NIEMCY. Minister pracy i spraw
socjalnych Franz Josef Jung 27 li-
stopada podał się do dymisji. To
konsekwencje skandalu, który wy-
buchł w czasie, gdy kierował resor-
tem obrony. Jego następca Karl-
-Theodor zu Guttenberg potwier-
dził, że ministerstwo obrony, ukry-
wało wówczas ważne informacje na
temat zleconego 4 września przez
niemieckiego dowódcę ataku lotni-
czego koło afgańskiej miejscowości
Kunduz, w którym mogły zginąć
142 osoby, w tym około 40 cywi-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
ma bardzo ograniczone możliwo-
ści przerzutu wojsk. Francuski de-
santowiec, z pokładem startowym
FOT. MILITARYPHOTOS
wzdłuż całego kadłuba, może za-
brać do 16 śmigłowców, 40 czoł-
gów i 400 żołnierzy.
Przeciwni sprzedaży Mistrali
są Gruzini, choć Francuzi pod-
kreślają, że okręty dostarczone
będą bez uzbrojenia. „Le Figaro”
przytoczył opinię szefa Gruziń-
skiej Fundacji do spraw Studiów
Międzynarodowych i Strategicz-
nych Aleksego Rondelego, że są
to jednostki zaczepne. „To tak,
jakby podarować groźną broń
bandycie”. Obiekcje odnośnie do
tej transakcji mają też USA.
Podczas „Bastionu 2009” ćwi-
czono między innymi szybką re-
akcję na niepokoje społeczne. Do-
wódcy kubańscy uważają, że
Amerykanie przed zbrojnym ata-
kiem mogliby sprowokować za-
mieszki, wykorzystując problemy
gospodarcze kraju. Obok wojsk
regularnych ćwiczyły oddziały
milicji terytorialnej oraz admini-
stracja państwowa. Raul Castro,
który zastąpił u steru władzy
schorowanego brata Fidela, po-
wiedział, że z jedenastu milionów
mieszkańców Kuby w ćwiczenia
zaangażowane były cztery. (W) 
lów. Wstrzymano raport żandarme-
rii wojskowej, z którego wynikało,
że pułkownik Georg Klein nie prze-
prowadził wystarczającego rozpo-
znania przed zleceniem bombardo-
wania dwóch uprowadzonych przez
talibów cystern z benzyną.
Nowy szef resortu obrony wy-
ciągnął już konsekwencje wobec
osób blokujących niewygodne in-
formacje. Stanowiska stracą gene-
ralny inspektor Bundeswehry gene-
rał Wolfgang Schneiderhan oraz
sekretarz stanu Peter Wichert. (W) 
Francuski dziennik zauważył,
że w tym kontekście dla Paryża
traci znaczenie europejski „ko-
deks dobrych manier”. Według
niego, nie należy sprzedawać
sprzętu wojskowego, który może
posłużyć do agresji międzynaro-
dowej lub destabilizacji regional-
nej. (WT)  nerał porucznik Jurij Bałchowitin,
Groźne
zapowiedzi
IRAN. Władze Iranu ogłosiły
29 listopada plan budowy dziesię-
ciu nowych ośrodków wzbogaca-
nia uranu. Prezydent Mahmud
Ahmadineżad zapowiedział, że
Teheran powinien zmierzać do
produkcji 250–300 ton paliwa nu-
klearnego rocznie. Potrzeba do te-
go pół miliona wirówek do wzbo-
gacania uranu.
Pięć z planowanych zakładów
ma już wyznaczone lokalizacje.
Telewizja irańska podała, że budo-
wa pierwszych mogłaby rozpo-
cząć się już w ciągu dwóch mie-
sięcy. Większość ekspertów wątpi
jednak w realność tego planu, ale
zauważają, że nie powstał on
z dnia na dzień. Wskazują przy
tym, że pięć z nich ma już lokali-
zacje. Niemniej jednak twierdzą,
że informacje o budowie aż dzie-
sięciu zakładów to przechwałki.
Niektórzy odebrali te zapowiedzi
jako reakcję na krytyczną wobec
Iranu rezolucję przyjętą dwa dni
wcześniej przez Radę Gubernato-
rów Międzynarodowej Agencji
Energii Atomowej. Potępiono
w niej władze w Teheranie za ukry-
wanie do września ośrodka wzbo-
gacania uranu w Fordo, niedaleko
Kum. Zażądano też wstrzymania
prowadzonych w nim prac. (T) 
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
Seria dymisji
ROSJA. Prezydent Dmitrij
Miedwiediew zdymisjonował
24 listopada czterech wysokich
wojskowych, których obarczono
odpowiedzialnością za wybuch
w składzie amunicji w Uljanow-
sku, w południowo-wschodniej
Rosji. Podczas ładowania na
ciężarówkę pozostałej w składzie
po pożarze z 13 listopada
amunicji doszło do eksplozji.
Zginęło ośmiu wojskowych,
a dwóch zostało rannych.
Decyzją prezydenta stanowiska
stracili i zostali wyrzuceni z woj-
ska: szef wojsk inżynieryjnych sił
zbrojnych Federacji Rosyjskiej ge-
szef głównego zarządu rakietowo-
artyleryjskiego ministerstwa obro-
ny generał major Oleg Czikiriew,
zastępca dowódcy Nadwołżań-
sko-Uralskiego Okręgu Wojskowe-
go generał major Wiaczesław
Chalitow i szef wojsk inżynieryj-
nych tego okręgu pułkownik
Aleksandr Bobrakow.
Miedwiediew polecił też ministro-
wi obrony zwolnić szefa saperów
2 Armii oraz komendanta i głów-
nego inżyniera 31 Arsenału. Za-
powiedziano także kary dla in-
nych osób współodpowiedzial-
nych za wydarzenia w Uljanow-
sku. (WW)
Bez zmian
USA. Administracja prezyden-
ta Baracka Obamy podtrzymała
decyzję swych poprzedników, aby
USA nie przystępowały do między-
narodowej konwencji zakazującej
używania min przeciwpiechot-
nych. „Zadecydowaliśmy, że na-
sza dotychczasowa polityka
w sprawie min przeciwpiechot-
nych pozostanie w mocy”,
oświadczył rzecznik Departamen-
tu Stanu Ian Kelly. Sygnatariusza-
mi konwencji, która weszła w ży-
cie w 1999 roku, jest 156
państw. Ma ona jednak wymiar
symboliczny, ponieważ podobnie
jak Stany Zjednoczone zachowali
się inni najwięksi producenci
i użytkownicy tej broni: Chiny, In-
die, Izrael, Pakistan i Rosja. (WRT)
57

F E L I E T O N
ROMAN
KUŹNIAR
Kilka dni temu wszedł w życie traktat lizboński, który ma nie
tylko uprościć funkcjonowanie Unii Europejskiej, lecz także
wzmocnić instrumenty jej aktywności międzynarodowej.
D
otyczy to również po-
lityki bezpieczeństwa
i obrony. Wysiłek na
rzecz wzmocnienia
zdolności europej-
skich w tej dziedzinie to oczywiście
niejedynie sprawa traktatu. Są znacz-
nie ważniejsze powody, aby podcho-
dzić do tego zagadnienia z najwięk-
szą powagą.
Po pierwsze, choć nie najważniej-
sze, wymaga tego logika integracji
europejskiej. Domknięcie tego proce-
su w sferze bezpieczeństwa i obrony
wynika wprost z istoty tego projektu,
choć ze względu na historyczne oko-
liczności trzeba było zacząć od spraw
gospodarczych – wtedy łatwiejszych.
Po drugie, mamy do czynienia
z jednej strony z wyraźnym przesu-
nięciem uwagi USA w kierunku Azji,
i to jest trwała tendencja, a z drugiej
– zagrożenie militarne dla Europy
ze strony Rosji wyraźnie zmalało,
a z czasem będzie zupełnie nieistot-
ne; niech nas nie zmylą nawroty ata-
wistycznej retoryki Moskwy. Rosja
bez UE skazana jest na zacofanie.
Po trzecie, są to globalne przemia-
ny geopolityczne. Uniknięcie margi-
nalizacji wymaga konsolidacji poten-
cjału także w sferze militarnej.
Wreszcie, nie ma najmniejszych
powodów, by narody Unii Europej-
skiej nie mogły wziąć odpowiedzial-
ności za swoje bezpieczeństwo
i obronę. Czas zrezygnować z krót-
kich porteczek. Dorosłości oczekuje
od nas także nasz amerykański so-
jusznik. NATO pozostanie ważne,
ale przede wszystkim ja-
ko ogniwo łą-
czące obie
58 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
Powiększenie
Obrona Europy
części tej samej cywilizacji oraz jako
strategiczny instrument Zachodu ja-
ko całości.
Jakie praktyczne wnioski wynikają
z tych nowych okoliczności? Trzy są
najważniejsze: instytucjonalne, fi-
nansowe i militarne. Konieczna jest
zdolność do zapewniania jedności
państw Unii w sferze bezpieczeństwa
i obrony, w tym wytwarzania i wyra-
żania ich woli oraz sprawnego podej-
mowania decyzji. Lizbona znacznie
nas do tego przybliża. Potrzebne są
odpowiednie nakłady finansowe
(z tym jest różnie). Trzeba budować
zdolności wojskowe na miarę zagro-
żeń i ambicji (to zależy od finansów).
W najbliższej przyszłości budżety na
obronę nie wzrosną, jednak lepsza
organizacja (czytaj: integracja) już
istniejącego w ramach Unii potencja-
łu zbrojnego da znaczące efekty. Ta-
ka intencja stoi za inicjatywą z Cho-
bielina ministra Sikorskiego, która
legła u podstaw podpisanej na po-
czątku listopada francusko-polskiej
deklaracji w sprawie europejskiego
bezpieczeństwa i obrony.
Cała ta konstrukcja wymaga jed-
nak solidnego fundamentu w postaci
europejskiej, obywatelskiej świado-
mości obecnej sytuacji. Obywatele
państw członkowskich i Unii zara-
zem muszą wiedzieć, dlaczego warto
mieć potencjał zapewniający Europie
(im!) bezpieczeństwo. Muszą wie-
dzieć, że chodzi tu nie tylko
o obronę, która
jest oczywiście sprawą nadrzędną, ale też
o miejsce tego kontynentu w świecie oraz
obronę jego różnorakich interesów, bez cze-
go Europa w kilka dziesięcioleci zostanie
zmarginalizowana, stając się prowincjonal-
nym regionem na uboczu światowej polityki
i ekonomii.
We Francji niemal dziesięć lat temu powsta-
ło specjalne stowarzyszenie CiDAN, które zaj-
muje się krzewieniem w kraju europejskiej
świadomości w dziedzinie bezpieczeństwa
i obrony. Uchwalono specjalny pozarządowy
manifest odnoszący się do tej kwestii oraz
przygotowano projekt karty łączącej podobne
stowarzyszenia w innych krajach Unii.
Inicjatorzy spotykają się raz w roku, pod
koniec listopada, w maleńkiej alzackiej miej-
scowości Klingenthal; w tym roku tam by-
łem. Tę ideę koniecznie trzeba propagować
w Polsce, której tradycje i interesy w tej dzie-
dzinie są niepodważalne. Mecenasem dla ta-
kiego ruchu, podobnie jak we Francji, powin-
no być ministerstwo obrony. Nie każmy Euro-
pie na siebie czekać. 
TRZEBA BUDOWAĆ
ZDOLNOŚCI WOJSKOWE
NA MIARĘ ZAGROŻEŃ I AMBICJI
 HORYZONTY
HORYZONTY
HORYZONTY HORYZONTY
KRZYSZTOF
WILEWSKI
Redaktor działu ANNA DĄBROWSKA

Orient
z kabiny Mi-2
Kiedy w 1980 roku przyszedł telegram, że potrzebni są piloci
zainteresowani zagranicznym wyjazdem i znający angielski,
wielu żołnierzy uznało to za prowokację.
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 59

 P O W R Ó T D O P R Z E S Z Ł O Ś C I

FOT. CHRIS LOFTING

Wojna w zatoce
W 1981 roku o mały włos nie doszło
do wojny amerykańsko-libijskiej.

W 1973 roku Muammar

Kaddafi ogłosił rozszerze-
nie strefy libijskich wód teryto-
rialnych z 12 do 300 mil mor-
skich. Gdyby świat zaakceptował
te roszczenia, to afrykańska dyk-
tatura zyskałaby kontrolę mię-
dzy innymi nad zatoką Wielka
Syrta, strategicznym miejscem
ćwiczeń amerykańskiej VI Floty.
MI-2B – zmodernizowany w zakładach Świdnika na potrzeby Libii śmigłowiec – wy- 19 sierpnia 1981 roku operują-
posażono w awionikę firmy Bendix-King, doposażono między innymi w transponder
oraz odchudzono o prawie 300 kilogramów. ca z Trypolisu para Su-22M-2 za-
atakowała patrolującą rejon za-
toki parę F-14. Wynik starcia był
dla Libijczyków porażający. W kil-
ka minut stracili oba samoloty.
Tylko dlatego, że Rosjanie na-
tychmiast przystąpili do dyplo-
matycznej ofensywy i przekonali
Amerykanów o „przypadkowym”
wystrzeleniu pocisku przez afry-
kański samolot, nie wybuchła
wówczas wojna pomiędzy USA
a Libią. 

Orient z kabiny Mi-2

P
owoli…, świetnie…, no, wreszcie
mam ten kabel. Moment, podaj mi
drugą wiązkę. Dobrze, teraz tylko
jeszcze dokręcić i właściwie goto-
we”. Dwóch mechaników kończyło właśnie
montaż radiostacji w kabinie Mi-2. To były
najnowsze produkty amerykańskiej firmy
Bendix-King z tak zwanej złotej serii. W tym,
co robili obaj inżynierowie, nie byłoby nic
dziwnego, gdyby nie to, że wspomniany śmi-
głowiec był modernizowany w fabryce Świd-
nika, gdzie dostał amerykańską awionikę
i elektronikę, jakiś miesiąc przed wprowadze-
niem w Polsce stanu wojennego. Gdy doda się
do tego, że maszyna oznaczona sygnaturą
Mi-2B miała wkrótce udać się w podróż do
Libii, mamy obraz jednej z najciekawszych
transakcji handlowych, w jakie zaangażowana
była nasza armia.
SOJUSZ Z KADDAFIM
Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiem-
dziesiątych Polska była traktowana przez Mo-
skwę jak czarna owca socjalistycznej rodziny.
Duża w tym zasługa Edwarda Gierka – aby
rozruszać krajową gospodarkę, nie wahał się on
sięgnąć po zachodnie kredyty. Jak łatwo się do-
myślić, sowieci potraktowali to jak zdradę leni-
nowskich ideałów i nawet po upadku Gierka (co
przyjęli oczywiście z dużym zadowoleniem) opi-
nia ZSRR o „niepewnej” Polsce pozostała. Szu-
kając sojuszników, nadal po „antyzachodniej”
stronie, władze PRL z generałem Wojciechem
Jaruzelskim na czele zaktywizowały
działania dyplomatyczne na Bliskim
Wschodzie i w Afryce Północnej.
Na początku 1980 roku Polska za-
warła z Libią tajne porozumienie, na
którego mocy zobowiązaliśmy się do-
starczyć reżimowi pułkownika Muam-
mara Kaddafiego pięćdziesiąt zmo-
dernizowanych śmigłowców Mi-2 (ofi-
cjalnie miały to być wersje cywilne)
oraz zająć się szkoleniem pilotów tych-
W 1980 ROKU
Libia podpisała że maszyn. W zamian mieliśmy dostać
z Polską umowę ropę naftową. Umowa z Libijczykami
na dostawę była o tyle ciekawa, że modernizacja
50 zmodernizo- Mi-2 miała dotyczyć zamontowania
wanych Mi-2 oraz
przeszkolenie awioniki amerykańskiej firmy Bendix-
pilotów -King i być zrealizowana w tajemnicy
śmigłowcowych. przed Rosjanami.
Kontrakt zawarto Naiwne było założenie, że szczegóły
na cztery lata.
umowy uda się przed Moskwą utrzy-
mać w sekrecie. Jednak w owym czasie
zakłady Świdnika oficjalnie pracowały
nad głęboką modernizacją Mi-2 – PZL
Kania. Śmigłowiec ten nie tylko wypo-
sażono w dwa silniki Allison 250-C20B,
ale również w dostarczone przez szwaj-
carskiego kooperanta przyrządy radio-
wo-nawigacyjne Bendix-Kinga.
Furtka do modernizacji Mi-2 na po-
trzeby Wielkiej Arabskiej Libijskiej
Dżamahiriji Ludowo-Socjalistycznej
(bo tak brzmi pełna nazwa Libii) była
więc szeroko otwarta. Prace nad Mi-2B
rozpoczęto praktycznie zaraz po podpi-
saniu umowy. Z nieoficjalnych informa-
cji wynika, że Świdnik, z racji wspo-
mnianego radzieckiego „nadzoru”, mu-
siał mocno ograniczyć się w afrykań-
skich modyfikacjach. To między inny-
mi dlatego w libijskich Mi-2 nie wy-
mieniono silników na inne. I choć
w maszynie pozostawiono dwa
GTD-350W o mocy 425 koni mecha-
nicznych każdy, to były to egzemplarze
wyselekcjonowane z pozostałych jako
najlepsze i najmocniejsze. Mi-2B był
również lepiej wyważony niż polskie
śmigłowce, gdyż amerykańska awioni-
ka i elektronika były mniejsze (i lżejsze,
łącznie o jakieś 300 kilogramów) niż
radziecka, i dzięki temu nie trzeba było
jej upychać w przedziwnych miejscach
(na przykład radiostację w ogonie).
O tym, jaki był efekt prac naszych in-
żynierów, najlepiej świadczą oceny pi-
lotów, którzy mieli okazję latać na libij-
skich Mi-2. „Z zewnątrz była to niby ta
sama maszyna co nasze «dwójki», jed-
nak już w momencie startu czuło się, że
to zupełnie inny śmigłowiec. Elektroni-
ka jak elektronika, ale właściwości lot-
ne śmigłowca poprawiły się diametral-
nie”, wspomina jeden z pilotów. „Może
to zasługa bogatszego w oktany libij-
skiego paliwa, a może innego wyważe-
nia, nieważne. Ale gdy w krajowych

60 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009


śmigłowcach mieliśmy problemy z lotem przy
pełnym obciążeniu, to wersje afrykańskie radziły
sobie z tym znakomicie”.
LEKCJA ANGIELSKIEGO
Jednym z warunków umowy z Kaddafim by-
ło to, że przeszkolimy libijskich lotników. Ofi-
cjalnie nauczycielami mieli być pracownicy
Świdnika, ale dla obu stron było jasne, że aby ca-
ły układ miał sens, muszą zająć się tym nasi woj-
skowi piloci. Jak się jednak szybko okazało, mi-
mo finansowych profitów, znalezienie instrukto-
rów do szkolenia Libijczyków wcale nie było ta-
kie proste. Polacy zgodzili się bowiem, że będą
uczyć pilotażu w języku angielskim!
„Kiedy w październiku 1980 roku przyszedł
do naszej jednostki telegram, że do dowódcy
mają się zgłosić piloci zainteresowani zagra-
nicznym wyjazdem, z naciskiem, że szczegól-
nie poszukiwani są ci ze znajomością angiel-
skiego, wielu z nas potraktowało to jako kolejną
prowokację służb. Przyzna-
nie się w latach osiemdzie-
siątych do znajomości an-
Przygody
gielskiego dla wielu z mo- z Afryką
ich kolegów oznaczało ko-
niec latania”, wspomina polscy piloci
Andrzej Pakuza, emeryto-
wany podpułkownik, pilot
nie zapomną
56 Pułku Śmigłowców Bo- do końca życia
jowych z Inowrocławia.
„Potem jednak był kolejny telegram z Warszawy,
delegacja jedna, druga, i wiedzieliśmy już, że nie
jest to żadna prowokacja i nasze wojsko napraw-
dę szuka instruktorów Mi-2 znających język an-
gielski. Znaleźli się więc chętni, w tym i ja”, opo-
wiada Andrzej Pakuza, dodając, że jego znajo-
mość języka Szekspira była wtedy na bardzo ni-
skim poziomie. Ot, zaledwie parę słów i zwro-
tów oraz podstawy gramatyki. To jednak wystar-
czyło, bo wojsko miało plan.
„Zorganizowano dla nas na Uniwersytecie
Adama Mickiewicza w Poznaniu kurs języko-
wy, podczas którego po osiem, dziewięć godzin
dziennie uczyliśmy się angielskiego”, mówi
Leszek Ambroziak, emerytowany starszy cho-
rąży sztabowy, pilot z 56 pśb, który również uczył
Libijczyków. „Co bardzo istotne, w ten kurs zaan-
gażowano osoby znające specjalistyczne słownic-
two używane przez wojskowych pilotów”.
Jedną z takich osób był podpułkownik pilot
Bernard Buchwald, który w czasie II wojny
światowej latał w 316 Dywizjonie Warszawskim
RAF. Ten doświadczony pilot, który po zestrze-
leniu nad Francją wiosną 1942 roku spędził pra-
wie trzy lata w niemieckiej niewoli, był dla kur-
santów nieocenionym źródłem wiedzy, jeśli cho-
dzi o specyfikę wojskowego języka angielskiego
(między innymi wyjaśniał, czemu anglojęzyczne
wojsko tak lubuje się w skrótach), a także o zwy-
czajach, jakie panują w armii brytyjskiej (Libij-
czycy przejęli bowiem strukturę i wojskowe zwy-
czaje od Anglików). Zanim jednak młodzi in-
struktorzy (średnia wieku wybranej przez MON
H O R Y Z O N T Y
grupy żołnierzy nie przekraczała 35 lat) rozpo-
częli zajęcia z języka angielskiego, musieli poże-
gnać się z armią. „Rozliczyliśmy się z wojskiem
i w książeczki wbito nam «oddelegowani do
przemysłu»”, wspomina Andrzej Pakuza. Taki
zabieg był niezbędny, aby nie wzbudzać podej-
rzeń Zachodu transferem wojskowych specjali-
stów do objętej międzynarodowymi restrykcjami
Libii. Oficjalnie cywile, nieoficjalnie nadal
w służbie, bez wojskowych stopni, ale jako wy-
sokiej klasy specjaliści, polscy piloci, po kursie
językowym w Poznaniu, wiosną 1981 roku poja-
wili się w libijskiej szkole wojskowej w miejsco-
wości Bumbah.
SZKOŁA W CIENIU PALM
Szkoła w Bumbah była jedną z kilkunastu
wojskowych uczelni libijskiej armii. Ulokowano
ją w byłej brytyjskiej bazie wojskowej (docelowo
miała mieścić się w Martubah, dlatego bardzo
często mówiono o niej Bumbah-Martubah),
praktycznie nad samym
brzegiem zatoki Bumbah.
Wbrew temu, co naszym
żołnierzom opowiadano
w Polsce, nie była to szkoła
lotnicza, lecz ogólnowoj-
skowa uczelnia, gdzie na
kurs pilota kierowano z ła-
panki. „Jeśli libijski rekrut
był zdrowy, miał dobre
oceny z matematyki i fizyki oraz znał angielski,
trafiał do nas”, wspomina jeden z polskich in-
struktorów. W pierwszej kolejności do nauki pi-
lotażu Libijczycy kierowali żołnierzy „z dobrych
rodzin”. Kastowość, z jaką spotkali się nasi pilo-
ci, bardzo ich zaskoczyła. „To była przecież re-
publika ludowosocjalistyczna. Przywilejów mia-
ło nie być dla nikogo. Wojsko rządziło się jednak
swoimi regułami, odziedziczonymi wprost z ar-
mii brytyjskiej, gdzie liczyły się urodzenie i sta-
tus społeczny”, dodawał nasz rozmówca.
Potwierdza to podpułkownik Andrzej
Pakuza, który nie ukrywa, że raziły go podziały
w libijskiej armii. Szczególnie kary fizyczne dla
żołnierzy. „Nieraz widziałem, jak młody żołnierz
stał na placu apelowym cały dzień, na przykład
z trzema puszkami coli na głowie. Kiedy wy-
cieńczony tracił przytomność, a trzeba pamiętać,
że czterdziestostopniowe upały to tam norma, je-
go zwierzchnik cucił go wiadrem wody i znów
stawiał do pionu”.
Zasady oficer – władca, kadet – niewolnik nie
dotyczyły Polaków. „Nie wolno nam było pod-
nieść ręki na libijskiego ucznia. Jeśli się czymś
nam narazili, zajmowali się nimi miejscowi ofi-
cerowie. My mogliśmy im jedynie zwrócić uwa-
gę słownie, co notabene, wobec nieograniczone-
go zakresu kar ze strony kadry, zazwyczaj wy-
starczało”, wyjaśnia Leszek Ambroziak.
Zdarzały się jednak wyjątkowe sytuacje. Pod-
pułkownik Pakuza, który w Libii, podobnie jak
wszyscy polscy instruktorzy, miał przypisany
stopień kapitana, jedną z nich zapamięta do koń-
ca życia: „To był zwyczajny szkoleniowy lot, ja-
kich dziennie wykonywaliśmy dziesiątki. Z na-
szego lotniska mieliśmy polecieć nad pustynię
i w określonym punkcie zawrócić. Wszystko by-
ło dobrze do momentu, kiedy przelatywaliśmy
nad jedną z autostrad. Siedzący za sterami młody
Libijczyk postanowił pokazać, czego to on nie
potrafi, i zaczął lecieć coraz niżej. Kiedy byliśmy
na dziesięciu metrach, nie mogąc ryzykować ka-
tastrofy, błyskawicznie uderzyłem go w splot
mięśni tak mocno, że musiał puścić wolant. Kie-
dy wróciliśmy do bazy, on uciekł ze śmigłowca.
Domyśliłem się, że pobiegł do dowódcy poskar-
żyć się, iż go uderzyłem. Rzeczywiście, nie mi-
nęła minuta, a pojawił się komendant szkoły ma-
jor Farash. Rozmawialiśmy chwilę, wyjaśniłem
mu spokojnie, co się stało. To, co potem działo
się z uczniem, wolę zachować w milczeniu”.
Tylko raz zdarzyło się podpułkownikowi
Pakuzie podczas libijskiego kontraktu być bar-
dziej zdenerwowanym. Było to 19 sierpnia 1981
roku, kiedy o mały włos Libia nie rozpoczęła
wojny z USA. Incydent nad zatoką Wielka Syrta,
bo o nim mowa, kiedy dwa libijskie Su-22M-2
zaatakowały parę amerykańskich F-14, zakoń-
czył się zestrzeleniem obu afrykańskich maszyn.
Kaddafi tak się przestraszył amerykańskiej in-
wazji, że kazał śmigłowcom i pilotom (w tym
i polskim) ukryć się na pustyni. Dopiero po kilku
dniach pozwolono żołnierzom wrócić do bazy.
DO KOŃCA ŻYCIA
Wielka usługa eksportowa, bo tak szumnie
nazwano w naszym kraju umowę z Libią, była
korzystna dla obu stron. Jeśli chodzi o Polskę
– oprócz tego, że rząd w Warszawie zyskał bez-
cenne w czasach kryzysu gospodarczego regu-
larne dostawy ropy naftowej i owoców cytruso-
wych – to na umowie zyskała przede wszystkim
nasza armia. Polskie siły zbrojne niewielkim
kosztem pozyskały grupę pilotów, którzy nie tyl-
ko wylatali tysiące godzin w trudnych afrykań-
skich warunkach, ale również poznali zasady
funkcjonowania armii opartej na brytyjskim dry-
lu i opanowali język angielski na wysokim po-
ziomie. Co zyskali Libijczycy? Na pewno świet-
ne śmigłowce Mi-2B oraz dobrze przygotowa-
nych pilotów. Polscy instruktorzy nie dawali bo-
wiem certyfikatów każdemu. Wielu młodych
afrykańskich żołnierzy przekonało się, że opano-
wanie sztuki latania nie jest takie proste, i zosta-
wało z niczym.
Piloci, którzy spędzili w Afryce ponad trzy la-
ta (na tyle opiewał kontrakt z Libią), podkreślają,
że nie zapomną tego do końca życia. „To była
przygoda, o jakiej marzy chyba każdy mężczy-
zna. Świat orientu w pełnej krasie, inne obyczaje
i kultura, inni ludzie, a do tego godziny w powie-
trzu, nad Saharą, nad Morzem Śródziemnym.
Tego nie chce się zapomnieć. Nawet, gdy weź-
mie się pod uwagę to, że spędziliśmy te trzy lata
praktycznie w zamkniętym wojskowym campie,
w kraju rządzonym przez bojkotowaną na świe-
cie dyktaturę, warto było tam pojechać”. 
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 61
 P O Ż E G N A N I A

Panu podpułkownikowi Krzysztofowi
KLAR
oraz Jego RODZINIE i NAJBLIŻSZYM
wyrazy głębokiego współczucia
i szczerego żalu
z powodu śmierci
OJCA
składają szef i kadra
Dyżurnej Służby Operacyjnej Sił
Zbrojnych RP.
Panu gen. bryg. Andrzejowi DUKSOWI
wyrazy współczucia
z powodu śmierci
MAMY
składają
dyrekcja, rada naukowa i pracownicy
Wojskowego Instytutu Technicznego
Uzbrojenia.
W związku ze śmiercią
płk. rez. Włodzimierza LIŚKIEWICZA
wyrazy głębokiego żalu
i szczerego współczucia
RODZINIE Zmarłego
składają
dyrekcja i pracownicy
Reprezentacyjnego Zespołu
Artystycznego WP.

Panu płk. rez. Bogumiłowi KOŚLI

z Dowództwa Śląskiego Okręgu Panu kpt. Dariuszowi
Panu ppłk. Dariuszowi KAMINIÓW Wojskowego SUPERCZYŃSKIEMU
oraz oraz oraz Jego RODZINIE
Jego RODZINIE Jego RODZINIE i NAJBLIŻSZYM wyrazy głębokiego żalu i szczerego
wyrazy żalu i szczerego współczucia wyrazy szczerego żalu i głębokiego współczucia
z powodu śmierci współczucia z powodu śmierci
MATKI z powodu śmierci OJCA
ŻONY
składają składają
szef, kadra i pracownicy składają szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego
Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego szef, żołnierze i pracownicy wojska w Poznaniu, kadra zawodowa
w Katowicach. Oddziału Zasobów Osobowych DSOW. i pracownicy wojska.

Panu pułkownikowi rez. Romanowi
KUMIĘDZE
wyrazy głębokiego współczucia i żalu
z powodu śmierci
MAMY
składają
kierownictwo, kadra zawodowa
i pracownicy wojska
Departamentu Wojskowych Spraw
Zagranicznych.
Wyrazy szczerego współczucia i żalu Panu st. chor. sztab. Grzegorzowi
Panu płk. Andrzejowi DEREWOŃKO SMOLIŃSKIEMU
oraz Jego RODZINIE oraz Jego RODZINIE
z powodu śmierci wyrazy szczerego współczucia
OJCA z powodu śmierci
MATKI
składają
żołnierze, strażacy oraz pracownicy składają
Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej. kadra zawodowa i pracownicy wojska
Zakładu Obsługi Ministerstwa Obrony
Narodowej.

Z głębokim żalem zawiadamiamy,

Panu pułkownikowi Michałowi
ROSZCZYNIE
wyrazy głębokiego współczucia i żalu
z powodu śmierci
MAMY
składają
kierownictwo, kadra zawodowa
i pracownicy wojska
Departamentu Wojskowych Spraw
Zagranicznych.
iż 20 listopada 2009 roku
odeszła od nas po przegranej walce Panu ppłk. Wojciechowi
z ciężką chorobą KWIATKOWSKIEMU
wieloletnia pracownica 17 Ruchomych wyrazy głębokiego współczucia
Warsztatów Technicznych w Poznaniu i szczerego żalu
śp. Czesława LESIUK z powodu śmierci
Wyrazy szczerego współczucia OJCA
RODZINIE Zmarłej
składają
składają kierownictwo, koleżanki i koledzy
kadra i pracownicy wojska z Departamentu Kadr Ministerstwa
17 RWT w Poznaniu. Obrony Narodowej.

62 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009


JAKUB NAWROCKI
Nieznany Churchill
Niewiele osób wie, że najsłynniejszy premier Wielkiej Brytanii był
korespondentem wojennym, kawalerzystą i żołnierzem na frontach I wojny.
M
łody Winston po ukoń-
czeniu szkoły w Har-
row w wieku 19 lat
zdaje za namową ojca
do Royal Military Academy w San-
dhurst. Udaje mu dostać do niej dopie-
ro za trzecim razem, a podczas rekru-
tacji otrzymuje za mało punktów, aby
przyjęto go do piechoty. Czeka go
więc kawaleria.
OBIEŻYŚWIAT
Szkołę wojskową kończy w 1895 ro-
ku z dwudziestą lokatą (na 130 absol-
wentów). W stopniu podporucznika
wstępuje do elitarnego 4 Pułku Huza-
rów Królowej. Tak zaczyna się wojsko-
wa kariera przyszłego premiera Wiel-
kiej Brytanii.
H O R Y Z O N T Y
W tym samym roku na Kubie wy-
bucha antyhiszpańskie powstanie.
Młody oficer dzięki koneksjom matki
dostaje długoterminowy urlop oraz
pozwolenie na wyjazd do miejsca kon-
fliktu jako korespondent wojenny. Re-
lacje przesyła do redakcji „Daily
Graphic”. Pełen młodzieńczego zapa-
łu zawsze znajduje się tam, gdzie roz-
grywające się wydarzenia mają istotne
znaczenie.
Po powrocie na wyspy brytyjskie
zostaje wysłany wraz ze swoim puł-
kiem do Indii. Rządny przygód, nale-
ga na przeniesienie do Afryki, gdzie
trwa antybrytyjskie powstanie mahdy-
stów. Niedługo po tym, gdy awansuje
w 1897 roku do stopnia majora, wojna
„przychodzi” do niego. Na indyjskim
FOT. AARCHIWUM „PZ”
pograniczu wybucha bowiem powstanie Pusz-
tunów. Major Churchill nie przepuszcza oka-
zji, żeby znaleźć się w centrum wydarzeń. Je-
dzie tam jako korespondent – tym razem wysy-
ła swoje teksty do dziennika „Daily Tele-
graph”. W czasie jednego ze starć wynosi spod
ostrzału rannego żołnierza, za co otrzymuje
osobistą pochwałę od generała Bindona
Blooda.
Kiedy bunt Pusztunów zostaje stłumiony,
spełnia się jego marzenie – dostaje przydział
do 21 Pułku Lansjerów, stacjonującego
w Egipcie. Po dotarciu do jednostki zostaje
wraz z nią wysłany w górę Nilu, do walki
z mahdystami w Sudanie. Uczestniczy tam,
podczas szarży kawaleryjskiej, w bitwie pod
Omdurmanem. Swoje przeżycia z wyprawy
wojennej w Sudanie opisał w książce „The Ri-
ver War”. Mimo tych wojskowych sukcesów
po powrocie do rodzimej jednostki w Indiach
Winston Churchill postanawia odejść z woj-
ska. Pragnie zaangażować się politycznie i star-
tować w nadchodzących wyborach powszech-
nych w Wielkiej Brytanii.
NIEWOLA AFRYKAŃSKA
Nie udaje mu się jednak wygrać w wybo-
rach i postanawia wyruszyć na kolejną wypra-
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 63
 P O W R Ó T D O P R Z E S Z Ł O Ś C I

ko
Choć szyb ufanie
za
zdobywa swoich
k
i szacune h,
yc
podwładn ie
osta teczn
to
ę
rozstaje si .
m
z wojskie

Podporucznik 4 Regimentu
Huzarów Królowej
WINSTON CHURCHILL

FOT. AARCHIWUM „PZ” (3)

wę. W październiku 1899 roku wybucha woj- W Wielkiej Brytanii okrzyknięto go bohaterem swoją decyzję: „Jestem oficerem i oddaję się
na burska. Z Anglii Churchill wyrusza w miej- wojennym i rozpisywano się o jego wyczynie na do dyspozycji władz wojskowych i dowództwa
sce konfliktu ze zleceniami od „Daily Mail” czołówkach wszystkich gazet. mojego pułku, który jest we Francji”.
i „Morning Post”. W czasie jednego ze zwia- Do 4 Pułku Huzarów Królowej jednak nie
dów na terytorium zajmowanym przez po- WANNA W OKOPACH trafia. Dostaje propozycję objęcia stanowiska
wstańców oddział brytyjski wpada w zasadzkę Wkrótce Churchill otrzymuje przydział do adiutanta lub dowódcy liniowego. Wybiera dru-
burską. Do niewoli dostaje się kilku żołnierzy południowoafrykańskiej lekkiej kawalerii, gą ofertę i z początkiem 1916 roku przejmuje
angielskich, a także Winston Churchill. Jeńcy z którą do końca lutego 1900 roku uczestniczy obowiązki dowódcy 6 Batalionu Królewskich
trafiają do obozu w Pretorii. w walkach nad Tungelą. Tam też w starciu Strzelców Szkockich 9 Dywizji w Moolena-
Przyszły premier Wielkiej Brytanii okazuje z odziałem burskich komandosów cudem uni- cker. Jego jedną z pierwszych decyzji jest do-
legitymację korespondenta wojennego i doma- ka powtórnej niewoli. starczenie na front wanny z bojlerem. Swoim
ga się uwolnienia. Przetrzymywany w szkole Gdy w sierpniu 1914 roku rozpętuje się naj- oficerom oznajmia, że zanim wyruszą do walki
zamienionej na obóz, zostaje wtajemniczony większy z ówczesnych konfliktów, Churchill będą prowadzić wojnę z wszami, plagą okopów
w ucieczkę organizo- piastuje stanowisko frontu zachodniego. Z pobliskiej miejscowości
waną przez oficerów pierwszego lorda admi- każe nawet sprowadzić kadzie do wyrobu piwa,
brytyjskich. Po zapo- Winston Churchill ralicji i kieruje Royal aby żołnierze mogli się w nich regularnie myć.
znaniu się z tymi plana-
mi decyduje się uciekać kojarzy się przede Navy. Jest twórcą planu
ataku na turecki półwy-
Pod koniec stycznia 1916 roku jego jednost-
ka zostaje skierowana do belgijskiej wioski
na własną rękę – prze-
skakuje przez niewielki
wszystkim z cygarem, sep Gallipoli. Po rozpo-
częciu desantu morskie-
Ploegstreet, gdzie batalion zajmuje kilometro-
wy odcinek frontu. Mimo że w tym czasie stro-
mur okalający szkołę. znakiem Viktorii go okazuje się, że opór ny konfliktu nie przeprowadzą żadnej ofensy-
Jest zdany sam na sie- tureckiej armii jest dużo wy, strzelcy szkoccy znajdują się pod nieustan-
bie. Nie zna okolicy, nie i podziałem silniejszy niż się spo- nym ostrzałem przeciwnika. Churchill po
ma map ani kompasu.
Wskakuje do przypad-
jałtańskim Europy dziewano, a cała opera-
cja wojskowa kończy
dwóch tygodniach na froncie melduje, że z ty-
siąca ludzi zostało mu już tylko sześciuset.
kowego pociągu i opusz- powojennej się klęską i śmiercią po- Choć szybko zdobywa zaufanie i szacunek
cza go w górniczej miej- nad 44 tysięcy żołnie- swoich podwładnych, to chęć powrotu do czyn-
scowości Witbank, gdzie rzy ententy. nej polityki sprawia, że w maju 1916 roku zdej-
spotyka angielskiego zarządcę kopalni, który Atakowany przez prasę i opozycję, przyszły muje mundur i wraca do Londynu. W ten spo-
udziela mu schronienia. Władze Transwalu roz- premier postanawia w listopadzie 1915 roku sób ostatecznie rozstaje się z wojskiem. Jego
syłają za nim list gończy i wyznaczają nagrodę. przerwać działalność polityczną i jeszcze raz doświadczenia i przeżycia na frontach pozwo-
Tymczasem Churchill w pociągu wiozącym be- włożyć mundur. W liście do premiera liły mu jednak łatwiej przeprowadzić naród
le wełny przekracza granicę z Mozambikiem. Herberta Henry’ego Asquitha tak uzasadnia brytyjski przez II wojnę światową. 

64 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009

 H O R Y Z O N T Y
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI

P o s ł u ż b i e
 Nie przegap
 Warto
 Niezłe
 Nie warto

KSIĄŻKA



Potęga
reportażu
T o bardzo smakowita
książka. Zresztą Mariusz
Szczygieł, rasowy reporter,
innej nie mógł wydać. Skom-
ponował ją według własnego
wyboru reportaży różnych


Czerwone i białe
autorów o dwudziestu latach
KSIĄŻKA nowej Polski. Dwadzieścia
sześć tekstów, wybitnych i do-
brych, daje obraz ostatnich
Paweł Jasienica jest wierny faktom, dwóch dekad zmieniającego
bie te zęby wstawić”. Z kolei
właściciel nowo wybudowa-
nego przez siebie domu, bo-
hater tekstu znakomitej re-
porterki Edyty Gietki, przy-

ale swobodny w komentarzu. Zmusza się kraju. Nie ma w tej książ-

ce wielkiej polityki i afer. Jak
znaje, że w sumie teraz to
ma lepiej: „To trzeba przeżyć
do myślenia i pobudza do dyskusji. mówi sam autor: „to mój oso-
bisty wybór reportaży o tym,
– że ma się coś swojego
i walczy się z tym”.

O d lat trwa burzliwa dyskusja między

historykami a publicystami i eseista-
mi, jak powinno się pisać o przeszłości.
Co dla jednych jest walorem, dla drugich
– niedopuszczalnym błędem. Dlatego
akademicy z lekceważeniem odnoszą się
między innymi do prac Pawła Jasienicy,
podczas gdy czytelnicy pochłaniają jego
książki jednym tchem.
Jak we wstępie do książki tego autora pod
tytułem „Dwie drogi” napisał profesor
Andrzej Szwarc, w publicystyce i eseistyce
historycznej – w przeciwieństwie do nauko-
wych rozpraw – „wyrazistość sądów jest
cnotą, rozwlekłość narracji i nadmiar ob-
szernie udokumentowanych szczegółów
– wadą. Aluzje do współczesności są jak
najbardziej pożądane, bowiem przeciętne-
go czytelnika można zainteresować głów-
nie wtedy, gdy przekona się go o związku
dawnych czasów z otaczającym światem”.
Nie ma wątpliwości, że pisarstwo Pawła
Jasienicy to eseistyka najwyższych lotów.
Wykorzystując gruntowną wiedzę histo-
ryczną, stawia on ryzykowne hipotezy,
polemizuje z utartymi poglądami na dany
temat, nie ukrywa własnych sympatii
i antypatii. Prowokuje do dyskusji. Na do-
datek pisze bardzo sugestywnie i jego
książki czyta się jak powieści.
Trudno się dziwić, że obecnie powstanie
styczniowe nie wzbudza już tak wiele
kontrowersji, jak na przykład powstanie
warszawskie. Ale kiedy Paweł Jasienica
pracował nad pierwszą wersją książki
„Dwie drogi” (jest to kontynuacja napisa-
nej kilka lat wcześniej pracy o powstaniu
styczniowym „Biały front”), minęło od te-
go wydarzenia mniej niż sto lat i żyły jesz-
cze dzieci i wnuki uczestników tego zry-
wu niepodległościowego.
Co jakiś czas wybucha dyskusja dotyczą-
ca sensu (a raczej bezsensu) wszystkich
naszych powstań. Paweł Jasienica, cho-
ciaż przedstawia różne oceny powstania
styczniowego, stanowczo twierdzi, że
miało ono pozytywny wpływ na naszą hi-
storię – i to nie tylko w sferze politycznej,
ale również społecznej i kulturowej.
W pracy „Dwie drogi” koncentruje się na
przebiegu pierwszych miesięcy powsta-
nia oraz na konflikcie między Czerwony-
mi i Białymi. Autor zdecydowanie opowia-
da się po stronie zwolenników radykalne-
go programu połączenia walki narodowo-
wyzwoleńczej i społecznej.
Jak ocenił profesor Stefan Kieniewicz,
„książka jest wierna faktom, za to dość
swobodna w komentarzu (…), napisana
z publicystyczną pasją (…) zmusza do
myślenia i zachęca do pogłębiania stu-
diów nad przedmiotem”. Trudno o lepszą
rekomendację. (AWIS)  wano z powietrza. „Obrona
Paweł Jasienica, „Dwie drogi”,
Prószyński i s-ka 2009
gdzie zaczęła się i dokąd do-
szła nowa Polska”.
A to Polska, która musiała
„mentalność sobie w jeden
dzień zrobić”, szybko uczyła
się kapitalizmu. W 1992 roku
pisze Szczygieł w reporter-
skim dzienniku kilka zdań
o montowni telewizorów Ota-
ke w Mławie. Jedna z pracow-
nic zwraca się do koleżanki:
„Jadzia, tutaj na zakładzie
jest tak pięknie, że musisz so-
Tragedia
SZTUKA  września
W ystawa „Warszawa
1939. Tem się tylko ży-
je za co się umiera” składa
się z kilku części. Ekspozy-
cja „Zbrojny pokój” przed-
stawia przygotowania do
wojny od stycznia do sierp-
nia 1939 roku. Fragment
wystawy „A więc wojna” po-
kazuje pierwsze dni wrze-
śnia, kiedy Warszawę atako-
stolicy to honor Polski” przy-
bliża działania obronne war-
szawiaków od 8 września,
Ten gruby i świetnie wydany
tom współczesnych pol-
skich reportaży należy prze-
czytać, chociażby po to, by
przekonać się, że kraj ma
swoje życie, które nie ma
nic wspólnego z tym, co pi-
szą gazety. (WKO) 
„20 lat nowej Polski
w reportażach według
Mariusza Szczygła”,
Wydawnictwo Czarne 2009
aż do kapitulacji. „Po klęsce”
to smutny obraz miasta peł-
nego grobów i ruin. Odrębną
część stanowi specjalnie
przygotowana ekspozycja
poświęcona rozgłośni war-
szawskiej PR we wrześniu
1939 roku. (AWIS) 
„Warszawa 1939. Tem się
tylko żyje za co się umiera”.
Muzeum Historyczne
m.st. Warszawy.
Wystawa czynna
do 31 grudnia 2009

POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 65


F E L I E T O N
MAREK PRZYBYLIK
Od dziesiątków lat wiatr nam zawsze wieje w oczy.
Nawet kryzys mamy byle jaki. U innych recesja,
a u nas procencik wzrostu.
Sadomaso po polsku
D
ość klajstrowania i pacykowa-
nia. Nie da się dłużej przykryć
sielankowymi obrazkami szarej
rzeczywistości. Przecież każdy
widzi: kraj wstrząsany aferami,
nieszczęściami – zarówno naturalnymi, jak i nie-
naturalnymi – stacza się po równi pochyłej.
Niestety, nasza specjalność to codzienne nie-
szczęścia i okresowe katastrofy, przegrane: po-
wstania, bitwy, kampanie, sukcesy. Za historycz-
ne cierpienia należy się nam uznanie jak psu mi-
cha, ale zawsze nam ktoś rzuca kłody pod nogi.
Amerykanie nie dają nam wiz, Rosjanie
nie chcą nam dawać gazu,
Niemcy czyhają tylko, by
nam wydrzeć jakąś
połać. Czesi drwią,
że polszczyzna
66 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
Bez kamuflażu
to taki śmieszny język, Węgrzy uważają nas za
pejskiego. Niektórzy próbowali się cieszyć, ale
pijusów i rębajłów. Francuzi najpierw wykupili
prawdę szybko ujawnili politycy opozycyjni, tłu-
wszystkie nasze żaby i winniczki, potem polską
macząc, że to żaden sukces, a stanowisko drugo-
telekomunikację, a teraz gnębią nas w swoich
rzędne. Margines w gruncie rzeczy i funkcja de-
Championach i Auchanach. O Anglikach nie koracyjna. Ponieważ nieszczęścia chodzą para-
wspominajmy, bo w historii wykorzystali nasmi, dotknęła nas niedawno kolejna porażka
wystarczająco. – Janusz Lewandowski został komisarzem do
Od dziesiątków lat wiatr nam zawsze wieje
spraw budżetu. Skandalu ukryć się nie dało.
w oczy, a drogę mamy tylko pod górę. I nic nam„Teka budżetu to jedna z najsłabszych tek
się nie udaje. Nawet kryzys mamy byle jaki. Inni
ekonomicznych, absolutnie poniżej aspiracji
zdołali doprowadzić do liczącego się spadku pro-
blisko 40-milionowego kraju, szóstego co do
dukcji, zmniejszenia eksportu i wyraźnie po-
wielkości w Europie. To jest słaba teka, nawet
Lewandowski zasługiwał na więcej”, objaśniał
większyć bezrobocie. I recesję mają, jak się
patrzy, a my – procencik wzrostu.
z właściwą sobie elegancją europoseł, który
Latem naszej narodowej
większość czasu spędza w kraju. Na polityce się
godności cios zadało
zna, na piłce się zna, na żużlu też się zna. W tylu
wybranie Jerzego
partiach był, do tylu stanowisk aspirował, tylu
Buzka na przewod-
patronów wyrolował, trudno mu nie wierzyć.
niczącego Parla-
Rzecznik opozycyjnej partii nie tylko jasno
mentu Euro-
ocenił sytuację, ale do tego wskazał, kto jest
winien porażki. „Powinniśmy mieć tekę, która
wpłynie pozytywnie na rozwój naszego kraju.
Pan premier Donald Tusk już nas przyzwy-
czaił do tego, że wiele obiecuje, a sukcesów
nie ma. Dużo mówi o swoich możliwościach
europejskich, a efekty, jak widać, marne”,
argumentował.
Posłowie nie ujawnili, dlaczego tak skrzyw-
dzono naszych przedstawicieli, mianując ich na
marginalne stanowiska. Nie ujawnili, gdyż
krzywda jeszcze bardziej wołałaby o pomstę do
nieba. Otóż panowie Buzek i Lewandowski
znani są w parlamencie europejskim z niezwy-
kłej pracowitości i wiedzy. Dlatego, pewnie by
ich pognębić, tak okrutnie ich potraktowano.
Niestety, wszystko wskazuje na to, że jest źle
i będzie jeszcze gorzej. Po wpisaniu tego stwier-
dzenia w internetowej wyszukiwarce odsyła ona
do 223 tysięcy stron potwierdzających popular-
ność takich konstatacji. Choć nie są one wcale
współczesne. Już 90 lat temu wyraził się
tak publicznie Wincenty Witos. Jest
Jeśli boli nas, z tym wszystkim tylko jeden drob-
ny kłopot. Jeśli boli nas (co po-
że jest tak źle, to dlaczego twierdzają badania), że jest tak
jesteśmy z tego, co jest, źle, to dlaczego jesteśmy z tego,
tak zadowoleni? co jest, tak zadowoleni (co też
z tych badań wynika)? 
POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009 67
lupd
luexv
lolwdu|rihuxmhqrzdwruvnlhlnrqnxuhqñ
f|mqh ur}zlŒ}dqld rgsrzldgdmŒfh dnwxdoq|p lsu}|ñ
v} |psrwu}herpu|qnxórgohnnlfkl«uhgqlfkwdnñ
w|f}q|fk vdprorw¥z wudqvsruwrz|fk grfl˜¸nlfk
wudqvsruwrzf¥zâzlhor}dgdqlrz|fkvdprorw¥zwudqvñ
sruwrzrñwdqnxmŒf|fk õ
ö l z|vshfmdol}rzdq|fk
vwdwn¥zsrzlhwu}q|fksu}h}qdf}rq|fkgrplvmllvwrwñ
q|fkgodqdg}ruxrev}duxpruvnlhjrlnoxf}rz|fkgod
eh}slhf}h¡vwzd qdurgrzhjrÝ lupd
luexv
lolwdu|
surzdg}lg}ld doqr«qdvndo˜joredoqŒâdmhmz|ure|
fkdudnwhu|}xmŒvl˜qdmz|¸v}Œhihnw|zqr«flŒzsr Œñ
f}hqlx}qdmqrzrf}h«qlhmv}ŒwhfkqrorjlŒÝ