Naprawianie Cień Ofiary

artylerii strona 8 olbrzyma strona 37 kryzysu strona 40

w w w . p o l s k a - z b r o j n a . p l
T Y G O D N I K

NR 50 (672) 13 grudnia 2009 Cena 3 zł (w tym 7% VAT) INDEKS 337 374 ISSN 0867-4523

strona 59

Rycerski lans
Moda jest nieodłącznym elementem współczesnego
świata. A jaką rolę odgrywała wśród rycerzy?

CORRALEJO, 2009 ROK
I D E O L O
Operacja „Debata”
O armii można bezkarnie
głosić duby smalone.
W
prawdzie jestem wyznawcą zasady
Claudia Magrisa, podle której nie
warto kultywować polemiki z absur-
dem, gdyż za jej przyczyną nonsens niepotrzeb-
nie się uwiarygodnia, ale i mnie czasem ponosi.
Chociaż publicystyka Rafała Ziemkiewicza
dawno już stała się nużąca i przewidywalna jak
niemieckie autostrady, to jednak porównanie pol-
skich sił zbrojnych Anno Domini 2009 do „woj-
ska konającej Rzeczypospolitej Obojga Narodów
za Sasów” ma się tak do uczciwości, jak (w tej
samej dysertacji) zakwalifikowanie dziennika-
rzy, którzy nie nagrywają prezesa śpiocha na ko-
lanach, do Wydziału Prasy KC PZPR.
Polski lotnik z jednostki liniowej lata nie kilka,
lecz co najmniej 60 godzin rocznie, ale już piloci
F-16 spędzają w powietrzu nie mniej niż 200 go-
dzin. Nowoczesne pole walki wymaga innej pro-
porcji oficerów i szeregowych niż za czasów
Fryderyka II. A jeszcze za przykład podawać
armię rosyjską? To już nie dezynwoltura; to sep-
puku. Pal sześć, że niepotrzebnie autorytet od ca-
łokształtu obraził polskich żołnierzy, nazywając
ich papierową armią. „A wie ciocia, że oni po-
noć nawet Rosomaki muszą sobie kupować
w tym Afganistanie, bo Tusk ich tam puścił
w skarpetkach?”. Ludzie w mundurach, jeśli
przeczytali, wzruszą ramionami.
O jedno mam prawdziwy żal. O słowa „i po-
grzeby”. Niepotrzebnie. Chyba lepiej było za-
J A S N O W I Z O R
kończyć na „paradach”. Autorowi chodziło o to,
że polscy żołnierze nadają się tylko do rewii oraz
inhumacji poległych towarzyszy broni. Choć po
raz pierwszy od dziesięcioleci mamy dziś bojo-
wą, a nie defiladową armię. Powie to każdy, kto
swych sądów nie oparł jedynie na telewizyjnej
transmisji z obchodów 11 listopada. Braki są du-
że, potrzeby wielkie, a wybory – bolesne. Ale to
przecież rachunek ciągniony. Nie można go
ograniczyć do jednego rządu, bo to obraża rozsą-
dek. Chyba że nagonka ma inny cel.
Kilka takich słów skreśliłem do konserwatyw-
nego dziennika „Rzeczpospolita”, by dowiedzieć
się, że „tekst w ogóle jest dość dziwny, a felieto-
nistyczne docinki, mało dowcipne i na niezbyt
wysokim poziomie”. No cóż, Antoni Słonimski
mawiał w podobnych sytuacjach: „Taka encyklo-
pedia, jacy encyklopedyści”. Rzecz można spro-
wadzić do koszarowego poczucia mojego hu-
moru, gdyby nie pałkarska metodologia partyj-
nych kondotierów. Oto bowiem mnie nie należy
się miejsce na wytłumaczenie, że nie rozdają
samochodów na Newskim Prospekcie, lecz
kradną rowery na Placu Czerwonym, a kłam-
stwa rozsiewają się dalej. Te same mądrale łka-
ją zresztą obłudnie, że ich środowisko nie ma
dostępu do mediów. A tu kolejny ekspert ogła-
sza w telewizji z miną zatroskanego chomika,
że Polska nie ma armii. Skąd to wie? Przeczytał
w artykule swego redakcyjnego kolegi, autokre-
FOT. TSTUDIO IWONA/ISW
MAREK
SARJUSZ-WOLSKI
atywnego klasyka Ziemkiewicza, którego nie-
kompetencję i złą wolę próbowałem nieśmiało
prostować. Radio Erewań kona z zazdrości. Ale
najśmieszniejsze z „dyskursu profesjonalistów”
są jego konsekwencje. A raczej ich brak. Na
słowa chomika zawodowca nikt z jego telewi-
zyjnych rozmówców nie zareagował. Być może
nie zrozumieli, o co mu chodzi, bo artykułował
dość monotonnie. A może uśmiechnęli się
w duchu, jak Claudio Magris, i szybko zmieni-
li temat.
Bo jeśli solennie potraktować rzucone między
jednym a kolejnym orzeszkiem zdanie „Wojsko
Polskie nie istnieje”… Czas larum grać! Czas
w kotły bębnić i wsiadanego trąbić! Czas radzić
nad upadkiem Najjaśniejszej! Czas zapobiec ka-
tastrofie! Rychło zwołać Radę Bezpieczeństwa
Narodowego, bo to dla niej materia. Dlaczego
zatem Najwyższa Rada Wojenna milczy? Kiedy
ostatnio się zebrała? Jacyż to godni, waleczni
i rozważni mężowie (oraz białogłowa) w niej za-
siadają? Takich dylematów w zadaniach dla nie-
zależnych przecież i autonomicznych wielce mó-
zgów eksperckich już nie dopuszczono. I słusz-
nie. Nie idzie przecież o to, by dla skutku odna-
leźć przyczynę, lecz by z zatroskaną minką po-
chylać się nad upadkiem kraju tylko do chwili,
kiedy służy to naszym ulubieńcom. Operacja
dezinformacyjna nosi kryptonim „Debata
Publiczna”. 
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 3
 K R Ó T K A S E R I A

ARMIA 46 | ROBERT CZULDA

Szkolenie dla zwycięstwa
8 | KRZYSZTOF WILEWSKI 47 | MAŁGORZATA
Naprawianie artylerii SCHWARZGRUBER
16 | PAULINA GLIŃSKA Nadchodzą twardogłowi
Co nam zostało z ustawy 48 | STANISŁAW
21 | KRZYSZTOF KOWALCZYK, KOZIEJ
KRZYSZTOF WILEWSKI
Nuklearne porozumienie
Pułki przed odwrotem
50 | MAŁGORZATA
MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER 26 | MAŁGORZATA
SCHWARZGRUBER
Ostatnie tango SCHWARZGRUBER
Ostatnie tango w Alcatraz Dymisje za masakrę
w Alcatraz 26 28 | PIOTR BERNABIUK 51 | MAŁGORZATA
SCHWARZGRUBER,
Skazani deklarowali chęć zamiany Swoich nie zostawiamy
CIECHANOWSKICH KOSZAR na regularne 31 | GRZEGORZ ŁYKO TADEUSZ WRÓBEL
więzienie. Sądzili, że w kryminale będzie łatwiej. Siłacze drugiego planu Długi cień wojny
32 | KRZYSZTOF PARULSKI 55 | ANDRZEJ JONAS
Samowolka sprofesjonalizowana Ta wspaniała stara Europa
36 | ZDZISŁAW NAJDER 58 | ROMAN KUŹNIAR
Rycerski Dziki Zachód Nie tak, Panie Prezydencie

MILITARIA HORYZONTY
37 | TADEUSZ WRÓBEL
59 | AARON WELMAN,
Cień olbrzyma
40 | ROBERT CZULDA PRZEMYSŁAW
TOMASZ OTŁOWSKI
Ofiary kryzysu GÓRNIAK
Wuj Sam Rycerski lans
63 | ROBERT CZULDA
w odwrocie 43
BEZPIECZEŃSTWO
Setki zamachów, i nic
NA UTRACIE WPŁYWÓW USA na Bliskim 43 | TOMASZ OTŁOWSKI 66 | ANDRZEJ FĄFARA
Wschodzie chcą zyskać Chiny oraz Rosja.
Wuj Sam w odwrocie Sportowcy pod ochroną

tel.: +4822 684 52 30, CA MON 845 230; WSPÓŁPRACOWNICY ZDJĘCIE

Aneta Wiśniewska, tel.: +4822 684 52 13,
CA MON 845 213;
DYREKTOR REDAKCJI WOJSKOWEJ polska-zbrojna@redakcjawojskowa.pl
REDAKTOR NACZELNY
Marek Sarjusz-Wolski, KIEROWNICY DZIAŁÓW
tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, Anna Dąbrowska, ppłk Artur Goławski,
faks: 684 55 03; CA MON 845 365, Marek Pielach, Tadeusz Wróbel,
845 685, faks: 845 503; tel.: +4822 684 03 55, CA MON 840 355;
sekretariat@redakcjawojskowa.pl
Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa PUBLICYŚCI
WARSZAWA: Piotr Bernabiuk, Paulina
ZASTĘPCA DYREKTORA Glińska, Krzysztof Kowalczyk, Małgorzata
REDAKCJI WOJSKOWEJ Schwarzgruber, Aaron Welman,
SEKRETARZ REDAKCJI „POLSKI ZBROJNEJ” tel.: +4822 684 52 44, CA MON 845 244;
Wojciech Kiss-Orski, tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
tel.: +4822 684 02 22, CA MON 840 222; BYDGOSZCZ: Krzysztof Wilewski,
wko@redakcjawojskowa.pl tel.: +4852 378 25 90, CA MON 415 200;
GDYNIA: Tomasz Gos, tel.: +4858 626 24
ZASTĘPCA DYREKTORA 13, CA MON 262 413;
REDAKCJI WOJSKOWEJ KRAKÓW: Magdalena Kowalska-Sendek,
ppłk Lech Mleczko Jacek Szustakowski,
„Kwartalnik Bellona”, przeglądy rodzajów sił tel.: +4812 455 17 80,
zbrojnych, lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl, CA MON 131 780;
tel.: +4822 684 56 85; POZNAŃ: Marceli Kwaśniewski,
Piotr Laskowski, CA MON 572 446;
REDAKTORZY PROWADZĄCY WROCŁAW: Bogusław Politowski,
Katarzyna Pietraszek, tel.: +4822 684 02 tel.: +4871 765 38 53,
27, CA MON 840 227; Joanna Rochowicz CA MON 653 853;
Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów.
Robert Czulda, Andrzej Fąfara, Janusz NA OKŁADCE
Grochowski, Paweł Henski, Andrzej Jonas, Sylwia Guzowska
Marcin Kaczmarski, Włodzimierz Kaleta,
Roman Kuźniar, Damian Markowski,
Zdzisław Najder, Marek Orzechowski,
Bogusław Pacek, Roman Przeciszewski,
Marek Przybylik, Henryk Suchar
FOTOREPORTER Redaktor
Jarosław Wiśniewski, wydania
tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229; KATARZYNA
PIETRASZEK
DZIAŁ GRAFICZNY
tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170; PRENUMERATA: RUCH SA, KOLPORTER SA,
Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, Garmond PRESS, GLM.
Monika Klekociuk, Andrzej Witkowski Informacja: +4822 684 04 00
OPRACOWANIE STYLISTYCZNE KOLPORTAŻ I REKLAMACJE
tel.: +4822 684 55 02, CA MON 845 502; Bellona SA, tel.: +4822 457 04 37,
Renata Gromska (kierownik), Małgorzata 6879 041, CA MON 879 041
Mielcarz, Aleksandra Ogłoza
DRUK
BIURO REKLAMY I MARKETINGU Drukarnia Wydawnicza „Trans-Druk”, Golina
Adam Niemczak (kierownik), Małgorzata Numer zamknięto: 07.12.2009 r.
Szustkowska, Anita Kwaterowska (tłumacz),
tel. +4822 684 53 87, 684 51 80,
684 55 03, faks: +4822 CA MON 845 387;
reklama@redakcjawojskowa.pl

4 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009

 M E L D U N E K

FOT. ROBERT SUCHY/COMBAT CAMERA-DOWÓDZTWO OPERACYJNE SZ

W O J S K A L Ą D O W E

Wyróżnienia
SŁUPSK. Podczas odprawy
rozliczeniowo-zadaniowej do-
wódca 7 Brygady Obrony Wy-
brzeża generał brygady Marek
Mecherzyński podsumował mi-
jający rok szkoleniowy oraz
przedstawił zadania na 2010
rok. Wyróżniono najlepsze pod-
oddziały oraz żołnierzy brygady:
oficerem roku został major

Strategia do sukcesu grożona. Zwrócił uwagę, że nasz

kraj stosunkowo późno zaangażo-
wał znaczące siły wojskowe do tej
Maciej Suliga, a tytuł podofice-
ra roku zdobył młodszy chorąży
sztabowy Adam Okonek. 
Możliwe, że od VII zmiany Polski Kontyngent misji. Wiele państw jest w Afga- M A R Y N A R K A W O J E N N A
nistanie dłużej i ma znacznie
Wojskowy w Afganistanie zwiększy się o 600 żołnierzy. większe siły. Dodał, że decyzje
Goście
N ATO to polisa ubezpieczenio- wych w ramach naszego kontyn- w sprawie kontyngentu to mocne
wa, którą musimy regularnie gentu. Dwa nowe zespoły zajęłyby argumenty w zabiegach o polskie
wzmacniać”, powiedział minister się szkoleniem armii, a następne interesy w NATO. Podkreślił, że
GDYNIA. Dziewięciu studen-
tów wojskowych z pięciu mor-
Bogdan Klich 2 grudnia na konfe- dwa – policji. nasz kraj znalazł się w ekskluzyw- skich uczelni zagranicznych z Da-
rencji prasowej poświęconej pol- Jak poinformował minister nym gronie państw, z którymi nii, Francji, Holandii, Niemiec
skiemu udziałowi w misji afgań- Klich, wydatki osobowe związane Amerykanie uzgadniali wzmocnie- i Portugalii oraz czternastu pod-
skiej. Jak zauważył, to co tam się z powiększeniem kontyngentu nie sił koalicji w Afganistanie. Na chorążych z czterech uczelni
dzieje, przesądza o wiarygodności w 2010 roku wzrosłyby o 80 milio- potwierdzenie tego faktu wymie- mundurowych w Polsce było
sojuszu w przyszłości. Minister nów złotych. Przypomniał, że już nił ostatnią rozmowę telefoniczną gośćmi Akademii Marynarki Wo-
oświadczył, że strategia określają- wcześniej postanowiono prze- premiera Donalda Tuska z ame- jennej. Delegacje wzięły udział
ca zasadnicze kierunki polskiego znaczyć miliard 335 mi- rykańskim prezydentem w obchodach Dnia Podchorąże-
zaangażowania w Afganistanie, lionów złotych na do- Decyzję Barackiem Obamą
Obamą. Przy- go, organizowanego przez gdyń-
o zwiększeniu
którą od kilku tygodni jego resort posażenie żołnierzy. kontyngentu wódca USA zadzwonił ską uczelnię.
konsultował z Ministerstwem Szef MON podkre- podejmie na początku tylko do czterech krajów
Spraw Zagranicznych, zakłada ślił, że zakupione
zwiększenie obecności wojskowej uzbrojenie i sprzęt
przyszłego roku
prezydent Lech
sojuszniczych.
Minister zwrócił uwa- Święto
w tym kraju. wojskowy będą służy- Kaczyński. gę, że zwiększenie liczeb- DZIWNOWO. Trzydziestą piątą
Możliwe, że od VII zmiany Pol- ły Wojsku Polskiemu ności wojsk koalicji w Afga- rocznicę powstania obchodził
ski Kontyngent Wojskowy w Afga- także po zakończeniu misji nistanie to tylko jeden z elemen- 8 Dywizjon Przeciwlotniczy. Na
nistanie zwiększy się o 600 żołnie- afgańskiej. Uważa również, że tów strategii ich dowódcy generała uroczystość przybyli przedstawi-
rzy i o następnych 200 w odwodzie zwiększenie polskiego kontyngen- Stanleya McChrystala. Dzięki ciele Dowództwa 8 Flotylli Obro-
strategicznym w kraju. Tym samym tu nie stanowi problemu dla naszej temu będzie możliwa poprawa ny Wybrzeża, dowódcy dziwnow-
w Afganistanie byłoby 2600 żoł- armii. Według szefa dyplomacji, bezpieczeństwa ludności afgań- skich jednostek wojskowych oraz
nierzy oraz 400 w rezerwie. Chce- ułatwia to decyzja o wycofaniu na- skiej. By owa strategia przyniosła byli żołnierze 8 dplot. Podczas
my też zwiększyć liczbę Polaków szych kontyngentów z misji Orga- pozytywne rezultaty, konieczne uroczystej zbiórki dowódca
w Prowincjonalnym Zespole Od- nizacji Narodów Zjednoczonych, jest wzmocnienie afgańskiej armii
budowy w Ghazni. a wcześniej z Iraku. Pod koniec ro- i policji, zwiększenie pomocy roz-
Pytany o wsparcie cywilne misji ku w operacjach zagranicznych bę- wojowej i równocześnie podjęcie
FOT. JACEK KWIATKOWSKI

w Afganistanie, minister spraw za- dzie zaangażowanych 2,5 tysiąca przez władze w Kabulu walki
granicznych Radosław Sikorski polskich żołnierzy. Po zwiększeniu z korupcją. Ważne jest też oczysz-
powiedział, że jego resort przezna- kontyngentu afgańskiego ta liczba czenie sąsiedniego Pakistanu z ta-
cza na nią 40 procent około stumi- wzrośnie do 3100, podczas gdy libów. Szef resortu spraw zagra-
lionowej kwoty, którą dysponuje na w październiku ubiegłego roku wy- nicznych podchodzi do misji z po-
pomoc rozwojową w tym kraju. Po- nosiła 4200. korą, a za jej sukces uzna przeka-
nieważ kluczowym elementem no- Minister Sikorski stwierdził też, zanie odpowiedzialności w ręce dywizjonu komandor porucznik
wej strategii koalicji jest rozbudowa że w przypadku Afganistanu po- prawowitych gospodarzy tego kra- Piotr Ptasiński podziękował ka-
miejscowych sił bezpieczeństwa, winniśmy zachowywać się tak, jak ju. O tym, czy to się powiedzie, drze, marynarzom i pracowni-
chcemy zwiększyć z pięciu do dzie- chcielibyśmy, by zachowali się nasi zdecydują najbliższe 18–24 mie- kom wojska za rzetelną służbę
więciu liczbę zespołów szkolenio- sojusznicy, gdyby Polska była za- siące. (TW)  i pracę. 

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 5

 M E L D U N E K

FOT. KRZYSZTOF WILEWSKI

TORUŃ

Artyleryjskie święto
POKAZ NAJNOWSZEGO UZBROJENIA, ogniowy trening oraz wręczenie wyróżnień i odznaczeń – tak 3 grudnia obchodzono Święto Wojsk Rakieto-
wych i Artylerii. Na poligonie Centrum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia w Toruniu spotkali się dowódcy i kadra z jednostek WRiA z całego kraju. Honory go-
spodarza pełnił szef wojsk rakietowych i artylerii Wojsk Lądowych generał brygady Franciszek Kochanowski. Zaprezentowano najnowsze uzbrojenie i wypo-
sażenie jednostek WRiA, w tym przenośne radary rozpoznania artyleryjskiego, oraz przeprowadzono trening ogniowy. Uroczystość zakończyła się paradą,
a grupa rekonstrukcji historycznej (na zdjęciu) zaprezentowała działanie pododdziału moździerzy we wrześniu 1939 roku. (KW) 
Więcej o zmianie w artylerii czytaj na stronie 8.

Patenty Idą zmiany Szybkie

dla oficerów
O d 2010 roku promowani pod-
porucznicy i generałowie
będą dostawali nowe patenty ofi-
cerskie i akty mianowania.
W Dzienniku Ustaw z 1 grudnia
opublikowano rozporządzenie
prezydenta RP z 3 listopada 2009
roku, ustalające nowe zasady
nadawania pierwszego stopnia
oficerskiego, stopni generałów
i admirałów oraz stopnia marszał-
ka Polski.
Rozporządzenie, które wejdzie
w życie 15 grudnia, stanowi akt
wykonawczy do znowelizowanej
dwa lata temu ustawy o powszech-
nym obowiązku obrony RP. Wpro-
wadza patenty oficerskie i akty
mianowania nawiązujące swoją
formułą do historycznych doku-
mentów tego typu.
Tekst patentu oficerskiego
brzmi: „Stwierdzam, że Pan/Pa-
ni… syn/córka… wykazawszy za-
Od stycznia w polskiej armii będzie obowiązywać nowy
model szkolenia, a jednostki zaczną funkcjonowanie
według zmodyfikowanych przepisów.
J est to wymuszone pełnym uza-
wodowieniem armii i wejściem
w życie pakietu legislacyjnego,
regulującego zasady służby woj-
skowej. Przewidywane zmiany
i metody ich wdrażania omawia-
no podczas narady zorganizowa-
nej 1–2 grudnia w Szczecinie
w 12 Brygadzie Zmechanizowanej.
Szef Sztabu Generalnego Wojska
Polskiego generał Franciszek
Gągor, dowódcy rodzajów sił
zbrojnych, a także dyrektorzy de-
partamentów MON dyskutowali
o nowym trzyletnim cyklu szko-
Mikołajki na Okęciu
N a wojskowe lotnisko Okęcie
4 grudnia „przyleciał” śmi-
głowcem Mi-8 święty Mikołaj.
lenia. Wiele uwagi poświęcono
zmianom porządku dnia i toku
służby w jednostce, a także zno-
welizowanym przepisom dotyczą-
cym żywienia i zakwaterowania
żołnierzy.
W tym ostatnim przypadku no-
wa ustawa przewiduje przydział
kwatery na czas służby, zakwate-
rowanie w internacie lub przyzna-
nie świadczenia pieniężnego na
wynajęcie mieszkania na wolnym
rynku. Będzie także możliwość
zakwaterowania żołnierza na tere-
nie jednostki. (AD)  ustali komisja. (ATD)
FOT. R. SIEMASZKO
lądowanie
Ś migłowiec Mi-24 z Samo-
dzielnej Grupy Powietrznej lą-
dował awaryjnie 3 grudnia, chwilę
po starcie, kilkadziesiąt metrów od
bazy Ghazni. Żaden z siedmiu żoł-
nierzy znajdujących się na pokła-
dzie nie odniósł poważniejszych
obrażeń, jednak maszyna nie nada-
je się do dalszej eksploatacji. Śmi-
głowiec wykonywał zadanie bojo-
we w ramach zespołu szybkiego re-
agowania dla afgańskiej policji. Na
miejsce wysłano lądowy podod-
dział szybkiego reagowania oraz
grupę ewakuacji medycznej. Śmi-
głowiec przetransportowano do ba-
zy Ghazni. Przyczyny zdarzenia

ście wojskowej kolumny przeje-
chał ulicami stolicy do Muzeum
Wojska Polskiego. Czekały tam na
niego kolejne maluchy. Nie zabra-
kło dla nich także innych atrakcji.

lety właściwe powołaniu oficera W 1 Bazie Lotniczej witało go ra- Mogły między innymi zwiedzać
oraz zdolności do spełniania obo- zem z żołnierzami około 500 dzieci park plenerowy przy muzeum,
wiązków nadanego stopnia oficer- z warszawskich szkół. gdzie zgromadzono ciężki sprzęt
skiego i gotowość poświęcenia Najmłodsi goście podziwiali tak- wojskowy. Największym zaintere-
wszystkiego ku dobru i chwale Oj- że samoloty, śmigłowce, pojazdy ły filmy o tematyce lotniczej i spró- sowaniem cieszyły się czołg Sher-
czyzny, z dniem… uzyskał/a sto- BRDM i sprzęt drużyny przeciw- bowały wojskowej grochówki. Po man, działo samobieżne Sexton
pień podporucznika”. (AG)  lotniczej „Strzała”. Dzieci obejrza- spotkaniu święty Mikołaj w asy- oraz wóz Kubuś. (ATU) 

6 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009

Polacy wracają
Dobiega końca nasze zaangażowanie w operacji wojskowej w Czadzie.

P rzez kilkanaście miesięcy

– początkowo na misji Unii
Europejskiej, a potem Organizacji
Narodów Zjednoczonych – polscy
żołnierze odpowiadali między in-
nymi za monitorowanie sytuacji
w rejonie, współdziałanie z lokal-
nymi władzami, ochronę konwojów
z pomocą humanitarną, udzielanie
pomocy lokalnej ludności. Ich obo-
wiązki przejęli oficjalnie 9 grudnia
żołnierze z Mongolii.
Ostatnia, III zmiana Polskiego
Kontyngentu Wojskowego, liczyła
ponad 300 żołnierzy. Wrócą oni do
kraju do 17 grudnia. 6 grudnia pol-
skich żołnierzy odwiedził minister
Bogdan Klich. Spotkał się też
z przedstawicielami lokalnych
FOT. S. RATYŃSKI
władz oraz organizacji humanitar-
nych. Ponadto po 17 latach polscy
żołnierze kończą swój udział w mi-
sji ONZ w Libanie. Ceremonia
przekazania dowodzenia stronie
duńskiej odbyła się 1 grudnia.
Wycofanie żołnierzy z Czadu
i Libanu, a wcześniej także ze
wzgórz Golan, jest efektem rządo-
wej strategii przyznającej priorytet
operacjom NATO i UE. „Musimy
wycofać się z misji w Libanie, po-
nieważ od początku roku realizu-
jemy inne priorytety związane
z naszą obecnością w misjach na-
towskich i unijnych; oenzetowskie
są na trzecim miejscu pod wzglę-
dem ważności”, mówił podsekre-
tarz stanu w MON do spraw poli-
tyki obronnej Stanisław Jerzy
Komorowski. Przyznał, że ko-
nieczność wycofania żołnierzy
wynika z ograniczonych możliwo-
ści zarówno finansowych, jak i oso-
bowych.
Ostatnia, XXXI zmiana Polskie-
go Kontyngentu Wojskowego
w Libanie, liczyła około 500 żoł-
nierzy. Wrócą do Polski w połowie
grudnia. (ANN)  wykonały ponad 50 misji.
Ż A N D A R M E R I A
S I Ł Y P O W I E T R Z N E
Spotkanie
POWIDZ. Zakończył się zor-
ganizowany przez Departament
Wojskowych Spraw Zagranicz-
nych MON oraz Dowództwo Sił
Powietrznych kurs nieetatowych
inspektorów traktatu o otwartych
przestworzach. Tegoroczne szkole-
nie przeprowadzono w 33 Bazie
Lotniczej, gdzie znajduje się całe
zaplecze sprzętowe wykorzystywa-
ne przez inspektorów traktatu. Od
chwili przystąpienia do programu
„Otwartych przestworzy” w 1992
roku do dziś zespoły z Polski

W O J S K O W A

Bateria
pełna rakiet
M arynarka Wojenna sformuje
nadbrzeżny dywizjon rakie-
towy i dostanie do niego dodatko-
wo 36 rakiet Naval Strike Missile.
Ministerstwa obrony i gospodarki
podpisały aneks do kontraktu z nor-
weską firmą Konsberg, zawartego
przed rokiem. Pierwotny zakup,
obejmujący oprócz wyrzutni i sys-
temów dowodzenia także 12 rakiet,
będzie uzupełniony o kolejne 36 ra-
kiet. „Po przeanalizowaniu danych
producenta z testów rakiet Dowódz-
two Marynarki Wojennej uznało,
że spełniają one wymagania i po-
trzebnych jest więcej rakiet, a nie
pół jednostki ognia”, potwierdził
„Polsce Zbrojnej” Marcin Idzik,
podsekretarz stanu w MON do
spraw uzbrojenia i modernizacji.
Podczas renegocjacji umowy
strona polska uzgodniła z Norwe-
gami przesunięcie terminów płat-
ności. Zaczniemy opłacać kolejne
rachunki w 2012 roku. W tym cza-
sie marynarka otrzyma gotową do
szkolenia jednostkę rakietową
obrony Wybrzeża. Pierwsze dosta-
wy spodziewane są już w przy-
szłym roku. Według pierwotnych
wymagań przetargu, wartość dy-
wizjonu, wraz z dostawą 12 poci-
sków, wynosiła ponad 420 milio-
nów złotych. (KK)  Zarządu Organizacji i Uzupełnień – P1.
Liczba
tygodnia 2500
T yle kartek świątecznych z ży-
czeniami od łódzkich studen-
tów, uczniów szkół średnich i gim-
pod hasłem „Wyślij kartkę żołnie-
rzowi”, którą wymyślili i zorgani-
zowali studenci z Akademii Huma-
nazjalistów trafi w tym roku do pol- nistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
skich żołnierzy, którzy w czasie W tym roku świąteczne kartki tra-
Świąt Bożego Narodzenia i w No- fią do polskich żołnierzy stacjonu-
wy Rok będą przebywać na mi- jących w Afganistanie, Kosowie
sjach. To już szósta edycja akcji oraz Bośni i Hercegowinie. (AD) 
L O G I S T Y K A
Panu płk. Andrzejowi KOŁODZIŃSKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia i żalu
z powodu śmierci
MATKI
składają
kadra i pracownicy
Biura Ewidencji Osobowej WP w Warszawie.
Panu płk. Andrzejowi KOŁODZIŃSKIEMU
i RODZINIE
wyrazy szczerego współczucia
w trudnych chwilach po śmierci
MATKI
składają
szef, kadra i pracownicy wojska
Szkolenie
ŚWIĘTOSZÓW. Żołnierze Wy-
działu Prewencji Oddziału Żan-
darmerii Wojskowej w Żaganiu
przeprowadzili szkolenie ze służby
patrolowej i konwojowej. Uczestni-
czyli w nim również funkcjonariu-
sze Służby Więziennej z Zakładu
Karnego w Krzywańcu. W trakcie
szkolenia wymieniono się do-
świadczeniami dotyczącymi kon-
wojowania niebezpiecznych prze-
stępców. 
Spotkanie
WROCŁAW. Szefowie szta-
bów partnerskich dowództw:
Czech – pułkownik Jaroslav
Rybak z Dowództwa Sił Wspar-
cia Sił Zbrojnych Republiki Cze-
skiej, Polski – pułkownik
Jan Pawlik z Dowództwa Ślą-
skiego Okręgu Wojskowego,
i Niemiec – pułkownik Peter
Kraska z Dowództwa III Okręgu
Wojskowego Bundeswehry, spo-
tkali się, aby szczegółowo omó-
wić wspólne przedsięwzięcia za-
planowane na 2010 rok. Dysku-
towano między innymi o funk-
cjonujących w poszczególnych
dowództwach procedurach doty-
czących zapobiegania klęskom
żywiołowym i zwalczania ich
skutków. 

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 7

 P EO R SY ŁS UK ŻO BP I E
KRZYSZTOF
WILEWSKI

Naprawianie
artylerii

Polskie wojska rakietowe i artyleria dziesięć lat

czekały na konkretny program transformacji.

8 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009

ARMIA ARMIA
A R M I A

ARMIA Redaktor działu ARTUR GOŁAWSKI

P
od koniec października minister
obrony Bogdan Klich oraz szef
Sztabu Generalnego WP generał
Franciszek Gągor zaprezento-
wali „Program rozwoju sił zbroj-
nych na lata 2009–2018”, składający się
z pięciu głównych i dziewięciu specjalistycz-
nych programów operacyjnych. Choć od razu
pojawiły się głosy krytyki, że to zbiór nie-
spójnych ze sobą pomysłów, dla artylerzy-
stów jego przyjęcie oznacza przystąpienie do
wyczekiwanej od dziesięciu lat transformacji
ich rodzaju wojsk. W 1999 roku, kiedy wstę-
powaliśmy do NATO, zobowiązaliśmy się do
modernizacji jednostek rakietowych i artyle-
ryjskich, w tym do wprowadzania do służby
od 2003 roku (!) samobieżnych haubic (AHS)
kalibru 155 milimetrów.

CZTERY FILARY
Dziesięcioletni plan przewiduje, że arty-
leria Wojsk Lądowych, zarówno lufowa, jak
i rakietowa, będzie beneficjentem czterech
(z dziewięciu) specjalistycznych programów
modernizacyjnych. Co prawda, według de-
klaracji Bogdana Klicha, „Program rozwo-
ju sił zbrojnych na lata 2009–2018” to jedy-
nie „mapa drogowa rozwoju naszej armii”,
ale w przypadku WRiA wszystkie wspo-
mniane programy dotyczą konkretnie wy-
mienionego uzbrojenia. Pierwszy to 155-mi-
limetrowe armatohaubice samobieżne Krab
i Kryl, drugi – wieloprowadnicowe wyrzut-
nie rakietowe MLRS Homar, trzeci – zesta-
wy przeciwpancernych pocisków kierowa-
nych Spike, a czwarty – wyrzutnie WR-40
Langusta. Lista może krótka, ale rzeczowa.
Z wymienionych programów tylko MLRS
Homar jest jedynie niesprecyzowaną wizją
planistów. Mimo kilku prób nie udało się
FOT. ROBERT SUCHY/COMBAT CAMERA – DOWÓDZTWO OPERACYJNE SZ

bowiem do tej pory Departamentowi Polity-

ki Zbrojeniowej MON rozpocząć pracy roz-
wojowej nad dywizjonowym modułem
ogniowym wieloprowadnicowych wyrzutni
rakietowych. Departament ogłosił niedaw-
no, po raz czwarty w ciągu dwóch lat, prze-
targ na określenie założeń do projektowania
owej pracy i nie jest powiedziane, że za
czwartym podejściem wyłoni wykonawcę.
Z pozostałymi trzema programami jest
o wiele lepiej. Dwa z nich, Spike i Langusta,
prowadzone są od kilku lat i nowe uzbrojenie
sukcesywnie trafia do jednostek. Wyrzutni
Spike mamy już grubo ponad sto, a Langust
do 2018 roku ma być w naszej armii 56. Pro-
gram samobieżnej armatohaubicy Krab nie-
bawem zostanie zakończony i działa trafią do

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 9

 P E R Y S K O P
C O M M E N T A R I U M

Najwyższa jakość
FRANCISZEK KOCHANOWSKI

W najbliższym czasie artylerię

Wojsk Lądowych czekają
trzy zasadnicze wyzwania.

P
ierwszym jest zabezpiecze-
nie wsparcia ogniowego
w operacji stabilizacyjnej
w Afganistanie. Obecnie mamy
tam dwie grupy wsparcia, które
już od ponad roku wykonują swoje
zadania. Utrzymanie sprawności
tych grup, zwiększanie dokładno-
ści ognia, jest jednym z naszych
najważniejszych celów na najbliż-
sze miesiące.
Kolejne wyzwanie to utrzymanie
w nadchodzącym 2010 roku wła-
ściwego rytmu szkolenia mimo
ograniczonego dostępu do środ-
ków finansowych, poszukiwanie
możliwości korzystania ze środ-
ków zastępczych, symulatorów,
trenażerów.
Ostatnim wyzwaniem jest utrzy-
manie wysokiej jakości kadry – te-
raz i w najbliższych latach. W ra-
mach tego zadania będziemy
wprowadzali zmiany w wojskach
rakietowych i artylerii, polegające
na rozformowaniu i przeformowa-
niu jednostek. Oczywiście naszą
troską jest to, aby żołnierze ze
wszystkich tych jednostek otrzy-
mali propozycje pracy. Ufamy jed-
nak, że do roku 2012 uporamy
się z tym procesem i w wojskach
rakietowych i artylerii pozostanie
jedynie ta najlepsza, w pełni pro-
fesjonalna kadra. 
Generał brygady
FRANCISZEK
KOCHANOWSKI,
szef wojsk
rakietowych
i artylerii Wojsk
Lądowych

seryjnej produkcji. Rok temu DPZ MON za-

warł z Centrum Produkcji Wojskowej Huty
Stalowa Wola (CPW HSW) wartą prawie
230 milionów złotych trzyletnią umowę na
wykonanie pracy wdrożeniowej modułu dy-
wizjonowego Krabów. Do 2011 roku firma
ma dostarczyć osiem dział (sześć nowych
i dwa zmodernizowane prototypy) oraz trzy
wozy dowodzenia (osadzone na podwoziu
Goździków).
NIE TYLKO NA PAPIERZE
W „Programie rozwoju sił zbrojnych na lata
2009–2018” zastrzeżono jednak, że Kraby tra-
fią do arsenału naszej armii jedynie wtedy,
gdy spełnią wszystkie założenia taktyczno-
-techniczne, przede wszystkim te dotyczące
możliwości zastosowania w armatach amuni-
cji precyzyjnej i inteligentnej oraz pocisków
o wydłużonym do 60 kilometrów zasięgu. Pro-
gram operacyjny 155-milimetrowych armato-
haubic zakłada również, że poza Krabem woj-
sko wzbogaci się o Kryla, czyli taką samą ar-
matę, ale na podwoziu kołowym. Według pla-
nów MON, prace rozwojowe nad Krylem mia-
łyby się zacząć w 2016 roku i zakończyć dwa
lata później.
Omówione w dużym skrócie cztery pro-
gramy są zaplanowane na dziesięć lat.
Wprawdzie środków przeznaczo-
DZIESIĘCIOLETNI nych na nie w budżecie obronnym
PLAN przewiduje,
że artyleria
(w procentach) z oczywistych po-
Wojsk Lądowych, wodów nie można przyjmować za
zarówno lufowa, pewnik (budżet państwa spłatał już
jak i rakietowa, wojsku przed rokiem wielomiliar-
będzie dowego psikusa), mimo to ich przy-
beneficjentem
czterech jęcie oznacza, że ogłoszony w ubie-
(z dziewięciu) głym roku przez Szefostwo Wojsk
specjalistycz- Rakietowych i Artylerii Wojsk Lą-
nych programów dowych plan modernizacji i trans-
modernizacyj-
nych. formacji jednostek WRiA nie po-
zostanie tylko na papierze. Artyle-
rzyści czekali na niego dziesięć lat.
Ze względu na konsekwentnie re-
alizowany program wdrażania
Spike’ów, modernizację BM-21 do
poziomu WR-40 Langusty oraz
wprowadzenie do służby radarów
rozpoznania artyleryjskiego Liwiec
oznacza on transformację, a nie je-
dynie reanimację jednostek.
REWOLUCYJNY HOMAR
Mobilność, skuteczność i zasięg.
Te trzy punkty najtrafniej oddają kie-
runki zmian artylerii Wojsk Lądo-
wych. Stanowią odpowiedź na naj-
większe bolączki pododdziałów
WRiA. Jeśli chodzi o zasięg rażenia
posiadanych broni, sytuacja Wojsk
Lądowych jest fatalna. Polska artyle-
ria nie ma uzbrojenia zdolnego razić
przeciwnika znajdującego się w odle-
głości większej niż 40 kilometrów.
Oprócz rakiet artylerzyści mają do
dyspozycji jedynie Dany i Goździki
(nie liczymy moździerzy kalibru
60 i 98 milimetrów), z których mogą
strzelać na odległość do 20 kilome-

10 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009

 A R M I A

155-milimetrowa samobieżna
armatohaubica Krab
 Kaliber – 155 mm
 Długość lufy – 52 kalibry
 Długość –12,05 m
 Szerokość – 3, 58 m
 Wysokość do dachu wieży
– 3,13 m
 Wysokość transportowa – 3,42 m
 Masa bojowa pojazdu – 52 140 kg  Donośność strzału amunicją
 Masa pojazdu bez załogi i amuni- o zwiększonej donośności – 40 km
cji – 48 100 kg  Szybkostrzelność:
 Załoga – 5 osób: dowódca, – serią – trzy strzały w 10 s
celowniczy, dwóch ładowniczych, – ogień intensywny – sześć strza-
kierowca łów na minutę przez 3 min
 Donośność strzału amunicją – praktyczna – dwa strzały
standardową – 30 km na minutę

WR-40 Langusta
FOT. KRZYSZTOF WILEWSKI

 Podwozie: Jelcz P662D.35-G27  Liczba luf – 40

z kabiną 144WPP w układzie napę-
dowym 6x6
 Czas wystrzelenia pełnej salwy
(40 pocisków) – 20 s
 Kaliber – 122,4 mm
 Maksymalny zasięg strzelania:
– dla pocisków z głowicą odłam-
kowo-burzącą – 42 km
– dla pocisków z głowicą kaseto-
wą – 32 km

trów. Z czterech programów artyleryjskich na
lata 2009–2018, aż trzy przyczynią się do roz-
wiązania problemu ograniczonego zasięgu na-
szej artylerii. Kraby mają niszczyć standardo-
wą amunicją cele oddalone o 40 kilometrów,
a według wymagań postawionych przez DPZ
MON, powinny być również przystosowane
do amunicji specjalnej, zdolnej razić przeciw-
nika oddalonego o 60 kilometrów.
WR-40 Langusta, która tylko z pozoru jest
jedynie zmodyfikowaną wersją BM-21 Grad,
dzięki użyciu rakiet Feniks-Z może atakować
cele oddalone o 42 kilometry, a eksperci oce-
niają, że nie byłoby trudno opracować dla
niej rakiety z dopalaczami i wtedy mogłaby
zwiększyć zasięg do 70–80 kilometrów. Re-
wolucją pod tym względem będzie wprowa-
dzenie do służby Homara. Wprawdzie dziś
możemy mówić jedynie o założeniach tego
projektu, jednak cel jest jasny – Wojska Lą-
dowe mają dostać środek rażenia o zasięgu
od 180 do 300 kilometrów.
ZDOBYWANIE SPRAWNOŚCI
Drugim z problemów polskiej artylerii jest
jej ograniczona mobilność. Według opraco-
wanych jeszcze w 2008 roku planów, wojska
rakietowe i artyleria do 2018 roku mają się
wzbogacić o cztery dywizjony samobieżnej
artylerii. Kraby 155-milimetrowe miałyby
trafić w pierwszej kolejności do 10 Brygady
Kawalerii Pancernej, następnie do 34 Bryga-
dy Kawalerii Pancernej i na końcu do 23 Ślą-
skiej Brygady Artylerii. Akurat do tych jed-
nostek, bo odkąd nasze wojsko pozyskało od
Niemców czołgi Leopard 2A4, to mające
z nimi współdziałać pododdziały artyleryj-
skie nie mają oręża zapewniającego należyte
wsparcie ogniowe (maksymalna donośność
gąsienicowych Goździków to około 15 kilo-
metrów), ani pozwalającego nadążyć za tymi
wozami na polu walki. Poza tym te jednostki
są zgrupowane w okolicy poligonu żagań-
skiego, gdzie będą mogły ćwiczyć strzelania,
a ich sąsiedztwo uprości logistykę.
Podobny problem z mobilnością pododdzia-
łów artyleryjskich mają brygady zmechanizo-
wane, które otrzymują transportery Rosomak.
Osadzona na podwoziu kołowym Dana zdecy-
dowanie odstaje bowiem od Rosomaków moż-
liwościami trakcyjnymi. O ile problem mobil-
ności artylerii wspierającej jednostki pancerne
rozwiąże zakup Kraba, o tyle pododdziały
zmechanizowane na KTO Rosomak będą mu-
siały poczekać na osadzoną na podwoziu sa-
mochodowym 155-milimetrową samobieżną
armatohaubicę Kryl. Według deklaracji Mini-
sterstwa Obrony Narodowej, prace badawczo-
-rozwojowe nad tym systemem zaczną się do-
piero w 2014 roku. Dziś najpoważniejszym

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 11

 P E R Y S K O P
Radiolokacyjny zestaw
rozpoznania
artyleryjskiego Liwiec
(oznaczenie
fabryczne
WLR-100)

 Podwozie: Jelcz 662 z 4-osobową kabiną

opancerzoną
 Zakres obserwacji:
– Instrumentalny – 20, 40, 80 km
Wojska rakietowe i artyleria w liczbach  Azymut
(stan na początek 2009 roku): – 90 stopni – elektroniczne sterowanie
 haubice samobieżne kalibru  moździerze kalibru 120 mili- kurs (9P148 na BRDM-2) wiązką,
122 milimetry 2S1 Goździk metrów wzór 38/43/2s11 – 18 sztuk; – 270 stopni – mechaniczny obrót anteny
– 532 sztuk; – 170 sztuk;  wyrzutnie przeciwpancernych  elewacja 0–20 stopni
 armatohaubice samobieżne  moździerze kalibru 98 mili- pocisków kierowanych Metys  Pasmo pracy: C (NATO G)
kalibru 152 milimetry wzór metrów M-98 – 87sztuk, do- (przenośne) – 7 sztuk;  Częstotliwość odnowy informacji
77 Dana – 111 sztuk; celowo – 99 sztuk);  wyrzutnie przeciwpancernych o obiektach:
 wyrzutnie rakietowe kalibru  moździerze kalibru 60 mili- pocisków kierowanych Malut- - w trybie przeszukania – 0,5 s
122 milimetry BM-21(M) metrów LM-60D/K Pluton ka (9P133 na BRDM-2) - w trybie śledzenia – 0,1–0,5 s

FOT. ALEKSANDER RAWSKI (2)

– 219 sztuk;
 wyrzutnie rakietowe kalibru
122 milimetry RM-70
– 30 sztuk;
 wyrzutnie rakietowe kalibru
122 milimetry WR-40 Lan-
gusta – 12 sztuk;
– około 150 sztuk;
 wyrzutnie przeciwpancer-
nych pocisków kierowanych
Fagot (przenośne) – około
90 sztuk;
 wyrzutnie przeciwpancernych
pocisków kierowanych Kon-
– około 100 sztuk;
 wyrzutnie przeciwpancer-
nych pocisków kierowanych
Spike – ponad 100 sztuk. 
Źródło: „Przegląd Wojsk
Lądowych”, styczeń 2009
 Wykrywa i śledzi:
- pociski artyleryjskie o kalibrach powyżej
23 mm
- obiekty powietrzne (samoloty, helikopte-
ry, obiekty bezzałogowe)
- zjawiska meteorologiczne, pojazdy na-
ziemne, echa stałe

kandydatem do zwycięstwa w przyszłym prze-
targu byłaby propozycja CPW HSW głębokiej
polonizacji systemu Ceasar francuskiej firmy
Nexter. Do 2014 roku jest jednak jeszcze pięć
lat i można oczekiwać, że koncerny zbrojenio-
we z całego świata na pewno nie przegapią
polskiego zamówienia.
Z niewiadomych powodów na ogłoszonej
w październiku przez ministra Klicha liście
programów operacyjnych nie znalazł się pro-
jekt, który przed kilkoma tygodniami wszedł
w fazę wykonawczą pracy badawczo-rozwojo-
wej i obok Kraba jest najbliższy wdrożenia.
Kompanijny moduł ogniowy 120-milimetro-
wych moździerzy samobieżnych o kryptoni-
mie „Rak” zakłada opracowanie automatycz-
nego moździerza na podwoziu gąsienicowym
(głęboka modernizacja układu jezdnego od
Goździka) i kołowym (na bazie Rosomaka).
Według wstępnych szacunków, polskie wojsko
potrzebuje dla brygad zmechanizowanych
ośmiu kompanii wsparcia, wyposażonych
w takie działa w wersji kołowej (czyli około
64 moździerzy) i około dwóch kompanii auto-
matycznych moździerzy na gąsienicach.
STRZAŁ W DZIESIĄTKĘ
Ostatnim z trzech zasadniczych problemów
artylerii jest jej skuteczność (nie mylić z celno-
ścią!). Ponieważ ujawnienie szczegółowych da-
nych w tej kwestii nie leży w interesie armii,
możemy ogólnie stwierdzić, że różowo nie jest.
Przydałoby się polepszenie obezwładniania
przeciwnika, a także pozyskanie zdolności do
precyzyjnego rażenia celów strategicznych.
W tej ostatniej kwestii nie zdradzimy tajemni-
cy, podając, że polska artyleria nie ma ani pre-
cyzyjnej amunicji, ani tym bardziej tej określa-
nej mianem inteligentnej. Jesteśmy użytkowni-
kami amunicji kalibru z minionej epoki
– 122 milimetry (2S1 Goździk i BM-21 Grad)
i 152,4 milimetra (samobieżne armatohaubice
Dana). Dopiero program Krab zakłada, że
155-milimetrowa armatohaubica będzie przy-
stosowana do amunicji precyzyjnej, na przy-
kład wyposażonej w układ korekcji trajektorii
za pomocą sygnału GPS, oraz amunicji
o zwiększonym do 60–65 kilometrów zasięgu.
Niestety, do tej pory MON nie zdecydowało
nawet, jakiego typu amunicji dla artylerzystów
potrzebuje, nie mówiąc już o tym, kto miałby
ją dostarczać – polski przemysł czy zagranicz-
ny kontrahent. Może resort, nie obejmując no-
woczesnej amunicji dla artylerii żadnym pro-
gramem operacyjnym, pokazuje krajowemu
przemysłowi, że oczekuje w tej dziedzinie je-
go inicjatywy? Ryzykuje jednak w ten sposób,
że nie dostanie tego, na czym mu zależy, na
czas. Najbliższe dwa lata pokażą, czy ryzyko
się opłaciło. Tym bardziej że, biorąc pod uwa-
gę obecność Dan w Afganistanie, równie po-
trzebna jest, jeśli nie bardziej, amunicja precy-
zyjna kalibru 152 milimetry.
Kupno pocisków nowej generacji, o więk-
szej sile rażenia – bez względu na to, kiedy
dotrą do jednostek – nie spowoduje jednak

12 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009


zwiększenia skuteczności naszej artylerii, jeśli
nie wyposaży się jednostek WRiA w nowo-
czesne systemy rozpoznania, przede wszyst-
kim w samoloty bezzałogowe średniego i du-
żego zasięgu. Resort, zamawiając radary roz-
poznania artyleryjskiego Liwiec, zrobił ruch
w dobrym kierunku. Nie ma co się jednak
oszukiwać – niezależnie od tego, ile miałoby
ich do naszej armii trafić, nie będą oczami
i uszami artylerzystów. Sprawdzą się na polu
walki, gdy błyskawicznie dostarczą danych
o pozycjach ogniowych przeciwnika. Odpo-
wiednie rozpoznanie artyleryjskie zapewnią
jedynie wpięte do systemów kierowania
ogniem latające aparaty bezzałogowe UAV.
MON chce wyposażać armię w bezzało-
gowce różnego typu, uruchamiając jeden
z pięciu głównych programów operacyjnych
„Bezzałogowe systemy rozpoznawcze i rozpo-
znawczo-uderzeniowe”. Eksperci, z którymi
rozmawialiśmy, wątpią jednak, czy takie roz-
wiązanie jest z punktu widzenia artylerzystów
A R M I A
dobrym pomysłem. Istnieje bowiem duże ryzy-
ko, że zakupy dla niedoinwestowanego latami
rodzaju wojsk zejdą na dalszy plan wobec po-
trzeb misji zagranicznych i zamiast aparatów
C O M M E N T
Pułkownik AURELIUSZ
CHYLEŃSKI, komendant
Centrum Szkolenia Artylerii
i Uzbrojenia w Toruniu:
W najbliższych latach artylerię rakietową
i lufową Wojsk Lądowych czeka przede
wszystkim rozwój. Dotyczy to również Cen-
trum Szkolenia Artylerii i Uzbrojenia w Toru-
niu, które nadal będzie kluczowym elemen-
tem szkolenia artylerzystów. W CSAiU spo-
dziewamy się w najbliższym czasie naboru
do Ośrodka Szkolenia Podstawowego przy
zaciągu do Narodowych Sił Rezerwy. Na
szczegóły za wcześnie, jednak szkolenie
NSR będzie jednym z najważniejszych za-
dań CSAiU w nadchodzących latach.
przeznaczonych do współpracy z jednostkami
WRiA armia dostanie bezzałogowce wyspecja-
lizowane we wsparciu brygad zmechanizowa-
nych i jednostek specjalnych.
CIEMNA STRONA
MODERNIZACJI
Artyleria Wojsk Lądowych, która od dzie-
sięciu lat ulega degradacji (nie brakuje głosów,
że ten proces rozpoczął się już w momencie
upadku Układu Warszawskiego), w 2010 rok
wkroczy z nowym uzbrojeniem i nowym, wie-
loletnim programem transformacji. Wpraw-
dzie przyjęte przez MON programy operacyj-
ne na lata 2009–2018 i związane z nimi zmia-
ny w uzbrojeniu jednostek napawają artylerzy-
stów optymizmem, jednak transformacja tego
rodzaju wojsk zacznie się od restrukturyzacji
struktur i, niestety, likwidacji pułków z wielo-
letnią tradycją.
Przesądzony został już los dwóch: 14 Su-
 walskiego Pułku Artylerii Przeciwpancernej
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 13
 P E R Y S K O P
C O M M E N T A R I U M

Siła wsparcia
PAWEŁ LAMLA

Wojska rakietowe i artyleria

przeobrażają się,
tak jak cała nasza armia.

M
amy, podobnie jak wszy-
scy, ograniczenia finan-
sowe, ale prace badaw-
czo-rozwojowe dotyczące artylerii,
zarówno lufowej, jak i rakietowej,
mimo że trochę opóźnione, postę-
pują. Programy operacyjne obej-
mujące wojska rakietowe i artyle-
rię mają realne przełożenie na
wzrost potencjału i skuteczność
działania pododdziałów i oddzia-
łów artylerii, tak urzutowanych
i ugrupowanych, by mogły realizo-
wać wsparcie bezpośrednie i ogól-
ne. Co do najbliższej przyszłości
jednostek WRiA, to pracujemy
również nad połączeniem wspar-
cia artyleryjskiego i lotniczego.
Jedną z idei, która nam towarzy-
szy w opracowaniu koncepcji, jest
tworzenie połączonych elementów
koordynacji wsparcia ogniowego.
Chodzi o to, żeby na poziomie
pododdziału wojskowego znalazł
się element, który będzie mógł
skutecznie koordynować wsparcie
ogniowe w tych dwóch obszarach
– powietrznym i ogniowym. 
Generał dywizji
PAWEŁ LAMLA jest
szefem szkolenia
Wojsk Lądowych.

FOT. NORBERT BĄCZYK

NIE MA ICH, ALE SĄ. Oficjalnie polskie wojsko nie ma już
85-milimetrowych armat D-44. Ponieważ jednak w składach
zalegają tysiące pocisków do nich, artylerzyści nadal szkolą
się z ich obsługi i regularnie z nich strzelają. Armata D-44
powstała w 1944 roku i była orężem T-34, czyli między inny-
mi czołgu 102 „Rudy”. 

oraz 1 Ciechanowskiego Pułku Artylerii. Żoł-
nierze tych jednostek w zasadzie czekają tylko
na rozkaz o likwidacji. Mimo zapowiadanego,
zarówno przez ministra, jak i szefa SGWP, za-
mknięcia obu garnizonów, dokumenty do za-
interesowanych jeszcze nie dotarły.
Z naszych informacji wynika, że WRiA
planują, aby 1 Mazurska Brygada Artylerii
z Węgorzewa przejęła po jednym dywizjonie
z obu pułków. Biorąc pod uwagę, że 1 MBA
przezbraja się w Langusty i niedawno dostała
pierwszy (w polskiej armii) zestaw radarowy
Liwiec, fuzja to szansa dla żołnierzy z Su-
wałk i Ciechanowa na służbę w ich specjal-
ności. Zyskałaby na tym również 1 MBA,
która przejmując doświadczoną kadrę, ucię-
łaby podstawy do spekulacji o przekształce-
niu jej w pułk. Choć podobno to już przesą-
dzone i będą trzy pułki.
Transformacja struktur pododdziałów
WRiA to jednak nie tylko likwidacja (lub two-
rzenie) pułków. Duże zmiany dokonają się tak-
że niżej, czyli na szczeblu plutonów i kompa-
nii brygad ogólnowojskowych, zmechanizo-
wanych i pancernych. Ponieważ rozformowa-
ne mają zostać wszystkie samodzielne jednost-
ki artylerii przeciwpancernej, ich zadania
przejmą w dużej mierze, istniejące w kompa-
niach wsparcia, plutony przeciwpancerne.
Podstawowym orężem tych plutonów mają
być wyrzutnie pocisków kierowanych Spike.
Plany resortu zakładają, że wykonując specja-
listyczny program operacyjny Spike w latach
2009–2018, nie tylko zwiększymy możliwości
bojowe produkowanych w Polsce rakiet, lecz
także wyposażymy w wyrzutnie Spike Roso-
maki oraz nowo kupowane (być może już
w 2013 roku) śmigłowce wsparcia bojowego.
KIERUNEK: NORMALNOŚĆ
Artyleria Wojsk Lądowych wreszcie zmie-
rza ku normalności. Przez ostatnią dekadę
jednostki wojsk rakietowych i artylerii były
na pozór doceniane, szczególnie z okazji gru-
Relikty PRL
Z arówno 122-milimetrowa haubica samo-
bieżna 2S1 Goździk o zasięgu 15 kilome-
trów, 152-milimetrowa armatohaubica wzór
77 Dana (20 kilometrów), jak i 122-milime-
trowa samobieżna polowa wyrzutnia rakieto-
wa BM-21 Grad (20 kilometrów) to uzbroje-
nie będące w polskiej armii od dwudziestu
paru lat. W artylerii na świecie zasięg 40 kilo-
metrów uważa się za podstawowy.
dniowego święta, i z zadziwiającą konse-
kwencją spychane na koniec listy priorytetów
naszej armii. Teraz to się zmieniło. Najbliż-
sze lata pokażą jednak, czy to trwała tenden-
cja, czy krótkotrwały zryw. Dla całej armii
byłoby lepiej, gdyby to był długofalowy, wie-
loletni proces transformacji jednostek rakie-
towych i artyleryjskich.
UMOWA NA RAKA
Departament Polityki Zbrojeniowej MON
zawarł 30 września z Hutą Stalowa Wola SA
umowę na wykonanie kompanijnego modułu
ogniowego moździerzy samobieżnych Rak.
Kontrakt, opiewający na ponad 60 milionów,
ma zostać zrealizowany w ciągu trzech lat.
Przewiduje wykonanie prototypów: dwóch au-
tomatycznych 120-milimetrowych moździerzy
(jednego na podwoziu gąsienicowym
– MAHSW-G, drugiego na podwoziu kołowym
– MAHSW-K), dwóch wozów dowodzenia do-
wódcy kompanii (gąsienicowego i kołowego),
dwóch wozów dowodzenia dowódcy plutonu
ogniowego (na podwoziu gąsienicowym i koło-
wym), pojazdu rozpoznania (opancerzony sa-
mochód 4x4 odporny na wybuchy min), wozu
 amunicyjnego oraz warsztatu remontu uzbroje-
nia i elektroniki. 

14 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 grudnia 2009 15
 N A C E L O W N I K U

Co nam
zostało
z ustawy
Z pułkownikiem ANATOLEM
TICHONIUKIEM
i pułkownikiem rezerwy
RYSZARDEM WILMĄ
o plusach i minusach nowych
przepisów wojskowych
rozmawia PAULINA GLIŃSKA
POLSKA ZBROJNA: Duża nowelizacja
ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawo-
dowych zawiera prawie 70 poprawek. To
jednak nie wszystko, bowiem w 2008 roku
mieliśmy jeszcze małą i średnią nowelizację.
Czy faktycznie trzeba było aż tylu zmian,
by dopasować przepisy do nowego charak-
teru polskiej armii?
RYSZARD WILMA: Ustawa z 2003 roku,
choć przez niektórych oceniana dobrze, miała
jeden podstawowy mankament – była ustawą
STANOWISKA
dalekiej przyszłości, na którą nasze siły DOWÓDCZE są
zbrojne nie były przygotowane ani mental- stanowiskami
nie, ani organizacyjnie. Być może, gdyby kreatorów
wówczas przewidziano długi okres przej- i często właśnie
na tym szczeblu
ściowy, powiedzmy 10 lat, to dziś byłoby rodzą się
mniej dyskusji na ten temat i nie doszłoby pomysły,
do tego, że z ustawy z 2003 roku tak napraw- których nie da
dę niewiele zostało. się zrealizować
w ciągu jednej
kadencji.
POLSKA ZBROJNA: Zatem w 2010 rok
wejdziemy z nowym wojskowym prawem?
FOT. JAROSŁAW WiŚNiEWSKi

ANATOL TICHONIUK: Tak, ale to dotyczy

ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodo-
wych, która rzeczywiście wprowadza bardzo
wiele nowych regulacji.
RYSZARD WILMA: Biorąc pod uwagę
dwie wcześniejsze nowelizacje oraz tę ze

16 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 gRudNiA 2009

A R M I A

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 gRudNiA 2009 17

 N A C E L O W N I K U
stycznia 2008 roku o tak samo dużej objętości
i mając za punkt wyjścia datę 1 lipca 2004 ro-
ku, od kiedy obowiązuje ustawa, można po-
wiedzieć, że faktycznie od stycznia 2010 roku
będziemy mieć nowy stan prawny w obszarze
zawodowej służby wojskowej.
POLSKA ZBROJNA: Prace nad zmianami
trwały prawie półtora roku. Rzadko się zda-
rza, by nowelizacjom poświęcać tak dużo
czasu…
ANTOL TICHONIUK: To prawda, założe-
nia były wypracowywane dość długo i życzył-
bym sobie, aby każdej noweli poświęcać tyle
uwagi. Niczego nie robiono na
szybko, a każda sporna kwe-
stia była szczegółowo omawia-
W ustawie
na. Konsultacje w resorcie z 2003 roku
trwały prawie rok. Konwent
uczestniczył w pracach zespołu zabrakło
złożonego z przedstawicieli
wszystkich najważniejszych
miejsca
RYSZARD WILMA: Podczas prac na szcze-
blu resortu w tworzeniu założeń do ustawy,
a później pierwszych rozwiązań ustawowych
kwestia wykształcenia przewijała się nieustan-
nie. Przepis ten jest, według mnie, w tym sen-
sie dobry, że uwzględnia ponadczasowe po-
trzeby sił zbrojnych. Dzisiaj jest duży popyt
na służbę wojskową, w zasadzie w kandyda-
tach można przebierać, ale za jakiś czas mo-
że się okazać, że wojsko nie jest już alterna-
tywą na kryzys. I co wtedy? Nie wyobrażam
sobie, że trzeba będzie zmieniać ustawę tylko
po to, by złagodzić kryteria wykształcenia,
a z taką sytuacją mieliśmy już do czynienia
po 2003 roku. Dlatego, mimo
różnicy zdań, wszyscy zdali so-
bie sprawę, że obniżenie wy-
magań dotyczących wykształ-
cenia jest najbardziej racjonal-
nym i ponadczasowym rozwią-
zaniem.

pionów resortu obrony narodo- dla żołnierza- POLSKA ZBROJNA: Nie-

wej i sił zbrojnych. Mogliśmy
przedstawiać swoją argumenta- -obywatela
cję, jak również artykułować
oczekiwania żołnierzy. Prace nad ustawą łącz-
nie trwały około 14 miesięcy. Choć nie wszyst-
ko zakończyło się tak, jak chcieliby tego żoł-
nierze, to na pewno każda ze stron miała czas
i sposobność wypowiedzieć się i przekonać do
takich czy innych rozwiązań.
POLSKA ZBROJNA: Czy zmiany w usta-
wie uwzględniają wszystkie aspekty nowego
charakteru służby i profesjonalizacji pol-
skiej armii?
ANATOL TICHONIUK: Procedowanie nad
dużą nowelą ustawy odbywało się w okresie
przygotowania innych aktów prawnych nie-
zbędnych do profesjonalizacji sił zbrojnych.
Dlatego ten akt prawny uwzględnia również
potrzeby sił zbrojnych w zakresie powoływa-
nia kandydatów do służby zawodowej; no
i oczywiście zmienia charakter służby – wpro-
wadza służbę stałą i kontraktową. Ważne jest
to, że ustawa bardzo uelastycznia procedury
kadrowe i dopasowuje je pod kątem rozwoju
zawodowego żołnierzy. W ostatnich latach ko-
lejne nowelizacje spowodowały rozluźnienie
swoistego gorsetu, nałożonego ustawą w 2004
roku. Przede wszystkim, zrezygnowano z ka-
tegoryzowania oficerów w obszarach stano-
wisk, gdzie zwłaszcza te zabezpieczające były
swojego rodzaju „zamrażarką” dla oficerów,
bo praktycznie uniemożliwiały awans.
POLSKA ZBROJNA: Jedną z dość dysku-
syjnych zmian jest złagodzenie wymagań dla
kandydatów na żołnierzy zawodowych: tym
na podoficerów wystarczy ukończenie szkoły
średniej, a chętnym do korpusu szeregowych
zawodowych co najmniej gimnazjum. Czy to
aby dobre rozwiązanie?
zwykle istotną kwestią, która
budziła kontrowersje podczas
prac nad ustawą, i nadal je
budzi, jest możliwość służby tylko przez
12 lat dla żołnierzy kontraktowych.
RYSZARD WILMA: Nie negowalibyśmy
tych 12 lat, gdyby nie dotyczyło to żołnierzy
nadterminowych, bo to się do nich głównie
sprowadza. Najbardziej boli to, że w odbiorze
społecznym już po raz drugi wykolegowano,
mówiąc po wojskowemu, tę grupę żołnierzy.
Wystarczy spojrzeć na rozwiązania, które
wprowadziła ustawa z 2003 roku: 1 lipca 2004
roku, kiedy pojawił się korpus szeregowych
zawodowych, zmieniono stopnie wojskowe
w korpusie podoficerów – tymi ostatnimi stali
się także kaprale i starsi kaprale. Wówczas kil-
ka tysięcy żołnierzy nadterminowych, którzy
nie byli przecież w służbie stałej, musiało
odejść z wojska. Doprowadziliśmy również do
sytuacji, która spowodowała nowe, negatywne
zjawisko w działalności kadrowej, a mianowi-
cie brak tożsamości stopnia z zajmowanym
stanowiskiem – nowe stanowiska kaprali i star-
szych kaprali w korpusie podoficerskim pro-
ponowano sierżantom, plutonowym, a nawet
młodszym chorążym. I do dzisiaj ten problem
nie jest rozwiązany.
POLSKA ZBROJNA: Nowe przepisy okre-
ślają jednak ostateczną datę osiągnięcia tej
tożsamości: 31 grudnia 2015 roku.
ANATOL TICHONIUK: Zgadza się, ale na
dziś to nic nie zmienia, a przedłużanie o kolej-
ne lata wciąż nie rozwiązuje problemu. Te
dwa, z pozoru różne, zagadnienia: brak tożsa-
mości i 12-letnia służba, mają wspólny mia-
nownik. W tej chwili mamy bowiem podofice-
rów, którzy są na stanowiskach określonych
innym stopniem, czyli na przykład sierżant
jest na stanowisku starszego kaprala. Załóżmy,
że któremuś z nich w marcu 2010 roku kończy
się kadencja i zgodnie ze starymi przepisami
mógłby być wyznaczony na kolejną lub przejść
do służby stałej. Niestety, nowa ustawa nie da-
je mu tej szansy, bo nie spełnia on łącznie
dwóch warunków, jakimi są: bardzo dobra
ocena z opiniowania i posiadanie stopniatoż-
samego ze stanowiskiem lub o jeden niższego
od tego, na które żołnierz ma być wyznaczony.
Mamy tysiące podoficerów, którzy już mają
wyższy stopień niż zajmowane stanowisko,
a ustawa nie pozwala ich wyznaczyć.
POLSKA ZBROJNA: Jedną ze zmian jest
także nadanie dowódcom niższego szczebla
większych kompetencji w odniesieniu do
wyznaczania na stanowiska i zwalniania
z nich. Skąd to zaufanie do żołnierzy?
ANATOL TICHONIUK: To powrót do roz-
wiązań, które kiedyś funkcjonowały, i to z nie-
małym sukcesem. Bez wątpienia jednak to za-
pis rewolucyjny, stawiający dość wysokie wy-
zwania przed organami niższych szczebli.
Każdy dowódca będzie wyznaczał na stanowi-
ska w swoim obszarze dowodzenia i w bezpo-
średnim obszarze podporządkowania. Sam
wybierze sobie ludzi, sam ich wyznaczy i bę-
dzie za nich odpowiadał. Ma to kolosalne zna-
czenie nie tylko w obszarze wyznaczeń żoł-
nierzy na stanowiska, ale przede wszystkim
porządkuje całą sferę kadrową od dołu, a nie
od góry. A co najważniejsze, będziemy mieć

18 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 gRudNiA 2009


pełne prawo do rozliczenia dowódcy
z jego wyborów kadrowych.
RYSZARD WILMA: Uważam, że
to bardzo odważny i logiczny kieru-
nek. Kto bowiem lepiej uporządkuje
sferę tożsamości stopnia ze stanowi-
skiem niż dowódca, w którego jedno-
stce brakuje tej tożsamości? On nie
załatwi tego co prawda w ciągu roku,
dwóch lat czy nawet trzech, ale może
sobie założyć jakiś plan wobec tych
kilkunastu czy kilkudziesięciu żołnie-
rzy. Bo – co również jest niezwykle
istotne – prognozujący stanie się jed-
nocześnie organem kadrowym, a po-
przez tę bliskość dowódcy i żołnierza
prognoza stanie się naprawdę realna.
Uważam również, że armia jest insty-
tucją, w której nie wolno dać jednego
palca, a odmówić całej ręki. Jeżeli
ufamy żołnierzowi i powierzamy mu
stanowisko dowódcy batalionu czy
brygady, to nie możemy ograniczać
zaufania do niego w obszarze doboru
ludzi.
POLSKA ZBROJNA: Od stycznia
2010 roku będzie też można powta-
rzać kadencję…
RYSZARD WILMA: Wprowadze-
nie możliwości powtarzania kadencji
bez ograniczeń na stanowiskach pod-
A R M I A
oficerów i młodszych oficerów oraz
większości stanowisk starszych ofice-
rów, a także zajmowania stanowisk
przez dwie kadencje przez, ogólnie
mówiąc, dowódców ma ogromne zna-
czenie praktyczne dla sił zbrojnych.
Musimy pamiętać, że stanowiska do-
wódcze są stanowiskami kreatorów
i często właśnie na tym szczeblu ro-
dzą się pomysły, których nie da się
zrealizować w ciągu jednej kadencji.
ANATOL TICHONIUK: To kolej-
ny element uelastyczniający ustawę.
POLSKA ZBROJNA: Konwent
usilnie zabiegał o to, aby ustawa
zmieniła charakter w jednym ob-
szarze, by żołnierz stał się podmio-
tem, a nie przedmiotem. W jakim
stopniu udało się to zrealizować?
ANATOL TICHONIUK: Z pewno-
ścią wyrazem tego jest to, o czym już
wspomnieliśmy, a mianowicie ograni-
czenie kompetencji dowódczych. Poza
tym, ustawa wprowadza coś, czego
nigdy do tej pory nie było – możliwość
przeniesienia służbowego na podsta-
wie porozumienia dowódców. To roz-
wiązanie jest zgodne z oczekiwaniami
żołnierzy, a co najważniejsze, nie ma
żadnych obaw, że może zaszkodzić.
Jeśli już, to tylko pomoże.
RYSZARD WILMA: W ustawie z 2003 roku
faktycznie zabrakło miejsca dla żołnierza-
-człowieka, żołnierza-obywatela. To rozwiąza-
nie, o którym wspomniał pułkownik Tichoniuk,
polega na bardzo prostym mechanizmie
– w opinii służbowej wprowadzono dodatko-
wą rubrykę, w której żołnierz może wpisać
swoje uwagi, propozycje, oczekiwania co do
swojej służby czy rozwoju zawodowego. Tu
będzie miejsce na jego sugestie, jeśli chce
przejść do innej jednostki, podjąć studia czy
pójść na kurs. Takie rozwiązanie już obowią-
zywało do czasu wejścia w życie ustawy
pragmatycznej, według której to nie żołnierz
miał decydować, co będzie robił, tylko kom-
puter. Od stycznia będzie on miał szansę być
dojrzałym uczestnikiem swojej służby, swoje-
go zawodu.
POLSKA ZBROJNA: Nie po myśli żołnie-
rzy poszły jednak zmiany w kwestii wyróż-
niania najlepszych podoficerów i szerego-
FOT. MAgdALENA KOWALSKA-SENdEK
wych zawodowych…
ANATOL TICHONIUK: Dodatki tego typu
od lat są wpisane w służbę wojskową. Cały
problem polega na tym, że często rozmijamy
się z określeniem celu, któremu mają one słu-
żyć. Od początku prac legislacyjnych pod
uwagę brane były dwa rozwiązania: nagradza-
nie tych, którzy mają najwyższe kwalifikacje,
oraz tych wzorowo wykonujących swoje obo-

wiązki. Z tych dwóch kierunków prac powstał
jeden poprzez dodanie spójnika „oraz”. Tak
więc ten, kto ma dostać dodatek, musi być
specjalistą i mieć bardzo dobrą ocenę w opinii
służbowej. Konieczność spełnienia dwóch wa-
runków jednocześnie powoduje jednak, że ma-
my dziś obawy, iż beneficjentów tego świad-
DZISIAJ JEST czenia będzie niewielu.
DUŻY POPYT
na służbę
wojskową, POLSKA ZBROJNA: Które jeszcze z po-
w kandydatach stulatów żołnierzy nie zostały uwzględnione
można w nowych przepisach?
przebierać, ale ANATOL TICHONIUK: Wnioskowaliśmy
za jakiś czas
może się okazać, o przywrócenie nagrody za bardzo dobry wy-
że wojsko nik z egzaminu ze sprawności fizycznej. Argu-
nie jest już ment nasz był taki, że skoro istnieje sankcja za
alternatywą dwukrotne niezdanie egzaminu w postaci ob-
na kryzys.
ligatoryjnego zwolnienia ze służby, to dla
równowagi powinno się również nagradzać
tych, którzy zdają na piątkę. Niestety, ten za-
pis nie znalazł się w nowych rozwiązaniach.
Drugą kwestią podnoszoną w imieniu niemal-
że 10 tysięcy żołnierzy zawodowych służą-
cych poza miejscem zamieszkania było przy-
wrócenie tak zwanego urlopu rozłąkowego,
który był w przepisach sprzed 2004 roku. Roz-
wiązanie to w naszym mniemaniu jest bardzo
potrzebne i, co najważniejsze, uzasadnione
pragmatyką służbową, która wymaga dyspo-
zycyjności, w tym również coraz częściej służ-
by z dala od rodziny. Patrząc z perspektywy
żołnierza odwiedzającego rodzinny dom jedy-
nie w weekendy, jest to istotne także z tego
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 gRudNiA 2009 19
 N A C E L O W N I K U
względu, że większość spraw administracyj-
nych, finansowych można załatwić jedynie w
ciągu tygodnia. Oczywiście rozumiem także
argumenty wszystkich przeciwników tego roz-
wiązania, a mianowicie, że przełożony może
udzielić żołnierzowi urlopu okolicznościowego.
Z doświadczenia jednak wiemy, że w praktyce
rzadko korzysta się z tej możliwości. Dowódca
nie jest w stanie w każdej chwili udzielić takie-
go urlopu, a i żołnierze niechętnie o to proszą.
POLSKA ZBROJNA: W rozmowie nie
uciekniemy chyba od tego, co z zapisów
w ustawie boli żołnierzy bardziej… Mam tu
na myśli brak jakiegokolwiek poczucia sta-
bilności zawodowej.
RYSZARD WILMA: Żołnierze zawodowi
tak naprawdę nie wiedzą, co z nimi będzie po
upływie kadencji. Niby jest służba stała, niby
stosunek służbowy jest bezterminowy, ale tak
naprawdę to iluzja. Istnieje bowiem przepis,
który daje możliwość zwolnienia żołnierza
Nowa ustawa zawiera wiele
ponadczasowych rozwiązań
ze służby wojskowej z powodu niewyznacze-
nia go na stanowisko na kolejną kadencję.
To wręcz tragiczne rozwiązanie, bo to nie
żołnierz, nie jego służba, lecz przesłanki leżą-
ce po stronie organu kadrowego decydują
o zwolnieniu.
ANATOL TICHONIUK: We wszystkich in-
nych zawodach mundurowych służba wciąż
opiera się na kontraktach bezterminowych.
W wojsku tej pewności służby już nie ma i no-
we przepisy nie zmieniają nic w tym wzglę-
dzie. W zasadzie więc żołnierz na każdym eta-
pie swojej służby może zostać zwolniony.
Można jednak pójść dalej i za niezmiernie
ważne uznać to, by podejmując prace nad
zmianami w jakimkolwiek obszarze, choćby
emerytur wojskowych, nie brać pod uwagę od-
rębności naszej grupy zawodowej. Już dziś
żołnierz nie jest pewien, czy przesłuży 15 lat,
żeby nabyć te minimalne uprawnienia emery-
talne, a nie wiadomo, czy wkrótce ten okres
braku pewności nie zostanie wydłużony o ko-
lejne 5, 10, 15 lat. Może warto pomyśleć, by
szkolić żołnierzy w zawodach społecznie uży-
tecznych, tak by odchodząc z wojska, poradzi-
li sobie na cywilnym rynku pracy?
POLSKA ZBROJNA: Przy okazji małej
i średniej nowelizacji konwent pochylił się
nad żołnierzami biorącymi udział w mi-
sjach pokojowych oraz rodzinami tych, któ-
rzy tam polegli.
20 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 gRudNiA 2009
RYSZARD WILMA: W ciągu dwóch lat
w kilku nowelach wprowadzono regulacje lub
doregulowano pewne przepisy, które w dużo
większym stopniu niż dotychczas zabezpie-
czają warunki służby żołnierzy poza granica-
mi kraju, rannych i poszkodowanych oraz
uprawnienia ich rodzin.
ANATOL TICHONIUK: Niezwykle cieszą
nas te rozwiązania, bo sami do nich dążyli-
śmy. Nowością jest wprowadzenie nowej kate-
gorii – „zdolny do zawodowej służby wojsko-
wej z ograniczeniami”, co stwarza możliwość
pozostania w czynnej służbie wojskowej żoł-
nierzy poszkodowanych, w tym w misjach po-
za granicami kraju, którym stopień niespraw-
ności umożliwia dalsze pełnienie służby na
określonych stanowiskach. W przepisach
przejściowych wprowadzono również możli-
wość ubiegania się o ponowne powołanie do
zawodowej służby wojskowej byłych żołnierzy
zwolnionych wskutek odniesionych ran i kon-
tuzji. Możliwość ta będzie istniała przez dwa
lata po wejściu w życie przepisów ustawy.
Wprowadzono także zapis obligatoryjnego
przyznawania przez ministra obrony narodo-
wej zapomogi dla rodziny żołnierza, który za-
ginął lub poniósł śmierć podczas wykonywa-
nia zadań służbowych.
RYSZARD WILMA: Pomoc socjalna dla ro-
dzin tych, którzy zginęli w czasie służby,
wkracza też dość mocno w ustawę o zakwate-
rowaniu. Członkowie rodzin są uprawnieni al-
bo do zachowania prawa do zamieszkiwania
w lokalu mieszkalnym, albo do odprawy.
POLSKA ZBROJNA: Nad ustawą o za-
kwaterowaniu prace wciąż trwają. Czy któ-
reś ze zmian mogą zaskoczyć żołnierzy?
ANATOL TICHONIUK: Muszę powie-
dzieć, że ta ustawa jest najlepszym kompromi-
sem pomiędzy oczekiwaniami żołnierzy a po-
trzebami resortu. Wciąż mamy jednak zastrze-
żenia co do jednej regulacji, a mianowicie
kwestii zasad wykupu lokalu czy prywatyza-
cji, która nie do końca jest jasna. Dla nas naj-
ważniejszą jednak zmianą jest to, że w pra-
wach do świadczeń zrównano wszystkich żoł-
nierzy bez względu na korpus osobowy.
RYSZARD WILMA: Nasze starania szły
w tym kierunku, żeby mówiąc o prawie do za-
kwaterowania żołnierzy zawodowych, mówić
o tym samym prawie, bez różnicowania na
korpusy. Oczywiście są drobne niuanse, cho-
ciażby w przysługującym metrażu, ale prawo
co do istoty jest takie samo. I ta ustawa do te-
go się sprowadza, ponieważ wszyscy mają pra-
wo do kwatery lub lokalu mieszkalnego, wszy-
scy mają prawo do internatu i kwatery interna-
towej, i wszyscy mają prawo do świadczenia
na wynajem mieszkania.
POLSKA ZBROJNA: Pojawia się też kilka
nowych zapisów, które są tak naprawdę po-
wrotem do tego, co już kiedyś w wojsku było.
ANTOL TICHONIUK: To prawda, jak cho-
ciażby rozkwaterowanie małżonków po orze-
czonym rozwodzie, a także powrót do zasady,
że to żołnierz, a nie jego dowódca, występuje
o przydział kwatery czy wypłatę świadczenia
mieszkaniowego. Ta ostatnia bardzo dobrze
wpisuje się w nowy charakter polskiej armii.
Po pierwsze, daje gwarancję mobilności żoł-
nierza, a dowódcom większą możliwość decy-
dowania o miejscu jego służby. Po drugie, nie
obarcza resortu koniecznością budowania
mieszkań. Po trzecie, i chyba najważniejsze,
kolejny raz w nowych przepisach czyni z żoł-
nierza podmiot.
RYSZARD WILMA: Trzeba jednak zazna-
czyć, że wybór formy zaspokojenia potrzeb
mieszkaniowych będzie ograniczony dla żoł-
nierzy służby kontraktowej. Jeśli będą wolne
kwatera albo internat, to żołnierz tam właśnie
będzie kierowany w pierwszej kolejności. My-
ślę, że w tym przypadku Wojskową Agencję
Mieszkaniową należy zrozumieć.
ANATOL TICHONIUK: W ustawie znalazł
się również zapis gwarantujący prawo do zaj-
mowania lokalu mieszkalnego przez byłych
żołnierzy zawodowych.
POLSKA ZBROJNA: Czy nowe wojskowe
prawo sprawdzi się w praktyce, zarówno
w kwestiach pragmatyki, zakwaterowania,
jak i dyscypliny?
ANATOL TICHONIUK: Chciałoby się wie-
rzyć, że tak będzie, myślę jednak, że trudno
mówić o jakichś idealnych ustawach. Życie
stwarza przecież sytuacje, które zmuszają do
zmiany prawa. Na pewno dobre przepisy to ta-
kie, które uwzględniają potrzeby sił zbrojnych,
oczekiwania żołnierzy i perspektywiczny roz-
wój armii. Ze swojej strony staraliśmy się po-
godzić te trzy aspekty.
RYSZARD WILMA: Ja wolę patrzeć na
ustawę z punktu widzenia pewnych rozwią-
zań. Jest to bowiem taki akt prawny, który dzi-
siaj jest, ale jutro może go nie być, i to powo-
duje, że liczą się konkretne, przyjęte metody
działań. Moim zdaniem, ta ustawa zawiera
wiele ponadczasowych, uniwersalnych roz-
wiązań, które na dłuższą metę powinny się
sprawdzić i utrwalić. 
Pułkownik ANATOL TiCHONiuK
jest przewodniczącym Konwentu dziekanów
Korpusu Oficerów Wojska Polskiego.
Pułkownik rezerwy RYSZARd WiLMA
jest radcą prawnym Konwentu dziekanów
Korpusu Oficerów Wojska Polskiego.

KRZYSZTOF KOWALCZYK, KRZYSZTOF WILEWSKI
Pułki przed odwrotem
Rozumieją, że armia musi czasem likwidować jednostki wojskowe,
ale liczą na to, że ci, którzy stracą stanowiska, nie zostaną na lodzie.
D
la ciechanowian wojsko
w mieście było od zawsze.
Najstarsi z nich pamiętają,
że stacjonowało tu jeszcze
przed wojną. Wtedy na ważne uroczy-
stości do miejscowych koszar przyjeż-
dżali marszałkowie Józef Piłsudski
i Edward Rydz-Śmigły. Mieszkańcy
pamiętają też, że co roku trafiały tu
nowe wcielania poborowych, a zawo-
dowi żołnierze, którzy zaczynali służ-
bę, wżeniali się w ciechanowskie ro-
dziny, najmowali mieszkania. Ich
dzieci chodziły do miejscowych
przedszkoli i szkół.
O zamiarze rozformowania 1 Cie-
chanowskiego Pułku Artylerii jej do-
wódca pułkownik Wojciech Sowiński
po raz pierwszy usłyszał w czerwcu,
gdy do garnizonu przyjechał szef wojsk
rakietowych i artylerii Wojsk Lądowych
generał brygady Franciszek Kocha-
nowski. „To była pierwsza informa-
cja”, wspomina pułkownik. „Euforii
w nas nie było, ale malkontenctwa
A R M I A
i płaczu też nie. Jesteśmy żołnierzami
i musimy być przygotowani na takie
sytuacje”.
KOMITET
BRONI JEDNOSTKI
Pułk artylerii to drugie co do wiel-
kości – po wojewódzkim szpitalu spe- W LIPCU powstał ska przyjęła uchwałę, w której sprzeciwiła się
Społeczny
cjalistycznym – miejsce zatrudnienia Komitet Obrony likwidacji jednostki. Do szefa Sztabu General-
w 50-tysięcznym mieście oraz ważny Jednostki
odbiorca miejscowych usług. Po fali Wojskowej
zwolnień w tutejszych firmach na w Ciechanowie,
który zbiera
skutek kryzysu i w obawie, że bezro- podpisy
bocie w powiecie dalej będzie rosło pod apelem
(obecnie wynosi około 13 procent), do szefa MON.
informacja o likwidacji jednostki nie
mogła ucieszyć ciechanowian.
„Wojsko w mieście zawsze było wi-
doczne. Żołnierze brali udział w miej-
skich uroczystościach, organizowano
letnie pikniki dla mieszkańców. Były
grochówka, pokazy sprzętu. Z tym
sentymentem sobie poradzimy, ale
jednostka to miejsca pracy i masa lu-
dzi, którzy w mieście żyją, pracują,
FOT. JAROSŁAW WiŚNiEWSKi
wydają pieniądze. Żony żołnierzy są tu na-
uczycielkami, pielęgniarkami, lekarkami. Ta
część mieszkańców związana z wojskiem nam
ubędzie. Szkoda. To będzie wymierna strata”,
przyznaje w rozmowie z „Polską Zbrojną”
Waldemar Wardziński, prezydent miasta.
To dlatego w sierpniu tego roku rada miej-
nego WP udał się we wrześniu prezydent
Wardziński. „Informacje, które przekazał ge-
nerał Franciszek Gągor, nie są optymistycz-
ne”, mówił po tej wizycie w rozmowach z lo-
kalnymi dziennikarzami. W urzędowym liście
do ciechanowskich radnych generał Gągor
wyjaśniał: „Planowane zmiany reorganizacyj-
ne w Siłach Zbrojnych RP wynikają ze zmie-
niających się uwarunkowań i potrzeb obron-
nych. Towarzyszą temu działania zmierzające
do koncentracji jednostek wojskowych w du-
żych kompleksach. W najbliższym czasie zre-
formowaniu bądź przereformowaniu ulegnie
część jednostek Wojsk Lądowych. W tej gru-
pie jest również 1 Pułk Artylerii”. Informował
też, że ostateczna decyzja zależy od ministra
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 gRudNiA 2009 21
 W O J S K A
łku
Pododdziały pu
rii przeciwp ancernej
artyle
w tra kcie
z Suwałk
onowego.
szkolenia polig
obrony oraz że MON zaakceptował
już plan zmniejszenia liczby garnizo-
nów z 126 do 99 i likwidacji części
jednostek.
Lokalne media ogłosiły mieszkań-
com, że realizacja „czarnego scena-
riusza” jest „niemal stuprocentowo
pewna”. Niemal, bo ciechanowskiej
jednostki próbują bronić jeszcze sami
mieszkańcy z płocko-ciechanowskimi
parlamentarzystami Prawa i Sprawie-
dliwości na czele. W lipcu powstał
Społeczny Komitet Obrony Jednostki
Wojskowej w Ciechanowie, który
zbiera podpisy pod apelem do szefa
MON. Te działania nie zmieniły, jak
na razie, planów resortu.
ZABYTEK NA SPRZEDAŻ
Według nich likwidacja ciechanow-
skiej jednostki oznacza, że dywizjony
artylerii tu stacjonujące zostaną wcie-
22 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 gRudNiA 2009
L Ą D O W E
lone do jednostki mającej powstać na
bazie 1 Mazurskiej Brygady Artylerii
w Węgorzewie (nie jest jeszcze prze-
sądzone, czy będzie to pułk, czy jed-
nak brygada). Minister Bogdan Klich
uzasadnia tę decyzję względami ope-
racyjnymi i ekonomicznymi. Likwi-
dacja jednostki to niemała oszczęd-
ność dla armii – jej tegoroczny budżet
przekracza bowiem 20 milionów zło-
tych. „Mamy XXI wiek. Przed woj-
skiem są inne wyzwania. Kiedyś ar-
mia była duża, dziś jest mała, a utrzy-
manie koszar kosztuje”, przyznaje ze
zrozumieniem pułkownik Sowiński.
Wie doskonale, że koszary wybu-
dowane jeszcze przez rosyjskiego za-
borcę – po stłumieniu powstania
styczniowego – mają zalety, ale i wa-
dy. Są dobrze usytuowane i ekolo-
giczne. Nie mają kotłowni, więc nie
zanieczyszczają miasta, bo korzystają
z miejskiego węzła ciepłowniczego. Jednostka
ma też własne ujęcie wody pitnej. W większo-
ści budynki są zabytkowe, co obniża należno-
ści podatkowe wobec miasta o 300 tysięcy zło-
tych rocznie. Większość koszarowców już zo-
stała wyremontowana. „Żołnierze nie narzeka-
ją na ich standard”, ocenia dowódca. Są też
dwa nowe bloki w mieście – oddane w latach
PUŁK ARTYLERII 2004 i 2008 – w których mieszka ponad sie-
to drugie,
co do wielkości
demdziesiąt żołnierskich rodzin. Jest wybudo-
miejsce wana w 2007 roku, za siedem milionów zło-
zatrudnienia tych, nowoczesna stołówka, są też odnowiony
w 50-tysięcznym klub garnizonowy i kaplica. A co najważniej-
mieście.
sze – w rejonie jest wielu chętnych do służby
w zawodowej armii. Chcą jednak służyć tu,
w Ciechanowie.
Wady to brak strzelnicy (zamknięto ją
w 2005 roku ze względów bezpieczeństwa)
oraz hali sportowej, a także wymagający kapi-
talnego remontu warsztat mechaniczny. Puł-
kownik Sowiński przyznaje, że były plany,
aby taki remont przeprowadzić. Chciano też

FOT. SEBASTiAN ERBETOWSKi
przebudować strzelnicę, by znów mogła słu-
żyć żołnierzom, i postawić nową halę widowi-
skowo-sportową. Ale dziś to wszystko jest już
nieaktualne.
Władze miasta zdają sobie sprawę, że ko-
szary mogą być wartością głównie dla wojska.
„Dla nas najlepszym rozwiązaniem byłoby,
gdyby powstała tu wojskowa baza logistyczna
lub ośrodek szkolenia Gwardii Narodowej. Ta-
kie pomysły zgłosiliśmy szefowi sztabu.
Ale klamka zapadła”, przyznaje prezydent
Wardziński.
Dowódca do dziś nie dostał rozkazu organi-
zacyjnego do rozformowania jednostki. Ocze-
kuje, że dokument ten wpłynie na początku
przyszłego roku. Przedsięwzięcie zostało ujęte
w aneksie do „Planu rozwoju Sił Zbrojnych
RP na lata 2007–2012”. Na razie nie wie,
gdzie trafi sprzęt, którym dysponuje jednost-
ka: 24 samobieżne haubice Goździk i tyle sa-
mo wyrzutni rakietowych BM-21 Grad, wozy
dowodzenia i łączności, cysterny, koparki. Ko-
A R M I A
szary przejmie Agencja Mienia Wojskowego
i zapewne zostaną sprzedane. Samorządowcy
nie palą się do przejęcia nieruchomości. „Byłby
to dla nas problem”, przyznaje Wardziński. „To
teren objęty ochroną konserwatorską. A dziś
miasta nie stać na remonty, przebudowę, na in-
westycje”.
TYLKO KURS KWIACIARSKI
„Im szybciej dostaniemy ten rozkaz, tym le-
piej dla nas. Ale nie to jest najważniejsze, lecz
ludzie, którzy tu służą i pracują. Już teraz szu-
kamy im pracy”, odpowiada. Jednostka daje
zatrudnienie niemal stu cywilom. A także oko-
ło 300 zawodowym żołnierzom. „Dla nich
znajdę pracę na pewno”, zapewnia dowódca
i nie czekając na rozkaz
likwidacyjny, już szuka
nowych miejsc służby Żołnierze
dla podwładnych. W Wę-
gorzewie, gdzie według
i pracownicy
ministra obrony mają 14 Pułku czekają
być przeniesione dywi-
zjony artylerii, chce słu- właściwie tylko na
żyć około 15 żołnierzy.
„Choć jest taka możli-
rozkaz likwidacyjny
wość, nie ma wśród ka-
dry pędu, aby tam się przenieść, bo to jednak
daleko”, przyznaje pułkownik Sowiński.
Część jego ludzi chce przenieść się do War-
szawy, do 3 Batalionu Zabezpieczenia Do-
wództwa Wojsk Lądowych lub do Centralnego
Węzła Łączności MON. Alternatywą jest ba-
talion zaopatrzenia w Legionowie i tamtejszy
rejonowy węzeł łączności. Są też chętni do
służby w 2 Brygadzie Saperów w Kazuniu.
Dowódca czeka również na ofertę wakatów
w 2 Ośrodku Radioelektronicznym w Przasny-
szu. Sam szacuje, że do wypełnienia wszyst-
kich procedur związanych z likwidacją jed-
nostki potrzebuje około 60 żołnierzy. Tylu mu-
si z nim zostać, ale w końcowym etapie wy-
starczy już tylko 12. Do tego czasu, ma taką
nadzieję, jego podwładni będą już mieli nowe
miejsca pracy.
Inaczej jest z cywilami. W ciechanowskiej
jednostce pracuje ich ponad stu. To referenci,
księgowi, mechanicy. „Im nie mogę pomóc,
dlatego są bardziej przygnębieni. Boją się, że
to nie koniec kryzysu, a w Ciechanowie nie
ma perspektyw na nową pracę dla czterdzie-
stopięciolatków i starszych”, przewiduje do-
wódca. „Na emeryturę iść jeszcze nie mogą,
a w pośredniaku zaproponują im co najwyżej
kurs florystyczny”.
W nieco innej sytuacji, ale tylko nieco, są
żołnierze z 14 Suwalskiego Pułku Artylerii
Przeciwpancernej. Ich jednostka, podobnie jak
pułk z Ciechanowa, kilka miesięcy temu zna-
lazła się na liście garnizonów uznanych w re-
sorcie za nieperspektywiczne. Ponieważ już
raz (w 2007 roku) Suwałki znalazły się w po-
dobnym położeniu i wtedy udało się pułk
utrzymać, także tym razem miejscowi samo-
rządowcy i parlamentarzyści przystąpili do po-
litycznej ofensywy. Minister Klich został wy-
wołany do tablicy w sprawie 14 pappanc, za-
równo w drodze interpelacji poselskiej, jak
i zapytania poselskiego. Ale warmińsko-ma-
zurscy parlamentarzyści, tak jak poseł Marek
Opioła interpelujący w sprawie jednostki
z Ciechanowa we wrześniu, nie otrzymali do-
brych wiadomości.
W odpowiedzi na zapytanie posła Roberta
Tyszkiewicza (z 9 czerwca 2009 roku)
Bogdan Klich przerwał spekulacje i oficjalnie
potwierdził zamiar likwidacji 14 Pułku: „Re-
organizacja Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej wynika ze zmieniających się uwarun-
kowań i potrzeb obronnych naszego kraju. To-
warzyszą temu działa-
nia zmierzające do kon-
centracji jednostek woj-
skowych w dużych
kompleksach. W naj-
bliższej perspektywie
czasowej rozformowa-
niu bądź przeformowa-
niu ulegnie część jedno-
stek Wojsk Lądowych,
w tym 14 Suwalski Pułk
Artylerii Przeciwpancernej. Prowadzone w re-
sorcie obrony prace planistyczne wskazują na
zasadność przeformowania (w 2010 roku) te-
go pułku na dywizjon i włączenia go do 1 Ma-
zurskiej Brygady Artylerii w Węgorzewie
(1MBA), z jednoczesnym przedyslokowaniem
do tego garnizonu. Pozostawienie tej jednostki
w dotychczasowym miejscu jest niezasadne
również z uwagi na fakt, że infrastruktura woj-
skowa znajdująca się w jej zasobach jest
w znacznej części wpisana do rejestru obiek-
tów zabytkowych, co podnosi koszty jej re-
montu i utrzymania”.
W podobnym tonie utrzymana była odpo-
wiedź na interpelację poselską Jarosława
Zielińskiego (26 czerwca 2009 roku). Repre-
zentujący resort Stanisław Komorowski, pod-
sekretarz stanu w MON, poza przytoczonymi
już przez Bogdana Klicha argumentami
o wysokich kosztach utrzymania suwalskiego
garnizonu, wskazał na aspekty militarne prze-
mawiające za likwidacją (lub dyslokacją
i zmianą zadań) pułku: „Obecnie wszystkie jed-
nostki ogólnowojskowe mają zdolności w za-
kresie zwalczania celów opancerzonych i syste-
matycznie wprowadzane są do nich nowe zesta-
wy przeciwpancerne. W związku z tym utrzy-
mywanie odrębnej, wyspecjalizowanej w tym
zakresie jednostki staje się niezasadne”.
KAŻDY CHCE ZOSTAĆ
Jeżeli po tych deklaracjach kierownictwa
MON ktokolwiek w Suwałkach liczył na to, że
plany reorganizacji jednostek artyleryjskich to
tylko polityczne gadanie władzy, pod koniec
lipca musiał pozbyć się złudzeń. Odpowiada-
jąc na list Józefa Gajewskiego, prezydenta
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 gRudNiA 2009 23
 W O J S K A
NA RAZIE NIE WIADOMO, gdzie trafi sprzęt, którym dysponuje jednostka: 24 samobieżne haubice Goździk i tyle samo wyrzutni rakietowych BM-21 Grad.
Suwałk, zastępca szefa SGWP generał broni
Mieczysław Stachowiak, choć dyplomatycz-
nie (określając jej dalsze funkcjonowanie jako
„niezasadne”), to jednak poinformował lokal-
nych samorządowców, że los 14 pappanc jest
przesądzony.
Mimo zapowiedzianej likwidacji „czterna-
stego”, sytuacja suwalskich artylerzystów jest
nieco inna niż ciechanowskich. W przeciwień-
stwie do 1 Pułku, gdzie większość kadry myśli
o Warszawie i okolicach, z naciskiem na łącz-
ność i dowodzenie, w 14 pappanc żołnierze
widzą szansę na funkcjonowanie pozostałości
pułku w strukturach 1 MBA. Zastanawiają się
jednak, ilu ludzi z jednostki przyjmie węgo-
rzewska brygada. „Czy jeden dywizjon, czy
dwa, nie wie nikt, bo konkretnych decyzji jesz-
cze nie ma. A dla nas to kluczowa sprawa, bo
każdy chce zostać w wojsku, każdy chce nadal
być artylerzystą. Jeżeli do Węgorzewa trafi
tylko jeden pododdział, pracę straci kilkuset
ludzi, bo armia nie będzie miała jak nas zago-
spodarować”, żali się jeden z podoficerów
z suwalskiego pułku.
1 Mazurska Brygada Artylerii chętnie przyj-
mie żołnierzy z Suwałk i jeśli tylko będzie ta-
ka decyzja szefostwa WRiA, to nawet wszyst-
kich. Ale teraz jej oficerowie nie wiedzą jesz-
cze dokładnie, ilu żołnierzy z 14 pappanc
znajdzie u nich stanowiska. „Nie dotarły jesz-
cze do nas w tej sprawie żadne ostateczne de-
cyzje i możemy teraz tylko bardzo wstępnie
oceniać, jaką część 14 Pułku Artylerii Prze-
24 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 gRudNiA 2009
L Ą D O W E
ciwpancernej moglibyśmy włączyć do jed-
nostki”, wyjaśnia dowódca 1 MBA pułkownik
Jarosław Wierzcholski.
PUŁK WIĘKSZY
NIŻ BRYGADA
Sytuację komplikują brak rozkazów w spra-
wie 14 pappanc i wątpliwości, w jakiej struk-
turze będzie działać 1 MBA. Jeszcze pół ro-
ku temu minister informował, że brygada zo-
stanie przekształcona w pułk (Wojska Lądo-
we miały mieć tylko trzy pułki artylerii). Za
takim rozwiązaniem miałyby przemawiać
C O M M E N T
Pułkownik
RYSZARD
BAŃKOWSKI
Z niecierpliwością czekamy na rozkazy
w sprawie dalszego funkcjonowania.
Sytuacja zawieszenia w próżni i braku kon-
kretnych decyzji, jak łatwo się domyślić, nie
jest łatwa dla nikogo związanego z jednost-
ką. Jeżeli kierownictwo ministerstwa obro-
ny zdecyduje się zlikwidować pułk, to mam
nadzieję, że zadba o służącą tutaj kadrę.
Są to ludzie z ogromnym doświadczeniem
i wiedzą, która jeszcze przez wiele lat bę-
dzie przydatna naszej armii.
dowódca 14 Pułku Artylerii
Przeciwpancernej w Suwałkach
FOT. ANdRZEJ WiTKOWSKi
braki sprzętowe brygady z Węgorzewa (czy-
taj: za mało pieniędzy na modernizację jed-
nostek artyleryjskich). Z naszych nieoficjal-
nych informacji wynika jednak, że być może
1 MBA uda się uniknąć „zawijania” podod-
działów. Znalazły się pieniądze na przyspie-
szenie programu Langusta i resort obrony ku-
pi w tym roku nie 12, a 24 wyrzutnie WR-40.
Dzięki temu już w listopadzie 3 Dywizjon
Artylerii węgorzewskiej brygady przesiądzie
się na nowy sprzęt, a posiadane przez niego
BM-21 trafią do modernizacji. Poza tym
1 MBA otrzymała pod koniec września
pierwszy radar rozpoznania artyleryjskiego
Liwiec, a drugi przechodzi ostateczne bada-
nia i próby. Może więc się okazać, że trans-
formacja 1 MBA w pułk nie jest potrzebna,
a jeśli Węgorzewo miałoby przyjąć po dywi-
zjonie z Suwałk i Ciechanowa, powstałby
pułk większy niż niejedna brygada.
14 Suwalski Pułk Artylerii Przeciwpancer-
nej jest w sytuacji nie do pozazdroszczenia.
Żołnierze i pracownicy czekają właściwie
tylko na rozkaz likwidacyjny, bo wydaje się
przesądzone, iż pułk – jak w gambicie sza-
chowym – zostanie poświęcony dla dobra
większej jednostki, 1 MBA. Rozumieją, że
armia musi czasem likwidować jednostki woj-
skowe, ale liczą na to, że ci, którzy stracą sta-
nowiska, nie zostaną na lodzie. Szczególnie
dotyczy to pracowników wojska, którzy nie są
objęci pomocą ośrodków aktywizacji zawodo-
wej w takim stopniu jak żołnierze. 
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 25
 P R O F E S J O N A L I Z A C J A
T
o była jedyna taka jed-
nostka w całej Polsce.
„Wojskowe Alcatraz”,
mówili o niej żołnierze,
którzy weszli w konflikt
z prawem. Nie było tu strażniczych
wieżyczek ani ogrodzenia z kolcza-
stego drutu. Był za to specjalny pro-
gram szkolenia. Uczył dyscypliny
i szacunku dla munduru.
Wojskowy Ośrodek Wykonywania
Kary Ograniczenia Wolności, miej-
sce, gdzie prawie tysiąc żołnierzy wy-
lało litry potu, przechodzi do historii.
Powód likwidacji jest prozaiczny
– armia stała się w pełni zawodowa,
a do Ciechanowa trafiali żołnierze
służby zasadniczej.
OBAWY NA WYROST
Jak mówią miejscowi, wojsko
w Ciechanowie było od zawsze. Ko-
szary wybudował rosyjski zaborca po
stłumieniu powstania styczniowego.
Składają się one z ponad stu budowli
i zajmują prawie 38 hektarów po-
MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER
Ostatnie tango
w Alcatraz
Skazani deklarowali chęć zamiany
ciechanowskich koszar na regularne więzienie.
Sądzili, że w kryminale będzie łatwiej.
wierzchni. Dziś zajmuje je 1 Pułk Arty-
lerii w Ciechanowie. Okolica jest spo-
kojna. Z jednej strony koszary sąsiadują
z osiedlem bloków, z drugiej – z dom-
kami jednorodzinnymi. Z tyłu rozciąga-
ją się działki pracownicze.
Jest cichy jesienny poranek. Wartow-
nik przy bramie wystawia przepustkę.
Z ulicy widać tylko klub garnizonowy
i sztab. Reszta jest przysłonięta. Po
przejściu przez biuro przepustek wcho-
dzimy na teren pułku. Na końcu biegną-
cej centralnie alei stoi podobny do in-
nych tutaj budynek z tablicą na froncie:
Wojskowy Ośrodek Wykonywania Ka-
ry Ograniczenia Wolności. Dziś jest pu-
sty. Przez minione dziesięć lat tętnił jed-
nak życiem – karę ograniczenia wolno-
ści odbyło tu 950 szeregowych służby
26 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
PAWEL_NR50_2009.indd 26
PRZEZ MINIONE DZIESIĘĆ LAT ośrodek
w Ciechanowie tętnił życiem – karę
ograniczenia wolności odbyło tu 950
szeregowych służby zasadniczej skazanych
prawomocnym wyrokiem sądu, zaś służbę
pełniło około 80 żołnierzy zawodowych.
zasadniczej skazanych prawomocnym
wyrokiem sądu, zaś służbę pełniło oko-
ło 80 żołnierzy zawodowych.
WOWKOW został utworzony po
tym, gdy nowelizacja kodeksu karnego
wprowadziła karę ograniczenia wolno-
ści dla żołnierzy służby zasadniczej.
Było jasne, że szeregowi nie mogą jej
odbywać w miejscach pełnienia służby,
dlatego postanowiono stworzyć dla nich
specjalną placówkę. Początkowo podle-
gała ona dowódcy Wojsk Lądowych,
a ostatnio szefowi Inspektoratu Wspar-
cia Sił Zbrojnych. Trudno powiedzieć,
dlaczego wybrano Ciechanów. Być
może ze względu na centralne poło-
żenie miasta?
Nie potwierdziły się obawy miesz-
kańców, że zjadą tu groźni przestępcy
i strach będzie wyjść na ulicę. Żołnierzom nie
wolno było opuszczać jednostki.
„Na początku 1999 roku zostałem wyzna-
czony na komendanta ośrodka i dostałem roz-
kaz jego zorganizowania”, wspomina major
Mariusz Frątczak. Formowanie ośrodka roz-
poczęto w maju 1999 roku, a we wrześniu był
gotowy na przyjęcie pierwszych żołnierzy.
WYCHOWANIE
PRZEZ SZKOLENIE
Pierwszy skazany przyjechał po miesiącu
od otwarcia ośrodka. Dostał pięć miesięcy
ograniczenia wolności za to, że w czasie służby
upił się i wywołał bójkę. Przez tydzień samotnie,
z dwoma zawodowymi przełożonymi, sumien-
nie wykonywał zaplanowany zestaw ćwiczeń.
„Naszą dewizą było wychowanie poprzez
szkolenie”, wyjaśnia major Frątczak.
Trudna sytuacja materialna, konflikty z pra-
wem, problemy rodzinne, brak pracy, słabe wy-
kształcenie – taki bagaż przenosiła do armii z cy-
wila większość poborowych. Z takimi doświad-
czeniami trafiali też do Ciechanowa. Najwięcej
PIERWSZY żołnierzy było z Wojsk Lądowych, które są naj-
SKAZANY liczniejsze, ale przebywali tu nawet funkcjona-
przyjechał riusz MSWiA i żandarm. Trafiało też sporo ma-
po miesiącu rynarzy.
od otwarcia
ośrodka. Dostał Ich przewinienia były różne – najczęstsze sta-
pięć miesięcy nowiło samowolne przebywanie poza macierzy-
ograniczenia stą jednostką (paragraf 338 kodeksu karnego).
wolności O ile w 2000 roku „samowolki” przeważały,
za upicie się
w czasie służby o tyle ostatnio dotyczyły co drugiego wyroku.
i wywołanie Do Ciechanowa coraz częściej trafiali natomiast
bójki. żołnierze łamiący ustawę o przeciwdziałaniu
narkomanii (początkowo były to pojedyncze
przypadki, ostatnio – aż 27 procent spraw), a tak-
że ukarani za spożywanie alkoholu w miejscu
2009-12-08 11:39:00
 A R M I A

wyroków, chcąc się wydostać z WOWKOW, po-

łknął sprężynę z łóżka. Skończyło się na opera-
cji żołądka. Inny chciał skoczyć z dachu budyn-
ku i dopiero po długich namowach udało się
odwieść go od tego pomysłu. Zdarzało się na-
wet, że skazani podczas rozmowy wstępnej de-

FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI (2)

klarowali chęć zamiany ciechanowskich koszar
na regularne więzienie, uznając, że w krymina-
le będzie łatwiej.
„Naszym zadaniem było nauczenie żołnie-
rzy dyscypliny. Intensywne, regulaminowe
szkolenie było środkiem resocjalizacyjnym”,
przyznaje major Frątczak. „Nie każdy był za-
dowolony z pobytu w naszej jednostce. Zda-
rzało się, że przez telefon byłem wyzywany od
faszystów i słyszałem, że jesteśmy gorsi niż ar-
mia hitlerowska”.
JEDNORAZOWO Jednorazowo w ośrodku mogło przebywać
W OŚRODKU
mogło przebywać najwyżej 90 żołnierzy. W praktyce nigdy nie by-
FOT. ROMAN PRZECISZEWSKI

najwyżej 90 ło ich więcej niż 50. W ostatnich latach ich licz-

pełnienia służby i prowadzenie pojazdów pod je-
go wpływem.
Na pytanie: jacy to byli ludzie, major odpo-
wiada, że bardzo różni. Przeważnie młodzi,
w wieku 19–20 lat. „W ciągu trzech pierwszych
lat istnienia jednostki sporo
trafiało do nas żołnierzy
pochodzących z rodzin,
Koszary
które określało się mianem wybudował
patologicznych. Wielu
z nich wcześniej było już rosyjski zaborca
karanych. Kilka lat temu
wśród szeregowych można
po stłumieniu
było znaleźć wielu recydy-
wistów – kara ograniczenia
powstania
wolności zasądzana przez styczniowego
sąd wojskowy była często
kolejną w ich życiu. Pamiętam żołnierza, który
miał pięć wyroków i kilka spraw w toku. Miał
zaledwie 20 lat. Bywało, że nasz podopieczny za
wzorowe zachowanie dostawał możliwość wy-
jazdu do domu. I nie wracał, bo spotkał kumpli,
bo ponownie wszedł w konflikt z prawem”,
wspomina major Frątczak. W kolejnych latach
nadal wielu żołnierzy pochodziło z rodzin nie-
pełnych lub rozbitych.
POT I ŁZY
Praktyczne szkolenie prowadzone było me-
todą musztry bojowej, we wszystkie dni z wyjąt-
kiem świątecznych. W niedziele i święta skazani
uczestniczyli w obowiązkowych zajęciach rekre-
acyjno-sportowych i kulturalno-oświatowych.
Każdy żołnierz szkolił się dziesięć godzin dzien-
nie. Czasu wolnego było mało: od 15.30 do
16.30 i od 19.30 do 21.00.
Każdy dzień był dokładnie zaplanowany. Po-
budka o 6.00. Następnie 30-minutowy rozruch
żołnierzy.
W praktyce nigdy
nie było ich
więcej niż 50.
fizyczny (marszobieg na dystansie 3 kilome-
trów), porządkowanie pokoi i toaleta osobista. Po
szybkim śniadaniu zaczynały się zajęcia.
Odbywały się one na należącym do ciecha-
nowskich artylerzystów „poligonie” w Targonii.
Nie sposób znaleźć tej
miejscowości na mapie.
Dziewięć kilometrów od
Ciechanowa jest tylko wieś
Targonie, a tuż za nią woj-
skowy plac ćwiczeń, o któ-
rym mówi się Targonia. To
tam codziennie ćwiczyli.
Początkowo maszerowali
na poligon w pełnym opo-
rządzeniu. Potem, z powo-
du wielu kontuzji, tylko
z bronią, chlebakiem z manierką, saperką, w heł-
mie i z maską przeciwgazową. Tempo marszu
– 6 kilometrów na godzinę.
Na poligonie ćwiczyli okopywanie się, rozpo-
znanie grup i pól minowych, zakładanie odzieży
ochronnej, pokonywanie terenu, strzelanie. Dzień
kończył się capstrzykiem o godzinie 22.00.
Ten rytm zajęć dawał w kość, ale robił swoje.
Bez wątpienia wpłynął na dalsze losy ukaranych.
Major Frątczak opowiada, że kiedyś w Warsza-
wie spotkał chłopaka, który po wyjściu z ośrod-
ka zdał na studia i zmienił styl życia.
„Stary, co wy zrobiliście z tym chłopakiem?”,
zapytał dowódcę kompanii ośrodka oficer z jed-
nostki, do której właśnie wrócił po odbyciu kary
w Ciechanowie jeden z szeregowych. „Wcze-
śniej był nie do okiełznania. Teraz nikt go nie po-
znaje. Ostatnio, chociaż był czas odpoczynku,
z własnej inicjatywy sprzątał rejony”.
Resocjalizacja nie zawsze była skuteczna. Je-
den z szeregowych, mający już na koncie kilka
ba z roku na rok malała. W tym roku kary odby-
wało tylko 24 żołnierzy. Ostatni z nich opuścił
jednostkę ostatniego dnia lipca.
W świetlicy nadal stoją stoły i krzesła, a na
ścianach wiszą plakaty i gazetki. Mijamy żoł-
nierskie izby. „Wyglądały tak jak w każdym pod-
oddziale”, ocenia major Frątczak, oprowadza-
jąc po pustym budynku. W każdej sali kwatero-
wało maksymalnie do 15 osób. Na parterze był
też punkt biblioteczny i niektórzy żołnierze ko-
rzystali z niego.
LIKWIDACJA TRWA
W przygotowanym przez resort obrony „Pla-
nie rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Pol-
skiej w latach 2007–2012” ciechanowski ośro-
dek znalazł się na liście jednostek przeznaczo-
nych do likwidacji. Formalnego rozkazu o roz-
formowaniu jeszcze nie ma, ale faktyczny proces
likwidacji jednostki (poprzez systematyczne
zmniejszanie jej etatu) zaczął się już 1 stycznia
2009 roku. Planowo miał zostać zakończony
z upływem tego roku, ale dziś wiadomo, że po-
trwa dłużej – do końca pierwszego kwartału
2010 roku. Co stanie się z żołnierzami zawodo-
wymi, którzy tu służyli?
„W większości odeszli już do innych, pobli-
skich garnizonów: Legionowa, Warszawy, Mo-
dlina i Nowego Dworu. Tylko pojedynczy żoł-
nierze nie mają jeszcze nowych przydziałów.
Część została już wysłana do nowych miejsc
służby. Pozostali przebywają jeszcze w Ciecha-
nowie. Ktoś przecież musi przeprowadzić roz-
formowanie jednostki”, podsumowuje podpuł-
kownik Andrzej Lis, rzecznik Inspektoratu
Wsparcia Sił Zbrojnych.
Podobno był pomysł, żeby utrzymać ośrodek
w Ciechanowie, aby mogli odbywać w nim karę
żołnierze zawodowi. W jednym z projektów usta-
wy o dyscyplinie wojskowej był zapis o utworze-
niu pododdziałów na wzór ciechanowskiego
ośrodka, w których służyliby mało zdyscyplino-
wani szeregowi zawodowi. Po dyskusji pomysł
jednak upadł. 

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 27

PAWEL_NR50_2009.indd 27 2009-12-08 11:39:03

 W O J S K A
PIOTR BERNABIUK
Swoich nie zostawiamy
Żołnierze kilometrami taszczący na plecach rannego towarzysza niedoli
wspaniale wyglądają w kinie. W rzeczywistości taki transport to dla nich piekło.
R
ankiem, na chwilę przed
wymarszem zapachniało
niemal buntem. Jeden
z chorążych wspierają-
cych Andrzeja Wojtusika w prowa-
dzeniu kursu rozgadał się o pożyt-
kach płynących ze szkolenia leader-
ship, o tym, jakie to korzystne zmiany
zajdą w duszach i umysłach słucha-
czy. Na co stojący w szyku podoficer,
uczestnik kursu, odpalił wprost:
„Dwanaście lat robiłem wszystko do-
brze i z sensem, więc nie sądzę, że po
paru dniach szkolenia zmienię nagle
swoje postępowanie”.
Przez kilka poprzednich dni uczo-
no go, jak ma bronić swoich racji
28 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
PAWEL_NR50_2009.indd 28
L Ą D O W E
i poglądów. Właśnie zrobił próbę
praktyczną i powiedział, co myślał.
A potem było jeszcze gorzej. Do
komponentu bojowego, złożonego
z uczestników szkolenia, dołączono
elementy ze względów taktycznych
zupełnie zbędne, czyli oficera pra-
sowego podporucznik Magdalenę
Goliszek i Agnieszkę Władykę,
psychologa, oraz – jakby tego było
mało – dziennikarza „Polski Zbroj-
nej”. Taki zabieg zawsze grozi prze-
kształceniem się działań bojowych
w, jak to się teraz modnie mówi,
niekinetyczne.
Okolice Międzyrzecza sprzyjają
spacerom, nawet jeśli się idzie
z bronią i żołnierskim wyposażeniem, bo-
wiem ludzie z okolicznych wiosek przywy-
kli, że „siedemnastka” ćwiczy marsze i pa-
trole po całej okolicy. Pierwsze kilometry
przeleciały gładko, przy pięknej pogodzie
i jesiennych krajobrazach. Monotonię mar-
szu przerywały jedynie serwowane co pe-
wien czas „szykany” – zadania przygotowa-
ne przez szefa kursu chorążego Andrzeja
Wojtusika.
W CIEMNO
MASZEROWAĆ Najpierw więc chorąży Paweł Kołodziej,
musieli żwawo, młodsi chorążowie Łukasz Głowacki, Sła-
bo to były womir Michalczyk, Sebastian Smoliński,
działania
plutonowi Piotr Makowski i Andrzej
w terenie
zagrożonym. Molenda, na co dzień pomocnicy dowód-
2009-12-08 11:39:06
 A R M I A

Dowódcy – przywódcy
Najbardziej wymagającym elementem kursu był długi marsz taktyczny,
podczas którego podoficerowie zdawali praktyczny test z przywództwa.

W Międzyrzeczu w końcu
października odbył się
pierwszy pilotażowy kurs przy-
wództwa, w którym uczestni-
czyli podoficerowie 17 Wielko-
polskiej Brygady Zmechanizo-
wanej. Autorem programu
i szefem szkolenia leadership
był starszy chorąży sztabowy
Andrzej Wojtusik, specjalista
w tej dziedzinie, a zarazem ko-
mendant Szkoły Podoficer-
skiej Wojsk Lądowych w Ze-
grzu. W programie były wykła-
dy oraz ćwiczenia teoretycz-
ne i praktyczne, między inny-
mi z nowoczesnych metod
prowadzenia zajęć, przekazy-
wania wiedzy, sposobów od-
działywania na podwładnych
oraz sztuki przemówień i wy-
stąpień publicznych.
W prowadzeniu kursu wspie-
rali Andrzeja Wojtusika
starsi chorążowie sztabowi
Mariusz Skroński, Piotr
Jakubowski i Jan Sabiło,
a także psycholog Agnieszka
Władyka. Najbardziej wyma-
gającym testem kursu
był kilkudziesięciokilometro-
wy marsz taktyczny, podczas
którego podoficerowie zdawali
praktyczny test z przywództwa.
Przejmując kolejno dowodze-
nie, brali na siebie odpowie-
dzialność za zmobilizowanie
zespołu do wykonania wylo-
sowanych zadań. 
podporucznik
MAGDALENA GOLISZEK

W TEJ GRZE
liczyło się
wytworzenie
w ludziach
pozytywnych
emocji,

FOT. MAGDALENA GOLISZEK (4)

przekonanie
ich do działania
nawet wówczas,
gdy sytuacje były
abstrakcyjne.

MONOTONIĘ MARSZU przerywały jedynie serwowane

co pewien czas „szykany” – zadania przygotowane
przez szefa kursu chorążego Andrzeja Wojtusika.

ców plutonów, zmieniali się kolejno w do-
wodzeniu, biorąc na siebie ciężar poprowa-
dzenia zespołów przez kolejne zadania. Nie-
które z nich z pozoru wydawały się absur-
dalne, bo nagle trzeba było zdobyć w okoli-
cy 8 litrów wody. Do jeziora daleko, pitnej
w zapasach pozostawało już niewiele, więc
resztę zbierali z wypełniających koleiny
gruntowej drogi kałuży.
Sprawdzali też, czy można za dowódcą
iść w ciemno, czy przeprowadzi swych ludzi
bezpiecznie przez przeszkody i trudności.
Dosłownie, bo zabawa w ślepca polegała na
tym, że jedynie młodszy chorąży Łukasz
Głowacki wiedział, jaką drogą i dokąd pro-
wadzi swych żołnierzy, którym zasłonięto
przepaskami oczy. Następne ćwiczenia, ru-
tynowe dla doświadczonych podoficerów,
urządzanie zasadzki i przygotowanie schro-
nienia, typowej bazy przejściowej na jedną
noc, zaniepokoiły jedynie czujnych leśni-
ków, baczących, co tym razem wojsko w le-
sie wywija.
W tej grze liczyło się wytworzenie w lu-
dziach pozytywnych emocji, przekonanie
ich do działania nawet wówczas, gdy sytu-
acje były abstrakcyjne, a cel wcale nieprze-
konujący.
W południe zajęcia przerwał obiad, który
dowieziono na trasę marszu. Dwa dania
z kompotem i deserem, na świeżym powie-
trzu, znakomicie poprawiły samopoczucie
zespołu. Do tego momentu nic nie zapowia-
dało dramatu.
STÓWA Z OKŁADEM
Właśnie wówczas, w kwadrans po tym,
jak odjechali logistycy z garami, zaczęły się
schody. Kolejna koperta zawierała banalnie
proste zadanie: ostatni, szczęściem umowny,
kontakt ogniowy z przeciwnikiem zakoń-
czył się tragicznie. Team nie liczy siedmiu
żołnierzy, lecz już tylko sześciu.
Vademecum
A ndrzej Wojtusik przed kilkoma laty, u sie-
bie, w zegrzyńskiej szkole podoficerskiej,
wydał „Vademecum podoficera Wojsk Lądo-
wych”, niewielki tomik zawierający elementy
z programu przywództwa. Na jego podstawie
Aleksandra Rębecka, psychoprofilaktyk, pro-
wadziła zajęcia z elewami. I oni ten poradnik
zabrali ze sobą do dalszej służby w jednost-
kach wojskowych.  metrów chociaż krótkie odpoczynki.
Nikt nie zazdrościł Sebastianowi
Smolińskiemu grania roli nieboszczyka.
Święta zasada mówi: swoich nie zostawia-
my! Bohaterowie kilometrami taszczący na
plecach rannego towarzysza niedoli przez
góry, rzeki, zawieruchy wspaniale wygląda-
ją w kinie. W rzeczywistości najpierw nale-
żało wykonać proste działanie matematycz-
ne: żołnierz, a to nie były ułomki, waży naj-
mniej osiemdziesiąt kilogramów. Wszystko,
co ma na sobie, wraz z bronią i zawartością
zapakowanego na trzy dni plecaka, lekko li-
cząc, waży ćwierć setki kilogramów. Ra-
zem: stówa z okładem. Dzieląc na czterech,
wychodzi po ćwierć setki, plus własny ba-
gaż – również ćwierć setki. Dużo!
A maszerować musieli żwawo, bo to były
działania w terenie zagrożonym. Ktoś musi
ich zatem chronić i ubezpieczać. Dwie pary
oczu i dwie lufy to wcale nie za dużo. Po-
nadto, po kilkudziesięciu kilometrach „roz-
grzewki” ludzie mieli już swoje w nogach,
a improwizowane, niewygodne w niesieniu
nosze nie ułatwiały im sprawy. Brnąc po za-
oranym polu, nie mogli wejść w rytm mar-
szu i utrzymać sensownego tempa. Cisnący
do ziemi ciężar wymuszał co kilkadziesiąt

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 29

PAWEL_NR50_2009.indd 29 2009-12-08 11:39:10

 W O J S K A
C O M M E N T A R I U M
Na razie przymiarka
Pokaż swoje zaangażowanie!
To istota kursu
przywództwa.
C horąży Andrzej Wojtusik, au-
tor i szef kursu przywództwa,
zapewnia, że w trakcie zajęć dał
podoficerom dobre, sprawdzone
narzędzia, za których pomocą do-
trą do swych ludzi: „Szkolenie opar-
łem na wiedzy z dziedziny psycholo-
gii, pedagogiki, socjologii, progra-
mowania neurolingwistycznego
oraz osiemnastu latach własnych
doświadczeń wojskowych. Opero-
wałem metoda-
mi obliczony-
mi na efekt
długofalowy,
działający-
Osłonięci z jednej strony rosnącymi w tej
okolicy wzdłuż dróg szpalerami drzew owo-
cowych, z drugiej wyeksponowani w otwar-
tej przestrzeni, stanowiliby znakomity cel
dla pierwszego lepszego strzelca, nie mó-
wiąc o snajperach. Jedynym sposobem, by
zespół ruszył bardziej zdecydowanie, było
włączenie się do transportu trzeciej pary. Na
szczęście był sierżant Konrad Korzeniowski,
który formalnie pełnił jedynie rolę obserwa-
tora.
Dźwignęli ciężar w sześciu, przez co
zdolność bojowa zespołu spadła niemalże
do zera, a tempo nadal nie było ekspreso-
we. Z wielkim wysiłkiem, ale spokojnie,
systematycznie, w najtrudniejszych chwi-
lach podpierając się wisielczymi żartami,
pokonali cztery kilometry. Bezcenne do-
świadczenie! Z chorążym Andrzejem Woj-
tusikiem rozważaliśmy, co się wydarzy, je-
30 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
PAWEL_NR50_2009.indd 30
L Ą D O W E
mi jak wirus, który się uaktywnia
po pewnym czasie. Jestem przeko-
nany, że będzie on zaskakujący dla
samych uczestników”.
Na pierwszym miejscu chorąży
stawia wiarygodność wykładowcy
i sztukę przekazywania wiedzy.
Oczywiście wiedzy rzetelnej,
sprawdzającej się w praktyce. Tej
słuchaczom, żołnierzom doświad-
CISNĄCY
czonym w szkoleniu i trudnych mi- do ziemi ciężar
sjach, nie brakowało. Gorzej było wymuszał
ze „sprzedaniem” jej, gdy pan co kilkadziesiąt
sierżant czy chorąży wchodzili na metrów
chociażby
mównicę z zadaniem wygłoszenia krótkie
przekonującej mowy na zadany odpoczynki.
temat. Podczas takich popisów
włączały się zbiorowe emocje, ko-
ledzy często wspierali występy
oratorskie – zwiększ ekspresję,
włącz gestykulację, podkreśl
najważniejsze słowa, modu-
luj głos, pokaż swoje zaan-
gażowanie.
Słuchacze zastanawiali
się również, czy będą
umieli zdobyte metody
skutecznie wykorzystać: „Podczas
szkolenia żyliśmy tym wszystkim,
a co będzie, gdy potem wtopimy
się w szarą rzeczywistość?”. 
śli w kolejnej kopercie podoficerowie wy-
losują bieg na pięć kilometrów, po którym
okaże się, że trzeba ten sam dystans poko-
nać z powrotem? Miał paść następujący ar-
gument: poprzednie zadanie nie zostało po-
prawnie wykonane, należy je powtórzyć.
Czy podoficer, na którego to spadnie, bę-
dzie w stanie zmobilizować swych kolegów
do wykonania zadania?
NAJZŁOŚLIWSZY
Z DIABŁÓW
Minął dawno 30. kilometr, słońce zeszło
nisko, ludziom zapachniało już domem, gdy
po minięciu Nietoperka, podczas odpoczyn-
ku w lesie, z kolejnej szarej koperty wypełzł
najzłośliwszy z diabłów: mamy rannego
z wielomiejscowymi złamaniami kończyn
oraz uszkodzeniami kręgosłupa w dolnym
odcinku.
Po prostu masakra! Już samo podejście do
tak poturbowanego człowieka było ze
wszech miar ryzykowne. W ćwiczącym ze-
spole wszyscy mieli jeśli nie zaawansowane, to
przynajmniej podstawowe przeszkolenie
w udzielaniu pomocy przedmedycznej. Tylko
to nie był pacjent dla amatorów! Najdelikatniej
więc jak można zajęli się lecącym im przez rę-
ce kolegą. Z kręgosłupem nie ma żartów. Jak go
w ogóle ruszyć, jak dźwigać kolejne kilka kilo-
metrów, w ciemnościach, po nierównej dro-
dze, na improwizowanych noszach?
I nagle nastąpiło zbiorowe olśnienie:
„W żadnym razie nie możemy rannego w ta-
kich warunkach transportować. Nasza rola
sprowadza się jedynie do przygotowania po-
szkodowanego do transportu i na wezwaniu
pomocy”. Nie czekając na decyzję chorążego
Wojtusika, wezwali przez radiostację
MEDEVAC.
Na ostatnich kilometrach marszu, mimo
zmęczenia, zaczęło się ściganie. Druga gru-
pa, działająca na tej samej pętli, ale w prze-
ciwnym kierunku, miała nieco dalej do me-
ty. Niby nie ma to większego znaczenia, ale
dobrze byłoby wpaść w bramę koszar przed
nimi. A w bramie sprawdzili urządzenia na-
wigacji satelitarnej – wyszło ponad 41 kilo-
metrów. Do pełnej trasy maratonu zabrakło
niespełna kilometra. Rywalizujący z nimi
zespół, prowadzony przez starszego chorą-
żego sztabowego Mariusza Skrońskiego,
osiągnął metę w parę chwili później, za to
z fantazją i pieśnią na ustach. Tekst i melo-
dię układali na ostatnim odcinku marszu
– takie wylosowali zadanie.
POZYTYWNA PUENTA
Ostatniego dnia, jeszcze przed uroczy-
stym zakończeniem kursu przywództwa,
zostało trochę czasu na podsumowanie. Co
podoficerowie „siedemnastki” myślą o kil-
kudniowym „praniu mózgu”? Dobitnie i po
żołniersku spuentował szkolenie młodszy
chorąży Łukasz Głowacki: „Nie chciałem
iść na kurs i kolejny dostać bez sensu
w kość tylko po to, żeby się czegoś nauczyć.
Tu jednak po raz pierwszy spotkałem się
z tym, że ktoś przyszedł do nas z konkretną
wiedzą i potrafił ją przekazać”.
A potem było już uroczyście. Szef kursu
starszy chorąży sztabowy Andrzej Wojtusik,
w asyście swych partnerów, odczytał listę
tych, którzy szkolenie ukończyli. Następnie
przedstawił wyróżniających się w nim żoł-
nierzy: chorążego Pawła Kołodzieja, młod-
szych chorążych Wojciecha Jackowskiego
i Łukasza Bińkowskiego, starszego pluto-
nowego Piotra Makowskiego. Starszy cho-
rąży sztabowy Jarosław Kołacz, pomocnik
do spraw podoficerów dowódcy Wojsk Lą-
dowych, dodał, że przełożeni mają wobec
absolwentów kursu przywództwa daleko
idące plany. 
2009-12-08 11:39:11
 A R M I A

dowych. Bo tam zawsze potrzebne są jednostki,

które zadbają o ruch w porcie, przetransportują,
wspomogą i zabezpieczą. Czy będzie to najwięk-
sze od lat ćwiczenie morskie NATO („Noble
Mariner 2007”), czy będą to manewry całych Sił
Zbrojnych RP („Anakonda” 2006 i 2008), czy
jednodniowe wyjścia okrętów podwodnych
Grupa
holowników
w morze, jednostki grupy holowników
stanowi ważną mają w tym swój udział.
część sił
zabezpieczających SZACUNEK ZA SZTORM
działanie 3 Flotylli Czasami zdarzają się sytuacje wyjąt-
Okrętów. kowe, w których liczy się przede wszyst-
kim elastyczność, dyspozycyjność i niesza-
FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI

blonowe sposoby działania. Najlepszym przykła-

dem był sztorm stulecia w nocy z 14 na 15 paź-
dziernika 2009 roku. Załoga holownika H-7, do-
wodzona tego dnia przez bosmana Romana
Prokopiuka, zdobyła szacunek całej gdyńskiej
bazy morskiej, gdy w obliczu fal i wiatrów, ja-
kich nie pamiętają najstarsi marynarze służący
GRZEGORZ ŁYKO w porcie wojennym (siła wiatru wewnątrz portu

Siłacze
dochodziła do 9 stopni w skali Beauforta), po-
magała wielu jednostkom w walce z żywiołem.
„To, co zrobiła załoga H-7 w trakcie tego
sztormu, zasługuje na największy szacunek”,

drugiego planu
przyznaje komandor podporucznik Andrzej
Pałczyński, który feralnej nocy był oficerem
operacyjnym 3 Flotylli Okrętów.
Raz lub dwa razy w roku gdyńskie holowniki
łączą siły. Biorą wówczas na hol najbardziej za-
W czasie operacji, misji czy ćwiczeń są zawsze z boku, służoną jednostkę polskiej floty wojennej. Zda-
choć bez nich baza morska w Gdyni zastygłaby w bezruchu. rza się bowiem, że stojący na co dzień przy skwe-

W
szystkie holowniki
stacjonują w porcie
wojennym i cumują
vis-á-vis wieży kapi-
tanatu Portu Gdynia. Jednostką gru-
pową jest H-8 – holownik projektu
H-960. Dwa portowo-redowe holow-
niki H-7 i H-5 (projekt H-900/II) sta-
nowią trzon grupy, a jej uzupełnie-
niem jest M-22 – motorówka cumow-
niczo-holownicza projektu M-35/MW.
Dowodzona przez kapitana marynarki
Aleksandra Modrzejewskiego, gru-
pa holowników należy do Dywizjonu
Pomocniczych Jednostek Pływających
(Komenda Portu Wojennego Gdynia).
Z TARCZĄ NA POLIGON
Na pozór holowniczy kwartet prze-
znaczony jest do obsługi manewrów
innych jednostek pływających w por-
cie. Ale pozory mylą: holowniki
uczestniczą praktycznie w każdym
ćwiczeniu polskiej floty, zwłaszcza
kiedy odbywa się epizod artyleryjski.
Aby strzelanie mogło dojść do skutku,
ktoś musi wystawić tarczę na poligo-
nie morskim i zabezpieczyć rejon. Za-
danie to przypada holownikom. Jako
że są to jednostki o dużej mocy i małej
prędkości, „swoje” ćwiczenie zaczyna-
ją zwykle o wiele wcześniej niż pozo-
stali uczestnicy. Czas potrzebny na
przejście na poligon morski oraz wy-
stawienie tarczy w odpowiednim miej-
scu powoduje, że opuszczają port na
długo przed siłami wykonującymi za-
danie ogniowe.
Holowniki często uczestniczą w kra-
jowych ćwiczeniach ratowniczych
(SMER/MEDEX) i współpracują ze
śmigłowcami ratowniczymi Brygady
Lotnictwa Marynarki Wojennej. Do
niedawna H-8 pełnił również dyżury
ratownicze. „Holowniki pomimo nie-
wielkich rozmiarów są jednostkami
o dużej mocy i wysokiej dzielności
morskiej”, przekonuje młodszy chorą-
ży marynarki Grzegorz Bagiński, kie-
rownik maszyn na H-7. „H-8 działa
praktycznie we wszystkich warunkach,
a H-7 i H-5 do stanu morza 5. Są to ce-
chy niezwykle przydatne w akcjach ra-
towniczych. Silniki H-7 osiągają moc
935 koni mechanicznych, a H-8 nawet
1300 koni mechanicznych”.
Oprócz ćwiczeń artyleryjskich i ra-
towniczych holowniki uczestniczą
praktycznie we wszystkich manew-
rach, tak krajowych, jak i międzynaro-
rze Kościuszki okręt muzeum ORP „Błyskawi-
ca” musi poddać się stoczniowym pracom re-
montowym. Ponieważ nie dysponuje własnym
napędem, rolę silników i steru przejmują właśnie
holowniki.
Mimo szerokiego wachlarza zadań podstawo-
wą ich funkcją pozostaje obsługa manewrowania
jednostek w porcie. Grupa holowników jest na
tyle uniwersalna, że potrafi zająć się zarówno
największymi polskimi okrętami, czyli fregata-
OPRÓCZ
ĆWICZEŃ mi rakietowymi, jak i okrętami podwodnymi ty-
artyleryjskich pu Kobben. „Jako grupa dysponujemy szerokimi
i ratowniczych możliwościami, gdyż sam tylko mój holownik
holowniki bez problemu jest w stanie przeprowadzić za ru-
uczestniczą
we wszystkich fą nie tylko fregatę rakietową, ale i jednostki
manewrach, większe od niej gabarytowo”, opisuje dowódca
tak krajowych, H-7 młodszy chorąży marynarki Marcin
jak i międzynaro- Kowalski. „A motorówka M-22, dzięki swoim
dowych.
gabarytom i właściwościom manewrowym, do-
skonale radzi sobie z niestandardowymi jednost-
kami, jakimi są Kobbeny”.
Większość operacji i ćwiczeń, jakie prowadzi
3 Flotylla Okrętów, wymaga zaangażowania
holowników. „Jako że jesteśmy siłą drugiego
planu, często nas po prostu nie widać”, przy-
znaje młodszy chorąży marynarki Mariusz
Wiktor, dowódca M-22. „Przez to jesteśmy nie-
doceniani, zapomina się o nas. Ale takie sytuacje
jak październikowy sztorm sprawiają, że może-
my udowodnić nasze znaczenie dla całego
portu i flotylli”. 

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 31

PAWEL_NR50_2009.indd 31 2009-12-08 11:39:13

 O P I N I E
Stan dotychczasowy
Art. 338
§1. Żołnierz, który samowolnie opusz-
cza swoją jednostkę lub wyznaczone
miejsce przebywania albo samowol-
nie poza nimi pozostaje podlega ka-
rze aresztu wojskowego albo pozba-
wienia wolności do lat trzech.
§2. Jeżeli nieobecność sprawcy czy-
nu określonego w §1 nie trwała dłu-
żej niż 14 dni, sprawca podlega karze
ograniczenia wolności, aresztu woj-
Stan po 1 stycznia 2010 roku
Art. 338
§1. Żołnierz, który co najmniej dwu-
krotnie w okresie nie dłuższym niż
trzy miesiące samowolnie opuszcza
swoją jednostkę lub wyznaczone
miejsce przebywania albo samowol-
nie poza nimi pozostaje w wymiarze
nieprzekraczającym jednorazowo
48 godzin, podlega karze ogranicze-
nia wolności.
§2. Żołnierz, który samowolnie
opuszcza swoją jednostkę lub wy-
znaczone miejsce przebywania albo
samowolnie poza nimi pozostaje
przez okres powyżej 48 godzin,
KRZYSZTOF PARULSKI
Samowolka
sprofesjonalizowana
Konsekwencją profesjonalizacji polskiej armii
jest ściganie karne za samowolne oddalenie
każdego żołnierza Sił Zbrojnych RP.
O
ddalenia samowolne żoł-
nierzy nie są zjawiskiem
znanym tylko z najnow-
szej historii wojskowości.
W starożytnym Rzymie do grupy
ciężkich przestępstw (crimina milita-
ria) należało samowolne oddalenie
(emansio), definiowane jako nielegalne
przebywanie żołnierza poza obozem,
zakończone dobrowolnym powrotem,
oraz dezercja (desertio), będąca niele-
galnym opuszczeniem obozu bez za-
miaru powrotu, zakończonym przymu-
sowym doprowadzeniem.
W toku rozwoju prawa rozwar-
stwiano i indywidualizowano odpo-
32 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
PAWEL_NR50_2009.indd 32
skowego do roku albo pozbawienia
wolności do roku.
§3. Ściganie przestępstwa określone-
go w §2 następuje na wniosek do-
wódcy jednostki.
§4. (129) Przepisów §1 i 2 nie stosuje
się do żołnierzy zawodowych, okreso-
wej służby wojskowej oraz nadtermino-
wej zasadniczej służby wojskowej, a tak-
że do oficerów i podoficerów rezerwy
odbywających ćwiczenia wojskowe. 
nie dłużej jednak niż przez siedem
dni, podlega karze ograniczenia wol-
ności, karze aresztu wojskowego
do roku albo pozbawienia wolności
do roku.
§3. Żołnierz, który samowolnie opusz-
cza swoją jednostkę lub wyznaczone
miejsce przebywania albo samowol-
nie poza nimi pozostaje przez okres
powyżej siedmiu dni, podlega karze
aresztu wojskowego albo pozbawie-
nia wolności do lat trzech.
§4. Ściganie przestępstwa określone-
go w §1 i 2 następuje na wniosek
dowódcy jednostki wojskowej.  zdyscyplinowania żołnierzy.
wiedzialność za te przestępstwa, do-
ciekając zamiaru ucieczki i przyczyn
pozostawania żołnierza poza obozem.
Zawsze jednak czyny te spotykały się
z surową reakcją karną, nie wyklucza-
jąc kary śmierci, gdy sytuacja miała
miejsce w czasie walk lub w bezpo-
średniej styczności z nieprzyjacielem.
Zawsze też odpowiedzialność ponosił
każdy żołnierz.
ARMIE NATO
We współczesnych zawodowych
armiach, prowadzących operacje mili-
tarne w różnych rejonach naszego glo-
bu, są stosowane zasady odpowiedzial-
CZAS POKAŻE jak zmiana
wprowadzona w kodeksie
karnym wpłynie na stan
porządku prawnego i poziom
ności za samowolne oddalenie, zawarte
w odpowiednich uregulowaniach prawnych.
Amerykański „Jednolity kodeks sprawiedliwo-
ści wojskowej” z 1950 roku (Uniform Code of
Military Justice, UCMJ) w artykule 86 określa
odpowiedzialność za samowolne oddalenie
każdego członka sił zbrojnych, który nie stawia
się w wyznaczonym miejscu i czasie służby,
opuszcza to miejsce lub pozostaje nieobecny
w jednostce, oddziale lub na miejscu służby, na
którym miał być w określonym czasie.
Szczegółowe unormowania zawiera „In-
strukcja dla sądów wojskowych” z 2008 roku
(Manual for Courts-Martial), opisująca mię-
dzy innymi znamiona postaci samowolnego od-
dalenia oraz określająca maksymalne kary.
Kryterium czasowe to 3 i 30 dni (nie dłużej niż
trzy dni, od trzech do 30 dni, powyżej 30 dni)
dla samowolnego oddalenia z warty, wachty,
służby. Wyróżniono w tej instrukcji zamiar
w celu uniknięcia wyżej wymienionych służb
czy udziału w manewrach lub ćwiczeniach
w polu. W puli częściej stosowanych przez są-
dy i przełożonych kar za samowolne oddalenia
są: pozbawienie wolności w wymiarze do ro-
ku i sześciu miesięcy, wydalenie ze służby,
degradacja, pozbawienie całości bądź części
żołdu.
W Wielkiej Brytanii podstawowy akt praw-
ny wojskowego prawa karnego – Prawo sił
2009-12-08 11:39:16
 A R M I A

C O M M E N T A R I U M

Czasowe uchylenie się od służby

Dowódcom jednostek wojskowych przyznano
prawo dyscyplinowania żołnierzy za wszelkie
przypadki krótkotrwałych samowolnych oddaleń.

P rzestępstwo samowolne-
go oddalenia określone
w artykule 338 kodeksu kar-
nego jest przestępstwem
trwałym, wywołującym nie-
przerwany stan przestępny,
kończący się z chwilą dobro-
wolnego powrotu do wyzna-
czonego miejsca służby lub
zatrzymania sprawcy przez
odpowiedni organ. Polega na
czasowym uchyleniu się
przez żołnierza od obowiązku
wypełniania służby.
Na jego zaistnienie ma wpływ
FOT. KAROLINA PRYMLEWICZ
od służby lub inne przerwy
między dniami pracy lub
szkolenia, następujące w to-
ku samowolnego oddalenia.
Dla bytu przestępstwa nie
ma też znaczenia okolicz-
ność, z jakiego wyznaczone-
go miejsca przebywania żoł-
nierz dopuszcza się samo-
wolnego oddalenia.
Wydłużający się okres niele-
galnego pobytu nie tylko ma
wpływ na wymiar kary, lecz
także decyduje o zmianie try-
bu ścigania z wnioskowego
prawnym, podobnie jak w
rozwiązaniach amerykań-
skich i brytyjskich, dowód-
com jednostek wojskowych
przyznano prawo dyscyplino-
wania żołnierzy za wszelkie
przypadki krótkotrwałych sa-
mowolnych oddaleń oraz pra-
wo wnioskowania do proku-
ratury o ściganie karne czy-
nów, których okres nie prze-
kroczył siedmiu dni.
Jeżeli żołnierz samowolnie
opuści swoją jednostkę lub wy-
znaczone miejsce przebywa-

zamiar sprawcy pozostające-
go poza jednostką lub wy-
znaczonym miejscem prze-
bywania, stąd brak podstaw,
by od czasu nielegalnego
pobytu odliczać dni wolne
na urzędowy. Przestępstwo
to godzi w obowiązek pełnie-
nia służby wojskowej i w swej
istocie skierowane jest w pod-
stawy dyscypliny wojskowej.
Stąd też w naszym systemie
nia albo samowolnie poza ni-
mi pozostaje dłużej niż siedem
dni, ustawową powinnością
dowódcy będzie powiadomie-
nie o zdarzeniu wojskowych
organów ścigania. (KP) 

zbrojnych z 2006 roku (Armed Forces Act)
– w artykule 9 określa znamiona samowolne-
go oddalenia i zagrożenie karą pozbawienia
wolności do dwóch lat. Według prawa brytyj-
skiego każdy żołnierz podlega odpowiedzial-
ności za samowolne od-
dalenie. Podobnie jak
przyjęto w armii USA żoł- Długotrwałe
nierze niższych stopni za
krótkotrwałe samowolne
działanie sprawcy
oddalenia mogą ponosić będzie podlegać
odpowiedzialność przed
dowódcą. Może on skiero- ściganiu karnemu
wać sprawę do wszczęcia
postępowania sądowego.
z urzędu
Kary orzekane w takiej
sytuacji to pozbawienie wolności, ale także
wydalenie z wojska, obniżenie stopnia wojsko-
wego, grzywna, nagana i tym podobne.
POLSKIE ROZWIĄZANIA
W Wojsku Polskim według dotychczaso-
wego stanu prawnego odpowiedzialności kar-
nej za samowolne oddalenia nie podlegali
żołnierze zawodowi, okresowej służby woj-
skowej oraz nadterminowej zasadniczej służ-
by wojskowej, a także oficerowie i podofice-
rowie rezerwy odbywający ćwiczenia woj-
skowe. Budziło to uzasadnione wątpliwości
co do zgodności tego podmiotowego wyłą-
czenia z treścią artykułu 32 ustępu 1 Konsty-
tucji RP mówiącej, że wszyscy są równi wo-
bec prawa.
Zmian w tym kierunku dokonano ustawą
z 9 października 2009 roku o dyscyplinie woj-
skowej, która objęła rów-
nież uregulowania zawar-
te w innych aktach praw-
nych mających decydują-
cy wpływ na dyscyplinę
w wojsku. W dziale VI,
poświęconym przepisom
zmieniającym, przejścio-
wym i końcowym, nowe-
lizacji poddano odpowied-
nie regulacje zawarte
w kodeksach karnym i postępowania karnego,
a także w kodeksach wykroczeń i postępowa-
nia w sprawach o wykroczenia.
Wśród dokonanych 1 stycznia 2010 roku
zmian o istotnym charakterze na uwagę zasłu-
gują te wprowadzone do artykułu 338 kodeksu
karnego, penalizującego samowolne oddale-
nie. Nowelizacji przepisu dokonano w dwóch
kierunkach. Pierwszy, o zasadniczym znacze-
niu, polega na objęciu nim każdego żołnierza
pełniącego czynną służbę wojskową. Drugi
dotyczy skrócenia czasu decydującego o od-
powiedzialności za krótkotrwałe samowolne
oddalenie na dłużej niż 48 godzin, a w przy-
padku długotrwałego samowolnego oddalenia
na więcej niż siedem dni.
Postanowiono też karać żołnierzy, którzy
kilkakrotnie bez wiedzy przełożonego oddalali
się w czasie nieprzekraczającym nawet 48 go-
dzin. W tym przypadku podstawę do ścigania
karnego stanowić będzie co najmniej dwukrot-
ny taki incydent w czasie trzech miesięcy. Dłu-
gotrwałe działanie sprawcy będzie podlegać
ściganiu karnemu z urzędu, penalizacja dwóch
pozostałych stanów krótkotrwałych samowol-
nych oddaleń będzie natomiast zależeć od
wniosku dowódcy jednostki wojskowej.
MOTYWACJE PARLAMENTARNE
Przyjęcie rozwiązań prawnych umożliwiają-
cych ściganie karne za samowolne oddalenie
każdego żołnierza Sił Zbrojnych RP stało się
konsekwencją profesjonalizacji armii. Nawiązuje
do historycznych reform słynącej z dyscypliny
i niezłomności armii rzymskiej, ale też odpowia-
da standardom obowiązującym w najlepszych
armiach NATO. Czas pokaże, w jakim kierunku
pójdzie orzecznictwo sądów wojskowych i dok-
tryna prawa karnego oraz jak dokonana zmia-
na wpłynie na stan porządku prawnego i po-
ziom zdyscyplinowania żołnierzy. 
Pułkownik KRZYSZTOF PARULSKI
jest zastępcą prokuratora generalnego
i naczelnym prokuratorem wojskowym.

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 33

PAWEL_NR50_2009.indd 33 2009-12-08 11:39:18

 Ż A N D A R M E R I A W O J S K O W A

Żołnierzom pomagali funkcjonariusze

Samodzielnego Pododdziału
Antyterrorystycznego (SPAT) Policji.

W wyniku błyskawicznej akcji na-

pastnicy zostali pojmani i oddani
w ręce żołnierzy żandarmerii.

P rzedstawiciele wojsko-
wych i policyjnych orga-
nów ścigania utworzyli
wspólne stanowisko do-
wodzenia akcją. Do działa-
nia wkroczyli też negocjatorzy Komen-
dy Wojewódzkiej Policji z Wrocławia.
Żandarmi i policyjni komandosi oto-
czyli teren zdarzenia. Negocjacje
z napastnikami trwały kilka godzin.
Ich efektem było uwolnienie przez
bandytów dwóch zakładników. Ter-
roryści jednak się nie poddali. Gru-
pa szturmowa policji dopadła ich,
gdy skradzionym samochodem cię- i
y terroryśc
żarowym próbowali uciec z terenu Uciekając drogę podejrzany
na i
jednostki. wyrzucili o pracy przystąpil
D
Opisana sytuacja na szczęście pakunek. otechnicy. Paczka
pir o-
policyjni rześwietl
była tylko scenariuszem ćwiczeń stała n ajpierw p strzelona
zo e
ępnie prz
służb dyżurnych jednostki, żołnie- na, a nast ie sterowanego
zd a ln
rzy Oddziału Żandarmerii Wojsko- przez ie była
a szczęśc
wej z Wrocławia oraz policjan- robota. N
.
niegroźna
tów. W ten sposób sprawdzano
koordynację działań oraz
praktyczną współpracę. 
BOGUSŁAW POLITOWSKI

34 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009

 A R M I A

Wspólne
uderzenie
FOT. BOGUSŁAW POLITOWSKI

Gdy grupa uzbrojonych napastników zaatakowała

magazyn broni 10 Wrocławskiego Pułku Dowodzenia, żandarmi
poprosili o pomoc policyjny oddział antyterrorystyczny.
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 35

F E L I E T O N
ZDZISŁAW NAJDER
Bohater nigdy nie wyciąga pierwszy broni, nie walczy
podstępem, nie strzela od tyłu i bez uprzedzenia.
Rycerski Dziki Zachód
W
szystkie średniowieczne
poematy rycerskie, z do-
datkiem „Don Kichota”,
nie miały tylu czytelni-
ków, ilu widzów zyskały
westerny: filmy o amerykańskich szeryfach,
kowbojach i tajemniczych jeźdźcach, którzy
z narażeniem życia bronią słabszych i wymie-
rzają sprawiedliwość złoczyńcom.
Pierwszy taki film (niemy) pojawił się w ro-
ku 1903. Przedtem jeszcze pisano opowieści
o białych osadnikach walczących z dzikimi,
okrutnymi i półnagimi Indianami. Podobnie
było we wczesnych filmach. W miarę jak
gatunek „westernu” stawał się popularny
– od końca lat dwudziestych ubiegłego wieku
– źli Indianie ustępowali miejsca białym zbó-
jom i mordercom. Rosła świadomość, że gra-
nica między dobrem a złem nie przebiega
wzdłuż podziałów rasowych. Dzisiaj bandyci
o ciemnym zabarwieniu skóry są w filmach
rzadkością.
Największe szczyty kinowy western osią-
gnął w połowie XX wieku takimi filmami, jak
„High Noon” („W samo południe”, 1952)
Freda Zimmermanna z Garym Cooperem
i „Shane” (1953) George’a Stevensa
z Alanem Laddem. W klasycznym westernie
główny bohater, dokładnie tak, jak powinien
czynić średniowieczny rycerz, staje w obronie
pokrzywdzonych i zagrożonych, najczęściej
kobiet i sierot. Widzimy jego liczne przygody
(konne lub piesze), walki na pięści, a zwłasz-
cza pojedynki na rewolwery.
Bohater nigdy nie wyciąga broni pierwszy,
nie walczy podstępem, nie strzela od tyłu
i bez uprzedzenia. Nawet nikczemnemu prze-
ciwnikowi daje równe szanse. Inni boją się
i skupiają na prostym rachunku sił, który
nakazuje ugiąć się przed zdecydowaną
przewagą wroga. Za bardzo koncentrują
się też na własnych interesach. Ale dziel-
ny szeryf – taki jak ten, którego wizerunek
wykorzystano na plakacie wyborczym
„Solidarności” w roku 1989 – twardo trzy-
ma się zasad.
36 POLSKA ZBROJNA NR 49 | 6 GRUDNIA 2009
Rycerskie sprawy
(49)
I – zgodnie z westernową konwen-
cją – bohater ostatecznie zwycięża.
Fabuły takich filmów zbudowane są
według różnych schematów. Jeżeli
dzielnych bohaterów jest wielu, jak na
przykład w „Siedmiu wspaniałych”
(John Sturges, 1960), część z nich
zwykle ginie przed ostatecznym zwy-
cięstwem dobra. Henry Fonda,
James Stewart i John Wayne zagra-
li wiele ról westernowych rycerzy.
Włoski reżyser Sergio Leone stwo-
rzył wyostrzoną realistycznie i pod-
szytą nihilizmem formę zwaną
„spaghetti western” (1964–1973).
„Shane” wprowadził nowoczesnego
błędnego rycerza, który pojawia się
znikąd i oddala we mgle po wykona-
niu zbawczej misji. Do tego filmu na-
wiązał współcześnie znakomity Clint
Eastwood swoim „Pale Rider”
(w wersji polskiej „Niesamowity jeź-
dziec”, zamiast „Jeździec z sinej
dali”) w 1985 roku.
Klasyczne westerny opierały się na
prostym podziale: dobro i zło.
W nowszych starano się wykazać, że
niełatwo jest wyznaczyć tę granicę:
pozytywni bohaterowie miewają sła-
bości, a negatywni cierpią i czasa-
mi postępują szlachetnie. Może-
my się zżymać na takie uprosz-
czenia, ale trzeba przyznać, że mi-
liony młodych ludzi na świecie
z westernów dowiedziało się tej
prostej prawdy o pięknie upierania
się przy zasadach i mówienie śmier-
ci „mam cię gdzieś”. 
Klasyczne
westerny opierały
się na prostym
rozróżnieniu
dobra i zła
 MILITARIA
MILITARIA

MILITARIA TADEUSZ
WRÓBEL
MILITARIA
Redaktor działu TADEUSZ WRÓBEL

Cień
olbrzyma
Brytyjczycy pracują nad kilkoma bardzo interesującymi
bezzałogowymi aparatami latającymi, z których
w przyszłości skorzystają nie tylko wojskowi.
FOT. BAE SYSTEMS

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 37

 T E C H N I K A
HERTI jako pierwszy bezzałogowiec
dostał certyfikat brytyjskiego
urzędu lotnictwa cywilnego.
Cień olbrzyma
W
e współpracy z brytyjskim re-
sortem obrony koncern BAE
Systems prowadzi prace nad
kilkoma projektami bezzało-
gowych aparatów latających. W ich wyniku
powstały zupełnie nowe platformy. Jednocze-
śnie inżynierowie koncernu zmodyfikowali
kilka już istniejących samolotów, przystoso-
wując je do nowych zadań.
Dobrym przykładem jest HERTI (High Endu-
rance Rapid Technology Insertion), maszyna
rozpoznawcza do lokalizowania wroga i wskazy-
wania celów samolotom bojowym. Trwają prace
nad wywodzącą się z niej wersją bojową aparatu,
który sam będzie mógł zaatakować wykrytego
przeciwnika.
Przed laty potentat na światowym rynku zbro-
jeniowym – koncern BAE Systems zaintereso-
wał się projektami lekkich samolotów, których
twórcą był Polak Jarosław Janowski. Osta-
tecznie wybrano J-6 Fregatę, jednoosobowy
motoszybowiec ze śmigłem pchającym. Ma-
szyna ta po raz pierwszy wzbiła się w powie-
trze w 1993 roku. Kadłub Fregaty w całości
wykonano z laminatów, dlatego jej masa wła-
sna nie przekracza ćwierci tony. Nazwa ma-
szyny nawiązuje do bardzo dużej rozpiętości
38 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
skrzydeł – około 12,5 metra, przy sześciome-
trowym kadłubie.
Po zawarciu porozumienia pierwsze kadłuby
wyprodukowała firma J&AS Aero Design
sp. z o.o. w Łodzi. Następnie BAE System uru-
chomił ich produkcję w firmie Slingsby Aviation
w Wielkiej Brytanii. Przerobiony na bezzałogo-
wiec samolot otrzymał oznaczenie HERTI-1A.
Jak podaje producent, demonstrator powstał zale-
dwie w cztery miesiące. Pierwsze loty prototypu
miały miejsce pod koniec 2004 roku nad poligo-
nem Woomwera w środkowej Australii. Tam też
testowano go dwa lata później. W połowie 2007
roku natomiast HERTI wykonywał próbne misje
z bazy lotniczej West Sale na południowym
wschodzie tego kraju. Tymczasem w 2005 roku
bezzałogowiec odbywał pierwsze loty nad Wiel-
ką Brytanią.
W DZIEŃ I W NOCY
Masa startowa HERTI-1A nie przekraczała
450 kilogramów. Około jednej trzeciej stanowił
zabierany ładunek (na przykład kamery telewi-
zyjne lub na podczerwień, jak też aparaty foto-
graficzne – dwa o szerokim i jeden wąskim polu
widzenia). Sprzęt jest umieszczony w głowicy
produkowanej przez Polytech AB. Zestaw urzą-
dzeń dopasowuje się do potrzeb nabywcy. Pierw-
szy seryjny kadłub Slingsby Aviation dostarczyła
w końcu listopada 2007 roku. W wariancie pro-
dukcyjnym HERTI-1B zamontowano nowy sil-
nik – Rotax 914F. Według Flight International,
masa startowa seryjnych bezzałogowców wzrosła
do 750 kilogramów, a czas lotu wydłużył się do
20 godzin. System został zaprojektowany tak, że
może działać zarówno w dzień, jak i w nocy.
W połowie 2007 roku HERTI trafił na testy do
Afganistanu. Ujawnione kilka miesięcy później
zdjęcia wskazywały, że bezzałogowiec operował
z bazy brytyjskiej – Camp Bastion w prowincji
Helmand. Pułkownik Mike Humphreys z UAV
Battlelab Królewskich Sił Powietrznych ocenił,
że próby maszyny w warunkach operacyjnych
zakończyły się sukcesem, nie podał jednak żad-
nych konkretów. Wnioski, które były niejawne,
wykorzystano przy doskonaleniu systemu.
Afgańskie testy były elementem wdrożonego
we wrześniu 2006 roku projektu Morrigan,
wspólnego przedsięwzięcia RAF Air Warfare
Centre i BAE Systems. Jego celem było szybkie
zintegrowanie HERTI z brytyjskimi siłami
zbrojnymi.
Zanim HERTI wzbił się nad Afganistanem,
pojawiła się koncepcja, aby wykorzystać uda-
 M I L I T A R I A

MANTIS wyposażono wersję HERTI-1D. Ostatecznie zarzucono jed-

w dwa silniki Rolls-Royce
250B17 ze śmigłami
nak tę koncepcję. Kontynuowany jest natomiast
pchającymi. program bezzałogowca Mantis. Maszyna odbyła
swój pierwszy lot 21 października 2009 roku
w Woomera, zaledwie 19 miesięcy od urucho-
mienia programu.
Pokazana po raz pierwszy w czerwcu ubiegłe-
go roku maszyna ma skrzydła o rozpiętości
22 metrów. Mantis może przebywać w powie-
trzu przez ponad dobę i wznieść się na wysokość

FOT. BAE SYSTEMS (3)

prawie 12 200 metrów. Podobno egzemplarze
produkcyjne mają osiągać pułap ponad 16 700
metrów, a ich masa startowa ma wynieść w gra-
nicach 9 ton.
Mantis wyposażono w dwa silniki Rolls-Roy-

Nie tylko dla wojska

ce 250B17 ze śmigłami pchającymi. Ma on też
głowicę z sensorami oraz radar i antenę łączno-
ści satelitarnej w części nosowej. Mantis, podob-
Zupełnie odmienną konstrukcją, z której nie jak Fury, został uzbrojony. Ma po trzy punk-
może skorzystać nie tylko wojsko, jest GA 22. ty podwieszenia uzbrojenia pod każdym ze
skrzydeł. Podczas prezentacji w lipcu 2008 roku

T o 22-metrowy ste-
rowiec przeznaczo-
ny do długotrwałej ob-
wnątrz hangaru ośrod-
ka testowego firmy
Lindstrand
serwacji, mogący za- Technolo-
brać urządzenia o ma- gies
sie do 150 kilogramów.
Pułap ma przekraczać
2 tysiące metrów.
Co prawda,
w powietrze
GA 22 wzbił
się 30 paź-
dziernika ubie-
głego roku, ale koło Birken-
miało to miejsce we- head. Loty swobodne
ną platformę do stworzenia uzbrojonego bezza-
łogowca.
Tak narodziła się Fury (furia). Maszyna była
owocem współpracy BAE System z Thales Air
Systems. Ta druga firma stworzyła nadające się
idealnie dla bezzałogowców lekkie wielozada-
niowe kierowane pociski rakietowe (Lightweight
Multirole Missile), ważące zaledwie 13 kilogra-
mów. Naprowadzane laserowo, mają trzykilogra-
mową odłamkowo-burzącą głowicę bojową
i mogą razić cele w odległości do 8 kilometrów.
Pojawiły się informacje, że pod uwagę brano
uzbrojenie bezzałogowca w 20-kilogramowe
szybujące bomby GBU-44/B Viper Strike, pro-
dukowane przez firmę Northrop Grumman.
GROŹNA FURIA
Podobnie jak jej pierwowzór, Fury pierwszy
raz wzbiła się w powietrze w czerwcu 2008 roku
w Australii. Podczas lotu testowano systemy wy-
krywania i identyfikowania celów, a strzelania
z wyrzutni podskrzydłowych wykonano na zie-
mi. Cele będą poszukiwane, wykrywane i iden-
tyfikowane automatycznie. Decyzja o ataku za-
padać będzie jednak na ziemi – to operator ma
potwierdzić, czy odpalić pocisk. W tym samym
roku bezzałogowiec pokazano przy okazji mię-
zapowiadano na ko-
niec tego roku.
Podobnie jak HERTI,
GA 22 powstaje W CIĄGU
z myślą nie tylko TRZECH LAT
o użytkownikach BAE Systems
wojskowych. przetestował
w powietrzu
Może być wy- sześć różnych
korzystany na platform
przykład do wsparcia bezzałogowych.
zarządzania kryzysowe-
go na obszarach klęski
żywiołowej czy też mo-
nitorowania wielkich
zgromadzeń.  wroga. Stąd też nieprzypadkowo nazwano ją
dzynarodowego salonu lotniczego w Farnboro-
ugh. Niezwykle ważne było to, że HERTI od po-
czątku był projektowany nie tylko do celów woj-
skowych. Zdaniem producenta, ma on szerokie
możliwości za dobrą cenę. W listopadzie 2009
roku pojawiła się informacja, że nad kanałem
La Manche wariant cywilny zaczął patrole, któ-
rych celem jest przeciwdziałanie nielegalnej emi-
gracji do Zjednoczonego Królestwa. Maszyny
będą obsługiwane przez Partnerstwo Południo-
wego Wybrzeża (South Coast Partnership),
utworzone przez policje hrabstw Kent i Essex,
a także agendy rządowe odpowiadające za ochro-
nę granic oraz sprawy morskie i rybołówstwo.
HERTI wzbudził zainteresowanie brytyjskiej
policji już wiele lat temu. Jako pierwszy bezzało-
gowiec dostał certyfikat tamtejszego urzędu lot-
nictwa cywilnego (Civil Aviation Authority).
Może on mieć wiele zastosowań, na przykład ze
względu na długi czas lotu jest przydatny do pa-
trolowania szlaków komunikacyjnych lub też ru-
rociągów. Niemniej jednak BAE Systems ciągle
zabiega o klientów wojskowych. Dlatego HERTI
był prezentowany podczas wielu salonów mili-
tarnych.
Na bazie innego modelu polskiego motoszy-
bowca BAE System chciało stworzyć odrzutową
były to naprowadzane laserowo 226-kilogramo-
we bomby Paveway IV i produkowane przez
MBDA pociski powietrze-ziemia Brimstone, ale
równie dobrze mogą to być rakiety powietrze-
-powietrze czy dodatkowe zbiorniki paliwa.
WŁADCY PIORUNÓW
Mantis to, jak dotychczas, największy bezza-
łogowy aparat latający, jaki zbudowano w Wiel-
kiej Brytanii. Na razie jest to demonstrator tech-
nologii. Podobnie rzecz się ma z innym bojo-
wym bezzałogowcem, nad którym pracuje BAE
Systems. Taranis to maszyna przeznaczona do
przeprowadzania uderzeń w głębi terytorium
imieniem celtyckiego boga piorunów.
Taranis jest maszyną odrzutową, której napęd
stanowi turbowentylatorowy silnik Rolls-Royce
Adour Mk 951. Pod względem wielkości bywa
porównywany z samolotem szkolno-bojowym
Hawk. Jego skrzydła mają niemal dziesięciome-
trową rozpiętość. Trójkątna maszyna (blended
wing) jest wysoka na prawie 4 metry, a jej masa
startowa szacowana jest na blisko 8 ton. Po raz
pierwszy ma wzbić się w powietrze w pierw-
szym kwartale przyszłego roku. Jeśli kolejne te-
sty bezzałogowca udadzą się, możliwe, że wej-
dzie on do służby około 2018 roku.
W pracach nad Taranisem przydają się do-
świadczenia zdobyte przy opracowywaniu wcze-
śniejszych demonstratorów technologii. Pierw-
szym z nich, który wzbił się w powietrze w 2002
roku, był Kestrel – pierwszy brytyjski bezzałogo-
wiec o napędzie odrzutowym. W grudniu 2003
roku nad poligonem Woomera pojawił się bar-
dziej zaawansowany Raven, zaś w styczniu 2005
roku miał tam miejsce pierwszy lot Coraxa.
W porównaniu z nimi opracowany przez BAE
Systems Australia Kingfisher wygląda niepozor-
nie. Z założenia powstał jako maszyna do testo-
wania konfiguracji systemów dla seryjnych bez-
załogowców. Zmodyfikowany Kingfisher 2 mógł
przebywać w powietrzu do 12 godzin. 

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 39

 T E C H N I K A

N
iszczyciele typu 45 (znane też jako
typ D) określane są przez brytyj-
ską Królewską Marynarkę Wojen-
ną mianem najnowszych, najlep-
szych i największych. Jednostki te, które za-
stąpią wprowadzane od 1975 roku niszczycie-
le typu 42 (obecnie pozostaje ich w służbie
sześć w dwóch wersjach), będą obok lotni-
skowców i okrętów amfibijnych największymi
okrętami, jakie Royal Navy zbudowała od cza-
sów II wojny światowej. W służbie znajdzie
się ich co najmniej sześć.
Plan wprowadzenia do służby okrętów osło-
ny, dających flocie bezpieczeństwo przed ata-
kiem samolotów i pocisków, narodził się w po-
łowie lat osiemdziesiątych. Mając na uwadze
doświadczenia z wojny z Argentyną o Falklan-
dy Malwiny (1982), Royal Navy doszła do
ROBERT CZULDA
wniosku, że wykorzystywany między innymi
na niszczycielach typu 42 rakietowy pocisk
przeciwlotniczy GWS 30 Sea Dart nie zapew-
nia już należytej ochrony.
Początkowo ministerstwo obrony rozważało
dwa rodzime projekty niszczyciela (typ 43
i typ 44). Z czasem Wielka Brytania przyłą-
czyła się jednak do programu NATO Frigate
Replacement, którego celem było stworzenie
nowej fregaty dla ośmiu państw sojuszu. Trud-
ności planistyczne, nadmierna biurokracja
oraz lobbing na rzecz własnego przemysłu
sprawiły, że w 1999 roku Wielka Brytania wy-
cofała się z prac. Zrezygnowano też z udziału
w projekcie z Włochami i Francją.
Wtedy powstał projekt niszczyciela typu
45, w którym głównym wykonawcą był Mar-
coni Electronic Systems, a niedługo potem
BAE Systems. Wstępne plany zakładały bu-
dowę 12 jednostek, jednak począwszy od
2005 roku brytyjskie ministerstwo obrony
mówiło o wprowadzeniu do służby ośmiu
okrętów. 19 czerwca 2008 roku oficjalnie po-
twierdzono, że na razie zostanie zbudowa-
nych sześć niszczycieli, a dwa pozostaną
w planach. W lipcu 2008 roku ponownie zre-
widowano założenia i zrezygnowano z budo-
wy siódmego oraz ósmego. Decyzje te nie
były zaskoczeniem, mimo to spotkały się
z krytyką części ekspertów, którzy twierdzili,
że sześć okrętów to zdecydowanie za mało
jak na potrzeby Royal Navy.
Pierwszy z nowych niszczycieli HMS „Da-
ring” został wprowadzony do służby w lipcu
2009 roku. Druga jednostka – HMS „Daun-
tless”, która została zwodowana w styczniu
2007 roku w stoczni Govan, przechodzi wła-
śnie testy na pełnym morzu. Według obecnie

Ofiary kryzysu
realizowanych planów, w przyszłym roku
do służby w Royal Navy mają wejść dwa
okręty (HMS „Dauntless” i HMS „Dia-
mond”), w 2011 roku HMS „Dragon”,

Brytyjczycy zredukują liczbę nowo budowanych lotniskowców z dwóch

do jednego. Wcześniej cięcia dotknęły programu niszczycieli typu 45.

PODSTAWOW YM
UZBROJENIEM
będzie
NISZCZYCIELI
lnie
rozwijany wspó ą
ch am i i Fran cj
z Wło
otniczy
system przeciwl l Anti
pa
PAAMS (Princi em)
Air Missile Syst
rem SA M PS ON
z rada
Aster
oraz rakietami
15 i Aster 30.
FOT. BAE SYSTEMS

40 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009


w 2012 HMS „Defender”, a w 2013 roku
HMS „Duncan”. W pracach nad różnymi
elementami (okręty budowane są w modu-
łach) biorą udział stocznie w Portsmouth
i Glasgow.
Jak niemal każdy duży projekt wojskowy,
także budowa niszczycieli typu 45 napotyka
liczne problemy – głównie natury finanso-
wej. Systematycznie rosną koszty, które wy-
musiły ograniczenie zamówień. Suma na-
leżna za okręty wzrosła do niemal 6,5 mi-
liarda funtów (o 29 procent). Co więcej, nie
udało się dotrzymać pierwotnie założonych
terminów – pierwszy okręt
miał być bowiem wpro-
wadzony do służby już
w 2007 roku.
Główne zadanie
okrętów, które mają
posłużyć 25 lat, to za-
pewnianie ochrony prze-
ciwlotniczej siłom Royal
Navy. Dlatego podstawo-
wym uzbrojeniem niszczy-
cieli będzie rozwijany wspól-
nie z Włochami i Francją system
przeciwlotniczy PAAMS (Princi-
M I L I T A R I A
pal Anti Air Missile System), z radarem
SAMPSON oraz rakietami Aster 15 i 30
(pierwsze z nich są krótkiego zasięgu – do
30 kilometrów, a drugie średniego – do 100
kilometrów). Ma on ochraniać okręty przed
samolotami i rakietami nieprzyjaciela – tak-
że w sytuacji zmasowanego ataku. System
jest w stanie śledzić i atakować wiele celów
jednocześnie. PAAMS będzie miał 48 poci-
sków: trzydzieści dwa Aster 30 i szesnaście
Aster 15.
Jednostki dostaną po dwa zestawy systemu
Phalanx Block 1B Mk15 kalibru 20 milime-
trów i po jednej armacie Mk 8 mod 1 kalibru
114 milimetrów o szybkostrzelności 25 poci-
sków na minutę i zasięgu 25 kilometrów do
rażenia celów nawodnych i lądowych lub ni-
sko lecących samolotów (do sześciu tysięcy
metrów).
Listę uzupełniają dwie armaty
kalibru 30 milimetrów. Okręty
będą przystosowane do prze-
noszenia torped i poci-
sków przeciwo-
krętowych
RGM-84
Harpoon.
Będą też
Skok w przyszłość
Wyporność 
Długość 
Prędkość 
Załoga 
mogły być w przyszłości wyposażone w wy-
rzutnie pocisków manewrujących BMG-109
Tomahawk lub armatę kalibru 155 milime-
trów. Zdaniem krytyków konstrukcji to jed-
nak za mało – zwracają oni uwagę, że amery-
kańskie niszczyciele typu Arleigh Burke,
choć starsze i tańsze, są bardziej uniwersalne.
Co więcej, z powodów finansowych niszczy-
ciele będą wyposażone w słabsze uzbrojenie
niż pierwotnie planowano: armaty 114 mili-
metrów zamiast w nowo projektowane kali-
bru 155, system Phalanx zamiast ILMS
i w śmigłowiec typu Lynx HMA 8 uzbrojony
w lekkie torpedy Sting Ray. Docelowo chcia-
no by mieć na pokładzie wyposażonego we
własny sonar Merlina HM 1. Pokład jest na
tyle duży, że bez problemu obsłuży śmigło-
wiec wielkości Chinooka.
Niszczyciele typu 45 mają przewozić do
60 operatorów sił specjalnych lub żołnierzy
piechoty morskiej. Łącznie każda z jednostek
będzie miała 190-osobową załogę. Podczas
testów HMS „Daring” osiągnął prędkość
29 węzłów w zaledwie 70 sekund, a 31,5 wę-
zła w dwie minuty – to więcej, niż przewidy-
wał producent. Zasięg wynosi 7000 mil mor-
skich przy 18 węzłach, a więc dwukrotnie
więcej niż niszczycieli typu 42. 
typ 42 (wersja III) typ 45
5200 t 7350 t
141 m 152,4 m
30 w. 30 w.
287 190
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 41
 M U Z E U M B R O N I P A N C E R N E J

Pan c erne  klechdy

MARCELI KWAŚNIEWSKI

O tym, jak „Dziadek”

wystrzelił z armaty,
którą sam zrobił
Sąsiedzi Janusza Raua przyzwyczaili się do jego eksperymentów
i już nie podskakują nerwowo przy każdym huku dochodzącym z dziadkowego wzgórza.

Z
wany dziś „Dziadkiem” Janusz
Rau, ten sam, który czterdzieści lat
wcześniej pojechał na wesele czoł-
giem, wsiadł w pociąg i wyruszył do
Krakowa, by tam w muzeum obejrzeć armaty.
Tuż obok była wystawa prac Kossaka, a na niej
obraz „Kosynier i dziewczyna”. Oprócz tytuło-
wej pary, na płótnie widniała potężna, dobrze
namalowana armata. „Dziadek” dokupił jesz-
cze starą niemiecką książkę o tym, jak się takie
armaty buduje i zaraz po powrocie do Poznania
zabrał się do roboty. Po miesiącu Bombarda by-
ła gotowa. Tak nazywa ją kustosz Muzeum Bro-
ni Pancernej kapitan Tomasz Ogrodniczuk,
u którego stoją trzy armaty „Dziadka”. Bom-
barda jest największa i waży ponad 500 kilo-
gramów. Pozostałe dwie to mniejsze, 40-kilo-
gramowe armatki zwane wiwatówkami.
Wszystkie są wiernymi kopiami XVII-wiecz-
nych armat będących w wyposażeniu wojsk
Najjaśniejszej Rzeczypospolitej.
Bombarda osadzona jest na charakterystycz-
nej lawecie z epoki i na metalowych czopach.
Amunicję ładuje się od przodu; do wyczyszczo-
nej lufy wsypuje się łopatką proch, potem się go
ubija, wkłada przebitkę i w końcu kulę. Gdy
podpali się lont, następuje strzał i armata odska-
kuje do tyłu. Tak miało być podczas próby no-
wego ładunku do Bombardy, którą „Dziadek”
przeprowadzał w rodzinnej posiadłości w Dębo-
górze. Jej mieszkańcy przyzwyczaili się do jego
eksperymentów i już nie podskakują nerwowo
przy każdym huku dochodzącym z dziadkowe-
fa podskoczyła ponad 20 centymetrów w górę
i poleciała 3 metry do tyłu.
Po tym doświadczeniu „Dziadek” dołożył
mocniejsze śruby do płaskowników przytrzy-
mujących czopy.
Kiedy kustosz Ogrodniczuk remontował dla
muzeum dawną kuźnię jednostki, „Dziadek”
chodził po niej i zaglądał do kominów. Kapitan
podpatrzył jak zeskrobywał sadzę, skąd tylko
się dało, i zbierał do woreczka. Zapytał w koń-
cu, po co mu sadza, więc „Dziadek” zdradził
sekret: „Kiedy dokładam sadzy i węgla drzew-
nego do prochu, to ciśnienie się zwiększa i nie
tylko huk jest głośniejszy, ale i dymu więcej,
więc strzał za dnia dobrze widać”.
FIRMOWY ŁADUNEK
Kilka lat temu armatę Janusza Raua wyko-
rzystano w filmowej inscenizacji zdobycia po-
znańskiej Ławicy przez wielkopolskich po-
wstańców w 1918 roku. Miała strzelać, więc
wojskowy pirotechnik założył ładunek i oddał
strzał. „A co to było? Bo strzał to nie był. Za-
łóżcie no coś porządnego”, powiedział
„Dziadek” do pirotechnika, który
natychmiast się obraził. „No,
żeby panu tylko armaty nie
rozwaliło”, ostrzegł.
„Ty się o armatę, syn-
ku, nie bój”, powiedział
Rau i kazał załadować
swój firmowy ładunek.
Gdy padł strzał, piro-
jący błysk. Dopiero potem buchnął z niej ogień
długi na dwa i pół metra. To rzeczywiście było
coś. „No i co?”, rzucił „Dziadek” do pirotech-
nika. „Ładuj pan dalej”.
POTRÓJNE TRAFIENIE
Trzy armaty Janusza Raua pojechały na
konkursowy Zlot Armat Brackich, jako że ich
właściciel jest członkiem Bractwa Kurkowego.
Obok Bombardy stanęły dwie mniejsze, wierne
kopie XVII-wiecznych dział wraz z pełnym
wyposażeniem stanowiska artyleryjskiego
z epoki. Komisja kilka razy przeszła wzdłuż
szpaleru kilkudziesięciu przywiezionych na
konkurs armat i w końcu stanęła przed stanowi-
skiem „Dziadka”. „Zdobył pan pierwsze, dru-
gie i trzecie miejsce”, powiedział przewodni-
czący, a zwycięzca z radości zaczął natychmiast
ładować armaty do strzału. 
W Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu można obej-
rzeć 37 pojazdów pancernych. Większość ekspona-
tów była wykorzystywana podczas II wojny światowej.
Nieetatowym kustoszem muzeum jest kapitan
TOMASZ OGRODNICZUK.
FOT. TOMASZ OGRODNICZUK

go wzgórza. Tam właśnie Janusz Rau zacią- technik aż zatkał uszy

gnął wraz z przyjacielem Bombardę i nasypał
do niej pół kilograma czarnego prochu. „Za du-
żo”, stwierdził. „Lufa nie wytrzyma”. „Wytrzy-
ma”, powiedział przyjaciel i założyli się. Ubili
ładunek, podpalili lont i cofnęli się na bezpiecz-
ną odległość. Huknęło, a wyrwana z czopów lu-
i przykucnął. „Teraz, to
było to”, stwierdził spokoj-
nie „Dziadek”. Gdy ekipa cof-
nęła taśmę z zarejestrowanym uję-
ciem, najpierw zobaczyła na monitorze wydo-
bywający się przez dwie sekundy z lufy oślepia-

42 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009

BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
TOMASZ OTŁOWSKI
Redaktor działu MAREK PIELACH

Wuj Sam
w odwrocie
Na utracie wpływów USA na Bliskim Wschodzie
FOT. US DOD

chcą zyskać Chiny oraz Rosja.

J
eszcze dekadę temu – na fali sukcesu mi-
litarnego w pierwszej wojnie w rejonie
Zatoki Perskiej (1991), a także z powodu
braku poważnej konkurencji – Stany
Zjednoczone miały na Bliskim Wschodzie naj-
większe wpływy spośród tak zwanych aktorów
zewnętrznych zaangażowanych w tej części świa-
ta. Działo się tak, mimo że wiele państw regionu
(Iran, Irak, Syria, Libia) miało z Waszyngtonem
na pieńku, a ludzie od Rabatu po Teheran szcze-
rze nienawidzili Ameryki.
Decydowała jednak szersza geopolityka re-
gionu, a w jej ramach takie czynniki, jak strate-
giczne sojusze USA z Izraelem i Turcją oraz zgo-
da na aktywną obecność wojskową Ameryka-
nów na Bliskim Wschodzie, udzielana przez
część państw arabskich obawiających się agre-
sywnych reżimów ajatollahów w Iranie
i Saddama Husajna w Iraku. To dzięki tej
geopolitycznej układance USA dysponowały
imponującą siecią baz militarnych, oplatającą
cały region, włącznie z terytorium Arabii Sau-
dyjskiej, gdzie znajdują się najświętsze miej-
sca islamu.
FATALNA MODERNIZACJA
Dziś niewiele z tego obrazka zostało. Zama-
chy terrorystyczne z 11 września 2001 roku do-
bitnie pokazały, że wpływy Amerykanów w tym
regionie są iluzoryczne. W Waszyngtonie zrozu-
miano, że nie wystarczy utrzymywać licznych
baz wojskowych w kluczowych punktach. Nie-
zbędne są też poważne zmiany w relacjach

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 43

 B L I S K I W S C H Ó D
FOT. US DOD
Fatalnie przeprowadzona okupacja Iraku ostatecznie zaprzepaściła amerykańskie marzenia
o „ucywilizowaniu” Bliskiego Wschodu.
z państwami Bliskiego Wschodu. Niestety, choć
samo założenie było słuszne, to już realizacja
opartej na nim polityki amerykańskiej okazała
się zupełną katastrofą.
Administracja prezydenta George’a
W. Busha uznała, że najlepszym miejscem dla
podjęcia skomplikowanego i długotrwałego pro-
cesu modernizacji cywilizacyjnej Bliskiego
Wschodu jest Irak – państwo położone w cen-
trum regionu, zamieszkane przez wiele różnych
grup etnicznych i wyznaniowych, którego społe-
czeństwo było w dużym stopniu świeckie i, co
równie ważne, relatywnie dobrze wykształcone
oraz potencjalnie zamożne. In-
terwencja militarna w Iraku
w 2003 roku miała więc stano- W Izraelu po
wić pierwszy etap szerszego
strategicznego planu, zakłada-
raz pierwszy
jącego doprowadzenie do za- w historii
sadniczych przekształceń cy-
wilizacyjno-ustrojowych w re- nastąpił wyraźny
gionie Bliskiego Wschodu.
Fatalnie przygotowana i za-
spadek zaufania
planowana, a jeszcze gorzej do Waszyngtonu
przeprowadzona okupacja Ira-
ku okazała się jednak czynni-
kiem, który ostatecznie zaprzepaścił amerykań-
skie marzenia o „ucywilizowaniu” Bliskiego
Wschodu. Dziś nie podlega już także dyskusji to,
że obalenie despotycznego reżimu Saddama
Husajna przyczyniło się do otwarcia puszki
Pandory na Bliskim Wschodzie.
Paradoksalnie, największym beneficjentem
amerykańskiej okupacji Iraku stał się Iran, który
uzyskał nieoczekiwaną możliwość realizowania
44 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
swoich marzeń o statusie regionalnego mocar-
stwa. Objęcie w Iraku władzy przez większość
szyicką daje Iranowi szansę na kontrolę politycz-
ną obszaru historycznej Mezopotamii. Gdyby
Iran miał nadzór nad całością lub częścią Iraku
i być może posiadał broń jądrową, byłby niewąt-
pliwie regionalnym mocarstwem, o agresywnym
i rewizjonistycznym stosunku do otoczenia.
IRAŃSKI DŻIN
To właśnie owo wyzwolenie „irańskiego dżi-
na” po 2003 roku wpłynęło na wyraźne przewar-
tościowanie pozycji i wpływów USA na Bliskim
Wschodzie. W szczegól-
ny sposób dotyczy to rela-
cji z tymi krajami arabski-
mi, które dotychczas bez
głośnych zastrzeżeń uzna-
wały prymat Ameryki
w tej części świata, upa-
trując w nim gwarancji
utrzymania względnej sta-
bilności strategicznej
w regionie.
Teraz, wobec umacnia-
nia się pozycji Iranu i per-
spektywy wycofania się Amerykanów z Iraku,
Arabia Saudyjska, Kuwejt, Bahrajn czy Katar
gwałtownie redefiniują relacje z Waszyngtonem.
Nie czekają jednak z założonymi rękoma. Obec-
na saudyjska interwencja wojskowa w północ-
nym Jemenie przeciwko wspieranym przez Te-
heran szyickim rebeliantom czy wcześniejsze
wsparcie Arabów udzielone władzom w Bejru-
cie w ich starciu z proirańskim Hezbollahem – to
tylko przykłady licznych działań podejmowa-
nych jako odpowiedź na skutki słabnięcia pozy-
cji USA w regionie.
Szybki wzrost znaczenia Iranu i zmiana prio-
rytetów w polityce USA budzą szczególny nie-
pokój w Arabii Saudyjskiej. Po upadku sunni-
ckiego reżimu Husajna w Bagdadzie Rijad jest
największym naturalnym rywalem Teheranu
w regionie i przeszkadza w realizacji mocarstwo-
wych aspiracji Irańczyków. Plany te mają nie
tylko wymiar geopolityczny, lecz także wy-
znaniowy. Wszak Iran to centrum szyickiego
nurtu islamu, a Arabia Saudyjska – konserwa-
tywnego sunnizmu (wahhabizmu). W konse-
kwencji osłabienia roli Waszyngtonu może
dojść do tego, że rywalizacja saudyjsko-irań-
ska wpłynie na poważną destabilizację całego
Bliskiego Wschodu.
ASERTYWNA TURCJA
Amerykańska interwencja w Iraku i powstały
na tym tle spór między Waszyngtonem a Ankarą
przyspieszyły także proces regionalnej emancy-
pacji Turcji, którego istotnym elementem jest
gwałtowne ochładzanie bardzo bliskich przez
dziesięciolecia relacji turecko-amerykańskich.
Dziś Ankara jest o wiele bardziej samodziel-
nym graczem na Bliskim Wschodzie, szczegól-
nie interesującym ją Lewancie, niż jeszcze kilka
lat temu. Reaktywacja bliskowschodniego kie-
runku polityki zagranicznej Turcji charakteryzu-
je się równocześnie stopniowym odchodzeniem
od zażyłych relacji z Izraelem, co także stanowi
nową jakość w geopolitycznym układzie sił
w regionie.
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O
USA
Słabnąca rola
hodzie
na Bliskim Wsc
ać
może spowodow acji
trzenie rywa liz
Rosnąca asertywność Ankary zaos
yjsko-irań skiej.
saud
względem Waszyngtonu to dla
Amerykanów nie tylko problemy
natury strategicznej czy politycznej w kontekście nie wybiega
ich obecności na Bliskim Wschodzie. To także do przodu.
wymierne kłopoty o stricte wojskowym charak- W ocenie izra-
terze. Jeszcze dziesięć lat temu baza sił powietrz- elskiej działania takie przyspieszają mechanizm
nych USA w tureckim Incirlik – największa tego słabnięcia oddziaływania USA na procesy geo-
typu instalacja w tej części regionu – stanowiła polityczne zachodzące w regionie. Szczególny
bezcenny atut strategiczny, wykorzystywany nie niepokój w Tel Awiwie budzi rysująca się per-
tylko do utrzymywania w ryzach krnąbrnego spektywa stopniowego odchodzenia przez
Iraku, lecz także szachowania Syrii i Iranu. Amerykanów od obowiązującej dotychczas za-
Obecnie, po obwarowaniu przez Turków za- sady bezwzględnego popierania Izraela i jego
sad wykorzystywania tej bazy licznymi ograni- interesów. Sprawia to, że w Izraelu – po raz
czeniami, jej operacyjne znaczenie dla amery- pierwszy w historii – pojawił się wyraźny dys-
kańskiej polityki względem Bliskiego Wschodu komfort i spadek zaufania do Waszyngtonu ja-
spadło niemal do zera. To chyba najlepszy przy- ko niekwestionowanego i wiarygodnego so-
kład postępującego szybko procesu erozji wpły- jusznika.
wów i roli Waszyngtonu w tej części świata.
I choć Turcy są nadal sojusznikami Ameryka- TERAZ CHINY
nów, nie jest to już to samo przymierze, co jesz- Zmniejszająca się zdolność oddziaływania
cze dziesięć lat temu. Stanów Zjednoczonych na sytuację w szeroko
rozumianym regionie Bliskiego Wschodu stwa-
OPUSZCZONY IZRAEL rza doskonałą sposobność dla innych mo-
Głębokie zmiany w amerykańskiej polityce carstw chcących wzmocnić swoją rolę. Zarów-
i oddziaływaniu na region bliskowschodni ni- no Chiny, jak i Rosja skwapliwie wykorzystują
gdzie nie są jednak tak wyraźnie widoczne i tak więc szansę, którą daje im osłabienie wpły-
szokujące jak w odniesieniu do relacji z Izrae- wów Waszyngtonu.
lem. Jest to szczególnie zauważalne teraz, Szczególnie aktywna jest Rosja, która od kil-
podczas kadencji Baracka Obamy. Choć po- ku lat dąży do odbudowy wpływów i pozycji,
lityka obecnej administracji w dużej mierze jakimi na Bliskim Wschodzie cieszył się kiedyś
jedynie sankcjonuje oczywiste zmiany w roli Związek Radziecki. Intensywne zabiegi dyplo-
i pozycji USA na Bliskim Wschodzie, to matyczne i handlowe Moskwy już przynoszą
w wielu aspektach („nowe otwarcie” na świat pierwsze efekty: Rosjanie stali się ważnymi
islamu, dążenie do zbliżenia z Iranem) znacz- partnerami Libii (głównie w zakresie moderni-
GRAF. MARCIN DMOWSKI
zacji sił
zbrojnych te-
go kraju) oraz Syrii (gdzie
zagwarantowali sobie prawo sta-
cjonowania okrętów swej Floty Czarno-
morskiej). Jeśli dodać do tego po mistrzowsku
rozegraną przez Rosję sprawę jej udziału w ro-
kowaniach z Iranem na temat jego programu
nuklearnego, otrzymamy obraz szybko rosną-
cego znaczenia i pozycji Moskwy na Bliskim
Wschodzie.
Również Chiny systematycznie od kilku lat
zwiększają swoją aktywność na Bliskim
Wschodzie. W ich przypadku jest to jednak cał-
kowicie pionierskie przedsięwzięcie – jeszcze
dwadzieścia lat temu Pekin nawet nie utrzymy-
wał kontaktów dyplomatycznych z większością
krajów regionu. Dziś Chińczycy są już jednak
największymi inwestorami w kluczowych sek-
torach gospodarek wielu państw bliskowschod-
nich (przemysł wydobywczy surowców energe-
tycznych, petrochemia).
Za inwestycjami idą kontrakty na broń i sprzęt
wojskowy oraz zacieśnianie relacji politycznych,
szczególnie z krajami Zatoki Perskiej. Najwyraź-
niej arabscy szejkowie, poważnie zaniepokojeni
słabnięciem pozycji Stanów Zjednoczonych i ich
zainteresowania problemami regionu, szukają
nowych zewnętrznych sojuszników.
Może to oznaczać, że znany nam tradycyjny
układ sił na Bliskim Wschodzie, w którym spo-
śród zewnętrznych aktorów najwięcej miały do
powiedzenia mocarstwa europejskie i USA, od-
chodzi powoli do historii. Przyszłość może na-
leżeć do Państwa Środka. 
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 45
 A F G A N I S T A N
C na to  NATO
SZKOLENIE AFGAŃSKICH ŻOŁNIERZY przebiega lepiej niż szkolenie policjantów, którzy są skorumpowani.
ROBERT CZULDA
Szkolenie
dla zwycięstwa
Zaledwie dziewięć miesięcy po pierwszej
deklaracji NATO otworzyło w Kabulu nową
misję szkoleniową.
D
ecyzja o rozpoczęciu misji szkole-
niowej NATO w Afganistanie
(NATO Training Mission for
Afghanistan, NTMA) zapadła
podczas kwietniowego szczytu w Strasburgu
i Kehl. Teraz – w grudniu – delegacja NATO
uroczyście wciągnęła na maszt flagę sojuszu
w bazie Eggers, gdzie szkolić się będą obecni
i przyszli żołnierze afgańskich sił zbrojnych,
policji oraz innych formacji zajmujących się
bezpieczeństwem.
EUROPA POMAGA USA
NTMA, w sile około 900 żołnierzy, połą-
czyła się z istniejącą misją szkoleniową soju-
szu w Afganistanie, również operującą
z bazy Eggers (Combined Security Transi-
tion Command – Afghanistan, CSTCA), któ-
46 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
FOT. US DOD
ra liczy 6,5 tysiąca żołnierzy. Na czele
NTMA/CSTCA stanął amerykański generał
William B. Caldwell IV. Pełnił on między
innymi funkcję rzecznika sił międzynarodo-
wych w Iraku; podczas operacji ratunko-
wych w Stanach Zjednoczonych po przejściu
huraganów Katrina i Rita dowodził 82 Dy-
wizją Powietrznodesantową. W tej wielona-
rodowej strukturze służy też polski oficer
– generał brygady Ryszard Wiśniewski.
Do tej pory obowiązek szkolenia Afgań-
czyków spoczywał głównie na Ameryka-
nach, którzy do tego celu wykorzystywali
CSTCA. Siły afgańskich policjantów są
również przygotowywane przez około
400 instruktorów z misji Unii Europejskiej
(EUPOL), której mandat wygasa w 2010
roku. Jest ona krytykowana między innymi
za brak koordynacji z Afgańczykami
i NATO, a także za nieadekwatne do potrzeb
szkolenie. Mówi się, że EUPOL szkoli
Afgańczyków tak, jakby mieli pełnić służbę
policyjną w Europie, a nie w ogarniętym
krwawą wojną kraju.
Szkolenie afgańskich żołnierzy przebiega
całkiem dobrze, a na pewno lepiej niż poli-
cjantów, którzy są skorumpowani, źle przy-
gotowani, współpracują z nieprzyjacielem,
pozostają pod kontrolą miejscowych wataż-
ków, a podczas walki są zainteresowani
głównie ucieczką. Z tego też powodu
w ostatnich miesiącach instruktorzy po-
święcają większość czasu głównie na szko-
lenie policjantów. Najważniejszym proble-
mem jest zbyt mało afgańskich żołnierzy
w stosunku do obszaru kraju. W konse-
kwencji na niebronione tereny często wkra-
czają talibowie.
KONIECZNE PODWYŻKI
Obecnie afgańskie siły bezpieczeństwa li-
czą po około 95 tysięcy żołnierzy i policjan-
tów. Jak przekonuje generał Stanley
McChrystal (dowódca sił ISAF i kontyn-
gentu amerykańskiego), siły afgańskie mu-
szą zwiększyć się dwukrotnie – do 400 ty-
sięcy osób (240 tysięcy żołnierzy, 160 tysię-
cy policjantów). Wymagać to będzie jednak
co najmniej 113 nowych zespołów szkole-
niowych (po 30 instruktorów każdy). Obec-
nie NATO ma 62 takie zespoły.
Według już przyjętego przez sojusz planu,
do października 2010 roku liczebność wojsk
afgańskich ma wzrosnąć do 134 tysięcy,
a policji – do 96,8 tysiąca. Aby sprostać tym
założeniom, trzeba jednak zachęcić ludzi
do służby w wojsku i policji. Mówi się więc
o podwyższeniu płac o niemal 40 procent
– do poziomu 165 dolarów miesięcznie
(średni dochód w Afganistanie to 25 dola-
rów). Zdaniem generała McChrystala, siły
te powinny zostać skierowane przede wszyst-
kim do ochrony cywilów.
Operacja szkoleniowa ma kluczowe zna-
czenie dla powodzenia całej wojny afgań-
skiej. Jeśli misja NTMA powiedzie się, siły
ISAF dostaną duże wsparcie ze strony zmo-
tywowanych i dobrze wyszkolonych Afgań-
czyków. Dzięki temu z czasem to właśnie
Afgańczycy mogliby przejąć od wojsk
koalicji odpowiedzialność za operacje i na-
stąpiłaby oczekiwana „afganizacja” kon-
fliktu, co w dłuższej perspektywie umożli-
wiłoby wycofanie się sił międzynarodowych
z tego kraju. 

FOT. JACEK SZUSTAKOWSKI
Nadchodzą
twardogłowi
Z profesor ANNĄ KRASNOWOLSKĄ o sytuacji
w Iranie rozmawia MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER
POLSKA ZBROJNA: W paździer-
niku w mieście Sarbaz została za-
atakowana najsilniejsza militarna
i polityczna organizacja republiki
islamskiej – Strażnicy Rewolucji.
We władzach irańskich widać wy-
raźne pękniecie. Jak duże?
ANNA KRASNOWOLSKA: Pęk-
nięcie jest głębokie. Dochodzi do du-
żej polaryzacji zarówno we wła-
dzach, jak i w wojskowym establish-
mencie. Zamach w Beludżystanie
był kolejnym z serii incydentów, któ-
re mają tu miejsce od kilku lat. Do
odpowiedzialności za te zamachy
przyznaje się beludżyjska organiza-
cja terrorystyczna Dżendollah („Ar-
mia boża”), operująca z terenów Pa-
kistanu. Beludżowie są w Iranie dys-
kryminowani nie tylko jako mniej-
szość etniczna, lecz także (i głównie)
jako sunnici.
POLSKA ZBROJNA: Opozycja
organizuje demonstracje, mimo
prześladowań i dwóch wyroków
śmierci „za spisek przeciwko pań-
stwu”.
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
ANNA KRASNOWOLSKA:
Ostatnio wykonano kolejny wyrok
śmierci w Kurdystanie na człowieku
odpowiedzialnym za zamach na
sunnickiego duchownego, który po-
pierał rząd prezydenta Mahmuda
Ahmadinedżada. Na prowincji opo-
zycja znajduje się pod silną presją. CZY ATOMOWY
POLSKA ZBROJNA: Na ile ci nie-
zadowoleni obywatele mogą wy-
musić zmiany w Iranie?
ANNA KRASNOWOLSKA: Opo-
zycja jest dość słabo zorganizowana.
Po ostatnich wyborach przywódcami
niejako z przypadku stali się dwaj
niedoszli kandydaci na prezydenta
– Mir Hosejn Musawi i Mehdi
Karrubi. Ostrożne zmiany popierają
byli prezydenci – Mohammad
Chatami i Ali Akbar Haszemi-
-Rafsandżani. Ostatnio Chatami
skrytykował publicznie rząd za ła-
manie praw człowieka. Osoby uzna-
wane za przywódców są ostrożnymi
reformatorami, chcieliby zmian
w obrębie systemu. Opozycja oddol-
na jest zróżnicowana i bardziej rady-
kalna. Jej nową cechą jest odżegnanie się od
przemocy oraz działań zbrojnych i terrory-
stycznych, do których dochodzi tylko w pro-
wincjach przygranicznych, gdzie żyją mniej-
szości etniczne i wyznaniowe. Opozycja
w dużych miastach jest natomiast przeko-
nana, że zmiany należy wymusić dro-
Strażnicy gą pokojową.
Rewolucji to dziś
państwo
w państwie POLSKA ZBROJNA: Z czego
i duża potęga. wynika siła Strażników Rewolu-
cji? To wyjątkowo konserwatywna
i brutalna organizacja.
ANNA KRASNOWOLSKA: Po maso-
wych protestach po wyborach prezydenckich
w dowództwie Strażników Rewolucji trwają
czystki. Wygląda na to, że zmiany idą w kie-
runku zastąpienia oficerów, którzy kierowali
tłumieniem rozruchów, jeszcze bardziej twar-
dogłowymi. Ta formacja, powstała wraz z re-
wolucją islamską w 1979 roku, liczy około
200 tysięcy członków. Dziś jest główną siłą
militarną. Ma własne wojska – lądowe, mor-
skie i powietrzne. Kontroluje produkcję ra-
kiet, rozwój arsenału jądrowego i militarnego
oraz wydobycie ropy naftowej. Pod jej wpły-
wem i naciskami znajdują się sądy. Dysponu-
je ogromnym majątkiem, na który składają
się między innymi dochody uzyskiwane
z handlu ropą naftową, oraz dobrami przejęty-
mi po rodzinie królewskiej. To dziś państwo
w państwie i duża potęga. Druga ważna siła to
tak zwane pospolite ruszenie (Basidż), czyli
jednostki paramilitarne, rzekomo ochotnicze.
Są to siły ideologiczne, które mają bronić
ustroju, często wykorzystywane do rozbijania
pokojowych demonstracji i zgromadzeń.
Ostatnio w ramach programu walki z „zagro-
żeniami społeczno-kulturalnymi” planowane
jest tworzenie oddziałów Basidżu nawet
w szkołach podstawowych i gimnazjach.
POLSKA ZBROJNA: Program atomowy
Iranu ma charakter pokojowy czy militar-
PROGRAM
IRANU jest
ny? Zachód ma na ten temat inne zdanie
pokojowy? niż Teheran. Trwają negocjacje. Czy poro-
Tego nie zumienie jest możliwe?
wiadomo, ale ANNA KRASNOWOLSKA: Sądzę, że nie.
jest to na pewno
doskonałe Wygląda na to, że również w tej kwestii do-
narzędzie chodzi do różnicy zdań wśród najwyższych
szantażu. władz Iranu. Pozornie irańscy negocjatorzy
zgodzili się w Wiedniu na przyjęcie planu,
aby pod kontrolą wymieniać w Rosji nisko
wzbogacone paliwo na bardziej wzbogacone.
Iran zwleka jednak z ostateczną decyzją,
więc chyba jest to kolejny unik i sposób na
uchylenie się przed taką współpracą. Czy ato-
mowy program Iranu jest pokojowy? Tego
nie wiadomo, ale jest to na pewno doskonałe
narzędzie szantażu. 
Profesor ANNA KRASNOWOLSKA
jest kierownikiem Zakładu Iranistyki
na Uniwersytecie Jagiellońskim.
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 47
 S T R A T E G I A
STANISŁAW KOZIEJ
Nuklearne
porozumienie
USA i Rosja bez problemu uzgodniły redukcję
arsenałów broni nuklearnej. W nowych warunkach
strategicznych taka broń przynosi destabilizację.
W
odnowionych stosunkach
między Stanami Zjedno-
czonymi a Rosją można
zauważyć wyraźną zgod-
ność interesów w dwóch
obszarach: zapobiegania proliferacji broni ma-
sowego rażenia oraz zmierzania do redukcji
własnych ofensywnych broni strategicznych.
Te dwie kwestie składają się na jeden duży
problem strategiczny, jakim jest bezpieczeń-
stwo nuklearne w jakościowo nowych warun-
kach strategicznych. Tu właśnie interesy mo-
carstw są zbieżne.
PROBLEMY NOWEJ ERY
Mówi się coraz częściej, że świat w XXI
wieku wkroczył w nową, postklasyczną erę
nuklearną. Podstawową cechą odróżniającą ją
od czasów zimnej wojny jest
asymetryczność. Pojawia
się coraz więcej dysponen- Wielkie arsenały
tów broni nuklearnej, często
o niewielkich arsenałach,
do wzajemnego
nieprzewidywalnych, awan- odstraszania są już
turniczych. Wyraźniejsza
jest perspektywa, że wkrót- mocarstwom mniej
ce mogą nimi być także
podmioty niepaństwowe
potrzebne
(niech ilustracją tej tezy bę-
dzie informacja, że w ostatnich latach Al-Kaida
i talibowie co najmniej trzykrotnie atakowali
pakistańskie bazy broni nuklearnej).
W tych warunkach typowa dla relacji syme-
trycznych w czasach zimnej wojny klasyczna
strategia odstraszania, oparta na zasadzie wza-
jemnego gwarantowanego zniszczenia, w no-
wych relacjach asymetrycznych nie jest już
wystarczająca. Asymetryczne podmioty nu-
klearne mogą bardzo skutecznie posługiwać
się strategią szantażu wobec najpotężniejszych
nawet mocarstw. O ile w relacjach symetrycz-
nych broń nuklearna była stabilizatorem, o ty-
le w asymetrycznych jest destabilizatorem. To
wymaga nowego podejścia do globalnego bez-
pieczeństwa nuklearnego.
48 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
Wielkie arsenały do wzajemnego syme-
trycznego odstraszania są już mocarstwom
mniej potrzebne. Hamowanie mnożenia się
asymetrycznych podmiotów nuklearnych sta-
je się problemem numer jeden. USA i Rosja
próbują te wyzwania podejmować, prowa-
dząc jednocześnie wysublimowaną grę mię-
dzy sobą.
PARTNERSTWO
NIERÓWNORZĘDNE
Z wymienionych wcześniej powodów re-
dukcja zbędnych w nowych warunkach i kosz-
townych nadwyżek ofensywnej siły nuklearnej
leży w interesie obydwu mocarstw. Dla USA
Rosja jest jedynym realnym partnerem w ta-
kim procesie. Nie jest to jednak partnerstwo
równorzędne. Prawdę mówiąc, Rosja jest dla
USA „kulawym” part-
nerem, któremu trzeba
po prostu pomagać.
Wynika to przede
wszystkim z faktu, że jej
arsenał nuklearny jest
oparty głównie na sta-
cjonarnych wyrzutniach
rakietowych (nawet
okręty podwodne z bro-
nią nuklearną przeby-
wają raczej w portach niż na patrolach głębi-
nowych). A to sprawia, że jest bardziej wrażli-
wy na pierwsze uderzenie i w konsekwencji
prezentuje słabszą siłę uderzenia odwetowego.
Rosja musi więc w większym stopniu opierać
swą strategię na pierwszym (uprzedzającym)
lub tak zwanym spotkaniowym uderzeniu nu-
klearnym. Potwierdzają to ostatnie informacje
o zamiarach modyfikacji rosyjskiej doktryny
nuklearnej, zmierzające do obniżenia progu
atomowego. Rosja wyraża gotowość użycia ja-
ko pierwsza broni nuklearnej nie tylko w kry-
tycznej sytuacji w razie wojny na dużą skalę
(jak przewiduje dotychczasowa doktryna), ale
także w regionalnych i lokalnych konfliktach,
jeśli uzna to za konieczne z punktu widzenia
zagrożenia ważnych interesów narodowych.
Taki stan rzeczy oznacza konieczność utrzy-
mywania w większym stopniu jej gotowości
do natychmiastowego odpalenia. Wnosi to
więc do bezpieczeństwa nuklearnego dodatko-
we poważne ryzyko.
Dlatego USA muszą starać się redukować to
ryzyko poprzez minimalizowanie niebezpie-
czeństwa odpalenia rosyjskich rakiet lub tylko
rakiety w wyniku błędu bądź strachu. Zabez-
pieczeniem przed taką ewentualnością może
być na przykład wprowadzenie przejrzysto-
ści, systemów uprzedzającej wymiany infor-
macji (ograniczona obrona przeciwrakietowa
może uniemożliwić przypadkowe odpalenie
rakiety).
Prawdę mówiąc, USA mogłyby dokonać re-
dukcji swej broni nuklearnej w trybie jedno-
stronnym, niezależnie od tego, co zrobi Rosja,
nie tracąc przy tym nic z obecnej pozycji su-
permocarstwa. Przesądza o tym ich jakościo-
wa przewaga w tej dziedzinie. Rosja zaś z jed-
nej strony musi redukować swoje „nadwyżki”
mocy nuklearnej ze względu na koszty oraz
ryzyko jej utrzymywania w sprawności i bez-
pieczeństwie, z drugiej zaś, aby nie stracić
swej mocarstwowej pozycji, musi doprowadzić
do równoległego zmniejszenia potencjału dru-
giego gracza, czyli USA.
POWSTRZYMAĆ PROLIFERACJĘ
Redukcja strategicznych arsenałów nuklear-
nych leży w interesie obydwu mocarstw, dla-
tego bez problemu osiągnięto porozumienie.
Bardziej złożony jest natomiast problem po-

wstrzymania proliferacji broni masowego ra-
żenia i środków jej przenoszenia. To już nie
jest tylko kwestia relacji dwustronnych, ale
także polityki wobec wielu innych podmio-
tów międzynarodowych: państwowych i nie-
państwowych. Otwiera to oczywiście dużo
większe możliwości gry strategicznej między
mocarstwami.
Niewątpliwie głównym zagrożeniem dla
świata jest dzisiaj Korea Północna. Po niedaw-
nej próbie nuklearnej i oświadczeniu o opano-
waniu technologii uranowych może rozprze-
strzeniać już nie tylko technikę rakietową, ale
także samą broń nuklearną. Złożoność i siła
koreańskiego źródła zagrożeń polega także na
tym, że jest ono niebezpieczną mieszanką ra-
kiet, zasobów nuklearnych i awanturniczej ide-
ologii. Rakiety i ładunki nuklearne dają twar-
dą siłę, ideologia – wnosi niepewność co do
jej użycia. Pozwala przez to szantażować, la-
wirować, grać groźbami i ustępstwami, balan-
sować cały czas na granicy największego ry-
zyka, i w ten sposób, kosztem bezpieczeństwa
innych, osiągać swoje cele.
Niestety, taki model może być atrakcyjny
także w innych zideologizowanych regionach
globu: na Bliskim Wschodzie, w Afryce,
Ameryce Południowej czy – szerzej – w świe-
cie islamu. Globalne ryzyko wiąże się z tym,
że przykład Koreańskiej Republiki Ludowo-
-Demokratycznej może być zaraźliwy. Wyka-
zuje, że mając broń nuklearną i technologie
rakietowe, a nawet będąc tylko tak zwanym
państwem progowym, można być niemal
bezkarnym w sensie strategicznym. Takie
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
„nietykalne państwo” może mieć du-
żą swobodę działania, grając zagro-
żeniami dla otoczenia międzynaro-
dowego. Powstrzymanie tego źródła
proliferacji leży z pewnością w inte-
resie zarówno USA, jak i Rosji. Moż-
na więc oczekiwać ich współdziała-
nia, zwłaszcza na forum Rady Bez-
pieczeństwa ONZ.
PRÓBY PRZEMYTU
Warto zauważyć, że same mocar-
stwa mają także własne problemy
ZŁOŻONOŚĆ dotyczące przenikania broni nuklear-
I SIŁA
nej. Związane są one głównie z kło-
koreańskiego
źródła zagrożeń potami z zapewnieniem ochrony
polega na tym, i bezpieczeństwa własnych arsena-
że jest ono łów. Chodzi tu szczególnie o Rosję.
niebezpieczną
mieszanką
Zwłaszcza w latach dziewięćdziesią-
rakiet, zasobów tych miała ona ogromne trudności
nuklearnych z bezpieczeństwem poradzieckiego
i awanturniczej arsenału nuklearnego, przenoszonego
ideologii.
na jej terytorium z innych nowych
państw powstałych po rozwiązaniu
ZSRR. Ocenia się, że wtedy mogło
wyciec na czarny rynek sporo mate-
riałów przydatnych do produkcji bro-
ni masowego rażenia, a być może na-
wet głowic nuklearnych (głośna spra-
wa zaginięcia tak zwanych walizek
nuklearnych do celów dywersyjnych).
Dzięki dużej pomocy finansowej
USA udało się zdecydowanie popra-
wić bezpieczeństwo rosyjskich zaso-
bów nuklearnych, aczkolwiek nie do
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
FOT. US DOD (2)
końca. Pojawiają się na przykład in-
formacje o dwukrotnie ponawianych
w ostatnich latach próbach nielegal-
nego przemytu przez terytorium
Gruzji materiałów rozszczepialnych
z Nowosybirska, w stanie nadającym
się do produkcji ładunków nuklear-
nych. Podejrzewa się także, że naj-
nowsze rakiety koreańskie są w znacz-
nej mierze budowane na częściach
przemycanych z Rosji.
W USA bezpieczeństwo własnego
arsenału nuklearnego jest na zdecydo-
wanie wyższym poziomie. Jednak
i tutaj mieliśmy ostatnio do czynienia
z głośnymi przypadkami niebezpiecz-
nego postępowania z bronią nuklear-
ną: loty samolotów z bombami nukle-
arnymi nad terytorium USA bez świa-
domości tego faktu u pilotów czy też
przypadkowy transport komponentów
takiej broni na Tajwan.
Wszystko to pokazuje, jak złożony,
wielowątkowy jest problem bezpie-
czeństwa w nowej erze nuklearnej.
Wymaga to współpracy międzynaro-
dowej na dużą skalę, a w jej ramach
szczególne znaczenie ma współdzia-
łanie największych mocarstw, posia-
dających ponad 90 procent całego
światowego arsenału nuklearnego. 
Profesor STANISŁAW KOZIEJ,
generał brygady w stanie spoczynku,
były wiceminister obrony narodowej
49
 B U N D E S W E H R A
sakrze zginęło, według różnych danych, od 100
do ponad 140 osób, w tym także cywile.
Początkowo NATO zaprzeczało, że wśród
ofiar są cywile. Miejscowe władze jednak
twierdziły, że liczba zabitych jest znacznie
większa i że cywile również ucierpieli. Tym-
czasem Bundeswehra informowała, że śmierć
ponieśli tylko talibscy rebelianci.
Opozycja Błędów, jeśli chodzi o tę akcję, było
żąda wyjaśnień więcej. Decyzję o jej przeprowadze-
od kanclerz Merkel
niu podjęto na podstawie jednego tyl-
w sprawie polityki
informacyjnej ko źródła informacji, co może stano-
resortu obrony. wić pogwałcenie reguł ustanowionych
przez dowódcę wojsk USA i NATO
w Afganistanie generała Stanleya
McChrystala. Pułkownik Klein złamał także
inny rozkaz generała, który nakazywał ograni-
czenie ataków powietrznych, jeśli zagrażają
one cywilom.

FOT. DDP
UTAJNIONY RAPORT
Dwa dni po nalocie niemiecka żandarmeria
MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER wojskowa sporządziła raport, z którego wyni-

Dymisje za masakrę
ka, że podczas rozpoznania Bundeswehra po-
pełniła wiele innych błędów: obraz z samolotu
bezzałogowego był nieczytelny, a patrol za-
trzymał się co najmniej kilkaset metrów dalej,
aby pozostać niezauważony. Nikt w dowódz-
W Niemczech trwa polityczna burza związana twie nie miał więc jasnego obrazu sytuacji.
Dokument obciąża odpowiedzialnością puł-
z tragicznym w skutkach bombardowaniem kownika Georga Kleina. Jednoznacznie napi-
w Afganistanie. sano w nim także o cywilnych ofiarach nalotu,

N
czemu zaprzeczali niemieccy politycy. Dzien-
iemieckie ministerstwo obrony, nawet jego partyjni koledzy. Zdaniem byłego nik „Bild” donosił, że już 4 września wieczo-
jeszcze pod kierownictwem Franza szefa resortu obrony Volkera Rühe (CDU), rem z niemieckiej bazy w Mazar-e Szarif prze-
Josefa Junga, ukrywało ważne in- polityka informacyjna ministerstwa była kata- kazano do dowództwa operacyjnego w Pocz-
formacje na temat zleconego na strofalna. Jak uważa: „Należy całkowicie upu- damie szczegółowe informacje o trójce ran-
początku września przez dowódcę Bunde- blicznić proces podjęcia decyzji o nalocie”. nych dzieci. Również nagranie wideo, wyko-
swehry bombardowania w pobliżu afgańskie- Cała burza jest konsekwencją wydarzeń, do nane przez amerykański samolot bojowy,
go Kunduzu. Fakt ten potwierdził obecny mi- których doszło 4 września 2009 roku w afgań- wskazywało, że pułkownik Klein nie przepro-
nister Karl-Theodor zu Guttenberg. skiej prowincji Kunduz. Patrol niemieckich wadził wystarczającego rozpoznania, zanim
Zapowiedział on, że żołnierzy ścigał wów- wezwał bombowce.
okoliczności tragedii
(zginęło 140 osób, w tym
Gdy afgańskie czas talibów, którzy
uprowadzili jadące z Ta-
Informacje te nie zostały jednak przekazane
prokuraturze badającej okoliczności nalotu.
około 40 cywilów) zostaną władze mówiły dżykistanu samochody Ministerstwo obrony nie poinformowało też
ponownie zbadane. Opo- z paliwem dla wojsk o raporcie opinii publicznej. Z tego właśnie
zycja żąda wyjaśnień od o ofiarach cywilnych, NATO. Podobno afgań- powodu stanowisko stracił generalny inspektor
kanclerz Angeli Merkel
oraz parlamentarnego
Niemcy informowali, ski informator przekazał
niemieckiemu dowódz-
Bundeswehry Wolfgang Schneiderhan. Nie-
miecki rząd wstrzymywał się z jednoznacz-
śledztwa w sprawie poli- że śmierć ponieśli twu informację, że oso- nym potwierdzeniem, że wśród ofiar byli cy-
tyki informacyjnej resor- by zgromadzone wokół wile, do czasu zakończenia dochodzenia przez
tu obrony. Wniosek opo- wyłącznie talibowie cystern to talibowie. międzynarodowe siły ISAF, co nastąpiło do-
zycji o powołanie komi- „Niemcy działali pod piero pod koniec października.
sji śledczej zamierzają poprzeć także rządzący presją czasu. Niepotwierdzone informacje wy- Zarzuty pod adresem ministerstwa obrony
chadecy. wiadowcze sugerowały, że cysterny porwano zbiegły się w czasie z dyskusją na temat
w celach przeprowadzenia ataku terrorystycz- zwiększenia niemieckiego zaangażowania
POLECIAŁY GŁOWY nego na wojskową bazę Bundeswehry koło w Afganistanie. W skład misji ISAF wchodzi
Franz Josef Jung, który w obecnym rządzie Kunduzu”, napisał amerykański dziennik około 4,5 tysiąca żołnierzy. Ponownie poja-
stał na czele resortu pracy, podał się do dymisji, „Washington Post”. wiły się apele o ustalenie daty zakończenia
aby – jak powiedział – „ochronić Bundeswehrę Dowódca niemieckiej misji w Afganistanie misji Bundeswehry w Afganistanie. Były so-
przed nieuzasadnionymi atakami”. Ze stanowi- pułkownik Georg Klein rozkazał ich zbom- cjaldemokratyczny kanclerz Gerhard
ska ustąpili także inspektor generalny Bunde- bardowanie i wezwał na pomoc amerykański Schröder ocenił, że w 2015 roku należy za-
swehry Wolfgang Schneiderhan oraz sekre- myśliwiec F-15E. Zrzucone 225-kilogramowe kończyć międzynarodowe zaangażowanie sił
tarz stanu Peter Wichert. Junga krytykują bomby spowodowały wybuch paliwa, a w ma- niemieckich. 

50 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009


Długi cień wojny
Z profesorem KRZYSZTOFEM MICHAŁKIEM
o roli ONZ we współczesnym świecie
rozmawiali MAŁGORZATA SCHWARZGRUBER
i TADEUSZ WRÓBEL
POLSKA ZBROJNA: Na ostatniej
sesji ONZ Barack Obama otwo-
rzył nowy rozdział amerykańskiej
polityki w stosunku do tej organi-
zacji. Stwierdził, że od tej pory na-
czelną zasadą ma być dialog. Przy-
pomniał, że Ameryka odeszła od
krytykowanej na świecie unilate-
ralnej polityki zagranicznej i za-
apelował, aby świat pomógł Ame-
ryce. Czy to nie za mało na Pokojo-
wą Nagrodę Nobla?
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Je-
stem sympatykiem Obamy, ale uwa-
żam, że nie zasługiwał na tę nagrodę.
Motywy decyzji komitetu noblow-
skiego nie są jasne. Jedno jest nato-
miast pewne: ta nagroda nie ułatwi
Obamie życia, zwłaszcza gdy będzie
się starał o reelekcję. Laureatowi na-
grody pokojowej nie przystoi forso-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
wanie metod militarnych, grożenie
użyciem siły, a tym bardziej prowa-
dzenie wojen. Warto przypomnieć,
że komitet przyznał nagrodę w cza-
sie, w którym prezydent miał podjąć
decyzję, czy wysłać do Afganistanu
kolejne 40 tysięcy żołnierzy amery-
kańskich. Nobel wiąże mu ręce za-
równo w tej sprawie, jak i w innych.
Tymczasem Obama ma do zażegna-
nia kilka ważnych kryzysów między-
narodowych, które wcale nie muszą
zostać rozwiązane w drodze nego-
cjacji. Może to świadoma polityka
komitetu noblowskiego, aby nie było
powrotu do awanturniczej polityki
z czasów prezydentury Busha. Obec-
nemu prezydentowi nie ułatwia to
gry w polityce międzynarodowej, co
więcej – cały świat będzie go od tej
strony oceniać.
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
POLSKA ZBROJNA: Wierzy Pan Obamie,
gdy deklaruje, że będzie dążył do dialogu?
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Gdy został
prezydentem, mówiono, także w Polsce, że
jest idealistą, lewakiem, pacyfistą. W XIX-
i XX-wiecznej tradycji amerykańskiej poza
Waszyngtonem są jeszcze dwa miasta, które
stały się symbolami uprawiania polityki. To
Nowy Jork i Chicago. To nie są symbole pozy-
tywne. Chicagowski styl uprawiania polityki
to pragmatyka posunięta do kwadratu – nego-
cjuje się z każdym, jeśli wymaga tego interes
partii czy państwa. Nowy Jork to symbol sko-
rumpowanej, brudnej polityki. Obama pocho-
dzi z kręgu chicagowskiej polityki, jest prag-
matykiem w polityce wewnętrznej i zagranicz-
nej. Sądzę, że tak długo będzie starał się pro-
wadzić klasyczną dyplomację, aż – choć
w minimalnym stopniu – zapewni to realizację
celów państwa amerykańskiego bądź aż doj-
STRUKTURY dzie do ściany. Potem użyje siły.
powstałe przed
kilkudziesięciu
laty, może ze POLSKA ZBROJNA: Czy będzie próbował
względu na brak wykorzystać ONZ? Jego poprzednik tego
wyobraźni
nie robił.
czy procedur,
mają kłopot KRZYSZTOF MICHAŁEK: Bush prowa-
z dostosowaniem dził politykę „obok” Organizacji Narodów
się do nowych Zjednoczonych albo razem z nią, ale na wa-
zagrożeń.
runkach amerykańskich. To się może zmienić
– z wielu powodów. Jeden z nich to próba po-
prawy wizerunku administracji w podejściu
do ONZ i społeczności międzynarodowej.
Obama zdaje sobie sprawę z tego, że efek-
tywność polityki militarnej maleje. Pokazała
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 51
 S T A N Y Z J E D N O C Z O N E
to kampania iracka. Nastąpiło także strategicz-
ne rozciągnięcie sił amerykańskich. Zwracał
na to uwagę już 20 lat temu Paul Kennedy,
historyk, autor słynnej książki „Narodziny,
rozwój i upadek wielkich mocarstw”. Ten sam
problem dostrzega współcześnie Fareed
Zakaria w wydanej rok temu pracy „The Post-
-American world” (w wydaniu polskim tytuł
„Koniec hegemonii Ameryki”). Stany Zjedno-
czone zaczęły docierać do punktu, w którym
Wielka Brytania znalazła się sto lat wcześniej
w czasie wojny burskiej. Ogromne zobowiąza-
nia wobec reszty świata nie pozwalają na eg-
zekwowanie amerykańskiej przewagi metoda-
mi stricte militarnymi. Obama wie, że istnie-
nie baz amerykańskich w ponad 130 krajach,
ponad 250 tysięcy żołnierzy w nich stacjonu-
jących oraz kolejnych blisko 200 tysięcy w Ira-
ku i Afganistanie nie wystarczy już do „kon-
troli świata”. Miękkie środki siły (soft power)
muszą być używane na przemian z twardymi
środkami (hard power). Joseph Nye, amery-
kański politolog, autor koncepcji miękkich
i twardych środków oddziaływania, użył cie-
kawego sformułowania – inteligentna siła
(smart power), czyli umiejętne godzenie wy-
korzystania środków militarnych z presją
dyplomatyczną i naciskami finansowymi.
Obama będzie stosował smart power tak dłu-
go, jak to możliwe, a elementem tej polityki
jest przywrócenie ONZ dawnej pozycji.

POLSKA ZBROJNA: Mimo często uzasad-
nionej krytyki ONZ?
KRZYSZTOF MICHAŁEK: To instytucja
pod wieloma względami zła, ale nikt nie wy-
myślił lepszej. ONZ ma zaufanie międzynaro-
dowe i siłę legitymizującą działania między-
narodowe, również militarne. Po 2001 roku
Francis Fukuyama i inni politolodzy amery-
kańscy zachłysnęli się siłą i potęgą USA. Za-
częto tworzyć obraz USA jako megapotęgi
(hyperpower), która jest w stanie samodzielnie
kształtować świat według swojego uznania. Po
kilku latach okazało się, że czegoś zabrakło
– nie żołnierzy i sprzętu, lecz legitymizacji,
którą daje ONZ. To wielka lekcja wyniesiona
z kampanii irackiej. Do dziś ONZ wciąż tę le-
gitymizację zapewnia – mimo wielu kompro-
mitacji w różnych miejscach i w różnej for-
mie. Nie sprawdziły się substytuty, które pró-
bowano wykorzystać – na przykład Wspólno-
ta Państw Demokratycznych stworzona
w 2000 roku w Warszawie. Po kilku latach
negatywnych doświadczeń amerykańskich
Obama doszedł do wniosku, że ONZ jest
wciąż potrzebna.
POLSKA ZBROJNA: ONZ jest niezbędna,
ale potrzebuje reformy. Mówi się o tym od
2004 roku.
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Zmian potrze-
buje większość struktur pozostałych jako spa-
dek po II wojnie światowej, także Bank Świa-

towy czy Międzynarodowy Fundusz
Walutowy, które odpowiadały potrze-
bom tamtych czasów. Dziś jednak
wymagają reform. Część z nich już
zaczyna być realizowana, jak na
przykład powstanie Grupy G-20.
ONZ ma zaufanie Utworzona 30 lat temu Grupa G-7
międzynarodowe
i siłę
straciła już impet i możliwości samo-
legitymizującą dzielnego kształtowania stosunków
działania międzynarodowych. Podczas obec-
międzynarodowe, nego kryzysu nie zdołała skutecznie
również
militarne.
nim zarządzać – bez udziału kilku-
nastu innych podmiotów nie było to
możliwe. Także ONZ wymaga re-
form, jeśli ma pozostać instytucją le-
gitymizującą.
POLSKA ZBROJNA: Może nie ca-
ła ONZ, ale na pewno Rada Bezpie-
czeństwa.
KRZYSZTOF MICHAŁEK: To
w pierwszej kolejności. Trzeba zdecy-
dować, czy mają ją tworzyć tylko
zwycięskie mocarstwa z II wojny
światowej, czy również nowe podmio-
ty, potęgi regionalne, które wyrosły
w ciągu ostatnich 60 lat, na przykład
Niemcy, Indie, Japonia, Brazylia czy
UE. Jeśli w życie wejdzie traktat li-
zboński, będzie to istotny argument,
aby Unię traktować jako ważnego
współdecydenta.
POLSKA ZBROJNA: Co wtedy
z Francją czy Wielką Brytanią?
Zrezygnują ze swoich miejsc?
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Za-
pewne nie, chociaż możliwe są różne
scenariusze. Czy dwa lata temu ktoś
by przewidział, że Argentyna czy
Brazylia znajdą się w Grupie G-20,
współdecydującej o losach świata?
Grupa G-7+1 bardzo „zazdrośnie”
broniła stanu posiadania z 1975 roku.
Dopiero kryzys zmusił decydentów
do ustąpienia pola. Podobnie może
być w ONZ. Pomysł, aby reprezentant
Wielkiej Brytanii, który byłby równo-
cześnie prezydentem UE, zasiadał
w Radzie Bezpieczeństwa, wydaje się
ideą możliwą do zrealizowania.
POLSKA ZBROJNA: Francuzi
tego nie zniosą.
KRZYSZTOF MICHAŁEK:
A gdyby na przykład po Brytyjczyku
był Francuz? Gdyby powstał mecha-
nizm podobny do tego w prezydencji
Unii Europejskiej, gdy wiadomo, kto
kiedy sprawuje przywództwo?
POLSKA ZBROJNA: Rozszerze-
nie składu RB to jedno, a sposób
podejmowania decyzji – drugie.
Prawo weta paraliżuje czasem dzia-

52 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009


FOT. BUNDESHEER.AT
łanie Rady. Padają różne propozycje, na
przykład weto obowiązujące tylko wtedy,
gdy zgłoszą je dwa kraje.
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Zmiana syste-
mu podejmowania decyzji po wejściu w życie
traktatu lizbońskiego może być dobrym kie-
runkiem, w którym powinna pójść Rada Bez-
pieczeństwa. Weto miało zmusić jej stałych
członków do współpracy. Możliwe jest odej-
ście od zasady wspólnego podejmowania de-
cyzji w kierunku większościowego. Jeśli taki
mechanizm zostanie przyjęty w Unii Europej-
skiej, będzie to argument na rzecz reformowa-
nia procesu decyzyjnego w RB.
POLSKA ZBROJNA: Oprócz przemówie-
nia Obamy na ostatniej sesji ONZ szerokim
echem odbiła się przyjęta rezolucja doty-
cząca atomowego rozbrojenia na świecie. To
pusta retoryka czy ważny sygnał?
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Realista, zwo-
lennik szkoły Kissingera powiedziałby, że to
pusty gest. Idealista, wilsonista rzekłby, iż to
przypomnienie, że te zasady zostały sformuło-
wane w przeszłości, a na ich podstawie two-
rzono porządek międzynarodowy przed 40 la-
ty, i tym samym powinny być one przestrzega-
ne. Przypomnieć o tym należy nie tylko Irano-
wi i Korei Północnej, ale także Stanom Zjed-
noczonym. Za czasów George’a W. Busha
USA podpisały traktat z Indiami sprzeczny
z zasadą nieproliferacji broni jądrowej. Prze-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
widywał on transfer amerykańskich technolo-
gii atomowych w zamian za zgodę Delhi na
kontrolę indyjskiego arsenału atomowego. To
była ważna umowa dla interesów USA na Da-
lekim Wschodzie. Indie miały stać się amery-
kańskim przedmurzem – w przyszłości miały
szachować potencjał atomowy Chin. Dlaczego
o tym mówię? Obama, apelując o przyjęcie
przez ONZ rezolucji o atomowym rozbroje-
niu, głosi powrót Stanów Zjednoczonych do
korzeni. Trudno spodziewać
się, aby USA wypowiedziały
umowę z Indiami, ale można Potrzebna
sądzić, że podobne porozu-
mienie nie zostanie zawarte
jest kolejna
z innym państwem. redefinicja misji
POLSKA ZBROJNA: Czy, i celów NATO
paradoksalnie, broń ato-
mowa nie ma pozytywnego wymiaru? To
dzięki niej nie doszło do wielu wojen.
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Od czasów
zimnej wojny, gdy pojawiła się koncepcja wza-
jemnego masowego zniszczenia, trwa dysku-
sja na temat znaczenia arsenału atomowego ja-
ko broni odstraszającej. Nie doszło do wielu
wojen lokalnych i regionalnych, gdyż broń tę
posiadali główni decydenci: USA, Wielka
Brytania, Francja, Rosja bądź nowi wielcy
gracze: Chiny, Pakistan, Indie. Prezydenci Bill
Clinton i George W. Bush zwracali uwagę na
upowszechnienie się broni atomowej i pro-
blem możliwego przejęcia jej przez tak zwany
czynnik nieodpowiedzialny – awanturniczego
przywódcę państwowego lub lokalnego wataż-
kę, który wyłoni się z wojny domowej. Zamro-
żenie stanu posiadania w klubie kilku wielkich
potęg, które jednocześnie kontrolują mniej-
szych graczy, jak RPA, Argentynę, Izrael, oraz
niedopuszczenie do gry nowych państw daje
cień szansy, że zmniejszy się ryzyko, iż broń
atomowa dostanie się w ręce nieodpowiedzial-
nego przywódcy, który zechce nią zagrać tak,
jak przywódcy paramilitarnych ugrupowań
w Somalii czy Sudanie grają żywnością.
POLSKA ZBROJNA: Państwa Trzeciego
Świata inaczej patrzą na broń atomową niż
społeczeństwa zachodnie. Nieproliferacja to
sposób na utrzymanie dominacji Zachodu.
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Zgoda, gdy
chodzi o pewien sposób myślenia. Ale czy In-
die, Chiny i Pakistan należą do Zachodu?
Przytoczony przez państwa argument jest za-
sadny i nie przypadkiem stosowany przez Iran.
Kontrargumentem jest to, że na początku od-
działywania broni atomowej Zachód domino-
wał i zamroził ten stan posiadania, między in-
nymi układami o nieproliferacji. Z czasem in-
ne państwa, uzyskując broń atomową, złamały
monopol Zachodu. Ten argument jest najrza-
dziej stosowany na przykład przez grupy ne-
gocjacyjne rozmawiające z Iranem. A powi-
nien być najbardziej brany pod uwagę.
POLSKA ZBROJNA: Najczęściej zajmuje-
my się irańskim programem atomowym
w kontekście zagrożenia dla Zachodu.
Tymczasem chęć zdobycia broni masowego
rażenia wynika z tego, że mają ją sąsiedzi
Iranu.
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Rzeczywiście,
postrzegając swoje bezpieczeństwo w rela-
cjach z sąsiadami, Teheran może czuć się za-
grożony. Dlatego obie strony negocjujące kwe-
stie irańskiego programu ato-
mowego mają mocne argu-
menty.
POLSKA ZBROJNA:
ONZ jest największą orga-
nizacją zajmującą się spra-
wami bezpieczeństwa, ale
nie jedyną. W tym obsza-
rze działają też organizacje regionalne, jak
Unia Europejska czy NATO. Co zrobić, by
ich działania się nie dublowały?
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Wydaje mi
się, że potrzebna jest kolejna redefinicja misji
i celów NATO. Poprzednią sformułowano
dziesięć lat temu, podczas szczytu w Wa-
szyngtonie. Do zadań sojuszu dodano prowa-
dzenie misji poza jego terytorium. Uczyniono
to z myślą o sytuacji w związku z wojną prze-
ciwko Jugosławii, ale powstało rozwiązanie
pozwalające NATO działać w każdym zakąt-
ku świata. Doświadczenia z Afganistanu poka-
zują, że tak postrzegana misja sojuszu może
być katastrofalna w skutkach. Zredefiniowanie
celów NATO, być może ponowne ograniczenie
się do obszaru państw członkowskich czy Euro-
py i powrót do misji obronnych może zapobiec
dublowaniu się zadań należących na przykład
do ONZ. Podobne pytanie staje przed Unią Eu-
ropejską jeśli chodzi o jej zaangażowanie
w operacje zagraniczne. Przybiera ona pewną
formę państwowości, jednego organizmu pro-
wadzącego wspólną politykę w wielu obsza-
rach, ale nadal z niezależnymi podmiotami
państwowymi. Wyzwaniem jest określenie miej-
sca UE jako gracza międzynarodowego w wy-
miarze militarnym, który musi się zdecydować
już nie na pośrednictwo, negocjacje czy usługi
dobrej woli, ale na działanie wymagające użycia
wojsk. Rodzi to jednak pytanie, czy nie zacznie
się dublowanie pewnych działań z NATO.
POLSKA ZBROJNA: W przeszłości miały
miejsce nawet próby konkurowania między
obu organizacjami.
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Historia za-
mierzeń UE w sferze militarnej od początku
lat dziewięćdziesiątych pokazuje, że często się
one zmieniały. Mówiono wówczas między in-
nymi o kilkudziesięciotysięcznych unijnych si-
łach zbrojnych. Po 2001 roku zaczęto propa-
gować koncepcję unijnych sił szybkiego re-
agowania. Ta debata o zadaniach militarnych
UE znalazła się w zawieszeniu z powodu od-
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 53
 S T A N Y
LAUREATOWI NAGRODY POKOJOWEJ nie przystoi forsowanie metod militarnych, grożenie użyciem siły,
a tym bardziej prowadzenie wojen.
rzucenia traktatu konstytucyjnego
i przeciągającej się ratyfikacji traktatu
lizbońskiego. Jeśli ten drugi wejdzie
w życie, kwestia powróci i debata wo-
kół niej będzie toczyła się równolegle
z tą o konieczności zredefiniowania
misji NATO. To daje nadzieję, że pod-
jęte przez oba gremia decyzje zapo-
biegną dublowaniu się misji.
POLSKA ZBROJNA: Czy ONZ
nie powinna przyjrzeć się także
swoim misjom pokojowym, które są
symbolem nieskuteczności i marno-
trawstwa funduszy?
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Zga-
dzam się, że jest to potrzebne. Pewną
szansą na poprawę może być wspo-
mniany podział zadań między ONZ,
UE i NATO. Ogromne znaczenie ma
tu gruntowna reforma Narodów Zjed-
noczonych, o której już mówiliśmy.
Jeśli nie przeprowadzi się reform
strukturalnych w mechanizmie decy-
zyjnym, trudno oczekiwać zmian na
niższych szczeblach, w tym w funk-
cjonowaniu misji pokojowych. Z dru-
giej strony, operacje pod egidą ONZ,
pomimo ułomności, mają najmocniej-
szy mandat społeczności międzynaro-
dowej.
POLSKA ZBROJNA: Czy Polska
jest zainteresowana pozycją poważ-
nego gracza na forum ONZ, orga-
nizacji, która przed 1989 rokiem
pozwalała jej zaistnieć na arenie
międzynarodowej?
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Po
1989 roku zmieniły się cele strate-
54 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
Z J E D N O C Z O N E
giczne Polski, spadła atrakcyjność
ONZ. Przed kilku laty, tuż po wybu-
chu wojny w Iraku, pojawiły dysku-
sje, że oto rodzi się zupełnie nowy
porządek świata. Niektórzy polscy
komentatorzy postulowali, że
w pewnej perspektywie nasz kraj
powinien zrezygnować z członko-
stwa w ONZ i wejść do jakiejś no-
wej struktury, stworzonej przez USA
na bazie „koalicji chętnych”, biorą-
cej udział w wojnie przeciwko Ira-
kowi. W koalicji tej znalazły się kra-
je o dużym potencjale wojskowym
i międzynarodowym statusie, jak na
przykład Wielka Brytania, a także
małe podmioty, jak Fidżi. Potem
przyszła pewna refleksja, że może
jednak wrócić w stare struktury.
Przeważający do tego roku koncept
sojuszu polsko-amerykańskiego ja-
ko istotnej gwarancji naszego bez-
pieczeństwa, a dodatkowo jeszcze
dowartościowujący i nawet przewar-
tościowujący naszą pozycję na are-
nie międzynarodowej, powodował,
że zainteresowanie ONZ malało.
Nie wiadomo, jakie dalsze losy cze-
kają ten koncept, ale sądzić można,
że więzi Warszawy z Waszyngto-
nem na pewno nie będą już tak sil-
ne, jak choćby w pierwszej połowie
tej dekady. Niemniej jednak bardziej
preferowane będą organizacje regio-
nalne niż ONZ, ponieważ z przyna-
leżnością do niej nie wiąże się żad-
nych większych nadziei.
POLSKA ZBROJNA: Czy parcie
do sojuszu polsko-amerykańskiego
nie było przymierzeniem butów o kilka nu-
merów za dużych?
KRZYSZTOF MICHAŁEK: Kto pod ko-
niec XX wieku mógł wzmocnić nasze bezpie-
czeństwo? Trochę na zasadzie selekcji nega-
tywnej, jak też z powodu sentymentów, wybór
padł na Stany Zjednoczone. Zapewne nasze
oczekiwania były nadmierne, ale czy istniała
wówczas alternatywa dla tego projektu? Ra-
czej nie. Rok 2009 jest okresem otrzeźwienia
i zahamowania tej koncepcji. Być może nad-
szedł czas na alternatywę w postaci Unii Euro-
pejskiej, w której integracja się pogłębi wraz z
przyjęciem traktatu lizbońskiego. Ta refleksja
strategiczna została wyartykułowana przez
ministra spraw zagranicznych Radosława
Sikorskiego. W jego exposé na pierwszym
miejscu wymieniona została UE, podczas gdy
kiedyś były to Stany Zjednoczone. Kilka lat
FOT. US DOD
wcześniej w wystąpieniu szefa naszej dyploma-
cji Daniela Rotfelda znalazło się sformułowa-
nie, które zapadło mi w pamięć. Mówił on
o uprzywilejowanych stosunkach z USA, pod-
czas gdy jego poprzednicy określali je mianem
specjalnych. Rodziło się pytanie, jak rozumieć
owo „uprzywilejowanie” – jako termin sugeru-
jący nadrzędność i podrzędność partnerów czy
też asymetrię w spojrzeniu na rangę poszcze-
gólnych kierunków w polskiej polityce zagra-
nicznej? Obecnie wydaje się, że z wielu powo-
dów więcej możemy skorzystać jako „gracz”
w Unii Europejskiej.
POLSKA ZBROJNA: Czy zapisy w karcie
Narodów Zjednoczonych dotyczące prawa
do użycia siły są adekwatne do rzeczywisto-
ści? Pojawiły się nowe zagrożenia, takie jak
BUSH prowadził cyberataki, o których autorzy karty nie
politykę niejako mieli pojęcia.
„obok” KRZYSZTOF MICHAŁEK: Nie tylko
Organizacji
Narodów twórcy ONZ, lecz także innych struktur ich
Zjednoczonych nie przewidzieli. NATO nie wiedziało, jak
albo wraz nią, sklasyfikować atak cybernetyczny na Estonię
ale na i tym samym, czy skorzystać z zapisów arty-
amerykańskich
warunkach. kułu V traktatu waszyngtońskiego. Czy nale-
ży odpowiedzieć na niego siłami całej Wspól-
noty, czy też potraktować jako akt hakerstwa?
Nadal nie ma odpowiedzi. Struktury powsta-
łe przed kilkudziesięciu laty, może ze wzglę-
du na brak wyobraźni czy procedur, mają
kłopot z dostosowaniem się do nowych za-
grożeń. Można odnieść wrażenie, że próbuje
się zepchnąć różne problemy na bok. To
przykre, ale prawdopodobnie tak długo, jak
nie nastąpi wstrząs na miarę 11 września, nie
będzie reform. Alternatywą dla takiego czar-
nego scenariusza jest pojawienie się wewnętrz-
nej siły prącej ku zmianom. 
Profesor zwyczajny doktor habilitowany
KRZYSZTOF MICHAŁEK, amerykanista,
był pracownikiem Instytutu Historycznego
Uniwersytetu Warszawskiego. Powyższy wywiad
przeprowadziliśmy kilka dni przed tragicznym
wypadkiem 23 listopada, w którym zginął.
 Mi g a w k i z e ś w i a t a
Ta wspaniała
stara Europa
W bezprecedensowym referendum Szwajcarzy zdecydowali,
że w ich alpejskim raju nie wolno budować nowych minaretów.
S
tara teza o wzajemnym na-
pędzaniu się skrajnych po-
glądów znów daje o sobie
znać – w bezprecedenso-
wym referendum Szwaj-
carzy zdecydowali, że w ich raju nie
wolno budować nowych minaretów.
Pieniądze wyznawców Mahometa są
przez Helwetów akceptowane, mina-
rety – nie. Pieniądze, nawet islami-
stów, służące na przykład działalności
terrorystycznej, nie oznaczają dążenia
do władzy, a minarety – tak. Tak przy-
najmniej twierdzą aktywiści ultrapra-
wicowej partii, którzy zdołali tak
nastraszyć rodaków, że
57 procent z nich głoso-
wało przeciw minaretom.
Ze szczytu minaretu
o stosownej godzinie
muezin wzywa wiernych
na modlitwę. Oto dążenie
do władzy. Ze szczytu
dzwonnicy o stosownej go-
dzinie dźwięk dzwonu
wzywa wiernych na mo-
dlitwę. Chrześcijaństwo
jest starsze od islamu.
Muzułmanie pewne oby-
czaje stworzyli sami, nie-
które zaczerpnęli z juda-
izmu, a jeszcze inne przejęli
od braci chrześcijan.
Gdy państwowe restryk-
cje dotykają chrześcijan,
a tak się przecież zdarza,
oburzenie jest zrozumiałe
i słuszne. W krajach wojujące-
go islamu kościoły, dzwonnice,
znaki krzyża, wyznawanie wiary
F E L I E T O N
chrześcijańskiej przez miejscowych
– są zakazane. Czy odpowiedź udzie-
lona przez Szwajcarów nie jest aby
napisana tym samym językiem i czy
nie zrodziła się z takiej samej posta-
wy? Jak oni nam, tak my im.
Biedni alpejczycy, zamknięci
w swej enklawie szczęścia niebotycz-
nymi górami, mają szczególne poczu-
cie odrębności. A może Szwajcarzy,
zapytał pewien znany dziennikarz,
mieli odwagę zrobić
ANDRZEJ
JONAS
to, o czym nie ośmiela się myśleć wspaniała
Europa, siedlisko zasad i cnót? Ojczyzna praw
człowieka, tolerancji i wszelkiego liberalizmu.
W Nottingham, w starej, wspaniałej Brytanii,
demonstracja neonazistów. Broń Boże nie ra-
sistowska, choć przeciwko mahometanom.
Chłopak z kontrdemonstracji mówi po prostu:
„Musimy demonstrować”.
Wśród różnych zbrodni popełnianych przez
islamskich terrorystów za największą uważam
pobudzanie ekstremizmu tutejszego, tak do-
brze nam znanego. Nie umywa się
do niego żaden inny,
zrodzony w innych
częściach świata. Po
wymordowaniu dzie-
siątków milionów ludzi na
całym świecie udało się złamać
mu kark, ale nie pogrzebać na za-
wsze. On gdzieś tkwi, tli się, czai, go-
tów w każdej chwili przebudzić się z no-
wą siłą.
Nasi obrońcy zawsze gotowi są do czy-
nu. Znajdziemy ich na pierwszej linii
obrońców wiary, godności, honoru, na-
rodu, rodziny i pamięci przodków.
Schludni, dobrze zbudowani, silni, ogo-
leni. Zawsze znają prostą odpowiedź
na najtrudniejsze pytania, proste rozwią-
zania największych problemów. Bez wa-
hania wskazują wrogów i gotowi są ich
ukarać.
Co jednak mają z nimi wspólnego
skromni, zapobiegliwi Szwajcarzy?
W ich zasobnej krainie są już cztery mi-
narety, więc albo stali się ofiarami wybit-
nych agitatorów, albo strach ma naprawdę
wielkie oczy. Stara plemienna zasada
– utożsamić zagrożenie z obcym. Wyda-
wało się, że odeszliśmy od tego daleko. 
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 55
 B E Z G R A N I C

FOT. RUYAL NET HERLANDS NAVY

OCEAN INDYJSKI

Aktywni piraci
Załoga holendersiej fregaty „Evertsen” (na zdjęciu) należącej do unijnych sił morskich zatrzymała 2 grudnia 13 domniemanych somalijskich piratów pod-
czas ich ataku na statek towarowy na Morzu Arabskim 150 mil na południe od omańskiego portu Salahi. Ich celem była jednostka płynąca pod banderą
Antigui i Barbudy. „ Dwa dni wcześniej na Morzu Arabskim atak piratów odparła załoga greckiego tankowca „Sikinos”, który płynął z sudańską ropą do Chin.
Mniej szczęścia miała 28-osobowa załoga supertankowca „Maran Centaurus”, porwanego około 800 mil od brzegów Somalii 30 listopada. (t) 

Afganizacja wojny Jest plan kostwa, otwierającego jej drogę do

Większość uczestników misji zadeklarowała
zwiększenie swych kontyngentów.
AFGANISTAN. Sekretarz gene-
ralny NATO Anders Fogh
Rasmussen poinformował 4 grud-
nia, że przynajmniej 25 państw
z 44 uczestniczących w natow-
skich Międzynarodowych Siłach
Wsparcia Bezpieczeństwa w Af-
ganistanie zadeklarowało zwięk-
szenie swych sił w 2010 roku.
W sumie będzie to około siedmiu
tysięcy żołnierzy. Przy czym zna-
czący będzie wkład Gruzji i Korei
Południowej, państw nienależą-
cych do sojuszu. Kilka dni wcześ-
niej prezydent USA Barack
Obama zapowiedział wysłanie do
Afganistanu dodatkowych ponad
30 tysięcy żołnierzy. Jednocześnie
zapowiedział, że od 2011 roku
rozpocznie się redukcja stacjonu-
jących tam sił amerykańskich. Je-
go doradca do spraw bezpieczeń-
stwa narodowego James Jones
podkreślił, że nie oznacza to jed-
nak, iż Stany Zjednoczone szybko
wycofają się z Afganistanu. Sekre-
tarz obrony Robert Gates uważa,
że w lipcu 2011 roku rozpocznie
się proces, który określił jako
„transfer”, a nie wycofanie. „Nie
chcę wyznaczać terminu, ale przy-
pomnę oświadczenie prezydenta
Karzaja, który powiedział o prze-
jęciu kontroli nad ważnymi obsza-
rami Afganistanu w ciągu trzech
lat i nad całym Afganistanem
w ciągu pięciu lat. Myślę więc, że
mówimy o dwóch, trzech, czterech
latach”, ocenił pytany o ostateczne
wycofanie Gates. Jones użył okre-
ślenia „afganizacja” wojny. Nato-
miast Robert Gates ostrzegł, że
należy liczyć się z tym, iż przez
pewien czas straty w koalicji będą
nadal rosły. Tuż po ogłoszeniu
przez Baracka Obamę decyzji
o wysłaniu tam dodatkowych
wojsk podano, że w Afganistanie
zginął już 300. w tym roku amery-
kański żołnierz. (ww)  zostaną wierni jego zasadom.
CZARNOGÓRA. Optymizm
premiera Milo Djukanovicia po
rozmowach z sekretarzem gene-
ralnym NATO Andersem
Foghiem Rasmussenem, który
w końcu listopada był z wizytą
w Podgoricy, okazał się uzasad-
niony. W ubiegłym tygodniu
Czarnogórę zakwalifikowano do
Planu Działania na rzecz Człon-
Deklaracja prezydentów
USA–ROSJA. Pomimo postępów
w negocjacjach Rosji i Stanom
Zjednoczonym nie udało się za-
wrzeć nowego układu rozbroje-
niowego przed wygaśnięciem
5 grudnia układu o redukcji broni
strategicznych z 1991 roku.
W przededniu zakończenia jego
obowiązywania Kreml poinfor-
mował, że prezydenci Rosji
i USA, Dmitrij Miedwiediew
i Barack Obama, zaznaczyli we
wspólnym oświadczeniu, że po-
wstąpienia do sojuszu północnoat-
lantyckiego. Ministrowie spraw
zagranicznych państw NATO do-
cenili przeprowadzone reformy,
jak też pozytywny wkład Podgori-
cy w bezpieczeństwo regionalne.
W poczekalni do sojuszu pozosta-
ła Bośnia i Hercegowina, gdyż
uznano, że reformy polityczne
w tym kraju nie są jeszcze wystar-
czająco zaawansowane. (W) 
Obaj też chcą, by jak najszybciej
wszedł życie nowy układ ograni-
czający ich nuklearne arsenały.
Podczas lipcowego spotkania
w Moskwie prezydenci porozu-
mieli się, że w ciągu siedmiu lat
od jego wejścia w życie każde
z państw zredukuje liczbę głowic
bojowych do poziomu 1500–
–1675, a systemów ich przeno-
szenia do 500–1110. (WR) 
O zbliżeniu Stanów Zjednoczonych
i Rosji więcej można przeczytać
na stronie 48.

56 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009

 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

Warunki Sofii nia używania „języka nienawiści”

BUŁGARIA–MACEDONIA.
„Bułgaria będzie popierać euro-
atlantycką integrację Macedonii
wyłącznie, jeśli okaże ona wolę
ustanowienia z sąsiadami dobrych
stosunków na wzór europejski.
Spełnienie kryteriów członko-
stwa, wejście do NATO i Unii Eu-
ropejskiej to nie tylko przywilej,
lecz również odpowiedzialność,
w tym wobec państwa członkow-
skiego, jakim jest Bułgaria”,
oświadczył 4 grudnia w parla-
mencie bułgarski premier Bojko
Borysow. Oczekuje on zaprzesta-
przez macedońskie media, insty-
tucje oraz polityków. Ci ostatni
mieliby się też powstrzymać od
wrogich Bułgarii wystąpień na
forach międzynarodowych.
Borysow chce również usunięcia
z macedońskich podręczników
szkolnych treści antybułgarskich.
W Sofii nie podobają się twier-
dzenia Skopje, że w Bułgarii żyje
macedońska mniejszość, a Mace-
dończyków i Bułgarów dzieli in-
terpretacja wspólnej historii. Na
dodatek bułgarscy lingwiści pod-
ważają odrębność języka mace-
dońskiego, uważając go za dia-
lekt bułgarski. (WT)  gubernatora. Postawiono mu też
Stan wojenny
FILIPINY. W prowincji Maguin-
danao na południowofilipińskiej
wyspie Mindanao obowiązuje od Apel weterana
pierwszych dni grudnia stan wo- USA. Ostatni żyjący amerykań-
jenny. Wprowadzono go po raz ski weteran I wojny światowej,
pierwszy od czasów obalenia 108-letni kapitan Frank Buckles,
dyktatury Ferdynanda Marcosa prowadzi kampanię na rzecz
w związku z podejrzeniami, godnego upamiętnienia
że ludzie związani z gubernato- wszystkich Amerykanów, którzy
rem Maguindanao Zaldym
Ampatuanem są odpowiedzialni
za masakrę z 23 listopada, w któ-
rej zginęło 57 osób. O jej zlecenie
został oskarżony jeden z synów
zarzut 25 zabójstw. Ofiarami byli

122
Liczba
tygodnia
Tylu Irakijczyków – 88 cywilów,
22 policjantów i 12 wojskowych
– zginęło w listopadzie w aktach
przemocy. Z danych irackich re-
sortów zdrowia, spraw wewnętrz-
nych i obrony wynika, że jest to
najmniejsza liczba ofiar od rozpo-
częcia amerykańskiej interwencji
w marcu 2003 roku. Przy czym
ów bilans nie uwzględnia 38 rebe-
liantów zabitych w ubiegłym mie-
siącu przez siły bezpieczeństwa. 
uprowadzeni wcześniej z konwoju
Ismaela Mangudadatua, rywala
gubernatora w przyszłorocznych
wyborach, członkowie jego rodzi-
ny, zwolennicy oraz dziennikarze.
Władze oskarżyły też „Klan Am-
patuana” o przygotowywanie re-
belii. Podczas przeszukania jed-
nej z ich farm znaleziono broń
i amunicję. Doszło też do wymia-
ny ognia między policją a bojow-
nikami Ampatuanów, których li-
FOT. US DOD
walczyli w tym konflikcie.
W ubiegłym tygodniu przekonywał
kongresmanów do wyasygnowa-
nia pieniędzy na renowację
pomnika, który stoi w National
Mall w Dystrykcie Kolumbii.
Buckles chce, by uzyskał on
status pomnika narodowego.
Kongresmani rozważają

Sto lat zentujący partię Jedna Rosja, któ-

rej przewodzi premier Władimir
Putin, stwierdził, że rosyjska ma-
czebność ocenia się na trzy tysią-
ce. 6 grudnia podano, że dotąd
aresztowano 62 osoby, w tym
postawienie zupełnie nowego
monumentu w Kansas City.

UKRAINA. Kolejny rosyjski po- Zaldy’ego Ampatuana, oraz je-

lityk wypowiedział się prowoka-
cyjnie o przyszłości krymskich
baz Floty Czarnomorskiej. Pod-
czas wizyty w Symferopolu na
Krymie Siergiej Markow, depu-
towany Dumy Państwowej repre-
rynarka powinna pozostać tam
„na następne sto lat”. Obecne
władze Ukrainy zapowiadają, że
obowiązująca do maja 2017 umo-
wa dwustronna o stacjonowaniu
Floty Czarnomorskiej na Krymie
nie zostanie przedłużona. (wr) 
go ojca Datu Andala Ampatuana,
szefa klanu. Władze w Manili to-
lerowały przez lata ich działal-
ność, gdyż byli lojalni wobec
prezydent Glorii Macapagal
Arroyo. (WRT)
Ewakuacja
GWINEA. Szef gwinejskiej
junty wojskowej kapitan Moussa
Dadis Camara ranny 4 grudnia
w zamachu jeszcze tego samego
 dnia trafił do szpitala wojskowego
w Rabacie, stolicy Maroka.

Koniec Gwinejski minister do spraw

informacji Idrissa Cherif

badań Panu wiceadmirałowi Andrzejowi KARWECIE

WIELKA BRYTANIA. Agen-
cja Reutersa poinformowała, że
po ponad pół wieku działalności
ministerstwo obrony zamknęło
komórkę zajmującą się badania-
mi nad niezidentyfikowanymi
obiektami latającymi, a zatrud-
nionego tam pracownika prze-
niesiono na inne stanowisko.
Brytyjski resort obrony uznał, że
nie ma sensu finansować badań,
które niewiele przyniosły. Przy-
znano, że przez kilkadziesiąt lat
nie znaleziono dowodów na za-
grożenie Wielkiej Brytanii przez
UFO ani na istnienie istot poza-
ziemskich. (W)  szef Sztabu Generalnego WP
– Dowódcy Marynarki Wojennej RP
potwierdził, że „został ewakuowa-
ny do Maroka”. Camarę czasowo
wyrazy głębokiego żalu i szczerego współczucia zastąpił wiceprezydent, generał
z powodu śmierci brygady Sekouba Konate.
MATKI Marokański minister spraw
zagranicznych Tajeb Fassi Fihri
składają oświadczył w komunikacie, że
kadra i pracownicy wojska 3 Flotylli Okrętów kapitan zostanie przyjęty na
leczenie ze względów ściśle
humanitarnych. Brak informacji
o tym, jakie odniósł rany.
Prawdopodobnie były poważniej-
Panu wiceadmirałowi Andrzejowi KARWECIE sze niż „draśnięcie” w głowę, o
oraz Jego NAJBLIŻSZYM którym informował rzecznik junty,
wyrazy głębokiego współczucia i szczerego żalu skoro potrzebna była operacja.
z powodu śmierci Do dyktatora strzelał jego były
MATKI adiutant porucznik Aboubacar
Sidiki Diakite, znany jako
składają: minister obrony narodowej „Tumba”. Informacje co do losu
zamachowca są sprzeczne. (WW)

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 57


F E L I E T O N
ROMAN
KUŹNIAR
Nie należy traktować sojuszników
jak podwykonawców na wielkiej budowie.
Ś
wietny amerykański publi-
cysta Thomas Friedman,
pierwsze pióro „The New
York Times”, ma zwy-
czaj pisania felietonów-
-listów, w których zwraca się do róż-
nych znanych polityków, prezyden-
tów oraz premierów i tłumaczy im
różne ważne sprawy. Tym razem pój-
dę jego śladem i zwrócę się do prezy-
denta Baracka Obamy. Chodzi
o Afganistan.
Szanowny Panie Prezydencie! Bar-
dzo się cieszę, że wraz ze swoją admi-
nistracją pochylił się Pan poważnie
nad sytuacją w Afganistanie. To nasza
wspólna wojna, operacja militarna
i odpowiedzialność. My, Polacy, jeste-
śmy tam z Wami od początku 2002
roku i podobnie jak Amerykanie głę-
boko niepokoimy się dramatycznym
pogorszeniem się sytuacji w tym kraju
w ciągu ostatnich dwóch–trzech lat.
Nie idzie nam tam dobrze. Problem
nie tylko w tym, że to dużo nas kosz-
tuje oraz zagraża wiarygodności
i spójności sojuszu atlantyckiego, do
którego my, w Polsce, przywiązujemy
wielką wagę.
Największe koszty tej przeciągają-
cej się wojny ponoszą sami Afgańczy-
cy i ich kraj, który już od trzydziestu
lat nie zaznał dobrodziejstwa pokoju.
Wyobraźmy sobie, że to w naszych
krajach od trzydziestu lat toczy się
wojna. Strach pomyśleć. Dlatego z na-
dzieją przyjęliśmy kilka miesięcy te-
mu decyzję Ameryki o zmianie do-
tychczasowej strategii operacji
w Afganistanie. Tak, to błędy w pro-
wadzeniu tej wojny oraz
nieumiejętne
użycie siły
58 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009
Powiększenie
Nie tak,
Panie Prezydencie
było powodem pogorszenia się sytu-
acji w tym kraju.
Jeśli jednak uznajemy, że trzeba
zmienić starą strategię, to nad nową
należało pracować od początku
wspólnie. To nie tak, Panie Prezyden-
cie, że wystarczy odbyć kilka, a mo-
że nawet kilkanaście zamkniętych na-
rad we własnym gronie, a potem
ogłosić nową strategię i zwrócić się
do najwierniejszych sojuszników
o zwiększenie liczby ich żołnierzy do
dalszej wspólnej walki w Afganista-
nie. To nie tak. Nie należy traktować
sojuszników jak podwykonawców na
wielkiej budowie, którym zleca się wy-
konanie poszczególnych, konkretnych
zadań, jednak nie mają oni wpływu na
kształt obiektu i sposób prowadzenia
prac. Dla nas wojna to nie biznes. To
sprawa demokratycznych narodów i ich
demokratycznie wybranych rządów.
Takie państwa, jeśli muszą brać udział
w wojnie, muszą czynić to świadomie.
Nie ma w polityce kraju sprawy waż-
niejszej niż wojna.
Angażowanie się w wojnę nie może
być sprawą wiary w czyjeś zapewnie-
nia lub słuszność obranej strategii. Po
Iraku nie ma miejsca na taką wiarę.
Musi być ono przedmiotem głębokie-
go, samodzielnego namysłu, także po
to, aby móc przekonać społeczeństwo,
że udział w takiej wojnie ma sens. Pol-
ska jest lojalnym sojusznikiem, ale nie
powinna być traktowana jak ktoś, kto
nie ma własnego zdania. Od
sojuszników
można się czasem sporo nauczyć, i warto z tego
korzystać. Większy nie znaczy mądrzejszy, a
mniejszy nie znaczy głupszy. Proszę o tym pa-
miętać, bo przecież może się zdarzyć jeszcze
niejedna sytuacja, kiedy Ameryka poprosi o po-
moc, a wtedy sojusznik, wcześniej traktowany
jak subkontraktor, może nie zechcieć zareago-
wać pozytywnie.
Poza tym, to jest niezła strategia, choć nie daje
gwarancji powodzenia. W niewystarczającym
stopniu jest tam obecny komponent polityczny.
Trzeba dać więcej szansy polityce i dyplomacji.
Zbyt długo kierowaliśmy się tam logiką wojsko-
wą. W tej strategii nie widać też zrozumienia, że
prawdziwym przeciwnikiem w Afganistanie nie
są talibowie, lecz powszechna i wielowymiarowa
anomia, wobec której nawet najlepsza strategia
może być bezradna, jeśli tego właśnie nie
uwzględnia. Dlatego stoimy przed konieczno-
ścią zwiększenia tam naszego wysiłku przez
dłużej niż osiemnaście miesięcy. Jednak to ta
strategia jest naszą ostatnią szansą w tej wojnie.
Warto zatem współpracować bliżej także w wy-
miarze politycznym. Łączę wyrazy najwyższego
szacunku. 
TRZEBA DAĆ
WIĘCEJ SZANSY
POLITYCE I DYPLOMACJI
 HORYZONTY
HORYZONTY
HORYZONTY HORYZONTY
AARON
WELMAN
Redaktor działu ANNA DĄBROWSKA

PRZEMYSŁAW
GÓRNIAK

Rycerski
lans
FOT. PRZEMYSŁAW GÓRNIAK

Moda jest nieodłącznym elementem

współczesnego świata. A jaką rolę odgrywała
wśród rycerzy?
POLSKA ZBROJNA NR 50 |13 GRUDNIA 2009 59
 P O W R Ó T
FOT. KATEDRA W CANTERBURY (2)
Rycerski lans
W
ojna jest straszna”,
„wojna to piekło” – te
hasła przewijają się
przez dziesiątki prac
historycznych i referatów. Głoszą je
kronikarze, filozofowie, historycy, ale
nie rycerze. Dlaczego? To w wojennej
zawierusze wyłonił się stan rycerski. Ja-
ko że od dziecka jego przedstawiciele
uczyli się przede wszystkim sztuki wal-
ki, chwałę, sławę i doświadczenie bojo-
we zyskiwali wyłącznie na polu bitwy.
„Najważniejszą cechą rycerza po-
winno być męstwo”, podkreślał to ry-
cerz Geoffroi de Charny, żyjący
w XIV wieku autor licznych traktatów
pisanych dla Jana II, króla Francji.
„Tak jak pochodnia nie może zapłonąć
bez ognia, tak też szlachetny mąż nie
może osiągnąć najwyższego honoru
bez męstwa”. Uważał, że jedynie udział
w zmaganiach wojennych może być
prawdziwym sprawdzianem męstwa.
Rycerze najczęściej nie stanowili
przeważającej siły na polu bitwy. Po-
nieważ jednak należeli do ścisłej elity
zbrojnych, nie marnowali żadnej oka-
60 POLSKA ZBROJNA NR 43 | 25 PAŹDZIERNIKA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
zji, by swą wyjątkowość podkreślić. Bi-
twa była dla nich kolejnym testem
umiejętności, a także możliwością po-
pisania się męstwem i biegłością we
władaniu orężem. Był jednak problem
– pod przykrywającym twarz hełmem
nie sposób było odróżnić jednego ryce-
rza od drugiego, a przecież każdemu
z nich zależało na tym, aby pławić się
w blasku swojej chwały.
Szybko znaleziono rozwiązanie
– nakładano na zbroję tuniki z wyhafto-
wanym symbolem rodu. Herby ekspo-
nowano często także na tarczach.
Szczytem ekstrawagancji przy manife-
stowaniu swej tożsamości było umiesz-
czanie na hełmach tak zwanych klejno-
tów, czyli plastycznych odzwierciedleń
godła rycerskiego, wykonanych z drew-
na, pergaminu lub skóry, które następ-
nie złocono i malowano.
Najlepszym przykładem przepychu
był należący do Edwarda, księcia Wa-
lii, zwanego również Czarnym
Księciem, klejnot przedstawiający lwa.
Całość, wykonana z drewna pokrytego
skórą i płótnem tłoczonym tak, by na-
śladowało sierść, była pozłacana. Również
tarcza (zachowana wraz w hełmem w kate-
drze w Canterbury) świadczy o tym, jak wiel-
ką wagę do wyglądu przykładał następca an-
gielskiego tronu. Wykonano ją z drewna to-
BITWA była dla poli, z wierzchu pokryto kilkoma warstwami
rycerzy testem płótna, gipsu, papieru i skóry. Zarówno lwy,
umiejętności,
a także możli- jak i lilie znajdujące się na tarczy wykonano
wością popisania z tłoczonej skóry i przymocowano do niej
się męstwem maleńkimi nitami.
i biegłością
w posługiwaniu
się orężem. ZBROJA ZDOBI CZŁOWIEKA
Rosnąca popularność płytowych elementów
uzbrojenia ochronnego stworzyła nowe możli-
wości wyróżnienia się spośród tłumu. Duża po-
wierzchnia litej stali pozwalała na umieszczanie
brązowych, a nawet złotych ozdób; coraz częś-
ciej stosowano grawerowanie, a później także
kanelowanie.
Ponadto przez pewien czas popularnością cie-
szył się tak zwany kirys kryty – pancerz płytowy
pokryty kolorową tkaniną (często jedwabiem).
Zbroja taka prezentowała się wspaniale, ale pod-
czas walki materiał często ulegał zniszczeniu.
Rąbana, sieczona i dziurawiona przez uderze-
nia, musiała być wymieniana na nową niemal
po każdym starciu.
 H O R Y Z O N T Y


Wizytówką rycerza był także klejnot osa-
dzany na hełmie. W przypadku Edwarda
Czarnego Księcia był to lew (drewno, skó-
ra, płótno – całość pozłacana).

Schyłek średniowiecza był jednocześnie okresem świetności turniejów rycerskich.

Nie tylko rycerze, ale i ich wierzchowce były bogato przyozdobione na czas zawodów.

nich pęki dzwoneczków, a nawet kwieciste

Na garnitur zbroi (XV wiek), dopasowany do różnych starć turnie-
jowych, mogli pozwolić sobie jedynie najzamożniejsi rycerze.
W XV wieku przyszła moda na zbroję białą,
czyli nieokrytą żadną tkaniną. Ewolucja uzbro-
jenia, której najdoskonalszym rezultatem był
pancerz płytowy, doprowadziła do stanu, w któ-
rym praktycznie całe ciało rycerza było pokryte
stalową osłoną. Oprócz wspomnianego, bardzo
popularnego wówczas, kanelowania stosowano
również barwienie zbroi. Bogaci rycerze mogli
zatem stawać do boju w niebieskich, czerwo-
nych, czarnych, a nawet złotych zbrojach! Mniej
więcej w tym samym czasie zrezygnowano
z tarcz na rzecz zwiększenia gabarytów miecza
rycerskiego i zaczęto ozdabiać go klejnotami,
skórą rzadkich zwierząt, złoceniami a także gra-
werować.
Wojny nie trwały wiecznie, a ponieważ jed-
nak głównym zajęciem rycerzy była wojaczka,
w czasie pokoju nie mogli oni stracić kondycji.
Dlatego też, choć mieli wiele zajęć, na przykład
zarządzali włościami, zawsze znajdowali czas
na treningi ze swymi towarzyszami. Z początku
były one organizowane nieformalnie, z dala od
osiedli ludzkich. Suwereni jednak nie godzili
się, aby ich wojownicy walczyli (i niekiedy po-
zbawiali się życia) bez żadnego nadzoru i nale-
żytego ceremoniału.
Aby utrzymać rycerzy w dobrej formie i jed-
nocześnie nadać zdarzeniu należytą oprawę, za-
częto organizować pierwsze turnieje rycerskie.
Sam pomysł chwycił w średniowiecznej Euro-
pie natychmiast. Szybko okazało się, że turnieje
te mają nie tylko wymiar wojskowy, lecz są tak-
że rozrywką dla gawiedzi – przyciągały miesz-
czan, kupców, a nawet kurtyzany.
REWIA MODY
Rycerze rozpoznawali się podczas turnieju
głównie za sprawą herbów wyszytych na tuni-
kach lub wytłoczonych na tarczach – tak jak
wcześniej na polu bitwy. Sporo się zmieniło,
gdy zaczęto używać zbroi płytowej. Turnieje sta-
ły się wówczas czymś pośrednim pomiędzy re-
wią mody a targowiskiem próżności. Zbroje
przeznaczone do zmagań sportowych, a nie bo-
jów na śmierć i życie, często miały fantazyjne
kształty i były finezyjnie zdobione, nawet kosz-
tem użyteczności w boju.
Również zachowanie rycerzy na turniejach
cechowała ekstrawagancja. Ulrich von Lichten-
stein, rycerz niemiecki z XIII wieku, napisał
w swoich wspomnieniach, że wszyscy biorący
udział w zawodach kopijniczych malowali
i ozdabiali swoje kopie, niektórzy wieszali na
wieńce. Za panowania Edwarda III zorganizo-
wano zaś serię turniejów, na których rycerze by-
li wprowadzani w szranki przez damy wiodące
ich na srebrnych lub złotych łańcuchach.
Wiek XV przyniósł największą różnorodność
uzbrojenia, które, zachwycając kunsztem wyko-
nania i misternym zdobnictwem, zapewniało
również kompletną ochronę rycerza. Wtedy to
do użytku wszedł garnitur zbroi, czyli zestaw
wyposażenia ochronnego odpowiedniego do ro-
dzaju zmagań. Zestawy takie składały się z roz-
maitych hełmów, pancerzy, bigwantów i narę-
czaków przydatnych w zawodach kopijniczych,
pojedynkach na miecze czy młoty i starciach
zbiorowych. Posiadanie takiego garnituru było
świadectwem wielkiego bogactwa.
Turnieje pozwalały zaistnieć również gorzej
sytuowanym rycerzom. Legendarne triumfy
Williama Marshala, wspomnianego już
Ulricha von Lichtensteina czy naszego
Zawiszy Czarnego (który był zwycięzcą euro-
pejskiej „ligi” turniejowej – dzisiaj powiedzieli-
byśmy: mistrzem świata) przynosiły im ogrom-
ne bogactwo i chwałę. Zwycięzca miał bowiem
prawo do konia i zbroi pokonanego. Zachowały
się przekazy o tym, jak śląski rycerz Bartosz
Wezemborg wraz z trzema polskimi kamratami
wybrał się na turniej organizowany przez fran-
cuskiego króla Jana II Dobrego, gdzie cała
czwórka obłowiła się, ogałacając pokonanych
przeciwników z koni i uzbrojenia.
Zwycięzca był obwoływany królem turnie-
ju, a rycerz, który pokonał kilkakrotnie prze-
ciwników podczas tego typu mistrzostw, sta-
wał się legendą w Europie. Jego powodzenie
wśród wojowników oraz mieszczan było po-
równywalne do popularności dzisiejszych
gwiazd filmowych. W przeciwieństwie jednak
do nich chęć wyróżnienia się rycerza spośród
tłumu z reguły nie była podyktowana potrzebą
pochwalenia się swoją piękną zbroją. Chodzi-
ło głównie o to, aby każdy zapamiętał wojow-
nika, który pokonał czempiona. Bo najważ-
niejsza była chwała. 

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 61

 P O Ż E G N A N I A

Panu st. chor. sztab. Adamowi Panu płk. Anrzejowi Wyrazy szczerego współczucia
CICHEMU DEREWOŃKO i głębokiego żalu
oraz Jego RODZINIE i NAJBLIŻSZYM szefowi Wojskowej Ochrony Panu kpt. Jackowi
wyrazy głębokiego współczucia Przeciwpożarowej KUCZYŃSKIEMU
i szczerego żalu wyrazy szczerego żalu oraz Jego RODZINIE
z powodu śmierci i głębokiego współczucia z powodu śmierci
OJCA z powodu śmierci OJCA
OJCA
składają składa
szef i kadra Dyżurnej Służby Operacyjnej składają pion ochrony
Sił Zbrojnych RP. szef, kadra i pracownicy Delegatury 3 Pułku Przeciwlotniczego w Koszalinie.
Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej
w Warszawie.

Panu mjr. Robertowi WOŹNIAKOWI Panu kpt. Jackowi

oraz Jego RODZINIE KUCZYŃSKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia Pani Annie DZIEDZIC oraz Jego RODZINIE
i szczerego żalu wyrazy głębokiego współczucia wyrazy głębokiego żalu i współczucia
z powodu śmierci z powodu śmierci z powodu śmierci
OJCA OJCA OJCA
składają składają składają
kadra i pracownicy dowództwo, kadra i pracownicy dowództwo, kadra i pracownicy wojska
Rejonowego Zarządu Infrastruktury 2 Bazy Materiałowo-Technicznej. 3 Pułku Przeciwlotniczego
w Olsztynie. w Koszalinie.

Szczere wyrazy współczucia Panu gen. bryg. Andrzejowi

dla Pani Anny GRZONKI DUKSOWI Komandorowi Ryszardowi
z powodu śmierci wyrazy głębokiego żalu i współczucia GRUDZIŃSKIEMU
MATKI z powodu śmierci wyrazy głębokiego współczucia
MAMY z powodu śmierci
składają ŻONY
kadra i pracownicy składa
Jednostki Wojskowej 4724 Kraków. Zarząd Wojskowych Zakładów składają
Inżynieryjnych SA. dowódca i kadra
Centrum Operacji Morskich.

„Im droższy człowiek, tym większy ból,

lecz wolą Boga jest rozstanie…” Panu ppłk. Pawłowi
LEWANDOWSKIEMU Panu kapitanowi
Panu chor. sztab. Wojciechowi oraz Jego NAJBLIŻSZYM Zbigniewowi GRYLEWICZOWI
CHUDZIŃSKIEMU wyrazy głębokiego współczucia oraz jego RODZINIE
wyrazy szczerego żalu i najszczersze kondolencje wyrazy żalu i szczerego współczucia
i głębokiego współczucia z powody śmierci z powodu śmierci
z powodu śmierci MATKI MATKI
OJCA
składają składają
składają dyrekcja, kadra i pracownicy dowódca, kadra i pracownicy
żołnierze kompanii chemicznej 6 bdow Departamentu Wychowania i Promocji Gdyńskiej Brygady
SP w Śremie. Obronności MON. Lotnictwa Marynarki Wojennej.

62 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009

 H O R Y Z O N T Y

Allena Dullesa, że Sam Giancana – szef ma-

fii w Chicago – chce zabić Castro. Rządowi
agenci postanowili wykorzystać nadarzającą
się okazję.
W akcję przeciwko dyktatorowi Kuby włą-
czył się również Santo Trafficante, szef mafii
na Florydzie, którego interesy na wyspie
były szczególnie rozległe. Gangsterzy
Ostatnia próba
zamachu została ostatecznie nie przyjęli „pomocy”
podjęta w 2000 roku CIA w postaci 150 tysięcy dolarów.
podczas wizyty Stawką rozgrywki było bowiem coś
Fidela Castro więcej niż tylko pieniądze, których
w Panamie. gangsterom nie brakowało. Obaj byli
jednymi z najbardziej poszukiwanych
przestępców w Stanach Zjednoczonych,
a wyeliminowanie Castro mogło dać im tym-
czasową nietykalność.

WYBUCHOWE MUSZLE
Przygotowano staranny plan zabicia Kubań-
czyka. Odrzucono pomysł zastrzelenia wodza
w miejscu publicznym, bo to byłoby trudne ze
względu na ochronę. Ostatecznie zdecydowa-
no się zatruć jedzenie podawane dyktatorowi.
ROBERT CZULDA Truciznę udało się nawet dostarczyć do ulu-

Setki zamachów, i nic

bionej restauracji Castro w Hawanie, jednak
żadna z sześciu prób jej użycia się nie powio-
dła. Castro po prostu przestał przychodzić
w to miejsce.
Niepowodzenie sprawiło, że służby specjal-
Chociaż Fidel Castro to jeden z największych wrogów Stanów Zjednoczonych, ne zaczęły tworzyć nowe plany działania. Nie-
Amerykanom przez lata nie udało się wyeliminować dyktatora. Każda próba które pomysły były dość niezwykłe. Jeden
jego obalenia kończyła się klęską. z nich zakładał wykorzystanie wybuchowych

W
muszli. CIA wiedziało, że Castro lubi nurko-
1959 roku Fidel towiec „La Coubre”. Zginęło 75 osób, wać. Agenci wpadli na pomysł zamontowania
Castro został uznany a 200 zostało rannych. Choć nigdy nie bomby w dużej muszli, a następnie przemalo-
za wroga Waszyngto- ustalono przyczyn tragedii, Fidel wania jej na jaskrawy kolor, czym zwróciłaby
nu oraz poważne za- Castro wykorzystał okazję, aby winą uwagę ofiary. Plan ostatecznie odrzucono, po-
grożenie amerykańskich interesów na za incydent obarczyć CIA. Połączył dobnie jak pomysł skażenia ubrania trującymi
Kubie. Coraz częściej mówiono to z oskarżeniami o podpalanie plan- substancjami wywołującymi chorobę skóry.
o związkach rewolucjonisty z komu- tacji trzciny cukrowej oraz naruszanie CIA wysłało do Hawany nasączone zabójczy-
nistami, a tym samym o możliwym wód terytorialnych. Amerykanie nie mi bakteriami chusteczki, ale bez powodzenia.
zbliżeniu ze Związkiem Sowieckim pozostawali dłużni, oskarżając wła- Bakterie miały też zostać wstrzyknięte do jego
i nacjonalizacji amerykańskiego ma- dze w Hawanie o podburzanie robot- PO ZNACJONALI- herbaty lub kawy – również bez sukcesu. Pla-
jątku na wyspie. To z kolei niosło po- ników w bazie wojskowej Guantana- ZOWANIU nowano nawet wpuszczenie podczas przemó-
ważne zagrożenie nie tylko dla ame- mo. Punktem zwrotnym była nacjona- w 1960 roku wienia do studia telewizyjnego środków odu-
rykańskiej bazy Guantanamo, ale tak- lizacja w 1960 roku przedsiębiorstw przedsiębiorstw rzających. W ten sposób Castro mówiłby nie-
o łącznej
że całego kraju. o łącznej wartości miliarda dolarów. wartości logicznie, przez co wyszedłby na szaleńca i je-
Z dnia na dzień Amerykanie utracili miliarda dolarów go autorytet zostałby zniszczony.
SOJUSZNICY Z MAFII wszystkie wpływy na wyspie. Amerykanie Inne pomysły dotyczyły nałożenia na buty
Tuż po dojściu Castro do władzy Obalenie Castro stało się prioryte- z dnia na dzień lub cygara talu, który doprowadziłby do wy-
utracili wszystkie
prezydent Dwight Eisenhower towym zadaniem dla CIA, jednak wpływy padnięcia wszystkich włosów. Przeprowadzo-
stwierdził otwarcie: „To szaleniec. operacja miała być przeprowadzona na wyspie. no też próbę dostarczenia wybuchowej wersji,
Stany Zjednoczone powinny podjąć tak, aby udział służb specjalnych nie jednak również bez powodzenia. Zadanie nie
działania na własną rękę”. Wtórował wyszedł na światło dzienne. Szybko powiodło się także pewnej agentce, której uda-
mu Allen Dulles, szef CIA. Nato- okazało się, że agencja ma nieco- ło się co prawda dotrzeć w pobliże śpiącego
miast pułkownik Joseph Caldwell dziennego sojusznika w mafii, która rewolucjonisty, jednak gdy miała przystąpić
King, także z CIA, ostrzegał: „To gro- mocno ucierpiała wskutek nacjonali- do działania, okazało się, że tabletki z trucizną
zi wojną na większą skalę, po stronie zacji. W ciągu zaledwie jednej nocy się rozpuściły. Na nic zdały się również trujące
Kuby bowiem opowie się Związek gangsterzy stracili wielomilionowe długopisy.
Sowiecki”. Sytuacja zaogniła się zyski z hoteli, narkotyków, hazardu Gdy żadna z prób usunięcia wodza nie przy-
w marcu 1960 roku, gdy w porcie i prostytucji. niosła rezultatu, zdesperowane CIA postano-
w Hawanie eksplodował transportują- Już w październiku 1960 roku szef wiło dokonać inwazji na wyspę. Do tego śmia-
cy amunicję z Belgii francuski frach- FBI Edgar Hoover poinformował łego przedsięwzięcia wykorzystano grupę Ku-

POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 63

 P O W R Ó T
Pokonać szatana
N ajbardziej oryginalny plan
odsunięcia Fidela Castro
od władzy przedstawił generał
Edward Lansdale (na zdjęciu
poniżej). Sugerował wykorzy-
stanie plotek religijnych, jako
że mogły trafić na Kubie na
bardzo podatny grunt, na przy-
kład rozsiewanie informacji
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
o bliskim „objawieniu się
Chrystusa”, który pokona sza-
tana, czyli właśnie Castro.
Plan zakładał, że dzień przed
planowaną akcją amerykański
okręt podwodny wystrzeli nad
wybrzeżem kubańskim flary
i sztuczne ognie, aby zwięk-
szyć wrażenie wizualne. 

NA POTRZEBY
operacji
w Zatoce Świń
zakupiono
samoloty B-26.


POD KONIEC LISTOPADA 1961 ROKU prezydent John Fitzgerald Kennedy zatwier-
dził realizację planu „Mangusta” (Mongoose), który miał pozbawić Castro władzy,
niekoniecznie poprzez jego fizyczną eliminację.

bańczyków, których wyszkolono w wojsko-
wych ośrodkach w Stanach Zjednoczonych.
Sprzęt – jak choćby dwie barki desantowe czy
kilka statków – pochodził z demobilu lub od
zaprzyjaźnionych firm. Na potrzeby operacji
zakupiono samoloty B-26, które przemalo-
wano w barwy kubańskie. Pilotami i kapita-
nami statków zostali doświadczeni w swoim
fachu Amerykanie, cywile, oficjalnie – na-
jemnicy lub co najwyżej sympatycy sprawy
kubańskiej.
Przeprowadzona w kwietniu 1961 roku ope-
racja powietrznodesantowa zakończyła się
całkowitą klęską. Większość żołnierzy wy-
lądowała w niewłaściwych miejscach. Ci,
którzy znaleźli się w przewidzianych punk-
tach, od razu trafili pod ogień sił Fidela
Castro. Cały ciężki sprzęt zatonął na pobli-
skich mokradłach. Nie funkcjonowała łącz-
ność. Nie powiódł się również plan wywoła-
nia powstania przeciwko dyktatorowi.
W ciągu zaledwie kilkunastu godzin inwa-
zja została zduszona. Zginęło 140 żołnierzy,
a kolejnych 1200 wzięto do niewoli. Tajna
akcja CIA była wielkim zwycięstwem pro-
pagandowym zarówno Kubańczyków, jak
i Sowietów. Radio w Hawanie z nieskrywa-
ną radością wieściło, że „pod ręką Fidela
Castro legł w gruzach mit o niezwyciężo-
nych jankesach”.
Pod koniec listopada 1961 roku prezydent
John Fitzgerald Kennedy zatwierdził reali-
zację planu „Mangusta”, który miał pozba-
wić Castro władzy, niekoniecznie poprzez
jego fizyczną eliminację. Łącznie rozważano
ponad 30 różnych scenariuszy, w tym desta-
bilizowanie kraju poprzez finansowanie prze-
stępczości, przeprowadzenie akcji amerykań-
skich sił specjalnych, zaminowanie portów
czy zniszczenie upraw trzciny cukrowej.
WIECZNIE ŻYWY
Po zakończeniu pomiędzy Związkiem So-
wieckim a Stanami Zjednoczonymi kryzysu
dotyczącego instalacji sowieckich rakiet na
Kubie Fidel Castro otrzymał swoisty immu-
nitet. W zamian za rezygnację z rozmieszcze-
nia broni atomowej na kubańskiej ziemi
Waszyngton obiecał, że nie obali El Comen-
dante.
Idei usunięcia dyktatora nigdy jednak nie
porzucono. Już w czerwcu 1963 roku przyję-
to kolejny plan, który zakładał dywersję i sa-
botaż z udziałem kubańskich uchodźców.
Miano atakować punkty strategiczne, takie
jak elektrownie, porty, rafinerie, węzły kole-
jowe, mosty. Jedną z takich akcji przeprowa-
dzono w październiku, jednak znów zakoń-
czyła się klęską, bowiem wyszkoleni przez
CIA dywersanci wpadli w zasadzkę. Raz
jeszcze Castro otrzymał świetny pretekst do
oratorskiej tyrady przeciwko amerykańskie-
mu imperializmowi.
Jeśli wierzyć Fabianowi Escalantemu,
wieloletniemu ochroniarzowi Fidela Castro,
na dyktatora Kuby przeprowadzono łącznie
638 prób zamachów. Choć liczba ta wydaje
się przesadzona, to faktem jest, że mimo sta-
rań Waszyngtonu Castro nigdy nie został
wyeliminowany. Ostatnia próba zamachu,
o której wiadomo, została podjęta w 2000 ro-
ku podczas jego wizyty w Panamie. Ochrona
w porę wykryła 90-kilogramowy ładunek
wybuchowy znajdujący się tuż obok dyktato-
ra Kuby.
Pomimo wysiłków USA Fidel przeżył dzie-
sięciu amerykańskich prezydentów i stworzył
swój mit – skromnego przywódcy małej wy-
spy, która od dekad rzuca wyzwanie amery-
kańskiej potędze.Uniknął śmierci z rąk zama-
chowców, za to sam jest oskarżany o udział
w zamachu.
Prezydent John F. Kennedy, który poświę-
cił wiele czasu, aby dokonać udanego zama-
chu na dyktatora Kuby, sam zginął z rąk ta-
jemniczego strzelca. Wcześniejsze groźby
Fidela Castro pod adresem Kennedy’ego
sprawiły, że wiele osób właśnie El Comendan-
te oskarża o zaaranżowanie zamachu na ame-
rykańskiego prezydenta. 

64 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009

PAWEL_NR50_2009.indd 64 2009-12-08 11:42:37



Skok w przeszłość
KSIĄŻKA
Mankell pod płaszczem tragicznej
historii stawia niepokojące pytania.
M iłośnicy kryminałów będą zawiedze-
ni. W „Chińczyku”, najnowszej książ-
ce Henninga Mankella, nie występuje
przenikliwy komisarz Kurt Wallander.
Nie zmienia to faktu, że to jedna
z najlepszych pozycji tego szwedzkie-
go pisarza. Trudno też ją zaklasyfiko-
wać gatunkowo, bo sprawdza się za-
równo jako dobry kryminał, jak i po-
wieść obyczajowa.
Zaczyna się jak u Hitchcocka – najpierw
trzęsienie ziemi, potem już tylko gorzej…
Gdzieś głęboko na szwedzkiej prowincji
dochodzi do masowego morderstwa. Gi-
nie większość mieszkańców wioski,
dziewiętnaście osób. Policja gorączkowo
szuka jakichś śladów. Okazuje się, że
Birgitta Roslin, sędzia z Helsingborga,
jest spokrewniona z jedną ofiarą. Posta-
nawia wyruszyć w sentymentalną po-
dróż, a tym samym przyjrzeć się wiosce
i samemu śledztwu. Co zaskakujące
– wszystkie tropy prowadzą ją do tajem-
niczego Chińczyka.

Detektyw wśród gangsterów
KSIĄŻKA
G łęboki sen” to pierwsza powieść Ray-
monda Chandlera, w której powołuje
do życia słynnego Marlowe’a. Przykuty do
wózka inwalidzkiego generał Sternwood
zatrudnia detektywa, aby rozprawił się
z nękającym go szantażystą. Z pozoru
prosta sprawa okazuje się tylko wierzchoł-
kiem góry lodowej, w dodatku zamiesza-
ne są w nią mające powiązania z prze-
stępczym półświatkiem córki generała.
Kryminał Chandlera ma nieodparcie uro-
czy klimat gangsterskiej Ameryki, której
jedną z ikon stał się właśnie Philip
H O R Y Z O N T Y
I w tym miejscu rozpoczyna się swego ro-
dzaju powieść w powieści. Birgitta wyru-
sza w podróż do Chin, które pozostają jej
młodzieńczą, niespełnioną miłością. Musi
zweryfikować bliską jej komunistyczną
ideologię z tym, co zastanie na miejscu.
Nie zdawała sobie bowiem sprawy, do ja-
kich wewnętrznych wstrząsów dochodzi
w Państwie Środka. Na własne oczy oglą-
da wyścig komunizmu i kapitalizmu w bar-
dzo zaskakującej formie. Dokąd doprowa-
dziła kraj jej marzeń teoria rewolucji Mao
Zedonga? Dokąd doprowadzą Chiny roz-
grywki wewnątrzpaństwowe i walka o wła-
dzę ludzi biznesu? I powoli dociera do niej,
co połączyło te dwa tak odległe kraje.
Mankell pod płaszczem tragicznej historii
stawia niepokojące pytania. Czy ludzkość
jest przygotowana na to, w jakim kierun-
ku zmierza świat? Jaką cenę za rozwój
płacą światowe mocarstwa? (KP)
Henning Mankell, Chińczyk,
Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2009
Marlowe. Dla większości z wielbicieli
twórczości tego pisarza słynny detektyw
ma twarz Humphreya Bogarta i swobod-
nie porusza się po zdeprawowanym Mie-
ście Aniołów lat czterdziestych. Aroganc-
ki, pyskaty, dużo gada, nawet wtedy, gdy
przeciwnik trzyma go na muszce. Aż nie
można się doczekać, kiedy wreszcie rzuci
swoje słynne „żegnaj, laleczko”. Ale to
dopiero w następnej powieści. (JR)  storii i współczesności
Raymond Chandler, „Głęboki sen”,
Wydawnictwo Dolnośląskie 2009.
P o s ł u ż b i e
 Nie przegap
 Warto
 Niezłe
 Nie warto

I nagle wybuchło
WYSTAWA tysiąc słońc
K iedy przeanalizujesz so-
bie, co się stało, kiedy
prowadzane przez armię
amerykańską na poligonach
bomba jądrowa została zde- w Nevadzie, Utah oraz na
tonowana, okazuje się, że lu- Oceanie Spokojnym. Zasięg
dzie stworzyli po raz pierwszy szkodliwych opadów promie-
swoje własne gwiazdy, swoje niotwórczych często wykra-
własne planety”. Michael czał poza granice państwa,
Light pracom nad archiwal-
nymi zdjęciami przedstawia-
a nawet poza Ocean Atlan-
tycki. Z uwagi na widmo glo-
jącymi wybuchy bomb jądro-
wych poświęcił kilka lat. Dzię-
ki temu możemy oglądać uni-
balnych opadów radioaktyw-
nych w 1963 roku podpisano
traktat o ograniczeniu prób
kalne fotografie z lat 1945– z bronią jądrową, a wszelkie
–1962. Stany Zjednoczone tego typu testy przeniesiono
przeprowadziły wtedy nad do podziemia. (AO) 
oceanem oraz w atmosferze
216 wybuchów jądrowych. Michael Light, 100 słońc,
Zdjęcia – skany oryginalnych Yours Gallery, Krakowskie
fotografii z lat pięćdziesiątych Przedmieście 33, Warszawa
– prezentują próbne detona- Wystawa jest czynna do
cje bomb atomowych prze- końca roku.

Z Warszawy
FILM
na szczyt

W najbliższy weekend
w Kinotece po raz pią-
ty odbędzie się Warszawski
Przegląd Filmów Górskich.
W ramach około 20 sean-
sów będą wyświetlane naj-
lepsze filmy z festiwali w Za- Jerzego Kukuczki i Piotra
kopanem, Lądku Zdroju Morawskiego. Nie zabrak-
i SZTUKA
angielskim Kendal. nie także spotkań z naszy-
Zaprezentowane zostaną mi czołowymi alpinistami.
też nowe produkcje kina
światowego dotyczące zdo-
bywania północnej ściany
Udział potwierdzili już mię-
dzy innymi Leszek Cichy,
Krzysztof Wielicki, Anna
Eigeru, tragedii na Evere- Czerwińska oraz Marcin
ście w 1996 roku czy histo- Miotk. Kinga Baranowska
rii narciarstwa ekstremalne- opowie o tegorocznych
go. Z polskich propozycji zmaganiach z Kangczen-
warto zwrócić uwagę na dzongą. (AO) 
pełnometrażowy film o hi-
Dokładny program
TOPR-u. przeglądu na stronie
Zaplanowano również wie- internetowej imprezy:
czory poświęcone pamięci przeglad.turnia.pl
POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009 65
 Strefa sportu
F E L I E T O N

ANDRZEJ
FĄFARA
Zbliżają się zimowe igrzyska w Vancouver, pora więc
zabezpieczyć się przed klęską, która, jak uczy historia,
na śniegu i lodzie jest nam nieustannie pisana.

Sportowcy pod ochroną

C
zytam w prasie, że
siatkarze ledwo żyją,
tak są zmęczeni czę-
stymi występami
w klubie i reprezenta-
cji. Dziennikarze postulują, aby wziąć
chłopaków pod ochronę, bo znikną ni-
czym mamuty u schyłku plejstocenu.
Na listę gatunków zagrożonych nale-
żałoby też wpisać piłkarzy, by siatka-
rze nie czuli się tak bardzo samotni.
System ochronny, jak przypuszczam,
polegałby na drastycznym zmniejsze-
niu obowiązków przy jednoczesnym
zachowaniu wysokich zarobków.
Wszelkie koszty ponieśliby oczywi-
ście podatnicy.
Powstaje tylko pytanie, czy piłka-
rze przypadkiem nie korzystają już od
pewnego czasu z takiej właśnie szczo-
drobliwości współo-
bywateli. Wszak spo-
ra liczba naszych
dzielnych futboli-
stów zatrudniona
jest w klubach
sponsorowanych
FOT. WWW.SXC.HUI
przez spółki państwowe związane
z wydobyciem surowców. Wynika
z powyższego, że na bezładną kopani-
nę w jakimś tam stopniu składa się
całe społeczeństwo. Na siatkówkę lu-
dzie złożą się zapewne z większą
przyjemnością, bo w tym sporcie
– w przeciwieństwie do futbolu – od-
nosimy przynajmniej jakieś sukcesy.
O to natomiast, że pieniądze się
znajdą, jestem spokojny. Trochę gro-
sza zaoszczędzi się na innych. Czy-
tam właśnie, że Polski Komitet Olim-
pijski przykręca śrubę przeciętnym
sportowcom. Zbliżają się zimowe
igrzyska w Vancouver (początek
12 lutego 2010 roku), pora więc za-
bezpieczyć się przed klęską, która,
jak uczy historia, na śniegu i lodzie
jest nam nieustannie pisana. „Koniec
z wycieczkami dla osób, które zajmą
24. miejsce”, powiada prezes PKOl
Piotr Nurowski. „Pojadą tylko naj-
lepsi”.
Ma rację, ale nie
do końca.
W sporcie
bowiem nie da się wszystkiego przewidzieć.
Gdyby w 1972 roku ówcześni działacze przy-
kręcili śrubę kandydatom na olimpijczyków,
to do Sapporo nie pojechałby Wojciech
Fortuna i nie mielibyśmy jedynego do tej po-
ry złotego medalu w sportach zimowych.
Gwoli ścisłości, to mistrzostwo olimpijskie
wywalczone niespodziewanie 37 lat temu za-
wdzięczamy nie łaskawości szefów polskiego
sportu, którzy początkowo nie chcieli Fortuny
włączyć do ekipy. To dziennikarze wręcz wy-
musili wyjazd zakopiańskiego skoczka do Ja-
ponii. Takich przykładów było zresztą w histo-
rii naszych występów olimpijskich sporo. Na
oko licząc, 5 procent medali (spośród 269)
wywalczyli dla Polski outsiderzy, których dziś
prezes Nurowski chce zostawić w domu.
Tak naprawdę do Vancouver z czystym su-
mieniem można by wysłać tylko trzy osoby:
biegaczkę Justynę Kowalczyk, biatlonistę
Tomasza Sikorę oraz skoczka Adama
Małysza. W ich przypadku jest nadzieja grani-
cząca z pewnością, że wezmą udział w walce
o medale. Mają już w dorobku liczne sukcesy
i latem ciężko harowali, by je powtórzyć
w Kanadzie. I jakoś nie słychać, by narzekali
na przemęczenie, mimo że startują kilka razy
w tygodniu. Logika nakazywałaby, żeby to
właśnie ich, a nie siatkarzy, wziąć u nas pod
ochronę. 

66 POLSKA ZBROJNA NR 50 | 13 GRUDNIA 2009