Edukacja

Opatrunki uciskowe
Kilka lat temu podczas wizyty w muzeum z luboci ogldaem redniowieczne ryciny,
na ktrych wojownicy toczyli zacit walk. Nie tyle skupiaem si na obrazie walki,
ile na onierzu medyku opatrujcym rannego woja. Medyk stosowa zwyk opask
dzian z kawakiem wypenienia, ktr dzi mona nazwa opatrunkiem.

Micha Czerwiski
ratownik medyczny, instruktor CTiSR REAGO,
TACMED instructor GROUP H3

o pewnym czasie zaintrygowany histori opatrunkw sprawdzaem w internecie, czy takie

obrazy si powtarzaj. Ku mojemu zdziwieniu trafiem na zdjcie
staroytnej chiskiej paskorzeby
rwnie ukazujcej udzielanie pomocy rannemu wojownikowi za pomoc... opatrunku. Biorc pod uwag rodzaj wczesnych ran (gwnie
citych i szarpanych) oraz rodzaj
stosowanych wtedy opatrunkw,
o ktrych wiemy, e czsto byy skuteczne, z pen odpowiedzialnoci
mona stwierdzi, e byy to pierwsze opatrunki uciskowe.
Kady z nas podczas swej drogi
edukacyjnej uczy si sztuki zakadania opatrunkw oraz bandaowania na kilka sposobw. Jednak naley zada pytanie, czy aby na pewno
bylimy nauczani zakadania w prawidowy sposb opatrunkw uciskowych na obraenia stanowice
kompilacj rnych rodzajw ran?
Do pytkiej rany citej wystarczy
uy doni, do rany postrzaowej
z ubytkiem tkanki ju raczej nie.
Dlatego postaram si w skrcie
poruszy t kwesti i zwrci uwag na nowoczesne rozwizania z tej
tematyki uywane obecnie na rnych polach dziaa.

40 Na ratunek 2/09

Rola opatrunku
uciskowego
Jaki cel ma zakadanie opatrunku
uciskowego? Pomimo tego, e pytanie jest atwe, nie mona poprzesta
wycznie na opisie: Opatrunek uciskowy opatrunek majcy na celu
zatamowanie krwawienia. Zakada
si go, uywajc jaowej gazy (lub
innego materiau niekaczkujcego) oraz bandaa dzianego (rdo:
Wikipedia). Jest to poniekd prawda, poniewa celem opatrunku jest
zahamowanie i zatrzymanie krwawienia. Materia nakadany na ran
musi spenia swoje zadanie, czyli
musi by czciowo chonny i nie
moe pozostawia swoich lunych
elementw w ranie.
Natomiast opaska-banda to kwestia kontrowersyjna. Z dowiadcze moich koleanek oraz kolegw ratownikw medycznych wynika, e opaska dziana (potocznie
zwana bandaem) nie jest dobrym
rozwizaniem, biorc pod uwag
to, na czym nam najbardziej zaley szeroki, rwnomierny ucisk
na ran. Tu najbardziej sprawdza
si zwyky banda elastyczny, cho
uycie go wymaga duej znajomoci rzeczy i dowiadczenia w jego
wykorzystywaniu.

Wysil si na modyfikacj definicji z bd co bd najczciej uywanej encyklopedii i pozwol sobie

na prb zdefiniowania opatrunku
uciskowego:
Opatrunek uciskowy opatrunek majcy na celu powstrzymanie
silnego krwawienia lub krwotoku,
zakadany bezporednio na ran
lub jako element dociskajcy porednio (z elementem wypakowania rany) uszkodzone, krwawice naczynia. W skad opatrunku
wchodz: gaza jaowa stanowica
opatrunek (ewentualnie dodatkowa gaza suca do wypakowania
gbokiej rany) oraz element mocujco-dociskajcy w postaci opaski elastycznej.
Podczas wielu spotka zawodowych nie zetknem si z potwierdzeniem informacji, e naucza si
nas, ratownikw medycznych, prawidowego zakadania opatrunku uciskowego z wykorzystaniem
umiejtnoci prawidowego wypenienia bardzo gbokiej, nieregularnej rany (tzw. pakowanie rany).
Wedug mnie ta wiedza nie moe
pozosta dostpna wycznie dla
chirurgw, gdy to ratownik bdzie apa kad krwink w drodze do szpitala.

Edukacja
Zgodnie z cyklem artykuw dotyczcych ratownictwa taktycznego
przedstawi kilka gotowych rozwiza, wykorzystywanych na wiecie
(w Polsce rwnie) do zaopatrywania ran.

Opatrunek
indywidualny
To najbardziej znany w Polsce opatrunek. Produkowany jest przez Toruskie Zakady Materiaw Opatrunkowych w jednym rozmiarze
i w jednym typie. Zbudowany jest
z nastpujcych elementw:
opatrunku umocowanego na stae do opaski dzianej,
opatrunku poruszajcego si
swobodnie po opasce dzianej,
opaski dzianej.
W zalenoci od wersji (stara, nowa) opatrunki zapakowane
s w papier ze sznurkiem i agrafk (stara) lub w papier i element
mocujcy banda dwie klamerki
na gumce (nowa). Pomimo unowoczenienia opatrunek ten nadal stanowi wielk zagadk dla onierzy
i policjantw majcych go na wyposaeniu. Ci, ktrzy pamitaj indywidualny opatrunek wojskowy sprzed
lat, wiedz, z jakim namaszczeniem
by traktowany. Nawet obecnie jest
przymocowywany tam montaow do kamizelki tylko po to, eby
go nie zgubi. Rzadko kto, bdc
w subie, ma moliwo obejrzenia
nowego opatrunku od rodka. Postaram si wic przybliy ten temat.
Opatrunki osobiste w wojsku
s stosowane od dawna, natomiast
ich realna przydatno ograniczaa si bardziej do otar i drobnych
skalecze oraz zaopatrywania urazu oczu ni do ran powstaych
na polu walki.
Gaza wykonana z waty oraz
opaska dziana o sabej budowie
zapakowana w papier i obwizana

sznurkiem z agrafk (stanowic alternatywne rozwizanie problemu

niedronoci drg oddechowych)
tak wyglda do tej pory pakiet indywidualny. Dlaczego mwi o nieskutecznoci przy duych krwawieniach i krwotokach? To banalnie
proste. Wata bya mocno przesikajca, opaska dziana w momencie
obwijania pozostawaa jeszcze szeroka, ale ju na etapie zawizywania
supeka przyjmowaa posta sznurka, co oznacza, e przypominaa
staz yln (jak do pobierania krwi)
i wytwarzaa wiksze krwawienie ylne. Dlatego w momencie pojawienia si nowego typu opatrunkw
osoby znajce tematyk odetchny
z ulg. Niestety, nie na dugo.
Opatrunek okaza si wikszy
od poprzednika, ale nie z powodu
rozmiarw samego opatrunku, tylko
powietrza nagromadzonego w opakowaniu. Elastyczno samego bandaa rwnie wymaga przemylenia.
Sam opatrunek ju te wydaje si
lepszy. Brakuje niestety elementu
wytwarzajcego dodatkowy docisk,
ale to nie jest najwaniejsze.
Anegdota, ktr przytocz, dotyczy uycia omawianego opatrunku indywidualnego. Na jednym
ze szkole podczas wspdziaania
z kadr i amerykaskimi uczestnikami szkolenia dzielilimy si wiedz dotyczc zestaww indywidualnych. Ja przedstawiem wieo nabyty przed wyjazdem polski
opatrunek indywidualny. Po wyjciu go z kamizelki i rozpakowaniu
usyszaem pytanie: Pistacio Gellatio? (Lody pistacjowe?). Cho
nie uwaam, e kolor opatrunku
jest najwaniejszy, w tym przypadku sam stwierdziem, e w kalifornijskim socu opatrunek wyglda jak
pasek fluorescencyjnej jasnozielonej opaski (egzemplarz na zdjciu s. 42). Taktyczne to nie byo!

Pniej okazao si, e w innych

opatrunkach indywidualnych, ktrych uywaem, trafiy si tylko trzy
o takich wesoych kolorach pozostae byy ciemnozielone. Niestety, dla zamieszczonych w artykule
zdj wieo otwarty opatrunek
okaza si rwnie pistacjowy...
Pomimo pewnych uwag dotyczcych braku opakowania prniowego,
rozmiaru, koniecznoci polepszenia
samego opatrunku oraz wikszego
uelastycznienia opaski sama idea opatrunku jest jak najbardziej trafiona.
Podwjne opatrunki, opakowanie
gumowane (alternatywnie wykorzystywane jako opatrunki okluzyjne)
na dugo przed pojawieniem si nowoczesnych opatrunkw miay swoje zalety. Wymagay tylko wysuchania dowiadcze ich uytkownikw
i prb unowoczenienia.

The Emergency Bandage

Ten opatrunek, znany bardziej pod
nazw opatrunek izraelski lub
banda izraelski, jest produkowany
przez firm First Care Products Ltd.
Prniowo pakowany w opakowaniu
podwjnym ma trzy rozmiary typy
(opatrunek pojedynczy, opatrunek
podwjny wikszy oraz opatrunek na wytrzewienia, amputacje).
Pomimo e wyprodukowany na dugo po polskim opatrunku osobistym,
uywanym ju w Ludowym Wojsku
Polskim, nieco go przypomina.
Opatrunek izraelski skada si
z trzech gwnych elementw:
opaski elastycznej zakoczonej
plastikow klamr z zbkami
do zakoczenia zwoju,
opatrunku (lub w wersji wikszej
dwch opatrunkw),
klamry plastikowej umocowanej
na wierzchniej czci opatrunku,
ktra suy do nacignicia opaski i wytworzenia odpowiedniego
ucisku.
www.naratunek.elamed.pl 41

fot. M. Czerwiski

Edukacja

Opatrunek indywidualny widok oglny

Olaes kopuka dociskajca ran bd

element wypakowujcy ran

Trzy rodzaje opatrunku Olaes

Pomimo tego, e w subach polskich opatrunek ten jest do intensywnie wykorzystywany, uywajce
go osoby s raczej sabo zaznajomione z jego obsug. Krytycznym
momentem jest przeplecenie opaski elastycznej przez plastikow
klamr, odpowiednie nacignicie
opaski i zmiana kierunku oplotu.
Niestety, gdy niestarannie wykonamy ten manewr i/lub po przecigniciu przez klamr wsko skierujemy nacisk na jeden z wsw
klamry ona pknie i pozostanie
nam tylko opatrunek i opaska elastyczna bez moliwoci wykonania
dodatkowego nacisku.
Bardzo wan rzecz jest naklejka
znajdujca si na zewntrznej warstwie opatrunku (przy klamrze). Przy
mocowaniu opatrunku to naklejka
powinna znajdowa si tu nad ran,
a nie klamra, ktr jak zauwayem
umieszczaj tam niewprawne osoby. Jaki jest powd takiego uoenia
naklejki? Bardzo prosty po przecigniciu opaski elastycznej przez
klamr i nacigniciu plastikowa
klamra wytwarza nacisk na naklejk. I o to wanie chodzi!
Na pierwszych zawodach w ratownictwie taktycznym, ktre odbyy si w ubiegym roku, na 25 opatrunkw, ktre zostay rozdysponowane wrd uczestnikw, 21 zostao zniszczonych wskutek nieodpowiedniego zastosowania. Ale
jak to zwykem mawia, szkolenie

lub zawody s wietnym miejscem

na popenianie bdw. Po zawodach na warsztatach powiconych
nowoczesnym technikom ratowniczym wszyscy uczestnicy mieli
okazj zapozna si z prawidow
technik zastosowania The Emergency Bandage.

Nazwa opatrunku pochodzi

od nazwiska Tony Olaesa sieranta-medyka Si Specjalnych (3 SFG
Airborne), ktry zgin 20 wrzenia
2004 roku w miejscowoci Shkin
w prowincji Paktika w Afganistanie podczas zasadzki na patrol,
w ktrym bra udzia. Waciciel
firmy oraz twrca opatrunku Ross
Johnson spdzi sze lat w Delta
Force jako medyk, nazwanie opatrunku nazwiskiem Olaes by wic
niejako hodem dla kolegi, ktry
zgin podczas wykonywania zadania. Ciekawostk jest rwnie to,
e w Kandaharze nazwiskiem sieranta Tony Olaesa nazwano rwnie klinik medyczn udzielajc
pomocy najbiedniejszym obywatelom Afganistanu.
Wedug mojej skromnej opinii
opatrunek Olaes stanowi tak naprawd jedyny wybr dla osb
chccych naby dobry opatrunek
z uwzgldnieniem zarwno ceny,
jak i efektywnoci.
Najmniejszy opatrunek 4-calowy,
pakowany prniowo, zajmuje bardzo mao miejsca, jednake po jego
otwarciu mamy do czynienia z bardzo dobrym, szerokim i pulchnym
opatrunkiem oraz opask elastyczn,
w ktrej uyto znanych m.in. z ETD
paskw rzepu velcro, uniemoliwiajcego dalsze rozwijanie si przypadkowo upuszczonego bandaa.
Element uciskowy, ktry w przypadku The Emergency Bandage

42 Na ratunek 2/09

Emergency Trauma
Dressing (ETDTM)
Ten opatrunek produkowany przez
North American Rescue Products
Inc. ma jeden rozmiar i typ. Skada
si z opatrunku oraz opaski elastycznej. Naley wspomnie, e w opasce
zastosowano dodatkowe uatwienia
polegajce na wszyciu co kilkanacie centymetrw rzepu typu mskiego, zatrzymujcego przypadkowo rozwijajcy si banda. Poza tym
opatrunek nie posiada dodatkowych
elementw dociskowych. Emergency Trauma Dressing (ETD) to prosty, lecz po zastosowaniu odpowiedniego podkadu opatrunkowego i elastycznej opaski wyjtkowo
skuteczny opatrunek.

Olaes Modular
Bandage
Opatrunek produkowany jest przez
Tactical Medical Solutions Inc.
w trzech wariantach: opatrunek 4,
6 oraz jako Blast Bandage (opatrunek na mnogie urazy penetrujce
klatki piersiowej, wytrzewienia i amputacje).

Edukacja

Olaes w penej krasie. Widoczne dodatkowe elementy

Emergency Trauma Bandage. Widok oglny widoczny czarny pasek rzepu

Opatrunek Olaes widok oglny

stanowia do skomplikowana
klamra, zosta zastpiony kopuk,
ktra przymocowana opask elastyczn wywouje nacisk trzech
palcw (mwimy wci o bezporednim ucisku na ran lub bezporednio krwawice naczynia).
Eliminujemy w procesie szkolenia
rwnie konieczno zwrcenia
uwagi na naklejk, pod ktr powinna znale si rana. W opatrunku
Olaes takiego problemu nie ma.
Kady onierz czy operator intuicyjnie potrafi zastosowa opatrunek, ukadajc kopuk bezporednio nad ran.
Osoby przeszkolone w bardziej
zaawansowanych czynnociach
zwizanych z opanowaniem krwawie i krwotokw mog wykorzysta dodatkowy element, ktry
wchodzi w skad opatrunku gaz
rolowan znajdujc si wewntrz
opatrunku!
Od szczytu opatrunku mona
zaobserwowa kieszonk, w ktrej po otwarciu zauwaymy kawaek nieregularnie tkanej gazy uoonej w harmonijk. Gaz t moemy zapakowa gbok ran,
zaopatrzy osonowo oparzenie
lub otarcie, nastpnie nakadamy
pozostay opatrunek i mocujemy,
w zalenoci od potrzeby, opask
elastyczn. Po wypakowaniu rany
(t technik naley najpierw bardzo dobrze wywiczy), element
kopuki cay czas bdzie wywiera

stay nacisk na krwawice miejsce,

a nieregularno gazy spowoduje
spowolnienie wypywu krwi.
Dodatkowym elementem, ktry
moemy znale w kieszonce, jest
kawaek folii, w dotyku lekko przypominajcej przezroczyst gum,
suc do zaopatrywania ran penetrujcych klatki piersiowej. Jej
gumowato pozwala na lepsze
umocowanie jej na wilgotnej i mokrej powierzchni skry.
Folia, co prawda wikszych rozmiarw, znajduje si rwnie w innym opatrunku z rodziny opatrunkw uciskowych produkowanych
przez Tactical Medical Solutions
Blast Bandage. Jest to duy kwadratowy opatrunek, przymocowany
do opaski elastycznej. W kieszonce
znajduje si spory kawa gumowatej folii. Ten opatrunek idealnie
nadaje si do zaopatrywania wytrzewie, zabezpieczania mnogich
ran penetrujcych klatki piersiowej, jako opatrunek osonowy oraz
do zabezpieczenia kikuta.
Zatem, jak wida, statystyka powstawania obrae na polu walki
oraz nowoczesne techniki zaopatrywania ran musz i w parze
z technologi. W tym przypadku
na trzy najwiksze zagroenia dla
ycia w rodowisku taktycznym
(krwotoki z koczyn, odma prna,
niedrono drg oddechowych),
opatrunek Olaes zapewnia rozwizania na dwa z nich.

Poza tym, jak wspomniaem powyej, technologia idzie do przodu

i w przypadku opatrunkw TacMed
Solutions zostao uyte rozpoznanie kolorw przy uyciu noktowizji.
Nikt wic nie pomyli opatrunku uciskowego z o wiele wikszym Blast
Bandage.

Podsumowanie
Podsumowujc, chciabym zwrci
uwag osobom zajmujcym si zawodowo lub niezawodowo szkoleniem
z zakresu uycia materiaw opatrunkowych, aby z naleyt starannoci
wyjaniali rnice pomidzy dobrze
zaoonym opatrunkiem uciskowym
a staz yln (czasem nawet ttnicz),
zrobion z tego opatrunku uciskowego. Radz, aby przy zakupie kadego indywidualnego opatrunku
uciskowego kupi choby o dwie
sztuki wicej, ktre posu wycznie do celw szkoleniowych.
Stay kontakt z opatrunkiem wyrobi nawyk jego stosowania w ekstremalnej sytuacji, eliminujc stres
zwizany z nieznajomoci opatrunku. Znajomo rodzaju ran, technik
ich opatrywania oraz sprztu, ktry
moemy uy, gwarantuje, e nauczymy si, jak radzi sobie z najgorszym nawet krwotokiem. Nie
ma nic gorszego, ni pozwoli si
wykrwawi rannemu koledze, majc
na plecach olbrzymi plecak wyadowany najnowsz technologi suc do tamowania krwotokw...
www.naratunek.elamed.pl 43