You are on page 1of 230

Marta Janina Skrodzka (red.

System poradnictwa prawnego


i obywatelskiego w Polsce
Wdraanie rozwiza modelowych

System poradnictwa prawnego


i obywatelskiego w Polsce
Wdraanie rozwiza modelowych

Okl_System_Porad_Praw_i_obywa_w_PL.indd 4

30.07.2014 13:12

Polecamy nasze publikacje:


Magorzata Krl (red.)
Opinie prawne w praktyce, wyd. 1
Aplikacje Prawnicze
Magorzata Krl (red.)
Etyka zawodw prawniczych. Metoda case study, wyd. 1
Studenckie Poradnie Prawne
Magorzata Krl (red.)
Professional Legal Ethics in theory and case studies, wyd. 1
Poradniki lit. obcojzyczna
Wojciech Marchwicki, Marek Nieduak
Odpowiedzialno dyscyplinarna oraz etyka zawodowa
adwokatw I radcw prawnych. Orzecznictwo, wyd. 1
Zbiory Orzecznictwa Becka

www.ksiegarnia.beck.pl

Okl_System_Porad_Praw_i_obywa_w_PL.indd 5

30.07.2014 13:12

Marta Janina Skrodzka (red.)

System poradnictwa prawnego


i obywatelskiego w Polsce
Wdraanie rozwiza modelowych

Warszawa 2014

Okl_System_Porad_Praw_i_obywa_w_PL.indd 6

30.07.2014 13:12

Redakcja:
Agnieszka Fiutak
Projekt okadki:
Przemysaw Olczak
Recenzent:
prof. dr hab. Eleonora Zieliska
Publikacja jest dofinansowana w ramach projektu
Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw
wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego
wPolsce wspfinansowanego przez Uni Europejsk
wramach Europejskiego Funduszu Spoecznego.

Egzemplarz bezpatny.

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.


Ul. Bonifraterska 17,
00203 Warszawa
Skad i amanie:
Robert Janusz
ERJOT STUDIO
Druk i oprawa:
TOTEM Inowrocaw
ISBN: 978-83-255-6604-3
e-book 978-83-255-6605-0

Okl_System_Porad_Praw_i_obywa_w_PL.indd 7

30.07.2014 13:12

SPIS TRECI
Wykaz autorw........................................................................................................... IX
Wykaz skrtw............................................................................................................ XI
Bibliografia................................................................................................................. XV
Wstp.......................................................................................................................... XIX
Rozdzia I. Historia poradnictwa prawnego iobywatelskiego ............................. 1
1. Uwagi oglne........................................................................................................ 1
2. Tendencje rozwojowe poradnictwa prawnego iobywatelskiego na przykadzie
Wielkiej Brytanii iHolandii ................................................................................. 2
3. Powstanie podmiotw dziaajcych wobszarze usug poradnictwa prawnego
iobywatelskiego wPolsce.................................................................................... 5
4. Historia prac legislacyjnych zwizanych zprocesem tworzenia modelu
bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.......................................... 10
5. Podsumowanie...................................................................................................... 13
6. Scenariusz zaj.................................................................................................... 14
Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego iobywatelskiego .................... 17
1. Uwagi oglne ....................................................................................................... 17
2. Organizacja systemu poradnictwa prawnego omwienie praktyki
wwybranych pastwach Unii Europejskiej.......................................................... 19
2.1. Systemy bezpatnej pomocy prawnej zfunkcjonujc na szczeblu
centralnym instytucj koordynujc dziaanie systemu ............................... 20
2.2. Udzielanie porad prawnych wpastwach Unii Europejskiej, ktre nie
powoay wtym celu instytucji ozasigu krajowym.................................... 24
3. Model poradnictwa wPolsce trzy koncepcje zbudowania systemu
wiadczenia porad prawnych iobywatelskich...................................................... 28
3.1. Koncepcja Instytutu Prawa iSpoeczestwa oraz Fundacji
Uniwersyteckich Poradni Prawnych ............................................................ 28
3.2. Koncepcja Zwizku Biur Porad Obywatelskich .......................................... 32
3.3. Koncepcja Instytutu Spraw Publicznych....................................................... 35
4. Element wsplny dla trzech koncepcji systemu wiadczenia porad prawnych
iobywatelskich ..................................................................................................... 39

VI

Spis treci

5. Podsumowanie ..................................................................................................... 43
6. Scenariusz zaj wjaki sposb mwi iszkoli okoncepcjach
modelowych ......................................................................................................... 44
Rozdzia III. Podmioty korzystajce zusug wiadczonych wramach
poradnictwa prawnego iobywatelskiego ............................................................... 49
1. Uwagi oglne ....................................................................................................... 49
2. Osoby korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego
omwienie rozwiza funkcjonujcych wwybranych pastwach ................... 50
2.1. Kraje, wktrych przyjto ograniczenia podmiotowe
wdostpie do nieodpatnego poradnictwa (wtym kryterium
majtkowo-dochodowe) ................................................................................... 51
2.2. Kraje opowszechnym dostpie do usug podstawowych,
alimitowanym do usug specjalistycznych .................................................. 55
2.3. Kraje, wktrych przyjto ograniczenia przedmiotowe wdostpie
donieodpatnego lub czciowo odpatnego poradnictwa ........................... 56
3. Osoby obecnie korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego
iobywatelskiego wPolsce ................................................................................... 60
3.1. Przegld danych statystycznych zagadnienia wstpne ................................. 60
3.2. Sylwetka typowego beneficjenta porad prawnych iobywatelskich ................ 61
3.3. Gazie prawa, wramach ktrych wiadczone s usugi poradnicze .............. 64
4. Propozycje rozwiza modelowych dostpno podmiotowa
iprzedmiotowa nieodpatnego poradnictwa ........................................................ 65
4.1. Koncepcja pierwsza Instytutu Prawa iSpoeczestwa oraz Fundacji
Uniwersyteckich Poradni Prawnych ............................................................ 65
4.2. Koncepcja druga Zwizku Biur Porad Obywatelskich ............................. 67
4.3. Koncepcja trzecia Instytutu Spraw Publicznych ....................................... 68
5. Rekomendacje dotyczce krgu potencjalnych beneficjentwsystemu
wramach projektu ................................................................................................ 69
6. Proponowane rozwizania systemowe dotyczce poradnictwa prawnego
iobywatelskiego aoczekiwania spoeczne .......................................................... 70
7. Alternatywne koncepcje wmodelu nieodpatnego poradnictwaprawnego
iobywatelskiego ................................................................................................... 75
8. Problem dostpu beneficjentw do informacji omoliwoci uzyskania
nieodpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej arozwizania proponowane
wtym zakresie wramach modelu ........................................................................ 79
9. Scenariusze zaj................................................................................................... 81
9.1. Scenariusz 1 .................................................................................................. 81
9.2. Scenariusz 2 .................................................................................................. 83
Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi wramach poradnictwa
prawnego iobywatelskiego ..................................................................................... 87
1. Uwagi oglne ....................................................................................................... 87

Spis treci

VII

2. Instytucje poradnicze wiadczce pomoc wramach nieodpatnego


poradnictwa prawnego iobywatelskiego omwienie praktyki
wwybranych pastwach czonkowskich Unii Europejskiej ................................ 88
3. Podmioty wiadczce usugi zzakresu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego wPolsce ................................................................................... 93
3.1. Zakres usug poradniczych wiadczonych przez podmioty publiczne ......... 94
3.2. Zakres usug poradniczych wiadczonych przez podmioty niepubliczne ........ 99
4. Podmioty wiadczce poradnictwo propozycje rozwizamodelowych ......... 102
5. Osoby udzielajce porad zzakresu poradnictwa prawnego iobywatelskiego
wramach systemu ................................................................................................ 105
6. Organizacja punktu poradniczego ........................................................................ 107
6.1. Najwaniejsze elementy organizacyjne ........................................................ 108
6.2. Najczstsze problemy napotykane wdziaalnoci punktw
poradniczych ................................................................................................ 109
6.3. Wykorzystanie materiaw inarzdzi opracowanych wramach
projektu ......................................................................................................... 110
7. Podsumowanie ..................................................................................................... 111
8. Scenariusze zaj .................................................................................................. 113
8.1. Scenariusz 1 .................................................................................................. 113
8.2. Scenariusz 2 .................................................................................................. 115
8.3. Scenariusz 3 .................................................................................................. 116
Rozdzia V. Metody istandardy stosowane przy wiadczeniu usug
wramach poradnictwa prawnego iobywatelskiego ............................................. 119
1. Uwagi oglne ....................................................................................................... 119
2. Tradycyjne metody inowoczesne technologie wiadczenia poradnictwa
wpraktyce pastw czonkowskich Unii Europejskiej .......................................... 121
3. Metody udzielania porad wramach obecnie istniejcej struktury poradnictwa
prawnego iobywatelskiego wPolsce ................................................................... 125
4. Standard pojcie ipodstawowe elementy ......................................................... 130
5. Standaryzacja wpraktyce organizacji midzynarodowych orazwybranych
pastw Unii Europejskiej iwiata ........................................................................ 137
6. Znaczenie irola wprowadzenia standaryzacji dosystemu
poradnictwa wPolsce ........................................................................................... 142
7. Proponowany katalog podstawowych standardw wramach poradnictwa
prawnego iobywatelskiego wPolsce ................................................................... 145
8. Podsumowanie ..................................................................................................... 151
9. Przykadowe scenariusze zaj ............................................................................ 151
9.1. Scenariusz 1. Praktyczna analiza standardw i/lub metod ........................... 151
9.2. Scenariusz 2. Nowoczesne technologie wykorzystywane wramach
metod udzielanego poradnictwa ................................................................... 154

VIII

Spis treci

Rozdzia VI. Przyszo poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce


analiza napodstawie prac grupy roboczej ......................................................... 157
1. Uwagi oglne ....................................................................................................... 157
2. Wyzwania stojce przed administracj pastwow wzwizkuzopracowanym
modelowym systemem poradnictwaprawnego iobywatelskiego wPolsce ........ 158
3. System poradnictwa awyzwania stojce przed organizacjami iinstytucjami
zajmujcymi si poradnictwem prawnym iobywatelskim .................................. 162
4. Perspektywy systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce
wkontekcie wyzwa stojcych przed spoeczestwem ..................................... 164
5. Postulaty dotyczce koniecznych zmian wprawie uwagi delege ferenda........ 166
6. Podsumowanie ..................................................................................................... 169
Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw
powiconych upowszechnieniu systemu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego w Polsce ........................................................................................ 171
Scenariusz szkolenia trenerw (tzw.T4T) dotyczcego modelu poradnictwa
prawnego iobywatelskiego .................................................................................. 171
Scenariusz szkolenia dla organizatorw placwek poradniczych dotyczcego
modelu wsparcia dla poradnictwa prawnego iobywatelskiego wdraania
dlapraktykw ....................................................................................................... 179
Scenariusz szkolenia Model wsparcia dla poradnictwa prawnego
iobywatelskiego wPolsce propozycja rozwiza instytucjonalno-prawnych
orazzaoe polityki pastwa szkolenie dla doradcw ................................... 185
Scenariusz szkolenia dla urzdnikw dotyczcego modelu wsparcia
dlaporadnictwa prawnego iobywatelskiego wdraania dlapraktykw ........... 198
Indeks rzeczowy.......................................................................................................... 203

WYKAZ AUTORW
Rozdzia I
dr Katarzyna Furman-ajszczak, Uniwersytet Warszawski
Rozdzia II
dr Magdalena Olczyk, Akademia Leona Komiskiego wWarszawie
Rozdzia III
dr Joanna Kumicka-Sulikowska, Uniwersytet Wrocawski
Rozdzia IV
Magdalena Klauze, Uniwersytet dzki
Rozdzia V
dr Barbara Namysowska-Gabrysiak, Uniwersytet Warszawski
Rozdzia VI
dr Marta Janina Skrodzka, Uniwersytet wBiaymstoku
Rozdzia VII
Scenariusz 1
dr Joanna Kumicka-Sulikowska, dr Barbara Namysowska-Gabrysiak, dr Marta Janina
Skrodzka
Scenariusz 2
dr Katarzyna Furman-ajszczak, Magdalena Klauze, dr Marta Janina Skrodzka
Scenariusz 3
Wadysaw Grabowski, Biuro Porad Obywatelskich wKrakowie; Izabela Henning,
Biuro Porad Obywatelskich wRadlinie; Anna Rozkosz, Biuro Porad Obywatelskich
wRadlinie; Joanna Zarzycka, Biuro Porad Obywatelskich wKrakowie
Scenariusz 4
dr Marta Janina Skrodzka, dr Barbara Namysowska-Gabrysiak

WYKAZ SKRTW
1. Akty normatywne
EKPCz Europejska Konwencja Praw Czowieka, Konwencja z4.11.1950 r.
oOchronie Praw Czowieka iPodstawowych Wolnoci, Dz.U. z1993r.
Nr 61, poz. 284 ze zm.
KC ustawa z23.4.1964 r. Kodeks cywilny, tekst jedn.: Dz.U. z2014 r.
poz. 121
Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z2.4.1997 r., Dz.U. Nr 78,
poz. 483 ze zm.
KRO ustawa z25.2.1964 r. Kodeks rodzinny iopiekuczy, tekst jedn.:
Dz.U. z2012 r. poz. 788 ze zm.
OchrKonkurU ustawa z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentw,
Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.
PIPU ustawa z13.4.2007 r. o Pastwowej Inspekcji Pracy, tekst jedn.:
Dz.U. z2012 r. poz. 404 ze zm.
PomSpoU ustawa z12.3.2004 r. opomocy spoecznej, tekst jedn.: Dz.U. z2013r.
poz. 182 ze zm.
PoPubWolontU ustawa z24.4.2003 r. odziaalnoci poytku publicznego iowolontariacie, tekst jedn.: Dz.U. z2010 r. Nr 234, poz. 1536 ze zm.
PrAdw ustawa z26.5.1982 r. Prawo oadwokaturze, tekst jedn.: Dz.U. z2014r.
poz. 635 ze zm.
PrPacjent ustawa z6.11.2008 r. oprawach pacjenta iRzeczniku Praw Pacjenta,
tekst jedn.: Dz.U. z2012 r. poz. 159 ze zm.
RadPrU ustawa z6.7.1982 r. oradcach prawnych, tekst jedn. Dz.U. z2014 r.
poz. 637 ze zm.

2. Instytucje
ABA
Agencja PPiO
CAB
CBA

American Bar Association


Agencja Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego
Citizens Advice Bureaux
Canadian Bar Association

Wykaz skrtw

XII
CIP
FUPP
HiiL
ILAG
INPRIS
ISP
KOR
KRRP
NFZ
OPOPP
PIP
Rada PPiO
ROPCiO
RPA
SPP
UE
UPP
ZBPO

Centrum Informacji Prawnej


Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych
Hague Institute for the Internationalisation of Law
International Legal Aid Group
Instytut Prawa iSpoeczestwa
Instytut Spraw Publicznych
Komitet Obrony Robotnikw
Krajowa Rada Radcw Prawnych
Narodowy Fundusz Zdrowia
Orodek Pomocy dla Osb Pokrzywdzonych Przestpstwem
Pastwowa Inspekcja Pracy
Rada Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego
Ruch Obrony Praw Czowieka iObywatela
Republika Poudniowej Afryki
Studencka Poradnia Prawna
Unia Europejska
Uniwersytecka Poradnia Prawna
Zwizek Biur Porad Obywatelskich

3. Czasopisma
Dz.U. Dziennik Ustaw
Dz.Urz. Dziennik Urzdowy
M.P. Monitor Polski
4. Inne
art. artyku
CLA Community Legal Advice
CLS Community Legal Service
etc. et cetera
im. imienia
in. inny (-a, -e)
itd. itak dalej
itp. itemu podobne
lit. litera
LSC Legal Services Commission
m.in. midzy innymi
n. nastpny (-a, -e)
niepubl. niepublikowany (-a, -e)

Wykaz skrtw
np. na przykad
Nr numer
ODR Online Dispute Resolution
op. cit. opus citatum
pkt punkt
por. porwnaj
poz. pozycja
r. rok
red. redakcja
s. strona
tekst jedn. tekst jednolity
tj. to jest
tzn. to znaczy
tzw. tak zwany (-a, -e)
uchw. uchwaa
ust. ustp
wzb. z wzbiegu z
wzw. z wzwizku z
w. wiek
ww. wyej wymienione
wyd. wydanie
z. zeszyt
zam. zamieszkay (-a)
zd. zdanie
ze zm. ze zmianami
zob. zobacz

XIII

BIBLIOGRAFIA
Waniejsze publikacje
ASurvey of Pro Bono Practices and Opportunities in 71 Jurisdictions, Prepared by Latham
& Watkins LLP for the Pro Bono Institute, 2012, http://www.probonoinst.org/wpps/wp-content/uploads/a-survey-of-pro-bono-practices-and-opportunities-in-71-jurisdiction-2012.pdf
Arcimowicz J., Potencja spoeczny poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Analizy iopinie.
Instytut Spraw Publicznych, czerwiec 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty
Banaszak B. (red.), Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej oraz komentarz do Konstytucji RP
z1997 roku, Wrocaw 1998
Barendrecht M., Gramatikov M., von Zeeland C., Porady prawne wPolsce: Sugestie wynikajce zpraktyki midzynarodowej, Warszawa 2012, http://inpris.pl/fileadmin/user_upload/
documents/pomoc_prawna/HILL-Porady_prawne_w_Polsce_-_sugestie__wynikaja%CC%A8ce_z_praktyki_mie%CC%A8dzynarodowej.pdf
Bo J. (red.), Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej oraz komentarz do Konstytucji RP
z1997roku, Wrocaw 1998
Bojarski ., Przegld projektw ustaw dotyczcych systemowych rozwiza poradnictwa
prawnego, Warszawa 2012
Buzaa J., Zdowiadcze zdobytych wTajlandii, Klinika 2010, Nr 8 (12)
Chavkin D.F., Clinical Legal Education. ATextbook for Law School Clinical Programs,
Anderson Publishing Co. Cincinnati, Ohio 2002
Czernicki F., Podr studyjna do Republiki Poudniowej Afryki, Klinika 2004, Nr 4 (1)
Dudkiewicz M., Makowski G., Schimanek T., Koncepcja badawcza przygotowana na potrzeby
bada prowadzonych wramach projektu Opracowanie kompleksowych itrwaych mechanizmw wsparcia dla ppio wPolsce, Warszawa 2012
Fisher G., Advice on Everything. AHistory of the Citizens Advice Service in Harrow, 19392009,
http://www.citizensadvice.org.uk/
Florczak W., Prba wyceny redniorocznych makroekonomicznych kosztw biecego iprzyszego systemu nieodpatnego poradnictwa prawno-obywatelskiego wPolsce, Warszawa 2012,
http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/pomoc_prawna/System_poradnictwa_prawnego_i_obywatelskiego_rozwaania_ekonomisty_i_prba_operacjonalizacji.pdf
Furman-ajszczak K., Poradnik dla osb poszukujcych ikorzystajcych znieodpatnej
pomocy prawnej iobywatelskiej, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/
produkty/64-poradnik-dla-osob-poszukujacych-nieodpatnej-pomocy-prawnej

XVI

Bibliografia

GUS, Migracje zagraniczne ludnoci. Narodowy spis powszechny ludnoci imieszka 2011,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_migracje_zagraniczne_ludnosci_NSP2011.pdf
Instytut Prawa iSpoeczestwa (oprac.), Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie analiza danych zastanych, Warszawa 2012
Kaczmarczyk P., Lesiska M., Krajobrazy migracyjne Polski, Orodek Bada nad Migracjami
Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012
Karpowicz P. (red.), Marek Kotaski. Czowiek ijego dzieo, Biaystok 2004
Klaus W., Standardy usug aporadnictwo prawne, Warszawa 2012
Krasnitskaya L., Europa iAzja uczymy si nawzajem, Klinika 2012, Nr 13 (17)
Krzemiski Z., Historia warszawskiej adwokatury, Warszawa 2009
Krzeniak E., Europejskie systemy pomocy prawnej na przykadzie wybranych krajw, Biuletyn Forum Debaty Publicznej, Nr 2, kwiecie 2011
Kurek S., Typologia starzenia si ludnoci Polski wujciu przestrzennym, Krakw 2008
aciak B., Medialny obraz poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz moliwoci popularyzacji tej formy pomocy, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/134-raport-isp-medialny-obraz-ppio
Legal Aid Board, The legal help in Netherlands, http://www.rvr.org/binaries/about-rvr/brochure-legalaid_juni2013_webversie.pdf
Lipski J.J., KOR, Warszawa 2006
omowski D. (red. prow.), Studencka Poradnia Prawna. Idea, organizacja, metodologia, Warszawa 2005
Martiszek T., Rola legal clinics wsystemie amerykaskiej edukacji prawniczej, Klinika
1999, Nr 1
Namysowska-Gabrysiak B. (red.), Studencka Poradnia Prawna. Podrcznik dla opiekunw,
Warszawa 2009
Parlicki M., Poradnictwo obywatelskie jako aktywizacyjna forma pomocy oferowana jednostkom irodzinom, Pastwo iSpoeczestwa 2012, Nr 4 (XII)
Pawelec K.J., Obrona zurzdu na wniosek wujciu nowego Kodeksu postpowania karnego.
Zagadnienia wzowe, Radca Prawny 2014, Nr 146
Pawlak G., BASBEA czyli studenckie praktyki prawnicze wAzji, Klinika 2009, Nr 7 (11)
Peisert A., Schimanek T., Waszak M., Winiarska A. (red.), Poradnictwo prawne iobywatelskie
wPolsce. Stan obecny iwizje przyszoci, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/82-ppio-stan-obecny-i-wizje-przyszlosci
RPO, Migracje zagraniczne apolityka rodzinna, http://www.brpo.gov.pl/sites/default/files/
Biuletyn_RPO_Materialy_nr_66_-_Migracje_zagraniczne_a_polityka_rodzinna.pdf
Schimanek T. (red.), Badania poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce. Wybrane
wyniki, wnioski irekomendacje, Warszawa 2013
Sitkowska A., ledziewski A.D., Studencka Poradnia Prawna Pracownia Wydziau Prawa
Uniwersytetu wBiaymstoku afunkcjonowanie jej sekretariatu, Klinika 2011, Nr 10 (14)

Bibliografia

XVII

System nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce (propozycje rozwiza modelowych izaoe polityki pastwa), Warszawa 2013
Szewczyk M., Idea uniwersyteckich poradni prawnych, Klinika 1999, Nr 1
Ustaborowicz M., Klinika praw dziecka: metody pracy, napotykane problemy, Klinika 2007,
Nr 2 (6)
Waligra G., ROBCiO. Ruch Obrony Praw Czowieka iObywatel 19771981, Warszawa 2006
Wiaderek G., Maranowski P. (oprac.), Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie wPolsce. Propozycja rozwiza instytucjonalno-prawnych oraz zaoe polityki pastwa, Warszawa 2013
Winczorek J., Przegld literatury na temat dostpnoci ikorzystania zpomocy prawnej, Warszawa 2012
Witkowska A., Po porad nie tylko do prawnika, Rzeczpospolita, 5.03.2013 r.
Witkowska A., Przegld przepisw zawierajcych odniesienia dotyczce poradnictwa prawnego
iobywatelskiego, Warszawa 2012
Witkowska A., Zagraniczne modele wiadczenia porad prawnych iobywatelskich, Warszawa
2012
Wrzeniak E., Europejskie systemy pomocy prawnej na przykadzie wybranych krajw, Biuletyn Forum Debaty Publicznej 2011, Nr 4, http://www.prezydent.pl/download/gfx/prezydent/pl/defaultopisy/2411/1/1/ksiazeczka.pdf
Zieliska E., Klinika Prawa Uniwersytecka Poradnia Prawna, Klinika 1999, Nr 1
Waniejsze raporty i sprawozdania
Burdziej S., Dudkiewicz M., Korzystajcy iniekorzystajcy zporadnictw prawnego iobywatelskiego. Raport czstkowy, ISP, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/
produkty/60-korzystajacy-i-niekorzystajacy-z-poradnictwa-prawnego-i-obywatelskiego
Makowski G., Dudkiewicz M., Rekosz E., Schimanek T., Zimolzak P., Podmioty udzielajce bezpatnych porad prawnych iobywatelskich. Raport czstkowy, Warszawa 2013,
http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/62-podmioty-udzielajace-bezplatnych-poradprawnych-i-obywatelskich
Mapa bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/
produkty/71-mapa-ppio-raport
Pakw M., Raport zbadania biur obsugi interesantw wsdach powszechnych, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/63-raport-z-badania-biur-obslugiinteresantow-w-sadach-powszechnych
Raport dla Fundacji im. Stefana Batorego, Uniwersyteckie poradnie prawne biura pomocy
obywatelskiej, Warszawa 1999, http://www.fupp.org.pl/down/raport_batory-%20kliniki_bpo.pdf
Raport dla Fundacji im. Stefana Batorego, Uniwersyteckie Poradnie Prawne Biura Pomocy
Obywatelskiej, Warszawa 1999, http://www.fupp.org.pl/down/raport_batory-%20kliniki_bpo.pdf
Sprawozdanie Dziaania powiatowych (miejskich) Rzecznikw konsumentw wroku 2012,
http://www.uokik.gov.pl/rzecznicy_konsumentow.php

XVIII

Bibliografia

Sprawozdanie Rzecznika Praw Pacjenta za rok 2012, Wersja przyjta przez Rad Ministrw,
http://www.bpp.gov.pl/dok/sprawozdania/sprawozdanie2012.pdf
Sprawozdanie Rzecznika Praw Ubezpieczonych za rok 2012, http://www.rzu.gov.pl/files/21202__5287__Sprawozdanie_Rzecznika_Ubezpieczonych_za_rok_2012.pdf
Sprawozdanie zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2012 r., http://www.pip.gov.pl/
html/pl/sprawozd/12/spraw_12.htm
Waniejsze rda internetowe
Oficjalny portal promocyjny Rzeczypospolitej Polskiej, http://www.poland.gov.pl/
Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane do Ministra Sprawiedliwoci zdnia 3 sierpnia
2004 r., dostpne pod adresem, http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/
pomoc_prawna/21_list_rpo_do_min_sadowski_3_08_2004.pdf
Strona internetowa Federacji na Rzecz Kobiet iPlanowania Rodziny, http://www.federa.org.pl/
Strona internetowa Fundacji Academia Iuris, http://www.academiaiuris.pl/
Strona internetowa Fundacji Centrum Praw Kobiet, http://www.cpk.org.pl/
Strona internetowa Fundacji Instytut Spraw Publicznych, http://www.isp.org.pl/
Strona internetowa Fundacji Itaka Centrum Poszukiwa Ludzi Zaginionych, http://zaginieni.pl/
Strona internetowa Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych, http:/www.fupp.org.pl/
Strona internetowa Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, http://www.hfhr.pl/
Strona internetowa Instytutu Prawa iSpoeczestwa, http://www.inpris.pl/
Strona internetowa kwartalnika Na wokandzie, http://nawokandzie.ms.gov.pl/
Strona internetowa Ministerstwa Sprawiedliwoci, http://bip.gov.pl/
Strona internetowa Polskiej Akcji Humanitarnej, http://www.pah.org.pl/
Strona internetowa Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, http://www.prezydent.pl/
Strona internetowa Projektu Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia
dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce, http://www.ppio.eu/
Strona internetowa Rzecznika Praw Obywatelskich, http://www.brpo.gov.pl/
Strona internetowa Zwizku Biur Porad Obywatelskich, http://zbpo.org.pl/page/pl/
Uzasadnienie projektu autopoprawki dostpne pod adresem, http://www.inpris.pl/fileadmin/
user_upload/documents/pomoc_prawna/8-12_projekt_ustawy_uzasadnienie_15.3.2007.pdf

WSTP
Problematyka stworzenia systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego
wPolsce zostaa podjta ipoddana dyskusji, zarwno wsferze politycznej1, jak inaukowej2,
stosunkowo niedawno.
Samo pojcie poradnictwa, rozumiane bardzo oglnie jako udzielanie pomocy3 osobie
znajdujcej si wtrudnej sytuacji yciowej, powinno zosta przeanalizowane iopisane
wkontekcie historycznym, spoecznym, ekonomicznym iprawnym. Naley przy tym zauway, e poradnictwo prawne iobywatelskie jest obszarem dziaania demokratycznego
spoeczestwa oniezmiernie wanym dla niego znaczeniu. Dobrze opracowany system
nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego pozwala obywatelowi odnale
si wgszczu przepisw prawnych irozwizywa swoje problemy powstajce wrelacjach
zinnymi ludmi czy administracj publiczn. Przyczynia si te do aktywizacji obywateli
wyciu spoecznym ipublicznym. Jest ponadto rodkiem przeciwdziaania izapobiegania
wykluczeniu spoecznemu oraz jednym zwaniejszych instrumentw budowania spoeczestwa obywatelskiego4. Warto przy tym zaznaczy, e problematyka poradnictwa prawnego
iobywatelskiego wpisuje si wkonstytucyjny5 obowizek pastwa zagwarantowania jego
1
Pierwsze prby stworzenia nieodpatnego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce poprzez
prace nad projektem ustawy podjto pod koniec 2004 r. Szerzej na ten temat zob. rozdzia Ininiejszego opracowania, atake: . Bojarski, Przegld projektw ustaw dotyczcych systemowych rozwiza poradnictwa prawnego,
Warszawa 2012, s. 9, http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/pomoc_prawna/Przegl%C4%85d_projekt%C3%B3w_ustaw_dotycz%C4%85cych_systemowych_rozwi%C4%85za%C5%84_poradnictwa_prawnego.pdf
7.1.2014, podczas gdy np. wWielkiej Brytanii, Holandii, Republice Poudniowej Afryki czy Stanach Zjednoczonych
Ameryki Pnocnej akty prawne regulujce to zagadnienie na poziomie krajowym powstay odpowiednio w: 1949,
1956, 1969 i1974 r. Szerzej na ten temat zob.: A. Witkowska, Zagraniczne modele wiadczenia porad prawnych
iobywatelskich, Warszawa 2012, s.: 2, 19 i35, http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/pomoc_prawna/Zagraniczne_modele_system%C3%B3w_pomocy_prawnej.pdf 7.1.2014; A.W. Houseman, L.E.Perle, Securing
Equal Justice for All: ABrief History of Civil Legal Assistance in the United States, Washington 2007, s. 4 in., http://
www.clasp.org/resourcesandpublications/files/0158.pdf 7.1.2014).
2
Wodrnieniu od zagranicznej literatury przedmiotu, gdzie problematyka poradnictwa prawnego iobywatelskiego zostaa poddana szerokiej dyskusji przynajmniej wlatach 70. XX w., zagadnienie to nie stao si wPolsce
przedmiotem zoonej czy wyczerpujcej analizy empirycznej a do chwili obecnej (tak: J. Winczorek, Przegld literatury na temat dostpnoci ikorzystania zpomocy prawnej, Warszawa 2012, s. 45, http://www.inpris.pl/fileadmin/
user_upload/documents/pomoc_prawna/Przegl%C4%85d_literatury_na_temat_dost%C4%99pno%C5%9Bci_i_korzystania_z_pomocy_prawnej.pdf 7.1.2014).
3
Najczciej wformie porady.
4
Zob.: T. Schimanek (red.), Badania poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce. Wybrane wyniki, wnioski irekomendacje, Warszawa 2013, s. 910, http://www.isp.org.pl/publikacje,24,592.html (7.1.2014).
5
Prawo do nieodpatnej pomocy prawnej mona wyinterpretowa zart.: 30, 32, art. 42 ust. 2, art. 45, art. 64
ust. 2, art. 67, art. 77 ust. 2, art. 78 Konstytucji RP (tak: A. Witkowska, Przegld przepisw zawierajcych odniesienia

XX

Wstp

obywatelom dostpu do nieodpatnej pomocy prawnej, wynikajcy znorm prawa midzynarodowego1 ieuropejskiego2.
Pomimo istniejcych norm konstytucyjnych oraz wytycznych prawa europejskiego imidzynarodowego brak jest wchwili obecnej wPolsce jednolitego ispjnego systemu poradniczego oraz efektywnej polityki pastwa zmierzajcej do jego powstania. Poradnictwem
prawnym iobywatelskim zajmuj si od kilkunastu lat przede wszystkim rozproszone inie
zawsze stabilne finansowo organizacje pozarzdowe3. Sytuacja ta wymaga zdecydowanej
zmiany, polegajcej na wypracowaniu odpowiednich rozwiza modelowych, pozwalajcych na wprowadzenie systemu nieodpatnego ipowszechnego poradnictwa. Warto przy tym
podkreli, e podobne systemy funkcjonuj ju, zduym powodzeniem, winnych krajach
Unii Europejskiej4.
Opisana wniniejszym podrczniku inicjatywa wypracowania modelowego systemu
poradniczego jest realizowana przez Departament Poytku Publicznego Ministerstwa Pracy iPolityki Spoecznej wramach projektu systemowego Opracowanie kompleksowych
itrwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego iobywatelskiego (dalej jako
projekt systemowy), wspfinansowanego przez Uni Europejsk wramach Europejskiego
Funduszu Spoecznego5. Ministerstwo, bdce gwnym beneficjentem projektu, wpartnerstwie zczterema organizacjami pozarzdowymi Fundacj Uniwersyteckich Poradni Prawnych6, Instytutem Prawa iSpoeczestwa7, Instytutem Spraw Publicznych8 oraz Zwizkiem
Biur Porad Obywatelskich9 ktre bezporednio zajmuj si udzielaniem bezpatnych porad
prawnych iobywatelskich lub wspieraj tego rodzaju dziaalno, upowszechniajc wiedz
na ten temat, prowadzc badania iwydajc publikacje, realizowao wspomniany projekt od
grudnia 2011 r. do lipca 2014 r.
Podstawowym zaoeniem projektu jest wypracowanie kierunkw izasad polityki pastwa wzakresie wzmacniania irozwoju poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce.
Wzwizku ztym projekt zosta podzielony na trzy etapy: badawczy, opracowania odpowiednich
rozwiza modelowych iupowszechniajcy wypracowane rozwizania.
dotyczce poradnictwa prawnego iobywatelskiego, Warszawa 2012, s. 1011, http://www.inpris.pl/fileadmin/user_
upload/documents/pomoc_prawna/Przegl%C4%85d_przepis%C3%B3w_zawieraj%C4%85cych_odniesienia_dotycz%C4%85ce_pomocy_prawnej_i_obywatelskiej.pdf 8.1.2014; za: G. Rzsa, Konstytucyjne aspekty pomocy
prawnej udzielanej osobom ubogim, Przegld Legislacyjny 2005, Nr 34).
1
Szerzej na ten temat zob. m.in.: A. Witkowska, Przegld przepisw..., op. cit., s. 110; . Bojarski, Spoeczny
aspekt dziaania poradni, [w:] Studencka poradnia prawna. Idea. Organizacja. Metodologia, Warszawa 2005, s. 16.
2
Ibidem.
3
T. Schimanek (red.), op. cit., s. 10.
4
Szerzej na ten temat zob.: A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 1 in.; A.W. Houseman, L.E. Perle,
Securing..., op. cit., s. 4 in.
5
Dalej jako projekt. Wicej informacji oprojekcie dostpnych jest na jego stronie internetowej: www.ppio.eu
(8.1.2014).
6
Dalej jako FUPP. Wicej informacji oFundacji dostpnych jest na jej stronie internetowej: www.fupp.org.pl
(8.1.2014).
7
Dalej jako INPRIS. Wicej informacji oFundacji dostpnych jest na jej stronie internetowej: www.inpris.pl
(8.1.2014).
8
Dalej jako ISP. Wicej informacji oFundacji dostpnych jest na jej stronie internetowej: www.isp.org.pl
(8.1.2014).
9
Dalej jako ZBPO. Wicej informacji oZwizku dostpnych jest na jego stronie internetowej: www.zbpo.org.pl
(8.1.2014).

Wstp

XXI

Pierwszy, zakoczony ju, etap badawczy realizowany przez ISP polega na zaprojektowaniu iprzeprowadzeniu bada ilociowych ijakociowych, ktre umoliwiy uzyskanie
danych na temat faktycznego stanu, skali isposobu funkcjonowania poradnictwa prawnego
wPolsce oraz pokazay moliwoci poprawy irozwoju tego obszaru dziaalnoci spoecznej.
Wramach prowadzonych bada dokonano rwnie (INPRIS) pogbionej analizy dostpnych
danych, literatury ibada dotyczcych poradnictwa.
Podstawowym celem drugiego, take ju zrealizowanego etapu, byo wypracowanie
optymalnego modelu funkcjonowania systemu bezpatnej pomocy prawnej wPolsce oraz
zaoe dla przyszej polityki pastwa wtym zakresie. Zadanie to zostao powierzone fundacji
INPRIS, ktra przez ponad p roku przewodniczya pracom grupy roboczej1 skadajcej
si zekspertw wskazanych przez kadego partnera projektu, pracujcych wsplnie nad
modelem. Efekty jej pracy zostay szeroko skonsultowane zarwno zprzedstawicielami
poszczeglnych szczebli administracji pastwowej, samorzdw reprezentujcych zawody
prawnicze, organizacji pozarzdowych zajmujcych si problematyk poradnictwa wPolsce,
jak ize rodowiskiem naukowym iakademickim. Wwyniku przeprowadzonych konsultacji
opracowany zosta kocowy dokument zawierajcy propozycje rozwiza systemowych
wprzedmiotowym zakresie2.
Ostatnim etapem, powierzonym do realizacji przede wszystkim FUPP iZBPO, byo upowszechnienie wiedzy na temat moliwoci izakresu korzystania zbezpatnych porad prawnych
wrd interesariuszy oraz klientw. Jednym zpodstawowych dziaa upowszechniajcych
byo opracowanie przedmiotowej monografii.
Zgodnie zzaoeniami projektu gwnym celem niniejszej publikacji jest upowszechnienie
idei nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce woparciu owypracowany wjego ramach model systemu poradniczego. Ponadto obok przekazania wiedzy peni
ona take rol podrcznika metodologicznego, gdy przedstawia metody oraz sposoby, dziki
ktrym kady Czytelnik moe samodzielnie przeprowadzi warsztat odnoszcy si do omawianej problematyki dla grupy osb zainteresowanych tworzeniem systemu nieodpatnego
poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Dlatego autorki monografii opracoway iumieciy
na kocu kadego rozdziau gotowe scenariusze kilkugodzinnych warsztatw (ana kocu
ksiki scenariusze caodniowych warsztatw), ktre mog si okaza pomocne przy opracowywaniu scenariuszy zaj majcych na celu przedstawienie wciekawy sposb konkretnego
zagadnienia zwizanego zprezentowan tematyk. Niniejsza publikacja stanowi bowiem
wzaoeniu narzdzie do samodoskonalenia si wszystkich osb, ktre chc wprzyszoci
upowszechnia ide poradnictwa prawnego iobywatelskiego wramach systemu, jak rwnie
wspiera czonkw instytucji iorganizacji zajmujcych si poradnictwem swoj wiedz zzakresu efektywnego iprofesjonalnego wiadczenia usug poradniczych.
Naley podkreli, e monografia skierowana jest do szerokiego grona odbiorcw, poniewa bez wzgldu na fakt, czy rozwizanie systemowe wypracowane wramach projektu
zostanie przyjte przez pastwo, skorzysta zniej mog przedstawiciele jednostek samorzdu
terytorialnego, organizacji pozarzdowych, doradcy biur porad obywatelskich, opiekunowie
1
Szerzej na temat celw, zaoe, etapw pracy oraz skadu grupy roboczej zob. informacje dostpne na stronie
internetowej INPRIS Instytutu Prawa iSpoeczestwa: http://www.inpris.pl/poradnictwoprawneiobywatelskie/
newsppio/t/inprispracujenadpropozycjareformysystemuporadnictwaprawnegoiobywatelskiegopierwszespot/ (10.1.2014).
2
System nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce (propozycje rozwiza modelowych
izaoe polityki pastwa), Warszawa 2013.

XXII

Wstp

istudenci klinik prawa, atake prawnicy wsppracujcy zorganizacjami trzeciego sektora


i/lub wiadczcy usugi prawne pro bono, jak rwnie inne osoby obecnie zajmujce si
wiadczeniem usug poradniczych wPolsce, ktre chc poszerzy swoj wiedz iumiejtnoci
wtym zakresie. Publikacja adresowana jest take do osb chccych wprzyszoci prowadzi
punkty poradnicze lub pracowa worganizacjach iinstytucjach, ktre udzielaj porad prawnych iobywatelskich, oraz do wszystkich, ktrzy obserwuj prby stworzenia systemowego
rozwizania wtym zakresie wPolsce.
Ze wzgldu na krg odbiorcw iprzyjte cele kady rozdzia oparty jest na trzech nastpujcych elementach, zawierajcych:
1) zarysowanie problemu bdcego gwnym tematem rozdziau woparciu owypracowane
wramach projektu badanie ianalizy;
2) przedstawienie gwnych rozwiza wypracowanych przez grup robocz wramach
modelu;
3) zaproponowanie warsztatu zawierajcego aktywne metody nauczania, ktrymi mona
przedstawi wybrane zagadnienie szerszej grupie odbiorcw.
Kade zzagadnie bdcych tematem wiodcym poszczeglnych rozdziaw zostao
opisane wtaki sposb, aby Czytelnik otrzyma kompletn iwyczerpujc wiedz na jego
temat inie musia siga do licznych materiaw rdowych, m.in.: bada, analiz, dokumentu
powiconego modelowi, opracowanych wramach projektu. Autorkom chodzio bowiem
oto, aby wiedza na temat poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz narzdzia pomagajce przekaza j wpraktyce znalazy si wjednym miejscu. Dziki temu przygotowana
publikacja stanowi kompleksowe rdo wiedzy oproblemie, zawierajce rwnie podstaw
metodologiczn nauczania oporadnictwie prawnym iobywatelskim.
Rozdzia pierwszy, opracowany przez dr Katarzyn Furman-ajszczak, wprowadza odbiorcw wproblematyk poradnictwa poprzez ukazanie jego historii. Autorka, wkontekcie
dowiadcze poradniczych wybranych pastw czonkowskich Unii Europejskiej, przedstawia
histori powstania publicznych iniepublicznych podmiotw dziaajcych wobszarze usug
poradniczych, atake ukazuje przebieg prac legislacyjnych zwizanych zprb stworzenia
modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce. Rozdzia drugi
autorstwa dr Magdaleny Olczyk odnosi si do organizacji systemu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego. Autorka przedstawia wnim trzy modelowe koncepcje systemu poradniczego wypracowane wramach projektu oraz omawia praktyk wtym zakresie wybranych
pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Kolejny rozdzia, opracowany przez dr Joann
Kumick-Sulikowsk, powicony jest podmiotom korzystajcym zusug wiadczonych
wramach poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Autorka, bazujc na dowiadczeniach
zagranicznych oraz danych statystycznych, analizuje modelowe rozwizania wypracowane
wramach projektu wtym zakresie. Rozdzia czwarty, autorstwa Magdaleny Klauze, to kompilacja wiedzy na temat podmiotw zarwno publicznych, jak iniepublicznych wiadczcych usugi poradnicze oparta na dowiadczeniach wybranych pastw czonkowskich
Unii Europejskiej. Wrozdziale pitym dr Barbara Naymysowska-Gabrysiak szczegowo
przedstawia metody istandardy stosowane przy wiadczeniu usug wramach poradnictwa prawnego iobywatelskiego, odnoszc si rwnie, podobnie jak pozostae autorki, do
dowiadcze zagranicznych wtym zakresie. Warto zaznaczy, e autorka poddaa analizie
take moliwoci wykorzystania nowoczesnych technologii wzakresie wiadczenia usug
poradniczych. Wreszcie ostatni rozdzia szsty, przygotowany przez dr Mart Janin
Skrodzk jest prb podsumowania monografii. Autorka ocenia przyszo poradnictwa,

Wstp

XXIII

dokonujc analizy wyzwa iperspektyw stojcych przed przyszym systemem poradnictwa


prawnego iobywatelskiego wPolsce, take wkontekcie koniecznych do przeprowadzenia
zmian wobowizujcym systemie prawa.
Wtym miejscu wimieniu wszystkich autorek iwasnym chciaabym serdecznie podzikowa Pani Profesor Eleonorze Zieliskiej zUniwersytetu Warszawskiego za cenne wskazwki merytoryczne, ktre pozwoliy nada niniejszemu opracowaniu ostateczny ksztat, jak
rwnie wszystkim autorkom za wkad pracy izaangaowanie przy tworzeniu monografii.
Podzikowania nale si take Prezesowi Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych Filipowi Czernickiemu za zaufanie, jakim obdarzy autorki, iumoliwienie pracy nad ksik
wanie wtakim skadzie osobowym.
Oddajc wrce Czytelnika niniejsz monografi, wierz, e stanie si ona wanym rdem
wiedzy, umiejtnoci oraz inspiracji do poznawania iposzerzania ju posiadanych informacji
na temat poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
dr Marta Janina Skrodzka
BiaystokWarszawa, marzec 2014 r.

ROZDZIA I.

HISTORIA PORADNICTWA PRAWNEGO


IOBYWATELSKIEGO
dr Katarzyna Furman-ajszczak*

1. Uwagi oglne
Historia przemian, jakie przeszo polskie spoeczestwo wpodejciu do bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego, jest nierozerwalnie zwizana zprzemianami ustrojowymi, ekonomicznymi ispoecznymi, ktre dokonay si wnaszym
kraju.
Obecnie poradnictwo prawne iobywatelskie wiadczone jest, zarwno na poziomie krajowym, regionalnym, jak ilokalnym, wramach dziaa urzdw centralnych1,
samorzdu lokalnego2, organizacji pozarzdowych3 oraz samorzdw zawodowych,
tj. adwokackiego iradcw prawnych4. Podmioty wiadczce usugi zzakresu poradnictwa prawnego iobywatelskiego s czsto wyspecjalizowane wudzielaniu pomocy
* Adiunkt wKlinice Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, koordynatorka Sekcji Redukcji Szkd, wramach
ktrej nieodpatna pomoc prawna adresowana jest do osb uzalenionych oraz yjcych zHIV. Czonek zarzdu European Network for Clinical Legal Education. Trenerka FUPP prowadzca szkolenia dla organizacji pozarzdowych
dotyczce upowszechniania modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, opracowanego
wramach projektu systemowego wskazanego wniniejszej publikacji.
1
M.in.: ustawa z15.7.1987 r. oRzeczniku Praw Obywatelskich, tekst jedn.: Dz.U. z2001 r. Nr 14, poz. 147
ze zm.; ustawa z22.5.2003 r. onadzorze ubezpieczeniowym iemerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, tekst
jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 290 ze zm.; ustawa z13.4.2007 r. oPastwowej Inspekcji Pracy, tekst jedn.: Dz.U.
z2012r. poz. 404 ze zm.; ustawa z6.11.2008 r. oprawach pacjenta iRzeczniku Praw Pacjenta, tekst jedn.: Dz.U.
z2012r. poz. 159 ze zm.
2
Ustawa z12.3.2004 r. opomocy spoecznej, tekst jedn.: Dz.U.z2013 r. poz. 182 ze zm.
3
Ustawa z6.4.1984 r. ofundacjach, tekst jedn.: Dz.U. z1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm., jak rwnie ustawa
z7.4.1989 r. Prawo ostowarzyszeniach, tekst jedn.: Dz.U. z2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.
4
Samorzdy zawodowe, tj. adwokacki iradcw prawnych, wczaj si wdziaania na rzecz nieodpatnej pomocy osobom niezamonym, m.in. organizujc cykliczne dni bezpatnych porad prawnych (zob. artyku zdziennika
Rzeczpospolita, http://prawo.rp.pl/artykul/1110980.html 20.5.2014 oraz http://prawo.rp.pl/artykul/292051.
html 20.5.2014).

2

Rozdzia I. Historia poradnictwa prawnego i obywatelskiego

konkretnej grupie odbiorcw, np.: osobom uzalenionym1, rodzicom wychowujcym


samotnie dzieci2, kobietom dowiadczajcym przemocy wrodzinie3. Podkrelenia
jednak wymaga fakt, e podmioty te nie tworz jednolitej struktury, atym samym
nie mona mwi oistnieniu systemu nieodpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej
wPolsce. Wiedz dotyczc historii bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz procesw, ktre doprowadziy do stanu obecnego, warto usystematyzowa dla zrozumienia problematyki dostpu do poradnictwa, potrzeb obywateli oraz
specyfiki dziaania punktw udzielajcych pomocy.
Wniniejszej czci podrcznika przedstawiony zosta proces przemian spoecznych oraz uwarunkowania prawne zwizane zpowstawaniem irozwojem podmiotw
udzielajcych bezpatnych porad prawnych iobywatelskich wPolsce. Ukazane one
zostay na tle dowiadcze tych pastw, ktrych systemy pomocy prawnej iobywatelskiej uzna mona za wzorcowe. Wrozdziale omwiona zostaa historia wybranych
podmiotw poradniczych, ktrych ewolucja najlepiej obrazuje ograniczenia oraz
moliwoci proceduralne zwizane ztego typu dziaalnoci. Koczy go przedstawienie zarysu problematyki ustawodawczej womawianym obszarze. Mona postawi
tez, e dziki wiedzy uzyskanej zpogbionej analizy aspektw historycznych bezpatnego poradnictwa moliwe jest bardziej efektywne uczestnictwo wdokonujcym
si aktualnie rozwoju poradnictwa prawnego iobywatelskiego, jak rwnie penienie
roli aktywnego podmiotu wtym obszarze wprzyszoci.
Zamieszczone wtekcie przykady utworzenia ifunkcjonowania instytucji publicznych oraz niepublicznych wobszarze bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz wiedza omoliwociach zwrcenia si po wsparcie partnerskie do
tych instytucji opomoc wydaj si by wanym narzdziem pracy osb zwizanych
ztworzeniem punktw poradniczych.

2. Tendencje rozwojowe poradnictwa prawnego iobywatelskiego


na przykadzie Wielkiej Brytanii iHolandii
Przy omawianiu historii bezpatnego poradnictwa wPolsce nie sposb nie odnie si do zagranicznych dowiadcze4. Ta perspektywa jest ciekawym punktem
wyjcia do dalszych rozwaa, adorobek midzynarodowy wobszarze bezpatnego
poradnictwa odegra znaczc rol wopracowywaniu polskich rozwiza. Wybr

1
Przykadem moe by dziaalno Monaru oraz Markotu. Szerzej na ten temat zob.: P. Karpowicz (red.), Marek
Kotaski. Czowiek ijego dzieo, Biaystok 2004.
2
Poradnictwo adresowane do samotnych matek oferuje m.in. Fundacja Academia Iuris, http://www.academiaiuris.pl/ (28.2.0214).
3
M.in. dziaalno: Federacji na rzecz Kobiet iPlanowania Rodziny, http://www.federa.org.pl/ (28.2.2014),
Fundacji Centrum Praw Kobiet, http://www.cpk.org.pl/ (28.2.2014).
4
Szerzej na temat wspczesnych rozwiza zagranicznych zob.: E. Krzeniak, Europejskie systemy pomocy
prawnej na przykadzie wybranych krajw, Biuletyn Forum Debaty Publicznej 2011, Nr 2, s. 28.

2. Tendencje rozwojowe poradnictwa prawnego iobywatelskiego...

Wielkiej Brytanii oraz Holandii podyktowany by funkcjonowaniem wtych krajach


wysoce rozwinitych systemw poradnictwa prawnego (Holandia) oraz obywatelskiego (Wielka Brytania).
Idea zapewnienia obywatelom dostpu do bezpatnego poradnictwa obywatelskiego zrodzia si wlatach 20. XX w. wWielkiej Brytanii1 izbiega si zopublikowaniem raportu Henryego Bettertona, powiconego pomocy publicznej2. Wraporcie
tym wskazano, e wzwizku zkoniecznoci zapewnienia obywatelom pomocy
windywidualnych sprawach konieczne jest tworzenie punktw poradniczych3. Dwiecie pierwszych biur porad obywatelskich wWielkiej Brytanii rozpoczo dziaalno
4.9.1939 r.4 Ich uruchomienie zwizane byo zrealizacj planw na wypadek wybuchu wojny wzakresie zapewnienia ludnoci cywilnej dostpu do usug poradniczych5.
Biura funkcjonoway na terenie caego kraju wsalach przykocielnych budynkw,
urzdach oraz kawiarniach6. Porady mona byo rwnie uzyska wpunktach mobilnych mieszczcych si wszeroko rozumianej przestrzeni publicznej wparkach
czy na skwerach7. Wcigu zaledwie 3 lat istnienia biur ich liczba wzrosa do 10748.
Praca biur okazaa si niezwykle doniosa, zwaszcza po IIwojnie wiatowej, kiedy
to pomoc adresowana bya do obywateli zmagajcych si ztrudnymi warunkami
yciowymi, zwizanymi m.in. zproblemami przesiedle. Do 1972 r. dziaania poradnicze zalene byy od Krajowej Rady Opieki Spoecznej9, za biura prowadzone
byy przez rady wolontariatu10. Wlatach 1939195011 dziaalno biur finansowana
bya przez ministerstwo zdrowia12. Kolejne lata to okres, wktrym otrzymyway one
na swoj dziaalno dotacje rzdowe (np. wroku 197313). Wlatach 90. XX w. biura
uruchomiy serwis internetowy wiadczcy porady przez 24 godziny na dob14.

1
Zob.: M. Parlicki, Poradnictwo obywatelskie jako aktywizacyjna forma pomocy oferowana jednostkom irodzinom, Pastwo iSpoeczestwo 2012, Nr 4, s. 120 oraz: Raport dla Fundacji im. Stefana Batorego, Uniwersyteckie
poradnie prawne biura pomocy obywatelskiej, Warszawa 1999, s. 24, http://www.fupp.org.pl/down/raport_batory%20kliniki_bpo.pdf (28.2.2014).
2
Ibidem, s. 121.
3
Informacje pochodz zpublikacji opracowanej przez High Wycombe Citizens Advice Bureau, http://www.
highwycombecab.org.uk/About_Us/pdfs/bite_size_history_2_april06.pdf, s. 1 (28.2.2014). Zarys historii Citizens
Advice dostpny jest rwnie na stronie internetowej Citizens Advice, http://www.citizensadvice.org.uk/index/aboutus/ourhistory.htm (30.3.2014).
4
M. Parlicki, op. cit., s. 121.
5
G. Fisher, Advice on Everything. AHistory of the Citizens Advice Service in Harrow, 19392009, s. 3, http://
www.citizensadvice.org.uk/ (28.2.2014).
6
M. Parlicki, op. cit., s. 121.
7
Ibidem, s. 121.
8
Ibidem.
9
Ibidem, s. 122.
10
Ibidem.
11
Wlatach 19501960 finansowanie to zostao zawieszone, co przeoyo si na konieczno likwidacji znacznej
liczby biur.
12
M. Parlicki, op. cit., s. 122.
13
Ibidem, s. 123.
14
Ibidem.

Rozdzia I. Historia poradnictwa prawnego i obywatelskiego

4

Wchwili obecnej krajowe stowarzyszenie biur nosi nazw Citizens Advice1 (na
terenie Walii Citzens Cymru2) iprowadzi poradnictwo wpenym zakresie, zwykorzystaniem metod elektronicznej komunikacji zbeneficjentami. Wraz zinnymi
organizacjami3 prowadzi coroczn akcj pod nazw Advice Week4 (Tydzie Porad).
Przeprowadzona przez Urzd Administracji Publicznej w2003 r. kontrola usug biur
wykazaa wysok jako wiadczonych przez te podmioty usug poradniczych5.
Historia tworzenia pierwszych punktw wiadczcych usugi w zakresie poradnictwa prawnego i obywatelskiego jest rwnie wanym elementem rozwoju
tych usug wHolandii6. Istniejcej tam Raad voor Rechtsbijstand (Radzie Pomocy
Prawnej) utworzonej przez ministra sprawiedliwoci powierzono zadania zwizane zreprezentacj osb niezamonych izapewnieniem im pomocy prawnej7. Biura
porad obywatelskich stay si czci powszechnego systemu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego8. Holenderski system obejmuje dziaalno punktw obsugi prawnej (wramach ktrych beneficjenci pomocy mog otrzyma wyjanienie kwestii
prawnych oraz porady iinformacje onieskomplikowanym charakterze9) oraz wiadczenie usug prawnikw imediatorw (udzielajcych pomocy wsprawach skomplikowanych10).
Przykad Wielkiej Brytanii posuy za wzr wprocesie tworzenia wPolsce
biur porad obywatelskich, adowiadczenia holenderskie by moe znajd odzwierciedlenie wkolejnych modelach proponowanych wobszarze pomocy prawnej11.
Przykady dobrych praktyk zagranicznych odegray rwnie wan rol wprocesie tworzenia standardw dotyczcych bezpatnego poradnictwa wnaszym kraju
(zob. m.in. zasady, woparciu oktre dziaaj biura nalece do ZBPO12). Wypracowanie przez ww. pastwa jasnych kryteriw udzielania pomocy oraz standardw
Ibidem.
Ibidem.
3
Tymi organizacjami s: Advice Services Alliance, AdviceUK, Age Concern and Help the Aged, Law Centers
Federation oraz Youth Acces. Zob.: M. Parlicki, op. cit., s. 123.
4
Ibidem.
5
Na temat poradnictwa wWielkiej Brytanii zob. np. artyku dostpny na stronie internetowej projektu pod
adresem: http://www.ppio.eu/pl/co-nowego/79-poradnictwo-obywatelskie-nad-tamiza (28.2.2014).
6
Na temat poradnictwa pro bono wHolandii oraz pomocy prawnej zapewnionej obywatelom zob. m.in.: Latham
& Watkins LLP, ASurvey of Pro Bono Practices and Opportunities in 71 Jurisdictions, 2012, s. 193 in., http://www.
probonoinst.org/wpps/wp-content/uploads/a-survey-of-pro-bono-practices-and-opportunities-in-71-jurisdiction-2012.
pdf (28.2.2014), oraz Legal Aid Board, The legal help in Netherlands. ABroad outline, 2013, http://www.rvr.org/
binaries/about-rvr/brochure-legalaid_juni2013_webversie.pdf (28.02.2014).
7
Na temat kompetencji Legal Aid Board zob. informacje dostpne na stronie internetowej Raad voor Rechtsbijstand,
http://www.rvr.org/nl/about_rvr (28.2.2014).
8
G. Wiaderek, P. Maranowski (oprac.), Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie wPolsce. Propozycja
rozwiza instytucjonalno-prawnych oraz zaoe polityki pastwa, Warszawa 2013, s. 2, http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/Bezp%C5%82atne_poradnictwo-materia%C5%82_konferencyjny.pdf (28.2.2014).
9
E. Krzeniak, op. cit., s. 28.
10
Ibidem.
11
Zob. informacje znajdujce si na stronie internetowej INPRIS, http://www.inpris.pl/poradnictwo-prawne-i-obywatelskie/news-ppio/t/inpris-z-wizyta-studyjna-w-holandii-analiza-systemu-nieodplatnej-pomocy-prawnej/
(28.2.2014).
12
Informacje dostpne s na stronie internetowej ZBPO, http://zbpo.org.pl/page/pl/ (28.2.2014).
1
2

3. Powstanie podmiotw dziaajcych wobszarze usug poradnictwa prawnego...

jakociowych przeoyo si na zapewnienie ich obywatelom sprawiedliwego dostpu do rzetelnych ibezpatnych porad prawnych iobywatelskich.

3. Powstanie podmiotw dziaajcych wobszarze usug


poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce
Przedstawienie historii poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce jest
zadaniem trudnym. Nieatwo jest bowiem na podstawie dostpnych rde wskaza,
jak rwnie opisa wszystkie podmioty, ktre powstay jako instytucje majce za
zadanie m.in. zapewni osobom przebywajcym na terytorium naszego kraju dostp
do nieodpatnych porad. Nie do przecenienia jest wpyw, jaki na rozwj idei bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego, aco za tym idzie: na wzrost gwarancji
prawnych dla najsabszych obywateli, jak rwnie na wzrost wiadomoci prawnej
wspoeczestwie wywaro powstawanie kolejnych podmiotw poradniczych.
Wprzeszoci zwikszone zapotrzebowanie obywateli na bezpatne usugi poradnicze wizao si zhistorycznymi wydarzeniami, ktre miay miejsce na terenie Polski.
Na potrzeby rozwaa wtym rozdziale przyjte zostay jako przeomowe trzy wydarzenia historyczne oraz okresy nastpujce bezporednio po nich: wybuch II wojny
wiatowej, przemiany ustrojowe roku 1989 oraz wstpienie Polski do Unii Europejskiej
w2004 r. Punktem wyjcia do rozwaa bdzie przedstawienie dziaalnoci polskiej
adwokatury pod zaborami, jak rwnie wokresie II Rzeczypospolitej.
Naley podkreli, e adwokatura polska jako pierwsza podja starania zmierzajce do zapewnienia dostpu do nieodpatnej pomocy prawnej1, obejmujc w1909r.
patronat nad wizieniami kryminalnymi oraz politycznymi2. W1923 r. instytucji patronatu nadano nazw: Towarzystwo Opieki nad Winiami, Zwolnionymi zWizie
iich Rodzinami3. Po wybuchu II wojny wiatowej organizacja ta postawia sobie za
cel przede wszystkim ratowanie aresztowanych Polakw4. Uboga ludno stolicy
moga liczy na uzyskanie bezpatnej porady prawnej wramach dziaalnoci Rady
Gwnej Opiekuczej, dziaajcej od 1941 r.5 Dowiadczenie adwokatury polskiej
tego okresu przeoyo si na zaangaowanie jej czonkw wprocesy polityczne
wlatach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej6.
Wokresie PRL-upomoc prawna udzielana bya zarwno przez legalnie dziaajce instytucje, jak istruktury podziemne, m.in. przez: zwizki zawodowe, Komitet
Obrony Robotnikw (KOR)7, Komisj Interwencji iPraworzdnoci Niezalenego
Z. Krzemiski, Historia warszawskiej adwokatury, Warszawa 2009, s. 214.
Ibidem, s. 214.
3
Ibidem.
4
Ibidem, s. 215.
5
Ibidem, s. 218.
6
Ibidem, s. 231.
7
Na temat historii Komitetu Obrony Robotnikw zob. m.in.: J.J. Lipski, KOR, Warszawa 2006.
1
2

6

Rozdzia I. Historia poradnictwa prawnego i obywatelskiego

Samorzdnego Zwizku Zawodowego Solidarno1, Federacj Konsumentw2


czy te istniejcy nieprzerwanie od 1958 r. Polski Komitet Pomocy Spoecznej3.
Wsparcia osobom przeladowanym przez instytucje pastwowe udziela rwnie
Ruch Obrony Praw Czowieka iObywatela (ROPCiO)4. Naley wskaza, e by to
okres, ktry co wynikao zistoty panujcego ustroju wiza si zzahamowaniem rozwoju idei bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Dopiero
przemiany ustrojowe schyku lat 80. XX w. utoroway drog tworzenia podmiotw
poradniczych. Koniecznoci ich tworzenia upatrywa mona nie tylko wzmianie
charakteru relacji pastwoobywatel, ale rwnie we wzrocie zapotrzebowania na
bezpatne poradnictwo, ktry nastpi po 1989 r. Proces ten zwizany by ze zmianami oraz problemami spoecznymi, jakie towarzyszyy przemianom ustrojowym. Nie
wszyscy obywatele naszego kraju postrzegali pozytywnie nastpstwa tyche zmian,
co wizao si zgwatownym pogorszeniem ich sytuacji materialnej ispoecznej5.
Zmian ustroju bardzo silnie odczuy osoby niezamone, ktrym nie tylko trudniej
byo odnale si wnowej rzeczywistoci, ale rwnie nie mogy one wpeni partycypowa wprzemianach, np. wformie dostpu do dbr materialnych. Wiele problemw, ktre towarzyszyy osobom niezamonym, dotyczyo zagadnie prawnych
iobywatelskich. Ujawnienie grup obywateli wnajtrudniejszej sytuacji6, atake ch
zapewnienia im moliwoci godnego ycia czy mona zpowstaniem podmiotw
poradniczych. Wdobie przeobrae ustrojowych otoczenie obywateli nieodpatn
opiek prawn przyczynio si do zwikszenia ich podmiotowoci iaktywizacji,
cho zapotrzebowanie na bezpatne poradnictwo na przestrzeni lat nie zmalao7.
Wlatach przeomu wkocu lat 80. XXw. zosta powoany urzd Rzecznika
Praw Obywatelskich, ktry rozpocz swoj dziaalno w1988 r.8, inicjujc tym
samym wnaszym kraju tradycj instytucji rzeczniczych ktrych jednym zcelw
dziaania byo przyczynienie si do wzrostu wiadomoci prawnej obywateli, jak
rwnie pomoc wsprawach indywidualnych9. W1995 r. powoany zosta urzd
1
Szerzej na temat Komisji zob. strona internetowa Encyklopedii Solidarnoci: http://www.encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/index.php?title=T02331_Komisja_Interwencji_i_Praworz%C4%85dno%C5%9Bci (4.5.2014).
2
Szerzej na temat Federacji (m.in. statut): http://www.federacja-konsumentow.org.pl/ (4.5.2014).
3
K. Furman-ajszczak, Poradnik dla osb poszukujcych ikorzystajcych znieodpatnej pomocy prawnej
iobywatelskiej, s. 5, http://www.ppio.eu (28.2.2014). Szerzej na temat dziaalnoci Polskiego Komitetu Pomocy
Spoecznej: http://www.pkps.org.pl/index.php (28.2.2014).
4
Szerzej na temat dziaalnoci ROPCiO zob. m.in: G. Waligra, ROPCiO. Ruch Obrony Praw Czowieka
iObywatela 19771981, Warszawa 2006.
5
E. Sierzputowska, Nastroje spoeczne wlatach 19891994, raport Nr 59 z1994, http://biurose.sejm.gov.pl/
teksty_pdf_94/r59.pdf (28.2.2014).
6
Wwyniku podejmowanych przez pastwo interwencji cz znich dotknita bya ukrytym do 1989 r. bezrobociem.
7
Szerzej na ten temat zob.: Instytut Prawa iSpoeczestwa, Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie
analiza danych zastanych, Warszawa 2012, http://www.ppio.eu (28.2.2014).
8
Ustawa z15.7.1987 r. oRzeczniku Praw Obywatelskich, tekst jedn.: Dz.U. z2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.
9
Zdanych statystycznych Urzdu wynika, e wcigu 25 lat dziaalnoci przyjto wBiurze RPO 104 400
interesantw iudzielono 262 828 informacji prawnych drog telefoniczn. Zob. informacje dostpne na stronie
internetowej Rzecznika Praw Obywatelskich: http://www.brpo.gov.pl/pl/content/dzialalnosc-rzecznika-praw-obywatelskich (28.2.2014).

3. Powstanie podmiotw dziaajcych wobszarze usug poradnictwa prawnego...

Rzecznika Ubezpieczonych1, reprezentujcy interesy obywateli wobec funduszy


emerytalnych oraz ubezpieczycieli, za 21.5.2009 r. zacz dziaa wobronie praw
pacjentw Rzecznik Praw Pacjenta wraz zRzecznikami Praw Pacjenta Szpitali Psychiatrycznych2.
Wanym momentem, ktry odegra znaczc rol wrozwoju poradnictwa wPolsce, byo przystpienie naszego kraju do Unii Europejskiej 1.5.2004 r. Od tej chwili
rozpoczlimy wdraanie prawnych regulacji, rwnie wzakresie zapewnienia potrzebujcym dostpu do bezpatnej pomocy prawnej iotoczenia ich odpowiedni
opiek. Przykadem przeoenia si rozwiza unijnych na powstanie wPolsce podmiotw poradniczych jest dziaalno orodkw pomocy dla osb pokrzywdzonych
przestpstwem (dalej: OPOPP). Ich powstanie wie si bezporednio zrealizacj postanowie decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej 2001/220/WSiSW z15.3.2001r.
oraz m.in. zalece Rady Europy z1985 r. Nr R (85)11 wsprawie pozycji ofiary
wprawie karnym izalece Nr R (85)21 wsprawie zapobiegania wiktymizacji ipomocy dla ofiar przestpstw, ktra staa si podstaw zawarcia przez Ministerstwo
Sprawiedliwoci zKomisj Europejsk 1.8.2008 r. umowy odofinansowanie projektu pod nazw Sie Pomocy Ofiarom Przestpstw. Dziki wejciu treci umowy
wycie na terenie Polski funkcjonuje 16 takich placwek wraz zfiliami niektrych
znich3. Otoczenie kompleksow pomoc osb pokrzywdzonych przestpstwem jest
niezwykle istotne na kadym etapie postpowania, moe bowiem stanowi prb
odbudowania zaufania ofiary do pozostaych czonkw spoeczestwa.
Pomoc, jak obywatele polscy, atake osoby przebywajce na terytorium RP
otrzymuj wpowyszych instytucjach na szczeblu krajowym, jest gwarancj realizacji przysugujcych im praw oraz rkojmi sprawiedliwych rozstrzygni. Dziaalno tych podmiotw przyczynia si do systematycznego zwikszania zaufania
obywateli do administracji publicznej. Dostpno pomocy prawnej umacnia poczucie podmiotowoci jej beneficjentw, jak rwnie wpywa znaczco na zwikszenie
wiadomoci prawnej iobywatelskiej wspoeczestwie, przez co realizowany jest
jeden zpodstawowych celw spoeczestwa obywatelskiego.
1
Ustawa z22.5.2003 r. onadzorze ubezpieczeniowym iemerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, tekst
jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 290 ze zm.
2
Funkcjonowanie Rzecznika Praw Pacjenta wytyczaj ramy ustawy z6.11.2008 r. oprawach pacjenta iRzeczniku Praw Pacjenta, tekst jedn.: Dz.U. z2012 r. poz. 159 ze zm.
3
Do zada OPOPP naley zapewnienie: bezpatnego poradnictwa prawnego dla osb pokrzywdzonych przestpstwem iczonkw ich rodzin, bezpatnego poradnictwa psychologicznego wraz zpomoc psychologiczn dla
osb pokrzywdzonych przestpstwem iczonkw ich rodzin, bezpatnego wsparcia socjalnego dla osb pokrzywdzonych przestpstwem iczonkw ich rodzin, wsparcia wolontariuszy wzakresie tzw. opiekuna ofiary, prowadzenia bazy instytucji wiadczcych pomoc specjalistyczn dla okrelonych kategorii ofiar przestpstw iudzielania
wszechstronnej informacji na temat moliwoci uzyskania pomocy specjalistycznej, tworzenia sieci pomocy ofiarom
przestpstw na terenie wojewdztwa (sie regionalna, lokalna), na ktrym dziaa Orodek, prowadzenia wsppracy zOPOPP winnych wojewdztwach, tworzc Oglnokrajow Sie Pomocy Ofiarom Przestpstw, prowadzenia
wsppracy zjednostkami samorzdu terytorialnego, Policji, wymiaru sprawiedliwoci, subami pomocy spoecznej,
szkoami, szpitalami oraz organizacjami pozarzdowymi, kocielnymi iinnymi wzakresie wiadczenia pomocy osobom pokrzywdzonym przestpstwem. Informacje pochodz ze strony internetowej Ministerstwa Sprawiedliwoci:
http://ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/pokrzywdzeni-przestepstwem/wykaz-osrodkow-pomocy-dla-osob-pokrzywdzonychprzestepstwem/ (28.2.2014).

8

Rozdzia I. Historia poradnictwa prawnego i obywatelskiego

Omwione powyej podmioty poradnicze zaliczy mona do grona podmiotw


publicznych. Wymienione pord nich KOR oraz ROPCiO zperspektywy lat zaliczy
mona do organizacji pozarzdowych dziaay wprawdzie bez uznania wczesnych
wadz (nielegalnie), ale posiaday status stowarzysze.
Dopiero zmiany ustrojowe iwprowadzenie systemu demokratycznego wPolsce
stworzyy obywatelom chtnym do podjcia dziaalnoci wobszarze poradnictwa
prawnego iobywatelskiego moliwo organizowania si wfundacje czy stowarzyszenia izakadania nowych punktw poradniczych. Rwnie organizacje, ktrych
tradycje sigay okresu midzywojennego, na nowo podjy swoj dziaalno1. Naleay do nich m.in. duszpasterska instytucja charytatywna Episkopatu Polski Caritas
Polska czy te Zwizek Modziey Chrzecijaskiej YMCA2. Przemiany spoeczne
iproblemy, zjakimi zmagali si obywatele po 1989 r., podyktoway konieczno
specjalizacji organizacji pozarzdowych iutworzenie zupenie nowych podmiotw,
zajmujcych si dotd rzadko poruszanymi tematami, np. wspierajcych osoby yjce
zHIV3.
Powstajce po 1989 r. organizacje pozarzdowe wpisay wswoj statutow dziaalno nie tylko wspieranie spoeczestwa obywatelskiego, ale rwnie konkretne
dziaania, np. programy stypendialne dla dzieci zrodzin niezamonych, dziaalno
na rzecz edukacji idostpu do dbr kultury, dziaania na rzecz praw pacjentw, samotnych rodzicw, przeciwdziaanie przemocy, dziaania na rzecz rodowiska naturalnego, przeciwdziaanie dyskryminacji iwykluczeniu spoecznemu. Zaczy one
podejmowa konkretne dziaania na poziomie lokalnym, adresowane do najbardziej
potrzebujcych, jak rwnie realizowa akcje charytatywne4. Warto zaznaczy, e
powstay organizacje niosce pomoc potrzebujcym na caym wiecie, nieograniczajce swego dziaania do terytorium Rzeczypospolitej5, jak rwnie takie, ktre
posiadajc status organizacji pozarzdowych, wypeniay wane zadania natury administracyjnej6.
Du rol wtworzeniu polskich podmiotw niepublicznych odegray rwnie
organizacje omidzynarodowym charakterze, ktre udzielay wsparcia organizacjom
pozarzdowym na terenie caego kraju. Za przykad poda mona dziaalno takich podmiotw, jak: International Legal Aid Group, The Global Network for Public
Interest Law, Open Society Initiative, European Commission for the Efficiency and
Justice. Model funkcjonowania tych podmiotw by czsto wzorem przyjtym na
potrzeby organizacji pracy wpolskich NGO.

1
Zob. oficjalny portal promocyjny RP: http://www.poland.gov.pl/organizacje,pozarzadowe,128.html
(28.2.2014).
2
Ibidem.
3
Szerzej zob.: P. Karpiski, op.cit., s. 35.
4
Zob. oficjalny portal promocyjny RP: http://www.poland.gov.pl/organizacje,pozarzadowe,128.html
(28.2.2014).
5
Wskaza tu naley Polsk Akcj Humanitarn, http://www.pah.org.pl/ (28.2.2014).
6
M.in. Fundacja Itaka Centrum Poszukiwa Ludzi Zaginionych, http://zaginieni.pl/ (28.2.2014).

3. Powstanie podmiotw dziaajcych wobszarze usug poradnictwa prawnego...

Implementacja dowiadcze zagranicznych do Polski przeoya si rwnie


na stworzenie takich podmiotw jak uniwersyteckie poradnie prawne (ang. legal
clinics) czy biura porad obywatelskich. Pierwsze uniwersyteckie poradnie prawne
powstay: w1997 r. na Uniwersytecie Jagielloskim1, w1998 r. na Uniwersytecie
Warszawskim2, w1999 r. na Uniwersytecie wBiaymstoku3. Otwarcie tych poradni poprzedzone byo dyskusjami metodologiczno-programowymi oraz dziaaniami organizacyjnymi4. Pierwsze biura porad obywatelskich utworzone zostay
w1996r. wWarszawie iomy5, apomys ich przeniesienia pochodzi zFundacji
Samaritanus.
Poradnie uniwersyteckie wPolsce powstaway na wzr amerykaskich klinik
prawa6. Ich powoanie wynikao zchci realizacji dwch rwnorzdnych celw:
edukacyjnego, polegajcego na przygotowaniu studentw do wykonywania zawodu prawnika, uwraliwianiu ich na problemy osb niezamonych, oraz zwizanego
zzapewnieniem pomocy osobom najbardziej potrzebujcym, ktre ze wzgldw
finansowych nie mogyby si oni ubiega uprawnikw przynalecych do samorzdw zawodowych7. Wchwili obecnej funkcjonuje wPolsce 26 uniwersyteckich
poradni prawnych, zarwno przy uniwersytetach publicznych, jak iniepublicznych8.
W2002 r. powoano do ycia Fundacj Uniwersyteckich Poradni Prawnych (dalej:
FUPP), ktrej jednym zcelw powstania byo udzielanie wsparcia istniejcym oraz
powstajcym poradniom. Jednym zpierwszym zrealizowanych zamierze FUPP byo
rwnie wprowadzenie jednolitych standardw udzielania pomocy oraz funkcjonowania poradni9.
Zkolei biura porad obywatelskich powstay woparciu oeuropejskie dowiadczenia idziaalno Citizens Advice Bureaux (biur porad obywatelskich) wWielkiej Brytanii10. Wrd przyczyn powstania biur porad wPolsce wymienia si zapotrzebowanie
obywateli na informacje oprzysugujcych im prawach zwizanych ze zmieniajc
si po przemianach ustrojowych rzeczywistoci prawn11. W chwili obecnej na
terenie Polski aktywnie dziaa 27 biur porad obywatelskich zwykwalifikowanym
1
E. Rekosh, Rozwj prawniczej edukacji klinicznej: perspetywa globalna dowiadczenia zagraniczne, historia
uniwersyteckich poradni prawnych, [w:] D. omowski (red. prow.), Studencka Poradnia Prawna. Idea, organizacja,
metodologia, Warszawa 2005, s. 28. Szerzej zob. rwnie: T. Martiszek, Rola legal clinics wsystemie amerykaskiej edukacji prawniczej, Klinika 1999, Nr 1, s. 59 in.
2
E. Zieliska, Klinika Prawa Uniwersytecka Poradnia Prawna, Klinika1999, Nr 1, s. 219.
3
A. Sitkowska, A.D. ledziewski, Studencka Poradnia Prawna Pracownia Wydziau Prawa Uniwersytetu wBiaymstoku afunkcjonowanie jej sekretariatu, Klinika 2011, Nr 10 (14), s. 5.
4
E. Zieliska, op. cit., s. 219.
5
Raport dla Fundacji im. Stefana Batorego, op. cit., s. 27.
6
Szerzej na temat inspiracji oraz zwizkw przedstawicieli amerykaskich klinik prawa wbudowanie ruchu
klinicznego wEuropie zob. E. Rekosh, op.cit., [w:] D. omowski (red. prow.), Studencka Poradnia Prawna...,
op.cit., s. 28.
7
Zob. m.in.: M. Szewczyk, Idea uniwersyteckich poradni prawnych, Klinika 1999, Nr 1, s. 13 in.
8
Zob. strona internetowa FUPP dostpna pod adresem: http:/www.fupp.org.pl (28.2.2014).
9
Na temat standardw obowizujcych poradnie: http://www.fupp.org.pl/kliniki-prawa/standardy (28.2.2014).
10
Raport dla Fundacji im. Stefana Batorego: op. cit., s. 27.
11
Zob. strona internetowa ZBPO: http://zbpo.org.pl/page/pl/ (28.2.2014).

Rozdzia I. Historia poradnictwa prawnego i obywatelskiego

10

p ersonelem doradczym, zrzeszonych wZwizku Biur Porad Obywatelskich (ZBPO).


Gwnym celem powoanego do ycia w1998 r. ZBPO jest zapewnienie obywatelom wiedzy oprzysugujcych im prawach, tak aby potrafili waktywny iskuteczny
sposb rozwizywa swoje problemy, atake podejmowa dziaania na rzecz zmian
podanych spoecznie1. Oznacza to, e praca biur skupia si przede wszystkim na
zapewnieniu wsparcia obywatelskiego wszystkim potrzebujcym przy jedoczesnym
poszanowaniu ich autonomii co do podejmowanych decyzji wkwestii rozwizania
problemu.
Dziaalno organizacji pozarzdowych zajmujcych si problematyk bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego mona uzna za wzorowy przykad
profesjonalizacji dziaa organizacji spoecznych. Zarwno Helsiska Fundacja Praw
Czowieka (utworzona wPolsce w1989 r. przez czonkw Komitetu Helsiskiego2),
jak iInstytut Spraw Publicznych dziaajcy od 1995 r. (orodek badawczo-analityczny3) czy INPRIS Instytut Prawa iSpoeczestwa, dziaajcy od 2009 r. prawniczy think tank4, s penoprawnymi partnerami instytucji pastwowych wprocesie
ksztatowania dialogu spoecznego oraz polityki publicznej. Eksperci zwizani ztymi
podmiotami peni czsto funkcje doradcze dla rzdu isamorzdu, araporty tych organizacji postrzegane s jako punkt wyjcia do debat spoecznych ipodejmowanych
wobszarze bezpatnego poradnictwa wysikw legislacyjnych. Na uwag zasuguje
fakt, e obok wspomnianych wyej organizacji wPolsce wchwili obecnej dziaa
kilkaset organizacji pozarzdowych, ktre wsposb stay lub okresowy wiadcz
porady prawne iobywatelskie5.

4. Historia prac legislacyjnych zwizanych zprocesem


tworzenia modelu bezpatnego poradnictwa
prawnego iobywatelskiego
Wlatach 20042010 toczyy si wPolsce wzmoone prace nad opracowaniem
ustawowej regulacji, ktra zapewniaaby obywatelom dostp do informacji prawnych, jak rwnie bezpatnych porad prawnych iobywatelskich6. Kady kolejny
projekt prbowa uj wramy systemowe usugi poradnictwa, odnoszc si wswych
zaoeniach do zapewnienia obywatelom naszego kraju dostpu do bezpatnej pomocy, przy czym byy to rozwizania dotyczce jedynie poradnictwa prawnego.
Pomysodawcy (nad treci kolejnych projektw pracowali m.in. przedstawiciele
Ibidem.
Wicej na temat powstania oraz dziaalnoci Fundacji: http://www.hfhr.pl/ (28.2.2014).
3
Wicej na temat powstania oraz dziaa podejmowanych przez ISP: http://www.isp.org.pl/ (28.2.2014).
4
Wicej na temat powstania oraz celw dziaania INPRIS: http://www.inpris.pl/ (28.2.2014).
5
Wicej informacji zob. Mapa bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, http://www.
mapaporadnictwa.org/ (4.5.2014).
6
Szerzej na ten temat . Bojarski, Przegld projektw..., op. cit., s. 1 in.
1
2

4. Historia prac legislacyjnych zwizanych zprocesem tworzenia...

11

o rganizacji pozarzdowych, Rzecznik Praw Obywatelskich, Ministerstwo Sprawiedliwoci, posowie, rzd) proponowali konkretne rozwizania m.in. wzakresie tego,
do kogo pomoc ta ma by adresowana, na kim bdzie spoczywa obowizek jej
wiadczenia, atake woparciu ojakie kryteria pomoc moe by udzielana.
W2004 r. przedstawiciele organizacji pozarzdowych1 oraz Rzecznik Praw Obywatelskich wystosowali wsplny apel opodjcie dziaa wobszarze zapewnienia
obywatelom dostpu do poradnictwa2. Wlicie Rzecznika Praw Obywatelskich skierowanym wwczesnym czasie do Ministra Sprawiedliwoci czytamy, e: (...) naley
przeprowadzi reform systemu pomocy prawnej wiadczonej ludziom ubogim. Wymaga tego poszanowanie zasad uczciwego procesu isprawiedliwoci spoecznej3.
Projekt ustawy4, bdcy efektem wspominanego wyej apelu, przewidywa m.in.,
e nieodpatna pomoc prawna powinna mie charakter zarwno pomocy przedsdowej (podstawowej), jak iudzielanej ju na etapie postpowania sdowego (kwalifikowanej). Wrd kryteriw dostpu do nieodpatnej pomocy miay by zjednej
strony kryterium finansowe dochd poniej tzw. minimum egzystencji5 (zgodnie
zart. 8 PomSpoU) zdrugiej sytuacja osobista uniemoliwiajca samodzieln obron praw iinteresw6. Pomysodawcy projektu wskazali, e wszczeglnoci chodzi
m.in. oprzypadki sieroctwa, bezrobocia, bezdomnoci, niepenosprawnoci, choroby,
przemocy wrodzinie, alkoholizmu, narkomanii, jak rwnie zaistnienia zdarzenia
losowego, sytuacji kryzysowej czy klski ywioowej7. Projekt przewidywa skierowanie pomocy jedynie do osb fizycznych, wdrodze decyzji administracyjnej.
Wszystkie elementy ipodmioty uczestniczce wsystemie planowanym miayby by
finansowane zbudetu pastwa. Wpadzierniku 2005 r. kolejny rzd wycofa procedowany projekt spod obrad8, zapowiadajc jednoczenie wprowadzenie do treci
projektu autopoprawki rzdowej9. Projekt uzupeniony orzdow poprawk zosta
ponownie skierowany do Sejmu wmaju 2007 r., przy czym wprowadzone zmiany
byy wstosunku do pierwotnej treci tak fundamentalne, e wrzeczywistoci postrzega go mona jako zupenie odrbn propozycj10. Po autopoprawce rzdowej
1
Organizacjami tymi byy: Helsiska Fundacja Praw Czowieka, Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych,
Zwizek Biur Porad Obywatelskich oraz Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej. Zob.: listy skierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich z15.4.2004 r. oraz 30.6.2004 r. Oba dokumenty dostpne na stronie internetowej INPRIS,
http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/pomoc_prawna/41_list_koalicji_NGO_do_RPO_15.04.2004.
pdf (28.2.2014).
2
Zob. informacje dostpne na stronie internetowej INPRIS: http://www.inpris.pl/biblioteka-inpris-reformanieodplatnej-pomocy-prawnej/i-projekt/ (28.2.2014).
3
Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane do Ministra Sprawiedliwoci z3.8.2004 r.: http://www.inpris.
pl/fileadmin/user_upload/documents/pomoc_prawna/21_list_rpo_do_min_sadowski_3_08_2004.pdf (28.2.2014).
4
Instytut Prawa iSpoeczestwa, op. cit., s. 221.
5
Ibidem.
6
Informacja dostpna na stronie internetowej INPRIS, pod adresem: http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/
documents/pomoc_prawna/21_list_rpo_do_min_sadowski_3_08_2004.pdf (28.2.2014).
7
Instytut Prawa iSpoeczestwa, op. cit., s. 222.
8
. Bojarski, Przegld projektw, op. cit., s. 8.
9
Ibidem.
10
Ibidem, s. 10.

Rozdzia I. Historia poradnictwa prawnego i obywatelskiego

12

projekt przewidywa, e nieodpatna pomoc prawna bdzie ograniczona jedynie do


pomocy przedsdowej ipolega bdzie na udzieleniu informacji oraz pomocy prawnej zmierzajcej do opracowania pierwszego pisma wsprawie oraz sporzdzenia dla
beneficjenta wniosku oprzyznanie penomocnika zurzdu1. Wyranie wic komunikowano, e autorzy poprawki uznaj za wystarczajcy sposb dziaania odpowiadajcy potrzebom obywateli, adotyczcy ustanowienia penomocnikw zurzdu oraz
wprowadzenia zasad, aco waniejsze praktyki przyznawania ich pomocy. Jako
podstaw takiego rozwizania wuzasadnieniu autopoprawki wskazano przy tym, e
ograniczenie zakresu wiadczonej nieodpatnie pomocy prawnej jedynie do pomocy
przedsdowej ma na celu uniknicie wykreowania mechanizmu konkurencyjnego
wzgldem ugruntowanego systemu pomocy prawnej zurzdu2. Jako kryteria dostpu
do pomocy (przewidzianej jedynie dla osb fizycznych) wskazano dochd poniej
150% tzw. minimum egzystencji, za wprzypadku ofiar przemocy wrodzinie, wychowankw placwek opiekuczo-wychowawczych do 26. roku ycia, bezdomnych,
niepenosprawnoci czonka rodziny, klski ywioowej poniej 200% minimum
egzystencji3. Procedura przyznawania pomocy miaa si wiza zwystpieniem przez
beneficjenta zwnioskiem opomoc bezporednio do podmiotu, ktry miaby j wiadczy. Odbyo si jedynie pierwsze czytanie tego projektu ustawy4. Prace nad nim
zostay przerwane zzwizku zkocem kadencji Sejmu, ktry przypad na padziernik 2007 r. Po tych dwch prbach wprowadzenia kompleksowej regulacji kolejne
prace nad zapewnieniem obywatelom dostpu do bezpatnej pomocy prawnej, atym
samym gwarancji tego, by ich sprawy toczyy si sprawiedliwie, podj dopiero rzd
Donalda Tuska5.
Wlatach 20082010 mona byo obserwowa wzmoone prace wadz nad regulacjami powiconymi zagadnieniu bezpatnego poradnictwa wPolsce6. Przyczyn tego
zjawiska upatrywa mona wnaciskach podmiotw dziaajcych na rzecz poradnictwa7. Efektem prac przeprowadzonych wMinisterstwie Sprawiedliwoci byo kilka
projektw zaoe ustawowych oraz ustaw8. W2008 r. zostaa opracowana nowa koncepcja dotyczca modelu ustrojowego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego, czca przyznawanie pomocy prawnej zpowiatowymi centrami pomocy rodzinie9 dziaajcymi na podstawie ustawy opomocy spoecznej10. Konsultacje spoeczne
Instytut Prawa iSpoeczestwa, op. cit., s. 220.
Uzasadnienie projektu autopoprawki dostpne na stronie internetowej INPRIS: http://www.inpris.pl/fileadmin/
user_upload/documents/pomoc_prawna/812_projekt_ustawy_uzasadnienie_15.3.2007.pdf, s. 2 (28.2.2014).
3
Instytut Prawa iSpoeczestwa, op. cit., s. 223.
4
. Bojarski, Przegld projektw, op.cit., s. 10.
5
Ibidem, s. 11.
6
Ibidem, s. 12.
7
Ibidem.
8
Informacje dostpne na stronie internetowej INPRIS: http://www.inpris.pl/biblioteka-inpris-reformanieodplatnej-pomocy-prawnej/projekty-2008-10/ (28.2.2014).
9
Informacja pochodzi ze strony internetowej kwartalnika Na wokandzie, http://nawokandzie.ms.gov.pl/numer-8/pomoc-i-edukacja-prawna/bezplatna-informacja-prawna-dzis-edukacja-jutro-pomoc.html (28.2.2014).
10
Ibidem.
1
2

5. Podsumowanie

13

imidzyresortowe ujawniy wtpliwoci zwizane zkosztami proponowanego wprojekcie rozwizania, co wizao si zkoniecznoci dalszych prac. Ich rezultatem by
przedstawiony wstyczniu 2010 r. bardziej oszczdny projekt1, ktry zakada utworzenie podlegajcego Ministrowi Sprawiedliwoci Centrum Informacji Prawnej oraz
sieci orodkw informacji prawnej (stanowicych ekspozytury CIP)2. Wmarcu 2010r.
zosta on zaakceptowany przez Komitet Stay Rady Ministrw, jednak nie zosta przyjty przez Rad Ministrw iostatecznie nie by poddany dalszemu procedowaniu3.

5. Podsumowanie
Poznanie historycznych aspektw bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego pozwala na wycignicie okrelonych wnioskw na przyszo iuporzdkowanie wiedzy na temat dotychczasowych dziaa podejmowanych przez podmioty
publiczne oraz niepubliczne wtym obszarze.
Niepowodzenia wuchwaleniu kolejnych projektw ustaw dotyczcych zapewnienia obywatelom dostpu do bezpatnej pomocy warto postrzega wszerszym
kontekcie nie tylko jako wynikajce zbraku woli politycznej do wprowadzania
uregulowa, ale rwnie jako skutek pewnego splotu okolicznoci, ktre zawayy
nad losem proponowanych rozwiza.
Po 2010 r. wrd istotnych dziaa zwizanych zdostpem do nieodpatmego
poradnictwa wskaza naley przede wszystkim na organizowane przez Kancelari Prezydenta spotkania wramach Forum Debaty Publicznej Nieodpatna Pomoc Prawna4. Efektem tych spotka jest zielona ksiga5, na ktrej tre skadaj si
m.in.propozycje modelowe, informacje odotychczasowych projektach aktw normatywnych czy dziaalnoci wybranych podmiotw publicznych oraz niepublicznych
wiadczcych pomoc. Wzamierzeniu ma ona stanowi punkt wyjcia do dalszych
prac nad przedmiotow tematyk6. Rwnie Ministerstwo Sprawiedliwoci zdaje
si dostrzega konieczno wprowadzenia konkretnych rozwiza wtym zakresie;
wefekcie dostrzeenia rangi problematyki zapewnienia dostpu do sprawiedliwoci
1
Niektrzy eksperci wskazuj wprost na lakoniczno projektu, liczcego zaledwie 6 artykuw, zgodnie zktrymi osoby fizyczne przebywajce na terytorium naszego kraju miayby mie prawo do uzyskania nieodpatnej
informacji prawnej obejmujcej: informacje otreci obowizujcego prawa, oprawach iobowizkach wynikajcych zprzepisw, oinstytucjach waciwych do zaatwienia sprawy oraz odnonym trybie, jak rwnie informacje
omoliwociach uzyskania nieodpatnej pomocy prawnej. Zob. szerzej: . Bojarski, Przegld projektw, op. cit.,
s. 13 i14.
2
Ibidem.
3
Informacje dostpne na stronie internetowej INPRIS: http://www.inpris.pl/biblioteka-inpris-reformanieodplatnej-pomocy-prawnej/projekty-2008-10/ (28.2.2014).
4
. Bojarski, Przegld projektw..., op. cit., s. 14.
5
Szerzej zob. informacje dostpne na stronie internetowej INPRIS: http://www.inpris.pl/co-sie-dzieje-w-inpris/
artykul/t/seminarium-eksperckie-poswiecone-projektowi-zielonej-ksiegi/ (28.2.2014) oraz http://www.prezydent.pl/
dialog/fdp/sprawne-i-sluzebne-panstwo/materialy/ (28.2.2014).
6
Szerzej na temat zielonej ksigi: http://www.prezydent.pl/dialog/fdp/sprawne-i-sluzebne-panstwo/aktualnosci/
art,26,zielona-ksiega-system-stanowienia-prawa-w-polsce.html (26.5.2014).

14

Rozdzia I. Historia poradnictwa prawnego i obywatelskiego

w2010 r. utworzono wtym resorcie now jednostk organizacyjn Departament


Zawodw Prawniczych iDostpu do Pomocy Prawnej1.
Istotna wrealizacji zapewnienia dostpu do bezpatnego poradnictwa jest rwnie dziaalno parlamentarzystw, wbezporedni sposb mogca przeoy si
na podjcie wysikw legislacyjnych wtym obszarze. W2012 r. zgoszono do laski
marszakowskiej poselski projekt ustawy ozmianie ustawy osamorzdzie gminnym,
przewidujcy powierzenie gminie zadania udzielania pomocy prawnej jej najuboszym mieszkacom2. Wedle proponowanych przepisw pomoc prawna na poziomie gminy miaaby si ogranicza do pomocy przedsdowej. Po przeprowadzeniu
pierwszego czytania oraz rozpatrzeniu projektu na posiedzeniach Komisji Samorzdu
Terytorialnego iPolityki Regionalnej Komisja wniosa ojego odrzucenie3.
Wnajbliszych latach wzwizku ze zmianami spoecznymi izjawiskami, zktrymi mamy do czynienia (emigracja, zwikszona migracja, jak rwnie starzenie
si spoeczestwa4), najprawdopodobniej wzronie zapotrzebowanie na poradnictwo
adresowane do osb starszych wobszarze rent iemerytur, jak rwnie specjalistyczne
poradnictwo adresowane np. do uchodcw oraz migrantw5. Realizacja gwarancji
izasad konstytucyjnych wduej mierze zalee bdzie od dalszych dziaa podejmowanych na polu bezpatnego poradnictwa.

6. Scenariusz zaj
Oglna informacja owarsztacie
Celem warsztatu jest zapoznanie uczestnikw, zwykorzystaniem aktywnych metod nauczania, zhistorycznymi procesami oraz faktami towarzyszcymi bezpatnemu
poradnictwu wPolsce. Warsztat przewiduje prac wasn, prac wgrupach oraz prezentacj slajdw, prowadzony moe by wformie wykadu z trzema wiczeniami.
Proponowany czas: 2 godziny. Najmniejsza liczba uczestnikw konieczna do realizacji scenariusza to 9 osb (zuwzgldnieniem koniecznoci pracy wtrzech trzyosobowych grupach), maksymalna liczba uczestnikw to 18 osb.
1
Wicej informacji na temat jednostki znajduje si na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwoci: http://
bip.ms.gov.pl/pl/ministerstwo/struktura-organizacyjna/departament-zawodow-prawniczych-i-dostepu-do-pomocyprawnej/ (28.2.2014).
2
Instytut Prawa iSpoeczestwa, op. cit., s. 231232.
3
Zapis posiedzenia Komisji Samorzdu Terytorialnego iPolityki Regionalnej nr 145 z23.5. 2013 r. obrazujcy
przebieg dyskusji nad odrzuceniem projektu dostpny jest na stornie internetowej Sejmu RP pod adresem: http://orka.
sejm.gov.pl/sejm7.nsf/biuletyn.xsp?documentId=2F0CFC8EDF68E3A5C1257B7500450CA9 (28.2.2014).
4
Zob. m.in.: Rzecznik Praw Obywatelskich (oprac.), Migracje zagraniczne apolityka rodzinna, http://www.
brpo.gov.pl/sites/default/files/Biuletyn_RPO_Materialy_nr_66_-_Migracje_zagraniczne_a_polityka_rodzinna.pdf
(28.2.2014), oraz S. Kurek, Typologia starzenia si ludnoci Polski wujciu przestrzennym, Krakw 2008.
5
Zob. m.in.: P. Kaczmarczyk, M. Lesiska, Krajobrazy migracyjne Polski, Warszawa 2012, oraz GUS (oprac.),
Migracje zagraniczne ludnoci. Narodowy spis powszechny ludnoci imieszka 2011, http://www.stat.gov.pl/cps/
rde/xbcr/gus/L_migracje_zagraniczne_ludnosci_NSP2011.pdf (28.2.2014).

6. Scenariusz zaj

15

wiczenie I. Analiza historii reprezentowanego przez uczestnika podmiotu


praca indywidualna, prezentacja na forum grupy
To wprowadzajce wtematyk warsztatu wiczenie ma za zadanie umoliwi jego
uczestnikom zastanowienie si nad histori powstania reprezentowanej przez nich
instytucji poradniczej. Do jego realizacji potrzebne s kartki papieru na ewentualne
notatki uczestnikw.
Czas trwania: praca indywidualna 10 min, prezentacja dowiadcze na forum
grupy 20 min. Proponowana aktywna metoda: praca indywidualna oraz prezentacja
opracowanych treci na forum grupy.
Przebieg wiczenia
Uczestnicy iuczestniczki wcigu 10 min maj przypomnie sobie iprzeanalizowa histori powstania reprezentowanego przez siebie podmiotu; czonkowie korporacji prawniczych opracowuj histori swego samorzdu. Przemylenia uczestnicy
iuczestniczki zapisuj na kartkach.
Zadaniem jest udzielenie odpowiedzi na nastpujce pytania:
1. Kiedy powsta podmiot?
2. Jaka bya motywacja powstania?
3. Skd pochodziy rodki umoliwiajce rozpoczcie dziaa?
4. Jakie czynniki sprzyjay iutrudniay powstanie podmiotu?
Osoba prowadzca pilnuje przebiegu prezentacji dowiadcze, dokonuje merytorycznych podsumowa, moe dopyta okwestie wymagajce uzupenienia, przy
czym nie pozwala na skierowanie dyskusji na rozwaania powicone potrzebom
spoecznym oraz uwarunkowaniom prawnym przedmiotowego zagadnienia (bdzie
to przedmiotem kolejnego wiczenia). Prowadzcy zamyka dyskusj odowiadczeniach uczestnikw iprzechodzi do drugiego wiczenia.
Pierwsze wiczenie ma na celu pokazanie podejcia osb reprezentujcych podmioty poradnicze, drugie za bdzie miao na celu zrozumienie mechanizmw oraz procesw spoecznych, ktre towarzyszyy powstawaniu podmiotw poradniczych wnaszym
kraju wszerszym kontekcie. Podsumowujc, mona powiedzie, e pierwsze wiczenie pokazuje wsk perspektyw ujcia zagadnienia, drugie za perspektyw szerok.
wiczenie II. Ukazanie mechanizmw towarzyszcych powstaniu
podmiotw bezpatnego poradnictwa praca wgrupach
Narzdzia potrzebne do realizacji wiczenia: kartki A4 po jednej dla kadej zgrup
oraz flamastry. Czas trwania: podzia na grupy 10 min, praca wgrupach 20 min,
prezentacja opracowanych treci na forum grupy wraz zdyskusj 30 min.
Uwaga metodologiczna odnonie do wielkoci grup roboczych: grupa moe liczy od 3 do 6 osb. Zdowiadcze szkoleniowych wynika, e aby praca kadego
uczestnika bya naprawd efektywna, grupa nie powinna liczy wicej ni 6 osb.
Proponowana aktywna metoda: praca wgrupach, dyskusja.

16

Rozdzia I. Historia poradnictwa prawnego i obywatelskiego

Przebieg wiczenia
Podzia na grupy woparciu owylosowane kartki zwizerunkami zwierzt/monet/
cukierkw co najmniej 3 osoby wgrupie. Rozdanie narzdzi pracy. Kada zgrup
opracowuje inne zagadnienia. Musi odpowiedzie na pytanie gwne oraz pytania
pomocnicze (te moe zadawa prowadzcy, ktry czuwa nad przebiegiem prac wgrupach, wtym celu powica kadej znich odpowiedni ilo czasu):
1. Jakie byy powody powstawania punktw poradniczych wPolsce po 1989 r.?
(Pytania pomocnicze: Jakie problemy spoeczne towarzyszyy transformacji?
Zjakimi problemami borykali si Polacy wokresie przejciowym oraz wlatach
bezporednio po nim?);
2. Gdzie Polacy mogli szuka bezpatnej pomocy po roku 1989? (Jakie znasz podmioty
publiczne dziaajce wtamtych latach? Czy funkcjonoway wwczas podmioty
niepubliczne?);
3. Dlaczego dopiero zmiany ustroju pozwoliy na rozwj instytucji poradniczych?
(Warto si zastanowi, jak moga wyglda sytuacja przed II wojn wiatow. Jaki
by wpyw demokratyzacji pastwa na przemiany spoeczne iustawodawstwo?).
Kada zgrup wybiera ochotnika do zaprezentowania opracowanych treci na forum grupy. Osoba prowadzca moderuje dyskusj inie pozwala na zbytnie odbieganie od tematu. Opracowane przez grup zagadnienia ukazuj mechanizmy prawne
oraz spoeczne towarzyszce powstawaniu podmiotw zajmujcych si bezpatnym
poradnictwem (zarwno tych, ktre udzielaj pomocy, jak iorganizacji wspierajcych
sam ide). Prawidowo poprowadzony warsztat zwykorzystaniem pyta pomocniczych poczony zdyskusj uczestnikw pozwoli na kompleksowe omwienie
tych zagadnie.
wiczenie III. Prezentacja slajdw powiconych historii
bezpatnego poradnictwa wykad
Ostatni punkt warsztatu scala dwa wczeniejsze wiczenia, dodajc jednoczenie
merytoryczne treci odnoszce si do uwarunkowa midzynarodowych. Narzdzia
potrzebne do realizacji tego punktu: projektor; forma: multimedialna prezentacja.
Czas trwania: 30 min. Proponowana metoda: wykad.
Przebieg wykadu
Prowadzcy szczegowo omawia kolejne slajdy dotyczce historii poradnictwa/instytucji oraz organizacji wPolsce ina wiecie, zadaje rwnie uczestnikom
iuczestniczkom pytania odnonie do prezentowanych treci (np. czy mieli moliwo
wsppracy zktr zzagranicznych instytucji/organizacji, czy byli lub s beneficjentami grantw pochodzcych od tych instytucji/organizacji). Wykad ma wswoim
zamierzeniu stanowi podsumowanie caego warsztatu, jak rwnie usystematyzowa wiedz pync zwczeniejszych wicze.

ROZDZIA II.

ORGANIZACJA PORADNICTWA
PRAWNEGO IOBYWATELSKIEGO
dr Magdalena Olczyk*

1. Uwagi oglne
Pierwsze zdania jednej zanaliz przygotowanych wramach projektu systemowego brzmi nastpujco: Zapotrzebowanie na bezpatne poradnictwo prawne
iobywatelskie jest ibdzie due. Niski stan wiadomoci prawnej inieznajomo
prawa przez Polakw jest faktem bezspornym, edukacja wtym zakresie to konieczno, ale rwnie wana jest wiedza otym, gdzie profesjonaln pomoc uzyska1.
Mona zatem miao twierdzi, e Polacy, mimo e czasami nie zdaj sobie ztego
sprawy, potrzebuj wsparcia ze strony osb wiadczcych poradnictwo prawne
iobywatelskie.
Aktualnie, jak wynika zprzeprowadzonego badania2, poradnictwo prawne iobywatelskie wPolsce jest realizowane przez rne podmioty: publiczne iniepubliczne.
Mimo e ich liczba przekracza wedug zebranych informacji ponad cztery tysice3,
to po zestawieniu jej zliczb ludnoci kraju otrzymany wynik, tj. jeden podmiot
* Adiunkt wKatedrze Prawa Cywilnego ALK wWarszawie. Wspfundator Funadcji Uniwesryteckich Poradni
Prawnych. Wlatach 20072013 Kierownik Studenckiej Poradni Prawnej ALK iKoordynator Sekcji Prawa Cywilnego wSPP ALK. Trenerka FUPP prowadzca szkolenia dla organizacji pozarzdowych dotyczce upowszechniania
modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, opracowanego wramach projektu systemowego wskazanego wniniejszej publikacji.
1
J. Arcimowicz, Potencja spoeczny poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Analizy iopinie, Warszawa 2013,
strona tytuowa, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty (20.1.2014).
2
M. Pakw, A. Peisert, P. Zimolzak, Stan obecny poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce. Gwne wnioski iwyniki badania, [w:] A. Peisert, T. Schimanek, M. Waszak, A. Winiarska (red.), Poradnictwo prawne
iobywatelskie wPolsce. Stan obecny iwizje przyszoci, Warszawa 2013, s. 61, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/
produkty/82-ppio-stan-obecny-i-wizje-przyszlosci (20.1.2014).
3
Warto zaznaczy, e ponad poowa ze wskazanych czterech tysicy podmiotw to OPS-y, zktrych tylko
35% oferuje porady prawne.

18

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

na dziesi tysicy mieszkacw1, trudno uzna za imponujcy. Wtakiej sytuacji,


tzn.gdy brak skoordynowanego sposobu wiadczenia usug, nie mona wskazywa
na istnienie jakiegokolwiek systemu poradnictwa (oczym bya mowa wrozdzialeI),
wramach ktrego okrelone podmioty udzielaj porad prawnych iobywatelskich2.
Mimo to potrzeb jego stworzenia widz zarwno podmioty wiadczce porady prawne iobywatelskie3, jak isami zainteresowani, beneficjenci tyche usug. Co wicej,
zprzeprowadzonych bada wynika, e a 60% usugodawcw niepublicznych inieco powyej 50% usugodawcw publicznych dostrzega potrzeb istnienia rozwiza wspierajcych poradnictwo, jakim si zajmuj, gwnie waspekcie finansowym.
Wodniesieniu do wsparcia prawnego konieczno stworzenia mechanizmw wtym
zakresie deklaruje prawie 50% usugodawcw niepublicznych i30% publicznych,
natomiast nieco powyej 40% podmiotw niepublicznych iponad 25% publicznych
widzi potrzeb wsparcia instytucjonalnego4. Ponadto wprzypadku podmiotw zainteresowanych uzyskaniem porad prawnych iobywatelskich zdecydowana ich wikszo (62% osb korzystajcych zporad i56% osb niekorzystajcych) popiera ide
stworzenia systemu bezpatnych porad prawnych5.
Zuwagi na powysze za niezbdne naley zatem uzna stworzenie wPolsce
struktury systemu, wramach ktrego udzielane bd bezpatne porady prawne iobywatelskie. Rodz si jednak pytania, jak zorganizowa system, skd maj pochodzi
rodki na jego finansowanie iwreszcie czy wjego ramach winna funkcjonowa odrbna instytucja, ktra sprawowaaby kontrol nad dystrybucj rodkw przeznaczanych na pomoc, atake nad sposobem wiadczenia usug ikryteriami dostpu do
systemu, zarwno dla podmiotw, ktre chciayby ze rodkw korzysta, jak iosb,
do ktrych pomoc byaby kierowana. Ostatni wskazany problem skania do dalszej
refleksji. By moe powstanie nowej instytucji nie jest niezbdne, awystarczajce
byoby wyposaenie wodpowiednie uprawnienia irodki tych, ktre wsystemie ju
1
M. Pakw, A. Peisert, P. Zimolzak, Stan obecny, op. cit., s. 111. Zprzedstawionych wynikw bada wynika
take, e dla wikszoci przebadanych instytucji publicznych iorganizacji pozarzdowych: poradnictwo jest tylko
jednym zinstrumentw realizacji ich zada statutowych, anie obligatoryjnym elementem ich dziaalnoci.
2
Jak wskazuj jednak wyniki bada: poowa instytucji publicznych iponad poowa instytucji niepublicznych
odrzuca tez, e obecny system PPIO skada si zpojedynczych irozproszonych dziaa, co nie oznacza jednak, e
stan obecny kwalifikuje si wedug nich do nazwania go zorganizowanym ispjnym systemem tak: G. Chimiak,
K. Grniak, Otoczenie instytucjonalne poradnictwa ijego rola wpolityce publicznej, [w:] A. Peisert, T. Schimanek,
M. Waszak, A. Winiarska (red.), Poradnictwo..., op. cit., s. 148.
3
Zopinii instytucji wspierajcych, czyli podmiotw zotoczenia poradnictwa, ktre wrnorodny sposb
wspieraj usugodawcw wwiadczeniu poradnictwa prawnego iobywatelskiego lub te warunkuj ich dziaalno
wjakim stopniu, wynika, e aden zbadanych ani nie neguje pomysw tworzenia takiego systemu, ani nie podwaa
roli dziaajcych wtym obszarze podmiotw, G. Chimiak, K. Grniak, Otoczenie instytucjonalne, op. cit., s. 154.
4
Powysze dane pochodz zopracowania G. Chimiak, K. Grniak, Otoczenie instytucjonalne, op. cit., wykresy nr 32 i33, s. 172173.
5
Zob. S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy zporadnictwa prawnego iobywatelskiego.
Raport czstkowy, Badania. Ekspertyzy, Rekomendacje, Warszawa 2013, s. 70, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/60-korzystajacy-i-niekorzystajacy-z-poradnictwa-prawnego-i-obywatelskiego (20.1.2014). Zapytani
orda finansowania pomocy prawnej, zarwno korzystajcy zniej, jak iniekorzystajcy byli wprzewaajcej
mierze zgodni, e koszty powinno ponosi pastwo. Dopiero na drugim miejscu wymieniano samorzdy, ktre jak
wynika zbadania usugodawcw ponosz gwny ciar finansowania takiego poradnictwa, ibidem, s. 72.

2. Organizacja systemu poradnictwa prawnego omwienie praktyki...

19

funkcjonuj. Jak jednak pokazuj modelowe rozwizania przyjte za granic, atake


propozycje partnerw projektu wypracowane woparciu oprzeprowadzone badanie,
nie jest podane, by proponowany wPolsce system instytucjonalnej pomocy prawnej iobywatelskiej funkcjonowa bez podmiotu kontrolujcego przepyw rodkw
isposb ich wykorzystywania1.
Przyjcie koncepcji budowy systemu woparciu owyodrbnion, usytuowan na
szczeblu centralnym instytucj wyposaon wszereg uprawnie kontrolnych ijednoczesne odrzucenie idei systemu, wktrym funkcjonuj rozproszone, nieobjte
jednolit sieci wymogw podmioty, stanowi o proponowanego wramach projektu
systemowego modelu. Wok tak zarysowanej struktury zbudowane zostay dalsze
jego elementy. Wniniejszym rozdziale przedstawiono argumenty przemawiajce za
tez, zgodnie zktr najatrakcyjniejszym rozwizaniem dla zbudowania wPolsce
systemu bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego jest stworzenie jego
struktur wok podmiotu majcego centraln pozycj iskupiajcego wswych rkach
zadania kontrolne oraz spajajce system wjednolit cao.
Argumentacji dla powyszej tezy poszukiwa naley w pierwszej kolejnoci
wdowiadczeniach innych pastw europejskich, ktre wprzewaajcej czci zdecydoway opowoaniu mniej lub bardziej wyspecjalizowanych jednostek wramach
stworzonego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego, wdrugiej za wwynikach bada iinnych dowodach wspierajcych powysze zaoenie.

2. Organizacja systemu poradnictwa prawnego omwienie


praktyki wwybranych pastwach Unii Europejskiej2
Celem poniszej analizy jest przedstawienie rozwiza wzakresie dostpu do
bezpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej wkrajach UE. Koncepcja rozdziau oparta jest na podziale na te kraje UE, ktre swoje systemy bezpatnego poradnictwa
prawnego zbudoway wok podmiotu majcego centraln pozycj wsystemie, oraz
kraje czonkowskie, ktre zpowoywania tej instytucji zrezygnoway. Istniej zatem
pastwa, ktre stworzyy system nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego, ajednoczenie akceptuj potrzeb istnienia podmiotu na szczeblu krajowym
wyposaonego wfunkcje, dziki ktrym sprawuje niejako kontrol nad caym systemem. Wtym miejscu mona powoa si na rozwizania przyjte wAnglii iWalii,
1
Szczegowo orozwizaniach zagranicznych zob. dalsza cz niniejszego rozdziau; natomiast wodniesieniu
do koncepcji przyjtych przez partnerw projektu zob. rozdzia trzeci monografii.
2
Poniszy rozdzia oparty zosta wcaoci na informacjach zebranych izaprezentowanych wopracowaniu
A.Witkowskiej, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 1 in. Wprezentowanym przez A. Witkowsk opracowaniu oprcz
odtworzonych wtym miejscu zaoe prezentowanych systemw znajduj si jeszcze informacje dotyczce systemu
poradnictwa na Ukrainie iwRepublice Poudniowej Afryki. Ze wzgldu jednak na potrzeby niniejszego opracowania
wystarczajce jest opisanie systemw poszczeglnych krajw UE, gwnie dlatego, e tak jak opisane kraje Polska
jest czonkiem UE inajczciej wuzasadnieniu przyjmowanych koncepcji partnerzy realizujcy projekt systemowy
odwoywali si wanie do tych rozwiza.

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

20

Chorwacji, Holandii, Szwecji iFrancji. Zdrugiej strony s pastwa (Niemcy, Belgia), ktre dostp do bezpatnej pomocy prawnej uksztatoway poprzez rezygnacj
ztworzenia centralnie zorganizowanej struktury systemu pomocy prawnej. Istnienie
takiej instytucji generuje wysokie koszty dla budetw pastwa, std m.in. pomys
na stworzenie mechanizmw opartych na stosowaniu na masow skal ubezpieczenia
isprawnie funkcjonujcym systemie sdowniczym.

2.1. Systemy bezpatnej pomocy prawnej zfunkcjonujc na szczeblu


centralnym instytucj koordynujc dziaanie systemu
Wikszo pastw UE uznaje jednak potrzeb koordynowania systemu poradnictwa prawnego na szczeblu krajowym. Jak pokazuj poniej zaprezentowane wyniki bada, pastwa te przyznaj tym instytucjom rne zadania
ikompetencje.
System pomocy prawnej wAnglii iWalii1 aktualnie regulowany jest przez
Access to Justice Act z1999 r. (ustawa o dostpie do wymiaru sprawiedliwoci),
ktry konstytuuje instytucj zajmujc centralne miejsce wtym systemie: Legal Services Commission (LSC, Komisja Usug Prawnych)2. LSC jest finansowana przez
brytyjskie ministerstwo sprawiedliwoci (Lord Chancellor), ktre sprawuje kontrol
nad budetem tej instytucji, aminister sprawiedliwoci wyznacza oglne kierunki
podejmowanych dziaa wzakresie udzielania bezpatnej pomocy prawnej3. LSC
administruje caym systemem, wramach ktrego udzielana jest pomoc prawna. Wykonuje swoje zadania przy pomocy centralnego biura majcego siedzib wLondynie,
atake 13 innych orodkw terenowych wAnglii iWalii. Wramach administrowania
systemem instytucja ta nawizuje kontakty izawiera kontrakty zorganizacjami pozarzdowymi iprywatnymi prawnikami, ktrzy zajmuj si udzielaniem informacji
ipomocy prawnej, jak te reprezentacj wsdzie osb ubogich. Monitoruje take
iopaca usugi podmiotw t pomoc wiadczcych. Pomoc prawna kontraktowana
przez LSC udzielana jest wsprawach cywilnych ikarnych. Kwestie zwizane ze
wiadczeniem pomocy prawnej wsprawach cywilnych powierzone zostay sieci organizacji onazwie Community Legal Service (Spoeczna Obsuga Prawna), wsprawach
karnych za Criminal Defence Service (Obsuga prawna w sprawach karnych).
LSC finansuje dziaalno Community Legal Service, ktra pomoc t wiadczy
dziki Community Legal Advice (Spoeczne Porady Prawne) oraz prawnikom specjalizujcym si wrnych dziedzinach, atake organizacjom non profit. Community
Legal Advice jest instytucj powoan przez LSC. Ma siedziby wpiciu miastach:
Derby, Gateshead, Hull, Leicester oraz Portsmouth, wktrych dziaaj centra poradnicze, gdzie po porad zgaszaj si osoby potrzebujce pomocy. Pomoc udzielana
Angielski system pomocy prawnej omwiony zosta przez A. Witkowsk, Zagraniczne modele, op. cit., s. 16.
Ibidem, s. 2.
3
Ibidem.
1

2. Organizacja systemu poradnictwa prawnego omwienie praktyki...

21

jest nie tylko wowych centrach, ale take e-mailowo, telefonicznie czy za pomoc
broszur wydawanych przez t instytucj. Pomoc prawna jest wiadczona na dwa
sposoby: controlled work (gwnie podstawowe poradnictwo prawne) i licensed
work (wszystkie inne sprawy niegenerujce wysokich kosztw iniezarezerwowane
dla sfery controlled work). Wodniesieniu do spraw karnych pomoc udzielana przez
Criminal Defence Service obejmuje informacje prawne, poradnictwo ireprezentacj
wsdzie, atake penienie dyurw na posterunkach policji, wsdach pokoju iwyszych sdach. Obron wsprawach karnych zapewnia te powoana przez LSC instytucja Public Defender (obroca publiczny), dziki zatrudnionym tam prawnikom.
WChorwacji1 akt prawny wprowadzajcy organizacj systemu bezpatnego poradnictwa prawnego zacz obowizywa w2009 r. Akcentuje si wnim
gwnie potrzeb pomocy obywatelom oniszym statusie ekonomicznym, ktrych
nie sta na opacenie pomocy profesjonalnego prawnika. System chorwacki zosta
oparty na sieci dwudziestu biur regionalnych State Office Administration (Urzd
Administacji Pastwowej) oraz ministerstwie sprawiedliwoci. Jest to jednoczenie
struktura instancyjnego postpowania wzakresie wydawanych decyzji dotyczcych
przyznawania pomocy prawnej. Decyzje takie bowiem wpierwszej instancji wydaj
biura regionalne, aodwoania od nich mona skada wanie do ministerstwa sprawiedliwoci. Jest ono rwnie waciwe do rozpoznawania skarg obywateli na adwokatw le czy niewaciwie wykonujcych swoje obowizki wzakresie wiadczenia
pomocy prawnej zarwno na etapie przedsdowym, jak isdowym.
Nie tylko jednak adwokaci s uprawnieni do wiadczenia pomocy prawnej wramach
systemu. Mog j rwnie wiadczy autoryzowane stowarzyszenia, zwizki zawodowe
oraz kliniki prawa, ztym, e jedynie na etapie przedsdowym2. Stowarzyszenia chcce
udziela porad prawnych powinny by zarejestrowane wministerstwie sprawiedliwoci,
audzielajcy porad doradcy musz posiada dyplom ukoczenia studiw prawniczych,
mie zdany egzamin adwokacki oraz 2 lata dowiadczenia zawodowego.
Chorwaccy adwokaci, co do zasady, nie mog odmwi udzielenia pomocy prawnej, aprzypadki, wktrych mog si nie podj sprawy, regulowane s wyranie
wprzepisach ustawy oadwokaturze oraz wkodeksie etyki adwokackiej3. Za takowe
kodeks etyki uznaje m.in.: pieniactwo strony, brak perspektyw na wygranie sprawy
czy te po prostu brak wiedzy specjalistycznej wymaganej do prowadzenia sprawy.
Od decyzji adwokata klient moe si odwoa do ministerstwa sprawiedliwoci. Co
ciekawe, nawet mimo odmowy adwokata system nie zakada moliwoci odmowy
przez inne podmioty udzielajce pomocy prawnej.
Owydanie decyzji oprzyznaniu pomocy prawnej moe wnioskowa kady, kto
spenia kryteria finansowe (zwyjtkiem maoletnich dochodzcych swoich praw od
rodzicw lub innych osb, wktrych wypadku kryterium finansowe nie jest brane
1
Chorwacki system dostpu do bezpatnej pomocy prawnej omwiony zosta przez A. Witkowsk, Zagraniczne
modele, op. cit., s. 1218.
2
Ibidem, s. 14.
3
Ibidem.

22

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

pod uwag). Wydaje j biuro regionalne. Nastpnie wdecyzji administracyjnej okrelony zostaje porzdek (order) udzielania pomocy prawnej. Wten sposb zostaje potwierdzone istnienie prawa do pomocy ijego zakres. Jak wskazano wyej, odwoanie
od decyzji skada si do ministerstwa sprawiedliwoci. Chorwacja wyposaya zatem
ministra sprawiedliwoci wfunkcje administracyjno-kontrolne, chocia powoano
take Komisj Pomocy Prawnej, ktra spenia raczej funkcje opiniodawczo-doradcze. Komisja Pomocy Prawnej opiniuje wnioski skadane przez stowarzyszenia czy
kliniki prawa, anastpnie przedstawia ministrowi sprawiedliwoci, ktry podejmuje
decyzj wtej sprawie.
Rwnie Holandia1 konstytucyjnie gwarantuje prawo do pomocy prawnej wsytuacji, gdy obywatel nie ma wystarczajcych rodkw na pokrycie jej kosztw. Podstawowym wtej mierze aktem prawnym jest Legal Aid Act z1994 r. (ustawa o pomocy prawnej), To kolejny system, ktrego struktura oparta zostaa na wyodrbnionej
na szczeblu centralnym instytucji majcej czuwa nad jego funkcjonowaniem. Jest
ni Legal Aid Board (Zarzd Pomocy Prawnej).
System udzielania bezpatnej pomocy prawnej jest w Holandii dwustopniowy: poziom podstawowy, majcy ksztat punktu pierwszego kontaktu, obsuguj
tzw.Legal Services Counters (Punkty Obsugi Prawnej), awsprawach bardziej zawiych pomocy udzielaj prywatni prawnicy imediatorzy.
Nad caoci czuwa centralna instytucja Legal Aid Board, finansowana przez
ministerstwo sprawiedliwoci. Do jego zada naley m.in. monitorowanie dziaa podejmowanych wramach pomocy prawnej, czego rezultatem jest moliwo
dostosowywania systemu pomocy prawnej do rzeczywistych ibiecych potrzeb
spoeczestwa. Legal Aid Board peni rwnie funkcje doradcze wobec ministerstwa
sprawiedliwoci wsprawach dotyczcych zapotrzebowania spoeczestwa na pomoc
prawn oraz jej dostarczania2. Legal Aid Board prowadzi take rejestr prywatnych
prawnikw, ktrzy udzielaj pomocy prawnej. Wydaje te tzw. certyfikaty. S to
owiadczenia, wktrych zawarta jest informacja, czy okrelona osoba jest uprawniona do zwolnienia zopat za czynnoci prawnika. Legal Aid Board paci rwnie
wynagrodzenia prywatnym prawnikom imediatorom, przy czym nie s one obliczane
woparciu oliczb godzin, ale charakter sprawy.
Punkty Legal Services Counters (Punkty Obsugi Prawnej), czyli punkty pierwszego kontaktu, funkcjonuj w30 miejscowociach. Ich zadaniem jest udzielanie
podstawowej pomocy iinformacji prawnej. Wsprawach bardziej skomplikowanych
klienci kierowani s do prywatnych prawnikw imediatorw, ktrzy deklaruj ch
pomocy osobom odsyanym zpunktw. Wybr prawnika czy mediatora odbywa si
woparciu ospecjalizacje, dostpno, odlego jego kancelarii od punktu iliczb
odesanych do niego wokrelonym czasie klientw.

1
Holenderski system dostpu do bezpatnej pomocy prawnej omwiony zosta przez A. Witkowsk, Zagraniczne
modele, op. cit., s. 1828.
2
Ibidem, s. 18.

2. Organizacja systemu poradnictwa prawnego omwienie praktyki...

23

WHolandii informacje prawne mona take uzyska za porednictwem internetu


poprzez serwis www.rechtwijzer.nl, nazywany Map do Sprawiedliwoci (Roadmap to Justice), stanowicy uzupenienie dziaalnoci punktw obsugi prawnej.
Ustawa z10.7.1991 r. opomocy prawnej reguluje dostp do pomocy prawnej we Francji1, zarwno na etapie sdowym, jak iprzedsdowym. Wsystemie
francuskim, jak wynika zprzywoanego kilkakrotnie opisu zagranicznych systemw
prawnych sporzdzonego wramach projektu, brak jest centralnego podmiotu koordynujcego funkcjonowanie systemu. Porednio mona takiej roli upatrywa wConseil
dpartemental de laccs au droit (Biuro Pomocy Prawnej), ktre jest odpowiedzialne
za przyznawanie pomocy na etapie przedsdowym. Conseil dpartemental de laccs
au droit zostao powoane idziaa na podstawie wskazanej ustawy opomocy prawnej z1991 r. Jest to jednostka organizacyjna posiadajca osobowo prawn. Dziaa
przy kadym zsdw wielkiej instancji (Tribunal de Grande Instance), adodatkowo jej biura zostay utworzone przy Sdzie Kasacyjnym, Radzie Stanu iKomisji
ds.Uchodcw. Kade zbiur Conseil departamental de laccs au droit skada si
zsekcji. Jego dziaalno jest finansowana zwielu rde, nie tylko zbudetu pastwa, ale take m.in. zbudetw samorzdowych zawodowych prawnikw. Instytucja
ta rozpatruje wnioski oudzielenie pomocy prawnej. Moe zatem pomoc t przyzna,
atake cofn na wniosek prokuratora, sdu orzekajcego wdanej sprawie czy kadej innej zainteresowanej osoby. Wramach kadej zsekcji rozpatrywane s wnioski
wsprawach toczcych si przed sdami administracyjnymi wpierwszej instancji oraz
wprzypadku zoenia odwoania do Rady Stanu, atake przed sdami powszechnymi
wpierwszej instancji oraz Sd Przysigych.
Ponadto pomoc prawna na tym etapie jest wiadczona przez tzw. Maisons de
justices et du droit (Domy Sprawiedliwoci iPrawa) odpowiedzialne za dostarczanie porad prawnych wzakresie podstawowego poradnictwa prawnego. Dotyczy
ona spraw najprostszych iudzielana jest kademu, kto przyjdzie na dyur adwokata
peniony wsiedzibie domu sprawiedliwoci iprawa. Gdy klient zgosi si zbardziej
skomplikowan spraw, kierowany jest do odpowiednich adwokatw, ktrym wynagrodzenie za udzielon pomoc prawn wypaca Rada Adwokacka.
WSzwecji2 prawo do uzyskania pomocy prawnej na etapie przedsdowym
ipostpowania sdowego zagwarantowane jest dla kadego obywatela, ktry
nie jest wstanie inaczej jej uzyska, na podstawie przepisw ustawy opomocy
prawnej z1996 r. Podmiotem koordynujcym funkcjonowanie systemu jest Legal
Aid Authority (Urzd Pomocy Prawnej) powoany na mocy teje ustawy.
Uzyskanie porady prawnej wSzwecji odbywa si dwuetapowo: najpierw konieczne jest skorzystanie zubezpieczenia od poniesionych kosztw pomocy prawnej, adopiero gdy go nie ma, mona si ubiega opomoc ze strony pastwa. Ubezpieczenia
1
Wkwestii francuskiego modelu dostpu do bezpatnej pomocy prawnej zob. A. Witkowska, Zagraniczne
modele, op. cit., s. 5358.
2
Szwedzki model dostpu do bezpatnych porad prawnych omwiony zosta przez A. Witkowsk, Zagraniczne
modele, op. cit., s. 4145.

24

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

pokrycia kosztw pomocy prawnej s wSzwecji bardzo rozpowszechnione zuwagi


na ich wczanie wkady rodzaj ubezpieczenia, np. samochodu, mieszkania. Opowszechnoci tego typu ubezpiecze wiadcz te wyniki bada, zktrych wynika,
e a 97% Szwedw je posiada1.
Dopiero wsytuacji gdy obywatel nie posiada przedmiotowego ubezpieczenia,
moliwa jest ingerencja pastwa wzakresie udzielenia pomocy prawnej, ktrej przyznanie zaley take od sytuacji finansowej osoby ubiegajcej si oni. Wtakim
wypadku naley zwrci si oporad prawn do przedstawiciela lokalnego majcego
swoj siedzib na danym obszarze. Analizy przedstawionego problemu dokonuje
podczas spotkania prawnik, ktry podejmuje take decyzj co do dalszych dziaa
wsprawie. Takie spotkanie, mimo e patne wg okrelonej stawki, jest konieczne
wprzypadku ubiegania si odalsz pomoc prawn (np. ustanowienie penomocnika
wsdzie).
Tak uksztatowanym systemem pomocy prawnej wSzwecji zarzdza przywoane Legal Aid Authority, powoany na mocy ustawy opomocy prawnej z1996 r.
Wszystkie wnioski oprzyznanie pomocy prawnej kierowane s bezporednio do tej
instytucji, oile wczeniej sprawa nie trafia ju do sdu. Prawnicy Urzdu Pomocy
Prawnej podejmuj decyzj, czy dana osoba jest uprawniona do uzyskania pomocy
prawnej. Za po zakoczeniu sprawy czy rozwizaniu sporu jego zadaniem jest dokadne obliczenie wysokoci czci kosztw pomocy prawnej, ktre musi zwrci
osoba ubiegajca si opomoc prawn. Zadaniem tej instytucji jest take egzekwowanie spacania tych nalenoci (rwnie wsprawach karnych)2.

2.2. Udzielanie porad prawnych wpastwach Unii Europejskiej, ktre


nie powoay wtym celu instytucji ozasigu krajowym
Jedynie wsystemach dwch pastw UE, ktre wramach niniejszego opracowania
zostay poddane analizie, nie udaje si waden sposb wyodrbni instytucji centralnej, funkcjonujcej na szczeblu krajowym, koordynujcej iujednolicajcej dziaania
podmiotw wiadczcych pomoc prawn czy te nawet wskali kraju odpowiedzialnej za ocen warunkw przyznawania pomocy prawnej.
Pierwszym zkrajw, oktrych tu mowa, jest Belgia. W1998 r. zostaa tam
przyjta na poziomie federalnym3 ustawa opomocy prawnej, bdca konsekwencj nowelizacji w1993 r. Konstytucji Krlestwa Belgii, wwyniku ktrej
prawo do bezpatnej pomocy prawnej jest aktualnie prawem konstytucyjnym.
Z ustawy tej wynika, e na etapie przedsdowym pomoc wiadczona jest przez
1
Ibidem, s. 42. Autorka wprzypisie nr 32 powouje si wtym wzgldzie na prac C.M.C. van Zeeland, J.M.Barendrecht, Legal Aid Systems Compared. AComparative Research into Three Legal Aid Systems, Centre For Liability
Law, Tilburg University 2003.
2
Ibidem.
3
Belgia podzielona jest na trzy regiony autonomiczne, cztery regiony jzykowe oraz wsplnoty. Dwa ztrzech
regionw podzielone s na prowincje.

2. Organizacja systemu poradnictwa prawnego omwienie praktyki...

25

Commision for Legal Aid (Komisje pomocy prawnej), dziaajce w27 dystryktach
(okrgach), ktrym patronuj lokalne izby adwokackie. Pomoc prawna na etapie sdowym jest udzielana przez Bureau for Legal Aid (Urzd Pomocy Prawnej) w28biurach lokalnych.
Komisje pomocy prawnej utworzone zostay zuwagi na potrzeb ujednolicenia
bardzo rozproszonego rynku usug prawnych, niejako wwyniku reakcji na brak centralnej instytucji mogcej koordynowa udzielanie pomocy przez rozproszone podmioty
wiadczce usugi na rynku prawniczym. Wspieraj one wspprac midzy rnymi
podmiotami udzielajcymi pomocy prawnej na podstawowym poziomie, anawet, jak
wynika zustawy, maj moliwo zawierania midzy sob porozumie umoliwiajcych cilejsz wspprac, zwaszcza gdy chodzi odostp do informacji omoliwoci
uzyskania pomocy prawnej. Powysze dziaania s wynikiem duego rozdrobnienia
podstawowego poradnictwa prawnego wBelgii, atake braku oglnej polityki regulujcej kwestie zwizane zdostarczaniem pomocy prawnej przez rne podmioty.
Brak jest jednak centralnej instytucji koordynujcej dziaania podmiotw wiadczcych poradnictwo, co mona zapewne tumaczy rozbienociami niemoliwymi do
wyeliminowania na szczeblu pastwowym. Dlatego te Belgowie, prbujc niwelowa
skutki funkcjonowania podmiotw wrozproszonym systemie, powoali na szczeblu
federalnym komisje pomocy prawnej. Mog one doradza ministrowi sprawiedliwoci
wkwestiach bezpatnej pomocy prawnej, jednak ich rady nie maj charakteru wicego. Komisje finansowane s zbudetu federalnego (acilej przez ministerstwo
sprawiedliwoci), natomiast organizacje spoeczne zajmujce si podstawowym poradnictwem prawnym zbudetw lokalnych (flamandzkiego iwaloskiego). Poniewa
nie istnieje take aden organ koordynujcy prace wramach komisji pomocy prawnej,
kada znich dziaa samodzielnie wedug wasnych zasad.
Wsystemie belgijskim funkcjonuje wspomniany Urzd Pomocy Prawnej majcy
siedziby wkadym zdystryktw lokalnych izb adwokackich. wiadczy on pomoc
prawn na etapie postpowa sdowych, po uprzedniej weryfikacji sytuacji finansowej osoby ubiegajcej si opomoc icharakteru sprawy. Kady oddzia dziaa
samodzielnie. Dziaalno ta jest finansowana zbudetu pastwa.
Podobnie jak wBelgii, tj. bez wyodrbnienia instytucji ozasigu oglnokrajowym, jest uksztatowany system organizacji bezpatnego poradnictwa
wNiemczech1. Jego charakterystyczn cech jest wic brak na szczeblu centralnym
jakiejkolwiek instytucji, ktra koordynowaaby dziaania podmiotw wiadczcych
pomoc prawn2. Pomoc ta udzielana jest gwnie przez prawnikw prywatnych zatrudnionych wkancelariach prawnych ipolega przede wszystkim na podejmowaniu
czynnoci wpostpowaniu sdowym. Efektem takiej sytuacji jest niski poziom kosztw finansowania pomocy prawnej przez pastwo.
1
Oniemieckim systemie dostpu do nieodpatnej pomocy prawnej pisze A. Witkowska, Zagraniczne modele,
op. cit., s. 2833.
2
Wydaje si, e wynika to zustroju politycznego Niemiec, bdcych federacj krajw zwizkowych (tzw.landw) posiadajcych wasne rzdy iparlamenty.

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

26

Jak wynika zprzedstawionych wopracowaniu A. Witkowskiej informacji, system


pomocy prawnej wNiemczech opiera si na dwch ustawach: ustawie opomocy
prawnej wzakresie doradztwa ireprezentacji oraz kodeksie postpowania cywilnego. Oba akty prawne reguluj sposb udzielanej pomocy prawnej we wszystkich
rodzajach spraw zwyjtkiem karnych. Oile niemiecki kodeks postpowania cywilnego reguluje udzielanie pomocy prawnej wtrakcie postpowania sdowego, otyle
ustawa opomocy prawnej wzakresie doradztwa ireprezentacji obejmuje take stadium postpowania przedsdowego. Ten zakres pomocy zosta wczony do systemu
dopiero w1980 r., gdy praktyka pokazaa, e sdy wniewielkim stopniu udzielay
porad prawnych. Zgodnie zprzepisami ustawy opomocy prawnej pomocy prawnej
udzielaj prywatni prawnicy, jednak osoby potrzebujce mog te znale proste
informacje prawne wsdach. Wkadym sdzie rejonowym stanowicym zwykle
pierwszy punkt, do ktrego kieruje si osoba poszukujca pomocy prawnej, funkcjonuje wyodrbniona komrka organizacyjna, gdzie mona uzyska prost informacj
prawn, jak te pobra wniosek oprzyznanie pomocy prawnej. Wnioski takie s
badane przez sdziw, ktrzy decyduj oprzyznaniu odpowiedniej pomocy. Chodzi
tu zarwno ownioski opomoc sdow, jak iprzedsdow.
Jeeli po zbadaniu kryteriw ekonomicznych i charakteru sprawy sd uzna
zasadno wniosku, wydaje specjalny certyfikat uprawniajcy do skorzystania
zpomocy prawnej. Istnieje te mono zwrcenia si opomoc do prawnika bez
wczeniejszego certyfikatu, oktry wystpuje ju wwczas sam prawnik (gdy
jedynie wtedy, tj. po spenieniu kryterium finansowego, pomoc taka moe zosta
mu udzielona). Wramach pomocy prawnej kady prawnik moe przyj zgoszone sprawy, ztym, e niemieckie prawo nie przewiduje zawierania umw midzy
prawnikami apastwem. Wikszo prawnikw to specjalici od prawa cywilnego
irodzinnego, poniewa niemiecki system pomocy prawnej nie kieruje wiele uwagi
na sprawy karne.
System pomocy prawnej nie jest finansowany zbudetu krajowego, ale kady
zlandw wswoim budecie winien posiada wydzielon cz na poradnictwo prawne (zwyjtkiem spraw karnych), co skutkuje take tym, e na szczeblu federalnym
nie ma organu kontrolujcego wydatki na pomoc prawn. Brak instytucji centralnej,
ktra byaby odpowiedzialna za system pomocy prawnej, skutkuje take tym, e nie
s organizowane adne przedsiwzicia majce na celu upowszechnianie tego rodzaju
pomocy prawnej. Jednake najczciej potrzebne informacje znajduj si na stronach
internetowych jednostek odpowiedzialnych za organizacj sdownictwa wlandach
(Departamenty Sprawiedliwoci) oraz regionalnych ilokalnych izbach adwokackich
(np. wformie dystrybuowanych broszur)1. Brak centralnej instytucji powoduje te,
e nie funkcjonuje aden system ocen udzielanych porad. Wychodzi si bowiem
zzaoenia, e skoro pomocy prawnej mog udziela prawnicy po egzaminach pastwowych, to jest to wystarczajc gwarancj naleytej obsugi. Wodpowiedzi na
Ibidem, s. 30.

2. Organizacja systemu poradnictwa prawnego omwienie praktyki...

27

potrzeby obywateli wzakresie szerszego dostpu do bezpatnej pomocy prawnej


wdwch landach Hamburgu iBremen utworzono centra porad prawnych, wktrych porad udzielaj prawnicy. Winnych landach rozwizanie to, jako generujce
dodatkowe koszty, uznano za niepraktyczne.
Podsumowujc informacje przedstawione w niniejszej czci, naley
stwierdzi, e wramach UE istniej zarwno systemy, wktrych funkcjonuje centralnie wyodrbniony podmiot ooglnokrajowym zasigu majcy
wzaoeniu koordynowa funkcjonowanie systemu, jak imodele, ktre zrezygnoway ztworzenia tego typu instytucji. Jednak pastwa, ktre zrezygnoway
zpowoywania takiej instytucji, nale do mniejszoci. Zprzedstawionych informacji wynika, e powody niepowoania instytucji na szczeblu centralnym przez
niektre pastwa mona uj wdwie grupy. Po pierwsze chodzi okwestie geopolityczne, jak silny podzia na regiony (Belgia), zczym zkolei czy si niech do
tworzenia podmiotw wyposaonych wkompetencje ozasigu oglnokrajowym.
Wkonsekwencji prowadzi to do przerzucenia odpowiedzialnoci za system zpoziomu centralnego na struktury regionalne. Po drugie odrzucenie przez pastwa
czonkowskie potrzeby powoywania do ycia instytucji na szczeblu centralnym
jest wynikiem silnie rozwinitej wiadomoci spoecznej ipoziomu edukacji spoeczestwa. Jak pokazuje przykad Niemiec, system nieodpatnej pomocy prawnej
moe by zorganizowany woparciu opowszechne ubezpieczenia dostpne dla
kadego obywatela. wiadomo istnienia na rynku tego typu produktw powoduje, e s one chtnie nabywane, zapewne dlatego, e daj wystarczajc gwarancj ochrony zpunktu widzenia kosztw udzielanych porad prawnych. Nie jest
wic potrzebne tworzenie dodatkowych instytucji oglnokrajowych, ktre miayby
monitorowa kwestie zwizane zdostpem do systemu inim zarzdza. Ubezpieczenia daj nabywcom moliwo nieskrpowanego wyboru prawnika, do ktrego
mog si uda po pomoc, bez potrzeby przechodzenia przez etapy skomplikowanej
procedury oceniajcej moliwo przyznania im bezpatnej pomocy prawnej, ktrej kryteria tworzone s ikontrolowane przez instytucj centraln. Takie systemy
s dla pastwa duo tasze ni te, wktrych zpastwowego budetu musz by
wyasygnowane dodatkowe rodki na powoanie iutrzymanie instytucji ozasigu
oglnokrajowym.
Powysze uwagi nasuwaj naturalne pytanie oto, jak miaby wyglda system
nieodpatnych porad prawnych iobywatelskich wPolsce. Czy waciwszy jest
system zakadajcy istnienie centralnie wyodrbnionej instytucji, czy te lepiej
jednak, by dostp do pomocy prawnej oprze na systemie ubezpiecze majtkowych? Odpowiedzi na nie przynosz poniej zaprezentowane koncepcje partnerw
projektu.

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

28

3. Model poradnictwa wPolsce trzy koncepcje zbudowania


systemu wiadczenia porad prawnych iobywatelskich
3.1. Koncepcja Instytutu Prawa iSpoeczestwa oraz Fundacji
Uniwersyteckich Poradni Prawnych1
Koncepcja systemu poradnictwa przedstawiona przez INPRIS iFUPP zakada oparcie go na poziomie centralnym na instytucji Rady Pomocy Prawnej, na
poziomie lokalnym na powiecie, odpowiedzialnym za jego wdraanie irealizacj.
Preferuje ona zatem powstanie ifunkcjonowanie silnego podmiotu administrujcego systemem, niezalenego, aponadto wyposaonego wszereg kompetencji
umoliwiajcych jego koordynacj.
Womawianej koncepcji centralna rola przypada Radzie Pomocy Prawnej, organowi zarzdzajcemu, funkcjonujcemu na poziomie kraju, przy jednym zministerstw
(najbardziej odpowiednie wydaje si Ministerstwo Sprawiedliwoci, ale rozwaane
jest rwnie Ministerstwo Pracy iPolityki Spoecznej lub Ministerstwo Administracji
iCyfryzacji), przy czym nie chodzi tu oumiejscowienie Rady wewntrz struktury
ministerstwa, jako jego departamentu, ale stworzenie odrbnej, niezalenej jednostki.
Std te pomys, by by to organ powoywany przez Prezesa Rady Ministrw. Proponowany skad Rady powinien obejmowa: przewodniczcego, zastpcw oraz pracujcych wzespoach fachowcw od administracji izarzdzania, szkole, ewaluacji,
budowy systemw informatycznych cznie od kilkunastu do kilkudziesiciu osb.
Przy Radzie Pomocy Prawnej istnieje spoeczne ciao opiniodawczo-doradcze,
skadajce si zprzedstawicieli agend rzdowych iinstytucji publicznych oraz osb
zrnych rodowisk prawniczych, spotykajce si cyklicznie co najmniej raz na
kwarta.
Podstawowe zadania Rady Pomocy Prawnej mona podzieli na dwie grupy.
Pierwsz stanowi zadania zzakresu kontroli iadministracji systemem. Rada
Pomocy Prawnej ma przede wszystkim wywaa interesy rnych podmiotw. Chodzi owypracowanie najlepszego wdanej sytuacji systemu poradnictwa ipomocy
prawnej przy uwzgldnieniu stanowisk rnych interesariuszy: beneficjentw systemu, usugodawcw iorganw pastwa. Szczeglne miejsce zajmuje tu monitoring
iewaluacja systemu za pomoc zbieranych szczegowych danych od powiatowych
jednostek prawnych iusugodawcw. Uczestniczce wsystemie powiatowe centra
prawne (rzecznicy, penomocnicy itd. oczym niej) skadaj roczne sprawozdania
ze swej dziaalnoci Radzie Powiatu, ktra analizuje je oraz przekazuje Radzie Pomocy Prawnej. Rada Pomocy Prawnej po kontroli sprawozdania przekazuje zkolei
opini na ten temat Radzie Powiatu, przy czym jeli wjej opinii wystpuj elementy
negatywne, przekazuje ona tak szczegow informacj Radzie Powiatu, starocie
Koncepcja tu przedstawiona opisana zostaa woparciu ozaprezentowane rozwizanie w: System nieodpatnego
poradnictwa, op. cit., s. 1966.
1

3. Model poradnictwa wPolsce trzy koncepcje zbudowania systemu...

29

wraz zwnioskami okonkretnych dziaaniach, kontroli itp. Wdorocznych sprawozdaniach, ktre otrzymuje Rada, informuje si m.in. onajczstszych problemach, zjakimi borykaj si klienci, zidentyfikowanych lukach wprawie, innych interesujcych
zagadnieniach. Wnioski wycignite zowych sprawozda pozwalaj Radzie Pomocy
Prawnej na dziaania ocharakterze systemowym. To take dziki tym informacjom
prowadzi ona badania dziaania systemu pomocy prawnej (szczegowo oproponowanych narzdziach wdalszej czci opracowania).
Wproponowanej koncepcji centraln pozycj zajmuje system certyfikacji, za
ktry odpowiedzialna jest wanie Rada Pomocy Prawnej. Wie si ztym konieczno wypracowania przez ni kryteriw certyfikacji, czyli elementw branych pod
uwag przy ocenie podmiotw chccych wiadczy pomoc prawn iobywatelsk
wramach systemu. Chodzi tu gwnie owypracowywanie standardw wiadczenia
poradnictwa, odpowiedzialnoci ikontroli. Rada jest wyposaona rwnie wuprawnienia kontrolne idokonuje ewaluacji dziaania systemu. Uzyskiwane wten sposb
informacje powinny by wykorzystywane przez Rad wpracach nad dalsz reform
systemu pomocy prawnej czy pracach strategicznych niezbdnych dla dalszego funkcjonowania systemu. Wzakres uprawnie Rady wchodzi take animowanie (zlecanie,
wspieranie) poradnictwa specjalistycznego, projektw pilotaowych, eksperymentalnych, innowacji wszystko wcelu uzyskania optymalnego ksztatu systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce.
Druga grupa zada, ktre ma realizowa Rada Pomocy Prawnej, dotyczy
wzasadzie prowadzenia bada idziaa edukacyjno-informacyjnych majcych
na celu propagowanie systemu. Wtym celu Rada zapewnia obieg informacji, dokonuje analizy dziaalnoci rnych instytucji wpastwie pod ktem poradnictwa,
zapewnia wymian dowiadcze, identyfikuje, zbiera, opisuje ipromuje oraz wypracowuje standardy wzakresie dobrych praktyk. Zleca rwnie prowadzenie bada
wedug wystandaryzowanych narzdzi badawczych (bliej obadaniach zob. niej).
Cele szkoleniowo-edukacyjne Rada Pomocy Prawnej realizuje poprzez opracowywanie materiaw informacyjnych iporadniczych oraz prowadzenie bazy danych
tych materiaw. To rwnie ona winna doprowadzi do stworzenia elektronicznego systemu poradnictwa, wykorzystywanego przez centra prawne iusugodawcw.
Wkonsekwencji ma si ona zaj prowadzeniem dziaalnoci szkoleniowej.
Na paszczynie wsppracy zinnymi partnerami Rada ma nawiza irozwija
wspprac zinstytucjami iorganizacjami zwizanymi zporadnictwem ipomoc
prawn, co wtym wypadku winno mie odzwierciedlenie wbiecym badaniu mapy
instytucji poradniczych iwspieraniu wsppracy zrnymi instytucjami. Rwnie
jeli chodzi okontakty midzynarodowe, ma ona bra aktywny udzia wwymianie
myli, dowiadcze, dobrych praktyk wramach istniejcych platform wsppracy
midzynarodowej (np. Midzynarodowej Grupy Pomocy Prawnej ILAG International Legal Aid Group).
Wszystkie powyej okrelone zadania Rada wykonuje przy pomocy zespou zapewniajcego jej obsug kancelaryjn.

30

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

Warto zauway, e Rada Pomocy Prawnej nie zostaa bezporednio wyposaona wuprawnienia zzakresu dystrybucji rodkw przeznaczonych na poradnictwo. Dysponentem rodkw przeznaczonych na finansowanie jest bowiem
minister (najprawdopodobniej Minister Sprawiedliwoci lub Minister Pracy iPolityki
Spoecznej). Natomiast na szczeblu samorzdu lokalnego, gdzie system funkcjonuje
na poziomie powiatu, rdem finansowania jest budet centralny wsystemie zada
zleconych. Dotacje przeznaczone na system poradnictwa trafiaj za porednictwem
wojewodw do samorzdw powiatowych wkwocie wyliczonej woparciu oalgorytm uwzgldniajcy czynniki istotne ze wzgldu na lokalne potrzeby poradnictwa.
Alternatywnym rozwizaniem finansowania s rodki Europejskiego Funduszu
Spoecznego, ujte wprojekty systemowe wramach Regionalnym Programw Operacyjnych lub wProgramie Krajowym. Wedug tego zaoenia maj one trafia do
samorzdu lokalnego.
Obok funkcjonujcych na szczeblu centralnym waciwego ministra oraz Rady Pomocy Prawnej na poziomie lokalnym projektodawcy widz poradnictwo na poziomie
powiatu. Jak wynika zuzasadnienia przedstawionej koncepcji, zadania zwizane zporadnictwem powiat realizuje poprzez wyspecjalizowan jednostk, ktrej dziaanie
isposb funkcjonowania zale zgodnie zzasadami samodzielnoci samorzdu terytorialnego od woli idecyzji wadz powiatowych. Najlepszym rozwizaniem jest, by
jednostka ojasno okrelonych zadaniach bya odpowiednio umocowana wstrukturach
samorzdu iposiadaa odpowiedni specjalizacj wzakresie poradnictwa (np. rzecznik
prawny wybierany przez Rad Powiatu, penomocnik starosty, Centrum (Orodek) Porad Prawnych iObywatelskich, Rada Prawna itd.). Zadania, jakie ma ona realizowa,
to przede wszystkim wsppraca zRad Pomocy Prawnej, ktrej przedkada waciwe
informacje. Jednostka ta zdobywa iweryfikuje informacje na temat moliwoci uzyskania bezpatnych porad na terenie powiatu, atake zbiera dane ooglnokrajowych
moliwociach uzyskania informacji oraz porad telefonicznych iinternetowych, jak
rwnie informuje zainteresowanych opowyszych moliwociach. Zpunktu widzenia
usugodawcw ibeneficjentw istotne jest, e to wanie ta jednostka prowadzi lokalny
wykaz usugodawcw wraz zinformacjami ich dotyczcymi, takimi jak specjalizacja,
miejsce igodziny, wjakich udzielane s porady, itd. Wykaz ten zkolei suy beneficjentowi wzakresie wyboru usugodawcy, od ktrego chciaby uzyska porad prawn
lub obywatelsk. To bowiem, ktrego usugodawc zprowadzonej listy wybierze, jest
pozostawione jego swobodnej decyzji. Natomiast weryfikowane przez jednostk, poprzez odpowiednie owiadczenie, s uprawnienia beneficjentw do otrzymania porady.
Jej dziaanie nie ogranicza si jedynie do wskazania listy podmiotw udzielajcych
porad; wrazie potrzeby kieruje beneficjentw do innych wyspecjalizowanych instytucji udzielajcych porad wramach swoich ustawowych obowizkw (np. PIP, rzecznik
konsumenta). Moe te udziela prostych informacji prawnych.
Aby jednak posiada pene dane oaktualnej sytuacji usugodawcw umieszczonych wwykazie, jednostka ta musi znimi cile wsppracowa. Ma si rwnie
zaj tworzeniem lokalnej sieci wsppracy instytucji poradniczych.

3. Model poradnictwa wPolsce trzy koncepcje zbudowania systemu...

31

Zpowyszego wynika, e powiat nie prowadzi postpowa konkursowych, przetargw inie powierza nikomu prowadzenia poradnictwa. Dysponuje list certyfikowanych przez Rad Pomocy Prawnej podmiotw (organizacje pozarzdowe, kancelarie prawne, doradcy prawni, kliniki prawa), zktrymi zawiera umowy ramowe
na wspprac wzakresie poradnictwa iktrych usugi proponuje beneficjentowi.
Decyzja zatem, zczyjej pomocy skorzysta klient, naley do niego samego. Jednostka
powiatowa decyduje jedynie, ktrego klienta wysya po porad.
Powiat zawiera umowy tylko ztymi podmiotami, ktre zdecyduj si podj wspprac na proponowanych warunkach. Umowa taka musi co najmniej okrela obowizki obu stron, zakres oferowanych usug, sposb rozlicze, system ewidencjonowania
porad, zasady kontroli imonitorowania oraz maksymalny poziom kwoty wydatkw
(aby nie przekroczy kwoty wydatkw przeznaczonej na poradnictwo na cay rok).
Rozliczanie powiatu z usugodawcami nastpuje cyklicznie, wedug umowy
iwskazwek okrelonych przez Rad Pomocy Prawnej, wformie zapaty usugodawcy za wykonane porady zgodnie zumow zpowiatem.
Niezwykle wanym elementem przedstawionej przez INPRIS iFUPP koncepcji
jest postulat, by system poradnictwa prawnego iobywatelskiego realizowa zasad
polityki publicznej opartej na wiedzy (evidence based policy). Dlatego te zchwil
uruchomienia systemu postuluje si wprowadzenie wszechstronnych isystematycznych dziaa badawczych, sucych okrelaniu barier wdostpie do prawa, szacowaniu popytu na pomoc prawn, ocenie satysfakcji klientw, ewaluacji jakoci procesu
wiadczenia usug oraz ocenie ich jakoci merytorycznej.
Postulowanymi przez projektodawcw mechanizmami badania funkcjonowania
systemu s:
1) wstpny pomiar struktury ujawnionego popytu na nieodpatn pomoc prawn za
pomoc danych zbieranych przez organizacje wiadczce pomoc ipowiatowe
centra pomocy prawnej;
2) kompleksowy pomiar popytu na pomoc prawn, ogranicze wkorzystaniu zprawa
iobiektywnych efektw tego korzystania za pomoc panelowego badania sondaowego;
3) pomiar satysfakcji klientw za pomoc badania sondaowego i/lub bada jakociowych;
4) pomiar jakoci procesu udzielanych porad metodami jakociowymi;
5) pomiar merytorycznej jasnoci porad metod peer review, polegajc na poddaniu
ocenie przez anonimowych recenzentw przy wykorzystaniu zestandaryzowanych
narzdzi ewaluacyjnych zanonimizowanej dokumentacji spraw (zawierajcej
informacj osprawie iudzielonej poradzie).
Badania powinny by zlecane lub realizowane przez Rad Pomocy Prawnej za
pomoc wystandaryzowanych narzdzi badawczych.
Reasumujc, mona stwierdzi, e stworzona na szczeblu centralnym Rada Pomocy Prawnej zostaa wyposaona wbardzo rozlege kompetencje wzakresie prowadzonych bada, szkole ioceny dziaania systemu. Jako organ zarzdzajcy nie ma

32

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

jednak bezporednich kompetencji wzakresie dystrybucji rodkw przeznaczonych


na funkcjonowanie systemu. Jej rol jest gwnie dbanie opoziom wiadczonych
usug ireagowanie na potrzeby rozwijajcego si stale systemu. Realizuje te zadania
dziki systemowi certyfikacji.

3.2. Koncepcja Zwizku Biur Porad Obywatelskich1


Wponiej przedstawionej koncepcji centralne miejsce zajmuje Minister Pracy iPolityki Spoecznej. Natomiast utworzona Rada Pomocy Prawnej iObywatelskiej ma do spenienia jedynie zadania ocharakterze doradczo-opiniodawczym.
ZBPO swoj koncepcj opiera na czterech filarach:
1) modelu brytyjskich biur poradnictwa obywatelskiego Citizens Advice Bureaux
(najwikszej organizacji udzielajcej porad osobom, ktre potrzebuj pomocy
wrozwizaniu problemw);
2) ugruntowanej iuznanej na wiecie roli tzw. paralegals (osb, ktre nie musz
mie wyksztacenia prawniczego, lecz maj olbrzymie dowiadczenie zawodowe
wokrelonej dziedzinie, czasem nawet wrcz specjalistyczn wiedz oraz umiejtnoci wzakresie kontaktu zludmi);
3) konsultacjach wstpnej wersji opracowywanego modelu zorganizacjami poradniczymi, zktrych wynika, e wsystemie musz by uwzgldnione takie
zagadnienia, jak kryteria dostpu do pomocy prawnej iobywatelskiej (na zasadzie
rwnoci wobec prawa, powszechnoci ipotrzeby realizacji idei spoeczestwa
obywatelskiego) oraz struktura systemu (krytyka koncepcji oparcia systemu na
finansowaniu zpowiatw igmin);
4) realizmie instytucjonalnym iekonomicznym przez wykorzystanie tego, co ju
istnieje izostao przez lata wypracowane.
Uwzgldniajc powysze, ZBPO proponuje, by koncepcj organizacji poradnictwa prawnego iobywatelskiego oprze na systemie pomocy spoecznej ijego
strukturze organizacyjnej. Jest to wobec tego model najtaszy, bo wykorzystujcy
instytucje funkcjonujce ju wramach aktualnie obowizujcych przepisw opomocy spoecznej2. Na szczeblu centralnym za poradnictwo prawne iobywatelskie jako
form pomocy spoecznej odpowiada Minister Pracy iPolityki Spoecznej (szczegowe zadania wtym zakresie wynikaj zjego zada wzakresie pomocy spoecznej). Wykonywanie czci tych zada (niezbdnych do osignicia zwaszcza formy
zharmonizowanego oglnopolskiego systemu, np. wypracowanie standardw poradnictwa, metod udzielania porad, monitorowanie systemu poradnictwa iidentyfikowanie barier wjego rozwoju) mona powierzy organizacji pozarzdowej wtrybie
1
Koncepcja tu przedstawiona opisana zostaa woparciu ozaprezentowane rozwizanie w: System nieodpatnego poradnictwa, op. cit., s. 6777.
2
PomSpoU.

3. Model poradnictwa wPolsce trzy koncepcje zbudowania systemu...

33

okrelonym wustawie odziaalnoci poytku publicznego iwolontariacie1. Rwnie


monitoring iewaluacja systemu stanowi zadania MPiPS, ktry po zaczerpniciu
opinii Rady Pomocy Prawnej iObywatelskiej okrela sposb ich przeprowadzania.
Wten sposb ujednolicone mechanizmy kontroli imonitoringu funkcjonowania podmiotw wiadczcych porady prawne iobywatelskie stanowi rdo wiedzy na ich
temat. Zbierane dane wwyniku monitoringu iewaluacji suy maj inicjatywom
ustawodawczym, tworzeniu polityk istrategii rozwizywania problemw spoecznych, tworzeniu rekomendacji dla zmian systemowych.
Wsparcia Ministerstwu Pracy iPolityki Spoecznej wzakresie rozwoju poradnictwa
prawnego iobywatelskiego udziela, powoana wtym celu przy dziaajcej ju wedug
przepisw ustawy opomocy spoecznej Radzie Pomocy Spoecznej Rada Pomocy
Prawnej iObywatelskiej. Ta nowa instytucja ma stanowi kolegialne ciao opiniodawczo-konsultacyjne zoone zkluczowych interesariuszy systemu, wtym przedstawicieli
resortw pracy ipolityki spoecznej, sprawiedliwoci, administracji, spraw wewntrznych, przedstawicieli usugodawcw, przedstawicieli samorzdw iekspertw. Jej rol
jest proponowanie kierunkw polityki wzakresie poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz zapewnienie cznoci midzy systemem awadzami publicznymi.
System poradnictwa prawnego iobywatelskiego powinien si opiera na sieci
podmiotw wiadczcych usugi poradnicze jako zadanie publiczne zzakresu administracji rzdowej. Stosownie do art. 14 ust. 2 ustawy z5.6.1998 r. osamorzdzie
wojewdztwa2 wobowizujcym brzmieniu ustawy mog okrela sprawy nalece
do zakresu dziaania wojewdztwa jako zadania zzakresu administracji rzdowej
wykonywane przez zarzd wojewdztwa. Zgodnie ztym przepisem zlecanie wiadczenia usug wzakresie poradnictwa prawnego iobywatelskiego naleaoby do zada
zarzdu wojewdztwa.
Konsekwencj uznania, e poradnictwo prawne iobywatelskie jest zadaniem pomocy spoecznej zzakresu administracji rzdowej, musi by wzasadzie wykluczenie zsieci podmiotw wiadczcych porady firm komercyjnych. Zgodnie zobecnie
obowizujcym prawem (art. 25 PomSpoU3) zadania zzakresu pomocy spoecznej
organy administracji rzdowej isamorzdowej mog zleca jedynie organizacjom
pozarzdowym oraz organizacjom dziaajcym na podstawie przepisw regulujcych
stosunek pastwa do Kocioa katolickiego iinnych Kociow izwizkw wyznaniowych. Dlatego projektodawcy uwaaj za suszne, by usugi poradnicze wiadczone byy przede wszystkim przez organizacje pozarzdowe, ktre ze swojej natury
orientuj si na wartoci spoeczne, atake nie s naraone na konflikt interesw
wzakresie swojej dziaalnoci, bowiem wykazuj spor niezaleno wobec struktur
PoPubWolontU.
Ustawa z5.6.1998 r. osamorzdzie wojewdztwa, tekst jedn.: Dz. U. 2013 r. poz. 596 ze zm.
3
Zgodnie zart. 25 ust. 1 PomSpoU organy administracji rzdowej isamorzdowej, zwane dalej organami,
mog zleca realizacj zadania zzakresu pomocy spoecznej, udzielajc dotacji na finansowanie lub dofinansowanie
realizacji zleconego zadania, organizacjom pozarzdowym, oktrych mowa wart. 3 ust. 2 PoPubWolontU, oraz
podmiotom wymienionym wart. 3 ust. 3 PoPubWolontU, prowadzcym dziaalno wzakresie pomocy spoecznej,
zwanym dalej podmiotami uprawnionymi.
1
2

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

34

pastwa irynku. Zsieci usugodawcw ZBPO nie wyklucza jednak tych organizacji,
ktre dziaaj wobrbie sektora publicznego, jak orodki pomocy spoecznej czy
powiatowe centra pomocy rodzinie.
Wrd podmiotw bdcych organizacjami pozarzdowymi wczonych do systemu mog si znale tylko takie, dla ktrych poradnictwo prawne iobywatelskie
stanowi okrelony formalnie podstawowy obszar aktywnoci lub jest jednym ztakich obszarw. Wczenie do systemu orodkw pomocy spoecznej ipowiatowych
centrw pomocy rodzinie wymaga wpisania prowadzenia poradnictwa prawnego
iobywatelskiego do katalogu zleconych gminie ipowiatowi zada wzakresie pomocy spoecznej.
Wprzypadku gdy system poradnictwa prawnego iobywatelskiego opiera si na
organizacjach pozarzdowych, jego sprawno wymaga przede wszystkim zapewnienia cigoci istabilnoci finansowania. Moe to zagwarantowa zlecanie tego zadania wtrybie powierzania, oktrym mowa wart. 5 PoPubWolontU1, irealizowanie
go na podstawie kontraktw wieloletnich.
Zaproponowan koncepcj przedstawia poniszy schemat organizacyjny systemu
poradnictwa prawnego iobywatelskiego:
Ministerstwo Pracy
iPolityki Spoecznej

Rada Pomocy Prawnej


i Obywatelskiej

Poziom centralny

Zarzd wojewdztwa:
okrelanie sposobu wykonania poradnictwa
prawnego i obywatelskiego i zlecania usug

Poziom regionalny

Usugodawcy:


gwarantujce jako poradnictwa prawnego iobywatelskiego


organizacje pozarzdowe
gwarantujce jako poradnictwa prawnego i obywatelskiego
orodki pomocy spoecznej lub powiatowe centra pomocy rodzinie
spenianie okrelonych standardw

Poziom lokalny

rdo: Schemat pochodzi zopracowania pt. System nieodpatnego poradnictwa


prawnego iobywatelskiego wPolsce, Warszawa 2013, s. 75.
1
Przepis ten przewiduje bowiem, e wsppraca zorganizacjami spoecznymi dziaajcymi wobszarze poytku
publicznego odbywa si wszczeglnoci wformie zlecania organizacjom pozarzdowym zada publicznych na zasadach okrelonych wustawie iopiera si na zasadach: pomocniczoci, suwerennoci stron, partnerstwa, efektywnoci,
uczciwej konkurencji ijawnoci (art. 5 ust. 2 i3 PoPubWolontU).

3. Model poradnictwa wPolsce trzy koncepcje zbudowania systemu...

35

Wpodsumowaniu kwestii zwizanych zdrug koncepcj systemu nieodpatnego


poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce mona stwierdzi, e projektodawcy nie widz potrzeby powoania nowej centralnie wyodrbnionej instytucji koordynujcej dziaania sytemu. Te zadania ma spenia waciwy minister, wpewnej mierze
majcy moliwo scedowania niektrych obowizkw na organizacj pozarzdow.
Rada Pomocy Prawnej iObywatelskiej wksztacie zaproponowanym przez ZBPO
ma do spenienia jedynie zadania uzupeniajce wstosunku do dziaa podejmowanych przez ministra. Wykorzystanie istniejcych struktur, wramach ktrych system
nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego miaby funkcjonowa, powoduje, e wydaje si by on najtaszym rozwizaniem.

3.3. Koncepcja Instytutu Spraw Publicznych1


Wodrnieniu od powyej zaprezentowanej propozycji ZBPO przedstawiona poniej koncepcja zakada oderwanie si od istniejcego systemu pomocy
spoecznej istworzenie na poziomie centralnym nowej instytucji: Rady Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego, ktra we wsppracy zAgencj Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego koordynuje dziaania podejmowane wewntrz
systemu. Zuwagi jednak na pochodzenie rodkw finansujcych system bezporednie zwierzchnictwo nad jego funkcjonowaniem sprawuje minister ds.zabezpieczenia spoecznego we wsppracy zinnymi ministrami, wszczeglnoci
ministrem waciwym do spraw sprawiedliwoci.
Zdaniem ISP system poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce powinien by pastwowy, poniewa zapewnienie przez pastwo obywatelom dostpu do
bezpatnych porad prawnych iobywatelskich wynika take zKonstytucji RP2. To
zatem ono bierze odpowiedzialno za udostpnienie obywatelom dostpu do usug
oferowanych wramach systemu. Powysze nie oznacza jednak, e jest to system
upastwowiony wtym znaczeniu, e usugi wjego ramach wiadcz wycznie podmioty publiczne, poniewa system poradnictwa powinien mie charakter mieszany,
tzn.otwarty na rnych usugodawcw: publicznych, pozarzdowych, atake prywatnych. Nie moe by to wzwizku ztym system upastwowiony (wznaczeniu,
oktrym wyej), gdy dua cz problemw, zjakimi zgaszaj si obywatele,
dotyczy wanie dziaa pastwa ijego urzdnikw. Obywatel musi mie zatem moliwo skorzystania zalternatywnych rde porad iinformacji. Ponadto dotychczasowe dowiadczenia idorobek zzakresu pomocy prawnej to wduej mierze wynik
dziaalnoci organizacji pozarzdowych, czego nie mona lekceway. Nie moe to
1
Koncepcja tu przedstawiona zostaa opisana woparciu ozaprezentowane rozwizanie w: System nieodpatnego poradnictwa, op. cit., s. 7895.
2
Jako argument wskazuje si stanowisko G. Rzsy, Konstytucyjne aspekty pomocy prawnej udzielanej osobom ubogim (wybrane zagadnienia), Przegld Legislacyjny 2005, Nr 34; za: System nieodpatnego poradnictwa
prawnego, op. cit., s. 81 przypis 46.

36

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

by take system oparty wycznie na kancelariach prawnych, zuwagi na brak dugoletnich dowiadcze wtym zakresie, inaczej ni wNiemczech, Holandii czy Anglii.
Skoro za system odpowiada pastwo, abudet pastwa jest gwnym rdem
jego finansowania, odpowiedzialno za system ponosi minister waciwy do spraw
zabezpieczenia spoecznego (wsppracujcy z ministrem waciwym do spraw
sprawiedliwoci oraz ministrem waciwym do spraw administracji publicznej). Odpowiada on za organizacj, finansowanie inadzr nad caoci dziaania systemu
poradnictwa.
Minister waciwy do spraw zabezpieczenia spoecznego powouje Rad Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego (Rad PPiO), organ, ktry opracowuje propozycje
powszechnych standardw, monitoruje iocenia dziaanie caego systemu, wtym te
przestrzeganie standardw, na podstawie danych generowanych przez system. Doradza te wkwestiach poradnictwa ikonsultuje projekty aktw prawnych dotyczcych
tego. Skad osobowy Rady jest rnorodny, obejmuje bowiem osoby mianowane przez
waciwych ministrw, przedstawicieli samorzdw terytorialnych irodowisk prawniczych, jak rwnie przedstawicieli podmiotw wiadczcych poradnictwo prawne
iobywatelskie czy ekspertw naukowych. Kadencja Rady wynosi trzy lata. Organizacj
jej funkcjonowania zapewnia minister waciwy ds. zabezpieczenia spoecznego.
Kompetencje wzakresie zada wykonywanych wramach systemu s podzielone
midzy Rad Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego iAgencj Poradnictwa
Prawnego iObywatelskiego (Agencj PPiO take utworzon przez ministra do
spraw zabezpieczenia spoecznego).
Jeli chodzi ozadania Rady, to podobnie jak wprzypadku pierwszej koncepcji
mona je uj wdwie grupy:
1. Zadania zzakresu kontroli iadministracji systemu. Najwiksza liczba zada do
wykonania przez Rad dotyczy paszczyzny doradztwa, wtym przeprowadzania
konsultacji iwyraania opinii. Rada Pomocy Prawnej iObywatelskiej ma doradza
ministrowi wzakresie poradnictwa prawnego iobywatelskiego, jak te konsultowa istotne decyzje rzdu dotyczce poradnictwa iprojekty aktw prawnych
ztego zakresu. Przedkada rwnie ministrowi propozycje zmian dotyczcych
funkcjonowania systemu, atake kontroli ibada dotyczcych jego dziaania.
Ponadto, co przypomina zadania Rady Pomocy Prawnej zkoncepcji przedstawionej
przez INPRIS iFUPP, opracowuje propozycje standardw poradnictwa prawnego
oraz przedstawia je do akceptacji ministrowi. Projektodawcy przyjmuj rwnie,
e to Rada monitoruje dziaania systemu poradnictwa istosowanie standardw,
gwnie woparciu odane przedstawione przez Agencj Poradnictwa Prawnego
iObywatelskiego. Wzakres jej zada wchodzi take monitorowanie dziaania
Agencji Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego woparciu oraporty kwartalne
iroczne. Wskaza jednak naley, e razem zministrem waciwym ds.zabezpieczenia spoecznego Rada Pomocy Prawnej iObywatelskiej jest jednostk
odpowiedzialn za nadzr formalny imerytoryczny nad caoci funkcjonowania
systemu poradnictwa na podstawie rocznej oceny dziaalnoci systemu.

3. Model poradnictwa wPolsce trzy koncepcje zbudowania systemu...

37

2. Zadania zzakresu prowadzenia bada idziaa edukacyjno-informacyjnych


majcych na celu propagowanie systemu wprzypadku Rady ograniczaj si
waciwie do prowadzenia dialogu spoecznego wewntrz Rady oraz inicjowania
iudziau wdebacie publicznej na temat poradnictwa.
Podobnie jak wpierwszej koncepcji Rada nie zostaa obarczona zadaniami zwizanymi zdystrybucj rodkw finansowych przeznaczonych na poradnictwo. Te
zadania przejmuje utworzona przez ministra waciwego do spraw zabezpieczenia
spoecznego Agencja Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego, ktra odpowiada
za dystrybucj rodkw wramach dotacji celowych przeznaczanych na realizacj zada wramach systemu, biece monitorowanie usug podstawowych idodatkowych,
gwnie woparciu okwartalne iroczne sprowadzania, ktre przedstawiaj uczestnicy systemu. Przeprowadza rwnie kontrole iaudyty. Agencja ta zajmuje si
take monitoringiem wiadczenia usug istosowania standardw, gwnie woparciu
osprawozdawczo.
Proponowana koncepcja jako jedyna przewiduje zadania dla parlamentu, ktry
wzaoeniu ma nadzorowa realizacj celw polityk publicznych poprzez system
poradnictwa za pomoc ocen okresowych (raz na dwa lub trzy lata) sprawozda
zfunkcjonowania systemu, przedstawianych przez ministra waciwego ds. zabezpieczenia spoecznego. Monitoringiem, ocen ikontrol wiadczenia usug iwiadczeniodawcw na danym obszarze zajmuj si zleceniodawcy: powiat isamorzd
wojewdztwa, woparciu osprawozdania oraz kontrol rzeczowych ifinansowych
aspektw wiadczenia usug.
Poniewa bardzo wane miejsce zajmuje tu uzasadnienie mieszanego charakteru
usugodawcw, projektodawcy, uszczegowiajc kwestie zwizane ztypami podmiotw, wskazuj rwnie na zakres realizowanych przez nie zada. Zopisanych
przez ISP zaoe wynika, e system poradnictwa skada si z:
1) instytucji publicznych, ktre wramach swoich ustawowych obowizkw wiadcz
poradnictwo prawne iobywatelskie oraz finansuj poradnictwo wramach swoich
budetw, nie otrzymujc adnych dodatkowych rodkw na wiadczenie usug
wramach systemu;
2) podmiotw niepublicznych, wiadczcych usugi kontraktowane wramach systemu przez pastwo. Kontraktowanie usug podstawowych (informacja wkadej
gminie, porada wkadym powiecie) zapewnia pastwo. Proponowany system
kontraktowania usug winien by zdecentralizowany, anajbardziej podany, bo
najbliszy obywatela, jest poziom powiatu. Samorzd powiatu odpowiedzialny
jest za kontraktowanie usug poradniczych (jako zadanie zlecone). Otrzymuje na
ten cel dotacj celow zbudetu pastwa. Jeli chodzi ousugi dodatkowe (poradnictwo specjalistyczne wzakresie wydzielonych, specyficznych problemw
prawnych iyciowych, mediacji, edukacji prawnej iobywatelskiej oraz rzecznictwa
dotyczcego problemw obywateli), kontraktowane s one przez samorzd wojewdztwa, ktry wzwizku ztym otrzymuje dotacje celowe zbudetu pastwa.

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

38

Powysze usugi (podstawowe idodatkowe) kontraktowane s wdrodze konkursu


dla organizacji pozarzdowych, innych podmiotw prowadzcych dziaalno
poytku publicznego ikancelarii prawnych.
Zuwzgldnieniem powyszego, awic take wyej zarysowanego udziau podmiotw publicznych iniepublicznych wsystemie poradnictwa, poniej zosta przedstawiony schemat struktury systemu wedug koncepcji zaproponowanej przez ISP:
System
poradnictwa
prywatnego
i obywatelskiego

konsultuje, doradza,
monitoruje,
przedstawia
propozycje

Minister waciwy
ds. zabezpieczenia spoecznego
przekazuje rodki, ustala standardy,
nadzoruje dziaalno caego systemu

Rada PPiO

monitoruje dziaalno Agencji,


pozyskuje zbiorcze dane
dotyczce dziaania systemu

Agencja PPiO
weryfikuje stosowanie
standardw, zbiera informacje
o usugach, wspiera
szkoleniowo-doradczo

Instytucje publiczne
wiadczce
poradnictwo

przekazuje dotacje i kontroluje ich


wykorzystanie, zbiera i przekazuje
informacje o usugach
weryfikuje stosowanie
standardw, wspiera
szkoleniowo-doradczo

wsppracuj
w wiadczeniu
usug

Niepubliczni
usugodawcy

wiadcz usugi

Instytucje kontraktujce
usugi poradnicze (samorzdy
powiatowe i regionalne)

kontraktuj i finansuj usugi,


kontroluj ich realizacj, koordynuj
wiadczenie usug

wiadcz usugi

Beneficjenci
rdo: Schemat pochodzi zopracowania System nieodpatnego poradnictwa
prawnego iobywatelskiego wPolsce, Warszawa 2013, s. 84.

Reasumujc, wskaza naley, e podobnie jak w przypadku INPRIS i FUPP


wkoncepcji systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego przedstawionej przez
ISP jako usugodawcy brane s pod uwag wszystkie podmioty, zarwno publiczne,
jak iniepubliczne, wtym firmy prywatne (kancelarie prawne). Jest to zatem istotna
rnica wporwnaniu zkoncepcj przedstawion przez ZBPO, ktry firmy prywatne zuczestnictwa wsystemie wyklucza. ISP rwnie widzi potrzeb utworzenia na

4. Element wsplny dla trzech koncepcji systemu wiadczenia porad...

39

szczeblu centralnym nowej instytucji ozasigu oglnokrajowym, ztym, e waciwie


miayby funkcjonowa dwie takie instytucje: Rada Pomocy Prawnej iObywatelskiej
zzadaniami bardziej przypominajcymi funkcjonowanie podmiotu opiniodawczo-konsultacyjnego iAgencja Pomocy Prawnej iObywatelskiej, ktra zajmuje si stricte
zarzdzaniem rodkami finansowymi przeznaczonymi na poradnictwo. Elementem
czcym te dwie instytucje, jak rwnie spajajcym system jest organ centralny wpostaci ministra ds. zabezpieczenia spoecznego.

4. Element wsplny dla trzech koncepcji systemu wiadczenia


porad prawnych iobywatelskich
Zestawienie trzech proponowanych koncepcji organizacji systemu poradnictwa
prawnego iobywatelskiego wPolsce pozwala na sformuowanie wniosku, e mimo
rnic wkwestiach dotyczcych modelowych zaoe wszystkie czy jeden element. Kady ztrzech projektodawcw proponuje utworzenie na poziomie centralnym
instytucji, ktra wyposaona wwikszy bd mniejszy zakres zada, jako organ
zarzdzajcy czy opiniodawczy, ma czy izespala system poradnictwa prawnego.
Tym samym odrzucono koncepcj poradnictwa, wktrej na szczeblu pastwowym brak jest instytucji centralnej koordynujcej system. Bardziej inspirujce dla
projektodawcw trzech koncepcji wypracowanych wramach projektu okazay si
natomiast dowiadczenia tych pastw, ktre powoay do ycia instytucj ozasigu
oglnokrajowym. Zaoenia opotrzebie stworzenia instytucji na poziomie centralnym, zarzdzajcej rodkami finansowymi, kontrolujcej dziaanie systemu iadministrujcej tyme systemem, byy brane pod uwag ju na etapie prac legislacyjnych
zwizanych zopracowywaniem dotychczasowych projektw ustaw zzakresu nieodpatnego poradnictwa prawnego. Idea istnienia takiego organu jest zatem wPolsce
znana iskoro przewijaa si przez kolejne projekty1, to trudno byoby wnastpnym
nie skorzysta zkilkuletnich dowiadcze.
Co do przychylnego podejcia do koncepcji, wktrej na szczeblu centralnym
funkcjonuje podmiot wyposaony wkatalog konkretnych zada, przekonuj te wyniki przeprowadzonych wramach projektu bada, zktrych wywnioskowa mona
potrzeb powoania instytucji koordynujcej cao systemu2. Jest to rwnie odpowied na zgaszane wtrakcie bada postulaty podmiotw aktualnie udzielajcych
porad prawnych iobywatelskich.

1
Szerzej na temat prac legislacyjnych wtym zakresie zob. rozdzia Ininiejszego opracowania oraz powoane
tam rda ipublikacje.
2
System ten wymaga bdzie instytucji nadzorujcej. () Wypowiedzi te wiadcz opotrzebie rozpoznania
najlepiej funkcjonujcych zasad systemu poradnictwa oraz wyonienia takiego systemu iinstytucji nadzorujcej,
ktre bd dostarcza usugi odpowiedniej jakoci oraz nie bd nadmiernie obcia finansowo wyaniajcego si
systemu poradnictwa G. Chimiak, K. Grniak, Otoczenie instytucjonalne, op. cit., s. 181.

40

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

Zprzedstawionych wyej koncepcji organizacji systemu poradnictwa wynika,


e zakres zada, jakie taka instytucja (np. Rada Pomocy Prawnej) ma wykonywa,
generalnie mona uj wtrzy grupy:
1) dystrybucja rodkw finansowych przeznaczonych na poradnictwo,
2) kontrola iadministracja systemu,
3) prowadzenie bada idziaa edukacyjno-informacyjnych majcych na celu propagowanie systemu.
Informacje przedstawione powyej pokazuj, e s to dziaania kluczowe dla
istnienia ifunkcjonowania caego systemu. Powierzenie ich, awaciwie skupienie
wrkach jednego organu jest odpowiedzi na zgaszane przez badane podmioty zagroenia, jakie aktualnie istniej wzakresie poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Jest to take wypenienie luk, ktre powstaj, jak pokazuje dowiadczenie Niemiec,
wsystemie rozproszonych podmiotw udzielajcych porad prawnych.
Przede wszystkim wic wrd zagroe dzi dostrzeganych wzwizku zbrakiem
odpowiednich struktur odpowiedzialnych za system wymienia si brak spjnej polityki
pastwa, dziki ktrej istniayby moliwoci rozwoju poradnictwa wPolsce1. Analiza
polityki rozwoju poradnictwa realizowanej przez instytucje publiczne pokazuje, e:
() nie istnieje jedna spjna polityka, akada zinstytucji realizuje wasn polityk
wedug intuicyjnych inierzadko przypadkowych zaoe2. Zagroenia powysze mona wyeliminowa poprzez stworzenie oglnych kierunkw polityki rozwoju poradnictwa ispjn polityk jego rozwoju, ktrej realizacja powierzona by zostaa instytucji
koordynujcej dziaania poszczeglnych podmiotw na szczeblu centralnym.
Ponadto funkcjonujca na szczeblu centralnym instytucja ma si take zajmowa dystrybucj rodkw finansowych przeznaczonych na poradnictwo. Musi zatem
przyj pewne transparentne kryteria, dziki ktrym podmioty funkcjonujce wsystemie mogyby si ubiega ofinansowanie usug. Wprzedstawionych koncepcjach
de facto bezporednio odpowiedzialny za to jest waciwy minister (co si tumaczy
rdem pochodzenia rodkw), ale nie wyklucza to wyposaenia Rady wfunkcje,
dziki ktrym winny sposb mogaby mu pomaga wtej kwestii. Powierzenie instytucji funkcjonujcej na poziomie centralnym (minister iRada) zada wzakresie
finansowania pozwala zatem wyeliminowa kolejne zagroenie dla istnienia systemu
poradnictwa wPolsce, jakim jest niestabilno isabo jego finansowania. Jeeli
bowiem gwnym rdem tego ma by budet pastwa, konieczne jest, by istnia organ zapewniajcy rzetelne isprawiedliwe wydawanie pienidzy publicznych
przeznaczonych na system poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Wsystemie,
wktrym zakada si funkcjonowanie rnych podmiotw jako usugodawcw, tzw.
mieszanym, instytucja stworzona na wzr holenderskiej Rady Pomocy Prawnej po
prostu musi istnie. Winnym wypadku rezygnacja zjej stworzenia oznaczaaby
dalsze rozproszenie dziaajcych podmiotw, ktre same musiayby dba oswoje
1
A. Peisert, Rozwj poradnictwa wPolsce. Przewidywania irekomendacje, [w:] A. Peisert, T. Schimanek,
M.Waszak, A. Winiarska (red.), Poradnictwo..., op. cit., s. 228.
2
M. Pakw, A. Peisert, P. Zimolzak, Stan obecny poradnictwa..., op. cit., s. 171.

4. Element wsplny dla trzech koncepcji systemu wiadczenia porad...

41

nansowanie. WNiemczech zagroenia tego nie ma dlatego, e wiadczeniem pofi


mocy prawnej zajmuj si jedynie podmioty prywatne kancelarie prawne.
Powysze wie si zkolejn grup zada, jakie miaaby spenia powoana instytucja, aco stanowi okoniecznoci jej powoania. Chodzi ozadania zzakresu administrowania ikontroli systemu. Zzarzdzaniem systemem wie si immanentnie
kwestia standardw, wedug ktrych maj funkcjonowa usugodawcy. Poniewa
standardom powicony zosta osobny rozdzia niniejszego opracowania, w tym
miejscu warto jedynie zaznaczy, e kontrola przestrzegania zasad, od ktrych zaley udzielenie finansowania usugodawcw, to wduej mierze kontrola ustalonych
standardw postpowania wsystemie. Skoro zatem badani mieli rozbiene zdania
co do tego, czy arbitralne okrelanie standardw jakoci jest potrzebne1, wydaje si,
e jedynie stworzenie zasad wsplnych dla wszystkich uczestnikw systemu, awic
wolnych od arbitralnego podejcia instytucji, ktra ma je stosowa, spenioby oczekiwania zjednej strony usugodawcw, zdrugiej beneficjentw. Jak pokazuj wyniki
bada, okrelenie poziomu jakoci usugi jest przez usugodawcw akceptowane,
jeeli s to usugi wpisane wokrelony projekt finansowy, atake wtedy, gdy wiadczeniodawcy otrzymuj za nie wynagrodzenie2. Skoro stworzenie jednolitych regu
postpowania jest potrzebne, bo ich przestrzeganie bdzie jednym zkryteriw udziau
wsystemie, nie mona pozostawi kwestii weryfikacji ich stosowania samym instytucjom czy te luno dziaajcym kontrolerom. Znw rodzioby to wiele konfliktw,
niejasnych sytuacji, atake efekt niejednolitych kontroli. Wszystko to przemawia za
stworzeniem instytucji dziaajcej na szczeblu centralnym, czuwajcej nad przestrzeganiem przez usugodawcw regu ustalonych dla wszystkich iwjednolity sposb
ocenianych.
Poza tym powstaje pytanie, wjaki inny sposb stworzy system, zktrego rodki
publiczne przeznaczane maj by na finansowanie usug, skoro wiadczce pomoc
prawn iobywatelsk podmioty same czsto nie s wstanie okreli liczby irodzaju
spraw, ktre s przez nie zaatwiane. Zprzeprowadzonych bada nad podmiotami
wiadczcymi obecnie pomoc prawn wynika, e brak jest cile osobnej ewidencji
spraw ibeneficjentw. Implikuje to wypadki ewidencjonowania kilku porad dla tego
samego beneficjenta jako jednej osoby lub tej samej porady dla wielu beneficjentw3.
Ewidencja zkolei, oile jest prowadzona, wynika zazwyczaj zobowizku sprawozdawczego, przy czym sposb ewidencjonowania jest rozmaity (na pimie wpostaci
kartotek, notatnika, na dysku komputera zzastosowaniem arkusza kalkulacyjnego
Excel) iczsto niesystematyczny4. To wszystko przekonuje, e stworzenie instytucji na poziomie centralnym kontrolujcej przestrzeganie standardw postpowania,
Ibidem, s. 87.
Warto rwnie zwrci uwag na fakt, e niektrzy wiadczeniodawcy nie wiedz, e np. wybrane regulaminy,
ktre opracowali, opisuj wanie pewne standardy. Tak: ibidem, s. 86.
3
Ibidem, s. 66. Autorzy pisz, e: oskali moliwego zafaszowania wiadcz fakty, bo a 38% ogu instytucji nie prowadzi ewidencji osb, ktre zgaszaj si po porady, atylko w40% przypadkw obie ewidencje osb
ispraw prowadzone s razem.
4
Ibidem, s. 90.
1
2

42

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

wtym ewidencjonowania spraw ibeneficjentw, przekadajcych si na zakres przyznanych usugodawcom rodkw finansowych, jest zadaniem nie tylko podanym,
ale ikoniecznym zpunktu widzenia prawidowego funkcjonowania systemu. Zgodzi
si mona ze stwierdzeniem, e: () istnieje wyrana zaleno pomidzy rozwojem systemw pomocy prawnej, ich jakoci aistnieniem organu odpowiedzialnego
za t problematyk na poziomie centralnym Rady Pomocy Prawnej. Tam, gdzie
rada taka jest, system jest mniej rozproszony, bardziej spjny, tam pojawiaj si
standardy irozwinite metody kontroli jakoci1.
Istnieje jeszcze trzeci argument przemawiajcy za potrzeb stworzenia instytucji na
szczeblu centralnym koordynujcej cao systemu. Ot badania pokazay, e wiadomo istnienia poradnictwa jest raczej fragmentaryczna ni caociowa, co dotyczy
wszystkich grup badanych, awtym paradoksalnie samych usugodawcw2. Zbada
wynika jednak, e najbardziej wiadomi co do dziaa podejmowanych przez podmioty
zsystemu poradnictwa s sami beneficjenci, podczas gdy wiedza instytucji wspierajcych jest tu bardzo powierzchowna, odwoujca si do oglnych wyobrae osystemie3.
Powysze informacje musz si wyda wysoce niepokojce. Jeeli bowiem polski ustawodawca zamierza stworzy system pomocy prawnej, nie moe jednoczenie dopuci,
eby wiedza otyme bya szcztkowa, asami zainteresowani gwnym rdem informacji omoliwoci zdobycia porady prawnej czy obywatelskiej nadal czynili swoich
znajomych czy czonkw rodziny4. Internet jak na razie jako rdo wiedzy omiejscu,
gdzie porad mona otrzyma, zajmuje trzecie miejsce, ze wskanikiem 9% respondentw, ktrzy do niego wposzukiwaniu informacji signli5.
Wtym miejscu wskaza naley na jeden zwnioskw przeprowadzonego badania, zktrego wynika, e: Jednak wikszo badanych skania si ku pogldowi,
e wprawdzie system poradnictwa nie jest szczeglnie rozbudowany, to jego grzechem gwnym jest zaniechanie dziaa promocyjnych iupowszechniajcych wiedz odziaalnoci podmiotw poradnictwa6. Zatem gdyby na szczeblu centralnym
istniaa instytucja na wzr holenderskiej Rady Pomocy Prawnej, wzakresie jej obowizkw znajdowaoby si podejmowanie ikoordynowanie dziaa promocyjnych
na rzecz systemu, co wkonsekwencji przeoyoby si na upowszechnienie wiedzy
onim idalej pomoc potrzebujcym.
Zauway naley, e do zakresu dziaa informacyjno-edukacyjnych zaliczy naleaoby rwnie prowadzenie przez t instytucj rnych bada nad funkcjonowaniem
systemu, potrzeb wprowadzenia zmian wwyniku dostrzeonych luk lub wadliwych
rozwiza. Wgrupie tych zada mieciyby si te badania prowadzone we wsppracy
1
Opracowanie porwnawcze ekspertw zagranicznych zInstytutu Hill, zamwionego wramach projektu, ktre
powouj za twrcami koncepji pierwszej organizacji systemu, tj. za INPRIS iFUPP; w: System nieodpatnego poradnictwa, op. cit., s. 38.
2
M. Pakw, A. Peisert, P. Zimolzak, Stan obecny poradnictwa, op. cit., s. 214.
3
Ibidem, s. 215.
4
Ibidem, s. 139.
5
Ibidem.
6
Ibidem, s. 216.

5. Podsumowanie

43

zinnymi instytucjami, wtym midzynarodowymi, zmierzajce gwnie do doskonalenia


przyjtych polityk. Wszystkie te zaoenia ipodejmowane dziaania byyby ujednolicone pod ktem realizowanych zada. Wanie temu celowi suy miaaby instytucja na
szczeblu centralnym. To ona bowiem zajmuje si te wytyczaniem oglnych kierunkw
polityki wzakresie organizacji systemu, ktre nastpnie mog by realizowane przez
wiele innych organizacji czy instytucji. Nad ich dziaaniami jednak czuwaaby instytucja majca wszystkie pojawiajce si informacje. Brak takiej na szczeblu centralnym
doprowadziby do rozproszenia dziaa iniestety utrzymania aktualnej niezadowalajcej
sytuacji wzakresie dystrybucji informacji osystemie ijego potrzebach.

5. Podsumowanie
Wnioski chociaby zdowiadcze pastw, ktre przyjy koncepcj zbudowania
systemu wok instytucji ozasigu oglnokrajowym, byy pomocne przy wypracowaniu pozycji izada instytucji funkcjonujcej na szczeblu centralnym, amajcej
gwnie spaja system wjedn cao. Konsekwencje braku istnienia takiego organu
wida najlepiej wNiemczech, gdzie poradnictwo opiera si na kancelariach prawnych,
niewspdziaajcych ze sob wcelach rozwijania ipolepszania systemu udzielania porad prawnych. Jednak stworzenie jej wPolsce jest potrzebne, co dostrzegane jest take
przez podmioty aktualnie udzielajce porad. Nie ma na razie wspoeczestwie polskim
potrzeby wykupowania ubezpiecze finansujcych poradnictwo prawne, zwaszcza na
etapie przedsdowym. Stworzenie systemu na wzr niemieckiego wymagaoby zmiany
mentalnoci, aby moe najpierw wzbogacenia si Polakw iosignicia przez nich
poziomu ssiadw. Na to jednak wnajbliszym czasie si nie zanosi.
Wobec powyszego jedynym rozwizaniem zpunktu widzenia przyszoci polskiego systemu pomocy prawnej jest stworzenie systemu finansowanego zbudetu zfunkcjonujc na szczeblu centralnym Rad Pomocy Prawnej, wyposaon wkompetencje
umoliwiajce jej sprawowanie szeroko pojtej administracji nad caym systemem.
Instytucja taka jest zatem gwarantem jednolitoci systemu oraz kontroli przede wszystkim dystrybucji przeznaczonych na ten cel rodkw. Do jej zada bdzie te naleao
opracowanie algorytmw, wedug ktrych rodki te trafia bd do waciwych podmiotw. Kolejnym niezwykle istotnym elementem jest postulat wprowadzenia (wramach kontroli standardw) systemu certyfikacji podmiotw. To zatem Rada miaaby
kompetencje wzakresie przyznawania certyfikatw bd wodniesieniu do podmiotw
publicznych tzw. znakw jakoci. Otrzymanie certyfikatu oznacza bdzie zjednej
strony umieszczenie na licie usugodawcw uprawnionych do otrzymania rodkw
zsystemu, zdrugiej e podmiot ten daje gwarancje naleytej obsugi klienta.
Mimo e stworzenie odrbnego i niezalenego podmiotu bdzie si wizao zponiesieniem dodatkowych nakadw na jego funkcjonowanie, jedn zrekomendacji wynikajcych zprzeprowadzonych bada iprzedstawionych propozycji
jest powoanie silnej Rady Pomocy Prawnej zprzewidzianymi dla niej istotnymi

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego

44

kompetencjami1. Innymi rekomendacjami dotyczcymi Rady Pomocy Prawnej s:


powierzenie jej zadania zzakresu stworzenia centralnego systemu kontroli jakoci
poradnictwa prawnego, dostarczanego wramach systemu2, projektowanie izlecanie
systematycznych mechanizmw badania potrzeb obywateli wzakresie pomocy prawnej3, przedstawianie cyklicznych raportw waciwym organom wadzy publicznej
wzakresie diagnozowania problemw spoecznych wynikajcych zdysfunkcjonalnoci prawa ipraktyki jego stosowania4.
Wkonsekwencji wzakresie proponowanych zmian de lege ferenda5 postulowane
jest stworzenie nowego aktu prawnego, tzw. ustawy systemowej, ktra zakada istnienie Rady Pomocy Prawnej zjej centraln pozycj na poziomie krajowym idziaajcych wsystemie zada zleconych samodzielnie dziaajcych jednostek usytuowanych
na poziomie powiatu. Rada Pomocy Prawnej, jej umiejscowienie, struktura, zadania
ikompetencje musz zatem stanowi jeden zodrbnych rozdziaw takiej ustawy,
precyzyjnie regulujcych wskazane kwestie6.

6. Scenariusz zaj wjaki sposb mwi iszkoli


okoncepcjach modelowych
Oglna informacja owarsztacie. Trenerzy powinni najpierw okreli cele moduu. Uczestnicy szkolenia winni zatem po jego zakoczeniu dysponowa wiedz na temat zarwno zagranicznych modeli
poradnictwa prawnego, jak izna oraz rozumie przyczyny powstania trzech rozwiza jeli chodzi
opolski model poradnictwa.
Caa grupa. Czas trwania: 15 min.
Pierwsze wiczenie wramach warsztatu
Wprowadzenie do wiczenia
(dyskusja).

Przebieg wiczenia: Rozpoczynamy dyskusj na temat oglny, dotyczcy potrzeby


stworzenia systemu. Warto wtym miejscu
zastanowi si take, czy obecny stan jest satysfakcjonujcy. By moe czynnik, oktrym
tyle byo mowy wbadaniach, tj. potencja
izaangaowanie osb udzielajcych porad,
jest na tyle istotnym elementem systemu,
e zarazem wystarczajcym dla utrzymania
status quo, azbudowanie struktury zinstytucj ozasigu krajowym kontrolujcym
tedziaania mogoby jedynie zaszkodzi.

Podsumowanie
wiczenia: Wcelu
podsumowania mona
wykorzysta wczeniej
przedstawione przez
uczestnikw rozwizania (umieszczone wwidocznych miejscach).
Czas trwania: 5 min.

1
INPRIS (oprac.), Zaoenia polityki Pastwa dotyczce bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego,
[w:] System nieodpatnego poradnictwa, op. cit., s. 135.
2
Ibidem, s. 140 142.
3
Ibidem.
4
Ibidem, s. 142.
5
Zac. dosownie oustawie, ktra ma by uchwalona; zwrot odnosi si do przyszych zmian wustawodawstwie.
6
Takie ujcie zaproponowano wramach zarysu struktury ustawy onieodpatnym poradnictwie prawnym iobywatelskim, w: System nieodpatnego poradnictwa, op. cit., s. 145 146.

6. Scenariusz zaj wjaki sposb mwi iszkoli okoncepcjach modelowych

45

By moe jednak warto razem zuczestnikami rozway podobnie jak wNiemczech


czy Szwecji stworzenie systemu ubezpiecze ipowierzenie poradnictwa prawnego
ikwestii znim zwizanych kancelariom
prawnym iadwokatom, awiec profesjonalnie dziaajcym imogcym jednoczenie
reprezentowa klientw przed sdem.
Poradnictwo obywatelskie za pozostawi
wzarysie dotychczasowym.
Wprzypadku kancelarii prawniczych odpada
problem ich finansowania. Podmioty wiadczce pomoc obywatelsk natomiast musiayby na dotychczasowych zasadach stara si
ofinansowanie swojej dziaalnoci. Pozostaje
odpowied na pytanie, czy taka organizacja
jest bardziej efektywna ni modelowy system
stworzony specjalnie wtym celu.
Pytanie to prowadzi do kolejnego zagadnienia, dotyczcego wyobrae uczestnikw otakim systemie. Warto te wczci
pierwszej wykorzysta flipchart, by mc
zapisywa ewentualne propozycje uczestnikw wzakresie ich wyobrae osystemie,
by nastpnie je omwi.
Czas trwania: 30 min.
Drugie wiczenie wramach warsztatu
Uwagi prawnoporwnawcze
iprzedstawienie modelowych
rozwiza.

Przebieg wiczenia: Uwagi prawnoporwnawcze.


Wtej czci najbardziej podan form
szkolenia jest prezentacja, wktrej
zostan omwione poszczeglne rozwizania przyjte winnych krajach.
Mona te pogrupowa te rozwizania
ipokaza zjednej strony kraje, ktre
zbudoway wasny system poradnictwa,
zdrugiej te modele, wramach ktrych
poradnictwo funkcjonuje bez ram
modelowych zaoe czy specjalnie
stworzonej wtym celu struktury.
Czas trwania: 30 min.

Podsumowanie
wiczenia.
Czas trwania: 15 min.

Druga cz dotyczy propozycji wypracowanych przez poszczeglnych partnerw wyjanienia, skd wziy si trzy
propozycje modelu, anastpnie wformie
prezentacji przedstawienie ich zaoenia
(np. woparciu oraporty zkonsultacji
prowadzonych wramach projektu)1.
Raporty z konsultacji s dostpne na stronie projektu: http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty w zakadce
produkty (28.4.2014).
1

46

Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego i obywatelskiego


Wtrakcie prezentacji sposobu organizacji systemu naley zwrci uwag na to,
jakie modele zagranicznych rozwiza
s wzorem dla opracowanej koncepcji,
atake wskaza na istnienie ipozycje
organu centralnego, majcego spenia
okrelone zadania.
Naley te zwrci uwag na finansowanie modelu, wskazujc przy tym na
kierunek przyjtych zaoe, zmierzajcych raczej wkierunku finansowania
zbudetu pastwa.
Warto take koncepcje partnerw porwnywa wzaoeniach dotyczcych
pozycji tzw. Rady Pomocy Prawnej,
rnie nazywanej wprojekcie iprzez
partnerw umiejscawianej rnie
wstrukturze, raz jako organ niezaleny
izarzdzajcy, innym razem majcy
charakter bardziej opiniotwrczy.
Jest to czas na przedstawienie iomwienie skadu takiego organu, gdy pozycja
spoeczna izawodowa osb wybieranych
do Rady jest te determinantem tego, jak
pozycj wsystemie ma ona zajmowa.
Na koniec zestawienie tego, co proponuj partnerzy projektu odnonie do
organizacji systemu zcentralnie usytuowan Rad Pomocy Prawnej, izebranych wczci pierwszej propozycji
uczestnikw, ich wizji co do organizacji
systemu poradnictwa prawnego wPolsce. Bdzie to dobry wstp do dyskusji,
ktry zproponowanych modeli jest
najbliszy wizji kadego zuczestnikw.
Czas trwania: 30 min.

Trzecie wiczenie wramach warsztatu


Wprowadzenie do wiczenia: T cz mona przeprowadzi alternatywnie.
1. Jeeli grupa jest maa
bd zinnych powodw
niemoliwe jest przeprowadzenie podziau uczestnikw
na grupy, aktualn cz
szkolenia mona przeprowadzi wformie dyskusji
zuczestnikami.

Przebieg wiczenia: Kada grupa otrzymuje


jedn du kartk oraz mazaki iodpowiada
na pytanie opotrzeb istnienia izakres
kompetencji Rady. Jak j widz uczestnicy
wiczenia, czy zgadzaj si zktrkolwiek zprzedstawionych koncepcji? By
moe widz konieczno stworzenia innej
instytucji. Jeeli tak, to zjakimi zadaniami,
gdzie umiejscowion?
Warto jeszcze, by uczestnicy zastanowili
si nad dylematem, czy wcelu wyposaenia
Rady wodpowiednie kompetencje naley
stworzy now ustaw systemow, czy jedynie dostosowa istniejce przepisy wzakresie moliwoci powoania takiej instytucji.

Podsumowanie:
Naley zebra
wszystkie propozycje
iporwna je zwersj
rekomendowan przez
projektodawcw.
Czas trwania: 10 min.

6. Scenariusz zaj wjaki sposb mwi iszkoli okoncepcjach modelowych


2. Podzia na grupy
45-osobowe. Poniewa
jest to pocztek szkolenia,
moe przebiega zuyciem
interaktywnej metody, tak
by umoliwi uczestnikom
kontakt midzy sob. Wtym
celu przygotowujemy np.dla
grupy liczcej 20 osb
mae karteczki, na ktrych
umieszczamy nazwy przedmiotw zakwalifikowanych
do czterech wymylonych
przez nas wczeniej grup,
np. zwierzta, sprzt AGD,
owoce, kraje. Do kadej
grupy przypisujemy po pi
karteczek zodpowiednimi
nazwami zwierzt, sprztu
AGD, owocw ikrajw,
anastpnie uczestnicy losuj
je iodkadaj przed sob
stron niezapisan, nie patrzc na to, co jest napisane
na drugiej stronie.
Prowadzcy opisuje nastpnie przebieg zabawy,
wskazujc, e karteczk (bez
spogldania na ni) naley
przekaza osobie siedzcej
zprawej strony uczestnika,
ktra j nastpnie za pomoc
szpilki lub tamy przymocuje na plecach osoby,
ktra karteczk wylosowaa.
Po przypiciu karteczek
uczestnicy wstaj iwcelu
zidentyfikowania si, tj. do
jakiej grupy nale, odgaduj nazw przedmiotu, ktry
wylosowali. Wtym celu
kady uczestnik moe zada
innemu tylko jedno pytanie
zamknite (tj. odpowied
innego uczestnika ma si
ogranicza do potwierdzenia
lub zaprzeczenia). Po odgadniciu nazwy przedmiotu
czonkowie grup odnajduj
si nawzajem izasiadaj
wsplnie wjednym miejscu
jako jedna grupa.
Czas trwania: 15 min.

Po upywie 20 min. prowadzcy prosi jedn


osob zkadej grupy do zaprezentowania
wynikw, jakie ta wypracowaa. Kartki
umieszcza si na flipcharcie.
Wczasie kadej prezentacji prowadzcy
moderuje dyskusj, wzalenoci od problemw przedstawianych przez uczestnikw,
iprbujc za kadym razem powraca do
wypracowanych koncepcji, stara si wrzuci zaprezentowane wyniki do jednej
zkoncepcji.
Czas trwania: 30 min.

47

ROZDZIA III.

PODMIOTY KORZYSTAJCE ZUSUG


WIADCZONYCH WRAMACH PORADNICTWA
PRAWNEGO IOBYWATELSKIEGO
dr Joanna Kumicka-Sulikowska*

1. Uwagi oglne
Przy rozwaaniach dotyczcych uruchomienia systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego finansowanych ze rodkw budetu pastwa nie
sposb unikn kwestii dostpnoci takiego poradnictwa oraz jego ewentualnych
ogranicze podmiotowych iprzedmiotowych. Pojawiajca si nieraz wtakich przypadkach wizja zapewnienia kademu tego typu pomocy musi by bowiem zweryfikowana orealia, wtym przede wszystkim omoliwoci finansowe budetu pastwa
i/lub samorzdw. Oile bowiem osoba korzystajca zporady nie ponosi kosztw
skorzystania ztakiej usugi, to jednak podmiot wiadczcy porad wramach zaoe przyjmowanych womawianym modelu, jest zobowizany do pokrycia kosztw udzielenia porady ze rodkw budetu pastwa. Oczywiste jest, e im bardziej
zawzi si kryteria podmiotowe oraz przedmiotowe uprawniajce do skorzystania
znieodpatnej pomocy prawnej, tym nisze bd obcienia budetu pastwa ztytuu finansowania takiego systemu poradnictwa. Szczegowe przykady podane
zostan wdalszej czci rozwaa. Wtym miejscu warto jednak zasygnalizowa,
ezprzeprowadzonych analiz ekonomicznych1 wynika, i wprowadzenie ogranicze
* Adiunkt wZakadzie Prawa Cywilnego iPrawa Midzynarodowego Prywatnego na Wydziale Prawa, Administracji iEkonomii Uniwersytetu Wrocawskiego, opiekun naukowy Studenckiego Koa Naukowego Uniwersytecka
Poradnia Prawna dziaajcego przy Instytucie Prawa Cywilnego na Wydziale Prawa, Administracji iEkonomii Uniwersytetu Wrocawskiego. Trenerka FUPP prowadzca szkolenia dla organizacji pozarzdowych dotyczce upowszechniania modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, opracowanego wramach
projektu systemowego wskazanego wniniejszej publikacji.
1
Analiza ekonomiczna przeprowadzona wramach projektu, ujta w: System nieodpatnego poradnictwa,
op. cit., s. 19 in.

50

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

wdostpie do nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego jawi si jako


konieczno, poniewa wyliczony prawdopodobny koszt funkcjonowania takiego
systemu, gdyby takich ogranicze nie byo, okazuje si by tak wysoki, e jego finansowanie zbudetu pastwa nie jest moliwe.
Poza aspektem finansowym rwnie inne wzgldy odgrywaj tu znaczc rol.
Nie ulega bowiem wtpliwoci, e decyzja, czy wogle jakiekolwiek rodki finansowe zostan przeznaczone na opacanie usug poradniczych wiadczonych nieodpatnie beneficjentom, ma charakter polityczny ijest podejmowana jeli chodzi
orozwizania normatywne przez parlament. Nie bez znaczenia, zoczywistych
przyczyn, jest te stanowisko rzdu. To zatem siy polityczne ich poparcie lub jego
brak przesdzaj wistocie otym, czy wogle wdroona zostanie jakakolwiek
koncepcja systemu nieodpatnego poradnictwa, ajeli tak to wjakim ksztacie. Co
za tym idzie, trzeba te mie na wzgldzie, e przy podejmowaniu tego typu rozstrzygni decydenci uwzgldniaj cay szereg rnorodnych czynnikw, nie tylko
wspomniane ju finanse, ale te na przykad zaoenia polityki spoecznej czy interesy rnych grup spoecznych, wtym zawodowych.
Dla okrelenia zaoe modelu nieodpatnego, optymalnego dla beneficjentw poradnictwa prawnego iobywatelskiego wartociowe okaza si moe spojrzenie na dowiadczenia innych pastw. Pozwoli to nie tylko na przeniesienie okrelonych rozwiza, ale te dziki spojrzeniu na praktyk funkcjonowania poszczeglnych systemw
na uniknicie niebezpieczestwa przyjcia koncepcji wadliwych. Std zasadne wydaje
si omwienie poniej przykadowych rozwiza systemowych funkcjonujcych winnych krajach pod ktem przyjmowanego tam profilu beneficjenta oraz ewentualnych
ogranicze podmiotowych iprzedmiotowych wdostpie do nieodpatnych usug doradczych. Trzeba jednak mie na wzgldzie, e kady system nieodpatnego poradnictwa
funkcjonuje wokrelonych realiach, wtym gospodarczych ispoecznych, istniejcych
wdanym pastwie. Pochopne moe si zatem okaza bezporednie przenoszenie rozwiza systemowych nawet znakomicie sprawdzajcych si winnym pastwie, bowiem
ich mechaniczne odwzorowanie na gruncie polskim niekoniecznie prowadzi bdzie do
osignicia tosamych rezultatw zuwagi na nieadekwatno okrelonych konstrukcji
do polskich warunkw. Niemniej przyblienie dowiadcze innych pastw niesie ze
sob znaczce wartoci poznawcze, ktrych nie naley umniejsza.

2. Osoby korzystajce znieodpatnego poradnictwa


prawnego iobywatelskiego omwienie rozwiza
funkcjonujcych wwybranych pastwach
Rozwizania normatywne przyjte winnych pastwach wzakresie dostpu beneficjentw do nieodpatnej informacji itakiego poradnictwa prawnego iobywatelskiego s rnorodne. Mona jednak dostrzec pewne znamienne elementy wsplne.
Zuwagi na te ostatnie mona dokona pewnych kategoryzacji, co uczyniono poniej.

2. Osoby korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego...

51

2.1. Kraje, wktrych przyjto ograniczenia podmiotowe wdostpie do


nieodpatnego poradnictwa (wtym kryterium majtkowo-dochodowe)
Przede wszystkim zwraca uwag, e wramach wielu funkcjonujcych rozwiza dostp do nieodpatnego poradnictwa zapewniany jest tylko tym osobom, ktre
zuwagi na swj status majtkowy nie s wstanie opaci pomocy profesjonalnego
doradcy adwokata czy radcy prawnego. Tego typu kryterium dostpu przyjto
np. wAnglii iWalii1, gdzie sytuacja finansowa osoby wnioskujcej opomoc co
do zasady podlega weryfikacji ido udzielenia pomocy kwalifikowane s osoby,
ktrych miesiczny dochd nie przekracza okrelonej kwoty. Trzeba jednak od razu
wskaza, e s te kategorie spraw lub osb, ktrym nieodpatna pomoc jest tam
udzielana bez takiej weryfikacji; chodzi tu np. oosoby korzystajce ze wiadcze
pomocy spoecznej czy osprawy zwizane zochron zdrowia psychicznego lub
sprawowaniem opieki nad dziemi2. Ponadto nawet wsprawach nietraktowanych
wten szczeglny sposb samo osiganie przez dan osob dochodw wyszych
od wyznaczonego puapu nie wycza moliwoci uzyskania przez ni pomocy
wramach systemu, ztym, e wwczas ju musi partycypowa ona wkosztach tej
pomocy. Wymaga podkrelenia, e womawianych rozwizaniach funkcjonujcych
wAnglii iWalii przyjto jeszcze dodatkowe kryterium, amianowicie ocenie poddaje si take sam spraw pod ktem merytorycznym icelowo jej prowadzenia
przy uwzgldnieniu perspektywy wygrania iwicych si zni kosztw. Wgr
wchodzi zatem take wyranie element kalkulacji ianalizy ekonomicznej. Ponadto
niekiedy brane s tam pod uwag iinne czynniki. Przykadowo uprzednia karalno danej osoby moe spowodowa zamknicie dla niej dostpu do nieodpatnej
pomocy, azkolei np.wpowanych sprawach ocharakterze nagym, wymagajcych
udzielenia pomocy wkomisariacie policji, nie poddaje si ocenie stanu majtkowego
osoby potrzebujcej pomocy prawnej3. Naley zauway, e najnowsze uregulowania wtym zakresie, wtym aktualnie obowizujce kryteria majtkowe dostpu do
nieodpatnej pomocy prawnej, wprowadzi Legal Aid, Sentencing and Punishment
of Offenders Act (ustawa o pomocy prawnej, skazaniu i karaniu przestpcw), ktry
wszed wycie 1.4.2013 r.4
Take wChorwacji dostp do nieodpatnego doradztwa prawnego jest zapewniany osobom, ktrych nie byoby sta na skorzystanie zodpatnych usug prawniczych bez uszczerbku dla swojego utrzymania (przy czym brany jest tu pod uwag
stan zasobnoci gospodarstwa domowego, posiadane nieruchomoci, samochd,
1
Zob. informacje dostpne na stronie internetowej ministerstwa sprawiedliwoci Wielkiej Brytanii, http://www.
justice.gov.uk/legal-aid/newslatest-updates/legal-aid-reform (27.12.2013).
2
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie analiza danych zastanych, Warszawa 2012,
http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/58-raport-z-analizy-danych-zastanych, s. 339 (27.12.2013).
3
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 3.; zob. te: INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo...,
op.cit., s. 343 (27.12.2013).
4
Zob. informacje dostone na stronie internetowej ministerstwa sprawiedliwoci Wielkiej Brytanii, http://www.
justice.gov.uk/legal-aid/newslatest-updates/legal-aid-reform (27.12.2013).

52

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

oszczdnoci, dochody). Beneficjentami takiej pomocy mog by wtym kraju osoby otrzymujce wiadczenia socjalne lub wiadczenia zuwagi na to, e s kombatantami lub inwalidami wojennymi. Znieodpatnej pomocy mog take skorzysta
maoletni dochodzcy nalenych im roszcze wobec rodzicw lub innych osb
(ztym, e wtakim przypadku maoletni uzyskuje pomoc bez badania sytuacji finansowej gospodarstwa domowego)1. Znamienne, e wyranie wskazano, i takim
systemem pomocy s objte nie tylko osoby posiadajce obywatelstwo chorwackie,
lecz rwnie cudzoziemcy, choby nawet przebywali wChorwacji tymczasowo,
atake jeeli uzyskali azyl lub dopiero ojego uzyskanie si ubiegaj, jak rwnie
wtedy, gdy s maoletni2.
Zapewnianie dostpu do nieodpatnego poradnictwa prawnego jedynie dla osb
niezamonych, ktrych nie sta na skorzystanie zodpatnej pomocy prawnika, funkcjonuje take wRepublice Poudniowej Afryki3. Co jednak zwraca uwag, brak tam
okrelenia dokadnych kryteriw takiego dostpu, std pozostaje to kwesti ocenn.
Bezpatna dla beneficjenta pomoc prawna jest gwarantowana take dzieciom (wzakresie spraw cywilnych) oraz osobom aresztowanym lub pozbawionym wolnoci
wsytuacjach, gdy brak tej pomocy mgby skutkowa niekorzystnym dla danej osoby
rozstrzygniciem wpostaci wyroku skazujcego (chodzi tu wic osprawy karne).
Warte podkrelenia jest, e co do zasady aby skorzysta znieodpatnego poradnictwa
prawnego wzakresie prawa karnego, nie trzeba by obywatelem RPA, lecz wystarczy
fakt przebywania na terenie tego kraju. Dalej idce obostrzenia pojawiaj si dopiero
wramach poradnictwa zzakresu prawa cywilnego, gdy wtym obszarze nieodpatn pomoc uzyska mog jedynie obywatele RPA lub osoby stale przebywajce na
terytorium tego pastwa. Co szczeglnie istotne, zwaszcza uwzgldniwszy kontekst
spoeczno-polityczny, jednym zgwnych zaoe systemu jest zapewnienie bezpatnej pomocy prawnej wszystkim osobom ubogim, bez czynienia jakiegokolwiek
zrnicowania zuwagi na ras, pe, stan cywilny czy pozostawanie lub nie wstosunku zatrudnienia. Podkrela si objcie systemem pomocy dzieci, kobiet, osb
niepenosprawnych iyjcych zHIV/AIDS4.

1
Art. 8 Zakon obesplatnoj pravnoj pomoi, 16. svibnja 2008 (ustawa obezpatnej pomocy prawnej z16.5.2008r.),
http://www.mprh.hr/beneficiaries-of-the-free-legal-aid (27.12.2013).
2
Art. 7 Zakon obesplatnoj pravnoj pomoi, 16. svibnja 2008 (ustawa obezpatnej pomocy prawnej z16.5.2008r.),
http://www.mprh.hr/beneficiaries-of-the-free-legal-aid (27.12.2013).
3
F. Czernicki, Podr studyjna do Republiki Poudniowej Afryki, Klinika 2004, Nr 4 (1), s. 6 i10. Dostp do
nieodpatnej pomocy prawnej jest zapewniany jedynie osobom ubogim wWietnamie ina Biaorusi, cho metoda
oceniania statusu majtkowego potencjalnego beneficjenta wtym ostatnim kraju budzi wtpliwoci. Zob. L. Krasnitskaya, Europa iAzja uczymy si nawzajem, Klinika 2012, Nr 13 (17), s. 22 i24.
4
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 34 i40. Problem przeciwdziaania wykluczeniu osb
zHIV/AIDS, wtym poprzez wiadczenie im porad wramach klinik prawa, lecz take przez organizowanie
spotka edukacyjnych dotyczcych tej choroby iproblemw prawnych, zjakimi spotykaj si jej nosiciele,
jest take wany wTajlandii iinnych pastwach azjatyckich. J. Buzaa, Zdowiadcze zdobytych wTajlandii,
Klinika 2010, Nr 8 (12), s. 2224; G. Pawlak, BASBEA, czyli studenckie praktyki prawnicze wAzji, Klinika
2009, Nr 7 (11), s. 14.

2. Osoby korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego...

53

Podobnie zakaz dyskryminowania wdostpie do nieodpatnej pomocy prawnej


obowizuje wrozwizaniach stosowanych na Ukrainie. Przyjto tam, e pomoc ta
ma by dostpna bez wzgldu na ras, pochodzenie, pe beneficjenta, jzyk, jakim
wada, wyznanie, pogldy polityczne czy miejsce pochodzenia. Zakres podmiotowy
wydaje si tu by jednak, wporwnaniu zinnymi krajami, zakrelony niezwykle
szeroko. Znieodpatnej pomocy prawnej mog skorzysta bowiem zarwno osoby
posiadajce obywatelstwo ukraiskie, jak istale przebywajce na terytorium Ukrainy (ustawowo sprecyzowano, e chodzi tu oosoby ubogie, odochodzie niszym
ni paca umoliwiajca podstawow egzystencj, osoby zniepenosprawnoci,
ktrych dochd nie przekracza dwukrotnej wysokoci takiej pacy, atake m.in.
dzieci dowiadczajce przemocy domowej, wychowujce si bez rodzicw lub
ktrych rodzice zostali pozbawieni wadzy rodzicielskiej jak te weterani wojenni,
osoby zatrzymane, objte dozorem, osoby, wobec ktrych rozwaane jest zastosowanie leczenia psychiatrycznego, osoby ograniczone lub pozbawione zdolnoci do
czynnoci prawnych, lub wobec ktrych takie ograniczenie lub pozbawienie jest
rozwaane, ale rwnie cudzoziemcy oraz apatrydzi (te dwie ostatnie kategorie
podmiotw wgranicach wynikajcych zratyfikowanych przez Ukrain traktatw
midzynarodowych)1.
2.1.1. Kraje, wktrych co do zasady beneficjent partycypuje wkosztach
udzielonej pomocy
Na tym tle jako rodzajowo odmienne przedstawia si rozwizanie, rwnie przyjte wniektrych pastwach, wramach ktrego nikt lub prawie nikt nie otrzymuje cakowicie bezpatnej porady ipomocy prawnej, lecz zawsze wjakim stopniu
musi partycypowa wkosztach jej udzielenia. Tego typu rozwizanie funkcjonuje
wHolandii, gdzie zgodnie zregulacjami prawnymi wysoko opaty pobieranej od
klienta zaley od wysokoci jego dochodu rocznego oraz pozostajcych wjego dyspozycji zasobw majtkowych2. Unormowania przewidujce czciow odpatno
ze strony klienta obowizuj take wNiemczech, ztym, e wprzypadku pomocy
prawnej przedsdowej jest to opata wrcz symboliczna, adopiero na etapie sporu
sdowego ma ona odczuwaln wysoko3. Moliwo skorzystania zpomocy prawnej, cho zawsze czciowo odpatnej, dostpna jest wtym ostatnim kraju jedynie
dla osb, ktrych nie sta na skorzystanie zusug prawniczych wcenach rynkowych
(zwyjtkiem usug prawnika wpostpowaniu przed sdem wsprawach karnych,
wktrych to przypadkach nie wymaga si spenienia przez beneficjenta pomocy
kryterium finansowego). Ocena statusu majtkowego potencjalnego beneficjenta
pomocy prawnej jest przy tym kompleksowa, obejmuje nie tylko osigane dochody,
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 4549.
Szerzej na ten temat zob.: A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 2223. Cho moliwe jest te
uzyskanie informacji prawnej w coraz wikszym spektrum spraw na stronie internetowej: www.rechtwizjer.nl
(27.12.2013).
3
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 33.
1
2

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

54

ale uwzgldnia te zobowizania finansowe cice na danej osobie (np. podatki,


koszty utrzymania dzieci), jak rwnie inne czynniki (np. czy zawara umow ubezpieczenia kosztw pomocy prawnej). Trzeba te zauway, e wprzypadku decydowania oudzieleniu pomocy sdowej brane s pod uwag dodatkowe kryteria, to jest
zasadno prowadzenia danej sprawy zuwzgldnieniem potencjalnej perspektywy
jej wygrania1.
Analogiczne rozwizanie funkcjonuje we Francji, gdzie dostp do takiej nieodpatnej (wyjtkowo) lub czciowo odpatnej (co do zasady) pomocy prawnej jest
zgry limitowany do osb, ktrych nie sta na opacenie penej stawki za pomoc
prawn po cenach rynkowych. Pomoc ta jest przy tym dostpna dla obywateli Francji,
obywateli Unii Europejskiej, osb przebywajcych na stae lub czasowo na terytorium
Francji oraz co jest rozwizaniem niecodziennym wporwnaniu zanalizowanymi
rozwizaniami przyjtymi winnych pastwach dla osb prawnych iorganizacji non
profit majcych siedziby we Francji inieposiadajcych wystarczajcych rodkw na
pokrycie kosztw pomocy prawnika. Wyjtkowo spenienie kryterium majtkowego
nie jest wymagane od nieletnich, podejrzanych, oskaronych, skazanych wsprawach
karnych oraz powodw wpostpowaniu cywilnym2.
Rwnie wFinlandii pomoc prawn (cakowicie lub czciowo nieodpatn) mona uzyska jedynie wprzypadku, gdy uzyskiwany dochd nie przekracza ustalonego
progu, przy czym prg ten jest wyszy dla osb prowadzcych wsplne gospodarstwo zpartnerem lub maonkiem (cho np. dochodu maonka nie uwzgldnia si
wobliczeniach, jeli to on jest drug stron sporu). Brane jest take pod uwag, czy
na utrzymaniu osoby wnioskujcej opomoc prawn pozostaj dzieci, czy ma ona
okrelone zobowizania finansowe (alimenty, raty kredytu itp.). Zauway przy tym
trzeba, e wprzypadku rozwizania fiskiego moliwo skorzystania znieodpatnej
(wyjtkowo) lub czciowo odpatnej (zreguy) pomocy prawnej maj tylko osoby
fizyczne (cho warto odnotowa, e take wtedy, gdy prowadz jednoosobow dziaalno gospodarcz, adochodzone roszczenie jest zni zwizane)3.
Cakowicie lub czciowo nieodpatn pomoc na etapie postpowania sdowego
mona te uzyska wCzechach4.
Czciowe ponoszenie przez beneficjenta kosztw udzielanej pomocy prawnej przyjto rwnie jako regu wSzwecji, zwyjtkiem moliwoci uzyskania
cakowicie nieodpatnej pomocy przez po pierwsze osoby poniej osiemnastego roku ycia, jeeli nie zarabiaj inie maj innych rde utrzymania oraz po
drugie osoby penoletnie, ktre pozostaj wtak zej sytuacji finansowej, e nie
maj moliwoci poniesienia choby czciowej odpatnoci za udzielan pomoc
prawn. Poza tymi szczeglnie traktowanymi grupami kada inna osoba zwracajca

Ibidem, s. 2931.
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 384.
3
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 3132.
4
Ibidem, s. 36.
1
2

2. Osoby korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego...

55

si po pomoc prawn musi ponie koszt wstpnych obligatoryjnych konsultacji


zprawnikiem, apo zakoczeniu sprawy Urzd Pomocy Prawnej wylicza poniesione
wzwizku zni koszty oraz wskazuje, jak ich cz musi zwrci osoba, ktrej
udzielono pomocy. Podkreli przy tym naley, e systemem tej co do zasady czciowo odpatnej pomocy objci s tylko obywatele Szwecji iosoby przebywajce
stale na terytorium Szwecji, jeli ich roczny dochd nie przekracza okrelonego
progu kwotowego1.
Omawiany typ systemu pomocy prawnej, opierajcy si co do zasady na partycypowaniu przez beneficjenta wkosztach pomocy prawnej, funkcjonuje take we
Francji. Jedynie wprzypadku osb owyjtkowo niskich dochodach cao kosztw
pomocy prawnej pokrywa tam pastwo; natomiast wraz ze wzrostem wysokoci dochodw ronie wysoko opaty ztytuu udzielanej pomocy prawnej (tj. wchodzi
wgr czciowa odpatno ze strony beneficjenta, okrelona procentowo wodniesieniu do kosztu usugi prawniczej). Przy okrelaniu kwoty odpatnoci brane s pod
uwag take takie czynniki, jak posiadany majtek (rzeczy ruchome inieruchomoci, poza t, ktra stanowi miejsce zamieszkania) oraz liczba osb pozostajcych na
utrzymaniu korzystajcego zpomocy prawnej2.

2.2. Kraje opowszechnym dostpie do usug podstawowych,


alimitowanym do usug specjalistycznych
Niekiedy funkcjonuj jednak inne rozwizania, wramach ktrych dostp do
usug podstawowych jest otwarty dla kadego, adopiero moliwo nieodpatnego
skorzystania zusug specjalistycznych jest limitowana poprzez ustanowione wprzepisach prawa kryterium, najczciej wpostaci okrelonego puapu dochodw lub
inaczej mierzonego progu statusu majtkowego osoby wystpujcej oudzielenie
pomocy. Ztego typu dyferencjacj mona si spotka na gruncie prawa belgijskiego,
gdzie dostp do usug podstawowych (ajako takie kwalifikowane s tam informacje iporady prawne udzielane przez komisje pomocy prawnej) jest gwarantowany
dla kadego obywatela bez wzgldu na jego sytuacj majtkow (nikt jej zreszt wwczas nie bada). Dopiero wprzypadku chci skorzystania zusug specjalistycznych, takich jak pomoc prawnika na etapie sdowym, bierze si wBelgii
pod uwag wysoko miesicznego dochodu osiganego przez osob wnioskujc
oudzielenie takiego rodzaju pomocy. Prawnie ustalono progi kwotowe dochodu,
ktre uprawniaj do skorzystania zcakowicie nieodpatnej pomocy, jak rwnie
okrelono przedziay dochodowe, przy osiganiu ktrych dana osoba bdzie musiaa
czciowo partycypowa wkosztach udzielanej jej pomocy (owysokoci tej partycypacji decyduje kadorazowo przewodniczcy urzdu pomocy prawnej). Nie bez

A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 44.


INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 384385.

1
2

56

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

znaczenia jest te tu, czy osoba wnioskujca opomoc wpostpowaniu przed sdem
jest samotna, czy te prowadzi wsplne gospodarstwo domowe zmaonkiem lub
inn osob. Brane s take pod uwag inne czynniki ksztatujce sytuacj yciow
ifinansow danej osoby, wtym rozmiar jej zaduenia (jeeli doszo do niego bez
winy danej osoby), niepenosprawno, niepenoletnio, podeszy wiek, fakt korzystania zzasikw socjalnych itp.1.
Tego typu dyferencjacja zdaje si wystpowa take wDanii, wktrej nieodpatnie mona uzyska porad prawn wprostych sprawach wcentrach prawniczych
(niezalenie od kryterium dochodowego), natomiast wprzypadkach bardziej skomplikowanych za czciow odpatnoci porad udzielaj niezaleni prawnicy
(przy czym opata zaley m.in. od tego, czy konieczne jest przygotowanie pism itp.)2.

2.3. Kraje, wktrych przyjto ograniczenia przedmiotowe wdostpie


do nieodpatnego lub czciowo odpatnego poradnictwa
Wkontekcie prowadzonych rozwaa warto te zwrci uwag, e nie naley
do rzadkoci rozwizanie, wramach ktrego przyjto okrelone ograniczenia przedmiotowe wzakresie dostpnoci do nieodpatnego poradnictwa. Ograniczenia te na
tle poradnictwa prawnego przejawiaj si zarwno wodniesieniu do obszarw prawa, wramach ktrych mona uzyska porad, jak iwsamym zakresie wiadczonej
pomocy.
2.3.1. Zakres dostpu do nieodpatnego lub czciowo odpatnego poradnictwa
prawnego wkontekcie podziau na obszary prawa
Jeli chodzi opierwszy zwymienionych typw ogranicze, to wskaza mona
na znaczn rozpito funkcjonujcych rozwiza. Niekiedy wgr wchodzi udzielanie porad zzakresu prawa karnego, szeroko rozumianego prawa cywilnego, atake innych gazi prawa obejmujcych problemy, zktrymi najczciej borykaj si
beneficjenci, np. z obszaru zabezpiecze spoecznych, prawa pracy, unormowa
dotyczcych statusu imigrantw, funkcjonowania suby zdrowia czy systemu edukacji, atake porad dotyczcych ochrony praw czowieka (tak np. wAnglii iWalii3).
Trzeba te mie na uwadze, e na mocy wspominanego ju Legal Aid, Sentencing
and Punishment of Offenders Act z2013 r. wskazano zakres spraw cywilnych (rozumianych szczeglnie, nieco odmiennie ni np. wprawie polskim) objtych systemem
nieodpatnego poradnictwa, zaliczajc tu m.in. opiek nad dziemi, sprawy rodzinne

1
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 3334; INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit.,
s. 344347.
2
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 36.
3
Szerzej zob. informacje dostpne na stronie internetowej ministerstwa sprawiedliwoci Wielkiej Brytanii: http://
www.legalservices.gov.uk/civil.asp (27.12.2013); INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s.339340.

2. Osoby korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego...

57

(wtym mediacje wsporach rodzinnych), sprawy dotyczce zdrowia psychicznego,


opieki spoecznej, udogodnie dla osb zniepenosprawnoci, przemocy domowej,
naduycia wadzy publicznej, naruszenia praw czowieka, kwestie imigracyjne, problem bezdomnoci (Schedule 1. Civil Legal Services. Part 1. Services)1. Naley te
podkreli, e we wspomnianym akcie prawnym wyliczono sprawy nieobjte systemem nieodpatnej pomocy, jak sporzdzanie testamentw, dokumentw dotyczcych
przenoszenia prawa wasnoci nieruchomoci, udzielanie porad odnoszcych si do
stosunku powiernictwa, przypadkw zniesawienia, szkd na mieniu oraz niektrych
deliktw (Schedule 1. Civil Legal Services. Part 2. Excluded Services)2.
Czciowo podobny jest zakres materii objtej nieodpatnym (lub czciowo odpatnym) poradnictwem wBelgii, gdzie te wskazuje si m.in. na prawo karne (wtym
pomoc zatrzymanym), administracyjne, szeroko rozumiane prawo cywilne, wtym
rodzinne, atake na kwestie partykularne, jak ochrona zdrowia psychicznego czy
uzyskanie azylu3. Zkolei na tle praktyki pierwszego roku stosowania ustawy obezpatnej pomocy prawnej wChorwacji wskazuje si, e wgwnej mierze petenci
korzystali zporadnictwa wsferze prawa rodzinnego, rzeczowego, pracy, pomocy
spoecznej, atake zgaszali problemy stosowania wobec nich przemocy inarusze
praw czowieka4.
Zarwno prawo karne, jak iprawo cywilne s objte systemem nieodpatnego poradnictwa wRepublice Poudniowej Afryki. Jedynie zakres informacji iporad udzielanych za porednictwem specjalnej linii telefonicznej ogranicza si, co do zasady,
do spraw zzakresu prawa rodzinnego ilokalowego5. Prawo cywilne iprawo karne
s objte zakresem pomocy prawnej na etapie sdowym wCzechach6.
Wtym kontekcie interesujcych danych dostarcza praktyka niemiecka, gdzie nad
pomoc prawn wsprawach karnych zdecydowanie przewaa doradztwo wsprawach
cywilnych irodzinnych7.
Wszystkie dziedziny prawa s natomiast objte systemem poradnictwa funkcjonujcego wFinlandii8.
2.3.2. Zakres dostpu do nieodpatnego lub czciowo odpatnego poradnictwa
prawnego wpodziale ze wzgldu na formy izakres wiadczonej pomocy
Zkolei jeeli dokonywa analizy obcych rozwiza prawnych pod ktem zakresu
pomocy dostarczanej beneficjentom wramach nieodpatnego poradnictwa, to naley zauway, e iwtym przypadku mamy do czynienia zbardzo zrnicowanymi
1
Szerzej zob. informacje na stronie internetowej archiww krajowych Wielkiej Brytanii: http://www.legislation.
gov.uk/ukpga/2012/10/schedule/1/enacted (28.12.2013).
2
Co do szczegw zob. ibidem.
3
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 347; A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 19.
4
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 351.
5
Ibidem, s. 367 i370.
6
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 36.
7
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 28 i30.
8
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 30.

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

58

modelami. S bowiem pastwa, gdzie np. tego typu usugi nie ograniczaj si do
udzielenia informacji czy porady, ale id owiele dalej iprzykadowo obejmuj reprezentacj klienta przed sdem, jeli wymaga tego stan sprawy (cho np. wAnglii
iWalii nie dotyczy to wszystkich rodzajw spraw1). Wsprawach karnych rwnie
niejednokrotnie wychodzi si poza samo udzielanie informacji czy porady isystem
pomocy obejmuje take np. dyury prawnikw wkomisariatach policji (inp. udzia
wprzesuchaniu), wiadczenie pomocy prawnej osobom aresztowanym, obron osoby oskaronej wpostpowaniu przed sdem2. Podobny zakres pomocy wiadczony
jest wBelgii, cho trzeba zauway, e zakres wiadczonych usug podlega tam
dywersyfikacji iwramach pomocy pierwszego kontaktu realizowanej przez komisje pomocy prawnej (finansowane zbudetu centralnego) zainteresowani obywatele
(wszyscy, niezalenie od statusu majtkowego) mog jedynie zasign informacji
lub otrzyma porad. Nie zostanie im ju jednak udzielone wsparcie wformie napisania umowy cywilnoprawnej czy pisma do sdu (cho trzeba zauway, e tego
typu pomoc anawet usugi specjalistyczne, takie jak mediacja jest wiadczona
przez organizacje spoeczne pozyskujce rodki zbudetw lokalnych). Natomiast
oewentualnym udzieleniu pomocy prawnej na etapie postpowania sdowego decyduje przewodniczcy urzdu pomocy prawnej, przy czym zcakowicie lub czciowo
nieodpatnej pomocy tego typu mog skorzysta jedynie osoby oniskich dochodach
lub znajdujce si zinnych przyczyn (wspominanych ju wczeniej) wszczeglnej
sytuacji uzasadniajcej udzielenie im takiej pomocy3.
Nieodpatn pomoc prawn, zarwno przedsdow, jak ina etapie sdowym,
mona take uzyska wChorwacji. Wtym drugim przypadku moe by ona jednak
wiadczona jedynie przez adwokatw, aobejmuje m.in.: pisanie pism procesowych
ireprezentacj wpostpowaniu przed sdem. Natomiast wcelu uzyskania przedsdowej pomocy prawnej zainteresowana osoba moe si uda nie tylko do adwokata,
ale te np. do klinik prawa funkcjonujcych na wydziaach prawa czy stowarzysze4. Podobnie wHolandii pomoc prawn wprostszych sprawach mona uzyska
wpunktach pomocy prawnej, natomiast wsytuacjach bardziej skomplikowanych
osoba potrzebujca pomocy kierowana jest ju do profesjonalnego prawnika lub
mediatora, ztym, e jak ju wspomniano klient wkadym przypadku ponosi
czciow odpatno5.
Pomoc prawna, zarwno na etapie przedsdowym, jak iwtoku postpowania
sdowego, jest te dostpna wSzwecji (niemniej jednak, jak ju wspomniano, jest
ona tam co do zasady czciowo odpatna), na Ukrainie (tu wchodzi wgr m.in.

Zob. szerzej na ten temat: A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 3.


Ibidem, s. 3.
3
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 810; odmiennie E. Krzeniak, ktry podnosi, e take dostp
do podstawowej pomocy prawnej jest warunkowany nieprzekraczaniem okrelonej kwoty miesicznych przychodw.
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 3435.
4
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 349 i351.
5
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 1920.
1
2

2. Osoby korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego...

59

uzyskanie informacji prawnej, konsultacji, sporzdzanie pism iinnych dokumentw,


reprezentowanie wpostpowaniu przed sdami iinnymi organami wadzy publicznej, mediacje)1 iwFinlandii2, atake na Biaorusi iwWietnamie (wtym ostatnim
kraju pomoc obejmuje przede wszystkim udzielanie porad prawnych, reprezentacj
wpostpowaniu sdowym oraz wsprawach dotyczcych kwestii prawnych rozgrywajcych si pozasdowo, atake usugi mediacyjne)3 oraz we Francji (tu pomoc
przedsdowa obejmuje udzielanie informacji, porad prawnych, pomoc wsporzdzaniu pism oraz wypenianiu praw iobowizkw ocharakterze prawnym, natomiast
sdowa m.in. reprezentowanie wpostpowaniu przed sdem)4.
Zkolei wDanii wcentrach prawniczych nieodpatnie mona uzyska jedynie
porady wformie ustnej wprostych sprawach. Przypadki bardziej skomplikowane,
wymagajce m.in. przygotowania pism, objte s ju zakresem wiadcze ze strony
niezalenych prawnikw (co jest odpatne, cho wysoko opat jest limitowana)5.
Innego typu ograniczenie pojawia si natomiast wCzechach, gdzie cakowicie lub
czciowo finansowana zbudetu pastwa pomoc prawna jest wiadczona jedynie
na etapie postpowania sdowego wformie reprezentacji przed sdem wsprawach
cywilnych ikarnych6.
Rnorodno omwionych rozwiza przyjtych wposzczeglnych krajach jest
niewtpliwie pochodn kultury prawnej danego spoeczestwa, atake moliwoci
finansowania poradnictwa ookrelonym zakresie podmiotowym bd przedmiotowym. Nie bez znaczenia jest tu zatem stan finansw pastwa (bo to ono zreguy
opaca usugi poradnicze podmiotw doradczych wiadczone przez te ostatnie beneficjentom nieodpatnie lub czciowo odpatnie). Wistocie jednak zawsze, jak wprzypadku kadego rozstrzygnicia dotyczcego wydatkowania rodkw publicznych,
okrelenie poziomu finansowania przez pastwo nieodpatnego lub czciowo tylko
odpatnego dla beneficjentw poradnictwa, wtym wskazanie zakresu udzielanych
wiadcze (m.in. poprzez zdecydowanie, czy obejmuj one tylko kwestie przedsdowe, czy take pomoc na etapie postpowania sdowego), stanowi wynik okrelonych
rozstrzygni ocharakterze politycznym, najczciej podejmowanych na szczeblu
parlamentu. Na tym tle warto zauway, e wostatnim czasie pojawia si tendencja
do rozszerzania zakresu dostpnej nieodpatnej pomocy, co wida na przykadzie
zmian dokonywanych wkwestii pomocy prawnej zurzdu wramach postpowania
karnego (oczym bdzie jeszcze mowa wdalszym toku rozwaa).

Ibidem, s. 4446.
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 31.
3
L. Krasnitskaya, op. cit., s. 22 i24.
4
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 382; ustawa Nr 91647 z10.7.1991 r. opomocy prawnej,
dostpna na stronie internetowej rzdu francuskiego: http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=LEGITEXT000006077779 (28.12.2013).
5
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op.cit., s. 36.
6
Ibidem, s. 36.
1
2

60

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

3. Osoby obecnie korzystajce znieodpatnego poradnictwa


prawnego iobywatelskiego wPolsce
3.1. Przegld danych statystycznych zagadnienia wstpne
Kada osoba dziaajca worganizacji udzielajcej informacji lub porad prawnych czy obywatelskich (wzgldnie samodzielnie prowadzca tego typu dziaalno) ma pewien uksztatowany dowiadczeniami praktycznymi obraz osb, ktre
zgaszaj si do niej po pomoc. Niemniej jednak trzeba pamita, e grupa beneficjentw danego punktu poradniczego ksztatowana jest przez szereg czynnikw,
wtym np. typ izakres udzielanej pomocy, wiedz idowiadczenie osoby wiadczcej pomoc, cel dziaania punktu, rda jego finansowania, anawet jego pooenie. Nie mona tu te zapomina onie mniej znaczcym elemencie losowym.
Wzwizku ztym, aby opracowa rzetelny model poradnictwa prawnego iobywatelskiego, trzeba wzi pod uwag nie profil beneficjenta, zjakim styka si jedna
osoba wiadczca porady iopracowujca taki model, anawet nie grupa takich
osb, choby dziaajca wkilku rnych organizacjach, lecz zasadne jest uzyskanie
wiedzy otym, jak sytuacja ta przedstawia si wskali caego kraju awic przy
szeroko zakrojonym krgu respondentw. Tego typu podejcie pozwala na realn
ocen, ile osb rocznie zgasza si wcelu uzyskania informacji oraz porad prawnych iobywatelskich. Ponadto konieczne jest zbadanie oczekiwa spoecznych
wtym zakresie. To ostatnie wynika zdwch zasadniczych powodw. Po pierwsze
pozwala na ocenienie realnego spoecznego zapotrzebowania na nieodpatne poradnictwo, ktrego nie wykazuj wpeni badania faktycznie udzielonych porad.
Trzeba bowiem mie na uwadze, e cz osb potrzebujcych pomocy nie udaa
si po ni, zrnych zreszt przyczyn, np. braku rodkw finansowych na podr
do izpunktu udzielajcego porad, braku wiedzy omoliwoci uzyskania nieodpatnej pomocy wzakresie danego problemu itd., cho ma tak potrzeb. Ponadto
nie wszystkie punkty udzielajce informacji lub porad prawnych bd obywatelskich gromadz informacje dotyczce osb korzystajcych zich pomocy albo robi
to wstopniu niepozwalajcym na przeprowadzenie szczegowych bada wtym
zakresie. Drugim powodem badania spoecznych oczekiwa co do ksztatu nieodpatnego poradnictwa jest to, by wypracowany model wjak najwyszym stopniu
stanowi odpowied na realne potrzeby ludzi ico za tym idzie uzyska szerokie
poparcie spoeczne.
Tego typu badanie, oczym bya ju mowa wpoprzednich rozdziaach, wramach
realizacji projektu systemowego wykona ISP (szczegowo zostan one przedstawione wdalszym toku rozwaa). Przeprowadzone wywiady obejmoway zarwno
podmioty wiadczce obecnie nieodpatne usugi zzakresu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego oraz uzyskiwane od nich dane ilociowe ijakociowe, jak ipodmioty wspierajce t dziaalno. Odnosiy si rwnie do osb korzystajcych zporad
oraz ich refleksji ztym zwizanych. Zapytaniami objte zostay take osoby, ktre

3. Osoby obecnie korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego...

61

zusug poradniczych jeszcze nie korzystay. Dalsze rozwaania wtym podrozdziale


bd wzwizku ztym wgwnej mierze oparte na wspomnianym badaniu1.

3.2. Sylwetka typowego beneficjenta porad prawnych iobywatelskich


Przeprowadzone badanie dostarczyo wielu ciekawych danych statystycznych.
Zuwagi na ograniczone ramy niniejszej ksiki nie sposb omwi ich wszystkich,
std wskazane zostan tylko wybrane informacje, ktre zdaj si by najbardziej
znamienne dla okrelenia profilu osb najczciej korzystajcych znieodpatnego
poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Wwyniku przeprowadzonego oglnopolskiego badania dotyczcego korzystania
lub nie zporad prawnych2 okazao si, e to kobiety czciej ni mczyni zwracaj
si opomoc (stanowiy 62% ogu korzystajcych). Co wicej, kiedy zbadano pe
osb korzystajcych znieodpatnej pomocy prawnej, dysproporcja ta zwikszya si
jeszcze bardziej, gdy wtym przypadku kobiety stanowi a 72% beneficjentw3.
Wziwszy natomiast pod uwag wiek osb korzystajcych zporadnictwa, wprbie
oglnopolskiej obejmujcej korzystajcych zporad (odpatnych lub nie) najwikszy odsetek stanowiy osoby wwieku od 25 do 59 lat. Najmniej byo osb poniej
24.roku ycia (jedynie 5%, przy czym uwzgldniono tylko osoby wwieku powyej
18 lat) ipowyej 70. roku ycia (tylko 4%). Co ciekawe, proporcje te wposzczeglnych grupach wiekowych przedstawiaj si wsposb bardzo zbliony wbadaniu obejmujcym same osoby korzystajce zbezpatnego poradnictwa prawnego
iobywatelskiego. Wiksza rozbieno jest widoczna jedynie wramach grupy osb
wwieku 5059 lat, ktre jako korzystajce znieodpatnego poradnictwa stanowiy
15%, podczas gdy wbadaniu obejmujcym korzystajcych zporad wogle (zarwno odpatnych, jak inieodpatnych) a 23%4. Wziwszy zkolei pod uwag wyksztacenie, zbadania wynika, e po pomoc prawn iobywatelsk zwracaj si najczciej osoby zwyksztaceniem: zasadniczym zawodowym, rednim zawodowym
1
Zasadniczym celem tego badania byo uzyskanie informacji oaktualnym stanie poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce iopisanie go, anastpnie dostarczenie na tej bazie wnioskw irekomendacji (szerzej na
temat doboru respondentw oraz zastosowanych metod inarzdzi badawczych zob.: M. Dudkiewicz, G. Makowski, T.Schimanek (red.), Koncepcja badawcza przygotowana na potrzeby bada prowadzonych wramach projektu
Opracowanie kompleksowych itrwaych mechanizmw wsparcia dla ppio wPolsce, Warszawa 2012, s. 12, http://
www.ppio.eu/pl/oprojekcie/produkty/13koncepcjabadawcza (28.12.2013); zob. te: S. Burdziej, M. Dudkiewicz,
Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 48.
2
Wdalszych rozwaaniach bdzie mowa oosobach korzystajcych zporad wtedy, gdy chodzi obadanie oglnopolskie dotyczce osb korzystajcych znich wogle, zarwno odpatnie, jak inieodpatnie. Jeeli natomiast
okrelony wynik badania odnosi si bdzie jedynie do osb, ktre korzystay zporad nieodpatnie, bdzie to wyranie wskazane.
3
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 2021. Kobiety jako czciej zwracajce si po porady, wtym zwaszcza nieodpatne, wskazano te wopracowaniu: A. Peisert, T. Schimanek, M. Waszak,
A. Winiarska (red.), Poradnictwo prawne iobywatelskie wPolsce. Stan obecny iwizje przyszoci, Warszawa 2013,
s. 80 i115, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/82-ppio-stan-obecny-i-wizje-przyszlosci (30.12.2013).
4
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 2122.

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

62

iwyszym (odpowiednio: 25%, 26% i2%), natomiast wrd osb korzystajcych


znieodpatnego poradnictwa dominuj osoby zwyksztaceniem wyszym (27%),
rednim oglnoksztaccym (24%), podczas gdy odsetek osb zwyksztaceniem zasadniczym irednim zawodowym jest znaczco niszy (jest to 13% i15%)1. Istotne
jest take spostrzeenie, e wrd korzystajcych zporad przewaaj mieszkacy
miast (mieszkacy wsi stanowi 33%)2.
Jeeli chodzi opowyej wskazane dane, niewtpliwie zwraca uwag przewaga procentowa kobiet jako beneficjentw pomocy prawnej, zwaszcza nieodpatnej,
gdzie stanowi one 72%. Znaczco odbiega to bowiem od stratyfikacji polskiego spoeczestwa pod wzgldem pci wprzyblieniu kobiety stanowi 52,1%3. Ponadto
jest to wynik zdecydowanie odmienny ni wniektrych innych krajach europejskich,
gdzie publikowane s tego typu dane. Przykadowo wskaza mona, e wBelgii to
mczyni stanowi 65% ubiegajcych si oprzyznanie nieodpatnej pomocy prawnej4, mczyni przewaaj te wrd beneficjentw bezpatnej pomocy prawnej
wHolandii5.
Nie zaskakuje natomiast przedzia wiekowy osb korzystajcych zporadnictwa
prawnego: zoczywistych przyczyn dominuj osoby wokresie najwikszej aktywnoci zawodowej, jako stykajce si wtym czasie na co dzie zwiksz liczb spraw
wymagajcych znajomoci unormowa prawnych. Pokrywa si to zreszt ztendencjami wystpujcymi winnych pastwach europejskich6. Jak si jednak wydaje,
wobec stopniowego podnoszenia progu wieku emerytalnego7, wraz zwydueniem
okresu aktywnoci zawodowej wystpi wPolsce tendencja do zwikszania si liczby
spraw, zjakimi zwraca si bd kobiety wprzedziale wiekowym 6067 lat imczyni wwieku 6567 lat.
Z kolei wyniki badania odnoszce si do wyksztacenia osb korzystajcych
zporadnictwa prawnego warto odnie wogle do danych dotyczcych struktury
wyksztacenia polskiego spoeczestwa. Wedug danych za 2011 r. 78,7% ludnoci
ma wyksztacenie ponadpodstawowe (przy czym badaniem objto osoby od 13. roku
Ibidem, s. 23.
INPRIS (oprac.), Poradnictwo prawne..., op. cit., s. 116; S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 37.
3
Informacje dostpne na stronie internetowej tygodnika Newsweek Polska: http://polska.newsweek.pl/spispowszechny-przybywa-osob-z-wyzszym-wyksztalceniem,86284,1,1.html (19.2.2014). Spis powszechny wedug
danych na 31.3.2011 r.
4
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 347.
5
Ibidem, s. 358.
6
Np. wHolandii ouzyskanie nieodpatnej pomocy prawnej ubiegaj si najczciej osoby wwieku 2045lat
(tak w: INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 358), wBelgii osoby wprzedziale wiekowym 1940lat
stanowi 53% starajcych si oprzyznanie bezpatnej pomocy prawnej. Tak w: INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 347.
7
Zob. ustaw z11.5.2012 r. ozmianie ustawy oemeryturach irentach zFunduszu Ubezpiecze Spoecznych
oraz niektrych innych ustaw, Dz.U. z2012 r. poz. 637, ktra wesza wycie zdniem 1.1.2013 r. Zob. take ustaw z23.11.2012 r. ozmianie niektrych ustaw wzwizku zpodwyszeniem wieku emerytalnego, Dz.U. z2012 r.
poz.1544, ktra wesza wycie zdniem 1.1.2013 r. Por. te: informacje dostpne na stronie internetowej Ministerstwa Pracy iPolityki Spoecznej: http://emerytura.gov.pl/podniesienie-wieku-emerytalnego (19.2.2014).
1
2

3. Osoby obecnie korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego...

63

ycia istarsze), wtym 17,5% wyksztacenie wysze, 33% rednie, a19,8% podstawowe (ukoczone bd nieukoczone)1. Jeli zestawi te dane zpodanymi powyej
a odnoszcymi si do struktury wyksztacenia osb korzystajcych zporadnictwa
prawnego, wtym nieodpatnego, zwraca uwag, e stosunkowo niewielka liczba osb
zwyksztaceniem podstawowym (take nieukoczonym) korzysta zporad prawnych
iobywatelskich. Dlatego warto do nich zaadresowa kampani informacyjn wskazujc moliwoci uzyskania tego typu porad, aby przeciwdziaa ich wykluczeniu
wtym zakresie. Niezbdne wydaje si te dotarcie zinformacj oprzysugujcych
uprawnieniach imoliwoci dochodzenia ich realizacji.
Jeli chodzi natomiast odane, wedug ktrych wrd korzystajcych zporad
mieszkacy wsi stanowi jedynie 33%, jest to zapewne wynik tego, e punkty poradnicze dziaaj zreguy wmiastach, co utrudnia dostp do nich mieszkacom
wsi (konieczno pokonania odlegoci, czas ikoszty ztym zwizane itp.). Jednak
dysproporcja ta nie wydaje si a tak znaczna, jeli si zway, e generalnie 40,6%
ludnoci Polski mieszka na wsi, a59,4% wmiastach2.
Wkontekcie opracowywania modelu, wramach ktrego rozwaa si problem
dostpnoci do nieodpatnych dla beneficjenta, lecz finansowanych zbudetu pastwa
porad prawnych iobywatelskich, niezwykle istotne wydaje si by badanie dotyczce
sytuacji finansowej osb korzystajcych ztego typu porad. Znajistotniejszych danych uzyskanych w jego toku wynika, e zreguy zinformacji oraz porad prawnych
iobywatelskich korzystay osoby majce jedn prac lub inne rdo utrzymania
(62%). Jedynie wyjtkowo zgaszay si osoby uzyskujce wmiar regularne dochody zinnych zaj (5%), a27% stanowiy osoby niepracujce zarobkowo. Trzeba
jednak mie na uwadze, e np. 14% to emeryci3. 5% korzystajcych zpomocy ocenia
przy tym swoj sytuacj materialn jako bardzo trudn (niemono zaspokojenia
podstawowych potrzeb), a25% jako trudn (skromny standard ycia, konieczno
oszczdnego gospodarowania zasobami). Zdrugiej strony nieco ponad poowa wskazuje, e wystarcza jej rodkw na ycie, aoszczdzania wymagaj jedynie powaniejsze zakupy. Zkolei 18% ocenia swoj sytuacj jako dobr, gdy mog sobie pozwoli
na wiele bez potrzeby oszczdzania4. Deklarowany przez respondentw korzystajcych zporadnictwa prawnego miesiczny dochd netto gospodarstwa domowego
w37% przypadkw wskazywany by wprzedziale od 3001 do 5000 z, w27% od
2001 do 3000 z, w12% od 1501 do 2000 z i10% zarwno wprzedziale do 1000z,
jak iwtym od 1001 do 1500 z; zkolei w4% byo to od 5001 do 8000 z5. Dane te
1
Informacje pochodz ze strony internetowej tygodnika Newsweek Polska: http://polska.newsweek.pl/spispowszechny-przybywa-osob-z-wyzszym-wyksztalceniem,86284,1,1.html (19.2.2014). Spis powszechny wedug
danych na 31.3.2011 r.
2
Dane za informacjami dostpnymi na stronie internetowej tygodnika Newsweek Polska: http://polska.newsweek.pl/spis-powszechny-przybywa-osob-z-wyzszym-wyksztalceniem,86284,1,1.html (19.2.2014). Spis powszechny wedug danych na 31.3.2011 r.
3
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 2526.
4
Ibidem, s. 29.
5
Ibidem, s. 31.

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

64

niewtpliwie trzeba uwzgldni przy ustalaniu progu dochodu na czonka gospodarstwa domowego uprawniajcego do skorzystania znieodpatnego dla beneficjenta
poradnictwa. S one bowiem pomocne woszacowaniu potencjalnego obcienia dla
budetu pastwa ztytuu funkcjonowania systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego przy zaoeniu okrelonego puapu wskazanego dochodu, aco za tym idzie
umoliwiaj dostosowanie zakresu podmiotowego dostpnoci do nieodpatnego
dla beneficjentw poradnictwa do moliwoci finansowych budetu pastwa.

3.3. Gazie prawa, wramach ktrych wiadczone s usugi poradnicze


Przeprowadzone badanie wykazuje, e ogem najwicej sytuacji problemowych
wsferze prawnej, zjakimi spotykaj si Polacy, wystpuje wsprawach zzakresu
szeroko rozumianego prawa cywilnego (ponad poowa tego typu sytuacji). Znaczcy jest te udzia spraw zzakresu prawa zabezpieczenia spoecznego (14%), prawa
administracyjnego iprocedury administracyjnej (10%), prawa karnego materialnego, postpowania iwykonawczego (7%) oraz prawa pracy (7%)1. Jeeli jednak
przyjrze si bliej szczegowym wynikom wynikajcym zdanych uzyskanych od
osb korzystajcych zporadnictwa nieodpatnego, mona zauway, e wspomniane sytuacje problemowe w51% dotyczyy prawa cywilnego. Wodniesieniu do powyszego wskazania co do udziau procentowego spraw zprawa cywilnego wyniki
byy wic wprzyblieniu zbiene. Natomiast znaczce rnice pojawiay si, jeli
chodzi oudzia spraw zzakresu pozostaych gazi prawa. Dokadniej rzecz ujmujc,
problemy dotyczce sfery prawa pracy stanowiy wrd spraw zgaszanych przez
osoby korzystajce znieodpatnej pomocy prawnej a 19%, natomiast zzakresu zabezpieczenia spoecznego 17% (tu byy wic zblione), zkolei ju zzakresu prawa
karnego tylko 3%, aadministracyjnego jedynie 2%. Jako sprawy zprawa cywilnego
zakwalifikowane zostay przy tym rne przypadki, przy zaoeniu szerokiego ujcia zakresowego tego prawa, nie stanowi one zatem grupy homogenicznej. Naley
wic wskaza, e wjej ramach 28% to sprawy zprawa rodzinnego, 19% zprawa
konsumenckiego, 17% dotyczy zobowiza, umw, weksli, 13% prawa spadkowego, 9% prawa mieszkaniowego, 7% kwestii zobszaru procedury cywilnej i5%
problematyki dochodzenia odszkodowa, zadouczynie, zagadnie zwizanych
zochron dbr osobistych2. Dane te nie mog pozosta bez znaczenia przy okrelaniu zakresu gazi (lub subgazi) prawa, ktre objte bd systemem nieodpatnego poradnictwa. Niezwykle istotny jest bowiem fakt, e system nieodpatnego
poradnictwa prawnego iobywatelskiego ma zaspokaja istniejce potrzeby spoeczne
T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa..., op. cit., s. 19.
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 8586. Rwnie wbadaniu biur obsugi interesantw wsdach okazao si, e najwicej osb poszukuje informacji prawnej wanie zzakresu prawa
cywilnego. M. Pakw, Raport zbadania biur obsugi interesantw wsdach powszechnych, Warszawa 2013, s. 10,
http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/63-raport-z-badania-biur-obslugi-interesantow-w-sadach-powszechnych
(30.12.2013). Por. zdanymi zawartymi wopracowaniu: INPRIS (oprac.), Poradnictwo prawne..., op. cit., s. 117119.
1
2

4. Propozycje rozwiza modelowych dostpno podmiotowa iprzedmiotowa...

65

wramach dyskutowanej problematyki oraz stanowi odpowied na zgaszane braki


wtej dziedzinie. Zdrugiej strony trzeba te uwzgldni inne okolicznoci, wtym to,
czy wdanego typu sprawach nie s ju wiadczone informacje iporadnictwo prawne
finansowane ze rodkw budetu pastwa. Szerzej kwestia ta zostanie omwiona pod
koniec niniejszego rozdziau.

4. Propozycje rozwiza modelowych dostpno podmiotowa


iprzedmiotowa nieodpatnego poradnictwa
4.1. Koncepcja pierwsza Instytutu Prawa iSpoeczestwa oraz
Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych
Wramach prezentowanej koncepcji postuluje si powszechny dostp do niespersonalizowanej informacji prawnej oraz wprowadzenie podmiotowych iprzedmiotowych ogranicze wdostpie do poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Ograniczenia podmiotowe miayby polega na warunkowaniu moliwoci uzyskania
nieodpatnej porady od spenienia okrelonego kryterium majtkowego (np. uzyskiwania dochodu na czonka gospodarstwa domowego nieprzekraczajcego ustalonego progu) lub innego (np. szczeglnej sytuacji yciowej). Zkolei ograniczenie
ocharakterze przedmiotowym miaoby polega na tym, e nieodpatne porady byyby
wiadczone tylko wokrelonych, wybranych dziedzinach prawa. Raz ustalone kryteria nie obowizywayby zawsze, wprost przeciwnie przyjmuje si konieczno
ich okresowej weryfikacji oraz modyfikowania, jeli za zmian przemawia bd
istniejce potrzeby wzakresie poradnictwa, abdzie ona wykonalna wwietle moliwoci finansowych.
Wprowadzenie wskazanych ogranicze podmiotowych iprzedmiotowych uzasadnia si potrzeb ograniczania kosztw systemu (budet pastwa nie byby wstanie
ponie caoci obcie finansowych, jakie wizayby si zzaspokojeniem popytu
na nieodpatn pomoc prawn).
Wobec ograniczonych zasobw finansowych wskazuje si na celowo takiego
doboru zakresu przedmiotowego nieodpatnego poradnictwa, aby zaspokoi potrzeby
uzyskania pomocy prawnej wsferach najwraliwszych ze wzgldw spoecznych,
aprzy tym nie tworzy konkurencyjnej sieci poradniczej wobszarze, wktrym ju
mona uzyska nieodpatne porady prawne finansowane ze rodkw publicznych1.
Takie ostronociowe podejcie, wramach ktrego przewiduje si, jak wysokie
mog by koszty stworzenia systemu nieodpatnego poradnictwa, oraz co za tym
idzie postuluje si limitowanie tych kosztw poprzez wprowadzanie podmiotowych
iprzedmiotowych ogranicze wdostpie do takiego poradnictwa, jest uzasadniane
bardzo wysokimi szacunkowymi kosztami funkcjonowania systemu poradnictwa
System nieodpatnego poradnictwa..., op. cit., s. 1920.

66

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

prawnego iobywatelskiego. Koszty te byyby szczeglnie wysokie, gdyby nie byo


takich ogranicze, ale nawet przy ich zastrzeeniu bd one niebagatelne1. Ponadto
naley mie na uwadze, e wobec braku wystarczajcej iloci danych wszelkie szacunki czynione s przy rnorodnych zaoeniach, np. co do kosztu porady, czasu pracy nad jedn spraw, potencjalnego popytu na nieodpatne porady, jego ewentualnego
zwikszenia wrazie wzrostu ich dostpnoci itd. Poza tym istnieje bardzo dua liczba
czynnikw, jakie trzeba wzi pod uwag. Wiele znich wskaza wdotyczcym tej
materii opracowaniu W. Florczak2. Praca ta nie moe jednak do koca stanowi bazy
dla omawianej koncepcji INPRIS iFUPP, poniewa nie uwzgldnia sytuacji, wktrej
wprowadzone bd ograniczenia podmiotowe iprzedmiotowe wdostpie do poradnictwa. Prby dokonania oszacowania kosztu rocznego funkcjonowania systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego przy uwzgldnieniu rnorodnych ogranicze
tego typu dokonano przy opracowywaniu stanowiska INPRIS iFUPP. Przykadowo wskaza mona, e roczny koszt funkcjonowania wspomnianego systemu, przy
przyjciu do arbitralnych iumownych zaoe co do kosztu opracowania jednej
porady, oszacowano na 349 mln z do 576 mln z. Nastpnie dokonano szacunkowego
obliczenia ograniczenia tego kosztu przy przyjciu okrelonych ogranicze przedmiotowych ipodmiotowych. Jeli chodzi oograniczenia przedmiotowe, to wskazano,
e np. jeli przyj, i ramach systemu udzielane byyby porady zzakresu prawa
rodzinnego, roczny koszt ztego tytuu wynosiby od 72 mln 788tys. z do 111mln
511 tys. z. Zkolei wprzypadku spraw zprawa spadkowego byoby to od 53mln
268tys. z do 84 mln 57 tys. z, przy sprawach zprawa pracy od 32mln917tys. z
do 54 mln 781 tys. z, zprawa karnego od 12 mln 160 tys. z do 23mln 498tys. z,
zprawa zabezpieczenia spoecznego od 34 mln 230 tys. z do 56mln 693tys. z.
Co logiczne, jeeli do tego typu kryteriw przedmiotowych dodane zostan kryteria
podmiotowe, np. wpostaci okrelonego miesicznego dochodu na osob wgospodarstwie domowym, to koszty funkcjonowania systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego ulegaj dalszej redukcji. Przykadowo wkontekcie poradnictwa zzakresu
prawa rodzinnego szacunkowy roczny koszt udzielania tego rodzaju porad wynosi:
przy przyjciu wspomnianego progu dochodowego wwysokoci 3000 z od 60 mln
674 tys. z do 97 mln 992 tys. z, zkolei przy progu na poziomie 2000 z od 49 mln
855 tys. z do 81 mln 971 tys. z, przy progu 1500 z od 33 mln 870 tys. z do 58 mln
238 tys. z, przy progu 1000 z od 21 mln 227 tys. z do 21 mln 227 tys. z, natomiast
przy progu 500 z od 7 mln 931 tys. do 17 mln 250 tys. z3.
Podkreli jednak naley, e kryterium dochodowe nie jest wramach tej koncepcji
traktowane wsposb bezwzgldny. Wprost przeciwnie, zakada si czynienie od nie1
Zob. prognozy wtym zakresie: System nieodpatnego poradnictwa, op. cit., s. 2125 (wybrane dane tam
zawarte omwiono poniej).
2
W. Florczak, Prba wyceny redniorocznych makroekonomicznych kosztw biecego iprzyszego systemu nieodpatnego poradnictwa prawno-obywatelskiego wPolsce, Warszawa 2012, http://www.inpris.pl/fileadmin/
user_upload/documents/pomoc_prawna/System_poradnictwa_prawnego_i_obywatelskiego_rozwaania_ekonomisty_i_prba_operacjonalizacji.pdf (30.12.2013).
3
Dane za: System nieodpatnego poradnictwa..., op. cit., s. 25.

4. Propozycje rozwiza modelowych dostpno podmiotowa iprzedmiotowa...

67

go wyjtkw wtedy, jeeli dana osoba, uzyskujc dochd przekraczajcy wyznaczony


prg, jednoczenie zinnych przyczyn boryka si zproblemami wdostpie do pomocy
prawnej. Jako niektre zprzyczyn tego typu wskazuje si tu niepenosprawno czy
dugotrwa chorob.
Aby jednak weryfikowanie, czy dana osoba spenia kryteria podmiotowe dostpu do poradnictwa, nie generowao dodatkowych kosztw (iwzwizku ztym nie
niweczyo skutku wpostaci oszczdnoci osignitej poprzez wprowadzenie tego
ograniczenia podmiotowego), przyjmuje si, e dostp bdzie warunkowany jedynie
owiadczeniem beneficjenta, i spenia kryteria dostpu, aweryfikacja tych owiadcze bdzie miaa charakter nastpczy iobejmie jedynie niektre znich. Pozwoli
to na zbudowanie systemu nietworzcego barier dostpu, bez kaskady systemu odwoawczego od ewentualnych decyzji odmownych iobciania sdownictwa administracyjnego ztego tytuu, akoszty weryfikacji bd zminimalizowane. Motywowa do uczciwoci skadanych owiadcze ma sankcja zwrotu kosztw udzielonej
pomocy wprzypadku, gdyby okazao si, e dana osoba nie bya uprawniona do
skorzystania zniej1.

4.2. Koncepcja druga Zwizku Biur Porad Obywatelskich


Podstawowym zaoeniem drugiej koncepcji tworzonego systemu, proponowanej
zkolei przez ZBPO, jest zakwalifikowanie poradnictwa prawnego iobywatelskiego jako formy poradnictwa specjalistycznego, ojakim stanowi art. 46 PomSpoU.
Podnosi si, e takie jego ulokowanie ma implikowa powszechno ibezpatno
poradnictwa prawnego iobywatelskiego, jego dostpno dla kadej osoby, ktra si po tak pomoc zgosi, bez wzgldu na jej status spoeczny iekonomiczny.
Wramach koncepcji ZBPO postuluje si uznanie poradnictwa prawnego iobywatelskiego za zadanie publiczne zzakresu administracji rzdowej, oczym bya mowa
wpoprzednim rozdziale. Naley jednak zauway, e stanowisko ZBPO dopuszcza
opcj alternatywn, zuwagi na potencjalne koszty funkcjonowania systemu. Zakada
ona powszechny dostp do informacji, aograniczony poprzez wyznaczenie okrelonych kategorii spraw do poradnictwa. Przyjmuje si przy tym weryfikowanie
przyjtych kryteriw ograniczajcych dostp do poradnictwa iich dostosowywanie
do rzeczywistych potrzeb spoecznych. Jako przede wszystkim predestynowane do
objcia systemem poradnictwa wramach pierwotnych zaoe (majcych nastpnie
podlega weryfikacji) wskazuje si tu sprawy zzakresu prawa: rodzinnego, pracy,
ubezpiecze spoecznych, mieszkaniowego iadministracyjnego. Kwesti wykluczenia ztego krgu poradnictwa dotyczcego prawa karnego traktuje si tu jako problematyczn, wskazujc, e nawet gdyby wesza wycie projektowana reforma
postpowania karnego rozszerzajca prawo do ustanowienia obrocy, to pozostan
osoby pokrzywdzone przestpstwem, ktre nadal bd potrzebowa pomocy prawnej.
Ibidem, s. 28.

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

68

Podkreli naley, e nawet wramach tej omawianej opcji alternatywnej ZBPO wyklucza wprowadzenie jakichkolwiek ogranicze wpostaci kryterium dochodowego.
Podnosi si bowiem m.in., e takie rozwizanie stygmatyzowaoby osoby niezamone, ktre musiayby si podda ocenie pod ktem majtkowym. Stwierdza si take,
e implikowaoby to problemy praktyczne wprzypadkach koniecznoci dokonywania
tego rodzaju weryfikacji przy poradach wiadczonych drog telefoniczn, listow
czy e-mailow. Podkrela si rwnie, e wprowadzenie kryterium dochodowego
pocigaoby za sob problem odwoa od decyzji odmownej dotyczcej przyznania
nieodpatnej pomocy, opracowania procedury instancyjnej, ato wzmagaoby biurokratyzacj systemu izwikszenie jego kosztw1.

4.3. Koncepcja trzecia Instytutu Spraw Publicznych


Wramach tej koncepcji proponuje si zagwarantowanie powszechnoci usug
podstawowych (do ktrych zalicza si informacj prawn, porad prawn iporad
obywatelsk). Podnosi si przy tym, e powinny by one dostpne dla wszystkich
potrzebujcych osb fizycznych bdcych obywatelami RP, ktrzy ukoczyli 18. rok
ycia, oraz dla dzieci imodziey od 13. roku ycia wobecnoci prawnego opiekuna.
Dodaje si przy tym, e: Dostp do poradnictwa powinien by zatem powszechny.
Przemawia za tym konstytucyjna zasada rwnoci obywateli2.
Prcz usug podstawowych wyodrbnia si take tzw. usugi dodatkowe. Co do
tych ostatnich nie zakada si ju powszechnoci dostpu, lecz maj by one przeznaczone dla okrelonych grup odbiorcw. Takimi usugami dodatkowymi miayby by:
edukacja prawna iobywatelska (kierowana np. do modziey, rodowisk dotknitych
wykluczeniem), rzecznictwo (na rzecz grup spoecznych), mediacja (przy zgodzie
stron na prb polubownego rozwizania sporu istniejcego pomidzy nimi) oraz
poradnictwo specjalistyczne. Poprzez to ostatnie rozumie si poradnictwo wiadczone przez wyspecjalizowane podmioty, kierowane do okrelonego krgu odbiorcw
(zdanym typem problemw prawnych lub odznaczajcych si pewnymi cechami),
ukierunkowane na specyficzn problematyk, czasem interdyscyplinarne, obejmujce
rne gazie prawa, kiedy indziej dotyczce bardzo wsko ujtego zagadnienia wramach jednej tylko gazi prawa. Pojcie poradnictwa specjalistycznego jest tu wic
ujte szeroko, ajedynie tytuem przykadu wskazuje si, e chodzi oporadnictwo
wzakresie m.in.: praw pacjenta, dyskryminacji, mobbingu, przemocy wrodzinie,
pomocy rodzinom osb zaginionych, pomocy ofiarom wypadkw drogowych, atake spraw cudzoziemcw ozalegalizowanym pobycie wPolsce lub starajcych si
olegalizacj tego pobytu3.

Ibidem, s. 7071.
Ibidem, s. 79.
3
Ibidem, s. 80.
1
2

5. Rekomendacje dotyczce krgu potencjalnych beneficjentwsystemu...

69

Warto doda, e wramach tej koncepcji zakada si zagwarantowanie dostpu do


usug podstawowych na poziomie samorzdu powiatowego, ado usug dodatkowych
na poziomie samorzdu wojewdzkiego.

5. Rekomendacje dotyczce krgu potencjalnych


beneficjentwsystemu wramach projektu
Ostatecznie na gruncie trzech wypracowanych, przedstawionych w oglnym
zarysie powyej, stanowisk jako rekomendowane rozwizanie proponuje si takie,
ktre przede wszystkim zakada odrnianie niezindywidualizowanej informacji
prawnej od indywidualnie zorientowanych porad prawnych iobywatelskich1. Na
gruncie takiego wstpnego rozrnienia dostp do informacji prawnej miaby by
powszechny, natomiast do poradnictwa zawieraby ograniczenia typu podmiotowego iprzedmiotowego. Wprowadzenie tych limitw motywowane jest koniecznoci
ograniczania kosztw funkcjonowania systemu iwramach ograniczonych moliwoci finansowych deniem do zapewnienia moliwoci uzyskania porad prawnych
iobywatelskich przez te osoby, ktre nie s wstanie uzyska tego rodzaju pomocy
winny sposb. Wzwizku ztym postuluje si przyjcie, e nieodpatne poradnictwo
byoby dostpne dla osb odysponowalnym dochodzie netto na osob wgospodarstwie domowym nieprzekraczajcym okrelonego puapu. Zakada si jednak przy
tym, e zuwagi na to, e mog istnie inne ni majtkowe przeszkody wuzyskaniu
pomocy prawnej lub obywatelskiej, wspomniane kryterium dochodowe nie powinno
mie charakteru bezwzgldnego ipomoc powinna by wiadczona take osobom
odochodzie przekraczajcym ten prg, ale zokrelonych przyczyn znajdujcym si
wszczeglnie trudnej sytuacji yciowej (np. zuwagi na niepenosprawno).
Podobnie jak zastosowanie wspomnianych ogranicze podmiotowych, tak iprzyjcie ogranicze przedmiotowych wdostpie do nieodpatnego (dla beneficjentw)
poradnictwa motywowane jest wpierwszym rzdzie koniecznoci ograniczania
kosztw funkcjonowania systemu. Wprzypadku ogranicze tego drugiego typu wzito jednak pod uwag, e ju funkcjonuje zrnicowana sie podmiotw wiadczcych
nieodpatnie porady, wtym zwaszcza finansowanych ze rodkw publicznych, aco
za tym idzie niecelowe byoby uruchamianie rwnolegych kanaw dostarczania tych porad. Sprzyja ma to te nieantagonistycznemu wobec funkcjonujcych
rozwiza wdroeniu proponowanego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Ponadto podkrela si, e dziki finansowaniu wramach tego systemu poradnictwa jedynie zwybranych gazi prawa uzyska si korzystny efekt wpostaci
koncentracji rodkw celem udzielania pomocy wsferze najistotniejszych zpunktu
widzenia polityki spoecznej zagadnie prawnych. Powysze wzgldy skoniy autorw modelu poradnictwa prawnego iobywatelskiego do postulowania wyczenia
Ibidem, s. 135.

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

70

zzakresu poradnictwa finansowanego wramach systemu porad zzakresu prawa:


pracy, konsumenckiego, podatkowego, medycznego ipraw czowieka (zwyjtkiem
praw uchodcw). Poza tym gdyby wesza wycie reforma przepisw postpowania
karnego gwarantujca szeroki dostp do penomocnika zurzdu, to zasadne byoby
wyczenie zfinansowania wramach systemu poradnictwa wzakresie prawa karnego
materialnego iprocedury karnej; wyczenie to jednak wadnym razie nie powinno
dotyczy prawa karnego wykonawczego iprawa wykrocze. Ponadto niewtpliwie
jako objte systemem wskazuje si poradnictwo zzakresu prawa: rodzinnego, spadkowego, ubezpiecze spoecznych, mieszkaniowego, administracyjnego iprocedury
administracyjnej, zobowiza, rzeczowego ipraw uchodcw.
Wymaga podkrelenia, e wzaproponowanym modelu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego zakada si okresow weryfikacj kryteriw dostpu do pomocy
prawnej iich ewentualne modyfikowanie, zalenie od aktualnego zapotrzebowania
spoecznego oraz moliwoci finansowych pastwa. Metod utworzenia dostpnego,
ajednoczenie niskokosztowego funkcjonowania systemu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego jest zastosowanie jedynie nastpczej iwyrywkowej kontroli uprawnie beneficjentw do skorzystania ze wiadcze wramach systemu. Pozwoli to
unikn biurokratyzacji, tworzenia barier wdostpie do poradnictwa, ajednoczenie
umoliwi stworzenie systemu motywujcego do uczciwoci, bo zagroony koniecznoci pokrycia kosztw udzielonej pomocy wrazie, gdyby wwyniku skontrolowania okazao si, e ten, kto ztej pomocy skorzysta, nie by do tego uprawniony.
Ponadto zaoeniu ostworzeniu systemu przyjaznego beneficjentom sprzyja ma te
przyjcie koniecznoci zapewnienia prawidowego przebiegu informacji oinstytucjach poradniczych ikierowania beneficjenta do waciwej przedmiotowo ipodmiotowo instytucji1.

6. Proponowane rozwizania systemowe dotyczce poradnictwa


prawnego iobywatelskiego aoczekiwania spoeczne
Omwione wczeniej wtym rozdziale badanie ilociowe nie wskazao jednoznacznych preferencji spoecznych dla kryteriw podmiotowych dostpu do nieodpatnego poradnictwa. Najliczniej jednak reprezentowane byy dwa stanowiska:
jedno opowiadajce si za dostpem do nieodpatnej pomocy dla wszystkich, bez
wzgldu na wysoko ich dochodw isytuacj majtkow, oraz drugie, wramach
ktrego zastrzegano dostp do nieodpatnego poradnictwa tylko dla osb ubogich,
ktrych nie sta na opacenie usug profesjonalnego prawnika czy innego doradcy. Za
pierwszym ze wskazanych stanowisk opowiedziao si 49% osb niekorzystajcych
zpomocy, tylko 32% osb korzystajcych zpomocy i41% osb korzystajcych

Ibidem, s. 136137.

6. Proponowane rozwizania systemowe dotyczce poradnictwa prawnego...

71

zpomocy nieodpatnej. Natomiast drugi ze wspomnianych pogldw wyrazio: 41%


osb niekorzystajcych zpomocy, a 56% osb korzystajcych zpomocy i53% osb
korzystajcych zpomocy nieodpatnej1.
Zgodnie zodpowiedziami uzyskanymi na inne pytanie wprowadzenie systemu
nieodpatnej pomocy prawnej dla obywateli borykajcych si zproblemami wymagajcymi tego typu pomocy za zdecydowanie dobry pomys uznao 57% respondentw,
adalsze 31% za pomys dobry2. Co wane, prcz kryterium dochodowego zwracano take uwag na potrzeb zapewnienia dostpu do nieodpatnego poradnictwa
osobom zniepenosprawnoci, przewlekle chorym oraz mieszkajcym wrejonie,
wktrym dostp do usug publicznych jest utrudniony3.
Opinie te nie pozostay bez znaczenia dla przyjcia rekomendowanej wersji modelu poradnictwa prawnego iobywatelskiego. W wietle powyszego badania, zwaszcza wrd osb, ktre zetkny si zporadnictwem wpraktyce, przewaa stanowisko
postrzegajce zasadno wiadczenia nieodpatnej pomocy co do zasady tym, ktrych
nie sta na samodzielne sfinansowanie odpatnych usug prawnych czy doradczych.
Za przyjciem takiego rozwizania przemawia take wany argument ograniczonych
moliwoci obciania budetu pastwa, zwaszcza wtak trudnym jak obecnie okresie, iszacunkowe wyliczenia przykadowo nadmieniane wczeniej potencjalnych
kosztw, jakie wizayby si zwdroeniem systemu nieodpatnego poradnictwa dla
wszystkich, wzestawieniu zograniczeniem tych kosztw przy zastrzeeniu okrelonych ogranicze podmiotowych iprzedmiotowych. Jednoczenie, by nie zicia si
obawa przed bezdusznoci systemu, ktra niestety wprzypadku wikszoci procedur
obowizujcych przy ustalaniu dostpnoci do wiadcze finansowanych ze rodkw
publicznych okazuje si zasadna (wystarczy choby wskaza decyzje oodmowie sfinansowania leczenia wydawane przez NFZ istojce za nimi ludzkie dramaty), zzaoenia przewiduje si, e kryteria dostpu do tworzonego systemu nie bd hermetyczne. Mianowicie pomoc bdzie przyznawana te osobom, ktre przekraczaj
wskazany prg dochodowy, ale szczeglne okolicznoci dotyczce ich ycia, zdrowia,
sytuacji rodzinnej lub inne4 decyduj ozasadnoci udzielenia im nieodpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej. Tego typu zaoenie odpowiada take oczekiwaniom spoecznym wtym zakresie, wynikajcym ze wspomnianych powyej bada ankietowych. Funkcjonuje ono rwnie w licznych analizowanych zagranicznych
rozwizaniach prawnych regulujcych kwestie poradnictwa. Jednoczenie zauway
naley, e ograniczenia wdostpie do nieodpatnego poradnictwa, zwaszcza podmiotowe, warunkowane wysokoci uzyskiwanych dochodw idysponowalnymi zasobami majtkowymi, s stosowane we wszystkich zanalizowanych rozwiza funkcjonujcych winnych pastwach; abstrahujc od tego, e wwielu znich pomoc nigdy
1
T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa..., op. cit., s. 22; S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy...., op. cit., s. 76.
2
T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa..., op. cit., s. 19.
3
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 78.
4
Jak niepenosprawno, przewleka choroba, konieczno zaywania drogich lekw czy stosowania kosztownej terapii, utrzymywanie innych osb, opieka nad chorymi czonkami rodziny itd.

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

72

lub prawie nigdy nie jest bezpatna, lecz wie si zkoniecznoci, uprzedniego lub
nastpczego, poniesienia okrelonej opaty ryczatowej lub wyliczonej jako procentowy udzia wkosztach udzielenia pomocy prawnej poniesionych wdanym przypadku1. Co wicej, nieraz wogle zakada si, e przede wszystkim koszty pomocy prawnej powinny by w pierwszym rzdzie finansowane przez ubezpieczyciela i fakt
posiadania ubezpieczenia wyklucza zzakwalifikowania do uzyskania choby czciowo nieodpatnej pomocy prawnej (np. wSzwecji czy Niemczech). WPolsce tego typu
ubezpieczenia nie s jeszcze zbyt popularne, cho coraz czciej pojawiaj si wpakiecie przy okazji korzystania zinnych usug (np. bankowych). S one dobrowolne
(podobnie zreszt jak winnych krajach). Niemniej jednak wporwnaniu zrozwizaniami wzakresie nieodpatnego poradnictwa funkcjonujcymi winnych opisanych
wniniejszym rozdziale krajach proponowany model poradnictwa, niezakadajcy
pobierania od osb speniajcych kryteria podmiotowe opat ztytuu czciowego
partycypowania przez nie wkosztach udzielanej pomocy, zapewnia zdecydowanie
wyszy poziom dostpnoci wiadcze poradniczych dla beneficjentw ni rozwizania funkcjonujce winnych analizowanych porzdkach prawnych. Tam partycypacja
beneficjentw wkosztach udzielanej im pomocy podyktowana jest przede wszystkim
tym, e pastwo nie byoby wstanie udwign ciaru funkcjonowania systemu,
wktrym cao kosztw pomocy prawnej pokrywana byaby zjego budetu. Dlatego te skoro ograniczenia wpoziomie finansowania usug poradniczych zbudetu
pastwa ito daleko idce przyjto wpastwach znajdujcych si wnieporwnywalnie lepszej od Polski sytuacji gospodarczej2, to wprowadzenie tego typu ogranicze wmodelu proponowanym na gruncie polskim nie powinno budzi zastrzee.
Nieco inna od wikszoci obcych rozwiza jest tu jednak droga wprowadzenia tych
ogranicze. Zakada si bowiem take ograniczenia przedmiotowe, to znaczy dotyczce zakresu spraw, awaciwie gazi prawa (lub mniejszych jego jednostek podziau), wktrych bdzie mona uzyska nieodpatn porad. Nie jest to rozwizanie
powszechne winnych pastwach, gdzie, jak ju wskazywano, poradnictwem objte
jest szerokie spektrum spraw (wtym co do zasady zarwno prawo karne, jak icywilne), cho nie jest ono rwnie odosobnione (funkcjonuje, oczym bya ju mowa, m.in.
wAnglii iWalii). Zauway jednak naley, e po pierwsze takie rozwizanie wmodelu poradnictwa prawnego iobywatelskiego ma swoje gbokie uzasadnienie merytoryczne, po drugie zakada si jego okresow weryfikacj ipo trzecie wprowadza
konieczne zuwagi na koszty ograniczenia, kompensujc niejako stosunkowo szeroki
(wporwnaniu zinnymi krajami) dostp podmiotowy, wtym dopuszczenie znacznej
moliwoci odstpstw od kryterium podmiotowego przy uwzgldnieniu szczeglnych
okolicznoci danego przypadku oraz brak wprowadzenia obowizku pokrywania czci (nieraz znacznej) kosztw udzielanej pomocy (co jest rozwizaniem czstym winnych krajach). Jeli chodzi owspomniane uzasadnienie merytoryczne ogranicze
Zob. bardziej szczegowe uwagi wpunkcie 2 niniejszego rozdziau.
Np. wSzwecji czy Niemczech (zob. pkt 2 wtym rozdziale).

1
2

6. Proponowane rozwizania systemowe dotyczce poradnictwa prawnego...

73

przedmiotowych, wynika ono zracjonalnego zaoenia, by nie dublowa czy wrcz


multiplikowa rde pomocy prawnej iobywatelskiej finansowanych ze rodkw
publicznych, gdy prowadzioby to do skrajnie nieracjonalnego ekonomicznie marnotrawienia tych rodkw. Jeeli zatem funkcjonuje sprawnie dziaajca informacja
wsprawach podatkowych, wtym wiadczona drog telefoniczn, nie jest zasadne
finansowanie zbudetu pastwa kolejnych struktur, ktre bd udziela informacji
widentycznym zakresie. Zkolei jeeli zostanie wdroony wycie projekt zmiany
przepisw Kodeksu postpowania karnego zakadajcy powszechne zapewnienie
obrocy wsprawach karnych oraz penomocnika, co bdzie finansowane zbudetu
pastwa, to nie znajduje racji bytu opacanie ztego budetu usug prawnych wtym
zakresie wiadczonych przez inne podmioty, sfera ta bdzie bowiem zabezpieczona1.
Oczywicie trzeba tu uwzgldnia te praktyk funkcjonowania okrelonych instytucji majcych udziela informacji iwiadczy usugi poradnicze opacane zbudetu
pastwa, atake istniejce rozwizania normatywne oraz ich kolejne zmiany. Nie bez
znaczenia jest te monitoring aktualnego stanu finansw pastwa (ico za tym idzie
wzrostu lub spadku moliwoci finansowania systemu poradnictwa), atake potrzeb
spoecznych wzakresie poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz standardu ycia
Polakw (wtym wysokoci dochodw). Na tym tle zasadne jest zaoenie okresowego weryfikowania kryteriw podmiotowych iprzedmiotowych dostpu do nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz dostosowywania ich do istniejcych realiw, wtym przede wszystkim wymienionych czynnikw. Wtym kontekcie
trzeba te zwrci uwag, e proponowane wjednej zwersji modelu poradnictwa
prawnego iobywatelskiego gazie prawa, ktre miayby by objte systemem nieodpatnego poradnictwa, stanowi wistocie wierne odzwierciedlenie tych, zzakresu
ktrych problemami borykaj si osoby korzystajce obecnie zrnych rde nieodpatnego poradnictwa (zob. podrozdzia 3.3 powyej), co zostao lekko tylko zmodyfikowane wodniesieniu do sytuacji, wktrych nieodpatna pomoc wdanej dziedzinie
spraw jest ju wiadczona przez instytucje publiczne ifinansowana ze rodkw budetu pastwa. Zjednej strony bdzie to bowiem zapobiega nadmiernym iniepotrzebnym obcieniom budetu pastwa, wtym multiplikowaniu nakadw na ten sam
cel, ktrego realizacja jest ju zapewniona, zdrugiej umoliwi pynne wprowadzenie rozwiza proponowanych wramach modelu, wsposb nieantagonistyczny wobec
ju funkcjonujcych punktw poradniczych, jako uzupenienie ich sieci. To zkolei
pozwoli wnastpstwie obniy koszty administracyjne funkcjonowania proponowanego systemu poradnictwa prawnego i obywatelskiego. Zaoenie o utrzymaniu
1
Jeli chodzi oksztat ostatecznie przyjtych wtym zakresie rozwiza, zob. ustaw z27.9.2013 r. ozmianie
ustawy Kodeks postpowania karnego oraz niektrych innych ustaw (Dz.U. z2013 r. poz. 1247), ktra wejdzie
wycie (zgodnie zjej art. 56) zdniem 1.7.2015 r. (chodzi tu obrzmienie art. 7881a KPK, ktre bdzie wprowadzone
na mocy tej wspomnianej ustawy nowelizujcej). Trzeba jednak zauway, e co do wprowadzanych rozwiza pojawiaj si gosy krytyczne zob. np. informacje dostpne na stronie gazety Rzeczpospolita, pod adresem: http://
prawo.rp.pl/artykul/1070795.html?print=tak&p=0 (19.2.2014). Jeli chodzi oszczegowe omwienie wprowadzanych rozwiza, zob. K.J. Pawelec, Obrona zurzdu na wniosek wujciu nowego Kodeksu postpowania karnego.
Zagadnienia wzowe, Radca Prawny 2014, Nr 146, dodatek naukowy, s. 6 D9D.

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

74

f unkcjonowania dotychczasowej sieci punktw udzielajcych informacji iporad prawnych jest tym bardziej zasadne, e jak wykazuje badanie osoby, ktre zgosiy si
po tak informacj lub porad, s wprzewaajcej wikszoci zadowolone zotrzymanej pomocy1.
Co take wymaga podkrelenia, wdwch ztrzech rozwaanych opcji modelu
poradnictwa prawnego iobywatelskiego przyjmuje si cakowicie nieodpatny inieograniczony waden sposb ani podmiotowy, ani przedmiotowy dostp do informacji prawnej iobywatelskiej (jedynie wjednej wersji byby tak limitowany), co
ponownie jest rozwizaniem owiele przychylniejszym dla beneficjentw ni rozwizania przyjmowane wniektrych innych krajach, wtym zowiele zasobniejszymi
budetami, gdzie jednak wymaga si poniesienia opaty, choby wpewnej okrelonej wysokoci (jak choby wNiemczech czy wSzwecji, na co ju wskazywano).
Ponadto analiza rozwiza funkcjonujcych winnych krajach pokazuje, e zreguy
system poradnictwa ipomocy finansowany, zazwyczaj czciowo (bo zakada si
partycypacj korzystajcego zusugi wjej kosztach), zbudetu pastwa obejmuje
tam jedynie pomoc prawn, ale ju nie porady obywatelskie. Zatem iwtym aspekcie
proponowane rozwizanie modelowe jawi si jako korzystne dla osb, ktre takiej
pomocy potrzebuj lub bd potrzebowa (wporwnaniu zzakresem usug poradniczych finansowanych ze rodkw budetowych winnych krajach).
Warto wspomnie te obardzo ciekawym zjawisku, mianowicie deklarowanym
przez kilka procent respondentw braku zaufania do bezpatnych informacji iporad,
wanie zuwagi na fakt ich bezpatnoci2. Wskazuje to na wystpowanie tendencji do
wikszego uznania przez niektre osoby usugi, za ktr musiay zapaci, wporwnaniu ze wiadczeniem otrzymywanym nieodpatnie. Jest to kwestia, ktra wymagaaby niewtpliwie gbszych docieka psychologicznych isocjologicznych, przy
udziale odpowiednich ekspertw, zwaszcza jeli chodzi ozbadanie rde irealnej
skali tego zjawiska. By moe jednak jest ono jedn zprzyczyn zastrzegania wniektrych systemach prawnych koniecznoci uiszczania przez osob zgaszajc si po
porad prawn ryczatowej opaty. Pojawia si pytanie, czy dziaanie tego czynnika
uda si wwarunkach polskich cho wpewnym stopniu zniwelowa, gdy beneficjent
porady bdzie mia wiadomo, e co prawda on za ni nie paci, lecz wiadczcy
mu pomoc prawnik lub doradca za wykonywan prac bdzie mia zapacone (ztym
e ze rodkw budetowych).
Co do oczywiste, zuwagi na bardzo du rnorodno podmiotw wiadczcych obecnie wPolsce nieodpatne informacje iporady prawne, daleko posunit
dywersyfikacj sposobw, metod istandardw przez nie stosowanych, zakres problemw objtych ich dziaalnoci, stosowanie lub nie okrelonych ogranicze
wprzyjmowaniu beneficjentw (np. tylko ubogich, bezdomnych, ofiar przemocy
domowej, pokrzywdzonych przestpstwem itp.) jasne jest, e prba wypracowania
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 120122.
Ibidem, s. 133.

1
2

7. Alternatywne koncepcje wmodelu nieodpatnego poradnictwaprawnego...

75

odelu poradnictwa prawnego iobywatelskiego, ktry wpeni odpowiadaby wszystm


kim inie powodowa koniecznoci dostosowywania si do niego przez nikogo, jest
skazana na niepowodzenie. Std zasadnie przyjto, e moliwe jest wypracowanie
tylko wzorca odo wysokim stopniu oglnoci, na tyle uniwersalnego, by umoliwia objcie systemem rnorodnych podmiotw wiadczcych porady, aprzy tym
na tyle szczegowego, by stawiane wjego ramach wymagania gwarantoway odpowiedni poziom ijako wiadczonych usug poradniczych.
Przy wieloci zapatrywa prezentowanych podczas konsultacji spoecznych1
irodowiskowych omawianego modelu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wypracowanie trzech zbiorczych stanowisk jawi si zatem jako wynik bardzo duego
nakadu pracy, prba uwzgldnienia ipogodzenia bardzo zrnicowanych czy wrcz
sprzecznych ze sob wizji izaproponowania kompromisu, ktry jeli nie przyjmowany afirmatywnie, to przynajmniej byby dla wszystkich instytucji poradniczych
akceptowalny.

7. Alternatywne koncepcje wmodelu nieodpatnego


poradnictwaprawnego iobywatelskiego
Wypracowane wramach prac nad modelem trzy stanowiska alternatywne kad nacisk na rne aspekty problemu. Niewtpliwie propozycja ZBPO zakada jak
najszersze otwarcie na potrzeby spoeczne i wwersji podstawowej zaspokojenie
popytu na informacj oraz porady prawne iobywatelskie. Zuwagi jednak na ograniczone moliwoci finansowe budetu pastwa wizja ta cho zpunktu widzenia
beneficjentw idealna jawi si jednak jako do pewnego stopnia utopijna, jeli zestawi j zpotencjalnymi obcieniami dla budetu pastwa, jakie by generowaa.
Jest to zreszt zauwaane przez zwolennikw tej koncepcji, ktrzy wzwizku ztym
proponuj rozwizanie alternatywne, zakadajce ograniczenia przedmiotowe wdostpie do poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Mona te wyrazi obawy, czy
podstawowe zaoenia, ktre legy upodstaw tej koncepcji, zwaszcza wjej wersji
podstawowej (tj. niezakadajcej ogranicze wdostpie do poradnictwa), nie zostayby atwo obalone. Daleko idce wtpliwoci moe bowiem wzbudzi uznanie poradnictwa prawnego iobywatelskiego za poradnictwo specjalistyczne, oktrym stanowi
art. 46 PomSpoU. Zgodnie bowiem zart. 46 ust. 2 PomSpoU przez specjalistyczne
poradnictwo prawne na gruncie tej ustawy rozumie si udzielanie informacji oobowizujcych przepisach zzakresu prawa rodzinnego iopiekuczego, zabezpieczenia
spoecznego, ochrony praw lokatorw. Wistocie wic ustawa ta sprowadza pojcie
porady jedynie do udzielenia informacji oobowizujcych przepisach, azatem
1
Konsultacje zostay przeprowadzone wramach projektu. Raporty zkonsultacji dostpne s na stronie internetowej projektu: http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/138-raport-z-konsultacji-zalozen-systemu-niedoplatnegoppio (20.5.2014).

76

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

do tego, co wramach proponowanego modelu poradnictwa prawnego iobywatelskiego okrelane jest mianem informacji, anie porady. Ta ostatnia stanowi bowiem
form wymagajc owiele wikszego zaangaowania intelektualnego, nakadu pracy, si irodkw, jest silnie zindywidualizowana iowiele bardziej kosztochonna.
Zdawano sobie zreszt ztego spraw przy tworzeniu ustawy opomocy spoecznej
idlatego gwarantowan na jej gruncie pomoc prawn ograniczono jedynie do informacji, nie zapewniajc dalej idcego poradnictwa. Std nie sposb zprzepisu
tego czyni podstawy prawnej gwarancji nieodpatnego poradnictwa prawnego. Co
wicej, zbyt daleko idcy jest te wniosek, e powoany przepis ustawy opomocy
spoecznej statuuje powszechno poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Po
pierwsze bowiem art. 46 ust. 2 PomSpoU wyranie ogranicza (gdy jest to wyliczenie enumeratywne, anie przykadowe) zakres wiadczonych informacji prawnych
jedynie do prawa rodzinnego iopiekuczego, zabezpieczenia spoecznego iochrony
lokatorw. Informacje zatem s udzielane tylko ztych izadnych innych gazi
prawa. Nie mamy tu wic do czynienia zpowszechnoci przedmiotow informacji
prawnej. Wprost przeciwnie, ujcie jej zakresu jest tak silnie ograniczone, e nie
przystaje do wersji modelu proponowanej przez ZBPO ani wopcji podstawowej
(tj. niezakadajcej adnych ogranicze co do zakresu wiadczonej pomocy prawnej), ani te alternatywnej (wramach ktrej akceptuje si co prawda ograniczenie
zakresu dziedzin prawa, zktrych udzielane bd porady, ale zakrela si ich krg
owiele szerzej, ni ma to miejsce na gruncie art. 46 ust. 2 PomSpoU). Po drugie
nie wydaje si take zasadny wniosek, e uznanie poradnictwa prawnego za poradnictwo specjalistyczne wrozumieniu art. 46 PomSpoU miaoby gwarantowa jego
powszechno podmiotow. Co prawda wart. 46 ust. 1 PomSpoU ustawodawca
wskazuje na dostp do poradnictwa bez wzgldu na posiadany dochd, jednak nie
jest uzasadnione wyciganie std wniosku, e wtakim razie zporadnictwa tego moe
skorzysta kady. Trzeba bowiem zauway, e wtym samym przepisie (art. 46 ust. 1
PomSpoU) wprowadza si rwnolegle istotne ograniczenie podmiotowe wdostpie
do poradnictwa (awaciwie jak wyjaniono powyej do informacji prawnej).
Mianowicie ustawodawca wyranie zastrzega, e poradnictwo specjalistyczne, wtym
prawne, jest wiadczone osobom irodzinom, ktre maj trudnoci lub wykazuj
potrzeb wsparcia wrozwizywaniu swoich problemw yciowych. Nie kady zatem moe skorzysta ztakiego poradnictwa, atylko osoby lub rodziny znajdujce si
wtakiej szczeglnej, trudnej sytuacji. Ten ostatni wniosek znajduje zreszt wsparcie
nie tylko wwykadni literalnej powoanego art. 46 ust. 1 PomSpoU, ale take wwykadni systemowej, prowadzonej m.in. wzwizku zart. 2 ust. 1 PomSpoU iart. 7
PomSpoU. Zgodnie bowiem zart. 2 ust. 1 PomSpoU: pomoc spoeczna jest instytucj polityki spoecznej pastwa, majc na celu umoliwienie osobom irodzinom
przezwyciania trudnych sytuacji yciowych, ktrych nie s one wstanie pokona,
wykorzystujc wasne uprawnienia, zasoby imoliwoci. Ustawodawca ucila
zatem, e skorzysta zpomocy spoecznej, wtym ze wiadczonego wjej ramach
nieodpatnie specjalistycznego poradnictwa prawnego, mog osoby irodziny, ktre

7. Alternatywne koncepcje wmodelu nieodpatnego poradnictwaprawnego...

77

nie tylko znajduj si we wspomnianej ju trudnej sytuacji yciowej, ale ponadto nie
s wstanie sobie zni poradzi dziki wasnym uprawnieniom, zasobom imoliwociom. Zatem majcy rodki finansowe, dziki ktrym mog skorzysta np. zusug
prawnych celem przezwycienia trudnoci yciowych, zjakimi si borykaj, nie s
kwalifikowani jako uprawnieni do skorzystania znieodpatnych wiadcze pomocy
spoecznej, wtym poradnictwa prawnego. Co wicej, wniosek ten znajduje wsparcie
wart. 7 PomSpoU, gdzie ustawodawca wskazuje gwne podstawy do korzystania
ztakich wiadcze (co oddaje jednoczenie cel wprowadzenia tej ustawy iprzywiecajcy jej zamys legislacyjny). Znamienne jest, e na pierwszym miejscu stanowi si,
i udzielenie pomocy spoecznej uzasadnia ubstwo osoby lub rodziny starajcej si
otak pomoc. Kolejne zreszt wymienione podstawy do skorzystania ztej pomocy
wsposb niepozostawiajcy wtpliwoci obrazuj, e pomoc tak objci s tylko
ci, ktrzy zostali dowiadczeni przez los iznajduj si wnaprawd cikiej sytuacji
(cierpicy zpowody sieroctwa, bezdomnoci, bezrobocia, niepenosprawnoci, dugotrwaej lub cikiej choroby, przemocy wrodzinie, handlu ludmi, alkoholizmu
lub narkomanii, dotkno ich zdarzenie losowe, sytuacja kryzysowa, klska ywioowa itp.). Co za tym idzie, nie sposb zustawy opomocy spoecznej wyprowadzi
podstawy prawnej, ktra mogaby stanowi baz do wysnuwania wniosku otym, e
poradnictwo prawne powinno by powszechne. Zapewnia ona jedynie wiadczenia
wpostaci informacji prawnej, aito jak wskazano przy bardzo daleko idcych
ograniczeniach zarwno podmiotowych, jak iprzedmiotowych.
Pewne wtpliwoci moe take budzi koncepcja modelu przedstawiona przez
ISP. Mona si bowiem spodziewa zastrzee, zgaszanych ju zreszt wramach
szkole dotyczcych modelu, e zagwarantowanie usug podstawowych na szczeblu
powiatu, adodatkowych na szczeblu wojewdztwa tworzyoby system zbyt odlegy
od potrzebujcego pomocy obywatela. Ponadto zastanawia, dlaczego dostp do informacji iporad miaby by osigalny tylko dla osb powyej 13. roku ycia (wtym do
18. roku ycia tylko wobecnoci prawnego opiekuna). Wbrew bowiem deklaracjom
towarzyszcym tej wersji modelu (opracowanej przez ISP) wprowadzenie takiego
ograniczenia podmiotowego (nim ono tak naprawd jest) stanowioby naruszenie zaoenia (autorw tej wersji modelu) opowszechnym dostpie do poradnictwa, atake powoywanej zasady rwnoci obywateli statuowanej wart. 32 KonstytucjiRP.
Skoro bowiem co do zasady obywatelstwo polskie nabywa si przez urodzenie zrodzicw bdcych obywatelami polskimi (art. 34 ust. 1 Konstytucji RP), to przy urodzeniu ztakich rodzicw jest si obywatelem RP od urodzenia, anie dopiero od dnia
osignicia 13. roku ycia. Odmwienie dostpu do pomocy obywatelom modszym,
atake uniemoliwienie samodzielnego dostpu do informacji iporadnictwa obywatelom powyej 13., aponiej 18. roku ycia stanowi wistocie dyskryminacj
zuwagi na wiek, ktra godzi wzakaz dyskryminacji ustanowiony wprost wart.32
Konstytucji RP. Jak wskazuj przedstawiciele nauki prawa, naruszeniem zasady
rwnoci wynikajcej zpowoanego przepisu konstytucyjnego jest kade dziaanie
bdce nieuzasadnionym zrnicowaniem, zarwno wsferze ycia politycznego, jak

78

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

ispoecznego czy gospodarczego1. Ponadto te dyskryminujcy charakter takiego


zastrzeenia granicy wiekowej dostpu do poradnictwa jawi si wsposb jeszcze
bardziej wyrany, jeli zway, e niestety czstokro osoby niepenoletnie potrzebuj pomocy prawnej wanie wzwizku zdziaaniami lub zaniechaniami ze strony
swojego przedstawiciela ustawowego lub innego opiekuna (wskazujc oglnie, bez
wdawania si wprawne zawioci moliwych sytuacji prawnych, wtym funkcjonowania rodzin zastpczych, kuratorw itp.), np. zuwagi na przemoc domow. Aprioryczne odmwienie pomocy prawnej iobywatelskiej takiej osobie zuwagi na jej wiek
albo stawianie wymogu, by opomoc wystpowaa wobecnoci swego oprawcy2, godzi welementarne wzgldy susznoci, sprawiedliwoci irozsdku. Okoliczno, e
osoba poniej 13. roku ycia nie ma zdolnoci do czynnoci prawnych (art. 12 KC),
apowyej 13. roku ycia ma t zdolno ograniczon (art. 15 KC; a do osignicia
penoletnoci, ktre notabene czasem nastpuje wczeniej ni zchwil osignicia
18. roku ycia vide art. 10 2 KC wzw. zart. 10 1 zd. 2 KRO), nie moe wadnej
mierze przesdza oodmwieniu im pomocy prawnej iobywatelskiej, aju zwaszcza wtak skrajnych przypadkach jak wskazany.
Wzwizku zpowyszym podkreli naley, e rozwizanie modelowe stara si
wjak najwyszym stopniu czyni zado postulatom zgaszanym wczasie bada
spoecznych ikonsultacji rodowiskowych, przy uwzgldnieniu realiw, wtym stanu finansw pastwa. czy wsobie mocne strony trzech proponowanych wersji
(omwionych powyej, przedstawionych przez INPRIS zFUPP, ZBPO iISP), starajc si jednoczenie unikn ich potencjalnie sabych punktw. Przede wszystkim
wersja rekomendowana realizuje wpeni szczytn ide powszechnego dostpu do
informacji, powszechnego dosownie, tj. bez adnych ogranicze, czy to formuowanych zuwagi na wysoko dochodu, czy te zinnych wzgldw, np. wieku.
Zdrugiej strony uwzgldnia realia, wtym ograniczone moliwoci pastwa wdobie
kryzysu, iwprowadza ograniczenia typu zarwno podmiotowego, jak iprzedmiotowego wdostpie do poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Kryteria te dobrano
przy tym tak, by nie miay charakteru wykluczajcego czy stygmatyzujcego. Jeli
chodzi oograniczenia podmiotowe, zauway naley, e jako prg dostpu nie zostao okrelone minimum egzystencji, lecz okrelony puap standardu yciowego
(dysponowalny dochd netto na osob wgospodarstwie domowym), co znacznie
rozszerza krg podmiotw uprawnionych do skorzystania zporad. Wyeliminowano
przy tym potencjalne zagroenie stygmatyzacj, poniewa sytuacja finansowa osoby
zgaszajcej si po porad nie bdzie wstpnie weryfikowana (nie bdzie ona musiaa przedstawia adnego zawiadczenia oswojej zej sytuacji zurzdu skarbowego
czy orodka pomocy spoecznej), osoby wiadczce porady nie bd miay do tych
danych wgldu, aewentualna weryfikacja nastpcza bdzie miaa charakter wybir1
B. Banaszak, M. Jaboski, [w:] J. Bo (red.), Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej oraz komentarz do
Konstytucji RP z1997 r., Wrocaw 1998, s. 71.
2
Zob. te: M. Ustaborowicz, Klinika praw dziecka: metody pracy, napotykane problemy, Klinika 2007, Nr 2 (6),
s. 1721.

8. Problem dostpu beneficjentw do informacji omoliwoci uzyskania...

79

czy, losowy izzachowaniem poufnoci danych. Naley jednoczenie zauway, e


wprowadzenie takiego ograniczenia nie godzi wzasad rwnoci obywateli wobec
prawa wynikajc zart. 32 Konstytucji RP, poniewa, jak si wskazuje, zachodz
takie sytuacje: e wcelu podtrzymania zasady rwnoci trzeba bdzie dokona ustawowej preferencji okrelonych podmiotw, wokrelonej sytuacji czy wokrelonych
kategoriach sytuacji1. Jak si wydaje, wanalizowanym przypadku dochodzi wanie
do takiego wyrwnania sytuacji osb, ktrych nie sta na skorzystanie zodpatnej
pomocy prawnej, poprzez ich preferowanie wdostpie do nieodpatnego poradnictwa. Ta preferencja moe by te uzasadniona wstosunku do osb znajdujcych si
wszczeglnie cikiej sytuacji yciowej. Zakada si bowiem odstpstwa od wymogu
nieprzekraczania okrelonego progu dochodu wpostaci umoliwienia dostpu do
nieodpatnego poradnictwa rwnie dla osb, ktre osigaj dochody wysze od
ustalonego progu, jeli przemawia bdzie za tym ich szczeglna sytuacja yciowa.
Warto przypomnie, e takie rozwizanie funkcjonuje wwielu krajach ze zorganizowanym systemem nieodpatnego poradnictwa (zob. pkt 2 niniejszego rozdziau).
Zkolei przy formuowaniu ogranicze przedmiotowych uwzgldniono, wjakich
obszarach prawa jest najwiksze zapotrzebowanie na nieodpatne poradnictwo (wtym
wszczeglnoci woparciu owyniki bada opisywane wczeniej wtym rozdziale).
Zdrugiej strony uwzgldniono moliwoci finansowe pastwa, co jest istotne nie tylko
zuwagi na wogle perspektyw wdroenia proponowanego systemu poradnictwa
prawnego iobywatelskiego, ale ipoparcie spoeczne dla niego. Co te racjonalne zekonomicznego punktu widzenia, postanowiono nie obejmowa systemem tych zagadnie
prawnych, co do ktrych ju wchwili obecnej mona uzyska nieodpatn porad finansowan ze rodkw publicznych. Tworzenie systemu subsydiarnego do ju istniejcej
sieci poradniczej uatwi te jego funkcjonowanie. Finansowanie nieodpatnego poradnictwa zwybranych dziedzin prawa pozwoli na wspomaganie tych sfer, wktrych takie
wsparcie jest najbardziej potrzebne ze wzgldw spoecznych. Przewiduje si przy tym,
e realia spoeczne igospodarcze bd ulega zmianom iju wramach zaoe systemu
poradnictwa prawnego iobywatelskiego zakada si okresow weryfikacj kryteriw
dostpu do poradnictwa wramach systemu oraz moliwo ich modyfikowania.

8. Problem dostpu beneficjentw do informacji omoliwoci


uzyskania nieodpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej
arozwizania proponowane wtym zakresie wramach modelu
Na koniec warto odnie si do jeszcze jednej grupy problemw, niezwykle istotnej wzakresie funkcjonowania poradnictwa, amianowicie kwestii niedostatecznego
poziomu poinformowania potencjalnych beneficjentw omoliwociach uzyskania
J. Bo, [w:] J. Bo (red.), Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej oraz komentarz do Konstytucji RP z1997r.,
Wrocaw 1998, s. 71.
1

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

80

nieodpatnych porad, dugiego nieraz czasu poszukiwania przez nich kompetentnego


wdanej kwestii specjalisty wiadczcego nieodpatnie usugi poradnicze (wskrajnych przypadkach nie docieraj do niego wogle), atake odsyania osoby potrzebujcej pomocy donikd (gdy instytucja, do ktrej si zgosia, nie zajmuje si
poradnictwem wdanym typie spraw ijednoczenie nie wskazuje tej osobie kompetentnego podmiotu).
Przykadw dostarcza przeprowadzone badanie, ktre wykazao, e obecnie osoby korzystajce zporad czerpi wiedz omoliwoci uzyskania informacji ipomocy
prawnej lub obywatelskiej wprzewaajcej wikszoci przypadkw ze rde nieformalnych, to znaczy od czonkw rodziny, znajomych, przyjaci. Prawidowo
ta wystpuje take wrd osb korzystajcych zpomocy nieodpatnej1. Wwyniku
badania na prbie celowej, ktre obejmowao osoby bdce beneficjentami nieodpatnej pomocy prawnej, okazao si, e informacj otym, gdzie mona szuka takiej
pomocy, 54% znich zaczerpno od znajomych iprzyjaci, 29% od czonka rodziny,
27% zinternetu, a10% zprasy, radia, telewizji, 4% zogoszenia lub reklamy na ulicy,
1% zulotek rozdawanych na ulicy, areszta zinnego rda2.
Wokoo 2/3 przypadkw czas poszukiwania pomocy jest krtki zajmuje od
jednego do kilku dni wpozostaych jest jednak znacznie duszy isiga kilku miesicy, awskrajnych przypadkach ponad roku3.
Aby wyeliminowa sytuacje, wktrych osoba potrzebujca porady nie uzyskuje
pomocy, podkrela si wramach wypracowanego modelu konieczno dostpnoci
wiedzy ocaej sieci podmiotw wiadczcych nieodpatne poradnictwo4 oraz kierowania beneficjentw do odpowiednich podmiotw wiadczcych usugi doradcze.
Realizacji tego celu ma suy m.in. ju funkcjonujce (icay czas ulepszane) narzdzie wpostaci mapy nieodpatnego poradnictwa wPolsce5. Jest ona rdem informacji zarwno dla podmiotw wiadczcych usugi, jak idla samych beneficjentw. Jej
zadaniem jest te skrcenie czasu dotarcia osoby potrzebujcej porady do waciwej
instytucji poradniczej. Mapa jawi si jako narzdzie nie tylko uyteczne, ale wrcz
niezbdne wdziaalnoci instytucji wiadczcych usugi poradnicze, zkorzyci dla
ich beneficjentw. Naley jednak zastrzec, e zuwagi na rol, jak wzamierzeniu ma
odrywa, niezbdne jest wdroenie mechanizmu permanentnej weryfikacji zawartych
tam informacji.

S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 67 i69.


T. Schimanek, Badanie poradnictwa..., op. cit., s. 21.
3
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 68 i70.
4
Na potrzeb rozpowszechnienia wiedzy wtym zakresie wskazano te wopracowaniach: INPRIS (oprac.),
Poradnictwo prawne..., op. cit., s. 131; B. aciak, Medialny obraz poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz
moliwoci popularyzacji tej formy pomocy, s. 13 i78, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/134-raport-isp-medialny-obraz-ppio (2.1.2014).
5
Zob. strona internetowa mapy poradnictwa, www.mapaporadnictwa.org (2.1.2014); ISP (oprac.), Mapa bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Raport, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/71-mapa-ppio-raport, 2.1.2014); K. Furman-ajszczak, Poradnik..., op. cit.
1
2

9. Scenariusze zaj

81

9. Scenariusze zaj
9.1. Scenariusz 1
Cel: Uwidocznienie roli, jak odgrywa wtworzeniu systemu poradnictwa prawnego i obywatelskiego oraz instytucji poradniczych (nie tylko zreszt w ramach
proponowanego modelu) okrelenie zgry, do jakich beneficjentw kierowana jest
pomoc wramach systemu bd wramach danej instytucji poradniczej.
Uwagi wstpne: Ze wzgldu na tematyk scenariusza obejmowa on bdzie zarwno zagadnienia poruszone wniniejszym rozdziale, jak iczciowo wrozdziale V
Metody istandardy stosowane przy wiadczeniu usug wramach poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Liczba uczestnikw: wzasadzie dowolna; jedynie wzgldy
pracy wgrupie (wproponowanych poniej wariantach nr 2 i3) irozmiary sali, wjakiej odbywa si szkolenie, mog powodowa, e zasadne bdzie ograniczenie liczby
uczestnikw szkolenia do 25, moe 30 osb (idzielenie ich nastpnie na 5-osobowe
zespoy). Czas trwania: wwariancie podstawowym 4560 min, przy wariantach nr
24 do ok. 1,5 godziny.
Zadanie dla uczestnikw zaj/szkolenia/seminarium:
Na tablicy multimedialnej albo na duej kartce papieru przyczepionej do roll-upu lub
przymocowanej do ciany (bd przy zastosowaniu innego rozwizania technicznego,
jest ono bowiem kwesti drugorzdn) co istotne wsposb widoczny dla wszystkich
uczestnikw zaj prowadzcy wpisuje wcentralnym miejscu pytanie: Jak osoba beneficjenta powinna wpywa na organizacj punktu poradniczego?. Nastpnie prowadzi
moderowan dyskusj wformie burzy mzgw, podczas ktrej uczestnicy wskazuj
kwestie, ktre wtym kontekcie naley wzi pod uwag. Prowadzcy grupuje je izapisuje wkrgach na kocu linii odchodzcych od prostokta zpodstawowym pytaniem.
Przykadowo:

niepenosprawno

konflikt
interesw

bariera
jzykowa

Jak osoba beneficjenta powinna


wpywa na organizacj punktu
poradniczego?

sprawa
poza zakresem
dziaalnoci

sprzeczno
zprzekonaniami
doradcy

sprzeczno
zprawem, etyk
moralnoci
osoba
nietrzewa,
agresywna
osoba
zamona

82

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

Tych moliwych sytuacji problematycznych, ktrych wystpienie naley przewidzie, zanim punkt poradniczy zacznie dziaa, jest oczywicie owiele wicej inic nie
stoi na przeszkodzie ich szerszej egzemplifikacji podczas prowadzonych warsztatw.
Niektre problemy zarwno wskazane przykadowo, jak iinne potencjalnie
przewidywalne dotycz zagadnie zwizanych zzakresem podmiotowym iprzedmiotowym dostpu do usug wiadczonych wramach nieodpatnego poradnictwa
prawnego iobywatelskiego, inne standardw wiadczenia usug.
Dalszy przebieg warsztatu moliwy jest wrnych wariantach.
Wariant 1.
Kontynuujc stosowanie metody burzy mzgw, przy kadym owalu ze wskazan kategori problemow mona dorysowywa odnoniki izapisywa propozycje
rozwizania danej sytuacji zgaszane przez uczestnikw.
wyeliminowanie
barier
architektonicznych
Jak osoba beneficjenta
powinna wpywa
naorganizacj punktu
poradniczego?

niepenosprawno

wsppraca
z osob znajc jzyk
migowy
elastyczne iyczliwe
podejcie
alternatywa
wmetodach kontaktu
(e-mail, tel.)

Wane! Gdyby podczas burzy mzgw nie pojawia si istotna kwestia lub propozycja jej rozwizania, rol prowadzcego jest poruszenie tej materii iuzupenienie
oni dyskusji. Na przykad kiedy rozwaa si sytuacj, wktrej osoba ubiegajca si
oporad prawn lub obywatelsk chce uzyskania teje wcelu pokierowania przebiegiem wydarze wtaki sposb, ktry wocenie osoby udzielajcej porady byby
sprzeczny zprawem, to jeli nie pojawi si to wtoku dalszej dyskusji do prowadzcego naley przedstawienie pod rozwag uczestnikw warsztatw przypadku, gdy
osoba, ktra zgosi si po porad, bdzie chciaa doprowadzi do skutku sprzecznego
zzasadami wspycia spoecznego, naruszajcego zasady etyki, godzcego wpoczucie moralnoci itp. Moe si take pojawi sytuacja, wktrej wystpi tego typu
problem na tle wiatopogldowym czy religijnym (np. beneficjent zuwagi na swe
wyznanie bdzie chcia by obsuony wspecyficzny sposb, naruszajcy standardy
wiadczenia porad lub wogle wnich nieprzewidziany).

9. Scenariusze zaj

83

Wariant 2.
Po etapie ustrukturyzowania gwnych sytuacji problemowych mona podzieli
uczestnikw zaj na grupy ikadej znich powierzy zadanie opracowania sposobw
przyblienia jednej zwybranych kwestii, np. jak zorganizowa/dostosowa dziaalno punktu poradniczego, by konstruktywnie rozwiza dany problem (np. gdy po
pomoc zgasza si osoba nieposugujca si jzykiem polskim ani adnym innym
znanym osobom udzielajcym porad wdanym punkcie) lub wogle nie dopuci do
jego powstania (np. niemono dotarcia osoby zniepenosprawnoci fizyczn do
osoby udzielajcej porad). Nastpnie, po okrelonym czasie, przedstawiciel kadej
zgrup przedstawia wyniki przemyle osb pracujcych znim pozostaym uczestnikom zaj iprowadzcemu, awypracowane przez nich wnioski s przedmiotem
dyskusji na forum wszystkich uczestnikw zaj (dla porzdku moderowanej przez
prowadzcego). Wtoku tej dyskusji mog si pojawi np. alternatywne propozycje
podejcia do danego zagadnienia, polemika zzaproponowanymi rozwizaniami, odesanie do wasnych dowiadcze zdobytych wtoku dziaalnoci poradniczej.
Wariant 3.
Alternatywnie, wprzypadku gdyby uczestnikami warsztatw byy osoby, ktre
ju prowadz rnymi metodami iwramach rnych form organizacyjnych dziaalno wpostaci nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego, mona
zastosowa przedstawiony powyej wariant nr 2 prowadzenia zaj, zt jednak modyfikacj, e wramach pracy wgrupach (jeeli s osoby ztej samej organizacji) lub
samodzielnej (gdy dan organizacj reprezentuje tylko jedna osoba lub wogle osoba
ta dziaa indywidualnie) spisane inastpnie przedstawione zostan sposoby radzenia
sobie zdanym typem sytuacji problemowych stosowane wramach dziaalnoci danego podmiotu inastpnie do tego odnosi si bd wszyscy uczestnicy zaj.
Wariant 4.
Wskazane powyej warianty zaj mona zastosowa, zmieniajc nieco przedmiot docieka, amianowicie formuujc podstawowe pytanie problemowe np. tak:
Jakie uksztatowanie zasad funkcjonowania organizacji poradniczych dziaajcych
w obrbie systemu poradnictwa prawnego i obywatelskiego jest niezbdne przy
zastosowaniu ogranicze (podmiotowych iprzedmiotowych) wdostpie do porad
wramach tego systemu?.

9.2. Scenariusz 2
Cel: Podniesienie poziomu wiedzy uczestnikw szkolenia na temat aktualnego
obrazu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, jeli chodzi
oosoby, ktre korzystaj ztych porad, atake stworzenie bazy do refleksji na temat
tego, jak na tym tle przedstawia si aktywno podmiotu wiadczcego nieodpatne

84

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

usugi doradcze, wramach ktrego dziaa uczestnik szkolenia, jak rwnie dostarczenie materii do przemyle iwnioskw odnoszcych si do zaoe wzorcowego
systemu poradnictwa prawnego iporadniczego oraz zasad dziaania punktw uczestniczcych wtakim systemie, zwaszcza zuwzgldnieniem potrzeb beneficjentw
iich profilu.
Uwagi wstpne: Zuwagi na tematyk scenariusza niezbdne jest uprzednie rzetelne merytoryczne przygotowanie si prowadzcego, wtym m.in. przestudiowanie
wynikw bada dotyczcych beneficjentw poradnictwa prawnego iobywatelskiego
opracowanych wramach projektu Opracowanie kompleksowych itrwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, zwaszcza
takich jak:
1. INPRIS, Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie analiza danych zastanych,
Warszawa 2012, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/58-raport-z-analizy-danych-zastanych;
2. S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy zporadnictwa prawnego
iobywatelskiego. Raport czstkowy, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/60-korzystajacy-i-niekorzystajacy-z-poradnictwa-prawnegoi-obywatelskiego;
3. T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce.
Wybrane wyniki, wnioski irekomendacje, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/
pl/o-projekcie/produkty/81-badanie-ppio-w-polsce-wyniki-wnioski-rekomendacje.
Konieczne te bdzie opracowanie woparciu omateriay rdowe odpowiedniej
prezentacji multimedialnej, oktrej mowa wdalszej czci propozycji tego scenariusza zaj.
Liczba uczestnikw szkolenia: wzasadzie dowolna, jedynie wzgldy praktyczne,
np. rozmiary sali, wjakiej odbywa si szkolenie, ewentualnie wybranie opisanego
poniej wariantu nr 1 izwizana ztym konieczno sprawdzenia wynikw testw
podczas szkolenia, mog implikowa zasadno ograniczenia liczby szkolonych
osb. Czas trwania: 1,52 godziny, przy czym jest to czas trwania samego szkolenia.
Dodatkowo prowadzcy szkolenie musi mie na uwadze do czasochonne przygotowanie materiaw niezbdnych do przeprowadzenia szkolenia (testw, prezentacji).
Przygotowania wstpne: Prcz wspomnianego niezbdnego przygotowania
merytorycznego prowadzcy powinien opracowa arkusz zapyta typu testowego
jednak nie bdzie to test sprawdzajcy wiedz uczestnikw, nie musz oni zatem
wczeniej zdobywa niezbdnej do jego rozwizania wiedzy, lecz test co do ich
wyobrae na temat tego, jak przedstawia si obraz beneficjentw nieodpatnego
poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce (dla osb, ktre nie maj praktyki
wtym zakresie, lecz np. dopiero myl orozpoczciu takiej dziaalnoci poradniczej), albo jak ten obraz przedstawia si wpraktyce punktu poradniczego, wramach
ktrego dany uczestnik szkolenia dziaa (pozwoli to na podzielenie si przez niego

9. Scenariusze zaj

85

dowiadczeniami zreszt uczestnikw szkolenia oraz pokae mu, jak jego dziaalno wyglda na tle poradnictwa wiadczonego przez inne podmioty).
Przykady proponowanych pyta testowych zwariantami odpowiedzi:
1. Jak Ci si wydaje, czy wzakresie wiadczonych wPolsce nieodpatnych porad
prawnych dominuj sprawy zzakresu prawa1:

a) administracyjnego,

b) karnego,

c) cywilnego,

d) pracy?
2.



Wrd korzystajcych znieodpatnych porad prawnych wPolsce kobiety stanowi:



a) nie wicej ni 40%,

b) okoo 50%,

c) do 60%,

d) ponad 70%.

3. Wrd korzystajcych znieodpatnych porad prawnych wPolsce mieszkacy wsi


stanowi:

a) do 5%,

b) ok. 15%,

c) ok. 30%,

d) ok. 50%.
4. Gwnym rdem informacji omoliwoci uzyskania nieodpatnych porad s dla
beneficjentw tych porad:

a) czonkowie rodziny, znajomi,

b) urzdy administracji publicznej,

c) ulotki rozdawane na ulicach,

d) codzienna prasa.
Pyta tego typu mona uoy 1015, tak aby przekrojowo obejmoway najistotniejsze kwestie dotyczce profilu beneficjentw nieodpatnego poradnictwa prawnego
iobywatelskiego wPolsce, ale niezbyt wiele, aby nie zniechci uczestnikw szkolenia.
Wariant 1.
Prowadzcy moe nastpnie szybko sprawdzi wyniki (najlepiej mie wwczas
wczeniej przygotowany klucz odpowiedzi) inp. osobom ztrzema najbardziej zblionymi do realiw wynikami przyzna nagrody (np. symboliczny papierowy zabawny
order albo sodycze).
1
Wprzypadku warsztatw prowadzonych dla osb ju zaangaowanych wdziaalno poradnicz formuujemy
nagwki pyta odmiennie, np.: Czy wzakresie nieodpatnych porad prawnych udzielanych wramach organizacji
poradniczej, wktrej dziaasz, dominuj sprawy zzakresu prawa....?.

86

Rozdzia III. Podmioty korzystajce z usug wiadczonych w ramach...

Wariant 2.
Prowadzcy nie sprawdza wynikw testw, lecz prowadzi dalej warsztat, auczestnicy mog porwnywa przedstawiane informacje wynikajce zwynikw bada
ankietowych zzaznaczonymi przez siebie wczeniej odpowiedziami iwten sposb
samodzielnie je weryfikowa.
Wobydwu przedstawionych wariantach prowadzcy (wtym wwariancie nr 1
ju po sprawdzeniu testw) przedstawia prezentacj multimedialn zawierajc najistotniejsze dane dotyczce krgu beneficjentw nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce opracowane woparciu obadanie przeprowadzone
wramach realizacji projektu systemowego, wtym wszczeglnoci te wymienione
wuwagach wstpnych do niniejszego scenariusza zaj. Poszczeglne slajdy mog
stanowi baz do dyskusji nad wynikami bada idanymi statystycznymi.

ROZDZIA IV.

PODMIOTY WIADCZCE USUGI


WRAMACH PORADNICTWA PRAWNEGO
IOBYWATELSKIEGO
Magdalena Klauze*

1. Uwagi oglne
Mwic obezpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej, najczciej mamy na myli
zbir niezalenych dziaa omniej lub bardziej sformalizowanej postaci1. Pomoc tak
wiadcz rnego rodzaju podmioty. Ich nadrzdnym celem jest zapewnienie osobom
potrzebujcym pomocy iwparcia wzakresie realizacji ich praw iwykonywania cicych
na nich obowizkw. Nie ulega wtpliwoci, e wcelu zapewnienia szerokiego dostpu
do poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz wysokiego poziomu wiadczonej pomocy powinien by stworzony spjny system zbudowany zrnego rodzaju podmiotw, co
zostao podkrelone w poprzednich rozdziaach. Jedynie waciwie zorganizowany system
jest gwarantem zapewnienia odpowiedniej pomocy osobom wykluczonym izagroonym
wykluczeniem spoecznym. Przeprowadzone badanie wskazuje bowiem, e wrd najwikszych przeszkd wdostpie do pomocy prawnej iobywatelskiej znajduj si obawa
przed wysokimi kosztami iodlego punktw wiadczcych pomoc2. Stworzenie systemu jest wic odpowiedz na zapotrzebowanie osb poszukujcych pomocy. Pomoc taka
powinna by wiadczona przez szeroki krg podmiotw. Wrd nich wyrni mona
podmioty publiczne, prywatne rozumiane jako kancelarie adwokatw iradcw prawnych,
organizacje pozarzdowe oraz studenckie poradnie prawne zwane klinikami prawa.
* Autorka jest asystentem wZakadzie Polityki Prawa na Wydziale Prawa iAdministracji Uniwersytetu dzkiego. Trenerka FUPP prowadzca szkolenia dla organizacji pozarzdowych dotyczce upowszechniania modelu
nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, opracowanego wramach projektu systemowego
wskazanego wniniejszej publikacji.
1
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 111.
2
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 140.

88

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

Realizacja projektu systemowego pozwolia na przeprowadzenie kompleksowego


badania, ktre stao si podstaw do sformuowania modelowych rozwiza dla tworzonego systemu1. Osoby poszukujce pomocy jako jej rdo najczciej wskazuj
instytucje publiczne2. Podmioty te, zdaniem respondentw, powinny by rdem
pomocy prawnej iobywatelskiej. Tymczasem to podmioty niepubliczne, takie jak
organizacje pozarzdowe, kocioy iparafie czy zwizki zawodowe3, wiadcz najwicej porad prawnych iobywatelskich szerokim grupom osb. Sformuowane zaoenia powstajcego systemu stanowi wic odpowied na zapotrzebowanie spoeczne
oraz wypeniaj luk, ktra stoi czsto na przeszkodzie realizacji podstawowych praw
iwolnoci obywateli.
Wanym etapem tworzenia zrbw polskiego systemu bezpatnego poradnictwa
prawnego iobywatelskiego jest analiza dowiadcze zagranicznych wtym zakresie.
Jak wskazuj dowiadczenia innych krajw europejskich, stworzenie spjnego systemu pomocy prawnej iobywatelskiej stanowi istotny element realizacji praw iwolnoci obywatelskich, atake przyczynia si do podnoszenia poziomu wiadomoci
prawnej wspoeczestwie4. Poradnictwo bezpatne niejednokrotnie pozwala na rozwizanie problemw na pocztkowym etapie ich powstawania, co skutkowa moe
brakiem koniecznoci angaowania systemu sdowego czy organw administracji.
Przeprowadzone badanie wskazuje bowiem, e wiele osb potrzebujcych pomocy
ze wzgldu na brak dostpu do takiego wsparcia nie podejmuje adnych krokw,
co prowadzi do spitrzenia inasilenia problemw5. Wyksztacenie odpowiedniego
systemu skutkuje take obnieniem kosztw wiadczonej pomocy, co potwierdzaj
przeprowadzone badanie idowiadczenia zagraniczne6. Wszystko to moliwe bdzie
take dziki szerokiemu krgowi kompetentnych podmiotw wiadczcych pomoc
prawn iobywatelsk.

2. Instytucje poradnicze wiadczce pomoc wramach


nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego
omwienie praktyki wwybranych
pastwach czonkowskich Unii Europejskiej
Rozwizania systemowe regulujce problematyk bezpatnego poradnictwa
prawnego iobywatelskiego zostay stworzone ifunkcjonuj zpowodzeniem wwielu krajach. Dowiadczenia zagraniczne mog by przydatne wtworzeniu takiego
1
Badanie zostao przeprowadzone przez Instytut Spraw Publicznych, aich wyniki, co ju wskazywano, s
dostpne na stronie internetowej projektu: http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty (20.1.2014); rozwizania
modelowe zob.: System nieodpatnego..., op. cit., s. 1 in.
2
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 65.
3
Ibidem.
4
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 1 in.
5
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 84.
6
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 240 in.

2. Instytucje poradnicze wiadczce pomoc wramach nieodpatnego...

89

systemu wPolsce. Wszczeglnoci na uwag zasuguj rozwizania rnych pastw


europejskich. Mimo znaczcych rnic midzy nimi dostrzec mona pewne elementy wsplne. Pomimo e rozwizania systemowe istniejce wwybranych pastwach
czonkowskich UE zostay wskazane iomwione wrozdziale II, wtym miejscu
warto raz jeszcze im si przyjrze, aby mie peny obraz odnoszcy si do podmiotw
wiadczcych usugi poradnicze. Poniej opisano kilka rozwiza, ktre prezentuj
rne podejcie do problematyki bezpatnego poradnictwa. Zaprezentowane systemy
wyrosy na gruncie rnorodnych systemw prawnych, uwarunkowa geograficznych czy politycznych.
Krajem, wktrym problematyka poradnictwa prawnego iobywatelskiego zostaa
uregulowana jeszcze wlatach czterdziestych XX w., jest Wielka Brytania. Pierwsze
rozwizania prawne ustanowione zostay w 1949 r.1 Obecnie kwestie bezpatnej
pomocy prawnej reguluje powoany w poprzednich rozdziaach Access to Justice
Act (ustawa o dostpie do wymiaru sprawiedliwoci) z1999 r. Na jego mocy powoano do ycia wspomnian Legal Services Commission (LSC, Komisja Usug
Prawnych) instytucj, ktrej podstawowym zadaniem jest zarzdzanie systemem
pomocy prawnej wAnglii iWalii. Dziaalno organizacji polega przede wszystkim
na koordynowaniu inawizywaniu wsppracy zorganizacjami pozarzdowymi oraz
prawnikami praktykami, ktrych zadaniem jest poradnictwo prawne ireprezentowanie przez sdem osb znajdujcych si wtrudnej sytuacji yciowej2. Zadania LSC to
rwnie kontrola jakoci wiadczonego poradnictwa oraz ponoszenie jego kosztw.
Oznacza to, e osoba potrzebujca pomocy prawnej moe uzyska pomoc wpostaci
porady, atake reprezentowania przed sdem wsprawach zwizanych zpopenionym
przestpstwem czy toczcym si innym postpowaniem. Dziaalno taka finansowana jest zbudetu ministerstwa sprawiedliwoci ito ministerstwo sprawuje nad nim
nadzr oraz wskazuje kierunki polityki wzakresie poradnictwa3.
Dziaalno LSC prowadzona jest wdwch podstawowych gaziach przedmiotowych. Pierwsza znich Community Legal Service (CLS, Spoeczna Obsuga Prawna)
zajmuje si wiadczeniem pomocy wzakresie szeroko pojtego prawa cywilnego4.
Do podstawowych kategorii spraw nale wtym przypadku zagadnienia zzakresu
spraw rodzinnych, zasikw, spraw mieszkaniowych czy zaduenia5, ale take prawo
azylowe iimigracyjne oraz kwestie zwizane zedukacj izatrudnieniem6. Zadania
CLS realizowane s poprzez dziaalno Community Legal Advice (CLA , Spoeczne
Porady Prawne) instytucj posiadajc kilka oddziaw poradniczych wiadczcych
pomoc prawn osobom niezamonym. S to niejednokrotnie pierwsze punkty, wktrych osoba potrzebujca moe uzyska pomoc.
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 1.
Ibidem, s. 2.
3
Ibidem, s. 3.
4
Ibidem, s. 4.
5
Ibidem.
6
Wicej informacji odziaaniach CLS znale mona na stronie internetowej ministerstwa sprawiedliwoci
Wielkiej Brytanii, http://www.justice.gov.uk/ (22.2.2014).
1
2

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

90

Druga instytucja, zajmujca si pomoc wsprawach karnych, to wyraenie przywoane w rozdziale II Criminal Defence Services (CDS, Obsuga prawna w sprawach
karnych). Pomoc prawna wtym przypadku obejmuje poradnictwo, reprezentacj przed
sdami rnego szczebla oraz dyury prawnikw na posterunkach policji iwsdach1.
Pomoc taka wiadczona jest osobom zatrzymanym, podejrzanym ioskaronym.
Oznacza to, e na kadym etapie postpowania osoba potrzebujca moe liczy na
obecno prawnika przy przygotowywaniu linii obrony, podczas przesuchania czy
innych czynnoci podejmowanych w toku postpowania karnego. Dodatkowym
aspektem dziaalnoci LSC jest zapewnienie oskaronym opopenienie przestpstwa obrony wpostpowaniu sdowym. Pomoc taka wiadczona jest przez Public
Defender Service (publiczny obroca) prawnikw praktykw dostpnych, wrazie
potrzeby, przez ca dob. Finansowana jest ona poprzez ustalenie staego, zryczatowanego wynagrodzenia.
Tak zorganizowany system bezpatnej pomocy prawnej pozwala zjednej strony na
pomoc wszerokim zakresie spraw karnych icywilnych na rnym etapie postpowania. Zdrugiej dziki przyjtym rozwizaniom moliwa jest pomoc licznym grupom
osb, wtym take wykluczonym izagroonym wykluczeniem spoecznym. Wwielu
przypadkach profesjonalna pomoc nie byaby dostpna dla wielu potrzebujcych.
Inne rozwizanie przyjto wNiemczech. Jest ono pod wieloma wzgldami wyjtkowe. Nie przewiduje centralnej instytucji sprawujcej nadzr nad wiadczeniem
pomocy prawnej, apomoc ta wiadczona jest wycznie przez zawodowych prawnikw2.
Co wane, wspomniana pomoc nie jest ograniczona do zgry okrelonego zakresu przedmiotowego. Rozwizanie niemieckie nie zakada take pomocy na etapie
przedsdowym. Wynika to przede wszystkim zfaktu, e wNiemczech ubezpieczenia
od kosztw usug prawnych s najbardziej rozpowszechnione. Powoduje to, e udzia
pastwa worganizacji ifinansowaniu systemu nie jest tak niezbdny jak winnych
krajach3. Nie oznacza to jednak, e bezpatna pomoc nie jest wogle wiadczona. Jej
udzielanie okrelaj dwa akty prawne ustawa wzakresie doradztwa ireprezentacji4
oraz niemiecki Kodeks postpowania cywilnego5.
Jak ju wspomniano, system niemiecki nie jest administrowany centralnie. Nie s
take podejmowane prby upowszechnienia dostpu do tego typu usug. Nie moemy
wic mwi oistnieniu systemu bezpatnej pomocy prawnej, aporadnictwo takie
wiadczone jest niemal wycznie przez profesjonalnych prawnikw.
Przed wprowadzeniem rozwiza ustawowych pierwszym miejscem poszukiwania pomocy wNiemczech byy sdy6. Do 1980 r. obejmowaa ona jedynie pomoc
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 342.
Ibidem, s. 361.
3
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 29.
4
Gesetz ber Rechtsberatung und Vertretung fr Brger mit geringem Einkommen ustawa z18.6.1980 r.
5
Zivilprozessordnung (ZPO) ustawa z30.1.1877 r.
6
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 29.
1
2

2. Instytucje poradnicze wiadczce pomoc wramach nieodpatnego...

91

na etapie toczcego si postpowania sdowego1. Po wprowadzeniu wspomnianej


ustawy wzakresie doradztwa ireprezentacji wgranice wsparcia wczono take
wczeniejsze etapy poszukiwania pomocy prawnej. Pomoc prawna jest jednak wiadczona gwnie przez profesjonalnych prawnikw. Osoba potrzebujca moe zoy
wsdzie wniosek ojej przyznanie. Jeli informacja odpowiednich komrek sdu nie
jest wystarczajca, poradnictwo udzielane jest przez prawnikw na podstawie odpowiednich umw. Prawnicy udziela mog take wstpnych konsultacji wsprawie.
Na uwag zasuguje fakt, e profesjonalici maj niewielkie moliwoci odmowy
prowadzenia powierzonych im spraw. Wwielu przypadkach skutkowa ona moe pocigniciem ich do odpowiedzialnoci dyscyplinarnej. Rozwizanie takie czciowo
przypomina polski wniosek oprzyznanie penomocnika zurzdu. Zakada bowiem
dziaanie profesjonalnego prawnika po zoeniu odpowiedniego wniosku. Rnica
polega na umoliwieniu takiej pomocy take na etapie przedsdowym.
Wyjtkiem na niemieckiej mapie pomocy prawnej s dwa landy: Hamburg iBrema. Utworzono tam centra porad prawnych jako odpowied na zapotrzebowania
spoeczne2. Pomoc wtakich centrach rwnie jest wiadczona przez prawnikw.
Rozwizanie to jest jednak czsto uwaane za niepraktyczne izbyt kosztowne.
Najbardziej rozwinity wEuropie system bezpatnej pomocy prawnej funkcjonuje
wHolandii. Na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Czowieka3 oraz Konstytucji
Krlestwa Holandii4 kady obywatel ma prawo dostpu do sdu. Oznacza to, e prawo holenderskie zapewnia obywatelom, ktrzy nie s wstanie samodzielnie pokry
kosztw pomocy prawnej, bezpatne poradnictwo. Obecnie funkcjonujcy system,
powoany przepisami z1994 r., zarzdzany jest jak ju wskazywano przez Legal
Aid Board (Rada Pomocy Prawnej). Zadaniem tej instytucji jest organizacja imonitorowanie pomocy prawnej. Peni ona take funkcje doradcze wobec ministerstwa
sprawiedliwoci5.
Holenderski system bezpatnej pomocy prawnej skada si zdwch szczebli.
Pierwszy Legal Services Counters (punkty obsugi prawnej) jest punktem pierwszego kontaktu dla wszystkich poszukujcych pomocy. Obecnie dziaa 30 takich
punktw. Drugi tworz prawnicy praktycy imediatorzy ktrzy zajmuj si sprawami trudnymi lub zawiymi6.
Wtym miejscu zauway naley, e wprzypadku punktw obsugi prawnej funkcj doradcw peni mog take osoby niebdce prawnikami.
Dodatkow form wiadczenia pomocy prawnej wHolandii jest serwis internetowy pozwalajcy na zdobycie podstawowych informacji prawnych7. Aplikacja
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 363.
Ibidem.
3
Konwencja oOchronie Praw Czowieka iPodstawowych Wolnoci z3.9.1953 r. Konwencja zostaa ratyfikowana przez Polsk 19.1.1993 r. Dz.U. z1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm., dalej jako: EKPCz.
4
Konstytucja Krlestwa Holandii z28.3.1814 r.
5
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 18.
6
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 353.
7
Serwis dostpny jest pod adresem: www.rechtwijzer.nl (22.2.2014).
1
2

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

92

p ozwala na zapoznanie si zwszystkimi moliwymi rozwizaniami problemu prawnego wsprawach zdziedziny prawa rodzinnego, konsumenckiego czy administracyjnego. Powstaa ona woparciu onajczciej spotykane problemy prawne. Serwis
internetowy stanowi doskonae uzupenienie dobrze zorganizowanego systemu. Stanowi on moe take doskonae rdo powszechnie dostpnej wiedzy, uatwiajce
funkcjonowanie kadego systemu pomocy prawnej take polskiego.
Zupenie inne wyzwania wynikaj ze specyfiki podziau administracyjnego oraz
rnorodnoci etnicznej ijzykowej Belgii. Istnienie autonomicznych regionw,
atake posugiwanie si przez obywateli tego kraju a czterema jzykami wymaga
odmiennego spojrzenia na problematyk poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Wszystko to sprawia, e tworzenie iorganizacja spjnego systemu s niezwykle
utrudnione. Na poziomie federalnym uchwalono w1998 r. ustaw opomocy prawnej. Pomoc taka jest take wiadczona na poziomie regionalnym przez organizacje
spoeczne1. Tradycyjnie bezpatne poradnictwo prawne zwizane byo nieodcznie
zdziaalnoci charytatywn profesjonalnych prawnikw2. Poczwszy od 1998 r.,
pomoc prawna na etapie przedsdowym jest take wiadczona przez Commission for
Legal Aid (Komisj Pomocy Prawnej), apomoc sdowa przez Bureau for Legal Aid
(Urzd Pomocy Prawnej)3. Oba te podmioty dziaaj wposzczeglnych dystryktach
poprzez lokalne biura. Ich dodatkowym zadaniem jest wspieranie wsppracy zinnymi organizacjami wiadczcymi bezpatn pomoc prawn, wtym zorganizacjami
pozarzdowymi4.
Komisja Pomocy Prawnej wiadczy pomoc ograniczon do podstawowych zada
sprowadzajcych si do przekazywania informacji prawnej5. Oznacza to, e pomoc
przez ni oferowana nie obejmuje sporzdzania pism procesowych czy umw. Tak
dziaalnoci zajmuj si czsto organizacje spoeczne specjalizujce si wkonkretnym rodzaju problemw.
Pomoc wpostpowaniach przed sdami wiadczona przez Urzd Pomocy Prawnej udzielana jest osobom, ktrym za sytuacja materialna nie pozwala na sfinansowanie pomocy samodzielnie6.
Wasny system pomocy prawnej ma take Chorwacja. Uchwalona 1.2.2009 r.
ustawa obezpatnej pomocy prawnej stworzya podwaliny kompleksowego systemu, ktry zapewniaby poradnictwo dla osb oniskim statusie materialnym7. Na
system skadaj si ministerstwo sprawiedliwoci oraz 20 powoanych do tego celu
biur regionalnych. Zgodnie zpostanowieniami wspomnianej ustawy pomoc prawn
wramach systemu wiadczy mog adwokaci, stowarzyszenia, zwizki zawodowe

INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 343.


A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 7.
3
Ibidem.
4
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 344.
5
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 7.
6
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 346.
7
Ibidem, s. 349.
1
2

3. Podmioty wiadczce usugi zzakresu poradnictwa prawnego...

93

oraz dziaajce przy wydziaach prawa kliniki prawa1. Ustawa zakada take dbao
owysok jako poradnictwa oraz przewiduje sankcje za nieprawidowoci wdziaaniu prawnikw idoradcw.
We Francji problematyka bezpatnego poradnictwa prawnego take zostaa uregulowana przepisami rangi ustawowej. Ustawa z10.7.1991 r. przewiduje szeroki zakres
pomocy ju na etapie przedsdowym2. Zakada informacj oprzysugujcych prawach iobowizkach, pomoc wsporzdzaniu pism, udzielanie porad prawnych oraz
wsparcie wprocedurach przedsdowych. Pomoc taka wiadczona jest przez Conseil
departamental de lacces au droit (biura pomocy prawnej CDAD) na wniosek
osoby zainteresowanej3.
Pomoc prawn zapewniaj take Maisons de Justices et du droit (domy sprawiedliwoci iprawa). Ponadto bezpatne poradnictwo organizowane jest przez liczne
organizacje pozarzdowe.
Zaprezentowane rozwizania stanowi przykad rnego podejcia do problematyki
bezpatnego poradnictwa prawnego. Przyjte formy organizacji systemu wynikaj ze
zrnicowanych dowiadcze oraz potrzeb obywateli poszczeglnych krajw. Mog
jednak stanowi doskona inspiracj dla systemu tworzonego wPolsce. Na szczegln
uwag zasuguj te rozwizania, ktre zakadaj szeroki krg podmiotw wiadczcych
pomoc prawn iobywatelsk. Wkontekcie tworzenia spjnego systemu wPolsce warto
czerpa inspiracj zrozwiza zakadajcych udzia organizacji pozarzdowych take
tych, wktrych funkcj doradcw peni osoby bez wyksztacenia prawniczego (jak
wWielkiej Brytanii czy Holandii). Analiza rozwiza europejskich kae rwnie wnioskowa, e systemy bazujce wycznie na dziaalnoci profesjonalnych prawnikw
jedynie czciowo pokrywaj zapotrzebowanie spoeczne. Nie byyby one przydatne
wPolsce, gdzie nie istnieje system dobrowolnych ubezpiecze pokrywajcych koszty
pomocy prawnej. Dowiadczenia zagraniczne potwierdzaj przekonanie, e podstawow wartoci wszelkich systemw jest dostpno pomocy ju na etapie przedsdowym.
Ponadto przyjte rozwizania wskazuj dobitnie, e tylko spjny icentralnie koordynowany system zapewnia szerok dostpno pomocy prawnej osobom niezamonym.
Pozwala take na realizacj jednego zpodstawowych praw, tj. prawa do sdu4.

3. Podmioty wiadczce usugi zzakresu poradnictwa


prawnegoiobywatelskiego wPolsce
Jak ju wspomniano wrozdziale II, tworzenie spjnego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego nie oznacza, e bezpatna pomoc wtym zakresie nie jest wPolsce dostpna. Jest ona organizowana przez liczne podmioty, ktrych gwnym celem
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 14.
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 382.
3
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 54.
4
Art. 6 ust. 1 EKPCz.
1
2

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

94

jest zapewnienie osobom potrzebujcym wparcia wzakresie realizacji ich praw iwykonywania cicych na nich obowizkw1. Organizacja tych dziaa wformie dobrze
zarzdzanego systemu pozwoli jednak na ujednolicenie podejmowanych dziaa oraz
zachowanie wysokiego poziomu wiadczonych usug. Podmioty wiadczce pomoc
prawn iobywatelsk to podmioty publiczne, prywatne, organizacje pozarzdowe oraz
studenckie poradnie prawne zwane klinikami prawa. Wdalszej czci rozdziau podzielone one zostay na dwie grupy podmioty publiczne ipodmioty niepubliczne wcelu
wskazania zakresu podmiotowego iprzedmiotowego wiadczonego poradnictwa.

3.1. Zakres usug poradniczych wiadczonych przez podmioty publiczne


Obecnie jednym zpodstawowych rodzajw podmiotw wiadczcych szeroko
rozumian pomoc prawn iobywatelsk s podmioty publiczne. Badanie prowadzone wramach realizacji projektu systemowego wskazuj, e to wanie one s
pierwszym miejscem poszukiwania pomocy wwanych yciowych problemach2.
Wynika to czsto zbraku wiedzy oinnych placwkach, wktrych pomoc tak mona
uzyska. Mwic opodmiotach publicznych, tak naprawd mwimy ocaej grupie
zrnicowanych instytucji, wrd ktrych najistotniejsz rol odgrywaj regionalne (gminne, powiatowe) orodki pomocy spoecznej oraz centra pomocy rodzinie3.
Wramach swojej dziaalnoci wiadcz one pomoc rnego rodzaju: psychologiczn,
pedagogiczn, atake prawn iobywatelsk. Szczeglnie due znaczenie instytucje
te maj wmiejscach, gdzie dostp do innych podmiotw jest ograniczony lub wrcz
niemoliwy. Instytucje te zgodnie zobowizujcym prawem finansowane s ze rodkw publicznych rnego szczebla.
Zgodnie zart. 2 ust. 1 PomSpoU: pomoc spoeczna jest instytucj polityki spoecznej pastwa, majc na celu umoliwienie osobom irodzinom przezwyciania
trudnych sytuacji yciowych, ktrych nie s one wstanie pokona, wykorzystujc
wasne uprawnienia, zasoby imoliwoci. Artyku 36 pkt 2 lit. g PomSpoU wskazuje poradnictwo specjalistyczne jako jedn zniepieninych form udzielania wsparcia
potrzebujcym. Ma ono posta poradnictwa prawnego, psychologicznego irodzinnego, jest wiadczone osobom irodzinom, ktre maj trudnoci lub wykazuj potrzeb
wsparcia wrozwizywaniu swoich problemw yciowych, bez wzgldu na posiadany
dochd4. Ustawa opomocy spoecznej okrela take zakres wiadczonego poradnictwa prawnego. Obejmuje ono udzielanie informacji oobowizujcych przepisach
zzakresu prawa rodzinnego iopiekuczego, zabezpieczenia spoecznego, ochrony
praw lokatorw5. Dodatkowo wskaza naley, e do zada powiatowych centrw
pomocy rodzinie zalicza si take pomoc wiadczon uchodcom. Pomoc prawna
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 127.
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 140.
3
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 19.
4
Art. 46 pkt 1 PomSpoU.
5
Art. 46 pkt 2 PomSpoU.
1
2

3. Podmioty wiadczce usugi zzakresu poradnictwa prawnego...

95

wiadczona przez orodki pomocy spoecznej jest jednak jedynie jedn zform dziaalnoci tych podmiotw istanowi niejako uzupenienie wachlarza zada okrelonych
we waciwych przepisach. Podobny charakter ma pomoc wiadczona przez Pastwow Inspekcj Pracy (PIP). Jest to podmiot, ktrego dziaalno reguluje ustawa
z13.4.2007 r. oPastwowej Inspekcji Pracy1. Wzakresie poradnictwa prawnego
ustawa wskazuje kilka podstawowych zada, m.in.: udzielanie porad sucych ograniczaniu zagroe dla ycia izdrowia pracownikw, atake wzakresie przestrzegania prawa pracy (art. 10 pkt 7 lit. e PIPU), wnoszenie powdztw, uczestnictwo
wpostpowaniach przed sdem pracy wsprawach oustalenie stosunku pracy za
zgod osoby zainteresowanej (art. 10 pkt 11 PIPU), jak rwnie udzielanie informacji
ominimalnych warunkach zatrudnienia pracownika okrelonych wobowizujcych
przepisach (art. 10 pkt 13 PIPU).
Jednym zrodzajw wiadczonych porad s porady prawne. Dotycz one przede
wszystkim zagadnie zwizanych ze stosunkiem pracy, wynagrodzeniem oraz uprawnieniami pracowniczymi wynikajcymi z Kodeksu pracy. Pastwowa Inspekcja
Pracy moe take udziela pomocy ocharakterze technicznym, tj. zwizanej zbezpieczestwem ihigien pracy. Na uwag zasuguje fakt, e poszczeglne oddziay
PIP udzielaj porad nie tylko poprzez osobisty kontakt zzainteresowanym, ale daj
rwnie moliwo uzyskania pomocy drog telefoniczn. Pastwowa Inspekcja Pracy wroku 2012 udzielia 132 tys. porad, wtym prawie 981 tys. prawnych (79,6%)
iponad 251 tys. technicznych (20,4%)2.
Kolejnym przykadem instytucji, wktrej praca poradnicza stanowi tylko jeden zaspektw dziaalnoci, s orodki pomocy pokrzywdzonym przestpstwem.
Wramach realizowanego przez Ministerstwo Sprawiedliwoci przedsiwzicia finansowanego gwnie zfunduszy Unii Europejskiej organizowana jest Sie Pomocy Ofiarom Przestpstw. Celem tego projektu jest zapewnienie wsparcia prawnego
ipsychologicznego osobom pokrzywdzonym przestpstwem dziki wykorzystaniu
dostpnej ju bazy lokalowej izasobw. Zapewnienie kompleksowej pomocy wymaga oczywicie wsppracy rnego rodzaju podmiotw: organw administracji,
wymiaru sprawiedliwoci, policji czy samorzdw prawniczych. Koordynacj takiego wspdziaania maj si zajmowa orodki pomocy dla osb pokrzywdzonych
przestpstwem. Funkcjonuj one wkadym z16 wojewdztw.
Tekst jedn.: Dz.U. z2012 r. poz. 404 ze zm., dalej jako: PIPU.
Sprawozdanie z dziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w 2012 r., http://www.pip.gov.pl/html/pl/sprawozd/12/spraw_12.htm (22.2.2014). Przez porady techniczne naley rozumie porady dotyczce problematyki
zawartej wdziale dziesitym Kodeksu pracy, wtym m.in.: wymaga dotyczcych obiektw budowlanych, pomieszcze pracy ipomieszcze higieniczno-sanitarnych, przepisw okrelajcych minimalne wymagania zzakresu
bezpieczestwa ihigieny pracy dla rnych stanowisk pracy, organizacji szkole BHP dla pracownikw, organizacji
profilaktycznej opieki lekarskiej nad pracownikami, wypadkw przy pracy oraz zwizanej znimi dokumentacji,
postpowania wprzypadku stwierdzenia podejrzenia choroby zawodowej, obowizkw pracodawcy wprzypadku
rozszerzania zakresu dziaalnoci oraz zakoczenia budowy obiektw budowlanych, wktrych planuje organizowa stanowiska pracy. Informacje pochodz ze strony internetowej Pastwowej Inspekcji Pracy Okrgowego
Inspektoratu we Wrocawiu: http://www.wroclaw.oip.pl/informacje_z_dzialalnosci/informacje_dla_pracownika/
jak_zlozyc_skarge.php# (20.5.2014).
1
2

96

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

Pomoc prawna oferowana przez orodki polega na udzielaniu informacji prawnych wodniesieniu do konkretnych przypadkw. Moe by ona take wiadczona
zwykorzystaniem metod komunikacji na odlego: telefonu, poczty zwykej ielektronicznej czy innych technik internetowych. Dodatkowym rdem informacji jest
stworzony przez Ministerstwo Sprawiedliwoci serwis internetowy www.pokrzywdzeni.gov.pl, ktrego integraln czci s poradniki iinformacje dla zainteresowanych osb poszukujcych pomocy.
Zdecydowanie inny charakter ma pomoc wiadczona przez biura obsugi interesantw wsdach powszechnych. Do podstawowych zada biur nale: kierowanie
interesantw do waciwych komrek organizacyjnych sdu, opieka nad wiadkami
ipokrzywdzonymi, przekazywanie informacji ozasadach wszczcia, wymaganych
dokumentach czy kosztach postpowania, atake przekazywanie formularzy sdowych iwzorw pism1. S one powoywane na podstawie zarzdze prezesw sdw
na podstawie rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z23.2.2014 r. Regulamin
urzdowania sdw powszechnych2 wydanego na podstawie przepisw ustawy prawo oustroju sdw powszechnych3. Docelowo biura obsugi interesantw maj by
powoane we wszystkich sdach powszechnych4. Wtym miejscu naley podkreli,
e udzielane przez te orodki informacje nie maj charakteru porad prawnych.
Obowizujcy wPolsce system prawny przewiduje take funkcjonowanie podmiotw publicznych, ktrych gwnym zadaniem jest wiadczenie pomocy prawnej
oraz udzielanie porad obywatelskich. Do krgu takich podmiotw zaliczy naley rzecznikw konsumentw. Jednym zzada samorzdu na szczeblu powiatu jest
ochrona praw konsumentw. Zasady wyodrbniania i zadania rzecznikw praw
konsumenckich okrela ustawa z16.2.2007 r. oochronie konkurencji ikonsumentw5. Do podstawowych ich zada nale: zapewnienie bezpatnego poradnictwa
konsumenckiego iinformacji prawnej wzakresie ochrony interesw konsumentw,
skadanie wnioskw wsprawie stanowienia izmiany przepisw prawa miejscowego wzakresie ochrony interesw konsumentw, wystpowanie do przedsibiorcw
wsprawach ochrony praw iinteresw konsumentw, wspdziaanie zwaciwymi
miejscowo delegaturami urzdu, organami Inspekcji Handlowej oraz organizacjami
konsumenckimi6. Ponadto rzecznik konsumentw moe wytacza powdztwa na
rzecz konsumentw oraz wstpowa, za ich zgod, do toczcego si postpowania
wsprawach oochron interesw konsumentw7. Swoje zadania realizuje poprzez
udzielanie porad osobicie itelefonicznie, sporzdzanie waciwych pism idokumentw, przygotowywanie interpretacji przepisw czy prowadzenie mediacji. Wroku
1
Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z23.2.2007 r. Regulamin urzdowania sdw powszechnych,
tekst jedn.: Dz.U. z2014 r. poz. 259.
2
Ibidem.
3
Ustawa z27.7.2001 r. Prawo oustroju sdw powszechnych, tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 427 ze zm.
4
M. Pakw, Raport zbadania..., op. cit., s. 35.
5
Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm., dalej jako: OchrKonkurU.
6
Art. 42 pkt 1 OchrKonkurU.
7
Art. 42 pkt 2 OchrKonkurU.

3. Podmioty wiadczce usugi zzakresu poradnictwa prawnego...

97

2012 rzecznicy praw konsumentw udzielili cznie 444 391 porad1. Najczciej
dotyczyy one spraw zzakresu usug telekomunikacyjnych.
Ponadto do krgu podmiotw publicznych wczy naley powoane do wsparcia
obywateli urzdy centralne, takie jak Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw
Dziecka czy Rzecznik Praw Ubezpieczonych2.
Rzecznik Praw Obywatelskich to jedna z najstarszych instytucji powoanych
wcelu ochrony praw iwolnoci obywatelskich. Ustawa z15.7.1987 r. oRzeczniku
Praw Obywatelskich okrela uprawnienia izasady dziaania rzecznika3. Od pocztku
istnienia urzdu, wlatach 19882012, do Rzecznika Praw Obywatelskich wpyno
ogem 1 221 019 spraw (rednio ok. 50 tys. rocznie)4. Jego dziaalno najczciej
prowadzona jest na podstawie wnioskw osb zainteresowanych. S one wolne od
opat inie wymagaj szczeglnej formy. Ponadto ustawa oRzeczniku Praw Obywatelskich daje mu moliwo podejmowania czynnoci zurzdu. Podstawy do takiego dziaania niejednokrotnie czerpane s zinformacji publikowanych wmediach.
Rzecznik bada take, czy wskutek dziaania organw, organizacji lub instytucji nie
nastpio naruszenie prawa lub zasad wspycia spoecznego isprawiedliwoci spoecznej, zwaszcza gdy podmioty te zobowizane byy do przestrzegania irealizacji
wolnoci ipraw czowieka iobywatela. Rzecznik Praw Obywatelskich realizuje swoje uprawnienia take poprzez wystpienia do waciwych organw. Dzieje si tak
wtedy, gdy jego dziaalno oraz wpywajce do niego sprawy wskazay nie tylko na
bdy wstosowaniu prawa, lecz wrcz wadliwo samego prawa. Rzecznik moe take sporzdza wnioski do Trybunau Konstytucyjnego ostwierdzenie niezgodnoci
aktw normatywnych zprzepisami wyszego rzdu lub Konstytucj albo przystpi
do postpowania przed Trybunaem wszcztego wwyniku zoenia skargi konstytucyjnej. Ponadto RPO ma prawo wnosi skargi kasacyjne do Naczelnego Sdu Administracyjnego, skargi do wojewdzkich sdw administracyjnych, przystpowa do
postpowa przed sdami powszechnymi iadministracyjnymi.
Nieco inne zadania stoj przed Rzecznikiem Praw Pacjenta. Instytucja ta zostaa
powoana do ycia ustaw z6.11.2008 r. oprawach pacjenta iRzeczniku Praw Pacjenta5. Podstawowe zadania wtym przypadku to: prowadzenie postpowa wsprawach praktyk naruszajcych zbiorowe prawa pacjentw, opracowywanie iprzedkadanie Radzie Ministrw projektw aktw prawnych dotyczcych ochrony praw
pacjenta, wystpowanie do waciwych organw zwnioskami opodjcie inicjatywy
ustawodawczej bd owydanie lub zmian aktw prawnych wzakresie ochrony praw
pacjenta, wsppraca zorganami wadzy publicznej wcelu zapewnienia pacjentom
przestrzegania ich praw, wsppraca zorganizacjami pozarzdowymi, spoecznymi
1
Sprawozdanie Dziaania powiatowych (miejskich) rzecznikw konsumentw wroku 2012, http://www.
uokik.gov.pl/rzecznicy_konsumentow.php (23.2.2014).
2
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 127 i n.
3
Ustawa z15.7.1987 r. oRzeczniku Praw Obywatelskich, tekst jedn.: Dz.U. z2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.
4
Dane dostpne na stronie internetowej Rzecznika Praw Obywatelskich: http://www.brpo.gov.pl/pl/content/
dzialalnosc-rzecznika-praw-obywatelskich (22.3.2014).
5
Tekst jedn.: Dz.U. z2012 r. poz. 159 ze zm., dalej jako: PrPacjent.

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

98

izawodowymi, do ktrych celw statutowych naley ochrona praw pacjenta, analiza


skarg pacjentw wcelu okrelenia zagroe iobszarw wsystemie ochrony zdrowia
wymagajcych naprawy1. Na wniosek osoby zainteresowanej Rzecznik Praw Pacjenta moe wszcz postpowanie wyjaniajce, ktrego celem jest ustalenie, czy doszo
do naruszenia praw pacjentw. Wjego wyniku sprawa moe zosta podjta lub przekazana waciwemu organowi. Istnieje take moliwo wskazania wnioskodawcy
przysugujcych rodkw prawnych. W2012 r. wBiurze Rzecznika odnotowano
63913 zgosze2.
Do ochrony interesw osb ubezpieczonych powoano do ycia instytucj Rzecznika Ubezpieczonych. Na podstawie ustawy z22.5.2003 r. onadzorze ubezpieczeniowym iemerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych3 reprezentuje on interesy osb
ubezpieczajcych, ubezpieczonych, uposaonych lub uprawnionych zumw ubezpieczenia, czonkw funduszy emerytalnych iuczestnikw pracowniczych programw emerytalnych. Wramach bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego
dziaalno Rzecznika Ubezpieczonych polega na rozpatrywaniu indywidualnych
skarg oraz stwarzaniu moliwoci polubownego rozstrzygania sporw. Dodatkowym
aspektem jest dziaalno edukacyjna. Na wniosek osoby zainteresowanej lub waciwego organu moe on take wystpowa do podmiotw takich jak zakady ubezpiecze, towarzystwa emerytalne, atake Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny
czy Zakad Ubezpiecze Spoecznych oudzielenie wyjanie. Do Rzecznika Ubezpieczonych w2012 r. wpyny 15 273 pisemne skargi zgaszane windywidualnych
sprawach ubezpieczeniowych4.
Uzna wtym miejscu naley, e wszystkie wymienione podmioty powinny sta
si istotnym elementem tworzonego systemu bezpatnego poradnictwa prawnego
iobywatelskiego. Podkrela si jednak, e ze wzgldu na odrbne rda finansowania nie powinny one mie moliwoci sigania po rodki przeznaczone na realizacj
zada poradniczych wramach zorganizowanego systemu. Wzwizku ztym instytucje te miayby charakter wspomagajcy iuzupeniajcy. Wtym miejscu rodz si
jednak pewne wtpliwoci zwizane zfunkcjonowaniem podmiotw publicznych
wsystemie. Podstawowe zagroenie wynika zcharakteru dziaalnoci tych podmiotw. Poradnictwo prawne iobywatelskie jest najczciej jednym zwielu zada podmiotu. Oznacza to, e nie moe by mowy otraktowaniu poradnictwa priorytetowo.
Mona wic wnioskowa, e udzielana pomoc prawna iobywatelska odbiega bdzie
poziomem od poradnictwa wiadczonego przez podmioty powoane wycznie do
takiej dziaalnoci. Ze wzgldu na rnorodno sfer aktywnoci podmiotw publicznych poziom przygotowania osb udzielajcych porad moe by niewystarczajcy.
Wszystko to rodzi moe daleko idce problemy. Szczeglnie wprzypadku stwier Art. 47 PrPacjent.
Sprawozdanie Rzecznika Praw Pacjenta za rok 2012, wersja przyjta przez Rad Ministrw, http://www.bpp.
gov.pl/dok/sprawozdania/sprawozdanie2012.pdf (22.3.2014).
3
Tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 290 ze zm.
4
Sprawozdanie Rzecznika Ubezpieczonych za rok 2012, http://www.rzu.gov.pl/files/21202_5287_Sprawozdanie_Rzecznika_Ubezpieczonych_za_rok_2012.pdf (22.3.2014).
1
2

3. Podmioty wiadczce usugi zzakresu poradnictwa prawnego...

99

dzenia niskiego poziomu usug poradniczych powstaje pytanie dotyczce dalszego


funkcjonowania danego podmiotu wsystemie. Analizujc zaoenia tworzonego modelu wzakresie certyfikacji, podmiot taki powinien zosta wyczony zdziaalnoci
wramach systemu. Problem jednak polega na tym, e dziaalno ta najczciej
wynika zzada ustawowych, std nie moe zosta wyczona nawet wprzypadku
stwierdzenia niskiej jakoci.
Nie ulega jednak wtpliwoci, e wycznie spjny idobrze zorganizowany system zbudowany zarwno zpodmiotw publicznych, jak iprywatnych bdzie wstanie
zapewni waciw dostpno imaksymaln efektywno poradnictwa.

3.2. Zakres usug poradniczych wiadczonych przez podmioty niepubliczne


Wanym elementem tworzonego systemu bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego powinny by podmioty niepubliczne. Niejednokrotnie pomoc
wiadczona przez tego typu instytucje jest podstaw ich dziaania izasadniczym
celem funkcjonowania. Mwic opodmiotach niepublicznych, mamy na myli zrnicowan grup instytucji. Bd to zarwno podmioty prywatne, jak iorganizacje
pozarzdowe ikliniki prawa.
Jako podmioty prywatne naley rozumie kancelarie adwokatw iradcw prawnych, atake firmy doradztwa prawnego1. Kancelarie to podmioty wiadczce profesjonaln pomoc prawn zapewnian przez adwokatw iradcw prawnych, jest to jednak wgwnej mierze pomoc odpatna. Moliwo odpatnego skorzystania zusug
profesjonalistw jest dostpna na kadym etapie sprawy od jej fazy pocztkowej do
postpowania przed sdami rnego szczebla. Zadaniem profesjonalnych penomocnikw jest reprezentowanie klientw zgodnie zzasadami zawartymi wprzepisach
oraz reguami okrelonymi przez ramy etyczne. Zasady wykonywania zawodu oraz
uprawnienia adwokatw iradcw prawnych okrelaj przepisy rangi ustawowej2.
Wostatnich latach zaczy powstawa ifunkcjonuj na rynku usug prawnych
obok kancelarii adwokackich iradcowskich firmy wiadczce odpatnie usugi prawne. Jak wkadej gazi usug firmy doradztwa prawnego istniej wrnych rozmiarach istrukturach organizacyjnych. Poczwszy od maych biur dziaajcych na
niewielkim obszarze, najczciej miejskim, na firmach zbudowanych zod kilku do
dziesitkw oddziaw, obejmujcych teren caego kraju skoczywszy. Wpodmiotach tego typu pomoc wiadcz absolwenci studiw prawniczych, ktrzy nie zawsze
zdobyli tytu zawodowy adwokata czy radcy prawnego. Podstawy dziaania tego
typu firm rni si od podstaw dziaania kancelarii adwokackich iradcowskich.
Konsekwencj jest inny zakres dziaania tych podmiotw.

Ibidem.
Zasady wykonywania zawodu adwokata okrela Prawo oadwokaturze. Zasady wykonywania zawodu radcy
prawnego okrela ustawa oradcach prawnych.
1
2

100

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

Gwny trzon systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego powinny stanowi organizacje pozarzdowe. Fundacje istowarzyszenia chcce udziela pomocy
prawnej iobywatelskiej wramach tworzonego systemu musz wykonywa t dziaalno wramach okrelonych przez cele statutowe. Wyrni mona dwa podstawowe
typy tego rodzaju podmiotw. Kryterium podziau stanowi rodzaj, zakres wiadczonej pomocy.
Po pierwsze wyrnia si wic podmioty wiadczce pomoc licznym grupom
beneficjentw wszerokim zakresie problemw izagadnie. Instytucje takie zajmuj
si udzielaniem bezpatnych porad prawnych wszystkim, ktrzy takiej pomocy potrzebuj, awszczeglnoci osobom wykluczonym lub zagroonym wykluczeniem
spoecznym. Porady wiadczone przez tego typu organizacje s niejednokrotnie jedynym rdem wiedzy oprzysugujcych tym osobom prawach oraz ocicych
na nich obowizkach1.
Drug grup stanowi podmioty wiadczce pomoc ocharakterze specjalistycznym. Ta forma poradnictwa moe dotyczy specyficznej grupy osb, do ktrej jest
kierowana (np. osoby niepenosprawne, ofiary przemocy wrodzinie), lub szczeglnego rodzaju spraw czy problemw, ktrego dotyczy (np. dostp do wiadcze medycznych czy sprawy zwizane zproblematyk uzalenie). Wtym przypadku naley
precyzyjnie okreli kryteria funkcjonowania tego typu organizacji, uwzgldniajce
specyfik funkcjonowania organizacji wiadczcej poradnictwo specjalistyczne.
Przykadem organizacji pozarzdowej, ktrej podstawowym celem dziaania jest
wiadczenie pomocy prawnej iobywatelskiej jest, przedstawiony w rozdzialeI Zwizek Biur Porad Obywatelskich. Jest to oglnopolskie stowarzyszenie niezalenych
organizacji. Udzielaj one informacji oprzysugujcych obywatelom prawach icicych na nich obowizkach, tak aby byli wstanie samodzielnie rozwizywa swoje
problemy. Polskie biura stworzone zostay na wzr rozwiza brytyjskich (Citizens
Advice Bureaux)2. Zgodnie zzasadami pracy biur doradcami nie musz by osoby
owyksztaceniu prawniczym. Zwizek stworzy katalog podstawowych standardw
wiadczenia pomocy prawnej. Nale do nich dostpno biura iinformacji dla klienta, profesjonalny personel BPO, udzia wolontariuszy wpracy BPO, system informacyjny zbudowany zcentralnego ilokalnego systemu informacji, udzielanie porad wg
jednolitego systemu oraz dokumentacja wg jednolitego wzoru.
Zwizek Biur Porad Obywatelskich okrela take zesp zasad, ktrymi maj si
kierowa wszystkie biura. S to: bezpatno, bezstronno, otwarto dla wszystkich, poufno, niezaleno, aktualno irzetelno informacji, atake samodzielno klienta3.
Wyjtkowy charakter maj studenckie poradnie prawne, o ktrych mowa rozdzialeI, zwane take klinikami prawa, ktre dziaaj na wydziaach prawa wyszych
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 168176.
Informacje dostpne na stronie internetowej Zwizku Biur Porad Obywatelskich pod adresem: http://zbpo.
org.pl/page/pl/o_nas/kim_jestesmy/historia/ (22.3.2014).
3
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 325.
1
2

3. Podmioty wiadczce usugi zzakresu poradnictwa prawnego...

101

uczelni. Dziaalno klinik stanowi odpowied na potrzeb czenia teorii wnauczaniu prawa zprzekazywaniem umiejtnoci praktycznych. Studenci maj wic
moliwo zapoznania si zzasadami pracy prawnikw jeszcze na etapie edukacji
uniwersyteckiej. Podstaw dziaalnoci klinik prawa jest umoliwienie studentom
poszerzania kompetencji wbezpiecznych warunkach, tj. pod okiem imerytorycznym
nadzorem nauczycieli akademickich1.
Jednym zpodstawowych celw edukacji klinicznej jest wic niesienie pomocy
prawnej ludziom niezamonym. Wten sposb zarwno wypenia si niezmiernie
wan misj spoeczn, jak iksztatuje wrd przyszych adeptw sztuki prawniczej wiadomo traktowania zawodu prawniczego wkategoriach suby publicznej.
Studenci maj moliwo poznania problemw spoecznych, dziki czemu wrd
przyszych prawnikw wzrasta stopie wraliwoci na kwestie naruszania praw
czowieka2.
Drugim wanym celem jest udoskonalenie procesu ksztacenia studentw prawa
poprzez kontakt zpraktyk stosowania prawa wrelacjach zklientami iich rzeczywistymi problemami, nie za tylko zteori. Jest to doskonae poczenie ksztacenia
dydaktycznego ze zdobywaniem umiejtnoci praktycznych3.
Studenci wklinikach prawa udzielaj porad prawnych osobom niezamonym
zgodnie zokrelonymi zasadami. Reguy te zawarte zostay wspisanych przez Fundacj Uniwersyteckich Poradni Prawnych Standardach dziaalnoci Uniwersyteckich Poradni Prawnych4. Do podstawowych zasad dziaania klinik prawa nale:
zapewnienie wysokiej jakoci wiadczonej pomocy, nadzr merytoryczny kadry naukowej nad prac studentw, nieodpatno wiadczonej pomocy, poufno, pomoc
osobom niezamonym, obowizek ubezpieczenia od odpowiedzialnoci cywilnej
dziaalnoci poradni oraz przygotowywanie sprawozda zdziaalnoci.
Nad dziaalnoci studenckich poradni prawnych wPolsce czuwa Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych. Jej podstawowe cele to wspieranie klinik prawa,
wsppraca midzynarodowa, organizacja szkole, warsztatw iseminariw, zbieranie iprzetwarzanie danych statystycznych dotyczcych dziaalnoci poradni, atake
propagowanie idei pomocy pranej osobom ubogim.
Wszystkie opisane podmioty niepubliczne prowadz dziaalno poradnicz od
wielu lat iodnosz sukcesy. Bogate dowiadczenie tych organizacji oraz wypracowane zasady dziaania mog si przyczyni do zapewnienia efektywnoci tworzonego
systemu bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Ztego powodu to
podmioty niepubliczne powinny stanowi trzon tworzonego systemu.

1
M. Szewczyk, Refleksja na temat ksztacenia prawniczego, [w:] D. omowski (red. prow.), Studencka Poradnia
Prawna..., op. cit., s. XVIIIXX.
2
D.F. Chavkin, Clinical Legal Education. ATextbook for Law School Clinical Programs, Anderson Publishing
Co. Cincinnati, Ohio 2002, s. 12.
3
Ibidem.
4
Standardy dostpne na stronie internetowej FUPP, http://www.fupp.org.pl/kliniki-prawa/standardy (22.3.2014).

102

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

4. Podmioty wiadczce poradnictwo propozycje


rozwizamodelowych
Realizacja projektu systemowego pozwolia na przeprowadzenie kompleksowego badania, ktre stao si podstaw do sformuowania modelowych rozwiza dla
tworzonego systemu. Jednym znajwaniejszych problemw byo wskazanie krgu
usugodawcw mogcych wiadczy pomoc prawn iobywatelsk wramach finansowanego przez pastwo systemu. Prace partnerw zaowocoway wyodrbnieniem
trzech podstawowych koncepcji funkcjonowania wspomnianego systemu1. Wszystkie
one zakadaj udzia rnego rodzaju podmiotw wwiadczeniu poradnictwa, rni
si jednak wpewnym zakresie.
Pierwsze rozwizanie opracowane przez INPRIS iFUPP zakada, e system
powinien by tworzony przez podmioty publiczne, prywatne, organizacje pozarzdowe oraz kliniki prawa2. Wspomniana kategoria organizacji pozarzdowych obejmuje
zarwno te wiadczce pomoc wszerokim zakresie, jak ijednostki specjalistyczne.
Wtym miejscu naley podkreli, e zgodnie zzaoeniami twrcw podmioty publiczne nie powinny by zasadniczym elementem tworzonego systemu3. Posiadaj
one wasne rda finansowania, std nie powinny by uprawnione do korzystania ze
rodkw dystrybuowanych wramach systemu. Powinny jednak stanowi instytucje
ocharakterze wspierajcym ze wzgldu na wane zadania, ktre wypeniaj4. Wramach wszystkich wspominanych podmiotw rol doradcw peni powinni prawnicy,
osoby zwyksztaceniem nieprawniczym odpowiednio przygotowane do penienia tej
funkcji oraz studenci prawa zawsze pod merytorycznym nadzorem dowiadczonego
pracownika naukowego.
Koncepcja Zwizku Biur Porad Obywatelskich5 oparta jest na rozwizaniach
funkcjonujcych zpowodzeniem wWielkiej Brytanii. ZBPO zakada, e tworzony system powinien si opiera na dziaalnoci organizacji pozarzdowych iklinik
prawa. Powinny by to zarwno te organizacje, ktre wiadcz pomoc wszerokim
zakresie, jak ite prowadzce dziaalno specjalistyczn. Elementami systemu powinny by take podmioty publiczne6. Rol doradcw wtej koncepcji peni mog
trzy kategorie osb: prawnicy wtym adwokaci iradcowie prawni osoby posiadajce niezbdn wiedz iumiejtnoci zdobyte wtoku odpowiedniego szkolenia
oraz studenci prawa pod nadzorem dowiadczonych prawnikw ipracownikw
naukowych7.

System nieodpatnego..., op. cit., s. 1995.


Ibidem, s. 5661.
3
Ibidem, s. 56.
4
Ibidem.
5
Ibidem, s. 6777.
6
Ibidem, s. 76.
7
Ibidem, s. 77.
1
2

4. Podmioty wiadczce poradnictwo propozycje rozwizamodelowych

103

Kryteria wczenia podmiotu do systemu sprowadzi mona do podstawowego


wymogu posiadania odpowiedniego potencjau, ktry zapewni wysok jako wiadczonych porad. Wzwizku ztym podmiot powinien posiada okrelone zasoby:
1) kadrowe, czyli odpowiednio przygotowanych doradcw;
2) techniczne, czyli zdolno prowadzenia dziaa poradniczych zgodnie zzasadami
przyjtymi wsystemie;
3) instrumentalne, tj. odpowiednie warunki techniczne ilokalowe;
4) instytucjonalne, czyli zapewnienie prawidowej realizacji zawartych kontraktw
na wiadczenie pomocy prawnej iobywatelskiej.
Koncepcja opracowana przez ZBPO podkrela, jak wyjtkowo wany jest obowizek wsppracy pomidzy poszczeglnymi podmiotami tworzcymi system.
Rwnie istotny jest obowizek staego podnoszenia kompetencji zarwno przez
wspomniane organizacje, jak idoradcw. Szkolenia powinny by nieodzownym elementem systemu, aich tematyka iprowadzenie spoczywa powinny na Ministerstwie
Pracy iPolityki Spoecznej oraz organizowanej przez nie Radzie Pomocy Prawnej
iObywatelskiej1.
Ostatnia zkoncepcji take zostaa oparta na przeprowadzonym badaniu ju istniejcych podmiotw wiadczcych pomoc prawn iobywatelsk. S to zarwno
podmioty publiczne, wykonujce zadania okrelone przez obowizujce przepisy
rnego szczebla, jak iniepubliczne. Opracowana ona zostaa przez Instytut Spraw
Publicznych2.
Nie ulega wtpliwoci, e zwczeniem instytucji publicznej do systemu bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wiza si bdzie naoenie na nie
dodatkowych obowizkw, takich jak konieczno przestrzegania ustalonych standardw czy przygotowywania sprawozda iraportw3.
Druga grupa podmiotw wiadczcych pomoc prawn iobywatelsk to organizacje niepubliczne. Wzaoeniu ISP bd one uprawnione do zawierania kontraktw
wramach systemu. Do podmiotw tych zalicza si organizacje pozarzdowe, kliniki
prawa oraz kancelarie prawne4.
Wramach poszczeglnych podmiotw pomoc moe by wiadczona przez kompetentne osoby. Podzieli je mona na trzy grupy: prawnikw odpowiednio przygotowanych do prowadzenia dziaalnoci poradniczej, studentw prawa pod nadzorem
dowiadczonych prawnikw oraz osoby nieposiadajce wyksztacenia prawniczego5.
Koncepcja przygotowana przez ISP wprowadza szczegowe wymagania stawiane
tej ostatniej grupie doradcw. Musz oni ukoczy studia wysze oraz odby specjalistyczne szkolenie wwymiarze nie mniejszym ni 100 godzin.

Ibidem, s. 7275.
Ibidem, s. 78.
3
Ibidem, s. 90.
4
Ibidem, s. 92.
5
Ibidem, s. 94.
1
2

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

104

Podmioty publiczne iniepubliczne mog sta si elementem tworzonego systemu


jedynie wprzypadku spenienia kilku podstawowych wymogw. Po pierwsze zapewniaj odpowiedni jako wiadczonych usug. Po drugie podmiot (niepubliczny)
spenia wszystkie wymogi formalne okrelone przez obowizujce przepisy prawa.
Iwreszcie po trzecie dziaalno poradnicza jest podstawowym celem statutowym
instytucji niepublicznej. Dodatkowym zaoeniem koncepcji ISP jest staa wsppraca podmiotw dziaajcych wramach systemu1. Podkrela si take, e dobrze
zorganizowany system jako jedn znadrzdnych wartoci traktuje stae doskonalenie
ujte na dwch szczeblach: indywidualnym isystemowym. Poziom indywidualny
to podnoszenie kompetencji doradcw, poziom systemowy przewiduje wymian
wiedzy idowiadcze, atake wizyty, szkolenia iwarsztaty organizowane przez
agencjPPiO.
Przedstawione koncepcje mimo drobnych rnic maj wiele elementw wsplnych. Wszystkie opieraj si na kilku filarach. Pierwszy znich zakada, e system
poradnictwa prawnego iobywatelskiego powinien by zbudowany zrnego rodzaju
podmiotw. Zakadaj rwnie funkcjonowanie podmiotw publicznych iniepublicznych. Podmioty te powinny wiadczy pomoc prawn iobywatelsk wszerokim
zakresie podmiotowym iprzedmiotowym. Mieci si tu bdzie zarwno pomoc
ocharakterze bardziej oglnym, jak iporadnictwo specjalistyczne.
Drugim rwnie istotnym zagadnieniem jest kwestia odpowiednich kompetencji doradcw. Bez wzgldu na przyjt koncepcj kada osoba penica funkcj
doradcy powinna spenia wysokie standardy wzakresie posiadanej wiedzy, umiejtnoci idowiadczenia. Zarwno prawnicy, studenci prawa, jak iosoby nieposiadajce wyksztacenia prawniczego musz stale podnosi swoje kompetencje wcelu
zapewnienia wysokiego poziomu wiadczenia usug. Wszystkie propozycje zakadaj
take wprowadzenie zasad wczenia podmiotu do systemu. Precyzyjnie okrelone
kryteria stanowi warunek starania si opozyskanie rodkw publicznych na dziaalno poradnicz wramach kontraktacji.
Kolejnym filarem tworzonego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego
jest wsppraca podmiotw go tworzcych. Bez wzgldu na to, czy jest to instytucja
publiczna, czy niepubliczna, warunkiem funkcjonowania wsystemie jest wspdziaanie. Celem takiej wsppracy jest zapewnienie pomocy wszystkim potrzebujcym.
Tak zorganizowany system pozwala zjednej strony na udzielanie pomocy prawnej
iobywatelskiej szerokiej grupie potrzebujcych, zdrugiej na zachowanie wysokiego
poziomu udzielanego poradnictwa.
Wszystkie przedstawione koncepcje czy si mog jednak zpowanymi zagroeniami. Podstawowym jest brak odpowiedniej liczby podmiotw speniajcych tak
wygrowane standardy. Doprowadzi to moe do powstania biaych plam na mapie
poradnictwa, aco za tym idzie braku dostpu do systemu dla wielu osb. Inne
ryzyko zwizane jest zprocesem kwalifikowania podmiotu do udziau wsystemie.
Ibidem, s. 93.

5. Osoby udzielajce porad zzakresu poradnictwa prawnego iobywatelskiego...

105

rnicowanie wformie iproblematyce dziaalnoci poszczeglnych organizacji


Z
moe powodowa trudnoci wich ocenie. Dotyczy to take procesu certyfikacji
nastpnej.
Na koniec warto wspomnie oproblemach zwizanych zzarzdzaniem caym
systemem. Wymaga ono bdzie zbudowania kompetentnego zespou oraz znacznych
rodkw finansowych.

5. Osoby udzielajce porad zzakresu poradnictwa prawnego


iobywatelskiego wramach systemu
Wramach dziaalnoci poradniczej rnego rodzaju podmiotw prywatnych
iorganizacji pozarzdowych pomocy prawnej udzielaj konkretne osoby. Waciwy
poziom wiadczonych usug zapewni moe jedynie odpowiedni zakres kompetencji
tych osb. Nie ulega wtpliwoci, e dobre przygotowanie doradcw stanowi klucz
do efektywnoci systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Wszystkie opracowane modele wpodobny sposb rozwizuj kwesti osb mogcych peni funkcj doradcw1. Wrd tych, ktrzy mog udziela porad, wymienia
si trzy podstawowe grupy. S to osoby zwyksztaceniem prawniczym, studenci
prawa oraz odpowiednio przygotowane osoby nieposiadajce wyksztacenia prawniczego.
Osoby zwyksztaceniem prawniczym to zosoby, ktre ukoczyy studia prawnicze, atake aplikanci radcowscy iadwokaccy oraz radcy prawni iadwokaci. Oczywiste jest, e udzielanie porad prawnych powinno przede wszystkim by zwizane
zdziaalnoci profesjonalnych prawnikw. Ich wyksztacenie oraz dowiadczenie
pozwalaj na pomoc nawet wskomplikowanych sprawach. Uprawnienia oraz warunki wykonywania zawodu okrelaj ustawa oradcach prawnych oraz Prawo oadwokaturze. Nie wyklucza to oczywicie, e wprostych zagadnieniach pomocy udziela
mog take osoby nieposiadajce takiego wyksztacenia. Wielu poszukujcych pomocy staje jednak przed zoonymi problemami, ktre wymagaj specjalistycznej
wiedzy oraz bogatego dowiadczenia. Obok adwokatw iradcw prawnych pomocy
tego typu udziela mog take aplikanci iabsolwenci studiw prawniczych.
Tworzony system bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego powinien
wspiera si take na dziaalnoci studentw prawa pod merytorycznym nadzorem
pracownikw naukowych i dydaktycznych wydziaw prawa. Studenci studiw
prawniczych wszczeglnoci wyszych lat mog wiadczy pomoc prawn po
odpowiednim przeszkoleniu oraz wycznie pod opiek imerytorycznym nadzorem
nauczycieli akademickich lub profesjonalnych prawnikw. Od wielu lat zsukcesami prowadz zreszt dziaalno poradnicz. Najszerzej praca studentw wramach
systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wykorzystywana jest wklinikach
Ibidem, s. 5961, 77, 94.

106

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

prawa1. Zgodnie zpodstawowymi zasadami praca ich powinna by samodzielna. Wynika ztego, e rola opiekuna sprowadza si powinna do merytorycznej ijzykowej
kontroli poprawnoci przygotowywanej opinii prawnej. Studenci udzielaj porad wycznie wformie pisemnej, tj. wformie opinii prawnej. Oznacza to, e samodzielnie
spotykaj si zklientem, zbieraj niezbdne dla rozstrzygnicia sprawy informacje
idokumenty, zapoznaj si zliteratur iorzecznictwem2. Efektem jest przygotowanie
opinii prawnej. Dopiero po jej opracowaniu do dziaa wcza si opiekun. Jego zadaniem jest zapoznanie si zwynikami pracy studentw isam spraw, ewentualnie
pomoc wwyborze dalszej drogi postpowania. Dopiero po zaakceptowaniu przez
opiekuna opinii prawnej moliwe jest przedstawienie jej klientowi. Taka zasada dziaania gwarantuje poprawno iwysoki poziom przygotowanej porady.
Zasady pracy studentw przyjte wklinikach prawa mog by zatwoci zaadaptowane do prac innych punktw poradniczych, ktre wczy mog studentw
do grupy osb wiadczcych pomoc3.
Wreszcie wszystkie zaproponowane modele systemu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego zakadaj, e pomoc tak wiadczy mog osoby posiadajce odpowiednie kwalifikacje zdobyte wtoku specjalistycznego szkolenia, niemajce wyksztacenia prawniczego4.
Zakada si, e porad prawnych iobywatelskich udziela mog take osoby zwyksztaceniem wyszym nieprawniczym. Rozwizanie to zaczerpnite jest zrozwizania sprawdzonego wWielkiej Brytanii, gdzie tzw. paralegals zajmuj si pomoc
potrzebujcym wprostych sprawach. Mog to by absolwenci kierunkw takich
jak pedagogika, psychologia czy socjologia. Warunkiem dopuszczenia ich do zada
poradniczych jest odbycie waciwego szkolenia oraz zdobycie dowiadczenia. Nadrzdnym celem jest bowiem wiadczenie pomocy wsposb waciwy ipoprawny
merytorycznie oraz zapewnienie osobom poszukujcym pomocy informacji rzetelnych, skonkretyzowanych izindywidualizowanych, odnoszcych si do przedstawionego przez nich problemu prawnego oraz, wrazie potrzeby, wjego rozwizanie.
Dodatkowym wymogiem stawianym wszystkim doradcom jest konieczno staego
podnoszenia swoich kompetencji5.
Jak pokazuj dowiadczenia zagraniczne, wpraktyce instytucji poradniczych doradcy bez wyksztacenia prawniczego (paralegal) rwnie wsposb naleyty wypeniaj swoje obowizki6. Czsto specjalizuj si wkonkretnej grupie problemw
czy wdziedzinie prawa (np. wiadczenia rodzinne, ubezpieczenia spoeczne, pomoc
1
M. Szeroczyska, Umiejtnoci psychologiczne wpracy wklinice prawa, [w:] D. omowski (red. prow.), Stu
dencka Poradnia Prawna..., op. cit., s. 151.
2
G. Bellow, On teaching the teachers: some preliminary reflections on clinical education as methodology,
[w:]Clinical education for the law student: Legal education in aservice setting, 1973, s. 374413.
3
Szerzej ostudentach izasadach ich pracy poradniczej zob. D. omowski (red. prow.), Studencka Poradnia
Prawna..., op. cit., s. 1 in.
4
System nieodpatnego..., op. cit., s. 5961, 77, 94.
5
G. Makowski, M. Dudkiewicz, E. Rekosz, T. Schimanek, P. Zimolzak, Podmioty udzielajce..., op. cit., s. 1 i n.
6
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 21, 354, 368, 390.

6. Organizacja punktu poradniczego

107

spoeczna, sprawy zzakresu prawa rodzinnego, mieszkaniowego, pomoc osobom


zaduonym). Rozwizanie to, pochodzce ztradycji brytyjskiej, jest czsto stosowane, apomoc wiadczona przez tego typu doradcw cieszy si olbrzymim powodzeniem. Zpodobnego rozwizania korzysta take system holenderski, gdzie paralegals
udzielaj pomocy wramach podstawowej formy wiadczenia poradnictwa prawnego
iobywatelskiego. Rwnie poza Europ mona znale przykady zaangaowania
doradcw wwiadczenie pomocy prawnej iobywatelskiej, np. wRPA, gdzie zajmuj
si oni wiadczeniem pomocy zzakresu prawa cywilnego1. WPolsce wchwili obecnej idea ta najpeniej jest realizowana dziki biurom porad obywatelskich2.
Specyfika dziaalnoci poradniczej oraz dowiadczenia pynce zwieloletniej
pracy organizacji poradniczych wPolsce ipoza jej granicami prowadz do przekonania, e osob wiadczca pomoc powinna by obdarzona okrelonych zbiorem
cech. Rwnie wane s posiadane umiejtnoci izdobyta wiedza. Charakterystyka osb wiadczcych pomoc obejmuje wic trzy podstawowe elementy: wiedz,
umiejtnoci icechy. Mwic oodpowiedniej wiedzy, mamy na myli znajomo
obowizujcych przepisw prawa, zarwno dotyczcych zagadnie materialnych,
jak iwaciwych procedur. Osoby penice funkcje doradcw powinny take by
wyposaone w zestaw umiejtnoci, w tym zwizanych z szukaniem informacji
ikorzystaniem zrnych rde wiedzy take rde nowoczesnych, jak systemy
komputerowe czy zasoby Internetu. Wrd najwaniejszych cech niezbdnych do
poprawnego wiadczenia poradnictwa wymieni mona empati, otwarto, asertywno, komunikatywno. Oczywicie sprawdzanie posiadania wymienionych cech
jest niezwykle trudne. Tym waniejsza jest ciga obserwacja oraz ewaluacja iocena
pracy doradcw.

6. Organizacja punktu poradniczego


Podmiot wiadczcy pomoc prawn i obywatelsk moe zapewni waciwy
poziom prowadzonego poradnictwa dziki waciwej organizacji i umiejtnoci
rozwizywania pojawiajcych si problemw. Wdalszej czci rozdziau znale
mona omwienie podstawowych zasad prowadzenia punktu poradniczego. Nie
jest to oczywicie katalog zamknity. Wiele znich zaley od specyfiki danego podmiotu iprzyjtej formy organizacyjnej. Kada instytucja prowadzca dziaalno
poradnicz powinna waciwie okreli zasady swojej pracy. Winny one uwzgldnia
specyfik danego podmiotu oraz jego form organizacyjno-prawn. Inne wic bd
zasady dziaania podmiotw publicznych, inne klinik prawa, wreszcie inne organizacji pozarzdowych.

Ibidem, s. 367.
A. Witkowska, Po porad nie tylko do prawnika, Rzeczpospolita, 5.3.2013.

1
2

108

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

6.1. Najwaniejsze elementy organizacyjne


Na organizacj punktu poradniczego wpywa bdzie take wybr okrelonej
formy dziaalnoci czy pomoc okrelonej grupie osb. Wrd warunkw wpywajcych na organizacj instytucji dziaajcej wramach systemu bezpatnego poradnictwa
prawnego iobywatelskiego naley wymieni osob beneficjenta, form wiadczenia
pomocy, doradcw oraz wymogi nakrelane przez obowizujce prawo.
Podstawowym zagadnieniem jest krg osb, ktrym bdzie wiadczona pomoc.
Moe on by okrelony bardzo szeroko (np. podmiot moe pomaga wszystkim potrzebujcym) lub ograniczony do konkretnej grupy potrzebujcych (np. osoby samotnie wychowujce dzieci, osoby niepenosprawne). Grupa osb, do ktrych adresowana jest dziaalno punktu poradniczego, okrelona moe by take poprzez
wskazanie zakresu spraw, ktrymi zajmuj si doradcy udzielajcy porad (np. sprawy
zzakresu problematyki rent iemerytur czy prawa pracy). Grupa adresatw beneficjentw moe determinowa wymagania dotyczce lokalu (np. wprzypadku osb
zniepenosprawnoci ruchow musi on by pozbawiony barier architektonicznych),
organizacji pracy punktu poradniczego (np. godziny pracy umoliwiajce korzystanie zpomocy rnym grupom osb), atake oczekiwania wstosunku do doradcw
(niejednokrotnie pomoc szczeglnej grupie beneficjentw wymusza na doradcach
posiadanie szczeglnych umiejtnoci, np. doradcy udzielajcy porad obcokrajowcom musz zna jzyki obce).
Decydujcy wpyw na organizacj pracy punktu poradniczego ma forma, wjakiej podmiot poradniczy udziela porad. Wdalszej czci podrcznika znale mona
charakterystyk wszystkich moliwych form wiadczenia pomocy. Forma moe narzuca okrelone rozwizania organizacyjne, takie jak odpowiednie przygotowanie
doradcw (innego przygotowania wymaga bdzie udzielanie porad wformie pisemnej np. znajomo odpowiednich wzorw czy rozwiza metodycznych innego pomoc udzielania telefonicznie czy pisemnie), niezbdne warunki techniczne
(udzielanie porad osobicie wymusza zapewnienie warunkw poufnoci, wiadczenie
pomocy telefonicznie czy elektronicznie wymaga odpowiedniego sprztu) oraz odpowiednie materiay (kada zform udzielania porad wymaga zapewnienia odpowiednich materiaw, wtym materiaw biurowych).
Na organizacj pracy kadego zpunktw poradniczych olbrzymi wpyw ma zesp doradcw iinnych osb tworzcych dan organizacj. Liczba doradcw oraz ich
specjalizacja wpywa bd na liczb udzielanych porad prawnych iobywatelskich,
dostpno pomocy dla beneficjentw, atake organizacj pracy kancelaryjnej
Kolejnym wanym elementem wpywajcym na dziaalno punktu poradniczego s uwarunkowania prawne. Przepisy, ktre bd miay wtym aspekcie decydujce znaczenie, podzieli mona na dwie grupy, tj. wymagania wynikajce
zprzepisw dotyczcych form organizacyjnych podmiotw poradniczych oraz
wymagania dotyczce podmiotw poradniczych bez wzgldu na przyjt form
organizacyjn.

6. Organizacja punktu poradniczego

109

Do pierwszej grupy zaliczy mona m.in. ustaw z6.4.1984 r. ofundacjach1,


ustaw z7.4.1989 r. Prawo ostowarzyszeniach2, PrAdw oraz RadPrU. Do drugiej
wszelkie przepisy dotyczce kwestii organizacyjno-finansowych, wynikajce zkorzystania ze rodkw publicznych iinne. Na szczegln uwag zasuguj przepisy
ustawy z27.8.1997 r. oochronie danych osobowych3. Jest to tym bardziej istotne,
e wiele podmiotw wiadczcych pomoc prawn iobywatelsk gromadzi rnego rodzaju dane: od danych osobowych po szczegowe informacje oprowadzonej
sprawie oraz kopie dokumentw. Zakres obowizkw cicych na podmiocie zaley
od przyjtej formy dziaalnoci oraz rodzaju gromadzonych danych. Szczegowe
informacje ozasadach ochrony danych osobowych znale mona na stronie internetowej iwpublikacjach Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych pod
adresem: www.giodo.gov.pl.

6.2. Najczstsze problemy napotykane wdziaalnoci punktw


poradniczych
Kady zfunkcjonujcych punktw poradniczych napotyka ronego rodzaje problemy, ktre mog skutkowa utrudnieniami czy wrcz uniemoliwia prawidowe
dziaanie. Poniej wskazane zostan najczciej wystpujce problemy, gdy omwienie wszystkich jest po prostu niemoliwe.
Najczciej wskazywanym problemem jest brak odpowiednich warunkw lokalowych. Pamita naley, e zalenie od wybranej formy wiadczenia pomocy praca doradcw wymaga odpowiednich warunkw. Zapewnienie ich jest kluczowe dla
zagwarantowania rzetelnoci ipoprawnoci poradnictwa bez wzgldu na rodzaj
podmiotu go wiadczcego. Waciwy lokal zapewnia take moliwo zachowania
poufnoci oraz pozwala na spenienie wymaga pyncych zprzepisw dotyczcych
ochrony danych osobowych. Niejednokrotnie nie jest moliwe zdobycie idealnego
lokalu, wwczas jedynym sposobem rozwizania problemu jest odpowiednia organizacja pracy punktu poradniczego.
Powan przeszkod wdziaalnoci podmiotw wiadczcych pomoc prawn
iobywatelsk jest niejednokrotnie brak rodkw na prowadzenie biecej dziaalnoci irozwj4.
Tworzenie spjnego systemu bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego zakada udzia rodkw publicznych wjego finansowaniu. Moliwe jest take
pozyskiwanie rodkw zinnych rde, takich jak granty idotacje (wtym rodki
samorzdowe izUnii Europejskiej), granty zagraniczne przyznawane przez organizacje midzynarodowe, rodki zgromadzone wramach tzw. 1%, atake darowizny.
Tekst jedn.: Dz.U. z1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm.
Tekst jedn.: Dz.U. z2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.
3
Tekst jedn.: Dz.U. 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.
4
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 188.
1
2

110

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

Zpunktu widzenia beneficjentw najistotniejszym problemem jest brak znajomoci zapotrzebowania osb poszukujcych pomocy. Tymczasem informacje takie
gromadzone s przez rnego rodzaju organizacje, takie jak Zwizek Biur Porad
Obywatelskich czy Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych1. Podmioty te cyklicznie badaj, iloma ijakiego typu sprawami zajmuj si poszczeglne punkty
poradnicze. Wskazuje to bezporednio na zapotrzebowanie dotyczce porad danego
typu. Dane takie zostay take zgromadzone wramach projektu2.
Czsto brak speniania wymaga beneficjentw jest skutkiem zego przygotowania doradcw. Jak ju wspomniano, nie moemy mwi owaciwie funkcjonujcym
systemie poradnictwa prawnego iobywatelskiego bez kompetentnych doradcw. Zasady przygotowania doradcw iwymogi im stawiane zostay ju omwione. Warto
jednak doda, e oprcz odpowiedniej wiedzy iumiejtnoci niezwykle istotn rol
odgrywaj indywidualne cechy osb udzielajcych porad.
Wrd problemw wdziaalnoci punktw poradniczych istotne miejsce zajmuje konieczno zachowania cigoci dziaania. Kluczem do jego rozwizania jest
zbudowanie dobrego zespou, ktry bdzie wiadomy stawianych mu celw oraz
konsekwentnie do nich dy.
Na koniec warto wspomnie ozagroeniach pyncych zsytuacji konfliktu interesw. Mwic okonflikcie interesw, mamy na myli zarwno konflikt wewntrzny
(pomidzy beneficjentem ijego spraw adoradc czy podmiotem poradniczym),
jak izewntrzny (midzy beneficjentami). Dla zapewnienia poprawnoci dziaania
niezbdne jest stworzenie standardw postpowania wtakich sytuacjach. Wrozwizywaniu tych zagadnie zawsze nadrzdne znaczenie bdzie mie interes osoby poszukujcej pomocy.

6.3. Wykorzystanie materiaw inarzdzi opracowanych wramach


projektu
Przydatne wfunkcjonowaniu podmiotw poradniczych jest wykorzystanie opracowanych wramach projektu materiaw inarzdzi. Wyjtkowym narzdziem jest
internetowy serwis Mapa Bezpatnego Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego3.
Cao strony tworzy przewodnik internetowy po podmiotach wiadczcych poradnictwo prawne iobywatelskie. Skada si on zdwch elementw zintegrowanych ze
sob iprzeznaczonych do wsplnego uytkowania jak zjednego serwisu internetowego: mapy waciwej oraz poradnika.

1
Wramach corocznych raportw FUPP gromadzi informacje onajczciej udzielanych rodzajach porad. Raporty dostpne s na stronie internetowej FUPP, http://www.fupp.org.pl/kliniki-prawa/publikacje/raporty (22.3.2014).
2
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 85.
3
Jak ju zostao wspomniane, mapa bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego dostpna jest na:
www.mapaporadnictwa.org (7.3.2014).

7. Podsumowanie

111

Nadrzdnym celem stworzenia mapy jest uatwienie obywatelom wyszukiwania


punktw, wktrych wiadczy si poradnictwo prawne iobywatelskie, zlokalizowanych
wich najbliszej okolicy ioferujcych wsparcie wdziedzinach prawa zwizanych zich
problemami. Chodzi wic ouatwienie dostpu do bezpatnego poradnictwa prawnego
iobywatelskiego, promocj podmiotw wiadczcych tego rodzaju usugi izapewnienie ich wikszej ni do tej pory rozpoznawalnoci.
Kady podmiot wiadczcy pomoc prawn i obywatelsk moe wykorzysta
map wcelu rozpropagowania informacji oswoim dziaaniu. Pozwala ona take na
przekazywanie beneficjentom informacji oinnych punktach poradniczych, wtym
opodmiotach wiadczcych pomoc specjalistyczn.

7. Podsumowanie
Kady dziaajcy wramach systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego
podmiot zajmowa powinien niezwykle wan rol. Obecnie funkcjonuje wiele
podmiotw wiadczcych bezpatn pomoc prawn iobywatelsk. Zajmuj si one
zarwno pomoc ocharakterze oglnym, jak iporadnictwem specjalistycznym. Naley jednak podkreli, e s to rozproszone dziaania, awypracowane schematy czy
standardy s jedynie wynikiem dowiadczenia poszczeglnych podmiotw. Mog
by one jednak doskonaym rdem cennych wnioskw, ktre posu do stworzenia systemu najbardziej odpowiadajcego, ktry wkonsekwencji zapewni pomoc
osobom wykluczonym lub zagroonym wykluczeniem spoecznym.
Wypracowane wramach projektu warianty modelu maj zasadnicze elementy
wsplne. Zakadaj udzia szerokiego krgu podmiotw wiadczcych pomoc prawn
iobywatelsk. Przede wszystkim wskazuj zasadnicz rol podmiotw niepublicznych wzapewnieniu beneficjentom rzetelnych porad prawnych bez potrzeby ponoszenia przez nich kosztw. To wanie kancelarie prawnicze, organizacje pozarzdowe ikliniki prawa powinny by uprawnione do korzystania ze rodkw publicznych
przekazanych na funkcjonowanie systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Podkrela si jednak, e wspomniana dziaalno poradnicza powinna by wskazana
wstatucie organizacji jako podstawowy cel jej funkcjonowania.
Odrbnym zagadnieniem wramach tworzonych rozwiza jest opracowanie kryteriw dostpu poszczeglnych podmiotw do systemu bezpatnego poradnictwa.
Nie ulega bowiem wtpliwoci, e jednym zcelw tworzenia spjnego systemu jest
zapewnienie dostpnej irzetelnej pomocy. Bdzie to moliwe jedynie wsytuacji, gdy
wspomniany system zbudowany bdzie przez podmioty kompetentne, oodpowiednim poziomie organizacyjnym iwaciwie zarzdzane.
Opracowane warianty modelu podkrelaj take znaczenie doboru odpowiednich osb do penienia funkcji doradcw. Rol t powinni peni zjednej strony
prawnicy oraz studenci prawa pod merytorycznym nadzorem, zdrugiej osoby bez
wyksztacenia prawniczego. Wane jednak, by wszyscy doradcy byli odpowiednio

112

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

przygotowani do sprawowania tej odpowiedzialnej funkcji. Std wanym elementem


systemu musi by dbao ostae podnoszenie kompetencji doradcw ora monitoring
jakoci udzielanych porad.
Mwic oprawnikach, mamy na myli zarwno absolwentw studiw prawniczych, jak iaplikantw oraz adwokatw iradcw prawnych. Wiele podmiotw
korzysta take zpracy studentw prawa. Jest to jednak moliwe jedynie wtedy, gdy
ich praca jest nadzorowana przez pracownikw naukowych uczelni prawniczych lub
prawnikw praktykw.
Ostatni grup osb, ktre mog udziela porad prawnych iobywatelskich, s
osoby nieposiadajce wyksztacenia prawniczego. Opracowane warianty modelu
wskazuj jednak, e dla prawidowego funkcjonowania systemu powinny one odby
waciwe szkolenia izdoby bogate dowiadczenie.
Funkcjonowanie podmiotw wiadczcych bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie zawsze czy si zpewnymi zagroeniami. Zdowiadcze organizacji prowadzcych punkty poradnicze wynika, e najczciej napotykane problemy zwizane
s zkwestiami organizacyjnymi, wymogami prawnymi lub przygotowaniem doradcw. Przeprowadzone badanie pokazao take, e brak kompetentnych doradcw
stanowi niejednokrotnie przeszkod wuzyskaniu pomocy prawnej lub obywatelskiej
przez osoby takiej pomocy poszukujce. Wprowadzenie spjnego systemu pozwoli
na zminimalizowanie tych zagroe poprzez okrelenie jednolitych standardw dziaalnoci wszystkich podmiotw.
Bez wzgldu na to, czy jest to podmiot publiczny, prywatny, klinika prawa, czy
organizacja pozarzdowa, powinny by spenione podobne wymogi. Nie ma wtpliwoci, e podstawowym oczekiwaniem wobec podmiotw jest wymg wysokiego
poziomu merytorycznego wiadczonej pomocy. Spenienie go nie jest jednak moliwe bez odpowiedniej organizacji oraz waciwego przygotowania wszystkich osb
penicych funkcje doradcw. Tworzenie spjnego systemu stanowi wielkie wyzwanie zarwno dla instytucji rzdowych, jak ipodmiotw, ktre ju podejmuj dziaania
wtym zakresie.
Stworzenie systemu bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego stanowi wic zjednej strony odpowied na zapotrzebowanie spoeczne, zdrugiej pozwala na usystematyzowanie irozwj ju prowadzonych dziaa. Dodatkowym
celem jest zapewnienie szerokiego dostpu do rnego rodzaju usug ocharakterze
poradniczym.

8. Scenariusze zaj

113

8. Scenariusze zaj
8.1. Scenariusz 1
Zajcia warsztatowe Doradcy wpunkcie poradniczym
Warsztat powicony jest problematyce roli doradcw wdziaalnoci poradniczej. Zadaniem
uczestnikw jest wypracowanie katalogu wymaga stawianych doradcom oraz nakrelenie zasad
ikryteriw doboru odpowiednich osb do pracy wcharakterze doradcy.
Zajcia tego typu warto poprowadzi przed planowanym naborem nowych doradcw lub przy
tworzeniu lub rozszerzaniu dziaalnoci. wiczenia s przydatne take wbiecej dziaalnoci punktw
poradniczych. Stanowi wwczas doskonay sposb podnoszenia standardw dziaalnoci.
Zajcia warsztatowe przeznaczone s dla grup zoonych zod 15 do 30 osb.
Czas trwania warsztatw: 22,5 godz.
Wprowadzenie
Prowadzcy zajcia
warsztatowe przedstawia
cel spotkania.

Krtka informacja prowadzcego.


Czastrwania: 10 min.

Cechy doradcy burza mzgw


Burza mzgw
niezbdne materiay:
kartki, przybory do pisania
dla kadego uczestnika,
tablica.

Kady zuczestnikw samodzielnie


opracowuje list dziesiciu cech (cechy
wrodzone, nabyte, wiedza, umiejtnoci),
jakie powinien posiada idealny doradca.
Czas trwania: wzalenoci od liczebnoci
grupy 1520 min.

Kady zuczestnikw
po kolei przedstawia
jedn zzapisanych cech.
Prowadzcy zapisuje j
na duej tablicy. Cechy s
odczytywane izapisywane,
dopki wszystkie
propozycje nie znajd
si na tablicy. Naley
pamita, e na tym etapie
wymylone cechy nie s
oceniane. Zapisywane s
wszystkie nawet te, ktre
wydaj si niewaciwe.

Co jest najwaniejsze?
Sesja plakatowa
niezbdne materiay:
due kartony iprzybory
dopisania dla wszystkich.
Grupa zostaje podzielona
na kilka mniejszych
zespow, liczcych
3,4osoby.

Kady zzespow, korzystajc zzapisanej


na tablicy listy cech, przygotowuje plakat
przedstawiajcy idealnego doradc.
Wane, byprzedstawione cechy zostay
przez grup skonkretyzowane, tzn. jeli
na tablicy pojawia si cecha wiedza,
zadaniem grupy jest okrelenie, jakie
wyksztacenie powinien mie doradca,
jakie kursy ukoczy oraz jak sprawdzi,
czy kandydat na doradc tak wiedz
posiada.
Czas trwania: wzalenoci odliczebnoci
grupy 3045 min.

Wcelu urozmaicenia
wiczenia zespoy mog
korzysta zwycinkw
zgazet, zdj irysunkw
(naley zapewni wwczas
odpowiednie materiay
dodatkowe gazety
iczasopisma, noyczki
iklej).
Po zakoczeniu pracy
kady zesp prezentuje
swj plakat.

114

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

Dyskusja
Niezbdne materiay:
tablica lub plakat.
Po zakoczeniu prezentacji
grup nastpuje dyskusja
nad zasadami rekrutacji
doradcw. Zadaniem
prowadzcego jest
znalezienie wsplnych
elementw wszystkich
plakatw. Bd one
stanowi podstaw
dyskusji.

Po wskazaniu wsplnych elementw


moe nastpi wsplna praca caej grupy.
Zostaj omwione najwaniejsze cechy
oraz sposoby ich weryfikacji. Grupa
dyskutuje na ten temat. Wane, by wtym
miejscu oddzieli cechy istotne, ktrych
jednak nie da si sprawdzi podczas
rekrutacji, od cech, ktre mog ipowinny
by sprawdzane.

Wane, by podczas
dyskusji kady
zuczestnikw mia
moliwo wypowiedzenia
si. Wyodrbnione podczas
dyskusji cechy sprawdzalne
mona zapisa na tablicy
lub plakacie.

Czas trwania: wzalenoci odliczebnoci


grupy 1020 min.

Rekrutacja doradcw praca wgrupach


Niezbdne materiay:
plakaty iprzybory do
pisania.
Uczestnicy ponownie
pracuj wmaych grupach
(3, 4 osoby).

Wszystkie zespoy opracowuj


schemat rekrutacji kandydatw
nadoradcw. Zadaniem kadego znich
jest opracowanie zasad rekrutacji
doradcw jak ta rekrutacja przebiega,
ile ma etapw itd. Dodatkowo
zespoy mog opracowa szczegy
poszczeglnych etapw, np. jeli
zakadaj przeprowadzenie rozmowy
kwalifikacyjnej, to zapisuj pytania, jakie
naley zada kandydatom.
Czas trwania: wzalenoci od liczebnoci
grupy 2030 min.

Podsumowanie
Prowadzcy podsumowuje
zajcia warsztatowe.

Zadaniem prowadzcego jest podkrelenie


najwaniejszych elementw dyskusji
oraz wypracowanych przez grupy
rozwiza. Wanym elementem jest
take zaakcentowanie moliwoci
wykorzystania tych rozwiza wpacy
organizacji poradniczej.
Czas trwania: 10 min.

Po zakoczeniu pracy
kady zesp prezentuje
swj plakat.

8. Scenariusze zaj

115

8.2. Scenariusz 2
Zajcia warsztatowe Dziaanie punktu poradniczego
Warsztat powicony jest problematyce funkcjonowania organizacji wiadczcej poradnictwo
prawne iobywatelskie. Zajcia skadaj si zdwch podstawowych blokw: pierwszy stanowi
analiz dziaalnoci konkretnego punktu poradniczego, drugi to prba rozwizania problemw
najczciej pojawiajcych si wdziaalnoci tych punktw.
Zajcia tego typu warto prowadzi na kadym etapie dziaalnoci organizacji poradniczych. Mog by
szczeglnie przydatne podczas analizy moliwoci rozwoju organizacji oraz wmomencie pojawienia
si rnego rodzaju problemw.
Zajcia warsztatowe przeznaczone s dla grup zoonych zod 15 do 30 osb.
Czas trwania warsztatw: ok. 2 godz.
Wprowadzenie
Prowadzcy zajcia
warsztatowe przedstawia
cel spotkania.

Krtka informacja prowadzcego.


Czastrwania: 10 min.

Nasza organizacja analiza SWOT


Analiza SWOT to jedna
znajpopularniejszych
technik analitycznych,
suca do porzdkowania
informacji. Bywa
stosowana we wszystkich
obszarach planowania
strategicznego jako
uniwersalne narzdzie
pierwszego etapu analizy
strategicznej. Niezbdne
materiay: due kartony
iprzybory do pisania
dlawszystkich zespow.
Grupa zostaje podzielona
na kilka mniejszych
zespow liczcych
34osoby.

Kady zesp analizuje organizacj


ijej dziaanie przez pryzmat czterech
wartoci:
S (strengths) mocne strony:
wszystko to, co stanowi atut,
przewag, zalet naszej organizacji,
W(weaknesses) sabe strony:
wszystko to, co stanowi sabo,
barier, wad naszej organizacji,
O(opportunities) szanse: wszystko
to, co stwarza dla analizowanej
organizacji szans korzystnej zmiany,
T (threats) zagroenia: wszystko
to, co stwarza dla analizowanej
organizacji niebezpieczestwo
zmiany niekorzystnej.
Czas trwania: wzalenoci od liczebnoci
grupy 2025 min.

Wyniki pracy dyskusja


Prowadzcy podsumowuje
wyniki pracy grup. Jego
zadaniem jest wskazanie
najczciej pojawiajcych
si elementw (sabych
isilnych stron oraz szans
izagroe).

Prowadzcy zapisuje na tablicy


najczciej pojawiajce si elementy.
Wanym punktem dyskusji jest take
zadanie uczestnikom pytania, dlaczego
te zagadnienia pojawiy si wwynikach
pracy grup.

Niezbdne materiay:
tablica.

Czas trwania: wzalenoci odliczebnoci


grupy 1015 min.

Kady zesp zapisuje na


kartce lub plakacie wyniki
swojej pracy. Zostaj one
nastpnie zaprezentowane
na forum caej grupy.

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

116

Rozwizywanie problemw praca wgrupach


Niezbdne materiay:
plakaty iprzybory
dopisania.
Uczestnicy ponownie
pracuj wmaych grupach
(3, 4 osoby).

Kady zzespow otrzymuje inne


zadanie, polegajce na znalezieniu
rozwiza wymienionych wczeniej
sabych stron izagroe. Poowa
zespow pracuje nad sabymi stronami,
poowa nad zagroeniami. Zespoy
wypisuj na plakatach proponowane
rozwizania lub sposoby uniknicia
zagroe.

Po zakoczeniu pracy
zespoy prezentuj swoje
plakaty.

Czas trwania: wzalenoci odliczebnoci


grupy 1020 min.
Nasze rozwizania dyskusja
Dyskusja rozpoczyna
si od umoliwienia
wszystkim uczestnikom
uzupenienia listy
proponowanych
rozwiza.

Dyskusja skada si zdwch czci:


jedna powicona jest problematyce
zwalczania sabych stron, druga metodom
przeciwdziaania zagroeniom. Wtrakcie
dyskusji nastpuje uzupenianie ich listy
oraz ocena poszczeglnych propozycji.
Czas trwania: wzalenoci odliczebnoci
grupy 1020 min.

Podsumowanie
Prowadzcy podsumowuje
zajcia warsztatowe.

Zadaniem prowadzcego jest podkrelenie


najwaniejszych elementw dyskusji oraz
wypracowanych przez grupy rozwiza.
Wanym punktem jest take podkrelenie
moliwoci wykorzystania tych rozwiza
wpacy organizacji poradniczej.
Czas trwania: 10 min.

8.3. Scenariusz 3
Zajcia warsztatowe Problemy czy wyzwania?
Warsztat powicony jest problematyce problemw napotykanych wcodziennej pracy punktw
poradniczych. Bd to wic zagadnienia zwizane zorganizacj punktu poradniczego, zasadami
pracy doradcw czy specyfik beneficjentw.
Zajcia tego typu warto prowadzi na kadym etapie dziaalnoci organizacji poradniczych. Mog by
szczeglnie przydatne wmomencie pojawienia si rnego rodzaju problemw. S take przydatne jako
forma podnoszenia kompetencji doradcw.
Zajcia warsztatowe przeznaczone s dla grup zoonych zod 15 do 30 osb.
Czas trwania warsztatw:22,5 godz.

8. Scenariusze zaj

117

Wprowadzenie
Prowadzcy zajcia
warsztatowe przedstawia
cel spotkania.

Krtka informacja prowadzcego.


Czastrwania: 10 min.

Najczstsze problemy dyskusja soneczko


Dyskusja soneczko jest
form burzy mzgw.
Niezbdne materiay: mae
karteczki (10 cm x 10 cm),
przybory do pisania dla
kadego uczestnika.

Kady zuczestnikw samodzielnie


zastanawia si nad najczciej
pojawiajcymi si problemami. Mog
by to problemy znane zdowiadczenia
lub wynikajce ze specyfiki pracy punktu
poradniczego.
Kady problem zostaje zapisany
naosobnej karteczce.
Czas trwania: wzalenoci od liczebnoci
grupy 1015 min.

Kady zuczestnikw
odczytuje zapisane
przez siebie problemy.
Karteczki zostaj uoone
przez prowadzcego.
Powtarzajce si problemy
zostaj uoone razem
jeden pod drugim
tworzc promie
soneczka. Najdusze
promienie to najbardziej
powszechne problemy.

Wyniki pracy dyskusja


Prowadzcy wraz zgrup
podsumowuje wyniki
pracy uczestnikw. Jego
zadaniem jest wskazanie
najczciej pojawiajcych
si elementw.

Wanym elementem dyskusji powinno


by powoanie si na konkretne
przykady. Uczestnicy mog opisa
sytuacj, wktrej pojawi si konkretny
problem. Dyskusja bdzie wic stanowi
swoiste studium przypadkw. Bdzie
to take doskonaa platforma wymiany
dowiadcze uczestnikw. Uczestnicy
powinni take powiedzie, jak poradzili
sobie ztamtymi problemami.
Czas trwania: wzalenoci od liczebnoci
grupy 1530 min.

Wane, by podczas
omawiania dowiadcze
uczestnikw nie
przedstawia
danych iinformacji
umoliwiajcych
identyfikacj osb lub
spraw, ktrymi zajmowali
si doradcy. Prowadzcy
powinien to wyranie
zaznaczy, rozpoczynajc
dyskusj.

Najczstsze problemy praca wgrupach


Grupa zostaje podzielona
na kilka mniejszych
zespow, liczcych
3,4osoby. Kady zesp
opracowuje inny problem.
Niezbdne materiay:
due kartony iprzybory
do pisania dla wszystkich
zespow.

Kady zesp opracowuje inny problem,


ktry czsto pojawia si podczas wczeniejszych dyskusji. Opracowanie polega
na odpowiedzi na nastpujce pytania:
1. Jak nazywa si problem?
2. Jaka jest jego przyczyna?
3. Czy mamy wpyw na wystpowanie
tego problemu?
4. Jak mona go rozwiza?
5. Czy s inne, niestandardowe sposoby
rozwizania go?
6. Ktry sposb jest najlepszy?
7. Co trzeba zrobi, by w problem
wyeliminowa?
Czas trwania: wzalenoci od liczebnoci
grupy 2030 min.

Po zakoczeniu pracy
kady zzespow
prezentuje swj plakat.
Powinien on zosta
zawieszony wmiejscu
widocznym dla wszystkich
uczestnikw.

118

Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi w ramach poradnictwa...

Wyniki pracy dyskusja


Prowadzcy wraz zgrup
podsumowuje wyniki
pracy uczestnikw.

Uczestnicy iprowadzcy uzupeniaj


ioceniaj zaproponowane przez grupy
rozwizania. Szczeglnie istotne
jest poszukiwanie niestandardowych
rozwiza. Zadaniem prowadzcego
jest wyrnianie tych, ktre zyskuj
najwiksze uznanie wszystkich
uczestnikw. Dodatkowo powinien
onzachca uczestnikw do krytycznej
oceny proponowanych rozwiza.
Czas trwania: wzalenoci od liczebnoci
grupy 1020 min.

Podsumowanie
Prowadzcy podsumowuje
zajcia warsztatowe.

Zadaniem prowadzcego jest podkrelenie


najwaniejszych elementw dyskusji oraz
wypracowanych przez grupy rozwiza.
Wanym punktem jest take podkrelenie
moliwoci wykorzystania tych rozwiza
wpacy organizacji poradniczej.
Czas trwania: 10 min.

Wtrakcie dyskusji kady


zuczestnikw powinien
mie moliwo zabrania
gosu iwyraenia wasnej
opinii.

ROZDZIA V.

METODY ISTANDARDY STOSOWANE


PRZY WIADCZENIU USUG
WRAMACH PORADNICTWA PRAWNEGO
IOBYWATELSKIEGO
dr Barbara Namysowska-Gabrysiak*

1. Uwagi oglne
Jednym z podstawowych zada planowanego systemu nieodpatnej pomocy
prawnej iobywatelskiej wPolsce jest opracowanie katalogu metod istandardw
wiadczonych usug. Problematyka ta jest bowiem wanym elementem efektywnego przekazywania informacji iporady prawnej. Zastosowanie odpowiedniej formy
komunikacji z interesantem, przy stworzeniu okrelonych zasad tej komunikacji
iudzielanej porady, jest istotnym, jeli nie najistotniejszym, elementem tworzonego
systemu. Dodatkowo elementy, azwaszcza odpowiednio przygotowane standardy,
maj bezporedni wpyw na kontrol jakoci udzielanego poradnictwa.
Wspczenie tworzone metody udzielania porad prawnych iobywatelskich, zarwno te klasyczne, jak ite nowoczesne, stanowi podstawow platform do kontaktu
zinteresantem. Naley wzwizku ztym wskaza, e wypracowany wPolsce model
wiadczenia poradnictwa prawnego iobywatelskiego powinien si opiera zarwno
na tych metodach, ktre od lat, zduym powodzeniem, s stosowane przez podmioty wiadczce nieodpatne poradnictwo, jak i, odwoujc si do dowiadcze innych
pastw, implementowa szereg nowoczesnych technologii, uatwiajcych szybki kontakt zduo wiksz grup potrzebujcych.
* Adiunkt wKatedrze Prawa Karnego Porwnawczego Wydziau Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego, koordynatorka Kliniki Prawa UW wsekcji prawa karnego iprzeciwdziaania dyskryminacji ze wzgldu na
pe oraz wsekcji sdownictwa midzynarodowego. Trenerka iekspertka FUPP biorca udzia wpracach grupy
roboczej oraz prowadzca szkolenia dla przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego dotyczce upowszechniania modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, opracowanego wramach projektu
systemowego wskazanego wniniejszej publikacji.

120

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

Nie oznacza to, e wszystkie podmioty od razu powinny zmienia sposb imetody udzielania porad, ale e naley rozway moliwo zastosowania takich nowoczesnych technologii wwiadczeniu usug poradniczych, ktre zwikszaj dostp do
poradnictwa prawnego, s szybsze, mniej kosztowne iuatwiaj beneficjentom skuteczne osignicie celu. Oczywicie moe si okaza, e cz podmiotw (np.studenckie poradnie prawne), ze wzgldu na swoj specyfik, bdzie wiadczy pomoc
prawn wypracowanymi dotychczas, klasycznymi metodami inie bdzie moga rozszerza metod wiadczonego poradnictwa ze wzgldu na odmienne obowizujce
zasady istandardy. Niemniej jednak przy tworzeniu caego systemu poradnictwa
prawnego iobywatelskiego naley rozway uwzgldnienie wnim zastosowania
nowoczesnych technik iodpowiednio motywowa wszystkie podmioty do ich przyjmowania wramach wiadczonego poradnictwa.
Standaryzacja usug prawnych iobywatelskich natomiast powinna sta si jednym
zpodstawowych instrumentw majcych na celu zapewnienie odpowiedniej jakoci wiadczonych porad. Dziki opracowaniu katalogu standardw moliwe bdzie
rwnie zapewnienie systematycznej kontroli odpowiedniego poziomu udzielanego
poradnictwa.
Wzwizku ztym, e poradnictwo prawne iobywatelskie naley do podstawowych, konstytucyjnych obowizkw pastwa, wmomencie rozszerzenia wiadczonych wtym zakresie usug na poradnictwo podstawowe1, anie tylko kwalifikowane2,
konieczne bdzie wypracowanie systemu jego kontroli. Zasadne wydaje si wic
podjcie stara wcelu przygotowania iopracowania katalogu podstawowych standardw, ktre mog stanowi rdo wiedzy dla obecnych iprzyszych podmiotw
funkcjonujcych wramach nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Standardy te powinny zosta osadzone wsystemie wtaki sposb, aby mona byo
wpeni wykorzysta moliwoci poradnicze tkwice wdziaalnoci wszystkich podmiotw udzielajcych porad prawnych iobywatelskich.
Zadaniem niniejszego rozdziau jest przedstawienie iomwienie najwaniejszych metod istandardw wypracowanych wramach wspomnianego projektu systemowego.
Wtym celu przedstawione zostan pojcia dotyczce metod istandardw, zopisaniem ich znaczenia irodzajw. Analiza ta zostanie uzupeniona oinformacje porwnawcze dotyczce wykorzystania nowoczesnych technologii, wzorcw standaryzacji
usug prawniczych oraz analiz ekonomicznych wporadnictwie prawnym iobywatelskim, przyjmowanych winnych pastwach Europy. Wyjtkowo wtym rozdziale przy
omwieniu zagadnienia standaryzacji przedstawiono nie tylko te standardy, ktre zostay wypracowane wpastwach Unii Europejskiej, ale take te, ktre wprowadzono
winnych krajach wiata.

1
Podstawowa porada prawna to taka, ktra dotyczy caego etapu sprawy, zanim trafi do sdu, tzw. porada
przedsdowa.
2
Poradnictwo kwalifikowane to poradnictwo dotyczce etapu sdowego danej sprawy.

2. Tradycyjne metody inowoczesne technologie wiadczenia poradnictwa...

121

W rozdziale zaprezentowano rwnie najwaniejsze akty prawne uchwalane


przez instytucje midzynarodowe, odnoszce si do pomocy prawnej oraz zawierajce podstawowe wytyczne wzakresie minimalnych standardw tej pomocy.
Wtrakcie przedstawiania poszczeglnych zagadnie uwzgldniono zjednej strony kryterium koniecznoci wypracowania efektywnych metod istandardw wpywajcych na odpowiedni jako udzielanych porad, zdrugiej zwrcono szczegln
uwag na fakt, e opracowywane metody istandardy powinny uwzgldnia rnorodn specyfik pracy wposzczeglnych instytucjach wiadczcych usugi poradnicze
wPolsce.

2. Tradycyjne metody inowoczesne technologie


wiadczenia poradnictwa wpraktyce
pastw czonkowskich Unii Europejskiej
Wypracowanie katalogu klasycznych inowoczesnych metod udzielania poradnictwa prawnego iobywatelskiego przez podmioty wiadczce pomoc prawn wEuropie byo icay czas jest zadaniem wielu instytucji pastwowych, samorzdw
zawodowych, takich jak samorzd adwokacki czy radcw prawnych, iorganizacji
pozarzdowych, ktrych celem statutowym jest poradnictwo prawne iobywatelskie.
Opracowujc metody tradycyjne, przeanalizowano sposoby, jakimi wspczenie
udzielaj porad prawnych podmioty publiczne iprywatne. Wodniesieniu do analizy
nowoczesnych technik niektre znich samoistnie rozwiny si wzwizku zpostpem technicznym, gdy, jak susznie zauwaa M. Araszkiewicz1: trudno wyobrazi
sobie funkcjonowanie np. kancelarii prawnej bez wsparcia profesjonalnego komputerowego systemu informacji prawnej. Bez systemw tego typu nie mog ju rwnie
wspczenie funkcjonowa sdy czy organy administracji publicznej. Konstatacje te
dotycz rwnie oczywicie podmiotw wiadczcych pomoc prawn nieodpatnie.
Niektre ztych metod zostay wypracowane wkrajach obogatych dowiadczeniach,
gdzie od lat pastwo prowadzi polityk wiadczenia obywatelom nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego2 iwzwizku ztym stale poszukuje si metod
najmniej kosztownych inajbardziej efektywnych.
Kwestia przedstawienia rnorodnych metod udzielania porad prawnych iobywatelskich wposzczeglnych pastwach Europy bya, obok wielu innych aspektw
pracy nad systemem poradnictwa prawnego iobywatelskiego wramach wspomnianego projektu, przedmiotem obszernej analizy opracowanej przez instytut HiiL3.
1
M. Araszkiewicz, Poradnictwo prawne iobywatelskie anowe technologie, [w:] INPRIS (oprac.), Bezpatne
poradnictwo..., op. cit., s. 332339.
2
Do pastw tych nale np. Wielka Brytania, Holandia, kraje systemu common law.
3
Zob.: M. Barendrecht, M. Gramatikov, C. von Zeeland, Porady prawne wPolsce. Sugestie wynikajce zpraktyki midzynarodowej, Warszawa 2012, s. 1 in., www.inpris.pl (22.3.2014) oraz na stronie internetowej instytutu
badawczego HiiL, http://www.hiil.org/publications/trend-reports (22.3.2014).

122

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

Wopublikowanym w2012 r. opracowaniu wskazano wiele istotnych dla tworzenia


systemu poradnictwa zagadnie, wtym przedstawiono wszystkie metody wiadczonego poradnictwa wykorzystywane przez wyspecjalizowane orodki informacji
prawnej iporad obywatelskich. Wanym elementem opracowania by aspekt ekonomiczny, brany za kadym razem pod uwag przy analizie wszystkich elementw
analizowanych systemw, azwaszcza formy udzielanej informacji iporady.
Zopracowania wynika, e wwielu pastwach (jak Wielka Brytania czy Holandia)
zostay utworzone wyspecjalizowane orodki informacji iporad obywatelskich. Podstawowymi metodami wiadczonego wtych punktach poradnictwa s dobrze zaprojektowane witryny internetowe, porady przez e-mail, infolinie telefoniczne, poradniki
oraz porady wiadczone osobicie. Wpunktach tych informacji ispecjalistycznych
porad udzielaj osoby specjalnie do tego przeszkolone, najczciej bez wyksztacenia
prawniczego. Personel jest wic mniej kosztowny ni prawnicy zprzygotowaniem
akademickim idowiadczeniem praktycznym.
Ilustracj sprawnie rozwinitej sieci biur poradniczych mog by Holandia iWielka Brytania. WHolandii zostaa stworzona sie biur prawnych, tzw. Juridisch Loket,
dziaajca na terenie caego kraju. Zanalizy sposobw, jakimi udzielone zostay
porady, wynika, e w2011 r. na 772 tys. zapyta 200 tys. wizao si zwizyt beneficjenta wjednym ztrzydziestu biur, za wszystkie pozostae (572 tys.) zgoszono
poczt elektroniczn albo przez telefon. Oznacza to, e 75% problemw zostao rozwizanych drog e-mailow lub telefonicznie. Jednoczenie wyniki bada pokazuj,
e niezalenie od udzielonej pomocy drog osobist, e-mailow czy telefoniczn
witryny internetowe biur prawnych (Juridisch Loket) odwiedzio prawie milion uytkownikw. Zoblicze przeprowadzonych przez instytut HiiL wynika, e roczne koszty dziaania tych biur prawnych przekraczaj nieco kwot 20 mln euro. Oznacza to
wydatek niecaych 30 euro na spraw interesanta, ktry uzyska porad (albo jeszcze
mniej, jeli zway koszty witryny internetowej).
WWielkiej Brytanii natomiast wroku szkolnym 2010/2011 dziaajce tam biura
porad obywatelskich (ang. Citizens Advice Bureaus) udzieliy pomocy 2,1 mln osb
wponad 7 mln spraw1. Wtym samym okresie, dwch lat, wsplna strona internetowa2 biur porad, prowadzona przez cznie 382 organizacje, miaa 14,2 mln odwiedzin.
Opracowana przez te podmioty strona wiadczy swoje usugi za porednictwem odpowiednio do tego przygotowanego iprzeszkolonego personelu. Jak wynika zoblicze zawartych wraporcie instytutu HiiL wanalizowanym czasie przychody (irwnie koszty) caego serwisu przekroczyy 60 mln funtw, zczego 50 mln pochodzio
zdotacji rzdowych. Koszt osobistej obsugi jednego interesanta nie przekroczy
zatem 30 funtw (awaciwie wynis jeszcze mniej, zwaywszy na spory koszt
prowadzenia witryny internetowej)3.

Por. zinformacjami dostpnymi na stronie internetowej Citizens Advice, www.citizensadvice.org (22.3.2014).


Wsplna strona internetowa Citizens Advice: adviceguide.org.uk (22.3.2014).
3
M. Barendrecht, M. Gramatikov, C. von Zeeland, Porady prawne..., op. cit., s. 9 in.
1
2

2. Tradycyjne metody inowoczesne technologie wiadczenia poradnictwa...

123

Powysze przykady wskazuj po pierwsze na istotne znaczenie opracowanych


metod udzielania poradnictwa, po drugie na korzyci pynce zopracowania izastosowania wysokiej jakoci informacji, wytycznych, wskazwek, poradnikw czy
witryn internetowych. Niewtpliwie pocztkowe koszty wdroenia nowoczesnych
technologii byy wysokie, ale inwestycja ta zczasem przynosi wymierne korzyci
ioszczdnoci.
Wramach projektu systemowego uznano, e zastosowanie nowoczesnych technologii, obok wypracowanych do tej pory klasycznych metod wiadczenia poradnictwa,
powinno by jednym zpriorytetw przy tworzeniu systemu nieodpatnej pomocy
prawnej wPolsce1. Przemawiaj za tym po pierwsze wzgldy ekonomiczne, po drugie pozytywne dowiadczenia innych pastw, po trzecie dua liczba osb, ktrym
mona wten sposb pomc.
Wrd nowoczesnych metod wan rol odgrywaj technologie informatyczne.
Oglnie mona je nazwa poradnictwem prawnym online. Obecnie na podstawie
wypracowanych wwielu pastwach modeli wskaza mona na kilka rodzajw ksztatujcych si metod poradniczych online. Nale do nich przede wszystkim interaktywne aplikacje dostpu do informacji prawnej, interaktywne aplikacje dostpu do
porady prawnej, interaktywne aplikacje do ugodowego rozwizywania sporw2.
Interaktywne aplikacje s sprawnie rozwijajcymi si technologiami informatycznymi majcymi coraz szersze zastosowanie wramach efektywnego dostpu do
informacji iporady prawnej. Jak zauwaa cytowany ju M. Araszkiewicz3: wtym
zakresie nie chodzi nam jedynie opublikowanie online treci obowizujcych regulacji prawnych czy orzecze sdowych wysokich instancji (powysze winno by
obowizkiem pastwa), lecz ostosowanie inteligentnych narzdzi, dziki ktrym
zainteresowana osoba moe uzyska porad prawn pasujc do jej zindywidualizowanej sytuacji, przeanalizowa skutki prawne zaistniaego stanu faktycznego czy
wreszcie samodzielnie przygotowa projekt umowy czy projekt pisma urzdowego
albo procesowego dostosowanego do potrzeb beneficjenta.
Przykadem takiego serwisu online jest utworzony wHolandii serwis nazywany Roadmap to Justice4. Zosta on wprowadzony do systemu nieodpatnej pomocy
prawnej wHolandii przez Legal Aid Board (Rad Pomocy Prawnej) iUniwersytet
wTilburgu. Podstawowym elementem serwisu jest tzw. Dispute Roadmap5, dziki
ktremu beneficjent otrzymuje pen informacj dotyczc moliwych rozwiza,
jakie mog mie zastosowanie wjego sprawie. Zaznaczenia wymaga, e na razie aplikacja ta dotyczy prawa rodzinnego, konsumenckiego iadministracyjnego. Wynika to

1
Zob. rekomendacje ocharakterze generalnym dotyczce organizacji systemu poradnictwa w: System poradnictwa..., op. cit., s. 135 in.
2
Szerzej na ten temat zob. take: M. Araszkiewicz, Nowe technologie..., op. cit., s. 1 in.
3
M. Araszkiewicz, Poradnictwo prawne, op. cit., s. 45.
4
Pojcie to mona przetumaczy na polski jako mapa dostpu do sprawiedliwoci. Serwis jest interaktywn
aplikacj, www.rechteizjer.nl (22.3.2014).
5
Co mona przetumaczy jako mapa dostpnych rozwiza wsprawie.

124

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

zfaktu, e wramach tych dziedzin beneficjenci najczciej zgaszali si zproblemami


prawnymi. Jak podaje M. Araszkiewicz1: wci planowany jest rozwj aplikacji
obejmujcy coraz to nowe problemy prawne, jak np. kwestie zwizane zrozwodami,
ustalaniem opieki nad dziemi czy tworzeniem planu mediacji.
Metoda Dispute Roadmap powinna rwnie zmusi instytucje pastwowe do analizowania najczstszych problemw prawnych obywateli, anastpnie do opracowania, na bazie uzyskanej wiedzy, takich programw online, ktre zapewni wpodstawowym zakresie rozwizywanie konfliktw, jakich obywatele dowiadczaj wyciu
codziennym. Dodatkowo metoda ta wpywa na podnoszenie wiadomoci irozwijanie samodzielnoci obywateli, ktrzy, po zdobyciu pewnego zasobu wiedzy iinformacji, sami musz podejmowa okrelone decyzje. Oczywicie, dostrzegajc zalety
tej metody, nie sposb nie wskaza, e nawet najlepsza aplikacja nie zastpi osobie
szukajcej skomplikowanej pomocy prawnej kontaktu zprofesjonalnym prawnikiem
bd inn osob kompetentn do udzielania porad prawnych iobywatelskich.
Kolejne zastosowanie nowoczesnych technik informatycznych zostao wprowadzone przy ugodowym rozwizywaniu sporw midzy stronami. Ta metoda zwana jest Online Dispute Resolution (ODR)2. ODR jest form rozwizywania sporw
wsposb polubowny ijednoczenie online. Zalety systemw ODR to przede wszystkim ich tanio, szybko wzastosowaniu, dostpno dla osoby zainteresowanej,
brak sformalizowanej formy, unikanie rozwizania problemu drog sdow. Dodatkowym plusem metody polubownego rozwizywania sposb online jest fakt, e
strony sporu nie musz si osobicie spotyka, co moe wpywa na zmniejszenie
stresu po obu stronach.
Przegld dziaajcych wpraktyce systemw ODR zosta przedstawiony wrapor3
cie opracowanym przez J. Suqueta, M. Poblet, P. Noriega oraz S. Gabarro. Autorzy
przeanalizowali dziaania wielu dostawcw usug ODR oraz zaprezentowali wnioski
wtym zakresie. Wskazali midzy innymi na istniejce problemy finansowe, ktre doprowadziy do wycofania si wielu usugodawcw ztej metody rozwizywania sporw.
Tylko nieliczni przeksztacili si wdobrze funkcjonujce wtym obszarze podmioty. Finansowanie tych metod jest jednym zkluczowych problemw do rozwizania. Wwielu
krajach, takich jak Holandia, Hiszpania czy Portugalia, prowadzone byy badania dotyczce metody ODR, zktrych wynika, e wie si ona zkoniecznoci znacznego
rozbudowania modelu teoretycznego funkcjonowania takiego systemu, obejmujcego
wymian argumentw pomidzy stronami i negocjowanie moliwych rozwiza4.
M. Araszkiewicz, Poradnictwo prawne, op. cit., s. 6.
Co mona przetumaczy jako polubowne rozwizanie sporw drog online. E. Katsh, J. Rifkin, Online Dispute Resolution: Resolving Conflicts in Cyberspace. Jossey-Bass, San Francisco Ca. 2001; A. Lodder, J. Zeleznikow,
Developing an Online Dispute Resolution Environment: Dialogue Tools and Negotiation Systems in aThree Step
Model, Harvard Negotiation Law Review 2005, No. 10, s. 287338; J. Suquet, M. Poblet, P. Noriega, S. Gabarro,
Online Dispute Resolution in 2010: ACyberspace Odyssey?, [w:] M. Poblet, B. Abrahams, J. Zeleznikow, The
Proceedings of the 6th International Workshop on ODR, Liverpool 2010, s. 113, cyt. za: M. Araszkiewiczem, Poradnictwo prawne, op.cit., s. 45.
3
Ibidem.
4
M. Araszkiewicz, Poradnictwo prawne..., op.cit., s. 45.
1
2

3. Metody udzielania porad wramach obecnie istniejcej struktury...

125

Warto jednak zwrci uwag, e systemy Online Dispute Resolution wkontekcie ich
zastosowania wsystemie nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego mog
by wykorzystywane wpostaci wielu programw informatycznych wspierajcych rozwizywanie sporw wramach rnych dziedzin prawa.
Naley podzieli wniosek M. Araszkiewicza wkwestii koniecznoci uwzgldnienia wprzyszoci wsystemie nieodpatnego poradnictwa wPolsce rwnie metod
ODR, pomimo trudnoci zwizanych zkosztami ich opracowywania. Korzystanie
ztych technologii moe wpyn na obnienie nie tylko kosztw funkcjonowania
systemw pomocy prawnej, ale rwnie na obnienie kosztw spoecznych sporw
zuwagi na potencjalne zwikszenie odsetka spraw zakoczonych polubownie1.
Wobec przedstawionych zalet nowoczesnych metod informatycznych uzasadniony wydaje si wniosek wypracowany wtrakcie prac wramach prowadzonego projektu, e wprowadzenie tego typu sposobw opartych na nowoczesnych technikach
informatycznych wPolsce bdzie jednym zpodstawowych zada instytucji wiadczcych nieodpatne poradnictwo. Zgodnie zpogldem M. Araszkiewicza2 zalet tych
technik jest zdecydowana oszczdno kosztw osobowych usugodawcw. Taka
informacja czy porada zostaje udzielona lub spr zostaje rozwizany przy wsparciu
albo zwycznym uyciem programu komputerowego, co wpywa na oszczdno
czasu iwygod beneficjentw, ktrzy maj moliwo uzyskania informacji iporady
zkadego miejsca, ktre jest dla nie dostpne iwygodne, oraz zkadego urzdzenia,
jakie posiadaj. Jest to wic wyrana oszczdno kosztw wynikajca zpozasdowego zaatwienia sprawy. Wyzwaniem wkontekcie technik informatycznych moe
sta si kwestia zdolnoci do korzystania ztych technologii wgrupie docelowej, do
ktrej adresowana jest pomoc prawna iobywatelska, awic osb ubogich, zgrup
dyskryminowanych, osb zniepenosprawnociami (co moe stanowi dla nich barier wskorzystaniu zproponowanych technik). Przy wprowadzaniu takich metod
trzeba wzwizku zpowyszym pamita rwnie opunktach poradniczych, gdzie
beneficjent bdzie mg take zpomoc przeszkolonego pracownika lub woluntariusza uzyska informacj iskorzysta zdanej aplikacji interaktywnej.

3. Metody udzielania porad wramach obecnie istniejcej


struktury poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce
Rozwaania wtym zakresie naley zacz od przedstawienia definicji pojcia
metody. Czym zatem jest metoda udzielania porad prawnych iobywatelskich?
Zgodnie zdefinicj sownika jzyka polskiego metod3 jest wiadomie stosowany sposb postpowania, majcy prowadzi do osignicia zamierzonego celu.
Ibidem.
Ibidem.
3
S. Dubisz (red.), Uniwersalny sownik jzyka polskiego, Warszawa 2003, http://www.leksykografia.uw.edu.pl/
slowniki/18/uniwersalny-sownik-jzyka-polskiego-warszawa-2003 (22.3.2014).
1
2

126

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

rzenoszc tak rozumian definicj na grunt poradnictwa prawnego, wskaza naley,


P
e jest ona rodkiem do osignicia zamierzonego przez beneficjenta celu. Najczciej celem tym bdzie rozwizanie problemu prawnego. Majc wiedz dotyczc
podstawowego celu, jaki zakada sobie beneficjent, ale rwnie innych celw systemu pomocy prawnej iobywatelskiej1, rozway naley, jakimi metodami bd one
efektywnie osignite, zuwzgldnieniem moliwoci ekonomicznych pastwa.
Przydatne wtym zakresie jest przeprowadzone przez ISP badanie2, azwaszcza
jego wyniki dotyczce celw zakadanych przez osoby poszukujce pomocy prawnej
i/lub obywatelskiej. Wtrakcie badania ilociowego poproszono beneficjentw usug
poradniczych, aby sami opisali, czego oczekiwali od danego punktu poradniczego.
Wyniki przeprowadzonych wywiadw wskazuj, e wponad poowie przypadkw
osoby te oczekiway po prostu pozytywnego zaatwienia sprawy. cznie wprzypadku 38% sytuacji beneficjenci mieli bardziej sprecyzowane oczekiwania poszukiwali pomocy wrozstrzygniciu konkretnego problemu (14%), wprzygotowaniu
dokumentw (10%), wuzyskaniu konkretnych informacji (8%) lub wuzyskaniu
konkretnych wiadcze (6%).
Oglnie rzecz ujmujc, zdecydowana wikszo respondentw, ktrzy wbadaniu oglnopolskim skorzystali zpomocy (ponad ), zadeklarowaa, e ich problem
(problemy) udao si rozwiza cakowicie (67%) lub czciowo (9%). Wco pitym
przypadku respondent mia trudnoci zodpowiedzi na to pytanie. Wwietle wywiadw pogbionych okazywao si, e nierzadko trudno wokreleniu, na czym ma
polega rozwizanie, wynika zsamej natury problemu lub ztego, e jego rozwizanie
wcale nie musi by korzystne dla respondenta, nie za zwtpliwoci, czy do rozwizania przyczyni si podmiot wiadczcy porad.
Analiza wynikw badania ISP skania do nastpujcych wnioskw. Po pierwsze
suszne jest zaoenie, e wwielu przypadkach beneficjenci poszukuj rozwizania
swojego problemu prawnego wpostaci przygotowania okrelonych dokumentw,
uzyskania konkretnych informacji, rwnie prawnych, czy wiadcze. Po drugie
przeprowadzone badanie wskazuje, e najczstszym celem osoby zgaszajcej si
jest ch pozytywnego zaatwienia sprawy. Tak wskazany cel rodzi kolejne pytanie: co oznacza pozytywne zaatwienie sprawy? Bardzo pomocne przy odpowiedzi
na nie wydaj si wnioski zaprezentowane wraporcie INPRIS3. Wynika znich, e
obecnie wiele osb postrzega prawo jako tematyk bardzo skomplikowan, niezrozumia iwrog. Tym samym czsto beneficjenci za pozytywne zaatwienie sprawy
uwaaj pozasdow ugod zdrug stron. Takie rozwizanie problemu odbywa
si najczciej (wokoo 50% przypadkw)4 wdrodze znalezienia kompromisowego
1
Inne cele poradnictwa prawnego iobywatelskiego to np.: ksztatowanie wiadomoci prawnej obywateli,
podnoszenie samodzielnoci obywateli wrozwizywaniu problemw prawnych iyciowych, zmniejszanie liczby
spraw sdowych.
2
Zob. S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 113 in.
3
M. Barendrecht, M. Gramatikov, C. von Zeeland, Porady prawne..., op. cit., s. 4 in.
4
Ibidem, s. 5

3. Metody udzielania porad wramach obecnie istniejcej struktury...

127

rozstrzygnicia wsplnie zdrug stron, wpostaci ugody pozasdowej. Jedynie may


odsetek spraw (okoo 5%)1 trafia na drog sdow ijest rozpatrywany przez sdy lub
inne bezstronne organy, co wie si wanie znegatywnie wyraanym stosunkiem
do prawa iinstytucji wymiaru sprawiedliwoci.
Powysze rozwaania wskazuj, e stworzenie stronom moliwoci negocjacji
sprawiedliwego rozwizania bdzie miao kluczowe znaczenie rwnie dla wyboru odpowiednich inajbardziej efektywnych metod udzielania poradnictwa. Wydaje
si, e wtak rozumianym celu beneficjenci powinni otrzyma informacje pomocne
wnegocjowaniu, porozumiewaniu si ze sob i, koniec kocw, wsamodzielnym
rozwizywaniu problemw. Informacje prawne s przydatne wpraktyce otyle, oile
mona je zrozumie, oile s dostosowane do aktualnego problemu ioile s dostpne
wodpowiednim czasie. Widealnym stanie rzeczy informacje powinny by wystarczajce, eby poradzi sobie zdanym problemem, oferowa ograniczony zestaw opcji
(wybr pomidzy rzeczywistymi rozwizaniami) oraz by atwe do zastosowania2.
Majc na wzgldzie tak przedstawione, najczstsze rozumienie pozytywnego
zaatwienia sprawy, nie mona zapomnie ogrupie beneficjentw, ktrzy poszukuj
zindywidualizowanej, konkretnej porady prawnej, obejmujcej konieczno opracowania analizy prawnej, atake przygotowania odpowiednich pism wsprawie, wtym
pism procesowych.
Wramach projektu systemowego rozwaano zastosowanie podziau poradnictwa
prawnego iobywatelskiego na informacj prawn3 oraz porad prawn4 iobywatelsk5. Wzalenoci od tego, czy udzielana byaby porada, czy informacja, wskazane
byoby dostosowywanie odpowiednich metod ich udzielania. Wydaje si jednak, e
nie ma potrzeby rnicowania metod udzielania informacji iporad prawnych iobywatelskich. Zarwno wudzielaniu informacji, jak iporad powinno si stosowa
rnorodne sposoby ich przekazywania. Ewentualne ograniczenia wsposobie wiadczenia usugi mog i/lub powinny dotyczy przedmiotu sprawy, jej skomplikowania,
charakteru danego podmiotu udzielajcego poradnictwa lub innych uzasadnionych
wdanym przypadku powodw. Zuwagi na wyszy stopie skomplikowania spraw,
wzgldy bezpieczestwa klienta lub procedury kontroli wewntrznej podmiotu oraz
ze wzgldu na utrzymanie odpowiedniej jakoci udzielanych porad wskazane jest
udzielanie takich porad osobicie (przy dopuszczeniu wuzasadnionych wypadkach
Ibidem.
Ibidem, s. 4 in.
3
Informacja prawna polega na dostarczaniu zgaszajcym si podmiotom informacji oregulacjach prawnych
odnoszcych si do ich sytuacji.
4
Porad prawn polegajc na opracowaniu iprzekazaniu zgaszajcym si podmiotom rzetelnych, skonkretyzowanych izindywidualizowanych zestaww informacji odnoszcych si do przedstawionego przez nie problemu
prawnego oraz, wrazie potrzeby, pomocy wjego rozwizaniu do momentu wkroczenia sprawy na etap sdowy.
5
Porad obywatelsk polegajc na opracowaniu i przekazaniu zgaszajcym si podmiotom rzetelnych,
skonkretyzowanych izindywidualizowanych zestaww informacji ornych moliwociach rozwizania problemu iozwizanych znimi konsekwencjach, wspieraniu ich zposzanowaniem samodzielnoci wpodejmowaniu
decyzji wdokonaniu wyboru sposobu postpowania oraz, wrazie potrzeby, sporzdzeniu wsplnie znimi planu
dziaania ipomocy wjego realizowaniu.
1
2

128

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

innych sposobw) lub/ina pimie (np. sprawy zwizane zodpowiedzialnoci karn


klienta oraz dotyczce toczcych si postpowa przed sdami powszechnymi musz by udzielone na pimie).
Uwzgldniwszy powysz analiz, wtrakcie projektu opracowano katalog metod udzielanego wPolsce poradnictwa, awpierwszej kolejnoci przygotowano list
sposobw obecnie stosowanych przez prywatne ipubliczne podmioty wiadczce te
usugi. Do wypracowanych wPolsce metod naley udzielenie porady:
1) osobicie: wpunktach porad oraz mobilnie,
2) telefonicznie,
3) drog elektroniczn poprzez e-mail,
4) drog elektroniczn poprzez stron internetow,
5) listownie,
6) poprzez dystrybucj broszur ocharakterze informacyjnym (papierowe).
Po opracowaniu powyszej listy uznano, e wanym zadaniem jest dokonanie
oceny kadej zpowyszych metod pod ktem jej zalet iwad dla systemu poradnictwa
prawnego iobywatelskiego. Wtrakcie prac starano si zwrci uwag na te elementy,
ktre mog mie najwiksze znaczenie wkontekcie tworzenia przyszego systemu
nieodpatnego poradnictwa.
Metoda udzielania porad osobicie wpunktach porad (wyjtkowo mobilnie1) jest
najczciej spotykan tradycyjn metod, wywoujc najmniej kontrowersji. Sprawdza si najlepiej wsprawach oduej zawioci prawnej i/lub faktycznej, wsprawach,
wktrych konieczny jest kontakt zwykwalifikowan osob. Moliwo mobilnego
dotarcia do klienta ma ogromne znaczenie wsytuacjach, wktrych problem dotyczy
osoby zniepenosprawnoci, osoby skazanej lub tymczasowo aresztowanej, ktra
jest odizolowana, lub innej, ktra nie moe uda si do punktu poradniczego, ajednoczenie potrzebuje bezporedniego kontaktu zosob wiadczc porady. Naley
jednak wskaza, e jest to najdrosza forma udzielania informacji iporad. Wszczeglnoci wprzypadkach mobilnych, kiedy wymaga wyjazdu. Jednoczenie moe ona
nie by dostpna dla wszystkich potrzebujcych, np. ze wzgldu na koszty dojazdu,
zbyt du odlego od miejsca zamieszkania, izolacj2. Jest te nieekonomiczna,
zwaszcza wsytuacjach prostej informacji iporady, kiedy beneficjent musi itak uda
si do punktu poradniczego. Jest rwnie kosztowna dla pastwa, poniewa prawie
zawsze jest ibdzie skierowana do jednego beneficjenta. Jak wynika zprzeprowadzonego przez ISP badania3, obecnie jest to najczstsza forma, wjakiej pomocnictwo
jest udzielane (63%). Zwywiadw wynika take, e tzw. niemiali petenci poszukuj
wanie pomocy, ktra ma bardziej osobist form. Doda take naley, e porada
osobista jestjednoczenie wiadczona wformie ustnej lub pisemnej. Zalet formy pisemnej jest moliwo kontroli gwarantujca wysok jako. Natomiast podstawow
1
Mobilne udzielenie porady oznacza udanie si przez osob udzielajc porady do miejsca wskazanego przez
beneficjenta.
2
Chodzi tu osytuacje zwizane zpozbawieniem wolnoci danej osoby czy tymczasowym aresztowaniem.
3
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 107108.

3. Metody udzielania porad wramach obecnie istniejcej struktury...

129

wad jest jej czasochonno iwysoki koszt. Obecnie metoda osobistej ipisemnej
(lub ustnej) formy jest najczciej stosowana przez 26studenckich poradni prawnych
wcaej Polsce. Rocznie wtej formie poradnie prawne udzielaj okoo 13 tys. porad.
Kolejn metod wiadczenia poradnictwa jest forma telefoniczna. Ogromn zalet
jest jej szybko ipowszechno zwizana zogln dostpnoci aparatu telefonicznego. Wskaza mona, e jest to metoda przystpna dla osb niekorzystajcych
zinternetu, np. dla osb starszych, jak rwnie dla osb odizolowanych, ale tylko
wtych przypadkach, kiedy mog one skorzysta ztelefonu1. Wad jest po pierwsze
ograniczona tylko do prostych spraw moliwo pomocy. Po drugie brak wgldu
wjakkolwiek dokumentacj, ktra moe mie wpyw na poprawno udzielanej porady prawnej. Dodatkowo metoda ta nie daje moliwoci weryfikacji statusu beneficjenta. Zprzytaczanego ju badania2 wynika, e kontakt telefoniczny jest dominujc
form kontaktu zpunktami poradniczymi wrd tzw. wiadomych klientw3, ktrzy
wten sposb wstpnie uzyskuj informacj otym, jak naley zaatwi dan spraw.
Bardziej nowoczesna od telefonicznej jest metoda kontaktu e-mailowego (przez
internet). Wwikszoci przypadkw zalety iwady tej formy kontaktu s do podobne
jak przy metodzie telefonicznej. Nie bez znaczenia jest, e przy metodzie e-mailowej
nastpuje spora redukcja kosztw wynikajcych bd zosobistego kontaktu zosob
udzielajc porady, bd zkoniecznoci opaty za abonament telefoniczny. Wad
tej metody jest to, e usugodawca ma wci ograniczony dostp do dokumentacji,
chocia wtym przypadku mona ju sobie wyobrazi przesanie zeskanowanych
najwaniejszych dokumentw jako zacznikw do listu. Zawiera ona duy potencja
na przyszo wsystemie nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Pamita jednak naley, e dostp do Internetu, chocia coraz bardziej powszechny,
nadal jest ograniczony. Jak pokazuje badanie4, 68% beneficjentw korzystajcych
znieodpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej szuka informacji wInternecie.
Coraz wiksz rol wwiadczeniu pomocy prawnej iobywatelskiej zaczyna gra
metoda udzielania informacji iporady przez internet, poprzez stron internetow.
Zaletami tej formy s: oszczdno czasowa, oszczdno ekonomiczna dla systemu
iusugodawcy, wygoda beneficjentw, moliwo zachowania intymnoci wsytuacji spraw trudnych, draliwych dla klienta, moliwo przekazania podstawowej
informacji lub wiedzy. Stosowanie tej nowoczesnej technologii, jak jest internet,
nie bdzie jednak moliwe wzindywidualizowanych ibardziej skomplikowanych
sprawach. Wynika to zwielu czynnikw, takich jak obszerno dokumentacji faktycznej iprawnej wsprawie, wielo moliwych rozwiza prawnych, zawio stanu
faktycznego, konieczno przeprowadzenia szczegowej rozmowy zklientem co do
faktw majcych wpyw na analiz prawn. Przy tej metodzie naley take wzi
1
Taka sytuacja ma najczciej miejsce wprzypadku osb osadzonych wzakadach karnych, ktre maj ju orzeczon prawomocnie kar pozbawienia wolnoci iczsto maj moliwo korzystania ztelefonu wzakadzie karnym.
2
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 108.
3
wiadomy klient to taki, ktry ma dobrze sprecyzowany cel, jaki chce osign poprzez uzyskan porad/
informacj.
4
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 41.

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

130

pod uwag konieczno systematycznej aktualizacji strony internetowej ze wzgldu


na czst dezaktualizacj informacji wskutek zmieniajcego si prawa. Naley take
pamita, jak wskazano ju powyej, e wprawdzie dostp do internetu jest coraz
bardziej powszechny, jednak wci wwielu rejonach Polski ograniczony, co powoduje, e informacja iporada docieraj tylko do wybranych beneficjentw.
Do klasycznych metod udzielania porad prawnych naley przekazywanie informacji iporady listownie. Dziki niej porady mog by wiadczone osobom, ktre nie
maj moliwoci dochodzenia swoich praw np. dlatego, e s pozbawione wolnoci,
awzakadzie karnym, wktrym si znajduj, zrnych powodw, nie maj dostpu
ani do telefonu, ani do internetu. Forma listowna umoliwia przesanie caej lub czciowej dokumentacji wsprawie, co pozwala na jej zweryfikowanie przez wiadczcego usug. Wad jest jej czasochonno, mog te by trudnoci zpoprawnym zrozumieniem tekstu pisanego. Niemniej jednak naley podkreli, e ta metoda wwielu
przypadkach bdzie jedyn moliw do zastosowania wsytuacji danego beneficjenta.
Dlatego jest to kana dostpu do pomocy prawnej stosowany przez specjalistyczne
organizacje pozarzdowe ibiura pomagajce osobom osdzonym.
Szczeglne znaczenie, ze wzgldu na moliwo zachowania anonimowoci, ma
metoda poradnictwa wiadczona poprzez dystrybucj papierowych broszur ocharakterze informacyjnym. Najwaniejsze zalety tej formy komunikacji zbeneficjentem to moliwo powszechnego dostpu, zarwno do podstawowych, jak ikompleksowych informacji, redukcja kosztw zwizanych zosobistym wiadczeniem
usug poradniczych, uatwienie pracy osobom wiadczcym porady przez dodatkowy materia pomocniczy. Wadami s natomiast szybka dezaktualizacja informacji
przez zmieniajce si prawo oraz potencjalne trudnoci zwaciw interpretacj
zapisw prawnych (proporcjonalnie do skali problemu prawnego iwiadomoci
prawnej beneficjentw).
Przygotowany wramach projektu katalog metod najczciej stosowanych wsystemie poradnictwa prawnego iobywatelskiego jest wstpem do dalszych prac. Moe
stanowi rdo wiedzy dla nowo powstajcych podmiotw chccych wiadczy
nieodpatnie porady prawne iobywatelskie. Wprzyszoci katalog ten powinien by
poddawany systematycznej ocenie iewentualnej zmianie wcelu zapewniania beneficjentom jak najszerszego dostpu do poradnictwa prawnego oraz zminimalizowania
kosztw finansowych.

4. Standard pojcie ipodstawowe elementy


Rozwaania dotyczce standardw naley rozpocz od przedstawienia sownikowego rozumienia tego pojcia. Zgodnie zdefinicj Sownika jzyka polskiego1 termin
standard ma dwa znaczenia. Wpierwszym oznacza pewien poziom towarw lub
Sownik jzyka polskiego, http://sjp.pwn.pl/szukaj/standard (22.3.2014).

4. Standard pojcie ipodstawowe elementy

131

usug, speniajcy podstawowe wymagania. Wdrugim okrela typowy iprzecitny model czego. Jak susznie zauwaa W. Klaus1: Znaczenia te, cho wydaj si
zblione, zawieraj jednak zdecydowan rnic od wyznaczenia pewnego bezwzgldnego minimum wpierwszym przypadku, po pokazanie pewnego typowego
zachowania wdrugim. Rodz si wic pytania, jak rol powinny spenia standardy wsystemie nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz zjakich
elementw si skada.
Problematyka dotyczca znaczenia standardw, ich elementw oraz spenianych
funkcji wporadnictwie prawnym iobywatelskim bya dotychczas wPolsce przedmiotem kilku analiz. Najszersze opracowanie wtym zakresie zostao przygotowane
przez W. Klausa2. Po odwoaniu si do pojcia standard przedstawi on zakres
standardw nie tylko poradnictwa prawnego iobywatelskiego, ale rwnie usug spoecznych. Zauway rwnie, e wPolsce brak jest jednolitego dokumentu kodyfikujcego katalog standardw wodniesieniu do samorzdw prawniczych: adwokatw,
radcw prawnych czy notariuszy, co powoduje brak moliwoci oparcia si na nich
przy budowaniu standardw dla systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Zasadne wydaje si wzwizku ztym wskazanie, jakie elementy powinny zawiera
wypracowane standardy ijakie s podstawowe zaoenia dotyczce jakoci wiadczonych usug. Analiz elementw standardw opracowa wliteraturze przedmiotu
J. Boczo. Natomiast zaoenia, jakie powinny spenia usugi spoeczne, zostay
opracowane przez sie organizacji wystpujcych pod nazw European Platform for
Rehabilitation (Europejska Platforma dla Rehabilitacji), aomwione wliteraturze
polskiej przez W. Klausa3. Ztego wzgldu celowe jest poprzestanie na zaprezentowaniu wtym miejscu dwch tabel obrazujcych interesujce nas zagadnienia.
Tabela 1. Zczego powinien skada si standard4
Elementy
standardu

Opis/wyjanienie

Postanowienia wstpne
(preambua)

Naley naszkicowa to spoeczne icharakterystyk wystpowania interesujcego nas


zjawiska (problemu) oraz uzasadnienie merytoryczne realizacji zadania/usugi: sytuacj demograficzn izasadnicze tendencje, czy zjawisko si nasila, czy ijakie negatywne zjawiska mog by generowane przez brak dziaania, jakie korzyci przyniesie
podjcie realizacji danej usugi wdanej grupie iwcaej spoecznoci lokalnej, atake
co si stanie, jeli zadanie nie zostanie podjte jakie bd konsekwencje (koszty)
spoeczne iekonomiczne takiego zaniechania.

1
W. Klaus, Standardy usug aporadnictwo prawne, Warszawa 2012, s. 1 in., http://www.inpris.pl/fileadmin/
user_upload/documents/pomoc_prawna/Standardy_us%C5%82ug_a_poradnictwo_prawne.pdf (22.3.2014).
2
Ibidem.
3
Ibidem, s. 5 in.
4
E. Boczo, [w:] Poradnik standaryzacji usug, Sie Wspierania Organizacji Pozarzdowych SPLOT, Warszawa
2007, s. 1821 (opracowanie wasne).

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

132
1

Podstawy
prawne

Naley przywoa akty prawne, ktre umoliwiaj lub nakazuj realizacj danego
zadania/usugi. Trzeba przeanalizowa, wjakim stopniu istniejce regulacje prawne
(pastwowe lub lokalne) determinuj podejmowane przez nas dziaania wdanej sferze
czy ograniczaj lub wrcz uniemoliwiaj prowadzenie niektrych dziaa.

Przedmiot

Jest to okrelenie inazwanie zadania/usugi, ktre powinno precyzyjnie odzwierciedla jego tre i charakter. Nazwa podjtego zadania musi by adekwatna do jego
istoty icharakteru. Nie powinno stosowa si tu przenoni odwoujcych si do hase
iskojarze opartych na oglnych wartociach, liczc na to, e czytajcy domyli si,
co one znacz. Nie pasuj tu tytuy projektw czy nagwki gazet. Musz to by proste
ijednoznacznie rozumiane nazwy

Misja icel
zadania/
usugi

Naley tu okreli, co ma by zasadniczym celem realizowanego zadania/usugi, jaki


stan bdzie podany, jakimi metodami cel ten zostanie osignity i jakie wartoci
le upodstaw realizacji zadania/usugi. Tego rodzaju opis pozwala na gbsze uwiadomienie sobie (czonkom grupy standaryzacyjnej i przyszemu realizatorowi), do
jakiego stanu dymy, co jest dopuszczalne, a co nie. Naley opisa, jaka zmiana
zostanie osignita dziki realizacji danego zadania, jakie zastosujemy metody (oczywicie musz by adekwatne do rodzaju zaspokajanej potrzeby) iczym si kierowa
przy podejmowaniu danego zadania.

Zakres

Podmiotowy: kto bdzie gwnym beneficjentem realizowanego zadania/usugi. Naley precyzyjnie okreli grup docelow, tzn. osoby, ktre bd z niej korzysta.
Powinny zosta tak okrelone, aby nie byo wtpliwoci, kto izjakimi problemami
moe zosta objty danym zadaniem.
Rzeczowy: co wchodzi wzakres danego zadania/usugi, np. czy usuga wobec bezdomnych obejmuje wyywienie, noclegi, ubranie, opiek medyczn, prac zpsychologiem ipracownikiem socjalnym itp. Wwypadku usugi opiekuczej moe to by:
masa, robienie zakupw, wyprowadzanie na spacer, gotowanie, karmienie itp.
Przestrzenny: trzeba okreli, gdzie zadanie/usuga bdzie realizowana, jaki obszar
zostanie ni objty. Wprzypadku powierzenia zadania przez wadz lokaln obszar ten
musi nalee do obszaru administracyjnego danej jednostki samorzdu terytorialnego.
Nie musi to by cay powiat czy gmina. Moemy zawzi obszar realizacji usugi tylko
do dzielnicy czy soectwa, jeli wynika to ze specyfiki danego rodowiska lokalnego.

Specyfi
kacja

Jest to szczegowe wyliczenie tego, co, ile (godzin, kilogramw, kalorii, stron druku
itp.) oraz jakiej jakoci naley dostarczy przy realizacji danego zadania. Specyfikacja stanowi bardzo wany bo policzalny element okrelajcy wznacznej mierze
wymiar materialny ifinansowy zadania. Jest ona czsto utosamiana ze standaryzacj,
ale naprawd jest tylko jedn zjej czci.

Warunki
spenienia
usugi

Materialne: wjakich warunkach zadanie/usuga powinna zosta realizowana. Trzeba tu


okreli, jakie warunki musz zosta spenione, aby zadanie miao szans powodzenia.
Moe chodzi np. owarunki lokalowe: jaki obiekt moe suy 50 lub 500 podopiecznym,
czy musi gwarantowa dostp osobom niepenosprawnym, czy ma posiada ponadstandardowe wyposaenie. Jeli chodzi otransport to: czy wykorzystywany jest transport wasny, czy wynajmowany, czy orodek musi/moe by oddalony od miasta itp. Wwypadku
zadania teatralnego: czy ma by wykorzystywana scena profesjonalna i co to znaczy.
Wwypadku zawodw sportowych: czy tartan na bieni jest niezbdny itd.
Duchowe: jakie wolnoci musz by respektowane (moliwo realizacji praktyk religijnych, wypowiadania swoich pogldw, zachowania wanych elementw stroju, odwiedziny osb bliskich itp.). Trzeba okreli, jak dalece realizator zadania powinien stwarza
faktyczne moliwoci uwzgldniajce odmiennoci kulturowe ireligijne oraz inne specyficzne potrzeby niebdce elementem usugi podstawowej, ale konieczne lub choby
podane dla uszanowania godnoci klienta ispenienia zakadanego celu zadania.

4. Standard pojcie ipodstawowe elementy


1

133
2

Kwalifikacje pracownikw realizujcych zadanie/usug: trzeba okreli, jaki rodzaj


wyksztacenia ijakie formalne kwalifikacje musi posiada zesp realizujcy zadanie.
Powinny rwnie zosta podane wymogi dotyczce faktycznego dowiadczenia zawodowego, np. wymg pracy na stanowisku kierowniczym lub wczeniejszej pracy
zdanym typem klienta. Wwymaganiach dotyczcych kompetencji warto precyzyjnie
okreli, czy konieczne s dyplom idowiadczenie zawodowe, czy te ktre znich
ma wiksze znaczenie. Musz zosta rwnie okrelone inne wymagane umiejtnoci
i uprawnienia (np. obsuga komputera, zawodowe prawo jazdy, kurs pedagogiczny
itp.). Wwypadku wikszoci usug ogromn rol odgrywaj rwnie cechy osobowe,
ktre sprzyjaj dobrej realizacji danego zadania, aczasami warunkuj j (otwarto,
umiejtno pracy zludmi, dokadno, odwaga itp.).
Procedury
stosowane
przy
realizacji
zadania/
usugi

Jakie procedury powinny by stosowane przy naborze uytkownikw usugi: czy jest
to nabr cakowicie otwarty, czy korzystamy ze spisw dostpnych winnych instytucjach, czy obowizuj opinie specjalistw itp.? Jeli standaryzacja dotyczy szkole, to: czy potencjalni uczestnicy musz reprezentowa ju pewien okrelony poziom (jaki), czy musz przej wstpne przygotowanie potwierdzone certyfikatem,
wiadectwem itp.? Jak powinni by zatrudniani pracownicy: czy zasad jest konkurs,
czy system profesjonalnych rekomendacji, czy musz przej specjalistyczne badania
zdrowotne itp.?

Zasady
monitoringu
iewaluacji
realizowanej usugi

Jaki tryb inarzdzia zostan zastosowane do oceniania realizacji ikontroli zadania,


zarwno wtrakcie jego realizacji, jak ipo zakoczeniu wkrtkim idugim okresie?
Niezbdne jest opracowanie odpowiednich miernikw iwskanikw poszczeglnych
zada/usug do oceny realizacji zadania ijego rezultatw.

Regulacje
nadzwyczajne

Okrelenie trybu podejmowania decyzji ipostpowania, atake ramowe okrelenie


odpowiednich norm do zaistniaej sytuacji (wyszych lub niszych). W sytuacjach
nadzwyczajnych, tzn. takich, ktre trudno przewidzie, a ktre naley uwzgldni
wwielu typach usug (zdarzenia losowe: wypadki, klski ywioowe, ale take bardzo niska lub wysoka temperatura, kryzysy polityczne itp.), szczeglnego znaczenia
nabieraj precyzyjnie okrelone zasady postpowania i podejmowania decyzji oraz
zakresy odpowiedzialnoci poszczeglnych uczestnikw irealizatorw usugi. Wsytuacjach trudnych utrzymanie uznanych norm izwykego trybu podejmowania decyzji
moe by trudne lub niemoliwe. Wzwizku ztym, aby nie doszo do przekroczenia
ustalonych norm izasad, musz one zosta ustalone iwpisane wstandard.

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

134

Tabela 2. Zasady zaoe dotyczcych jakoci usug spoecznych1


Aspekty

Obszary

Zasady jakoci

Zaoenia wstpne

Kontekstualne

Wstpne
zaoenia
dotyczce
dostarczania
usug

1. Wspierajce ramy prowadzenia polityki


spoecznej (zbudowane na zasadach
przeciwdziaania problemom spoecznym
iprowadzone wduchu praw czowieka oraz
oparte na podejciu evidencebased, czyli
na zbieraniu danych, bywaciwie rozumie
problemy spoeczne)
2. Podejcie oparte na poszanowaniu praw
3. Zamykajce si wramach prawnych
4. Stabilne finansowanie
5. Dialog ze wszystkimi zainteresowanymi
stronami (stakeholders innymi instytucjami
szeroko rozumianej pomocy spoecznej,
spoecznoci lokaln)
6. Przystpno od strony finansowej (affordability
opierajca si na zasadzie solidarnoci
spoecznej ioznaczajca prawo kadego
obywatela do korzystania ze wiadcze
publicznych)
7. Dostpno od strony organizacyjno-technicznej
dla klientw/obywateli (accessibility, wtym
take informacja oprowadzonych usugach)
8. Dostpno usug ze strony wiadczeniodawcw
(availability dostpno do wachlarza usug
najlepiej odpowiadajcych potrzebom klienta)
KRYTERIA JAKOCI

Organizacyjne

Wymagania wobec
dostawcy
usug

Dobre
zarzdzanie

A. Dobre zarzdzanie
B. Transparentno iprowadzenie waciwych
rozlicze finansowych (oraz poddawanie si
okresowej iniezalenej kontroli dotyczcej
finansowych ipozafinansowych rezultatw
pracy)
C. Roczne planowanie
D. Zbieranie opinii zwrotnych (od klientw oraz
innych wsppracownikw)
E. Systematyczne, stae podnoszenie jakoci usug
F. Poufno (wzakresie usug wiadczonych
klientom iich danych osobowych)

Partnerstwo

A. Partnerstwo, wsppraca (zklientami oraz


spoecznoci lokaln iinnymi organizacjami/
instytucjami)

Tabela przetumaczona wliteraturze polskiej przez W. Klausa, Standardy usug..., op. cit., s. 5 in.

4. Standard pojcie ipodstawowe elementy


1

Proces
wiadczenia
usug

Potrzeby
klientw

Wymagania
odnonie
dopersonelu
/kadry

Wymagania
dotyczce
usug

Korzyci
iwyniki

Korzyci
iskutki
oferowanych
usug

135
4

Prawa

A. Karta praw (opracowanie dokumentu


dostpnego dla klientw, okrelajcego ich
prawa wstosunku do dostawcy usug)
B. Zakaz dyskryminacji na jakiejkolwiek podstawie
C. Funkcjonowanie mechanizmu skargowego
D. Wolno wyboru (odnonie do przyjcia lub
odmowy przyjcia przez klienta proponowanych
mu usug)
E. Prawo do samostanowienia, samookrelenia si
klienta (self-determination)
F. Prawo do adwokata lub osoby wspierajcej

Partycypacja/
uczestnictwo

A. Informacja (odnonie do oferowanych usug


iich funkcjonowania)
B. Aktywne wczenie klienta wproces
podejmowania decyzji iewaluacji usug
C. Upodmiotowienie iwzmocnienie klientw
(empowerment)

Kompetencje
personelu

A. Posiadanie wykwalifikowanego personelu


(iwybr kadry na podstawie kwalifikacji)
B. Warunki pracy (zapewnienie godziwych
warunkw pracy ipacy)
C. Szkolenie irozwj kadr
D. Zapewnienie odpowiedniej liczby personelu
E. Wolontariusze (promocja idei wolontariatu
iwczenie ich do pracy)

Etyka

A. Szacunek dla godnoci kadego czowieka (oraz


ochrona klientw przed przemoc inaduyciami
abuse)
B. Kodeks etyczny dla profesjonalistw
C. Zapewnienie klientom bezpieczestwa iochrony

Skoncentrowanie na osobie

A. Indywidualizacja usug
B. Blisko (dla klientw)
C. Przystpno (wzakresie ceny oferowanych
klientom usug)

Kompleksowo

A. Podejcie holistyczne (odpowiadajce na


potrzeby, oczekiwania imoliwoci klienta)
B. Promowanie jakoci ycia
C. Zapewnienie dostarczania usug bez zakce
(koordynacja prac rnych sub, cigo
wiadczenia usug)
D. Dostp do usug ipomocy opartych na idei
interdyscyplinarnoci

Zorientowanie
na skutek/wynik

A. Korzyci dla klientw (ewaluacja usug pod


ktem korzyci dla klientw)
B. Rejestrowanie wynikw/skutkw pracy
C. Ocena osiganych rezultatw
D. Przejrzysto/transparentno rezultatw

136

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

Przy analizie zawartoci merytorycznej powyszych tabel, zwaszcza wodniesieniu do zapewnienia odpowiedniej jakoci wiadczonych usug, warto do niej doda
list pyta opracowan iprzedstawion przez C.J. Coulton1. Odnosz si one do podstawowych elementw kadej usugi, czyli np. do podejmowanych nakadw, caego
procesu wiadczenia usugi, wynikw czy jej dostpnoci, imog by przydatne przy
kadorazowym analizowaniu potrzeby wprowadzenia danego standardu wkontekcie
kryterium jakoci. C.J. Coulton przedstawia nastpujc list pyta:
1. Czy usugi s udzielane przez wykwalifikowany personel pracujcy wakceptowalnych warunkach istrukturach organizacyjnych?
2. Czy usugi s udzielane zgodnie ztym, co jest uznawane za dobr praktyk?
3. Czy usugi s udzielane wwystarczajcej liczbie?
4. Czy usugi maj podany wpyw na klientw?
5. Czy klienci, ktrzy potrzebuj usugi, rzeczywicie j otrzymuj?
Rwnolegle zlist pyta C.J. Coulton stworzya list wymaga, jakie powinna
spenia kada usuga socjalna, aby zapewniona bya jej odpowiednia jako. Do
wymaga tych nale:
1) adaptowalno wiadczonej usugi do zmian wwiedzy, technologii ioczekiwaniach;
2) efektywno wsensie dawania korzyci przy akceptowalnych kosztach;
3) powszechna stosowalno do usug danego rodzaju;
4) partycypacja samych usugodawcw, aby byli bardziej chtni do autentycznego
wysiku we wdraaniu polityki jakoci;
5) sankcje za nieprzestrzeganie zalece programu zapewniania jakoci;
6) nadzr nad programem/systemem wydzielonej jednostki organizacyjnej;
7) przynajmniej wniektrych aspektach usug ich jako powinni definiowa klienci,
np. wczeni wskad komitetw ustalajcych standardy jakoci.
Przedstawiona powyej lista pyta oraz kryteria, jakie powinna spenia kada
usuga, wtym omawiane tu usugi dotyczce poradnictwa prawnego iobywatelskiego, mog stanowi solidn baz ipomoc dla rozwaa dotyczcych opracowywanych
zasad istandardw tworzonego systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Podczas przegldania istniejcych standardw oraz tworzenia nowych
dla przyszego systemu poradnictwa wane bdzie skorzystanie zpowyszych analiz,
wytycznych iwskazwek celem wypracowania racjonalnie dziaajcych zasad wiadczenia poradnictwa prawnego iobywatelskiego.

1
C.J. Coulton, Quality assurance for social service programs: lessons from health care, Social Work 1982, vol.27,
Nr 5, cyt za: R. Szarfenberg, Kryteria ewaluacji pomocy spoecznej, zob. na stronie http://rszarf.ips.uw.edu.pl/pdf/
kryteria_ewal.pdf.

5. Standaryzacja wpraktyce organizacji midzynarodowych orazwybranych...

137

5. Standaryzacja wpraktyce organizacji


midzynarodowych orazwybranych pastw
Unii Europejskiej iwiata
Wbadanych1 ustawodawstwach iwytycznych organizacji midzynarodowych
pojawiaj si rne modele ipodejcia do zagadnienia standaryzacji usug prawniczych iobywatelskich oraz sposobw ich implementacji do krajowych systemw
wiadczenia nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego finansowanych
ze rodkw publicznych.
Jednym zpodstawowych kryteriw wyznaczajcych kierunek opracowywanych
standardw dla poradnictwa jest nurt praw czowieka ipraw obywatelskich. Suszna wydaje si teza, e obecnie przy tworzeniu zasad udzielania porad prawnych
i obywatelskich podstawowym kryterium ich tworzenia powinny by regulacje
krajowe imidzynarodowe odnoszce si do zasad pastwa prawa, ochrony praw
czowieka oraz zasad sprawiedliwoci. Tym samym woparciu oprawo midzynarodowe ikonstytucyjne poszczeglne pastwa maj obowizek zapewnia pomoc
prawn wwymiarze podstawowym, wszczeglnoci ochron ofiarom najciszych
przestpstw, gwarantowane podejrzanym/oskaronym prawo do rzetelnego procesu, prawo do rwnoci iprawo do skutecznych rodkw odwoawczych. Wskaza
naley, e midzynarodowe organizacje praw czowieka podejmuj szereg aktywnych dziaa wzakresie udoskonalania standardw dotyczcych obowizku pastwa
zapewnienia pomocy prawnej. Suszna jest teza, e prawo do nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego jest jednym zpodstawowych praw przysugujcych obywatelom iobywatelkom wdemokratycznym pastwie2, wynikajcym
zprzepisw Konstytucji RP. Niewtpliwie bowiem coraz wicej ludzi yje poniej
poziomu minimum socjalnego, co uzasadnia obowizek pastwa zapewnienia tym
osobom pomocy wdostpie do porady prawnej finansowanej przez pastwo. Prawo
do nieodpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej wynika midzy innymi zzasady
rwnoci3, wie si te zprawem do obrony we wszystkich stadiach postpowania
przysugujce kademu, przeciw komu prowadzone jest postpowanie karne, co
oznacza wszczeglnoci moliwo wyboru obrocy lub korzystania na zasadach
oglnych zobrocy zurzdu4, zprawem do zabezpieczenia spoecznego wrazie
niezdolnoci do pracy ze wzgldu na chorob lub inwalidztwo oraz po osigniciu
wieku emerytalnego, atake wrazie pozostawania bez pracy nie zwasnej woli bez
rodkw utrzymania5, zprawem do sprawiedliwego ijawnego rozpatrzenia sprawy

1
Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie analiza danych zastanych, Instytut Prawa iSpoeczestwa,
Warszawa 2012, s. 339385.
2
Ibidem, s. 201 in.
3
Art. 32 Konstytucji RP.
4
Art. 42 ust. 2 Konstytucji RP.
5
Art. 67 Konstytucji RP.

138

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

bez nieuzasadnionej zwoki przez waciwy, niezaleny, bezstronny iniezawisy


sd1, zzakazem zamykania drogi do sdu2, zprawem do zaskarania orzecze wydawanych wpierwszej instancji3.
Wpowyszym kontekcie zwrcenia uwagi wymaga przyjty wgrudniu 2012 r.
przez Zgromadzenie Oglne ONZ pierwszy midzynarodowy dokument4 powicony pomocy prawnej zawierajcy okrelone standardy wiadczenia poradnictwa.
Chodzi ozasady iwytyczne dotyczce dostpu do pomocy prawnej wsprawach karnych5. Okrelaj one midzy innymi, na jakich etapach postpowania pomoc prawna
powinna by dostpna dla oskaronych. Dokument ten oparty jest na najlepszych
praktykach oraz na stale ksztatujcych si na caym wiecie prawniczych inormatywnych standardach odnoszcych si do prowadzonych postpowa karnych.
Zalecenia wskazane wtym dokumencie dotycz wycznie postpowania karnego.
Niemniej jednak zaproponowane regulacje mog stanowi rdo dla opracowywania
okrelonych wzorcw rwnie wramach innych dziedzin poradnictwa prawnego
iobywatelskiego.
Tak na przykad jako zalecenie dla przyszego systemu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego mona traktowa regulacj zawart wart. 13 ww. wytycznych.
Przepis ten ustanawia standard kompetencji iodpowiedzialnoci osb wiadczcych
poradnictwo prawne. Stanowi, e pastwa czonkowskie powinny wprowadzi skuteczne mechanizmy wcelu zapewnienia, i osoby wiadczce poradnictwo prawne
posiadaj wyksztacenie, umiejtnoci idowiadczenie odpowiednie do charakteru
ich pracy, wczajc wto potrzeby kobiet, dzieci igrup oszczeglnej wraliwoci.
Regulacja zawarta wart. 14 wytycznych zawiera postulat skierowany do pastw
czonkowskich. Wynika zniego zobowizanie do zachcania prawnikw, stowarzysze, uniwersytetw, organizacji spoeczestwa obywatelskiego iinnych grup oraz
instytucji do wiadczenia poradnictwa prawnego. Ponadto wmiar potrzeb naley
ustanawia partnerstwa publiczno-prywatne wcelu rozszerzania zasigu nieodpatnego poradnictwa.
Zachta do odwoywania si do dobrych praktyk znalaza si rwnie we wnioskach M. Barendrecht odnoszcych si do tworzonego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce6. Zdaniem badaczy: Preferowane sposoby oceny
ipodtrzymywania jakoci usug to traktowanie jako punktu odniesienia korzystania
zdobrych praktyk iinstrukcji postpowania opracowanych dla najpowszechniejszych kategorii problemw7.
Art. 45 Konstytucji RP.
Art. 77 ust. 2 Konstytucji RP.
3
Art. 78 Konstytucji RP.
4
Wicej na ten temat zob.: http://www.opensocietyfoundations.org/fact-sheets/un-guidelines-and-principlesaccess-legal-aid-criminal-justice-systems.
5
United Nations Principles and Guidelines on Access to Legal Aid in Criminal Justice Systems, United Nations, Commission on Crime Prevention and Criminal Justice Twentyfirst session Vienna, 2327 April 2012, E/
CN.15/2012/L.14/Rev.1.
6
M. Barendrecht, M. Gramatikov, C. von Zeeland, Porady prawne..., op. cit., s. 16.
7
Ibidem.
1
2

5. Standaryzacja wpraktyce organizacji midzynarodowych orazwybranych...

139

Kolejnym aktem prawnym jest dyrektywa 2013/48/UE przyjta 22.10.2013 r. przez


Parlament Europejski iRad1. Opracowana w2013 r. regulacja dotyczy pomocy prawnej wsprawie prawa dostpu do adwokata wpostpowaniu karnym iwpostpowaniu
dotyczcym europejskiego nakazu aresztowania oraz wsprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej opozbawieniu wolnoci iprawa do porozumiewania si zosobami
trzecimi iorganami konsularnymi wczasie pozbawienia wolnoci. Jak wynika ztekstu
dyrektywy, istnienie wsplnych minimalnych norm powinno doprowadzi do zwikszenia zaufania do systemw wymiaru sprawiedliwoci wsprawach karnych wszystkich
pastw czonkowskich, co zkolei powinno doprowadzi do skuteczniejszej wsppracy
wymiarw sprawiedliwoci watmosferze wzajemnego zaufania, atake propagowania
kultury praw podstawowych wUnii. Wart. 1 dyrektywy 2013/48/UE ustanowiono
normy minimalne dotyczce praw podejrzanych ioskaronych wpostpowaniu karnym oraz osb objtych postpowaniem na mocy decyzji ramowej 2002/584/WSiSW
(postpowanie dotyczce europejskiego nakazu aresztowania), dostpu do adwokata,
do poinformowania osoby trzeciej opozbawieniu wolnoci ido porozumiewania si
zosobami trzecimi iorganami konsularnymi wczasie pozbawienia wolnoci.
Okrelone standardy dla pastw czonkowskich UE ustanawia dyrektywa Rady
2003/8/WE2 z 27.9.2003 r., majca na celu usprawnienie dostpu do wymiaru
sprawiedliwoci wsporach transgranicznych poprzez ustanowienie minimalnych
wsplnych zasad odnoszcych si do pomocy prawnej wsporach otym charakterze. Dyrektywa 2003/8/WE ustanawia zasad, zgodnie zktr osoby nieposiadajce
wystarczajcych rodkw do obrony swoich praw wsdzie s uprawnione do waciwej pomocy prawnej. Waciwa pomoc prawna obejmuje przedprocesow porad
prawn, pomoc prawn ireprezentowanie wsdzie, pomoc wkosztach procesu lub
zwolnienie ztych kosztw, wtym zkosztw zwizanych ztransgranicznym charakterem sporu. Dyrektywa 2003/8/WE ponadto okrela warunki dotyczce cenzusu
majtkowego wnioskodawcy lub przedmiotu sporu, ktre musz by spenione przez
pastwa czonkowskie, aby moliwe byo przyznanie pomocy prawnej.
Podobnie przykadem odwoywania si do praw czowieka ipraw obywatelskich
jest Kanada3. Tak zwana Karta Kanadyjskiej Rady Adwokackiej (Canadian Bar Association CBA) z1993 r. przyjmuje jako ogln zasad, e obsuga prawna musi
by dostpna dla osb majcych problemy natury prawnej, ktre stanowi zagroenie dla ich wolnoci, zdrowia, bezpieczestwa, rodkw egzystencji, utrzymania lub
schronienia ich samych bd ich rodziny4.
Kierunek oparty na kategoriach prawnych, wtym rwnie na zasadzie ochrony podstawowych praw czowieka, by ijest rwnie przedmiotem analizy amerykaskich bada iopracowa. Wostatnich latach zaczto powszechnie uznawa, e
Dz. Urz. WE L Nr 294, s .1.
Dz. Urz. WE L Nr 26, s. 41.
3
Dokadne omwienie zob.: Toward National Standards for Publicly-Funded Legal Services, Envisioning Equal
Justice, An Initiative of the Canadian Bar Association 2013.
4
Ibidem.
1
2

140

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

priorytetem amerykaskiego ruchu na rzecz dostpu do sprawiedliwoci jest uznanie


prawa do usugi poradniczej finansowanej ze rodkw publicznych nie tylko wzwizku zobron wsprawach karnych, ale rwnie wramach reprezentacji wsprawach
cywilnych. Projekt ten nazywany jest wliteraturze mianem Civil Gideon1, poniewa
odnosi si do uznania przez Sd Najwyszy Stanw Zjednoczonych prawa do obrony
nie tylko wsprawach karnych, ale rwnie wsprawach cywilnych. Wiele organizacji
wspiera ruch postulujcy prawo do bezpatnej pomocy prawnej rwnie wsprawach
cywilnych. Kluczowym celem opracowywanych obecnie projektw jest sformuowanie kryteriw, kiedy zastpstwo procesowe stanowi sprawdzalny empirycznie warunek konieczny dla sprawiedliwego postpowania.
W2010 r. American Bar Association (ABA, Amerykaska Rada Adwokacka) do
oglnej uchway dotyczcej prawa do obrony doczya list podstawowych zasad
dotyczcych prawa do reprezentacji wpostpowaniach cywilnych (Basic Principles
of aRight to Counsel in Civil Legal Proceedings). Podstawow zasad zawart
wuchwalonym przez rad katalogu jest zasada zastpstwa procesowego zapewnianego na koszt publiczny osobom oniskich dochodach, wprzypadku gdy wymagana
jest ochrona jednego zpodstawowych praw czowieka, tj. prawa do schronienia,
utrzymania, bezpieczestwa, zdrowia lub opieki nad dzieckiem, oraz uprawnienia
do uzyskania obrony lub reprezentacji zuwzgldnieniem dochodu beneficjenta,
ewentualnie aktyww pynnych, liczby czonkw rodziny iosb pozostajcych na
utrzymaniu, wymagalnych dugw, wydatkw na usugi medyczne, kosztw utrzymania wdanym miejscu oraz innych czynnikw ekonomicznych, ktre wpywaj
na zdolno klienta do opacenia kosztw obrony/reprezentacji iinnych kosztw
procesowych.
Wramach zachodzcej ewolucji rde iuzasadnie dla ustanawiania nieodpatnego systemu poradnictwa wostatnim czasie wwielu pastwach wwyniku prowadzonych bada pojawio si kolejne kryterium bdce podstaw do przyznawania
beneficjentom nieodpatnej porady. Wopublikowanym raporcie L.T. Dousta2 przedstawione zostay zalecenia dla prawodawstwa wKolumbii Brytyjskiej, majce na
celu uznanie pomocy prawnej za kluczow usug publiczn oraz uznanie uprawnienia do pomocy prawnej wsytuacji, gdy dana osoba ma problem natury prawnej, ktry
stanowi zagroenie dla bezpieczestwa jej lub jej rodziny (obejmuje to zagroenie
wolnoci, zdrowia, zatrudnienia, miejsca zamieszkania, utrzymania na podstawowym
poziomie), anie ma ona adnej moliwoci opacenia usug prawnych. Wraporcie postuluje si opracowanie nowego sposobu definiowania usug ipriorytetw
1
Zob. G. v. Wainwright, 372 U.S. 335 (1963). R. Engler, Shaping aContextBased Civil Gideon From the Dynamics of Social Change, Temp. Pol. & Civ. Rts. L. Rev. 2009, No 497, http://civilrighttocounsel.org/pdfs/englercontextbased.pdf (22.3.2014). Zob. take: informacje dostpne na stronie internetowej Philadelphia Bar Association: http://
www.philadelphiabar.org/WebObjects/PBAReadOnly.woa/Contents/WebServerResources/CMSResources/110903_
Attachment.pdf (22.3.2014).
2
Zob. informacje zawarte wraporcie: Toward National Standards for Publicly-Funded Legal Services, Envisioning Equal Justice, Kanada 2013, s. 12 in., http://www.cba.org/CBA/Access/PDF/TowardNationalStandards.
pdf (22.3.2014).

5. Standaryzacja wpraktyce organizacji midzynarodowych orazwybranych...

141

wzakresie publicznej pomocy prawnej1. Postulaty maj na celu poczenie tradycyjnego podejcia do wiadczenia nieodpatnego poradnictwa prawnego, opartego na kategoriach prawnych (np. prawo karne, prawo rodzinne, prawo ubogich),
zpodejciem uwzgldniajcym fundamentalne potrzeby klientw znajdujcych si
wnajtrudniejszym pooeniu, czyli tam, gdzie potrzeba jest najpilniejsza, akorzy
moe by najwiksza2.
Podobny kierunek budowania systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego,
woparciu ostandard dostpnoci wsytuacji pilnej potrzeby, wypracowano podczas
empirycznych bada pilnych potrzeb prawnych3, przeprowadzonych przez zesp
badaczy zUniwersytetu wTilburgu oraz zHague Institute for the Internationalisation
of Law (HiiL). Wwyniku kilkuletnich prac nad projektem oceny pomiaru dostpu do
sprawiedliwoci zdefiniowano dziesi kategorii problemw natury prawnej, ktre
mona uzna za pilne potrzeby prawne wwielu, jeli nie we wszystkich, systemach
prawnych iobszarach4. Takie podejcie do wiadczenia nieodpatnego poradnictwa
prawnego bdzie si opierao na ustanowieniu kryterium przedmiotowego udzielanych porad.
Przy okazji omawiania rnych rde imodeli ustanawiania mechanizmu standaryzacji naley take przedstawi system kontroli zwany Quality Mark5 (znak jakoci).
Jest on stosowany wAnglii iWalii przez Komisj Usug Prawnych, poczwszy od
1999 r., ipolega na uzyskaniu certyfikatu przez kancelarie prawne startujce wprzetargach. Quality Mark ma suy ustaleniu, czy dany podmiot wdroy mechanizmy zapewniajce wiadczenie usug na odpowiednim poziomie. System brytyjskiej
Komisji Usug Prawnych jest najbardziej rozwinitym systemem kontroli jakoci
wiadczonego poradnictwa, wktrym standardy jakoci zostay wprowadzone ustaw
odostpie do wymiaru sprawiedliwoci z1999 r. Jak wskazano wopracowaniu dotyczcym praktyki midzynarodowej6: Wymogi, jakie musi speni kancelaria prawna ubiegajca si oQuality Mark, dotycz midzy innymi nastpujcych dziedzin:
dostpu do usug: planowanie wiadczenia usug, informowanie odostpnoci swoich usug, brak dyskryminacji; kompletnoci usug: wrazie koniecznoci odsyanie
interesantw do innych wiadczeniodawcw; zarzdzanie organizacj: role izakres
odpowiedzialnoci kluczowych pracownikw, zarzdzanie finansami; zarzdzanie
1
Zob. rekomendacje nr 2, zawarte wraporcie: The Report of the Public Commission on Legal Aid, Vancouver
2011, s. 18 In., http://www.publiccommission.org/media/PDF/pcla_report_03_08_11.pdf (22.3.2014).
2
Ibidem.
3
Toward National, op. cit., s. 14 in.
4
Do spraw tych nale problemy konsumenckie (dotyczce nabytych towarw czy usug), sprawy rodzinne
(rozwody, przemoc domowa, sprawy spadkowe), sprawy pracownicze (rozwizanie stosunku pracy), sprawy dotyczce nieruchomoci prawo do lokalu (wasno, uytkowanie), eksmisja, wypadki, dostp do wiadcze spoecznych
(emerytury, renty), problemy zwizane zprzemoc domow oraz napaci (poza domem), zaduenie, dostp do
usug publicznych, sprawy zwizane zdokumentami tosamoci oraz zcertyfikatami dotyczcymi urodzenia. Zob.:
M. Barendrecht, M. Gramatikov, C. von Zeeland, Porady prawne, op. cit., s. 4 in.
5
Dokadne omwienie zob.: M. Barendrecht, M. Gramatikov, C. von Zeeland, Porady prawne, op. cit.,
s.42in.
6
Ibidem, s. 48 in.

142

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

kadrami: rwno szans, szkolenia irozwj zawodowy; zarzdzanie usugami: prowadzenie poszczeglnych spraw; spenianie potrzeb interesantw: informowanie
interesantw, poufno, prywatno i sprawiedliwe traktowanie; zaangaowanie
wutrzymywanie jakoci: skargi izaalenia, inne sygnay ze strony interesantw,
przestrzeganie procedur jakoci. Przy prezentacji systemu brytyjskiego naley take
wymieni standardy wypracowane wsystemie poradnictwa obywatelskiego przez
Citizens Advice Bureaux (CAB, biura porad obywatelskich). Nale do nich: bezpatno porad, poufno, bezstronno, rwny dostp do poradnictwa oraz zakaz
dyskryminacji.
Przedstawiona powyej rnorodno mechanizmw standaryzacji poradnictwa
prawnego iobywatelskiego wynika zwielu czynnikw. Bez wzgldu jednak na rda
ielementy standaryzacji wskaza naley, e wszdzie tam, gdzie jest ona stosowana,
przyczynia si do wypracowania efektywnego systemu, zapewniajcego wysok jako wiadczonego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.

6. Znaczenie irola wprowadzenia standaryzacji


dosystemuporadnictwa wPolsce
Standaryzacja usug poradnictwa prawnego iobywatelskiego czy opracowanie
ipniejsze ksztatowanie poszczeglnych elementw wiadczonych usug przez
usugodawcw to podstawowe zadania dla instytucji nadzorujcej iorganizujcej
cay system nieodpatnego poradnictwa wPolsce. To wane przede wszystkim ze
wzgldu na kryterium dostpnoci ijako usug poradniczych, atake racjonalizacj
wydatkw publicznych na system pomocy spoecznej.
Standaryzacja to proces wprowadzajcy pewne wzorce, zalecenia, ktre maj
obowizywa wdanym systemie, wtym przypadku wsystemie nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Wprowadzenie jej ma suy przede wszystkim
ujednoliceniu usugi poradniczej wiadczonej beneficjentom, ale take utrzymaniu
jej na okrelonym wysokim poziomie, do czego przyczynia si moliwo kontroli
wiadczonych przez usugodawcw porad. Jak wynika zzaprezentowanych wymaga, opracowanych przez C.J. Coulton, nadzr nad tak uksztatowanym systemem
powinna mie wydzielona jednostka organizacyjna, sprawujca, jako jedno ze swoich
zada, sta kontrol nad dziaalnoci podmiotw usugodawczych.
Nie naley oczywicie bagatelizowa faktu, e niektre badania1 wykazuj, i prby standaryzacji jakoci czsto obniaj standardy, zamiast je podwysza, poniewa
nastawione s na osigalne ikoniecznie wymierne wyniki. Czsto zdarza si, e sam
proces standaryzacji jest celem, anie osigniciem pewnego produktu, co wpywa na
zahamowanie innowacyjnoci ikreatywnoci. Badania pokazuj, e certyfikowanie
A. Owers, Public Provision of Legal Services in the United Kingdom: ANew Dawn?, Fordham International
Law Journal 2000, Vol. 24, Issue 6, s. 155 in.
1

6. Znaczenie irola wprowadzenia standaryzacji dosystemuporadnictwa wPolsce

143

(przyznawanie pewnego poziomu jakoci) jest ryzykowne wprzypadku, gdy nie


istniej adne struktury oceny isystematycznego monitorowania podmiotw zprzyznanym znakiem jakoci, np. certyfikatem. Wniosek ten po raz kolejny potwierdza, e
nierozczne zwprowadzeniem standaryzacji wPolsce bdzie stworzenie instytucji
nadzorujcej. Zadaniem jej bdzie rwnie okrelanie, udostpnianie ipromowanie
opracowanych standardw, modeli najlepszych praktyk lub innowacyjnych oraz skutecznych modeli wiadczenia usug.
Zagadnienie standaryzacji iroli tego procesu byo poddawane analizie zarwno
wodniesieniu do Polski, jak iwiata1. Byo te dyskutowane przez uczestnikw
spotka konsultacyjnych wcaej Polsce2. Warto, chociaby oglnie, przyjrze si
temu problemowi, aby oceni, jakie s argumenty za wprowadzeniem standardw
wramach proponowanego modelu nieodpatnego poradnictwa wPolsce.
Wliteraturze przedmiotu3 wskazano na trzy najwaniejsze cele wprowadzania
standaryzacji usug prawniczych. S nimi:
1) ujednolicenie usug,
2) zachowania jakoci wypracowanej marki,
3) deklaracja wyznawanych zasad.
Cel ujednolicenia usug ma suy przede wszystkim opracowaniu wmiar jednolitych wzorcw wiadczenia poradnictwa prawnego iobywatelskiego ispenia tym
samym funkcj jednolitoci terytorialnej. Oznacza to, e beneficjenci mog liczy na
otrzymanie usugi takiej samej jakoci zarwno wcaej Polsce, jak iinnych krajach
czonkowskich. Jednoczenie pastwo, jako zleceniodawca, ma moliwo przeprowadzania systematycznej kontroli wiadczonych porad za pomoc ustanowionych
standardw.
Drugim celem opracowania standardw jest wypracowanie odpowiedniej jakoci wiadczonej usugi, ktra powinna by systematycznie podnoszona. Aby speni
funkcj zachowania jakoci wypracowanych standardw, naley skodyfikowa je
wformie tzw. warunkw minimalnych. Przy realizacji tego postulatu naley powoa
instytucj nadrzdn, ktra wramach konsultacji wypracuje katalog standardw.
Przy tak okrelonym celu kada organizacja, ktra bdzie chciaa przystpi do systemu, musi speni opracowane kryteria, co daje gwarancj wiadczenia poradnictwa na odpowiednim poziomie, atake umoliwia odpowiednim organom cykliczne
przeprowadzanie kontroli ioceny podmiotu-usugodawcy.
Trzecim celem, jaki mog spenia standardy, jest deklaracja wyznawanych zasad.
Wtym przypadku moliwe s dwa rda ich ustanowienia. Pierwsze wynika zdobrowolnego przyjmowania przez dany podmiot okrelonych deklaracji, standardw
1
Szerzej na ten temat zob: Filip Czernicki na stronach internetowych Krajowej Izby Radcw Prawnych: http://
www.e-kirp.pl/index.php//Moim-zdaniem/Prawo/Standardy-poradnictwa-w-Polsce (22.3.2014), http://www.e-kirp.
pl/index.php//Moim-zdaniem/Prawo/Standardy-poradnictwa-na-swiecie (22.3.2014), http://e-kirp.pl/index.php//Moim-zdaniem/Prawo/Wnioski-z-badania-nad-standardami-poradnictwa (22.3.2014).
2
Szerzej na ten temat zob. Raport zkonsultacji opracowanym przez INPRIS, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/
produkty/138-raport-z-konsultacji-zalozen-systemu-niedoplatnego-ppio (22.3.2014).
3
W. Klaus, Standardy usug..., op. cit., s. 5 in.

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

144

opracowywanych przez ni sam. Natomiast drugie rdo wynika zchci uczestnictwa wgrupie kilku lub wielu organizacji czy podmiotw wiadczcych usugi
spoeczne. Wwczas, przystpujc do grupy, zobowizuj si one przestrzega ustalonych standardw izasad.
Przy analizie znaczenia ifunkcji standaryzacji wany jest rwnie element koniecznej ewolucji oraz dostosowywania wypracowywanych standardw do istniejcej
rzeczywistoci. Opracowywane standardy powinny by same wsobie poddawane
staej analizie iprocesowi krytycznej oceny przez odpowiednie instytucje. Niewtpliwie powinny one uwzgldnia istniejcy stan prawny, atake sytuacj faktyczn na
rynku wiadczenia poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Wtym sensie ewaluacja
ikontrola powinny by kluczowymi elementami wpisanymi wproces standaryzacji.
Std te naley si zastanowi nad prawn rang takiego dokumentu jak standardy,
aby mg on podlega zmianom bez koniecznoci dokonywania zbyt wielu zabiegw
formalnych.
Wpowyszym kontekcie suszne wydaje si stanowisko, e: Proces standaryzacji jest wynikiem pewnej ewolucji wpodejciu do usug publicznych. Jak zauwaa G.Bouckaert, wostatnich czasach zmieni si system wartoci ioczekiwania,
szczeglnie wobec usug zzakresu szeroko rozumianej pomocy spoecznej. Wczeniej gwnym oczekiwaniem byo wykonywanie ich zgodnie zprawem/procedurami, wdalszej kolejnoci skuteczno iuzyskiwanie okrelonych wynikw, ana
kocu efektywno ekonomiczna. Obecnie natomiast te oczekiwania odwrciy si
o180stopni najwaniejsze stay si kwestie ekonomiczne iskuteczno jako
staa si zatem waniejsza ni legalizm1.
Podsumowujc rozwaania zawarte wtym punkcie, wskaza naley, e jeeli
porady prawne iobywatelskie ujmujemy wramach obowizkowej polityki spoecznej isektora publicznego, to musimy si zgodzi zkilkoma, omwionymi powyej,
argumentami przekonujcymi okoniecznoci wprowadzenia standaryzacji. Po pierwsze, jeeli ustanawiamy prawo obywateli do usug prawnych, to ich zrnicowanie
wiloci ijakoci podlega krytyce, co stanowi dyskryminacj bez jakiegokolwiek uzasadnienia (funkcja ujednolicenia porad). Po drugie, jeeli celem poradnictwa prawnego iobywatelskiego jest odpowiednia, wmiar wysoka jako usug prawnych
czy obywatelskich, to naley ustanowi kryteria oraz standardy jej oceny ikontroli
(funkcja ewaluacyjna, funkcja kontrolna standardw). Po trzecie, wprowadzenie racjonalnych standardw powinno skutkowa oszczdnociami ekonomicznymi ieliminacj drogich sposobw funkcjonowania. To wszystko przemawia jednoznacznie
za koniecznoci wprowadzenia standaryzacji jako podstawowego elementu przyszego systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.

Ibidem.

7. Proponowany katalog podstawowych standardw wramach poradnictwa...

145

7. Proponowany katalog podstawowych standardw wramach


poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce
Wramach prac nad powoywanym wniniejszej ksice projektem dotyczcym
opracowania systemu bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego zaproponowano kilkanacie wstpnych standardw1, ktre ju wczeniej byy przedmiotem
analizy przygotowanej przez studenckie poradnie prawne, biura porad obywatelskich oraz niektre pozarzdowe organizacje udzielajce porad prawnych iobywatelskich2.
Naley jednak pamita, e zarwno standardy, jak imetody powinny podlega
systematycznej ocenie iewolucji, wzalenoci od czynnikw ksztatujcych model
nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Tym samym wydaje si, e
na pocztku funkcjonowania modelu, ze wzgldu na dwa podstawowe cele standaryzacji, to znaczy cel ujednolicenia usug oraz zachowania odpowiedniej jakoci,
szczeglny nacisk przy ustalaniu katalogu standardw powinien by pooony na
przedstawione poniej zasady zwizane midzy innymi zjakoci poradnictwa, rzetelnoci, profesjonalizmem oraz jego dostpnoci dla okrelonej grupy beneficjentw. Zczasem jednak do zada instytucji nadzorujcej cay system bdzie naleao
podjcie krytycznej analizy zwizanej zkatalogiem standardw iopracowanie katalogu dostosowanego do zaistniaej sytuacji, wramach funkcjonujcego systemu.
Do wypracowanych wramach projektu3 standardw nale:
1) bezpatno porad dla klienta,
2) dostpno usug,
3) rzetelno usug,
4) jako,
5) poufno,
6) samodzielno klienta,
7) informacja oudzielanej pomocy,
8) zgaszanie skarg iwnioskw,
9) forma wiadczenia usug,
10) konflikt interesw,
11) osoby wiadczce porady,
12) organizacja podmiotu wiadczcego usugi poradnicze.
Standard bezpatnoci porad dla klienta oznacza, e od udzielanych informacji
prawnych, porad prawnych iobywatelskich nie pobiera si adnych dodatkowych
opat, co oznacza, e podmiot udzielajcy informacji lub porady nie moe za ni
da i/lub przyjmowa wynagrodzenia oraz e podmiot udzielajcy informacji lub
porady nie jest zobowizany do ponoszenia jakichkolwiek opat zni zwizanych,
wynikajcych zprowadzenia sprawy.
System nieodpatnego..., op. cit., s. 104109.
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 324328.
3
System nieodpatnego..., op. cit., s. 104109.
1
2

146

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

Jednym z podstawowych zalece w ramach systemu poradnictwa prawnego


iobywatelskiego jest zapewnienie dostpnoci usug. Standard ten opiera si przede
wszystkim na zaoeniu, e informacje prawne, porady prawne iobywatelskie udzielane s uprawnionym osobom bez jakiejkolwiek dyskryminacji iwramach istniejcych moliwoci. Zasada ta oznacza, e:
1) podmiot/system zapewnia klientom dostp do swoich usug na jasno okrelonych,
powszechnie znanych zasadach;
2) kada osoba uprawniona do uzyskania pomocy traktowana jest wtaki sam sposb
(niedyskryminacja wramach grupy docelowej podmiotu);
3) kada osoba moe korzysta zporad wsposb uwzgldniajcy jej potrzeby imoliwoci;
4) osoba udzielajca informacji prawnej i/lub porad prawnych iobywatelskich (ppio)
moe odmwi prowadzenia sprawy wrazie wystpienia konfliktu interesw, jest
jednak zobowizana, wmiar moliwoci, do wskazania innej osoby mogcej
udzieli kompetentnej porady;
5) podmiot/system dy do uwzgldniania zrnicowanych potrzeb klientw poprzez
dostosowanie warunkw lokalowych oraz sposobu wiadczenia usug bd uruchomienie alternatywnych form pomocy.
Wane, zpunktu widzenia tworzonego wprzyszoci systemu, dla kadego punktu
poradniczego bdzie wypracowanie takich mechanizmw funkcjonowania, ktre zapewni okrelonej grupie beneficjentw rwny dostp do takiej samej porady prawnej
i/lub obywatelskiej. Jednoczenie rol instytucji nadzorujcej cay system bdzie
stworzenie podstawowych wytycznych dla wszystkich podmiotw, ujednolicajcych
dostp do usug poradniczych na terenie caego kraju. Nie bdzie to zadanie atwe,
zwaszcza na samym pocztku, chociaby ze wzgldu na rnorodno wpoziomie
iprofesjonalizmie poradnictwa oferowanego przez podmioty wiadczce te usugi
od wielu lat iprzez podmioty, ktre bd dopiero tworzone. Tym bardziej tak wane
bdzie stosowanie si do standardu dostpnoci usug wyznaczajcego jasne itakie
same dla wszystkich kryterium otrzymania porady prawnej czy obywatelskiej. Wzakresie rwnego dostpu do wiadczonych porad konieczne bdzie wypracowanie katalogu jednolitych standardw, do ktrych przestrzegania bdzie zobowizany kady
podmiot wiadczcy porady prawne iobywatelskie.
Kolejn istotn dla profesjonalnego funkcjonowania poradnictwa prawnego iobywatelskiego zasad jest rzetelno wiadczonych usug. Polega ona na tym, e wszystkie informacje prawne, porady prawne iobywatelskie udzielane s wsposb rzetelny,
konkretny iwyczerpujcy, zgodnie zobowizujcymi przepisami prawa, co oznacza, e:
1) informacje prawne udzielane s na podstawie przedstawionego przez klienta
pytania iproblemu;
2) porady prawne udzielane s na podstawie przedstawionego przez klienta stanu faktycznego, po cakowitym jego przeanalizowaniu wraz zodpowiednimi przepisami;
3) informacje prawne iporady prawne udzielane s wsposb zrozumiay dla klienta,
peny iwyczerpujcy;

7. Proponowany katalog podstawowych standardw wramach poradnictwa...

147

4) podmiot udzielajcy informacji lub porady ma zasady kontroli wewntrznej


przestrzegania standardw oraz prowadzi co najmniej raz wroku ocen ich przestrzegania na jasno okrelonych zasadach.
Zapewnienie rzetelnoci wiadczonych usug jest nierozerwalnie zwizane zosobami, ktre te porady wiadcz. Dlatego tak wany bdzie dobr odpowiedniej kadry
osobowej udzielajcej porad prawnych i/lub obywatelskich oraz opracowanie systemu przygotowania iksztacenia tych osb do wiadczonego poradnictwa.
Jak zostao ju wskazane w niniejszym rozdziale, bardzo wanym powodem
opracowania iwprowadzenia standardw jest denie do tego, aby usuga, do ktrej
beneficjenci maj prawo, bya im wiadczona wodpowiedniej jakoci. Zapewnienie jakoci wiadczonych usug powinno nastpi poprzez stosowanie co najmniej
trzech zponiszych zasad, takich jak:
1) regularne badanie opinii klientw korzystajcych zusug;
2) zapewnienie moliwoci zgaszania skarg iuwag przez klientw;
3) ocena udzielanych porad przez niezalenego eksperta zewntrznego;
4) systematyczne spotkania zespou wcelu omwienia spraw zwizanych zjakoci
usug iprac podmiotu;
5) systematyczn analiz jakoci prowadzonej dokumentacji.
Zasada zapewnienia odpowiedniej jakoci poradnictwa prawnego iobywatelskiego wie si zewaluacyjn ikontroln funkcj standardw. Jeeli bowiem wramach
opracowanego systemu zaley nam na wiadczeniu usug oodpowiedniej jakoci,
konieczne jest wypracowanie mechanizmw kontroli ioceny ich udzielania. Wczasie prac nad systemem pojawiy si rne koncepcje stworzenia centralnej nadzorujcej system organizacji. Oglnie wszystkie koncepcje zakadaj, e zadaniem tej
instytucji, wzakresie sprawowanej kontroli, bdzie dokonywanie systematycznej
ewaluacji wiadczonych porad, polegajcej na przyjmowaniu irozpatrywaniu skarg
beneficjentw, analizowaniu sprawozda skadanych przed podmioty wiadczce
poradnictwo czy przeprowadzanie kontroli metod peer review1. Istnienie iefektywne funkcjonowanie instytucji kontrolujco-nadzorujcej moe zapewni powstanie
systemu gwarantujcego odpowiedni jako wiadczonych usug.
Kolejnym wanym elementem wiadczonego poradnictwa jest udzielanie porad
prawnych iobywatelskich wwarunkach ina zasadach penej poufnoci, zuwzgldnieniem wyjtkw wynikajcych zobowizujcego prawa, co oznacza, e:
1) podmiot udzielajcy informacji i/lub porady prawnej powinien zapewni odpowiednie warunki lokalowe;
2) podmiot udzielajcy informacji i/lub porady prawnej powinien zapewni odpowiedni sposb przechowywania dokumentacji;
3) osobom trzecim nie s udzielane adne informacje na temat prowadzonych spraw
oraz klientw bez ich uprzedniej zgody;
1
Metoda peer review ma na celu merytoryczn kontrol jakoci wiadczonej usugi ipolega na ocenie zanonimizowanej dokumentacji sprawy przez anonimowego recenzenta przy wykorzystaniu zestandaryzowanych narzdzi
ewaluacyjnych.

148

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

4) dopuszczalna jest konsultacja merytoryczna danej sprawy zinnymi podmiotami,


organizacjami lub specjalistami wdanej dziedzinie (wmiar moliwoci wsposb
uniemoliwiajcy identyfikacj klienta);
5) klient jest informowany oograniczeniach zasady poufnoci, tj. obowizku przekazania informacji na temat prowadzonej sprawy na danie sdu, prokuratury
lub innego uprawnionego organu;
6) klient jest informowany omoliwoci konsultacji sprawy, jest mu przedstawiony
sposb, wjaki sprawa bdzie konsultowana (wsposb uniemoliwiajcy jego
identyfikacj);
7) wszyscy udzielajcy porad znaj ograniczenia wynikajce zprzestrzegania zasady
poufnoci.
Wzwizku zdeniem do osignicia samodzielnoci klienta informacja prawna, porada prawna iobywatelska powinny by udzielane zposzanowaniem autonomii
klienta, wsposb mobilizujcy klienta do moliwie najszerszej aktywnoci isamodzielnoci. Oznacza to, e:
1) osoba prowadzca spraw przedstawia moliwe rozwizania problemu iich konsekwencje, uwzgldniajc zarwno zalety, jak iwady poszczeglnych rozwiza,
nie podejmuje jednak ostatecznej decyzji za klienta;
2) osoba prowadzca spraw wmiar moliwoci zachca klienta do aktywnoci
imobilizuje go do samodzielnego dziaania iuczestniczenia wrozwizywaniu
sprawy;
3) osoba prowadzca spraw stara si nie wyrcza klienta wsprawach, ktre moe
on poprowadzi samodzielnie.
Standard dostpu do penej informacji oudzielanej pomocy wiadczonej zgodnie zdeklaracj danego podmiotu, ktra okrela zasady iwarunki wiadczonych
przez dany podmiot usug poradniczych, oznacza, e:
1) zasady usug s jawne ipowszechnie dostpne, wszczeglnoci dla wszystkich
klientw, ktrzy maj moliwo zapozna si znimi przed rozpoczciem udzielania porady;
2) standardy usug poradniczych s znane wszystkim osobom udzielajcym informacji
czy porad;
3) kady nowy pracownik zapoznawany jest ze standardami usug poradniczych;
4) podmiot posiada jasno zdefiniowany zakres wiadczonych usug izakres oraz
warunki ich udzielania;
5) podmiot okrela grup docelow, do ktrej skierowane s jego usugi, azasady
wiadczenia usug s dostosowywane do specyfiki teje grupy klientw;
6) podmiot prowadzi dokumentacj, ktra jest podstaw do sporzdzania sprawozda,
analiz statystycznych iprowadzenia innych bada.
Istotnym standardem jest take zapewnienie klientom moliwoci zgaszania
skarg lub uwag dotyczcych jakoci otrzymanej informacji lub porady oraz sposobu jej udzielenia, co oznacza, e:
1) klient ma moliwo wyraenia swojej opinii ootrzymanej usudze;

7. Proponowany katalog podstawowych standardw wramach poradnictwa...

149

2) podmiot okrela procedur zgaszania skarg iuwag przez klientw oraz sposb
ich rozpatrywania;
3) informacja oprocedurze zgaszania skarg iwnioskw znajduje si wmiejscu
widocznym dla klientw.
Forma, czy te inaczej metoda wiadczenia usug moe by jednym zopracowanych standardw wramach nieodpatnego poradnictwa prawnego. Wtrakcie prac
nad systemem uznano, e informacje prawne, porady prawne iobywatelskie powinny by wiadczone wszystkimi dostpnymi metodami, wtym: osobicie, listownie,
poczt elektroniczn, za porednictwem rodkw porozumiewania si na odlego,
ze szczeglnym uwzgldnieniem nowych technologii, takich jak internet, infolinia
czy skatalogowane standardowe odpowiedzi udostpniane wformie elektronicznej
bd drukowanej. Jednoczenie podmiot udzielajcy informacji i/lub porad moe
wprowadzi rozrnienie co do formy udzielanych informacji/porad ze wzgldu
na stopie skomplikowania pomocy (czasochonno) oraz kategorie spraw1, oile
wzgldy bezpieczestwa klienta lub procedura kontroli wewntrznej podmiotu bd
wymagay takiego rozrnienia. Kada sprawa podlega ewidencjonowaniu, nie tylko dla celw statystycznych irozliczeniowych, ale take ze wzgldu np. na mogce
powstawa problemy konfliktu interesw oraz weryfikacj poprawnoci porady.
Wskazana powyej moliwo powstania konfliktu interesw skania do uchwalenia standardu zapewniajcego minimalizowanie takiego ryzyka. Oznacza to, e:
1) podmiot prowadzi spis, zgodnie zobowizujcym prawem ochrony danych osobowych, swoich dotychczasowych oraz obecnych klientw;
2) przed udzieleniem pomocy prawnej podmiot ustala, czy wsprawie nie istnieje
konflikt interesu; wwypadku ustalenia ryzyka konfliktu interesw podmiot nie
przyjmuje sprawy iwskazuje inny podmiot, ktry mgby pomc klientowi wrozwizaniu jego problemu; jeeli nadal prowadzi spraw drugiej strony konfliktu,
to rezygnuje rwnie ztej sprawy, wwypadkach wyjtkowych podmiot moe
nie zrezygnowa zprowadzenia wczeniej przyjtej sprawy, jeeli speniona jest
ktrakolwiek znastpujcych przesanek: podmiot nie uzyska adnych istotnych
informacji osprawie od drugiej strony konfliktu albo druga strona konfliktu wystpia do podmiotu wcelu spowodowania konfliktu;
3) podmiot nie prowadzi spraw, wktrych moe wystpi konflikt interesu klienta
zinteresem tego podmiotu lub osoby nalecej do personelu podmiotu, lub jej
wolontariusza.
Przy tworzeniu systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego nie naley zapomina okoniecznoci ustalenia wymogw stawianych osobom, ktre bd tych
porad udziela. Niewtpliwie powinny by one kompetentne, przygotowane do prowadzenia sprawy merytorycznie. Oznacza to, e:
1) podmiot okrela poziom wymaga merytorycznych stawianych osobom udzielajcym informacji prawnych, porad prawnych iobywatelskich;
1
Np. sprawy zwizane zodpowiedzialnoci karn klienta oraz dotyczce toczcych si postpowa przed
sdami powszechnymi musz by udzielone na pimie.

150

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

2) poradnictwo wiadcz jedynie osoby przeszkolone wpracy zklientem, posiadajce


umiejtno dostosowania formy przekazu do klienta;
3) student prawa oraz osoba bez dowiadczenia wdanej dziedzinie ma obowizek
konsultacji zdowiadczonym pracownikiem; wtakich sytuacjach podmiot zapewnia
nadzr merytoryczny na jasno okrelonych warunkach;
4) wdziaalno danego podmiotu udzielajcego informacji prawnych, porad prawnych iobywatelskich musz by zaangaowani wolontariusze;
5) kada osoba udzielajca informacji prawnych, porad prawnych iobywatelskich
ma obowizek staego podnoszenia swoich kwalifikacji.
Wan zasad wprzyszym systemie bdzie rwnie odpowiednia organizacja
podmiotu wiadczcego. Kady podmiot dziaajcy wsystemie musi zapewni odpowiedni organizacj poprzez:
1) posiadanie odpowiednich zapisw statutowych, wskazujcych na moliwo
dziaalnoci wzakresie poradnictwa prawnego iobywatelskiego;
2) posiadanie minimum dwuletniego dowiadczenia wzakresie poradnictwa prawnego
iobywatelskiego;
3) zapewnienie lokalu umoliwiajcego spotkanie zklientem przy zachowaniu podstawowych zasad funkcjonowania, np. zasady poufnoci;
4) zapewnienie rodkw technicznych oraz rodkw komunikacji, takich jak telefon,
e-mail, ksero, faks;
5) zapewnienie komputera zoprogramowaniem prawniczym oraz zdostpem do
Internetu;
6) zapewnienie obsugi administracyjnej biura;
7) zapewnienie odpowiedniego przechowywania akt iich archiwizacji, zgodnie
zprzepisami prawnymi wzakresie ochrony danych osobowych (standard ten
dotyczy podmiotw, ktre dziki swojej specyfice bd gromadziy teczki spraw).
Zgodzi si naley zocen wskazan wpropozycjach rozwiza modelowych
dla nieodpatnego systemu prawnego iobywatelskiego, e wziwszy pod uwag
dowiadczenie wzakresie rwnego dostpu do prawa izrwnania szans obywateli, nie ma wtpliwoci, e konieczne jest wypracowanie zbioru jednolitych standardw, do ktrych przestrzegania byby zobowizany kady podmiot wiadczcy
porady prawne iobywatelskie1. Uznaje si, e jednym zgwnych zada Rady
Pomocy Prawnej powinno by wanie wypracowywanie standardw poradnictwa,
standardw odpowiedzialnoci ikontroli2. System poradnictwa prawnego iobywatelskiego wymaga stworzenia procedur monitoringu ikontroli woparciu ojednolite
standardy3.

1
Porwnaj badanie ISP dotyczce standaryzacji, gdzie wykazano brak standardw wOPS-ach, niezrozumienie przez ankietowanych, co to s standardy, ograniczone korzystanie ze standardw itp. Zob. G. Makowski (red.),
Podmioty udzielajce..., op. cit., s. 4860.
2
Na temat roli RPP wopracowywaniu standardw zob. W. Klaus, Standardy usug, op. cit., s. 1 in.
3
System nieodpatnego..., op. cit., s. 102.

9. Przykadowe scenariusze zaj

151

8. Podsumowanie
Wprzypadku metod istandardw poradnictwa prawnego iobywatelskiego wane
do rozstrzygnicia wramach przyszego systemu bdzie kilka istotnych zagadnie.
Nale do nich: opracowanie wstpnego katalogu metod istandardw, ustalenie sposobu ich wypracowania ipniejszego funkcjonowania wsystemie, szczegowo
ipoziom stawianych wymaga wstosunku do opracowanych metod istandardw oraz
wypracowanie efektywnego systemu ewaluacji ikontroli. Wypracowujc wszystkie
powysze elementy, naley przede wszystkim pamita, e ich podstawow rol bdzie wyznaczenie odpowiedniej jakoci informacji/porady prawnej i/lub obywatelskiej, majcej pomc ich odbiorcy wskutecznym rozwizaniu swojego problemu.
Przedstawione wniniejszym rozdziale metody istandardy oraz wszystkie ich
elementy, atake uwagi oglne dotyczce regulacji przyjtych winnych pastwach
Unii Europejskiej miay na celu przyblienie zakresu prowadzonych prac oraz ich
wynikw wramach projektu systemowego.
Wydaje si, e podstawowym celem przyszego systemu powinno by zapewnienie obywatelom porad prawnych iobywatelskich na podobnym poziomie jakociowym co poradnictwo komercyjne. Podstawowym wic warunkiem tak postawionego celu bdzie wprowadzenie oglnie obowizujcych, adekwatnych do potrzeb
standardw wiadczenia usug poradniczych. Naley zadba, by te standardy byy
adekwatne do potrzeb, ale rwnie do moliwoci instytucji wiadczcych porady
oraz do moliwoci pastwa isamorzdu terytorialnego1.
Zrealizowanie przedstawionych tutaj zaoe wymaga od wszystkich uczestnikw przyszego systemu poradnictwa wPolsce szczeglnego zaangaowania ipracy.
Niemniej jednak, angaujc si wdziaania na rzecz spoeczestwa obywatelskiego,
mamy niepowtarzaln szans ksztatowania systemu wiadczenia nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego na miar XXI wieku.

9. Przykadowe scenariusze zaj


9. 1. Scenariusz 1. Praktyczna analiza standardw i/lub metod
Oglna informacja owarsztacie
Zaproponowany warsztat moe spenia rne cele izadania, wzalenoci od
potrzeb grupy izakresu przedmiotowego, ktrego bdzie dotyczy. Oglnie celem
tego wiczenia jest praca wgrupach nad danym standardem i/lub metod wsposb
analizujcy wszystkie zalety iwady okrelonego standardu czy metody. wiczenie
to pozwala przeanalizowa wszystkie jego aspekty np. wkontekcie prowadzonej
dziaalnoci poradniczej teraniejszej lub przyszej albo wkontekcie analizy, jakie
Ibidem, s. 136.

152

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

nowoczesne technologie naleaoby wprowadzi do dziaalnoci danego podmiotu


ijak zrobi to skutecznie. Odpowiednio przygotowany warsztat umoliwia np. rozwaenie przez dany podmiot prowadzcy poradnictwo prawne iobywatelskie metod,
jakimi porada prawna powinna by wiadczona, po analizie zakresu przedmiotowego
udzielanych porad, sytuacji klienta ijego wszystkich potrzeb, posiadanych warunkw
lokalowych itp. Winnym przypadku moe suy analizie, na ile stosowane wdanym
podmiocie standardy speniaj swoje funkcje wdeniu do zapewnienia poradnictwa
jak najwyszej jakoci. wiczenie to moe take suy wewntrznej kontroli prowadzcego dan instytucj celem weryfikacji wiedzy dotyczcej standardw czy metod
osb udzielajcych porad prawnych iobywatelskich wdanej instytucji.
Wstp do warsztatu (15 min)
Omwienie wstpnych zagadnie zwizanych zproblematyk metod i/lub standardw udzielania porad prawnych iobywatelskich. Celem tego wstpu, przygotowanego przez prowadzcego np. wformie krtkiej prezentacji, jest oglne wprowadzenie osb uczestniczcych wwarsztacie wpodstawowe zagadnienia dotyczce
standardw lub metod. Prowadzcy sam decyduje, jakie informacje powinny by
zawarte wprezentacji, dostosowujc je do caoci wiczenia, wiedzy danej grupy
uczestnikw, atake celu wiczenia. Jeeli warsztat bdzie dotyczy nowoczesnych
metod udzielania poradnictwa, prowadzcy wswojej prezentacji moe skupi si
wycznie na ich przedstawieniu iomwieniu, bez analizy tradycyjnych metod. Jeeli
warsztat ma suy, jak zaproponowano powyej, kontroli wiedzy osb udzielajcych poradnictwa, wwczas mona zamiast prezentacji przeprowadzi tzw. burz
mzgw1 ispyta uczestnikw ostandardy imetody stosowane przez nich podczas
wiadczenia usug poradniczych.
Przygotowanie do wiczenia (10 min)
Po przeprowadzonym wstpie naley podzieli grup na 4 zespoy, anastpnie
dokadnie omwi cae wiczenie, jego cele oraz metod SWOT, ktr bdzie przeprowadzone. Prowadzcy powinien wyjani wszystkim uczestnikom, na czym ma
polega wiczenie, ile dokadnie bdzie trwao, jaka jest rola poszczeglnych grup
ina czym polega ich zadanie. Winstrukcji moemy take poprosi grupy opodzielenie si rolami, tak aby wkadej bya osoba odpowiedzialna za prowadzenie dyskusji
izapewnienie, e wszyscy bior wniej udzia, osoba odpowiedzialna za przygotowanie notatek, osoba odpowiedzialna za przedstawienie wynikw pracy grupy iosoba
odpowiedzialna za planowanie pracy, tak by zdy zrealizowa zadanie na czas. Taki

1
Oglnie burza mzgw polega na formuowaniu pyta adresowanych do grupy, zwizanych ztematem
warsztatu, anastpnie zapisywaniu wszystkich proponowanych odpowiedzi, skojarze na tablicy. Propozycji zapisywanych na tablicy nie naley ocenia, krytykowa, anawet komentowa. Kada propozycja odpowiedzi powinna
by zapisana na tablicy. Wicej na temat metody burza mzgw zob. . Bojarski, Interaktywne metody nauczania
klinicznego, [w:] B. Namysowska-Gabrysiak (red.), Studencka poradnia prawna. Podrcznik dla opiekunw, Warszawa 2009, s. 19 in.

9. Przykadowe scenariusze zaj

153

podzia uatwia prac, ale te przez przydzielenie rl rnym osobom gwarantuje, e


ciar pracy rozkada si na wszystkich, nie bior wniej udziau tylko najbardziej
aktywni ipracowici.
Podczas pracy wmaych grupach trener powinien by dostpny idyskretnie asystowa wtaki sposb, aby mie pewno, e grupa zrozumiaa zadanie, waciwie je
realizuje, wszyscy czonkowie bior udzia wpracy, wreszcie by wyjania ewentualne wtpliwoci, jeli zajdzie taka potrzeba.
Wramach metody SWOT (ktra zostaa opisana w scenariuszu nr 2 w rozdzialeIV) moliwych istosowanych jest kilka wariantw, np.:
Wariant pierwszy: wszystkie cztery elementy odnosz si do sytuacji obecnej,
aich analiza ma na celu przeprowadzenie poprawnej diagnozy sytuacji, wjakiej si
teraz znajdujemy.
Wariant drugi: mocne isabe strony odnosz si do sytuacji obecnej, natomiast
moliwoci izagroenia dotycz przyszoci.
Wariant trzeci: mocne isabe strony odnosz si do elementw, ktre od nas
zale, na ktre mamy wpyw, natomiast moliwoci izagroenia dotycz sytuacji
zewntrznych, na ktre nie mamy wpywu, ktre s od nas niezalene.
Analiz SWOT uatwia schemat, wktrym kartk dzieli si na wiartki iwtych
czterech czciach umieszcza si odpowiednie cechy danego zagadnienia, argumenty, zarwno pozytywne (mocne strony, moliwoci), jak inegatywne (sabe strony,
zagroenia).
Przeprowadzenie wiczenia praca indywidualna kadego zespou (60 min)
pierwsza cz
Uczestnicy pracuj wgrupach, analizujc wszystkie elementy podane wpoleceniu
(standard/metoda) pod ktem powierzonego im zadania iwytycznych zwizanych
zczterema polami analizy SWOT. Prowadzcy podchodzi do kadej grupy iprzysuchuje si rozmowom prowadzonym przez uczestnikw. Wrazie potrzeby moe im
pomaga. Naley jednak pamita, e pomoc nie moe polega na opracowywaniu
rozwiza przez niego samego, ajedynie powinna polega na ewentualnym podaniu
jednej lub kilku wskazwek.
Przeprowadzenie wiczenia prezentacja przez grup efektw pracy kadego
zespou (60 min) druga cz
Praca wmaych grupach suy wypracowaniu wsplnego stanowiska grupy, ktre powinno by zaprezentowane innym. Warto zachca grupy do przygotowania
prezentacji (lub jej schematu) na pimie, co uatwi zreferowanie ustale. Mog one
prezentowa wyniki kolejno, robi rwnolegle, punkt po punkcie. Trzeba si stara
tak zorganizowa prezentacj wynikw, by wszystkie grupy miay okazj si wykaza. Jeli na przykad grupy pracuj nad tym samym standardem czy metod, czwarta
podobna prezentacja nie przycignie ju tyle uwagi co pierwsza. Warto wtedy zorganizowa prezentacj tak, eby wszystkie grupy wniej uczestniczyy na rwnych

154

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

prawach na przykad jedna omawia jako pierwsze jakie zagadnienie, zju tylko
uzupeniajc rol pozostaych. Wszystkim grupom naley pogratulowa ipodzikowa za ich wysiek. Wyniki prac mona zachowa, na przykad powiesi na cianie
arkusze zprezentacjami.
Omwienie warsztatu przez prowadzcego zakres przedmiotowy (15 min)
Wane, aby prowadzcy, jeli podczas wiczenia paday informacje nieprawdziwe, bdne, nie do koca poprawne, wyranie do tych elementw nawiza ikoniecznie je poprawi, uzupeni, tak aby wramach omwienia zostaa przekazana
waciwa wiedza.
Podsumowanie wiczenia
Czsto podsumowanie nastpuje podczas omwienia merytorycznego wiczenia.
Ale czasem wane jest take, aby wpodsumowaniu odnie si ju nie do samego zakresu przedmiotowego danego warsztatu, ale do jego elementw metodologicznych,
kwestii pracy wgrupach lub zagadnie zwizanych zewentualnym wykorzystaniem
zdobytej wiedzy wprzyszej pracy nad metodami istandardami. Wtrakcie podsumowania kocowego atwiej okrytyk, poniewa nie odnosi si ona do konkretnych
osb, grup, awynika zpodsumowania ijest znacznie lepiej przyjmowana.

9.2. Scenariusz 2. Nowoczesne technologie wykorzystywane wramach


metod udzielanego poradnictwa
Oglna informacja owarsztacie
Zaproponowany warsztat moe spenia rne cele izadania, wzalenoci od
potrzeb grupy izakresu przedmiotowego, ktrego bdzie dotyczy. Oglnie celem
jest praca wgrupach nad wypracowaniem interaktywnej aplikacji sucej do rozwizania prostego problemu prawnego. Dodatkowo wiczenie bdzie suy dokonaniu przez uczestnikw, wtrakcie ich pracy, oceny tej metody imoliwoci jej
wykorzystania wpracy danego podmiotu. Pozwala ono uczestnikom na kreatywne
wymylanie okrelonej aplikacji zjednoczesnym przeanalizowaniem wszystkich
aspektw wymylonej poradniczej aplikacji oraz ocen, czy, ajeli tak, to wjakim
zakresie, nowoczesne aplikacje naleaoby wprowadza do dziaalnoci podmiotw
wiadczcych nieodpatne poradnictwo prawne wPolsce.
Podstaw odpowiednio przygotowanego warsztatu jest wskazanie uczestnikom
prostych problemw prawnych (np. problem dotyczcy rozwodu bez orzekania owinie maestwa bez dzieci, przy oboplnej zgodzie na rozstanie lub wramach prawa
karnego zoenie zawiadomienia oprzestpstwie iuprawnienia pokrzywdzonego
wpostpowaniu karnym). Winnym przypadku, skomplikowanego problemu, warsztat moe zniechci uczestnikw lub doprowadzi do sytuacji braku stworzenia przez
grup wstpnej aplikacji komputerowej ze wzgldu na wielo problemw.

9. Przykadowe scenariusze zaj

155

Wstp do warsztatu (15 min)


Omwienie wstpnych zagadnie zwizanych zinteraktywnymi aplikacjami sucymi wiadczeniu poradnictwa prawnego winnych krajach. Celem tego wstpu,
przygotowanego przez prowadzcego np. wformie krtkiej prezentacji, jest oglne
wprowadzenie osb uczestniczcych wwarsztacie wpodstawowe zagadnienia dotyczce wykorzystywania nowoczesnych technologii informatycznych. Prowadzcy
sam decyduje, jakie informacje powinny by zawarte wprezentacji, dostosowujc
je do caoci wiczenia iwiedzy danej grupy uczestnikw. Przed prezentacj moe
przeprowadzi metod burzy mzgw1 dyskusj na temat posiadanej przez uczestnikw wiedzy na temat nowoczesnych technologii informatycznych.
Przygotowanie do wiczenia (10 min)
Po wstpie naley podzieli grup na cztery zespoy.
Przeprowadzenie wiczenia praca indywidualna kadego zespou (60 min)
pierwsza cz
Uczestnicy pracuj wgrupach, opracowujc na kartonach po kolei wszystkie
okienka interaktywnej aplikacji. Wwyniku ich pracy powinna powsta wielostronicowa ksika, zoona znastpujcych po sobie kartonw. Prowadzcy podchodzi
do kadej grupy iprzysuchuje si rozmowom prowadzonym przez uczestnikw.
Wrazie potrzeby moe pomaga uczestnikom. Naley jednak pamita, e pomoc nie
moe polega na opracowywaniu rozwiza przez niego samego, ajedynie powinna
polega na ewentualnym podaniu jednej lub kilku wskazwek.
Przeprowadzenie wiczenia prezentacja przez grup efektw pracy kadego
zespou (60 min) druga cz
Praca wmaych grupach suy wypracowaniu interaktywnej aplikacji, ktra nastpnie powinna by zaprezentowana pozostaym uczestnikom. Grupy powinny prezentowa swoje wyniki kolejno. Wszystkim naley pogratulowa ipodzikowa za
ich wysiek. Wyniki prac mona zachowa, na przykad powiesi na cianie arkusze
zprezentacjami.
Omwienie warsztatu przez prowadzcego zakres przedmiotowy (15 min)
Wane, aby prowadzcy, jeli podczas wiczenia paday informacje nieprawdziwe, bdne, nie do koca poprawne, wyranie do tych elementw nawiza ikoniecznie je poprawi, uzupeni, tak aby wramach omwienia przekazana zostaa
waciwa wiedza.
Podsumowanie wiczenia
Czsto podsumowanie nastpuje podczas omwienia merytorycznego wiczenia.
Jednak czasem wane jest take, aby wpodsumowaniu odnie si ju nie do samego
Ibidem.

156

Rozdzia V. Metody i standardy stosowane przy wiadczeniu usug w ramach...

zakresu przedmiotowego danego warsztatu, ale do jego elementw metodologicznych,


kwestii pracy wgrupach lub zagadnie zwizanych zewentualnym wykorzystaniem
zdobytej wiedzy wprzyszej pracy nad metodami istandardami. Wtrakcie podsumowania kocowego atwiej okrytyk, poniewa nie odnosi si ona do konkretnych
osb, grup, awynika zpodsumowania ijest znacznie lepiej przyjmowana.

ROZDZIA VI.

PRZYSZO PORADNICTWA PRAWNEGO


IOBYWATELSKIEGO WPOLSCE ANALIZA
NAPODSTAWIE PRAC GRUPY ROBOCZEJ
dr Marta Janina Skrodzka*

1. Uwagi oglne
Najwaniejszym celem realizowanego projektu, co zostao wskazane we wstpie monografii, byo wypracowanie kierunkw izasad polityki pastwa wzakresie wzmacniania oraz rozwoju poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce.
Wzwizku ztym na drugim etapie realizacji projektu powoana zostaa grupa robocza1 majca za zadanie opracowanie poradniczych rozwiza systemowych. Podstaw jej prac stay si powoywane we wczeniejszych rozdziaach niniejszego
opracowania kompleksowe, empiryczne badanie ilociowe ijakociowe obecnego
stanu poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz jego otoczenia, przeprowadzone wrd wiadczeniodawcw usug poradniczych, potencjalnych irzeczywistych
wiadczeniobiorcw oraz instytucjonalnego otoczenia poradnictwa2. Ponadto wramach prowadzonego badania dokonano m.in. pogbionej analizy dostpnych danych
* Adiunkt wZakadzie Prawa Handlowego na Wydziale Prawa Uniwersytetu wBiaymstoku. Koordynator
Studenckiej Poradni Prawnej Pracowni Wydziau Prawa Uniwersytetu wBiaymstoku. Trenerka iekspertka FUPP
biorca udzia wpracach grupy roboczej oraz prowadzca szkolenia dla przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego dotyczce upowszechniania modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce,
opracowanego wramach projektu systemowego wskazanego wniniejszej publikacji.
1
Szerzej na temat celw, zaoe, etapw pracy oraz skadu grupy roboczej zob. informacje dostpne na stronie
internetowej INPRIS Instytutu Prawa iSpoeczestwa: http://www.inpris.pl/poradnictwo-prawne-i-obywatelskie/
news-ppio/t/inpris-pracuje-nad-propozycja-reformy-systemu-poradnictwa-prawnego-i-obywatelskiego-pierwszespot/ (10.1.2014).
2
Szczegowy raport zbada empirycznych przeprowadzonych przez ISP wramach projektu zosta opracowany wformie jednotomowej publikacji: A. Peisert, T. Schimanek, M. Waszak, A. Winiarska (red.), Poradnictwo
prawne..., op. cit. s. 1 i n.

158

Rozdzia VI. Przyszo poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce...

iliteratury dotyczcych przedmiotowej problematyki1. Przeprowadzone analizy oraz


uzyskane wyniki umoliwiy m.in. pozyskanie danych na temat stanu, skali isposobu
funkcjonowania poradnictwa prawnego oraz pokazay moliwoci poprawy irozwoju
tego obszaru dziaalnoci spoecznej. Wnioski wycignite zzebranych materiaw
pozwoliy za na realizacj gwnego celu projektu stworzenie modelowego rozwizania systemu poradnictwa wPolsce. Stay si take podstaw do stworzenia
rekomendacji odnoszcych si do zaoe przyszej polityki pastwa dotyczcej idei
nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Wzwizku ztym zadaniem niniejszego rozdziau jest oglne przedstawienie przyszociowych idei poradnictwa poprzez pryzmat najwaniejszych inieuwzgldnionych we wczeniejszych rozdziaach wynikw bada oraz omwienie opracowanych na ich kanwie rekomendacji. Tak sformuowane treci uzupenione s oanaliz
szans izagroe, jakie nios ze sob zaproponowane rozwizania, awzwizku ztym
wyzwa, jakie wtym kontekcie stoj przed administracj pastwow, organizacjami
iinstytucjami zajmujcymi si poradnictwem oraz spoeczestwem. Ponadto rozdzia
ten zracji umiejscowienia na kocu opracowania stanowi take podsumowanie
caej poruszanej wmonografii problematyki. Zamykaj go zatem postulaty dotyczce przyszych koniecznych zmian wprawie, bdce jednoczenie uwagami de lege
ferenda skierowanymi do ustawodawcy polskiego, poprzedzone analiz obowizujcych polskich przepisw prawnych wzakresie poradnictwa prawnego iobywatelskiego.

2. Wyzwania stojce przed administracj pastwow


wzwizkuzopracowanym modelowym systemem
poradnictwaprawnego iobywatelskiego wPolsce
Jak wynika zbadania2 przeprowadzonego a powoywanego wramach projektu,
apowoywanych ju we wczeniejszych rozdziaach niniejszego opracowania, przyszo systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce jest uzaleniona
od wielu czynnikw. Ju bowiem istniejce poradnictwo, wiadczone zarwno przez
podmioty niepubliczne, jak iinstytucje publiczne, poza wieloma zaletami posiada
take znaczce saboci, ktre naleaoby wpierwszej kolejnoci przezwyciy, aby
zbudowa dobrze funkcjonujcy iefektywny system poradniczy. Wzwizku ztym
warto na pocztku omwi gwne czynniki, od ktrych uzalenione jest powodzenie
wprowadzenia wycie stworzonego wramach projektu modelu systemu poradnictwa
prawnego iobywatelskiego. Owe istotne warunki wi si zwyzwaniami stojcymi
przed polsk administracj pastwow.
1
Wszystkie opracowania dostpne s na stronie internetowej INPRIS, http://www.inpris.pl/pomoc-prawna/
(13.1.2014).
2
Raporty czstkowe oraz raport kocowy zbada opracowane przez ISP, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/
produkty (13.1.2014).

2. Wyzwania stojce przed administracj pastwow wzwizkuzopracowanym...

159

Dwoma podstawowymi czynnikami, ktre winny zosta wzite pod uwag przez
organy wadzy pastwowej przy tworzeniu efektywnego systemu poradniczego, s
budowa systemu woparciu oodpowiedni dobr instytucji iorganizacji poradniczych
oraz rdo isposb jego finansowania.
Jak wynika z przeprowadzonego badania, aktualnie w Polsce dziaa kilkaset
niepublicznych podmiotw wiadczcych poradnictwo oraz kilka tysicy instytucji
publicznych1. Pomimo tak duej ich liczby tylko dla mniej wicej 1/32 spord podmiotw niepublicznych oraz co pitej instytucji publicznej3 poradnictwo jest gwnym obszarem dziaalnoci. Oznacza to, e zoglnej liczby ponad 4 tys. podmiotw
poradniczych zaledwie dla kilkuset poradnictwo prawne iobywatelskie jest gwn
dziaalnoci. Dla pozostaej grupy jest to jeden zwielu rodzajw dziaalnoci. Wrezultacie poradnictwo wPolsce oparte jest wgwnej mierze na organizacjach pozarzdowych iinstytucjach pomocy spoecznej, przy czym sie punktw poradniczych,
przede wszystkim dziki usugom wiadczonym winstytucjach pomocy spoecznej,
jest do gsta, ale nierwnomiernie rozmieszczona, adodatkowo najczciej wyspecjalizowana (tzn. skierowana wycznie do wsko okrelonej grupy potrzebujcych)4.
Jedynie kilkadziesit podmiotw wskali kraju wiadczy usugi poradnicze wsposb
kompleksowy ibardziej profesjonalny5. Wzwizku ztym podmioty wiadczce poradnictwo nie tworz spjnego systemu, ajedynie rozproszon grup niepowizanych
ze sob, co do zasady, organizacji iinstytucji. Taka sytuacja jest dodatkowo potgowana przez fakt, e wiadczenie poradnictwa, jego zakres iskala zale najczciej
od moliwoci finansowych, organizacyjnych iludzkich danego podmiotu6. Sytuacja
podmiotw niepublicznych jest pod tym wzgldem zdecydowanie gorsza od sytuacji
instytucji publicznych, ktre wiadczc usugi poradnicze wramach ustawowego
obowizku, wykorzystuj wtym celu posiadane zasoby ludzkie, lokalowe, sprztowe
oraz przyznane im wramach budetu wasnego rodki publiczne7. Podmioty niepubliczne za nie dysponuj, co do zasady, wasnymi zasobami rzeczowymi, ludzkimi
czy finansowymi, co prowadzi do uzalenienia ich funkcjonowania od zewntrznego
wsparcia8. Co wicej, badanie pokazuje, e skala udzielanego dotychczas wsparcia
dla poradnictwa jest bardzo niska. Wrd instytucji iorganizacji, ktre potencjalnie mogyby go udzieli, zaledwie 15% dokonao tego wlatach 20112012, przy
czym najczciej stosowan form pomocy udzielanej usugodawcom jest wsparcie
rzeczowe (np. udostpnianie lokali), osobowe (np. delegowanie prawnikw) oraz
edukacyjne (np. szkolenia dla doradcw), rzadko za ma ona charakter finansowy9.
M. Pakow, A. Peisert, P. Zimolzak, Stan obecny..., op. cit., s. 6162.
Ibidem, s. 6262; T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa..., op. cit., s. 17.
3
Ibidem. Najczciej robi to orodki pomocy spoecznej oraz powiatowe centra pomocy rodzinie.
4
T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa..., op. cit., s. 1718.
5
Ibidem. Jak wskazano wopracowaniu, s to przede wszystkim biura porad obywatelskich oraz studenckie
poradnie prawne.
6
Ibidem, s. 2223.
7
Ibidem.
8
Ibidem.
9
Ibidem, s. 22.
1
2

Rozdzia VI. Przyszo poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce...

160

Przytoczone wyniki badania prowadz do wniosku, e pomimo niewtpliwej zalety, jak jest dua liczba obecnie istniejcych podmiotw poradniczych, za zdecydowan wad naley uzna brak jednolitego systemu, wramach ktrego mogyby one
funkcjonowa, by ze sob powizane istale wsppracowa. Ponadto liczba dodatkowo podejmowanych dziaa, niezwizanych zaktywnoci poradnicz zwaszcza
wodniesieniu do instytucji publicznych powoduje osabienie ich efektywnoci
wzakresie poradnictwa. Dziaalno poradnicza instytucji publicznych bowiem, co
do zasady (poza podmiotami wyspecjalizowanymi), odgrywa niewielk rol wrealizowanych dziaaniach iprzez to m.in. nie pozwala na stworzenie systemu oraz
nie zaspokaja potrzeb spoecznych wtym zakresie. Inn istotn saboci obecnie
funkcjonujcych podmiotw zzakresu poradnictwa prawnego iobywatelskiego jest
niedobr rodkw finansowych przeznaczonych na poradnictwo, ktry prowadzi do
ich destabilizacji organizacyjnej wtym m.in. zych warunkw lokalowych imaterialnych. To zkolei przekada si zarwno na jako wiadczonych usug, jak izakres
ilociowy udzielanej pomocy.
Wzwizku ztym grupa robocza, dc do budowy przyszego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego, uwzgldniajcego zarwno zalety obecnie istniejcych podmiotw poradniczych, jak iich sabe strony, opracowaa zbir rekomendacji1. Powinny one stanowi dokument bazowy dla administracji pastwowej
wzakresie stworzenia wprzyszoci efektywnego modelu poradnictwa. Zgodnie
znimi administracja pastwowa przy tworzeniu modelu winna dy do integracji
pod wsplna nazw rnych typw iform wiadczenia usug poradniczych. Oznacza
to, e system poradnictwa powinien by na szczeblu lokalnym silnie merytorycznie
powizany zinstytucjami isubami zajmujcymi si pomoc spoeczn, profilaktyk, terapi itp. Powizanie to ma polega na wymianie informacji pomidzy wadzami publicznymi apodmiotami wiadczcymi usugi poradnicze na temat zasad
imoliwoci uzyskiwania wsparcia oraz na staej analizie problemw pojawiajcych
si wlokalnych spoecznociach, woparciu odane uzyskane od podmiotw wiadczcych poradnictwo2.
Poza tym pastwo powinno zagwarantowa stabilne wsparcie finansowe na rzecz
podmiotw poradniczych funkcjonujcych wramach systemu. Zapewnienie rodkw
finansowych iich wysoko zalee powinny od zapotrzebowania spoeczestwa na
usugi zzakresu poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Poniewa jednak wchwili
obecnej wyrni mona wiele rnych czynnikw, ktre nie pozwalaj na precyzyjne ustalenie popytu na usugi poradnicze, od ktrego uzaleniony jest rwnie koszt
wprowadzenia rozwiza systemowych, grupa robocza proponuje wprowadzenie pilotau poradniczego na ma skal, wkilku powiatach zblionych uwarunkowaniami
spoeczno-ekonomicznymi. Weksperymencie tym zarwno skala, jak iforma dziaa
poradniczych powinny by zdywersyfikowane wcelu ustalenia oczekiwanych zmian
Rekomendacje stanowi cz opracowania: INPRIS (oprac.), System nieodpatnego..., op. cit., s. 135 in.
Ibidem, s. 135.

1
2

2. Wyzwania stojce przed administracj pastwow wzwizkuzopracowanym...

161

wyej wymienionych parametrw na wysoko zgaszanego popytu1. Trzeba podkreli, e przeprowadzenie pilotau poradniczego pozwoli na dokadne okrelenie
popytu na usugi zzakresu poradnictwa prawnego iobywatelskiego, co wpynie na
efektywn budow systemu zarwno korzystnego dla obywateli, jak iniedrogiego
zpunktu widzenia pastwa.
Dodatkowo pastwo powinno dy do umocnienia systemu poradniczego wsystemie polityki spoecznej, atake zapewni jego integracj zwymiarem sprawiedliwoci oraz organizacjami prawnikw. Mogoby to nastpi na przykad poprzez:
denie do odcienia sdw zobowizkw wzakresie przyznawania zwolnienia
zkosztw sdowych, wczenie odbywania praktyk winstytucjach iorganizacjach
funkcjonujcych wramach systemu do obowizkowego zakresu edukacji prawnej
wtrakcie studiw oraz aplikacji, wczenie kancelarii prawnych istowarzysze prawniczych wsystem doradztwa oraz wiksz wspprac biur obsugi interesantw istniejcych wsdach zsystemem nieodpatnego poradnictwa2. Wten sposb zaproponowana wsppraca systemu iwymiaru sprawiedliwoci oraz organizacji prawnikw
pozwoli m.in. na: podniesienie wiadomoci prawnej spoeczestwa, zwikszenie
wraliwoci obecnych iprzyszych prawnikw na jego potrzeby czy zapewnienie
kompleksowej, sprawnej iefektywnej pomocy osobom chccym uzyska porad
prawn lub obywatelsk.
Wreszcie, tworzc system poradnictwa prawnego iobywatelskiego oparty na
silnej instytucji na szczeblu centralnym iwiadczeniu usug przez rne podmioty
na poziomie lokalnym, administracja pastwowa powinna pamita oprzydzieleniu
wnim wanej roli samorzdom lokalnym icisym okreleniu granic ich kompetencji. Poradnictwo powinno by niezalene od wadz lokalnych, do ktrych obowizkw winno nalee przede wszystkim kontraktowanie poradnictwa oraz nadzr nad
jego udzielaniem woparciu oustanowione na szczeblu krajowym standardy. Brak
wyranego odcicia wadz lokalnych od treci udzielanych porad, wsytuacji np. sporu zadministracj lokaln, prowadzi moe bowiem do degeneracji systemu iutraty
wiarygodnoci3. Dlatego te pastwo powinno odgrnie zapobiec sytuacji, wktrej
wadze lokalne same wiadcz usugi poradnicze. Chodzi oto, aby nie dopuci do
niezdrowej konkurencji, wktrej samorzdy (bdce dysponentami rodkw) nie
bd zainteresowane rozwojem niezalenych partnerw mogcych wiadczy usugi
poradnictwa4.
Dziki wdroeniu systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego woparciu m.in. owyej wskazane rekomendacje, poparte przeprowadzonymi
wramach przywoywanego projektu systemowego badaniem oraz analizami, organy wadzy pastwowej zyskaj moliwo uporzdkowania obecnej sytuacji wrd
podmiotw wiadczcych usugi poradnicze oraz zwikszenia szansy na uzyskanie
Ibidem, s. 140141.
Ibidem, s. 137.
3
Ibidem.
4
Ibidem.
1
2

162

Rozdzia VI. Przyszo poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce...

stabilizacji finansowej wdziaalnoci poradniczej, wszczeglnoci prowadzonej


przez usugodawcw niepublicznych. Wrezultacie zmiany te wpyn pozytywnie na
efektywno usug poradniczych wPolsce.

3. System poradnictwa awyzwania stojce przed


organizacjami iinstytucjami zajmujcymi si
poradnictwem prawnym iobywatelskim
Nie tylko jednak administracja pastwowa zmuszona jest do wprowadzenia istotnych zmian wobecnie funkcjonujcym rodowisku podmiotw wiadczcych nieodpatne usugi poradnicze wPolsce. Take podmioty bezporednio zaangaowane
wporadnictwo zwaszcza niepubliczne jeli chc usprawni poradnictwo izbudowa wprzyszoci efektywny system wiadczenia tych usug, powinny przebudowa
swoj organizacj izmieni sposb postpowania.
Jak wynika bowiem zbadania (co zostao szczegowo przedstawione wrozdziaach czwartym ipitym niniejszej publikacji), pomimo e to podmioty niepubliczne
udzielaj wikszej iloci porad1 oraz e osoby, ktre skorzystay zusug poradniczych, wzdecydowanej wikszoci wysoko oceniaj otrzyman pomoc, podkrelajc jako istotn zalet jej nieodpatno, atake wskazujc na wysokie kompetencje
izaangaowanie osb udzielajcych porad, wwymiarze oglnopolskim lepsz rozpoznawalnoci ciesz si instytucje publiczne2. Oznacza to, e podstawow saboci poradnictwa jest przede wszystkim deficyt informacji oofercie poradniczej
otym, gdzie iwjakim zakresie mona skorzysta ze wiadczonych usug3. Brak
jest zatem szerokiego, powszechnego, jasnego iprecyzyjnego informowania spoeczestwa za pomoc rnych dostpnych mediw omoliwociach skorzystania
zusug poradniczych iwarunkach, jakie naley speni, aby tak pomoc otrzyma.
Co wicej, pomimo e uksztatowany samoczynnie polski model poradnictwa cechuje wzajemne uzupenianie si dziaa instytucji publicznych iniepublicznych4,
podmioty dziaajce wsferze usug poradniczych nie wsppracuj inie wymieniaj midzy sob podstawowych informacji, czsto nawet nie wiedz ozakresie
wiadczonych usug czy te wskrajnych przypadkach nawet oswoim istnieniu.
1
Zgodnie zprzedstawionymi wpowoanym opracowaniu informacjami instytucje publiczne udzielaj informacji iporad rednio 29 osobom wmiesicu, podmioty niepubliczne 133 osobom. Tak: T. Schimanek (red.), Badanie
poradnictwa..., op. cit., s. 17.
2
Zgodnie zprzedstawionymi wpowoywanym opracowaniu informacjami zdecydowana wikszo usugodawcw (84%) dostosowuje bowiem zakres porady do okolicznoci konkretnej sprawy, wykazuje si zatem elastycznym
podejciem do beneficjenta. Klient otrzymuje najczciej informacje otym, jakie wsparcie igdzie moe uzyska,
jakie s jego prawa, atake porad, jak powinien postpi, aby rozwiza swoje problemy. Ponadto wikszo
podmiotw oile wymaga tego sytuacja oferuje rwnie pomoc wzakresie zaatwienia spraw formalnych (wypenianie iweryfikacja dokumentw, udostpnianie ich wzorw). Tak: T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa...,
op. cit., s. 22 i25.
3
Ibidem, s. 26.
4
Ibidem.

3. System poradnictwa awyzwania stojce przed organizacjami iinstytucjami...

163

Prowadzi to do sytuacji zmniejszenia iloci udzielanej pomocy (nieobsugiwania


osb, ktre mogyby skorzysta zpomocy winnym miejscu, gdyby zostay tam
skierowane) przy jednoczesnym istnieniu potencjau ze strony innych podmiotw
do jej udzielenia.
Drugim istotnym czynnikiem, na ktry naley zwrci uwag przy tworzeniu
przyszego systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego i obywatelskiego, jest
jak wynika zbada do sabo rozpowszechniona standaryzacja wiadczonych
usug. Standardy wsposb sformalizowany stosuje tylko poowa podmiotw niepublicznych izaledwie 15% instytucji publicznych, przy czym wikszo podmiotw
poradniczych nie prowadzi systematycznej ewidencji spraw ibeneficjentw oraz nie
ledzi ich losw po skorzystaniu zporady1. Poowa wszystkich instytucji iorganizacji
wogle nie stosuje systemu wewntrznej oceny osb udzielajcych porad2. Jest to
istotna sabo obecnie funkcjonujcych usug poradniczych, ktra wyczerpujco
zostaa omwiona wrozdziale pitym niniejszego opracowania. Wtym miejscu warto
jednak raz jeszcze zaakcentowa, e brak istnienia istosowania standardw wramach poradnictwa prowadzi do niepewnoci przede wszystkim wzakresie jakoci
wiadczonych usug.
Wskazane saboci, ktre naley zniwelowa do minimum, tworzc system poradnictwa wPolsce, s nie tylko wyzwaniem dla administracji pastwowej, odpowiedzialnej za budow iwdroenie systemu, ale take co zostao podkrelone na
wstpie rozdziau dla obecnie funkcjonujcych podmiotw poradniczych. Powinny
one bowiem dy stopniowo do wyeliminowania sygnalizowanych wad oraz przeprowadzenia niezbdnej reorganizacji. Po pierwsze po to, aby sta si wniedugim
czasie wpeni profesjonalnymi ikompetentnymi usugodawcami poradnictwa prawnego iobywatelskiego, gwarantujcymi wysok jako iefektywno wiadczonych
usug, po drugie po to, aby wprzyszoci, bez koniecznoci wprowadzania zmian na
szerok skal wkrtkim okresie, mc pynnie sta si czci tworzonego systemu,
przez co zapewniona zostanie cigo itrwao ich dziaalnoci.
Wzwizku ztym raz jeszcze warto podkreli, e grupa robocza rekomenduje,
aby ide prawodawcz przyszego systemu poradnictwa bya integracja rnych typw iform wiadczenia usug poradniczych pod wspln nazw. Poradnictwo prawne iobywatelskie jest bowiem specyficzn usug, ktra jest wykonywana przez
podmioty obardzo rnym charakterze istatusie prawnym: administracj publiczn,
podmioty gospodarcze, sektor pozarzdowy, uczelnie. Docelowa jako systemu zaley zatem od moliwoci konkurowania, uzupeniania si iwsppracy pomidzy
nimi3. Zgodnie zrekomendacjami warunkiem powodzenia funkcjonowania systemu
poradniczego wPolsce jest rwnie wprowadzenie oglnie obowizujcych, dostosowanych do potrzeb, standardw wiadczenia usug poradniczych4. Naley zadba
Ibidem, s. 22.
Ibidem.
3
INPRIS (oprac.), System nieodpatnego..., op. cit., s. 136.
4
Ibidem.
1
2

Rozdzia VI. Przyszo poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce...

164

przy tym, by standardy byy adekwatne do moliwoci instytucji wiadczcych


porady oraz do moliwoci pastwa isamorzdu terytorialnego iaby tak wiadczone
porady byy podobne jakociowo do udzielanych przez profesjonalnych prawnikw.
Wzwizku ztym rekomenduje si stworzenie centralnego systemu kontroli jakoci
poradnictwa prawnego, ktrego uzupenienie powinien stanowi system skarg kierowanych przez beneficjentw oraz organy samorzdowe do instytucji zarzdzajcej
systemem, atake mechanizmy autoewaluacji1. Co wicej, jak podkrelaj eksperci,
niezbdne jest stworzenie efektywnego systemu diagnozowania problemw beneficjentw ikierowania ich do odpowiednich jednostek zarwno finansowanych wramach nowo tworzonego systemu, jak iju istniejcych organizacji2. Ztego wzgldu
konieczne jest uruchomienie na poziomie lokalnym mechanizmw zdolnych do kompetentnego wskazywania beneficjentom organizacji udzielajcych pomocy iutrzymywania odpowiednich kontaktw ztakimi organizacjami.

4. Perspektywy systemu poradnictwa prawnego


iobywatelskiego wPolsce wkontekcie wyzwa
stojcych przed spoeczestwem
Wyzwania zwizane zwprowadzeniem systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce stoj nie tylko przed administracj pastwow czy podmiotami
wiadczcymi usugi poradnicze, ale take przed osobami korzystajcymi ichccymi
korzysta wprzyszoci ztych usug. Spoeczestwo pozostaje przede wszystkim
podmiotem poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Zmiana spoeczna jest moliwa
do dokonania wtedy, gdy zostan stworzone odpowiednie warunki, za ktrych wprowadzenie bezporednio odpowiedzialna jest administracja pastwowa wdraajca
system oraz podmioty wiadczce usugi poradnicze wramach tego systemu.
Grup problematycznych czynnikw, ktre dotycz obywateli korzystajcych lub
chccych skorzysta zusug poradniczych, s te odnoszce si do powszechnoci dostpu do poradnictwa. Kwestie te zostay jednak szczegowo omwione wrozdziale
trzecim niniejszej publikacji, dlatego wtym miejscu skoncentrowano si na innych
rwnie wanych problemach dotyczcych wyzwa stojcych przed potencjalnymi
beneficjentami usug poradniczych.
Jak pokazuje przeprowadzone badanie, gwnym wyzwaniem stojcym przed
spoeczestwem polskim jest zwikszenie stopnia jego wiadomoci oprawie do
korzystania zbezpatnych porad prawnych iobywatelskich. Ponadto istotne s walka
ze stresem zwizanym zubieganiem si opomoc czy lkiem przed omieszeniem lub
prawnymi konsekwencjami, ktre istniej wrd obywateli, awi si zchci skorzystania zpomocy, oraz zniesienie innych barier, m.in. wystpujcych wzasobach
Ibidem.
Ibidem, s. 140141.

1
2

4. Perspektywy systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce...

165

organizacyjnych (ludzkich, lokalowych, czasowych) podmiotw wiadczcych poradnictwo1. Wtym kontekcie istotne wydaj si dane pozyskane podczas badania,
wyranie potwierdzajce powysze problemy iwskazujce, e wikszo bo a
77% Polakw wostatnich piciu latach nie odczuwaa potrzeby korzystania zpomocy prawnej izniej nie korzystaa (co oznacza nisk wiadomo prawn oraz nieufno wstosunku do prawa ijego instytucji, atake niewiar wskuteczno dochodzenia swoich praw). Prawie co pity obywatel tak potrzeb odczuwa iskorzysta
zpomocy prawnej, ajedynie 4% Polakw, cho odczuwao potrzeb wsparcia, takiej
sformalizowanej pomocy zrnych wzgldw nie szukao2. Zbadania ewidentnie
wynika, e wdziedzinie poradnictwa to poda jest czynnikiem silnie stymulujcym
popyt. Niewielka poda wynika m.in. zograniczonych moliwoci izasobw usugodawcw, atake braku warunkw prawnych, instytucjonalnych, organizacyjnych
ifinansowych sprzyjajcych rozwojowi poradnictwa wPolsce3.
Odnoszc si do zdiagnozowanych wyzwa stojcych przed spoeczestwem
polskim wkontekcie stworzenia systemu poradniczego, grupa robocza opracowaa rekomendacje pozwalajce decydentom wprowadzanego systemu na skuteczne
przeciwdziaanie wspomnianym barierom. Przede wszystkim eksperci rekomenduj
wdroenie systematycznych mechanizmw badania potrzeb obywateli wzakresie
pomocy prawnej, ktre maj na celu realizowanie wzarzdzaniu systemem poradnictwa prawnego iobywatelskiego zasad polityki publicznej opartej na wiedzy,
wszczeglnoci dostosowywania profilu, zakresu irozkadu geograficznego poradnictwa do potrzeb obywateli4. Proponowane mechanizmy, co naley podkreli, maj
na celu zapobieganie sytuacjom sztucznego windowania popytu oraz kierowanie
pomocy wmiejsca, wktrych jest ona najbardziej potrzebna iprzyniesie najwicej
korzyci pastwu oraz obywatelom. Ponadto rekomenduje si wdroenie scentralizowanego systemu informatycznego dziaajcego woparciu ojednolite mechanizmy
zbierania informacji opotrzebach beneficjentw (raportowania dla celw statystyki
publicznej) we wszystkich organizacjach wiadczcych poradnictwo prawne, wtym
take niefinansowanych zsystemu5. Takie dziaania maj za zadanie wyeliminowanie sytuacji, wktrej informacje zbierane wposzczeglnych organizacjach nie s
ze sob kompatybilne. Naley zaznaczy, e wskazany system informatyczny jest
odpowiednim narzdziem sucym do identyfikacji problemw spoeczno-gospodarczych, dziki czemu system poradnictwa prawnego iobywatelskiego zyskaby
na efektywnoci.

T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa..., op. cit., s. 21.


Ibidem.
3
Ibidem, s. 26.
4
INPRIS (oprac.), System nieodpatnego..., op. cit., s. 140141.
5
Ibidem.
1
2

166

Rozdzia VI. Przyszo poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce...

5. Postulaty dotyczce koniecznych zmian wprawie


uwagi delege ferenda
Zaprezentowane powyej problemy prowadz do wniosku, e do wprowadzenia
systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce konieczne jest dokonanie
szeregu zmian, zarwno wsposobie mylenia obywateli, jak iinstytucji oraz organizacji zajmujcych si usugami poradniczymi czy wreszcie wsposobie dziaania
administracji pastwowej. Pierwszym, elementarnym krokiem do ich zainicjowania
jest jednak przeprowadzenie nowelizacji niektrych obowizujcych aktw prawnych, atake stworzenie odrbnej ustawy powiconej systemowi nieodpatnego
poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Tym bardziej e prace nad odrbn ustaw
dotyczc poradnictwa toczyy si wprzeszoci1, ale niestety nie zakoczyy si jej
uchwaleniem.
Do powyszych wnioskw doszli rwnie eksperci grupy roboczej, ktrzy pracujc nad modelem, wskazali wybrane akty prawne wymagajce nowelizacji oraz sformuowali oglny zarys strukturalny ustawy onieodpatnym poradnictwie prawnym
woparciu ozasady techniki prawodawczej.
Przede wszystkim, wodczuciu ekspertw grupy roboczej, zmian wymagaj
ustawy odnoszce si do funkcjonowania wPolsce samorzdu terytorialnego, problematyki finansw publicznych, dochodw jednostek samorzdu terytorialnego,
zamwie publicznych oraz prowadzenia dziaalnoci poytku publicznego2. To bowiem te akty prawne reguluj wpewnym zakresie materi odnoszc si do usug
poradniczych wiadczonych wchwili obecnej przez niektre podmioty. Wzwizku
ztym do ustaw, ktre naley dostosowa do przyszego systemu poradniczego, nale zpewnoci3:
1) ustawa z5.6.1998 r. osamorzdzie powiatowym4 okrelajca niektre sprawy
nalece do zakresu dziaania powiatu jako zadania zzakresu administracji rzdowej wykonywane przez powiat, jeeli wykonywanie przez jednostki powiatowe
czynnoci zwizanych zfunkcjonowaniem systemu nieodpatnej pomocy prawnej
miaoby mie status zadania zzakresu administracji rzdowej;
2) ustawa z8.3.1990 r. osamorzdzie gminnym5 odnoszca si m.in. do zakresu
zada wasnych gminy, do ktrego nale take sprawy zzakresu pomocy spoecznej czy wsppracy idziaalnoci na rzecz organizacji pozarzdowych. Kwestia ta ma zasadnicze znaczenie wkontekcie rozwaania roli orodkw pomocy
spoecznej wsystemie pomocy prawnej oraz roli gminy wtworzeniu platformy
wsppracy pomidzy podmiotami wiadczcymi usugi poradnicze aadministracj
pastwow;
Szerzej na ten temat zob. rozdzia pierwszy niniejszego opracowania ipowoane wnim rda.
INPRIS (oprac.), System nieodpatnego..., op. cit., s. 147153.
3
Ibidem.
4
Tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 595 ze zm.
5
Tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 594 ze zm.
1
2

5. Postulaty dotyczce koniecznych zmian wprawie uwagi delege ferenda

167

3) ustawa z5.6.1998 r. osamorzdzie wojewdztwa1 pomimo e wproponowanym


modelu systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego nie jest
przewidziane tworzenie jednostek organizacyjnych systemu na szczeblu wojewdztwa, naley zwrci uwag, e wramach polityki rozwoju wojewdztwa mieszcz
si rwnie dwa nastpujce obszary problemowe: tworzenie warunkw rozwoju
gospodarczego, wtym kreowanie rynku pracy, oraz wspieranie iprowadzenie
dziaa na rzecz integracji spoecznej iprzeciwdziaania wykluczeniu spoecznemu,
ktre maj zasadniczy wpyw na funkcjonowanie przyszego systemu;
4) ustawa z23.1.2009 r. owojewodzie iadministracji rzdowej wwojewdztwie2
ktrej przepisy maj zasadnicze znaczenie zpunktu widzenia funkcjonowania
systemu pomocy prawnej usytuowanego na szczeblu lokalnym, gdy wojewoda
jest organem nadzoru nad dziaalnoci samorzdu terytorialnego oraz kontroluje
pod wzgldem legalnoci, gospodarnoci irzetelnoci wykonywanie przez organy
samorzdu terytorialnego zada zzakresu administracji rzdowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia zorganami administracji
rzdowej;
5) ustawa z7.10.1992 r. oregionalnych izbach obrachunkowych3 zgodnie zktr
regionalne izby obrachunkowe s podstawowymi organami nadzoru ikontroli
gospodarki finansowej jednostek samorzdu terytorialnego;
6) ustawa z27.8.2009 r. ofinansach publicznych4 ze wzgldu na fakt finansowania
systemu przede wszystkim ze rodkw publicznych;
7) ustawa z13.11.2003 r. odochodach jednostek samorzdu terytorialnego5 ze
wzgldu na usytuowanie jednostek organizacyjnych systemu nieodpatnej pomocy
prawnej iobywatelskiej na poziomie powiatu;
8) ustawa z24.4.2003 r. odziaalnoci poytku publicznego iowolontariacie6 pomimo e wiadczenie poradnictwa prawnego nie jest obecnie objte zakresem
przedmiotowym pojcia dziaalnoci poytku publicznego. Jak zauwaaj eksperci
grupy roboczej, przy projektowaniu systemu naley jednak dobrze rozway, czy
ten zakres dziaa winien zosta wpisany do przedmiotowej ustawy, ze wzgldu
na konsekwencje takiej nowelizacji wodniesieniu do konstrukcji systemu. Naley
bowiem zaznaczy, e jeeli wramach systemu zostaby przyjty model finansowania wiadczenia poradnictwa korzystny dla podmiotw niezajmujcych si
wycznie prowadzeniem takiej dziaalnoci (np. kancelarii adwokackich iradcowskich), to wprowadzenie poradnictwa prawnego iobywatelskiego jako nowej
kategorii dziaalnoci poytku publicznego mogoby poprawi sytuacj finansow
organizacji pozarzdowych specjalizujcych si wtej problematyce;
Tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 596 ze zm.
Dz.U. Nr 31, poz. 206 ze zm.
3
Tekst jedn.: Dz.U. z2012 r. poz. 1113 ze zm.
4
Tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 885 ze zm.
5
Tekst jedn.: Dz.U. z2010 r. Nr 80, poz. 526 ze zm.
6
Tekst jedn.: Dz.U. z2010 r. Nr 234, poz. 1536 ze zm.
1
2

168

Rozdzia VI. Przyszo poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce...

9) ustawa z29.1.2004 r. Prawo zamwie publicznych1 wzwizku zfunkcjonowaniem wsystemie usugodawcw bdcych przedsibiorcami (chodzi zatem
przede wszystkim okancelarie adwokackie iradcowskie) naleaoby wyczy
stosowanie przedmiotowej ustawy wodniesieniu do umw zawieranych przez
te wanie podmioty wplanowanym systemie;
10) ustawa z12.3.2004 r. opomocy spoecznej2 gdzie postuluje si zmian zakresu
zada;
11) u stawa z16.2.2007 r. oochronie konkurencji ikonsumentw3 wzakresie zada
rzecznikw konsumentw wodniesieniu do wsppracy zjednostkami organizacyjnymi systemu.
Odnoszc si za do odrbnego aktu prawnego iokrelajc zarys struktury ustawy
onieodpatnym poradnictwie prawnym iobywatelskim, grupa robocza wskazuje,
e winna mie ona przede wszystkim cechy ustawy zzakresu prawa publicznego,
zawierajcej przepisy prawa ustrojowego, materialnego oraz proceduralnego, przy
zaoeniu centralnej roli Rady Pomocy Prawnej na poziomie krajowym wraz zsamodzielnoci jednostek usytuowanych na poziomie powiatu, dziaajcych wsystemie
zada zleconych4.
Wzwizku ztym ustawa powinna zawiera5:
1) przepisy oglne okrelajce: zakres przedmiotowy ipodmiotowy stosowania
ustawy, definicje terminw ustawowych, wtym wszczeglnoci definicje poszczeglnych typw podmiotw funkcjonujcych wobrbie systemu lub korzystajcych zjego wiadcze, atake definicje wiadcze dostpnych dla beneficjentw
wramach systemu;
2) oglne zasady funkcjonowania systemu oraz normy celowociowe odnoszce si
do celw systemu;
3) organizacj systemu pomocy prawnej na poziomie centralnym, dotyczc centralnej instytucji Rady Pomocy Prawnej jako organu dziaajcego przy jednym
zministerstw, jej struktury, zada ikompetencji oraz okrelenie form prawnych
dziaania, sposobu powoywania iodwoywania osb wchodzcych wskad centralnej instytucji wraz zprzesankami podmiotowymi odnoszcymi si do kandydatur, delegacj ustawow do wydania rozporzdzenia wsprawie wewntrznego
funkcjonowania centralnej instytucji;
4) organizacj systemu pomocy prawnej na poziomie lokalnym, odnoszc si do
powiatowych jednostek zajmujcych si organizacj systemu wiadczenia pomocy
prawnej wwymiarze lokalnym (powiatowych biur/rzecznikw pomocy prawnej),
struktury jednostki, jej zada ikompetencji oraz okrelenie form prawnych dziaania, sposobu powoywania iodwoywania skadu osobowego jednostki wraz
Tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 907 ze zm.
Tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 182 ze zm.
3
Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.
4
INPRIS (oprac.), System nieodpatnego..., op. cit., s. 144145.
5
Ibidem, s. 146147.
1
2

6. Podsumowanie

169

zprzesankami podmiotowymi odnoszcymi si do kandydatur, przepisy odnoszce


si do relacji pomidzy jednostk aorganami powiatu;
5) przepisy odnoszce si do kryteriw dostpu usugodawcw do systemu (przesanki procesu certyfikacji) wraz zdelegacj ustawow do wydania rozporzdzenia okrelajcego szczegy techniczne procesu certyfikacji oraz oglne zasady
przekazywania rodkw finansowych usugodawcom wsystemie;
6) ewentualne przepisy zawierajce sankcje (przede wszystkim administracyjno-prawne) zwizane znaruszeniem norm zwizanych zfunkcjonowaniem systemu;
7) przepisy zmieniajce;
8) przepisy przejciowe idostosowujce;
9) przepisy kocowe.
Zpowyszych rekomendacji jednoznacznie wynika, e administracja pastwowa, aprzede wszystkim polski ustawodawca, chcc rzetelnie zaj si wdroeniem
systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego, powinien starannie przeanalizowa istniejcy zbir aktw prawnych, ktre wsposb bezporedni
iporedni odnosz si do przedmiotowej problematyki, igo uporzdkowa oraz
znowelizowa wodpowiedni sposb, aby istniejce regulacje normatywne stworzyy
spjny system. Rwnolegle polski ustawodawca winien podj skuteczne dziaania
zmierzajce do stworzenia iuchwalenia odrbnej ustawy powiconej systemowi
nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego, bdcej komplementarnym
zpozostaymi aktem prawnym.

6. Podsumowanie
Realizacja projektu systemowego Opracowanie kompleksowych i trwaych
mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce,
wspfinansowanego przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu
Spoecznego, pozwolia po raz pierwszy whistorii polskiego poradnictwa na przeprowadzenie rnorodnych dziaa ocharakterze badawczym iupowszechniajcym
wbardzo szerokim zakresie. Wramach projektu, co jest take widoczne wniniejszej
monografii, przeprowadzono pierwsze kompleksowe badanie empiryczne powicone problematyce poradnictwa. Dokonano take szeregu analiz rwnie woparciu
ozagraniczne rda zwizane ze wiadczeniem usug poradniczych dziki ktrym
powstay wartociowe opracowania odnoszce si do zagadnienia usug poradniczych. Co wicej, zebrano dostpne rda wiedzy na ten temat iposzerzono w
zbir onowe pozycje. Wreszcie, woparciu otak szeroki zakres wiedzy zbudowano
model nieodpatnego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego zaopatrzony
wrne warianty moliwe do wykorzystania wzalenoci od rodkw finansowych
pastwa przeznaczonych na jego wdroenie. Model, ktry jest odpowiedzi zarwno
na potrzeby polskiego spoeczestwa, jak irealizacj konstytucyjnych obowizkw
pastwa wstosunku do jego obywateli.

170

Rozdzia VI. Przyszo poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce...

Zosta on ponadto skonsultowany zrnymi podmiotami odpowiedzialnymi za


przedmiotow problematyk lub zainteresowanymi ni. Zosta rwnie upowszechniony na szerok skal, zarwno wrd podmiotw wiadczcych usugi poradnicze
wPolsce, jak iprzedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego odpowiedzialnych wprzyszoci za jego efektywne dziaanie. Take niniejsza monografia dobitnie
wiadczy otym, jak nieocenionym rdem wiedzy s informacje zebrane iopracowane wprzeprowadzonych dotychczas dziaaniach projektowych. Wzwizku ztym
za ze wszech miar wartociowy uzna naley opracowany wich oparciu model.
W sytuacji zapotrzebowania spoeczestwa polskiego na nieodpatne usugi
prawne iobywatelskie, przy obecnym braku spjnego systemu poradniczego, marnotrawstwem byoby niewykorzystanie wszystkich pozyskanych wramach projektu informacji. Wprowadzenie systemu poradnictwa stanowi niewtpliwie wyzwanie, zarwno dla administracji pastwowej, organizacji i instytucji zajmujcych si
wiadczeniem usug poradniczych, jak rwnie dla spoeczestwa. Wymaga bowiem
zaangaowania na rnych paszczyznach (m.in. ekonomicznych) wszystkich wymienionych grup. Mimo to, ze wzgldu na potrzeb funkcjonowania oraz przedstawione
choby oglnie w niniejszym rozdziale, korzyci pynce z wprowadzenia systemu,
naley to uczyni. Autorki niniejszego opracowania licz, e ju wkrtce bd wiadkami podjcia przez administracj pastwow pierwszych krokw zmierzajcych do
zbudowania efektywnego ispjnego systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego
iobywatelskiego wPolsce.

ROZDZIA VII.

PRZYKADOWE SCENARIUSZE
CAODNIOWYCH WARSZTATW
POWICONYCH UPOWSZECHNIENIU
SYSTEMU PORADNICTWA PRAWNEGO
IOBYWATELSKIEGO W POLSCE
SCENARIUSZ SZKOLENIA TRENERW
(TZW.T4T) DOTYCZCEGO MODELU
PORADNICTWA PRAWNEGO
IOBYWATELSKIEGO
Oprac.: dr Joanna Kumicka-Sulikowska,
dr Barbara Namysowska-Gabrysiak, dr Marta Janina Skrodzka
Zaoenia oglne/cele podstawowe:
Szkolenie prowadzone jest wformie warsztatw trwajcych trzy dni. Wydaje
si, e podstawowymi celami szkolenia powinno by upowszechnienie najwaniejszych elementw systemu czyli kto? komu? jakimi metodami zdokadn
ich charakterystyk oraz problematycznoci, oglne przedstawienie wypracowanych rekomendacji modelu poradnictwa oraz sposobw organizacji administracji prowadzonego poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Cao szkolenia
prowadzona jest wformie warsztatw opracowanych na podstawie aktywnych
metod nauczania.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

172

Dzie I:
Warsztat Iwstpny Zapoznanie si wszystkich uczestnikw/uczestniczek
okoo 1 godziny
1.

Warsztat wstpny/
poznawczy

Wszyscy uczestnicy/czki przedstawiaj si podajc informacje


osobie (m.in. jak organizacj
reprezentuj, czy ju udzielali
porad, jakie maj dowiadczenia
wtym zakresie, jakie maj oczekiwania od szkolenia, itp.)
Nastpnie trenerzy/trenerki
krtko przedstawiaj zaoenia
szkolenia, projektu itp.

Kady przedstawia si, potem trenerzy/


trenerki krtko przedstawiaj projekt
iszkolenie. Nastepnie przeprowadzone jest wiczenie wformie burzy
mzgw odnoszce si do oczekiwa
uczestnikw/czek odnonie szkolenia.
Na kocu trenerzy/trenerki podsumowuj, co bdzie na szkoleniu zoczekiwa, aco nie, tak aby uczestnicy/
uczestniczki mieli/miay jasno.

PRZERWA

Warsztat II Podstawowe elementy modelu poradnictwa prezentacja, okoo


2 godzin
1.

Prezentacja multimedialna
dotyczca modelu

Przedstawienie podstawowych zaoe,


elementw modelu irekomendacji do przyszego
modelu poradnictwa.

Prezentacja
oraz dyskusja.

Praca domowa: uczestnicy/czki otrzymuj kilka tekstw do przeczytania, na sobot, dotyczcych metod/standardw wiadczenia poradnictwa.
Dzie II:
Warsztat III Zasady wiadczenia pomocy usugodawcy 2 godziny
1.

Dokonanie przegldu
instytucji ipodmiotw
wiadczcych nieodpatne poradnictwo,
nastpnie uzupenienie
tej wiedzy. Prezentacja
przez prowadzcego/
zaoe modelowych
poradnictwa.

1 etap: Prowadzcy/apo krtkim wstpie wprowadzajcym prosi uczestnikw/


czki owymienienie, jakie znaj instytucje
udzielajce porad prawnych iobywatelskich
wPolsce, odpowiedzi zapisuje na duej
kartce przyczepionej do ciany (lub stojaka),
inicjuje krtk dyskusj (jaki jest zakres
porad udzielanych przez kad zinstytucji,
czy jest atwo dostpna itp.).

1 etap: burza
mzgw ikrtka
dyskusja (ok.20min).

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

173
2 etap: Prowadzcy/auzupenia list
instytucji wiadczcych porady iinformacje
otych ju podanych przez uczestnikw/
uczestniczki warsztatw prezentacja
slajdw przygotowanych przez Prowadzcego/ zomwieniem. Na kocu, rozwaania
zgrup, dlaczego wiedza otych podmiotach
jest istotna.

2 etap: prezentacja
(ok.20 min) ikrtka
dyskusja (ok. 5 min).

3 etap: Prezentacja zaoe modelowych


poradnictwa wodniesieniu do instytucji
poradniczych.

3 etap: prezentacja
(ok.510 min).

4 etap: Przejcie od instytucji do osb, ktre


wich ramach dziaaj poproszenie uczestnikw/czki onapisanie ogoszenia opracy
dla osoby, ktra ma udziela porad.

4 etap: uczestnicy/czki
warsztatw podzieleni
na grupy (pi grup po
4osoby) staj wroli
podmiotu, ktry chce
zatrudni osob, ktra
zjego ramienia bdzie
udziela porad iopracowuj na duych kartkach takie ogoszenia.
Czas: (1520 min).

5 etap: Prowadzcy/awywiesza ogoszenia


wsposb widoczny dla uczestnikw/czek
zaj inad wypisanymi wymogami moderuje debat uczestnikw/czek warsztatw
aktywn metod otwartego ucha.

5 etap: prezentacja
ogosze, moderowana
debata uczestnikw/
czek warsztatw metod otwartego ucha
(ok. 2025 min).

6 etap: Prowadzcy/aprosi uczestnikw/czki


pracujcych wgrupach oprzygotowanie
piramidy, gdzie wska kompetencje icechy
jakie powinna ich zdaniem posiada osoba
udzielajca porad, przy zachowaniu hierarchii ich znaczenia (piramida priorytetw),
pniej s one wywieszone inastpuje krtka dyskusja nad tym, co poszczeglne grupy
uznay za najwaniejsze (iczy te same, czy
inne elementy).

6 etap: piramida
priorytetw ikrtka analiza wynikw
(ok.1520 min).

7 etap: Prezentacja przez prowadzcego/


zaoe modelowych poradnictwa dotyczcych osb udzielajcych porad.

7 etap: prezentacja
(ok.510 min).

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

174

Cele warsztatu: Nawietlenie problematyki


aktualnego ksztatu mapy poradnictwa
wPolsce, ulokowanie dalszych rozwaa
na tym tle, usystematyzowanie iuzupenienie
wiedzy uczestnikw/czek warsztatw
co do podmiotw wiadczcych porady,
wyraenie przez nich/nie swojej oceny
stanu zastanego wtym zakresie, atake
aktywne wypracowanie podanego modelu
osoby wiadczcej porady. Zapoznanie
uczestnikw/czek warsztatw zzaoeniami
modelowymi poradnictwa tak odnonie
doinstytucji, jak iosb, ktre wich ramach
miayby wiadczy usugi poradnicze.
PRZERWA

Warsztat IV. Zasady wiadczenia pomocy beneficjenci 2 godziny


1.

Wskazanie podmiotw,
ktre obecnie mog
skorzysta znieodpatnego poradnictwa,
odniesienie si przez
uczestnikw/czki do
ich krgu, przedstawienie potencjalnych beneficjentw
poradnictwa na tle modelowych rozwiza
poradnictwa. Wskazanie metod radzenia
sobie ztzw.trudnymi
klientami.

1 etap: Prowadzcy/azachca trzech


ochotnikw/czki, by wystpili wroli osoby
udzielajcej porad, kolejnym kilku daje do
losowania karteczki zopisem postaci iproblemu (opracowane wczeniej problemy
bd dotyczy kwestii, czy wogle udzieliby porady np. maoletni, kto zamony, ale
bez pynnych rodkw, kto, kto przyszed
wsprawie znajomych itp.) ite osoby
kolejno wcielajc si wwylosowan posta
podchodz zproblemem do tych osb, ktre
udzielaj porad (dwie czekaj za drzwiami,
by nie sysze sposobw zaatwienia sprawy
przez pierwsz, pniej to samo zdrug
osob, ana kocu ztrzeci tylko wtedy
tekolejne ju pozostaj na sali).

1 etap: wiczenie interaktywne na podstawie


podanych kazusw
(ok.2025 min).

2 etap: Dyskusja nad wynikami etapu 1,


omwienie rozbienoci wpodejciu do
przypadkw (gdyby rozbienoci nie byo
analiza przyczyn jednolitoci stanowisk,
motyww).

2 etap: dyskusja
(ok.10 min).

3 etap: Praca wgrupach (5 grup po


4osoby) wpisuj na duych kartkach,
kto wedug nich powinien mg korzysta
znieodpatnego poradnictwa.

3 etap: praca wgrupach (ok. 15 min).

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

175
4 etap: Prowadzcy/awywiesza kartki,
bywszyscy je widzieli, moderuje
dyskusj okryteriach wskazanych przez
dan grup wypowiadaj si kolejno
czonkowie pozostaych grup. Na tej bazie
wyprowadzam wnioski oglne co do
rodzajw kryteriw, na ktre kadziony
jestnacisk.

4 etap: porwnawczy
oraz moderowana
dyskusja (ok. 20 min).

5 etap: Prezentacja przez Prowadzcego/


zaoe co do beneficjenta wramach modelu
poradnictwa.

5 etap: prezentacja
(ok.10 min).

6 etap: wiczenie typu case study


nazasadach zblionych jak wramach etapu
pierwszego (uczestnicy/czki zaj odgrywaj
scenki na bazie kazusw dotyczcych tzw.
trudnych klientw opracowane wczeniej
przez Prowadzcego/).

6 etap: wiczenie
interaktywne na
podstawie podanych
kazusw
(ok.2530 min).

7 etap: Praca wgrupach (5 grup po


4osoby), kada zgrup na kartce przedstawia
propozycj modelowego podejcia
do jednego wklientw zpoprzedniego
wiczenia. Prowadzcy/awywiesza kartki
imoderuje dyskusj, majc prowadzi
dokonstruktywnych rozwiza.

7 etap: praca
wgrupach, dyskusja
oraz wypracowanie
praktycznych
rozwiza (20 min).

Cele warsztatu: Skupienie uwagi na


osobach, ktre korzystaj zporadnictwa,
wskazanie, e wpraktyce mog wystpowa
rne ograniczenia tego krgu osb
(iprzyczyn tego), przedstawienie na
tym tle rozwiza wypracowanych
wramach koncepcji modelu poradnictwa.
Dostarczenie instrukcji praktycznego
na wypadek koniecznoci radzenia sobie
ztzw.trudnymi klientami.
OBIAD

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

176

Warsztat V Metody istandardy udzielania poradnictwa lista oraz


charakterystyka 2 godziny
1.

Wypracowanie listy
wszystkich metod
(zcharakterystyk
czego dotycz)
wzakresie
poradnictwa
w3etapach.

1 etap: 10 minutowa burza mzgw


nt. tego czym jest metoda, czym
jest standard ijakie s powody
uzasadniajce ich wprowadzenie jako
wstp warsztatu.
2 etap: Wypracowanie zgrup
wszystkich (ile bdzie pomysw)
najwaniejszych metod istandardw
poradnictwa zdokadnym
uzasadnieniem co kada
metoda oznacza, poprzez prac
w45osobowych grupach.
Okoo 60min.
3 etap: Krtka (20 min) prezentacja
zewszystkimi metodami/standardami
oraz ich charakterystyka. Uczestnicy/czki
dostaj prezentacj imog dopisa
zaznacza jeszcze sobie wane elementy
kadego standardu.
Cele warsztatu: Po pierwszej czci
osoby uczestniczce maj mie pen
wiedz na temat wszystkich metod/
sposobw/standardw udzielania
poradnictwa prawnego oraz ich
charakterystyka/dokadnie na czym
polegaj. Po drugiej czci osoby
uczestniczce maj utrwalon
ipoukadan wiedz na temat listy
standardw oraz ich charakterystyki.

Na samym pocztku wstp


wformie burzy mzgw
czym jest metoda, czym
jest standard udzielania
poradnictwa.
Potem praca wmaych
zespoach (45 osb)
uczestnicy/czki staraj si
wypisa wszystkie metody
udzielania poradnictwa
zuzasadnieniem, na czym
dana metoda/standard polega
ijaki ma cel/cele. Po pracy
wgrupach, kada grupa
przedstawia po 34 (nie
wszystkie, po to eby kada
grupa mwia co innego,
moe si okaza wtrakcie,
e tylko niektre grupy
maj pewne metody, wtedy
na kocu omawiamy to co
zostao) metody wypracowane
wswojej grupie (iopracowane
na duych kartonach). Cao
okoo 60 min, 30 min, praca
wgrupach, 30 min prezentacje
grup zdyskusj ogln.
Na kocu (3 etap) krtka
prezentacja Prowadzcego/cej.

PRZERWA

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

177

Warsztat VI Metody istandardy udzielania poradnictwa c.d. 2 godziny


1.

Analiza
iopracowanie listy
najwaniejszych metod
(zcharakterystyk
czego dotycz)
wzakresie
poradnictwa
w2etapach.

1 etap: Opracowanie wgrupach


szczegowej charakterystyki
wybranych wczeniej przez
Prowadzc/cego, najwaniejszych
metod poradnictwa zdokadnym
uzasadnieniem, poprzez prac
w45 osobowych grupach.

Wpierwszym etapie wmaych


zespoach (45 osb)
uczestnicy/czki na podstawie
metody SWOT opracowuj
wybrane przez Prowadzc/
cego iwskazane kadej grupie
metody/standardy poradnictwa.

2 etap: Prezentacja wynikw pracy


wgrupach oraz dyskusja.

Po pracy wgrupach, (2 etap)


kada grupa przedstawia swoje
wyniki pracy oraz oglna
dyskusja.

Cele warsztatu: Po pierwszej czci


osoby uczestniczce maj mie
pen wiedz na temat wszystkich
zagroe, konsekwencji faktycznych
iprawnych jakie niesie za sob
decyzja owyborze przez usugodawc wramach udzielania poradnictwa
konkretnej metody/metod.
Po drugiej czci (prezentacja grup)
osoby uczestniczce maj powysz
wiedz na temat wszystkich
najwaniejszych standardw.

Dzie III:
Warsztat VII Poradnictwo prawne iobywatelskie elementy organizacyjne,
administracyjne ifinansowe 2 godziny
1.

Zasady gromadzenia
dokumentw, zasady
prowadzenia biura,
(zasady prowadzenia
biura na podstawie
dobrych praktyk
Klinik Prawa),
problematyka ochrony
danych osobowych,
kwestie finansowe,
ubezpieczenie.

1 etap: Prezentacja okoo 30 min


(na bazie naszej wiedzy wczeniej
opracowanej wprezentacji oraz
na bazie dyskusji zpoprzedniego
dnia, ostatni warsztat) poczone
zdyskusj ipytaniami zsali.
2 etap: Stworzenie iopracowanie
elementw wgrupach organizacji
iadministracji modelowej
instytucji udzielajcej poradnictwa
prawnego iobywatelskiego (przy
uwzgldnieniu prezentacji ilisty
pyta).

Cao 1,5 godziny warsztatu VII


i1 godzina zwarsztatu VIII
razem 2,5 godziny.
Szczeglnie wane jest wtym
punkcie przygotowanie przez
Prowadzcego/c dobrej
prezentacji oraz listy pyta
dodrugiego etapu.
Po godzinie prezentacji idyskusji
Prowadzcy/ca przedstawia
grupie zadanie dopracy na
koniec tego warsztatu (30 min)
ipierwsz godzin nastpnego
warsztatu.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

178

Cele: Po VII iVIII warsztacie


uczestnicy/czki maj wypracowane
wszystkie elementy organizacyjne,
administracyjne ifinansowe
modelowej instytucji poradnictwa
prawnego i obywatelskiego.
PRZERWA

Warsztat VIII Poradnictwo prawne iobywatelskie zaoenia organizacyjne,


administracyjne ifinansowe c.d. 2 godziny
1.

Stworzenie elementw organizacyjnych,


administracyjnych ifinansowych modelowej
instytucji.

1 etap: Odbywa si wcaoci na


poprzednim warsztacie.
2 etap: Stworzenie iopracowanie
elementw dotyczcych
organizacji iadministracji
modelowej instytucji udzielajcej
poradnictwa prawnego
iobywatelskiego (przy
uwzgldnieniu naszej prezentacji
ilisty pyta opracowanych
wczeniej przez Prowadzcego/
c). Pocztek 30 min pracy na
poprzednim warsztacie, 30 min
drugie od pocztku tego warsztatu.
Cele: Po VII iVIII warsztacie
uczestnicy/czki maj
wypracowane wszystkie elementy
organizacyjne, administracyjne
ifinansowe modelowej instytucji
poradnictwa.

2.

Podsumowanie caego
szkolenia, przypomnienie wszystkich
najwaniejszych jego
elementw. Szczeglne zwrcenie uwagi na
standardy.

Na pocztku warsztatu praca


30min wramach grup 45osobowych, praca na stworzeniem
modelowej instytucji, jej
sposobu administracji iorganizacji iwszystkich potrzebnych
elementw do wiadczenia poradnictwa. Osoby uczestniczce
przygotowuj cao na duym
kartonie. Pomocniczo otrzymuj
list pyta przygotowan przez
Prowadzcego/c np. pytanie kto
pracuje wsekretariacie, jak jest
ta osoba przygotowana do pracy,
przeszkolona itp. Pyta powinno
by bardzo duo, im wicej
tymlepiej.
Po cznej godzinie (30 min
warsztat VII oraz 30 min
warsztat VIII) pracy wgrupach
30 min na prezentacje stworzonej
instytucji wraz zogln
dyskusj.
Ostatnie 30 min.

OBIAD

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

179

SCENARIUSZ SZKOLENIA DLA ORGANIZATORW


PLACWEK PORADNICZYCH DOTYCZCEGO
MODELU WSPARCIA DLA PORADNICTWA PRAWNEGO
IOBYWATELSKIEGO WDRAANIA DLA PRAKTYKW
Oprac.: dr Katarzyna Furman-ajszczak, Magdalena Klauze,
dr Marta Janina Skrodzka
Dzie I:
do 15.00 przyjazd uczestnikw iuczestniczek szkolenia izakwaterowanie whotelu
15.00 16.30 szkolenie cz. I zapoznanie si uczestnikw iuczestniczek, przedstawienie si trenerw/trenerek, przedstawienie Projektu (cel, podmioty go realizujce itp.)
Lp.

Nazwa metody czas jej trwania

Niezbdne materiay

Uwagi

1.

Lodoamacz zapoznanie
si uczestnikw/uczestniczek
30min

Wzalenoci od wybranego lodoamacza

Na kadym szkoleniu moe by


zastosowana inna forma.

2.

Dyskusja dotyczca dotychczasowych dowiadcze uczestnikw/


uczestniczek wzakresie poradnictwa prawnego iobywatelskiego
30 min

Chodzi oto aby uczestnicy/


uczestniczki pokazali/pokazay
swoje dowiadczenia zzakresie
poradnictwa ioczekiwania od
szkolenia, bo woparciu oto mona uczestnikom/uczestniczkom
powiedzie, czy szkolenie speni
ich oczekiwania, czy te nie.

3.

Przedstawienie zaoe szkolenia


10 min

Krtka informacja oszkoleniu


ijego celach. Tutaj naley odnie
si do wypowiedzi uczestnikw/
uczestniczek odowiadczeniu.

4.

Prezentacja projektu woparciu


oprzygotowan wczeniej prezentacj 20 min

Prezentacja, rzutnik,
komputer

16.30 16.45 przerwa kawowa

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

180

16.45 18.45 szkolenie cz. II prezentacja wynikw bada ianaliz prowadzonych wramach Projektu oraz wnioski (podstawa dyskusji owypracowanym modelu
wdniu nastpnym)
Lp.

Nazwa metody czas jej trwania

Niezbdne materiay

Uwagi

1.

Prezentacja historii poradnictwa


idowiadcze zagranicznych
30min

Prezentacja stworzona
na potrzeby wystpienia, rzutnik, komputer

2.

Prezentacja wynikw bada stanu


obecnego 30 min

Prezentacja, komputer, rzutnik

3.

Praca wparach lub 34 osobowych zespoach gdzie znajduje si reprezentowana przez


uczestnika/uczestniczk instytucja
30min

Flipchart, mazaki

Praca indywidualna idyskusja


ma na celu wyrobienie sobie
wrd uczestnikw/uczestniczek
szkolenia wyobraenia omiejscu,
jakie ich punkt zajmuje wsystemie poradnictwa, jak rwnie
ma skoni do zastanowienia si
nad moliwoci wprowadzenia
zmian/nowych rozwiza.

Prezentacja wynikw indywidualnej analizy, dyskusja 30 min

19.00 20.00 kolacja


Dzie II:
8.00 9.00 niadanie whotelu
9.00 11.00 szkolenie cz. III oglne przedstawienie modelu. Pooenie nacisku
na beneficjentw modelu, instytucje poradnicze ito jakie warunki bd musiay obie
te grupy speni aby mc sta si jego czci, prowadzi punkt poradniczy i/lub
uzyska wnim porad. Krtka dyskusja na temat tego jak obecne podczas szkolenia
organizacje widz si wramach modelu (wady, zalety, szanse, zagroenia, itp.)

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

181
Lp.

Nazwa metody czas jej trwania

Niezbdne materiay

Uwagi

Blok I beneficjenci
1.

Prezentacja modelu omwienie


beneficjentw 20 min

Prezentacja
dot.zagadnienia
beneficjentw

2.

Dyskusja rozpoczynajca si od pytania


Czy osoba beneficjenta moe wistotny
sposb wpyn na organizacj oraz
dziaalno punktu poradniczego?
Dlaczego wane jest zdefiniowanie osoby
beneficjenta? 20 min

Mae karteczki

Flipchart, mazaki

Prezentacja, rzutnik,
komputer

Nastpnie omwienie problemw,


ktre mog wystpi wkontekcie
beneficjentw (majc na uwadze,
eszkolenie skierowane jest do osb
tworzcych/zarzdzajcych punktem).
Dyskusja rozpoczyna si od krtkiej
burzy mzgw kady uczestnik/
uczestniczka podaje jak najwicej
problemw jakie mog przysporzy
beneficjenci (dyskusja soneczko
teproblemy, ktre pojawiaj si
najczciej tworz promienie soneczka).
Trenerzy/trenerki po ustrukturyzowaniu
problemw dodaj znane ze swojej
praktyki problemy 15 min
3.

Dyskusja jak moemy rozwiza


wskazane problemy iczy mona jeszcze
winny sposb rozwiza ten problem?
Ktry sposb jest najlepszy idlaczego?
15 min
Blok II usugodawcy

4.

Powrt do prezentacji modelu do czci


odnoszcej si do usugodawcw 15 min

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

182

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

Lp.

Nazwa metody czas jej trwania

Niezbdne materiay

Uwagi

5.

Podzia na grupy Gra CLUDO* 20 min

Formularze zpytaniami ipytaniami


pomocniczymi

Uczestnicy/uczestniczki
maj posugiwa si
opisem modelu wwersji
nowej jest to forma
rozwinitej pracy
ztekstem. Dziki temu
wiczeniu uczestnicy/
uczestniczki bd mieli
wiedz codowymogw
dot.usugodawcw
zaproponowanych
wmodelu.

Podsumowanie dyskusji.

Pytanie rozpoczynajce wiczenie:


Jakie zagadnienia wymagaj wdroenia
rozwiza na potrzeby spenienia zaoe
modelu wodniesieniu do usugodawcw?

6.

Prezentacja wynikw pracy grup


poczona zdyskusj 15 min

*Gra CLUDO to gra planszowa polegajca na tropieniu przestpcw. Wgrze naley sobie odpowiedzie na
pytania Kto? (zabi) Kogo? Jak? Gdzie? itp. Dla potrzeb szkolenia mamy now wersj: uczestnicy/uczestniczki
analizujc swoj organizacj poradnicz odpowiadaj na pytanie:

Kto? Jak organizacj jestemy, kto udziela porad?


Komu? Kto jest naszym beneficjentem?
Jak? Jak form porad preferujemy? Dlaczego? Co nam jest do tego potrzebne?
Te pytania poszczeglne grupy dostaj jako podpowied na kartkach.
11.00 11.15 przerwa kawowa
11.15 13.15 szkolenie cz. IV warunek konieczny do prawidowego dziaania
punktu poradniczego standardy zasady dziaania punktw poradniczych

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

183
Lp.

Nazwa metody czas jej


trwania

Niezbdne materiay

Uwagi

1.

Powrt do prezentacji modelu


standardy 30 min

Prezentacja, rzutnik, komputer,


kartki A4

2.

Podzia na grupy cztery


5-cio osobowe grupy.
Kady zesp opracowuje
inny standard zkatalogu
okrelonego wmodelu
40min

Flipchart, mazaki, gazety (duo


starych gazet codziennych
tzw.kolorowych)

Kada grupa opracowuje


odpowied na pytanie:
comusz zrobi (zapewni,
zorganizowa) by mj
punkt poradniczy uznany
by za speniajcy dany
(opracowywany standard).
Comoe sprawi mi
trudno? Jak duo czasu
moe mi zaj uruchomienie
punktu? Czy spenienie
standardu zaley jedynie
od dziaa moich imoich
wsppracownikw?
Kady zesp dostaje
tekst zmodelu dotyczcy
konkretnego standardu
opracowuje plakat
prezentacj dotyczcy tego
standardu podaje przykady
itp. Gazety mog posuy
doprzygotowania plakatu lub
przykadw.

4.

Prezentacja wynikw
pracy grup po prezentacji
kadego ze standardw
krtka dyskusja 50 min

Wsplne omwienie wynikw


prac grup. Prba oszacowania
czasu koniecznego na zorganizowanie punktu speniajcego
wszystkie standardy.
Czy potrzebne byoby wsparcie wtworzeniu punktu? Kto
moe tego wsparcia udzieli?

13.15 14.30 obiad


14.30 16.30 szkolenie cz. V najczstsze problemy wprowadzeniu punktw poradniczych woparciu ostudium przypadku, atake moliwoci rozpowszechniania
informacji na temat poradnictwa prezentacja mapy poradnictwa

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

184
Lp.

Nazwa metody czas jej


trwania

Niezbdne materiay

Uwagi

1.

Najczstsze problemy
spotykane wprowadzeniu
punktw poradniczych
kazusy przygotowane
przez trenerw/trenerki
(kady zczterech
5-cio osobowych zespow
opracowuje 1problem)
20 min

Prezentacja z4 kazusami, kartki A4

Przykadowe kazusy: I. Niewystarczajca


powierzchnia lokalowa brak intymnoci
podczas rozmowy zklientem.
II. Konieczno stosowania ustawy
oochronie danych osobowych jak jej
sprosta.
III. Klient potrzebujcy pilnie pomocy,
ktry nie wypenia zasad okrelonych
wregulaminie punktu poradniczego.
IV. Klient zniepenoprawnoci,
zktrym kontakt jest utrudniony
np.osoba guchoniema.

2.

Sposoby rozwizywania
wymienionych problemw
dyskusja 40 min

Tablica, na ktrej
zapisywane bd
problemy ipomysy,
ktre pojawi si
podczas dyskusji.

Dyskusja powinna koczy si


odpowiedzi na pytanie: Czy s jeszcze
jakie problemy? (podanie przykadw
przez trenerki, wprzypadku braku
odpowiedzi ze strony uczestnikw).

4.

Woparciu oprzekazan
wiedz dot. modelu prba
zorganizowania przez
uczestnikw/uczestniczki
punktu wpeni zgodnego
zmodelem 30 min

Flipchart, mazaki

Moderacja przez trenerw/trenerki,


ktrzy/ktre zapisuj krok po kroku
pomys grupy, dokonujc podsumowa.

6.

Mapa poradnictwa jako


doskonaa metoda reklamy prezentacja mapy
poradnictwa iporadnika
30min (20 min mapa
i10min poradnik)

Komputer, rzutnik,
internet

Cel reklama projektu wkontekcie


tego, e warto wpisa si na map
poradnictwa ipilnowa aby dane te byy
aktualne. Naley wspomnie, e mapa
bdzie utrzymywana po zakoczeniu
projektu przez MPiPS, wic warto si
na niej znale. Przy okazji mona
poruszy problem uaktualniania przez
punkty poradnicze danych winternecie
wkontekcie reklamy istandaru
rzetelnoci oraz profesjonalizmu.

16.30 17.00 podsumowanie izakoczenie szkolenia (krok po kroku odniesienie


si do kadego zwarsztatw: zprzytoczeniem tytuu warsztatu iwnioskw pyncych
po jego przeprowadzenia to uporzdkowanie wane jest wobliczu koniecznoci
wypenienia ankiety; rozdanie iproba owypenienie ankiet; rozdanie dyplomw
uczestnictwa wrczenie kademu zuczestnikw/uczestniczek, pogratulowanie).

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zwizek Biur Porad Obywatelskich, ul. Gaczyskiego 3, 00362 Warszawa


zbpo@zbpo.org.pl www.zbpo.org.pl +48 22 400 9687 KRS 0000021621

185

SCENARIUSZ SZKOLENIA
Model wsparcia dla poradnictwa prawnego iobywatelskiego
wPolsce propozycja rozwiza instytucjonalno-prawnych
orazzaoe polityki pastwa
Szkolenie dla doradcw
Autorzy:
Wadysaw Grabowski, Biuro Porad Obywatelskich wKrakowie
Izabela Henning, Biuro Porad Obywatelskich wRadlinie
Anna Rozkosz, Biuro Porad Obywatelskich wRadlinie
Joanna Zarzycka, Biuro Porad Obywatelskich wKrakowie
Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:

Potrzebne materiay:

DZIE 1
13.0013.30
(30 min)

Rozpoczcie:
Przywitanie
Przedstawienie cele szkolenia
Przedstawienie programu
Przedstawienie siebie
Obowizujce zasady do przestrzegania podczas szkolenia
(komrki, punktualno, obecno, zaangaowanie itp.)
Sprawy organizacyjne (formularze, podpisy, posiki, noclegi itp.)

MODU 1: POJCIE IDEFINICJE


Cel: Zakres przedmiotowy moduu Ima na celu aktualizacj iugruntowanie wiedzy uczestnikw wzakresie podstawowych poj idefinicji niezbdnych do poznania ipraktycznego stosowania rozwiza
zawartych wmodelu wsparcia dla poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
13.3014.30
(1 godz.)

Misja.
Pastwo.
Obywatel, obywatelstwo, obywatelsko.
Prawa iobowizki Obywatela.
1. wiczenia otwierajce.
Imiona uczestnicy zapisuj na kartce swoje imi,
litery skadajce si na imi stanowi pierwsze litery sw,
ktre charakteryzuj uczestnika np. EWA elokwentna,
wesoa, atrakcyjna, uczestnicy otrzymuj pierwsze zadnie
umoliwiajce lepsze zapamitanie imion uczestnikw
(przyjmuje si zasad, e wszyscy zwracaj si do siebie
po imieniu).

Zestawy kolorowych flamastrw,


noyczki,
kartki papieru A4,
paski kolorowego
papieru,
tama klejca, tama
dwustronnie klejca,
papierowa tablica
dua,
blok papieru duy
format.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

186
Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:


Potrzebne materiay:

 Linia czasu uczestnicy maja zadanie uporzdkowania si wedug daty urodzenia ale podajc jedynie dzie
imiesic. Zostaj potem podzieleni na grupy zgodnie
zkolejnoci na linii czasu.
Drzwi oczekiwa uczestnicy wgrupach rysuj drzwi
iwpisuj swoje oczekiwania dotyczce szkolenia. Trener
zapoznaje si zprezentacj oczekiwa istara si zaprezentowa najwaniejsze.

Poradnictwo:
prawne
obywatelskie
2. Dyskusja moderowana, kierowana czas trwania takiego
wykadu to ok. 15 min, krtka prezentacja problematyki zzakresu teorii ipraktyki porad obywatelskich, zzachowaniem
penej moliwoci ingerowania wtre prezentacji ze strony
uczestnikw. Prezentacja ma na celu wskazanie wrnym
merytorycznym kontekcie pojawienia si sw ipoj,
ktre wymaga bd zdefiniowania. Trener mwi szybko,
dynamicznie, uywa jzyka ciaa (gesty, mimika), zmienia
pozycj ciaa, utrzymywa zuczestnikami kontakt wzrokowy.
Na koniec naley zada pytanie sprawdzajce.
Zakres poradnictwa:
informacja prawna
pomoc prawna
porada prawna
porada obywatelska
3. Mapowanie Myli uczestnicy pracujc wgrupach otrzymuj zadanie przypisania do wskazanych poj: poradnictwo
obywatelskie, poradnictwo prawne, porada, misja, pastwo,
prawo, obywatelstwo etc. sw, ktre ich zdaniem najbardziej
opisuj lub charakteryzuj dane pojcie, najlepiej wpostacie
symboli. Zzebranych propozycji tworzy si map poj najwaniejszych, najczciej przez uczestnikw wskazywanych.
Moe si okaza, e wystpuje bieca potrzeb usystematyzowania iwyjanienia niektrych uywanych przez uczestnikw
definicji ipoj lub wyjanienie znaczenia wanych sw,
ktre zostay wskazane przez uczestnikw. Do mapowania
myli uywamy kolorowe rysunki, wzory, grube, cienkie linie
midzy sowami kluczowymi. Mapy Myli nie maj adnych
ogranicze pod wzgldem wielkoci sporzdzanych notatek.
Naley uywa obrazw isymboli na caej mapie. Najwaniejsze sowa powinny by najsilniej oznaczone. Tworzy si
mapy najbardziej abstrakcyjne, absurdalne. Uczestnicy mog
wykreowa wasny styl. Na Mapie Myli umieszcza si nie
tylko same fakty, ale take problemy, skojarzenia.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zwizek Biur Porad Obywatelskich, ul. Gaczyskiego 3, 00362 Warszawa


zbpo@zbpo.org.pl www.zbpo.org.pl +48 22 400 9687 KRS 0000021621

Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:

187

Potrzebne materiay:

4. Burza pyta przy wykorzystaniu tematycznych tekstw opracowanych przez trenera zawierajcych wrnych
kontekstach pojcia, ktre powinny by przez uczestnika
zdefiniowane iprzyswojone. Uczestnicy pracujc w3 osobowych grupach poszukuj pyta, jakie mona postawi wobec
wybranego tekstu.Grupy bez dyskutowania ioceniania maj
zapisywa wszystkie pytania. Po upywie zapowiedzianego
czasu (10 min) trener przerywa prace grup istawia przed
grupami zadanie drugie, ktre polega na wyborze jednego
pytania. Wtej fazie pracy liczy si jako, anie ilo.Wymaga
to przejrzenia wszystkich propozycji raz jeszcze idokonania
wartociowania iselekcji. Praca na forum oglnym. Przedstawiciele grup czytaj postawione pytania, na koniec wymieniajc to jedno, wybrane przez grup. Przedstawiciele grup na
zakoczenie prezentacji przyklej kartki zpytaniami na tablicy. Trener porzdkuje zebrany materia iocenia czy wystpuje
pytanie, ktre uczyni przedmiotem dalszej pracy, np. podj
je wformie dyskusji.
Oferta usug:
udzielanie porad wsprawach
informacja wsprawach zkategorii
5. Monitorowanie odbioru wiedzy przez uczestnikw (pytanie,
powtrzenie).
6. Pozytywne zakoczenie moduu I powtrzenie najwaniejszych informacji, definicji, poj, sesja pyta iodpowiedzi,
informacje zwrotne.
Pojcia metoda, standard udzielania poradnictwa (jako tematyczny pomost do moduu II Standardy)
7. Konstruktywne zakoczenie nawizanie do pojcia
standard. Uczestnicy na narysowanej tarczy herbowej rysuj
symbole graficzne definiujce, charakteryzujce ich zdaniem
pojcie standard.
14.3014.45
(15 min)

PRZERWA

MODU 2: Standardy pracy doradczej


Cel: Zakres przedmiotowy moduu II ma na celu wypracowanie iutrwalenie uuczestnikw szkolenia
prawidowych postaw istandardw jakie powinny by stosowane wpracy zklientem.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

188
Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:

Potrzebne materiay:

14.4515.45
(1 godz.)

Etyka udzielania porad


Rozwinicie problemu wsytuacji, wktrej klient ma
moliwo dziaania na swoj korzy, ale takie dziaanie
moe by nieetyczne iprowadzi do:

utrudnienia sytuacji kogo innego (np. eksmisja, rozwd
zorzekaniem owinie),

uniknicia odpowiedzialnoci za czyn, ktry faktycznie
klient popeni (mandat, grzywna),

uniknicia spaty zaduenia, alimentw, itp.

Potrzeba przedstawienia mu tej sytuacji, wsposb, ktry
zmusi go do refleksji nad sytuacj wktrej si znalaz,
wiadomoci wasnej roli wpowstaniu problemu ipoczuciu odpowiedzialnoci za ten problem, ewentualnie
moliwo znalezienia rozwizania, ktre byoby mniej
krzywdzce dla drugiej strony.
Poufno informacji na temat problemw zjakim dana
osoba zwraca si bezporednio do doradcy zarwno
wpracy jak ipoza ni.
Nie ocenianie, nie komentowanie inie lekcewaenie sytuacji wjakiej klient si znalaz.

Prezentacja multimedialna wPP


Karteczki zopisem
sprawy klienta

Wstp: etyka doradcy wpracy zklientem krtki wykad


zczynnym udziaem uczestnikw, pytania odpowiedzi.
Praca wgrupach analiza przypadku, kada grupa otrzymuje opis konkretnego przypadku na podstawie, ktrego
opracowuje schematyczn tre porady uwzgldniajc
zagadnienia etyczno-moralne przedstawionego stanu rzeczy.
Podsumowanie, powtrzenie, informacje.

15.4516.00
(15 min)

PRZERWA

16.0016.30
(30 min)

Standardy dotyczce usugi: nieodpatno, dostpno usugi,


rzetelno udzielanych porad, jako wiadczonych usug,
poufno, samodzielno klienta,
informacja oudzielonej pomocy,
zgaszanie skarg iuwag,
forma wiadczenia usug,
nowoczesne technologie,
zapobieganie konfliktowi interesw.

A
 rkusze papieru
Karteczki samoprzylepne

Wstp. Uczestnicy pracuj wgrupach, przy udziale trenera


tworz istotne elementy definicji standardu, wpisujc
stosowne okrelenia na kolorowych karteczkach, ktre s
naklejane na tablicy, systematyzowane, wsplnie komentowane iomawiane.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zwizek Biur Porad Obywatelskich, ul. Gaczyskiego 3, 00362 Warszawa


zbpo@zbpo.org.pl www.zbpo.org.pl +48 22 400 9687 KRS 0000021621

Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:


16.3017.30
(1 godz.)

Potrzebne materiay:

Prezentacja definicji standardu, wsplne zuczestnikami


ustalanie kryteriw, najbardziej podane cechy standardu.
Prowadzcy nawizuje do wagi standardw, jakie standardy powinny by wane dla doradcy wpracy zklientem
ajaki dla klienta korzystajcego zporady - budowanie
wie problemw.
Uczestnicy wgrupach dostaj arkusze znazwami poszczeglnych standardw. Ich zadaniem jest opisa klienta, dla
ktrego dany standard jest wany. wiczenie koczy si
dyskusj zwczeniej postawion tez: rola iznaczenie
standardw oraz trudnoci wich stosowaniu. Powtrzenia.

Standardy dotyczce osoby doradcy


Kto moe by doradc: porada prawna iobywatelska
wyksztacenie (czy doradca musi by prawnikiem?
Czymusi mie wyksztacenie wysze? Jakie szkolenia
powinien przej eby mc doradza? Specjalizacje doradcw), wiedza zzakresu obowizujcych przepisw prawa
cechy indywidualne: umiejtno szukania informacji,
umiejtno korzystania zdostpnych narzdzi (edytor
tekstu, program Lex), dowiadczenie, empatia, otwarto,
komunikatywno, asertywno, obiektywizm, bezstronno polityczna idoktrynalna, umiejtnoci dydaktyczne
Szkolenia, podnoszenie kwalifikacji, nieustanny rozwj
isamoksztacenie
Umiejtno posugiwania si multimediami wcelu wyszukiwania informacji: Internet, programy prawnicze,
Ochrona danych osobowych (GIODO)

189

Due szablony
papieru,
kolorowe kartki
wksztacie jaja

Krtkie wprowadzenie, pytania odpowiedzi, aktywny


udzia uczestnikw, dyskusja sterowana, rozluniajce,
stosownie dobrane anegdoty lub krtkie opowiadanie
dotyczce pracy doradcy.
Praca wgrupach: Kwiatek (kady zuczestnikw dostaje
kartk wksztacie jaja, na ktrej ma napisa swoje
dobre cechy, uwaane usiebie za wane icenne wpracy doradcy. Nastpnie uczestnicy dzieleni s wgrupy
(napodstawie koloru kartek) ido szablonu zkoem
doklejaj swoje kartki tworzc kwiatek. Wrodek kwiatka
wpisuj najczciej powtarzajce si cechy jakie s na
patkach. Ma to tworzy model dobrego doradcy.
Pozytywne zakoczenie powtrzenie najwaniejszych
informacji przez trenera oraz winicjowanych wypowiedziach uczestnikw.
Pytania iodpowiedzi, informacje zwrotne

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

190
Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:


Potrzebne materiay:

Pomost do moduu III uywajc jedynie oglnych poj


iklasyfikacji, podj prb sporzdzenia diagramu przyczyn iskutkw tworzenia biur poradnictwa obywatelskiego (diagram ryby lub drzewa bdw). wiczenie to jest
podsumowaniem moduu IIII oraz zarwno wprzyczynach jak iwskutkach musi pojawi si problem wsppracy modu III.

MODU 3: Metodologia pracy doradcy


Cel: Zaznajomienie si przez uczestnikw ztechnikami udzielania porad oraz ze specyfik pracy
zklientem poradnictwa. Celem szczegowym niniejszego moduu jest przygotowanie doradcw do
prawidowego udzielania porady ijednoczenie na wystpienie rozmaitych trudnoci, jakie cz si
zprocesem udzielania porady. Doradcy powinni uzyska wiedz izwraca uwag na szczeglne potrzebyh klienta oraz wyczulenie doradcw na szczeglne potrzeby klientw (np. potrzeba wysuchania,
konieczno okazania empatii, konieczno powstrzymania si od osdw
17.3019.30

Co klient musi wiedzie ousudze







Kim jest klient.


Klient jako partner.
Uczestnicy s dziki tematowi zadania wpeni wiadomi
specyfiki klienta poradnictwa. Temat ten jest wstpem
dokolejnej czci (porozumienie iempatia).
Zwracamy uwag na to, by nie stygmatyzowa klienta,
bynie ocenia go ijego problemw znaszego punktu
widzenia.
Uczestnicy uwiadamiaj sobie, e czsto pooenie klienta wynika nie zjego winy, awycznie zuwarunkowa,
wjakich yje
Uczestnicy ucz si, wjaki sposb sta si partnerem
iprzewodnikiem, anie wchodzi wrole opiekuna.

Flipchart/ markery,
alternatywnie karteczki samoprzylepne, na ktrych
uczestnicy mog
zapisywa swoje
propozycje
Kroki
Karteczki zkrtkim opisem postaci
(podane pod opisem wiczeniem)

1. wiczenie: na zadane pytanie trenera uczestnicy rzucaj swoje propozycje sw opisujcych klienta (zapisujemy
naodpowiedzi na flipchartach) albo nastpuje podzia na grupy
ikada zgrup opracowuje swoje propozycje.
Propozycje nastpnie grupujemy. Max: 20 min
2. wiczenie Kroki; pozostay czas, wraz zdyskusj ok. 1 h:
wiczenie rozpoczynamy wyciszeniem si.
Uczestnicy powinni zamkn oczy, anastpnie wyobrazi
sobie, e mog by kim innym (zwykle kady wyobraa sobie
lepsze, bardziej atrakcyjne ycie, ni obecne).

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zwizek Biur Porad Obywatelskich, ul. Gaczyskiego 3, 00362 Warszawa


zbpo@zbpo.org.pl www.zbpo.org.pl +48 22 400 9687 KRS 0000021621

Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:

191

Potrzebne materiay:

Rozdajemy karteczki zkrtk charakterystyk osoby yjcej


wnaszym kraju (np. matka samotnie wychowujca dziecko,
pose na sejm, alkoholik, dziecko biznesmena). Uczestnicy
przez chwil zastanawiaj si nad yciem tej osoby. Nastpnie
zadajemy okrelone pytania (np. Czy zawsze miae gdzie
mieszka?, Czy moge si uczy?. Uczestnicy musz
szybko udzieli odpowiedzi odpowiedz twierdzca oznacza
krok na przd, odpowied przeczca pozostanie wmiejscu.
Zbiegiem czasu okazuje si, e niektrzy uczestnicy wykonali
niewiele krokw.
Po kilkunastu pytaniach zarzdzamy PRZERYWNIK
np.spadajce licie uczestnicy powinni udawa drzewo
chwiejce si wtrakcie burzy, liciem opadaje zdrzewa,
rusza si na wszystkie moliwe sposoby. Pod wpywem
polece prowadzcego drzewo si uspokaja. Uczestnicy
zapadaj wzimowy sen. Wszystko nie powinno trwa
wicej ni 15min.
Teraz nastpuje dyskusja:
Jak uczestnicy si czuli?
Dlaczego przesunli si tak niewiele, chocia ich posta
nie powinna mie ogranicze?
Dlaczego uwaaj, e ograniczenia s nieodcznie zwizane zpostaci ? itp.
wiczenie wymaga DUSZEJ dyskusji, dlaczego niektrzy
dosownie zostali wtyle. wiczenie uczy empatii izrozumienia dla okolicznoci ycia RNYCH OSB, na ktre nie
maj oni wpywu, przeciwdziaa stygmatyzacji zasadzie jeste
sam sobie winny. Wywouje jednak bardzo wiele emocji iwymaga duszej rozmowy.
Po dyskusji kolejne wiczenie rozluniajce, np. uczestnicy
maj za zadanie zachowa si jak wydostajce si zziarna
kieki, albo np. udaj soce (co na zmian nastroju)
Karteczki zkrtkim opisem postaci.
1. Jestem mod samotn matk, mam 3 dzieci.
2. Jestem kalekim dzieckiem.
3. Jestem crk amerykaskiego ambasadora wPolsce.
4. Jestem bezdomny (a).
5. Jestem modelk.
6. Jestem synem artysty, dzieckiem alkoholika, nie mam adnych ogranicze
7. Jestem bezrobotny (a).
8. Jestem uchodc zCzeczenii, mwi tylko po rosyjsku.
9. Jestem homoseksualist, mieszkam wmaym miasteczku.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

192
Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:

Potrzebne materiay:

10. Jestem obonie chorym emerytem.


11. Jestem byym winiem.
12. Jestem ateist wychowanym wkatolickiej rodzinie, odniej
zaley mj status.
13. Jestem crk prostytutki, wychowuj si wrodzinie
zastpczej.
14. Jestem dziewczyn opiekujc si niepenosprawnym
krewnym.
15. Jestem modym niepenosprawnym mczyzn.
16. Jestem lesbijk wduym miecie, rodzina mnie odrzucia.
17. Jestem niepokornym politykiem.
18. Jestem modym chopakiem wdzielnicy opanowanej
przez gangsterw.
19. Jestem starsz kobiet bez rodkw do ycia.
20. Jestem wacicielk wietnie prosperujcej firmy.
Propozycje pyta:
Pytania musz by tak skonstruowane, aby odpowied TAK
OZNACZAA SPRZYJAJCE WARUNKI
Czy zawsze miae gdzie mieszka?
Czy miae / masz warunki do nauki?
Czy moge?
Czy moesz powiedzie, e nigdy nie bye, nie bye ofiar
przemocy przeladowa?
Czy zawsze moesz mwi, co chcesz, wyraa swobodnie
swoje zdanie?
Czy moesz powiedzie, e nigdy nikt/ co ci nie zagraao?
Czy nigdy nie musiae obawia si oycie ?
Czy zawsze miae wystarczajco duo pienidzy na biece
sprawy?
Czy moesz swobodnie korzysta zkultury, chodzi do kina?
Czy moesz swobodnie ksztatowa sw przyszo?
Czy masz oparcie wswej rodzinie?
19.3020.30

KOLACJA

DZIE 2
MODU 4: Metodologia pracy doradcy
Cel: Zaznajomienie si przez uczestnikw ztechnikami udzielania porad oraz ze specyfik pracy
zklientem poradnictwa. Celem szczegowym niniejszego moduu jest przygotowanie doradcw
doprawidowego udzielania porady ijednoczenie na wystpienie rozmaitych trudnoci, jakie cz
si zprocesem udzielania porady. Doradcy powinni uzyska wiedz izwraca uwag na szczeglne
potrzebyh klienta oraz wyczulenie doradcw na szczeglne potrzeby klientw (np. potrzeba
wysuchania, konieczno okazania empatii, konieczno powstrzymania si od osdw

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zwizek Biur Porad Obywatelskich, ul. Gaczyskiego 3, 00362 Warszawa


zbpo@zbpo.org.pl www.zbpo.org.pl +48 22 400 9687 KRS 0000021621

Czas (od do)


8.3012.00
(3,5 godz.)
8.308.45

Temat oraz wiczenia:

193

Potrzebne materiay:

Co klient musi wiedzie ousudze


Wolne pytania iodpowiedzi, trener zapisuje
Rozpoczcie:
Przywitanie
Przedstawienie programu na dany dzie
Przypomnienie ozasadach (komrki, punktualno,
obecno, zaangaowanie itp.)
Przypomnienie, oczym rozmawialimy poprzedniego dnia

8.4510.00

WNIENIEJSZEJ CZCI SKUPIAMY SI NA PROCESIE


PORADY. Ta cz ma zwrci uwag uczestnikw na problemy zporozumieniem oraz zwrci uwag na czynnik omylnoci znieksztacenia, ktry nastpuje wchwili powtarzania
danej informacji. Czsto klienci powtarzaj sowa innych, albo
opowiadaj czyj histori. Porada wtakim wypadku niesie
zesob due ryzyko bdu.
Wysuchanie klienta po krtkim wprowadzeniu to uczestnicy
bd pracowali uczc si na podstawie zaproponowanych gier
edukacyjnych.
Woparciu ozawarto Poradnika zwrcona zostanie uwaga
na znaczenie parafrazy, zadawania pyta, wsparcia udzielanego klientowi, itd.
rola komunikacji niewerbalnej
rola porozumienia zklientem
rola empatii
Powysze zostan rozpracowane przy pomocy wicze.

Krzesa ustawione
wkrg, ale nie jest
to konieczne.

Wanym elementem wiczenia jest zwrcenie uwagi na fakt, e


przenoszenie naszych oczekiwa wobec innych jest zaoeniem bdnym, zwaszcza wprzypadku rnic opodou
spoecznym
Krtkie wprowadzenia trenera, na czym polega porada
uczestnicy na zadane pytania mog dorzuca swoje propozycje korygowane przez trenera. Max 10 min.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

194
Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:

Potrzebne materiay:

wiczenie Akwarium
Uczestnicy s dzieleni na trzy grupy: doradcw, klientw iobserwatorw. Najlepiej rozdzieli grup na doradcw, ktrym
wosobnym pomieszczeniu jeden ze szkolcych przedstawia
ifunkcj iKlientw wsplnie zobserwatorami, ktrym drugi
szkolcy przedstawia ich rol wwiczeniu. Grupa doradcw
igrupa klientw nie powinni wiedzie ozadaniach swoich rozmwcw. Klienci maj za zadanie opowiedzie doradcy cik
sytuacj zpracy, zycia zawodowego, zktr ostatnio si
zetknli inie potrafili sobie zni poradzi, lub mieli problem
zjej rozwizaniem. Doradcy s proszeni przez prowadzcego
ozachowanie jak najbardziej racej postawy, czyli zamanie
podstawowych zasad dobrego suchania: nie patrz si na
klienta, nie suchaj, zadaj niezwizane ze sprawa pytania,
s agresywni, niespokojni, nie zainteresowani klientami iich
problemami. Obserwatorzy, taka samo jak klienci, niewiadomi iniezorientowani na czym polega wiczenie maj obserwowa inie komentowa zachowania jednej idrugiej strony.
Dopiero na prob prowadzcego po ok. 10 min, zaczynajc
od obserwatorw kada zgrup opowiada jak czua si podczas
wiczenia.
11.5012.00

PRZERWA

12.0013.00
10.1011.15

Diagnoza problemu
Rozpoznanie oczekiwa klienta, ajego moliwoci.
Krotka dyskusja onaszych moliwociach oraz otym,
czego oczekuje od nas klient ponownie zwracamy uwag na nasz role partnera iprzewodnika.
Podniesienie tematyki klienta stwarzajcego problem oraz
ewentualnych zagroe wdoradzaniu, czyli koniecznoci
udzielania rzetelnej porady.
wiczenie ze scenkami. Uczestnicy dostaj scenki opisane, albo sami wymylaj problem. Najpierw wgrupach
nastpnie wsplnie diagnozujemy problemy poszczeglnych grupek.

Kartki ze scenariuszem.
Flipchart, markery

wiczenie trudny klient:


kilkoro uczestnikw ma zadanie wcieli si wrol klienta, inni
s doradcami. Inwencj pozostawiamy aktorom
Propozycje rl: klient maruda(nie umiem, nie dam rady),
klient roszczeniowy (ale mnie si to naley), klient agresywny (gdybycie wiedzieli, do czego jestem zdolny),
klient aspoeczny (to dziecko na pewni nie jest moje, nie
bd na nie paci)

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zwizek Biur Porad Obywatelskich, ul. Gaczyskiego 3, 00362 Warszawa


zbpo@zbpo.org.pl www.zbpo.org.pl +48 22 400 9687 KRS 0000021621

Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:

195

Potrzebne materiay:

Dyskusja CO STWARZAO NAJWIKSZY


PROBLEM, co bywao irytujce. Najwaniejsze wnioski
zapisane s na flipcharcie. Max 30 min
Wybrani uczestnicy maj za zadanie wswojej grupie odegra
scenki wg mini scenariusza.
Wybr najtrafniejszego rozwizania:
Uczestnicy maj za zadanie znale jak wicej moliwych
rozwiza danej sprawy
Uczestnicy ucz si rozpoznawa elementy wane dla
klienta iposzukiwa rozwiza najbardziej przydatnych
dla klienta
Uczestnicy ucz si dokonywa wyboru jednego spord
wielu rozwiza.
Praca wgrupach woparciu wielowtkow spraw, ktra ma
wiele rozwiza.
Ktry zuczestnikw/ prowadzcy odczytuje tre problemu.
Kada zgrup otrzymuje dane rozwizanie imusi okreli
jegodobre ize strony, (10 min) moe opowiedzenie si po
stronie wyboru danego rozwizania, nastpnie krtka dyskusja (1020 min). Moe uczestnicy wymyl nowe rozwizania.
30 min
11.1512.00
(30 min)

Kartka zcaseem.
Kilka do wyboru.

Zakoczenie pracy zklientem


dokumentacja
strona osobowa
Do opracowania wgrupach Tutaj mona wykona szybkie
wiczenie polegajce na spisaniu wszystkich spraw, oktrych
powinien pamita doradca na kocu porady, wg podpowiedzi
uczestnikw.
Ponownie zwracamy uwag na konieczno wsparcia udzielanego klientowi. Ochotnik (oile taki bdzie), moe sprbowa
odegra role doradcy koczcego spotkanie.

12.0012.10 PRZERWA
MODU 5: Kontrola jakoci
Cel: Poznanie przez uczestnikw iuczestniczki metod oraz narzdzi prowadzenia skutecznej kontroli
jakoci dziaa oraz udzielania porad wplacwce, umiejtno zaplanowania tych dziaa, sporzdzenie harmonogramu woparciu ospecyfik dziaania organizacji/ instytucji, poznanie rnicy pomidzy
metodami monitoringowymi oraz ewaluacyjnymi.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

196

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:

Potrzebne materiay:

12.1013.10
(1 godz.)

Kontrola jakoci pracy poradniczej


nastpnie na kolorowych kartkach oformacie A-4 trener/ka
omawiajc poszczeglne metody nakleja na plakat poszczeglne formy wwyznaczone miejsca. Nastpnie trener/ka prosi
aby osoby dobray si wpary, ale nie ze swoich macierzystych
placwek, aby omwiy midzy sob 3 sytuacje, ktre s trudnoci wich organizacjach, aktre mogyby zosta rozwizane przez dobr kontrol jakoci, nastpnie osoby wymieniaj
si na formom tym czego si dowiedziay od osb, zktrymi
wymieniy informacje. Trener/ka wpisuje te problemy na flip.
Gdy wszystkie osoby podziel si swoimi spostrzeeniami,
trener/ka prosi aby kada/y zosb podesza do flipcharta
ikolorem zaznaczy/atemat, nad ktrym chciaby popracowa,
grupy ztego samego koloru dobiera si irazem opracowuj
skuteczne narzdzia monitorujce lub ewaluacyjne, ktre mog
sprawnie zaradzi problemowi, ktre wybrali.

przygotowanie plakatu atrakcyjnego


wformie wizualnej
dla uczestnikw
iuczestniczek
wskazujcego na
rnice pomidzy
monitoringiem
oraz ewaluacj,
przygotowany plakat zkarty flipchartowej, markery,
papierowa tama,
kolorowe kropkinaklejki,
karty flipowe,
kolorowe kartki
formatu A-4

MODU 6: Indywidualny plan rozwoju


Cel: Warsztat poniszy ma na celu zebranie dotychczasowej wiedzy uczestnikw/ uczestniczek zbudowanie silnego poczucia wasnej siy, moliwoci oraz silnego wizerunku siebie jako doradcy/ doradczyni
13.1013.45
(30 min)

Indywidualny plan rozwoju


Narzdzie coachingowe GROW
wiczenie skada si z4 krokw, trener/ ka odczytuje narysowane na flipcharcie poszczeglne etapy [wana aby pozostae
kroki byy zakryte do momentu odczytania ich], osoby uczestniczce indywidualnie pracuj ze swoimi notatkami. Zadaniem
trenera/ki jest wyjanienie wszelkich wtpliwoci, pozytywne
motywowanie idanie tyle czasu na przepracowanie kadego
kroku ile potrzeba dla kadej zosb.

A
 rtefakty rnego
rodzaju
plakat zwyrysowan postaci ludzk
na duej karcie
papieru lub dwch
poczonych kartach flipowych

1. GOAL, cel, zadanie, problem, Pytanie Czego chc? Jak


ma wyglda zmiana, ktrej chc?
2. REALITY: Zbadaj aktualn rzeczywisto: czym dysponuj, jak jest rzeczywisto, jak si przedstawia, jak to
wszystko wyglda na ten moment, jak si ztym czujesz.
Czy wiesz co ci przeszkadza wrealizacji tego celu?
3. OPTIONS: Rozpoznaj moliwoci: czym dysponuj?
Jakie tu mam moliwoci, co musz zrobi aby ten cel
osign, jakie widzisz moliwe rozwizania?
4. WILL! Dziaaj ipodejmij decyzj: Ustal swj plan dziaania! [to jest moment najwaniejszy, poniewa osoby uczestniczce podejmuj opisania strategii dziaania naprawczego]

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zwizek Biur Porad Obywatelskich, ul. Gaczyskiego 3, 00362 Warszawa


zbpo@zbpo.org.pl www.zbpo.org.pl +48 22 400 9687 KRS 0000021621

Czas (od do)

Temat oraz wiczenia:

197

Potrzebne materiay:

Osoby siadaj wkrgu, na rodku zostaj rozoone rne


artefakty typu klucze, notes, ksika lub co od samych
osb uczestniczcych, nastpnie kady/ kada wybiera sobie
jeden przedmiot, ktry najbardziej do nich przemawia, ktry
jest dla nich interesujcy, to moe rwnie by rzecz, ktra
jest wposiadaniu tej osoby np. biuteria. Nastpnie kada
zosb zastanawia si, wjaki sposb moe zaprezentowa
siebie poprzez ten przedmiot uwzgldniajc wszelkie silne
strony izalety dobrego doradcy/ doradczyni, nastpnie
kady opowiada wten sposb osobie, budujc jednoczenie
wswojej wyobrani silny obraz samego siebie na ten moment
iuwypuklajc to co czuje, ze jest jej atutem jako doradcy/
doradczyni
Kolejn czci tego warsztatu jest narysowanie postaci
czowieka na karcie flipchartowej postaci ludzkiej, zadaniem
uczestnikw jest wypisanie cech /atutw idealnego doradcy
woparciu oczci ciaa postaci, np. gowa: systematyczna
nauka.
wiczenie koczy dyskusja moderowana jak moe wyglda
idealny plan rozwoju pracy doradcy/ doradczyni.
ZAKOCZENIE
13.4514.00

Test zinformacji oprawach iobowizkach obywatelskich


Ankieta ewaluacyjna
Ostatnie informacje oformalnociach
Podzikowanie za uczestnictwo

14.0015.00

OBIAD

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

198

SCENARIUSZ SZKOLENIA DLA URZDNIKW


DOTYCZCEGO MODELU WSPARCIA
DLA PORADNICTWA PRAWNEGO
IOBYWATELSKIEGO WDRAANIA DLAPRAKTYKW
Oprac.: dr Marta Janina Skrodzka, dr Barbara Namysowska-Gabrysiak
Dzie I
11.00 12.30 szkolenie cz. I przedstawienie si trenerw/trenerek, przedstawienie
si uczestnikw iuczestniczek zinformacj oposiadanych dowiadczeniach, przedstawienie Projektu (cel, podmioty go realizujce itp.)
Lp.

Nazwa metody czas jej trwania

Niezbdne materiay

Uwagi

1.

Przedstawienie si trenerw/trenerek izapoznanie si uczestnikw


40 min

Flipchart, flamastry,
przygotowany wczeniej karton zpytaniami pomocniczymi

Podczas tej czci uczestnicy/


uczestniczki bd kolejno si
przedstawiali (imi, nazwisko,
urzd/miejsce pracy), atake
bd przedstawiali swoje
dowiadczenia oraz codzienne
problemy/trudnoci/bariery
wodniesieniu do przygotowanych
pomocniczych pyta.
Podczas kolejnych szkole
mona modyfikowa t cz,
wzalenoci od dowiadcze
pierwszego szkolenia.

2.

Przedstawienie oglnych zaoe


projektu, partnerw projektu,
mapy poradnictwa wsposb
pogbiony oraz podstawowych
kwestii jakie bd omawiane
naszkoleniu 50 min

Prezentacja, komputer, rzutnik

Informacja wformie przygotowanej prezentacji oraz krtka


dyskusja.

12.30 14.30 obiad oraz zakwaterowanie whotelu uczestnikw iuczestniczek


szkolenia, ktrzy zgosili ch ipotrzeb noclegu
14.30 16.30 szkolenie cz. II prezentacja podstawowych elementw wypracowanego modelu oraz przedstawienie wynikw bada ianaliz prowadzonych wramach
Projektu

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

199
1.

Prezentacja oglnych elementw


modelu, wynikw bada, analiz
danych zastanych.
Ok.22,5godz.

Prezentacja stworzona
na potrzeby wystpienia,
wydrukowana dla kadego
uczestnika wwersji znotatkami,omputer, rzutnik,
flipchart, flamastry

Prezentacja, ewentualne pytania idyskusja nad wybranymi


elementami, prowadzona przez
ternera/trenerk.

2.

Wtrakcie prezentacji w23


miejscach krtkie wiczenia
wformie burzy mzgw lub
each one teach one, odnoszce
si do wybranych kwestii np.
osb udzielajcych informacji/
porad, zasad certyfikacji,
standardw. wiczenia te
bd dotyczy tych elementw
systemu, ktre nie bd
przedmiotem oddzielnego
warsztatu podczas drugiego dnia
szkolenia.

Flipchart, kartony,
flamastry

Przeprowadzenie podczas caej


prezentacji 23 wicze ma
na celu:
otrzymanie informacji odowiadczeniach uczestnikw/
uczestniczek,
wymian dowiadcze
midzy uczestnikami/uczestniczkami,
rozadowanie iloci wiedzy
zawartej wprezentacji,
utrwalenie wiedzy przedstawianej.

16.30 16.45 przerwa kawowa


16.45 18.45 szkolenie cz. III aktywny warsztat dotyczcy usugodawcw, ich
cech/elementw, warunkw jakie bd musiay speni instytucje poradnicze, aby
mc sta si czci systemu, prowadzi punkt poradniczy, wktrym bdzie mona
uzyska informacj/porad. Jak korzysta zwypracowanych narzdzi wprojekcie.
wiczenie bdzie miao na celu analiz jak obecne podczas szkolenia instytucje publiczne widz si wramach modelu (wady, zalety, szanse, zagroenia, itp.)

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

200
Lp.

Nazwa metody czas jej trwania

Niezbdne materiay

Uwagi

1.

Prezentacja modelu usugodawcy 30 min zodwoaniem do


poprzedniego warsztatu iprzedstawionej prezentacji (oraz elementy
prawnoporwnawcze)

Flipchart, flamastry

Prezentacja dotyczc
usugodawcw. Przy prezentacji
modelu podczas drugiego
warsztatu wpierwszym dniu
trenerki oglnie omawiaj
usugodawcw (bez elementw
prawno porwnawczych.
Wtym miejscu prezentacja
powinna zawiera jeden/
dwa slajdy odnoszce si
do poprzedniego warsztatu
ioglnych kwestii (chociaby
wcelu przypomnienia), natomiast
dalsza cz powinna by bardziej
szczegowa izawiera te slajdy
zomwieniem poradnictwa
prawnego iobywatelskiego
winnych pastwach UE,
zwaszcza tych elementw, ktre
dotycz podmiotw publicznych.

2.

Praca wgrupach 45 osobowych


wedug metody SWOT 45 min

Flipchart, kartony,
flamastry

Praca wgrupach na podstawie


metody SWOT oraz dyskusja,
ktre razem maj na celu
zastanowienie si nad krytyczn
analiz obecnej sytuacji
imiejsca publicznej instytucji
wwiadczonym poradnictwie
oraz weryfikacj ewentualnych
moliwoci wprowadzenia zmian
lub nowych rozwiza. Warsztat
jest oparty na prezentacji (wiedza,
dowiadczenia, dane zastane,
wyniki bada) przedstawionej
podczas czci II.

2.

Prezentacja wynikw grupowej


analizy oraz dyskusja 45 min

Flipchart, kartony,
flamastry

18.45 20.00 kolacja

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

201

Dzie II
8.00 9.00 niadanie whotelu
9.00 11.00 szkolenie cz. IV metody dziaania punktw poradniczych, nowoczesne technologie
Lp.

Nazwa metody czas


jej trwania

Niezbdne materiay

Uwagi

1.

Prezentacja metod
wypracowanych
wmodelu, ze szczeglnym uwzgldnieniem
nowoczesnych technik
30 min

Prezentacja, rzutnik,
komputer

Woparciu oprezentacj szczegowo


zostan omwione metody udzielania
poradnictwa, nowoczesne technologie
idowiadczenia innych pastw, zwaszcza
wkontekcie tworzenia metod online. Przy
wczeniejszej prezentacji modelu, wtrakcie
pierwszego dnia trenerzy/trenerki tylko
powinni/powinny wspomnie, e wramach
modelu wypracowane zostay takie wytyczne imetody, ale to tutaj jest czas imiejsce
na ich szczegowe zaprezentowanie.

2.

Podzia na grupy cztery


5cioosobowe grupy.
Kady zesp opracowuje od pocztku do koca
swoj metod online,
dostosowan doudzielanego poradnictwa
40min

Flipchart, flamastry,
kartony, komputer,
rzutnik

Kada grupa opracowuje swoj metod


online, na podstawie swoich dowiadcze.
Do tego wiczenia naley stworzy
list pomocniczych pyta/podpowiedzi.
Wtrakcie pracy uczestnicy/uczestniczki
powinni/powinny si take zastanowi
nad nastpujcymi zagadnieniami:
Comoe sprawi mi trudno? Jak duo
czasu moe mi zaj uruchomienie nowej
metody? Czy opracowanie nowej metody
zaley jedynie od dziaa moich imoich
wsppracownikw?

3.

Prezentacja wynikw
pracy grup po prezentacji kadej zmetod
krtka dyskusja 40 min

Wsplne omwienie wynikw prac grup.


Prba oszacowania czasu koniecznego
na zorganizowanie punktu speniajcego
wszystkie standardy.
Czy potrzebne byoby wsparcie wtworzeniu punktu? Kto moe tego wsparcia
udzieli?

11.00 11.15 przerwa kawowa


11.15 13.15 szkolenie cz. V najczstsze problemy wdziaalnoci publicznych
usugodawcw wiadczcych informacj/porad, oraz zdiagnozowane zagroenia
przyszego modelu PPiO woparciu ostudium przypadku.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rozdzia VII. Przykadowe scenariusze caodniowych warsztatw...

202
Lp.

Nazwa metody czas jej trwania

Niezbdne materiay

Uwagi

1.

Najczstsze problemy spotykane


wpublicznych punktach/urzdach
wkontekcie poradnictwa
zapisanie na kartce przez
kadego urzdnika (510 min)

Flipchart, kartony,
flamastry

Uczestnicy/uczestniczki szybko
na kartce zapisuj problemy
jakie napotkali wtrakcie swojej
pracy wpublicznych instytucjach
wiadczcych poradnictwo.

2.

Burza mzgw oraz


dyskusja 15 min

Flipchart, na ktrym
zapisywane s
problemy ipomysy,
wskazane przez
uczestnikw/uczestniczki podczas burzy
mzgw

Burza mzgw idyskusja powinny doprowadzi do wypisania


na tablicy wszystkich problemw, jakie zgaszaj uczestnicy/
uczestniczki, zzaznaczaniem
kresek, przy tych ktre zostay
zgoszone kilka razy. Pod koniec
na tablicy powinno by widoczne,
jakie s podstawowe problemy
wzakresie poradnictwa prawnego
iobywatelskiego winstytucjach
publicznych.

3.

Woparciu oprzekazan przez


uczestnikw/uczsetniczki
wiedz oproblemach, trenerzy/
trenerki wybieraj 4 najczciej
pojawiajce si problemy
ipo podziale uczestnikw/
uczestniczek na cztery 5-osobowe
grupy przydzielaj kadej grupie
jeden problem do opracowania
30min

Kartony, flamastry

Uczestnicy/uczestniczki wgrupach maj za zadanie przygotowa kilka, co najmniej dwa,


moliwe rozwizania otrzymanego problemu. Moderacja przez
trenerw/trenerki, ktrzy/ktre
zapisuj krok po kroku pomys
grupy, dokonujc podsumowa.

4.

Prezentacja wynikw pracy grup


oraz dyskusja po prezentacji
rozwizania/rozwiza krtka
dyskusja 30 min

Wsplne omwienie wynikw


prac grup. Aktywne uczestnictwo
trenerw/trenerek wpodawaniu
moliwych rozwiza omawianych problemw.

13.15 14.30 przerwa obiadowa


14.30 16.00 podsumowanie izakoczenie szkolenia
Podczas ostatniego warsztatu trenerzy/trenerki podsumowuj cao szkolenia,
odnosz si do kadego zwarsztatw, sygnalizujc istniejce problemy/wnioski,
przeprowadzaj sprawne wypenianie ankiety, rozdaj dyplomy uczestnictwa wrczenie kademu zuczestnikw/uczestniczek iskadaj gratulacje.

Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

INDEKS RZECZOWY
(Liczby oznaczaj numery stron)
A
Agencja Poradnictwa Prawnego
iObywatelskiego 37
B
Beneficjent 18
Bezpatne porady 10, 17, 20
zakres 56
Biuro porad obywatelskich 9
koncepcje 32, 67
Zwizek Biur Porad Obywatelskich 32,
67, 100
Bureau for Legal Aid 25
C
Commision for Legal Aid 25
Conseil dpartemental de laccs au
droit23
F
Fundacja Uniwersyteckich Poradni
Prawnych 28, 31, 65, 101
I
INPRIS 28, 31, 66
Instytut Spraw Publicznych
koncepcje 35, 68
L
Legal Aid Authority 23
Legal Aid Board 22

Legal Services Commission 20


Legal Services Counters 22
M
Modele poradnictwa 28
P
Pastwowa Inspekcja Pracy 95
Poradnictwo prawne i obywatelskie 1, 17,
33, 142, 157, 162
model 171
podmioty korzystajce z usug 49, 51, 60
podmioty wiadczce usugi 87, 93, 105
podmioty niepubliczne 99
problemy 109
metody stosowane przy udzielaniu porad
119, 121, 125, 177
standardy udzielania porad 119, 130, 137,
145149, 177
historia 1, 4-5, 10, 1516
tendencje rozwojowe 2, 15
koncepcje poradnictwa 12, 39, 65, 67,
68, 75, 102
organizacja 17, 19, 107
Poradnie prawne 9
R
Rada Pomocy Prawnej i Obywatelskiej
29, 33

204
Rada Poradnictwa Prawnego
iObywatelskiego 36
zadania 36
Rzecznik Praw Obywatelskich 97
Rzecznik Praw Pacjenta 97
Rzecznik Praw Ubezpieczonych 98

Indeks rzeczowy
S
Scenariusz zaj 14, 44, 81, 83, 113, 115,
116, 151, 155, 171, 179, 185, 198
State Office Administration 21
Studenckie poradnie prawne 101
System certyfikacji 29

[...] Demokratyczne europejskie pastwo prawne nie moe obecnie istnie bez sprawnego systemu poradnictwa obywatelskiego i prawnego. W Polsce od wielu lat prowadzone jest takie poradnictwo, zarwno przez
podmioty publiczne jak i niepubliczne. Trudno jednak uzna, e mamy do czynienia z kompleksowo zorganizowanym systemem, realizujcym jako cao okrelone funkcje.
Warto ju w tym miejscu podkreli, due walory praktyczne opracowania, ktre moe by wykorzystywane
do przeprowadzenia w Polsce skutecznych konsultacji spoecznych w sprawie systemowego rozwizania
poradnictwa obywatelskiego i prawnego. Opracowanie dostarcza uytecznych narzdzi, w postaci scenariuszy warsztatw, dla przeprowadzenia takich konsultacji spoecznych. Ich rozpowszechnienie stwarza warunki
dotego, by osoby zainteresowane problemem mogy wiadomie i w sposb w peni poinformowany wypracowa wasne stanowisko.
Recenzowane opracowanie jest skierowane zarwno do decydentw jak i szerokiego grona osb zaangaowanych w tworzenie i rozwj sieci poradnictwa. Ma zapewni im informacje prawnoporwnawcze na temat
funkcjonowania systemu poradnictwa w wybranych krajach europejskich, przedstawi rne moliwe doprzyjcia rozwizania modelowe takiego systemu z uwzgldnieniem ich zalet i sabych stron. Recenzowane opracowanie ma wic due znaczenie informacyjno-edukacyjne oraz praktyczne.

Z recenzji prof. dr hab. Eleonory Zieliskiej


WPiA Uniwersytetu Warszawskiego

Publikacja jest dofinansowana w ramach projektu Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw


wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce wspfinansowanego przez Uni Europejsk
wramach Europejskiego Funduszu Spoecznego.

ISBN: 978-83-255-6604-3
03

9 788325 566043

You might also like