Professional Documents
Culture Documents
Okl_System_Porad_Praw_i_obywa_w_PL.indd 4
30.07.2014 13:12
www.ksiegarnia.beck.pl
Okl_System_Porad_Praw_i_obywa_w_PL.indd 5
30.07.2014 13:12
Warszawa 2014
Okl_System_Porad_Praw_i_obywa_w_PL.indd 6
30.07.2014 13:12
Redakcja:
Agnieszka Fiutak
Projekt okadki:
Przemysaw Olczak
Recenzent:
prof. dr hab. Eleonora Zieliska
Publikacja jest dofinansowana w ramach projektu
Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw
wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego
wPolsce wspfinansowanego przez Uni Europejsk
wramach Europejskiego Funduszu Spoecznego.
Egzemplarz bezpatny.
Okl_System_Porad_Praw_i_obywa_w_PL.indd 7
30.07.2014 13:12
SPIS TRECI
Wykaz autorw........................................................................................................... IX
Wykaz skrtw............................................................................................................ XI
Bibliografia................................................................................................................. XV
Wstp.......................................................................................................................... XIX
Rozdzia I. Historia poradnictwa prawnego iobywatelskiego ............................. 1
1. Uwagi oglne........................................................................................................ 1
2. Tendencje rozwojowe poradnictwa prawnego iobywatelskiego na przykadzie
Wielkiej Brytanii iHolandii ................................................................................. 2
3. Powstanie podmiotw dziaajcych wobszarze usug poradnictwa prawnego
iobywatelskiego wPolsce.................................................................................... 5
4. Historia prac legislacyjnych zwizanych zprocesem tworzenia modelu
bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.......................................... 10
5. Podsumowanie...................................................................................................... 13
6. Scenariusz zaj.................................................................................................... 14
Rozdzia II. Organizacja poradnictwa prawnego iobywatelskiego .................... 17
1. Uwagi oglne ....................................................................................................... 17
2. Organizacja systemu poradnictwa prawnego omwienie praktyki
wwybranych pastwach Unii Europejskiej.......................................................... 19
2.1. Systemy bezpatnej pomocy prawnej zfunkcjonujc na szczeblu
centralnym instytucj koordynujc dziaanie systemu ............................... 20
2.2. Udzielanie porad prawnych wpastwach Unii Europejskiej, ktre nie
powoay wtym celu instytucji ozasigu krajowym.................................... 24
3. Model poradnictwa wPolsce trzy koncepcje zbudowania systemu
wiadczenia porad prawnych iobywatelskich...................................................... 28
3.1. Koncepcja Instytutu Prawa iSpoeczestwa oraz Fundacji
Uniwersyteckich Poradni Prawnych ............................................................ 28
3.2. Koncepcja Zwizku Biur Porad Obywatelskich .......................................... 32
3.3. Koncepcja Instytutu Spraw Publicznych....................................................... 35
4. Element wsplny dla trzech koncepcji systemu wiadczenia porad prawnych
iobywatelskich ..................................................................................................... 39
VI
Spis treci
5. Podsumowanie ..................................................................................................... 43
6. Scenariusz zaj wjaki sposb mwi iszkoli okoncepcjach
modelowych ......................................................................................................... 44
Rozdzia III. Podmioty korzystajce zusug wiadczonych wramach
poradnictwa prawnego iobywatelskiego ............................................................... 49
1. Uwagi oglne ....................................................................................................... 49
2. Osoby korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego
omwienie rozwiza funkcjonujcych wwybranych pastwach ................... 50
2.1. Kraje, wktrych przyjto ograniczenia podmiotowe
wdostpie do nieodpatnego poradnictwa (wtym kryterium
majtkowo-dochodowe) ................................................................................... 51
2.2. Kraje opowszechnym dostpie do usug podstawowych,
alimitowanym do usug specjalistycznych .................................................. 55
2.3. Kraje, wktrych przyjto ograniczenia przedmiotowe wdostpie
donieodpatnego lub czciowo odpatnego poradnictwa ........................... 56
3. Osoby obecnie korzystajce znieodpatnego poradnictwa prawnego
iobywatelskiego wPolsce ................................................................................... 60
3.1. Przegld danych statystycznych zagadnienia wstpne ................................. 60
3.2. Sylwetka typowego beneficjenta porad prawnych iobywatelskich ................ 61
3.3. Gazie prawa, wramach ktrych wiadczone s usugi poradnicze .............. 64
4. Propozycje rozwiza modelowych dostpno podmiotowa
iprzedmiotowa nieodpatnego poradnictwa ........................................................ 65
4.1. Koncepcja pierwsza Instytutu Prawa iSpoeczestwa oraz Fundacji
Uniwersyteckich Poradni Prawnych ............................................................ 65
4.2. Koncepcja druga Zwizku Biur Porad Obywatelskich ............................. 67
4.3. Koncepcja trzecia Instytutu Spraw Publicznych ....................................... 68
5. Rekomendacje dotyczce krgu potencjalnych beneficjentwsystemu
wramach projektu ................................................................................................ 69
6. Proponowane rozwizania systemowe dotyczce poradnictwa prawnego
iobywatelskiego aoczekiwania spoeczne .......................................................... 70
7. Alternatywne koncepcje wmodelu nieodpatnego poradnictwaprawnego
iobywatelskiego ................................................................................................... 75
8. Problem dostpu beneficjentw do informacji omoliwoci uzyskania
nieodpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej arozwizania proponowane
wtym zakresie wramach modelu ........................................................................ 79
9. Scenariusze zaj................................................................................................... 81
9.1. Scenariusz 1 .................................................................................................. 81
9.2. Scenariusz 2 .................................................................................................. 83
Rozdzia IV. Podmioty wiadczce usugi wramach poradnictwa
prawnego iobywatelskiego ..................................................................................... 87
1. Uwagi oglne ....................................................................................................... 87
Spis treci
VII
VIII
Spis treci
WYKAZ AUTORW
Rozdzia I
dr Katarzyna Furman-ajszczak, Uniwersytet Warszawski
Rozdzia II
dr Magdalena Olczyk, Akademia Leona Komiskiego wWarszawie
Rozdzia III
dr Joanna Kumicka-Sulikowska, Uniwersytet Wrocawski
Rozdzia IV
Magdalena Klauze, Uniwersytet dzki
Rozdzia V
dr Barbara Namysowska-Gabrysiak, Uniwersytet Warszawski
Rozdzia VI
dr Marta Janina Skrodzka, Uniwersytet wBiaymstoku
Rozdzia VII
Scenariusz 1
dr Joanna Kumicka-Sulikowska, dr Barbara Namysowska-Gabrysiak, dr Marta Janina
Skrodzka
Scenariusz 2
dr Katarzyna Furman-ajszczak, Magdalena Klauze, dr Marta Janina Skrodzka
Scenariusz 3
Wadysaw Grabowski, Biuro Porad Obywatelskich wKrakowie; Izabela Henning,
Biuro Porad Obywatelskich wRadlinie; Anna Rozkosz, Biuro Porad Obywatelskich
wRadlinie; Joanna Zarzycka, Biuro Porad Obywatelskich wKrakowie
Scenariusz 4
dr Marta Janina Skrodzka, dr Barbara Namysowska-Gabrysiak
WYKAZ SKRTW
1. Akty normatywne
EKPCz Europejska Konwencja Praw Czowieka, Konwencja z4.11.1950 r.
oOchronie Praw Czowieka iPodstawowych Wolnoci, Dz.U. z1993r.
Nr 61, poz. 284 ze zm.
KC ustawa z23.4.1964 r. Kodeks cywilny, tekst jedn.: Dz.U. z2014 r.
poz. 121
Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z2.4.1997 r., Dz.U. Nr 78,
poz. 483 ze zm.
KRO ustawa z25.2.1964 r. Kodeks rodzinny iopiekuczy, tekst jedn.:
Dz.U. z2012 r. poz. 788 ze zm.
OchrKonkurU ustawa z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentw,
Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.
PIPU ustawa z13.4.2007 r. o Pastwowej Inspekcji Pracy, tekst jedn.:
Dz.U. z2012 r. poz. 404 ze zm.
PomSpoU ustawa z12.3.2004 r. opomocy spoecznej, tekst jedn.: Dz.U. z2013r.
poz. 182 ze zm.
PoPubWolontU ustawa z24.4.2003 r. odziaalnoci poytku publicznego iowolontariacie, tekst jedn.: Dz.U. z2010 r. Nr 234, poz. 1536 ze zm.
PrAdw ustawa z26.5.1982 r. Prawo oadwokaturze, tekst jedn.: Dz.U. z2014r.
poz. 635 ze zm.
PrPacjent ustawa z6.11.2008 r. oprawach pacjenta iRzeczniku Praw Pacjenta,
tekst jedn.: Dz.U. z2012 r. poz. 159 ze zm.
RadPrU ustawa z6.7.1982 r. oradcach prawnych, tekst jedn. Dz.U. z2014 r.
poz. 637 ze zm.
2. Instytucje
ABA
Agencja PPiO
CAB
CBA
Wykaz skrtw
XII
CIP
FUPP
HiiL
ILAG
INPRIS
ISP
KOR
KRRP
NFZ
OPOPP
PIP
Rada PPiO
ROPCiO
RPA
SPP
UE
UPP
ZBPO
3. Czasopisma
Dz.U. Dziennik Ustaw
Dz.Urz. Dziennik Urzdowy
M.P. Monitor Polski
4. Inne
art. artyku
CLA Community Legal Advice
CLS Community Legal Service
etc. et cetera
im. imienia
in. inny (-a, -e)
itd. itak dalej
itp. itemu podobne
lit. litera
LSC Legal Services Commission
m.in. midzy innymi
n. nastpny (-a, -e)
niepubl. niepublikowany (-a, -e)
Wykaz skrtw
np. na przykad
Nr numer
ODR Online Dispute Resolution
op. cit. opus citatum
pkt punkt
por. porwnaj
poz. pozycja
r. rok
red. redakcja
s. strona
tekst jedn. tekst jednolity
tj. to jest
tzn. to znaczy
tzw. tak zwany (-a, -e)
uchw. uchwaa
ust. ustp
wzb. z wzbiegu z
wzw. z wzwizku z
w. wiek
ww. wyej wymienione
wyd. wydanie
z. zeszyt
zam. zamieszkay (-a)
zd. zdanie
ze zm. ze zmianami
zob. zobacz
XIII
BIBLIOGRAFIA
Waniejsze publikacje
ASurvey of Pro Bono Practices and Opportunities in 71 Jurisdictions, Prepared by Latham
& Watkins LLP for the Pro Bono Institute, 2012, http://www.probonoinst.org/wpps/wp-content/uploads/a-survey-of-pro-bono-practices-and-opportunities-in-71-jurisdiction-2012.pdf
Arcimowicz J., Potencja spoeczny poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Analizy iopinie.
Instytut Spraw Publicznych, czerwiec 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty
Banaszak B. (red.), Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej oraz komentarz do Konstytucji RP
z1997 roku, Wrocaw 1998
Barendrecht M., Gramatikov M., von Zeeland C., Porady prawne wPolsce: Sugestie wynikajce zpraktyki midzynarodowej, Warszawa 2012, http://inpris.pl/fileadmin/user_upload/
documents/pomoc_prawna/HILL-Porady_prawne_w_Polsce_-_sugestie__wynikaja%CC%A8ce_z_praktyki_mie%CC%A8dzynarodowej.pdf
Bo J. (red.), Konstytucje Rzeczypospolitej Polskiej oraz komentarz do Konstytucji RP
z1997roku, Wrocaw 1998
Bojarski ., Przegld projektw ustaw dotyczcych systemowych rozwiza poradnictwa
prawnego, Warszawa 2012
Buzaa J., Zdowiadcze zdobytych wTajlandii, Klinika 2010, Nr 8 (12)
Chavkin D.F., Clinical Legal Education. ATextbook for Law School Clinical Programs,
Anderson Publishing Co. Cincinnati, Ohio 2002
Czernicki F., Podr studyjna do Republiki Poudniowej Afryki, Klinika 2004, Nr 4 (1)
Dudkiewicz M., Makowski G., Schimanek T., Koncepcja badawcza przygotowana na potrzeby
bada prowadzonych wramach projektu Opracowanie kompleksowych itrwaych mechanizmw wsparcia dla ppio wPolsce, Warszawa 2012
Fisher G., Advice on Everything. AHistory of the Citizens Advice Service in Harrow, 19392009,
http://www.citizensadvice.org.uk/
Florczak W., Prba wyceny redniorocznych makroekonomicznych kosztw biecego iprzyszego systemu nieodpatnego poradnictwa prawno-obywatelskiego wPolsce, Warszawa 2012,
http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/pomoc_prawna/System_poradnictwa_prawnego_i_obywatelskiego_rozwaania_ekonomisty_i_prba_operacjonalizacji.pdf
Furman-ajszczak K., Poradnik dla osb poszukujcych ikorzystajcych znieodpatnej
pomocy prawnej iobywatelskiej, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/
produkty/64-poradnik-dla-osob-poszukujacych-nieodpatnej-pomocy-prawnej
XVI
Bibliografia
GUS, Migracje zagraniczne ludnoci. Narodowy spis powszechny ludnoci imieszka 2011,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_migracje_zagraniczne_ludnosci_NSP2011.pdf
Instytut Prawa iSpoeczestwa (oprac.), Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie analiza danych zastanych, Warszawa 2012
Kaczmarczyk P., Lesiska M., Krajobrazy migracyjne Polski, Orodek Bada nad Migracjami
Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012
Karpowicz P. (red.), Marek Kotaski. Czowiek ijego dzieo, Biaystok 2004
Klaus W., Standardy usug aporadnictwo prawne, Warszawa 2012
Krasnitskaya L., Europa iAzja uczymy si nawzajem, Klinika 2012, Nr 13 (17)
Krzemiski Z., Historia warszawskiej adwokatury, Warszawa 2009
Krzeniak E., Europejskie systemy pomocy prawnej na przykadzie wybranych krajw, Biuletyn Forum Debaty Publicznej, Nr 2, kwiecie 2011
Kurek S., Typologia starzenia si ludnoci Polski wujciu przestrzennym, Krakw 2008
aciak B., Medialny obraz poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz moliwoci popularyzacji tej formy pomocy, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/134-raport-isp-medialny-obraz-ppio
Legal Aid Board, The legal help in Netherlands, http://www.rvr.org/binaries/about-rvr/brochure-legalaid_juni2013_webversie.pdf
Lipski J.J., KOR, Warszawa 2006
omowski D. (red. prow.), Studencka Poradnia Prawna. Idea, organizacja, metodologia, Warszawa 2005
Martiszek T., Rola legal clinics wsystemie amerykaskiej edukacji prawniczej, Klinika
1999, Nr 1
Namysowska-Gabrysiak B. (red.), Studencka Poradnia Prawna. Podrcznik dla opiekunw,
Warszawa 2009
Parlicki M., Poradnictwo obywatelskie jako aktywizacyjna forma pomocy oferowana jednostkom irodzinom, Pastwo iSpoeczestwa 2012, Nr 4 (XII)
Pawelec K.J., Obrona zurzdu na wniosek wujciu nowego Kodeksu postpowania karnego.
Zagadnienia wzowe, Radca Prawny 2014, Nr 146
Pawlak G., BASBEA czyli studenckie praktyki prawnicze wAzji, Klinika 2009, Nr 7 (11)
Peisert A., Schimanek T., Waszak M., Winiarska A. (red.), Poradnictwo prawne iobywatelskie
wPolsce. Stan obecny iwizje przyszoci, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/82-ppio-stan-obecny-i-wizje-przyszlosci
RPO, Migracje zagraniczne apolityka rodzinna, http://www.brpo.gov.pl/sites/default/files/
Biuletyn_RPO_Materialy_nr_66_-_Migracje_zagraniczne_a_polityka_rodzinna.pdf
Schimanek T. (red.), Badania poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce. Wybrane
wyniki, wnioski irekomendacje, Warszawa 2013
Sitkowska A., ledziewski A.D., Studencka Poradnia Prawna Pracownia Wydziau Prawa
Uniwersytetu wBiaymstoku afunkcjonowanie jej sekretariatu, Klinika 2011, Nr 10 (14)
Bibliografia
XVII
System nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce (propozycje rozwiza modelowych izaoe polityki pastwa), Warszawa 2013
Szewczyk M., Idea uniwersyteckich poradni prawnych, Klinika 1999, Nr 1
Ustaborowicz M., Klinika praw dziecka: metody pracy, napotykane problemy, Klinika 2007,
Nr 2 (6)
Waligra G., ROBCiO. Ruch Obrony Praw Czowieka iObywatel 19771981, Warszawa 2006
Wiaderek G., Maranowski P. (oprac.), Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie wPolsce. Propozycja rozwiza instytucjonalno-prawnych oraz zaoe polityki pastwa, Warszawa 2013
Winczorek J., Przegld literatury na temat dostpnoci ikorzystania zpomocy prawnej, Warszawa 2012
Witkowska A., Po porad nie tylko do prawnika, Rzeczpospolita, 5.03.2013 r.
Witkowska A., Przegld przepisw zawierajcych odniesienia dotyczce poradnictwa prawnego
iobywatelskiego, Warszawa 2012
Witkowska A., Zagraniczne modele wiadczenia porad prawnych iobywatelskich, Warszawa
2012
Wrzeniak E., Europejskie systemy pomocy prawnej na przykadzie wybranych krajw, Biuletyn Forum Debaty Publicznej 2011, Nr 4, http://www.prezydent.pl/download/gfx/prezydent/pl/defaultopisy/2411/1/1/ksiazeczka.pdf
Zieliska E., Klinika Prawa Uniwersytecka Poradnia Prawna, Klinika 1999, Nr 1
Waniejsze raporty i sprawozdania
Burdziej S., Dudkiewicz M., Korzystajcy iniekorzystajcy zporadnictw prawnego iobywatelskiego. Raport czstkowy, ISP, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/
produkty/60-korzystajacy-i-niekorzystajacy-z-poradnictwa-prawnego-i-obywatelskiego
Makowski G., Dudkiewicz M., Rekosz E., Schimanek T., Zimolzak P., Podmioty udzielajce bezpatnych porad prawnych iobywatelskich. Raport czstkowy, Warszawa 2013,
http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/62-podmioty-udzielajace-bezplatnych-poradprawnych-i-obywatelskich
Mapa bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/
produkty/71-mapa-ppio-raport
Pakw M., Raport zbadania biur obsugi interesantw wsdach powszechnych, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/63-raport-z-badania-biur-obslugiinteresantow-w-sadach-powszechnych
Raport dla Fundacji im. Stefana Batorego, Uniwersyteckie poradnie prawne biura pomocy
obywatelskiej, Warszawa 1999, http://www.fupp.org.pl/down/raport_batory-%20kliniki_bpo.pdf
Raport dla Fundacji im. Stefana Batorego, Uniwersyteckie Poradnie Prawne Biura Pomocy
Obywatelskiej, Warszawa 1999, http://www.fupp.org.pl/down/raport_batory-%20kliniki_bpo.pdf
Sprawozdanie Dziaania powiatowych (miejskich) Rzecznikw konsumentw wroku 2012,
http://www.uokik.gov.pl/rzecznicy_konsumentow.php
XVIII
Bibliografia
Sprawozdanie Rzecznika Praw Pacjenta za rok 2012, Wersja przyjta przez Rad Ministrw,
http://www.bpp.gov.pl/dok/sprawozdania/sprawozdanie2012.pdf
Sprawozdanie Rzecznika Praw Ubezpieczonych za rok 2012, http://www.rzu.gov.pl/files/21202__5287__Sprawozdanie_Rzecznika_Ubezpieczonych_za_rok_2012.pdf
Sprawozdanie zdziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w2012 r., http://www.pip.gov.pl/
html/pl/sprawozd/12/spraw_12.htm
Waniejsze rda internetowe
Oficjalny portal promocyjny Rzeczypospolitej Polskiej, http://www.poland.gov.pl/
Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane do Ministra Sprawiedliwoci zdnia 3 sierpnia
2004 r., dostpne pod adresem, http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/
pomoc_prawna/21_list_rpo_do_min_sadowski_3_08_2004.pdf
Strona internetowa Federacji na Rzecz Kobiet iPlanowania Rodziny, http://www.federa.org.pl/
Strona internetowa Fundacji Academia Iuris, http://www.academiaiuris.pl/
Strona internetowa Fundacji Centrum Praw Kobiet, http://www.cpk.org.pl/
Strona internetowa Fundacji Instytut Spraw Publicznych, http://www.isp.org.pl/
Strona internetowa Fundacji Itaka Centrum Poszukiwa Ludzi Zaginionych, http://zaginieni.pl/
Strona internetowa Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych, http:/www.fupp.org.pl/
Strona internetowa Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, http://www.hfhr.pl/
Strona internetowa Instytutu Prawa iSpoeczestwa, http://www.inpris.pl/
Strona internetowa kwartalnika Na wokandzie, http://nawokandzie.ms.gov.pl/
Strona internetowa Ministerstwa Sprawiedliwoci, http://bip.gov.pl/
Strona internetowa Polskiej Akcji Humanitarnej, http://www.pah.org.pl/
Strona internetowa Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, http://www.prezydent.pl/
Strona internetowa Projektu Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia
dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce, http://www.ppio.eu/
Strona internetowa Rzecznika Praw Obywatelskich, http://www.brpo.gov.pl/
Strona internetowa Zwizku Biur Porad Obywatelskich, http://zbpo.org.pl/page/pl/
Uzasadnienie projektu autopoprawki dostpne pod adresem, http://www.inpris.pl/fileadmin/
user_upload/documents/pomoc_prawna/8-12_projekt_ustawy_uzasadnienie_15.3.2007.pdf
WSTP
Problematyka stworzenia systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego
wPolsce zostaa podjta ipoddana dyskusji, zarwno wsferze politycznej1, jak inaukowej2,
stosunkowo niedawno.
Samo pojcie poradnictwa, rozumiane bardzo oglnie jako udzielanie pomocy3 osobie
znajdujcej si wtrudnej sytuacji yciowej, powinno zosta przeanalizowane iopisane
wkontekcie historycznym, spoecznym, ekonomicznym iprawnym. Naley przy tym zauway, e poradnictwo prawne iobywatelskie jest obszarem dziaania demokratycznego
spoeczestwa oniezmiernie wanym dla niego znaczeniu. Dobrze opracowany system
nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego pozwala obywatelowi odnale
si wgszczu przepisw prawnych irozwizywa swoje problemy powstajce wrelacjach
zinnymi ludmi czy administracj publiczn. Przyczynia si te do aktywizacji obywateli
wyciu spoecznym ipublicznym. Jest ponadto rodkiem przeciwdziaania izapobiegania
wykluczeniu spoecznemu oraz jednym zwaniejszych instrumentw budowania spoeczestwa obywatelskiego4. Warto przy tym zaznaczy, e problematyka poradnictwa prawnego
iobywatelskiego wpisuje si wkonstytucyjny5 obowizek pastwa zagwarantowania jego
1
Pierwsze prby stworzenia nieodpatnego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce poprzez
prace nad projektem ustawy podjto pod koniec 2004 r. Szerzej na ten temat zob. rozdzia Ininiejszego opracowania, atake: . Bojarski, Przegld projektw ustaw dotyczcych systemowych rozwiza poradnictwa prawnego,
Warszawa 2012, s. 9, http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/pomoc_prawna/Przegl%C4%85d_projekt%C3%B3w_ustaw_dotycz%C4%85cych_systemowych_rozwi%C4%85za%C5%84_poradnictwa_prawnego.pdf
7.1.2014, podczas gdy np. wWielkiej Brytanii, Holandii, Republice Poudniowej Afryki czy Stanach Zjednoczonych
Ameryki Pnocnej akty prawne regulujce to zagadnienie na poziomie krajowym powstay odpowiednio w: 1949,
1956, 1969 i1974 r. Szerzej na ten temat zob.: A. Witkowska, Zagraniczne modele wiadczenia porad prawnych
iobywatelskich, Warszawa 2012, s.: 2, 19 i35, http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/pomoc_prawna/Zagraniczne_modele_system%C3%B3w_pomocy_prawnej.pdf 7.1.2014; A.W. Houseman, L.E.Perle, Securing
Equal Justice for All: ABrief History of Civil Legal Assistance in the United States, Washington 2007, s. 4 in., http://
www.clasp.org/resourcesandpublications/files/0158.pdf 7.1.2014).
2
Wodrnieniu od zagranicznej literatury przedmiotu, gdzie problematyka poradnictwa prawnego iobywatelskiego zostaa poddana szerokiej dyskusji przynajmniej wlatach 70. XX w., zagadnienie to nie stao si wPolsce
przedmiotem zoonej czy wyczerpujcej analizy empirycznej a do chwili obecnej (tak: J. Winczorek, Przegld literatury na temat dostpnoci ikorzystania zpomocy prawnej, Warszawa 2012, s. 45, http://www.inpris.pl/fileadmin/
user_upload/documents/pomoc_prawna/Przegl%C4%85d_literatury_na_temat_dost%C4%99pno%C5%9Bci_i_korzystania_z_pomocy_prawnej.pdf 7.1.2014).
3
Najczciej wformie porady.
4
Zob.: T. Schimanek (red.), Badania poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce. Wybrane wyniki, wnioski irekomendacje, Warszawa 2013, s. 910, http://www.isp.org.pl/publikacje,24,592.html (7.1.2014).
5
Prawo do nieodpatnej pomocy prawnej mona wyinterpretowa zart.: 30, 32, art. 42 ust. 2, art. 45, art. 64
ust. 2, art. 67, art. 77 ust. 2, art. 78 Konstytucji RP (tak: A. Witkowska, Przegld przepisw zawierajcych odniesienia
XX
Wstp
obywatelom dostpu do nieodpatnej pomocy prawnej, wynikajcy znorm prawa midzynarodowego1 ieuropejskiego2.
Pomimo istniejcych norm konstytucyjnych oraz wytycznych prawa europejskiego imidzynarodowego brak jest wchwili obecnej wPolsce jednolitego ispjnego systemu poradniczego oraz efektywnej polityki pastwa zmierzajcej do jego powstania. Poradnictwem
prawnym iobywatelskim zajmuj si od kilkunastu lat przede wszystkim rozproszone inie
zawsze stabilne finansowo organizacje pozarzdowe3. Sytuacja ta wymaga zdecydowanej
zmiany, polegajcej na wypracowaniu odpowiednich rozwiza modelowych, pozwalajcych na wprowadzenie systemu nieodpatnego ipowszechnego poradnictwa. Warto przy tym
podkreli, e podobne systemy funkcjonuj ju, zduym powodzeniem, winnych krajach
Unii Europejskiej4.
Opisana wniniejszym podrczniku inicjatywa wypracowania modelowego systemu
poradniczego jest realizowana przez Departament Poytku Publicznego Ministerstwa Pracy iPolityki Spoecznej wramach projektu systemowego Opracowanie kompleksowych
itrwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego iobywatelskiego (dalej jako
projekt systemowy), wspfinansowanego przez Uni Europejsk wramach Europejskiego
Funduszu Spoecznego5. Ministerstwo, bdce gwnym beneficjentem projektu, wpartnerstwie zczterema organizacjami pozarzdowymi Fundacj Uniwersyteckich Poradni Prawnych6, Instytutem Prawa iSpoeczestwa7, Instytutem Spraw Publicznych8 oraz Zwizkiem
Biur Porad Obywatelskich9 ktre bezporednio zajmuj si udzielaniem bezpatnych porad
prawnych iobywatelskich lub wspieraj tego rodzaju dziaalno, upowszechniajc wiedz
na ten temat, prowadzc badania iwydajc publikacje, realizowao wspomniany projekt od
grudnia 2011 r. do lipca 2014 r.
Podstawowym zaoeniem projektu jest wypracowanie kierunkw izasad polityki pastwa wzakresie wzmacniania irozwoju poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce.
Wzwizku ztym projekt zosta podzielony na trzy etapy: badawczy, opracowania odpowiednich
rozwiza modelowych iupowszechniajcy wypracowane rozwizania.
dotyczce poradnictwa prawnego iobywatelskiego, Warszawa 2012, s. 1011, http://www.inpris.pl/fileadmin/user_
upload/documents/pomoc_prawna/Przegl%C4%85d_przepis%C3%B3w_zawieraj%C4%85cych_odniesienia_dotycz%C4%85ce_pomocy_prawnej_i_obywatelskiej.pdf 8.1.2014; za: G. Rzsa, Konstytucyjne aspekty pomocy
prawnej udzielanej osobom ubogim, Przegld Legislacyjny 2005, Nr 34).
1
Szerzej na ten temat zob. m.in.: A. Witkowska, Przegld przepisw..., op. cit., s. 110; . Bojarski, Spoeczny
aspekt dziaania poradni, [w:] Studencka poradnia prawna. Idea. Organizacja. Metodologia, Warszawa 2005, s. 16.
2
Ibidem.
3
T. Schimanek (red.), op. cit., s. 10.
4
Szerzej na ten temat zob.: A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 1 in.; A.W. Houseman, L.E. Perle,
Securing..., op. cit., s. 4 in.
5
Dalej jako projekt. Wicej informacji oprojekcie dostpnych jest na jego stronie internetowej: www.ppio.eu
(8.1.2014).
6
Dalej jako FUPP. Wicej informacji oFundacji dostpnych jest na jej stronie internetowej: www.fupp.org.pl
(8.1.2014).
7
Dalej jako INPRIS. Wicej informacji oFundacji dostpnych jest na jej stronie internetowej: www.inpris.pl
(8.1.2014).
8
Dalej jako ISP. Wicej informacji oFundacji dostpnych jest na jej stronie internetowej: www.isp.org.pl
(8.1.2014).
9
Dalej jako ZBPO. Wicej informacji oZwizku dostpnych jest na jego stronie internetowej: www.zbpo.org.pl
(8.1.2014).
Wstp
XXI
Pierwszy, zakoczony ju, etap badawczy realizowany przez ISP polega na zaprojektowaniu iprzeprowadzeniu bada ilociowych ijakociowych, ktre umoliwiy uzyskanie
danych na temat faktycznego stanu, skali isposobu funkcjonowania poradnictwa prawnego
wPolsce oraz pokazay moliwoci poprawy irozwoju tego obszaru dziaalnoci spoecznej.
Wramach prowadzonych bada dokonano rwnie (INPRIS) pogbionej analizy dostpnych
danych, literatury ibada dotyczcych poradnictwa.
Podstawowym celem drugiego, take ju zrealizowanego etapu, byo wypracowanie
optymalnego modelu funkcjonowania systemu bezpatnej pomocy prawnej wPolsce oraz
zaoe dla przyszej polityki pastwa wtym zakresie. Zadanie to zostao powierzone fundacji
INPRIS, ktra przez ponad p roku przewodniczya pracom grupy roboczej1 skadajcej
si zekspertw wskazanych przez kadego partnera projektu, pracujcych wsplnie nad
modelem. Efekty jej pracy zostay szeroko skonsultowane zarwno zprzedstawicielami
poszczeglnych szczebli administracji pastwowej, samorzdw reprezentujcych zawody
prawnicze, organizacji pozarzdowych zajmujcych si problematyk poradnictwa wPolsce,
jak ize rodowiskiem naukowym iakademickim. Wwyniku przeprowadzonych konsultacji
opracowany zosta kocowy dokument zawierajcy propozycje rozwiza systemowych
wprzedmiotowym zakresie2.
Ostatnim etapem, powierzonym do realizacji przede wszystkim FUPP iZBPO, byo upowszechnienie wiedzy na temat moliwoci izakresu korzystania zbezpatnych porad prawnych
wrd interesariuszy oraz klientw. Jednym zpodstawowych dziaa upowszechniajcych
byo opracowanie przedmiotowej monografii.
Zgodnie zzaoeniami projektu gwnym celem niniejszej publikacji jest upowszechnienie
idei nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce woparciu owypracowany wjego ramach model systemu poradniczego. Ponadto obok przekazania wiedzy peni
ona take rol podrcznika metodologicznego, gdy przedstawia metody oraz sposoby, dziki
ktrym kady Czytelnik moe samodzielnie przeprowadzi warsztat odnoszcy si do omawianej problematyki dla grupy osb zainteresowanych tworzeniem systemu nieodpatnego
poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Dlatego autorki monografii opracoway iumieciy
na kocu kadego rozdziau gotowe scenariusze kilkugodzinnych warsztatw (ana kocu
ksiki scenariusze caodniowych warsztatw), ktre mog si okaza pomocne przy opracowywaniu scenariuszy zaj majcych na celu przedstawienie wciekawy sposb konkretnego
zagadnienia zwizanego zprezentowan tematyk. Niniejsza publikacja stanowi bowiem
wzaoeniu narzdzie do samodoskonalenia si wszystkich osb, ktre chc wprzyszoci
upowszechnia ide poradnictwa prawnego iobywatelskiego wramach systemu, jak rwnie
wspiera czonkw instytucji iorganizacji zajmujcych si poradnictwem swoj wiedz zzakresu efektywnego iprofesjonalnego wiadczenia usug poradniczych.
Naley podkreli, e monografia skierowana jest do szerokiego grona odbiorcw, poniewa bez wzgldu na fakt, czy rozwizanie systemowe wypracowane wramach projektu
zostanie przyjte przez pastwo, skorzysta zniej mog przedstawiciele jednostek samorzdu
terytorialnego, organizacji pozarzdowych, doradcy biur porad obywatelskich, opiekunowie
1
Szerzej na temat celw, zaoe, etapw pracy oraz skadu grupy roboczej zob. informacje dostpne na stronie
internetowej INPRIS Instytutu Prawa iSpoeczestwa: http://www.inpris.pl/poradnictwoprawneiobywatelskie/
newsppio/t/inprispracujenadpropozycjareformysystemuporadnictwaprawnegoiobywatelskiegopierwszespot/ (10.1.2014).
2
System nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce (propozycje rozwiza modelowych
izaoe polityki pastwa), Warszawa 2013.
XXII
Wstp
Wstp
XXIII
ROZDZIA I.
1. Uwagi oglne
Historia przemian, jakie przeszo polskie spoeczestwo wpodejciu do bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego, jest nierozerwalnie zwizana zprzemianami ustrojowymi, ekonomicznymi ispoecznymi, ktre dokonay si wnaszym
kraju.
Obecnie poradnictwo prawne iobywatelskie wiadczone jest, zarwno na poziomie krajowym, regionalnym, jak ilokalnym, wramach dziaa urzdw centralnych1,
samorzdu lokalnego2, organizacji pozarzdowych3 oraz samorzdw zawodowych,
tj. adwokackiego iradcw prawnych4. Podmioty wiadczce usugi zzakresu poradnictwa prawnego iobywatelskiego s czsto wyspecjalizowane wudzielaniu pomocy
* Adiunkt wKlinice Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, koordynatorka Sekcji Redukcji Szkd, wramach
ktrej nieodpatna pomoc prawna adresowana jest do osb uzalenionych oraz yjcych zHIV. Czonek zarzdu European Network for Clinical Legal Education. Trenerka FUPP prowadzca szkolenia dla organizacji pozarzdowych
dotyczce upowszechniania modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, opracowanego
wramach projektu systemowego wskazanego wniniejszej publikacji.
1
M.in.: ustawa z15.7.1987 r. oRzeczniku Praw Obywatelskich, tekst jedn.: Dz.U. z2001 r. Nr 14, poz. 147
ze zm.; ustawa z22.5.2003 r. onadzorze ubezpieczeniowym iemerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych, tekst
jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 290 ze zm.; ustawa z13.4.2007 r. oPastwowej Inspekcji Pracy, tekst jedn.: Dz.U.
z2012r. poz. 404 ze zm.; ustawa z6.11.2008 r. oprawach pacjenta iRzeczniku Praw Pacjenta, tekst jedn.: Dz.U.
z2012r. poz. 159 ze zm.
2
Ustawa z12.3.2004 r. opomocy spoecznej, tekst jedn.: Dz.U.z2013 r. poz. 182 ze zm.
3
Ustawa z6.4.1984 r. ofundacjach, tekst jedn.: Dz.U. z1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm., jak rwnie ustawa
z7.4.1989 r. Prawo ostowarzyszeniach, tekst jedn.: Dz.U. z2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.
4
Samorzdy zawodowe, tj. adwokacki iradcw prawnych, wczaj si wdziaania na rzecz nieodpatnej pomocy osobom niezamonym, m.in. organizujc cykliczne dni bezpatnych porad prawnych (zob. artyku zdziennika
Rzeczpospolita, http://prawo.rp.pl/artykul/1110980.html 20.5.2014 oraz http://prawo.rp.pl/artykul/292051.
html 20.5.2014).
2
1
Przykadem moe by dziaalno Monaru oraz Markotu. Szerzej na ten temat zob.: P. Karpowicz (red.), Marek
Kotaski. Czowiek ijego dzieo, Biaystok 2004.
2
Poradnictwo adresowane do samotnych matek oferuje m.in. Fundacja Academia Iuris, http://www.academiaiuris.pl/ (28.2.0214).
3
M.in. dziaalno: Federacji na rzecz Kobiet iPlanowania Rodziny, http://www.federa.org.pl/ (28.2.2014),
Fundacji Centrum Praw Kobiet, http://www.cpk.org.pl/ (28.2.2014).
4
Szerzej na temat wspczesnych rozwiza zagranicznych zob.: E. Krzeniak, Europejskie systemy pomocy
prawnej na przykadzie wybranych krajw, Biuletyn Forum Debaty Publicznej 2011, Nr 2, s. 28.
1
Zob.: M. Parlicki, Poradnictwo obywatelskie jako aktywizacyjna forma pomocy oferowana jednostkom irodzinom, Pastwo iSpoeczestwo 2012, Nr 4, s. 120 oraz: Raport dla Fundacji im. Stefana Batorego, Uniwersyteckie
poradnie prawne biura pomocy obywatelskiej, Warszawa 1999, s. 24, http://www.fupp.org.pl/down/raport_batory%20kliniki_bpo.pdf (28.2.2014).
2
Ibidem, s. 121.
3
Informacje pochodz zpublikacji opracowanej przez High Wycombe Citizens Advice Bureau, http://www.
highwycombecab.org.uk/About_Us/pdfs/bite_size_history_2_april06.pdf, s. 1 (28.2.2014). Zarys historii Citizens
Advice dostpny jest rwnie na stronie internetowej Citizens Advice, http://www.citizensadvice.org.uk/index/aboutus/ourhistory.htm (30.3.2014).
4
M. Parlicki, op. cit., s. 121.
5
G. Fisher, Advice on Everything. AHistory of the Citizens Advice Service in Harrow, 19392009, s. 3, http://
www.citizensadvice.org.uk/ (28.2.2014).
6
M. Parlicki, op. cit., s. 121.
7
Ibidem, s. 121.
8
Ibidem.
9
Ibidem, s. 122.
10
Ibidem.
11
Wlatach 19501960 finansowanie to zostao zawieszone, co przeoyo si na konieczno likwidacji znacznej
liczby biur.
12
M. Parlicki, op. cit., s. 122.
13
Ibidem, s. 123.
14
Ibidem.
4
Wchwili obecnej krajowe stowarzyszenie biur nosi nazw Citizens Advice1 (na
terenie Walii Citzens Cymru2) iprowadzi poradnictwo wpenym zakresie, zwykorzystaniem metod elektronicznej komunikacji zbeneficjentami. Wraz zinnymi
organizacjami3 prowadzi coroczn akcj pod nazw Advice Week4 (Tydzie Porad).
Przeprowadzona przez Urzd Administracji Publicznej w2003 r. kontrola usug biur
wykazaa wysok jako wiadczonych przez te podmioty usug poradniczych5.
Historia tworzenia pierwszych punktw wiadczcych usugi w zakresie poradnictwa prawnego i obywatelskiego jest rwnie wanym elementem rozwoju
tych usug wHolandii6. Istniejcej tam Raad voor Rechtsbijstand (Radzie Pomocy
Prawnej) utworzonej przez ministra sprawiedliwoci powierzono zadania zwizane zreprezentacj osb niezamonych izapewnieniem im pomocy prawnej7. Biura
porad obywatelskich stay si czci powszechnego systemu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego8. Holenderski system obejmuje dziaalno punktw obsugi prawnej (wramach ktrych beneficjenci pomocy mog otrzyma wyjanienie kwestii
prawnych oraz porady iinformacje onieskomplikowanym charakterze9) oraz wiadczenie usug prawnikw imediatorw (udzielajcych pomocy wsprawach skomplikowanych10).
Przykad Wielkiej Brytanii posuy za wzr wprocesie tworzenia wPolsce
biur porad obywatelskich, adowiadczenia holenderskie by moe znajd odzwierciedlenie wkolejnych modelach proponowanych wobszarze pomocy prawnej11.
Przykady dobrych praktyk zagranicznych odegray rwnie wan rol wprocesie tworzenia standardw dotyczcych bezpatnego poradnictwa wnaszym kraju
(zob. m.in. zasady, woparciu oktre dziaaj biura nalece do ZBPO12). Wypracowanie przez ww. pastwa jasnych kryteriw udzielania pomocy oraz standardw
Ibidem.
Ibidem.
3
Tymi organizacjami s: Advice Services Alliance, AdviceUK, Age Concern and Help the Aged, Law Centers
Federation oraz Youth Acces. Zob.: M. Parlicki, op. cit., s. 123.
4
Ibidem.
5
Na temat poradnictwa wWielkiej Brytanii zob. np. artyku dostpny na stronie internetowej projektu pod
adresem: http://www.ppio.eu/pl/co-nowego/79-poradnictwo-obywatelskie-nad-tamiza (28.2.2014).
6
Na temat poradnictwa pro bono wHolandii oraz pomocy prawnej zapewnionej obywatelom zob. m.in.: Latham
& Watkins LLP, ASurvey of Pro Bono Practices and Opportunities in 71 Jurisdictions, 2012, s. 193 in., http://www.
probonoinst.org/wpps/wp-content/uploads/a-survey-of-pro-bono-practices-and-opportunities-in-71-jurisdiction-2012.
pdf (28.2.2014), oraz Legal Aid Board, The legal help in Netherlands. ABroad outline, 2013, http://www.rvr.org/
binaries/about-rvr/brochure-legalaid_juni2013_webversie.pdf (28.02.2014).
7
Na temat kompetencji Legal Aid Board zob. informacje dostpne na stronie internetowej Raad voor Rechtsbijstand,
http://www.rvr.org/nl/about_rvr (28.2.2014).
8
G. Wiaderek, P. Maranowski (oprac.), Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie wPolsce. Propozycja
rozwiza instytucjonalno-prawnych oraz zaoe polityki pastwa, Warszawa 2013, s. 2, http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/Bezp%C5%82atne_poradnictwo-materia%C5%82_konferencyjny.pdf (28.2.2014).
9
E. Krzeniak, op. cit., s. 28.
10
Ibidem.
11
Zob. informacje znajdujce si na stronie internetowej INPRIS, http://www.inpris.pl/poradnictwo-prawne-i-obywatelskie/news-ppio/t/inpris-z-wizyta-studyjna-w-holandii-analiza-systemu-nieodplatnej-pomocy-prawnej/
(28.2.2014).
12
Informacje dostpne s na stronie internetowej ZBPO, http://zbpo.org.pl/page/pl/ (28.2.2014).
1
2
jakociowych przeoyo si na zapewnienie ich obywatelom sprawiedliwego dostpu do rzetelnych ibezpatnych porad prawnych iobywatelskich.
6
8
1
Zob. oficjalny portal promocyjny RP: http://www.poland.gov.pl/organizacje,pozarzadowe,128.html
(28.2.2014).
2
Ibidem.
3
Szerzej zob.: P. Karpiski, op.cit., s. 35.
4
Zob. oficjalny portal promocyjny RP: http://www.poland.gov.pl/organizacje,pozarzadowe,128.html
(28.2.2014).
5
Wskaza tu naley Polsk Akcj Humanitarn, http://www.pah.org.pl/ (28.2.2014).
6
M.in. Fundacja Itaka Centrum Poszukiwa Ludzi Zaginionych, http://zaginieni.pl/ (28.2.2014).
10
11
o rganizacji pozarzdowych, Rzecznik Praw Obywatelskich, Ministerstwo Sprawiedliwoci, posowie, rzd) proponowali konkretne rozwizania m.in. wzakresie tego,
do kogo pomoc ta ma by adresowana, na kim bdzie spoczywa obowizek jej
wiadczenia, atake woparciu ojakie kryteria pomoc moe by udzielana.
W2004 r. przedstawiciele organizacji pozarzdowych1 oraz Rzecznik Praw Obywatelskich wystosowali wsplny apel opodjcie dziaa wobszarze zapewnienia
obywatelom dostpu do poradnictwa2. Wlicie Rzecznika Praw Obywatelskich skierowanym wwczesnym czasie do Ministra Sprawiedliwoci czytamy, e: (...) naley
przeprowadzi reform systemu pomocy prawnej wiadczonej ludziom ubogim. Wymaga tego poszanowanie zasad uczciwego procesu isprawiedliwoci spoecznej3.
Projekt ustawy4, bdcy efektem wspominanego wyej apelu, przewidywa m.in.,
e nieodpatna pomoc prawna powinna mie charakter zarwno pomocy przedsdowej (podstawowej), jak iudzielanej ju na etapie postpowania sdowego (kwalifikowanej). Wrd kryteriw dostpu do nieodpatnej pomocy miay by zjednej
strony kryterium finansowe dochd poniej tzw. minimum egzystencji5 (zgodnie
zart. 8 PomSpoU) zdrugiej sytuacja osobista uniemoliwiajca samodzieln obron praw iinteresw6. Pomysodawcy projektu wskazali, e wszczeglnoci chodzi
m.in. oprzypadki sieroctwa, bezrobocia, bezdomnoci, niepenosprawnoci, choroby,
przemocy wrodzinie, alkoholizmu, narkomanii, jak rwnie zaistnienia zdarzenia
losowego, sytuacji kryzysowej czy klski ywioowej7. Projekt przewidywa skierowanie pomocy jedynie do osb fizycznych, wdrodze decyzji administracyjnej.
Wszystkie elementy ipodmioty uczestniczce wsystemie planowanym miayby by
finansowane zbudetu pastwa. Wpadzierniku 2005 r. kolejny rzd wycofa procedowany projekt spod obrad8, zapowiadajc jednoczenie wprowadzenie do treci
projektu autopoprawki rzdowej9. Projekt uzupeniony orzdow poprawk zosta
ponownie skierowany do Sejmu wmaju 2007 r., przy czym wprowadzone zmiany
byy wstosunku do pierwotnej treci tak fundamentalne, e wrzeczywistoci postrzega go mona jako zupenie odrbn propozycj10. Po autopoprawce rzdowej
1
Organizacjami tymi byy: Helsiska Fundacja Praw Czowieka, Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych,
Zwizek Biur Porad Obywatelskich oraz Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej. Zob.: listy skierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich z15.4.2004 r. oraz 30.6.2004 r. Oba dokumenty dostpne na stronie internetowej INPRIS,
http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/documents/pomoc_prawna/41_list_koalicji_NGO_do_RPO_15.04.2004.
pdf (28.2.2014).
2
Zob. informacje dostpne na stronie internetowej INPRIS: http://www.inpris.pl/biblioteka-inpris-reformanieodplatnej-pomocy-prawnej/i-projekt/ (28.2.2014).
3
Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich kierowane do Ministra Sprawiedliwoci z3.8.2004 r.: http://www.inpris.
pl/fileadmin/user_upload/documents/pomoc_prawna/21_list_rpo_do_min_sadowski_3_08_2004.pdf (28.2.2014).
4
Instytut Prawa iSpoeczestwa, op. cit., s. 221.
5
Ibidem.
6
Informacja dostpna na stronie internetowej INPRIS, pod adresem: http://www.inpris.pl/fileadmin/user_upload/
documents/pomoc_prawna/21_list_rpo_do_min_sadowski_3_08_2004.pdf (28.2.2014).
7
Instytut Prawa iSpoeczestwa, op. cit., s. 222.
8
. Bojarski, Przegld projektw, op. cit., s. 8.
9
Ibidem.
10
Ibidem, s. 10.
12
5. Podsumowanie
13
imidzyresortowe ujawniy wtpliwoci zwizane zkosztami proponowanego wprojekcie rozwizania, co wizao si zkoniecznoci dalszych prac. Ich rezultatem by
przedstawiony wstyczniu 2010 r. bardziej oszczdny projekt1, ktry zakada utworzenie podlegajcego Ministrowi Sprawiedliwoci Centrum Informacji Prawnej oraz
sieci orodkw informacji prawnej (stanowicych ekspozytury CIP)2. Wmarcu 2010r.
zosta on zaakceptowany przez Komitet Stay Rady Ministrw, jednak nie zosta przyjty przez Rad Ministrw iostatecznie nie by poddany dalszemu procedowaniu3.
5. Podsumowanie
Poznanie historycznych aspektw bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego pozwala na wycignicie okrelonych wnioskw na przyszo iuporzdkowanie wiedzy na temat dotychczasowych dziaa podejmowanych przez podmioty
publiczne oraz niepubliczne wtym obszarze.
Niepowodzenia wuchwaleniu kolejnych projektw ustaw dotyczcych zapewnienia obywatelom dostpu do bezpatnej pomocy warto postrzega wszerszym
kontekcie nie tylko jako wynikajce zbraku woli politycznej do wprowadzania
uregulowa, ale rwnie jako skutek pewnego splotu okolicznoci, ktre zawayy
nad losem proponowanych rozwiza.
Po 2010 r. wrd istotnych dziaa zwizanych zdostpem do nieodpatmego
poradnictwa wskaza naley przede wszystkim na organizowane przez Kancelari Prezydenta spotkania wramach Forum Debaty Publicznej Nieodpatna Pomoc Prawna4. Efektem tych spotka jest zielona ksiga5, na ktrej tre skadaj si
m.in.propozycje modelowe, informacje odotychczasowych projektach aktw normatywnych czy dziaalnoci wybranych podmiotw publicznych oraz niepublicznych
wiadczcych pomoc. Wzamierzeniu ma ona stanowi punkt wyjcia do dalszych
prac nad przedmiotow tematyk6. Rwnie Ministerstwo Sprawiedliwoci zdaje
si dostrzega konieczno wprowadzenia konkretnych rozwiza wtym zakresie;
wefekcie dostrzeenia rangi problematyki zapewnienia dostpu do sprawiedliwoci
1
Niektrzy eksperci wskazuj wprost na lakoniczno projektu, liczcego zaledwie 6 artykuw, zgodnie zktrymi osoby fizyczne przebywajce na terytorium naszego kraju miayby mie prawo do uzyskania nieodpatnej
informacji prawnej obejmujcej: informacje otreci obowizujcego prawa, oprawach iobowizkach wynikajcych zprzepisw, oinstytucjach waciwych do zaatwienia sprawy oraz odnonym trybie, jak rwnie informacje
omoliwociach uzyskania nieodpatnej pomocy prawnej. Zob. szerzej: . Bojarski, Przegld projektw, op. cit.,
s. 13 i14.
2
Ibidem.
3
Informacje dostpne na stronie internetowej INPRIS: http://www.inpris.pl/biblioteka-inpris-reformanieodplatnej-pomocy-prawnej/projekty-2008-10/ (28.2.2014).
4
. Bojarski, Przegld projektw..., op. cit., s. 14.
5
Szerzej zob. informacje dostpne na stronie internetowej INPRIS: http://www.inpris.pl/co-sie-dzieje-w-inpris/
artykul/t/seminarium-eksperckie-poswiecone-projektowi-zielonej-ksiegi/ (28.2.2014) oraz http://www.prezydent.pl/
dialog/fdp/sprawne-i-sluzebne-panstwo/materialy/ (28.2.2014).
6
Szerzej na temat zielonej ksigi: http://www.prezydent.pl/dialog/fdp/sprawne-i-sluzebne-panstwo/aktualnosci/
art,26,zielona-ksiega-system-stanowienia-prawa-w-polsce.html (26.5.2014).
14
6. Scenariusz zaj
Oglna informacja owarsztacie
Celem warsztatu jest zapoznanie uczestnikw, zwykorzystaniem aktywnych metod nauczania, zhistorycznymi procesami oraz faktami towarzyszcymi bezpatnemu
poradnictwu wPolsce. Warsztat przewiduje prac wasn, prac wgrupach oraz prezentacj slajdw, prowadzony moe by wformie wykadu z trzema wiczeniami.
Proponowany czas: 2 godziny. Najmniejsza liczba uczestnikw konieczna do realizacji scenariusza to 9 osb (zuwzgldnieniem koniecznoci pracy wtrzech trzyosobowych grupach), maksymalna liczba uczestnikw to 18 osb.
1
Wicej informacji na temat jednostki znajduje si na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwoci: http://
bip.ms.gov.pl/pl/ministerstwo/struktura-organizacyjna/departament-zawodow-prawniczych-i-dostepu-do-pomocyprawnej/ (28.2.2014).
2
Instytut Prawa iSpoeczestwa, op. cit., s. 231232.
3
Zapis posiedzenia Komisji Samorzdu Terytorialnego iPolityki Regionalnej nr 145 z23.5. 2013 r. obrazujcy
przebieg dyskusji nad odrzuceniem projektu dostpny jest na stornie internetowej Sejmu RP pod adresem: http://orka.
sejm.gov.pl/sejm7.nsf/biuletyn.xsp?documentId=2F0CFC8EDF68E3A5C1257B7500450CA9 (28.2.2014).
4
Zob. m.in.: Rzecznik Praw Obywatelskich (oprac.), Migracje zagraniczne apolityka rodzinna, http://www.
brpo.gov.pl/sites/default/files/Biuletyn_RPO_Materialy_nr_66_-_Migracje_zagraniczne_a_polityka_rodzinna.pdf
(28.2.2014), oraz S. Kurek, Typologia starzenia si ludnoci Polski wujciu przestrzennym, Krakw 2008.
5
Zob. m.in.: P. Kaczmarczyk, M. Lesiska, Krajobrazy migracyjne Polski, Warszawa 2012, oraz GUS (oprac.),
Migracje zagraniczne ludnoci. Narodowy spis powszechny ludnoci imieszka 2011, http://www.stat.gov.pl/cps/
rde/xbcr/gus/L_migracje_zagraniczne_ludnosci_NSP2011.pdf (28.2.2014).
6. Scenariusz zaj
15
16
Przebieg wiczenia
Podzia na grupy woparciu owylosowane kartki zwizerunkami zwierzt/monet/
cukierkw co najmniej 3 osoby wgrupie. Rozdanie narzdzi pracy. Kada zgrup
opracowuje inne zagadnienia. Musi odpowiedzie na pytanie gwne oraz pytania
pomocnicze (te moe zadawa prowadzcy, ktry czuwa nad przebiegiem prac wgrupach, wtym celu powica kadej znich odpowiedni ilo czasu):
1. Jakie byy powody powstawania punktw poradniczych wPolsce po 1989 r.?
(Pytania pomocnicze: Jakie problemy spoeczne towarzyszyy transformacji?
Zjakimi problemami borykali si Polacy wokresie przejciowym oraz wlatach
bezporednio po nim?);
2. Gdzie Polacy mogli szuka bezpatnej pomocy po roku 1989? (Jakie znasz podmioty
publiczne dziaajce wtamtych latach? Czy funkcjonoway wwczas podmioty
niepubliczne?);
3. Dlaczego dopiero zmiany ustroju pozwoliy na rozwj instytucji poradniczych?
(Warto si zastanowi, jak moga wyglda sytuacja przed II wojn wiatow. Jaki
by wpyw demokratyzacji pastwa na przemiany spoeczne iustawodawstwo?).
Kada zgrup wybiera ochotnika do zaprezentowania opracowanych treci na forum grupy. Osoba prowadzca moderuje dyskusj inie pozwala na zbytnie odbieganie od tematu. Opracowane przez grup zagadnienia ukazuj mechanizmy prawne
oraz spoeczne towarzyszce powstawaniu podmiotw zajmujcych si bezpatnym
poradnictwem (zarwno tych, ktre udzielaj pomocy, jak iorganizacji wspierajcych
sam ide). Prawidowo poprowadzony warsztat zwykorzystaniem pyta pomocniczych poczony zdyskusj uczestnikw pozwoli na kompleksowe omwienie
tych zagadnie.
wiczenie III. Prezentacja slajdw powiconych historii
bezpatnego poradnictwa wykad
Ostatni punkt warsztatu scala dwa wczeniejsze wiczenia, dodajc jednoczenie
merytoryczne treci odnoszce si do uwarunkowa midzynarodowych. Narzdzia
potrzebne do realizacji tego punktu: projektor; forma: multimedialna prezentacja.
Czas trwania: 30 min. Proponowana metoda: wykad.
Przebieg wykadu
Prowadzcy szczegowo omawia kolejne slajdy dotyczce historii poradnictwa/instytucji oraz organizacji wPolsce ina wiecie, zadaje rwnie uczestnikom
iuczestniczkom pytania odnonie do prezentowanych treci (np. czy mieli moliwo
wsppracy zktr zzagranicznych instytucji/organizacji, czy byli lub s beneficjentami grantw pochodzcych od tych instytucji/organizacji). Wykad ma wswoim
zamierzeniu stanowi podsumowanie caego warsztatu, jak rwnie usystematyzowa wiedz pync zwczeniejszych wicze.
ROZDZIA II.
ORGANIZACJA PORADNICTWA
PRAWNEGO IOBYWATELSKIEGO
dr Magdalena Olczyk*
1. Uwagi oglne
Pierwsze zdania jednej zanaliz przygotowanych wramach projektu systemowego brzmi nastpujco: Zapotrzebowanie na bezpatne poradnictwo prawne
iobywatelskie jest ibdzie due. Niski stan wiadomoci prawnej inieznajomo
prawa przez Polakw jest faktem bezspornym, edukacja wtym zakresie to konieczno, ale rwnie wana jest wiedza otym, gdzie profesjonaln pomoc uzyska1.
Mona zatem miao twierdzi, e Polacy, mimo e czasami nie zdaj sobie ztego
sprawy, potrzebuj wsparcia ze strony osb wiadczcych poradnictwo prawne
iobywatelskie.
Aktualnie, jak wynika zprzeprowadzonego badania2, poradnictwo prawne iobywatelskie wPolsce jest realizowane przez rne podmioty: publiczne iniepubliczne.
Mimo e ich liczba przekracza wedug zebranych informacji ponad cztery tysice3,
to po zestawieniu jej zliczb ludnoci kraju otrzymany wynik, tj. jeden podmiot
* Adiunkt wKatedrze Prawa Cywilnego ALK wWarszawie. Wspfundator Funadcji Uniwesryteckich Poradni
Prawnych. Wlatach 20072013 Kierownik Studenckiej Poradni Prawnej ALK iKoordynator Sekcji Prawa Cywilnego wSPP ALK. Trenerka FUPP prowadzca szkolenia dla organizacji pozarzdowych dotyczce upowszechniania
modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, opracowanego wramach projektu systemowego wskazanego wniniejszej publikacji.
1
J. Arcimowicz, Potencja spoeczny poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Analizy iopinie, Warszawa 2013,
strona tytuowa, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty (20.1.2014).
2
M. Pakw, A. Peisert, P. Zimolzak, Stan obecny poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce. Gwne wnioski iwyniki badania, [w:] A. Peisert, T. Schimanek, M. Waszak, A. Winiarska (red.), Poradnictwo prawne
iobywatelskie wPolsce. Stan obecny iwizje przyszoci, Warszawa 2013, s. 61, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/
produkty/82-ppio-stan-obecny-i-wizje-przyszlosci (20.1.2014).
3
Warto zaznaczy, e ponad poowa ze wskazanych czterech tysicy podmiotw to OPS-y, zktrych tylko
35% oferuje porady prawne.
18
19
20
Chorwacji, Holandii, Szwecji iFrancji. Zdrugiej strony s pastwa (Niemcy, Belgia), ktre dostp do bezpatnej pomocy prawnej uksztatoway poprzez rezygnacj
ztworzenia centralnie zorganizowanej struktury systemu pomocy prawnej. Istnienie
takiej instytucji generuje wysokie koszty dla budetw pastwa, std m.in. pomys
na stworzenie mechanizmw opartych na stosowaniu na masow skal ubezpieczenia
isprawnie funkcjonujcym systemie sdowniczym.
21
jest nie tylko wowych centrach, ale take e-mailowo, telefonicznie czy za pomoc
broszur wydawanych przez t instytucj. Pomoc prawna jest wiadczona na dwa
sposoby: controlled work (gwnie podstawowe poradnictwo prawne) i licensed
work (wszystkie inne sprawy niegenerujce wysokich kosztw iniezarezerwowane
dla sfery controlled work). Wodniesieniu do spraw karnych pomoc udzielana przez
Criminal Defence Service obejmuje informacje prawne, poradnictwo ireprezentacj
wsdzie, atake penienie dyurw na posterunkach policji, wsdach pokoju iwyszych sdach. Obron wsprawach karnych zapewnia te powoana przez LSC instytucja Public Defender (obroca publiczny), dziki zatrudnionym tam prawnikom.
WChorwacji1 akt prawny wprowadzajcy organizacj systemu bezpatnego poradnictwa prawnego zacz obowizywa w2009 r. Akcentuje si wnim
gwnie potrzeb pomocy obywatelom oniszym statusie ekonomicznym, ktrych
nie sta na opacenie pomocy profesjonalnego prawnika. System chorwacki zosta
oparty na sieci dwudziestu biur regionalnych State Office Administration (Urzd
Administacji Pastwowej) oraz ministerstwie sprawiedliwoci. Jest to jednoczenie
struktura instancyjnego postpowania wzakresie wydawanych decyzji dotyczcych
przyznawania pomocy prawnej. Decyzje takie bowiem wpierwszej instancji wydaj
biura regionalne, aodwoania od nich mona skada wanie do ministerstwa sprawiedliwoci. Jest ono rwnie waciwe do rozpoznawania skarg obywateli na adwokatw le czy niewaciwie wykonujcych swoje obowizki wzakresie wiadczenia
pomocy prawnej zarwno na etapie przedsdowym, jak isdowym.
Nie tylko jednak adwokaci s uprawnieni do wiadczenia pomocy prawnej wramach
systemu. Mog j rwnie wiadczy autoryzowane stowarzyszenia, zwizki zawodowe
oraz kliniki prawa, ztym, e jedynie na etapie przedsdowym2. Stowarzyszenia chcce
udziela porad prawnych powinny by zarejestrowane wministerstwie sprawiedliwoci,
audzielajcy porad doradcy musz posiada dyplom ukoczenia studiw prawniczych,
mie zdany egzamin adwokacki oraz 2 lata dowiadczenia zawodowego.
Chorwaccy adwokaci, co do zasady, nie mog odmwi udzielenia pomocy prawnej, aprzypadki, wktrych mog si nie podj sprawy, regulowane s wyranie
wprzepisach ustawy oadwokaturze oraz wkodeksie etyki adwokackiej3. Za takowe
kodeks etyki uznaje m.in.: pieniactwo strony, brak perspektyw na wygranie sprawy
czy te po prostu brak wiedzy specjalistycznej wymaganej do prowadzenia sprawy.
Od decyzji adwokata klient moe si odwoa do ministerstwa sprawiedliwoci. Co
ciekawe, nawet mimo odmowy adwokata system nie zakada moliwoci odmowy
przez inne podmioty udzielajce pomocy prawnej.
Owydanie decyzji oprzyznaniu pomocy prawnej moe wnioskowa kady, kto
spenia kryteria finansowe (zwyjtkiem maoletnich dochodzcych swoich praw od
rodzicw lub innych osb, wktrych wypadku kryterium finansowe nie jest brane
1
Chorwacki system dostpu do bezpatnej pomocy prawnej omwiony zosta przez A. Witkowsk, Zagraniczne
modele, op. cit., s. 1218.
2
Ibidem, s. 14.
3
Ibidem.
22
pod uwag). Wydaje j biuro regionalne. Nastpnie wdecyzji administracyjnej okrelony zostaje porzdek (order) udzielania pomocy prawnej. Wten sposb zostaje potwierdzone istnienie prawa do pomocy ijego zakres. Jak wskazano wyej, odwoanie
od decyzji skada si do ministerstwa sprawiedliwoci. Chorwacja wyposaya zatem
ministra sprawiedliwoci wfunkcje administracyjno-kontrolne, chocia powoano
take Komisj Pomocy Prawnej, ktra spenia raczej funkcje opiniodawczo-doradcze. Komisja Pomocy Prawnej opiniuje wnioski skadane przez stowarzyszenia czy
kliniki prawa, anastpnie przedstawia ministrowi sprawiedliwoci, ktry podejmuje
decyzj wtej sprawie.
Rwnie Holandia1 konstytucyjnie gwarantuje prawo do pomocy prawnej wsytuacji, gdy obywatel nie ma wystarczajcych rodkw na pokrycie jej kosztw. Podstawowym wtej mierze aktem prawnym jest Legal Aid Act z1994 r. (ustawa o pomocy prawnej), To kolejny system, ktrego struktura oparta zostaa na wyodrbnionej
na szczeblu centralnym instytucji majcej czuwa nad jego funkcjonowaniem. Jest
ni Legal Aid Board (Zarzd Pomocy Prawnej).
System udzielania bezpatnej pomocy prawnej jest w Holandii dwustopniowy: poziom podstawowy, majcy ksztat punktu pierwszego kontaktu, obsuguj
tzw.Legal Services Counters (Punkty Obsugi Prawnej), awsprawach bardziej zawiych pomocy udzielaj prywatni prawnicy imediatorzy.
Nad caoci czuwa centralna instytucja Legal Aid Board, finansowana przez
ministerstwo sprawiedliwoci. Do jego zada naley m.in. monitorowanie dziaa podejmowanych wramach pomocy prawnej, czego rezultatem jest moliwo
dostosowywania systemu pomocy prawnej do rzeczywistych ibiecych potrzeb
spoeczestwa. Legal Aid Board peni rwnie funkcje doradcze wobec ministerstwa
sprawiedliwoci wsprawach dotyczcych zapotrzebowania spoeczestwa na pomoc
prawn oraz jej dostarczania2. Legal Aid Board prowadzi take rejestr prywatnych
prawnikw, ktrzy udzielaj pomocy prawnej. Wydaje te tzw. certyfikaty. S to
owiadczenia, wktrych zawarta jest informacja, czy okrelona osoba jest uprawniona do zwolnienia zopat za czynnoci prawnika. Legal Aid Board paci rwnie
wynagrodzenia prywatnym prawnikom imediatorom, przy czym nie s one obliczane
woparciu oliczb godzin, ale charakter sprawy.
Punkty Legal Services Counters (Punkty Obsugi Prawnej), czyli punkty pierwszego kontaktu, funkcjonuj w30 miejscowociach. Ich zadaniem jest udzielanie
podstawowej pomocy iinformacji prawnej. Wsprawach bardziej skomplikowanych
klienci kierowani s do prywatnych prawnikw imediatorw, ktrzy deklaruj ch
pomocy osobom odsyanym zpunktw. Wybr prawnika czy mediatora odbywa si
woparciu ospecjalizacje, dostpno, odlego jego kancelarii od punktu iliczb
odesanych do niego wokrelonym czasie klientw.
1
Holenderski system dostpu do bezpatnej pomocy prawnej omwiony zosta przez A. Witkowsk, Zagraniczne
modele, op. cit., s. 1828.
2
Ibidem, s. 18.
23
24
25
Commision for Legal Aid (Komisje pomocy prawnej), dziaajce w27 dystryktach
(okrgach), ktrym patronuj lokalne izby adwokackie. Pomoc prawna na etapie sdowym jest udzielana przez Bureau for Legal Aid (Urzd Pomocy Prawnej) w28biurach lokalnych.
Komisje pomocy prawnej utworzone zostay zuwagi na potrzeb ujednolicenia
bardzo rozproszonego rynku usug prawnych, niejako wwyniku reakcji na brak centralnej instytucji mogcej koordynowa udzielanie pomocy przez rozproszone podmioty
wiadczce usugi na rynku prawniczym. Wspieraj one wspprac midzy rnymi
podmiotami udzielajcymi pomocy prawnej na podstawowym poziomie, anawet, jak
wynika zustawy, maj moliwo zawierania midzy sob porozumie umoliwiajcych cilejsz wspprac, zwaszcza gdy chodzi odostp do informacji omoliwoci
uzyskania pomocy prawnej. Powysze dziaania s wynikiem duego rozdrobnienia
podstawowego poradnictwa prawnego wBelgii, atake braku oglnej polityki regulujcej kwestie zwizane zdostarczaniem pomocy prawnej przez rne podmioty.
Brak jest jednak centralnej instytucji koordynujcej dziaania podmiotw wiadczcych poradnictwo, co mona zapewne tumaczy rozbienociami niemoliwymi do
wyeliminowania na szczeblu pastwowym. Dlatego te Belgowie, prbujc niwelowa
skutki funkcjonowania podmiotw wrozproszonym systemie, powoali na szczeblu
federalnym komisje pomocy prawnej. Mog one doradza ministrowi sprawiedliwoci
wkwestiach bezpatnej pomocy prawnej, jednak ich rady nie maj charakteru wicego. Komisje finansowane s zbudetu federalnego (acilej przez ministerstwo
sprawiedliwoci), natomiast organizacje spoeczne zajmujce si podstawowym poradnictwem prawnym zbudetw lokalnych (flamandzkiego iwaloskiego). Poniewa
nie istnieje take aden organ koordynujcy prace wramach komisji pomocy prawnej,
kada znich dziaa samodzielnie wedug wasnych zasad.
Wsystemie belgijskim funkcjonuje wspomniany Urzd Pomocy Prawnej majcy
siedziby wkadym zdystryktw lokalnych izb adwokackich. wiadczy on pomoc
prawn na etapie postpowa sdowych, po uprzedniej weryfikacji sytuacji finansowej osoby ubiegajcej si opomoc icharakteru sprawy. Kady oddzia dziaa
samodzielnie. Dziaalno ta jest finansowana zbudetu pastwa.
Podobnie jak wBelgii, tj. bez wyodrbnienia instytucji ozasigu oglnokrajowym, jest uksztatowany system organizacji bezpatnego poradnictwa
wNiemczech1. Jego charakterystyczn cech jest wic brak na szczeblu centralnym
jakiejkolwiek instytucji, ktra koordynowaaby dziaania podmiotw wiadczcych
pomoc prawn2. Pomoc ta udzielana jest gwnie przez prawnikw prywatnych zatrudnionych wkancelariach prawnych ipolega przede wszystkim na podejmowaniu
czynnoci wpostpowaniu sdowym. Efektem takiej sytuacji jest niski poziom kosztw finansowania pomocy prawnej przez pastwo.
1
Oniemieckim systemie dostpu do nieodpatnej pomocy prawnej pisze A. Witkowska, Zagraniczne modele,
op. cit., s. 2833.
2
Wydaje si, e wynika to zustroju politycznego Niemiec, bdcych federacj krajw zwizkowych (tzw.landw) posiadajcych wasne rzdy iparlamenty.
26
27
28
29
wraz zwnioskami okonkretnych dziaaniach, kontroli itp. Wdorocznych sprawozdaniach, ktre otrzymuje Rada, informuje si m.in. onajczstszych problemach, zjakimi borykaj si klienci, zidentyfikowanych lukach wprawie, innych interesujcych
zagadnieniach. Wnioski wycignite zowych sprawozda pozwalaj Radzie Pomocy
Prawnej na dziaania ocharakterze systemowym. To take dziki tym informacjom
prowadzi ona badania dziaania systemu pomocy prawnej (szczegowo oproponowanych narzdziach wdalszej czci opracowania).
Wproponowanej koncepcji centraln pozycj zajmuje system certyfikacji, za
ktry odpowiedzialna jest wanie Rada Pomocy Prawnej. Wie si ztym konieczno wypracowania przez ni kryteriw certyfikacji, czyli elementw branych pod
uwag przy ocenie podmiotw chccych wiadczy pomoc prawn iobywatelsk
wramach systemu. Chodzi tu gwnie owypracowywanie standardw wiadczenia
poradnictwa, odpowiedzialnoci ikontroli. Rada jest wyposaona rwnie wuprawnienia kontrolne idokonuje ewaluacji dziaania systemu. Uzyskiwane wten sposb
informacje powinny by wykorzystywane przez Rad wpracach nad dalsz reform
systemu pomocy prawnej czy pracach strategicznych niezbdnych dla dalszego funkcjonowania systemu. Wzakres uprawnie Rady wchodzi take animowanie (zlecanie,
wspieranie) poradnictwa specjalistycznego, projektw pilotaowych, eksperymentalnych, innowacji wszystko wcelu uzyskania optymalnego ksztatu systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce.
Druga grupa zada, ktre ma realizowa Rada Pomocy Prawnej, dotyczy
wzasadzie prowadzenia bada idziaa edukacyjno-informacyjnych majcych
na celu propagowanie systemu. Wtym celu Rada zapewnia obieg informacji, dokonuje analizy dziaalnoci rnych instytucji wpastwie pod ktem poradnictwa,
zapewnia wymian dowiadcze, identyfikuje, zbiera, opisuje ipromuje oraz wypracowuje standardy wzakresie dobrych praktyk. Zleca rwnie prowadzenie bada
wedug wystandaryzowanych narzdzi badawczych (bliej obadaniach zob. niej).
Cele szkoleniowo-edukacyjne Rada Pomocy Prawnej realizuje poprzez opracowywanie materiaw informacyjnych iporadniczych oraz prowadzenie bazy danych
tych materiaw. To rwnie ona winna doprowadzi do stworzenia elektronicznego systemu poradnictwa, wykorzystywanego przez centra prawne iusugodawcw.
Wkonsekwencji ma si ona zaj prowadzeniem dziaalnoci szkoleniowej.
Na paszczynie wsppracy zinnymi partnerami Rada ma nawiza irozwija
wspprac zinstytucjami iorganizacjami zwizanymi zporadnictwem ipomoc
prawn, co wtym wypadku winno mie odzwierciedlenie wbiecym badaniu mapy
instytucji poradniczych iwspieraniu wsppracy zrnymi instytucjami. Rwnie
jeli chodzi okontakty midzynarodowe, ma ona bra aktywny udzia wwymianie
myli, dowiadcze, dobrych praktyk wramach istniejcych platform wsppracy
midzynarodowej (np. Midzynarodowej Grupy Pomocy Prawnej ILAG International Legal Aid Group).
Wszystkie powyej okrelone zadania Rada wykonuje przy pomocy zespou zapewniajcego jej obsug kancelaryjn.
30
Warto zauway, e Rada Pomocy Prawnej nie zostaa bezporednio wyposaona wuprawnienia zzakresu dystrybucji rodkw przeznaczonych na poradnictwo. Dysponentem rodkw przeznaczonych na finansowanie jest bowiem
minister (najprawdopodobniej Minister Sprawiedliwoci lub Minister Pracy iPolityki
Spoecznej). Natomiast na szczeblu samorzdu lokalnego, gdzie system funkcjonuje
na poziomie powiatu, rdem finansowania jest budet centralny wsystemie zada
zleconych. Dotacje przeznaczone na system poradnictwa trafiaj za porednictwem
wojewodw do samorzdw powiatowych wkwocie wyliczonej woparciu oalgorytm uwzgldniajcy czynniki istotne ze wzgldu na lokalne potrzeby poradnictwa.
Alternatywnym rozwizaniem finansowania s rodki Europejskiego Funduszu
Spoecznego, ujte wprojekty systemowe wramach Regionalnym Programw Operacyjnych lub wProgramie Krajowym. Wedug tego zaoenia maj one trafia do
samorzdu lokalnego.
Obok funkcjonujcych na szczeblu centralnym waciwego ministra oraz Rady Pomocy Prawnej na poziomie lokalnym projektodawcy widz poradnictwo na poziomie
powiatu. Jak wynika zuzasadnienia przedstawionej koncepcji, zadania zwizane zporadnictwem powiat realizuje poprzez wyspecjalizowan jednostk, ktrej dziaanie
isposb funkcjonowania zale zgodnie zzasadami samodzielnoci samorzdu terytorialnego od woli idecyzji wadz powiatowych. Najlepszym rozwizaniem jest, by
jednostka ojasno okrelonych zadaniach bya odpowiednio umocowana wstrukturach
samorzdu iposiadaa odpowiedni specjalizacj wzakresie poradnictwa (np. rzecznik
prawny wybierany przez Rad Powiatu, penomocnik starosty, Centrum (Orodek) Porad Prawnych iObywatelskich, Rada Prawna itd.). Zadania, jakie ma ona realizowa,
to przede wszystkim wsppraca zRad Pomocy Prawnej, ktrej przedkada waciwe
informacje. Jednostka ta zdobywa iweryfikuje informacje na temat moliwoci uzyskania bezpatnych porad na terenie powiatu, atake zbiera dane ooglnokrajowych
moliwociach uzyskania informacji oraz porad telefonicznych iinternetowych, jak
rwnie informuje zainteresowanych opowyszych moliwociach. Zpunktu widzenia
usugodawcw ibeneficjentw istotne jest, e to wanie ta jednostka prowadzi lokalny
wykaz usugodawcw wraz zinformacjami ich dotyczcymi, takimi jak specjalizacja,
miejsce igodziny, wjakich udzielane s porady, itd. Wykaz ten zkolei suy beneficjentowi wzakresie wyboru usugodawcy, od ktrego chciaby uzyska porad prawn
lub obywatelsk. To bowiem, ktrego usugodawc zprowadzonej listy wybierze, jest
pozostawione jego swobodnej decyzji. Natomiast weryfikowane przez jednostk, poprzez odpowiednie owiadczenie, s uprawnienia beneficjentw do otrzymania porady.
Jej dziaanie nie ogranicza si jedynie do wskazania listy podmiotw udzielajcych
porad; wrazie potrzeby kieruje beneficjentw do innych wyspecjalizowanych instytucji udzielajcych porad wramach swoich ustawowych obowizkw (np. PIP, rzecznik
konsumenta). Moe te udziela prostych informacji prawnych.
Aby jednak posiada pene dane oaktualnej sytuacji usugodawcw umieszczonych wwykazie, jednostka ta musi znimi cile wsppracowa. Ma si rwnie
zaj tworzeniem lokalnej sieci wsppracy instytucji poradniczych.
31
Zpowyszego wynika, e powiat nie prowadzi postpowa konkursowych, przetargw inie powierza nikomu prowadzenia poradnictwa. Dysponuje list certyfikowanych przez Rad Pomocy Prawnej podmiotw (organizacje pozarzdowe, kancelarie prawne, doradcy prawni, kliniki prawa), zktrymi zawiera umowy ramowe
na wspprac wzakresie poradnictwa iktrych usugi proponuje beneficjentowi.
Decyzja zatem, zczyjej pomocy skorzysta klient, naley do niego samego. Jednostka
powiatowa decyduje jedynie, ktrego klienta wysya po porad.
Powiat zawiera umowy tylko ztymi podmiotami, ktre zdecyduj si podj wspprac na proponowanych warunkach. Umowa taka musi co najmniej okrela obowizki obu stron, zakres oferowanych usug, sposb rozlicze, system ewidencjonowania
porad, zasady kontroli imonitorowania oraz maksymalny poziom kwoty wydatkw
(aby nie przekroczy kwoty wydatkw przeznaczonej na poradnictwo na cay rok).
Rozliczanie powiatu z usugodawcami nastpuje cyklicznie, wedug umowy
iwskazwek okrelonych przez Rad Pomocy Prawnej, wformie zapaty usugodawcy za wykonane porady zgodnie zumow zpowiatem.
Niezwykle wanym elementem przedstawionej przez INPRIS iFUPP koncepcji
jest postulat, by system poradnictwa prawnego iobywatelskiego realizowa zasad
polityki publicznej opartej na wiedzy (evidence based policy). Dlatego te zchwil
uruchomienia systemu postuluje si wprowadzenie wszechstronnych isystematycznych dziaa badawczych, sucych okrelaniu barier wdostpie do prawa, szacowaniu popytu na pomoc prawn, ocenie satysfakcji klientw, ewaluacji jakoci procesu
wiadczenia usug oraz ocenie ich jakoci merytorycznej.
Postulowanymi przez projektodawcw mechanizmami badania funkcjonowania
systemu s:
1) wstpny pomiar struktury ujawnionego popytu na nieodpatn pomoc prawn za
pomoc danych zbieranych przez organizacje wiadczce pomoc ipowiatowe
centra pomocy prawnej;
2) kompleksowy pomiar popytu na pomoc prawn, ogranicze wkorzystaniu zprawa
iobiektywnych efektw tego korzystania za pomoc panelowego badania sondaowego;
3) pomiar satysfakcji klientw za pomoc badania sondaowego i/lub bada jakociowych;
4) pomiar jakoci procesu udzielanych porad metodami jakociowymi;
5) pomiar merytorycznej jasnoci porad metod peer review, polegajc na poddaniu
ocenie przez anonimowych recenzentw przy wykorzystaniu zestandaryzowanych
narzdzi ewaluacyjnych zanonimizowanej dokumentacji spraw (zawierajcej
informacj osprawie iudzielonej poradzie).
Badania powinny by zlecane lub realizowane przez Rad Pomocy Prawnej za
pomoc wystandaryzowanych narzdzi badawczych.
Reasumujc, mona stwierdzi, e stworzona na szczeblu centralnym Rada Pomocy Prawnej zostaa wyposaona wbardzo rozlege kompetencje wzakresie prowadzonych bada, szkole ioceny dziaania systemu. Jako organ zarzdzajcy nie ma
32
33
34
pastwa irynku. Zsieci usugodawcw ZBPO nie wyklucza jednak tych organizacji,
ktre dziaaj wobrbie sektora publicznego, jak orodki pomocy spoecznej czy
powiatowe centra pomocy rodzinie.
Wrd podmiotw bdcych organizacjami pozarzdowymi wczonych do systemu mog si znale tylko takie, dla ktrych poradnictwo prawne iobywatelskie
stanowi okrelony formalnie podstawowy obszar aktywnoci lub jest jednym ztakich obszarw. Wczenie do systemu orodkw pomocy spoecznej ipowiatowych
centrw pomocy rodzinie wymaga wpisania prowadzenia poradnictwa prawnego
iobywatelskiego do katalogu zleconych gminie ipowiatowi zada wzakresie pomocy spoecznej.
Wprzypadku gdy system poradnictwa prawnego iobywatelskiego opiera si na
organizacjach pozarzdowych, jego sprawno wymaga przede wszystkim zapewnienia cigoci istabilnoci finansowania. Moe to zagwarantowa zlecanie tego zadania wtrybie powierzania, oktrym mowa wart. 5 PoPubWolontU1, irealizowanie
go na podstawie kontraktw wieloletnich.
Zaproponowan koncepcj przedstawia poniszy schemat organizacyjny systemu
poradnictwa prawnego iobywatelskiego:
Ministerstwo Pracy
iPolityki Spoecznej
Poziom centralny
Zarzd wojewdztwa:
okrelanie sposobu wykonania poradnictwa
prawnego i obywatelskiego i zlecania usug
Poziom regionalny
Usugodawcy:
Poziom lokalny
35
36
by take system oparty wycznie na kancelariach prawnych, zuwagi na brak dugoletnich dowiadcze wtym zakresie, inaczej ni wNiemczech, Holandii czy Anglii.
Skoro za system odpowiada pastwo, abudet pastwa jest gwnym rdem
jego finansowania, odpowiedzialno za system ponosi minister waciwy do spraw
zabezpieczenia spoecznego (wsppracujcy z ministrem waciwym do spraw
sprawiedliwoci oraz ministrem waciwym do spraw administracji publicznej). Odpowiada on za organizacj, finansowanie inadzr nad caoci dziaania systemu
poradnictwa.
Minister waciwy do spraw zabezpieczenia spoecznego powouje Rad Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego (Rad PPiO), organ, ktry opracowuje propozycje
powszechnych standardw, monitoruje iocenia dziaanie caego systemu, wtym te
przestrzeganie standardw, na podstawie danych generowanych przez system. Doradza te wkwestiach poradnictwa ikonsultuje projekty aktw prawnych dotyczcych
tego. Skad osobowy Rady jest rnorodny, obejmuje bowiem osoby mianowane przez
waciwych ministrw, przedstawicieli samorzdw terytorialnych irodowisk prawniczych, jak rwnie przedstawicieli podmiotw wiadczcych poradnictwo prawne
iobywatelskie czy ekspertw naukowych. Kadencja Rady wynosi trzy lata. Organizacj
jej funkcjonowania zapewnia minister waciwy ds. zabezpieczenia spoecznego.
Kompetencje wzakresie zada wykonywanych wramach systemu s podzielone
midzy Rad Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego iAgencj Poradnictwa
Prawnego iObywatelskiego (Agencj PPiO take utworzon przez ministra do
spraw zabezpieczenia spoecznego).
Jeli chodzi ozadania Rady, to podobnie jak wprzypadku pierwszej koncepcji
mona je uj wdwie grupy:
1. Zadania zzakresu kontroli iadministracji systemu. Najwiksza liczba zada do
wykonania przez Rad dotyczy paszczyzny doradztwa, wtym przeprowadzania
konsultacji iwyraania opinii. Rada Pomocy Prawnej iObywatelskiej ma doradza
ministrowi wzakresie poradnictwa prawnego iobywatelskiego, jak te konsultowa istotne decyzje rzdu dotyczce poradnictwa iprojekty aktw prawnych
ztego zakresu. Przedkada rwnie ministrowi propozycje zmian dotyczcych
funkcjonowania systemu, atake kontroli ibada dotyczcych jego dziaania.
Ponadto, co przypomina zadania Rady Pomocy Prawnej zkoncepcji przedstawionej
przez INPRIS iFUPP, opracowuje propozycje standardw poradnictwa prawnego
oraz przedstawia je do akceptacji ministrowi. Projektodawcy przyjmuj rwnie,
e to Rada monitoruje dziaania systemu poradnictwa istosowanie standardw,
gwnie woparciu odane przedstawione przez Agencj Poradnictwa Prawnego
iObywatelskiego. Wzakres jej zada wchodzi take monitorowanie dziaania
Agencji Poradnictwa Prawnego iObywatelskiego woparciu oraporty kwartalne
iroczne. Wskaza jednak naley, e razem zministrem waciwym ds.zabezpieczenia spoecznego Rada Pomocy Prawnej iObywatelskiej jest jednostk
odpowiedzialn za nadzr formalny imerytoryczny nad caoci funkcjonowania
systemu poradnictwa na podstawie rocznej oceny dziaalnoci systemu.
37
38
konsultuje, doradza,
monitoruje,
przedstawia
propozycje
Minister waciwy
ds. zabezpieczenia spoecznego
przekazuje rodki, ustala standardy,
nadzoruje dziaalno caego systemu
Rada PPiO
Agencja PPiO
weryfikuje stosowanie
standardw, zbiera informacje
o usugach, wspiera
szkoleniowo-doradczo
Instytucje publiczne
wiadczce
poradnictwo
wsppracuj
w wiadczeniu
usug
Niepubliczni
usugodawcy
wiadcz usugi
Instytucje kontraktujce
usugi poradnicze (samorzdy
powiatowe i regionalne)
wiadcz usugi
Beneficjenci
rdo: Schemat pochodzi zopracowania System nieodpatnego poradnictwa
prawnego iobywatelskiego wPolsce, Warszawa 2013, s. 84.
39
1
Szerzej na temat prac legislacyjnych wtym zakresie zob. rozdzia Ininiejszego opracowania oraz powoane
tam rda ipublikacje.
2
System ten wymaga bdzie instytucji nadzorujcej. () Wypowiedzi te wiadcz opotrzebie rozpoznania
najlepiej funkcjonujcych zasad systemu poradnictwa oraz wyonienia takiego systemu iinstytucji nadzorujcej,
ktre bd dostarcza usugi odpowiedniej jakoci oraz nie bd nadmiernie obcia finansowo wyaniajcego si
systemu poradnictwa G. Chimiak, K. Grniak, Otoczenie instytucjonalne, op. cit., s. 181.
40
41
42
wtym ewidencjonowania spraw ibeneficjentw, przekadajcych si na zakres przyznanych usugodawcom rodkw finansowych, jest zadaniem nie tylko podanym,
ale ikoniecznym zpunktu widzenia prawidowego funkcjonowania systemu. Zgodzi
si mona ze stwierdzeniem, e: () istnieje wyrana zaleno pomidzy rozwojem systemw pomocy prawnej, ich jakoci aistnieniem organu odpowiedzialnego
za t problematyk na poziomie centralnym Rady Pomocy Prawnej. Tam, gdzie
rada taka jest, system jest mniej rozproszony, bardziej spjny, tam pojawiaj si
standardy irozwinite metody kontroli jakoci1.
Istnieje jeszcze trzeci argument przemawiajcy za potrzeb stworzenia instytucji na
szczeblu centralnym koordynujcej cao systemu. Ot badania pokazay, e wiadomo istnienia poradnictwa jest raczej fragmentaryczna ni caociowa, co dotyczy
wszystkich grup badanych, awtym paradoksalnie samych usugodawcw2. Zbada
wynika jednak, e najbardziej wiadomi co do dziaa podejmowanych przez podmioty
zsystemu poradnictwa s sami beneficjenci, podczas gdy wiedza instytucji wspierajcych jest tu bardzo powierzchowna, odwoujca si do oglnych wyobrae osystemie3.
Powysze informacje musz si wyda wysoce niepokojce. Jeeli bowiem polski ustawodawca zamierza stworzy system pomocy prawnej, nie moe jednoczenie dopuci,
eby wiedza otyme bya szcztkowa, asami zainteresowani gwnym rdem informacji omoliwoci zdobycia porady prawnej czy obywatelskiej nadal czynili swoich
znajomych czy czonkw rodziny4. Internet jak na razie jako rdo wiedzy omiejscu,
gdzie porad mona otrzyma, zajmuje trzecie miejsce, ze wskanikiem 9% respondentw, ktrzy do niego wposzukiwaniu informacji signli5.
Wtym miejscu wskaza naley na jeden zwnioskw przeprowadzonego badania, zktrego wynika, e: Jednak wikszo badanych skania si ku pogldowi,
e wprawdzie system poradnictwa nie jest szczeglnie rozbudowany, to jego grzechem gwnym jest zaniechanie dziaa promocyjnych iupowszechniajcych wiedz odziaalnoci podmiotw poradnictwa6. Zatem gdyby na szczeblu centralnym
istniaa instytucja na wzr holenderskiej Rady Pomocy Prawnej, wzakresie jej obowizkw znajdowaoby si podejmowanie ikoordynowanie dziaa promocyjnych
na rzecz systemu, co wkonsekwencji przeoyoby si na upowszechnienie wiedzy
onim idalej pomoc potrzebujcym.
Zauway naley, e do zakresu dziaa informacyjno-edukacyjnych zaliczy naleaoby rwnie prowadzenie przez t instytucj rnych bada nad funkcjonowaniem
systemu, potrzeb wprowadzenia zmian wwyniku dostrzeonych luk lub wadliwych
rozwiza. Wgrupie tych zada mieciyby si te badania prowadzone we wsppracy
1
Opracowanie porwnawcze ekspertw zagranicznych zInstytutu Hill, zamwionego wramach projektu, ktre
powouj za twrcami koncepji pierwszej organizacji systemu, tj. za INPRIS iFUPP; w: System nieodpatnego poradnictwa, op. cit., s. 38.
2
M. Pakw, A. Peisert, P. Zimolzak, Stan obecny poradnictwa, op. cit., s. 214.
3
Ibidem, s. 215.
4
Ibidem, s. 139.
5
Ibidem.
6
Ibidem, s. 216.
5. Podsumowanie
43
5. Podsumowanie
Wnioski chociaby zdowiadcze pastw, ktre przyjy koncepcj zbudowania
systemu wok instytucji ozasigu oglnokrajowym, byy pomocne przy wypracowaniu pozycji izada instytucji funkcjonujcej na szczeblu centralnym, amajcej
gwnie spaja system wjedn cao. Konsekwencje braku istnienia takiego organu
wida najlepiej wNiemczech, gdzie poradnictwo opiera si na kancelariach prawnych,
niewspdziaajcych ze sob wcelach rozwijania ipolepszania systemu udzielania porad prawnych. Jednak stworzenie jej wPolsce jest potrzebne, co dostrzegane jest take
przez podmioty aktualnie udzielajce porad. Nie ma na razie wspoeczestwie polskim
potrzeby wykupowania ubezpiecze finansujcych poradnictwo prawne, zwaszcza na
etapie przedsdowym. Stworzenie systemu na wzr niemieckiego wymagaoby zmiany
mentalnoci, aby moe najpierw wzbogacenia si Polakw iosignicia przez nich
poziomu ssiadw. Na to jednak wnajbliszym czasie si nie zanosi.
Wobec powyszego jedynym rozwizaniem zpunktu widzenia przyszoci polskiego systemu pomocy prawnej jest stworzenie systemu finansowanego zbudetu zfunkcjonujc na szczeblu centralnym Rad Pomocy Prawnej, wyposaon wkompetencje
umoliwiajce jej sprawowanie szeroko pojtej administracji nad caym systemem.
Instytucja taka jest zatem gwarantem jednolitoci systemu oraz kontroli przede wszystkim dystrybucji przeznaczonych na ten cel rodkw. Do jej zada bdzie te naleao
opracowanie algorytmw, wedug ktrych rodki te trafia bd do waciwych podmiotw. Kolejnym niezwykle istotnym elementem jest postulat wprowadzenia (wramach kontroli standardw) systemu certyfikacji podmiotw. To zatem Rada miaaby
kompetencje wzakresie przyznawania certyfikatw bd wodniesieniu do podmiotw
publicznych tzw. znakw jakoci. Otrzymanie certyfikatu oznacza bdzie zjednej
strony umieszczenie na licie usugodawcw uprawnionych do otrzymania rodkw
zsystemu, zdrugiej e podmiot ten daje gwarancje naleytej obsugi klienta.
Mimo e stworzenie odrbnego i niezalenego podmiotu bdzie si wizao zponiesieniem dodatkowych nakadw na jego funkcjonowanie, jedn zrekomendacji wynikajcych zprzeprowadzonych bada iprzedstawionych propozycji
jest powoanie silnej Rady Pomocy Prawnej zprzewidzianymi dla niej istotnymi
44
Podsumowanie
wiczenia: Wcelu
podsumowania mona
wykorzysta wczeniej
przedstawione przez
uczestnikw rozwizania (umieszczone wwidocznych miejscach).
Czas trwania: 5 min.
1
INPRIS (oprac.), Zaoenia polityki Pastwa dotyczce bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego,
[w:] System nieodpatnego poradnictwa, op. cit., s. 135.
2
Ibidem, s. 140 142.
3
Ibidem.
4
Ibidem, s. 142.
5
Zac. dosownie oustawie, ktra ma by uchwalona; zwrot odnosi si do przyszych zmian wustawodawstwie.
6
Takie ujcie zaproponowano wramach zarysu struktury ustawy onieodpatnym poradnictwie prawnym iobywatelskim, w: System nieodpatnego poradnictwa, op. cit., s. 145 146.
45
Podsumowanie
wiczenia.
Czas trwania: 15 min.
Druga cz dotyczy propozycji wypracowanych przez poszczeglnych partnerw wyjanienia, skd wziy si trzy
propozycje modelu, anastpnie wformie
prezentacji przedstawienie ich zaoenia
(np. woparciu oraporty zkonsultacji
prowadzonych wramach projektu)1.
Raporty z konsultacji s dostpne na stronie projektu: http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty w zakadce
produkty (28.4.2014).
1
46
Podsumowanie:
Naley zebra
wszystkie propozycje
iporwna je zwersj
rekomendowan przez
projektodawcw.
Czas trwania: 10 min.
47
ROZDZIA III.
1. Uwagi oglne
Przy rozwaaniach dotyczcych uruchomienia systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego finansowanych ze rodkw budetu pastwa nie
sposb unikn kwestii dostpnoci takiego poradnictwa oraz jego ewentualnych
ogranicze podmiotowych iprzedmiotowych. Pojawiajca si nieraz wtakich przypadkach wizja zapewnienia kademu tego typu pomocy musi by bowiem zweryfikowana orealia, wtym przede wszystkim omoliwoci finansowe budetu pastwa
i/lub samorzdw. Oile bowiem osoba korzystajca zporady nie ponosi kosztw
skorzystania ztakiej usugi, to jednak podmiot wiadczcy porad wramach zaoe przyjmowanych womawianym modelu, jest zobowizany do pokrycia kosztw udzielenia porady ze rodkw budetu pastwa. Oczywiste jest, e im bardziej
zawzi si kryteria podmiotowe oraz przedmiotowe uprawniajce do skorzystania
znieodpatnej pomocy prawnej, tym nisze bd obcienia budetu pastwa ztytuu finansowania takiego systemu poradnictwa. Szczegowe przykady podane
zostan wdalszej czci rozwaa. Wtym miejscu warto jednak zasygnalizowa,
ezprzeprowadzonych analiz ekonomicznych1 wynika, i wprowadzenie ogranicze
* Adiunkt wZakadzie Prawa Cywilnego iPrawa Midzynarodowego Prywatnego na Wydziale Prawa, Administracji iEkonomii Uniwersytetu Wrocawskiego, opiekun naukowy Studenckiego Koa Naukowego Uniwersytecka
Poradnia Prawna dziaajcego przy Instytucie Prawa Cywilnego na Wydziale Prawa, Administracji iEkonomii Uniwersytetu Wrocawskiego. Trenerka FUPP prowadzca szkolenia dla organizacji pozarzdowych dotyczce upowszechniania modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, opracowanego wramach
projektu systemowego wskazanego wniniejszej publikacji.
1
Analiza ekonomiczna przeprowadzona wramach projektu, ujta w: System nieodpatnego poradnictwa,
op. cit., s. 19 in.
50
51
52
oszczdnoci, dochody). Beneficjentami takiej pomocy mog by wtym kraju osoby otrzymujce wiadczenia socjalne lub wiadczenia zuwagi na to, e s kombatantami lub inwalidami wojennymi. Znieodpatnej pomocy mog take skorzysta
maoletni dochodzcy nalenych im roszcze wobec rodzicw lub innych osb
(ztym, e wtakim przypadku maoletni uzyskuje pomoc bez badania sytuacji finansowej gospodarstwa domowego)1. Znamienne, e wyranie wskazano, i takim
systemem pomocy s objte nie tylko osoby posiadajce obywatelstwo chorwackie,
lecz rwnie cudzoziemcy, choby nawet przebywali wChorwacji tymczasowo,
atake jeeli uzyskali azyl lub dopiero ojego uzyskanie si ubiegaj, jak rwnie
wtedy, gdy s maoletni2.
Zapewnianie dostpu do nieodpatnego poradnictwa prawnego jedynie dla osb
niezamonych, ktrych nie sta na skorzystanie zodpatnej pomocy prawnika, funkcjonuje take wRepublice Poudniowej Afryki3. Co jednak zwraca uwag, brak tam
okrelenia dokadnych kryteriw takiego dostpu, std pozostaje to kwesti ocenn.
Bezpatna dla beneficjenta pomoc prawna jest gwarantowana take dzieciom (wzakresie spraw cywilnych) oraz osobom aresztowanym lub pozbawionym wolnoci
wsytuacjach, gdy brak tej pomocy mgby skutkowa niekorzystnym dla danej osoby
rozstrzygniciem wpostaci wyroku skazujcego (chodzi tu wic osprawy karne).
Warte podkrelenia jest, e co do zasady aby skorzysta znieodpatnego poradnictwa
prawnego wzakresie prawa karnego, nie trzeba by obywatelem RPA, lecz wystarczy
fakt przebywania na terenie tego kraju. Dalej idce obostrzenia pojawiaj si dopiero
wramach poradnictwa zzakresu prawa cywilnego, gdy wtym obszarze nieodpatn pomoc uzyska mog jedynie obywatele RPA lub osoby stale przebywajce na
terytorium tego pastwa. Co szczeglnie istotne, zwaszcza uwzgldniwszy kontekst
spoeczno-polityczny, jednym zgwnych zaoe systemu jest zapewnienie bezpatnej pomocy prawnej wszystkim osobom ubogim, bez czynienia jakiegokolwiek
zrnicowania zuwagi na ras, pe, stan cywilny czy pozostawanie lub nie wstosunku zatrudnienia. Podkrela si objcie systemem pomocy dzieci, kobiet, osb
niepenosprawnych iyjcych zHIV/AIDS4.
1
Art. 8 Zakon obesplatnoj pravnoj pomoi, 16. svibnja 2008 (ustawa obezpatnej pomocy prawnej z16.5.2008r.),
http://www.mprh.hr/beneficiaries-of-the-free-legal-aid (27.12.2013).
2
Art. 7 Zakon obesplatnoj pravnoj pomoi, 16. svibnja 2008 (ustawa obezpatnej pomocy prawnej z16.5.2008r.),
http://www.mprh.hr/beneficiaries-of-the-free-legal-aid (27.12.2013).
3
F. Czernicki, Podr studyjna do Republiki Poudniowej Afryki, Klinika 2004, Nr 4 (1), s. 6 i10. Dostp do
nieodpatnej pomocy prawnej jest zapewniany jedynie osobom ubogim wWietnamie ina Biaorusi, cho metoda
oceniania statusu majtkowego potencjalnego beneficjenta wtym ostatnim kraju budzi wtpliwoci. Zob. L. Krasnitskaya, Europa iAzja uczymy si nawzajem, Klinika 2012, Nr 13 (17), s. 22 i24.
4
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 34 i40. Problem przeciwdziaania wykluczeniu osb
zHIV/AIDS, wtym poprzez wiadczenie im porad wramach klinik prawa, lecz take przez organizowanie
spotka edukacyjnych dotyczcych tej choroby iproblemw prawnych, zjakimi spotykaj si jej nosiciele,
jest take wany wTajlandii iinnych pastwach azjatyckich. J. Buzaa, Zdowiadcze zdobytych wTajlandii,
Klinika 2010, Nr 8 (12), s. 2224; G. Pawlak, BASBEA, czyli studenckie praktyki prawnicze wAzji, Klinika
2009, Nr 7 (11), s. 14.
53
54
Ibidem, s. 2931.
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 384.
3
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 3132.
4
Ibidem, s. 36.
1
2
55
1
2
56
znaczenia jest te tu, czy osoba wnioskujca opomoc wpostpowaniu przed sdem
jest samotna, czy te prowadzi wsplne gospodarstwo domowe zmaonkiem lub
inn osob. Brane s take pod uwag inne czynniki ksztatujce sytuacj yciow
ifinansow danej osoby, wtym rozmiar jej zaduenia (jeeli doszo do niego bez
winy danej osoby), niepenosprawno, niepenoletnio, podeszy wiek, fakt korzystania zzasikw socjalnych itp.1.
Tego typu dyferencjacja zdaje si wystpowa take wDanii, wktrej nieodpatnie mona uzyska porad prawn wprostych sprawach wcentrach prawniczych
(niezalenie od kryterium dochodowego), natomiast wprzypadkach bardziej skomplikowanych za czciow odpatnoci porad udzielaj niezaleni prawnicy
(przy czym opata zaley m.in. od tego, czy konieczne jest przygotowanie pism itp.)2.
1
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 3334; INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit.,
s. 344347.
2
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 36.
3
Szerzej zob. informacje dostpne na stronie internetowej ministerstwa sprawiedliwoci Wielkiej Brytanii: http://
www.legalservices.gov.uk/civil.asp (27.12.2013); INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s.339340.
57
58
modelami. S bowiem pastwa, gdzie np. tego typu usugi nie ograniczaj si do
udzielenia informacji czy porady, ale id owiele dalej iprzykadowo obejmuj reprezentacj klienta przed sdem, jeli wymaga tego stan sprawy (cho np. wAnglii
iWalii nie dotyczy to wszystkich rodzajw spraw1). Wsprawach karnych rwnie
niejednokrotnie wychodzi si poza samo udzielanie informacji czy porady isystem
pomocy obejmuje take np. dyury prawnikw wkomisariatach policji (inp. udzia
wprzesuchaniu), wiadczenie pomocy prawnej osobom aresztowanym, obron osoby oskaronej wpostpowaniu przed sdem2. Podobny zakres pomocy wiadczony
jest wBelgii, cho trzeba zauway, e zakres wiadczonych usug podlega tam
dywersyfikacji iwramach pomocy pierwszego kontaktu realizowanej przez komisje pomocy prawnej (finansowane zbudetu centralnego) zainteresowani obywatele
(wszyscy, niezalenie od statusu majtkowego) mog jedynie zasign informacji
lub otrzyma porad. Nie zostanie im ju jednak udzielone wsparcie wformie napisania umowy cywilnoprawnej czy pisma do sdu (cho trzeba zauway, e tego
typu pomoc anawet usugi specjalistyczne, takie jak mediacja jest wiadczona
przez organizacje spoeczne pozyskujce rodki zbudetw lokalnych). Natomiast
oewentualnym udzieleniu pomocy prawnej na etapie postpowania sdowego decyduje przewodniczcy urzdu pomocy prawnej, przy czym zcakowicie lub czciowo
nieodpatnej pomocy tego typu mog skorzysta jedynie osoby oniskich dochodach
lub znajdujce si zinnych przyczyn (wspominanych ju wczeniej) wszczeglnej
sytuacji uzasadniajcej udzielenie im takiej pomocy3.
Nieodpatn pomoc prawn, zarwno przedsdow, jak ina etapie sdowym,
mona take uzyska wChorwacji. Wtym drugim przypadku moe by ona jednak
wiadczona jedynie przez adwokatw, aobejmuje m.in.: pisanie pism procesowych
ireprezentacj wpostpowaniu przed sdem. Natomiast wcelu uzyskania przedsdowej pomocy prawnej zainteresowana osoba moe si uda nie tylko do adwokata,
ale te np. do klinik prawa funkcjonujcych na wydziaach prawa czy stowarzysze4. Podobnie wHolandii pomoc prawn wprostszych sprawach mona uzyska
wpunktach pomocy prawnej, natomiast wsytuacjach bardziej skomplikowanych
osoba potrzebujca pomocy kierowana jest ju do profesjonalnego prawnika lub
mediatora, ztym, e jak ju wspomniano klient wkadym przypadku ponosi
czciow odpatno5.
Pomoc prawna, zarwno na etapie przedsdowym, jak iwtoku postpowania
sdowego, jest te dostpna wSzwecji (niemniej jednak, jak ju wspomniano, jest
ona tam co do zasady czciowo odpatna), na Ukrainie (tu wchodzi wgr m.in.
59
Ibidem, s. 4446.
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op. cit., s. 31.
3
L. Krasnitskaya, op. cit., s. 22 i24.
4
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 382; ustawa Nr 91647 z10.7.1991 r. opomocy prawnej,
dostpna na stronie internetowej rzdu francuskiego: http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do?cidTexte=LEGITEXT000006077779 (28.12.2013).
5
E. Krzeniak, Europejskie systemy..., op.cit., s. 36.
6
Ibidem, s. 36.
1
2
60
61
62
63
ycia istarsze), wtym 17,5% wyksztacenie wysze, 33% rednie, a19,8% podstawowe (ukoczone bd nieukoczone)1. Jeli zestawi te dane zpodanymi powyej
a odnoszcymi si do struktury wyksztacenia osb korzystajcych zporadnictwa
prawnego, wtym nieodpatnego, zwraca uwag, e stosunkowo niewielka liczba osb
zwyksztaceniem podstawowym (take nieukoczonym) korzysta zporad prawnych
iobywatelskich. Dlatego warto do nich zaadresowa kampani informacyjn wskazujc moliwoci uzyskania tego typu porad, aby przeciwdziaa ich wykluczeniu
wtym zakresie. Niezbdne wydaje si te dotarcie zinformacj oprzysugujcych
uprawnieniach imoliwoci dochodzenia ich realizacji.
Jeli chodzi natomiast odane, wedug ktrych wrd korzystajcych zporad
mieszkacy wsi stanowi jedynie 33%, jest to zapewne wynik tego, e punkty poradnicze dziaaj zreguy wmiastach, co utrudnia dostp do nich mieszkacom
wsi (konieczno pokonania odlegoci, czas ikoszty ztym zwizane itp.). Jednak
dysproporcja ta nie wydaje si a tak znaczna, jeli si zway, e generalnie 40,6%
ludnoci Polski mieszka na wsi, a59,4% wmiastach2.
Wkontekcie opracowywania modelu, wramach ktrego rozwaa si problem
dostpnoci do nieodpatnych dla beneficjenta, lecz finansowanych zbudetu pastwa
porad prawnych iobywatelskich, niezwykle istotne wydaje si by badanie dotyczce
sytuacji finansowej osb korzystajcych ztego typu porad. Znajistotniejszych danych uzyskanych w jego toku wynika, e zreguy zinformacji oraz porad prawnych
iobywatelskich korzystay osoby majce jedn prac lub inne rdo utrzymania
(62%). Jedynie wyjtkowo zgaszay si osoby uzyskujce wmiar regularne dochody zinnych zaj (5%), a27% stanowiy osoby niepracujce zarobkowo. Trzeba
jednak mie na uwadze, e np. 14% to emeryci3. 5% korzystajcych zpomocy ocenia
przy tym swoj sytuacj materialn jako bardzo trudn (niemono zaspokojenia
podstawowych potrzeb), a25% jako trudn (skromny standard ycia, konieczno
oszczdnego gospodarowania zasobami). Zdrugiej strony nieco ponad poowa wskazuje, e wystarcza jej rodkw na ycie, aoszczdzania wymagaj jedynie powaniejsze zakupy. Zkolei 18% ocenia swoj sytuacj jako dobr, gdy mog sobie pozwoli
na wiele bez potrzeby oszczdzania4. Deklarowany przez respondentw korzystajcych zporadnictwa prawnego miesiczny dochd netto gospodarstwa domowego
w37% przypadkw wskazywany by wprzedziale od 3001 do 5000 z, w27% od
2001 do 3000 z, w12% od 1501 do 2000 z i10% zarwno wprzedziale do 1000z,
jak iwtym od 1001 do 1500 z; zkolei w4% byo to od 5001 do 8000 z5. Dane te
1
Informacje pochodz ze strony internetowej tygodnika Newsweek Polska: http://polska.newsweek.pl/spispowszechny-przybywa-osob-z-wyzszym-wyksztalceniem,86284,1,1.html (19.2.2014). Spis powszechny wedug
danych na 31.3.2011 r.
2
Dane za informacjami dostpnymi na stronie internetowej tygodnika Newsweek Polska: http://polska.newsweek.pl/spis-powszechny-przybywa-osob-z-wyzszym-wyksztalceniem,86284,1,1.html (19.2.2014). Spis powszechny wedug danych na 31.3.2011 r.
3
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 2526.
4
Ibidem, s. 29.
5
Ibidem, s. 31.
64
niewtpliwie trzeba uwzgldni przy ustalaniu progu dochodu na czonka gospodarstwa domowego uprawniajcego do skorzystania znieodpatnego dla beneficjenta
poradnictwa. S one bowiem pomocne woszacowaniu potencjalnego obcienia dla
budetu pastwa ztytuu funkcjonowania systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego przy zaoeniu okrelonego puapu wskazanego dochodu, aco za tym idzie
umoliwiaj dostosowanie zakresu podmiotowego dostpnoci do nieodpatnego
dla beneficjentw poradnictwa do moliwoci finansowych budetu pastwa.
65
66
67
68
Podkreli naley, e nawet wramach tej omawianej opcji alternatywnej ZBPO wyklucza wprowadzenie jakichkolwiek ogranicze wpostaci kryterium dochodowego.
Podnosi si bowiem m.in., e takie rozwizanie stygmatyzowaoby osoby niezamone, ktre musiayby si podda ocenie pod ktem majtkowym. Stwierdza si take,
e implikowaoby to problemy praktyczne wprzypadkach koniecznoci dokonywania
tego rodzaju weryfikacji przy poradach wiadczonych drog telefoniczn, listow
czy e-mailow. Podkrela si rwnie, e wprowadzenie kryterium dochodowego
pocigaoby za sob problem odwoa od decyzji odmownej dotyczcej przyznania
nieodpatnej pomocy, opracowania procedury instancyjnej, ato wzmagaoby biurokratyzacj systemu izwikszenie jego kosztw1.
Ibidem, s. 7071.
Ibidem, s. 79.
3
Ibidem, s. 80.
1
2
69
70
Ibidem, s. 136137.
71
72
lub prawie nigdy nie jest bezpatna, lecz wie si zkoniecznoci, uprzedniego lub
nastpczego, poniesienia okrelonej opaty ryczatowej lub wyliczonej jako procentowy udzia wkosztach udzielenia pomocy prawnej poniesionych wdanym przypadku1. Co wicej, nieraz wogle zakada si, e przede wszystkim koszty pomocy prawnej powinny by w pierwszym rzdzie finansowane przez ubezpieczyciela i fakt
posiadania ubezpieczenia wyklucza zzakwalifikowania do uzyskania choby czciowo nieodpatnej pomocy prawnej (np. wSzwecji czy Niemczech). WPolsce tego typu
ubezpieczenia nie s jeszcze zbyt popularne, cho coraz czciej pojawiaj si wpakiecie przy okazji korzystania zinnych usug (np. bankowych). S one dobrowolne
(podobnie zreszt jak winnych krajach). Niemniej jednak wporwnaniu zrozwizaniami wzakresie nieodpatnego poradnictwa funkcjonujcymi winnych opisanych
wniniejszym rozdziale krajach proponowany model poradnictwa, niezakadajcy
pobierania od osb speniajcych kryteria podmiotowe opat ztytuu czciowego
partycypowania przez nie wkosztach udzielanej pomocy, zapewnia zdecydowanie
wyszy poziom dostpnoci wiadcze poradniczych dla beneficjentw ni rozwizania funkcjonujce winnych analizowanych porzdkach prawnych. Tam partycypacja
beneficjentw wkosztach udzielanej im pomocy podyktowana jest przede wszystkim
tym, e pastwo nie byoby wstanie udwign ciaru funkcjonowania systemu,
wktrym cao kosztw pomocy prawnej pokrywana byaby zjego budetu. Dlatego te skoro ograniczenia wpoziomie finansowania usug poradniczych zbudetu
pastwa ito daleko idce przyjto wpastwach znajdujcych si wnieporwnywalnie lepszej od Polski sytuacji gospodarczej2, to wprowadzenie tego typu ogranicze wmodelu proponowanym na gruncie polskim nie powinno budzi zastrzee.
Nieco inna od wikszoci obcych rozwiza jest tu jednak droga wprowadzenia tych
ogranicze. Zakada si bowiem take ograniczenia przedmiotowe, to znaczy dotyczce zakresu spraw, awaciwie gazi prawa (lub mniejszych jego jednostek podziau), wktrych bdzie mona uzyska nieodpatn porad. Nie jest to rozwizanie
powszechne winnych pastwach, gdzie, jak ju wskazywano, poradnictwem objte
jest szerokie spektrum spraw (wtym co do zasady zarwno prawo karne, jak icywilne), cho nie jest ono rwnie odosobnione (funkcjonuje, oczym bya ju mowa, m.in.
wAnglii iWalii). Zauway jednak naley, e po pierwsze takie rozwizanie wmodelu poradnictwa prawnego iobywatelskiego ma swoje gbokie uzasadnienie merytoryczne, po drugie zakada si jego okresow weryfikacj ipo trzecie wprowadza
konieczne zuwagi na koszty ograniczenia, kompensujc niejako stosunkowo szeroki
(wporwnaniu zinnymi krajami) dostp podmiotowy, wtym dopuszczenie znacznej
moliwoci odstpstw od kryterium podmiotowego przy uwzgldnieniu szczeglnych
okolicznoci danego przypadku oraz brak wprowadzenia obowizku pokrywania czci (nieraz znacznej) kosztw udzielanej pomocy (co jest rozwizaniem czstym winnych krajach). Jeli chodzi owspomniane uzasadnienie merytoryczne ogranicze
Zob. bardziej szczegowe uwagi wpunkcie 2 niniejszego rozdziau.
Np. wSzwecji czy Niemczech (zob. pkt 2 wtym rozdziale).
1
2
73
74
f unkcjonowania dotychczasowej sieci punktw udzielajcych informacji iporad prawnych jest tym bardziej zasadne, e jak wykazuje badanie osoby, ktre zgosiy si
po tak informacj lub porad, s wprzewaajcej wikszoci zadowolone zotrzymanej pomocy1.
Co take wymaga podkrelenia, wdwch ztrzech rozwaanych opcji modelu
poradnictwa prawnego iobywatelskiego przyjmuje si cakowicie nieodpatny inieograniczony waden sposb ani podmiotowy, ani przedmiotowy dostp do informacji prawnej iobywatelskiej (jedynie wjednej wersji byby tak limitowany), co
ponownie jest rozwizaniem owiele przychylniejszym dla beneficjentw ni rozwizania przyjmowane wniektrych innych krajach, wtym zowiele zasobniejszymi
budetami, gdzie jednak wymaga si poniesienia opaty, choby wpewnej okrelonej wysokoci (jak choby wNiemczech czy wSzwecji, na co ju wskazywano).
Ponadto analiza rozwiza funkcjonujcych winnych krajach pokazuje, e zreguy
system poradnictwa ipomocy finansowany, zazwyczaj czciowo (bo zakada si
partycypacj korzystajcego zusugi wjej kosztach), zbudetu pastwa obejmuje
tam jedynie pomoc prawn, ale ju nie porady obywatelskie. Zatem iwtym aspekcie
proponowane rozwizanie modelowe jawi si jako korzystne dla osb, ktre takiej
pomocy potrzebuj lub bd potrzebowa (wporwnaniu zzakresem usug poradniczych finansowanych ze rodkw budetowych winnych krajach).
Warto wspomnie te obardzo ciekawym zjawisku, mianowicie deklarowanym
przez kilka procent respondentw braku zaufania do bezpatnych informacji iporad,
wanie zuwagi na fakt ich bezpatnoci2. Wskazuje to na wystpowanie tendencji do
wikszego uznania przez niektre osoby usugi, za ktr musiay zapaci, wporwnaniu ze wiadczeniem otrzymywanym nieodpatnie. Jest to kwestia, ktra wymagaaby niewtpliwie gbszych docieka psychologicznych isocjologicznych, przy
udziale odpowiednich ekspertw, zwaszcza jeli chodzi ozbadanie rde irealnej
skali tego zjawiska. By moe jednak jest ono jedn zprzyczyn zastrzegania wniektrych systemach prawnych koniecznoci uiszczania przez osob zgaszajc si po
porad prawn ryczatowej opaty. Pojawia si pytanie, czy dziaanie tego czynnika
uda si wwarunkach polskich cho wpewnym stopniu zniwelowa, gdy beneficjent
porady bdzie mia wiadomo, e co prawda on za ni nie paci, lecz wiadczcy
mu pomoc prawnik lub doradca za wykonywan prac bdzie mia zapacone (ztym
e ze rodkw budetowych).
Co do oczywiste, zuwagi na bardzo du rnorodno podmiotw wiadczcych obecnie wPolsce nieodpatne informacje iporady prawne, daleko posunit
dywersyfikacj sposobw, metod istandardw przez nie stosowanych, zakres problemw objtych ich dziaalnoci, stosowanie lub nie okrelonych ogranicze
wprzyjmowaniu beneficjentw (np. tylko ubogich, bezdomnych, ofiar przemocy
domowej, pokrzywdzonych przestpstwem itp.) jasne jest, e prba wypracowania
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 120122.
Ibidem, s. 133.
1
2
75
76
do tego, co wramach proponowanego modelu poradnictwa prawnego iobywatelskiego okrelane jest mianem informacji, anie porady. Ta ostatnia stanowi bowiem
form wymagajc owiele wikszego zaangaowania intelektualnego, nakadu pracy, si irodkw, jest silnie zindywidualizowana iowiele bardziej kosztochonna.
Zdawano sobie zreszt ztego spraw przy tworzeniu ustawy opomocy spoecznej
idlatego gwarantowan na jej gruncie pomoc prawn ograniczono jedynie do informacji, nie zapewniajc dalej idcego poradnictwa. Std nie sposb zprzepisu
tego czyni podstawy prawnej gwarancji nieodpatnego poradnictwa prawnego. Co
wicej, zbyt daleko idcy jest te wniosek, e powoany przepis ustawy opomocy
spoecznej statuuje powszechno poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Po
pierwsze bowiem art. 46 ust. 2 PomSpoU wyranie ogranicza (gdy jest to wyliczenie enumeratywne, anie przykadowe) zakres wiadczonych informacji prawnych
jedynie do prawa rodzinnego iopiekuczego, zabezpieczenia spoecznego iochrony
lokatorw. Informacje zatem s udzielane tylko ztych izadnych innych gazi
prawa. Nie mamy tu wic do czynienia zpowszechnoci przedmiotow informacji
prawnej. Wprost przeciwnie, ujcie jej zakresu jest tak silnie ograniczone, e nie
przystaje do wersji modelu proponowanej przez ZBPO ani wopcji podstawowej
(tj. niezakadajcej adnych ogranicze co do zakresu wiadczonej pomocy prawnej), ani te alternatywnej (wramach ktrej akceptuje si co prawda ograniczenie
zakresu dziedzin prawa, zktrych udzielane bd porady, ale zakrela si ich krg
owiele szerzej, ni ma to miejsce na gruncie art. 46 ust. 2 PomSpoU). Po drugie
nie wydaje si take zasadny wniosek, e uznanie poradnictwa prawnego za poradnictwo specjalistyczne wrozumieniu art. 46 PomSpoU miaoby gwarantowa jego
powszechno podmiotow. Co prawda wart. 46 ust. 1 PomSpoU ustawodawca
wskazuje na dostp do poradnictwa bez wzgldu na posiadany dochd, jednak nie
jest uzasadnione wyciganie std wniosku, e wtakim razie zporadnictwa tego moe
skorzysta kady. Trzeba bowiem zauway, e wtym samym przepisie (art. 46 ust. 1
PomSpoU) wprowadza si rwnolegle istotne ograniczenie podmiotowe wdostpie
do poradnictwa (awaciwie jak wyjaniono powyej do informacji prawnej).
Mianowicie ustawodawca wyranie zastrzega, e poradnictwo specjalistyczne, wtym
prawne, jest wiadczone osobom irodzinom, ktre maj trudnoci lub wykazuj
potrzeb wsparcia wrozwizywaniu swoich problemw yciowych. Nie kady zatem moe skorzysta ztakiego poradnictwa, atylko osoby lub rodziny znajdujce si
wtakiej szczeglnej, trudnej sytuacji. Ten ostatni wniosek znajduje zreszt wsparcie
nie tylko wwykadni literalnej powoanego art. 46 ust. 1 PomSpoU, ale take wwykadni systemowej, prowadzonej m.in. wzwizku zart. 2 ust. 1 PomSpoU iart. 7
PomSpoU. Zgodnie bowiem zart. 2 ust. 1 PomSpoU: pomoc spoeczna jest instytucj polityki spoecznej pastwa, majc na celu umoliwienie osobom irodzinom
przezwyciania trudnych sytuacji yciowych, ktrych nie s one wstanie pokona,
wykorzystujc wasne uprawnienia, zasoby imoliwoci. Ustawodawca ucila
zatem, e skorzysta zpomocy spoecznej, wtym ze wiadczonego wjej ramach
nieodpatnie specjalistycznego poradnictwa prawnego, mog osoby irodziny, ktre
77
nie tylko znajduj si we wspomnianej ju trudnej sytuacji yciowej, ale ponadto nie
s wstanie sobie zni poradzi dziki wasnym uprawnieniom, zasobom imoliwociom. Zatem majcy rodki finansowe, dziki ktrym mog skorzysta np. zusug
prawnych celem przezwycienia trudnoci yciowych, zjakimi si borykaj, nie s
kwalifikowani jako uprawnieni do skorzystania znieodpatnych wiadcze pomocy
spoecznej, wtym poradnictwa prawnego. Co wicej, wniosek ten znajduje wsparcie
wart. 7 PomSpoU, gdzie ustawodawca wskazuje gwne podstawy do korzystania
ztakich wiadcze (co oddaje jednoczenie cel wprowadzenia tej ustawy iprzywiecajcy jej zamys legislacyjny). Znamienne jest, e na pierwszym miejscu stanowi si,
i udzielenie pomocy spoecznej uzasadnia ubstwo osoby lub rodziny starajcej si
otak pomoc. Kolejne zreszt wymienione podstawy do skorzystania ztej pomocy
wsposb niepozostawiajcy wtpliwoci obrazuj, e pomoc tak objci s tylko
ci, ktrzy zostali dowiadczeni przez los iznajduj si wnaprawd cikiej sytuacji
(cierpicy zpowody sieroctwa, bezdomnoci, bezrobocia, niepenosprawnoci, dugotrwaej lub cikiej choroby, przemocy wrodzinie, handlu ludmi, alkoholizmu
lub narkomanii, dotkno ich zdarzenie losowe, sytuacja kryzysowa, klska ywioowa itp.). Co za tym idzie, nie sposb zustawy opomocy spoecznej wyprowadzi
podstawy prawnej, ktra mogaby stanowi baz do wysnuwania wniosku otym, e
poradnictwo prawne powinno by powszechne. Zapewnia ona jedynie wiadczenia
wpostaci informacji prawnej, aito jak wskazano przy bardzo daleko idcych
ograniczeniach zarwno podmiotowych, jak iprzedmiotowych.
Pewne wtpliwoci moe take budzi koncepcja modelu przedstawiona przez
ISP. Mona si bowiem spodziewa zastrzee, zgaszanych ju zreszt wramach
szkole dotyczcych modelu, e zagwarantowanie usug podstawowych na szczeblu
powiatu, adodatkowych na szczeblu wojewdztwa tworzyoby system zbyt odlegy
od potrzebujcego pomocy obywatela. Ponadto zastanawia, dlaczego dostp do informacji iporad miaby by osigalny tylko dla osb powyej 13. roku ycia (wtym do
18. roku ycia tylko wobecnoci prawnego opiekuna). Wbrew bowiem deklaracjom
towarzyszcym tej wersji modelu (opracowanej przez ISP) wprowadzenie takiego
ograniczenia podmiotowego (nim ono tak naprawd jest) stanowioby naruszenie zaoenia (autorw tej wersji modelu) opowszechnym dostpie do poradnictwa, atake powoywanej zasady rwnoci obywateli statuowanej wart. 32 KonstytucjiRP.
Skoro bowiem co do zasady obywatelstwo polskie nabywa si przez urodzenie zrodzicw bdcych obywatelami polskimi (art. 34 ust. 1 Konstytucji RP), to przy urodzeniu ztakich rodzicw jest si obywatelem RP od urodzenia, anie dopiero od dnia
osignicia 13. roku ycia. Odmwienie dostpu do pomocy obywatelom modszym,
atake uniemoliwienie samodzielnego dostpu do informacji iporadnictwa obywatelom powyej 13., aponiej 18. roku ycia stanowi wistocie dyskryminacj
zuwagi na wiek, ktra godzi wzakaz dyskryminacji ustanowiony wprost wart.32
Konstytucji RP. Jak wskazuj przedstawiciele nauki prawa, naruszeniem zasady
rwnoci wynikajcej zpowoanego przepisu konstytucyjnego jest kade dziaanie
bdce nieuzasadnionym zrnicowaniem, zarwno wsferze ycia politycznego, jak
78
79
80
9. Scenariusze zaj
81
9. Scenariusze zaj
9.1. Scenariusz 1
Cel: Uwidocznienie roli, jak odgrywa wtworzeniu systemu poradnictwa prawnego i obywatelskiego oraz instytucji poradniczych (nie tylko zreszt w ramach
proponowanego modelu) okrelenie zgry, do jakich beneficjentw kierowana jest
pomoc wramach systemu bd wramach danej instytucji poradniczej.
Uwagi wstpne: Ze wzgldu na tematyk scenariusza obejmowa on bdzie zarwno zagadnienia poruszone wniniejszym rozdziale, jak iczciowo wrozdziale V
Metody istandardy stosowane przy wiadczeniu usug wramach poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Liczba uczestnikw: wzasadzie dowolna; jedynie wzgldy
pracy wgrupie (wproponowanych poniej wariantach nr 2 i3) irozmiary sali, wjakiej odbywa si szkolenie, mog powodowa, e zasadne bdzie ograniczenie liczby
uczestnikw szkolenia do 25, moe 30 osb (idzielenie ich nastpnie na 5-osobowe
zespoy). Czas trwania: wwariancie podstawowym 4560 min, przy wariantach nr
24 do ok. 1,5 godziny.
Zadanie dla uczestnikw zaj/szkolenia/seminarium:
Na tablicy multimedialnej albo na duej kartce papieru przyczepionej do roll-upu lub
przymocowanej do ciany (bd przy zastosowaniu innego rozwizania technicznego,
jest ono bowiem kwesti drugorzdn) co istotne wsposb widoczny dla wszystkich
uczestnikw zaj prowadzcy wpisuje wcentralnym miejscu pytanie: Jak osoba beneficjenta powinna wpywa na organizacj punktu poradniczego?. Nastpnie prowadzi
moderowan dyskusj wformie burzy mzgw, podczas ktrej uczestnicy wskazuj
kwestie, ktre wtym kontekcie naley wzi pod uwag. Prowadzcy grupuje je izapisuje wkrgach na kocu linii odchodzcych od prostokta zpodstawowym pytaniem.
Przykadowo:
niepenosprawno
konflikt
interesw
bariera
jzykowa
sprawa
poza zakresem
dziaalnoci
sprzeczno
zprzekonaniami
doradcy
sprzeczno
zprawem, etyk
moralnoci
osoba
nietrzewa,
agresywna
osoba
zamona
82
Tych moliwych sytuacji problematycznych, ktrych wystpienie naley przewidzie, zanim punkt poradniczy zacznie dziaa, jest oczywicie owiele wicej inic nie
stoi na przeszkodzie ich szerszej egzemplifikacji podczas prowadzonych warsztatw.
Niektre problemy zarwno wskazane przykadowo, jak iinne potencjalnie
przewidywalne dotycz zagadnie zwizanych zzakresem podmiotowym iprzedmiotowym dostpu do usug wiadczonych wramach nieodpatnego poradnictwa
prawnego iobywatelskiego, inne standardw wiadczenia usug.
Dalszy przebieg warsztatu moliwy jest wrnych wariantach.
Wariant 1.
Kontynuujc stosowanie metody burzy mzgw, przy kadym owalu ze wskazan kategori problemow mona dorysowywa odnoniki izapisywa propozycje
rozwizania danej sytuacji zgaszane przez uczestnikw.
wyeliminowanie
barier
architektonicznych
Jak osoba beneficjenta
powinna wpywa
naorganizacj punktu
poradniczego?
niepenosprawno
wsppraca
z osob znajc jzyk
migowy
elastyczne iyczliwe
podejcie
alternatywa
wmetodach kontaktu
(e-mail, tel.)
Wane! Gdyby podczas burzy mzgw nie pojawia si istotna kwestia lub propozycja jej rozwizania, rol prowadzcego jest poruszenie tej materii iuzupenienie
oni dyskusji. Na przykad kiedy rozwaa si sytuacj, wktrej osoba ubiegajca si
oporad prawn lub obywatelsk chce uzyskania teje wcelu pokierowania przebiegiem wydarze wtaki sposb, ktry wocenie osoby udzielajcej porady byby
sprzeczny zprawem, to jeli nie pojawi si to wtoku dalszej dyskusji do prowadzcego naley przedstawienie pod rozwag uczestnikw warsztatw przypadku, gdy
osoba, ktra zgosi si po porad, bdzie chciaa doprowadzi do skutku sprzecznego
zzasadami wspycia spoecznego, naruszajcego zasady etyki, godzcego wpoczucie moralnoci itp. Moe si take pojawi sytuacja, wktrej wystpi tego typu
problem na tle wiatopogldowym czy religijnym (np. beneficjent zuwagi na swe
wyznanie bdzie chcia by obsuony wspecyficzny sposb, naruszajcy standardy
wiadczenia porad lub wogle wnich nieprzewidziany).
9. Scenariusze zaj
83
Wariant 2.
Po etapie ustrukturyzowania gwnych sytuacji problemowych mona podzieli
uczestnikw zaj na grupy ikadej znich powierzy zadanie opracowania sposobw
przyblienia jednej zwybranych kwestii, np. jak zorganizowa/dostosowa dziaalno punktu poradniczego, by konstruktywnie rozwiza dany problem (np. gdy po
pomoc zgasza si osoba nieposugujca si jzykiem polskim ani adnym innym
znanym osobom udzielajcym porad wdanym punkcie) lub wogle nie dopuci do
jego powstania (np. niemono dotarcia osoby zniepenosprawnoci fizyczn do
osoby udzielajcej porad). Nastpnie, po okrelonym czasie, przedstawiciel kadej
zgrup przedstawia wyniki przemyle osb pracujcych znim pozostaym uczestnikom zaj iprowadzcemu, awypracowane przez nich wnioski s przedmiotem
dyskusji na forum wszystkich uczestnikw zaj (dla porzdku moderowanej przez
prowadzcego). Wtoku tej dyskusji mog si pojawi np. alternatywne propozycje
podejcia do danego zagadnienia, polemika zzaproponowanymi rozwizaniami, odesanie do wasnych dowiadcze zdobytych wtoku dziaalnoci poradniczej.
Wariant 3.
Alternatywnie, wprzypadku gdyby uczestnikami warsztatw byy osoby, ktre
ju prowadz rnymi metodami iwramach rnych form organizacyjnych dziaalno wpostaci nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego, mona
zastosowa przedstawiony powyej wariant nr 2 prowadzenia zaj, zt jednak modyfikacj, e wramach pracy wgrupach (jeeli s osoby ztej samej organizacji) lub
samodzielnej (gdy dan organizacj reprezentuje tylko jedna osoba lub wogle osoba
ta dziaa indywidualnie) spisane inastpnie przedstawione zostan sposoby radzenia
sobie zdanym typem sytuacji problemowych stosowane wramach dziaalnoci danego podmiotu inastpnie do tego odnosi si bd wszyscy uczestnicy zaj.
Wariant 4.
Wskazane powyej warianty zaj mona zastosowa, zmieniajc nieco przedmiot docieka, amianowicie formuujc podstawowe pytanie problemowe np. tak:
Jakie uksztatowanie zasad funkcjonowania organizacji poradniczych dziaajcych
w obrbie systemu poradnictwa prawnego i obywatelskiego jest niezbdne przy
zastosowaniu ogranicze (podmiotowych iprzedmiotowych) wdostpie do porad
wramach tego systemu?.
9.2. Scenariusz 2
Cel: Podniesienie poziomu wiedzy uczestnikw szkolenia na temat aktualnego
obrazu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, jeli chodzi
oosoby, ktre korzystaj ztych porad, atake stworzenie bazy do refleksji na temat
tego, jak na tym tle przedstawia si aktywno podmiotu wiadczcego nieodpatne
84
usugi doradcze, wramach ktrego dziaa uczestnik szkolenia, jak rwnie dostarczenie materii do przemyle iwnioskw odnoszcych si do zaoe wzorcowego
systemu poradnictwa prawnego iporadniczego oraz zasad dziaania punktw uczestniczcych wtakim systemie, zwaszcza zuwzgldnieniem potrzeb beneficjentw
iich profilu.
Uwagi wstpne: Zuwagi na tematyk scenariusza niezbdne jest uprzednie rzetelne merytoryczne przygotowanie si prowadzcego, wtym m.in. przestudiowanie
wynikw bada dotyczcych beneficjentw poradnictwa prawnego iobywatelskiego
opracowanych wramach projektu Opracowanie kompleksowych itrwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, zwaszcza
takich jak:
1. INPRIS, Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie analiza danych zastanych,
Warszawa 2012, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/58-raport-z-analizy-danych-zastanych;
2. S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy zporadnictwa prawnego
iobywatelskiego. Raport czstkowy, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/pl/o-projekcie/produkty/60-korzystajacy-i-niekorzystajacy-z-poradnictwa-prawnegoi-obywatelskiego;
3. T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce.
Wybrane wyniki, wnioski irekomendacje, Warszawa 2013, http://www.ppio.eu/
pl/o-projekcie/produkty/81-badanie-ppio-w-polsce-wyniki-wnioski-rekomendacje.
Konieczne te bdzie opracowanie woparciu omateriay rdowe odpowiedniej
prezentacji multimedialnej, oktrej mowa wdalszej czci propozycji tego scenariusza zaj.
Liczba uczestnikw szkolenia: wzasadzie dowolna, jedynie wzgldy praktyczne,
np. rozmiary sali, wjakiej odbywa si szkolenie, ewentualnie wybranie opisanego
poniej wariantu nr 1 izwizana ztym konieczno sprawdzenia wynikw testw
podczas szkolenia, mog implikowa zasadno ograniczenia liczby szkolonych
osb. Czas trwania: 1,52 godziny, przy czym jest to czas trwania samego szkolenia.
Dodatkowo prowadzcy szkolenie musi mie na uwadze do czasochonne przygotowanie materiaw niezbdnych do przeprowadzenia szkolenia (testw, prezentacji).
Przygotowania wstpne: Prcz wspomnianego niezbdnego przygotowania
merytorycznego prowadzcy powinien opracowa arkusz zapyta typu testowego
jednak nie bdzie to test sprawdzajcy wiedz uczestnikw, nie musz oni zatem
wczeniej zdobywa niezbdnej do jego rozwizania wiedzy, lecz test co do ich
wyobrae na temat tego, jak przedstawia si obraz beneficjentw nieodpatnego
poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce (dla osb, ktre nie maj praktyki
wtym zakresie, lecz np. dopiero myl orozpoczciu takiej dziaalnoci poradniczej), albo jak ten obraz przedstawia si wpraktyce punktu poradniczego, wramach
ktrego dany uczestnik szkolenia dziaa (pozwoli to na podzielenie si przez niego
9. Scenariusze zaj
85
dowiadczeniami zreszt uczestnikw szkolenia oraz pokae mu, jak jego dziaalno wyglda na tle poradnictwa wiadczonego przez inne podmioty).
Przykady proponowanych pyta testowych zwariantami odpowiedzi:
1. Jak Ci si wydaje, czy wzakresie wiadczonych wPolsce nieodpatnych porad
prawnych dominuj sprawy zzakresu prawa1:
a) administracyjnego,
b) karnego,
c) cywilnego,
d) pracy?
2.
86
Wariant 2.
Prowadzcy nie sprawdza wynikw testw, lecz prowadzi dalej warsztat, auczestnicy mog porwnywa przedstawiane informacje wynikajce zwynikw bada
ankietowych zzaznaczonymi przez siebie wczeniej odpowiedziami iwten sposb
samodzielnie je weryfikowa.
Wobydwu przedstawionych wariantach prowadzcy (wtym wwariancie nr 1
ju po sprawdzeniu testw) przedstawia prezentacj multimedialn zawierajc najistotniejsze dane dotyczce krgu beneficjentw nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce opracowane woparciu obadanie przeprowadzone
wramach realizacji projektu systemowego, wtym wszczeglnoci te wymienione
wuwagach wstpnych do niniejszego scenariusza zaj. Poszczeglne slajdy mog
stanowi baz do dyskusji nad wynikami bada idanymi statystycznymi.
ROZDZIA IV.
1. Uwagi oglne
Mwic obezpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej, najczciej mamy na myli
zbir niezalenych dziaa omniej lub bardziej sformalizowanej postaci1. Pomoc tak
wiadcz rnego rodzaju podmioty. Ich nadrzdnym celem jest zapewnienie osobom
potrzebujcym pomocy iwparcia wzakresie realizacji ich praw iwykonywania cicych
na nich obowizkw. Nie ulega wtpliwoci, e wcelu zapewnienia szerokiego dostpu
do poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz wysokiego poziomu wiadczonej pomocy powinien by stworzony spjny system zbudowany zrnego rodzaju podmiotw, co
zostao podkrelone w poprzednich rozdziaach. Jedynie waciwie zorganizowany system
jest gwarantem zapewnienia odpowiedniej pomocy osobom wykluczonym izagroonym
wykluczeniem spoecznym. Przeprowadzone badanie wskazuje bowiem, e wrd najwikszych przeszkd wdostpie do pomocy prawnej iobywatelskiej znajduj si obawa
przed wysokimi kosztami iodlego punktw wiadczcych pomoc2. Stworzenie systemu jest wic odpowiedz na zapotrzebowanie osb poszukujcych pomocy. Pomoc taka
powinna by wiadczona przez szeroki krg podmiotw. Wrd nich wyrni mona
podmioty publiczne, prywatne rozumiane jako kancelarie adwokatw iradcw prawnych,
organizacje pozarzdowe oraz studenckie poradnie prawne zwane klinikami prawa.
* Autorka jest asystentem wZakadzie Polityki Prawa na Wydziale Prawa iAdministracji Uniwersytetu dzkiego. Trenerka FUPP prowadzca szkolenia dla organizacji pozarzdowych dotyczce upowszechniania modelu
nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, opracowanego wramach projektu systemowego
wskazanego wniniejszej publikacji.
1
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 111.
2
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 140.
88
89
90
Druga instytucja, zajmujca si pomoc wsprawach karnych, to wyraenie przywoane w rozdziale II Criminal Defence Services (CDS, Obsuga prawna w sprawach
karnych). Pomoc prawna wtym przypadku obejmuje poradnictwo, reprezentacj przed
sdami rnego szczebla oraz dyury prawnikw na posterunkach policji iwsdach1.
Pomoc taka wiadczona jest osobom zatrzymanym, podejrzanym ioskaronym.
Oznacza to, e na kadym etapie postpowania osoba potrzebujca moe liczy na
obecno prawnika przy przygotowywaniu linii obrony, podczas przesuchania czy
innych czynnoci podejmowanych w toku postpowania karnego. Dodatkowym
aspektem dziaalnoci LSC jest zapewnienie oskaronym opopenienie przestpstwa obrony wpostpowaniu sdowym. Pomoc taka wiadczona jest przez Public
Defender Service (publiczny obroca) prawnikw praktykw dostpnych, wrazie
potrzeby, przez ca dob. Finansowana jest ona poprzez ustalenie staego, zryczatowanego wynagrodzenia.
Tak zorganizowany system bezpatnej pomocy prawnej pozwala zjednej strony na
pomoc wszerokim zakresie spraw karnych icywilnych na rnym etapie postpowania. Zdrugiej dziki przyjtym rozwizaniom moliwa jest pomoc licznym grupom
osb, wtym take wykluczonym izagroonym wykluczeniem spoecznym. Wwielu
przypadkach profesjonalna pomoc nie byaby dostpna dla wielu potrzebujcych.
Inne rozwizanie przyjto wNiemczech. Jest ono pod wieloma wzgldami wyjtkowe. Nie przewiduje centralnej instytucji sprawujcej nadzr nad wiadczeniem
pomocy prawnej, apomoc ta wiadczona jest wycznie przez zawodowych prawnikw2.
Co wane, wspomniana pomoc nie jest ograniczona do zgry okrelonego zakresu przedmiotowego. Rozwizanie niemieckie nie zakada take pomocy na etapie
przedsdowym. Wynika to przede wszystkim zfaktu, e wNiemczech ubezpieczenia
od kosztw usug prawnych s najbardziej rozpowszechnione. Powoduje to, e udzia
pastwa worganizacji ifinansowaniu systemu nie jest tak niezbdny jak winnych
krajach3. Nie oznacza to jednak, e bezpatna pomoc nie jest wogle wiadczona. Jej
udzielanie okrelaj dwa akty prawne ustawa wzakresie doradztwa ireprezentacji4
oraz niemiecki Kodeks postpowania cywilnego5.
Jak ju wspomniano, system niemiecki nie jest administrowany centralnie. Nie s
take podejmowane prby upowszechnienia dostpu do tego typu usug. Nie moemy
wic mwi oistnieniu systemu bezpatnej pomocy prawnej, aporadnictwo takie
wiadczone jest niemal wycznie przez profesjonalnych prawnikw.
Przed wprowadzeniem rozwiza ustawowych pierwszym miejscem poszukiwania pomocy wNiemczech byy sdy6. Do 1980 r. obejmowaa ona jedynie pomoc
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 342.
Ibidem, s. 361.
3
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 29.
4
Gesetz ber Rechtsberatung und Vertretung fr Brger mit geringem Einkommen ustawa z18.6.1980 r.
5
Zivilprozessordnung (ZPO) ustawa z30.1.1877 r.
6
A. Witkowska, Zagraniczne modele..., op. cit., s. 29.
1
2
91
92
p ozwala na zapoznanie si zwszystkimi moliwymi rozwizaniami problemu prawnego wsprawach zdziedziny prawa rodzinnego, konsumenckiego czy administracyjnego. Powstaa ona woparciu onajczciej spotykane problemy prawne. Serwis
internetowy stanowi doskonae uzupenienie dobrze zorganizowanego systemu. Stanowi on moe take doskonae rdo powszechnie dostpnej wiedzy, uatwiajce
funkcjonowanie kadego systemu pomocy prawnej take polskiego.
Zupenie inne wyzwania wynikaj ze specyfiki podziau administracyjnego oraz
rnorodnoci etnicznej ijzykowej Belgii. Istnienie autonomicznych regionw,
atake posugiwanie si przez obywateli tego kraju a czterema jzykami wymaga
odmiennego spojrzenia na problematyk poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Wszystko to sprawia, e tworzenie iorganizacja spjnego systemu s niezwykle
utrudnione. Na poziomie federalnym uchwalono w1998 r. ustaw opomocy prawnej. Pomoc taka jest take wiadczona na poziomie regionalnym przez organizacje
spoeczne1. Tradycyjnie bezpatne poradnictwo prawne zwizane byo nieodcznie
zdziaalnoci charytatywn profesjonalnych prawnikw2. Poczwszy od 1998 r.,
pomoc prawna na etapie przedsdowym jest take wiadczona przez Commission for
Legal Aid (Komisj Pomocy Prawnej), apomoc sdowa przez Bureau for Legal Aid
(Urzd Pomocy Prawnej)3. Oba te podmioty dziaaj wposzczeglnych dystryktach
poprzez lokalne biura. Ich dodatkowym zadaniem jest wspieranie wsppracy zinnymi organizacjami wiadczcymi bezpatn pomoc prawn, wtym zorganizacjami
pozarzdowymi4.
Komisja Pomocy Prawnej wiadczy pomoc ograniczon do podstawowych zada
sprowadzajcych si do przekazywania informacji prawnej5. Oznacza to, e pomoc
przez ni oferowana nie obejmuje sporzdzania pism procesowych czy umw. Tak
dziaalnoci zajmuj si czsto organizacje spoeczne specjalizujce si wkonkretnym rodzaju problemw.
Pomoc wpostpowaniach przed sdami wiadczona przez Urzd Pomocy Prawnej udzielana jest osobom, ktrym za sytuacja materialna nie pozwala na sfinansowanie pomocy samodzielnie6.
Wasny system pomocy prawnej ma take Chorwacja. Uchwalona 1.2.2009 r.
ustawa obezpatnej pomocy prawnej stworzya podwaliny kompleksowego systemu, ktry zapewniaby poradnictwo dla osb oniskim statusie materialnym7. Na
system skadaj si ministerstwo sprawiedliwoci oraz 20 powoanych do tego celu
biur regionalnych. Zgodnie zpostanowieniami wspomnianej ustawy pomoc prawn
wramach systemu wiadczy mog adwokaci, stowarzyszenia, zwizki zawodowe
93
oraz dziaajce przy wydziaach prawa kliniki prawa1. Ustawa zakada take dbao
owysok jako poradnictwa oraz przewiduje sankcje za nieprawidowoci wdziaaniu prawnikw idoradcw.
We Francji problematyka bezpatnego poradnictwa prawnego take zostaa uregulowana przepisami rangi ustawowej. Ustawa z10.7.1991 r. przewiduje szeroki zakres
pomocy ju na etapie przedsdowym2. Zakada informacj oprzysugujcych prawach iobowizkach, pomoc wsporzdzaniu pism, udzielanie porad prawnych oraz
wsparcie wprocedurach przedsdowych. Pomoc taka wiadczona jest przez Conseil
departamental de lacces au droit (biura pomocy prawnej CDAD) na wniosek
osoby zainteresowanej3.
Pomoc prawn zapewniaj take Maisons de Justices et du droit (domy sprawiedliwoci iprawa). Ponadto bezpatne poradnictwo organizowane jest przez liczne
organizacje pozarzdowe.
Zaprezentowane rozwizania stanowi przykad rnego podejcia do problematyki
bezpatnego poradnictwa prawnego. Przyjte formy organizacji systemu wynikaj ze
zrnicowanych dowiadcze oraz potrzeb obywateli poszczeglnych krajw. Mog
jednak stanowi doskona inspiracj dla systemu tworzonego wPolsce. Na szczegln
uwag zasuguj te rozwizania, ktre zakadaj szeroki krg podmiotw wiadczcych
pomoc prawn iobywatelsk. Wkontekcie tworzenia spjnego systemu wPolsce warto
czerpa inspiracj zrozwiza zakadajcych udzia organizacji pozarzdowych take
tych, wktrych funkcj doradcw peni osoby bez wyksztacenia prawniczego (jak
wWielkiej Brytanii czy Holandii). Analiza rozwiza europejskich kae rwnie wnioskowa, e systemy bazujce wycznie na dziaalnoci profesjonalnych prawnikw
jedynie czciowo pokrywaj zapotrzebowanie spoeczne. Nie byyby one przydatne
wPolsce, gdzie nie istnieje system dobrowolnych ubezpiecze pokrywajcych koszty
pomocy prawnej. Dowiadczenia zagraniczne potwierdzaj przekonanie, e podstawow wartoci wszelkich systemw jest dostpno pomocy ju na etapie przedsdowym.
Ponadto przyjte rozwizania wskazuj dobitnie, e tylko spjny icentralnie koordynowany system zapewnia szerok dostpno pomocy prawnej osobom niezamonym.
Pozwala take na realizacj jednego zpodstawowych praw, tj. prawa do sdu4.
94
jest zapewnienie osobom potrzebujcym wparcia wzakresie realizacji ich praw iwykonywania cicych na nich obowizkw1. Organizacja tych dziaa wformie dobrze
zarzdzanego systemu pozwoli jednak na ujednolicenie podejmowanych dziaa oraz
zachowanie wysokiego poziomu wiadczonych usug. Podmioty wiadczce pomoc
prawn iobywatelsk to podmioty publiczne, prywatne, organizacje pozarzdowe oraz
studenckie poradnie prawne zwane klinikami prawa. Wdalszej czci rozdziau podzielone one zostay na dwie grupy podmioty publiczne ipodmioty niepubliczne wcelu
wskazania zakresu podmiotowego iprzedmiotowego wiadczonego poradnictwa.
95
wiadczona przez orodki pomocy spoecznej jest jednak jedynie jedn zform dziaalnoci tych podmiotw istanowi niejako uzupenienie wachlarza zada okrelonych
we waciwych przepisach. Podobny charakter ma pomoc wiadczona przez Pastwow Inspekcj Pracy (PIP). Jest to podmiot, ktrego dziaalno reguluje ustawa
z13.4.2007 r. oPastwowej Inspekcji Pracy1. Wzakresie poradnictwa prawnego
ustawa wskazuje kilka podstawowych zada, m.in.: udzielanie porad sucych ograniczaniu zagroe dla ycia izdrowia pracownikw, atake wzakresie przestrzegania prawa pracy (art. 10 pkt 7 lit. e PIPU), wnoszenie powdztw, uczestnictwo
wpostpowaniach przed sdem pracy wsprawach oustalenie stosunku pracy za
zgod osoby zainteresowanej (art. 10 pkt 11 PIPU), jak rwnie udzielanie informacji
ominimalnych warunkach zatrudnienia pracownika okrelonych wobowizujcych
przepisach (art. 10 pkt 13 PIPU).
Jednym zrodzajw wiadczonych porad s porady prawne. Dotycz one przede
wszystkim zagadnie zwizanych ze stosunkiem pracy, wynagrodzeniem oraz uprawnieniami pracowniczymi wynikajcymi z Kodeksu pracy. Pastwowa Inspekcja
Pracy moe take udziela pomocy ocharakterze technicznym, tj. zwizanej zbezpieczestwem ihigien pracy. Na uwag zasuguje fakt, e poszczeglne oddziay
PIP udzielaj porad nie tylko poprzez osobisty kontakt zzainteresowanym, ale daj
rwnie moliwo uzyskania pomocy drog telefoniczn. Pastwowa Inspekcja Pracy wroku 2012 udzielia 132 tys. porad, wtym prawie 981 tys. prawnych (79,6%)
iponad 251 tys. technicznych (20,4%)2.
Kolejnym przykadem instytucji, wktrej praca poradnicza stanowi tylko jeden zaspektw dziaalnoci, s orodki pomocy pokrzywdzonym przestpstwem.
Wramach realizowanego przez Ministerstwo Sprawiedliwoci przedsiwzicia finansowanego gwnie zfunduszy Unii Europejskiej organizowana jest Sie Pomocy Ofiarom Przestpstw. Celem tego projektu jest zapewnienie wsparcia prawnego
ipsychologicznego osobom pokrzywdzonym przestpstwem dziki wykorzystaniu
dostpnej ju bazy lokalowej izasobw. Zapewnienie kompleksowej pomocy wymaga oczywicie wsppracy rnego rodzaju podmiotw: organw administracji,
wymiaru sprawiedliwoci, policji czy samorzdw prawniczych. Koordynacj takiego wspdziaania maj si zajmowa orodki pomocy dla osb pokrzywdzonych
przestpstwem. Funkcjonuj one wkadym z16 wojewdztw.
Tekst jedn.: Dz.U. z2012 r. poz. 404 ze zm., dalej jako: PIPU.
Sprawozdanie z dziaalnoci Pastwowej Inspekcji Pracy w 2012 r., http://www.pip.gov.pl/html/pl/sprawozd/12/spraw_12.htm (22.2.2014). Przez porady techniczne naley rozumie porady dotyczce problematyki
zawartej wdziale dziesitym Kodeksu pracy, wtym m.in.: wymaga dotyczcych obiektw budowlanych, pomieszcze pracy ipomieszcze higieniczno-sanitarnych, przepisw okrelajcych minimalne wymagania zzakresu
bezpieczestwa ihigieny pracy dla rnych stanowisk pracy, organizacji szkole BHP dla pracownikw, organizacji
profilaktycznej opieki lekarskiej nad pracownikami, wypadkw przy pracy oraz zwizanej znimi dokumentacji,
postpowania wprzypadku stwierdzenia podejrzenia choroby zawodowej, obowizkw pracodawcy wprzypadku
rozszerzania zakresu dziaalnoci oraz zakoczenia budowy obiektw budowlanych, wktrych planuje organizowa stanowiska pracy. Informacje pochodz ze strony internetowej Pastwowej Inspekcji Pracy Okrgowego
Inspektoratu we Wrocawiu: http://www.wroclaw.oip.pl/informacje_z_dzialalnosci/informacje_dla_pracownika/
jak_zlozyc_skarge.php# (20.5.2014).
1
2
96
Pomoc prawna oferowana przez orodki polega na udzielaniu informacji prawnych wodniesieniu do konkretnych przypadkw. Moe by ona take wiadczona
zwykorzystaniem metod komunikacji na odlego: telefonu, poczty zwykej ielektronicznej czy innych technik internetowych. Dodatkowym rdem informacji jest
stworzony przez Ministerstwo Sprawiedliwoci serwis internetowy www.pokrzywdzeni.gov.pl, ktrego integraln czci s poradniki iinformacje dla zainteresowanych osb poszukujcych pomocy.
Zdecydowanie inny charakter ma pomoc wiadczona przez biura obsugi interesantw wsdach powszechnych. Do podstawowych zada biur nale: kierowanie
interesantw do waciwych komrek organizacyjnych sdu, opieka nad wiadkami
ipokrzywdzonymi, przekazywanie informacji ozasadach wszczcia, wymaganych
dokumentach czy kosztach postpowania, atake przekazywanie formularzy sdowych iwzorw pism1. S one powoywane na podstawie zarzdze prezesw sdw
na podstawie rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z23.2.2014 r. Regulamin
urzdowania sdw powszechnych2 wydanego na podstawie przepisw ustawy prawo oustroju sdw powszechnych3. Docelowo biura obsugi interesantw maj by
powoane we wszystkich sdach powszechnych4. Wtym miejscu naley podkreli,
e udzielane przez te orodki informacje nie maj charakteru porad prawnych.
Obowizujcy wPolsce system prawny przewiduje take funkcjonowanie podmiotw publicznych, ktrych gwnym zadaniem jest wiadczenie pomocy prawnej
oraz udzielanie porad obywatelskich. Do krgu takich podmiotw zaliczy naley rzecznikw konsumentw. Jednym zzada samorzdu na szczeblu powiatu jest
ochrona praw konsumentw. Zasady wyodrbniania i zadania rzecznikw praw
konsumenckich okrela ustawa z16.2.2007 r. oochronie konkurencji ikonsumentw5. Do podstawowych ich zada nale: zapewnienie bezpatnego poradnictwa
konsumenckiego iinformacji prawnej wzakresie ochrony interesw konsumentw,
skadanie wnioskw wsprawie stanowienia izmiany przepisw prawa miejscowego wzakresie ochrony interesw konsumentw, wystpowanie do przedsibiorcw
wsprawach ochrony praw iinteresw konsumentw, wspdziaanie zwaciwymi
miejscowo delegaturami urzdu, organami Inspekcji Handlowej oraz organizacjami
konsumenckimi6. Ponadto rzecznik konsumentw moe wytacza powdztwa na
rzecz konsumentw oraz wstpowa, za ich zgod, do toczcego si postpowania
wsprawach oochron interesw konsumentw7. Swoje zadania realizuje poprzez
udzielanie porad osobicie itelefonicznie, sporzdzanie waciwych pism idokumentw, przygotowywanie interpretacji przepisw czy prowadzenie mediacji. Wroku
1
Rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwoci z23.2.2007 r. Regulamin urzdowania sdw powszechnych,
tekst jedn.: Dz.U. z2014 r. poz. 259.
2
Ibidem.
3
Ustawa z27.7.2001 r. Prawo oustroju sdw powszechnych, tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 427 ze zm.
4
M. Pakw, Raport zbadania..., op. cit., s. 35.
5
Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm., dalej jako: OchrKonkurU.
6
Art. 42 pkt 1 OchrKonkurU.
7
Art. 42 pkt 2 OchrKonkurU.
97
2012 rzecznicy praw konsumentw udzielili cznie 444 391 porad1. Najczciej
dotyczyy one spraw zzakresu usug telekomunikacyjnych.
Ponadto do krgu podmiotw publicznych wczy naley powoane do wsparcia
obywateli urzdy centralne, takie jak Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw
Dziecka czy Rzecznik Praw Ubezpieczonych2.
Rzecznik Praw Obywatelskich to jedna z najstarszych instytucji powoanych
wcelu ochrony praw iwolnoci obywatelskich. Ustawa z15.7.1987 r. oRzeczniku
Praw Obywatelskich okrela uprawnienia izasady dziaania rzecznika3. Od pocztku
istnienia urzdu, wlatach 19882012, do Rzecznika Praw Obywatelskich wpyno
ogem 1 221 019 spraw (rednio ok. 50 tys. rocznie)4. Jego dziaalno najczciej
prowadzona jest na podstawie wnioskw osb zainteresowanych. S one wolne od
opat inie wymagaj szczeglnej formy. Ponadto ustawa oRzeczniku Praw Obywatelskich daje mu moliwo podejmowania czynnoci zurzdu. Podstawy do takiego dziaania niejednokrotnie czerpane s zinformacji publikowanych wmediach.
Rzecznik bada take, czy wskutek dziaania organw, organizacji lub instytucji nie
nastpio naruszenie prawa lub zasad wspycia spoecznego isprawiedliwoci spoecznej, zwaszcza gdy podmioty te zobowizane byy do przestrzegania irealizacji
wolnoci ipraw czowieka iobywatela. Rzecznik Praw Obywatelskich realizuje swoje uprawnienia take poprzez wystpienia do waciwych organw. Dzieje si tak
wtedy, gdy jego dziaalno oraz wpywajce do niego sprawy wskazay nie tylko na
bdy wstosowaniu prawa, lecz wrcz wadliwo samego prawa. Rzecznik moe take sporzdza wnioski do Trybunau Konstytucyjnego ostwierdzenie niezgodnoci
aktw normatywnych zprzepisami wyszego rzdu lub Konstytucj albo przystpi
do postpowania przed Trybunaem wszcztego wwyniku zoenia skargi konstytucyjnej. Ponadto RPO ma prawo wnosi skargi kasacyjne do Naczelnego Sdu Administracyjnego, skargi do wojewdzkich sdw administracyjnych, przystpowa do
postpowa przed sdami powszechnymi iadministracyjnymi.
Nieco inne zadania stoj przed Rzecznikiem Praw Pacjenta. Instytucja ta zostaa
powoana do ycia ustaw z6.11.2008 r. oprawach pacjenta iRzeczniku Praw Pacjenta5. Podstawowe zadania wtym przypadku to: prowadzenie postpowa wsprawach praktyk naruszajcych zbiorowe prawa pacjentw, opracowywanie iprzedkadanie Radzie Ministrw projektw aktw prawnych dotyczcych ochrony praw
pacjenta, wystpowanie do waciwych organw zwnioskami opodjcie inicjatywy
ustawodawczej bd owydanie lub zmian aktw prawnych wzakresie ochrony praw
pacjenta, wsppraca zorganami wadzy publicznej wcelu zapewnienia pacjentom
przestrzegania ich praw, wsppraca zorganizacjami pozarzdowymi, spoecznymi
1
Sprawozdanie Dziaania powiatowych (miejskich) rzecznikw konsumentw wroku 2012, http://www.
uokik.gov.pl/rzecznicy_konsumentow.php (23.2.2014).
2
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 127 i n.
3
Ustawa z15.7.1987 r. oRzeczniku Praw Obywatelskich, tekst jedn.: Dz.U. z2001 r. Nr 14, poz. 147 ze zm.
4
Dane dostpne na stronie internetowej Rzecznika Praw Obywatelskich: http://www.brpo.gov.pl/pl/content/
dzialalnosc-rzecznika-praw-obywatelskich (22.3.2014).
5
Tekst jedn.: Dz.U. z2012 r. poz. 159 ze zm., dalej jako: PrPacjent.
98
99
Ibidem.
Zasady wykonywania zawodu adwokata okrela Prawo oadwokaturze. Zasady wykonywania zawodu radcy
prawnego okrela ustawa oradcach prawnych.
1
2
100
Gwny trzon systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego powinny stanowi organizacje pozarzdowe. Fundacje istowarzyszenia chcce udziela pomocy
prawnej iobywatelskiej wramach tworzonego systemu musz wykonywa t dziaalno wramach okrelonych przez cele statutowe. Wyrni mona dwa podstawowe
typy tego rodzaju podmiotw. Kryterium podziau stanowi rodzaj, zakres wiadczonej pomocy.
Po pierwsze wyrnia si wic podmioty wiadczce pomoc licznym grupom
beneficjentw wszerokim zakresie problemw izagadnie. Instytucje takie zajmuj
si udzielaniem bezpatnych porad prawnych wszystkim, ktrzy takiej pomocy potrzebuj, awszczeglnoci osobom wykluczonym lub zagroonym wykluczeniem
spoecznym. Porady wiadczone przez tego typu organizacje s niejednokrotnie jedynym rdem wiedzy oprzysugujcych tym osobom prawach oraz ocicych
na nich obowizkach1.
Drug grup stanowi podmioty wiadczce pomoc ocharakterze specjalistycznym. Ta forma poradnictwa moe dotyczy specyficznej grupy osb, do ktrej jest
kierowana (np. osoby niepenosprawne, ofiary przemocy wrodzinie), lub szczeglnego rodzaju spraw czy problemw, ktrego dotyczy (np. dostp do wiadcze medycznych czy sprawy zwizane zproblematyk uzalenie). Wtym przypadku naley
precyzyjnie okreli kryteria funkcjonowania tego typu organizacji, uwzgldniajce
specyfik funkcjonowania organizacji wiadczcej poradnictwo specjalistyczne.
Przykadem organizacji pozarzdowej, ktrej podstawowym celem dziaania jest
wiadczenie pomocy prawnej iobywatelskiej jest, przedstawiony w rozdzialeI Zwizek Biur Porad Obywatelskich. Jest to oglnopolskie stowarzyszenie niezalenych
organizacji. Udzielaj one informacji oprzysugujcych obywatelom prawach icicych na nich obowizkach, tak aby byli wstanie samodzielnie rozwizywa swoje
problemy. Polskie biura stworzone zostay na wzr rozwiza brytyjskich (Citizens
Advice Bureaux)2. Zgodnie zzasadami pracy biur doradcami nie musz by osoby
owyksztaceniu prawniczym. Zwizek stworzy katalog podstawowych standardw
wiadczenia pomocy prawnej. Nale do nich dostpno biura iinformacji dla klienta, profesjonalny personel BPO, udzia wolontariuszy wpracy BPO, system informacyjny zbudowany zcentralnego ilokalnego systemu informacji, udzielanie porad wg
jednolitego systemu oraz dokumentacja wg jednolitego wzoru.
Zwizek Biur Porad Obywatelskich okrela take zesp zasad, ktrymi maj si
kierowa wszystkie biura. S to: bezpatno, bezstronno, otwarto dla wszystkich, poufno, niezaleno, aktualno irzetelno informacji, atake samodzielno klienta3.
Wyjtkowy charakter maj studenckie poradnie prawne, o ktrych mowa rozdzialeI, zwane take klinikami prawa, ktre dziaaj na wydziaach prawa wyszych
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 168176.
Informacje dostpne na stronie internetowej Zwizku Biur Porad Obywatelskich pod adresem: http://zbpo.
org.pl/page/pl/o_nas/kim_jestesmy/historia/ (22.3.2014).
3
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 325.
1
2
101
uczelni. Dziaalno klinik stanowi odpowied na potrzeb czenia teorii wnauczaniu prawa zprzekazywaniem umiejtnoci praktycznych. Studenci maj wic
moliwo zapoznania si zzasadami pracy prawnikw jeszcze na etapie edukacji
uniwersyteckiej. Podstaw dziaalnoci klinik prawa jest umoliwienie studentom
poszerzania kompetencji wbezpiecznych warunkach, tj. pod okiem imerytorycznym
nadzorem nauczycieli akademickich1.
Jednym zpodstawowych celw edukacji klinicznej jest wic niesienie pomocy
prawnej ludziom niezamonym. Wten sposb zarwno wypenia si niezmiernie
wan misj spoeczn, jak iksztatuje wrd przyszych adeptw sztuki prawniczej wiadomo traktowania zawodu prawniczego wkategoriach suby publicznej.
Studenci maj moliwo poznania problemw spoecznych, dziki czemu wrd
przyszych prawnikw wzrasta stopie wraliwoci na kwestie naruszania praw
czowieka2.
Drugim wanym celem jest udoskonalenie procesu ksztacenia studentw prawa
poprzez kontakt zpraktyk stosowania prawa wrelacjach zklientami iich rzeczywistymi problemami, nie za tylko zteori. Jest to doskonae poczenie ksztacenia
dydaktycznego ze zdobywaniem umiejtnoci praktycznych3.
Studenci wklinikach prawa udzielaj porad prawnych osobom niezamonym
zgodnie zokrelonymi zasadami. Reguy te zawarte zostay wspisanych przez Fundacj Uniwersyteckich Poradni Prawnych Standardach dziaalnoci Uniwersyteckich Poradni Prawnych4. Do podstawowych zasad dziaania klinik prawa nale:
zapewnienie wysokiej jakoci wiadczonej pomocy, nadzr merytoryczny kadry naukowej nad prac studentw, nieodpatno wiadczonej pomocy, poufno, pomoc
osobom niezamonym, obowizek ubezpieczenia od odpowiedzialnoci cywilnej
dziaalnoci poradni oraz przygotowywanie sprawozda zdziaalnoci.
Nad dziaalnoci studenckich poradni prawnych wPolsce czuwa Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych. Jej podstawowe cele to wspieranie klinik prawa,
wsppraca midzynarodowa, organizacja szkole, warsztatw iseminariw, zbieranie iprzetwarzanie danych statystycznych dotyczcych dziaalnoci poradni, atake
propagowanie idei pomocy pranej osobom ubogim.
Wszystkie opisane podmioty niepubliczne prowadz dziaalno poradnicz od
wielu lat iodnosz sukcesy. Bogate dowiadczenie tych organizacji oraz wypracowane zasady dziaania mog si przyczyni do zapewnienia efektywnoci tworzonego
systemu bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Ztego powodu to
podmioty niepubliczne powinny stanowi trzon tworzonego systemu.
1
M. Szewczyk, Refleksja na temat ksztacenia prawniczego, [w:] D. omowski (red. prow.), Studencka Poradnia
Prawna..., op. cit., s. XVIIIXX.
2
D.F. Chavkin, Clinical Legal Education. ATextbook for Law School Clinical Programs, Anderson Publishing
Co. Cincinnati, Ohio 2002, s. 12.
3
Ibidem.
4
Standardy dostpne na stronie internetowej FUPP, http://www.fupp.org.pl/kliniki-prawa/standardy (22.3.2014).
102
103
Ibidem, s. 7275.
Ibidem, s. 78.
3
Ibidem, s. 90.
4
Ibidem, s. 92.
5
Ibidem, s. 94.
1
2
104
105
106
prawa1. Zgodnie zpodstawowymi zasadami praca ich powinna by samodzielna. Wynika ztego, e rola opiekuna sprowadza si powinna do merytorycznej ijzykowej
kontroli poprawnoci przygotowywanej opinii prawnej. Studenci udzielaj porad wycznie wformie pisemnej, tj. wformie opinii prawnej. Oznacza to, e samodzielnie
spotykaj si zklientem, zbieraj niezbdne dla rozstrzygnicia sprawy informacje
idokumenty, zapoznaj si zliteratur iorzecznictwem2. Efektem jest przygotowanie
opinii prawnej. Dopiero po jej opracowaniu do dziaa wcza si opiekun. Jego zadaniem jest zapoznanie si zwynikami pracy studentw isam spraw, ewentualnie
pomoc wwyborze dalszej drogi postpowania. Dopiero po zaakceptowaniu przez
opiekuna opinii prawnej moliwe jest przedstawienie jej klientowi. Taka zasada dziaania gwarantuje poprawno iwysoki poziom przygotowanej porady.
Zasady pracy studentw przyjte wklinikach prawa mog by zatwoci zaadaptowane do prac innych punktw poradniczych, ktre wczy mog studentw
do grupy osb wiadczcych pomoc3.
Wreszcie wszystkie zaproponowane modele systemu poradnictwa prawnego
iobywatelskiego zakadaj, e pomoc tak wiadczy mog osoby posiadajce odpowiednie kwalifikacje zdobyte wtoku specjalistycznego szkolenia, niemajce wyksztacenia prawniczego4.
Zakada si, e porad prawnych iobywatelskich udziela mog take osoby zwyksztaceniem wyszym nieprawniczym. Rozwizanie to zaczerpnite jest zrozwizania sprawdzonego wWielkiej Brytanii, gdzie tzw. paralegals zajmuj si pomoc
potrzebujcym wprostych sprawach. Mog to by absolwenci kierunkw takich
jak pedagogika, psychologia czy socjologia. Warunkiem dopuszczenia ich do zada
poradniczych jest odbycie waciwego szkolenia oraz zdobycie dowiadczenia. Nadrzdnym celem jest bowiem wiadczenie pomocy wsposb waciwy ipoprawny
merytorycznie oraz zapewnienie osobom poszukujcym pomocy informacji rzetelnych, skonkretyzowanych izindywidualizowanych, odnoszcych si do przedstawionego przez nich problemu prawnego oraz, wrazie potrzeby, wjego rozwizanie.
Dodatkowym wymogiem stawianym wszystkim doradcom jest konieczno staego
podnoszenia swoich kompetencji5.
Jak pokazuj dowiadczenia zagraniczne, wpraktyce instytucji poradniczych doradcy bez wyksztacenia prawniczego (paralegal) rwnie wsposb naleyty wypeniaj swoje obowizki6. Czsto specjalizuj si wkonkretnej grupie problemw
czy wdziedzinie prawa (np. wiadczenia rodzinne, ubezpieczenia spoeczne, pomoc
1
M. Szeroczyska, Umiejtnoci psychologiczne wpracy wklinice prawa, [w:] D. omowski (red. prow.), Stu
dencka Poradnia Prawna..., op. cit., s. 151.
2
G. Bellow, On teaching the teachers: some preliminary reflections on clinical education as methodology,
[w:]Clinical education for the law student: Legal education in aservice setting, 1973, s. 374413.
3
Szerzej ostudentach izasadach ich pracy poradniczej zob. D. omowski (red. prow.), Studencka Poradnia
Prawna..., op. cit., s. 1 in.
4
System nieodpatnego..., op. cit., s. 5961, 77, 94.
5
G. Makowski, M. Dudkiewicz, E. Rekosz, T. Schimanek, P. Zimolzak, Podmioty udzielajce..., op. cit., s. 1 i n.
6
INPRIS (oprac.), Bezpatne poradnictwo..., op. cit., s. 21, 354, 368, 390.
107
Ibidem, s. 367.
A. Witkowska, Po porad nie tylko do prawnika, Rzeczpospolita, 5.3.2013.
1
2
108
109
110
Zpunktu widzenia beneficjentw najistotniejszym problemem jest brak znajomoci zapotrzebowania osb poszukujcych pomocy. Tymczasem informacje takie
gromadzone s przez rnego rodzaju organizacje, takie jak Zwizek Biur Porad
Obywatelskich czy Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych1. Podmioty te cyklicznie badaj, iloma ijakiego typu sprawami zajmuj si poszczeglne punkty
poradnicze. Wskazuje to bezporednio na zapotrzebowanie dotyczce porad danego
typu. Dane takie zostay take zgromadzone wramach projektu2.
Czsto brak speniania wymaga beneficjentw jest skutkiem zego przygotowania doradcw. Jak ju wspomniano, nie moemy mwi owaciwie funkcjonujcym
systemie poradnictwa prawnego iobywatelskiego bez kompetentnych doradcw. Zasady przygotowania doradcw iwymogi im stawiane zostay ju omwione. Warto
jednak doda, e oprcz odpowiedniej wiedzy iumiejtnoci niezwykle istotn rol
odgrywaj indywidualne cechy osb udzielajcych porad.
Wrd problemw wdziaalnoci punktw poradniczych istotne miejsce zajmuje konieczno zachowania cigoci dziaania. Kluczem do jego rozwizania jest
zbudowanie dobrego zespou, ktry bdzie wiadomy stawianych mu celw oraz
konsekwentnie do nich dy.
Na koniec warto wspomnie ozagroeniach pyncych zsytuacji konfliktu interesw. Mwic okonflikcie interesw, mamy na myli zarwno konflikt wewntrzny
(pomidzy beneficjentem ijego spraw adoradc czy podmiotem poradniczym),
jak izewntrzny (midzy beneficjentami). Dla zapewnienia poprawnoci dziaania
niezbdne jest stworzenie standardw postpowania wtakich sytuacjach. Wrozwizywaniu tych zagadnie zawsze nadrzdne znaczenie bdzie mie interes osoby poszukujcej pomocy.
1
Wramach corocznych raportw FUPP gromadzi informacje onajczciej udzielanych rodzajach porad. Raporty dostpne s na stronie internetowej FUPP, http://www.fupp.org.pl/kliniki-prawa/publikacje/raporty (22.3.2014).
2
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 85.
3
Jak ju zostao wspomniane, mapa bezpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego dostpna jest na:
www.mapaporadnictwa.org (7.3.2014).
7. Podsumowanie
111
7. Podsumowanie
Kady dziaajcy wramach systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego
podmiot zajmowa powinien niezwykle wan rol. Obecnie funkcjonuje wiele
podmiotw wiadczcych bezpatn pomoc prawn iobywatelsk. Zajmuj si one
zarwno pomoc ocharakterze oglnym, jak iporadnictwem specjalistycznym. Naley jednak podkreli, e s to rozproszone dziaania, awypracowane schematy czy
standardy s jedynie wynikiem dowiadczenia poszczeglnych podmiotw. Mog
by one jednak doskonaym rdem cennych wnioskw, ktre posu do stworzenia systemu najbardziej odpowiadajcego, ktry wkonsekwencji zapewni pomoc
osobom wykluczonym lub zagroonym wykluczeniem spoecznym.
Wypracowane wramach projektu warianty modelu maj zasadnicze elementy
wsplne. Zakadaj udzia szerokiego krgu podmiotw wiadczcych pomoc prawn
iobywatelsk. Przede wszystkim wskazuj zasadnicz rol podmiotw niepublicznych wzapewnieniu beneficjentom rzetelnych porad prawnych bez potrzeby ponoszenia przez nich kosztw. To wanie kancelarie prawnicze, organizacje pozarzdowe ikliniki prawa powinny by uprawnione do korzystania ze rodkw publicznych
przekazanych na funkcjonowanie systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Podkrela si jednak, e wspomniana dziaalno poradnicza powinna by wskazana
wstatucie organizacji jako podstawowy cel jej funkcjonowania.
Odrbnym zagadnieniem wramach tworzonych rozwiza jest opracowanie kryteriw dostpu poszczeglnych podmiotw do systemu bezpatnego poradnictwa.
Nie ulega bowiem wtpliwoci, e jednym zcelw tworzenia spjnego systemu jest
zapewnienie dostpnej irzetelnej pomocy. Bdzie to moliwe jedynie wsytuacji, gdy
wspomniany system zbudowany bdzie przez podmioty kompetentne, oodpowiednim poziomie organizacyjnym iwaciwie zarzdzane.
Opracowane warianty modelu podkrelaj take znaczenie doboru odpowiednich osb do penienia funkcji doradcw. Rol t powinni peni zjednej strony
prawnicy oraz studenci prawa pod merytorycznym nadzorem, zdrugiej osoby bez
wyksztacenia prawniczego. Wane jednak, by wszyscy doradcy byli odpowiednio
112
8. Scenariusze zaj
113
8. Scenariusze zaj
8.1. Scenariusz 1
Zajcia warsztatowe Doradcy wpunkcie poradniczym
Warsztat powicony jest problematyce roli doradcw wdziaalnoci poradniczej. Zadaniem
uczestnikw jest wypracowanie katalogu wymaga stawianych doradcom oraz nakrelenie zasad
ikryteriw doboru odpowiednich osb do pracy wcharakterze doradcy.
Zajcia tego typu warto poprowadzi przed planowanym naborem nowych doradcw lub przy
tworzeniu lub rozszerzaniu dziaalnoci. wiczenia s przydatne take wbiecej dziaalnoci punktw
poradniczych. Stanowi wwczas doskonay sposb podnoszenia standardw dziaalnoci.
Zajcia warsztatowe przeznaczone s dla grup zoonych zod 15 do 30 osb.
Czas trwania warsztatw: 22,5 godz.
Wprowadzenie
Prowadzcy zajcia
warsztatowe przedstawia
cel spotkania.
Kady zuczestnikw
po kolei przedstawia
jedn zzapisanych cech.
Prowadzcy zapisuje j
na duej tablicy. Cechy s
odczytywane izapisywane,
dopki wszystkie
propozycje nie znajd
si na tablicy. Naley
pamita, e na tym etapie
wymylone cechy nie s
oceniane. Zapisywane s
wszystkie nawet te, ktre
wydaj si niewaciwe.
Co jest najwaniejsze?
Sesja plakatowa
niezbdne materiay:
due kartony iprzybory
dopisania dla wszystkich.
Grupa zostaje podzielona
na kilka mniejszych
zespow, liczcych
3,4osoby.
Wcelu urozmaicenia
wiczenia zespoy mog
korzysta zwycinkw
zgazet, zdj irysunkw
(naley zapewni wwczas
odpowiednie materiay
dodatkowe gazety
iczasopisma, noyczki
iklej).
Po zakoczeniu pracy
kady zesp prezentuje
swj plakat.
114
Dyskusja
Niezbdne materiay:
tablica lub plakat.
Po zakoczeniu prezentacji
grup nastpuje dyskusja
nad zasadami rekrutacji
doradcw. Zadaniem
prowadzcego jest
znalezienie wsplnych
elementw wszystkich
plakatw. Bd one
stanowi podstaw
dyskusji.
Wane, by podczas
dyskusji kady
zuczestnikw mia
moliwo wypowiedzenia
si. Wyodrbnione podczas
dyskusji cechy sprawdzalne
mona zapisa na tablicy
lub plakacie.
Podsumowanie
Prowadzcy podsumowuje
zajcia warsztatowe.
Po zakoczeniu pracy
kady zesp prezentuje
swj plakat.
8. Scenariusze zaj
115
8.2. Scenariusz 2
Zajcia warsztatowe Dziaanie punktu poradniczego
Warsztat powicony jest problematyce funkcjonowania organizacji wiadczcej poradnictwo
prawne iobywatelskie. Zajcia skadaj si zdwch podstawowych blokw: pierwszy stanowi
analiz dziaalnoci konkretnego punktu poradniczego, drugi to prba rozwizania problemw
najczciej pojawiajcych si wdziaalnoci tych punktw.
Zajcia tego typu warto prowadzi na kadym etapie dziaalnoci organizacji poradniczych. Mog by
szczeglnie przydatne podczas analizy moliwoci rozwoju organizacji oraz wmomencie pojawienia
si rnego rodzaju problemw.
Zajcia warsztatowe przeznaczone s dla grup zoonych zod 15 do 30 osb.
Czas trwania warsztatw: ok. 2 godz.
Wprowadzenie
Prowadzcy zajcia
warsztatowe przedstawia
cel spotkania.
Niezbdne materiay:
tablica.
116
Po zakoczeniu pracy
zespoy prezentuj swoje
plakaty.
Podsumowanie
Prowadzcy podsumowuje
zajcia warsztatowe.
8.3. Scenariusz 3
Zajcia warsztatowe Problemy czy wyzwania?
Warsztat powicony jest problematyce problemw napotykanych wcodziennej pracy punktw
poradniczych. Bd to wic zagadnienia zwizane zorganizacj punktu poradniczego, zasadami
pracy doradcw czy specyfik beneficjentw.
Zajcia tego typu warto prowadzi na kadym etapie dziaalnoci organizacji poradniczych. Mog by
szczeglnie przydatne wmomencie pojawienia si rnego rodzaju problemw. S take przydatne jako
forma podnoszenia kompetencji doradcw.
Zajcia warsztatowe przeznaczone s dla grup zoonych zod 15 do 30 osb.
Czas trwania warsztatw:22,5 godz.
8. Scenariusze zaj
117
Wprowadzenie
Prowadzcy zajcia
warsztatowe przedstawia
cel spotkania.
Kady zuczestnikw
odczytuje zapisane
przez siebie problemy.
Karteczki zostaj uoone
przez prowadzcego.
Powtarzajce si problemy
zostaj uoone razem
jeden pod drugim
tworzc promie
soneczka. Najdusze
promienie to najbardziej
powszechne problemy.
Wane, by podczas
omawiania dowiadcze
uczestnikw nie
przedstawia
danych iinformacji
umoliwiajcych
identyfikacj osb lub
spraw, ktrymi zajmowali
si doradcy. Prowadzcy
powinien to wyranie
zaznaczy, rozpoczynajc
dyskusj.
Po zakoczeniu pracy
kady zzespow
prezentuje swj plakat.
Powinien on zosta
zawieszony wmiejscu
widocznym dla wszystkich
uczestnikw.
118
Podsumowanie
Prowadzcy podsumowuje
zajcia warsztatowe.
ROZDZIA V.
1. Uwagi oglne
Jednym z podstawowych zada planowanego systemu nieodpatnej pomocy
prawnej iobywatelskiej wPolsce jest opracowanie katalogu metod istandardw
wiadczonych usug. Problematyka ta jest bowiem wanym elementem efektywnego przekazywania informacji iporady prawnej. Zastosowanie odpowiedniej formy
komunikacji z interesantem, przy stworzeniu okrelonych zasad tej komunikacji
iudzielanej porady, jest istotnym, jeli nie najistotniejszym, elementem tworzonego
systemu. Dodatkowo elementy, azwaszcza odpowiednio przygotowane standardy,
maj bezporedni wpyw na kontrol jakoci udzielanego poradnictwa.
Wspczenie tworzone metody udzielania porad prawnych iobywatelskich, zarwno te klasyczne, jak ite nowoczesne, stanowi podstawow platform do kontaktu
zinteresantem. Naley wzwizku ztym wskaza, e wypracowany wPolsce model
wiadczenia poradnictwa prawnego iobywatelskiego powinien si opiera zarwno
na tych metodach, ktre od lat, zduym powodzeniem, s stosowane przez podmioty wiadczce nieodpatne poradnictwo, jak i, odwoujc si do dowiadcze innych
pastw, implementowa szereg nowoczesnych technologii, uatwiajcych szybki kontakt zduo wiksz grup potrzebujcych.
* Adiunkt wKatedrze Prawa Karnego Porwnawczego Wydziau Prawa iAdministracji Uniwersytetu Warszawskiego, koordynatorka Kliniki Prawa UW wsekcji prawa karnego iprzeciwdziaania dyskryminacji ze wzgldu na
pe oraz wsekcji sdownictwa midzynarodowego. Trenerka iekspertka FUPP biorca udzia wpracach grupy
roboczej oraz prowadzca szkolenia dla przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego dotyczce upowszechniania modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce, opracowanego wramach projektu
systemowego wskazanego wniniejszej publikacji.
120
Nie oznacza to, e wszystkie podmioty od razu powinny zmienia sposb imetody udzielania porad, ale e naley rozway moliwo zastosowania takich nowoczesnych technologii wwiadczeniu usug poradniczych, ktre zwikszaj dostp do
poradnictwa prawnego, s szybsze, mniej kosztowne iuatwiaj beneficjentom skuteczne osignicie celu. Oczywicie moe si okaza, e cz podmiotw (np.studenckie poradnie prawne), ze wzgldu na swoj specyfik, bdzie wiadczy pomoc
prawn wypracowanymi dotychczas, klasycznymi metodami inie bdzie moga rozszerza metod wiadczonego poradnictwa ze wzgldu na odmienne obowizujce
zasady istandardy. Niemniej jednak przy tworzeniu caego systemu poradnictwa
prawnego iobywatelskiego naley rozway uwzgldnienie wnim zastosowania
nowoczesnych technik iodpowiednio motywowa wszystkie podmioty do ich przyjmowania wramach wiadczonego poradnictwa.
Standaryzacja usug prawnych iobywatelskich natomiast powinna sta si jednym
zpodstawowych instrumentw majcych na celu zapewnienie odpowiedniej jakoci wiadczonych porad. Dziki opracowaniu katalogu standardw moliwe bdzie
rwnie zapewnienie systematycznej kontroli odpowiedniego poziomu udzielanego
poradnictwa.
Wzwizku ztym, e poradnictwo prawne iobywatelskie naley do podstawowych, konstytucyjnych obowizkw pastwa, wmomencie rozszerzenia wiadczonych wtym zakresie usug na poradnictwo podstawowe1, anie tylko kwalifikowane2,
konieczne bdzie wypracowanie systemu jego kontroli. Zasadne wydaje si wic
podjcie stara wcelu przygotowania iopracowania katalogu podstawowych standardw, ktre mog stanowi rdo wiedzy dla obecnych iprzyszych podmiotw
funkcjonujcych wramach nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Standardy te powinny zosta osadzone wsystemie wtaki sposb, aby mona byo
wpeni wykorzysta moliwoci poradnicze tkwice wdziaalnoci wszystkich podmiotw udzielajcych porad prawnych iobywatelskich.
Zadaniem niniejszego rozdziau jest przedstawienie iomwienie najwaniejszych metod istandardw wypracowanych wramach wspomnianego projektu systemowego.
Wtym celu przedstawione zostan pojcia dotyczce metod istandardw, zopisaniem ich znaczenia irodzajw. Analiza ta zostanie uzupeniona oinformacje porwnawcze dotyczce wykorzystania nowoczesnych technologii, wzorcw standaryzacji
usug prawniczych oraz analiz ekonomicznych wporadnictwie prawnym iobywatelskim, przyjmowanych winnych pastwach Europy. Wyjtkowo wtym rozdziale przy
omwieniu zagadnienia standaryzacji przedstawiono nie tylko te standardy, ktre zostay wypracowane wpastwach Unii Europejskiej, ale take te, ktre wprowadzono
winnych krajach wiata.
1
Podstawowa porada prawna to taka, ktra dotyczy caego etapu sprawy, zanim trafi do sdu, tzw. porada
przedsdowa.
2
Poradnictwo kwalifikowane to poradnictwo dotyczce etapu sdowego danej sprawy.
121
122
123
1
Zob. rekomendacje ocharakterze generalnym dotyczce organizacji systemu poradnictwa w: System poradnictwa..., op. cit., s. 135 in.
2
Szerzej na ten temat zob. take: M. Araszkiewicz, Nowe technologie..., op. cit., s. 1 in.
3
M. Araszkiewicz, Poradnictwo prawne, op. cit., s. 45.
4
Pojcie to mona przetumaczy na polski jako mapa dostpu do sprawiedliwoci. Serwis jest interaktywn
aplikacj, www.rechteizjer.nl (22.3.2014).
5
Co mona przetumaczy jako mapa dostpnych rozwiza wsprawie.
124
125
Warto jednak zwrci uwag, e systemy Online Dispute Resolution wkontekcie ich
zastosowania wsystemie nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego mog
by wykorzystywane wpostaci wielu programw informatycznych wspierajcych rozwizywanie sporw wramach rnych dziedzin prawa.
Naley podzieli wniosek M. Araszkiewicza wkwestii koniecznoci uwzgldnienia wprzyszoci wsystemie nieodpatnego poradnictwa wPolsce rwnie metod
ODR, pomimo trudnoci zwizanych zkosztami ich opracowywania. Korzystanie
ztych technologii moe wpyn na obnienie nie tylko kosztw funkcjonowania
systemw pomocy prawnej, ale rwnie na obnienie kosztw spoecznych sporw
zuwagi na potencjalne zwikszenie odsetka spraw zakoczonych polubownie1.
Wobec przedstawionych zalet nowoczesnych metod informatycznych uzasadniony wydaje si wniosek wypracowany wtrakcie prac wramach prowadzonego projektu, e wprowadzenie tego typu sposobw opartych na nowoczesnych technikach
informatycznych wPolsce bdzie jednym zpodstawowych zada instytucji wiadczcych nieodpatne poradnictwo. Zgodnie zpogldem M. Araszkiewicza2 zalet tych
technik jest zdecydowana oszczdno kosztw osobowych usugodawcw. Taka
informacja czy porada zostaje udzielona lub spr zostaje rozwizany przy wsparciu
albo zwycznym uyciem programu komputerowego, co wpywa na oszczdno
czasu iwygod beneficjentw, ktrzy maj moliwo uzyskania informacji iporady
zkadego miejsca, ktre jest dla nie dostpne iwygodne, oraz zkadego urzdzenia,
jakie posiadaj. Jest to wic wyrana oszczdno kosztw wynikajca zpozasdowego zaatwienia sprawy. Wyzwaniem wkontekcie technik informatycznych moe
sta si kwestia zdolnoci do korzystania ztych technologii wgrupie docelowej, do
ktrej adresowana jest pomoc prawna iobywatelska, awic osb ubogich, zgrup
dyskryminowanych, osb zniepenosprawnociami (co moe stanowi dla nich barier wskorzystaniu zproponowanych technik). Przy wprowadzaniu takich metod
trzeba wzwizku zpowyszym pamita rwnie opunktach poradniczych, gdzie
beneficjent bdzie mg take zpomoc przeszkolonego pracownika lub woluntariusza uzyska informacj iskorzysta zdanej aplikacji interaktywnej.
126
127
128
129
wad jest jej czasochonno iwysoki koszt. Obecnie metoda osobistej ipisemnej
(lub ustnej) formy jest najczciej stosowana przez 26studenckich poradni prawnych
wcaej Polsce. Rocznie wtej formie poradnie prawne udzielaj okoo 13 tys. porad.
Kolejn metod wiadczenia poradnictwa jest forma telefoniczna. Ogromn zalet
jest jej szybko ipowszechno zwizana zogln dostpnoci aparatu telefonicznego. Wskaza mona, e jest to metoda przystpna dla osb niekorzystajcych
zinternetu, np. dla osb starszych, jak rwnie dla osb odizolowanych, ale tylko
wtych przypadkach, kiedy mog one skorzysta ztelefonu1. Wad jest po pierwsze
ograniczona tylko do prostych spraw moliwo pomocy. Po drugie brak wgldu
wjakkolwiek dokumentacj, ktra moe mie wpyw na poprawno udzielanej porady prawnej. Dodatkowo metoda ta nie daje moliwoci weryfikacji statusu beneficjenta. Zprzytaczanego ju badania2 wynika, e kontakt telefoniczny jest dominujc
form kontaktu zpunktami poradniczymi wrd tzw. wiadomych klientw3, ktrzy
wten sposb wstpnie uzyskuj informacj otym, jak naley zaatwi dan spraw.
Bardziej nowoczesna od telefonicznej jest metoda kontaktu e-mailowego (przez
internet). Wwikszoci przypadkw zalety iwady tej formy kontaktu s do podobne
jak przy metodzie telefonicznej. Nie bez znaczenia jest, e przy metodzie e-mailowej
nastpuje spora redukcja kosztw wynikajcych bd zosobistego kontaktu zosob
udzielajc porady, bd zkoniecznoci opaty za abonament telefoniczny. Wad
tej metody jest to, e usugodawca ma wci ograniczony dostp do dokumentacji,
chocia wtym przypadku mona ju sobie wyobrazi przesanie zeskanowanych
najwaniejszych dokumentw jako zacznikw do listu. Zawiera ona duy potencja
na przyszo wsystemie nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Pamita jednak naley, e dostp do Internetu, chocia coraz bardziej powszechny,
nadal jest ograniczony. Jak pokazuje badanie4, 68% beneficjentw korzystajcych
znieodpatnej pomocy prawnej iobywatelskiej szuka informacji wInternecie.
Coraz wiksz rol wwiadczeniu pomocy prawnej iobywatelskiej zaczyna gra
metoda udzielania informacji iporady przez internet, poprzez stron internetow.
Zaletami tej formy s: oszczdno czasowa, oszczdno ekonomiczna dla systemu
iusugodawcy, wygoda beneficjentw, moliwo zachowania intymnoci wsytuacji spraw trudnych, draliwych dla klienta, moliwo przekazania podstawowej
informacji lub wiedzy. Stosowanie tej nowoczesnej technologii, jak jest internet,
nie bdzie jednak moliwe wzindywidualizowanych ibardziej skomplikowanych
sprawach. Wynika to zwielu czynnikw, takich jak obszerno dokumentacji faktycznej iprawnej wsprawie, wielo moliwych rozwiza prawnych, zawio stanu
faktycznego, konieczno przeprowadzenia szczegowej rozmowy zklientem co do
faktw majcych wpyw na analiz prawn. Przy tej metodzie naley take wzi
1
Taka sytuacja ma najczciej miejsce wprzypadku osb osadzonych wzakadach karnych, ktre maj ju orzeczon prawomocnie kar pozbawienia wolnoci iczsto maj moliwo korzystania ztelefonu wzakadzie karnym.
2
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 108.
3
wiadomy klient to taki, ktry ma dobrze sprecyzowany cel, jaki chce osign poprzez uzyskan porad/
informacj.
4
S. Burdziej, M. Dudkiewicz, Korzystajcy iniekorzystajcy..., op. cit., s. 41.
130
131
usug, speniajcy podstawowe wymagania. Wdrugim okrela typowy iprzecitny model czego. Jak susznie zauwaa W. Klaus1: Znaczenia te, cho wydaj si
zblione, zawieraj jednak zdecydowan rnic od wyznaczenia pewnego bezwzgldnego minimum wpierwszym przypadku, po pokazanie pewnego typowego
zachowania wdrugim. Rodz si wic pytania, jak rol powinny spenia standardy wsystemie nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz zjakich
elementw si skada.
Problematyka dotyczca znaczenia standardw, ich elementw oraz spenianych
funkcji wporadnictwie prawnym iobywatelskim bya dotychczas wPolsce przedmiotem kilku analiz. Najszersze opracowanie wtym zakresie zostao przygotowane
przez W. Klausa2. Po odwoaniu si do pojcia standard przedstawi on zakres
standardw nie tylko poradnictwa prawnego iobywatelskiego, ale rwnie usug spoecznych. Zauway rwnie, e wPolsce brak jest jednolitego dokumentu kodyfikujcego katalog standardw wodniesieniu do samorzdw prawniczych: adwokatw,
radcw prawnych czy notariuszy, co powoduje brak moliwoci oparcia si na nich
przy budowaniu standardw dla systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Zasadne wydaje si wzwizku ztym wskazanie, jakie elementy powinny zawiera
wypracowane standardy ijakie s podstawowe zaoenia dotyczce jakoci wiadczonych usug. Analiz elementw standardw opracowa wliteraturze przedmiotu
J. Boczo. Natomiast zaoenia, jakie powinny spenia usugi spoeczne, zostay
opracowane przez sie organizacji wystpujcych pod nazw European Platform for
Rehabilitation (Europejska Platforma dla Rehabilitacji), aomwione wliteraturze
polskiej przez W. Klausa3. Ztego wzgldu celowe jest poprzestanie na zaprezentowaniu wtym miejscu dwch tabel obrazujcych interesujce nas zagadnienia.
Tabela 1. Zczego powinien skada si standard4
Elementy
standardu
Opis/wyjanienie
Postanowienia wstpne
(preambua)
1
W. Klaus, Standardy usug aporadnictwo prawne, Warszawa 2012, s. 1 in., http://www.inpris.pl/fileadmin/
user_upload/documents/pomoc_prawna/Standardy_us%C5%82ug_a_poradnictwo_prawne.pdf (22.3.2014).
2
Ibidem.
3
Ibidem, s. 5 in.
4
E. Boczo, [w:] Poradnik standaryzacji usug, Sie Wspierania Organizacji Pozarzdowych SPLOT, Warszawa
2007, s. 1821 (opracowanie wasne).
132
1
Podstawy
prawne
Naley przywoa akty prawne, ktre umoliwiaj lub nakazuj realizacj danego
zadania/usugi. Trzeba przeanalizowa, wjakim stopniu istniejce regulacje prawne
(pastwowe lub lokalne) determinuj podejmowane przez nas dziaania wdanej sferze
czy ograniczaj lub wrcz uniemoliwiaj prowadzenie niektrych dziaa.
Przedmiot
Jest to okrelenie inazwanie zadania/usugi, ktre powinno precyzyjnie odzwierciedla jego tre i charakter. Nazwa podjtego zadania musi by adekwatna do jego
istoty icharakteru. Nie powinno stosowa si tu przenoni odwoujcych si do hase
iskojarze opartych na oglnych wartociach, liczc na to, e czytajcy domyli si,
co one znacz. Nie pasuj tu tytuy projektw czy nagwki gazet. Musz to by proste
ijednoznacznie rozumiane nazwy
Misja icel
zadania/
usugi
Zakres
Podmiotowy: kto bdzie gwnym beneficjentem realizowanego zadania/usugi. Naley precyzyjnie okreli grup docelow, tzn. osoby, ktre bd z niej korzysta.
Powinny zosta tak okrelone, aby nie byo wtpliwoci, kto izjakimi problemami
moe zosta objty danym zadaniem.
Rzeczowy: co wchodzi wzakres danego zadania/usugi, np. czy usuga wobec bezdomnych obejmuje wyywienie, noclegi, ubranie, opiek medyczn, prac zpsychologiem ipracownikiem socjalnym itp. Wwypadku usugi opiekuczej moe to by:
masa, robienie zakupw, wyprowadzanie na spacer, gotowanie, karmienie itp.
Przestrzenny: trzeba okreli, gdzie zadanie/usuga bdzie realizowana, jaki obszar
zostanie ni objty. Wprzypadku powierzenia zadania przez wadz lokaln obszar ten
musi nalee do obszaru administracyjnego danej jednostki samorzdu terytorialnego.
Nie musi to by cay powiat czy gmina. Moemy zawzi obszar realizacji usugi tylko
do dzielnicy czy soectwa, jeli wynika to ze specyfiki danego rodowiska lokalnego.
Specyfi
kacja
Jest to szczegowe wyliczenie tego, co, ile (godzin, kilogramw, kalorii, stron druku
itp.) oraz jakiej jakoci naley dostarczy przy realizacji danego zadania. Specyfikacja stanowi bardzo wany bo policzalny element okrelajcy wznacznej mierze
wymiar materialny ifinansowy zadania. Jest ona czsto utosamiana ze standaryzacj,
ale naprawd jest tylko jedn zjej czci.
Warunki
spenienia
usugi
133
2
Jakie procedury powinny by stosowane przy naborze uytkownikw usugi: czy jest
to nabr cakowicie otwarty, czy korzystamy ze spisw dostpnych winnych instytucjach, czy obowizuj opinie specjalistw itp.? Jeli standaryzacja dotyczy szkole, to: czy potencjalni uczestnicy musz reprezentowa ju pewien okrelony poziom (jaki), czy musz przej wstpne przygotowanie potwierdzone certyfikatem,
wiadectwem itp.? Jak powinni by zatrudniani pracownicy: czy zasad jest konkurs,
czy system profesjonalnych rekomendacji, czy musz przej specjalistyczne badania
zdrowotne itp.?
Zasady
monitoringu
iewaluacji
realizowanej usugi
Regulacje
nadzwyczajne
134
Obszary
Zasady jakoci
Zaoenia wstpne
Kontekstualne
Wstpne
zaoenia
dotyczce
dostarczania
usug
Organizacyjne
Wymagania wobec
dostawcy
usug
Dobre
zarzdzanie
A. Dobre zarzdzanie
B. Transparentno iprowadzenie waciwych
rozlicze finansowych (oraz poddawanie si
okresowej iniezalenej kontroli dotyczcej
finansowych ipozafinansowych rezultatw
pracy)
C. Roczne planowanie
D. Zbieranie opinii zwrotnych (od klientw oraz
innych wsppracownikw)
E. Systematyczne, stae podnoszenie jakoci usug
F. Poufno (wzakresie usug wiadczonych
klientom iich danych osobowych)
Partnerstwo
Tabela przetumaczona wliteraturze polskiej przez W. Klausa, Standardy usug..., op. cit., s. 5 in.
Proces
wiadczenia
usug
Potrzeby
klientw
Wymagania
odnonie
dopersonelu
/kadry
Wymagania
dotyczce
usug
Korzyci
iwyniki
Korzyci
iskutki
oferowanych
usug
135
4
Prawa
Partycypacja/
uczestnictwo
Kompetencje
personelu
Etyka
Skoncentrowanie na osobie
A. Indywidualizacja usug
B. Blisko (dla klientw)
C. Przystpno (wzakresie ceny oferowanych
klientom usug)
Kompleksowo
Zorientowanie
na skutek/wynik
136
Przy analizie zawartoci merytorycznej powyszych tabel, zwaszcza wodniesieniu do zapewnienia odpowiedniej jakoci wiadczonych usug, warto do niej doda
list pyta opracowan iprzedstawion przez C.J. Coulton1. Odnosz si one do podstawowych elementw kadej usugi, czyli np. do podejmowanych nakadw, caego
procesu wiadczenia usugi, wynikw czy jej dostpnoci, imog by przydatne przy
kadorazowym analizowaniu potrzeby wprowadzenia danego standardu wkontekcie
kryterium jakoci. C.J. Coulton przedstawia nastpujc list pyta:
1. Czy usugi s udzielane przez wykwalifikowany personel pracujcy wakceptowalnych warunkach istrukturach organizacyjnych?
2. Czy usugi s udzielane zgodnie ztym, co jest uznawane za dobr praktyk?
3. Czy usugi s udzielane wwystarczajcej liczbie?
4. Czy usugi maj podany wpyw na klientw?
5. Czy klienci, ktrzy potrzebuj usugi, rzeczywicie j otrzymuj?
Rwnolegle zlist pyta C.J. Coulton stworzya list wymaga, jakie powinna
spenia kada usuga socjalna, aby zapewniona bya jej odpowiednia jako. Do
wymaga tych nale:
1) adaptowalno wiadczonej usugi do zmian wwiedzy, technologii ioczekiwaniach;
2) efektywno wsensie dawania korzyci przy akceptowalnych kosztach;
3) powszechna stosowalno do usug danego rodzaju;
4) partycypacja samych usugodawcw, aby byli bardziej chtni do autentycznego
wysiku we wdraaniu polityki jakoci;
5) sankcje za nieprzestrzeganie zalece programu zapewniania jakoci;
6) nadzr nad programem/systemem wydzielonej jednostki organizacyjnej;
7) przynajmniej wniektrych aspektach usug ich jako powinni definiowa klienci,
np. wczeni wskad komitetw ustalajcych standardy jakoci.
Przedstawiona powyej lista pyta oraz kryteria, jakie powinna spenia kada
usuga, wtym omawiane tu usugi dotyczce poradnictwa prawnego iobywatelskiego, mog stanowi solidn baz ipomoc dla rozwaa dotyczcych opracowywanych
zasad istandardw tworzonego systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Podczas przegldania istniejcych standardw oraz tworzenia nowych
dla przyszego systemu poradnictwa wane bdzie skorzystanie zpowyszych analiz,
wytycznych iwskazwek celem wypracowania racjonalnie dziaajcych zasad wiadczenia poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
1
C.J. Coulton, Quality assurance for social service programs: lessons from health care, Social Work 1982, vol.27,
Nr 5, cyt za: R. Szarfenberg, Kryteria ewaluacji pomocy spoecznej, zob. na stronie http://rszarf.ips.uw.edu.pl/pdf/
kryteria_ewal.pdf.
137
1
Bezpatne poradnictwo prawne iobywatelskie analiza danych zastanych, Instytut Prawa iSpoeczestwa,
Warszawa 2012, s. 339385.
2
Ibidem, s. 201 in.
3
Art. 32 Konstytucji RP.
4
Art. 42 ust. 2 Konstytucji RP.
5
Art. 67 Konstytucji RP.
138
139
140
141
wzakresie publicznej pomocy prawnej1. Postulaty maj na celu poczenie tradycyjnego podejcia do wiadczenia nieodpatnego poradnictwa prawnego, opartego na kategoriach prawnych (np. prawo karne, prawo rodzinne, prawo ubogich),
zpodejciem uwzgldniajcym fundamentalne potrzeby klientw znajdujcych si
wnajtrudniejszym pooeniu, czyli tam, gdzie potrzeba jest najpilniejsza, akorzy
moe by najwiksza2.
Podobny kierunek budowania systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego,
woparciu ostandard dostpnoci wsytuacji pilnej potrzeby, wypracowano podczas
empirycznych bada pilnych potrzeb prawnych3, przeprowadzonych przez zesp
badaczy zUniwersytetu wTilburgu oraz zHague Institute for the Internationalisation
of Law (HiiL). Wwyniku kilkuletnich prac nad projektem oceny pomiaru dostpu do
sprawiedliwoci zdefiniowano dziesi kategorii problemw natury prawnej, ktre
mona uzna za pilne potrzeby prawne wwielu, jeli nie we wszystkich, systemach
prawnych iobszarach4. Takie podejcie do wiadczenia nieodpatnego poradnictwa
prawnego bdzie si opierao na ustanowieniu kryterium przedmiotowego udzielanych porad.
Przy okazji omawiania rnych rde imodeli ustanawiania mechanizmu standaryzacji naley take przedstawi system kontroli zwany Quality Mark5 (znak jakoci).
Jest on stosowany wAnglii iWalii przez Komisj Usug Prawnych, poczwszy od
1999 r., ipolega na uzyskaniu certyfikatu przez kancelarie prawne startujce wprzetargach. Quality Mark ma suy ustaleniu, czy dany podmiot wdroy mechanizmy zapewniajce wiadczenie usug na odpowiednim poziomie. System brytyjskiej
Komisji Usug Prawnych jest najbardziej rozwinitym systemem kontroli jakoci
wiadczonego poradnictwa, wktrym standardy jakoci zostay wprowadzone ustaw
odostpie do wymiaru sprawiedliwoci z1999 r. Jak wskazano wopracowaniu dotyczcym praktyki midzynarodowej6: Wymogi, jakie musi speni kancelaria prawna ubiegajca si oQuality Mark, dotycz midzy innymi nastpujcych dziedzin:
dostpu do usug: planowanie wiadczenia usug, informowanie odostpnoci swoich usug, brak dyskryminacji; kompletnoci usug: wrazie koniecznoci odsyanie
interesantw do innych wiadczeniodawcw; zarzdzanie organizacj: role izakres
odpowiedzialnoci kluczowych pracownikw, zarzdzanie finansami; zarzdzanie
1
Zob. rekomendacje nr 2, zawarte wraporcie: The Report of the Public Commission on Legal Aid, Vancouver
2011, s. 18 In., http://www.publiccommission.org/media/PDF/pcla_report_03_08_11.pdf (22.3.2014).
2
Ibidem.
3
Toward National, op. cit., s. 14 in.
4
Do spraw tych nale problemy konsumenckie (dotyczce nabytych towarw czy usug), sprawy rodzinne
(rozwody, przemoc domowa, sprawy spadkowe), sprawy pracownicze (rozwizanie stosunku pracy), sprawy dotyczce nieruchomoci prawo do lokalu (wasno, uytkowanie), eksmisja, wypadki, dostp do wiadcze spoecznych
(emerytury, renty), problemy zwizane zprzemoc domow oraz napaci (poza domem), zaduenie, dostp do
usug publicznych, sprawy zwizane zdokumentami tosamoci oraz zcertyfikatami dotyczcymi urodzenia. Zob.:
M. Barendrecht, M. Gramatikov, C. von Zeeland, Porady prawne, op. cit., s. 4 in.
5
Dokadne omwienie zob.: M. Barendrecht, M. Gramatikov, C. von Zeeland, Porady prawne, op. cit.,
s.42in.
6
Ibidem, s. 48 in.
142
kadrami: rwno szans, szkolenia irozwj zawodowy; zarzdzanie usugami: prowadzenie poszczeglnych spraw; spenianie potrzeb interesantw: informowanie
interesantw, poufno, prywatno i sprawiedliwe traktowanie; zaangaowanie
wutrzymywanie jakoci: skargi izaalenia, inne sygnay ze strony interesantw,
przestrzeganie procedur jakoci. Przy prezentacji systemu brytyjskiego naley take
wymieni standardy wypracowane wsystemie poradnictwa obywatelskiego przez
Citizens Advice Bureaux (CAB, biura porad obywatelskich). Nale do nich: bezpatno porad, poufno, bezstronno, rwny dostp do poradnictwa oraz zakaz
dyskryminacji.
Przedstawiona powyej rnorodno mechanizmw standaryzacji poradnictwa
prawnego iobywatelskiego wynika zwielu czynnikw. Bez wzgldu jednak na rda
ielementy standaryzacji wskaza naley, e wszdzie tam, gdzie jest ona stosowana,
przyczynia si do wypracowania efektywnego systemu, zapewniajcego wysok jako wiadczonego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
143
144
opracowywanych przez ni sam. Natomiast drugie rdo wynika zchci uczestnictwa wgrupie kilku lub wielu organizacji czy podmiotw wiadczcych usugi
spoeczne. Wwczas, przystpujc do grupy, zobowizuj si one przestrzega ustalonych standardw izasad.
Przy analizie znaczenia ifunkcji standaryzacji wany jest rwnie element koniecznej ewolucji oraz dostosowywania wypracowywanych standardw do istniejcej
rzeczywistoci. Opracowywane standardy powinny by same wsobie poddawane
staej analizie iprocesowi krytycznej oceny przez odpowiednie instytucje. Niewtpliwie powinny one uwzgldnia istniejcy stan prawny, atake sytuacj faktyczn na
rynku wiadczenia poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Wtym sensie ewaluacja
ikontrola powinny by kluczowymi elementami wpisanymi wproces standaryzacji.
Std te naley si zastanowi nad prawn rang takiego dokumentu jak standardy,
aby mg on podlega zmianom bez koniecznoci dokonywania zbyt wielu zabiegw
formalnych.
Wpowyszym kontekcie suszne wydaje si stanowisko, e: Proces standaryzacji jest wynikiem pewnej ewolucji wpodejciu do usug publicznych. Jak zauwaa G.Bouckaert, wostatnich czasach zmieni si system wartoci ioczekiwania,
szczeglnie wobec usug zzakresu szeroko rozumianej pomocy spoecznej. Wczeniej gwnym oczekiwaniem byo wykonywanie ich zgodnie zprawem/procedurami, wdalszej kolejnoci skuteczno iuzyskiwanie okrelonych wynikw, ana
kocu efektywno ekonomiczna. Obecnie natomiast te oczekiwania odwrciy si
o180stopni najwaniejsze stay si kwestie ekonomiczne iskuteczno jako
staa si zatem waniejsza ni legalizm1.
Podsumowujc rozwaania zawarte wtym punkcie, wskaza naley, e jeeli
porady prawne iobywatelskie ujmujemy wramach obowizkowej polityki spoecznej isektora publicznego, to musimy si zgodzi zkilkoma, omwionymi powyej,
argumentami przekonujcymi okoniecznoci wprowadzenia standaryzacji. Po pierwsze, jeeli ustanawiamy prawo obywateli do usug prawnych, to ich zrnicowanie
wiloci ijakoci podlega krytyce, co stanowi dyskryminacj bez jakiegokolwiek uzasadnienia (funkcja ujednolicenia porad). Po drugie, jeeli celem poradnictwa prawnego iobywatelskiego jest odpowiednia, wmiar wysoka jako usug prawnych
czy obywatelskich, to naley ustanowi kryteria oraz standardy jej oceny ikontroli
(funkcja ewaluacyjna, funkcja kontrolna standardw). Po trzecie, wprowadzenie racjonalnych standardw powinno skutkowa oszczdnociami ekonomicznymi ieliminacj drogich sposobw funkcjonowania. To wszystko przemawia jednoznacznie
za koniecznoci wprowadzenia standaryzacji jako podstawowego elementu przyszego systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego.
Ibidem.
145
146
147
148
149
2) podmiot okrela procedur zgaszania skarg iuwag przez klientw oraz sposb
ich rozpatrywania;
3) informacja oprocedurze zgaszania skarg iwnioskw znajduje si wmiejscu
widocznym dla klientw.
Forma, czy te inaczej metoda wiadczenia usug moe by jednym zopracowanych standardw wramach nieodpatnego poradnictwa prawnego. Wtrakcie prac
nad systemem uznano, e informacje prawne, porady prawne iobywatelskie powinny by wiadczone wszystkimi dostpnymi metodami, wtym: osobicie, listownie,
poczt elektroniczn, za porednictwem rodkw porozumiewania si na odlego,
ze szczeglnym uwzgldnieniem nowych technologii, takich jak internet, infolinia
czy skatalogowane standardowe odpowiedzi udostpniane wformie elektronicznej
bd drukowanej. Jednoczenie podmiot udzielajcy informacji i/lub porad moe
wprowadzi rozrnienie co do formy udzielanych informacji/porad ze wzgldu
na stopie skomplikowania pomocy (czasochonno) oraz kategorie spraw1, oile
wzgldy bezpieczestwa klienta lub procedura kontroli wewntrznej podmiotu bd
wymagay takiego rozrnienia. Kada sprawa podlega ewidencjonowaniu, nie tylko dla celw statystycznych irozliczeniowych, ale take ze wzgldu np. na mogce
powstawa problemy konfliktu interesw oraz weryfikacj poprawnoci porady.
Wskazana powyej moliwo powstania konfliktu interesw skania do uchwalenia standardu zapewniajcego minimalizowanie takiego ryzyka. Oznacza to, e:
1) podmiot prowadzi spis, zgodnie zobowizujcym prawem ochrony danych osobowych, swoich dotychczasowych oraz obecnych klientw;
2) przed udzieleniem pomocy prawnej podmiot ustala, czy wsprawie nie istnieje
konflikt interesu; wwypadku ustalenia ryzyka konfliktu interesw podmiot nie
przyjmuje sprawy iwskazuje inny podmiot, ktry mgby pomc klientowi wrozwizaniu jego problemu; jeeli nadal prowadzi spraw drugiej strony konfliktu,
to rezygnuje rwnie ztej sprawy, wwypadkach wyjtkowych podmiot moe
nie zrezygnowa zprowadzenia wczeniej przyjtej sprawy, jeeli speniona jest
ktrakolwiek znastpujcych przesanek: podmiot nie uzyska adnych istotnych
informacji osprawie od drugiej strony konfliktu albo druga strona konfliktu wystpia do podmiotu wcelu spowodowania konfliktu;
3) podmiot nie prowadzi spraw, wktrych moe wystpi konflikt interesu klienta
zinteresem tego podmiotu lub osoby nalecej do personelu podmiotu, lub jej
wolontariusza.
Przy tworzeniu systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego nie naley zapomina okoniecznoci ustalenia wymogw stawianych osobom, ktre bd tych
porad udziela. Niewtpliwie powinny by one kompetentne, przygotowane do prowadzenia sprawy merytorycznie. Oznacza to, e:
1) podmiot okrela poziom wymaga merytorycznych stawianych osobom udzielajcym informacji prawnych, porad prawnych iobywatelskich;
1
Np. sprawy zwizane zodpowiedzialnoci karn klienta oraz dotyczce toczcych si postpowa przed
sdami powszechnymi musz by udzielone na pimie.
150
1
Porwnaj badanie ISP dotyczce standaryzacji, gdzie wykazano brak standardw wOPS-ach, niezrozumienie przez ankietowanych, co to s standardy, ograniczone korzystanie ze standardw itp. Zob. G. Makowski (red.),
Podmioty udzielajce..., op. cit., s. 4860.
2
Na temat roli RPP wopracowywaniu standardw zob. W. Klaus, Standardy usug, op. cit., s. 1 in.
3
System nieodpatnego..., op. cit., s. 102.
151
8. Podsumowanie
Wprzypadku metod istandardw poradnictwa prawnego iobywatelskiego wane
do rozstrzygnicia wramach przyszego systemu bdzie kilka istotnych zagadnie.
Nale do nich: opracowanie wstpnego katalogu metod istandardw, ustalenie sposobu ich wypracowania ipniejszego funkcjonowania wsystemie, szczegowo
ipoziom stawianych wymaga wstosunku do opracowanych metod istandardw oraz
wypracowanie efektywnego systemu ewaluacji ikontroli. Wypracowujc wszystkie
powysze elementy, naley przede wszystkim pamita, e ich podstawow rol bdzie wyznaczenie odpowiedniej jakoci informacji/porady prawnej i/lub obywatelskiej, majcej pomc ich odbiorcy wskutecznym rozwizaniu swojego problemu.
Przedstawione wniniejszym rozdziale metody istandardy oraz wszystkie ich
elementy, atake uwagi oglne dotyczce regulacji przyjtych winnych pastwach
Unii Europejskiej miay na celu przyblienie zakresu prowadzonych prac oraz ich
wynikw wramach projektu systemowego.
Wydaje si, e podstawowym celem przyszego systemu powinno by zapewnienie obywatelom porad prawnych iobywatelskich na podobnym poziomie jakociowym co poradnictwo komercyjne. Podstawowym wic warunkiem tak postawionego celu bdzie wprowadzenie oglnie obowizujcych, adekwatnych do potrzeb
standardw wiadczenia usug poradniczych. Naley zadba, by te standardy byy
adekwatne do potrzeb, ale rwnie do moliwoci instytucji wiadczcych porady
oraz do moliwoci pastwa isamorzdu terytorialnego1.
Zrealizowanie przedstawionych tutaj zaoe wymaga od wszystkich uczestnikw przyszego systemu poradnictwa wPolsce szczeglnego zaangaowania ipracy.
Niemniej jednak, angaujc si wdziaania na rzecz spoeczestwa obywatelskiego,
mamy niepowtarzaln szans ksztatowania systemu wiadczenia nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego na miar XXI wieku.
152
1
Oglnie burza mzgw polega na formuowaniu pyta adresowanych do grupy, zwizanych ztematem
warsztatu, anastpnie zapisywaniu wszystkich proponowanych odpowiedzi, skojarze na tablicy. Propozycji zapisywanych na tablicy nie naley ocenia, krytykowa, anawet komentowa. Kada propozycja odpowiedzi powinna
by zapisana na tablicy. Wicej na temat metody burza mzgw zob. . Bojarski, Interaktywne metody nauczania
klinicznego, [w:] B. Namysowska-Gabrysiak (red.), Studencka poradnia prawna. Podrcznik dla opiekunw, Warszawa 2009, s. 19 in.
153
154
prawach na przykad jedna omawia jako pierwsze jakie zagadnienie, zju tylko
uzupeniajc rol pozostaych. Wszystkim grupom naley pogratulowa ipodzikowa za ich wysiek. Wyniki prac mona zachowa, na przykad powiesi na cianie
arkusze zprezentacjami.
Omwienie warsztatu przez prowadzcego zakres przedmiotowy (15 min)
Wane, aby prowadzcy, jeli podczas wiczenia paday informacje nieprawdziwe, bdne, nie do koca poprawne, wyranie do tych elementw nawiza ikoniecznie je poprawi, uzupeni, tak aby wramach omwienia zostaa przekazana
waciwa wiedza.
Podsumowanie wiczenia
Czsto podsumowanie nastpuje podczas omwienia merytorycznego wiczenia.
Ale czasem wane jest take, aby wpodsumowaniu odnie si ju nie do samego zakresu przedmiotowego danego warsztatu, ale do jego elementw metodologicznych,
kwestii pracy wgrupach lub zagadnie zwizanych zewentualnym wykorzystaniem
zdobytej wiedzy wprzyszej pracy nad metodami istandardami. Wtrakcie podsumowania kocowego atwiej okrytyk, poniewa nie odnosi si ona do konkretnych
osb, grup, awynika zpodsumowania ijest znacznie lepiej przyjmowana.
155
156
ROZDZIA VI.
1. Uwagi oglne
Najwaniejszym celem realizowanego projektu, co zostao wskazane we wstpie monografii, byo wypracowanie kierunkw izasad polityki pastwa wzakresie wzmacniania oraz rozwoju poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce.
Wzwizku ztym na drugim etapie realizacji projektu powoana zostaa grupa robocza1 majca za zadanie opracowanie poradniczych rozwiza systemowych. Podstaw jej prac stay si powoywane we wczeniejszych rozdziaach niniejszego
opracowania kompleksowe, empiryczne badanie ilociowe ijakociowe obecnego
stanu poradnictwa prawnego iobywatelskiego oraz jego otoczenia, przeprowadzone wrd wiadczeniodawcw usug poradniczych, potencjalnych irzeczywistych
wiadczeniobiorcw oraz instytucjonalnego otoczenia poradnictwa2. Ponadto wramach prowadzonego badania dokonano m.in. pogbionej analizy dostpnych danych
* Adiunkt wZakadzie Prawa Handlowego na Wydziale Prawa Uniwersytetu wBiaymstoku. Koordynator
Studenckiej Poradni Prawnej Pracowni Wydziau Prawa Uniwersytetu wBiaymstoku. Trenerka iekspertka FUPP
biorca udzia wpracach grupy roboczej oraz prowadzca szkolenia dla przedstawicieli jednostek samorzdu terytorialnego dotyczce upowszechniania modelu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego wPolsce,
opracowanego wramach projektu systemowego wskazanego wniniejszej publikacji.
1
Szerzej na temat celw, zaoe, etapw pracy oraz skadu grupy roboczej zob. informacje dostpne na stronie
internetowej INPRIS Instytutu Prawa iSpoeczestwa: http://www.inpris.pl/poradnictwo-prawne-i-obywatelskie/
news-ppio/t/inpris-pracuje-nad-propozycja-reformy-systemu-poradnictwa-prawnego-i-obywatelskiego-pierwszespot/ (10.1.2014).
2
Szczegowy raport zbada empirycznych przeprowadzonych przez ISP wramach projektu zosta opracowany wformie jednotomowej publikacji: A. Peisert, T. Schimanek, M. Waszak, A. Winiarska (red.), Poradnictwo
prawne..., op. cit. s. 1 i n.
158
159
Dwoma podstawowymi czynnikami, ktre winny zosta wzite pod uwag przez
organy wadzy pastwowej przy tworzeniu efektywnego systemu poradniczego, s
budowa systemu woparciu oodpowiedni dobr instytucji iorganizacji poradniczych
oraz rdo isposb jego finansowania.
Jak wynika z przeprowadzonego badania, aktualnie w Polsce dziaa kilkaset
niepublicznych podmiotw wiadczcych poradnictwo oraz kilka tysicy instytucji
publicznych1. Pomimo tak duej ich liczby tylko dla mniej wicej 1/32 spord podmiotw niepublicznych oraz co pitej instytucji publicznej3 poradnictwo jest gwnym obszarem dziaalnoci. Oznacza to, e zoglnej liczby ponad 4 tys. podmiotw
poradniczych zaledwie dla kilkuset poradnictwo prawne iobywatelskie jest gwn
dziaalnoci. Dla pozostaej grupy jest to jeden zwielu rodzajw dziaalnoci. Wrezultacie poradnictwo wPolsce oparte jest wgwnej mierze na organizacjach pozarzdowych iinstytucjach pomocy spoecznej, przy czym sie punktw poradniczych,
przede wszystkim dziki usugom wiadczonym winstytucjach pomocy spoecznej,
jest do gsta, ale nierwnomiernie rozmieszczona, adodatkowo najczciej wyspecjalizowana (tzn. skierowana wycznie do wsko okrelonej grupy potrzebujcych)4.
Jedynie kilkadziesit podmiotw wskali kraju wiadczy usugi poradnicze wsposb
kompleksowy ibardziej profesjonalny5. Wzwizku ztym podmioty wiadczce poradnictwo nie tworz spjnego systemu, ajedynie rozproszon grup niepowizanych
ze sob, co do zasady, organizacji iinstytucji. Taka sytuacja jest dodatkowo potgowana przez fakt, e wiadczenie poradnictwa, jego zakres iskala zale najczciej
od moliwoci finansowych, organizacyjnych iludzkich danego podmiotu6. Sytuacja
podmiotw niepublicznych jest pod tym wzgldem zdecydowanie gorsza od sytuacji
instytucji publicznych, ktre wiadczc usugi poradnicze wramach ustawowego
obowizku, wykorzystuj wtym celu posiadane zasoby ludzkie, lokalowe, sprztowe
oraz przyznane im wramach budetu wasnego rodki publiczne7. Podmioty niepubliczne za nie dysponuj, co do zasady, wasnymi zasobami rzeczowymi, ludzkimi
czy finansowymi, co prowadzi do uzalenienia ich funkcjonowania od zewntrznego
wsparcia8. Co wicej, badanie pokazuje, e skala udzielanego dotychczas wsparcia
dla poradnictwa jest bardzo niska. Wrd instytucji iorganizacji, ktre potencjalnie mogyby go udzieli, zaledwie 15% dokonao tego wlatach 20112012, przy
czym najczciej stosowan form pomocy udzielanej usugodawcom jest wsparcie
rzeczowe (np. udostpnianie lokali), osobowe (np. delegowanie prawnikw) oraz
edukacyjne (np. szkolenia dla doradcw), rzadko za ma ona charakter finansowy9.
M. Pakow, A. Peisert, P. Zimolzak, Stan obecny..., op. cit., s. 6162.
Ibidem, s. 6262; T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa..., op. cit., s. 17.
3
Ibidem. Najczciej robi to orodki pomocy spoecznej oraz powiatowe centra pomocy rodzinie.
4
T. Schimanek (red.), Badanie poradnictwa..., op. cit., s. 1718.
5
Ibidem. Jak wskazano wopracowaniu, s to przede wszystkim biura porad obywatelskich oraz studenckie
poradnie prawne.
6
Ibidem, s. 2223.
7
Ibidem.
8
Ibidem.
9
Ibidem, s. 22.
1
2
160
Przytoczone wyniki badania prowadz do wniosku, e pomimo niewtpliwej zalety, jak jest dua liczba obecnie istniejcych podmiotw poradniczych, za zdecydowan wad naley uzna brak jednolitego systemu, wramach ktrego mogyby one
funkcjonowa, by ze sob powizane istale wsppracowa. Ponadto liczba dodatkowo podejmowanych dziaa, niezwizanych zaktywnoci poradnicz zwaszcza
wodniesieniu do instytucji publicznych powoduje osabienie ich efektywnoci
wzakresie poradnictwa. Dziaalno poradnicza instytucji publicznych bowiem, co
do zasady (poza podmiotami wyspecjalizowanymi), odgrywa niewielk rol wrealizowanych dziaaniach iprzez to m.in. nie pozwala na stworzenie systemu oraz
nie zaspokaja potrzeb spoecznych wtym zakresie. Inn istotn saboci obecnie
funkcjonujcych podmiotw zzakresu poradnictwa prawnego iobywatelskiego jest
niedobr rodkw finansowych przeznaczonych na poradnictwo, ktry prowadzi do
ich destabilizacji organizacyjnej wtym m.in. zych warunkw lokalowych imaterialnych. To zkolei przekada si zarwno na jako wiadczonych usug, jak izakres
ilociowy udzielanej pomocy.
Wzwizku ztym grupa robocza, dc do budowy przyszego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego, uwzgldniajcego zarwno zalety obecnie istniejcych podmiotw poradniczych, jak iich sabe strony, opracowaa zbir rekomendacji1. Powinny one stanowi dokument bazowy dla administracji pastwowej
wzakresie stworzenia wprzyszoci efektywnego modelu poradnictwa. Zgodnie
znimi administracja pastwowa przy tworzeniu modelu winna dy do integracji
pod wsplna nazw rnych typw iform wiadczenia usug poradniczych. Oznacza
to, e system poradnictwa powinien by na szczeblu lokalnym silnie merytorycznie
powizany zinstytucjami isubami zajmujcymi si pomoc spoeczn, profilaktyk, terapi itp. Powizanie to ma polega na wymianie informacji pomidzy wadzami publicznymi apodmiotami wiadczcymi usugi poradnicze na temat zasad
imoliwoci uzyskiwania wsparcia oraz na staej analizie problemw pojawiajcych
si wlokalnych spoecznociach, woparciu odane uzyskane od podmiotw wiadczcych poradnictwo2.
Poza tym pastwo powinno zagwarantowa stabilne wsparcie finansowe na rzecz
podmiotw poradniczych funkcjonujcych wramach systemu. Zapewnienie rodkw
finansowych iich wysoko zalee powinny od zapotrzebowania spoeczestwa na
usugi zzakresu poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Poniewa jednak wchwili
obecnej wyrni mona wiele rnych czynnikw, ktre nie pozwalaj na precyzyjne ustalenie popytu na usugi poradnicze, od ktrego uzaleniony jest rwnie koszt
wprowadzenia rozwiza systemowych, grupa robocza proponuje wprowadzenie pilotau poradniczego na ma skal, wkilku powiatach zblionych uwarunkowaniami
spoeczno-ekonomicznymi. Weksperymencie tym zarwno skala, jak iforma dziaa
poradniczych powinny by zdywersyfikowane wcelu ustalenia oczekiwanych zmian
Rekomendacje stanowi cz opracowania: INPRIS (oprac.), System nieodpatnego..., op. cit., s. 135 in.
Ibidem, s. 135.
1
2
161
wyej wymienionych parametrw na wysoko zgaszanego popytu1. Trzeba podkreli, e przeprowadzenie pilotau poradniczego pozwoli na dokadne okrelenie
popytu na usugi zzakresu poradnictwa prawnego iobywatelskiego, co wpynie na
efektywn budow systemu zarwno korzystnego dla obywateli, jak iniedrogiego
zpunktu widzenia pastwa.
Dodatkowo pastwo powinno dy do umocnienia systemu poradniczego wsystemie polityki spoecznej, atake zapewni jego integracj zwymiarem sprawiedliwoci oraz organizacjami prawnikw. Mogoby to nastpi na przykad poprzez:
denie do odcienia sdw zobowizkw wzakresie przyznawania zwolnienia
zkosztw sdowych, wczenie odbywania praktyk winstytucjach iorganizacjach
funkcjonujcych wramach systemu do obowizkowego zakresu edukacji prawnej
wtrakcie studiw oraz aplikacji, wczenie kancelarii prawnych istowarzysze prawniczych wsystem doradztwa oraz wiksz wspprac biur obsugi interesantw istniejcych wsdach zsystemem nieodpatnego poradnictwa2. Wten sposb zaproponowana wsppraca systemu iwymiaru sprawiedliwoci oraz organizacji prawnikw
pozwoli m.in. na: podniesienie wiadomoci prawnej spoeczestwa, zwikszenie
wraliwoci obecnych iprzyszych prawnikw na jego potrzeby czy zapewnienie
kompleksowej, sprawnej iefektywnej pomocy osobom chccym uzyska porad
prawn lub obywatelsk.
Wreszcie, tworzc system poradnictwa prawnego iobywatelskiego oparty na
silnej instytucji na szczeblu centralnym iwiadczeniu usug przez rne podmioty
na poziomie lokalnym, administracja pastwowa powinna pamita oprzydzieleniu
wnim wanej roli samorzdom lokalnym icisym okreleniu granic ich kompetencji. Poradnictwo powinno by niezalene od wadz lokalnych, do ktrych obowizkw winno nalee przede wszystkim kontraktowanie poradnictwa oraz nadzr nad
jego udzielaniem woparciu oustanowione na szczeblu krajowym standardy. Brak
wyranego odcicia wadz lokalnych od treci udzielanych porad, wsytuacji np. sporu zadministracj lokaln, prowadzi moe bowiem do degeneracji systemu iutraty
wiarygodnoci3. Dlatego te pastwo powinno odgrnie zapobiec sytuacji, wktrej
wadze lokalne same wiadcz usugi poradnicze. Chodzi oto, aby nie dopuci do
niezdrowej konkurencji, wktrej samorzdy (bdce dysponentami rodkw) nie
bd zainteresowane rozwojem niezalenych partnerw mogcych wiadczy usugi
poradnictwa4.
Dziki wdroeniu systemu nieodpatnego poradnictwa prawnego iobywatelskiego woparciu m.in. owyej wskazane rekomendacje, poparte przeprowadzonymi
wramach przywoywanego projektu systemowego badaniem oraz analizami, organy wadzy pastwowej zyskaj moliwo uporzdkowania obecnej sytuacji wrd
podmiotw wiadczcych usugi poradnicze oraz zwikszenia szansy na uzyskanie
Ibidem, s. 140141.
Ibidem, s. 137.
3
Ibidem.
4
Ibidem.
1
2
162
163
164
1
2
165
organizacyjnych (ludzkich, lokalowych, czasowych) podmiotw wiadczcych poradnictwo1. Wtym kontekcie istotne wydaj si dane pozyskane podczas badania,
wyranie potwierdzajce powysze problemy iwskazujce, e wikszo bo a
77% Polakw wostatnich piciu latach nie odczuwaa potrzeby korzystania zpomocy prawnej izniej nie korzystaa (co oznacza nisk wiadomo prawn oraz nieufno wstosunku do prawa ijego instytucji, atake niewiar wskuteczno dochodzenia swoich praw). Prawie co pity obywatel tak potrzeb odczuwa iskorzysta
zpomocy prawnej, ajedynie 4% Polakw, cho odczuwao potrzeb wsparcia, takiej
sformalizowanej pomocy zrnych wzgldw nie szukao2. Zbadania ewidentnie
wynika, e wdziedzinie poradnictwa to poda jest czynnikiem silnie stymulujcym
popyt. Niewielka poda wynika m.in. zograniczonych moliwoci izasobw usugodawcw, atake braku warunkw prawnych, instytucjonalnych, organizacyjnych
ifinansowych sprzyjajcych rozwojowi poradnictwa wPolsce3.
Odnoszc si do zdiagnozowanych wyzwa stojcych przed spoeczestwem
polskim wkontekcie stworzenia systemu poradniczego, grupa robocza opracowaa rekomendacje pozwalajce decydentom wprowadzanego systemu na skuteczne
przeciwdziaanie wspomnianym barierom. Przede wszystkim eksperci rekomenduj
wdroenie systematycznych mechanizmw badania potrzeb obywateli wzakresie
pomocy prawnej, ktre maj na celu realizowanie wzarzdzaniu systemem poradnictwa prawnego iobywatelskiego zasad polityki publicznej opartej na wiedzy,
wszczeglnoci dostosowywania profilu, zakresu irozkadu geograficznego poradnictwa do potrzeb obywateli4. Proponowane mechanizmy, co naley podkreli, maj
na celu zapobieganie sytuacjom sztucznego windowania popytu oraz kierowanie
pomocy wmiejsca, wktrych jest ona najbardziej potrzebna iprzyniesie najwicej
korzyci pastwu oraz obywatelom. Ponadto rekomenduje si wdroenie scentralizowanego systemu informatycznego dziaajcego woparciu ojednolite mechanizmy
zbierania informacji opotrzebach beneficjentw (raportowania dla celw statystyki
publicznej) we wszystkich organizacjach wiadczcych poradnictwo prawne, wtym
take niefinansowanych zsystemu5. Takie dziaania maj za zadanie wyeliminowanie sytuacji, wktrej informacje zbierane wposzczeglnych organizacjach nie s
ze sob kompatybilne. Naley zaznaczy, e wskazany system informatyczny jest
odpowiednim narzdziem sucym do identyfikacji problemw spoeczno-gospodarczych, dziki czemu system poradnictwa prawnego iobywatelskiego zyskaby
na efektywnoci.
166
167
168
9) ustawa z29.1.2004 r. Prawo zamwie publicznych1 wzwizku zfunkcjonowaniem wsystemie usugodawcw bdcych przedsibiorcami (chodzi zatem
przede wszystkim okancelarie adwokackie iradcowskie) naleaoby wyczy
stosowanie przedmiotowej ustawy wodniesieniu do umw zawieranych przez
te wanie podmioty wplanowanym systemie;
10) ustawa z12.3.2004 r. opomocy spoecznej2 gdzie postuluje si zmian zakresu
zada;
11) u stawa z16.2.2007 r. oochronie konkurencji ikonsumentw3 wzakresie zada
rzecznikw konsumentw wodniesieniu do wsppracy zjednostkami organizacyjnymi systemu.
Odnoszc si za do odrbnego aktu prawnego iokrelajc zarys struktury ustawy
onieodpatnym poradnictwie prawnym iobywatelskim, grupa robocza wskazuje,
e winna mie ona przede wszystkim cechy ustawy zzakresu prawa publicznego,
zawierajcej przepisy prawa ustrojowego, materialnego oraz proceduralnego, przy
zaoeniu centralnej roli Rady Pomocy Prawnej na poziomie krajowym wraz zsamodzielnoci jednostek usytuowanych na poziomie powiatu, dziaajcych wsystemie
zada zleconych4.
Wzwizku ztym ustawa powinna zawiera5:
1) przepisy oglne okrelajce: zakres przedmiotowy ipodmiotowy stosowania
ustawy, definicje terminw ustawowych, wtym wszczeglnoci definicje poszczeglnych typw podmiotw funkcjonujcych wobrbie systemu lub korzystajcych zjego wiadcze, atake definicje wiadcze dostpnych dla beneficjentw
wramach systemu;
2) oglne zasady funkcjonowania systemu oraz normy celowociowe odnoszce si
do celw systemu;
3) organizacj systemu pomocy prawnej na poziomie centralnym, dotyczc centralnej instytucji Rady Pomocy Prawnej jako organu dziaajcego przy jednym
zministerstw, jej struktury, zada ikompetencji oraz okrelenie form prawnych
dziaania, sposobu powoywania iodwoywania osb wchodzcych wskad centralnej instytucji wraz zprzesankami podmiotowymi odnoszcymi si do kandydatur, delegacj ustawow do wydania rozporzdzenia wsprawie wewntrznego
funkcjonowania centralnej instytucji;
4) organizacj systemu pomocy prawnej na poziomie lokalnym, odnoszc si do
powiatowych jednostek zajmujcych si organizacj systemu wiadczenia pomocy
prawnej wwymiarze lokalnym (powiatowych biur/rzecznikw pomocy prawnej),
struktury jednostki, jej zada ikompetencji oraz okrelenie form prawnych dziaania, sposobu powoywania iodwoywania skadu osobowego jednostki wraz
Tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 907 ze zm.
Tekst jedn.: Dz.U. z2013 r. poz. 182 ze zm.
3
Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm.
4
INPRIS (oprac.), System nieodpatnego..., op. cit., s. 144145.
5
Ibidem, s. 146147.
1
2
6. Podsumowanie
169
6. Podsumowanie
Realizacja projektu systemowego Opracowanie kompleksowych i trwaych
mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce,
wspfinansowanego przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu
Spoecznego, pozwolia po raz pierwszy whistorii polskiego poradnictwa na przeprowadzenie rnorodnych dziaa ocharakterze badawczym iupowszechniajcym
wbardzo szerokim zakresie. Wramach projektu, co jest take widoczne wniniejszej
monografii, przeprowadzono pierwsze kompleksowe badanie empiryczne powicone problematyce poradnictwa. Dokonano take szeregu analiz rwnie woparciu
ozagraniczne rda zwizane ze wiadczeniem usug poradniczych dziki ktrym
powstay wartociowe opracowania odnoszce si do zagadnienia usug poradniczych. Co wicej, zebrano dostpne rda wiedzy na ten temat iposzerzono w
zbir onowe pozycje. Wreszcie, woparciu otak szeroki zakres wiedzy zbudowano
model nieodpatnego systemu poradnictwa prawnego iobywatelskiego zaopatrzony
wrne warianty moliwe do wykorzystania wzalenoci od rodkw finansowych
pastwa przeznaczonych na jego wdroenie. Model, ktry jest odpowiedzi zarwno
na potrzeby polskiego spoeczestwa, jak irealizacj konstytucyjnych obowizkw
pastwa wstosunku do jego obywateli.
170
ROZDZIA VII.
PRZYKADOWE SCENARIUSZE
CAODNIOWYCH WARSZTATW
POWICONYCH UPOWSZECHNIENIU
SYSTEMU PORADNICTWA PRAWNEGO
IOBYWATELSKIEGO W POLSCE
SCENARIUSZ SZKOLENIA TRENERW
(TZW.T4T) DOTYCZCEGO MODELU
PORADNICTWA PRAWNEGO
IOBYWATELSKIEGO
Oprac.: dr Joanna Kumicka-Sulikowska,
dr Barbara Namysowska-Gabrysiak, dr Marta Janina Skrodzka
Zaoenia oglne/cele podstawowe:
Szkolenie prowadzone jest wformie warsztatw trwajcych trzy dni. Wydaje
si, e podstawowymi celami szkolenia powinno by upowszechnienie najwaniejszych elementw systemu czyli kto? komu? jakimi metodami zdokadn
ich charakterystyk oraz problematycznoci, oglne przedstawienie wypracowanych rekomendacji modelu poradnictwa oraz sposobw organizacji administracji prowadzonego poradnictwa prawnego iobywatelskiego. Cao szkolenia
prowadzona jest wformie warsztatw opracowanych na podstawie aktywnych
metod nauczania.
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
172
Dzie I:
Warsztat Iwstpny Zapoznanie si wszystkich uczestnikw/uczestniczek
okoo 1 godziny
1.
Warsztat wstpny/
poznawczy
PRZERWA
Prezentacja multimedialna
dotyczca modelu
Prezentacja
oraz dyskusja.
Praca domowa: uczestnicy/czki otrzymuj kilka tekstw do przeczytania, na sobot, dotyczcych metod/standardw wiadczenia poradnictwa.
Dzie II:
Warsztat III Zasady wiadczenia pomocy usugodawcy 2 godziny
1.
Dokonanie przegldu
instytucji ipodmiotw
wiadczcych nieodpatne poradnictwo,
nastpnie uzupenienie
tej wiedzy. Prezentacja
przez prowadzcego/
zaoe modelowych
poradnictwa.
1 etap: burza
mzgw ikrtka
dyskusja (ok.20min).
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
173
2 etap: Prowadzcy/auzupenia list
instytucji wiadczcych porady iinformacje
otych ju podanych przez uczestnikw/
uczestniczki warsztatw prezentacja
slajdw przygotowanych przez Prowadzcego/ zomwieniem. Na kocu, rozwaania
zgrup, dlaczego wiedza otych podmiotach
jest istotna.
2 etap: prezentacja
(ok.20 min) ikrtka
dyskusja (ok. 5 min).
3 etap: prezentacja
(ok.510 min).
4 etap: uczestnicy/czki
warsztatw podzieleni
na grupy (pi grup po
4osoby) staj wroli
podmiotu, ktry chce
zatrudni osob, ktra
zjego ramienia bdzie
udziela porad iopracowuj na duych kartkach takie ogoszenia.
Czas: (1520 min).
5 etap: prezentacja
ogosze, moderowana
debata uczestnikw/
czek warsztatw metod otwartego ucha
(ok. 2025 min).
6 etap: piramida
priorytetw ikrtka analiza wynikw
(ok.1520 min).
7 etap: prezentacja
(ok.510 min).
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
174
Wskazanie podmiotw,
ktre obecnie mog
skorzysta znieodpatnego poradnictwa,
odniesienie si przez
uczestnikw/czki do
ich krgu, przedstawienie potencjalnych beneficjentw
poradnictwa na tle modelowych rozwiza
poradnictwa. Wskazanie metod radzenia
sobie ztzw.trudnymi
klientami.
2 etap: dyskusja
(ok.10 min).
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
175
4 etap: Prowadzcy/awywiesza kartki,
bywszyscy je widzieli, moderuje
dyskusj okryteriach wskazanych przez
dan grup wypowiadaj si kolejno
czonkowie pozostaych grup. Na tej bazie
wyprowadzam wnioski oglne co do
rodzajw kryteriw, na ktre kadziony
jestnacisk.
4 etap: porwnawczy
oraz moderowana
dyskusja (ok. 20 min).
5 etap: prezentacja
(ok.10 min).
6 etap: wiczenie
interaktywne na
podstawie podanych
kazusw
(ok.2530 min).
7 etap: praca
wgrupach, dyskusja
oraz wypracowanie
praktycznych
rozwiza (20 min).
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
176
Wypracowanie listy
wszystkich metod
(zcharakterystyk
czego dotycz)
wzakresie
poradnictwa
w3etapach.
PRZERWA
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
177
Analiza
iopracowanie listy
najwaniejszych metod
(zcharakterystyk
czego dotycz)
wzakresie
poradnictwa
w2etapach.
Dzie III:
Warsztat VII Poradnictwo prawne iobywatelskie elementy organizacyjne,
administracyjne ifinansowe 2 godziny
1.
Zasady gromadzenia
dokumentw, zasady
prowadzenia biura,
(zasady prowadzenia
biura na podstawie
dobrych praktyk
Klinik Prawa),
problematyka ochrony
danych osobowych,
kwestie finansowe,
ubezpieczenie.
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
178
2.
Podsumowanie caego
szkolenia, przypomnienie wszystkich
najwaniejszych jego
elementw. Szczeglne zwrcenie uwagi na
standardy.
OBIAD
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
179
Niezbdne materiay
Uwagi
1.
Lodoamacz zapoznanie
si uczestnikw/uczestniczek
30min
2.
3.
4.
Prezentacja, rzutnik,
komputer
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
180
16.45 18.45 szkolenie cz. II prezentacja wynikw bada ianaliz prowadzonych wramach Projektu oraz wnioski (podstawa dyskusji owypracowanym modelu
wdniu nastpnym)
Lp.
Niezbdne materiay
Uwagi
1.
Prezentacja stworzona
na potrzeby wystpienia, rzutnik, komputer
2.
3.
Flipchart, mazaki
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
181
Lp.
Niezbdne materiay
Uwagi
Blok I beneficjenci
1.
Prezentacja
dot.zagadnienia
beneficjentw
2.
Mae karteczki
Flipchart, mazaki
Prezentacja, rzutnik,
komputer
4.
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
182
Lp.
Niezbdne materiay
Uwagi
5.
Uczestnicy/uczestniczki
maj posugiwa si
opisem modelu wwersji
nowej jest to forma
rozwinitej pracy
ztekstem. Dziki temu
wiczeniu uczestnicy/
uczestniczki bd mieli
wiedz codowymogw
dot.usugodawcw
zaproponowanych
wmodelu.
Podsumowanie dyskusji.
6.
*Gra CLUDO to gra planszowa polegajca na tropieniu przestpcw. Wgrze naley sobie odpowiedzie na
pytania Kto? (zabi) Kogo? Jak? Gdzie? itp. Dla potrzeb szkolenia mamy now wersj: uczestnicy/uczestniczki
analizujc swoj organizacj poradnicz odpowiadaj na pytanie:
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
183
Lp.
Niezbdne materiay
Uwagi
1.
2.
4.
Prezentacja wynikw
pracy grup po prezentacji
kadego ze standardw
krtka dyskusja 50 min
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
184
Lp.
Niezbdne materiay
Uwagi
1.
Najczstsze problemy
spotykane wprowadzeniu
punktw poradniczych
kazusy przygotowane
przez trenerw/trenerki
(kady zczterech
5-cio osobowych zespow
opracowuje 1problem)
20 min
2.
Sposoby rozwizywania
wymienionych problemw
dyskusja 40 min
Tablica, na ktrej
zapisywane bd
problemy ipomysy,
ktre pojawi si
podczas dyskusji.
4.
Woparciu oprzekazan
wiedz dot. modelu prba
zorganizowania przez
uczestnikw/uczestniczki
punktu wpeni zgodnego
zmodelem 30 min
Flipchart, mazaki
6.
Komputer, rzutnik,
internet
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
185
SCENARIUSZ SZKOLENIA
Model wsparcia dla poradnictwa prawnego iobywatelskiego
wPolsce propozycja rozwiza instytucjonalno-prawnych
orazzaoe polityki pastwa
Szkolenie dla doradcw
Autorzy:
Wadysaw Grabowski, Biuro Porad Obywatelskich wKrakowie
Izabela Henning, Biuro Porad Obywatelskich wRadlinie
Anna Rozkosz, Biuro Porad Obywatelskich wRadlinie
Joanna Zarzycka, Biuro Porad Obywatelskich wKrakowie
Czas (od do)
Potrzebne materiay:
DZIE 1
13.0013.30
(30 min)
Rozpoczcie:
Przywitanie
Przedstawienie cele szkolenia
Przedstawienie programu
Przedstawienie siebie
Obowizujce zasady do przestrzegania podczas szkolenia
(komrki, punktualno, obecno, zaangaowanie itp.)
Sprawy organizacyjne (formularze, podpisy, posiki, noclegi itp.)
Misja.
Pastwo.
Obywatel, obywatelstwo, obywatelsko.
Prawa iobowizki Obywatela.
1. wiczenia otwierajce.
Imiona uczestnicy zapisuj na kartce swoje imi,
litery skadajce si na imi stanowi pierwsze litery sw,
ktre charakteryzuj uczestnika np. EWA elokwentna,
wesoa, atrakcyjna, uczestnicy otrzymuj pierwsze zadnie
umoliwiajce lepsze zapamitanie imion uczestnikw
(przyjmuje si zasad, e wszyscy zwracaj si do siebie
po imieniu).
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
186
Czas (od do)
Potrzebne materiay:
Linia czasu uczestnicy maja zadanie uporzdkowania si wedug daty urodzenia ale podajc jedynie dzie
imiesic. Zostaj potem podzieleni na grupy zgodnie
zkolejnoci na linii czasu.
Drzwi oczekiwa uczestnicy wgrupach rysuj drzwi
iwpisuj swoje oczekiwania dotyczce szkolenia. Trener
zapoznaje si zprezentacj oczekiwa istara si zaprezentowa najwaniejsze.
Poradnictwo:
prawne
obywatelskie
2. Dyskusja moderowana, kierowana czas trwania takiego
wykadu to ok. 15 min, krtka prezentacja problematyki zzakresu teorii ipraktyki porad obywatelskich, zzachowaniem
penej moliwoci ingerowania wtre prezentacji ze strony
uczestnikw. Prezentacja ma na celu wskazanie wrnym
merytorycznym kontekcie pojawienia si sw ipoj,
ktre wymaga bd zdefiniowania. Trener mwi szybko,
dynamicznie, uywa jzyka ciaa (gesty, mimika), zmienia
pozycj ciaa, utrzymywa zuczestnikami kontakt wzrokowy.
Na koniec naley zada pytanie sprawdzajce.
Zakres poradnictwa:
informacja prawna
pomoc prawna
porada prawna
porada obywatelska
3. Mapowanie Myli uczestnicy pracujc wgrupach otrzymuj zadanie przypisania do wskazanych poj: poradnictwo
obywatelskie, poradnictwo prawne, porada, misja, pastwo,
prawo, obywatelstwo etc. sw, ktre ich zdaniem najbardziej
opisuj lub charakteryzuj dane pojcie, najlepiej wpostacie
symboli. Zzebranych propozycji tworzy si map poj najwaniejszych, najczciej przez uczestnikw wskazywanych.
Moe si okaza, e wystpuje bieca potrzeb usystematyzowania iwyjanienia niektrych uywanych przez uczestnikw
definicji ipoj lub wyjanienie znaczenia wanych sw,
ktre zostay wskazane przez uczestnikw. Do mapowania
myli uywamy kolorowe rysunki, wzory, grube, cienkie linie
midzy sowami kluczowymi. Mapy Myli nie maj adnych
ogranicze pod wzgldem wielkoci sporzdzanych notatek.
Naley uywa obrazw isymboli na caej mapie. Najwaniejsze sowa powinny by najsilniej oznaczone. Tworzy si
mapy najbardziej abstrakcyjne, absurdalne. Uczestnicy mog
wykreowa wasny styl. Na Mapie Myli umieszcza si nie
tylko same fakty, ale take problemy, skojarzenia.
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
187
Potrzebne materiay:
4. Burza pyta przy wykorzystaniu tematycznych tekstw opracowanych przez trenera zawierajcych wrnych
kontekstach pojcia, ktre powinny by przez uczestnika
zdefiniowane iprzyswojone. Uczestnicy pracujc w3 osobowych grupach poszukuj pyta, jakie mona postawi wobec
wybranego tekstu.Grupy bez dyskutowania ioceniania maj
zapisywa wszystkie pytania. Po upywie zapowiedzianego
czasu (10 min) trener przerywa prace grup istawia przed
grupami zadanie drugie, ktre polega na wyborze jednego
pytania. Wtej fazie pracy liczy si jako, anie ilo.Wymaga
to przejrzenia wszystkich propozycji raz jeszcze idokonania
wartociowania iselekcji. Praca na forum oglnym. Przedstawiciele grup czytaj postawione pytania, na koniec wymieniajc to jedno, wybrane przez grup. Przedstawiciele grup na
zakoczenie prezentacji przyklej kartki zpytaniami na tablicy. Trener porzdkuje zebrany materia iocenia czy wystpuje
pytanie, ktre uczyni przedmiotem dalszej pracy, np. podj
je wformie dyskusji.
Oferta usug:
udzielanie porad wsprawach
informacja wsprawach zkategorii
5. Monitorowanie odbioru wiedzy przez uczestnikw (pytanie,
powtrzenie).
6. Pozytywne zakoczenie moduu I powtrzenie najwaniejszych informacji, definicji, poj, sesja pyta iodpowiedzi,
informacje zwrotne.
Pojcia metoda, standard udzielania poradnictwa (jako tematyczny pomost do moduu II Standardy)
7. Konstruktywne zakoczenie nawizanie do pojcia
standard. Uczestnicy na narysowanej tarczy herbowej rysuj
symbole graficzne definiujce, charakteryzujce ich zdaniem
pojcie standard.
14.3014.45
(15 min)
PRZERWA
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
188
Czas (od do)
Potrzebne materiay:
14.4515.45
(1 godz.)
15.4516.00
(15 min)
PRZERWA
16.0016.30
(30 min)
A
rkusze papieru
Karteczki samoprzylepne
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
16.3017.30
(1 godz.)
Potrzebne materiay:
189
Due szablony
papieru,
kolorowe kartki
wksztacie jaja
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
190
Czas (od do)
Potrzebne materiay:
Flipchart/ markery,
alternatywnie karteczki samoprzylepne, na ktrych
uczestnicy mog
zapisywa swoje
propozycje
Kroki
Karteczki zkrtkim opisem postaci
(podane pod opisem wiczeniem)
1. wiczenie: na zadane pytanie trenera uczestnicy rzucaj swoje propozycje sw opisujcych klienta (zapisujemy
naodpowiedzi na flipchartach) albo nastpuje podzia na grupy
ikada zgrup opracowuje swoje propozycje.
Propozycje nastpnie grupujemy. Max: 20 min
2. wiczenie Kroki; pozostay czas, wraz zdyskusj ok. 1 h:
wiczenie rozpoczynamy wyciszeniem si.
Uczestnicy powinni zamkn oczy, anastpnie wyobrazi
sobie, e mog by kim innym (zwykle kady wyobraa sobie
lepsze, bardziej atrakcyjne ycie, ni obecne).
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
191
Potrzebne materiay:
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
192
Czas (od do)
Potrzebne materiay:
KOLACJA
DZIE 2
MODU 4: Metodologia pracy doradcy
Cel: Zaznajomienie si przez uczestnikw ztechnikami udzielania porad oraz ze specyfik pracy
zklientem poradnictwa. Celem szczegowym niniejszego moduu jest przygotowanie doradcw
doprawidowego udzielania porady ijednoczenie na wystpienie rozmaitych trudnoci, jakie cz
si zprocesem udzielania porady. Doradcy powinni uzyska wiedz izwraca uwag na szczeglne
potrzebyh klienta oraz wyczulenie doradcw na szczeglne potrzeby klientw (np. potrzeba
wysuchania, konieczno okazania empatii, konieczno powstrzymania si od osdw
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
193
Potrzebne materiay:
8.4510.00
Krzesa ustawione
wkrg, ale nie jest
to konieczne.
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
194
Czas (od do)
Potrzebne materiay:
wiczenie Akwarium
Uczestnicy s dzieleni na trzy grupy: doradcw, klientw iobserwatorw. Najlepiej rozdzieli grup na doradcw, ktrym
wosobnym pomieszczeniu jeden ze szkolcych przedstawia
ifunkcj iKlientw wsplnie zobserwatorami, ktrym drugi
szkolcy przedstawia ich rol wwiczeniu. Grupa doradcw
igrupa klientw nie powinni wiedzie ozadaniach swoich rozmwcw. Klienci maj za zadanie opowiedzie doradcy cik
sytuacj zpracy, zycia zawodowego, zktr ostatnio si
zetknli inie potrafili sobie zni poradzi, lub mieli problem
zjej rozwizaniem. Doradcy s proszeni przez prowadzcego
ozachowanie jak najbardziej racej postawy, czyli zamanie
podstawowych zasad dobrego suchania: nie patrz si na
klienta, nie suchaj, zadaj niezwizane ze sprawa pytania,
s agresywni, niespokojni, nie zainteresowani klientami iich
problemami. Obserwatorzy, taka samo jak klienci, niewiadomi iniezorientowani na czym polega wiczenie maj obserwowa inie komentowa zachowania jednej idrugiej strony.
Dopiero na prob prowadzcego po ok. 10 min, zaczynajc
od obserwatorw kada zgrup opowiada jak czua si podczas
wiczenia.
11.5012.00
PRZERWA
12.0013.00
10.1011.15
Diagnoza problemu
Rozpoznanie oczekiwa klienta, ajego moliwoci.
Krotka dyskusja onaszych moliwociach oraz otym,
czego oczekuje od nas klient ponownie zwracamy uwag na nasz role partnera iprzewodnika.
Podniesienie tematyki klienta stwarzajcego problem oraz
ewentualnych zagroe wdoradzaniu, czyli koniecznoci
udzielania rzetelnej porady.
wiczenie ze scenkami. Uczestnicy dostaj scenki opisane, albo sami wymylaj problem. Najpierw wgrupach
nastpnie wsplnie diagnozujemy problemy poszczeglnych grupek.
Kartki ze scenariuszem.
Flipchart, markery
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
195
Potrzebne materiay:
Kartka zcaseem.
Kilka do wyboru.
12.0012.10 PRZERWA
MODU 5: Kontrola jakoci
Cel: Poznanie przez uczestnikw iuczestniczki metod oraz narzdzi prowadzenia skutecznej kontroli
jakoci dziaa oraz udzielania porad wplacwce, umiejtno zaplanowania tych dziaa, sporzdzenie harmonogramu woparciu ospecyfik dziaania organizacji/ instytucji, poznanie rnicy pomidzy
metodami monitoringowymi oraz ewaluacyjnymi.
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
196
Potrzebne materiay:
12.1013.10
(1 godz.)
A
rtefakty rnego
rodzaju
plakat zwyrysowan postaci ludzk
na duej karcie
papieru lub dwch
poczonych kartach flipowych
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
197
Potrzebne materiay:
14.0015.00
OBIAD
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
198
Niezbdne materiay
Uwagi
1.
Flipchart, flamastry,
przygotowany wczeniej karton zpytaniami pomocniczymi
2.
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
199
1.
Prezentacja stworzona
na potrzeby wystpienia,
wydrukowana dla kadego
uczestnika wwersji znotatkami,omputer, rzutnik,
flipchart, flamastry
2.
Flipchart, kartony,
flamastry
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
200
Lp.
Niezbdne materiay
Uwagi
1.
Flipchart, flamastry
Prezentacja dotyczc
usugodawcw. Przy prezentacji
modelu podczas drugiego
warsztatu wpierwszym dniu
trenerki oglnie omawiaj
usugodawcw (bez elementw
prawno porwnawczych.
Wtym miejscu prezentacja
powinna zawiera jeden/
dwa slajdy odnoszce si
do poprzedniego warsztatu
ioglnych kwestii (chociaby
wcelu przypomnienia), natomiast
dalsza cz powinna by bardziej
szczegowa izawiera te slajdy
zomwieniem poradnictwa
prawnego iobywatelskiego
winnych pastwach UE,
zwaszcza tych elementw, ktre
dotycz podmiotw publicznych.
2.
Flipchart, kartony,
flamastry
2.
Flipchart, kartony,
flamastry
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
201
Dzie II
8.00 9.00 niadanie whotelu
9.00 11.00 szkolenie cz. IV metody dziaania punktw poradniczych, nowoczesne technologie
Lp.
Niezbdne materiay
Uwagi
1.
Prezentacja metod
wypracowanych
wmodelu, ze szczeglnym uwzgldnieniem
nowoczesnych technik
30 min
Prezentacja, rzutnik,
komputer
2.
Flipchart, flamastry,
kartony, komputer,
rzutnik
3.
Prezentacja wynikw
pracy grup po prezentacji kadej zmetod
krtka dyskusja 40 min
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
202
Lp.
Niezbdne materiay
Uwagi
1.
Flipchart, kartony,
flamastry
Uczestnicy/uczestniczki szybko
na kartce zapisuj problemy
jakie napotkali wtrakcie swojej
pracy wpublicznych instytucjach
wiadczcych poradnictwo.
2.
Flipchart, na ktrym
zapisywane s
problemy ipomysy,
wskazane przez
uczestnikw/uczestniczki podczas burzy
mzgw
3.
Kartony, flamastry
4.
Projekt Opracowanie kompleksowych i trwaych mechanizmw wsparcia dla poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Polsce
wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
INDEKS RZECZOWY
(Liczby oznaczaj numery stron)
A
Agencja Poradnictwa Prawnego
iObywatelskiego 37
B
Beneficjent 18
Bezpatne porady 10, 17, 20
zakres 56
Biuro porad obywatelskich 9
koncepcje 32, 67
Zwizek Biur Porad Obywatelskich 32,
67, 100
Bureau for Legal Aid 25
C
Commision for Legal Aid 25
Conseil dpartemental de laccs au
droit23
F
Fundacja Uniwersyteckich Poradni
Prawnych 28, 31, 65, 101
I
INPRIS 28, 31, 66
Instytut Spraw Publicznych
koncepcje 35, 68
L
Legal Aid Authority 23
Legal Aid Board 22
204
Rada Poradnictwa Prawnego
iObywatelskiego 36
zadania 36
Rzecznik Praw Obywatelskich 97
Rzecznik Praw Pacjenta 97
Rzecznik Praw Ubezpieczonych 98
Indeks rzeczowy
S
Scenariusz zaj 14, 44, 81, 83, 113, 115,
116, 151, 155, 171, 179, 185, 198
State Office Administration 21
Studenckie poradnie prawne 101
System certyfikacji 29
[...] Demokratyczne europejskie pastwo prawne nie moe obecnie istnie bez sprawnego systemu poradnictwa obywatelskiego i prawnego. W Polsce od wielu lat prowadzone jest takie poradnictwo, zarwno przez
podmioty publiczne jak i niepubliczne. Trudno jednak uzna, e mamy do czynienia z kompleksowo zorganizowanym systemem, realizujcym jako cao okrelone funkcje.
Warto ju w tym miejscu podkreli, due walory praktyczne opracowania, ktre moe by wykorzystywane
do przeprowadzenia w Polsce skutecznych konsultacji spoecznych w sprawie systemowego rozwizania
poradnictwa obywatelskiego i prawnego. Opracowanie dostarcza uytecznych narzdzi, w postaci scenariuszy warsztatw, dla przeprowadzenia takich konsultacji spoecznych. Ich rozpowszechnienie stwarza warunki
dotego, by osoby zainteresowane problemem mogy wiadomie i w sposb w peni poinformowany wypracowa wasne stanowisko.
Recenzowane opracowanie jest skierowane zarwno do decydentw jak i szerokiego grona osb zaangaowanych w tworzenie i rozwj sieci poradnictwa. Ma zapewni im informacje prawnoporwnawcze na temat
funkcjonowania systemu poradnictwa w wybranych krajach europejskich, przedstawi rne moliwe doprzyjcia rozwizania modelowe takiego systemu z uwzgldnieniem ich zalet i sabych stron. Recenzowane opracowanie ma wic due znaczenie informacyjno-edukacyjne oraz praktyczne.
ISBN: 978-83-255-6604-3
03
9 788325 566043