Dzieje ycia 2.

Przyrodnicze to
ekspansji czowieka
Jerzy Dzik
Instytut Paleobiologii PAN
Instytut Zoologii UW
2015

dzisiejszy zasig

DZISIEJSZA FLORA
a klimat Europy

Hewitt (1996)
Demesure et al. (1996)

nieukorzeniony fenogram DNA

chloroplastw i interpretacja
polodowcowej ekspansji buka
Fagus sylvatica

strefowy i niestabilny klimat powodowa

przemieszczanie ekosystemw
i okresowo zamyka je w refugiach
genetyka populacji daje obraz uproszczony
interpretacja danych
palynologicznych
Magri et al. (2006)

hipotezy filogeograficzne testowalne na gruncie paleobiologii

Bolfkov & Hulva (2012)

FILOGEOGRAFIA
fauny europejskiej

genetyczne odmiennoci
populacji jea Erinaceus i
interpretacja drg jego imigracji

zlodowacenie Skandynawii
przemiecio fauny i flory na poudnie
ale poudnikowe rozprzestrzenienie
jest zadziwiajco dawne

Sommer (2006)

stanowiska
archeologiczne

stanowiska
plejstoceskie

tylko dane kopalne daj wgld w rzeczywiste nastpstwo zdarze

TUR

przodek byda

Pushkina (2007)

Bos primigenius

Bos primigenius
(B. taurus)

Bos trochoceros

tur Bos primigenius w Europie od 400 ka

wczeniej na Kaukazie jako B. trochoceros
Bos trochoceros

van Vuur (2002)

dzi jako Bos taurus (po 1627 wycznie)

PRAUBR

epok lodowych
Bison bison antiquus
Rancho La Brea

przodkiem lenego ubra i stepowego

bizona by plejstoceski Bison priscus
o znacznie duszych rogach

liczba znalezisk

z niego te amerykaski B. latifrons

Bison priscus 11 ka
Alaska

Zazula (2009)

Roberts (1989)

B. bison bison
AMERYKA PN EURAZJA

B. bison antiquus
B. priscus

B. bison bonasus

B. priscus
czas geologiczny (ka)

DZIEJE KONIA

dziedzictwo epok lodowych

Equus caballus

liczba znalezisk

ko Equus caballus jest

pochodzenia amerykaskiego
ale w Ameryce nie przetrwa
koca epoki lodowej
wymarcie

udomowienie
AMERYKA PN

EURAZJA

Roberts (1989)

czas geologiczny (ka)

mustangi s wtrnie zdziczaymi komi konkwistadorw

NIEDWIEDZIE

dziedzictwo epok lodowych

Ursus spelaeus

rolinoerny Ursus spelaeus

i brunatny U. arctos pochodz
od plioceskiego U. etruscus

Hewitt (1996)

Ursus maritimus
45 ka Spitsbergen

>45 ka kamczacka? populacja

brunatnego daa pocztek
polarnemu Ursus maritimus
Inglfsson & Wiig (2008)

brunatny wspistnia z heterogenicznym jaskiniowym

LEW

Panthera leo spelaea

dziedzictwo epok lodowych

jaskinia Chauvet 35 ka

Tseng et al. (2013)

lew Panthera leo

i tygrys P. tigris s osteologicznie
nieodrnialne od plejstoceskiego
lwa jaskiniowego P. leo spelaea
grzywa cechuje samce z populacji sawannowych i pustynnych

JELENIE

epoki lodowej
Megaloceros giganteus
12-10,6 ka (na Syberii do 7 ka)
rozpito poroa do 3,65 m
Bjrn Kurtn (1924-1988)

ogromny jele irlandzki Megaloceros

krewniakiem daniela Dama
plejstoceski przodek
osia Alces alces
mia dusze rogi
Lister (1982)

poroe jest ograniczeniem

RENIFERY

pozostao epoki lodowej

12,2 ka
Moa, Sowacja

paleolityczne
mikrolity

efakov et al. (2011)

myliwska kultura (np. Madeleine)

zwizana z ekosystemem
tundrowym jednorodnym
od Hiszpanii po Alask
krzemienne zbrojniki koci
by moe magdaleczycy to przodkowie rasy tej
malowida w jaskini Lascaux 15 ka

Guthrie (1990)

9 ka

BATYK
pocztki

eustatyka: topnienie ldolodw

izostazja: wznoszenie uwolnionej od
lodu Skandynawii i obnianie Pomorza

11 ka

dzisiejszy ekosystem nie dawniejszy

ni 6 tys. lat
wci nie ma batyckich gatunkw

za mao czasu dla ewolucji

batyckie
jezioro
lodowe

JEZIORA LODOWE
pnocnej pkuli

13 ka

w Ameryce Pn dochodzio
do katastroficznych przeomw
i skierowania wd na poudnie

10 ka

ldold spitrzy rzeki uchodzce

do Oceanu Lodowatego
batyckie jezioro lodowe

dzisiejsza sie rzeczna ma czciowo plejstocesk genez

ZASIEDLENIE
Ameryk

kultura Clovis
na tle ldolodu

lud najstarszej amerykaskiej kultury

Clovis mia syberyjskie geny
swoiste groty oszczepw z przektnymi
struynami, czasem na ca szeroko
Rasmussen et al. (2014)

cienina Beringa bya wwczas pomostem ldowym

grot Clovis

BERINGIA

czno midzykontynentalna

Beringia

Beringia

przez niskie opady niegu cz

Syberii i Alaski byy wolne od lodu
umoliwiajc migracj
Alaska biogeograficznie bya czci Eurazji

ZLODOWACENIA
Europy

Ber (2005)

maksymalny zasig ldolodu

okoo 0,6 mln lat temu
by moe klimat Ziemi powraca do normy
bliski wczeniejszej normy by klimat interglacjaw

WEICHSELIAN

las liciasty
tajga

miniona epoka lodowa

sawanna

9 ka

pustynia

ldold i pustynia

zimny step

wysokoproduktywna tundra

21 ka

w Europie najzimniej byo 14-16 tys. lat temu

(Vistulicum = Wrm)
zlokalizowana daleko na poudnie od zasigu polarnej
nocy, wczesna tundra miaa wysok produktywno
warunki rodowiskowe byy nieaktualistyczne

MAMUT

so stepotundry
Mammuthus stepowo-tundrowy zmniejszanie
rozmiarw ciaa i doskonalenie uzbienia
ostatnie mamuty wymary na
wyspach Wrangla 3 tys. lat p.n.e.
w interglacjaach Elaphus antiquus

pochodzenia afrykaskiego

Lister & Sher (2001)

NOSOROCE
epok lodowych

Coelodonta antiquitatis

Coelodonta antiquitatis tundrowy

dowodem zawarto odka

okazu ze Staruni
Gliemeroth (1995 )

na poudniu mia lenego krewniaka

drugi okaz ze Staruni 1929

NOSOROCE

Pushkina (2007)

interglacjaw

nosoroec sumatrzaski
Dicerorhinus sumatrensis

w interglacjaach leny
Dicerorhinus kirchbergensis
rwnie pokrewny dzisiejszemu
nosorocowi sumatrzaskiemu

pokrewiestwa
molekularne
Orlando et al. (2003)

sytuacja analogiczna do lenych soni i tundrowych mamutw

KROMANIOCZYCY
owcy mamutw

czaszka z Cro-Magnon
28 ka

kultura Solutr w trakcie, Aurignacian

w pocztkach ostatniego zlodowacenia
czowiek z Cro-Magnon w Europie od
40 tys. lat temu; anatomia nowoczesna
szaas z Mezynia k. Czernihowa 18 ka

Hohle Fels
Conard et al. (2009)

Venus z Willensdorf

WEICHSELIAN

Anhuf et al. (2006)

w tropikach

refugia lasw deszczowych

20 ka

niewielkie refugia puszcz

tropikalnych w rejonie rwnika
obecna rnorodno gatunkw
moe by skutkiem niedawnego
poczenia osobno ewoluujcych
ekosystemw
zasig refugiw kontrowersyjny
Carajas, Brazylia

Bush & Oliveira (2006)

NEANDERTALCZYCY

zaranie ostatniego zlodowacenia

Shanidar 1
gry Zagros, Irak
~ 45 ka

kultura Moustierian w agodnych

pocztkach ostatniego
zlodowacenia 70-40 tys. lat temu

anatomicznie i kulturowo czowiek

neandertalski odmienny od
pniejszych owcw mamutw
ale jest porednia kultura Chatelperonian

pigmentacja skry

PLEJSTOCESKIE
korzenie czowieka

Biasutti (1940)

Omo Kibish 195 ka

Quafzeh 100 ka
Jana 30 ka

Denisova 40 ka
Monte Verde 14,8 ka
kultura Clovis 13,5 ka
szkielet Lake Mungo 45 ka

Australijczycy wspczeni neandertalczykom

liczne fale zasiedlania Ameryk

PIGMEJE

odrbni od plejstocenu

dzisiejsze plemiona Pigmejw izolowane

od czasu ekspansji ludw Bantu ~ 2,8 ka
odrbno od innych ludw afrykaskich
datowana molekularnie na 54-90 ka

zatem i te rasy uformoway si w epokach lodowych

Verdu et al. (2009)

CYKLICZNO
Milankovia

Weichselian

Eemian

przyczyn rytmicznego nastpstwa

zlodowace i ciepych
interglacjaw jest astronomiczna
cykliczno Milankovia
przyczyn zlodowace by dryf
kontynentw zmieniajcy
cyrkulacj ciepa w oceanie

zatem byo ju kiedy tak jak dzi

Holsteinian

POPRZEDNI

holocen

interglacja

Weichselian

insolacja

cisy zwizek abiotycznych

parametrw rodowiska z
cyklicznoci astronomiczn
ale mechanizmy powiza
bardzo zoone

Eemian
Singarayer et al. (2011)

zapis w lodzie Antarktydy

charakter przemian by nieco odmienny w rnych regionach wiata

Sirocko et al. (2001)

rodo & Gobowa (1956)

ka

EEMIAN
w Europie

NEEM (2013)

Bedlno k. Koskich

interglacja eemski by
cieplejszy od holocenu

Grenlandia

fauna i flora z Ilex i Buxus

w Polsce so Palaeoloxodon
antiquus i nosoroec
Dicerorhinus kirchbergensis
klimat zachodu Europy by jeszcze agodniejszy

Gry Eifel

EEMSKIE

Pushkina (2007)

hipopotamy

Bubalus murrensis

Hippopotamus
antiquus
amphibius

w Nadrenii hipopotamy stowarzyszone

z bawoem i wiem botnym Emys

Hippopotamus antiquus

sonie Elaphus antiquus i nosoroce

Dicerorhinus kirchbergensis yy w
otaczajcych lasach

wci daleko jeszcze do takiego stanu obecnemu interglacjaowi

EEMSKA

wymiana faun

Mimomys-Arvicola

w interglacjale eemskim nie byo

wielu wczeniejszych elementw
znamienna jest niecigo ewolucji
karczownika Arvicola imigracja
archaicznej populacji
von Koenigswald & Kolfschoten (1993)

zlodowacenia unicestwiay wczeniejszy dorobek ewolucji

DESTRUKCYJNY
efekt zlodowace

ka

brak

Corbicula

poudniowoazjatycka i afrykaska Corbicula fluminea

eemskim hipopotamom nie

towarzysz nilowe mae

brak

czym gbiej w przeszo, tym

bogatsza fauna i flora interglacjaw
cho warunki w nich nie byy lepsze
Meijer & Preece (2000)

przed zlodowaceniami wiat stabilnoci ekologicznej