Dzieje ycia 3.

wiat przedlodowy

Jerzy Dzik
Instytut Paleobiologii PAN
Instytut Zoologii UW
2015

PITEKANTROP
zasiedlanie Europy

Neanderthal

Taubach

Ochtendung
Ehringsdorf
Steinheim

Sima de Los Huesos 0,35 Ma

Bilzingsleben

HOLSTEIN

jaskinie w przekopie kolejowym Mauer

przez Sierra de Atapuerca gwnym
rdem wiedzy w Europie

Lindner (1992)

imigracje ku pnocy w Eurazji od

co najmniej 1 mln lat
Pakefield
najcieplejszy by Holstein
Gran Dolina 0,8 Ma
McManus (2004)

owoc

HOLSTEIN

interglacja mazowiecki

maksymalny zasig
ldolodu podczas
zlodowacenia 0,5 Ma
Azolla i Pterocarya przed
0,4 Ma w interglacjaach

Ber (2005)

Pterocarya
Juglandaceae

Nowiny ukowskie

SEM

megaspora

Azolla Salviniales
Dyakowska (1952)

TEM

Ber (2005)

KOMPLEKS KROMERSKI
duga epoka umiarkowania

przedzia czasu poza zasigiem

radiometrycznych technik datowania

Eemian

uyteczna racemizacja aminokwasw

ekspansja czowieka do Europy
Ferdynandw B

Cromerian
Complex

liczne zdarzenia klimatyczne utrudniaj korelacj

Janczyk-Kopikowa (1975)

WIAT

sprzed zlodowace

zlodowacenia

interglacjay

Celtis Ulmaceae

we wczesnym
czwartorzdzie
gatunki ciepolubne

zamiast lasw
sosnowych mieszane
z orzechami woskimi

Ponurzyca

datowanie nieprecyzyjne

Billups (2004)
Lindner (1992)
Baraniecka (1975)

DATOWANIE
ewolucyjne

Mimomys
Arvicolidae

zapis ewolucji trawoernyche gryzoni

o zoonej budowie trzonowcw

pozwala na korelacje wiekow

w epokach poza zasigiem datowa
radiometrycznych i dendrochronologii
datowanie ewolucyjne jest mao precyzyjne, ale pewne

Chalin & Laurin (1986)

ZWIERZTA
z innego wiata

Smilodon
Felidae

ostatnie tygrysy szablozbe napaday

na wielkie dyluwialne ssaki Ameryki Pn
w Europie przed pierwszym zlodowaceniem
typ przystosowawczy szablozbego drapienika
na szczycie piramidy troficznej waciwy dla
dugotrwale stabilnych ekosystemw

heidelberskie stadium pitekantropa miao szans si z nimi zetkn

POCZTKI
czowieka

zmienno dowodzi ewolucji

w jednogatunkowym cigu

Homo erectus
1,8 Ma Gruzja

Lordkipanidze et al. (2013)

narzdzie
1,76 Ma
Etiopia

pierwsze narzdzia kamienne

2,6 mln lat (pewne 1.7)
Lepre at al. (2011)

przed czwartorzdem ludzie tylko w Afryce

Homo habilis
2,6 Ma Etiopia

EURAZJA
bez czowieka

im dawniej przed 0,5 Ma, tym cieplej

cykliczno Milankovia bez
istotnego wpywu na klimat

Mai (1989)

klimat odmienny od dzisiejszego

Billups (2004)
Lindner (1992)

PLIOCEN
w Polsce

Pieskowa Skaa Ojcw

Liquidambar

Sassafras

klimat podobny do
poudniowych Chin
dominacja erozji nad
sedymentacj
erozja chemiczna kras
Zatoka Ha Long w Wietnamie

dawnej florze Europy w epokach lodowych zaszkodzi ukad gr

PLIOCEN

kontrowersyjna granica
pocztek plejstocenu na rewersji
magnetycznej Matuyama 2,59 Ma
granica wyznaczona w
odsoniciu stratotypowym

pocztek plejstocenu

klimat globalnie
ciepy i wilgotny
stratotyp granicy czwartorzdu
Monte San Nicola, Sycylia

na pocztku przerwanie Supw Herkulesa

Fedorov et al. (2013)

pocztek pliocenu

PLIOCEN

katastrofalne pocztki

Sycylia
Gibraltar

Morze rodziemne wypenione 5,33 Ma

tempo zapeniania dyskusyjne

wyschnite od zamknicia Gibraltaru 5,6 Ma

dramatyczne odmienne rodowiska ycia

Garcia-Castelanos et al. (2009)

Gibbons (2009)

DWUNONO
czowieka

Ardipithecus
4,6 Ma

Homo

Sahelanthropus
5 Ma
Pan
tropy z Laetoli 3,8 Ma
Australopithecus

tropy w tufie z Laetoli dowodem dwunonoci 3,5 Ma

zacztki pionowej postawy 4,6 Ma
dwunono znacznie dawniejsza od czowieczestwa

PRZESMYK PANAMSKI
zjednoczy fauny Ameryk

15 Ma
Kirby at al. (2008)

20 Ma

przed ostatnim zlodowaczeniem leniwce w Ameryce Pn

opos wczesnoplejstoceskim imigrantem

Ameryka Pn jest ojczyzn wielbdw, koni i yraf
wymiany faun wielokrotne i o niejasnej naturze
czynniki biologiczne zapewne istotniejsze od geograficznych

wymarcie leniwcw w Ameryce Pn

ZALEW PANAMSKI
rozdziela Ameryki

opos do Ameryki Pn
wymarcie lam w Ameryce Pn

krliki i wiewirki do Ameryki Pd

psy, ko, tapir, lamy i jelenie do Ameryki Pd

pancerniki, leniwce, kapibara i Phorusrhacus do Ameryki Pn

skunks, pekari i ko do Ameryki Pd

przed pliocenem fauny obu Ameryk ewoluoway osobno

Ameryka Pd stanowia jedno z Antarktyd i Australi
niegdy yy tam stekowce i torbacze
w rnych rodowiskach dobr naturalny dziaa odmiennie
Billups (2004)
Lindner (1992)

STRATEGIE
ekologiczne

w niestabilnym rodowisku powane inwestycje

w szlak somatyczny s nieopacalne
oportunici inwestuj w szlak pciowy: liczne
potomstwo, krtki cykl yciowy, niewielkie rozmiary ciaa
dugotrwaa stabilno rodowiska oznacza wzmoon
konkurencj o zasoby i premiuje ekologicznych
specjalistw: zoona anatomia, dugi cykl yciowy,
nieliczne potomstwo, opieka rodzicielska
przed epokami lodowymi rodowisko byo mniej zmienne ni dzi

MURAWA

rezygnacja z odstraszania

solanina
Solanaceae
od miocenu 25 mln lat

wytwarzanie glikozydw i alkaloidw kosztowne

(modyfikacje szlaku ligniny)
presja na oszczdzanie azotu
roliny zielne s oportunistami w niestabilnym
rodowisku; inwestycje w toksyny nieopacalne
spasanie nie wpywa dramatycznie na produkcj
skutek podobny do poaru
ewolucja kwiatowych to wycig zbroje z rolinoercami

kofeina
Cameliaceae
od kredy 70 mln lat

PRZEUWACZE
przedstepowe

Dicroceros
miocen 15 Ma
Eotragus
miocen 15 Ma
antylopy
amerykaskie

ekspansja stepu
Merycodus

powstanie murawy

w plejstocenie trawoercami stay si

take sonie (mamuty)

GENEZA

zrzucana
corocznie
pochwa rogowa
permanentny
scypu

rogw i poroa
okapi Okapia
Giraffidae
Antilocapra
antylopa amerykaska

rogi yraf pokryte skr

zdzierany
scypu

u form porednich zdzieran

lub rogowaciejc
u wyszych przeuwaczy
permanentna okrywa rogowa
albo zrzucane poroe
wrd nieparzystokopytnych dzi rogi tylko u nosorocw
Heffelfinger et al. (2004)

PIERWSI
trawoercy

stale rosnce zby

Wadimir O. Kowalewski
(1842-1883)

nieparzystokopytne
poprzednikami wydajniejszych
od nich przeuwaczy

stale rosnce zby do obrbki niskokalorycznego pokarmu

powstanie M. rodziemnego

MIOCEN

ekspansja rolin z typem C4 fotosyntezy

geneza stepu a eustatyka

pierwsze zlodowacenie Grenlandii
w pnym miocenie 8 Ma
tak dawny wiatowy zasig
ekosystemu stepu

fauna hipparionowa (Hippotherium) pochodzenia amerykaskiego

TRZECIORZD

fauna hipparionowa

przemiany faun rolinoercw

fermentacja w jelicie
rodkowym

fermentacja w odku

Europa

fermentacja w jelicie tylnym

fermentacja
w odku

Azja

fermentacja w jelicie tylnym

Afryka

inne

wielbdy
fermentacja w odku

Ameryka Pn
fermentacja w jelicie tylnym
Langer (1987)

MIOCEN

bagna
wody
brakiczne

ldowy w Polsce

piaski

Sciadopitys
rodkowy miocen

morze

Wayska (1998)

Legnica

tupelo
Nyssa

wysza podstawa erozji

sedymentacja na ldzie
klimat subtropikalny;
podobny do Florydy
Sadowska (1978)

w bagnach osadzane masy substancji organicznej

kopalnia Szczercw
k. Bechatowa

WGIEL
brunatny

wilgotny klimat sprzyja

rodowisku lasw
bagiennych

podwyszenie podstawy
erozji umoliwio osadzenie
formacji wglononych
Taxodium

formacje burowglowe
Piwocki (1992)

Pinus sectio taeda

Cryptomeria

Sequoia

Glyptostrobus
Cunninghamia

Sciadopitys

pozostay ogromne zasoby energii

Schneider 1986

BAGNA

burowglowe

Taxodium

akumulacja materii organicznej na

rwninach zalewowych z Taxodium
Taxodium

bagno z Taxodium w Luizjanie

Pinus sectio taeda

Cryptomeria

Sequoia

Glyptostrobus
Cunninghamia

Sciadopitys

ekosystemy do dzi lokalnie istniejce

Schneider (1986)

Cunninghamia

LAS WOK

bagien wglowych

Cryptomeria
Glyptostrobus

Taxodium

Pinus sectio taeda

Glyptostrobus
Cryptomeria
Cunninghamia
Sciadopitys

dzi to roliny reliktowe ze wsch. Azji i Ameryki Pn

Sequoia

Sequoia

Schneider (1986)

SOSNOWE
lasy miocenu

amerykaska Pinus taeda

Pinus urani
Lubstw k. Konina
miocen 15 Ma

spektrum rodowisk podobne do

dzisiejszych poudniowych USA
Taxodium

Pinus sectio taeda

Cryptomeria

Sequoia

Glyptostrobus
Cunninghamia

Sciadopitys

wikszo iglastych dotrwaa do dzi

Schneider (1986)

Andrews (1908)

WIELKIE SSAKI
lasw burowglowych

fauny miocenu skadem

zblione do dzisiejszych
ale o mniejszym stopniu
zaawansowania

so
Gomphotherium angustidens
Bechatw 18 Ma
Kowalski & Kubiak (1993)

podobna sytuacja w ciepych morzach

MIOCESKIE
morze korytnickie

zalanie Zapadliska
Przedkarpackiego

koral
Tarbelastraea
miocen 15 Ma

mioceskie wyrwnanie
wiatowego klimatu
koralowce, wieloryby i
delfiny yy pod Kielcami
15 mln lat temu
po morzu przedkarpackim
pozostaa sl w Wieliczce
w Paratetydzie indopacyficzne fauny odmienne od atlantyckich
Pisera (1997)

OCEAN TETYDY
i morze Paratetydy

Morze rdziemne i Czarne to resztki

Oceanu Tetydy
w miocenie morze zalao otoczenie wieo
powstaego grotworu karpackiego
kocowe dzieje
Oceanu Tetydy
Zhang et al. (2014)

Ocean Atlantycki by wszy ni dzi

MIOCESKI
Atlantyk

delfin
Eurhinodelphis
Antwerpia miocen 12 Ma

Lambert (2005)

Abel (1909)

wieloryby mioceskie niedue

morskie krgowce podobne jak dzi
ale wiele bardziej zaawansowanych
ewolucyjnie od dzisiejszych

delfiny o ksztatach podobnych do najszybszych ryb