You are on page 1of 30

Dzieje ycia 5.

Schyek wiata dinozaurw

Jerzy Dzik
Instytut Paleobiologii PAN
Instytut Zoologii UW
2015

KATASTROFA KOSMICZNA
na granicy kredy i trzeciorzdu?

1977 Luis & Walter Alvarez


podwyszona zawarto irydu w
granicznej warstewce w Gubbio
interpretowana jako dowd katastrofy
kosmicznej

Gerta Keller

Keller (2006)

brekcja impaktowa

krater Chicxulub mia by jej dowodem


ale wczeniejszy od wymiera
Chicxulub
Yukatan
warstewka irydowa

Gubbio

GRANICA

kredy i trzeciorzdu

formalnie wyznaczona w 1991 na granicy


formacji wapiennej i ilastej w El Kef (Tunezja)

gdzie wymiana otwornic planktonowych


i anomalia geochemiczna

otwornice
"kredowe"

El Kef, Tunezja
Brazos, Texas

otwornice
"daskie"

alternatywne
pooenie granicy

warstwa z mikrosferulami

waniejsze wymieranie czy zdarzenie geochemiczne?

dzisiejszy mu oceaniczny

WARSTEWKA IRYDOWA
mu kokkolitowy a czarne iy
i z bruzdnicami

wzbogacenie
w osad kosmiczny

Kerguelen Plateau
kreda piszca z kokkolitami

kreda piszca

zanik oligotroficznego zespou kokkolitowego na rzecz


produktywnego bruzdnic dziesitkuje tempo sedymentacji
w warstewce irydowej gatunki oportunistyczne
nago przemian pozorna artefakt sedymentologiczny

GRANICA ER

zmiany ekologiczne w morzu

Peryt (1990)

Dania

otwornice planktonowe

regresja morza

Polska

maximum poziomu wd i temperatury oceanu


porodku kredy, pniej ozibianie
w ile granicznym brakiczne bruzdnice
katastrofa przypada na maximum globalnego spycenia

PRZYCZYNY

obnienia poziomu wd oceanu

ogromne wylewy law bazaltowych


w Indiach (Deccan traps) 68-62 Ma
skutek wznoszcego prdu
konwekcyjnego w paszczu Ziemi
Sheth (2006)

rezultatem lokalne rozlege wyniesienie litosfery i zmiany klimatu

RODOWISKA

samica Pachydiscus
kreda 70 Ma

subpolarne najwraliwsze
Globigerinidae

Kerguelen Plateau

Pachydiscidae

Antarktyka
Seymour Island

w wysokich szerokociach geograficznych


przemiany faunistyczne nage i dogbne

Henderson & McNamara (1985)

sugeruje to klimatyczne przyczyny ekosystemowej rewolucji

Scaphitidae

KONIEC ERY AMONITW


w morzach tropikalnych

Ward et al. (1986)

Hiszpania
Pachydiscidae
paleocen

oceaniczny zesp amonitw zanik nagle

Lubelskie

epikontynentalny w Danii przetrwa do


pocztku paleocenu?
ostatnie amonity miay niezwyk ontogenez
Machalski (2005)

SCAPHITY

Scaphites

pochodzenie

90 Ma

Scaphitidae

rewersja do ciasno zwinitej muszli

Eoscaphites
110 Ma

przodkowie z luno zwinitymi


pocztkowymi i kocowymi stadiami
Leptoceras

120 Ma

Wiedmann (1980)

115 Ma
Myloceras

Klinger (1989)

muszla embrionalna (=larwalna) zawsze ciasno zwinita

AMONITY

heteromorficzne

sposb zwinicia wynika z rnego


tempa przyrostu na obrzeu ujcia
co zmienia si w ontogenezie
Okamoto (1988)

mechanizm regulacji rozwoju muszli miczakw jest nieznany

BIOLOGIA

Hyphantoceras
kreda 75 ma

heteromorfw

Kaplan & Schmid (1988)

Colchidites
kreda 130 ma
Urreta & Klinger (1986)

modyfikacje ontogenezy
wielokrotne w ewolucji amonitw
najrnorodniejsze w kredzie
zgodny upadek amonitw i belemnitw

dymorfizm

BELEMNITY

ostatnie strzaki piorunowe

stokowata wapienna muszla


okryta paszczem

hydrostatyczny phragmocon
o pierwotnej budowie
wierzchoek obciony zogami
wapiennymi (zwykle kalcyt)
haki na ramionach
niehomologiczne przyssawkom
w diecie wielkich morskich gadw
Belemnella casimirovensis
kreda 66 Ma

Reitner (1981)

phragmocon
Passaloteuthis
jura 180 Ma
rostrum

PLEZJOZAURY
podwodny lot

Cryptoclidus
jura 160 Ma

Kronosaurus
kreda 120 Ma
Corosaurus
trias 240 Ma

Claudiosaurus
perm 260 Ma

synchroniczne ruchy koczyn przejy rol napdow ogona


technika podwodnego lotu stosowana te przez morskie
wie i pingwiny
rozbiena ewolucja bdzioszyich plezjozaurw i
drapienych pliozaurw
dotrway do koca kredy wraz z morskimi waranami mozazaurami

DOSKONALENIE
przeykania

mozazaur
Platecarpus
kreda 80 Ma

mija

Pachyrhachis
kreda 100 Ma

Adriosaurus
kreda 95 Ma

Palci & Caldwell (2010)

w ewolucji ku wom coraz


wicej ruchomoci czaszki
od stawu uchwy
po koci szczk
cecha mozazaurw

Bavariscus
jura145 Ma
Gephyrosaurus
jura 200 Ma

Youngina
perm 260 Ma

SSAKI SSCE
okresu kredowego

Eomaia
kreda 130 Ma

przodek oyskowcw i torbaczy mia sutki


ssanie przed rodkow kred
by jajorodny ale pd
odywiany w drogach rodnych

stopniowy rozrost neocortex

neopallium

Kennalestes

pod koniec kredy wyodrbniy si gwne grupy

Asioryctes Zalambdalestes
kreda 70 Ma
ssakw

OSTATNIE DINOZAURY

udzia w produkcji
biologicznej

koca kredy

ostatnie zespoy dinozaurowe


w Ameryce Pn
dominoway rolinoerne
ceratopsy i hadrozaury
ssaki wtedy drobne i nocne

struktura i zrnicowanie zespou jak na dzisiejszej sawannie

Schopf (1980)

CERATOPSY
ewolucja

samoostrzce baterie zbowe

maksymalna produktywno
pod koniec kredy
w Ameryce Pn

AMERYKA PN
Triceratops
kreda 66 Ma

Centrosaurus
kreda 68 Ma

Protoceratops
kreda 70 Ma

wywodz si z Azji

baterie zbowe

Psittacosaurus
kreda 120 Ma
AZJA

zgrubnie city pokarm rolinnych podlega fermentacji w jelitach?

Parasaurolophus
kreda 68 Ma

HADROZAURY

przeuwacze mezozoiku

Lambeosaurus
kreda 68 Ma

elastyczno koci szczk


umoliwiaa przesuwny
ruch cieranych baterii
zbowych i ucie

Saurolophus
kreda 70 Ma
ruchome koci szczk

dinozaury pnej kredy


o najwyszym udziale w
produkcji biologicznej

Iguanodon
kreda 120 Ma

Camptosaurus
jura 140 Ma
baterie zbowe

cieranie baterii wskazuje na rodzaj pokarmu

Lesothosaurus
jura 200 Ma

Piperno & Sues (2005)

PASZA

ostatnich dinozaurw
phytolithes

baterie zbowe hadrozaura

kwiat i kcze trawy


paleocen Tennessee 50 Ma

krzemionkowe fitolity traw w odchodach


ostatnich dinozaurw

baterie zbowe hadrozaurw adaptacj


do trawoernoci?
w prawie bezstrefowym mezozoiku suchy interior
Crepet & Feldman (1991)

Srivastava (1996)

Aquilapollenites

GRANICA ER

zmiany ekologiczne na ldzie


drzewa klimatu
umiarkowanego

Montana

tropikalne drzewa
tropikalne
gatunki
paproci

prawie do koca kredy las za koem podbiegunowym


przemiany florystyczne wskazuj na ochodzenie i zwikszenie
wilgotnoci klimatu w pobliu granicy kredy i trzeciorzdu
nie tylko korzenie (ewolucyjne) traw sigaj kredy

Schmidt (2010)

KREDOWY

fuzynit i bursztyn
thrips z kredowego
bursztynu Etiopia
kreda 95 Ma

Else M. Friis (1947-)

najprecyzyjniejsze rda wiedzy o florze


i entomofaunie kredowej

przejrzysto bursztynu siga wczesnej


kredy; do starszego mikrotomografia
Herendeen et al. (1999)

fuzynit da wgld w kredow ewolucj kwiatu

zwglony kwiat
Allon Georgia
kreda 85 Ma

OWADOPYLNO
ry jest wtrna?
Rosa
Rosaceae
Paeonia
Paeoniaceae

Rosaceae
petala
sepala

Rose Creek flower


kreda 100 Ma

zielone sepala (dziaki) kielicha


pierwotnym okwiatem
barwne petala (patki korony)
zmienionymi pylnikami
piciokrotny okwiat

Acsmithia
Cunoniaceae
tepala

Tylerianthus
Saxifragaceae
kreda 90 Ma

Helleborus
Ranunculaceae

OWADOPYLNO
wtrna jest polifiletyczna
jarzmianka
Astrantia
Umbelliferae

owady widz UV, niebieski i zielony


niektre czerwony (nie wiadomo po co)

dere
Cornus
Cornaceae
Dendrobenthamia
Cornaceae

rnicowanie muchwek i bonkwek


stwarza nacisk selekcyjny na owadopylno
licie lub ponne kwiaty wabice niezalenie
od powiza ewolucyjnych
hortensja
Hydrangea
Saxifragaceae

kalina
Viburnum
Caprifoliaceae

PIERWSZE
my

gowa my
kreda 90 Ma

Grimaldi & Engel (2005)

miny w kredowych liciach


przypisywane gsiennicom ciem
przejawem odywiania si imago
nektarem maxillae wyduone w trbk

nektar zwykle bezwonny


u Liriodendron na patkach (tepala)
nektar pojawi si zapewne wraz z wtrn owadopylnoci

gsiennica my
kreda 125 Ma

WIATROPYLNE
drzewiaste kwiatowe

Platanus
dzi

Credneria
Platanaceae?
kreda 80 Ma

Sapindopsis
Platanaceae?
kreda 80 Ma

Platanus
eocen 35 Ma

zwarte kwiatostany platanw od kredy


przystosowaniem do wiatropylnoci
odzew na sucho wntrz kontynentw
kurczcych si od cenomanu
w pnej kredzie i jurze dominoway morza
kwiat piciokrotny

PALEOGEOGRAFIA
ery dinozaurw

kreda 94 Ma

najwyszy poziom wd oceanicznych


w pocztkach pnej kredy
i w pnej jurze

tego wieku gwne cmentarzyska dinozaurw


wysoka podstawa erozji
jura 152 Ma

ekspansji mrz towarzyszyy przemiany ich fauny

Warszawa

wieloryby

ery dinozaurw

Friedman et al. (2010)

manty

"WIELORYBY"

rekiny

Bonnerichthys
kreda 89-66 Ma

nisza wielkich oceanicznych filtratorw


zajta przez ryby cienkouskie
panoway w morzach do koca kredy
ogon Leedsichthys
jura 160 Ma

w kredzie miay wielkich drapienych krewniakw

Lister (2004)

PNOKREDOWE
cige drapieniki oceanu

Cavin et al. (2013)

Gallicus

Xiphactinus
kreda 85 Ma

kredowe osteoglossidy do 6 m
dugie, poloway na mozazaury
same paday ofiar wielkich rekinw

Osteoglossum
dzi

REKINY

s nowym wynalazkiem
spirale zbowe

rekiny tnce zbami miso


to kredowy wynalazek

czaszka

Cretoxyrhina
kreda 76 Ma

Squalicorax
kreda 86 Ma

ich ekspansja przypada na schyek ichtiozaurw

ICHTIOZAURY
delfinopodobne gady

Eurhinosaurus
jura 180 Ma
Stenopterygius
jura 180 Ma

Mixosaurus
trias 30 Ma

pord ichtiozaura
180 Ma

Ututsusaurus
trias 240 Ma

gadzi styl lokomocji wymusi ustawienie ogona


yworodno skutkiem skrajnie wodnej adaptacji
ale wymary wraz ze szczytem kredowej transgresji
we wczesnej kredzie ldy rozleglejsze a klimat chodniejszy

ostatni
ichtiozaur

You might also like

  • Ewolucja 5
    Ewolucja 5
    Document31 pages
    Ewolucja 5
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 3
    Ewolucja 3
    Document68 pages
    Ewolucja 3
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 4
    Ewolucja 4
    Document76 pages
    Ewolucja 4
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 2
    Ewolucja 2
    Document61 pages
    Ewolucja 2
    Zbigg
    No ratings yet
  • ME1 Wyklad4 14
    ME1 Wyklad4 14
    Document72 pages
    ME1 Wyklad4 14
    Zbigg
    No ratings yet
  • ME1 Wyklad1 14
    ME1 Wyklad1 14
    Document62 pages
    ME1 Wyklad1 14
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 1
    Ewolucja 1
    Document27 pages
    Ewolucja 1
    Zbigg
    No ratings yet
  • ME1 Wyklad2 14
    ME1 Wyklad2 14
    Document81 pages
    ME1 Wyklad2 14
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 1
    Ewolucja 1
    Document41 pages
    Ewolucja 1
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 3
    Ewolucja 3
    Document28 pages
    Ewolucja 3
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 6
    Ewolucja 6
    Document32 pages
    Ewolucja 6
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 2
    Ewolucja 2
    Document26 pages
    Ewolucja 2
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 4
    Ewolucja 4
    Document29 pages
    Ewolucja 4
    Zbigg
    No ratings yet
  • ME1 Wykad3 14
    ME1 Wykad3 14
    Document73 pages
    ME1 Wykad3 14
    Zbigg
    No ratings yet
  • Dzieje 1
    Dzieje 1
    Document27 pages
    Dzieje 1
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 7
    Ewolucja 7
    Document30 pages
    Ewolucja 7
    Zbigg
    No ratings yet
  • Linneuszowska Systematyka
    Linneuszowska Systematyka
    Document42 pages
    Linneuszowska Systematyka
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 8
    Ewolucja 8
    Document27 pages
    Ewolucja 8
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ewolucja 1
    Ewolucja 1
    Document27 pages
    Ewolucja 1
    Zbigg
    No ratings yet
  • Dzieje 6
    Dzieje 6
    Document30 pages
    Dzieje 6
    Zbigg
    No ratings yet
  • Dzieje 7
    Dzieje 7
    Document31 pages
    Dzieje 7
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ryby 19
    Ryby 19
    Document15 pages
    Ryby 19
    Zbigg
    No ratings yet
  • Dzieje 2
    Dzieje 2
    Document30 pages
    Dzieje 2
    Zbigg
    No ratings yet
  • Dzieje 4
    Dzieje 4
    Document32 pages
    Dzieje 4
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ryby 20
    Ryby 20
    Document48 pages
    Ryby 20
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ryby 15
    Ryby 15
    Document6 pages
    Ryby 15
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ryby 17
    Ryby 17
    Document43 pages
    Ryby 17
    Zbigg
    No ratings yet
  • Ryby 18
    Ryby 18
    Document35 pages
    Ryby 18
    Zbigg
    No ratings yet