Dzieje ycia 6.

Czasy wietnoci dinozaurw

Jerzy Dzik
Instytut Paleobiologii PAN
Instytut Zoologii UW
2015

Alvin (1971)

region Morza
Pnocnego

SAWANNA
ery dinozaurw

Weichselia
Matoniaceae
kreda 130 Ma
w Europie rodkowej i pnocnej
wczesna kreda kontynentalna weald

weald

mezozoik bez monsunw

wewntrz kontynentw mao
opadw (analogia Kalahari);
rosa istotnym rdem wody
dominoway iglaste o drobnych
igach kondensujcych ros

fuzynit kopalnym przejawem sawanny

Matonia dzi

LOTOS

owadopylny relikt
bez patkw!
Scandianthus
Saxifragaceae

Gandolfo & Cuneo (2005)

Caryanthus
Juglandaceae
Normapolles

Friis (1983)

Nelumbo kreda 70 Ma
pyek trjbruzdowy

lepki pyek z trzema porami pierwotny

dla zaawansowanych kwiatowych

pojawi si w rodkowej kredzie 100 Ma

wraz z przodkiem lotosa Nelumbo
Nelumbo lotos
Nelumbonaceae

ewolucja pyku powizana z owadopylnoci

JASKIER i MAK

problem homologii okwiatu

Sun et al. (2011)

petala
Leefructus
kreda 125 Ma

sepala
sepala

pyek trj-wieloporowy
zamiast patkw tepala
symetria niestabilna
tepala
Clematis
Ranunculacea

wyjciowe dla wyszych kwiatowych

Helleborus
tepala

tepala

Pluricarpellatia
formacja Crato Brazylia kreda 115 Ma
Cabombaceae

LILIE WODNE

Friis et al. (2011)

okwiat wabicy z pylnikw

Illiciaceae

permanentne
Doyle et al. (1990)
tetrady

Nympheaceae

Winteraceae

tetrada Walkeripollis
kreda 120 Ma

pyek jednoporowy

patki s zmienionymi pylnikami

okwiat pierwotnie niepozorny

linia rozwojowa bardzo dawna
petala= staminodia
Nymphaea grzybie
Nympheaceae

rozpoznanie pokrewiestwa
nie wystarcza do okrelenia pierwotnoci cech

TRJKROTNO
pierwotnych kwiatw
Zavada (2009)

kokornak
Aristolochia
Aristolochiaceae

kopytnik
Asarum
Aristolochiaceae

Retimonocolpites
kreda 120 Ma

jednobruzdowy pyek i trjkrotne kwiaty

typowe dla jednoliciennych i
pierwotnych dwuliciennych

Saruma
cze
Butomus Aristolochiaceae
Butomaceae
MONOCOTYLEDONES

dwa licienie tylko u krewniakw ry

SYMETRIA

morfogeneza kwiatu

Abies
spiralne
sepala

liczne zawizki na wypukym

wierzchoku w ukadzie spiralnym
nieliczne na maym daj ukad
radialny picio- lub trjkrotny

stamina
cykliczne
petala

symetri szecio- i czterokrotn

daje upakowanie na paszczynie
dlatego kwiaty takie s rzadkie
decyduj rozmiary pola morfogenetycznego

stamina
carpellae

Asclepias
Endress (1994)

CO ZAPYLAO

wczesnokredowe kwiaty

Zhang et al. (2013)

Ascololepidopterix
Micropterigidae
jura 165 Ma
Micropterix
dzi

imago pierwotnych motyli je pyek

ma Md; larwy jedz detrytus

uski Archaeolepis
jura 190 Ma
Grimaldi & Engel (2005)

uski powstay z woskw ldowych pierwotnych chrucikw

Dilcher & Crane (1984)

MAGNOLIE

Archaeoanthus
kreda 90 Ma

najpierwotniejsze kwiatowe?
Magnolia

Liriodendron
Magnoliaceae

tepala

spiralny ukad wszystkich elementw kwiatu

Butomus

zapylane przez chrzszcze

okwiat wietlisty, nie barwny
due kwiaty pierwotne czy wtrne?

Archaeoanthus

KREDOWE

analogi traw i skrzypw

Ephedra
dzi

Ephedra
kreda 125 Ma

mezozoiczne Gnetales
udzco podobne do turzyc
przetrway dziki toksycznoci
Aegianthus
Erdtmanithecaceae
jura 160 Ma

Buercospermum
kreda 125 Ma
Yang et al. (2005)

Eoantha
kreda 135 Ma
Krassilov & Bagdaeva (1988)

Krassilov (1986)

Friis et al. (2009)

ANALOGIA

siga zapodnienia
Gnetum

zapadniany dodatkowy embrion

odywia embrion waciwy
ale nie ma poliploidalnego
endospermu (bielma)

Sanmiguelia
trias 230 Ma

nasiono
siewki
Dilcher et al. (2005)

Priscowelwitschia
kreda 112 Ma

Welwitschia
dzi

ale Gnetales nie maj bliskiego zwizku z kwiatowymi

WCZESNE KWIATOWE
wtrna redukcja okwiatu?

Amborella
Amborellaceae

Amborella, Illicium, Ceratophyllum

pierwszymi odgazieniami drzewa
molekularnego
Chloranthus od wczesnej kredy
rozpoznawalny po zronitych pylnikach
maj drobny okwiat
any gwiadzisty
Illicium
Illiciaceae

wyjanienie pierwotnej funkcji okwiatu trudne

Chloranthus
Chloranthaceae

POCZTKI
kwiatowych

owocolistki

Archaeofructus
Yixian
wczesna kreda 125 Ma

pylniki

Archaefructus bez okwiatu

cho obupciowy i spiralny
podzielone licie wskazuj,
e to rolina wodna
pocztkowo zielne
lub krzewy

naczynia stopniowo odtwarzane

Sun & Dilcher (2002)

carpellum

KWIATOWE

pochodzenie kwiatu

komora pykowa
stamen

ovula

kompilacja rozproszonych pierwotnych cech

nasiona na krawdzi zwinitego licia

zronitego krawdziami
owocolistki, pylniki i licie wabice owady
pierwotnie spiralnie rozmieszczone

mikrosporangium

makrosporangium

owocolistki sagowcw i pylniki bennetytw pierwotne

sporofile

FLORY

mezozoiku

Friis et al. (2011)

im gbiej w kred, tym mniej kwiatowych

a wicej miorzbw i sagowcw
to one byy pierwotne w suchych
rodowiskach kontynentalnych
Montsechites
Portugalia
wczesna kreda 135 Ma

w zapisie kopalnym dominuj licie z grub kutikul

Teixeira (1954)

Gingko
pojedyncze
nasiona

MIORZBY

relikty ery dinozaurw

jura 160 Ma
jura 160 Ma
krtkopdy

Karkenia
jura 195 Ma

Czekanowskia
jura 160 Ma

liczne nasiona

Yimaia
jura 160 Ma

Kerpia
perm 260 Ma

ogonki liciowe

nasiona w osonce z szypuk

pierwotnie pki nasion na szypuce
wielowiciowe plemniki
zapylenie na drzewie, zapodnienie na ziemi
Trichopitys
perm 265 Ma

SAGOWCE

Beania
jura 160 Ma

relikty ery dinozaurw

Palaeocycas
trias 210 Ma

wielowiciowe plemniki

w mezozoicznej ewolucji
upraszczanie owocolistka

Archaeocycas
perm 280 Ma

licie zarodniowe obu pci

tworz uski szyszek

dostosowanie do suchego klimatu

Cycas
dzi

BENNETYTY

Cycadeoidea
kreda 130 Ma

drzewa ery dinozaurw

pokrj podobny do sagowcw

ale zachoway pierzasty ukad
zarodni w pylnikach

owocolistki skrajnie uproszczone

niektre obupciowe

jedyne obupciowe poza kwiatowymi

Wielandiella
jura 210 Ma

Weltrichia
trias 210 Ma

LASY

wysze
iglaste

mezozoiku

Gingkoales

Cheirolepidiaceae
Cycadales
Bennetitales

morze

paprocie

Ephedrales

kwiatowe
Friis et al. (2011)

przy braku strefowoci klimatu

saba cyrkulacja atmosferyczna

generalnie suche wntrza kontynentw

biologia dzisiejszych reliktw mezozoiku niewiele zmieniona

WCZESNOKREDOWE

chodne obszary borealne,

ciepy ocean Tetydy
we wczesnej kredzie i pnej jurze
strefowo klimatyczna
i prowincjalizm biogeograficzny

wzrost rozmiarw

zlodowacenie?

samica

samiec

Valanginites=Saynoceras
borealna kreda 140 Ma
pochodzenie tetydzkie

utrudniona korelacja wiekowa nawet wewntrz prowincji

Dzik (1990)

Lulworth Cove, Dorset

POCZTEK

Gault

Weald

kredy

berias?

riaza?

Durlston Bay

Purbeck

w Europie niealpejskiej pod wealdem

sodkowodny purbeck z morsk wkadk
na morskich wapieniach portlandu
Purbeck Marble

globalna regresja morska wyznacza pocztek kredy

GRANICA
kredy z jur

Berriasella jacobi
pojawienie (lub koniec)
wyznacza pocztek kredy
(berriasu)

Khimchiaschvili (1990)

pierwotnie wyznaczona w Rogoniku

ale w Pieninach luka globalna regresja

pochodzenie kredowych amonitw nieznane
amonity berriasu z Rogonika

rozlega, ale nie dogbna przebudowa morskich ekosystemw

JURA

Tetyda

Rosja

kocowa

wog

chodne obszary borealne,

ciepy ocean Tetydy

Virgatitidae
Dzik (1994)

we wczesnej kredzie i pnej jurze

strefowo klimatyczna
i prowincjalizm biogeograficzny
portland

utrudniona korelacja wiekowa nawet wewntrz prowincji

ARCHAEOPTERYX
praptak jurajski

szkielet podobny
jak u dinozaurw
Longrich (2006)

Archaeopteryx 145 Ma

zachoway si zarwno koci jak i pira

ARCHAEOPTERYX
mechanizm fosylizacji

koci pierwotnie fosforanowe

keratyna, chityna podoem fosfatyzacji
na powierzchni maty mikrobialnej

fosfatyzacja wymaga rodowiska beztlenowego

luminescencja fosforanw
Archaeopteryx
Solnhofen
145 Ma

SOLNHOFEN
analogia Ediacara

wapienie kokkolitowe z matami mikrobialnymi

powstay w epoce wysokiego poziomu wd

rodowisko zatrute siarkowodorem

zapewne laguna z wrzutami wody oceanicznej
miertelna runda
Mesolimulus
Solnhofen
145 Ma

inne praptaki z osadw jeziornych

Solemya

Microraptor kreda 125 Ma;

nazywany dinozaurem mimo pir!

TETRAPTERYX
odnaleziony
Archaeopteryx
jura 145 Ma

rodek cikoci
i powierzchni nonej

Hu et al. (2009)
Li et al. (2012)

tylne skrzyda

Anchiornis
jura 155 Ma

pocztkowo powierzchnia nona

niezbdna na tylnych koczynach
dopiero rozwj uminienia skrzyde
przesun rodek cikoci do przodu
Beebe 1915 koncepcja Tetrapteryx

hipotetyczny
Tetrapteryx
Beebe (1915)

POCHODZENIE
pir

kolumny komrek

stosina

histogeneza pira

pira z martwych skeratynizowanych

komrek naskrka brodawki skrnej
ale jurajski Praeornis mia paskie
pozycja ewolucyjna
Praeornis

hipotetyczna
uska

Dzik et al. (2010)

ptasie piro

piro? Praeornis jura 160 Ma

JURAJSKIE JEZIORO
Karatau

Zinaida Gorizdro-Kulczycka (1884-1949)

zapocztkowaa badania fauna Karatau

kotlina Kaszarata w grach Wielki Karatau, Kazachstan

osady pnojurajskiego jeziora

odkryte w latach 20' XX w., dostarczyy dziesitkw tysicy owadw

NADZWYCZAJNE
zachowanie skamieniaoci

urobek
jednego
przedpoudnia

laminowana skaa z rocznymi warstewkami

czarne na wiosn, biae kadego lata przed 150 mln lat
rodowisko osadu zatrute siarkowodorem zabezpieczyo szcztki