Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in.

Mariusz Gaczek

Podstawowe materiay i wyroby budowlane.

Drewno, tworzywa drzewne i wyroby z tych materiaw.
1. Pojcia podstawowe
Drewno to materia otrzymany ze citych drzew iglastych i liciastych,
formowany przez obrbk w rnego rodzaju materiay i wyroby drzewne.
Drzewo, bdce rdem drewna, skada si z korzeni, pnia i korony.

Rys.1. Nazwy czci drzewa [1], [2].

Korzenie wraz z szyj korzeniow, tj. przyziemn zgrubia czci pnia,
nazywa si karpin. Nadziemn cz drzewa stanowi pie, a gazie wraz
z ulistnieniem tworz koron. Cz pnia znajdujc si ponad szyj korzeniow,
a do miejsca, gdzie grubo pnia zmniejsza si do 7 cm, nazywa si grubizn
pnia. Dolna partia grubizny pnia nazywa si odziomkiem. Odziomek jest zwykle
cenniejszym surowcem ni pozostaa cz pnia, dziki lepszemu uksztatowaniu
(np. brakowi skw) i waciwociom technicznym drewna (np. wikszej
twardoci).
Jeli pie wyranie zarysowuje si na odcinku od szyi korzeniowej do
wierzchoka, a korona mniej wicej jest rozoona symetrycznie wzgldem pnia, to
pie nazywa si strza. Uwidacznia si to zwaszcza u drzew iglastych. Pie,
ktry na pewnej wysokoci ma silnie rozwinite konary i gazie, a dalszy jego
przebieg w koronie jest niewyrany, okrela si mianem kody (okrelenia tego
nie naley myli z pojciem kody w tartacznictwie). Wystpuje to najczciej
u drzew liciastych [1].
1

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Strzaa

Koda
Rys.2. Rne uksztatowanie pnia drzew.

W botanice, drewnem (tkank drzewn) nazywa si warstw znajdujc si

midzy warstw yka i kory a rdzeniem. W tkance drzewnej, na przekroju pnia
wystpuj u wielu gatunkw drzew dwie strefy: wewntrzna zwana twardziel
i zewntrzna zwana bielem.

Rys.3. Schemat przekroju pnia [1].

Twardziel nie zawiera ywych komrek, nie przewodzi wody, soli
mineralnych i substancji wzrostowych; spenia jedynie funkcj mechaniczn,
polegajc na zwikszeniu sztywnoci i wytrzymaoci drzewa. Generalnie
twardziel charakteryzuje si wiksz naturaln odpornoci na biodegradacj ni
biel, chocia w drzewach ywych to biel jest bardziej odporny na dziaanie
czynnikw biotycznych. Wynika to z duej wilgotnoci bielu, dziki czemu
zawiera on mao powietrza niezbdnego do rozwoju grzybw. Jednak po ciciu
drzewa sytuacja si zmienia wysychajcy biel szybko osiga wilgotno
optymaln do rozwoju mikroorganizmw [2]. W praktyce szczeglnie dotkliwy
jest brak odpornoci bielu zaraz po ciciu drzewa na atak grzybw barwicych
drewno (sinizna i ple) oraz owadw. Twardziel zachowuje swoj pierwotn
2

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

odporno rwnie po ciciu drzewa. Spowodowane jest to du zawartoci

substancji toksycznych dla grzybw i owadw w komrkach (tzw. zwizkw
twardzielowych) oraz mniejsz przepuszczalnoci wody i tlenu. Twardziel
najczciej jest ciemniejsza od bielu (co jest wywoane utlenianiem si garbnikw
i substancji fenolowych zawartych w tym obszarze), ale u niektrych gatunkw
rnice w zabarwieniu s niezauwaalne. Ponadto twardziel jest mniej podatna na
pcznienie i kurczenie si drewna podczas zmian jego wilgotnoci [3].
W zwizku z rnymi formami wystpowania twardzieli rozrnia si [4]:
drzewa twardzielowe o zabarwionej twardzieli np.: sosna, modrzew, db,
drzewa twardzielowe o nie zabarwionej twardzieli np.: joda, wierk,
drzewa o zabarwionej i nie zabarwionej twardzieli, np.: jesion, wiz,
drzewa beztwardzielowe (bielaste), np.: brzoza, buk, grab, grusza, jawor, klon,
olcha, osika.
U niektrych drzew liciastych beztwardzielowych, wystpuje po ich
ciciu tzw. faszywa twardziel. Pojawia si ona najczciej w drewnie buka,
brzozy i klonu, zwykle w przyrdzeniowej czci pnia, w postaci brunatnych plam
[4]. Powstawanie faszywej twardzieli interpretuje si jako efekt obrony drzewa
przed dziaaniem czynnikw zewntrznych, np. grzybw [3].
Podstawowym skadnikiem drewna s substancje organiczne, stanowice
gwny materia budowy bon komrkowych, w iloci ok. 96% suchej masy.
Nale do nich: celuloza, lignina i hemicelulozy. Ponadto drewno zawiera
substancje mineralne (np. krzemiany i wglany) oraz substancje uboczne (ywice,
gumy, woskotuszcze, barwniki, garbniki, alkaloidy i in.).
3. Wpyw drzewa na podoe gruntowe
Korzenie drzewa tworz wraz ze znajdujcym si pod ich wpywem
gruntem pewn bry, wewntrz ktrej grunt jest najczciej przesuszony,
a w przypadku gruntw pczniejcych (np. iw) take skurczony. Skurcz gruntu
powoduje jego osiadanie. Rozmiary bryy przesuszenia okrelaj zasig pola
wpywu drzewa na podoe gruntowe. Mona przyj, e zasig ten jest
odwrconym stokiem o podstawie w przyblieniu koowej, majcej promie
rwny [5]:
1,5 wysokoci drzewa rosncego pojedynczo,
2 wysokoci najwyszego drzewa rosncego w grupie.
Wysoko stoka jest rwna w przyblieniu zasigowi korzeni w kierunku
pionowym, ktry moe wynosi nawet kilkanacie i wicej metrw.
Jeli fundamenty budowli posadowionej na gruncie pczniejcym znajduj
si w poziomie posadowienia w zasigu strefy wpywu drzewa na podoe
gruntowe, zachodzi niebezpieczestwo nierwnomiernego osiadania budowli
i dodatkowo pkania jej elementw.
Stopie zagroenia budowli przez rosnce w pobliu drzewo mona
okreli za pomoc tzw. wspczynnika zagroenia [5]:

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

IP =

ni Ai
,
L

w ktrym: n i - liczba drzew,

A i - ocena drzewa pod wzgldem zagroenia, w punktach
wizy 10 pkt.,
topole 9 pkt.,
akacje 8 pkt.,
wierzby, kasztanowce, platany 6 pkt.,
drzewa iglaste 3 pkt.,
- wspczynnik zaleny od odlegoci D od ciany budowli:
=1
dla
D < 5 m,
= 0,5 dla
5 < D < 15 m,
=0
dla
D > 15 m
L - dugo najbardziej zagroonej zewntrznej ciany budynku.
Ostatecznie, stopie zagroenia budynku mona oceni na podstawie
tablicy 1.
Tablica 1. Stopie zagroenia budynku przez rosnce w pobliu drzewo [5].
Wspczynnik zagroenia IP

Niebezpieczestwo uszkodzenia

0 0,25
0,25 0,50
0,50 1,00
1,00 2,00
powyej 2,00

bardzo mae
mae
rednie
due
bardzo due

2. Zalety i wady drewna

Do zalet drewna zalicza si:
atwo obrbki i czenia rna jednak dla poszczeglnych gatunkw,
stosunkowo dua wytrzymao (wytrzymao wzgldna wytrzymao
podzielona przez ciar waciwy dorwnuje wytrzymaoci stali),
niewielki ciar waciwy,
dobra izolacyjno cieplna i akustyczna,
dobra odporno na dziaanie czynnikw chemicznych,
dobre zaspakajanie odczu estetycznych,
inne, np. ostrzegawcze waciwoci drewna - pomidzy wystpieniem siy
niszczcej sygnalizowanym przez gone trzaski pkajcego drewna
a zamaniem stojakw sosnowych upywa rednio 50 sekund; jest to czas,
ktrym dysponuje czowiek na opuszczenie zagroonego miejsca [6].

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Wady drewna jako materiau:

anizotropowa budowa np. rna wytrzymao wzdu i w poprzek wkien,
rne moduy sprystoci w kierunkach podunym, promieniowym,
i stycznym,
higroskopijno,
moliwo odksztace pod wpywem zmian wilgoci (skurcz i pcznienie),
palno,
podatno na korozj biologiczn (owady i grzyby),
liczne wady surowca wynikajce z morfologicznej budowy drzew,
due straty drewna w procesie pozyskiwania surowca i obrbki.

Uwaga!
Pomimo palnoci, elementy drewniane zachowuj w ogniu duej sw wytrzymao ni na
przykad elementy metalowe. Podczas gdy elementy metalowe na skutek wysokiej przewodnoci
cieplnej szybko si rozgrzewaj i znacznie rozszerzaj tracc w zwizku z tym zdolno do
przenoszenia obcie, to w przypadku drewna nastpuje pod wpywem ognia stosunkowo
powolne, stopniowe jego zwglanie. Ponce drewno pokrywa si izolacyjn warstw, ktra jest
zym przewodnikiem ciepa i opnia przenikanie ciepa w gb materiau, chronic w ten sposb
jego partie wewntrzne i utrudniajc jego przepalenie. W ogniu konstrukcje drewniane zaamuj
si stopniowo i powoli, co stwarza dogodne warunki ratownicze [7].

3. Wybrane waciwoci drewna

3.1. Gsto drewna
Gsto drewna zaley m.in. od gatunku, wilgotnoci, pooenia drewna
w pniu (biel, twardziel, drewno wczesne, drewno pne) i miejsca jego
pozyskiwania (klimat, warunki wzrostu itp.). Bardzo duy wpyw na gsto
drewna ma jego wilgotno. Dlatego gsto t podaje si najczciej dla
wilgotnoci 15% (stan powietrznosuchy) [2], [3].
Tablica 2. Gsto wybranych gatunkw drewna (przy wilgotnoci drewna 15%)
[2], [3], [4].
Gatunek
Sosna pospolita
wierk
Joda
Modrzew
Db
Wiz
Grab

Gsto, kg/m 3
520
470
450
690
710
680
830

Gatunek
Jesion
Buk
Olcha
Brzoza
Klon
Topola
Osika

Gsto, kg/m 3
750
730
530
650
660
450
440

3.2. Pcznienie i skurcz

Pcznienie i skurcz drewna powstaj w wyniku zmiany objtoci wkien
drewna (cianek komrkowych) wywoanej zmianami wilgotnoci. Pod pojciem
pcznienia rozumie si zwikszenie objtoci drewna wywoane wzrostem jego
wilgotnoci. Skurcz natomiast jest zmniejszeniem objtoci drewna wskutek
5

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

spadku jego wilgotnoci. S to zjawiska przeciwstawne o wielkoci mniej wicej

takiego samego rzdu i w znacznym stopniu odwracalne [2].
Intensywno pcznienia-kurczenia si zaley od przekroju drewna
i wynosi w kierunku stycznym 6-13%, promieniowym 3-5%, a wzdu wkien
0,1-0,8% [3].
Odksztacenia wywoane pcznieniem lub skurczem mog by przyczyn
pkania lub paczenia si drewna. Jako pknicie traktuje si rozerwanie drewna
wzdu wkien. Pknicia drewna okrgego i tarcicy s przewanie nastpstwem
zbyt szybkiego lub nierwnomiernego wysychania. Paczenie si drewna jest
deformacj postaci elementw drewnianych spowodowan anizotropi skurczu
w kierunkach promieniowym i stycznym. Deformacja ta zaley od gatunku
drewna, wymiarw elementu oraz od tego, z jakiej czci kody zostay wykonane
[2].

Rys. 4. Rnice w paczeniu si tarcicy w zalenoci od usytuowania w kodzie

[3], [8].
3.3. Wytrzymao drewna
Rozrnia si wytrzymao doran i dugotrwa. Wytrzymao zaley
przede wszystkim od kierunku dziaania si w stosunku do wkien, dugotrwaoci
dziaania obcie i wilgotnoci [6]. Dodatkowo na wytrzymao drewna
wpywaj
rnice
midzy
gatunkami
drewna,
niejednorodno
wewntrzgatunkowa spowodowana wzrostem w rnych siedliskach (wpyw
gleby, klimatu, nasonecznienia itp.) oraz niejednorodno tkanki drzewnej.
Istotnym czynnikiem zmniejszajcym wytrzymao drewna jest wystpowanie
w nim wad naturalnych zwizanych z budow anatomiczn (ski, skrt wkien,
krzywizny) oraz wad spowodowanych przez czynniki zewntrzne, takie jak:
pknicia, rozkad przez grzyby, zaatakowanie przez owady, przecinanie wkien
drzewnych pod ktem [3].

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

3.3.1. Wytrzymao dorana

Wytrzymaoci doran nazywa si najwiksz warto naprenia
wystpujcego w trakcie krtkotrwaej prby wykonywanej do zniszczenia prbki
badanego materiau. Wyrnia si wytrzymao na rozciganie, ciskanie,
zginanie, cinanie, przecinanie oraz skrcanie. Mona przyj, e wartoci
wytrzymaoci na ciskanie wzdu wkien, zginanie i cinanie stanowi
odpowiednio ok. 50, 80 i 10% wartoci wytrzymaoci na rozciganie wzdu
wkien [2].
Tablica 3. rednie wartoci
o wilgotnoci 15% [2].
Gatunek
drewna
Sosna
wierk
Modrzew
Db
Buk
Grochodrzew
Grab
Brzoza
Lipa
Osika

wytrzymaoci

ciskanie
R c||
47,0
43,0
53,0
52,0-55,0
53,0
59,0
66,0
43,0
44,0
25,0

wybranych

gatunkw

Wytrzymao, MPa
cinanie
rozciganie
R t||
R rp
R r||
10,0
84,0
3,0
6,7
90,0
2,7
9,0
107,0
2,3
11,0
90,0
8,8-9,4
8,0
135,0
7,0
16,0
148,0
4,3
8,5
107,0
24,5
12,0
137,0
7,0
4,5
85,0
8,6
7,0
77,0
1,7

drewna

zginanie
Rg
87,0
66,0
84,0
94,0
105,0
120,0
107,0
125,0
90,0
52,0

|| - rwnolegle do wkien
- prostopadle do wkien
3.3.2. Wytrzymao dugotrwaa
Wytrzymao dugotrwaa jest to rzeczywista wytrzymao drewna na
najwiksze obcienia dziaajce przez dowolnie dugi czas.
3.3.3. Wytrzymao normowa
Przy zastosowaniu drewna w budownictwie stosuje si due wspczynniki
bezpieczestwa, w celu uwzgldnienia zachowania si drewna poddanego
obcieniom w dugim okresie czasu, a take wpywu wad drewna. W normach
dotyczcych projektowania konstrukcji drewnianych wprowadza si pojcie klasy
drewna.
Klasa drewna to cecha jakoci drewna odpowiadajca wartoci
wytrzymaoci charakterystycznej na zginanie.
Klasy wytrzymaociowe drewna
Klasy wytrzymaoci drewna drzew iglastych:
C14, 16, 18, 20, 22, 24, 27, 30, 35, 40, 45, 50.
Klasy wytrzymaoci drewna drzew liciastych:
D30, 35, 40, 50, 60, 70.
7

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Liczba po symbolu literowym okrela wytrzymao charakterystyczn

w MPa na zginanie.
W przypadku krajowego drewna iglastego, przyjmuje si nastpujce klasy
drewna konstrukcyjnego litego o wilgotnoci 12%: C18, C24, C30, C35, C40.
3.3. Twardo drewna
Twardo drewna okrela opr, jaki stawia drewno przy wciskaniu obcego
ciaa. Do wyznaczania twardoci drewna stosuje si przewanie metod Janki lub
metod Brinella [2].
Badania twardoci drewna metod Brinella pozwalaj na wyrnienie
nastpujcych klas twardoci drewna gatunkw krajowych [4]:
1 drewno bardzo mikkie, np.: osika, topola, joda, wierk,
2 drewno mikkie, np.: brzoza, jawor, lipa, sosna pospolita, modrzew,
3 drewno rednio twarde, np.: wiz, orzech, sosna czarna,
4 drewno twarde, np.: db szypukowy, jesion, grusza,
5 drewno bardzo twarde, np.: buk, grab, db bezszypukowy, cis.
Ponadto wyrnia si klas 6 drewno twarde jak ko.
3.4. Trwao drewna i starzenie naturalne
Drewno w optymalnych warunkach zapewniajcych jego ma wilgotno
(brak naraenia na dziaanie wody) lub pozbawione dostpu powietrza (pod wod)
ma bardzo du trwao, sigajc setek, a nawet tysicy lat [3]. Wystawienie
niezabezpieczonego drewna na dziaanie czynnikw atmosferycznych, powoduje
jego postpujcy rozkad, zwaszcza powierzchniowy.
Z punktu widzenia trwaoci naturalnej, mona wyrni [4]:
drewno bardzo trwae, np.: modrzew, db, wiz, akacja, grochodrzew,
drewno rednio trwae, np.: joda, sosna, wierk, buk, jesion,
drewno mao trwae, np.: brzoza, jawor, lipa, olcha, osika, topola.
Jednak w rzeczywistych warunkach uytkowania elementw drewnianych,
poszczeglne gatunki drewna mog wykazywa rn odporno na oddziaywanie
czynnikw rodowiskowych.
Naturalne starzenie si drewna jest procesem nieodwracalnych zmian
w jego wygldzie i waciwociach pod wpywem dugotrwaego dziaania
czynnikw zewntrznych, takich jak: powietrze, zmiany temperatury
i wilgotnoci, promieniowanie UV, stan napre. W procesie naturalnego
starzenia si drewna, nie zakada si dziaania czynnikw biologicznych np.
grzybw i owadw [2].

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 5. Ilustracja procesu starzenia si elementw drewnianych o przekroju

okrgym i kwadratowym w wyniku dziaania czynnikw atmosferycznych [8].
4. Korozja biologiczna
Techniczne szkodniki drewna
Spuszczel pospolity
Gatunek ten okrelany jest mianem najgroniejszego szkodnika
drewnianych budynkw i budowli w Polsce i w krajach ssiednich. Niszczy
drewno iglaste, zasiedlajc je przez szereg pokole. Wystpuje licznie na terenie
caego kraju, z wyjtkiem stanowisk powyej 1000 m. Zasiedla przede wszystkim
wiby dachowe, drewniane ciany wykonane w rnych konstrukcjach, elementy
koczenia i wystroju wntrz (podogi, meble itp.), supy linii elektrycznej
i telefonicznej, pale mostowe i portowe [9].

Fot. U. Noldt

Otwory wylotowe
owalne
3-4 x 5-10 mm

Rys.6. Spuszczel pospolity Hylotrupes bajuls [10].

9

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Koatek domowy
Obok spuszczela pospolitego jest w Polsce najgroniejszym szkodnikiem
niszczcym drewniane elementy w budynkach i cae drewniane budynki. Majc
odmienne wymagania pod wzgldem warunkw temperatury i wilgotnoci
powietrza w opanowywanych pomieszczeniach, z reguy nie konkuruje ze
spuszczelem, lecz dopenia szkd niszczc drewno w innych czciach budynku.
Preferuje zwaszcza pomieszczenia piwniczne, gospodarcze i nie ogrzewane (np.
opuszczone) lub nie dogrzane pomieszczenia mieszkalne o podwyszonej
wilgotnoci powietrza. Z tego wzgldu jest rwnie najpospolitszym szkodnikiem
drewna wyposaenia wntrz kociow i muzew typu skansenowskiego. Jest
take najgroniejszym szkodnikiem mebli, rzeb, ram obrazw itp. W odrnieniu
od spuszczela atakujcego materia nie starszy ni w wieku 150-200 lat, koatek
domowy zasiedla drewno w wieku od kilku do nawet p tysica lat. Mona go
uzna zatem za najgroniejszego szkodnika niszczcego drewniane zabytki [9].

Fot. U. Noldt

Otwory wylotowe
koliste
1-2 mm

Rys.7. Koatek domowy Anobium punctatum [10].

Grzyby niszczce drewno
Destrukcyjna sucha zgnilizna
Stroczek domowy (grzyb domowy waciwy)
Jest to najbardziej pospolity grzyb domowy. Wystpuje prawie wycznie
w budynkach. Atakuje drewno gatunkw iglastych i liciastych. Rozwija si
w stropach drewnianych, elementach podogowych, na ocienicach, boazeriach
i wibach dachowych [11].

10

Fot. T. Huckfeldt

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 8. Stroczek domowy Serpula lacrymans [12].

Wywouje szybki i intensywny rozkad drewna o charakterze zgnilizny
brunatnej. Drewno w pocztkowym stadium rozkadu przybiera kolor kanarkowoty, potem brunatnieje. Z czasem zmienia si jego budowa na powierzchni
powstaj spkania, zarwno w kierunku poprzecznym, jak i podunym. Spkania
szybko pogbiaj si i dziel zniszczone drewno na pryzmatyczne klocki.
Poraone drewno staje si lekkie i kruche, w palcach mona je rozetrze na
proszek. Ubytek masy drewna po 6 miesicach wynosi ok. 50%, a wytrzymao
na ciskanie zmniejsza si w tym czasie do 30% wytrzymaoci drewna zdrowego
[11].
Destrukcyjna mokra zgnilizna
Gnilica mzgowata (grzyb piwniczny)
Rozwija si na drewnie gatunkw iglastych i liciastych. W budynkach
niszczy stropy, elementy podogowe (szczeglnie w piwnicach) i inne czci
drewniane. Po grzybie domowym waciwym grzyb piwniczny jest drugim z kolei
gatunkiem pod wzgldem szkodliwoci i rozprzestrzeniania [11].
Grzyb piwniczny, podobnie jak grzyb domowy waciwy, wywouje
brunatny rozkad drewna. Rnica polega na tym, e spkania drewna s gstsze,
a tym samym pryzmaciki drobniejsze. Jednak szybko rozkadu jest nieco
mniejsza. Po 6 miesicach dziaania grzyba drewno traci na wadze ok. 45% suchej
masy, a wytrzymao na ciskanie wzdu wkien zmniejsza si o 75%
w stosunku do drewna zdrowego [11].

11

Fot. T. Huckfeldt

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 9. Gnilica mzgowata Coniophora puteana [12].

Grzyby barwice drewno nie osabiajce drewna
Sinizna

Rys. 10. Sinizna [13].

5. Drewno budowlane
Mona tu wyrni:
drewno naturalne,
tworzywa drzewne i materiay drewnopochodne.
12

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

5.1. Drewno naturalne

Drewno naturalne to drewno lite otrzymywane z drzew iglastych
i liciastych. Poszczeglne gatunki drewna charakteryzuj si odmiennymi
waciwociami fizycznymi i mechanicznymi.
Drewno z drzew iglastych: sosna, wierk, joda, modrzew i in.
Drewno z drzew liciastych: db, jesion, buk, wiz, olcha, brzoza, grab,
akacja i in.
5.2. Tworzywa drzewne i materiay drewnopochodne
Tworzywa drzewne i materiay drewnopochodne to materiay z drewna
ulepszonego lub materiay, ktrych podstawowym skadnikiem jest drewno lub
produkty jego przetworzenia.
Materiay te s otrzymywane przez [7]:
modyfikacj drewna litego metodami mechanicznymi, chemicznymi lub
termicznymi,
sklejanie, czsto pod wysokim cinieniem i w wysokiej temperaturze, klejami
organicznymi lub spoiwem mineralnym warstw fornirw, desek i listew bd
wirw, trocin, weny drzewnej,
sklejanie naturalnym lepiszczem (gwnie lignin lub z dodatkiem substancji
klejcych) wczeniej rozwknionego drewna.
Zalet tworzyw drzewnych jest moliwo dostosowania ich waciwoci
(np. gstoci, wytrzymaoci, odpornoci na cieranie, nasikliwoci, waciwoci
cieplnych i akustycznych) oraz rozmiarw do wymaga wynikajcych
z zastosowania. Wytwarzajc tworzywa drzewne uzyskuje si materia bardziej
jednorodny. Niekorzystne cechy drewna litego wynikajce z jego anizotropowej
budowy i higroskopijnoci oraz wystpowania wad np. skw, s w tworzywach
znacznie ograniczane lub eliminowane. Dodatkowym atutem tworzyw drzewnych
jest moliwo uycia do ich wytwarzania drewna maowartociowego, a czsto
rwnie odpadw drzewnych, co daje wymierne oszczdnoci [7].

Zasadnicze tworzywa drzewne i materiay drewnopochodne [7]:

tworzywa na bazie drewna litego - drewno klejone i ulepszane (np. lignoston
i lignomer, ThermoWood), pyty stolarskie,
tworzywa na bazie forniru - sklejka, lignofol oraz nowe materiay np. LVL
i PSL,
tworzywa na bazie elementw otrzymywanych przez wzdune rozszczepianie
drewna litego - Scrimber, Tim Tec,
materiay na bazie wirw - rne odmiany pyt wirowych oraz OSB i nowe
materiay np. LSL,
materiay na bazie weny drzewnej pyty wizane cementem portlandzkim lub
magnezytem,
materiay na bazie trocin pyty trocinowe, trocinobeton,
materiay na bazie wkien - pyty pilniowe wytwarzane metod mokr
i metod such (MDF).
13

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Drewno klejone otrzymuje si przez sklejenie ze sob pewnej liczby

warstw drewna o zasadniczo rwnolegym ukadzie wkien.
a)

b)

Rys. 11. Ukad spoin klejowych w przekroju poprzecznym: a) drewno klejone

warstwowo poziomo, b) drewno klejone warstwowo pionowo.

Rys. Archiwum Finnforest

Lignoston uzyskuje si przez sprasowanie litego drewna (gwnie

gatunkw liciastych) pod cinieniem ok. 30 MPa i w temperaturze ok. 130C.
Lignomer otrzymuje si poprzez wgbn modyfikacj struktury drewna
litego przy uyciu tworzyw syntetycznych (np. polistyrenu lub polimetakrylanu
winylu). Polega to na wprowadzeniu do drewna maych czstek tworzyw
sztucznych (monomerw), a nastpnie ich spolimeryzowaniu wewntrz drewna
w wyniku dziaania ciepa i substancji inicjujcych reakcje polimeryzacji.
Drewno modyfikowane termicznie np. ThermoWood to drewno
wygrzewane w kilku fazach, w celu przeksztacenia skadnikw drewna (celulozy,
hemicelulozy, ligniny).
Po obrbce poziom wilgotnoci drewna jest mniejszy o 50%. Staje si ono
trwalsze, poprawia si jego odporno na gnicie i ple, zmniejsza si chonno.
Kurczliwo maleje nawet do 90% oraz poprawiaj si waciwoci izolacji
termicznej. Maleje natomiast odporno na amanie i pkanie. Kolor drewna
zmienia si na brzowy [14].

Rys. 12. Charakterystyka waciwoci drewna modyfikowanego termicznie [14].

14

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

hemicellulose

120 oC

acetic acial

amorphous

equilibrium
moisture content
dimensional
stability

in crease of
crystallinity

biological
durability

size of crystals
increases

strength

230 oC

230 oC

cellulose

arbinose
galactose
xlylose
mannose

180 oC

crystalline

toughness
120, 230 oC

lignin

structural changes
free radicals

120, 180 oC

extractives
230 oC
changes in cellwall structure

weather
durability

increase

paintability

decrease

glueability
Effects ON

Rys.13. Schemat procesu przemian skadu chemicznego drewna, w trakcie

produkcji drewna modyfikowanego termicznie [15].
Pyta stolarska to pyta zoona z warstwy rodkowej, oklejona
obustronnie jedn lub dwiema warstwami obogu lub arkuszami pyt pilniowych.
Normy PN-EN 313-1: 2001 i PN-EN 313-2: 2001 pyty stolarskie z warstwami
zewntrznymi wykonanymi z drewna zaliczaj do sklejki.
W zalenoci od budowy warstwy rodkowej pyt stolarskich, dzieli si je
na: pene i komrkowe (pustakowe).

Rys. 14. Pyty stolarskie pene: deszczukowa zwyka, deszczukowa nacinana,

listewkowa, blokowa z fornirw [1].

15

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 15. Pyty stolarskie pene [16].

Rys. 16. Pyty stolarskie komrkowe: a) ze rodkiem z pyty pilniowej, b) ze

rodkiem z kartonu, c) ze rodkiem z forniru, d) ze rodkiem z listewek [4].
Sklejka to pyty sklejane z nieparzystej liczby fornirw, w ktrych wkna
w przylegych do siebie warstwach przebiegaj pod ktem prostym. Jest ona
najstarszym z tworzyw drzewnych, produkowana w bardzo wielu odmianach.

Rys. 17. Uoenie fornirw w sklejce [4].

16

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

a)

b)

Rys. 18. Sklejka: a) liciasta, b) iglasta [17].

Lignofol czyli zagszczone drewno warstwowe jest tworzywem
otrzymywanym w procesie klejenia na gorco, klejami wodoodpornymi, pod
cinieniem 5-20 MPa, arkuszy lub skrawkw forniru o gruboci poniej 1 mm.

Rys. 18. Lignofol [18].

Fornirowe drewno warstwowe, LVL (skrt ten pochodzi od pierwszych
liter nazwy angielskojzycznej laminated venner lumber).

17

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Scrimber albo Tim-Tek wytwarza si z maowymiarowego drewna

okrgego, ktre jest stopniowo miadone i rozdzierane na wzdune pasma
poprzez przepuszczenie midzy poprzecznie rowkowanymi walcami. Uzyskane
pasma s suszone, zaklejane i prasowane, dajc belki o rnej dugoci i gruboci.

Rys. 19. Proces produkcji materiau Tim-Tek [19].

Rys. 20. Tim-Tek [19].

18

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Pyty wirowe s produkowane przede wszystkim z wirw drzewnych

czonych ze sob pod cinieniem w podwyszonej temperaturze, przy
zastosowaniu klejw syntetycznych. Obecnie do wytwarzania pyt wirowych
uywa si rwnie znacznych iloci trocin, ktrych udzia moe osign a 70%
wsadu. Ze wzgldu na budow pyty wirowe dzieli si na jednowarstwowe,
wielowarstwowe (trzy- i picio- warstwowe) oraz frakcjonowane i warstwowofrakcjonowane
(w
warstwowych
skokowa
zmiana
gstoci
warstw,
w frakcjonowanych pynna zmiana gstoci pyty).

Rys. 21. Schemat budowy pyt wirowych (z zaznaczonym rozkadem gstoci na

gruboci pyt): a) jednowarstwowej, b) piciowarstwowej, c) frakcjonowanej,
d) warstwowo-frakcjonowanej [7].

Rys. 22. Przekrj przez pyt wrow.

Pyty OSB s specyficzn odmian pyt wirowych. Wiry stosowane do
produkcji OSB to tzw. wiry paskie. Maj one wiksze wymiary w porwnaniu
z wirami stosowanymi do wytwarzania tradycyjnych pyt wirowych przypominaj sw morfologi skrawki forniru. Czstki te czone s przy uyciu
ywic syntetycznych. Skrt OSB pochodzi od pierwszych liter nazwy angielskiej:
oriented strand board (pyty o wirach orientowanych).
19

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 23. Pyty OSB [20], [21].

Pyty cementowo-wirowe wytwarzane s z dugich wirw poczonych
cementem hydraulicznym. Jako cement moe by uyty zwyky cement
portlandzki lub cement zawierajcy magnez (np. magnezyt). Zamiast wirw
w pycie cementowej moe znajdowa si wena drzewna. Mog te by
zastosowane zrbki drzewne.
20

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 24. Wena drzewna.

Rys. 25. Pyty z weny drzewnej [22].

Rys. 26. Pyty zrbkowo-cementowe [23].

21

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Pyty gipsowo-drzewne (gipsowo-wirowe, gipsowo-wknowe).

Pyta pilniowa to pyta wytworzona z wkien ligno-celulozowych
z dodatkiem lub bez dodatku rodkw chemicznych. Pyty pilniowe otrzymywane
s metod mokr lub such (MDF ULDF, LDF, MDF, HDF).

Rys. 27. Pyty pilniowe porowate gruboci 5,5 mm, stosowane jako podkad
wyciszajcy pod panele podogowe.
6. Wyroby drewniane i z materiaw drewnopochodnych.
6.1. Wyroby z drewna naturalnego
Mona wyrni wyroby wstpnej obrbki drewna i wyroby przetworzone.
W y r o b y w s t p n e j o b r b k i d r e w n a:
drewno okrge (materiay okrge) - grubizny, duyce, kody, wyrzynki,
erdzie, szczapy, waki,
tarcica (materiay tarte obrzynane i nieobrzynane) - deski, bale, aty,
krawdziaki, belki.

Rys. 28. Tarcica obrzynana: a) deski, b) bale, c) listwy, d) aty (garniaki),

e) krawdziaki, f) belki [4].
22

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

W y r o b y p r z e t w o r z o n e:
deski boazeryjne,
siding (profile fasadowe),

Rys. 29. Profile fasadowe [24].

materiay podogowe (deszczuki, parkiet mozaikowy, parkiet kostkowy),

23

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 30. Ksztaty deszczuek posadzkowych wg normy PN-73/D-94002 [1].

Rys. 31. Deszczuka w widoku bocznym i fragment uoonego parkietu (przykad).

Rys. 32. Deszczuki posadzkowe lite wg PN-EN 13226:2004; 1 powierzchnia

licowa, 2 skos, 3 rowki klejowe, 4 wpustka.

24

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 33. Deszczuki posadzkowe lite pocienione (lamparkiet) wg

PN-EN 13227:2004; 1 powierzchnia licowa, 2 powierzchnia dolna, 3 skos,
4 rowek klejowy.

Rys. 34. Parkiet mozaikowy pyta [1] i widok.

Zespolenie listewek parkietu mozaikowego w pyty mona uzyska poprzez:
- oklejenie wierzchniej strony papierem, ktry odkleja si po przyklejeniu pyty,
- oklejenie spodniej strony siatk, ktr razem z pyt przykleja si do podoa.

elementy schodw (stopnice, podstopnie, belki policzkowe, balustrady, porcze

i in.)
pokrycia dachowe (gonty, wiry) i rynny,

Rys. 35. Gont wycinek z pnia i klinowy ksztat [34].

25

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 36. Rynny drewniane [25], [26].

kostka brukowa,

Rys. 37. Przykady elementw brukowych [1], [34].

26

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

forniry (okleiny i obogi),

Rys. 38. Metody produkcji forniru: skrawanie obwodowe i skrawanie paskie [1].

Rys. 39. Okleiny [27].

27

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

stolarka okienna i drzwiowa.

Rys. 40. Stolarka okienna.

6.2. Wyroby z drewna klejonego warstwowo
Mona tu wymieni np.:
belki i dwigary,
stolark okienn,

Rys. 41. Stolarka okienna z drewna klejonego warstwowo.

28

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

panele podogowe.

Rys. 42. Panel podogowy z drewna klejonego warstwowo; 1 wpust, 2 powoka

lakiernicza, 3 warstwa uytkowa z twardego drewna z wknami uoonymi
wzdu panelu, 4 warstwa rodkowa wykonana z poprzecznie uoonych listewek
sosnowych lub wierkowych, 5 warstwa spodnia o wknach uoonych tak jak
wkna warstwy grnej, 6 piro
6.3. Wyroby z materiaw drewnopochodnych
Mona tu wymieni np.:
dwuteowe belki cienne, stropowe i dachowe, ze rodnikiem prostym lub
falistym,

Rys. 43. Belki dwuteowe: a) ze rodnikiem wykonanym z pyty OSB i z pasami

wykonanymi z LVL [28], b) ze rodnikiem wykonanym z pyty pilniowej
i z pasami wykonanymi z drewna litego [29].

pyty cienne,
elementy deskowa i deskowa traconych,
stolark drzwiow (skrzyda drzwiowe, ocienice),
29

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 44. Ocienice nakadane.

Rys. 45. Ocienice nakadane: a) i b) stae, c) i d) regulowane [30].

panele podogowe,
30

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 46. Panel podogowy; 1 przezroczysty laminat odporny na cieranie, 2

dekor (warstwa fakturowa, nadajcej panelowi kolor i rysunek np. buku czy
dbu), 3 pyta nona (rdze) wykonana z pyty HDF lub z pyty wirowej,
4 laminat odprajcy.

blaty robocze (postforming),

wirowocementowe i trocinobetonowe pustaki, elementy nadproy, elementy
ekranw akustycznych,

Rys. 47. Pustki trocinobetonowe: a) do cian zewntrznych, b) do cian

wewntrznych konstrukcyjnych [31].

Rys. 48. Element nadproa okiennego [32].

31

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 49. Element ekranw akustycznych [31].

maty i pyty termoizolacyjne,

Rys.50. Pyta termoizolacyjna z korka ekspandowanego [33].

tapety strukturalne (do malowania).

32

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

Rys. 51. Tapeta strukturalna, tzw. raufaza.

Pimiennictwo
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]

W. enczykowski, Budownictwo oglne, t..1: Materiay i wyroby budowlane.

Arkady, Warszawa 1976.
Z. Lis, P. Rapp, Drewno i materiay drewnopochodne [w:] Budownictwo
oglne, t.1, materiay i wyroby budowlane, red. B. Stefaczyk. Arkady,
Warszawa 2005.
P. Witomski, Drewno [w:] Ochrona budynkw przed korozj biologiczn, red.
J. Wany, J. Kary. Arkady, Warszawa 2001.
J. Szczuka, J. urowski, Materiaoznawstwo przemysu drzewnego. WSiP,
Warszawa 1999.
J. Je, Przyrodnicze aspekty bezpiecznego budownictwa. WPP, Pozna 1994.
Z. Milczarek, Budownictwo drewniane. Arkady, Warszawa 1994.
W. Dzbeski, P. Kozakiewicz, Drewno i materiay drewnopochodna na
konstrukcje none. XIX Oglnopolska Konferencja Warsztat Pracy Projektanta
Konstrukcji, Ustro 2004. PZITB, Bielsko-Biaa 2004.
Wood handbookWood as an engineering material. Gen. Tech. Rep. FPL
GTR113. U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Forest Products
Laboratory, Madison, WI, 1999.
Krajewski A., Owady szkodniki drewna. Budownictwo drewniane serwis
Centrum
Bbudownictwa
Szkieletowego,
www.szkielet.com.pl/ochrona.php?show=index
Bundesforschungsanstalt
fr
Forstund
Holzwirtschaft
Hamburg,
www.bfafh.de/inst4/infokarten-insekten.htm
J. Wany, Mikroorganizmy rozwijajce si w budynkach [w:] Ochrona
budynkw przed korozj biologiczn, red. J. Wany, J. Kary. Arkady,
Warszawa 2001.
Bundesforschungsanstalt
fr
Forstund
Holzwirtschaft
Hamburg,
www.bfafh.de/inst4/infokarten-pilze.htm
www.forst.unimuenchen.de/EXT/LST/BOTAN/LEHRE/PATHO/PILZE/BLAEUE/blaeue.html
33

Podstawowe materiay i wyroby budowlane. Drewno i tworzywa drzewne. Dr in. Mariusz Gaczek

[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
[27]
[28]
[29]
[30]
[31]
[32]
[33]
[34]

Finnforest Polska, www.finnforest.pl

VTT Technical Research Centre of Finland.
Paged Sklejka S.A., www.pagedsklejka.pl
Sklejka Eko S.A., www.sklejkaeko.pl
Sklejka Pisz S.A., www.sklejka-pisz.com.pl
MSU & TimTek, College of Forest Resources, Mississippi State University,
www.cfr.msstate.edu/timtek/process.html
Kronoply, www.krono.com,
Kronospan, www.kronospan.sk
Heraklith, www.heraklith.com
Velox, www.velox.at, www.velox.com.pl
MOCO elewacje drewniane, www.elewacje-drewniane.pl
Theo Ott, www.holzschindeln.de
Primex, www.gonty.com.pl/gb/gonty/rynny.php
Barlinek S.A., www.barlinek.pl
Weyerhaeuser, www.ilevel.com
Steico, www.steico.com
Porta KMI Poland, www.porta.com.pl
Techbud, www.techbud.com.pl
Durisol, www.durisol.at
Hasit, www.hasit.de/KORK_Daemmplatte_WLS_040.514.0.html
W. Jdrzejewski, Budownictwo oglne. PWN, Warszawa 1978.

34