TEK YN

Walter Benjamin

15 Temmuz 1892'de Berlin'de dodu, 26

Eyll 1940'ta Port-Bou (Fransa) yaknlarnda ld. Alman

edebiyat eletirmeni, dnr, kltr tarihisi ve estetik ku
ramcs.
Yahudi bir aileden gelen Benjamin; Berlin, Freiburg im Bre
isgau, Mnih ve Bern'de felsefe renimi grd. 1920'de
Berlin'e yerleerek edebiyat eletirmenlii ve evirmenlik
yapmaya balad. 1928'de sunduu Ursprung des deutschen
Trauerspiels (Alman Tragedyasnn Kkenleri) adl dokto
ra

tezi Frankfurt niversitesi'nde geri evrilince zaten pek

scak bakmad akademik kariyerden btnyle vazge

ti. Ernst Bloch, Theodor W. Adorno ve Bertolt Brecht'in et
kisiyle 1930'larda giderek Marksizme yaknlaan Benjamin
1933'te Almanya'y terk ederek Paris'e yerleti. Burada ede
biyat dergilerine ve New York'ta Adorno ve Horkheimer ta
rafndan yaymlanan Sosyal Aratrmalar Dergisi'ne eletiri
ve denemeler yazd.
1939 ylnda, Alman mlteciler tarafndan yaymlanan _bir
dergide kan yazs nedeniyle Alman vatandalndan
karld. Almanlarn Fransa'y igal etmesi ve Paris'teki evini
Gestapo'nun basmas zerine Fransa'nn gneyindeki Port
Bou kentine kat; burada polis tarafndan Gestapo'ya tes
lim edileceini renince intihar etti.
Balca yaptlar: Daha ok deneme trnde kaleme ald
yazlar Goethes Wahlverwandtschaften (1924-25; Goethe'nin
Gnl Balar), Einbahnstrasse (1928; Tek Yn), Berliner Kind
heit um Neunzehnhundert (1950; 1900'lerde Berlin'de ocuk
luk), Illuminationen (1961; Parltlar) ve 1927 ylnda balayp,
lm nedeniyle tamamlayamad Passagenwerk (Pasajlar,
YKY 1993) gibi kitaplarda topland.

Tevfik Turan

1954'te dodu. stanbul niversitesi'nde Al

man filolojisi okuduu yllarda balad eviri almalar

n TTOK' da mtercimlik, Trk-Alman Eitim Merkezi'nde
Almanca retmenlii, stanbul ve Hamburg niversitele
ri'nde Trke okutmanl yaparken srdrd. lk eviri ki
tab, Patrick Sskind'den Koku, 1987'de yaymland. Bunu
Peter Handke, Sten Nadolny, Wassily Kandinsky ve Walter
Benjamin evirileri izledi. iir evirileri, Hokka dergisi d
nda, Ernst Jandl'n Daha yisi Saksofon (YKY, 1998) adl ki
tabnda yaymland.

Walter Benjamin'in
YKY'deki kitaplar:

Pasajlar (1993)
Tek Yn (1999)

WALTER BENJAMIN

Tek Yn

eviren:

Tevfik Turan

Deneme

omo

Yap Kredi Yaynlan

Yap Kredi Yaynlar Edebiyat - 314

1161

Tek Yn/ Walter Benjamin

Almancadan eviren: Tevfik Turan

Kitap editr: Vedat orlu

Dzelti: Korkut Tankuter

Kapak tasarm: Nahide Dikel

Bask: Mas Matbaaclk A..
Hamidiye Mah. Souksu Cad. No: 3 Kathane-stanbul
Telefon: (O 212) 294 10 00 e-posta: info@masmat.com.tr
Sertifika No: 12055
Alnanca ilk bask: Einbahnstrasse, Berlin 1928
eviriye temel alnan bask: Einb.ahnstrasse,Frankfurt am Main, 1955
YKY' de 1. bask: Istanbul, Mays 1999
5. bask: stanbul, Nisan 2011
ISBN 978-975-363-630-X
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A..
Suhrkamp Verlag/Franfurt am Main, 1955

2005

Sertifika No: 12334

Btn yayn haklar sakldr.
Kaynak gsterilerek tantm iin yaplacak ksa alntlar dnda
yayncnn yazl izni olmakszn hibir yolla oaltlamaz.
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A..
Yap Kredi Kltr Merkezi
stiklal Caddesi No. 161 Beyolu 34433 stanbul
Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx)Faks: (O 212) 293 07 23
http://www .ykykultur.com.tr
e-posta: ykykultur@ykykultur.com.tr
.
Internet sat adresi: http:// alisveris.yapikredi.com.tr

iiNDEKiLER
.

Benzin stasyonu 11
Kahvalt Verilir 11
No.113 12
Erkekler 14
Memleket Saat Ayar 14
Evine Dn! Her eyi Affettik 14
Zadegana Layk ekilde Dayal Deli On Odal Daire 15
Zccaciye 16
Eldiven eitleri 17
Meksika Elilii 18
Bu Yeil Sahann Halkmzca Korunmas Rica Olunur 19
antiye 20
ileri Bakanl 21
Bayrak ... 21
... Yarya 21
Kaiserpanorama 22
Altyap almalar 30
Titiz Hanmlar in Kuafr 30
Basamaklara Dikkat 31

Yeminli Muhasebe Mfettii 31

Ders Aralar 33
Almanlar, Alman Biras in! 34
lan Yaptrmak Yasaktr! 35
No.13 38
Silah ve Cephane 39
lkyardm 40
mimari 40
Kat ve Krtasiye 40
Hediyelik Eya 42
Fotoraf leri 42
Antika Eya 47
Saati ve Kuyumcu 49
Ark Lambas 50
Balkon 50
Kayp Eya Brosu 50
Durak - 3 Faytondan Fazlas Bekleyemez 51
Savalar Ant 52
Yangn hbar Noktas 53
Yolcular in Hatra Eyas 54
Gzlk 57
Oyunakc 57
Poliklinik 63
Bu Saha Kiralktr 64
Bro Malzemeleri 65
Ambarlama: Nakliye ve Ambalaj 66
Tadilat Dolaysyla Kapal 67
"Augias" Otomat Lokantas 67
Pulcu 67

Si Parla Italiano 71
Fenni mdat Servisi 71
Tuhafiye 72
Vergi Maviri 72
Dar Gelirliler in Hukuki Danma Servisi 73
Tabip - Gece Bu Zili alnz 74
Madame Arianne - Solda kinci Giri 75
Maskeli Balo Levazmah 77
Mterek Bahis Bayii 78
Bira Salonu - Ayakta 79
Dilencilik ve Kapn Satcl Yasaktr! 80
Planetaryuma Gider 81

Bu

caddenin ad

ASJA LACIS CADDES

yazarda
caddeyi aan
mhendisin ad

Hayatn yapsn kurma ii u anda, kanlardan

pek daha ok olgularn gc altna girmi durum
da. Hem bunlar imdiye kadar hibir zaman, hi
bir yerde kanlara temel olma durumuna gelmemi
olgular. Bu artlar altnda gerek edebiyat etkinlii
edebi ereveyle yetinebilme iddiasn atamaz or
taya - daha ok, ksrlnn allagelmi bir ifadesi
olur bylesi. Edebiyat etkinlii anlam tayacaksa,
ancak yapma ile yazmann kesin biimde birbirini
izlemesiyle ortaya kacaktr; bu etkinlik eylem iin
deki topluluklar zerindeki etkisine kitabn iddial,
evrensel tavrndan daha uygun den, pek de g
ze batmayan biimlerini bildirilerde, brorlerde,
dergi yazlarnda ve makalelerde kullana kullana
oluturacakhr. Grlyor ki, u ann gereklerine,
ona etki ederek yeterli olabilen dil sadece, bu abu
cak konuabilen dildir. O dev toplumsal hayat d
zenei iin grler makineler iin ya neyse odur;
insan bir trbinin bana geip stne makine ya
boca etmez, azck ya pskrtr, nerede olduunu
bildii gizli oyuklara ve aralklara.

Bir halk deyii vardr, ryalarn ertesi sabah a a

na anlatlmamas gerektii yolunda. Uyanan kii o
srada henz gerekten ryann ekim alan iinde
tutuklu gibidir. nk ykanma vcudun sadece
yzeyini ve gzle grlr hareket ilevlerini ekip
a getirir, oysa daha derin tabakalar sabah te
mizlii sresince bile ryann kuruni alacasnda
11

BENZN
STASYONU

KAHVALTI
VERLR

kalmak iin direnir, hatta uyank geen ilk saatin

yalnzlnda iyice yerlerine yerleir. Gn ile do
kunumaktan, ister insanlar karsnda duyduu
korkudan dolay, ister kendi i toplan iin olsun,
kanan kii yemek istemez, kahvaltya yz ver
mez. Bylece, gece dnyasyla gndz dnyas
nn birbirinden kopmasn nler. Hakll sadece,
duada deilse, ryann yanarak youn bir sabah
almasna dnmesinde grlebilecek bir zen
dir bu, bir yandan da hayatn ritimlerinin kayna
masna yol aar. Bu ruh durumu iinde ryalar
kaleme almak fena sonu verir, nk insan, yar
yarya henz rya dnyasna mensup, szlerinde
bu dnyay ele verir ve onun kendisinden al
masn beklemeye balar. Yeni zamann diline da
ha yakn bir deyile: insan kendini ele verir. Rya
grrkenki safdilliinin korumasna smayacak
kadar bymtr; ryasnda grdklerine, zer
lerinde egemenliini kurmadan dokunmakla, tes
lim olur. nk rya zerine sadece br kydan,
gn aydnlndan bakarak, hatrlayn dncey
le stnlk kurmu biiminden yola karak ko
numaya izin vardr. Ryann bu te yanna sadece
bir arnma iinde ulalabilir, ki bu ykanmaya ko
ut, ama ondan btnyle farkl bir arnmadr. Yo
lu mideden geer. A insan ryadan sanki uykuda
konuuyormu gibi sz eder.

N 0. 113

Grnty barndran saatler

Ryann binasnda eriyip gitti

Bodrum Kat

Hayatmzn evinin sahneye konuuna ynetmen

lik eden riteli oktan unutmuuzdur. Ama bu
ev zaptolunmak zereyse ve zerine dmann
12

bombalar inmeye balamsa, ne kadidi km,

garip antikalar belirmez ki temellerin arasnda!
Byc dualar mrldanarak neler gmlmemi,
neler kurban edilmemitir; ne dehet verici bir
garabet mzesidir, o aada, derin blmelerinin
en gndelik eylere ayrlm olduu yerde kar
mza kan. Umarsz bir gece ryamda, onyllar
nce kaybettiim ve bir daha da pek aklma gel
meyen ilk snf arkadamla coku iinde dostluk
ve kardelik tazelediimi grmtm. Ama uya
nrken unun farkna vardm: ylgnln. bir pat
lama gibi gn na kard ey, bu insann, o
duvarlarn iine rlm olan ve "burada bir kere
oturan hibir ynden ona benzemesin" diyen ka
davrasyd.
Bekleme Odas

Goethe'nin evini ziyaret. Ryamda odalar grd

m hatrlamyorum. Bir okulunkine benzeyen,
badanal koridorlardan oluan uzun bir geit. R
yann figranlar iki yalca ngiliz kadn ziyareti
ile bir hademe. Hademe bir koridorun son ucunda,
bir pencere nndeki krsde ak duran ziyaret
i defterine kaydolmamz istiyor. Defterin bana
getiimde, admn bir ocuun iri, olpa harfleriy
le yazlm olduunu gryorum.
Yemekhane

Bir ryada kendimi Goethe'nin alma odasnda

grdm. Weimar'daki odayla bir benzerlii yoktu
burann. Her eyden nce, ok kkt ve sadece
bir penceresi vard. Yaz masas pencerenin kars
na gelen duvara, dar kenarndan bitiikti. Masada,
en yal haliyle, oturmu, yazyordu edip. Ben bir
kenarda, yaklamadan dururken yazmay brakp
kk bir vazo, antik bir para verdi bana, hedi
ye olarak. Vazoyu elimde evirip evirdim. Odaya
13

dehetli bir scak kmt. Derken Goethe ayaa

kalkh ve benimle yan odaya geti: uzun bir sofra
kurulmutu burada, akrabalarun iin. Ama sofra
onlarn saysndan ok daha fazla kiiye gre he
saplanma benziyordu. Herhalde, lm bykle
re de yer ayrlmh. Masann sa bana, Goethe ile
birlikte oturdum. Yemek bittiinde kendisi glk
le dorulabildi yerinden, ben de bir el hareketi ile,
ona destek olmama izin vermesini rica ettim. Dir
seine dokunuum iime yle dokundu ki, alama
ya baladm.

ERKEKLER
kna etmek ksrdr.

MEMLEKET
SAAT
AYARI

Bykler iin, bitmi eserlerden ok, mrleri bo

yunca almalarnn izini tayan fragmanlar ar
lk tar. nk ancak daha zayf, daha dank
olan kimse bir eyi bitirmekten kyas kabul etmez
bir sevin duyar, hayat kendisine yeniden ba
lanmasna. Dahiye her eit kesinti, ister kaderin
ar darbeleri, ister masum bir uyku, atlyesinin
durmak bilmeyen almas iinde kendiliinden
gelir. Ve bu atlyeyi koruyan snrlar fragmannda
izer. "Deha alkanlktr."

EVNE DN!
HER EY
AFFETTK
nsan ocukken, barfiksten atlayan biri gibi, kendi
ans tekerleini evirir; er ya da ge byk ikrami
ye decektir bu tekerlein iinden. nk sade
ce, daha on beimizde ne biliyor ya da gelitiriyor

14

idiysek, gnn birinde ekiciliimizi o olutura

cakhr. Bir ey vardr ki, bu yzden hibir zaman
telafi edilemez: ana-babasndan kamay ihmal et
mi olmak. Bu yllardaki krk sekiz saatlik teslimi
yet iinden mre deen bir mutluluun kristali bir
tuz eriyiinden fkrrcasna beliriverir.

19. Yzyl'n ikinci yarsndaki mobilya slubunu

doyurucu biimde tasvir ve ayn zamanda analiz
eden tek kaynak, g merkezlerinde evin dehe
tinin bulunduu belli bir eit polisiye romandr.
Eyalarn yerletirilii ayn zamanda lm tuzak
larnn kurulu plandr ve art arda sralanan oda
lar kurbana hangi yoldan kaacan buyurur.
zellikle bu eit romanlarn Poe ile, yani byle
evlerin henz ortada olmad bir zamanda ba
lamas buna ters dmez. nk byk airler
eserlerini, istisnasz olarak, kendilerinden sonra
gelecek bir dnya iine oturtarak kurar; nitekim
Baudelaire'in iirlerindeki Paris caddeleri ancak
1900'den sonra gereklemi, Dostoyevski'nin in
sanlar da daha nce grlmemitir. Oyma ii
liiyle dolup taan devasa bfeleri, palmiyenin
yerletirildii gnesiz keleri, korkuluun arka
snda gvene alnma benzeyen cumbalar ve gaz
alevinin slk ald uzun koridorlar ile altml
doksanl yllar arasnn burjuva i mekan ancak
cesetlere yuva olmaya uygun der. "Bu kanepe
de teyze ldrlebilir, olsa olsa." Mobilyalarda
ki ruhsuz zenginlik ancak cenaze indinde gerek
konfora dnr.

Polisiye romanlardaki Dou

manzaralarndan ok daha ilgintir, bu i mekan-

15

ZADEGANA
LAYIK
EKLDE
DAYALI
DEL
ON ODALI
DARE

lardaki Dou: ran hals, otoman, askl amdan

ve soylu Kafkas haneri. Ar, bzgl kilimle
rin ardnda, ev sahibi bay deerli katlaryla se
fa srer ve kendini Doulu bir tacir, Gzbaistan
Hail'nn tembel bir paas gibi hissedebilir, ta
ki gzel bir gnde, divann zerinde, gm kl
fnda asl o haner le uykusuna ve hayatna son
verene kadar. Burjuva evinin ehvetli kocakarnn
jigolosunu beklemesine benzeyen ve adsz katilin
zlemiyle rpnan bu kimliini ok iyi yakalayan
birka yazar vardr ki, "polisiye roman yazar"
olarak damgalanm ve hak ettikleri ereften -bel
ki de, yazdklarnda burjuva, iblisler meclisinden
bir para varlk kazand iin- yoksun braklm
lardr. Burada verilmeye allan havay Conan
Doyle yazlarnn birkanda, A.K. Green adl ka
dn yazar geni kapsaml bir retim erevesinde
ilemi ve on dokuzuncu yzyl zerine yazlm
byk romanlardan biri, "Opera'nn Hayaleti" ile
Gaston Leroux bu tr yceltmitir.
ZCCACYE

u gnlerde kimse "elinden gelen"e gvenmemeli.

Gllk irticalde. Btn canalc vurular sol elle
yaplyor.
Her akam ziyaret ettiim ... 'in evine giden uzun
bir iniin banda bir kemer vard. O tandktan
sonra kemerin akl karmda, iitme duyusunu
kaybetmi bir kulak kepesi gibi durur oldu.
Gecelikli bir ocuk, eve gelen misafiri selamlamaya
ikna edilemiyor bir trl. Evdekiler bo yere, ha
bire kurallarn dilini konuarak, ocuun utanga
ln yenmeye alyorlar. ocuk birka dakika
sonra gsteriyor kendini misafire, bu sefer rlp
lak. Bu arada ykanm.
16

osenin zndeki g, insan zerinde gittii za

man baka, uakla ykseinden utuu zaman
bakadr. Keza bir metnin gc de, okurken baka,
kopya ederken baka olur. Uan kii sadece, yolun
arazi stnde nasl ilerlediini grr; yol ona, ev
resindeki toprakla ayn yasalara uyarak yuvarlanp
gidiyormu gibi gelir. Sadece yryen kii yolun
egemenliinden ve o ayn, uaktaki iin yuvarlanp
alm bir dzlkten te bir ey olmayan arazinin
iinden, bir komutann sesleniinin askerleri siper
den kar gibi, uzaklar, gzel manzaralar aklk
lar, perspektifler ekip karndan haberdar olur.
Bunun gibi, sadece kopya edilen metindir, onunla
uraann ruhunu ortaya karacak komutu verebi
len; te yanda sade okur idnyasndaki yeni gr
nmleri hibir zaman tanmaz, metnin, durup du
rup etrefilleen idnya cengelinde bu grnm
leri nasl hazrladn bilmez. O yzden, inlilerin
kitap kopyacl edebiyat kltr iin kyas kabul
etmez bir gvence ve kopya in'in bilmecelerine
bir anahtardr.
ELDVEN
ETLER

Hayvanlardan irenmekte hakim duygu, dokunul

duu zaman onlar tarafndan tannma korkusudur.
nsann derinliklerinde dehete den ey irenti
uyandran o hayvana pek az yabanc olan bir eyin
kendi iinde varolduu ve hayvann bunun farkna
varabilecei yolundaki belli-belirsiz bilintir. - Her
irenti, kaynanda, dokunmaktan irenmedir. Bu
duygunun stesinden gelme abas bile ancak fev
rilikle, taknlkla amacna ular: iren olan he
yecanla barna basar, yeyip bitirir, oysa te yan
da, cildin en hafif dokunmalar bile tabu olmaya
devam eder. Ancak bu ekilde, insandan irenti
duygusunun ayn anda hem almasn, hem rafine
17

bir biimde ilenmesini isteyen ahlaki buyurudaki

tezatn gerei yerine getirilir. nsann, seslenileri
ne irentisinin cevap verdii sade yaratklarla olan
hayvanca akrabaln inkar etmesi yasakbr: kendi
ni onlarn efendisi klmak zorundadr.

MEKSKA
ELLG

Je ne passe jamais devant un fetiche de

bois, un Bouddha dore, une idole me
xicaine sans me dire: C'est peut-etre le
vrai dieu
Charles Baudelaire

Ryamda bir keif gezisi grubunun yesi olarak

Meksika'da olduumu grdm. Ykseklerdeki bir
cengeli getikten sonra dalarda, yerin stnde ka
lan bir maaralar sistemine dalmtk ve burada,
ilk misyonerlerin zamanndan bugne kadar kalan,
yelerinin yerliler arasnda din yayma grevleri
ni srdrd bir tarikat vard. llere smaz
byklkte ve tepesi Gotik bir sivrilmeyle kapa
nan orta maarada tarikatn eski geleneince ayin
yaplyordu. Biz de aralarna girdik ve ayinin ana
blmn grebildik: rahiplerden biri bir Meksika
fetiini kaldrp maara duvarnn iyice yksek bir
yerlerine aslm olan bir ahap Baba-Tanr bstne
doru tuttu. O zaman Tann'nn ba, 'hayr' derce
sine, sadan sola doru kere evrildi.

18

BU

Nedir, "zlen"? mrn btn sorulan manza

ramz kapatan bir aalk gibi kalmaz m geride?
Aalan kklemek, ya da hi deilse seyreltmek
aklmza bile gelmez, pek. Yrmeye devam ede
riz, geride kalr aalk; uzaktan bakldnda ger
i topluca grlebilir bir haldedir, ama bulankla
m, glgelenmi ve o lde de esrarengiz bir y
na dnmtr.
Yorum ile evirinin metin karsndaki konumlar
slup ile taklidin tabiat karsndaki konumlan gi
bidir: eitli bak alan altnda ayn olgu. Kutsal
metin aac sz konusuysa, ikisi de sadece srgit
hrdayan yapraklar, dnyasal metin aac sz ko
nusuysa, vaktinde den meyveler.
Seven kii sevilenin sadece kusurlarna, bir kadnn
sadece garipliklerine ve zayflklarna ballk duy
maz, onu, kadnn yzndeki krklarla benler; ep
rimi elbiselerle arpk bir yry btn gzellik
lerden daha srekli ve daha acmaszca balar. Her
kes oktan geirmitir bu tecrbeyi. Peki niin? Du
yumun yerinin kafada olmadn, bir pencereyi, bir
bulutu, bir aac beynimizde deil, daha ok onlar
grdmz yerde algladmz ileri sren reti
doruysa, sevgiliye bakarken de yle, kendi dmz
da oluruz. Ama bu sefer eziyet veren bir gerilim ve
hayranlk iinde. Duyum gzleri kamam biimde,
bir ku srs gibi, kadnn yayd k iinde uu
up durur. Nasl kular aacn gizleyen yapraklar
arasnda korunak ararsa, duyumlar da glgeli krk
lara, ho bir eda tamayan el-kol hareketlerine ve se
vilen gvdenin gze arpmayan kusurlarna snr,
19

YEL SAHANIN
HALKIMIZCA
KORUNMASI
RCA OLUNUR

sinip gizlendikleri o yerlerde gven bulurlar. Ve ge

ip gidenlerden hibiri hayrann ak ateinin tam da
buralarda, kusurlu kelerde, knanacak yerlerde yu
valandnn farkna bile varmaz.
ANTYE

Kl krk yararak, ocuklara faydal olacak nesnele

rin -retici aralar, oyuncak, ya da kitaplarn- ya

prm stnde kafa yormak akl kan deildir. Ay
dnlanma'dan beri eiticilerin en i karartc akl
yrtmelerine temel olmu bir alandr bu. Gzleri
nin psikolojiden baka bir ey grmez olmas yer
yznn ocuk dikkatine ve urana yatkn nesne
lerin en esizleriyle dolu olduunu fark etmelerine
engel olmaktadr. En dolayszlaryla. nk ocuk
lar, kendilerine zg bir biimde, her eit iin ya
pld, nesneler zerinde gzle grlr biimde ey
lemde'bulunulan yerlere urama eilimindedir. n
aat, bahe ya da ev ilerinden, dikiten ya da ma
rangozluktan kalan artklar kar konmaz biimde
eker onlar. Artk malzemede nesneler dnyasnn
onlara, sadece onlara evirdii yzleri grrler. Ar
tklarla yetikinlerin eserlerini yeniden yaratmaktan
ok, bambaka trden maddeleri, bunlardan oyun
srasnda oluturduklar eyler sayesinde, birbirleri
ne kar yeni, apayr bir iliki iine sokarlar. ocuk
lar bylece kendi kendilerine, kendilerinin olan bir
nesneler dnyas elde ederler, bynn iinde
bir kk dnya. nsan kendi eyleminin, yam sra
donanrm ve ara olarak kulland her eyle birlikte
kendi bana ocuklara ulaan yolu bulmasna raz
gelmiyor da ocuklar iin zellikle bir ey yaratmak
istiyorsa, bu kk nesneler dnyasnn normlarn
gz nnde tutmaldr.

20

Bir insan geleneksel olana kar ne kadar dman

ca bir tavr alyorsa, zel hayatnda da o kadar b
yk bir acmaszlkla, yasalarn gelecekteki bir top
lumsal durumun ortaya koymasn istedii norm
lar geerli klacaktr. Sanki bu normlar ona, henz
hibir yerde gerekletirilmemi olduklarna gre,
hi deilse kendi hayatnda yourulmalar grevini
yklemekteymi gibidirler. Oysa kendini zmresi
nin ya da halknn en eski gelenekleriyle uyum iin
de gren adam, zel hayalnda ara sra inadna, ka
mu hayatnda hogr gstermeksizin savunduu
ilkelere ters davranr ve en ufak bir vicdan sknhs
duymadan, bu davrann gizliden gizliye, kendi
savunduu ilkelerin sarslmaz yetkesine en tutar
l bir rnek olarak ver. Bylece ayrlr birbirinden
anarist-sosyalist ve tutucu politikac tipleri.

Veda edenin sevilmesi ne kadar daha kolaydr!

nk uzaklaan kii iin, gemiden ya da trenin
penceresinden sallanan o varla yok aras bez par
asnn besledii alev daha safhr. Uzaklk, gzden
kaybolmakta olann iine bir boya gibi iler ve onu
munis bir kora evirir.

Yaknlk duyduumuz biri lnce, bunu izleyen

aylarn gelimeleri iinde yle bir ey vardr ki, her ne kadar onunla paylamak istersek de- sanki
ancak onun uzakta oluu sayesinde meydana gele
bildiini fark eder gibi oluruz. Onu sonunda, artk
anlamaz olduu bir dille selamlamaktayzdr.

21

LER
BAKANLIGI

BAYRAK - -

- - YARIYA

KAISER
PANORAMA

Alman enflasyonunda bir gezi

1. Alman burjuvasnn ahmaklkla korkakln

kaynamasndan oluan yaama biimini gnbe

gn aa vuran deyimler daarc iinde, he
men yakn gelecekte bagsteren bir felaket ze
rine sylenen, "Bu artk byle gidemez" sz
vardr ki, zellikle zerinde dnmeye deer.
Gemi onyllarn mlkiyet ve gvenlik tasavvur
larna aresizce yapp kalmak vasat insan hali
hazr ortamn temelini oluturan gayet dikkat e
kici ve btnyle yeni dnceleri alglamaktan
alkoyuyor. Sava ncesi yllarndaki grece istik
rardan nasibini alm olan bu insan, elindeki var
l azaltacak her durumu istikrarszlk saymadan
edemeyecei inancndadr. Oysa istikrarl artla
rn rahat artlar olmas asla ve asla gerekmez, ni
tekim sava ncesinde de, istikrarl artlarn ken
dileri iin sefalette istikrar anlamna geldii taba
kalar vard. k hi mi hi istikrarszlk demek
olmad gibi, ykseliten daha alas bir ey
de kesinlikle deildir. Sadece, halihazr ortamn
tek mantnn ykl olduunu grebildiini iti
raf eden bir hesaplama olup bitenin gnbegn
tekrar karsnda srekli geveyip zayflamaya
varan bir aknlktan kurtulacak ve kn be
lirtilerini hem tek, hem mutlak istikrar olarak ve
sadece kurtuluu neredeyse mucizeye ve kavran
maz' a ulanan olaanstlk olarak alglayacak
noktaya ular. Orta Avrupa'nn halklar bir eh
rin epeevre kuatlm, barutlar, erzaklar bit
mek zere ve kurtulularnn insan aklnn yettii
kadaryla dnlemeyecek sakinleri gibi yaa
makta. Teslim olmann ciddiyetle dnlmesini
gerektiren bir durum; sonunda ister merhamet,
ister yavuzluk olsun. Fakat Orta Avrupa'nn ken
dini karsnda hissettii o dilsiz, grlmez kuv22

vet pazarla girmiyor. Byle olunca, bir yandan

son taarruzu beklerken, baklar tek kurtarc ol
mas sz konusu olan olaanst'ye evirmekten
baka yapacak ey kalmyor. Ama bu gerilim do
lu ve ikayetten uzak dikkat kesilmilik durumu,
bizi kuatan glerle esrarengiz bir temas iinde
olduumuza gre, mucizeyi gerekten yaratabi
lir. Buna karlk, ilerin artk byle srp gide
meyecei beklentisi gnn birinde dersini alacak
tr: Gerek bireyin gerekse topluluklarn ilesinin
tesinde artk srp gidemeyecei tek bir snr
vardr: mahvolu.
il Garip bir ztlk: insanlar davranrlarken aklnda
sadece en nekesesinden zel karlar var, ama ay
n zamanda davranlarn hibir zaman olmad
kadar da kitlenin igdleri belirliyor. Ve kitlenin
igdleri her zaman olduundan daha byk l
de akn ve hayata yabanc dm durumda.
Hayvandaki karanlk igd -saysz hikayenin
anlatt zere- yaklaan, ama daha grnrde
olmayan tehlikeden kurtaracak yolu bilirken, bu
toplum -ki her bireyi gzn sadece kendi zavall
esenliine dikmi- hayvans bir bilinsizlikle, ama
hayvanlardaki bilinsiz bilgiden de yoksun, kr bir
kitle olarak her trl, hatta en gze grnr tehli
kenin bile kucana dyor; ve bireysel hedefle
rin farkll bunlar belirleyen glerin zdelii
karsnda anlamsz kayor. Kendini durup durup
yeniden gstermi bir ey var: Toplumun allm,
ama bu arada oktan kaybedilmi olan hayata ba
lan yle bir katlk tayor ki, zekay kullanmann
aslnda insana zg tr olan ileriyi grme yetisini
en byk tehlike karsnda bile saf d brakyor.
yle ki, ahmakln tablosu kemale eriyor bu top
lumun iinde: canalc nem tayan gdlerin g
venilmezlii, hatta sapml ve zekann gszl23

, hatta yozluu. Budur, Alman vatandalarnn

btnnn iinde bulunduu durum.

III. Btn yakn insan ilikilerini neredeyse katla

nlmaz bir elicilii olan bir ak-seiklik ynetiyor

ki, ilikilerin bu gcn karsnda ayakta kalmas

pek mmkn deil. nk para bir yandan kor

kun bir biimde btn hayati karlarn merkezin

de yer alrken, te yandan, karsnda hemen her

insani ilikinin baarszla urad engel de ge

ne kendisi olmakla, gerek tabii olanda, gerek ahlaki

olanda bulunan o gven, skunet ve salk gittike

kayboluyor.

iV. "plak sefillik"ten sz edilmesi bouna de

ildir. Sefilliin -zaruret kanununa boyun eildi

inde adet haline gelmeye balayan, ama gene de

gizlenenin sadece binde birini grlr klan- tehi

rinde en uursuz olan ey merhamet, veya grenin

kendi iinde uyanan, kendisinin bu durumdan ne
kadar uzak olduu yolundaki mthi bilin deil,

duyduu utantr. Ne olmaz eydir, Almanya'da;

aln, sefilleri, gelip geenlerin kendilerine yara

olan ayplarn rtmeye altklar banknotlaryla

yaamaya zorlad bir byk ehirde yaamak.

V. "Fakirlik ayp deil." Hem de nasl. Hem ne ka

dar ayp ediyorlar fakire. Ayp ediyorlar ve onu bu

vecizeyle avutuyorlar. Bir zamanlar hakl saylabil

mi olan vecizelerden biri bu; son kullanma tarihi

oktan gelmi.

O gaddarca "almayan yemesin"

sznden hi farkl deil. Adamn doyuran iin

olduu zamanlarda, adamn ayba sokmayan bir

fakirlik de vard: yanl yerde yetimi olmaktan

ve baka talihsizliklerden ileri gelirdi. Oysa mil

yonlarn iine doduu, yzbinlerin fakirleerek

dt bu darlk pekala bir ayp. Pislik ve sefalet

24

bunlarn etrafnda, grlmez ellerin rd duvar

lar gibi ykselip gitmekte. Ve nasl bir adam her ne
kadar kendi bana ok eye katlanabilir olsa, fakat
karsnn kendini katlanyor grmesinden ve ken
dine sabrla bakmasndan hakl bir utan duyarsa,
birey de ok eye sabredebilir, ama sadece yalnz
olduu, sadece gizleyebildii srece. Fakat hibir
zaman, dev bir glge gibi halknn ve evinin stne
inen fakirlikle barmamaldr. O zaman duyular
n karlatklar her aasamaya uyank tutmal
ve onlar ilesi ezikliin yoku aa giden yolunu
brakp isyann ykselen yolunu amaya balayana
kadar disiplin altna almaldr. Ama, en korkun,
en karanlk kaderlerden her biri basnda gnbe
gn, hatta saatbesaat tartld, btn szmona
sebepleri ve szmona sonularyla ortaya kondu
u ve kimseye hayalnn kle olduu karanlk g
leri anlamasnda yardm etmedii srece, bu konu
da mit edilecek bir ey yok.
VI. Alman yaaynn nasl olduunu yzeyden
izleyen yabancya, hele lkeyi ksa bir zaman gez
mi olanna, bu lkenin sakinleri egzotik bir ka
vimden daha az garip gelemez. Zeki bir Fransz
demiti: "Bir Alman'n kendi hakknda bilinli ol
mas nadirattandr. Kendi bilincine varacak olursa,
sylemeyecektir. Sylerse, anlalr klmayacaktr."
Bu i karartc mesafeyi daha da genileten ey sa
dece savata Almanlarca yapld gerek olan ve
ya uydurulan zulm olmamtr. Almanya'nn
br Avrupallar gznde dt gln yaltl
ml kemale erdiren, onlarda karlarndaki Al
manlarn Hotantolar kadar yabanc olduu (ki bu
gerekten ve hakl olarak sylenmitir) grn
uyandran ey dardan bakanlar iin bsbtn
kavranmaz, tutsaklar iinse tamamen bilinsiz olan
kaba kuvvettir; nasl herhangi bir ilkelin hayat ka25

vim trelerinin gereklerine balysa, hayat artlan,

sefalet ve ahmaklk da kaba kuvvetle insanlar bu
sahnede topluluu ekip eviren glerin kulu ha
line getirmektedir. Btn zenginlikler iinde en Av
rupai olan, bireyin hayahnn topluluk hayatna ay
kr gidebilecei iddiasn ieren ironi, az veya ok
kalm deil, tamamen kaybolmutur Almanlarda.
VII. Konuma hrriyeti kaybolmakta. nsanlar ara
snda eskiden konumada kardakinin zerine
eilme gayet tabii bir eyken, imdi yerini ayakka
blarnn veya emsiyesinin fiyatn sormak alyor.
Her sohbetin iine n alnmaz bir ekilde, hayat
artlar konusu, para konusu giriyor. Bu arada sz
konusu olan ne bireyin endieleri ve ilesi -byle
olsa, belki konuanlar birbirleriyle yardmlaabilir
di-, ne de konunun btn iinde gzden geirilme
si. nsan sanki bir tiyatroda tutsakm da, sahnede
ki oyunu ister istemez izlemek zorundaym, bunu
ister istemez, durup durup yeniden dncenin ve
konumann konusu etmek zorundaym gibi.
VIII. Yozlamay alglamaktan kanmayan kii,
bunun zerinde oyalanmadan, kendisinin bu kaos
iinde geirdii zaman, kendi eylemi, kendi pay
konusunda zel bir hakllk duymaya balayacak
tr. Genel baarszlk zerine ne kadar doru d
nce varsa, insann kendi etkinlik alan, konumu
ve bulunduu an ile ilgili de o kadar ok istisna
vardr. ahsi varln gszln ve yozlama
nn rgsne karmln hakimane bir tavrla
kavrayp onu hi deilse genel krlemenin olu
turduu arka plandan ekip ayrmak yerine, daha
ok bu varln prestijini kurtarma saplanhs he
men her tarafa yerleiyor. Onun iin hava byle
sine hayat teorileriyle ve dnya grleriyle dolu;
bunlarn bu lkede bylesine kstaha bir izlenim
26

uyandrmalarnn sebebi de, sonunda hemen her

zaman herhangi, btnyle nemsiz bir kiisel du
rum iin geerli olmalar. te hava gene bu yz
den, her eye ramen bir gece gelip serpiliverecek
kltrel bir gelecee ilikin yanlsamalarla, serap
larla dolu, nk herkes kendi yalhlm baka
snn optik yanlsamalarn savunmakla ykml.
IX. Bu lkenin snrlan iine tkhnlm insanlar in

bireyinin ana hatlarn gzden kaybettiler. Gz

lerine her serbest insan bir garabet olarak grn
yor. Yksek Alplerin sra sra zirvelerini nne ge
tirin, fakat arkalarnda gkyz deil, koyu renk bir
kuman kvnmlan olsun. Dalarn devasa izgileri
ancak mulak bir biimde grlecektir. Ayn bunun
gibi, ar bir perde gelip Almanya'nn ufkunu ka
patm bulunuyor; biz de arhk en byk insanlarn
bile profilini gremiyoruz.
san

X.

Nesnelerdeki scaklk kayboluyor. Gndelik

kullanmn nesneleri insan usul usul, ama sebatla
stlerinden syrp atyorlar. Genelde insan gnbe
gn, karsna kan gizli direnleri -stelik, sade
ce apak olanlar da deil- amak iin olaanst
bir aba gstermek durumunda. Nesnelerle bera
berliinin kendisini dondurmamas iin onlarn so
ukluunu kendi scaklyla karlamak, onlarn
dikenlerini, kan kaybndan lmemek iin, sonsuz
bir maharetle tutmak zorunda kalyor. evresinde
ki insanlardan yardm beklemesin. Biletiler, me
murlar, zanaatlar, sahclar - hepsi kendilerini, ne
kadar tehlikeli olduuna kendi kabalklaryla k
tutmaya gayret ettikleri, isyankar bir maddenin
temsilcileri olarak hissediyorlar. Ve bunlarn insa
n -insani yozlamann izinden giderek- disiplin
altna almakta kullandklar, nesnelerdeki o yozla
mayla arazi bile kumpas kurmu halde. O da nes27

neler gibi insann kann emiyor: Alman baharnn

bir trl gelmeyii kokumakta olan Alman tabiah
nn birbirine benzer saysz grntlerinden sadece
biri. nsan bu tabiatta yaarken, arln herkesin
tad hava stununun basnc sanki buralarda btn kanunlarn aksine- birden hissedilir olmu
duygusuna kaplyor.
x. ster zihinsel, hatta isterse tabii itkilerden or

taya ksn, her insani hareketin geliimi karsna

evrenin lye smaz direnci kmaya hazr bu
lunuyor. Konut darl ve ulamn pahalanmas
Avrupa hrriyetinin en temel simgesi olan ve belli
ekiller iinde Ortaa'da bile varolan hareket hr
riyetini tamamen yoketme yolundalar. Ve insan
Ortaa'n zorlamasya tabii birliklere sk sk ba
l tutuluyor idiyse, bugn tabii olmayan beraber
lie zincirlenmi halde. Yaygnlap duran gezme
gdsnn tehlikeli gcn hareket serbestliinin
kstlanmas kadar pekitirecek az ey vardr; bu
serbestlik ile hareket aralar zenginlii arasnda
ise hibir zaman bundan byk oranszlk grl
memitir.
Nasl btn nesneler durdurulmaz bir kar
ma ve saflk kayb sreci iinde kendi varlklarnn
ifadesini kaybediyorlar ve asl olann yerine iki an
laml olan geiyorsa, ehir de yle. O kyas kabul
etmez teskin ve tasdik edici gleriyle alan bir
kalenin korunmuluu iinde evreleyen ve sun
duklar ufuk manzarasyla srekli uyank olan te
mel tabiat gleri hakkndaki bilinci zihninden
silebilen byk ehirlerin her tarafna krsal dn
yadan paralarn girip yrmekte olduu grl
yor. Bu paralar krsal arazi paralar deil, serbest
tabiatn en ac unsurlarndan paralardr, tarlann
topra, ose, geceleyin titreyen krmz bir k taXII.

28

bakasnn rtmez olduu bir gkyz. Hareketli

semtlerde bile duyduu gvensizlik ehirliyi, ssz
lam dz arazinin meakkati iinde ehir mimari
sinin uyduruklarn sineye ekmek zorunda kald
o alabildiine mulak ve dehet verici duruma so
kar.
XIII. mal edilen nesneler zengin ve fakir dnyala

rna kar sahip olduklar o asil kaytszl tama

men kaybetmi bulunuyor. Her bir nesne sahibine
damgasn vuruyor: ulsuzun biri veya vurguncu
olarak grnmekten baka seenei yok insann.
nk gerek lks, iindeki zihinsel ve insancan
ls unsurlarn belirleyici nitelik kazanmasyla dik
kati ekerken, burada lks mal olarak ortala ya
ylan eyler yle utanmazca bir bolluk sergiliyorlar
ki, zihinsel herhangi bir nmlar olamyor.
XN. Kavimlerin en eski adetleri arasnda bize bir

uyarym gibi grnen bir tanesi vardr ki, tabi

atn bize cmertlikle sunduunu alrken hrsa ka
plmaktan saknmamz buyurur. nk biz toprak
anaya kendi rnmz olan hibir ey hediye ede
meyiz. yleyse, alrken sayg gstermemiz, bunun
iin de, her ne zaman ne kadar alyorsak, daha ken
di paymzn stne oturmadan nce, ona bir ks
mn geri vermemiz yakk alr. Eski libatio adeti
bu saygnn bir ifadesidir. Hatta belki, unutulmu
baaklar toplama ve yere dm salkmlar kal
drma yasa bile o alabildiine eski, yerdeki bu
dayn ve zmn topraa veya rahmet datan
atalara dnmesini ngren tresel deneyimin d
nm biimidir. Atinallarn adetince, yemekte
yere den ekmek krnblar toplanmazd, nk
bunlar kahramanlarn payyd. - Bir toplum zaru
ret ve hrsn sonucu olarak gnn birinde, tabiatn
verdiklerini ancak gaspedercesine alabilir hale ge29

lecek kadar yozlamsa, meyveleri pazara daha iyi

getirebilmek iin hamken koparr ve her taba srf
doyabilmek iin sonuna kadar syrmadan edemez
olmusa, topra fakirleecek, lkesi kt mahsul
verecektir.

ALTYAPI
ALIMALARI

Ryamda orak bir arazi grdm. Buras We

imar'n pazar meydanyd. Meydanda kazlar ya
plyordu. Ben de kumu biraz eeledim. Bir kilise
kulesinin ucu belirdi. Byk sevin iinde, preani
mizm dneminden, Anaquivitzli'den kalma bir
Meksika tapna, diye dndm. Glerek uyan
dm (Ana aua; vi
vie; witz
Meksika kilisesi
!]).
[
=

TTZ
HANIMLAR
N KUAFR

Kurfrstendamm'da oturan bin hanmefendi ve

beyefendi bir sabah yataklarndan alnr, bir keli
me aklama yaplmadan tutuklanr ve yirmi drt
saat alkonulur. Gece yars hcrelerine lm ce
zasyla ilgili sorular ieren bir anket kad da
tlr ve doldurup imzalayacak olan tutuklulardan,
kendileri iin sz konusu olduu takdirde, ahsen
hangi idam biimini semeyi dndklerini be
lirtmeleri de rica edilir. Soru katlarn "bilgileri
lsnde olabildiince doru" olarak doldurma
lar istenecektir, bu imdiye kadar hep sorulma
dan, "vicdanlar dorultusunda alabildiine do
ru" yorumda bulunagelmi kiilerden. Eskilerden
beri kutsal, ama bu lkede cellada vakfedilmi

30

olan afak daha skmeden aydnlanm olacakhr

lm cezas sorunu.

BASAMAKLARA
DKKAT!
yi bir nesir zerinde almann aamas vardr:
yaznn bestelendii bir mziksel, yapld bir mi
mari ve sonunda, rld bir dokusal aama.

Zaman Rnesans'a tam kart, hele iinde matbaa

sanalnn icat edildii duruma taban tabana zt bir
grnmde. ster bir tesadf olsun, ister olmasn,
matbaacln Almanya'da ortaya kmas kitabn,
kelimenin en has anlamyla kitaplarn kitabnn,
Luther'in ncil evirisi yoluyla halkn mal olduu
zamana denk gelir. imdiyse her ey kitabn, bu
geleneksel biimi iinde, sonuna doru ilerlemekte
olduuna iaret ediyor. Mallarme'nin, elbette ge
leneksel nitelikli olan rnnn kristalimsi rg
snn tam orta yerindeyken, yaklamakta olann
suretini grp ilk defa olarak, "Coup de des" de
reklamdaki grafik gerilimleri yaz biimine dn
trerek ilemesi. Daha sonra dadaistlerce yaz de
neylerinde yaplan ey, geri yapc olandan deil,
edebiyatlarn hassas biimde tepki gsteren sinir
lerinden yola km ve Mallarme'nin kendi slu
bunun ierisinden oluarak kan denemesi kadar
kalc olmamtr. Ama ite buradan da, monadik
soyutlanmlyla, en kapal hcresi iindeyken
o gnlerin en canalc oluumuyla nceden kurul
mu bir uyum iinde, ekonomide, teknikte, kamu
hayalnda Mallarme'nin karsna kan eyin gn
cellii anlalyor. Vaktiyle, baslm kitapta sna
cak bir yer bulup orada otonom varln srdren
yaz, reklamlar tarafndan acmaszca ekilip soka
a karlyor ve ekonomik kaosun kaba heterono-

31

YEMNL
MUHASEBE
MFETT

milerinin emrine veriliyor. Yaznn yeni biiminin

grd sk okul eitimidir bu. Nasl yzyllar
nce, yava yava yerlemeye baladysa, dikey
yazttan krslerin eik yzeyine yaylm el ya
zsna dnp sonunda kitap basmyla yatana
uzandysa, imdi de ayn yavalkla gene yerden
kalkmaya balyor. Gazeteler yataydan ok dey
olarak okunur oldu bile imdiden, film ve reklam
yazy btnyle deyin diktas altna girmeye
zorlamakta. adamz insan, daha bir ltjtap a
may baaramadan nce, gzleri yle bir deiken,
renkli, atan harfler curcunasnn basknna uru
yor ki, kitabn eskicil sessizlii iine dalabilme an
s azalm bulunuyor. Bugn bile bykehirliler
iin zihnin szmona gneini karartan ekirge s
rs yazlar her geen yl daha da kalabalklaacak.
hayatndan gelen baka talepler daha da ileri gi
diyor. Kartotek boyutlu yaznn fethini gerek
letiriyor, dolaysyla yaznn balangcndaki ivi
ya da dm yazs biimindeki boyutluluuna
artc bir kontrpuan getiriyor. (Ve kitap bugn
den, gncel bilimsel retim biiminin syledii
zere, iki farkl kartotek sistemi arasnda eskimi
bir aktarm biimi haline gelmi durumda. nk
canalc ne varsa, kitab yazan aratrmacnn kar
toteinde var ve kitab inceleyen bilgin bunu ge
ne, kendi kartoteine geirerek zmlyor.) Ama
hi kuku yok ki, yaznn geliimi karmakark
bir bilim ve ekonomi endstrisinin iktidar iddi
alarna srgit bal kalamaz; tersine, niceliin ni
telie dnecei ve yeni eksantrik resimsellii
nin grafik alannn derinlerine doru gittike daha
ok ilerleyen yaznn birdenbire kendine uygun
ieriklere kavuaca an gelecektir. O zaman, ge
ne ok ok eski alardaki gibi herkesten ve her
eyden nce yaz bilen kiiler olacak olan airler,
bu resim-yazsyla yaplan almaya ancak, yap32

lan (pek byk tantana yapmadan) kendi ilerin

de kurulmakta olan alanlar; istatistiki ve teknik

ema alanlarn kefettikleri takdirde katlabile

ceklerdir. Uluslararas bir deiken-yaznn yara

tlmasyla, halklarn hayat zerindeki otoriteleri
ni yenileyecek ve yle bir rol stleneceklerdir ki,

hitabetin yenilenmesi yolundaki btn abalar

bununla karlatrnca modas gemi birer mali

hulya olarak kalacaktr.

Tula-kitabn lkeleri veya Kaln Kitap Yazma Sanat

I. Giri, gelime blmnn tamamna yaylarak,

bol szlerle anlatlmaldr.

iL Tanmlandklar yer dnda btn kitapta bir

daha gemeyecek kavramlar getirilmelidir.

III. Metin iinde glkle kazanlm olan kavram

sal ayrmlar getikleri yerlerle ilgili notlarda yeni

den mulaklatrlmaldr.

iV. Sadece genel anlamlar iinde sz konusu edi

len kavramlara rnekler verilmelidir: rnein, ma

kinelerden sz ediliyorsa, btn eitleri saylmal

dr.
V. Bir kavram zerine a priori bilinen ne varsa, bol
rnekle pekitirilmelidir.

VI. Grafik yoluyla gsterilebilecek balantlar sz

lerle aklanmaldr. Mesela bir soyaac izmek

yerine btn akrabalk ilikileri anlatlmal, tasvir

edilmelidir.

VII. Kar grte olup ortak bir tezi paylaanlarn

her birine ayr ayr cevap verilmelidir.

Gnmz bilgininin harcalem eseri bir katalog gi

bi okunmak ister. Ama, kitaplarn katalog gibi ya

zld gnler ne zaman gelecek? Kt iyap iyice

darya vurdu mu, iinde her dncenin dee

rinin sayya baland, ama bu yzden de sata

kmasnn gerekmeyecei, drtdrtlk bir kalem

eseri kar ortaya.

33

DERS
ARALARI

Yaz makinesi edebiyatnn elini mrekkepli ka

leme ancak, makine harflerinin kesinlii edebiyat
nn tasarmna dorudan doruya girdii zaman
yabanclatracak. O zaman herhalde, deiken ya
z biimlerine sahip yeni sistemlere ihtiya duyula
caktr. Bunlar buyuran parman sinir donanmn
el ilekliinin yerine geirecektir.
Vezinli olarak tasarlanm bir cmle, ritmi son
radan tek bir yerinden bozulursa, dnlebilecek
en gzel nesir cmlesine dnr. Bylece duvarn
kk bir atlandan simyacnn odasna bir tu
tam k der ve bir an kristalleri, kreleri, gen
leri tr.

ALMANLAR,
ALMAN
BRASI N!
Fikir hayatna kar dizginlenmek bilmeyen bir
dmanlk ayaktakmnn iine ilemitir; ve bu
dmanlk fikir hayatnn yokedilmesini salama
balamak iin gvdelerin kme kme blnp sa
yya vurulmas gerektiinin farkndadr. Her nere
de kendilerine bir frsat verilirse, saf saf dizilir bu
gvdeler, alay alay, yaylm ateinin ortasna da da
larlar, maazalara da. Hi kimse. nndekinin sr
tndan ileriyi gremez, herkes de, arkasndaki iin
byle bir rnek tekil etmekten gurur duyar. Bunu
erkekler yzyllardr sava alannda renegelmi
tir, ama zavallln resmigeidini, sraya sokmay,
icat edenler kadnlardr.

34

LAN
YAPITIRMAK
YASAKTIR!

On Tezde Yazarlk Teknii

I. Bycek bir eseri kaleme almaya girien kimse

kendini ho tutmal ve gnlk yazaca kadarn

bitirdikten sonra kendine, yazmay srdrmesini
engellemeyecek her eyi bahedebilmelidir.
II. stiyorsan, yapp bitirdiin iten bakalarna sz
et, ama alma srdke bir yerlerini okuma. Bu
yoldan kazanacan her honutluk alma hzn
kesecektir. Bu dzene uyulursa zamanla artacak
olan kendini anlatma istei gittike, almann ta
mamlanmasna yarayan ek bir itici g olacaktr.
III. alma evresi konusunda gndelik hayatn
orta-kararlndan kanmaya al. Adi grltle
rin elik ettii bir yar-sessizlik onur krcdr. Bu
na karlk bir mzik etdnn ya da i hayatndan

gelen bir ses kargaasnn elii, tpk gecenin ku

lakla duyulur sessizlii kadar yararl olabilir. By

lesi sessizlik insann iindeki kula keskinletirir
se, o i kulak kendi younluu sayesinde en srad
grltleri bile silip geen bir syleyiin mihenk
ta haline gelir.
IV. Sradan el aralar kullanmaktan kan. nce ele
yip sk dokuyarak belli katlar, kalem ular, m
rekkeplerde srar etmek yararl olur. Bu aralarn
lks aranmayabilir, ama bolluu olmasa olmaz.
V. Kafandan hibir dncenin tebdilikyafet geme
sine izin verme ve not defterini Emniyet'in yabanc
uyruklular kaytlarnda gsterdii sklkla tut.
VI. Kalemini ilhama kar duyarsz kl, o zaman
mknats gcyle ekecektir kendisine ilham. Ak
lna gelen bir eyi yazmakta ne kadar dnceli bir
ekingenlik gsterirsen, o lde geliip olgunla
m biimde, gelip ellerine decektir. Sz dn
ceyi fetheder, oysa yaz egemenliine alr.
35

VII. Hibir zaman, aklna bir ey gelmez olduu

iin yazmay brakma. Edebiyat onurunun bir

buyruu, yazmay ancak ya uyulacak bir saat gel
diinde (yemek zaman, bir buluma) ya da eser
bittiinde kesmek yolundadr.
VIII. lhamn gelmedii zaman yaphn ii temize
ekerek doldur. Sezgi bu srada uyanacakhr.
IX. Nulla dies sine linea - ama haftalar, pekala ge
ebilir.
X. Bir esere hibir zaman, zerinde bir kere akam
dan gn aydnlanana kadar oturup almadan bit
mi gzyle bakma.
XI. Eserin sonunu alhn alma odasnda yaz
ma. Gereken cesareti orada toplayamazsn.
XII. Yazya geirmenin evreleri: dnce -slup
yaz. Temize ekmenin anlam, dikkatin bu srada
arlk yaz gzelliinde toplanmasdr. Dnce il
ham ldrr, slup dnceye gem vurur, yaz
slubu dllendirir.
XIII. Eser tasarmn l maskdr.
Snopa Kar On Sav

(Snop sanat eletirisinin zel yazhanesindedir. Sol

da bir ocuun izdii resim, sada bir feti. Snop:
"Bunlarn yannda btn Picasso solda sfr kalr.")
I.

Sanat bir eser

meydana getirir.
II. Sanat eseri ancak
tali olarak bir
belgedir.
III. Sanat eseri usta
iidir.
IV. Sanat eseri zerinde
sanatlar o sanat
daln renirler.

36

lkel kendini belgelerde

ifade eder.
Hibir belge bu niteliiyle
sanat eseri deildir.
Belge ders arac olarak
hizmet grr.
Belgeler karsnda bir
izlerevre eitilir.

Malzemeleri zerinden
Sanat eserlerinin
btn belgeler birbirleriyle
her biri, yetkinlikleri
sonucu, birbirine
iletiim halindedir.
uzak durur.
Belgelerde dpedz malzeme
VI. erik ve biim sanat
hakimdir.
eserinde ayn eydir:
z
Malzeme dlenmi olandr.
VII. z snanm olandr.
nsan bir belgenin
VIII. Sanat eserinde
malzeme, bakn ahp derinliklerinde ne kadar
kaybolursa malzeme de o
kurtulduu bir
kadar younlar.
safradr.
Belgede biimler sadece
IX. Sanat eserinde biim
dank olarak bulunur.
yasas merkezidir.
X.
Sanat eseri sentetiktir: Belgenin verimlilii iin
gereken: analiz
g merkezi.
Bir belge sadece srpriz
Xl. Tekrar bakldnda
yoluyla arpc olur.
sanat eseri pekiir.
Belgeye masumiyeti bir
XII. Eserlerin erkeklii
siperdir.
saldrdadr.
lkel insan malzemelerin
Xlll. Sanat zleri
arkasna saklanr.
fethe kar.
V.

On Tezde Eletiri Teknii

I. Eletirmen edebiyat mcadelesinde strateji uz

mandr.
il. Taraf tutamayan susmaldr.
III. Eletirmen ile nceki sanat dnemlerinin yo
rumcular arasnda hibir ilinti yoktur.
IV. Eletiri varyete ve sirk sanatlarnn diliyle ko
numaldr. nk Son Akam Yemei mekannn
kavramlar sloganlardr. Ve mcadelenin lklar
sadece sloganlarda ykselir.
V. Uruna mcadele verilen nesne yeterince deer
liyse, "nesnellik" taraf olma ruhuna daima kurban
edilmelidir.
VI. Eletiri trel bir konudur. Eer Goethe Hlder
lin'le Kleist'n, Beethoven'le Jean Paul'n deerini
37

anlamadysa, bundan zararl kan kendisinin sa

nat anlay deil, tresidir.
VII. Eletirmen iin meslektalardr st merci, iz
lerevre deil. Hele gelecek kuaklar, hi deil.
VIII. Gelecek kuaklar unutur ya da ver. Sadece
eletirmendir, yazarn yzne kar yargy veren.
IX. Polemik, bir kitab birka cmlesini kullanarak
mahvetmek demektir. nsan kitab ne kadar az in
celemise o kadar iyidir. Sadece, mahvetmeyi bilen
eletirebilir.
X. Gerek polemik, bir kitab, yamyamn bir st be
besini beslerken gsterdii sevgiyle eline alr.
XI. Sanat cokusu eletirmene yabancdr. Elindeki
sanat eseri zihinlerin kavgasnda ekilmi yaln k
ltr.
XII. Eletirmenin sanat in nuce: fikirlere ihanet et
meden sloganlar ortaya atmak. Yetersiz bir eletiri
nin sloganlar fikri modaya satar.
XIII. zlerevre srekli haksz kmal, gene de ele
tirmenin kendisini temsil ettii duygusunu koru
maldr.
N0. 13

Treize - j'eus un plaisir cruel de m'arre

ter sur ce nombre.
Marcel Proust

Le reploiement vierge du livre, encore,

prete a un sacrifice dont seigna la tranche
rouge des anciens tomes; l'introduction
d'une arme, ou coupe-papier, pour etablir
la prise de possession.
Mallarme

1. Kitaplar ve fahieler yataa alnabilir.

il. Kitaplar ve fahieler zaman apraza alr.
38

III. Kitaplara ve fahielere bakan, dakikalarnn ok

deerli olduunu farketmez. Gece zerinde gn
dz, gndz zerinde gece gibi egemendirler.

IV. Kitaplar ve fahieler oldum olas birbirlerine

kar mutsuz bir ak iindedirler.

V. Kitaplar ve fahieler - her ikisinin de, srtlarndan

geinen ve onlar smren, ezen, kendilerine zg
erkekleri vardr. Kitaplarmki eletirmenlerdir.

VI. Kamuya ak evlerdeki kitaplar ve fahieler yksekokul rencileri iin.

VII. Kitaplar ve fahieler - sonlarn onlara sahip

olan kiinin grd enderdir. mrleri dolma
dan ortadan kaybolurlar.

VIII. Kitaplar ve fahieler nasl bu hale geldiklerini

seve seve, hem de yalan syleye syleye anlatrlar.
Anlalan, gerekte ou zaman kendileri de far
kna varmamlardr. Bu hikayelerde yllarca "ak
yznden" her eye katlnmtr, sonra gnn bi
rinde, piyasay hep "ders almak amacyla" gz al
tnda bulunduragelmi olan latif beden sokaa d
vermitir.

IX. Kitaplar ve fahieler sergilenirken srtlarn e

virmeyi severler.

X. Kitaplarn ve fahielerin yavrusu ok olur.

XI. Kitaplar ve fahieler - "yal rahibe - gen oros
pu" . Zamannda tukaka edilip imdi genlie ders
olmas istenen nice kitap vardir!

XII. Kitaplar ve fahieler kavgalarn elalemin kar

sna karr.

XIII. Kitaplar ve fahieler - birinde dipnotlar, b

rnn orabnda kat paralar.

Bir kadn arkada. grmek iin Riga'ya gelmitim.

Arkadamn evi, ehir, dil yabancmd. Beni bek
leyen yoktu, tanyan yoktu. ki saat yalnz bama
sokaklarda yrdm. Byle bir daha hi grme
din o sokaklar. Her apartman giriinden bir alev
39

SLAH
VE
CEPHANE

fkryor, her ke ta kvlcmlar pskryor ve

her tramvay itfaiye arabas gibi kaptrm geliyor
du. yle ya, arkadam kapdan kabilir, keyi
dnebilir, tramvayda oturuyor olabilirdi. Ama iki
kiiden, ne pahasna olursa olsun, ben olmalydm
tekini nce gren. nk, baknn fitilini st
me bir dedirseydi - bir cephanelik gibi havaya u
mamak elimde deildi.
LKYARDIM

MMAR

KAGIT VE
KIRTASYE

Sokaklarnn rgs son derecede kark, benim

yllar boyu adm atmaktan kandm bir mahal
le durup dururken ak-seik bir hal alverdi; n
k gnn birinde, sevdiim bir insan tand oraya.
Sanki onun penceresine bir projektr yerletirilmiti
de, evreyi k huzmeleriyle dilimlere blyordu.

Risale bir Arap biimidir. D grn blm

lenmeler gstermeyen ve arpc olmayan, cephesi
Arap yaplarna uygun, i blrnlenii ancak avlu
da balayan bir yap. Traktatn da yapsal blmle
ri dardan baknca grlmez, insann nnde an
cak iine girince alr. Maddeler halinde yazlmsa,
bunlarn szl balklar yoktur, saylan vardr. Akl
yrtmelerinin yzeyi rengarenk bir canllk gster
mez, daha ok, kesintiye uramadan kvrlp giden
bir sslemenin alaryla rtlmtr. Bu anlatn
sslemesel younluu iinde, konuya dahil olanlarla
ek nitelikteki aklamalar arasnda fark gzetilmez.

P h a r u s P 1 a n . - Dalgn bir kadn tanrm. te

beri getirenlerin adlar, belgeleri sakladm yer,
arkadalarmn, tandklarmn adresleri, bir rande
vunun saati benim aklma yazl iken, onun aklna
-

40

politik kavramlar, partinin sloganlar, inan belirten

cmleler ve emirler kaznmtr. Parolalarn hkm
srd bir ehirde yaar, orann antlar imi, kar
delikler kurmu kelimelerin yeri olan, her darack
sokann bile tavr ald ve her kelimenin yanks
nn bir sava l olduu bir mahallesinde oturur.
O i 1 e k Y a p r a . - "Nasl bir kam yeerirse -

Dnyalar tatlandrmaya- Kalemimden de benim,

yle -Ho yazlar dklsn!"- bu szler takip eder
"Mutlu zlem"i, bir incinin alm istiridye kabu
undan yuvarlan gibi.
C e p T a k v i m i . - Kuzey insannn niteliini u
nun kadar iyi belirleyen pek az ey vardr: sevdii
zaman, her eyden nce ve ne pahasna olursa ol
sun, kendisiyle bir kere yalnz kalmadan edemeyi
i, duygusunu nce kendi ele alp seyretmeden, ta
dn karmadan edemeyii - ancak bundan sonra
kadna gidip aklar bu duyguyu.
M e k t u p A r l . - Place de la Concorde: Di
kilita. Drt bin yl nce stne kaznm olan, bu
gn btn meydanlarn en bynn oporta ye
rinde durmakta. Bunu bir kahin sylemi olsayd
- ne byk bir zafer duygusuna kaplrd Firavun!
Bat'nn ilk kltr imparatorluu gnn birinde,
merkezinde onun egemenliinin ansn yaatan ta
barndracak. Ama bu grkemin iyz ne alem
de? Oradan geen onbinlerden biri bile bir an iin
olsun durmuyor; duran onbinlerden biri bile yaz
t okuyamyor. Byle yerine getirir vaadini her bir
hret, ve hibir kehanet sinsilikte onun stne
kamaz. nk lmsz kii bu dikilita gibi ka
lakalr ortada: etrafnda dnp duran, yaratan bir
zihinsel trafii dzene koyar, ama stne kaznm
olan yaztn kimseye faydas yoktur.
41

HEDYELK
EYA

Kurukafann kyas kabul etmez dili: kesin ifadesiz

lii - gz ukurlarnn siyahn - en vahice ifadey
le birletirir - srtan di sralaryla.
Terk edilmi olduu sans iindeki biri kitap oku
yor ve yrei acyla burkuluyor, evirecei sayfa
nn kenarlar nceden alm olduu iin, kendisi
ne bu sayfa bile ihtiya duymad iin.
Hediyeler verilen kiiyi yle derinden etkilemeli
ki, yrei azna gelsin.
Deer verdiim, elebi ve zarif bir arkada yeni bir
kitabn gndermiti: tam kitab aacakken bir de
fark ettim ki, kravatm dzeltmeye koyulmuum.
Grg kurallarna uyan, ama yalana kar kan
kimse geri modaya uygun giyinen, ama srtna
gmlek geirmeyene benzer.
Azlktaki sigarann duman ile dolmakalemdeki
mrekkep ayn hafiflikte aksalard, yazarlmn
doruunda olurdum.
Mutlu olmak demek rknt duymadan kendinin
farkna varabilmektir.

FOToGRAF
LER

O k u y a n o c u k . - Okul kitaplndan kitap

alnyor. Alt snflarda datlyor kitaplar. Ancak
zaman zaman bir istekte bulunmaya cesaret edili
yor. ou zaman, kskanlkla zlenen kitaplarn
baka ellere getii grlyor. Sonunda kendisi
ne den kitap geldi. Bir hafta boyunca tamamen,
metnin srkleyiine brakt kendini; yumuak ve
42

gizliden gizliye, sk sk ve gz atrmadan, lapa

lapa kar gibi saran akna. Orta yerine dald, s
nrsz bir gvenle. Kitabn hep daha, daha telere
eken sessizlii! erii hi o kadar nemli deil
di. nk kitabn okunmas henz, yatakta kendi
kendine hikayeler uydurduu zamanlara rastlyor
du. Bunlarn rzgarla yar yarya bozulmu izleri
ni yokluyor ocuk. Okurken kulaklarn kapatyor;
kitab ok fazla yksek olan masada, bir eliyse hep
sayfann stnde. Kahramann maceralar onun
iin henz harflerin frtnasnda okunur halde, tp
k kar tanelerinin uumasnda ekiller ve mesajlar
grld gibi. ocuun soluu olaylarn havasn
soluyor ve btn hikaye kiileri kendi soluklarn
katyorlar, bu soluun iine iine. ocuk yetikin
den ok daha i ie, kitabn kiileriyle. Dile gelmez
lde etkisinde olaylarn ve konuulan szlerin;
ayaa kalktnda ise, okuduklar katbekat kar gibi
brm stn.
G e K a l a n o c u k . - Okul bahesindeki sa
at hasar grm sanki, ocuun kabahatiyle. "Ge
kaldn" gsteriyor. Ve nlerinden usulca getii
snf kaplarndan koridora gizli grmelerin f
slts szyor. Kaplarn ardnda retmenle
renci dost. Ya da her taraf sessiz, sanki biri bekle
niyormu gibi. t karmyor elini kapnn koluna
dayay. Ayak bast yeri gne a bomakta.
Derken ocuk yok ediyor bu taze gnn urunu ve
kapy ayor. retmenin sesini duyuyor, bir de
irmen arknn takrts gibi; derken deirmenin
tayla burun buruna. Takrtl ses ritmini koruyor,
ama uaklar her ne varsa yeni gelenin stne ya
dryor; on, yirmi ar uval iniyor stne, hepsini
sraya tamak zorunda ocuk. Paltosunda her ip
lik beyaza bulanm. Geceyars dolaan zavall bir
ruh gibi her admnda patrtlar karyor ve hi g43

ren olmuyor kendisini. Sonra yerine oturdu mu,

ses karmadan zil saatini getiriyor. Ama erin yok
bu beklemede.
Y i y e c e k A r a n o c u k . - Erzak dolabnn
kaps daha aralanrken uzanyor eli, geceleyin yol
larda bir ak gibi, ileriye. Karanlkta yerini-yn
n buldu mu el, ekeri ya da bademi, kuruzm
ya da reeli aratrmaya balyor. Ve gene, an
kzn pmeden nce kucaklay gibi, dokunma
duyusunun bir randevusu var bunlarla, az tatla
rna varmadan nce. Bal, bir avu kuruzm, hat
ta pirin nasl bir uysallkla teslim oluyorlar eline.
Ne cokulu bu, nihayet kan hkmnden kur
tulmu olan iki sevgilinin kavumas. Mteekkir
ve vahi, burada ekmeksiz ilek reeli; anne-baba
evinden karlm bir kz gibi ve sanki Allah'n
gkkubbesi altnda tadna varlyor gibi; hatta tere
ya bile, yatt hizmeti odasna dalan bir sevdal
nn acarlna sevecenlikle karlk vermede. El, bu
gen Don Juan, ok gemeden btn odalara, hc
relere girip km, arkasnda szan tabakalar, tap
dklen ynlar: yaknmakszn kendini yenileyen
bekaret.
A t l k a r n c a y a B i n e n o c u k . - zerinde
emre amade hayvanlarn durduu tahtalarn he
men zerinde dnyor. Ykseklii insann utu
unu hayal etmesine en elverili ykseklik. Mzik
balyor ve bir sarsntyla ocuk annesinden kopup
dnmeye balyor. nce, annesinden ayrlmann
korkusunu duyuyor. Ama sonra, kendi kendine
ne kadar sadk kaldnn farkna varyor. Sadk
bir hkmdar gibi, kendi mlk olan bir dnyann
zerindeki tahtna oturmu. Dnnn teetinde
aalar ve yerli halk selama durmu. Derken, ark
lkelerinin birinde, gene anne beliriyor. Sonra bal44

ta girmemi ormanda bir aa tepesi kyor orta

ya, ocuun daha binyllar nce, ite ilk atlkarnca
ya biniinde grd biimiyle. Altndaki hayvan
uysal: dilsiz bir Arion gibi yol almada, dilsiz bal
nn stnde, aatan bir boa-Zeus alm karyor
kusursuz Europa'sn. Her eyin ebedi tekrar ok
tan bir ocuk hikmeti haline gelmi, hayat ise eski
mi eski bir egemenlik sarholuu - bu egemenliin
orta yerindeki hazine dairesi grlts kulaklar
actan bir orkestriyon. alg yavalamaya grsn,
mekan titremeye, aalar akllarn balarna top
lamaya balyor. Atlkarnca gvensiz bir zemine
dnyor. Ve anne ortaya kyor, o sk sk akl
m kazk; ve karaya atlayan ocuk baknn halat
larn saryor bu kaza.
Tertipsiz

ocuk.-

Bulduu her ta, kopa

rlm her iek ve yakalanm her kelebek kendisi

iin bir koleksiyonun balangc olmu bile; sahip
olduu her ne varsa, onlar da balbana bir ko
leksiyon sayyor. ocukta gerek yzn gsteri
yor bu tutku, o keskin Kzlderili bakm: bir bak
ki, sahaflarda, aratrmaclarda, kitap hastalarnda
olsa olsa artk buulanm olarak ve sapka yan
maya devam eder. Henz hayata adm atm-atma
mken avc oluvermitir. Nesnelerde kokularn
ald ruhlar kovalayadurur; ruhlarla nesneler ara
snda, baklarnn insanlardan asude kald yllar
geirir. Hali ryalardaki gibidir: kalc bir ey tan
maz; bana gelir onun her ey, onu kasteder, ona
rastlar, ona atar. Onun gebelik yllar rya or
mannda geen saatlerdir. Oradan avn gizlice eve
tar, temizler, bysnden arndrr. ekmeceleri
cephanelik ve hayvanat bahesi, kriminal mze ve
kripta haline gelmelidir. "Derleyip toplamak" bi
rer sabah yldz olan dikenli kestanelerle, gm
hazinesi olan kat yaldzlarla, tabutlar olan tahta

45

paralaryla, totemler olan kaktslerle, valye kal

kanlar olan bakr paralarla dolu bir yapy yerle
bir etmek anlamna gelir. Annenin amar dolab,
babann kitapl sz konusuysa yardma komu
tur bile ocuk, kendi blgesinde hala yersiz-yurt
suz, varl sugtrr misafirken.
S a k l a n a n o c u k . - Evdeki btn saklanacak
yerleri biliyor artk ve oralara, her eyi eski haliy
le bulmann kesin olduu bir eve dner gibi, dn
yor. Yrei gmbrdyor, soluunu tutuyor. Bu
rada bir madde dnyasnn iine kapanm ocuk.
Karsnda rktc biimde belirginleiyor bu
dnya, dilini yutmu bir halde yanna yaklayor.
dam edilen ancak o zaman, neyin ip neyin tah
ta olduunun farkna varyor. Kap perdesinin ar
dnda duran ocuun kendisi de rzgarda salnan
bir eye, beyaz bir eye dnyor, hayalet oluyor.
Altnda bzld yemek masas onu oymal ba
caklarn drt stun olduu tapnan idol haline
getiriyor. Bir kapnn arkasnda ise, kendisi kap ol
mutur, yznde ar bir maskedir kap ve byc
olarak, farkna varmadan girenlerin hepsini arpa
caktr. Ne pahasna olursa olsun, bulunamamas
gerekir. Yzn arptt zaman kendisine, saat
bir alarsa yznn ylece kalverecei sylenir.
ocuk bundaki gerek payn sakland yerde an
layacaktr. Sakland yeri bulan, ocuu masann
altnda put gibi donduracak, perdenin arkasnda,
kumann dokusuna kartrp srgit ylece ka
lacak bir hayalete dntrecek, ilelebet kapnn
ar tahtasna hapsedecektir. Bunun iindir ki o
cuk, arayan elini uzattnda, bir haykrla kendi
sini byleyip bulunamaz klan cini serbest brakr
- hatta, o an bile beklemeden, haykryla kendi
ni kurtardn ilan eder. ocuk onun iin yorulup
usanmaz cinle mcadeleden. Bu arada ev maskele46

rin topland bir depo olmutur. Ama ylda bir ke

re, evin esrarengiz yerlerinde, bo gz oyuklarnda,
donakalm aznda hediyeler . bulunacakhr. By
tecrbesi bilime dnr. ocuk bu bilimin m
hendisi olup ana-baba evini bysnden arndrr:
paskalya yumurtas aramaya kar.
M a d a 1 y o n . - Hakl sebeple gzel olduu sy

lenmi her eyde elikili gelen bunun grnmesi

dir.
D u a D e i r m e n i . - radeyi canl bir biimde,
ancak gz nnde tasarlanan grnt besler. Salt
sz buna karlk iradeyi atee verir ancak, sonra
iten ie yanp ttmek zere. Kesin bir grntsel
tasarm olmayan salkl bir irade yoktur. Sinir do
nanm olmayan tasarm yoktur. Soluk ise sinir do
nanmnn en hassas ayardr. Rumuzlarn sesi bu
solumann kanunudur. Kutsal heceler zerinde so
luk alp vererek zikrederek yaplan yogann kayna
budur. Snrsz gcnn kayna budur.
A n t i k a K a k . - Bir ey vardr ki, sadece en b
yk anlahclarn harcdr: kahramanlarna yemek
yedirebilmek.
E s k i H a r i t a . - Bir akta ou insan ebedi yur
dunu arar. Ama bakalar, ok az, ebedi yolculu
u. Bu sonuncular akta toprak anayla temasa gel
mekten korkan melankoliklerdir. Sla hasretini on
lardan uzak tutacak kiiyi ararlar. O kiiye sadk
kalrlar. Ortaa'n complexio kitaplar bu eit in
sann uzak yolculuklara duyduu zlemi iyi bilir.
Y e 1 p a z e . - Herkes unu yaam olsa gerek
tir: insan birini seviyorsa, hatta sadece, biriyle yo47

ANTK EYA

un biimde megulse, neredeyse her kitapta onun

portresini bulur. Giderek, o kii gzne hem kah
raman, hem kart olarak grnr. Anlatlarda, ro
manlarda, hikayelerde hep onun klk deitirmi
yeni biimlerine rastlar. Buradan da u kar: hayal
etme gc sonsuz-kk olanda ara deerler bul
ma, her younluk iin, bu yaygn younluun ye
ni, deriik doluluunu icat edebilme, ksacas her
grnty, katlanm halde duran ve ancak aln
ca soluk alan ve yeni kazand yaylmyla iinde
sevilen insann hatlarn sergileyen bir yelpazedeki
resim gibi kabul edebilme vergisidir.
K a b a r t m a . - nsan sevdii kadnla beraberdir,
onunla konumaktadr. Sonra, haftalar ya da aylar
sonra, ondan ayryken, vaktiyle neden sz ettikleri
gelir aklna. Konu karsndadr imdi: alelade, ka
ba, s; o zaman anlalr ki, sadece sevgi ile ze
rine eilen kadn esirgemi, korumutur o konuyu
bizden, yle ki bir kabartma gibi btn kvrmla
rnda, oyuklarnda dnce yaamtr. Biz yalnz
kalnca, imdi olduu gibi, dmdz, yavan, glge
siz kalakalmtr ayn dnce bilgimizin nda.
T o r s o . - Sadece, kendi gemiini zorun ve zo
runluluun arpk bir rn olarak grmeyi ba
arabilen kii onu imdiki-zamanda kendi iin en
st derecede deerli hale getirmesini bilecektir.
nk, bir insann geride brakt olsa olsa, bir za
manlar gzel olup da tanmalarda btn uzant
lar krlan, sonunda kiinin yontup yontup gelece
inin heykeline dntrmek durumunda olduu
alabildiine deerli bloka benzer.

48

Gnein douunu uyank ve giyimli olarak, rne

in bir yryte izleyen kii tekilerin karsna
gn boyunca banda grnmez bir ta tayann
stnl ile kar. Hele gne kimin stne al
rken domusa, ona gn ortas, tac bana kendi
koymu gibi gelir.
Saniyelerin koarcasna getii bir hayat saati gi
bidir rman kiilerinin tepesindeki sayfa saylan.
Hangi okur vardr ki, onlara bir kere bile olsun ka
amak, rkntyle bakmam olsun?
Ryamda Roethe ile ben -iei bumunda kadro
suz doent- iki meslekta gibi konua konua, y
neticiliini yapt bir mzenin geni salonlarn
geiyoruz. O yan odalardan birinde bir mze g
revlisiyle laflarken, ben bir vitrine yneliyorum.
inde dank halde duran, herhalde daha kk
baka nesnelerin yannda bir kadnn metalden ya
da emaye, donuk donuk yanstan, gerek b
yklnde bst var; Berlin mzesindeki, Le
onardo'nun Flora's olarak bilinen kadna benze
miyor deil. Bu altn ban az ak, alt dilerine
ll aralklarla, br ksm aaya sarkacak biim
de mcevher dizilmi. Bunun bir saat olduundan
phe duymadm. - (Ryann motifleri: utan k
zll; Sabah saati aznda altn tar; "La tete, avec
l' amas de sa criniere sombre / Et de ses bijoux pre
cieux, / Sur la table de nuit, comme une renoncule,
/Repose". Baudelaire.)

49

SAAT
VE
KUYUMCU

ARK
LAMBASI

BALKON

Bir insan ancak onu mitsizce seven tanr.

S a r d u n y a . - Birbirini seven iki insan her eyden

ok adlarna ballk duyar.
K a r t h a u s e r K a r a n f i 1 i . - Sevene sevilen hep
yapayalnz grnr.
A s p h o d e 1 o s . - Kim seviliyorsa, arkasnda cinsi
nin uurumu da kapanr, ailesininki de.
K a k t s i e i . - Gerek seven sevdii insan
tartrken hakszsa sevinir.
U n u t m a B e n i . - Sevilen insan hatrada hep k
lm grnr.

KAYIP
EYA
BROSU

Y a p r a k B i t k i s i . - Birlemenin nne bir engel

karsa, hemen yallkta tutkusuz bir beraberlik
hayali beliriverir.

K a y b e d i l e n E y a 1 a r . - Bir kyn, bir ehrin

arazideki ilk grnn ylesine biricik, ylesine
tekrarlanmaz klan ey, bu grntde uzan en s
k-fk bir ballk iinde yakn ile birlikte titreme
sidir. Alkanlk henz yapacan yapm deildir.
Yabancl ynmz bulacak kadar zerimizden
atmaya bir balarken arazi bir rpda yok olur, tp
k, bir eve girdiimizde cephenin yok olmas gibi.
Cephe srekli, alkanlk haline gelmi aratrma
sonucu olarak olaanst bir arlk kazanm de
ildir. Yabancl ynmz bulacak kadar atma50

ya balamsak, o ilk grnt de bir daha asla yeni

den belirmez.
B u 1 u n a n E y a 1 a r . - Uzaklarn hibir yaknla
yol vermeyen, gene de insan yaklatka eriyip ak
mayan mavisi; yanna gidilince yatt yerde yay
lml ve soluklu bir biimde kalakalmak yerine in
sann nne daha bir kapal, daha bir tehditkar di
kilen bu mavi, kulisin boyal uzadr. Budur, sah
ne dekorlarna o biricik kimliini veren.

Bir yerde on dakikadr otobs bekliyordum. "L'Int

ran ... Paris-Soir ... La Liberte" diye baryordu, ar
kamda, deimeyen ses tonuyla, bir gazeteci kadn.
"L'Intran ... Paris-Soir ... La Liberte" - Bir hapisha
ne hcresi, gen planl. Gzlerimin nnde ke
lerinin ne kadar bo olduu canland.
Ryamda "hreti kt bir ev" grdm. "inde
bir hayvann martld bir otel. Hemen hemen
herkes mark hayvan-suyu iiyor." Ryamda bu
szleri syledim ve hemen yerimden sradm. ok
fazla yorulduum iin klar yanan odada elbise
lerimle yataa atmm kendimi ve hemen, birka
dakikalna uyuyuvermiim.
Kira apartmanlarnda yle lesiye kederli bir gev
eklii olan bir eit mzik vardr ki, alann ken
disi iin olduuna inanas gelmez insann: deli
odalara gre bir mziktir bu, iinde pazar gn bi
rinin, fazlasyla olgun bir anak meyvenin solmu
yapraklarla sslenmesi gibi, kafas ok gemeden
kendini bu notalarla ssleyecek trden dnceler
le dolu olarak oturduu odalara.
51

DURAK3
FAYTONDAN
FAZLASI
BEKLEYEMEZ

SAVAILAR
ANITI

K a r 1 K r a u s . - mezlerinden daha zavalls,

kartlarndan daha yapayalnz yoktur. Hibir ad
bulunmaz ki, skutla anlmas daha yerinde olsun.
Eski mi eski bir zrh iinde, yznde kindarca bir
srt, bir in idol, iki elinde ektii kllar sal
laya sallaya, Alman dilinin katakomplar nnde
sava dans yapmaktadr. "Dilin eski evinde otu
ran birok taklitiden sadece biri" olan Kraus tak
litilerin mezar kahyas olmutur. Gece-gndz
usanmadan nbet tutar. imdiye kadar hibir mev
zi bundan byk bir sadakatle korunmam, hi
biri de bunun kadar daha batan kaybedilmi bir
mevzi olmamtr. Burada, bir Danaos Kz gibi,
kabn kendisine elik eden dnyann gzya de
nizinden dolduran biri durmakta ve dmanlarn
ezecek olan kaya, Sisyphos'un bana geldii gibi,
ellerinden yuvarlanmaktadr. Onun dnmeliin
den daha biare ne vardr? Onun hmanizminden
daha gsz ne vardr? Onun basnla savandan
daha beyhude ne vardr? Kendisiyle gerekten bir
lik olan glerden ne kadar haberdardr o? Gene
de, yeni gzbaclarn hangi uzgrcl kar
latrlabilir ki, kendisine szleri devrini tamamla
m bir dilin bizzat fsldad bu byc-rahibin
kulak kabartyla? Kim imdiye kadar bir ruhu
Kraus'un "Die Verlassenen"de ard gibi can
lanmaya armtr, sanki daha nce "Selige Sehn
sucht" hi yazlmamasna? Ona kehaneti bildi
ren ses dilin yerkresel tabakalarndan gelen ve
ancak hortlak seslerinin olabilecei kadar biare bir
mrltdr. Her bir ses kyas kabul etmez biimde
sahicidir, ama hepsi birden olunca insan ruhlarn
konumas karsnda kalmasna, ne yapacam
bilmez bir hale koyarlar. Dil onu intikama arr,
ayrlp gitmi ruhlarn krl, sadece kann sesi
ni tanyan, yaayanlarn dnyasnda neleri altst
52

ettiklerini umursamayan ruhlarn banazl iin

de. Ama yanlamaz o. stlendii grevlerde yanl
olmaz. Onun kollarna atlann hkm verilmitir
bile: kendi ad onun aznda karar olur. Azn
anca o, esprinin renksiz alevi fkrr dudaklar
nn arasndan. Ve hayatn yolundan yryen hi
kimse onun yoluna kmamaldr. Arkaik bir na
mus meydannda, kan-ter iinde almaya adan
m bir ziyaretgahtaki metruk bir mezar antnn
nnde kesip bimektedir. lmyle ona tanna
cak payeler llmez boyutlar tayacak, bahedi
len son payeler olacaktr.

Snf mcadelesi tasavvuru insan yanltabilir.

Sz konusu olan, 'Kim kazanacak, kim kaybede
cek?' sorusunun cevabnn verilecei bir kuvvet
denemesi, bittikten sonra galibin iyi, malubun
sa kt yaayaca bir bouma deildir. Byle
dnmek olgularn stn romantizmle rtmek
demektir. nk burjuvazi, mcadelede kazana
bilir ya da yenilebilir, gelime srecinde lmcl
yzlerini gsterecek olan i elikileri yznden
yklmaya mahkum kalacaktr. Soru sadece, kendi
kendine mi, yoksa proletarya eliyle mi yklaca
dr. bin yllk bir kltr gelimesinin devam
ya da bitii bu sorunun cevabyla belirlenecektir.
Tarihin birbiriyle srgit bouan iki sava tab
losunda baya bir sonsuzluk olduundan haberi
yoktur. Sadece zamanlamadr gerek politikac
nn hesap ls. Ve burjuvazinin ortadan kalk
ekonomik ve teknik gelimenin neredeyse hesap
lanabilecek bir noktasna kadar gereklememi
se (enflasyon ve gaz sava bu noktann iaretle
ridir), her ey bitmi demektir. Kvlcm dinamite
gelmeden nce kesilmelidir yanan fitil. Politika53

YANGIN
HBAR
NOKTASI

cnn ie karmas, atld tehlike ve alma hz

teknik boyutta eylerdir - valyelik boyutunda
deil.

YOLCULAR
N
HATIRA
EYASI

A t r a n i . - Kiliseye doru hafife ykselen, kv

rml Barok merdiven. Kilisenin arkasndaki par

maklk. Yal kadnlarn Ave Maria sylenirken bir

azdan mrldandklar dualar: lme okulunun bi

rinci snfna giri and. nsan arkasn dnnce ki

lise de, Allah'n kendisi gibi denize dayanyor. Her

gnn douu Hristiyanlk kayasn ayor, ama

duvarlarn arasnda gece durup durup yeniden da

larak Roma'nn eski drt mahallesine blnyor.

Havalandrma bacas gibi sokaklar. ar meyda

nnda bir eme. Etrafnda ikindiyin kadnlar. Son

ra yapyalnz: eskicil prt.

D e n i z K u v v e t l e r i . - Byk yelkenlilerin ken

dine zg bir gzellii vardr. nk siluet olarak

yzyllar boyunca deimeden kaldklar gibi, s

telik, hi mi hi deimesi sz konusu olmayan bir

manzara iinde grnrler: denizde, ufka kar res

medilmi olarak.
Versai11es'n

C e p h e s i . - Sanki bu saray bi

rileri, bilmem ne kadar yzyl nce Par Ordre Du

Roi, sadece iki saatliine, bir periler tablosunun

paras olarak dikildii yerde unutmu gibidir.

Debdebesinden kendine bir ey saklamaz, kendi

siyle son bulan kraliyet katna olduu gibi aktarr.

Bu fon nnde, zerinde mutlakiyetin alegorik bir

bale gibi trajedilendii sahne olur. Ama bugn sa

dece, glgesine snlan bir duvardr, Le Ntre'un
yaratt uzak mavilie bakn tadn karabilmek

iin.

54

H e i d e l b e r g S a r a y . - Yknhlan ge yk
selen harabeler gneli gnlerde, bak pencerele
rinin iinde ya da tepelerinde akp giden bulutlara
rastlaynca bir kat daha gzel grnr. Mahvolu,
gkyznde sahneledii fani seyirliin yardmyla,
bu ykntlarn sonsuzluunu vurgular.
S e v i l l a , A l c a z a r . - Hayal gcnn ilk hare
ketini izleyen bir mimari. Pratik kayglarla sekte
ye uramam. Yksek odalarnda sadece ryalar
ve elence, bunlarn gereklemeleri, ngrlm.
inde dans ve susu leitmotiv'e dnyor, nk
her insan hareketi sslemenin sessiz cmbnce
emilmekte.
M a r s i l y a K a t e d r a 1 . - En tenha, en gne
li meydanda katedral. Buras hayatn ekildii bir
yer, gene de gneyde, eteklerinde, La Joliette, li
man, kuzeyde, hemen bitiiinde bir proleter ma
hallesi. Elle tutulmaz, akl ermez cinsten maln sa
hip deitirdii bir yer gibi duruyor orada yap,
mendirekle depo arasnda. Krka yakn yl harca
dlar ortaya kmas iin. Ama 1893'te, her ey ha
zr olduunda sonu yerle zamann mimarla bina
sahibine kar bir komplo kurup ve zafer kazan
m olduklaryd; ruhban snfnn zengin imkan
laryla, hibir zaman ulamn hizmetine alama
yan dev bir istasyon yaplmh. Cephesinden belli
olur, ierisinde, 1.-IV. mevki yolcularn (ama Tanr
nnde hepsi eittir) bavullar arasnda kalmas
na ruhl varlklar iine skm halde, oturup iin
deki gndermeleri ve fihristleriyle uluslararas tren
sefer cetvellerine ok benzeyen kitaplardan ilahiler
okuduu bekleme salonlar bulunduu. Demiryolu
ulam tznden blmler asldr duvarlarda,
piskoposluk genelgeleri biiminde; isteyene, ey
tan'n lks treniyle zel seferler iin kefaretname
55

tarifeleri gsterilir ve uzaklardan gelen yolcularn

gzlerden rak ykanabilecekleri kabinler hazr bu
lundurulur, gnah karma hcreleri biiminde.
Marsilya'daki din istasyonudur bu. Sonsuzlua gi
den yatakl vagon trenleri ayin zamanlarnda bura
dan kalkar.
F r e i b u r g K a t e d r a 1 i . - Bir ehirdeki en ken
dine zg yerellik duygusu hemerileri iin -hatta
belki henz orada kalmakta olan yolcu iin, hatr
ladka- kule saatlerinin vurularndaki tn ve ara
lklarla balantldr.
M o s k o v a , B a s i l i u s K a t e d r a l i . - Bizans
madonnasnn kucandaki ey canl byklkte
bir tahta bebekten baka bir ey deil. Meryem'in,
ocukluu sadece ima edilmekle, sadece temsi
li olarak kalm bir sa karsndaki acsnn ifade
si, canlsna benzetilmi bir erkek ocuk heykelinin
canlandrabileceinden daha youn.
B o s c o t r e c a s e . - Fstkam ormanlarnn kibar
l: atlar girift rgler olmakszn kurulmutur.
N a p o l i , M u s e o N a t i o n a l e . - Eskicil hey
keller glmsemelerinde bedenlerinin bilincini ta
yor seyirciye, nasl bir ocuk henz koparlm
iekleri, demet yapmadan, dank, bize uzatrsa,
yle; buna karlk ge dnem sanat yz ifadeleri
ni daha bir kesinlikle ekip ekitiriyor, yetikinin
keskin otlarla kalc bir demet r gibi.
F 1 o r a n s a , V a f t i z h a n e . - Giri kapsnn s
tnde Andrea de Pisano'nun "Spes"i. Oturmu, el
lerini aresizce kaldryor, ulaamayaca bir mey
veye. Gene de kanatlanm. Bundan hakiki bir ey
yok.
56

G k y z . - Ryamda geceleyin bir evden k

tm ve gkyzn grdm. Vahi bir prlt yay
yordu etrafa. nk, yldzlarn hepsi grlyordu
ve oluturduklar burlar duyusal bir varlk iinde
karmdaydlar. Bir aslan, bir baak, bir terazi ve
daha birou youn yldz kmeleri halinde aa
ya, yeryzne bakp duruyorlard. Ay grlm
yordu ortalkta.
GZLK

Yazn imanlar gze arpar, kn zayflar.

Baharda, gneli havann aydnlnda taze yap
raklarn farkna varlr, souk yamurda daha yap
raklanmam dallarn.
Misafirli bir gece nasl m gemitir, bunu tabaklar
la fincanlarn, bardaklarla yemeklerin duruundan
anlar geride kalan kii, bir bakta.
Gnl kazanmada ilke: kendini oaltp yedi tane
yapmak; yedi koldan arzu edilenin etrafn sarmak.
Bak insann eiliidir.
OYUNCAKI

M o d e l a j r n e k l e r i . - Kulbeler byk, sa
lnan mavnalar gibi, zerinde insanlarn iti kak
ilerledii mendirein iki kysn doldurmu. st
lerinden flamalarn sarkt direkleri ykselen yel
kenliler var, bacalarndan duman kan vapurlar,
yklerini uzun uzun sakl tutan mavnalar. Arala
rnda, insann karnlarnda kaybolduu gemiler
var; yalnz erkeklerin aa inmesine izin veriliyor,
ama lombozlarndan kadn kollar, tller ve tavus
tyleri grlyor. Baka bir yerde yabanc insan
lar gverteye dikilmiler, eksantrik bir mzikle in57

sanlar korkutup karmaya alyor gibiler. Ama

ilgisiz bir eymiesine, alcsna ulamyor bu. n
sanlar ekine ekine yukarya kyor, gemi merdi
venlerinden karcasna, yaylanan admlarla ve yu
karda olduklar srece btn sahnenin kydan ko
pup ayrlacan bekler gibi kalyor. Sonra yeniden,
suskun ve mest halde ortaya kanlar boyal alko
ln inip kh krmz gstergeler stnde kendi
evliliklerinin kurulup ykldn grdler; bu l
cetvelinin alt ucunda kur yapmaya balayan sar
adam st ucunda kaybetti mavi kadn. Aynalara
bakp ayaklarnn altnda zeminin su ktlesi gibi
alkalanp gittiini grdler ve koan merdiven
lerden teker teker ak havaya indiler. Filo semti
birbirine katyor: orada, ierideki kadnlar, kzlar
edepsiz bir havada, yenecek her ey ise armut-pi
azma-d-lkesinde gemiye kendiliinden yklenmi. nsan ylesine kesin biimde koparlp ay
rlm ki ak denizlerle, her eye burada sanki ayn
zamanda ilk ve son defaym gibi rastlamak mm
kn. Denizaslanlar, cceler ve kpekler Nuh'un
gemisindeymiesine korunmakta. Hatta demiryo
lu bile buraya bir kurulmu ki, tam kurulmu; bir
tnel iinde biteviye dnp duruyor. Semt birka
gnlne bir Gney Denizi adasnn liman ehri
ne, sakinleriyse Avrupa'nn ayaklarnn dibine at
t eyler karsnda duyduklar arzu ve aknlk
tan kendilerine gelemeyen vahilere dnm.
H e d e f T a h t a l a r . - At poligonu manzarala
r bir araya toplanarak tasvir edilmeli. Bir buz l
vard aralarnda, birok yerinde hedef olarak be
yaz mlek llelerin nms bir dzenleme iinde
belirdii. Arkada, izgileri birbirine karm bir
orman paras nne dikilmi, boyal iki ormanc
resmi, en nde, baka bir yerden alnp taklm gi
bi, batan karc gsleriyle iki sirenin yalboya
58

resimleri. Baka bir yerde, resimleri ender olarak

eteklik, en ok da igmlei giymi olarak yaplan
kadnlarn salarndan pipolar fkryor. Ya da pi
polar kadnlarn ellerinde atklar bir yelpazeden
kmakta. Hareketli pipolar nnde "Tirs aux Pi
geon"larn yer ald fonda yava yava dnyor.
Baka poligonlar ziyaretinin, elinde tfek, ynet
menliini yapt tiyatrolar sunuyor: onikiden vu
rursa balyor gsteri. Byle bir yerde otuz alt ku
tu vard, sahne erevesinin stnde de, her birinin
ne sunaca yazlyd: "Jeanne d'Arc en prison",
"L'hospitalite", "Les rues de Paris" . Baka bir poli
gonda: "Execution capitale". Kapal kapnn nn
de bir giyotin, siyah cppesiyle bir hakim ve elin
de ha tutan bir rahip. At hedefini bulursa kap
alr, zerinde iki cellat yama arasnda sulunun
bulunduu bir tahta srlr darya. Sulu ban
otomatik olarak ban altna yatrr ve kopar ka
fas. Ayns "Les delices du mariage"da: Perian
bir i mekan belirir; oturma odasnn orta yerinde
baba grlmektedir; dizlerinde bir ocuk tutnak
ta, serbest eliyle de iinde ikinci bir ocuun yatt
beii sallamaktadr. "L' enfer" - kaplar ald
zaman zavall bir ruha ikence eden bir eytan g
rlr. Yanbanda baka bir eytan bir papaz iin
de lanetlilerin kaynad kazana doru itelemekte
dir. "Le bagne" - bir cmle kaps, nnde gardi
yan. At hedefini bulursa gardiyan bir zilin ipini
eker. Zil alar, kap alr. ki hkmlnn byk
bir tekerlei evirmeye abaladklar grlr. Gene
baka bir dzenleme: Aysn oynatan bir kemanc.
At yerini bulunca kemann yay oynamaya ba
lar. Ay bir penesiyle davula vurur ve bir baca
n kaldrr. Ormanda Uyuyan Gzel de bir atla
uyandrlabilse, Pamuk Prenses bir atla elmadan
kurtarlabilse, Krmz Balkl Kz bir atla kendi-

59

ni srra kadem basm sayabilse, Kk Cesur Ter

zi'yi dnmeden edemeyecek insan. Ah masals
bir isabet kaydeder o kuklalarn dnyasnda; kt
lerin ban gvdesinden ayran, prenseslerin pren
ses olduunu ifa eden, kurtarc bir gc vardr.
zerinde yaz olmayan, byk kapda da durum
yledir: yi nian alnmsa kap alr, krmz pe
l perdelerin nnde bir siyahi durmakta, hafif
e eilirmi izlenimini uyandrmaktadr. Ellerinde
byk, altn bir kap tutmaktadr. Kabn stnde
yemi vardr. nce birincisi alr, iinde ufack bir
insan belirir, eilerek selam verir. kincisinde gene
onun kadar ufack iki kukla dnerek dans etmek
tedir. (nc kap almad.) Bunun altnda, sah
nenin sergilendii masann nnde, zerinde "Ro
ute minee" yazl, tahtadan, kk bir atl. Onikiye
isabet ettirilirse bir patlama olur, atl ahyla birlikte
takla atar, ama nemelazm, atnn stnde oturdu
u gibi kalr.

S t e r e o s k o p . - Riga. Her gn kurulan pazar, al

ack tahta kulbelerden oluan ehir depolan ol
mayan, geni, kirli bir ta set olan mendirein s
tnde boylu boyunca uzanyor, Dna suyu kysn
da. ou zaman bacalar rhhm duvarnn bile aa
snda kalan kk vapurlar bu siyahms cceler
kentine yanam. (Daha byk gemiler biraz daha
aada, Dna'nn akh ynde duruyor.) Kirli tah
talar, souk havada ldayan birka tanecik rengin
zerinde eriyip gittii, topraks fon. Burada baz
kelerde, balk, et, izme ve elbise barakalarnn
yannda ellerinde rengarenk kat ubuklarla b
tn yl boyunca duran ve bahya doru sadece No
el sralarnda ilerleyen kkburjuva kadnlar var.
nsann en sevdii ses tarafndan azarlanmas byle bu kat ubuklar. Birka santime rengarenk
ceza demetleri. Mendirein sonunda tahta itlerle
60

evrili, sudan sadece otuz adm uzakta, krmz

beyaz tepeleriyle elma pazar. Satlacak elmalar
saman iine gml, satlmlar ise samansz hal
de, evkadnlarnn sepetlerinde. Arkada koyu kr
mz bir kilise ykseliyor, ama taze kasm hava
snda elmalarn yanaklarna kar etkili olamyor.
- Mendirein yaknnda, gemici levazmat satan,
kulbelere yerlemi dkkanlar. stlerine halat
resimleri yaplm. Her yerde tabelalara ya da bi
nann duvarna maln resminin yaplm olduu
grlyor. ehirde bir maaza svasz tula du
varnn stne sahicisinden byk boyda bavul
lar, kaylar iletmi. Bir sokak kesindeki, iinde
korse ve kadn apkas satan bir dkkann olduu
alack binada ssl hanm yzleri ve bedene sk
ca oturan i amarlar resmedilmi, toprak sars
zemine. nnde, kede, camlarnda benzer e
killer gsteren bir sokak lambas var. Btn hep
si hayali bir genelevin cephesi gibi. Bir binann gri
duvar stnde, gene limana yakn, gri ve siyah
olarak, elle tutulurcasna canl biimde resmedil
mi eker uvallar ve kmr grlyor. Baka
bir yerde bereket boynuzlarndan ayakkablar ya
yor. Nalburiye ilenmi bir levhann stne, en
ince ayrntsna kadar, ekiler, dililer, kerpeten
ler ve en knden vidacklar - modas gemi
boyama kitaplarndaki resimlere benziyor grn
ts. Byle resimlerle dolu ehir: ekmeceden
karlmasna dzenli bir kompozisyon iinde.
Aralarnda ise yksek, kale benzeri, lesiye keder
li birok bina ykseliyor, hepsi de arlk dzeni
nin dehetini hatrlatan.
S a t 1 k D e i 1 . Lucca panayrnda mekanik
kabine. Sergi uzunlamasna, simetrik olarak ikiye
ayrlm bir adrda kurulmu. Birka basamak
la klyor. Tabela iini zerinde hareketsiz birka
-

61

kuklann olduu bir masa gryor. Sa aklktan

giriliyor adra, sonra soldakinden gene klyor.
Aydnlk olan i mekanda iki masa derinlere do
ru uzanmakta. Uzun kenarda bitiiyor masalar, y
le ki, dolamak iin sadece dar bir yer kalyor. ki
masa da alak ve camla rtl. stlerinde kuklalar
ayakta duruyor (boylan ortalama yirmi-yirmi be
santimetre), kapal olan alt ksmlarnda kuklalar
hareket ettiren saat mekanizmalar duyulur biim
de tkrdyor. Masalarn kenarlar boyunca ocuk
lar iin kk bir basamak uzanmakta. Duvarlarda
grnt bozan aynalar. - Giriin hemen yaknnda
hkmran figrleri grlyor. Her biri herhangi
bir hareket yapmakta: Birinin sa ya da sol eliyle
yaylml bir davet jesti, bakalarnn camdan ba
klarn gezdirii; bazlar gzlerini dndryor
ve ayn zamanda kollarn kmldatyor. Franz Jo
seph, taht stnde, yannda iki kardinalle IX. Pio,
talya kraliesi Elena, Hanm Sultan, at stnde 1.
Wilhelm, kk bir ili. Napoleon daha da kk,
veliaht haliyle Vittorio Emmanuelle duruyorlar in
sann karsnda. Bunlar ncil figrleri izliyor, son
ra da ile. Herodes teferruatl ba hareketleriyle
ocuklarn Katli'ne emir _veriyor. Azn kocaman
aarak ban bir eyi onaylar gibi sallyor, kolunu
uzatyor ve gene brakveriyor. nnde iki cellat
durmakta. Biri, kolunun altnda kafas kesilmi bir
ocukla, kesen klcn boa sallayarak, teki klcn
bir gvdeye batrmak zere, gzlerini dndrme
si dnda hareketsiz. Ve yanlarnda iki anne: biri
durmadan ban sallyor, bir melankolik gibi hafif
hafif; teki yavaa, yalvararak kollarn kaldryor.
- armha Gerili. armh yere uzatlm. Cellatlar
ivileri akyor. sa onaylar gibi ban sallyor. sa armhta, bir asker kendisine yava yava, kesik
hareketlerle bir snger uzatarak sirke iiriyor, son
ra sngeri birden ekiyor. Mesih bu arada hafife

62

enesini kaldryor. Arkadan bir melek yanap ku

pasna kan doldurmak iin armhn zerine eili
yor, kupay uzatyor, sonra da dolmu gibi geri e
kiyor. - br masada janr tr resimler grlyor.
Ekmek kftesi yiyen Gargantua. nndeki tabak
tan iki eliyle azna athryor kfteleri, bir sa, bir
sol elini kaldrarak. ki elinde de, ucunda kftenin
takl olduu birer atal var. - Yn eiren bir Alp
li genkz. - Keman alan iki maymun. - Bir by
cnn nnde fya benzeyen iki kap var. Sadaki
alyor, iinden beline kadar grlen bir bayan
kyor. Sonra inip kayboluyor. Derken soldaki a
lyor: bir erkek vcudu yarsna kadar ykseliyor.
Sadaki yeniden alyor, boynuzlarnn arasnda,
hanmn yzyle birlikte, bir erkek keinin kafas
beliriyor. Ardndan, gene solda: Adamn yerini bir
maymun alm. Sonra gene her ey batan balyor.
- Baka bir byc: nnde bir masa var ve hem
sa hem sol elinde baaa birer kupa tutuyor.
Altlarnda, bir birini, bir tekini kaldrdka, kah
bir ekmek, kah elma, kah iek, kah zar grlyor.
- Byl eme: Ban sallayan bir kyl ocuu
tulumba karsnda duruyor. Bir kz ekiyor tulum
bay, emenin azndan grl grl, kesintisiz,
camdan bir su akyor. - Bylenmi sevgililer: Al
tndan bir allk ya da altn bir alev iki kanat halin
de alyor. inde iki kukla grnyor. Birbirlerine
bakyorlar, sonra gene birbirlerinden yz eviri
yorlar, sanki bakrlarken akllar aknlktan du
rurmuasna. - Btn figrler arasnda st yazl
kk bir kat. Hepsi 1 862 ylndan kalma.

Yazar, dnceyi kahvenin mermer masasna yat

rr. Uzun uzadya bak: zaman deerlendirmekte
dir, nk barda -hastay muayene edecei mer-

63

POLKLNK

cek- daha gelmemitir nne. Sonra yava yava

alet takmn karr: dolmakalem, kurunkalem
ve pipo. Kahve mterileri, amfitiyatro biiminde
sralandklarnda, klinik izleyicilerini oluturmak
tadr. htiyaten doldurulmu ve gene ihtiyaten iil
mi olan kahve dnce zerinde kloroform etkisi
yapar. Yazarn dncesini takt eyin konunun
kendisiyle ilgisi kalmamtr artk, narkoz altnda
ki kiinin cerrahi mdahale ile ilgisi olmad gibi.
Dnce elyazsnn ihtimaml izgileri boyunca
kesilir, cerrah vcut iinde arlk merkezlerini de
itirir, kelimelerin ur gibi oald yerleri kesip
alr ve gmten bir kaburga paras gibi bir ya
banc kelime yerletirir. Sonunda noktalama ince
dikilerle yaray kapatp diker ve cerrah garsona,
asistanna, cretini nakit olarak der.

BU SAHA
KRALIKTIR
lgndr, eletirinin dnden yaknan. nk
saati oktan dolmutur eletirinin. Uygun bir me
safenin iidir o. Vatan bakalarnn ve grnt
lerin nemli, bir nokta-i nazar edinmenin henz
mmkn olduu bir dnyadr. Oysa bu arada iler
ok yakc bir scaklkla gelmi, insan toplumunun
kapsna dayanmtr. "nyargszlk", "tarafsz ba
k", o iten kesinkes sorumlu olmayn safdilce
birer ifadesi deilse, yalan olmutur. Bugn nesne
lerin kalbine ileyen en zl bak pazar ekonomi
sinin reklam bakdr. Reklam gzlem iin varolan
serbest alan yakp ykar ve nesneleri yle tehlikeli
bir biimde gzmzn nne kadar sokar ki, si
nema perdesinden bir araba, dev gibi byyerek
ve zangrdayarak stmze geliyormu gibi olur.
Ve nasl ki film mobilyalar ve cepheleri tketici bi
imde eletirel bakn karsna karmyor, bunlar
sadece vurdumduymaz ve uar yaknlklaryla et-

64

kili oluyorlarsa, gerek reklam da yle bir meka

nizmayla nesneleri bize yaklahrr; onun da iyi bir
filminkine uyan bir hz vardr. Bylece "nesnellik"
sonunda ortadan kaldrlm olmakta, bina duvar
larn kaplayan, "Chlorodont''la "Sleipnir"i devler
alp kullanverecekmi gibi gsteren resimler kar
snda, salna kavumu duygusallk Amerikan
usulnce zgrlemektedir; nasl ki arhk hibir e
yin duygulandrmad ve harekete geirmedii in
sanlar sinemada yeniden alamay reniyorlarsa.
Ama sokaktaki adam iin, nesneleri bylesine yak
nna getiren ve onlarla su gtrmez biimde doku
nuumunu salayan ey paradr. Ve para karl
alp, tccarn sanat salonunda resimleri ekip e
viren gazete eletirmeni bu resimler hakknda onlar
vitrinde gren sanat dostundan daha esasl deilse
daha nemli eyler bilmektedir. Konunun scakl
ondan kopar ve onu duygulu klar. - Sonuta rek
lam eletiriden o kadar stn klan nedir? Elektrik
kl krmz yaznn syledii ey deil - asfaltn
stnde yansrken yarath ate birikintisi.

Patronun odas silahlarla dolu. eriye girenin kon

for olarak gzn balayan ey aslnda rtlp
gizlenmi bir silahhane. Yaz masasnn stnde
ki bir telefon ikide birde alyor. nsann en nem
li yerde szn kesiyor ve karsndakine cevabn
lp biecei zaman salyor. Bu arada geen ko
numann paralan burada sz konusu iten daha
nemli nice ilerle uraldn gstermekte. n
san bunu kendine bir kere syledi mi, bulunduu
noktadan yava yava kaymaya balam demektir.
Kimden sz edildiini sormaya balar kendi kendi
ne, grt kiinin yarn Brezilya'ya gideceini
dehetle haber alr ve ok gemeden irketle y65

BRO
MALZEME
LER

le bir dayanma iine girer ki, berikinin telefonda

yaknd migreni (frsat olaca yerde) zc bir
aksaklk olarak alglar. arlarak ya da arlma
dan, sekreter hanm girer ieri. Gzeldir. Velini
meti ise hanmn ekicilii karsnda, ister erbetli,
ister hayran olarak oktan durulup oturmu halde
olsun, misafir arkasndan bir kere, bir kere daha
bakmakla kalmayacaktr; hanm da hangi davra
nn patronuna olan kranna uygun deceini
bilmektedir. Personel hareket halinde, kartotekler
den misafir dostun alabildiine eitli balamlarda
snflanm kimliini masann stne dkmektedir.
Kii yorulmaya balamtr. tekiyse, arkasna
alm olan, bunu misafirinin gz kamatrrcasna
aydnlatlan yznden memnuniyetle okur. Koltuk
da etkisini gstermektedir; mteri diide gibi,
ylece gmlp arkasna yaslanm biimde otur
makta ve grd berbat ilemi sonunda ilerin

AMBARLAMA:
NAKLYE VE
AMBALAJ

usulne uygun yry olarak kabul etmektedir.

Bu ilemin de er ge faturas kacakhr.

Sabahleyin erkenden otomobille Marsilya'y gee

rek trene gidiyordum; yolda bildiim yerler, sonra
da yeni, bilmediim veya pek bulanka hahrlaya
bildiim yerler karma ktka, ehir ellerimde
tuttuum bir kitaba dnt; tavanarasndaki bir
sanda girip, kimbilir bir daha nice zaman iin g
zmden kaybolmadan nce, alelacele birka bak
daha frlattm bir kitaba.

66

Ryamda bir tfekle canma kydm grdm.

Tfek patlaynca uyanmadm, bir sre cenazemin
yatna baktm. Ancak bundan sonra uyandm.

Marur birinin yaayna kar en gl itiraz u

dur: yemeini yalnz bana yemesi. Yalnz yemek
insan kolayca katlatrr, kabalatrr. Buna al
k olan bozulup gitmemek iin Spartalcasna ya
amaldr. Mnzeviler, srf bunun iin, etsiz bes
lenmitir. nk yemek sadece topluluk iinde
hakkettiine ular; yemek yerini bulacaksa pay
lalmak ve paylatrlmak ister. Kiminle, o nem
li deildir: eskiden bir dilenci zenginletirirdi her
sofray. Tek nemli olan paylatrmak ve vermek
tir, sofradakilerin bir toplum ruhu iinde konu
mas deil. Oysa te yandan, dosta beraberliin
yemek olmadnda kritiklemesi de artcdr.
Saint-Germain Kontu, dolu sofralar karsnda a
kalr, srf o yzden de konumada egemenliini
korurdu. Ama her katlann eli bo dnd yere
rekabet kavgalar girer.

Eski mektup tomarlarn gzden geiren kimseye

ou zaman, dokunsa dalacak bir zarfn stnde
ki, nicedir tedavlden kalkm bir pul dzinelerce
sayfa okumaktan daha ok ey syler. Bazen kart
postallarda rastlar insan bylelerine ve pulu z
sn m, yoksa kart, iki yznde eski bir resim us
tasnn ayn deerde, farkl birer izimi bulunan bir
kat gibi saklasn m, bilemez. Kahvelerin came
kanlarnda da mektuplar vardr, elbet bir crm
leri varm da gzler nnde prangaya vurulmu
dururlar. Ya da bir yerden srgn gelmilerdir ve

67

TADLAT
DOLAYISIYLA
KAPALI

"AUGIAS"
OTOMAT
LOKANTASI

PULCU

sandn iinde ylbeyl, gnbegn, camdan bir

Salas y Gomez zerinde mr tketmektedirler.
Uzun zaman almadan kalm mektuplara kt
bir saldrganlk siner; mirastan yoksun braklm
lardr ve gizliden gizliye, sinsice, ac iinde geir
dikleri uzun zamann cn tasarlamaktadrlar.
Bunlardan birou sonralan, her yanlan damgalar
la dalanm tamgnderiler olarak, pulcu dkkan
larnn vitrinlerine yerleir.
Bilinir, sadece damgal pullarla uraan kolek
siyoncular vardr; insan neredeyse, srrn zne
inenlerin sadece onlar olduunu sanabilir. Pulun
karanlk yanna, damgaya sadk kalmaktadrlar.
nk damga pulun gece yzdr. Queen Vic
toria'nn ba stne bir aziz halesi oturtan tren
si damgalar, Humbert'in bana bir ileke elengi
koyan yalvas damgalar vardr. Ama en sadiste
hayalgc bile, yzlerde krba izleri brakan, koca
ktalann topran bir deprem gibi yarklarla blen
o kara ilemin apna eriemez. Hele, pulun teca
vze uram gvdesi ile beyaz, dantelle sslenmi
tl elbisesi, kenar, arasndaki o kartlk. Damga
larn izinden giden kimse detektif gibi en cra pos
ta idarelerinin iaretlerinden kalan paralar, arke
olog gibi en yabanc yer isimlerinin gvde kalnt
larn adlandrmak, kabalist gibi btn bir yzyla
ait verilerin dkmn elinde bulundurmak duru
mundadr.
Pullar kck saylarla, minicik harflerle, yap
rakklar, gzcklerle doludur. Bunlar grafik hc
re dokulardr. Hepsi kaynar durur ve alak hay
vanlar gibi, paralansa da yaamaya devam eder.
Bunun iindir ki, birletirilip yaptrlan pul para
larndan ylesine etkili resimler ortaya kar. Ama
stlerindeki hayat, lm paralardan olutuunu

68

gstermekle, kokumann havasn hep tayacak

hr. Byle portreler ve edepsizce gruplar iskeletler
le, kurt ynlaryla doludur.
Uzun serilerin renk diziliinde acaba yabanc bir
gnein m krlmaktadr? Kilise Devleti'nin
ya da Ekvator'un posta bakanlklarnda biz gayr
larn bilmedii nlar m domutur? Peki, daha
iyi gezegenlerin pullarn niin gstermezler bize?
Ate krmzsnn Vens'n stnde dolamda
olan bin tonunu, Merih serisinin drt byk gri e
idini ve fiyatsz Satrn pullarn?
Pullarn stnde lkeler, denizler sadece vilayet
lerdir; krallar sadece renkleri holarna gittii gibi
stlerine boca eden rakamlarn paral askerleridir.
Pul albmleri byl bavuru kitaplardr, monar
ilerin ve saraylarn, hayvanlarn ve alegorilerin ve
devletlerin saylar tespit edilmitir ilerinde. Pos
tann dolam bunlarn uyumu zerine kuruludur,
nasl ki gksel saylarn uyumu zerine gezegenle
rin dolam kuruluysa.
Beyzi biimli, sadece bir ya da iki byk rakam ta
yan eski, groschen'lik pullar. Bize siyah lake er
eveleri iinden, hibir zaman tanmam olduu
muz akrabalarn tepeden bakh fotoraflara ben
zerler: rakamlara dklm bykteyzeler ya da
nineler, dedeler. Thum und Taxis'in pullar zerin
de de byk rakamlar vardr: cad arpm taksi
metre numaralar gibidirler orada. Bir akam arka
larnda bir mum belirse, amayacaktr insan.
Ama bir de kenar olmayan kk pullar vardr,
para birimi ve lkesi belirtilmemi. stlerinde, en
skndan bir rmcek a iinde sadece bir say
grlr. Bunlardr belki, gerekten kadersiz olan
lar.
69

Paralk Trk pullar stndeki yazlar stanbul'dan

gelen, ancak yar yarya Avrupallam acar bir
tccarn kravatndaki, eri duran, pek fazla haval,
pek fazla prltl ine gibidir. Bunlar postann son
radangrmeleri, Nikaragua ya da Kolombiya'nn
kt kenarl, adeta banknot klna girmek iste
mi, byk boyutlu eitleri merebindendir.
Taksa pullar pullarn arasndaki ruhlardr. Dei
iklie uramazlar. Hkmdarlarn ve hkmet
biimlerinin deimeleri iz brakmadan geer gider
yanlarndan.
ocuk uzaklardaki Liberya'ya ters tuttuu bir ti
yatro drbnyle bakyor: ite, karsnda bir erit
ik denizi, palmiyeleriyle, hpk pullarn gsterdii
gibi. Vasco de Gama ile, mit gibi e kenarl olan
ve renkleri havayla deien genin evresini do
layor. mit Btrnu'ndan gelme turizm bror.
Avustralya pullarndaki kuuyu grnce bu gr
d, mavi, yeil ve kahverengi eitlerin stn
dekiler de dahil, sadece Avustralya' da yaayan ve
burada okyanuslarn en pasifii olan bir havuzda
yzp giden siyah kuudur.
Pullar byk devletlerin ocuk odasnda takdim
ettikleri kartvizitlerdir.
ocuk Gulliver olmu, pullarnn lkelerini ve
halklarn grmeye km. Liliput corafyas ve
tarihi, o kk halk zerine btn bilgi, btn sa
ylaryla, isimleriyle uykusunda esinleniyor kendi
sine. Onlarn i hayatna karyor, firfiri renkteki
meclislerine kahlyor, gemilerinin denize indirili
ini seyrediyor ve itin ardndaki tahtlarda oturan
tal balaryla birlikte jbileler kutluyor.

70

Bilindii gibi bir pul dili vardr ki, ieklerin diliy

le ilikisi mors alfabesinin yazlan alfabeyle iliki
si gibidir. Ama daha ne kadar yaayacaktr iek
cmb telgraf tellerinin arasnda? Sava sonras
dneminin rengarenk, byk, sanatsal pullar bu
bitki rtsnn gzn aan yldziekleri ve dal
yalar olmam mdr, daha imdiden? Bir Alman
olan ve Jean Paul'n ada olmas rastlant sayl
mayacak Stephan on dokuzuncu yzyln yaz orta
snda ekmiti tohumlarn, yirminci yzyln tesi
ne kalmayacak olan bu iek rtsnn.
SI PARLA
ITALIANO

Geceleyin iddetli arlarla bir park srasnda otu

ruyordum. Karmdaki sraya iki kz gelip oturdu.
Babaa bir ey konumak istiyor olacaklard ki, f
sldamaya baladlar. Benden baka kimse yoktu
yaknda, bense, ne kadar yksek sesle de konusa
lar, talyancalarn anlamazdm. Ama, bana uzak
bir dildeki bu gereksiz fsldama bende, kar ko
yamadm bir biimde, aryan yere serin bir bez
sarlm duygusunu uyandrd.
FENN
MDAT
SERVS

Dnld gibi dile getirilivermi bir gerekten

daha zavall bir ey yoktur. Bu durumda, ylece
kada geirilmesi kt bir fotoraf bile deildir.
Gerek de (ocuk gibi, bizi sevmeyen bir kadn gi
bi) yaznn objektifi karsna kmaktan kanr,
biz kara rtnn altna girmi, kmltsz bir duru,
bir glmseme beklerken. Aniden, bir rpda da
lp gittii yerden kovulup umak, ister kavga-d
vle olsun, ister mzikle ya da imdat barlary
la olsun, rktlp kalkmak ister. Gerek yazarn
iinde deli alarm sinyallerini kim saymaya yana71

r ki? "Yazmak" ise bu sinyalleri greve komak

tan baka bir ey demek deildir. O zaman tatl
odalk yerinden kalkar, buduarnn, beyin tasm
zn, hengamesi iinde ilk eline geen eyi alr, d
rr, evirir ve bylece, neredeyse tannmaz hal
de, bizden kap tekilere gider. Ama ne kadar ala
biri ve yaps ne salkl olmaldr ki, byle tabiilik
ten uzak, kovalanm haliyle, gene de muzafferane,
ipirin aralarna girebilir.
TUHAFYE

almamdaki alnhlar haydutlar gibidir, yol kena

rnda bekleyip silahlaryla ortaya kar ve aylakla
rn kanlarn ellerinden alrlar.
Sulunun ldrlmesi ahlaki olabilir - ldrlme
sinin hakl karlmas asla.
Btn insanlar besleyen Tanr'dr, yetersiz besle
yen ise devlet.
Resim galerilerinde dolaan insanlarn ifadeleri
orada sadece resimlerin asl olmasndan duyduk
lar ve doru drst gizleyemedikleri hayal krkl
n yanstr.
VERG
MAVR

phe yok: Mallarn ls ile hayatn ls ara

snda gizli bir balant vardr, yani para ile zaman
arasnda. Bir hayatn zaman ne kadar beyhudelik
le dolmusa, onu oluturan anlar da o kadar krl
gan, ok biimli, danktr, te yandan byk bir
mr erisi baarl insann varlnn yansmas
dr. Lichtenberg pek doru olarak, zamann ksal
masndan deil, klmesinden sz etmeyi nerir
72

ve yle der: "Birka dzine milyon dakika, yirmi

be yldan az fazla bir hayat oluturur." Bir dzi
ne milyon biriminin hibir ey ifade etmedii bir
parann kullanld yerde hayat da yllarla deil,
tutarnn saygn bir grnm kazanabilmesi iin,
saniyelerle llecektir. Buna uygun olarak da, bir
tomar banknot gibi, arur edilecektir: Avusturya
Krone birimiyle hesaplamak alkanlndan bir
trl vazgeemiyor.
Para ile yamur sk skya ilintilidir. Havann ken
disi bu dnyann durumunun bir gstergesidir.
Rahmetirahman ise bulutsuzdur, hava artlarndan
haberi yoktur. zerine hibir .parann yamayaca
bir mkemmel mallar memleketi de gelecektir.
Banknotlar zerine tasvir edici bir zmleme ya
plsa iyi olurdu. Tayaca snrsz mizah gcnn
bir eini sadece nesnelliinin gcnde bulurdu bu
kitap. nk bu belgeler zerinde olduu kadar
baka hibir yerde kapitalizm kutsal bir ciddiye

tin safdillii iinde boy gstermez. Banknotlarn

zerindeki, rakamlarn etrafnda oynaan masum
' yavrular, tanra klnda elinde kanun levhalar
tutanlar ve klcn knna sokan zrhl kahramanlar
- kendi bana bir dnyadr bu: cehennemin cephe
mimarisi. - Lichtenberg, zamannda kat paray
yaygnlam grseydi, byle bir eser tasarlamay
ihmal etmezdi.

Y a y n c . - Beklentilerim bakmndan en arn

dan bir hayal krklna uram oluyorum. Yaz
dklarnzn izlerevre iinde hi mi hi etkisi yok;
en ufak bir yank uyandrmyorlar. Oysa kitabn

73

DAR
GELRLLER
N
HUKUK
DANIMA
SERVS

sunuluunda masraftan kanmadm. Btn para

m reklama dktm. - Biliyorsunuz, size ne kadar
deer verirdim ve hala veriyorum. Ama anlayla
karlayacaksnz ki, benim tccar vicdanm da ar
tk yava yava bakaldryor. Yazarlar iin elinden
geleni yapan biri varsa, benim. Ama sonunda, be
nim elime bakan karm, ocuklarm da var. Tabii,
son yllarn zararlarn sizin stnze ykmak isti
yor deilim. Ama hayal krklnn brakt o ac
duygu da kalacaktr. u sra maalesef kesinlikle
destek olamayacam size.

TABP
GECE
BU ZL
ALINIZ

Y a z a r . - Baym! Siz niin yaymc oldunuz? Bu

nu imdi hemen greceiz. Ama nce size bir ey
sylememe izin verin: ben arivinizde 27 numara
olarak geiyorum. Kitaplarmdan beini yaymlad
nz; yani be kere 27'ye oynadnz. 27 kazanmad
iin zgnm. Bu arada, siz bana sadece yandan
arkl oynadnz. Sadece, ans saynz 28'in yaruba
nda olduum iin. - Niin yaync olduunuzu
biliyorsunuz artk. Pekala Babanz Beyefendi gibi,
namuslu bir meslek de seebilirdiniz hayatnzda.
Ama hep gn gnne yaamak - genlik byledir
ite. Siz kt alkanlklarnz yaamaya devam
edin. Ama namuslu tccar gibi grnmekten ka
nn. Masum bir ifade taknmayn, kumarda her e
yi kaybedince: Gnde sekiz saat altnzdan da
sz etmeyin, geceleri kafanz dinleyemediinizden
de. "Her eyden nce, yavrum, drst ol, doruyu
syle!" Bir de u var: Numaralarnz karsnda rol
kesmeyin! Yoksa dar atlrsnz!

Cinsel doyum erkei cinsellikte olmayan, doyu

munda ise, belki de sadece orada, ortasndan kesi
len -zlmeyen- erkeklik srrndan masun klar.
74

Bu sr onu hayata balayan bir kelepeye benzeti

lebilir. Kadn kelepeyi krar, erkek, hayat srrn
kaybettii iin, lmne serbest kalr. Bylece ye
niden doua ular erkek ve sevgili onu nasl an
nenin ekim alanndan kurtardysa, tabiatn srr
olarak rlm o gbek ban kesen ebe olan ka
dn da onu harfiyen toprak anadan ekip alr.

Bilici kadnlara gelecei soran kimse, bilmeden,

gelecek olan hakknda iinde zaten olan ve kar
sndakinin azndan duyacaklarna oranla bin kat
daha kesin bir bilgiyi ifa etmi olur. Ona yn ve
ren ey meraktan ok atalettir; kaderin ortaya d
klmesine seyircilik ederken gsterdii o teslim
karane zihin krlne ise, cesur kiinin tehlikeli,
aceleci bir jestle geleceini ortaya koyuverii kadar
az benzeyen bir ey yoktur. nk bunun z zih
nin canlldr; her saniye neyin cereyan ettiini
kesin biimde fark etmek en uzak gelecei nceden
bilmekten daha canalc bir nem tar. Gelecein
iaretleri, sezgiler, gstergeler her gn organizma
mzdan dalgalarn arp gibi geip gidiyor elbet.
Onlar yorumlamak m, onlardan yararlanmak
m, sorun budur. te yandan, ikisini birletirmek
mmkn deildir. Biri korkaklk ve atalet tavsiye
eder, teki soukkanllk ve hrriyet. nk, uzg
r veya uyar iletilebilir bir ey, bir sz ya da resim
olmadan lm gitmitir bile iindeki en kuvvetli
taraf, bizi merkezden vuran ve bizi daha farkna
varm-varmamken kendi uyarnca davranma
ya zorlayan kuvvet. Bunu ihmal ettik mi, o zaman,
ve sadece o zaman zer kendi ifresini. Biz bu
zm okuruz. Ama artk ge olmutur. Onun iin,
birdenbire yangn ktnda, durup dururken bir
lm haberi geldiinde, ilk sessiz dehetin iinde

75

MADAME
ARIANNE
SOLDA
KNC
GR

bir sululuk duygusu, biim kazanmam bir su

lanma yer alr: Aslnda bilmiyor muydun byle
olacan? lenden son defa sz ettiinde ad bir
baka kmam myd azndan? Alevlerin iinden
sana el sallayan ey dn akamn ancak imdi an
layabildiin dili deil mi? Peki, sevdiin bir nesne
kaybolduunda, daha saatler, gnler nce bir hale,
bir istihza ya da keder sarmam myd o nesnenin
etrafn, olaca aa vuran? Mortesi nlar gibi
hahrlay hayahn kitabnda herkese, uzgr olarak
metni tefsir etmi o grlmez yazy gsterir. Ama
maksatlar dei-toku etmek, yaanmam mr
birabuk yaayp bitiren, andran, kirletilmi hal
de bize geri veren iskambil katlarna, ruhlara, yl
dzlara teslim etmek cezasz kalmayacaktr; bedeni
dolandrp onu kaderin cilveleriyle kendi topran
da boy lerek onlara galebe alma gcnden et
mek cezasz kalmayacaktr. imdiki an, alhnda ka
derin teslim olduu boyunduruktur. Gelecekle ilgi
li gzdan dolu dolu yaanm imdiye dntr
mek: istenebilir bu tek telepati mucizesi dipdiri bir
farkndaln eseridir. Byle bir davrann insann
gndelik alveriinin bir paras olduu ok eski
alar o insann eline kendi plak bedeni olan en
gvenilir arac sunmutu: kehanet. Daha Eskia
bile gaipten haber verme klgsn unutmu deildi;
sendeleyerek Kartaca toprana basan Scipio yere
derken kollarn alabildiine aarak zafer l
m atar: Teneo te, Terra Africana! Dehetin emaresi,
talihsizlik imgesi olabilecek bir eyi somut bir bi
imde o saniyeye balar ve kendi kendini bedeni
nin emir kulu eder. te bu noktada en yce zafer
lerine ulamhr, btn o zhdice oru, eldeme
milik, nbet temrinleri. Gn her sabah temiz bir
gmlek gibi serili durmaktadr yatamzn stn
de: Bu dokumas esiz incelikteki, esiz sklktaki
temiz kehanet smarlama gibi stmze oturur.
76

nmzdeki yirmi drt saatin mutluluu uyanrken

onu ellinize alp almadmza bal olacakbr.

Bir lm haberi getiren, kendini pek nemli grr.

Kendi duygusu onu -ne kadar dirense de- ller
aleminden gelen bir eli klmaktadr. nk btn
llerin topluluu o kadar byktr ki, sadece l
mn haberini veren bile boyutlarn hisseder. "Ad
plures ire" demitir Latince konuanlar lme.
Bellinzona' da, istasyonun bekleme salonunda
dinadam grmtm. Oturduum yerin apraz
na gelen bir bankta oturuyorlard. Ortada oturan
ve bandaki krmz takkeyle biraderlerinden ayr
lann jestlerini izliyordum, btn dikkatimi vermi
olarak. Onlara bir eyler sylerken ellerini kuca
nda kavumu halde tutuyor, ancak arada sra
da birini ya da tekini azck kaldrp oynatyordu.
Aklma gelen: Sa el hep bilmeli sol elin ne yapt
n.
Kim vardr ki, mrnde bir kere metrodan ak ha
vaya kp da yukarda dopdolu gn nn iine
dalnca arplmam olsun. Oysa gne birka da
kika nce, o aaya inerkn ayn parlaklkla
maktayd. Ne abuk unutmutur yolcu st dnya
daki havay. O abuklukla da st dnya onu unu
tacaktr. nk kim kendi varl zerine, baka
iki kiinin hayatlar iinden hava gibi sevecen ve
yakn gemi olmaktan daha fazla bir ey syleye
bilir?
Shakespeare'de, Calderon'da son sahneyi sk sk
kavgalar doldurur, krallar, prensler, valye ya
maklar, maiyet "ka halinde sahneye girerler".
77

MASKEL
BALO
LEVAZIMATI

Seyircilere grndkleri an onlar duraksabr. Sah

ne drama kiilerinin kana dur der. Kavgann d
nda ve gerekten stnde olanlarn gzleri nne
gelmek tehlikeye dmlere nefes aldrr ve ev
relerini yeni bir havayla sarar. Buradan alr "ka
halinde" sahneye kanlarn grnts gizli anla
mn. Bu esrarn okunmasnn iine, bizim de ha
yahn iinden geerek kamzn yabanclarn ba
klar sayesinde masun olaca bir yerin, bir n
veya sahne nn varl beklentisi karr.

MTEREK
BAHS
BAY

Burjuva varl bir kiisel iler rejimidir. Bir davra

n biimi ne kadar nemli, sonular ne kadar cid
diyse, bu rejim de onu o lde kontrol d brakr.
Politik balanm, mali durum, din - btn bunlar
bir keye sinme eilimindedir; aile ise dolapla
rna, kelerine en mptezel bceklerin yerletii
khne, karanlk yapdr. Darkafal temiz vatanda
ak hayahnn eksiksiz biimde zelletirildiini
ilan eder. Bu kesim iin kur yapma sadece iki ki
inin paylat, sessiz, ketum bir olay haline gel
mitir ve byle, alabildiine zel, her trl sorum
luluktan arnm olan kur yapmadr, "aktalk"ta
yeni olan. Buna karlk gerek proleter, gerekse
feodal tr kur abann daha ok kadna deil, ra
kiplerin stesinden gelmeye ynelik olmas ba
kmndan benzeirler. Bu ise, kadna "hrriyeti"
iinde sz konusu olduundan ok daha derin bir
sayg duymak, kadn sorguya ekmeksizin, onun
emrine amade olmak demektir. Erotik vurgula
rn kamu hayatna gtrlmesi feodal ve proleter
bir zelliktir. Bir kadnla filan filan vesilede bera
ber grlmek onunla yatmaktan byk nem tar.
Onun iin, evlilikte deerli olan, elerin verimsiz
bir "uyum" iinde olmas deildir: eler arasndaki

78

mcadelelerin ve rekabetin da dnk bir sonucu

olarak, tpk ocuk gibi, evliliin zihinsel iddeti de
ortaya kar.

BRA
SALONU
AYAKTA

Tayfalarn karaya kt enderdir; ak denizde g

rev insana pazar tatili gibi gelir, gece gndz yk
leme-boaltma yaplan limanlardaki ile karlat
rldnda. Sonra, bir i kafilesine birka saatliine
ehir izni verildiinde hava kararmtr bile. Kated
ral olsa olsa kapkaranlk bir heyula gibi durmak
tadr, bara giden yolun kysnda. Birahanedir her
ehrin anahtar; nerede Alman biras iilebileceini
bilmekse yeterli fiziki ve sosyal corafya. Gecenin
ehir plan Alman denizci barnda alr: Oradan
geneleve, br barlara giden yolu bulmak zor ol
mayacaktr. Bunlarn adlar gnlerden beri masa
ba sohbetlerinde anlmaktadr. nk bir liman
dan aynlnca herkes birbiri ardndan, bir sonraki
limana ait lokallerin, dansinglerin, gzel karlarn
ve yerel yemeklerin lakaplarn, kk flamalar gi
bi, gndere eker. Ama kim bilebilir, bu sefer ka
raya klp klamayacan? Onun iin, daha ge
minin gmrk muayenesi yaplr yaplmaz, hatra
eyas satclar kmtr bile gverteye: Kolyelerle
kartpostallar, yalboya tablolar, baklarla mermer
heykelcikler. ehir gezilmez, satn alnr. Tayfalarn
bavulunda Hongkong' dan alnan deri kemer Paler
mo'nun panoramasyla Stettinli bir kzn fotora
fnn yanbandadr. Gerek memleketleri de ayn
yledir. ehirliler iin yabanc dnyalar barnd
ran, sislere gml bir uzaktan gemicilerin haberi
yoktur. Her ehirde ilk olarak kendini kabul ettiren
ey gemideki nbet, sonra Alman biras, ngiliz t
ra sabunu ve Hollanda ttndr. Endstrinin
uluslararas standard onlar iin kemiklerine ileye-

79

cek lde somuttur; palmiyelere, buzdalarna al

danmazlar. Denizci yakn "yemi bitirmitir", ona
artk ancak en kesin izgilerle ayrlm nanslar bir
ey syleyebilmektedir. lkeleri binalarn yap
biimlerine veya arazinin dekoruna gre olmaktan
ok, balklarn piirilerine gre ayrt edebilir. Ay
rnhlarla ylesine ili dldr ki, okyanusta baka
gemilerle kesitii (ve kendi kumpanyasndan olan
lar siren lklaryla selamlad) rotalar onun iin,
zerinde arpmadan ilerlenmesi gereken caddeler
olmutur. Ak denizde yle bir ehirde yaamak. tadr ki, bu ehrin Marsilya' snn Cannebiere' i s
tnde Port Said' den bir bar ile az ilerisinde, kar
da bir Hamburg batakhanesi, Barselona' snn Plaza
Catalufta'snda Napoli'deki Castel del Ovo bulun
maktadr. Subaylar iin, memleketleri olan ehir
ncelik tar daha. Ama hafif tayfalar, ateiler,
nakliyat halindeki emekleri gemi karinasnda mal
la dokunuum iinde olan insanlar iin kesien li
manlar yurt bile deil, beiktir. Ve insan onlara ku
lak verince farkna varr, yolculukta ne menem bir
yalann gizli olduunun.
DLENCLK
VE

KAPIN
SATICILIGI
YASAKTIR!

Dilenciye btn dinler byk sayg gstermitir.

nk dilenci nesnel ve sradan olduu kadar kut
sal ve hayat verici bir i olagelmi olan sadaka ver
me konusunda gerek zihnin, gerekse dncenin
temellerinin; gerek sonularn, gerekse ilkelerin,
ackl biimde yetersiz kaldn gstermektedir.
Gney lkelerindeki dilencilerden yaknlr ve bu
arada onlarn burnumuzun dibinden ayrlmadan,
srarla dilenmelerinin alimin g metinler kar
sndaki inatl kadar hakl olduu unutulur. En
80

ufak bir tereddt esintisi, en belli-belirsiz bir isteyi

ya da lp bime yoktur, mimiklerimizden seze
meyecekleri. Sesleniiyle bize, aslnda arp ara
basna binmeye hi de isteksiz olmadmz, daha
kendimiz farknda deilken syleyen faytoncunun,
vr-zvrnn arasndan bizim ilgimizi ekebilecek
tek zinciri ya da karneyi bulup karan eskicinin te
lepatisi de ayn cinstendir.

nsan, bir zamanlar Hillel'in yapt gibi Musevi

retisini, Eskia'n retisini ksack, ayak zeri
dile getirecek olsayd, u cmleyi kullanmas gere
kirdi: ''Yeryz yalnzca, evrenin glerini emerek
yaayanlarn olacaktr." Eskia insann daha son
raki insandan, evrensel bir deneyime teslimiyeti
kadar ayran bir ey daha yoktur; sonraki alarn
insan hemen hi bilmez bu teslimiyeti. Kaybolup
gidii daha Yenia' n balangcnda astronominin
parlak dneminde kendini haber verir. Kepler, Co
pernicus, Tycho de Brahe'ye evk veren ey elbet
sadece bilimsel itkiler olmamtr. Ama gene de,
astronominin ok gemeden ulat nokta olan,
evrenle optik bir balln kaytsz artsz vurgu
lanmas noktas ileride zorunlu olarak gelecek ola
nn bir belirtisini tayor gibi grlebilir. Eskia'n
evrenle uramas baka trlyd: esriklikte ger
ekleiyordu. Sadece esriklik deil midir, iindey
ken en yakn ve en uzak hakknda, hem de daima
biri tekiyle beraber halde, gvenimizin tam ol
duu durum? Ama bu da, insann evrenle ancak
toplu halde esrike iletiim kurabilecei anlam
na gelir. Yenileri tehdit eden yanlg bu deneyimi
nemsiz, savsaklanabilir bir deneyim, tek insann
gzel, yldzl gecelerde kapld bir hlya say
malardr. Hayr, bu deneyim durup durup yeni
den gndeme gelmektedir; o zaman da halklarn
81

PLANETARYUMA
GDER

ve slalelerin bu deneyimden ne kadar az kana

bildikleri son sava rneinde en korkun biimde
kendini belli etmitir: Evrenin gleriyle yeni, hi
grlmemi bir evlilik denemesi olmutur bu sa
va. nsan kitleleri, gazlar, elektrik gleri orta ye
re atlm, yksek frekansl akmlar araziyi boydan
boya katetmi, gkyznde yeni yldzlar parla
m, hava ve deniz dibi pervane sesleriyle inlemi,
her yerde toprak anann barna kurban ukurlan
kazlmtr. Evreni elde etmek uruna yaplan bu
byk yar ilk defadr ki gezegen boyutunda, ya
ni tekniin ruhu iinde gereklemitir. Ama ege
men snfn kar hrs teknii iradesi altna almaya
niyet ettiinden teknik de insanla ihanet etmi,
zifaf yatan kan glne evirmitir. Tabiata ege
men olmak, emperyalistlerin retisince, tekniin
btn anlamdr. Ama kim gvenmek ister, ocuk
lara byklerin egemen olmasn eitimin anlam
ilan eden dayak bir hocaya? Eitim her eyden
nce kuaklar arasndaki ilikinin vazgeilmez d
zenlenii deil midir; dolaysyla, egemenlikten
sz edilecekse, konu ocuklar deil, kuak ilikileri
zerinde egemenlik deil midir? Bunun gibi, tek
nik de tabiat egemenlii deildir: tabiat ile insanlk
arasndaki iliki zerinde egemenliktir. Tr olarak
insanlar geri onbinyllardan beri geliimlerinin so
nunda bulunuyorlar; ama tr olarak insanlk geli
iminin henz banda. nsanlk tr iin teknik
ile, evrenle dokunuumunun halk ve aile dzenle
rinde olduundan yeni ve farkl biimde olutuu
bir beden rgtlenmektedir. eitli hzlar deneyi
mini hatrlatmak yeter: bunlar sayesinde insanlk
artk zamann i blgelerine doru, hastalara nce
leri yksek dalarda ya da gney kylarnda ifa
veren kuvveti salayacak ritimlerle karlaaca,
sonu grlemeyecek yolculuklara hazrlanmakta
dr. Lunaparklar sanatoryumlarn bir n biimidir.

82

Gerek evrensel deneyimin verdii rperti bizim

"tabiat" demeye alkn olduumuz o kck ta
biat parasna ulanm deildir. Son savan kyam
gecelerinde insanln iskeletini saralnn mutlulu
una ok benzeyen bir duygu rselemitir. Sava
izleyen isyanlarsa yeni gvdeyi denetim altna al
ma yolundaki ilk denemedir. Proletaryann iktidar
salna kavumasnn leidir. Bu lein disip
lini proletaryann iliklerine kadar ilemezse, hibir
pasifist aklyrtme kurtaramayacaktr onu. Canl
olan, yokoluun sarsnhsn sadece dllemenin es
rikliinde yener.

83

evirmenin Notlar

MEKSKA ELLG Hayr dercesine, sadan sola doru: Trke

konuanlarn ba aadan yukarya doru sallayarak yap
t "Hayr" iaretinin Avrupa kltr evresindeki karl.
ALTYAPI ALIMALARI Rya kelimesi Anaquivitzli u paralar
dan oluuyor: Yunanca bir nek olan 'avD ; Franszca hayat
anlamna gelen vie, Almanca espri demek olan witz ve Al
manca kltme eki olan li.

TTZ HANIMLAR N KuAFR Kurfrstendamm Berlin'de, sos

yal hayatn merkezi olagelmi "Cadde-i Kebir" .

YEMNL MUHASEBE MFETT Baln ierikle ilgisi Alman

ca' da muhasebe ve kitap (= muhasebe defteri) kelimeleri
arasndaki yaknlktan ileri geliyor.

LAN YAPITIRMAK . . . / N TEZDE YAZARLIK . . . Nulla dies

sine linea (Lat.): Satr yazmadan gn gemesin.

LAN YAPITIRMAK . . . / N TEZDE ELETR . . . in nuce (Lat.):

ksaca, znde

KAGIT VE KIRTASYE Pharus-Plan: Vaktiyle Berlin'de bir yayne

vi olan Pharus ehir planlan yaymlyordu.

DLEK YAPRAGI Mutlu zlem ve ilk msra 'Nasl bir kam ye

erirse' olan drtlk Goethe'nin Bat-Dou Divam'nn Mo
ganni Nameh blmnn son iki iiri.
Place de la Concorde: Paris'te Concorde meydan.

FOTOGRAF LER / ATLIKARINCA . . . orkestriyon: 1791 ile 1851 ara

snda gelitirilen, sonra gramofonun icadyla ortadan kalkan
mekanik mzik aletlerinin genel ad.

FoTOGRAF LER / TERTPSZ . . . kripta: Baz kiliselerin altnda

bulunan, mezar ve tabutluk olarak kullanlan mahzen.

ANTKA EYA / DuA DEGRMEN dua deirmeni: Kat eritlere

yazl veya basl dualarla dolu olan ve kolu evrilerek hare-

84

ket ettirilen bir kap; her dnnde dualarn bir kere okun
mu olduu kabul edilir.
ANTKA EYA / EsKi HARiTA complexio: eitli eylerin, rnein
sa, cilt ve gz renginin birbirine uymas.
ANTiKA EYA / ToRso torso: lenip bitirilmemi, ya da bugne
btn haliyle ulaamam, kol ve bacaklar eksik heykel.
BALKON Karthauser karanfili: iekleri demetler oluturan bir
yaban karanfili, Dianthus carthusianorum.
Asphodelos: Karanlklarda yetien ve lm simgesi olarak
bilinen bir bitki, Hemerocallis.
SAVAILAR ANITI Karl Kraus (1874-1936): Viyanal gazeteci.
1899'dan lmne kadar yaymlad "Die Fackel" [Mea
le] dergisindeki, Avusturya tarihine ve toplumuna, zellik
le Yahudi dmanl, cinsel ahlak, nc sanat ve I. Dnya
Sava konularnda ynelttii amansz saldrlaryla, a
da edebiyat, tiyatro ve gazetecilikle ilgili hicivleriyle ve dil
eletirisiyle tannr.
Mutlu zlem iin bak: yukarda, KAGIT VE KIRTASYE / DiLEK
yAPRAGI ile ilgili not.
YOLCULAR iN . . . / VERSAILLES . . . Par Ordre de Roi: Franszca,
"Kral'n Emriyle"
MARsiLYA . . . yatakl vagon'un Almanca karl kelimesi keli
mesine uyuma vagonu' dur.
NAPou . . . Museo Nationale: Milli mze.
FLORANSA . . . Andrea Pisano Vaftizhane'nin kapsndan ku
zeyde ve bronzdan olann yapan sanat (14. yzyl). Spes,
Lat.: lahe biiminde tasavvur edilen mit.
YUNCAKI . . . / MODELAJ . . . Armut-pi-azma-d-lkesi:
Bir Alman masalnn konusu olan, yiyecek iecein insan
lar hibir zahmete girmeleri gerekmeden doyurduu lke,
Schlaraffenland.
HEDEF TAHTALARI Tirs aux Pigeon(s), Fr: Hareketli hedeflere
ate etme oyunu/ talimi.
Jeanne d'Arc en prison, Fr.: Zindanda Jeanne d'Arc.
L'hospitalite, Fr.: Misafirperverlik.
Les rues de Paris, Fr.: Paris'in caddeleri.
Execution capitale, Fr.: Ba kesme cezas.
85

Les delices du mariage, Fr.: Evliliin tatlan.

L' enfer, Fr.: Cehennem.
Le bagne, Fr.: Forsalarn konduu hapishane.
Kk Cesur Terzi de Grimm masallarndan biridir ve kurnaz
olduu kadar blf bir adamn bir devi altederek kraln k
zn ve lkesini elde ediini anlatr.
Route minte, Fr.: Maynl yol.
STEREOSKOP Stereoskop, Aln.: zel olarak hazrlanm grnt
leri boyutlu olarak gstermeye yarayan alet.
Santimes: Para birimi.
SATILIK DEGiL ile: sa'nn Son Akam Yemei'nden balayp
Mezara ndirilii'ne kadar ektii ileyi dile getiren bir dizi
resim, heykel, anlat.
Janr resni: Bir yrenin ve dnemin adetlerini, gndelik yaay
n konu alan resim tr.
Groschen, Aln.: Mark'n onda biri deerinde para birimi.
Thurn und Taxis: Alman prensi von Thurn und Taxis 1500 yl
larnda Kutsal Roma mparatorluu'ndaki ilk dzenli pos
ta servisini kurar. Bu iletme 1615'te "Genel Posta Eminli
i" makamnn iletmesini stlenir ve 1867'ye kadar devam
eder.
Heinrich von Stephan (1831-1897): 1874'te 22 lke temsilcisinin
uluslararas posta kurallarnn basitletirilmesi iin Bern' de
toplanmasna, bu arada da Dnya Posta Dernei UPU'nun
kurulmasna nayak olur. 1876'da Alman mparatorlu
u'nun Posta Genel Mdrl grevine gelir.
S PARLA lTALIANO Si Parla Italiano: talyanca konuulur.
VERG MAVR Krone, Alm.: ta. Avusturya-Macaristan mpa
ratorluu'nun yklna kadar geerli olan para birimi.
MADAME ARANE Teneo te, Terra Africana!, Lat.: Seni tutuyo
rum, Afrika topra!.
MASKEL BALO . . . Ad plures ire, Lat.: oklara gitmek.
Sa el hep bilmeli . . . : "Sadaka verdiin zaman, sol elin sa elinin
ne yaptn bilmesin de, sadakan gizlide olsun; gizlide g
ren Baban da sana deyecektir." (ncil, Matta 6,3-4).

86