Pomiar stosunku

e
metod odchyle w polu magnetycznym
m

Wiadomoci teoretyczne:
Na posiadajc adunek elektryczny czstk, poruszajc si w polu elektrycznym i magnetycznym,
dziaa sia, zwana si Lorentza, okrelona wzorem:

F = qE + qv B

gdzie: q - adunek czstki, v - jej prdko, E - natenie pola elektrycznego, B - indukcja magnetyczna.
Dziaanie obu pl prowadzi w oglnym przypadku do zmiany wektora prdkoci - w polu elektrycznym
moe si zmienia kierunek i warto prdkoci, natomiast w polu magnetycznym warto prdkoci pozostaje
staa, zmienia si jej kierunek.
Nabj waciwy jest to iloraz adunku czstki do jej masy (q/m). W celu okrelenia naboju waciwego
elektronu (e/m) mona posuy si lamp oscyloskopow z odchylaniem magnetycznym w kierunku Y. Pole
magnetyczne wytwarzane jest w wyniku przepywu prdu przez uzwojenie umieszczone na zewntrz lampy.
Indukcja magnetyczna B jest wprost proporcjonalna do natenia prdu I:
B = c I (1)
Wspczynnik proporcjonalnoci c okrelony jest empirycznie. Po wyjciu z obszaru pola
magnetycznego elektrony biegn w linii prostej i w kocu uderzaj w ekran fluorescencyjny wywoujc jego
wiecenie. Warunek rwnowagi siy odchylajcej w obszarze pola magnetycznego i siy bezwadnoci wyraa
rwnanie:

m v2
e v B =
R
gdzie R jest promieniem krzywizny toru. Szukan wielko e/m mona na podstawie tego rwnania przedstawi
w postaci:

e
v
=
(a)
m B R

Prdko mona wyrazi poprzez napicie Ua, przyrwnujc energi kinetyczn do pracy wykonanej
przez pole elektryczne na drodze midzy katod i anod:

m v2
= e Ua
2
Obliczon z powyszego rwnania prdko wstawiamy do rwnania (a), podnosimy do kwadratu, po
czym otrzymujemy:

2U
e
= 2 a 2 (2)
m B R
Biorc pod uwag, e w warunkach dowiadczenia y<< l oraz d<<R, moemy napisa:
y d
= =
l R
Promie krzywizny R mona natomiast wyrazi w postaci:

R=

ld
(3)
y

gdzie: l - odlego ekranu lampy oscyloskopowej od rodka cewki, d - rednica cewki odchylajcej, y odchylenie plamki na ekranie wzgldem pooenia przy B = 0.
Wstawiajc (1) i (3) do (2) otrzymujemy ostateczne wyraenie, z ktrego mona wyliczy stosunek e/m
na podstawie prostych pomiarw odchylenia i prdu:

2U
e
y2
= 2 2 a 2 2
m c l d I
Przebieg wiczenia
1.

Wczy zasilacz

http://www.sprawko.pl

2.

Zmierzy odchylenia toru elektronw dla trzynastu wartoci prdu cewki i dla obu kierunkw
przepywu prdu (zacz pomiar od natenia prdu rwnej 10mA).

Wyniki pomiarw:
I[mA]
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
110
120
130

y1[cm]
12,1
12,6
13
13,4
13,9
14,3
14,8
15,3
15,8
16,3
16,8
17,3
17,8

y2[cm]
11,3
10,9
10,4
10
9,5
9,1
8,6
8,1
7,6
7,1
6,7
6,1
5,6

y[cm]
0,4
0,85
1,3
1,7
2,2
2,6
3,1
3,6
4,1
4,6
5,05
5,6
6,1

k=
y=

3
2U a
11 A * s
(
)
=
8,3

0
,
1
*
10
c2 *l 2 * d 2
kg * m 2
( y1 y 2 )

2
y = 2 *10 3 m
I = 10 3 A

Obliczenia:
e
y2
0,4 * 10 2
C
= k * 2 = 8,3 * 1011 *
= 1,328 * 1011
3
m
kg
I
10 *10
e/m [C/kg]

[C/kg]

1,328E+11
1,49919E+11
1,55856E+11
1,49919E+11
1,60688E+11
1,55856E+11
1,62782E+11
1,68075E+11
1,72251E+11
1,75628E+11
1,74935E+11
1,80756E+11
1,82747E+11

2,95456E+07
1,82124E+07
1,88817E+07
1,81375E+07
1,94243E+07
1,88297E+07
1,96588E+07
2,02920E+07
2,07914E+07
2,11951E+07
2,11083E+07
2,18079E+07
2,20459E+07

e / m [C/kg]

[C/kg]

1,63247E+11 2,07639E+07

Obliczenie bdu z rniczki zupenej:

= k*

y2
2y * y
2 * y2 * I
+
k
*
+
k
*
I2
I2
I3

( 0,4 *10 ) +
= 0,1 * 10 *
(10 *10 )
2( 0,4 *10 ) * 0,002
+ 8,3 * 10 *
+
(10 *10 )
2 * ( 0,4 *10 ) * 10
+ 8,3 * 10 *
(10 *10 )
2 2

11

3 2

11

3 2

2 2

11

3 3

= 2,95456 * 10 7

C
kg

Odchylenie standardowe wynosi:

= 3986685009

C
kg

Bd cakowity wynosi:

e
C e
C
= 3 * + = 1,19808 * 1010 1,2 * 1010
= (1,63 0,12 ) * 1011
m
kg m
kg

Wnioski:
Obliczony adunek waciwy elektronu e/m jest w ramach bdu zgodny z wartoci tablicow.
W przeprowadzonym dowiadczeniu k jest stae (nie zaley od I), a jak atwo mona zauway wraz ze zrostem
natenia prdu wzrasta odchylenie toru elektronw. Z pomiarw przeprowadzonego dowiadczenia mona
wnioskowa, i przyrost y jest w przyblieniu liniowy w zalenoci od I, dlatego y/I ma w przyblieniu sta
warto.

http://www.sprawko.pl