Raport Desk Research pt.

:
Polityka spoeczna wobec staroci i
osb starszych w miecie Biaystok.
Przegld literatury i dokumentw
strategicznych
Autor: mgr Andrzej Klimczuk
Biaystok 2014

Opracowanie przygotowane na potrzeby projektu Seniorzy partycypuj.

Projekt wspfinansowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej w ramach Rzdowego
Programu na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych na lata 2014-2020.
Wyraone w niniejszej publikacji opinie s pogldami jej Autora. Treci prezentowane w
niniejszej publikacji nie s tosame z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Pracy i Polityki
Spoecznej.
Dofinansowano ze rodkw Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej

Raport dostpny na licencji Creative Commons

Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0
PL). Tre licencji: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/

Spis treci
WPROWADZENIE.............................................................................................................................................. 4
1. POLITYKA SPOECZNA WOBEC LUDZI STARYCH I STAROCI W UJCIU TEORETYCZNYM
I PRAKTYCZNYM ............................................................................................................................................... 7
1.1. Wybrane koncepcje polityki spoecznej zwizane ze starzeniem si ludnoci ..........................7
1.2. Priorytety krajowej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci ..................................... 20
2. POLITYKA SPOECZNA WOBEC LUDZI STARYCH I STAROCI W DOKUMENTACH
STRATEGICZNYCH WOJ. PODLASKIEGO I MIASTA BIAYSTOK .................................................... 42
2.1. Dokumenty dotyczce wojewdztwa podlaskiego .............................................................................. 42
2.2. Dokumenty dotyczce bezporednio miasta Biaystok ..................................................................... 74
PODSUMOWANIE........................................................................................................................................... 84
BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................................................ 88
ANEKS ZESTAWIENIE ANALIZOWANYCH DOKUMENTW .......................................................... 90

WPROWADZENIE

Przygotowanie niniejszego opracowania zostao ukierunkowane na osignicie dwch

celw poznawczych. Pierwszym celem jest przyblienie podstaw teoretycznych dwch
wymiarw polityki spoecznej polityki wobec staroci i polityki wobec ludzi starych. Drugi cel
obejmuje natomiast analiz propozycji i faktycznie podejmowanych dziaa na rzecz osb
starszych, ktre zostay zawarte w dokumentach strategicznych i raportach badawczych
opracowanych na poziomie centralnym, regionalnym (woj. podlaskie) i lokalnym (miasto
Bialystok). Przegld tym samym ma na celu rozpoznanie dotychczasowych praktyk, jak rwnie
dziaa zalecanych lecz do tej pory nie wdraanych oraz zakresu zaangaowania partnerw
spoecznych na wszystkich etapach konstruowania i wdraania omawianego obszaru polityki
spoecznej. Raport oparty jest na analizie danych zastanych (Desk Research). Wybrana technika
badawcza polega na przegldzie informacji uzyskanych na drodze kwerendy danych wtrnych,
ju utworzonych przez inne podmioty i instytucje.
Pod pojciem starzenia si w tym opracowaniu oglnie rozumie si dynamik zjawisk i
procesw, tak w wymiarze jednostkowym, jak i zbiorowym, zwizanych z kategori spoeczn
ludzi starych. Staro za jako pojcie statyczne odnosi si do kocowego etapu ycia
ludzkiego, ktry rozpoczyna si z przekroczeniem progu staroci. Wrd powszechnie
przyjmowanych progw staroci znajduj si m.in. wiek biologiczny, demograficzny, spoeczny,
ekonomiczny, socjalny. W tym miejscu za kryterium staroci za ekspertami wiatowej
Organizacji Zdrowia przyjmuje si przekroczenie 60 roku ycia1. Naley przy tym zaznaczy, e
organizacja ta dopuszcza take stosowanie progu 50 roku ycia w odniesieniu do krajw
rozwijajcych si. Takie kryteria s take powszechnie przyjmowane w dokumentach
strategicznych przez co mniej lub bardziej bezporednio zwraca si take uwag na potrzeb
przygotowania osb modych i w wieku rednim do aktywnoci w ostatnim etapie ycia.
Mianem ludzi starych2 okrela si tu za kategori spoeczn, czyli zbir osb podobnych do
siebie pod wzgldem spoecznie istotnych cech (takich jak wiek, posiadane role spoeczne i
wiadomo korzystania ze wiadcze spoecznych), ktrzy s wiadomi tego podobiestwa i
swojej odrbnoci od innych3. Kategoria ta moe obejmowa nastpujce grupy wieku z
odpowiadajcymi im podokresami staroci: osoby w wieku rednim (45-59 lat; podokres
Zob. S. Golinowska (red.), Raport o Rozwoju Spoecznym. Polska 1999. Ku godnej aktywnej staroci, UNDP,
Warszawa 1999, s. 7; Definition of an Older or Elderly Person, World Health Organization,
www.who.int/healthinfo/survey/ageingdefnolder/en/index.html [05.07.2014].
2 Za synonimy okrelenia ludzie starzy w opracowaniu przyjmuje si zwroty osoby starsze, ludzie
starsi i seniorzy.
3 Wicej informacji na temat wykorzystywanych w tym raporcie poj. Zob. A. Klimczuk, Kapita spoeczny
ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, Wiedza i Edukacja, Lublin 2012, s. 15-23.
1

okrelany m.in. jako wiek redni (dojrzay), przedpole staroci, niemobilny/starszy wiek
produkcyjny); modsi-starzy (60-74 lat; podokres okrelany m.in. jako wczesna staro, trzeci
wiek); starsi-starzy (75-89 lat; podokres okrelany m.in. jako pna staro, czwarty wiek);
dugowieczni (90 lat i wicej; podokres okrelany jako dugowieczno). Oglnie zakada si,
e grupy te cechuje nasilajca si wraz z wiekiem potrzeba wsparcia sprawnoci fizycznej i
umysowej oraz samodzielnoci ekonomicznej.
Jeli chodzi o demograficzne ujcie zjawiska starzenia si ludnoci miasta Biaystok w
tym miejscu wystarczy zaznaczy, e w 2011 roku osoby po 60 roku ycia stanowiy okoo
19,48% mieszkacw miasta4. Zgodnie z prognoz Gwnego Urzdu Statystycznego na lata
2011-2035 liczebno ta wzronie w tym okresie do 29,9%. Procesowi temu bdzie towarzyszy
tzw. podwjne starzenie si, czyli szybki wzrost w populacji seniorw udziau grup starszychstarych i dugowiecznych. Tym samym nie tyko dojdzie to dalszego rnicowania si kategorii
spoecznej ludzi starych, ale te potrzeb, a w konwencji niezbdne bdzie dostosowanie metod
rozwizywania ich problemw. Przykadowo liczebno osb 85+ wzronie w miecie z 3908
tys. w 2011 roku do 9390 tys. w 2035. Zmianom tym bdzie towarzyszy proces wzrostu
obcienia ekonomicznego osobami w wieku nieprodukcyjnym (cznie grup 0-17 lat i 60+ lat w
przypadku kobiet/65+ w przypadku mczyzn) z 49,7 do 72,4 osb przypadajcych na 100 osb
w wieku produkcyjnym. Wskanik ten odwouje si do moliwoci wystpowania negatywnych i
konfliktogennych zmian w relacjach spoecznych.
Raport Polityka spoeczna wobec staroci i osb starszych w miecie Biaystok. Przegld
literatury i dokumentw strategicznych podzielony zosta na dwie czci. Pierwsza obejmuje
podstawowe pojcia z zakresu polityki spoecznej wobec ludzi starych i wobec staroci, opisy
modelu Miasta Przyjaznego Starszemu Wiekowi wedug wiatowej Organizacji Zdrowia,
koncepcji polityki aktywnego starzenia si i polityki wobec relacji midzypokoleniowych oraz
omwienie priorytetw krajowej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci. Druga cz
raportu stanowi natomiast analiz propozycji i dziaa na rzecz osb starszych zawartych w
dokumentach strategicznych i raportach badawczych dotyczcych kolejno wojewdztwa
podlaskiego, a nastpnie miasta Biaystok. Raport zamyka omwienie gwnych wnioskw i
rekomendacji.
Przeprowadzona analiza obejmowaa w szczeglnoci przegld literatury naukowej oraz
dostpnych publicznie dokumentw i raportw badawczych Urzdu Marszakowskiego
Wojewdztwa Podlaskiego, Regionalnego Orodka Polityki Spoecznej, Wojewdzkiego Urzdu
Pracy, Urzdu Miejskiego w Biaymstoku oraz orodkw, ktre realizoway badania na
zamwienie tych instytucji. Zebrano cznie 130 dokumentw, po czym dokonano ich przegldu
4

Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [06.07.2014].

w oparciu o sowa kluczowe. Zebrane dokumenty byy analizowane w oparciu o posiadanie w

zawartoci, wykorzystywanie nastpujcych sw kluczowych wraz z ich odmianami i
kombinacjami: 45+, 50+, 60+, 70+, 80+, ageism, ageizm, demograf*, dugow*,
dom* pomocy, dyskryminac*, emery*, generac*, geriatr*, geront*, jesie*, midzy
pokole*, midzypokole*, niemobiln*, po 45, po 50, po 60, po 70, po 80, pokole*,
poprodukc*, przedemery*, senior*, srebrn*, staro*, star*, starz*, trzeci* wiek*,
wiekizm, ze wzgldu na wiek. Materiay zostay ponadto podzielone wedug zasigu na
centralne, regionalne i lokalne oraz umieszczone w roboczej wersji raportu wraz z kontekstem,
w ktrym zostay uyte. Tak przygotowany materia zosta poddany dalszej analizie jakociowej.
Ostatecznie w niniejszym raporcie przyblione zostay informacje z 99 dokumentw.
W niniejszym raporcie wykorzystano i poszerzono take fragmenty innych opracowa
autora w szczeglnoci ksiki Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw
miasta Biaystok w ktrej ju wczeniej przedstawiono analiz czci z omawianych w tym
raporcie dokumentw strategicznych5.

Por. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, op. cit.; A.
Klimczuk, Kreatywne starzenie si. Przykady zagranicznych i polskich zalece i praktyk, [w:] A. Zawada, .
Tomczyk (red.), Seniorzy w rodowisku lokalnym (badania empiryczne i przykady dobrych praktyk), Wyd.
Uniwersytetu lskiego, Katowice 2013, s. 24-46; A. Klimczuk, Polskie miasta wobec staroci i starzenia si,
Magazyn Miasta 2013, nr 2 (3), s. 15-17; A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej
pastwa, [w:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak (red.), Polityka rodzinna a polityka rynku pracy w
kontekcie zmian demograficznych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu nr 292,
Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, s. 190-205.
5

1. POLITYKA SPOECZNA WOBEC LUDZI STARYCH I STAROCI W UJCIU

TEORETYCZNYM I PRAKTYCZNYM

1.1. Wybrane koncepcje polityki spoecznej zwizane ze starzeniem si ludnoci

Punktem wyjcia do dalszych analiz jest przyblienie pojcia polityki spoecznej w
odniesieniu do procesu starzenia si ludnoci. Zasadniczo w literaturze przedmiotu przyjmuje
si, i opiera si ona na dwch powizanych ze sob koncepcjach: polityce wobec staroci i
polityce wobec ludzi starych/osb starszych6. Odpowiadaj one podziaowi na przedmiotowy i
podmiotowy zakres analizowania i rozwizywania problemw spoecznych zwizanych z
omawianym procesem demograficznym. Polityka wobec ludzi starych obejmuje uwzgldnianie
specyficznych potrzeb zbiorowoci w starszym wieku, za polityka wobec staroci odnosi si do
cech zwizanych z faktem, e staro jest jedn z faz w cyklu ycia jednostki, cile powizan z
fazami wczeniejszymi (modoci i dorosoci). Obu tym aspektom polityki spoecznej
odpowiadaj odmienne cele i instrumenty interwencji prowadzonych przez podmioty publiczne,
pozarzdowe i komercyjne. Bardziej precyzyjnie jako polityk spoeczn wobec ludzi starych
okrela si dziaalno rnych podmiotw majc na celu zaspokajanie potrzeb tej
zbiorowoci oraz ksztatowanie odpowiednich relacji pomidzy starszym pokoleniem, a
modszymi generacjami - dziki ograniczaniu uzalenienia starszych od modszych, likwidacji
rnych form spoecznego wykluczenia ludzi starych, sprzyjaniu ich szerokiej spoecznej
partycypacji

oraz

ksztatowaniu

stosunkw

midzypokoleniowej

solidarnoci7.

Do

podstawowych celw tej polityki nale m.in. reakcja na potrzeby konkretnej zbiorowoci ludzi
starych, yjcej tu i teraz w oparciu o biec diagnoza tyche potrzeb; sprzyjanie
samodzielnemu yciu; zapewnianie osobom starszym wanej i stabilnej pozycji w strukturze
spoecznoci, w ktrych yj; uwzgldnianie zrnicowania sytuacji i potrzeb starszego
pokolenia.
Polityk wobec staroci rozumie si za jako ustalenie pewnych generalnych cech tej
fazy ycia, zwizanych z ni zdarze krytycznych i zada yciowych8. Jest to polityka spoeczna,
ktra korzystajc z wiedzy o typowych potrzebach poszczeglnych faz ycia czowieka i o
specyficznych potrzebach poszczeglnych pokole (z ktrych kade nieco inaczej przeywa
poszczeglne fazy) - stwarza czonkom spoeczestwa warunki penego, optymalnego

B. Szatur-Jaworska, Dwa aspekty polityki spoecznej - polityka wobec ludzi starych i polityka wobec
staroci, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej,
ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 291.
7 Ibidem, s. 291-292.
8 Ibidem, s. 292.
6

przeywania poszczeglnych faz ycia i niesie pomoc w przypadku zaamania si owego cyklu9.
Celami polityki wobec staroci s m.in. wspomaganie jednostek w radzeniu sobie z kryzysami
sytuacyjnymi i rozwojowymi, ktre - w okrelonych warunkach historycznych - s typowe dla
staroci; ksztatowanie pozytywnego spoecznego wizerunku staroci, zapewnienie jej pozycji
rwnoprawnej z innymi fazami ycia; przygotowanie modszych osb do czekajcej ich staroci.
O ile polityka wobec ludzi starych ma charakter krtkookresowy, to cele polityki wobec
staroci obejmuj dziaania dugookresowe, ktrych efekty mog by zauwaalne dopiero po
upywie wielu lat. Ponadto adresatami polityki spoecznej wobec staroci s nie tylko ludzie
starzy, ale i modsze pokolenia celem przygotowania do staroci i tolerancji dla wszystkich faz
ycia. Tym samym polityka ta obejmuje popularyzacj wiedzy o staroci oraz ograniczanie
negatywnych stereotypw.
W praktyce oba omawiane wymiary - polityka wobec ludzi starych i polityka wobec
staroci - powinny by prowadzone cznie. Koncpecje te s te powizane m.in. z nastpujcymi
dziedzinami polityki spoecznej: polityka zabezpieczenia spoecznego (emerytury i inne
wiadczenia, pomoc spoeczna itd.); polityka zdrowotna (organizacja ochrony zdrowia,
promocja zdrowego stylu ycia itd.); polityka rynku pracy (opnianie odchodzenia z rynku
pracy, pomoc bezrobotnym w uzyskaniu pracy itd.); polityka mieszkaniowa (przystosowanie
mieszka do potrzeb osb starszych, programy budowy i zamiany mieszka itd.); polityka
edukacyjna

(ksztacenie

ustawiczne,

wsparcie

dla

Uniwersytetw

Trzeciego

Wieku,

przygotowywanie specjalistw gerontologw itd.); polityka kulturalna (oferta kulturalna

przystosowana do osb starszych, rozwijanie aktywnoci w czasie wolnym w celu lepszego
przygotowania do staroci itd.)10.
Naley przy tym zaznaczy, i w znacznej mierze zadania z zakresu realizacji tych
dziedzin s projektowane i wdraane na poziomie lokalnym poszczeglnych miast i gmin.
Tymczasem podmioty realizujce te dziaania mona dzieli ze wzgldu na poziom formalizacji
na formalne (np. organizacje pozarzdowe, szpitale, stowarzyszenia kulturalne) i nieformalne
(m.in. rodziny, grupy samopomocowe, wsplnoty ssiedzkie) oraz ze wzgldu na rda
finansowania i kryterium dostpu do wiadcze i usug instytucji polityki spoecznej na
podmioty sektora publicznego (pastwowego, rzdowo-samorzdowego), komercyjnego (firmy
prywatne, gospodarstwa domowe) i pozarzdowego (stowarzyszenia, fundacje)11. W Polsce
kluczow rol w procesie zaspokajania podstawowych potrzeb osb starszych odgrywaj

Ibidem, s. 292.
Ibidem, s. 293-294.
11 Por. B. Szatur-Jaworska, Podmioty polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci, [w:] B. SzaturJaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 295.
9

10

rodziny oraz publiczne podmioty polityki spoecznej12. Do sektora publicznego nale m.in.
podmioty zapewniajce podstawy bezpieczestwa
Spoecznych,

Kasa

Rolniczego

Ubezpieczenia

materialnego

Spoecznego,

(Zakad Ubezpiecze

biura

emerytalne

sub

mundurowych), zaspokajajce potrzeby zdrowotne (przychodnie, szpitale, sanatoria bdce

najczciej wasnoci samorzdw i finansowane ze skadek na ubezpieczenie zdrowotne) i
potrzeby opiekucze (orodki pomocy spoecznej, domy pomocy spoecznej, zakady
opiekuczo-lecznicze i leczniczo-pielgnacyjne). W tych trzech obszarach dziaaj take
instytucje komercyjne i pozarzdowe, ale odgrywaj tu mniejsz rol. Ich znaczenie jest jednak
wiksze w odniesieniu do zaspokajania potrzeb wyszego rzdu np. w obszarze edukacji,
organizacji czasu wolnego i uczestnictwa osb starszych w kulturze.
Za B. Szatur-Jaworsk wskaza mona zestawienie cech idealnych modeli polityki
spoecznej wobec ludzi starych i wobec staroci, ktre powinny suy osiganiu dobrostanu i
integracji spoecznej (tabela 1)13. Autorka zaznacza przy tym, e w polityce wobec ludzi starych
wiksz rol powinny odgrywa podmioty centralne, penice funkcje redystrybucyjne,
prawodawcze i kontrolne. Tymczasem w polityce wobec staroci kluczowe zadania realizowa
powinny podmioty dziaajce na poziomach lokalnym i regionalnym, w skali mikro i mezo, gdy
dysponuj wikszymi moliwociami skutecznego dziaania na rzecz zmiany wizerunku staroci.
Polityka spoeczna wobec ludzi starych i staroci moe by take analizowana ze
wzgldu na skale, zasig oddziaywania podmiotw od globalnej poprzez krajow i regionaln
po lokaln14. Naley tu jedynie zaznaczy, i podmioty midzynarodowe peni gwnie funkcj
projektujc, wskazujc wytyczne do dziaa ustawodawczych i wykonawczych stanowicych
adaptacj tych wytycznych do krajowej, regionalnej i lokalnej tradycji, kultury, sytuacji
spoeczno-gospodarczej i demograficznej. W polityce spoecznej wobec ludzi starych i wobec
staroci wana rola przypada podmiotom lokalnym15. Wrd nich gwne miejsce zajmuj
organy samorzdu terytorialnego, ktre mog tworzy warunki dla realizacji potrzeb,
zorganizowa rynek usug spoecznych oraz razem z podmiotami pastwowymi - regulowa ten
rynek, okrelajc wymagania, jakie powinny by spenione przez podmioty publiczne,
komercyjne i pozarzdowe, na nim dziaajce.

Ibidem, s. 297.
B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 134, 144.
14 B. Szatur-Jaworska, Skale polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci, [w:] B. Szatur-Jaworska, P.
Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 297.
15 Ibidem, s. 300-301.
12
13

Tabela 1. Polityka spoeczna wobec staroci i wobec ludzi starych - model projektujcy
Cechy

Polityka spoeczna
wobec staroci
Wzr dobrej staroci Wszechstronne przygotowanie do
staroci
Pozytywne rozwizywanie kryzysw
rozwojowych i sytuacyjnych
Bogate uczestnictwo spoeczne
Wicej naturalnych mniej
patologicznych procesw w
biologicznym starzeniu si
Typ adu spoecznego ad przedstawie zbiorowych (ycie
spoeczne oparte na konformizmach,
tradycjach; normy i wartoci
stwarzajce przychylne nastawienie
spoeczestwa do staroci)

Zwizki z gospodark

Kluczowe podmioty

Zwizki z innymi

dziedzinami

polityki spoecznej

Zasady i kryteria
dostpu do
oferty
polityki spoecznej

Gospodarka rynkowa
Inwestycje w kapita ludzki
Instytucje przezornoci
Rodzina
Pastwo
Samorzd
Organizacje pozarzdowe
Podmioty gospodarcze
Polityka zdrowotna
Polityka edukacyjna
Polityka kulturalna

Powszechny dostp
Technika zaopatrzeniowa
Pienidz

Polityka spoeczna wobec

ludzi starych
Stosunki rodzinne oparte na
zasadzie solidarnoci i partnerstwa

ad porozumie (zorganizowane
wspdziaanie wielu orodkw
decyzji; szerokie uczestnictwo
czonkw spoeczestwa w
podejmowaniu decyzji; uzgadnianie
interesw midzy rnymi grupami
ludzi starych oraz midzy nimi, a
innymi pokoleniami)
Gospodarka rynkowa
Nakady na polityk spoeczn
adekwatne do potrzeb ludzi starych
Rodzina
Pastwo
Samorzd
Organizacje pozarzdowe
Podmioty gospodarcze
Polityka zabezpieczenia
spoecznego
Polityka mieszkaniowa
Polityka edukacyjna
Polityka kulturalna
Polityka zdrowotna
Powszechny dostp
Technika ubezpieczeniowa
Technika opiekucza
Przetarg midzy organizacjami ludzi
starych

rdo: opracowanie wasne na podstawie: B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce

spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 135-136.

Ponadto wyrni mona przynajmniej trzy zasady, ktrymi powinny kierowa si

podmioty polityki spoecznej wobec ludzi starych, ktre s istotne dla jej efektywnoci16.
Pierwsz jest zasada subsydiarnoci - zgodnie z ktr, realizacja celw wymaga stworzenia
P. Bdowski, Zasady polityki spoecznej, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska,
Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 304-305.
16

10

warunkw umoliwiajcych wykorzystanie w pierwszej kolejnoci potencjau, jaki stanowi

rodzina i krgi nieformalne w otoczeniu starego czowieka. Druga zasada dotyczy
kompleksowoci oceny potrzeb podkrela konieczno wszechstronnej analizy sytuacji ludzi
starych i rozpatrywania jej pod ktem wzajemnie powizanych ze sob elementw (np. stan
zdrowia, warunki mieszkaniowe, poziom dochodw, sytuacja rodzinna). Diagnoza potrzeb
powinna mie charakter caociowy, uwzgldniajcy nie tylko struktur potrzeb i ich rozmiary,
ale te ocen moliwoci ich zaspokojenia przy wykorzystaniu istniejcej infrastruktury i
udziau najbliszego otoczenia ludzi starych w procesie zaspokajania potrzeb. Trzeci zasad
jest zasada lokalnoci zakada si tu, i na poziomie lokalnym istniej najlepsze warunki dla
integracji i partycypacji ludzi starych. Skuteczne wczenie starszych ludzi w realizacj celw
polityki spoecznej wobec tej zbiorowoci, jak i celw polityki branowej wymaga
wczeniejszego rozpoznania obszarw, w ktrych dziaania wewntrznie integrujce
zbiorowo ludzi starych oraz t zbiorowo z innymi grupami mieszkacw, s najbardziej
pilne. Lokalno pozwala na przeoenie oglnych celw polityki wobec ludzi starych na cele
dopasowane do lokalnych potrzeb i moliwoci.
W odniesieniu do lokalnej polityki wobec osb starszych wyrnia si dwa jej typy
skrajne17. S to: (1) polityka nastawiona na interwencj w stosunku do najsabszych
ekonomicznie i znajdujcych si w najtrudniejszej sytuacji yciowej ludzi starych; oraz (2)
polityka nastawiona na optymalne zaspokojenie potrzeb rnych grup wchodzcych w skad
zbiorowoci ludzi starych. W pierwszym modelu zakada si, e celem polityki jest ustanowienie
moliwoci zaspokojenia podstawowych potrzeb. W drugim za, i dodatkowo powinny by
brane pod uwag potrzeby zwizane z poczuciem przynalenoci do grupy, akceptacji oraz
integracji osb starczych ze spoecznoci lokaln. Wybrany w danej gminie model zaleny jest
od pozycji spoecznej zajmowanej przez osoby starsze w ich rodowisku zamieszkania oraz od
oczekiwa spoecznych, zarwno ze strony samej zbiorowoci osb starszych, jak i caej opinii
publicznej. Istotne jest te, w jakim stopniu modsze pokolenia skoncentrowane s na
rozwizywaniu wasnych problemw, poziom zaawansowania procesw starzenia si
demograficznego ludnoci danego obszaru oraz poziom warunkw ycia caej spoecznoci im
wyszy tym wiksza moe by akceptacja dla potrzeb zwizanych ze starszym wiekiem.
W literaturze przedmiotu niekiedy stosuje si take odrnienie polityki wobec
trzeciego wieku i czwartego wieku18. W pierwszym przypadku zakada si stwarzanie
warunkw do zwikszania aktywnoci osb znajdujcych si w pierwszej fazie staroci np.
P. Bdowski, Lokalna polityka spoeczna wobec ludzi starych, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski,
M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 310-311.
18 Por. B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, op. cit., s. 180-182; K. Komp, The
Political Economy of the Third Age, [w:] D.C. Carr, K. Komp (eds.), Gerontology in the Era of the Third Age.
Implications and Next Steps, Springer, Nowy Jork 2011, s. 5152.
17

11

poprzez wyduanie pracy zawodowej, popularyzacj wolontariatu i innych form uczestnictwa

w yciu publicznym. Polityka wobec czwartego wieku odnosi si natomiast do wdraania
zasady jak najduszego przebywania ludzi starych w miejscu ich zamieszania, w tym koncepcji
ycia wspieranego przez otoczenie (ang. ambient assisted living) i starzenia si w
rodowisku/miejscu zamieszkania (ang. ageing in place). W praktyce moe to by rozwj opieki
otwartej i potwartej, polegajcej na organizowaniu usug i pracy socjalnej w mieszkaniach
oraz w rodowiskowych centrach socjalnych, tworzenie domw czasowego pobytu,
modernizacja mieszka, adaptacja ich do potrzeb osb niepenosprawnych oraz wdraanie
gerontechnologii i technologii asystujcych. Rozrnienie na trzeci wiek i czwarty wiek wie
si z wyodrbnianiem podgrup osb starszych: modszych starych znajdujcych si midzy
60 a 74 rokiem ycia, ktrzy potrafi zachowa sprawno fizyczn i umysow oraz
samodzielno ekonomiczn oraz starszych starych - osb w przedziale wiekowym 7589 lat
czciej wymagajcych wsparcia innych oraz bardziej naraonych na niepenosprawno,
chorob Parkinsona i Alzheimera.
W kontekcie partycypacji spoecznej i obywatelskiej seniorw i seniorek warto wskaza
na koncepcj polityki spoecznej wobec kapitau spoecznego, przy czym kapita spoeczny
mona rozumie szeroko

jako potencja wspdziaania osadzony w powizaniach

midzyludzkich i normach spoecznych, ktry moe przynosi korzyci osobom, grupom i

spoeczestwom19. Za M. Theiss przybliy mona sze elementw podanego modelu takiej
polityki20: (1) tworzenie na poziomie krajowym instytucjonalnych ram powstawania kapitau
spoecznego okrelonego typu w ramach realizowanych programw; (2) diagnozowanie form i
przejaww kapitau spoecznego w wymiarze krajowym, regionalnym i lokalnym z
uwzgldnieniem zjawiska nierwnowagi kapitaw w podziale wedug rodzaju tworzcych je
powiza21 oraz jego przemian i dystrybucji; (3) promowanie postaci kapitau spoecznego
zgodnego z zasadami pastwa demokratycznego; (4) podejmowanie dziaa wspierajcych
kooperacj grup i osb w przestrzeni publicznej; (5) uwzgldnianie potrzeb grup zagroonych
wykluczeniem spoecznym; (6) zdecentralizowanie dziaa, gwarantowanie i wspieranie
oddziaywa na kapita spoecznych podmiotw aktywnych na poziomie krajowym,
regionalnym i lokalnym. Elementy te mona uzna za zgodne z przytoczon koncepcj polityki
projektujcej wobec osb starszych.

A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, op. cit., s. 9.
M. Theiss, Krewni znajomi obywatele. Kapita spoeczny a lokalna polityka spoeczna, Wyd. Adam
Marszaek, Toru 2007, s. 127-129.
21 Podzia kapitau spoecznego wedug tworzcych go powiza dotyczy trzech typw: opartego na wizi
zrzeszeniowej (ang. bridging), na wizi naturalnej (ang. bonding) i na pionowych zalenociach wadzy i
zwierzchnoci (ang. linking).
19
20

12

Naley take zaznaczy, i koncepcje budowania kapitau spoecznego mog powstawa

nie tylko odgrnie jako propozycje reform, dziaa politycznych czy administracyjnych, ale
take oddolnie, na poziomie lokalnym jako spontaniczne dziaania obywateli i ich grup w
tamach, np. udziau w konsultacjach, wolontariatu, dziaalnoci w grupach samopomocowych22.
W rzeczywistoci mona zatem zaobserwowa ambiwalencj w obszarze powstawania kapitau
spoecznego, take w odniesieniu do kategorii spoecznej ludzi starych, polegajc na
jednoczesnym wystpowaniu procesw jego generowania samorzutnego i intencjonalnego oraz
wystpowania jego zarwno pozytywnych, jak i negatywnych efektw zewntrznych. W tym
kontekcie podmioty polityki spoecznej wobec staroci i ludzi starych mona take okrela
mianem infrastruktury kapitau spoecznego ludzi starych, ktra obejmuje m.in. domy pomocy
spoecznej, dzienne domy pomocy, kluby seniora, Uniwersytety Trzeciego Wieku, uniwersytety
wszystkich pokole, hospicja, grupy samopomocowe, grupy wolontariatu pomocy ochotniczej,
centra seniora, miejskie rady seniorw, wsplnoty mieszkaniowe seniorw, kluby i ogniska
midzypokoleniowe, organizacje pozarzdowe (wspierajce osoby starsze w sferze zdrowotnej;
skupiajce osoby starsze i dziaajce na ich rzecz; wspomagajce ludzi starszych jako osoby
biedne i samotne; wspierajce domy pomocy spoecznej lub prowadzce placwki opieki dla
ludzi starszych; popularyzujce zagadnienia z zakresu gerontologii)23.
Podstawowy dokument strategiczny w omawianym obszarze stanowi Midzynarodowy
Plan Dziaania nt. Aktywnego Starzenia si prowadzony od 2002 przez Organizacj Narodw
Zjednoczonych24. Zawiera on wytyczne skierowane do rzdw krajowych podzielone na trzy
priorytetowe kierunki dziaa:
1. osoby starsze i rozwj (kwestie spoeczne: aktywny udzia osb starszych w spoeczestwie
i w rozwoju; zatrudnienie i starzenie si ludnoci aktywnej; rozwj wsi, migracje i
urbanizacja; dostp do wiedzy, edukacji i ksztacenia; solidarno midzypokoleniowa; walka
z ubstwem; sytuacje zagroenia);
2. promocja zdrowia i dobrostanu w starszym wieku (kwestie spoeczne: promocja zdrowia i
dobrostanu w cigu caego ycia; powszechny i rwny dostp do usug zdrowotnych; osoby
starsze a HIV/AIDS; ksztacenie opiekunw i kadr medycznych; potrzeby osb starszych w
zakresie zdrowia psychicznego; osoby starsze i niepenosprawno);
3. zapewnienie wczajcych i wspierajcych rodowisk (kwestie spoeczne: mieszkanie i
rodowisko ycia; opieka i wsparcie dla nioscych opiek; porzucenie, ze traktowanie i
przemoc; wizerunek staroci).
Por. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, op. cit., s.
87-88.
23 Por. Ibidem, s. 89-91.
24 Report of the Second World Assembly on Ageing. Madrid International Plan of Action on Ageing,
United Nations, New York 2002.
22

13

Plan powizany jest z rozwijan przez ONZ od lat 90. XX wieku koncepcj budowy
spoeczestwa dla ludzi w kadym wieku (ang. society for all ages), ktra rekomenduje czenie
aktywnego starzenia si z budow solidarnoci midzypokoleniowej, ktr mona rozumie
oglnie jako wyraanie bezwarunkowego zaufania midzy czonkami tego samego pokolenia lub
rnych pokole. Tym samym mona zaryzykowa twierdzenie, i dokument ten stymuluje
analiz i rozwj nie tylko polityki aktywnego starzenia si, lecz te polityki relacji
midzypokoleniowych (ang. intergenerational policy).
Pod pojciem polityki relacji midzypokoleniowych mona rozumie zestawy dziaa
ukierunkowane na ksztatowanie i wdraanie okrelonego kontraktu midzypokoleniowego
(zasad dystrybucji zasobw midzy pokoleniami; w kontekcie pastwa dobrobytu w
szczeglnoci dotyczy to systemw emerytalnych) oraz ustanawiania i utrzymywania reimu
midzypokoleniowego (zasad okrelajcych ksztat relacji midzypokoleniowych; spisanych
lub nie, zasad obecnych w prawie, religii, etyce i obyczaju). Innymi sowy polityka ta dotyczy
prowadzenia dyskursu i negocjowania skal, kierunkw i rodkw dystrybucji zasobw midzy
generacjami, przy czym moe by narzucana si lub przemoc symboliczn przez jedne
pokolenia innym lub tworzona wsplnie poprzez dialog. Ta wspzaleno pokole obejmuje
trzy wymiary ycia: jego przestrze, cykl i projekt, ktrym odpowiadaj: miejsca sprzyjajce
midzypokoleniowoci

(polityka

architektoniczna/urbanistyczna),

ochrony

interpretacje

rodowiska
stereotypy

etapw

i
ycia

polityka
(polityka

(midzy)kulturowa i polityka edukacyjna) oraz wizje przyszoci wskazujce jednostkom szanse

i prawa w razie utraty rnego rodzaju zasobw (polityka gospodarcza, polityka rynku pracy,
polityka zdrowotna)25. Wymiary te mog zatem nie tylko podlega analizom naukowym, ale te
interwencjom w ramach zintegrowanej, spjnej polityki relacji midzypokoleniowych.
Przykadw wdraania jej w praktyce dostarcza tworzenie (lub przeksztacanie istniejcych)
placwek

instytucji

jako

wsplnych

przestrzeni

midzypokoleniowych,

czyli

odpowiadajcych potrzebom dzieci i modziey oraz seniorw, a zarazem ksztatujcych ich

wzajemne relacje26. Moe to by np. czne prowadzenie domw pomocy spoecznej i
przedszkoli, klubw seniora i szk, domw dla seniorw i bezdomnych matek, domw dziennej
opieki dla seniorw i centrw rozwoju dzieci, wsplnot emerytalnych i akademickich.
Wspczenie wyrnia si przynajmniej trzy koncepcje polityk wobec starzenia si
spoeczestw zestaww zasad zarzdzania interesem publicznym w zakresie przygotowania
jednostek i zbiorowoci do ycia po osigniciu etapu staroci. S to paradygmaty:
J. Sez, S. Pinazo, M. Snchez, Fostering intergenerational policies, [w:] M. Snchez (ed.),
Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa Foundation, Barcelona 2007, s.
186-191.
26 S.E. Jarrott, A.P.C. Weintraub, Intergenerational shared sites: A practical model, [w:] M. Snchez (eds.),
Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, op. cit., s. 139.
25

14

produktywnego, aktywnego i kreatywnego starzenia si27. Pierwsza koncepcja postuluje

wyduanie lat pracy, ograniczanie opieki socjalnej oraz zwikszanie indywidualnych wkadw w
potencjalne wiadczenia i usugi opiekucze. Koncepcja aktywnego starzenia si przyjta w
przywoywanym planie Organizacji Narodw Zjednoczonych zwraca za uwag na potrzeb
ograniczania dyskryminacji ze wzgldu na wiek, wielowymiarowej edukacji i aktywizacji
obywatelskiej w zabezpieczaniu praw ekonomicznych, politycznych i spoecznych osb starszych co
ma sprzyja poprawie stanu zdrowia oraz rozwizywaniu problemw rodzinnych i lokalnych.
Paradygmat kreatywnego starzenia si dotyczy natomiast zaangaowania seniorw w
aktywno twrcz celem odejcia od podkrelania ich problemw do wskazywania ich
potencjaw. Programy czce sztuk z edukacj ustawiczn, integracj spoecznoci oraz
dziaaniami rehabilitacyjnymi i terapeutycznymi maj poprawia kondycj fizyczn i
psychospoeczn,

budowa

znajomoci

oraz

sprzyja

wykorzystaniu

dowiadcze

przekazywaniu dziedzictwa przyszym pokoleniom.

W odniesieniu do lokalnej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci znaczenia
nabiera take inicjatywa Globalnej Sie Miast i Gmin Przyjaznych Starszemu Wiekowi (ang.
Global Network of Age-friendly Cities and Communities) powoana w 2010 roku z inicjatywy
wiatowej Organizacji Zdrowia w nastpstwie prowadzonego od 2005 roku programu
ksztatowania standardw dostosowania miast do potrzeb osb starszych. Orodki kandydujce
do czonkostwa w sieci, zobowizuj si do opracowania i wdroenia programw reform w
omiu wymiarach (tabela 2)28. Programy s oceniane i wspierane przez wiatow Organizacj
Zdrowia, a gwne kryterium stanowi zaangaowanie seniorw we wszystkie etapy dziaa nie
tylko np. jako czonkw rad opiniujcych, ale te jako animatorw projektw oraz jako osoby
monitorujce ich przebieg, uczestniczce w ich ewaluacji oraz usprawnianiu przyszych dziaa.
Tabela 2. Wybrane cechy Miast Przyjaznych Starszemu Wiekowi wedug wiatowej
Organizacji Zdrowia
Wymiar
Cechy
Przestrzenie Miejsca publiczne s czyste i przyjemne.
zewntrzne i Wystpuje dostateczna ilo terenw zielonych oraz zadbanych i bezpiecznych
budynki
miejsc siedzcych na wieym powietrzu.
Chodniki s dobrze utrzymane, wolne od przeszkd i zarezerwowane wycznie dla
pieszych.
Chodniki maj powierzchni antypolizgow, s wystarczajco szerokie dla wzkw
inwalidzkich a krawniki spadaj do poziomu drogi.
Przejcia dla pieszych s wystarczajce pod wzgldem liczby i bezpieczne dla osb o
rnym stopniu i rodzaju niepenosprawnoci. Posiadaj oznaczenia antypolizgowe,
27
28

Zob. A. Klimczuk, Kreatywne starzenie si. Przykady zagranicznych i polskich zalece i praktyk, op. cit.
Global Age-friendly Cities: A Guide, WHO, Geneva 2007.

15

Transport

Mieszkalnictwo

sygnay wizualne i dwikowe oraz odpowiedni czas potrzebny do przejcia.

Kierowcy ustpuj pierwszestwa pieszym na skrzyowaniach i przejciach dla
pieszych.
cieki rowerowe s oddzielone od chodnikw i innych przej dla pieszych.
Bezpieczestwo w przestrzeni publicznej jest promowane poprzez wykorzystanie
dobrego owietlenia ulicznego, patrole policji i edukacj spoeczn.
Usugi s umieszczane razem i s dostpne.
Wprowadzone s specjalne udogodnienia w obsudze klientw takie jak oddzielne
kolejki lub kasy dla osb starszych.
Budynki s dobrze oznaczone na zewntrz i od wewntrz. Posiadaj dostateczn
ilo miejsc do siedzenia i toalet, dostpne windy, rampy, porcze i schody oraz
podogi antypolizgowe.
Toalety publiczne na zewntrz i w pomieszczeniach s w dostatecznej liczbie, czyste,
dobrze utrzymane i dostpne.
Opaty za transport publiczny s adekwatne do kosztw, wyranie widoczne i
przystpne.
Komunikacja miejska dziaa pewnie i czsto, take w nocy oraz w weekendy i wita.
Wszystkie obszary i usugi miejskie s dostpne za porednictwem transportu
publicznego, z dobrymi poczeniami komunikacyjnymi oraz dobrze oznakowanymi
trasami i pojazdami.
Pojazdy s czyste, dobrze utrzymane i dostpne, niezatoczone i wyposaone w
specjalne siedzenia, ktrych zasady korzystania s przestrzegane.
Dla osb niepenosprawnych dostpny jest specjalistyczny transport.
Kierowcy zatrzymuj si na wyznaczonych przystankach i przy krawniku w celu
uatwienia wsiadania oraz czekaj na zajcie miejsc przez pasaerw przed ruszeniem.
Przystanki i stacje transportu s dogodnie zlokalizowane, dostpne, bezpieczne,
czyste, dobrze owietlone i oznakowane, z odpowiednimi siedzeniami i schronieniami.
Uytkownicy maj dostp do kompletnych i przystpnych informacji na temat tras,
rozkadw i obiektw przeznaczenia specjalnego.
Gdy transport publiczny jest zbyt ograniczony dostpny jest transport dostarczany
przez wolontariuszy.
Takswki s dostpne i przystpne cenowo, a kierowcy s uprzejmi i pomocni.
Drogi s dobrze utrzymane, wraz ze studzienkami kanalizacyjnymi i dobrym
owietleniem.
Przepustowo ruchu jest dobrze regulowana.
Drogi s wolne od przeszkd, ktre ograniczaj widoczno kierowcom.
Znaki drogowe i skrzyowania s widoczne oraz dobrze przygotowane.
Szkolenia kierowcw i kursy odwieajce umiejtnoci s promowane wrd
wszystkich kierowcw.
Parkingi i przystanki s bezpieczne, w dostatecznej liczbie i o dogodnym pooeniu.
Parkingi priorytetowe i przystanki dla osb ze specjalnymi potrzebami s dostpne i
szanowane.
Wystarczajce, tanie mieszkania s dostpne w miejscach, ktre s bezpieczne oraz
znajduj si w pobliu usug publicznych i reszty spoecznoci.
Dostpne s moliwoci wystarczajcego i niedrogiego utrzymania domu i usug
wsparcia.
Mieszkania s dobrze skonstruowane i zapewniaj bezpieczne i wygodne
schronienie przed niepogod.
Wntrza parterw i wyszych piter zapewniaj swobod ruchu we wszystkich
pokojach i korytarzach.

16

 Moliwoci modyfikacji domw s dostpne w przystpnych cenach, a ich

deweloperzy rozumiej potrzeby osb starszych.
Publicznie i komercyjnie wynajmowane mieszkania s czyste, zadbane i bezpieczne.
Dostpne s wystarczajce i niedrogie mieszkania dla sabych i niepenosprawnych
osb starszych, wraz z odpowiednimi usugami wiadczonymi lokalnie.
Uczestnictwo Miejsca na imprezy i dziaania spoeczne s dogodnie zlokalizowane, dostpne,
spoeczne
dobrze owietlone i atwo do nich dotrze komunikacj publiczn.
Imprezy odbywaj si w terminach dogodnych osobom starszym.
W dziaaniach i wydarzeniach mog uczestniczy indywidualnie lub z osob
towarzyszc.
Zajcia i atrakcje s niedrogie, bez ukrytych lub dodatkowych kosztw uczestnictwa.
Dobre informacje o dziaaniach i wydarzeniach s powszechnie dostpne, w tym
szczegy dotyczce dostpnoci urzdze i moliwoci transportu osb starszych.
Szeroki zakres wydarze jest oferowany celem dotarcia do zrnicowanej
zbiorowoci osb starszych.
Spotkania z uczestnictwem osb starszych odbywaj si w wielu rnych punktach
znanych lokalnej spoecznoci, takich jak orodki rekreacyjne, szkoy, biblioteki, domy
kultury i parki.
Wydarzenia maj zasig pozwalajcy na wczenie uczestnictwa w nie osb
zagroonych izolacj spoeczn.
Szacunek i
Osoby starsze regularne uczestnicz w konsultacjach dotyczcych lepszego
integracja
dostarczania publicznych, pozarzdowych i komercyjnych usug.
spoeczna
Usugi i produkty s dostarczane przez publicznych i komercyjnych usugodawcw
celem dostosowania ich do zmieniajcych si potrzeb i preferencji.
Pracownicy usugodawcw s uprzejmi i pomocni.
Osoby starsze s widoczne w rodkach masowego przekazu oraz przedstawiane
pozytywnie i bez stereotypw.
Imprezy, dziaania i wydarzenia o zasigu wsplnotowym przycigaj
przedstawicieli wszystkich pokole poprzez ich dostosowanie do specyficznych ze
wzgldu na wiek potrzeb i preferencji.
Starsi ludzie s szczeglnie wczani do dziaalnoci spoecznej na rzecz rodzin.
Szkoy stwarzaj moliwoci zapoznania si z tematyk starzenia si i osb starszych
oraz angauj seniorw do prowadzenia zaj szkolnych.
Starsi ludzie s uznani we wsplnocie za ich osignicia w przeszoci, jak rwnie za
swj obecny wkad w ycie spoeczne.
Osoby starsze, ktre s mniej zamone maj dobry dostp do usug publicznych,
pozarzdowych i komercyjnych.
Aktywno
Starsi wolontariusze maj szeroki zakres elastycznych opcji dziaania. Maj dostp
obywatelska do szkole, rozpoznania w spoecznoci, poradnictwa i odszkodowania za poniesione
i
koszty.
zatrudnienie Waciwoci starszych pracownikw s dobrze promowane.
Promowany jest szereg elastycznych i odpowiednio patnych moliwoci pracy dla
ludzi starszych.
Dyskryminacja ze wzgldu na wiek jest zabroniona podczas rekrutacji, utrzymania,
awansw i szkole pracownikw.
Miejsca pracy s dostosowane do potrzeb osb niepenosprawnych.
Promowane i wspierane s moliwoci samozatrudnienia si osb starszych.
Dostpne s moliwoci uczestnictwa w szkoleniach w dla starszych pracownikw
take po przejciu na emerytur.
Organy decyzyjne w sektorze publicznym, komercyjnym i pozarzdowym wspieraj i

17

uatwiaj czonkostwo osb starszych.

Komunikacja Podstawowy, efektywny system informacyjny dociera do mieszkacw spoecznoci
i informacja w kadym wieku.
Zapewnione i skoordynowane jest regularne i szerokie rozpowszechnianie
informacji. Dostp jest scentralizowany.
Oferowane s regularne audycje informacyjne interesujce dla osb starszych.
Promowane jest ustne porozumiewanie si przystpne osobom starszym.
Osoby zagroone izolacj spoeczn otrzymuj poszczeglne informacje od
zaufanych osb.
Publiczni i komercyjni usugodawcy dostarczaj przyjazne, osobiste usugi na
danie.
Drukowane informacje - w tym formularze urzdowe, napisy telewizyjne i teksty na
wywietlaczach wizualnych - maj due litery, a gwne wnioski s pokazywane
poprzez stosowanie wyranych nagwkw i pogrubionych czcionek.
Drukowane i mwione komunikaty uywaj prostych, znanych sw w krtkich,
bezporednich zdaniach.
Zautomatyzowane systemy automatycznych sekretarek podaj instrukcje wolno i
wyranie oraz informuj rozmwcw, jak powtrzy komunikat w dowolnym
momencie.
Sprzt elektroniczny, taki jak telefony komrkowe, radia, telewizory oraz
bankomaty i automaty biletowe, posiadaj due przyciski i due napisy.
Istnieje szeroki publiczny dostp do komputerw i Internetu, bez lub za niewielk
opat, w miejscach publicznych takich jak urzdy, orodki kultury i biblioteki.
Usugi
Zaoferowany jest odpowiedni zakres usug medycznych i opieki rodowiskowej
spoeczne i
celem promocji, utrzymania i przywracania zdrowia.
zdrowotne
Usugi opieki domowej obejmuj zabiegi medyczne, opiek osobist i sprztanie.
Usugi spoeczne i zdrowotne s dogodnie zlokalizowane, a dojazd do nich jest
moliwy wszystkimi dostpnymi rodkami transportu.
Stacjonarne orodki opieki nad osobami starszymi i placwki wyznaczone do
penienia ich funkcji s zlokalizowane w pobliu usug publicznych i reszty
spoecznoci.
Placwki ochrony zdrowia i opieki rodowiskowej zostay bezpiecznie
skonstruowane i s atwo dostpne.
Osobom starszym dostarczane s przejrzyste i przystpne informacje na temat
zdrowia i opieki spoecznej.
wiadczenie usug jest skoordynowane i proste administracyjnie.
Wszyscy pracownicy usugodawcw odnosz si z szacunkiem do osb starszych, s
pomocni i odpowiednio przeszkoleni.
Ekonomiczne bariery utrudniajce dostp do suby zdrowia i pomocy spoecznej s
zminimalizowane.
Ludzie w kadym wieku s zachcani i wspierani w wiadczeniu usug
wolontariackich i dobrowolnych.
Istnieje wystarczajca i dostpna ilo miejsc pochwku.
Lokalne planowanie kryzysowe uwzgldnia saboci i moliwoci osb starszych.
rdo: opracowanie wasne na podstawie: Global Age-friendly Cities: A Guide, WHO, Geneva 2007.

18

Do 2014 roku w Polsce relatywnie niewiele miast podjo inicjatywy na rzecz

uporzdkowania i zintegrowania lokalnej polityki wobec staroci i wobec osb starszych29.
Zadania w tym zakresie okrelane s gwnie w oglnych programach rozwizywania
problemw spoecznych lub pomocy spoecznej, lecz nie w odrbnych dokumentach
dotyczcych tylko analizowanego zagadnienia. Istotny wpyw na ksztatowanie takich
dokumentw maj m.in. obecno Polski w Unii Europejskiej i zwikszona w zwizku z tym
racjonalizacja planowania inwestycji publicznych, dziaalno w gwnych orodkach kraju
ekspertw z zakresu gerontologii, prnie rozwijajcy si ruch Uniwersytetw Trzeciego Wieku
oraz prace nad rzdowym programem Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia
aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+, ktry przyjto w 2008 roku. Pierwsze dokumenty
miejskie dotyczce w szczeglnoci omawianego obszaru byy przyjmowane od 2008 roku
kolejno w: Warszawie, Sochaczewie, Poznaniu, Elblgu, Tomaszowie Mazowieckim, Olsztynie,
Katowicach, Czstochowie, Nowym Miecie Lubawskim, Dziadowie, Gnienie i Lublinie. W tym
miejscu wystarczy zaznaczy, i dokumenty z zaledwie trzech miast Poznania, Warszawy i
Tomaszowa Mazowieckiego - powouj si na aktualne zalecenia midzynarodowe. Jednoczenie
koncentruj si one gwnie na aspektach zabezpieczenia socjalnego i pomocy spoecznej w
ramach polityki wobec ludzi starych i bardzo rzadko w wskim zakresie obejmuj zagadnienia z
zakresu polityki wobec staroci. Krytycznie ocenia si te nieuwzgldnianie kwestii zwizanych
z pci kulturow, podczas gdy starzenie si ludnoci cechuje zjawisko jej feminizacji - kobiety
bowiem yj duej i czciej ni mczyni doywaj staroci. Tylko w dokumentach przyjtych
w Warszawie i Poznaniu mona zauway systemowe podejcie do rozwizywania problemw
zwizanych ze starzeniem si w pozostaych przypadkach dziaania si wybircze i trudno
dostrzec mechanizmy ich potencjalnej koordynacji. W dotychczasowych dokumentach miejskich
niemal zupenie pomija si elementy polityki gospodarczej i brakuje w nich odniesienia do
koncepcji srebrnej gospodarki jako systemu produktw i usug dostosowanych nie tylko do
osb starszych, ale i do wszystkich grup wieku, promowanej przez Komisj Europejsk oraz
kraje o bogatych dowiadczeniach w rozwizywaniu problemw zwizanych ze starzeniem si
(takich jak Niemcy, Finlandia i Japonia). Odwoania do tej koncepcji s za obecnej w
dokumentach centralnych oraz mniej (podlaskie, warmisko-mazurskie) lub bardziej
(maopolskie) bezporednio w dokumentach wojewdzkich. Pozytywnie ocenia si za
relatywnie czste wskazywanie na rne dziaania na rzecz integracji i edukacji
midzypokoleniowej. Niemniej dotychczas w kraju nie powstay dokumenty strategiczne
dotyczce wycznie tego zagadnienia na poziomie lokalnym. Zagadnienia polityki relacji
Zob. A. Klimczuk, Polskie miasta wobec staroci i starzenia si, op. cit.; Raporty wojewdzkie projektu
ASOS, Projekt Aktywny senior - najlepszy rzecznik swoich spoecznoci, WRZOS, 01.02.2013,
www.wrzos.org.pl/?id=290&m=8 [06.07.2014].
29

19

midzypokoleniowych s jednak obecne w dokumentach szczebla centralnego (omawianych w

dalszej czci niniejszego raportu) oraz w publikacjach Biura Rzecznika Praw Obywatelskich30.
1.2. Priorytety krajowej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci
Program Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb w wieku
50+, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.
Za punkt wyjcia do przegldu dokumentw dotyczcych krajowej polityki spoecznej
wobec ludzi starych i staroci w niniejszym raporcie przyjmuje si ustanowiony w 2008 roku
program rzdowy Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb
w wieku 50+, ktrego celem jest wzrost do 2020 roku wskanika zatrudnienia ludnoci
znajdujcej si midzy 55 a 64 rokiem ycia do poziomu 50%. Jego osignicie ma oznacza
zarazem zmniejszenie transferw skierowanych do osb starszych, co pozwoli na wiksze
wsparcie dzieci i modziey, ktre s najbardziej zagroone ubstwem. Zaoono tu te, e
istotne jest prowadzenie z udziaem przedsibiorstw i indywidualnej odpowiedzialnoci
obywateli polityki aktywnego starzenia si np. poprzez promocj zdrowia i bezpieczestwa
pracownikw w kadym wieku, prewencj problemw zwizanych z wiekiem, ograniczenie
zacht do wczeniejszego przechodzenia na emerytur, podniesienie wieku emerytalnego i
stopniowe jego wyrwnywanie dla kobiet i mczyzn.
W 2013 roku przygotowano aktualizacj programu z uwzgldnieniem diagnozy
przygotowanej w ramach prac Rady Programowej 50+ oraz wynikw bada i analiz w ramach
projektu Wyrwnywanie szans na rynku pracy dla osb 50+ prowadzonych przez Uniwersytet
dzki. Cele, priorytety i kierunki dziaa w Programie Solidarno pokole s nastpujce:
Cel 1. Dostosowanie kompetencji oraz podniesienie kwalifikacji osb 45+ z perspektywy
potrzeb rynku pracy: Priorytet 1.1. Rozwj i poprawa jakoci oferty edukacyjnej dla osb 45+
oraz dostosowanie jej do potrzeb rynku pracy oraz potrzeb i moliwoci jej odbiorcw; Priorytet
1.2. Uczenie si przez cae ycie jako czynnik wspierajcy aktywno zawodow; Priorytet 1.3.
Wdroenie rozwiza zachcajcych pracodawcw (szczeglnie z maych i rednich firm) do
rozwoju kompetencji pracownikw 45+; Priorytet 1.4. Uwzgldnienie w rozwoju krajowego
systemu kwalifikacji wspierania aktywnoci edukacyjnej osb po 45. roku ycia.

Zob. B. Szatur-Jaworska (red.), Strategie dziaania w starzejcym si spoeczestwie. Tezy i rekomendacje,

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2013; M. Rosochacka-Gmitrzak, A. Chabiera (red.), Dialog
Midzypokoleniowy. Midzy ide a praktyk. Inspiracje, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa
2013.
30

20

Cel 2. Rozwj kultury organizacji i rodowiska pracy bardziej przyjaznych pracownikom

w wieku 50+: Priorytet 2.1. Rozwj systemw planowania kariery zawodowej, zdobywania
kompetencji oraz zarzdzania wiekiem w przedsibiorstwach w celu wykorzystania potencjau
pracownikw w wieku 50+; Priorytet 2.2. Poprawa warunkw pracy oraz wzrost motywacji i
zadowolenia z pracy pracownikw w wieku 50+; Priorytet 2.3. Wdroenie rozwiza
systemowych zachcajcych pracodawcw do zatrudniania i utrzymywania zatrudnienia osb w
wieku 50+; Priorytet 2.4. Poprawa wizerunku i przeamywanie stereotypw dotyczcych
pracownikw w wieku 50+, a take przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na wiek w
firmach i instytucjach.
Cel 3. Zwikszenie skutecznoci i efektywnoci dziaa promujcych zatrudnienie i
aktywno zawodow: Priorytet 3.1 Upowszechnienie w instytucjach rynku pracy instrumentw
aktywizacji zawodowej skierowanych do osb w wieku 50+ oraz poprawa ich skutecznoci;
Priorytet 3.2. Rozwj przedsibiorczoci z zaangaowaniem osb w wieku 50+, w tym
przedsibiorczoci spoecznej; Priorytet 3.3. Wdroenie systemowych rozwiza zachcajcych
osoby w wieku 50+ do pozostawania w zatrudnieniu i podejmowania pracy.
Cel 4. Wspieranie idei aktywnego i zdrowego starzenia si: Priorytet 4.1.
Upowszechnianie idei aktywnego i zdrowego starzenia si; Priorytet 4.2. Upowszechnienie
profilaktyki zdrowotnej oraz moliwoci poprawy kondycji fizycznej i psychicznej osb w wieku
50+; Priorytet 4.3. Wspieranie zmian systemowych rozwiza dotyczcych aktywnego i
zdrowego starzenia si poprzez wspprac w tym zakresie.
Cel 5. Rozwj wsppracy na rzecz wzrostu zatrudnienia osb 50+: Priorytet 5.1.
Stworzenie i rozwijanie staych form wsppracy i koordynacji dziaa rzdu, samorzdw
regionalnych, organizacji pracodawcw, zwizkw zawodowych, reprezentacji organizacji
pozarzdowych, reprezentacji podmiotw ekonomii spoecznej, rodowisk naukowych i mediw
w sferze aktywizacji zawodowej i zatrudnienia osb w wieku 50+; Priorytet 5.2. Rozwj
wsppracy, na rzecz zatrudnienia osb w wieku 50+, samorzdw terytorialnych,
pracodawcw, zwizkw zawodowych, organizacji pozarzdowych, podmiotw ekonomii
spoecznej, rodowisk naukowych i mediw na poziomie regionalnym i lokalnym.
Cel 6. Transfery spoeczne wspierajce aktywno zawodow osb w wieku
przedemerytalnym: Priorytet 6.1. Wyduenie efektywnego wieku emerytalnego; Priorytet 6.2.
Stopniowe ograniczanie alternatywnych drg dezaktywizacji zawodowej z wykorzystaniem
systemu wiadcze spoecznych.

21

 M. Boni (red.), Raport o kapitale intelektualnym Polski, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw.
Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2008.
M. Boni (red.), Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw.
Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2009.
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2030, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw. Zesp
Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2013.
Rozwinicie koncepcji solidarnoci pokole zawieraj dokumenty opracowywane przez
Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw: Raport o kapitale intelektualnym
Polski (2008 rok), raport Polska 2030 (2009 rok) i Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju
(2013 rok; projekt w 2011). W pierwszym opracowaniu przedstawiono indeks kapitau
intelektualnego (ktrego elementy w tym ujciu stanowi kapita spoeczny, ludzki, strukturalny
i relacyjny) w porwnaniu do 16 krajw europejskich. Uwzgldniono przy tym podzia na cztery
pokolenia Polakw: dzieci i modziey, studentw, dorosych i seniorw oraz wskazano na
powizane z nimi moliwoci rozwoju kolejno: polityki rodzinnej, podniesienia jakoci
nauczania, ukierunkowania szkolnictwa na potrzeby rynku pracy oraz aktywizacji seniorw.
Kapita intelektualny polskich seniorw uplasowa si tutaj na ostatniej pozycji wrd
porwnywanych krajw, gwnie ze wzgldu na ich nisk aktywno zawodow, wysokie
poczucie alienacji oraz niski poziom dostpnoci do usug medycznych. Uznano, e poprawie
tego stanu powinny suy m.in. zmiana polityki pastwa wobec seniorw, stworzenie paktu na
rzecz aktywnoci osb starszych, dziaania na rzecz zmiany postaw spoecznych wobec
seniorw, zmiany oferty edukacyjnej, popularyzacja zarzdzania wiekiem i reforma systemu
emerytalnego.
W raporcie Polska 2030 zaoono za, i solidarnoci pokole to perspektywa, ktra
ma pozwoli na odejcie od rzdw przypadku obejmujcych horyzont czasowy kalendarza
wyborczego, na rzecz przywdztwa strategicznego umoliwiajcego uniknicie dryfu
rozwojowego kraju i realizacj projektu cywilizacyjnego, wykraczajcego poza transformacj
systemow realizowan od pocztku lat 90. XX wieku. Ponadto zaoono, i koncepcja ta ma
suy budowie opiekuczego spoeczestwa (ang. welfare society), ktre ma uzupenia
tworzenie pastwa wspierajcego prac (ang. workfare state).
W Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju solidarno pokole zostaa natomiast
wskazana jako jedna z trzech gwnych zasad rozwoju kraju, obok solidarnoci terytorialnej
(midzy

regionami)

solidarnoci

innowacyjnej

(midzy

wyrwnywaniem

szans

konkurencyjnoci). Wskazano tu na tworzenie warunkw wsppracy i uniknicia konfliktu

pokole

midzy

przedstawicielami

pierwszego

powojennego

wyu

demograficznego

(analogowego), ktrzy bd zmniejsza swoje zaangaowanie publiczne i aktywno

22

zawodow oraz drugiego powojennego wyu demograficznego (cyfrowego), ktrzy

wspczenie wkraczaj w ycie zawodowe i publiczne. Rezultatem ma by budowa
dostosowanej

do

potrzeb

starzejcej

si

populacji

srebrnej

gospodarki

oraz

wielopokoleniowego spoeczestwa sieci.

Starzenie si populacji kraju w dokumencie tym jest wskazywane w kilku celach. W Celu
1 Wspieranie prorozwojowej alokacji zasobw w gospodarce, stworzenie warunkw dla
wzrostu oszczdnoci oraz poday pracy i innowacji (kierunek interwencji: zwikszenie
udziau wydatkw rozwojowych, zmniejszenie wydatkw o charakterze stricte transferowym
dziki m.in. stopniowemu zrwnywaniu wieku emerytalnego kobiet i mczyzn na poziomie 67
lat; stopniowe zwikszanie wydatkw sektora instytucji rzdowych i samorzdowych na
zdrowie, tak aby moliwe byo sprostanie rosncemu popytowi na usugi zdrowotne starzejcej
si ludnoci Polski przy jednoczesnej poprawie standardu usug medycznych; kierunek
interwencji: zmiany w strukturze opodatkowania zmierzajce do wzmacniania bodcw
ekonomicznych sprzyjajcych oszczdzaniu (w tym: na staro)).
W Celu 2 Zmniejszenie dugu publicznego i kontrola deficytu w cyklu koniunkturalnym
zwraca si za uwag na kierunek interwencji trwaa redukcja deficytu sektora instytucji
rzdowych i samorzdowych poprzez sukcesywne reformowanie wszystkich segmentw
systemu emerytalnego, racjonalizacj systemw specjalnych oraz powizanie wysokoci skadek
emerytalno-rentowych paconych przez rolnikw z osiganymi przez nich dochodami.
W Celu 3 Poprawa dostpnoci i jakoci edukacji na wszystkich etapach oraz
podniesienie konkurencyjnoci nauki podkrela si kierunek interwencji: upowszechnianie
uczenia si dorosych, przede wszystkim w trybie pozaformalnym oraz w miejscu pracy oraz
zapewnienie skutecznego mechanizmu czcego finansowanie tej formy uczenia ze rodkw
prywatnych i publicznych w tym wspieranie i promocja atrakcyjnej oferty edukacyjnej
adresowanej do seniorw oraz innowacyjnych rozwiza na rzecz motywowania seniorw do
uczenia si dla zachowania aktywnoci.
W Celu 5 Stworzenie Polski Cyfrowej proponuje si m.in. interwencje na rzecz
wdroenia

powszechnej

edukacji

cyfrowej

oraz

stworzenia

nowoczesnej

sieciowej

infrastruktury i zasobw edukacyjnych.

W Celu 6 Rozwj kapitau ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie
workfare state zakada si interwencje na rzecz wprowadzenia nowych rozwiza
zapewniajcych powszechno opieki nad osobami niesamodzielnymi oraz poszerzenie oferty
opieki instytucjonalnej, tak aby odpowiedzie na wyzwania zwizane ze starzeniem si
spoeczestwa i zapewni wsparcie rodzinom, w ktrych znajduj si osoby niesamodzielne;
dostosowanie systemu ochrony zdrowia do prognozowanych do roku 2030 zmian
demograficznych, w szczeglnoci wzmocnienie dziaa na rzecz rozwoju infrastruktury i

23

zasobw kadrowych w obszarach opieki nad matk i dzieckiem oraz osobami starszymi;
rozpoczcie dziaa majcych na celu wdroenie holistycznych standardw opieki nad osobami
w wieku geriatrycznym poprzez midzy innymi rozwj nowoczesnej infrastruktury w obszarze
geriatrii, dostosowanie ksztacenia kadr medycznych do identyfikowanych potrzeb oraz
nowoczesn organizacj geriatrycznych wiadcze zdrowotnych; stworzenie modelu
aktywnoci intelektualnej, spoecznej i zawodowej osb starszych opartego na wykorzystywaniu
ich potencjaw i zapobieganiu wykluczeniu spoecznemu; stworzenie miksu dochodowego
opartego na wiadczeniach emerytalnych oraz wynagrodzeniu z pracy, tak aby zapobiega
wykluczeniu spoecznemu osb starszych (dostp do opieki zdrowotnej i dugoterminowej na
odpowiednim poziomie) oraz zbyt szybkiej rezygnacji z zatrudnienia poprzez wzrost jej
opacalnoci; stworzenie nowego modelu elastycznego zatrudnienia dla osb starszych.
wspieranie poprawy dostpu do edukacji i zasobw kultury na kadym etapie ycia;
wspieranie uczenia si przez cae ycie, w tym tworzenia uniwersytetw trzeciego wieku;
wsparcie rozwoju srebrnej gospodarki.
W Celu 8 Wzmocnienie mechanizmw terytorialnego rwnowaenia rozwoju dla
rozwijania i penego wykorzystania potencjaw regionalnych zaoono rewitalizacj
obszarw problemowych w miastach w tym opracowanie programw przeciwdziaajcych
wykluczeniu spoecznemu na obszarach problemowych miast, a wic m.in. systemy stypendialne
dla pobierajcych nauk, podnoszenie poziomu merytorycznego placwek edukacyjnych,
wspieranie programw wsppracy midzypokoleniowej i midzy rnymi grupami
spoecznymi, a take zapewnienie infrastruktury i oferty czasu wolnego dla modziey.
W Celu 11 Wzrost spoecznego kapitau rozwoju za kierunek interwencji uznano
przygotowanie i wprowadzenie programu edukacji obywatelskiej na wszystkich poziomach
edukacji, w perspektywie uczenia si przez cae ycie.
Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne spoeczestwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne
pastwo, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012.
Tematyka starzenia si spoeczestwa zostaa poruszona w kilku celach strategii. W Celu
I.2. Zapewnienie rodkw na dziaania rozwojowe kierunek interwencji I.2.3. Zwikszenie
wykorzystania

rodkw

pozabudetowych

gdzie

zaoono

stworzenie

warunkw

ekonomiczno-instytucjonalne sprzyjajcych oszczdzaniu na staro. W kierunku interwencji

I.3.2. Rozwj kapitau spoecznego zaoono, i wane bdzie stworzenie odpowiednich
regulacji prawnych dla rozwoju nieformalnej edukacji obywatelskiej oraz objcie ni osb, ktre
zakoczyy ju edukacj formaln, w tym osb w wieku 50+, promocja uczenia si przez cae
ycie oraz wolontariatu, w szczeglnoci wrd osb w wieku 50+. W kierunku interwencji I.3.3.

24

Zwikszenie bezpieczestwa obywatela zaoono pooenie nacisku na segmenty ochrony

zdrowia, ktre bd - z jednej strony - sprzyja polityce dzietnoci i profilaktyce zdrowia
najmodszej populacji (wsparcie programw leczenia bezpodnoci, rozszerzenie zakresu
promocji bada prenatalnych, zapewnienie waciwych standardw opieki okooporodowej
oraz opieki nad matk i dzieckiem), a z drugiej - odpowiada bd wyzwaniom
epidemiologicznym starzejcego si spoeczestwa (lepszy dostp i poprawa jakoci wiadcze
geriatrycznych,

onkologicznych,

kardiologicznych,

neurologicznych,

ortopedycznych,

reumatologicznych, endokrynologicznych i opieki dugoterminowej.

W Celu II.4. Rozwj kapitau ludzkiego zakada si, e postpujcy proces starzenia si
spoeczestwa stwarza konieczno wyduenia okresu aktywnoci zawodowej Polakw.
Przeprowadzone zostan reformy systemowe w zakresie systemu wiadcze spoecznych (w
tym ubezpiecze spoecznych), skutkujce wydueniem wieku emerytalnego (w tym
ograniczenie specyficznych uprawnie w podsystemach branowych systemu emerytalnego)
oraz zrwnaniem wieku emerytalnego kobiet i mczyzn. Towarzyszy temu bdzie
promowanie pracownikw starszych wrd pracodawcw (ukazujce m.in. mocne strony
pracownika starszego i przeamujce stereotypowe mylenie o nich) oraz rozwizania
systemowe wspierajce zatrudnienie osb starszych. Wspierane bd take dziaania
zmierzajce do umoliwiania osobom w wieku 50+ zdobywanie nowej i uzupenianie posiadanej
ju wiedzy w instytucjach edukacyjnych, w tym w instytucjach szkolnictwa wyszego,
pozwalajce na zatrzymanie osb starszych na rynku pracy. Dziaania takie przyczyni si do
aktywizacji tej grupy osb zarwno na rynku pracy jak i w debacie spoecznej. Istotny tu
kierunek dziaa to II.4.2. Poprawa jakoci kapitau ludzkiego gdzie zakada si, e obywatele
powinni mie zapewniony powszechny dostp do wysokiej jakoci edukacji przez cae ycie - od
rnych form wczesnej edukacji do pnej staroci (m.in. Uniwersytety Trzeciego Wieku), a
zadaniem polskich szk powinno by nie tylko ksztacenie oglne, ale take przygotowanie
absolwentw do potrzeb rynku pracy. Kolejny za kierunek interwencji to II.5.2.
Upowszechnienie wykorzystania technologii cyfrowych gdzie zakada si, e rnice w
umiejtnociach korzystania z nowych technologii mog prowadzi do cyfrowego wykluczenia.
W Polsce osiami podziau midzy osobami biegymi w cyfrowych technologiach, a
nieposiadajcymi tych umiejtnoci s wiek, miejsce zamieszkania i wyksztacenie. O ile wrd
osb modych korzystanie z Internetu jest dosy powszechne, o tyle wykluczenie cyfrowe osb
starszych staje si problemem.
Ponadto w Celu III.1.2. Zmniejszenie ubstwa w grupach najbardziej nim zagroonych
zaoono, e dziaania w zakresie poprawy spjnoci spoecznej w cigu najbliszych 10 lat, a w
szczeglnoci po 2020 roku, musz uwzgldnia zmiany demograficzne zwizane ze starzejcym
si spoeczestwem. Newralgicznym elementem bdzie zapewnienie osobom starszym dostpu

25

do wiadcze zdrowotnych i usug opieki dugoterminowej. Wanym jest te aktywizowanie

czonkw tej grupy spoecznej, tak by byo moliwe zatrzymywanie ich na rynku pracy oraz
zwikszanie ich udziau w yciu spoecznym. Poniewa wzrasta bdzie ryzyko ubstwa osb
starszych, konieczne bdzie wypracowanie nowego modelu wsparcia skierowanego do tej grupy
odbiorcw tworzenie warunkw dla rozwoju oraz promocja aktywnoci zawodowej i spoecznej
seniorw - wdraanie modelu srebrnej gospodarki.
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie,
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010.
Starzenie si spoeczestwa zostao uwzgldnione w tym dokumencie przy kilku
wyzwaniach polityki regionalnej rozpatrywanych w dwch wymiarach: przestrzennymterytorialnym i tematycznym-sektorowym. W pierwszym wymiarze wskazuje si na potrzeb
zapewnienia spjnoci wewntrznej kraju i niedopuszczenia do nadmiernych zrnicowa
przestrzennych - odnosi si to gwnie do umoliwienia starzejcym si i najsabiej
rozwinitym wojewdztwom Polski Wschodniej budowy potencjau zwikszajcego ich udzia w
tworzeniu wzrostu i zatrudnienia. Natomiast w wymiarze tematycznym-sektorowym za
niezbdne uznaje si: (1) przeciwdziaanie negatywnym trendom demograficznym oraz
peniejsze wykorzystanie zasobw pracy, w tym aktywizacja zawodowa seniorw i wyduenie
okresu aktywnoci zawodowej, dziaania na rzecz uczenia si przez cae ycie i utrzymania w
regionach zrwnowaonej struktury demograficznej; (2) odpowied na zmiany klimatyczne i
zapewnienie bezpieczestwa energetycznego - zakada si, e negatywne skutki zmian klimatu
bd szczeglnie odczuwalne przez osoby starsze, co wymaga stosownych dostosowa w
regionach; (3) zapewnienie infrastruktury transportowej i teleinformatycznej do wspierania
konkurencyjnoci i zapewniajcej spjno terytorialn kraju - dostrzega si konieczno
przeamywania barier w wykorzystaniu technologii cyfrowych przez osoby starsze i
zapobiegania pokoleniowym podziaom w tym wymiarze.
Ponadto w Celu 2. Budowanie spjnoci terytorialnej i przeciwdziaanie marginalizacji
obszarw problemowych w zwizku ze starzeniem si ludnoci przewiduje si interwencje w
inwestycjach

infrastrukturalnych

usugach

publicznych,

planowaniu

procesw

urbanizacyjnych oraz dziaaniach dotyczcych kapitau ludzkiego. W celu szczegowym 2.1.

Wzmacnianie spjnoci w ukadzie krajowym zakada si m.in. stosowanie aktywnych polityk
zatrudnienia, przeciwdziaanie wykluczeniu osb starszych poprzez rozwj programw
integracji, ekonomii i przedsibiorczoci spoecznej oraz rozwj ksztacenia ustawicznego
dorosych. Do tego w celu szczegowym 2.3. Restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych
obszarw traccych dotychczasowe funkcje spoeczno-gospodarcze wprowadzono zapis o

26

potrzebie szczeglnego wspierania miast o starzejcej si i wyludniajcej populacji, przy czym

zakada si, i dokadne obszary wsparcia zostan okrelone w dalszych dyskusjach, a zwizane
z nimi interwencje i wykorzystywane instrumenty bd okrela wadze lokalne.
Strategia Rozwoju Kapitau Ludzkiego 2020, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej,
Warszawa 2013.
Wrd celw i kierunkw interwencji strategii znajduje si Cel szczegowy 2.
Wyduenie okresu aktywnoci zawodowej i zapewnienie lepszej jakoci funkcjonowania osb
starszych. Cel ten bdzie realizowany m.in. poprzez nastpujce kierunki interwencji:
harmonizacja specjalnych systemw emerytalnych z systemem powszechnym; stworzenie
warunkw do rozwoju srebrnej gospodarki; promowanie edukacji osb starszych, zarwno w
wymiarze formalnym, jak i pozaformalnym, zwaszcza z uwzgldnieniem rozwoju kompetencji
cyfrowych; rozszerzenie oferty edukacyjnej adresowanej do seniorw oraz lepsze dopasowanie
jej do potrzeb tej grupy wiekowej; ksztacenie ustawiczne oraz wsparcie szkole osb w wieku
50+; wspieranie aktywnoci spoecznej osb starszych, w tym rozwj wolontariatu; tworzenie
warunkw do rozwoju partycypacji spoecznej osb starszych, w tym zaangaowania na rzecz
spoecznoci lokalnych; zwikszenie dostpnoci oraz podniesienie jakoci usug spoecznych
adresowanych do osb starszych poprzez wsparcie dziaa samopomocowych oraz tworzenie
sieci wyszkolonych wolontariuszy; poprawienie dostpnoci do ambulatoryjnych i szpitalnych
wiadcze zdrowotnych w zakresie geriatrii. Rozwj systemu usug adresowanych do osb
niesamodzielnych i ich rodzin, w tym rozwj opieki dugoterminowej. Rozwj i
upowszechnianie wiedzy i rozwiza wspomagajcych tworzenie zdrowych i bezpiecznych
warunkw pracy dla osb starszych.
Dokonano te podziau realizacji strategii w ujciu cykl ycia cykl kariery, przy czym
wyrniono etap staroci. Zaoono tu, i gwne wyzwania i wizja tego okresu to:
wykorzystanie potencjau osb starszych w obszarze aktywnoci zawodowej i spoecznej;
restrukturyzacja gospodarki w kierunki tworzenia biaej gospodarki (medycyna) i srebrnej
gospodarki; poprawa dostpnoci do wiadcze zdrowotnych, w szczeglnoci w obszarze
geriatrii dziki wdroeniu spjnej koncepcji opieki nad populacj osb starszych i
niesamodzielnych; dostosowanie systemu ksztacenia kadr medycznych do potrzeb systemu
ochrony zdrowia.
Zwrcono te uwag na konieczno: stworzenia nowego modelu opieki nad osobami
niesamodzielnymi, ktry bdzie wspiera osoby niesamodzielne poprzez upowszechnienie
opiekunw rodzinnych oraz zapewnia odpowiedni poda oraz jako usug pielgnacyjnoopiekuczych; przesuwanie efektywnego wieku dezaktywizacji zawodowej, poprzez stosowanie

27

zestawu dziaa, na ktry bdzie skada si stopniowe podnoszenie ustawowego wieku

emerytalnego, zmniejszanie moliwoci wczeniejszego wycofania si z rynku pracy oraz wzrost
aktywnoci zawodowej i zatrudnienia wrd osb w wieku przedemerytalnym i okoo
emerytalnym; promocj aktywnoci zawodowej i spoecznej seniorw srebrna gospodarka,
co przyczyni si do zwikszenia aktywnoci spoecznej osb w podeszym wieku oraz pozwoli
wykreowa nowy, ale znany w innych pastwach sektor usug, z ktrego korzystaj gwnie
tego typu osoby. Bardzo wane bd dziaania popularyzujce ide wolontariatu wrd osb
starszych oraz promujce para-aktywno zawodow (czyli np. penienie funkcji doradczych w
przedsibiorstwach, gdzie dana osoba bya wczeniej zatrudniana, spenianie wanych funkcji
edukacyjnych) w momencie przejcia na emerytur - tego typu narzdzia nie tylko przyczyni
si do utrzymania wysokiej aktywnoci zawodowej/spoecznej osb starszych, ale i wydatnie
poprawi wiadomo roli i potencjau srebrnej gospodarki; promocja uczenia si seniorw,
w tym innowacyjnych form edukacji (ksztacenia i szkolenia) osb w podeszym wieku opartych
na wykorzystaniu ich dowiadczenia w uczeniu si wzajemnym, w formach edukacji
rodowiskowej oraz w szkoleniach utrzymujcych zaangaowanie osb w podeszym wieku na
rzecz rozwizywania problemw spoecznych i edukacji osb z modszych pokole.
W odpowiedzi na zjawisko wielochorobowoci oraz funkcjonalnej zalenoci osb
starszych planowane s interwencje z zakresu zwikszenia dostpnoci i jakoci opieki nad
osobami starszymi, w tym poprawa dostpnoci i jakoci wiadcze geriatrycznych, rozwj
ambulatoryjnych i stacjonarnych placwek geriatrycznych, wdroenie caociowej oceny
geriatrycznej w opiece szpitalnej i ambulatoryjnej oraz rozwj opieki dugoterminowej.
Strategia Rozwoju Kapitau Spoecznego 2020, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, Warszawa 2013.
Aktywizacj osb starszych przewidziano w czterech dziaaniach strategii. Pierwszym
jest 1.2.2. Rozwj kompetencji medialnych w uczeniu si innym ni formalne, szczeglnie
wrd osb w wieku 50+ i na obszarach wiejskich. Jego realizacji ma suy m.in. stworzenie
rozwiza prawno-organizacyjnych w zakresie rozwoju kompetencji medialnych; wzrost
dostpu do nowych technologii; wsparcie edukacji medialnej (sucej zwikszaniu wiedzy o
tym jak media ksztatuj i selekcjonuj komunikaty) o charakterze midzypokoleniowym,
zaadresowanej do osb wykluczonych cyfrowo; zmiana funkcji bibliotek, domw kultury i
archiww; wspieranie projektw edukacji medialnej organizowanych przez media publiczne i
koncesjonowane oraz kompetencji kadr w zakresie edukacji medialnej. Do cyfrowej inkluzji
seniorw ma prowadzi chociaby zachcanie ich do edukacji na poziomie wyszym, do
odnawiania umiejtnoci i wiedzy w ramach takich instytucji jak Uniwersytety Otwarte, e-

28

learning, Uniwersytety Drugiego Wieku (dla osb 45-50+, przed emerytur) i Uniwersytety
Trzeciego Wieku.
Nastpne dziaanie to 2.2.1. Uatwianie dziaalnoci organizacjom obywatelskim.
Przewidziano tu m.in. prace nad zmianami dotychczasowych regulacji prawnych dotyczcych
stowarzysze i fundacji oraz nad nowymi obejmujcymi inne formy i narzdzia aktywnoci
obywatelskiej; promowanie i wspieranie wolontariatu ze szczeglnym uwzgldnieniem osb po
50 roku ycia; wsparcie grup nieformalnych, ruchw spoecznych i inicjatyw spoecznociowych
oraz projektw dotyczcych wzmacniania potencjau przedstawicieli organizacji obywatelskich.
W odniesieniu do wolontariatu podkrelono take potrzeb promowania jego nowoczesnych
form, jak wolontariat pracowniczy i e-wolontariat wiadczony za porednictwem nowych
mediw.
W dziaaniu 4.1.1. Tworzenie warunkw dla wzmacniania tosamoci oraz
upowszechniania dorobku kultury na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym udzia osb
starszych zosta wskazany porednio poprzez propozycj wspierania dziaa na rzecz
kultywowania tradycji i przekazywania ich nowym pokoleniom oraz dziaa dotyczcych
dialogu midzypokoleniowego, ktre to maj by prowadzone i osadzone w kontekcie
lokalnym.
Ostatnie dziaanie odnoszce si do seniorw to 4.2.4. Rozwj ksztacenia artystycznego
i systemu wspierania talentw. Zwrcono tu uwag na potrzeb wspomagania rozwoju
twrczych jednostek na rnych etapach ycia, m.in. zapobieganiu ich marginalizacji np. ze
wzgldu na miejsce zamieszkania i wiek. Zwrcono te uwag na konieczno stworzenia
programw stypendialnych dla twrcw po 50 roku ycia, ktre umoliwiyby im
przekwalifikowanie lub uzupenienie kwalifikacji.
Zaoenia Dugofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020, Ministerstwo Pracy i
Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.
W dokumencie zdefiniowano polityk senioraln jako og celowych dziaa organw
administracji publicznej wszystkich szczebli oraz innych organizacji i instytucji, ktre realizuj
zadania i inicjatywy ksztatujce warunki godnego i zdrowego starzenia si. Naley przy tym
zaznaczy, i w dokumencie nie pojawiaj si wykorzystywane w literaturze koncepcje polityki
spoecznej wobec osb starszych i wobec staroci oraz e przyjte okrelenie (ang. senior policy)
nie odpowiada te koncepcji polityki wobec starzenia si (ang. ageing policy).
Za cel polityki senioralnej w Polsce przyjto wspieranie i zapewnienie moliwoci
aktywnego starzenia si w zdrowiu oraz moliwoci prowadzenia w dalszym cigu
samodzielnego, niezalenego i satysfakcjonujcego ycia, nawet przy pewnych ograniczeniach

29

funkcjonalnych. W dokumencie posuono si koncepcj aktywnego starzenia si oraz przyjto,

i naley rozway przyjcie analogicznych rozwiza dla osb starszych i organizacji
seniorskich przez jednostki samorzdu terytorialnego do tych podejmowanych wobec
wsppracy

organizacjami

pozarzdowymi

na

szczeblu

gminnym,

powiatowym i

wojewdzkim. Zwrcono przy tym uwag, e niezbdne bd jednak dziaania legislacyjne z

udziaem parlamentu poprzedzone konsultacjami w ramach Komisji Wsplnej Rzdu i
Samorzdu Terytorialnego.
W dokumencie przyjto pi obszarw dziaa: zdrowie i samodzielno; aktywno
zawodowa osb 50+; aktywno edukacyjna, spoeczna i kulturalna osb starszych; srebrna
gospodarka; relacje midzypokoleniowe.
Obszar zdrowie i samodzielno obejmuje trzy wymiary. Pierwszy wymiar
uwarunkowania rozwiza medyczno-opiekuczych dla osb starszych zawiera: Priorytet 1.
Stworzenie systemowych rozwiza, ktre pozwol na rozwj usug medycznych dla osb
starszych, w tym: Cel 1. Rozwj geriatrii jako specjalizacji i Cel 2. Przygotowanie i
doskonalenie zawodowe kadry medycznej w kierunku caociowej i kompleksowej opieki
zdrowotnej nad starszym pacjentem; Priorytet 2. Promocja zdrowia i profilaktyka zdrowotna,
w tym: Cel 1. Przygotowanie do okresu wasnej staroci pod wzgldem wiedzy na temat zmian
fizycznych i psychicznych podczas procesw starzenia i konsekwencji okrelonych zachowa;
Cel 2. Promocja waciwego stylu ycia w sferze zdrowia psychicznego, aktywnoci
intelektualnej, odywiania, rytmu dnia, rekreacji, higieny ciaa i unikania zachowa
ryzykownych pod wzgldem zdrowotnym; oraz Cel 3. Rozwj i wspieranie aktywnoci
fizycznej; Priorytet 3. Rozwj usug spoecznych i opiekuczych dostosowanych do potrzeb
osb starszych, w tym: Cel 1. Rozwj usug spoecznych dostosowanych do potrzeb oraz
moliwoci osb starszych; Cel 2. Zapewnienie odpowiedniej opieki nad osobami o
ograniczonej samodzielnoci poprzez rozwj usug opiekuczych; Cel 3. Opracowanie i
wdroenie systemu teleopieki oraz wykorzystanie innowacyjnych technologii w uatwieniu
organizacji opieki dla osb starszych; oraz Cel 4. Stworzenie systemw wsparcia dla
opiekunw nieformalnych, w szczeglnoci na poziomie lokalnym
Drugi wymiar obszaru zdrowie i samodzielno to bezpieczestwo, ktre zawiera
jeden cel: Zapewnienie bezpieczestwa osb starszych i przeciwdziaanie stosowanym wobec
nich naduyciom. Trzeci wymiar za to przestrze i miejsce zamieszkania zawierajcy
rwnie jeden cel: Wspieranie przestrzennego planowania architektonicznego dostosowanego
do wszystkich (projektowanie uniwersalne) i z uwzgldnieniem potrzeb rnych grup wieku (w
tym osb starszych).
Drugi obszar Dugofalowej Polityki Senioralnej stanowi aktywno zawodowa osb
50+, w ktrym celem gwnym jest zaplanowanie i podjcie dziaa, ktre pozwol na jak

30

najlepsze wykorzystanie potencjau osb starszych na rynku pracy i tym samym pozwol na
zwikszenie i przeduenie aktywnoci zawodowej osb 50+ oraz 60+. Przyjto tu cztery cele
szczegowe: Cel 1. Upowszechnienie oferty edukacyjnej, poprawa jej jakoci oraz
dostosowanie zarwno do potrzeb rynku pracy, jak i do potrzeb oraz moliwoci odbiorcw
(pracownikw i poszukujcych pracy w wieku 50+); Cel 2. Tworzenie warunkw pracy
przyjaznych pracownikom i stosowanie rozwiza z zakresu zarzdzania wiekiem; Cel 3.
Zwikszenie skutecznoci i efektywnoci dziaa promujcych zatrudnienie i aktywno
zawodow osb 50+ oraz 60+; Cel 4. Rozwj wsppracy na rzecz wzrostu zatrudnienia osb
w wieku 50+.
Trzeci obszar to aktywno edukacyjna, spoeczna i kulturalna osb starszych. Celem w
tym obszarze jest wspieranie idei uczenia si wrd osb starszych i aktywizowanie do dziaa
obywatelskich i spoecznych, w tym: rozwj oferty edukacyjnej dla osb starszych, rozwj i
wspieranie aktywnoci spoecznej osb starszych (w tym zaangaowania obywatelskiego i
wolontariatu), zwikszenie uczestnictwa osb starszych w kulturze zarwno jako jej odbiorcw,
jak i twrcw. Wyrniono tu trzy wymiary. Pierwszy to aktywno edukacyjna gdzie
gwnym celem jest zwikszenie uczestnictwa osb starszych w edukacji oraz zwikszenie
dostpnoci i jakoci oferty edukacyjnej. Obejmuje on: Priorytet 1. Rozwj oferty edukacyjnej
dla osb starszych w obszarach zgodnych z potrzebami, w tym: Cel 1. Upowszechnienie
edukacji

prozdrowotnej;

Cel

2.

Upowszechnianie

edukacji

obywatelskiej;

Cel

3.

Upowszechnienie edukacji w zakresie nowych technologii; oraz Priorytet 2. Wspieranie

rozwoju systemowych rozwiza dla organizacji rnych form uczenia si osb starszych, w tym
ruchu Uniwersytetw Trzeciego Wieku. Drugi wymiar tego obszaru to aktywno w obszarze
kultury gdzie celem gwnym jest zwikszenie uczestnictwa osb starszych w kulturze
zarwno jako jej odbiorcw, jak i twrcw. Przyjto tu trzy cele: Cel 1. Podnoszenie
kompetencji kulturowych; Cel 2. Integrowanie dziaa instytucji i organizacji; Cel 3.
Promowanie animacji kulturalnej. Trzeci wymiar to aktywno spoeczna obejmujcy:
Priorytet 1. Rozwj aktywnoci obywatelskiej osb starszych gdzie celem jest zwikszenie
zaangaowania osb starszych w ycie spoecznoci lokalnych i sprawy kraju oraz wzrost roli
obywateli seniorw w rozwizywaniu problemw spoecznych; oraz Priorytet 2. Rozwj
wolontariatu osb starszych z celem gwnym zwikszenie udziau osb starszych w rnych
formach wolontariatu pozwalajce na zagospodarowanie potencjau tych osb oraz na rozwj
nowych kompetencji.
Czwarty obszar wskazany w dokumencie to srebrna gospodarka gdzie jedynym celem gwnym - jest wspieranie rozwoju efektywnych rozwiza dostosowanych do potrzeb i
oczekiwa osb starszych. Ostatni, pity obszar to relacje midzypokoleniowe gdzie za jedyny

31

cel rwnie gwny - przyjto solidarno pokole jako norma kierunkowa w spoeczestwie,
polityce spoecznej, kulturze oraz na rynku pracy.
Rzdowy Program na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych na lata 2014-2020,
Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.
Celem programu jest poprawa jakoci i poziomu ycia osb starszych dla godnego
starzenia si poprzez aktywno spoeczn. Program ma przyczynia si do peniejszego
korzystania z potencjau spoeczno-zawodowego osb starszych, aby mogy one peni rne
role spoeczne w yciu publicznym. Wane jest rwnie uwzgldnienie w dziaaniach ogranicze
wynikajcych z barier funkcjonalnych, na ktre naraone mog by osoby starsze.
Cel gwny programu to: Poprawa jakoci i poziomu ycia osb starszych dla godnego
starzenia si poprzez aktywno spoeczn. Podporzdkowano mu cztery cele szczegowe. Cel
priorytetowy 1. to: Zwikszenie rnorodnoci i poprawa jakoci oferty edukacyjnej dla osb
starszych: tworzenie ofert odpowiadajcych problemom osb starszych znajdujcych si w
trudnej sytuacji, w tym w szczeglnoci w procesie wykluczenia spoecznego, promowanie
nowych rozwiza na rzecz motywowania osb starszych do uczenia si dla zachowania
aktywnoci, w tym szczeglnie osb starszych pozostajcych w niekorzystnej sytuacji, tworzenie
specjalnej oferty dydaktycznej oraz nowych form inicjatyw edukacyjnych, odpowiadajcych na
potrzeby osb starszych, w tym szczeglnoci w procesie wykluczenia spoecznego. rozwj
oferty edukacyjno-kulturalnej.
Cel

szczegowy

2.

to

Tworzenie

warunkw

dla

integracji

wewntrz-

midzypokoleniowej osb starszych przy wykorzystaniu istniejcej infrastruktury spoecznej,

m.in. pogbianie wiedzy na temat zmian biologicznych, zdrowotnych, spoecznych
zachodzcych wraz z wiekiem w ramach przygotowywania spoeczestwa do staroci.
Cel szczegowy 3. Rozwj zrnicowanych form aktywnoci spoecznej, w tym
upowszechnianie wolontariatu, partycypacji w procesach decyzyjnych, w yciu spoecznym, w
tym udzia osb starszych w ksztatowaniu polityki publicznej.
Cel szczegowy 4. Zwikszenie dostpnoci, podniesienie jakoci usug spoecznych
oraz wspieranie dziaa na rzecz samopomocy i samoorganizacji: rozwj systemw wsparcia
umoliwiajcych zaspokojenie specyficznych dla wieku podeszego potrzeb, w szczeglnoci
osobom starszym o ograniczonej samodzielnoci, rozwj usug spoecznych w sferze sportu,
turystyki, rekreacji i kultury.
Wrd gwnych zaoe programu znajduje si wsparcie ofert organizacji oraz
instytucji dziaajcych na rzecz osb starszych, w tym niepenosprawnych lub o ograniczonej
sprawnoci ruchowej, przy wykorzystaniu istniejcej infrastruktury spoecznej oraz cisej

32

wsppracy z jednostkami samorzdowymi (placwki owiatowo-kulturalne). Uznano przy

tym, e wsppraca midzysektorowa na poziomie lokalnym moe istotnie zwikszy
efektywno podejmowanych dziaa na rzecz aktywnoci spoecznej osb starszych.
Program

obejmuje

komponent

systemowy

dugookresowy

polegajcy

na

wypracowaniu zaoe dugofalowej polityki senioralnej oraz komponent konkursowy

przewidujcy dziaania w czterech nastpujcych obszarach priorytetowych:
Priorytet I. Edukacja osb starszych obejmuje kierunki dziaa: 1. Zajcia edukacyjne z
zakresu rnych dziedzin (m.in. prawo, gospodarka, zdrowie, w tym profilaktyka zdrowotna,
sport, turystyka, edukacja, wizyty studyjne, jzyki obce, umiejtnoci interpersonalne, nowe
technologie), programy edukacyjne i warsztaty o starzeniu, osobach starszych i aktywnym
starzeniu; 2. Zajcia przygotowujce do usug wolontariackich; 3. Ksztacenie opiekunw; 4.
Promowanie wolontariatu kompetencji; 5. Promocja oferty edukacyjnej wrd osb
starszych.
Priorytet

II.

Aktywno

spoeczna

promujca

integracj

wewntrz-

midzypokoleniow obejmuje: kierunki dziaa: 1. Aktywno spoeczna, w tym wolontariat

osb starszych; 2. Aktywno fizyczna osb starszych, aktywno turystyczno-rekreacyjna
osb starszych; 3. Zajcia w obszarze kultury i sztuki, w tym angaujce rne pokolenia; 4.
Budowanie sieci spoecznych, w tym wolontariat wewntrz i midzypokoleniowy; 5.
Przeciwdziaanie e-wykluczeniu.
Priorytet III. Partycypacja spoeczna osb starszych zawiera kierunki dziaa: 1.
Formy aktywnoci osb starszych wobec spoecznoci lokalnych (rozwj spoeczestwa
obywatelskiego);

2.

Aktywno

spoecznym/publicznym;

3.

Sie

wspierajca

uczestnictwo

pomocowo-informacyjna

integracj

(budowanie

yciu

pozytywnego

wizerunku staroci, pomoc obywatelska); 4. Aktywna obecno w procesie tworzenia i

funkcjonowania grup obywatelskich oraz organizacji poytku publicznego.
Priorytet IV. Usugi spoeczne dla osb starszych (usugi zewntrzne) obejmuje
kierunki dziaa: 1. Szkolenia dla wolontariuszy i opiekunw (z zakresu pomocy osobom
starszym); 2. Wspieranie rnych form samopomocy; 3. Wspieranie rodzin w opiece nad
osob starsz poprzez rozwj usug opartych na dziaalnoci wolontariuszy; 4. Rozszerzanie
dostpnoci do usug spoecznych m.in. opiekuczych, kulturalnych, edukacyjnych, poradniczodoradczych, sportowych i turystycznych.
Do korzystania ze rodkw finansowych przeznaczonych na realizacj programu
upowanione s: (1) organizacje pozarzdowe; (2) podmioty okrelone w art. 3 ust. 3 ustawy z
dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie, w tym: (a) osoby
prawne i jednostki organizacyjne dziaajce na podstawie przepisw ustawy o stosunku
Pastwa do Kocioa Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, przepisw o stosunku Pastwa

33

do innych kociow i zwizkw wyznaniowych oraz o gwarancjach wolnoci sumienia i

wyznania, jeeli ich cele statutowe obejmuj prowadzenie dziaalnoci poytku publicznego, o
ktrych mowa w art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dziaalnoci poytku
publicznego i o wolontariacie; (b) spdzielnie socjalne, o ktrych mowa w ustawie z dnia 27
kwietnia 2006 r. o spdzielniach socjalnych (w zakresie dziaalnoci spoecznie uytecznej w
sferze zada publicznych); (c) stowarzyszenia jednostek samorzdu terytorialnego; (4) spki
akcyjne i spki z ograniczon odpowiedzialnoci oraz kluby sportowe bdce spkami
dziaajcymi na podstawie przepisw ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, ktre nie
dziaaj w celu osignicia zysku oraz przeznaczaj cao dochodu na realizacj celw
statutowych oraz nie przeznaczaj zysku do podziau midzy swoich udziaowcw,
akcjonariuszy i pracownikw. Ponadto program dopuszcza partnerstwo z jednostkami
organizacyjnym, ktre nie mog bra udziau w otwartym konkursie ofert w ramach programu.
Krajowy program dziaa na rzecz rwnego traktowania na lata 2013-2016, Penomocnik
Rzdu do Spraw Rwnego Traktowania, Warszawa 2013.
W warstwie diagnostycznej programu zwraca si uwag na problematyk dyskryminacji
ze wzgldu na wiek osb starszych, w tym na rynku pracy (m.in. brak awansw i inwestowania
w doksztacanie takich pracownikw; szczeglna dyskryminacja kobiet 50+, ktre w tym wieku
zaczynaj si opiekowa starzejcymi si rodzicami lub teciami, a rwnoczenie, zgodnie ze
spoecznym oczekiwaniem, pomagaj w opiece i wychowaniu wnukw).
Na osoby starsze zwraca si uwag w obszarze II programu Rwne traktowanie na
rynku pracy i w systemie zabezpieczenia spoecznego w ramach celu gwnego 2. Rwne
traktowanie na rynku pracy grup naraonych na dyskryminacj ze wzgldu na wiek,
niepenosprawno, pochodzenie narodowe i etniczne, orientacj seksualn oraz migrantek i
migrantw obejmuje on cel szczegowy 2.1. Wspieranie grup naraonych na dyskryminacj ze
wzgldu na wiek, niepenosprawno, pochodzenie narodowe i etniczne, orientacj seksualn
oraz migrantek i migrantw na rynku pracy, ktrego realizacja ma uwzgldnia m.in. takie
dziaania jak: 1. Przeprowadzenie rewizji programu Solidarno pokole. Dziaania dla
zwikszenia aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+ pod ktem wypracowania spjnej
polityki zatrudnienia osb po 50 roku ycia; 2. Opracowanie dugofalowej polityki senioralnej
w Polsce na lata 2014-2020.
W obszarze III Przeciwdziaanie przemocy, w tym przemocy w rodzinie, i zwikszenie
ochrony osb dowiadczajcych przemocy zwraca si uwag na przemoc wobec osb starszych
i z niepenosprawnoci jako zjawisko rzadziej ujawniane ni inne formy przemocy (np. wobec
dzieci czy kobiet). W celu gwnym 3. Przeciwdziaanie przemocy fizycznej i psychicznej oraz

34

mowie nienawici wobec osb z grup naraonych na dyskryminacj przyjto cel szczegowy
3.1 Zwikszenie wiadomoci spoecznej na temat zjawiska przemocy wobec osb starszych i
osb z niepenosprawnoci. Dziaaniem na rzecz jego osignicia ma by Prowadzenie dziaa
uwiadamiajcych skierowanych do ogu spoeczestwa uwraliwiajcych na zjawisko
przemocy wobec osb starszych i z niepenosprawnoci.
W obszarze IV. Rwne traktowanie w systemie edukacji zwrcono uwag, e w Polsce
istnieje problem podejmowanie ksztacenia przez osoby starsze. W celu gwnym 1:
Eliminowanie przejaww nierwnoci i dyskryminacji wystpujcych w procesie edukacji
przyjto cel szczegowy 1.6 Wspieranie osb starszych w penieniu roli liderw spoecznych,
ktry ma by osigany poprzez dziaania takie jak: 1. Promowanie zwikszenia udziau osb
starszych w lokalnym yciu spoecznym; 2. Objcie programem szkoleniowym i
mentoringowym osb starszych w celu rozwijania ich talentw liderskich; 3. Wsparcie dla
organizacji pozarzdowych zajmujcych si problematyk osb starszych.
W obszarze V. Rwne traktowanie w systemie ochrony zdrowia przyjto, e osoby
starsze s szczeglnie naraone na nierwne traktowanie w dostpie do usug medycznych ze
wzgldu na limity wiekowe na badania i usugi medyczne. W celu gwnym 3. Przeciwdziaanie
nierwnociom w dostpie osb starszych do usug medycznych przyjto cel szczegowy 3.1.
Poprawienie jakoci opieki geriatrycznej gdzie zakada si nastpujce dziaania: 1.
Uruchomienie krtkiej cieki specjalizacyjnej w zakresie geriatrii w celu zwikszenia liczby
lekarzy posiadajcych t specjalizacj; 2. Wprowadzenie fakultatywnego trybu ksztacenia
gerontologicznego dla studentw uczelni medycznych nieobjtych obowizkowym ksztaceniem
gerontologicznym; 3. Rewizja warunkw kontraktowania przez Narodowy Fundusz Zdrowia
lekarzy geriatrw. W celu szczegowym 3.2. Weryfikacja zasadnoci istniejcych limitw
wiekowych w dostpie do bada profilaktycznych zaoono dodatkowo analiz przyczyn
wprowadzania ogranicze wiekowych w dostpie do bada profilaktycznych w celu weryfikacji
ich zasadnoci. W celu gwnym 4. Upowszechnianie prozdrowotnych postaw wrd osb w
wieku 50+ przyjto cel szczegowy 4.1. Podniesienie wiadomoci spoecznej na temat
wpywu profilaktyki zdrowotnej na poczucie dobrostanu osb powyej 50+ obejmujcy
dziaania: 1. Przeprowadzenie kampanii spoecznej skierowanej do osb powyej 50 roku ycia
oraz ich otoczenia majcej na celu ukazanie wpywu profilaktyki zdrowotnej na poczucie
dobrostanu; 2. Ewaluacja efektw kampanii.
W obszarze VI. Rwne traktowanie w dostpie do dbr i usug zwrcono uwag, e
osoby starsze s dyskryminowane m.in. przy otwieraniu rachunkw biecych w bankach,
uzyskaniu poyczek bankowych, kredytw, ubezpiecze. Problemem jest take forma i
charakter przedstawianych do podpisu umw finansowo-bankowych (trudnym, mao
zrozumiaym jzykiem, maa czcionka). Zwraca si te uwag na m.in. brak dostosowania

35

pojazdw komunikacji publicznej do moliwoci ruchowych osb starszych, nieczytelno

rozkadw jazdy rodkw komunikacji. W celu gwnym 1. Poprawa dostpu do dbr i usug
dla osb z niepenosprawnoci oraz osb starszych przyjto cel szczegowy 1.1
Przeciwdziaanie dyskryminacji osb z niepenosprawnoci oraz osb starszych poprzez
ograniczenie barier uniemoliwiajcych im waciwe funkcjonowanie w przestrzeni publicznej
obejmujcy m.in. dziaania: 1. Wprowadzanie do prawa budowlanego projektowania
uniwersalnego jako realizacji zapisw Konwencji o Prawach Osb Niepenosprawnych; 2.
Analiza standardw ksztacenia dla kierunkw studiw architektura i urbanistyka oraz
wzornictwo przemysowe pod ktem moliwoci szerszego zaakcentowania problematyki
projektowania uniwersalnego oraz ewentualna modyfikacja waciwych dokumentw; 3.
Przystosowywanie polskich urzdw i instytucji do waciwej obsugi osb starszych oraz osb
z niepenosprawnoci poprzez wprowadzenie rozwiza uwzgldniajcych potrzeby obydwu
grup; 4. Wczanie cyfrowe osb starszych i osb z niepenosprawnoci poprzez: organizowanie kampanii spoecznych majcych na celu przeamywanie strachu oraz
pokazywanie korzyci pyncych z umiejtnoci obsugi nowych technologii, - organizowanie
kursw przy wykorzystaniu istniejcego ju potencjau (np. kursy w bibliotekach). 5. Analiza
przepisw regulujcych dostp do gosowania dla osb z niepenosprawnoci pod ktem
zapewnienia niezalenoci i samodzielnoci w gosowaniu tych osb; 6. Analiza moliwych
rozwiza w zakresie stworzenia warunkw funkcjonowania instrumentw umoliwiajcych
osobom z niepenosprawnoci skorzystanie przez okrelony czas ze sprztu uatwiajcego
funkcjonowanie osobie z niepenosprawnoci.
W celu gwnym 3. Poprawa w zakresie rozwiza wspomagajcych osoby znajdujce
si w trudnej sytuacji yciowej ze wzgldu na wiek, niepenosprawno, chorob oraz osoby
posiadajce status uchodcy przyjto cel szczegowy 3.1 Zwikszenie dostpu do lokali
socjalnych, mieszka komunalnych oraz mieszka chronionych dla osb, ktre wymagaj
pomocy w uzyskaniu mieszkania, a take osb znajdujcych si w trudnej sytuacji yciowej ze
wzgldu na wiek, niepenosprawno, chorob oraz dla osb posiadajcych status uchodcy.
W celu gwnym 7. Rwne traktowanie kobiet i mczyzn oraz osb starszych i osb z
niepenosprawnoci w sporcie przyjto cel szczegowy 7.3. Zwikszenie udziau osb
starszych w aktywnociach sportowych poprzez dziaania: 1. Stworzenie szerokiej oferty
umoliwiajcej podjcie systematycznej aktywnoci sportowej przez osoby starsze; 2.
Promocja aktywnego stylu ycia wrd osb starszych.
W celu gwnym 9. Przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na pe, wiek,
pochodzenie narodowe i etniczne, niepenosprawno oraz orientacj seksualn w mediach
przyjto cel szczegowy 9.1. Zmiana dyskryminujcego wizerunku osb nalecych do grup
naraonych na nierwne traktowanie w przekazie medialnym obejmujcy dziaania: 1.

36

Zainicjowanie i przeprowadzenie szerokiej debaty publicznej na temat sposobu przedstawiania

osb nalecych do grup naraonych na nierwne traktowanie w przekazie medialnym (z
udziaem

znanych

postaci

publicznych,

przedstawicieli

rodowisk

naukowych

oraz

medioznawcw); 2. Zawizanie szerokiej koalicji Media rwnych szans w celu propagowania

tematyki rwnego traktowania w rodkach masowego przekazu; 3. Organizacja konkursw na
najlepsze inicjatywy medialne wpisujce si w zasad rwnego traktowania.
Perspektywa uczenia si przez cae ycie, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2013.
W dokumencie zwraca si uwag, e cech szczegln ksztacenia si osb dorosych w
Polsce jest silny rozwj Uniwersytetw Trzeciego wieku. Przeprowadzono te diagnoz uczenia
si na kolejnych etapach ycia i kariery w ktrej podkrela si, i w zwizku ze zmianami w
powszechnym systemie emerytalnym wyzwaniem jest wypromowanie wzorw uczenia si dla:
moliwie najduszego utrzymania aktywnoci zawodowej i spoecznej oraz zaspokojenia
potrzeby bycia potrzebnym i utrzymania kontaktw spoecznych, lepszego zaspokojenia
typowych potrzeb dnia codziennego tej grupy osb zwizanych z obnieniem sprawnoci
fizycznej oraz potrzeb opieki - w sposb, ktry moe si przyczyni do odcienia tradycyjnych
instytucji systemu ochrony zdrowia i pomocy spoecznej.
Za cel strategiczny polityki na rzecz uczenia si przez cae ycie w Polsce przyjto:
Dzieci i modzie dobrze przygotowane do uczenia si przez cae ycie oraz osoby dorose
poszerzajce i uzupeniajce swoje kompetencje i kwalifikacje odpowiednio do stojcych przed
nimi wyzwa w yciu zawodowym, spoecznym i osobistym. Cele powizane to: stae
podnoszenie kompetencji i kwalifikacji, wzrost konkurencyjnoci polskiej gospodarki, zgodnej
z zasadami zrwnowaonego rozwoju oraz oparcie jej na wiedzy, wzrost mobilnoci osb
uczcych si i pracujcych, w tym gotowoci do zmiany wykonywanego zawodu na kadym
etapie kariery, zwikszenie aktywnoci zawodowej i spoecznej.
W dokumencie przyjto pi celw operacyjnych: 1. Kreatywno i innowacyjno
osb; 2. Przejrzysty i spjny krajowy system kwalifikacji; 3. Rnorodna i dostpna oferta
form wczesnej opieki i edukacji; 4. Ksztacenie i szkolenie dopasowane do potrzeb
zrwnowaonej gospodarki, zmian na rynku pracy i potrzeb spoecznych; 5. rodowisko pracy
i zaangaowania spoecznego sprzyjajce upowszechnieniu uczenia si dorosych. Przy czym w
celu 5 w strategicznych kierunkach interwencji znajduj si istotne w omawianym temacie: 5.3.
Rozwijanie modelu uczenia si dorosych, ktrego podstaw jest uczenie praktyczne, w tym
uczenie si w pracy oraz w zorganizowanych formach dziaania wsplnot obywateli: ()
ukierunkowanie edukacji dorosych na uzupenianie luk kompetencyjnych, takich jak np. luka
cyfrowa - brak podstawowych kompetencji w zakresie ICT w starszym pokoleniu; 5.10.

37

Wspieranie i promocja atrakcyjnej oferty edukacyjnej adresowanej do seniorw oraz

innowacyjnych rozwiza na rzecz motywowania seniorw do uczenia si dla zachowania
aktywnoci.
Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Spoecznej. Projekt, Ministerstwo Pracy i Polityki
Spoecznej, Warszawa 2013.
W dokumencie zakada si, e podmioty sektora ekonomii spoecznej odgrywaj istotne
znaczenie w wiadczeniu m.in. usug opiekuczych: w Polsce ronie na nie zapotrzebowanie, a
starzenie si spoeczestwa jeszcze pogbi t tendencj. Potrzebne jest zwikszanie poday
tych usug, nie tylko dla osb starszych, lecz take dzieci, niepenosprawnych i innych grup.
Zwraca si te uwag, i spdzielnie zatrudniaj trzykrotnie wicej osb niepenosprawnych
ni w caej gospodarce narodowej (11,6% i 3,6%), przy czym utrzymuj te w dugoletnim
zatrudnieniu osoby, bdce w wieku niemobilnym lub emerytalnym (53% do 36%). Sektor ten
moe odgrywa zatem istotn rol w kontekcie wdraania dziaa z zakresu wyduania wieku
emerytalnego.
W priorytecie I. Ekonomia spoeczna na spoecznie odpowiedzialnym terytorium w
dziaaniu I.3. Wspieranie rozwoju usug uytecznoci publicznej poprzez ekonomi spoeczn
podkrela si potencja sektora w zakresie usug opieki nad osobami starszymi i
niesamodzielnymi oraz osobami niepenosprawnymi. W dziaaniu I.4. Wspieranie rozwoju
dziaa ekonomii spoecznej w kluczowych sferach rozwojowych za podkrela si aktywno
na rzecz solidarnoci pokole, poprzez m.in. wspieranie zakadania i prowadzenia
przedsibiorstw spoecznych przez pracownikw w wieku przedemerytalnym jako narzdzie
przeduania aktywnoci zawodowej oraz wspieranie zatrudnienia pracownikw po 45 roku
ycia w przedsibiorstwach spoecznych, wykorzystujcego ich dowiadczenie i kompetencje
zawodowe; wspieranie projektw przedsibiorstw spoecznych i podmiotw ekonomii
spoecznej adresujcych swoje dziaania gospodarcze do starszych konsumentw, realizujcych
ich oczekiwania i potrzeby w zakresie m.in. usug spoecznych, edukacyjnych i organizacji czasu
wolnego, turystyki modzieowej i senioralnej, a take wspierajcych ich w utrzymaniu
aktywnoci spoecznej i zawodowej oraz dobrego stanu zdrowia (tworzenie warunkw do
rozwoju

tzw.

srebrnej

gospodarki);

oraz

wspieranie

rozwoju

wykorzystania

przedsibiorczoci spoecznej w procesach wspierajcych zmiany dotychczasowej cieki

zawodowej

pracownikw:

wykorzystanie

przedsibiorczoci

spoecznej

procesach

outplacementu i adaptacji zawodowej, moliwoci tworzenia przedsibiorstw spoecznych w

zwizku z procesami restrukturyzacyjnymi, w szczeglnoci dla pracownikw 50+.

38

 Krajowy Program Przeciwdziaania Ubstwu i Wykluczeniu Spoecznemu 2020. Nowy wymiar

aktywnej integracji. Projekt, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2014.
W dokumencie zwraca si uwag na zjawisko ubstwa osb starszych, przy czym
podkrela si zrnicowanie wewntrzne tej kategorii odmienno problemw ubstwa osb
w wieku emerytalnym, w wieku przedemerytalnym i starszych pracownikw. W odniesieniu do
osb w wieku przedemerytalnym jest to ubstwo osb uznanych oficjalnie za uprawnione do
przejcia na emerytur. Grupa starszych pracownikw obejmuje za osoby, ktre powinny
utrzymywa si z wasnej pracy, a wic jest to ubstwo osb bezrobotnych lub pracujcych.
Moliwe te, e jest to ubstwo osb, ktre z powodu problemw ze zdrowiem i sprawnoci s
faktycznie i/lub formalnie niepenosprawne. Oglnie obserwuje si, i ubstwo relatywne osb
na emeryturze w wieku powyej 65 lat jest w Polsce do niskie, ale wida trend wzrostowy w
okresie 2005-2011. Niemniej w Polsce w 2011 roku byo ponad 1,8 miliona osb w wieku 60+,
ktre byy w sytuacji zagroenia ubstwem lub pogbionej deprywacji. Byo to 22,5% osb w
tej grupie wiekowej.
W projekcie programu zwraca si te uwag na trend ku deinstytucjonalizacji wsparcia
osb z niepenosprawnoci intelektualn czy przewlekle chorych psychicznie oraz seniorw.
Proces ten polega na rezygnacji z tworzenia izolujcych form caodobowej i dugoterminowej
lub staej opieki. Przykadem takich dziaa w Polsce s m.in. rodowiskowe domy samopomocy,
reformy domw pomocy spoecznej stawiajce na rozwj usug stymulowany poprzez standardy
oraz powstawanie rodzinnych domw pomocy. Zwraca si te uwag na potrzeb promowania
nowych zawodw dziaajcych w tych nowych warunkach m.in. asystenta rodziny; tworzenia
lokalnych programw umoliwiajcych przekwalifikowanie osb pracujcych w likwidowanych
placwkach opiekuczo-wychowawczych; wspieranie wolontariatu w rodowiskowych formach
pomocy; oraz inspirowanie ruchw samopomocy uytkownikw usug pomocy spoecznej.
W priorytecie III. Aktywna integracja w spoecznoci lokalnej wskazuje si Dziaanie
III. 5. obejmujce takie zdania jak: Poprawa dostpnoci do wiadcze zdrowotnych; Rozwj
nowoczesnej infrastruktury ochrony zdrowia: wsparcie podmiotw leczniczych udzielajcych
wiadcze zdrowotnych w zakresie geriatrii oraz opieki dugoterminowej.
W priorytecie IV. Bezpieczestwo i aktywno osb starszych proponuje si Dziaanie
IV.1. Promocja aktywnoci zawodowej i spoecznej seniorw, w tym: 1) Promocja
projektowania dbr i usug dla starszych pracownikw z zakresu poprawy ergonomii pracy oraz
wdraania ich w miejscu pracy; 2) Promowanie zachowa prozdrowotnych, w tym aktywnoci
fizycznej i zdrowego trybu ycia wrd pracownikw dla wyduenia aktywnoci zawodowej i
utrzymania dobrego stanu zdrowia, 3) Badania nad starzeniem si oraz sytuacj osb starszych
(np. w ramach bada SHARE), badanie wspzalenoci midzy aktywnoci, a zdrowym

39

starzeniem si, 4) Badanie aktywnoci osb 50+ (wspzaleno aktywnoci zawodowej,

spoecznej, obywatelskiej). 5) Rozwj wiadomoci spoecznej na temat potencjau osb
starszych oraz wsppracy midzypokoleniowej: a) promocja pozytywnego wizerunku starszych
pracownikw oraz rozwoju rl spoecznych 50+, a take promocja dobrych praktyk w tym
zakresie, b) wypracowanie i wdroenie rozwiza realizujcych ide mainstreaming ageing (w
ramach projektowanych instrumentw wsparcia w polityce rynku pracy), c) dziaania
wspierajce midzypokoleniowy transfer wiedzy.
W dziaaniu IV.2. Stworzenie nowego systemu opieki nad osobami niesamodzielnymi i
w podeszym wieku proponuje si: 1) Wsparcie merytoryczne i finansowe dla rozwoju usug i
tworzenia dziennych domw pomocy dla osb starszych i niesamodzielnych w rodowiskach
lokalnych; 2) Przyjcie i wdroenie ustawy o pomocy osobom niesamodzielnym; 3)
[dziaania] W zakresie przebudowy opieki instytucjonalnej domw pomocy spoecznej; 4)
Wypracowanie i wdroenie systemw szkolenia dla opiekunw oraz wrd pracownikw
innych bran (np. czonkw rodziny sprawujcych opiek nad osobami niesamodzielnymi) z
zakresu pomocy osobom starszym (w tym pilota) oraz wypracowanie standardw szkolenia
dla opiekunw i wolontariuszy z zakresu pomocy osobom starszym.
W dziaaniu IV.3. Zwikszenie dostpnoci i jakoci opieki zdrowotnej oraz rehabilitacji
medycznej dla osb starszych proponuje si: 1) Dostosowanie systemu ochrony zdrowia do
prognozowanych do roku 2030 zmian demograficznych; 2) Zmniejszenie niekorzystnych
nastpstw na rynku pracy wynikajcych ze zmian demograficznych poprzez wdroenie w
systemie ochrony zdrowia rozwiza skierowanych na potrzeby osb starszych.
W dziaaniu IV.4. Rozwj rodowiskowych form pomocy i samopomocy seniorw.
Rozwj aktywnoci i wolontariatu seniorw proponuje si: 1) Wsparcie, w tym finansowe dla
tworzenia wysokiej jakoci i poprawy jakoci infrastruktury i funkcjonowania inicjatyw
wykorzystujcych potencja seniorw dla dobra lokalnych spoecznoci: a) klubw seniora w
tym klubw rozwijajcych pasje i zainteresowania seniorw; b) organizacji seniorskich; c)
miejsc i usug przyjaznych seniorom; d) inicjatyw wspierajcych dostp seniorw do nowych
technologii;

e)

bankw

czasu;

f)

wolontariatu

seniorw

take

wolontariatu

midzypokoleniowego; g) wspieranie aktywnych form spdzania czasu przez seniorw poprzez

konkursy dla organizacji obywatelskich dziaajcych w sferze poytku publicznego dla seniorw
w ramach Rzdowego Programu na Rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych; 2)
Organizacja dziaa, akcji, kampanii majcych na celu tworzenie pozytywnego obrazu
pniejszej fazy ycia, edukacj (wychowanie) do staroci, odejcie od stereotypu
stary=chory=biedny (np. promocja sylwetek aktywnych seniorw, miejsc przyjaznych seniorom,
lokalnych liderw dziaa na rzecz osb starszych i starzejcego si spoeczestwa, seniorskich
inicjatyw lokalnych itp.); 3) Organizowanie dziaa, akcji, kampanii informacyjnych o zjawisku

40

starzenia si i zwizanych z tym wyzwaniach; 4) Zwikszanie dostpnoci do placwek

sportowo-rekreacyjnych poprawiajcych zdrowotno mieszkacw poczonej z promocj i
edukacj odnonie takiej formy aktywnoci; 5) Wprowadzenie pomocy ssiedzkiej jako jednej
z form wsparcia samodzielnoci osoby starszej w miejscu zamieszkania; 6) Rozwj
wiadomoci spoecznej na temat potencjau osb starszych oraz wsppracy.
W priorytecie VI. Zarzdzanie i zmiany strukturalne systemu integracji spoecznej w
Dziaaniu VI.3. Reforma wiadcze z pomocy spoecznej proponuje si m.in. modyfikacj
katalogu wiadcze pieninych i niepieninych pomocy spoecznej - poprzez wprowadzenie
uproszczonego katalogu wiadcze pieninych i niepieninych, ktrych przyznawanie
uzalenione bdzie od wysokoci posiadanego dochodu, na ktry skada si bdzie: ()
dodatek dla osb starszych i niepenosprawnych, dopata do usug opiekuczych dla osb
starszych i niepenosprawnych.

41

2. POLITYKA SPOECZNA WOBEC LUDZI STARYCH I STAROCI W

DOKUMENTACH STRATEGICZNYCH WOJ. PODLASKIEGO I MIASTA BIAYSTOK

2.1. Dokumenty dotyczce wojewdztwa podlaskiego

D. led (red.), Aktywno zawodowa mieszkacw wsi i maych miast wojewdztwa
podlaskiego, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2013.
W dokumencie zwraca si uwag, i w 2012 roku redni wiek mieszkacw wsi w
wojewdztwie by wyszy ni mieszkacw miast (39,2 lat wobec 38,6 lat). Tym samym region
jako jedyny w kraju posiada tendencj odwrotn (w skali kraju jest to odpowiednio 36,9 lat
wrd mieszacw wsi i 39,9 lat wrd mieszkacw miast). W regionie wzrasta te liczebno
osb w wieku poprodukcyjnym (60+ w przypadku kobiet/65+ w przypadku mczyzn) w
2012 roku kategoria ta obejmowaa o 23,2 tys. osb wicej ni 2000 roku. Wspczynnik
obcienia osobami w wieku poprodukcyjnym przypadajcymi na 100 osb w wieku
produkcyjnym w okresie tym nie ulegaa znaczcym zmianom i wynosi rednio 28 osb.
Podkrelono przy tym, e proces starzenia si spoeczestwa przebiega w woj. podlaskim
bardziej intensywnie ni przecitnie w kraju co moe mie negatywny skutek dla poday
zasobw pracy, ale pozytywny w postaci wzrostu popytu na prac i perspektywy zmniejszenia
bezrobocia. Znacznie wysze wskaniki obcienia demograficznego notowane s na obszarach
wiejskich (w 2012 roku 61,7 osoby w wieku nieprodukcyjnym na 100 osb w wieku
produkcyjnym) ni w miastach i gminach miejskich powyej 20 tys. mieszkacw (na 100 osb
w wieku produkcyjnym przypadao 52 osoby w wieku nieprodukcyjnym). Udzia osb w wieku
poprodukcyjnym na obszarze gmin wiejskich i maych miast wynosi 19,2% wobec 16,8% w
miastach i gminach miejskich liczcych powyej 20 tys. mieszkacw. Jednoczenie z bada
przeprowadzonych na potrzeby raportu wynika, e obszary wiejskie charakteryzuj si duym
zrnicowaniem pokoleniowym i zamieszkiwaniem w rodzinach wielopokoleniowych. Stan ten
cechuje gwnie podregion omyski (73,5% ankietowanych), przy czym podkrela si, i jest
on zamieszkiwany przez wiksz liczb osb w wieku poprodukcyjnym ni przedprodukcyjnym.
W rekomendacjach raportu zaleca si zintensyfikowanie dziaa na rzecz moliwie najduszego
utrzymania w stanie aktywnoci zawodowej i zapewnienia zatrudnienia obecnej populacji
ludnoci w wieku produkcyjnym.

42

 . Kutyo (red.), Aktywno zawodowa osb powyej 50 roku ycia w wojewdztwie podlaskim,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
W raporcie potwierdza si, e prognozowane zmiany demograficzne bd prowadzi do
kurczenia si zasobw pracy. Dodatkowo zwraca si uwag, i kryzys gospodarczy negatywnie
wpywa na zatrudnianie nowych pracownikw w organizacjach, w tym osb 50+, przy czym ze
wzgldw demograficznych w tej grupie bezrobotnych przewaaj kobiety co moe prowadzi
do wystpowania przypadkw dyskryminacji wielokrotnej. Pozostae czynniki niskiej
aktywnoci zawodowej osb 50+ to m.in. trudna sytuacja na rynku pracy, wysokie bezrobocie,
wysokie koszty pracy, brak znajomoci obsugi nowych technologii, negatywne stereotypy osb
50+ oraz oczekiwanie na przejcie na emerytur. Przeprowadzone na potrzeby raportu badania
ankietowe wykazay, e niepracujce osoby 50+ nie postrzegaj wasnej sytuacji w kategoriach
biernoci z uwagi na dugotrwae bezrobocie. Blisko 83,5% osb 50+ z terenu wojewdztwa
podlaskiego nie poszukuje aktywnie pracy, okoo 60% osb 50+ nie chce zmieni dotychczas
wykonywanej pracy, po 13% jest na emeryturze lub prowadzi wasn dziaalno gospodarcz, a
6% osb pobiera rent. Zaleca si zmian w zakresie postrzegania osb dugotrwale
bezrobotnych 50+ przez pracodawcw poprzez zwikszanie gotowoci osb 50+ do korzystania
z elastycznych form zatrudnienia i uwiadamianie potrzeby mobilnoci oraz intensyfikacji
ksztacenia osb.
Wrd innych rekomendacji raportu znajduj si m.in. wspieranie pracodawcw w
zatrudnianiu i utrzymywaniu stanowisk zajmowanych przez osoby 50+; zintegrowane wsparcie
dla osb dugotrwale bezrobotnych; zwikszenie intensywnoci wsparcia kierowanego do osb
50+; przeprowadzenie kampanii spoecznej dotyczcej problemw osb 50+ na rynku pracy;
wsparcie zatrudnienia kobiet 50+; wspieranie rozwoju zakadw ksztacenia praktycznego i
zawodowego,

wspieranie

budowania

dialogu

spoecznego

regionie

spoecznej

odpowiedzialnoci przedsibiorstw w kontekcie zatrudnienia osb 50+.

Analiza bilansu potrzeb w zakresie pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim na 2010 rok,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2010.
Analiza bilansu potrzeb w zakresie pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim na 2011 rok,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2011.
Analiza potrzeb szkoleniowych zgoszonych przez jednostki pomocy spoecznej w wojewdztwie
podlaskim na 2011 rok, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2011.
Analiza potrzeb szkoleniowych zgoszonych przez jednostki pomocy spoecznej w wojewdztwie
podlaskim na rok 2013, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.

43

W raportach omwiono w szczeglnoci tematyk szkole na ktre istnieje

zapotrzebowanie wrd pracownikw domw pomocy spoecznej. S to m.in. rozwizania
organizacyjne oraz programy terapeutyczne i metody aktywizacji mieszkacw DPS dla
psychicznie chorych; wielokierunkowo dziaa terapeutyczno-rehabilitacyjnych w DPS; prawa
i obowizki mieszkacw DPS w wietle obowizujcych przepisw oraz kierunki oddziaywa
terapeutycznych; konstruowanie planu indywidualnego wsparcia mieszkaca DPS; aktywizacja
osb chorych psychicznie; wypalenie zawodowe, stres i asertywno; metody pracy z
mieszkacami DPS; sposoby postpowania z trudnym mieszkacem DPS; przeamywanie
izolacji spoecznej w DPS - warsztaty dla pracownikw pierwszego kontaktu; opieka nad
osobami z chorob Alzhaimera; praca z osob w wieku podeszym; analiza wasnych
predyspozycji i ogranicze w pracy z mieszkacami DPS; doskonalenie metod i technik pracy
socjalnej z mieszkacem DPS i jego rodzin; praca z mieszkacem uzalenionym od alkoholu sposoby reagowania w wypadku ostrego kryzysu emocjonalnego, spoecznego lub fizycznego;
rozpoznawanie objaww ostrych schorze wystpujcych u osb w wieku podeszym; grupa
wsparcia prowadzona metod superwizji liniowej dla pracownikw placwek zajmujcych si
szeroko rozumian pomoc drugiemu czowiekowi.
R. Przygodzka, M. Kozowska-Burdziak, K. Dbkowska, A. Sadowski, J. Ejdys, U. Widelska, A.
Kononiuk, Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor spoywczy,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2009.
W raporcie zwrcono m.in. uwag, e firmy sektora biorc pod uwag dowiadczenie
pracownikw czsto zatrudniaj osoby w wieku przedemerytalnym, ktrych rola polega
rwnie na przekazywaniu dowiadcze, szczeglnych umiejtnoci i wiedzy modszej kadrze.
Przedsibiorstwa sektora nie dostrzegaj te barier wiatopogldowych w zatrudnianiu osb
niepenosprawnych a raczej bariery formalno-prawne gdy nie s zakadami pracy chronionej, a
wykonywane w ich warunkach czynnoci produkcyjne wymagaj duej sprawnoci manualnej,
za zatrudnianie niepenosprawnych na stanowiskach biurowych czy si z okrelonymi
wymogami infrastrukturalnymi, na ktre firm nie sta.
R. Przygodzka, M. Kozowska-Burdziak, K. Dbkowska, A. Sadowski, J. Ejdys, U. Widelska, A.
Kononiuk, Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor turystyczny,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2009.
W raporcie zwraca si uwag, i osoby starsze raczej nie s atrakcyjnymi klientami dla
czci usug sektora np. gdy nie posiadaj nawykw spoywania pokarmw poza domem.

44

Niemniej w przeprowadzonej analizie SWOT uznano, e starzejce si spoeczestwo sprzyja

rosncemu popytowi na usugi turystyczne. Jednoczenie zdarza si, i starsi pracownicy s
wartociowymi pracownikami poniewa poszukuj stabilizacji w pracy, nie zmieniaj pracy tak
czsto jak osoby mode, w oczekiwaniu na przejcie na emerytur.
B. Plawgo, A. Grabska, M. Klimczuk, K. Krot, M. Citkowski, M. Juchnicka, A. Sosnowicz, J. ynelEtel, K. Leszko, Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor handlu,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2010.
W raporcie zwraca si uwag, e pomimo oglnie niskich dochodw wspczeni polscy
emeryci zwikszaj swoje wydatki konsumpcyjne wraz ze zmian stylu ycia. Zakada si, e
wielu seniorw bdzie chciao wci pracowa, co przeoy si na ich wysze dochody oraz e
przyszli emeryci bd take lepiej wyksztaceni oraz zainteresowani m.in. wyjazdami, rekreacj,
wyjciami do restauracji. Ponadto ju obecni seniorzy i seniorki s grup o znaczcym potencjale
nabywczym z uwagi na posiadanie staych przychodw miesicznych oraz lojalno wobec
sprawdzonych produktw i usug. Jednoczenie starsze osoby czuj si uraone dziaaniami
marketingowymi, jakie si do nich kieruje np. przypominaniem o ich wieku, niedonej i
schorowanej staroci. Dodatkowo zakada si, e realizacja wielu projektw ze rodkw
publicznych doprowadzia do wzrostu liczebnoci osb starszych, ktre posiadaj umiejtnoci
obsugi komputera i Internetu, brali udzia w kursach np. nordic walking i Uniwersytetach
Trzeciego Wieku, co oddziauje na zmiany struktury ich wydatkw konsumpcyjnych. Istotny jest
te trend wzrostu znaczenia dbaoci o zdrowie i urod (ang. wellness, convenience) co znajduje
odzwierciedlenie m.in. w zakupach ywnoci ekologicznej, suplementw diety, korzystaniu z
orodkw SPA, salonw kosmetycznych, jazdy konnej, rowerowej, wdrwek pieszych. W
analizie SWOT podsektora handlu detalicznego mimo wszystko proces starzenia si
spoeczestwa uznano za zagroenie gdy bdzie prowadzi do kurczenia si lokalnego rynku
zbytu w sensie ilociowym oraz do spadku siy nabywczej potencjalnych klientw.
B. Plawgo, A. Grabska, M. Klimczuk, M. Citkowski, M. Juchnicka, A. Sosnowicz, J. ynel-Etel, K.
Leszko, Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor budownictwa,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2010.
Starzenie si ludnoci oddziauje na sektor budowlany poprzez spadek zapotrzebowania
na mieszkania (samodzielno mieszkaniowa wie si bowiem gwnie z wejciem modych
ludzi w doroso), spadek dochodw poprzez utrzymanie si wikszej liczby osb z emerytur i
rent oraz ograniczenie zdolnoci kredytowej. Proces starzenia si moe jednak w ograniczonym

45

stopniu stymulowa budownictwo specjalistycznych placwkach opiekuczych dla osb

starszych oraz przystosowania obiektw do ich potrzeb.
J. Ejdys (red.), Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor producentw
maszyn i urzdze, w tym maszyn rolniczych, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
W raporcie podkrela si, i starzenie si ludnoci prowadzi do niedopasowania
kwalifikacji pracownikw do potrzeb rynku pracy zwizku ze starzeniem si pracownikw w
takich zawodach jak spawacz, przetwrca metali, mechanik i inynier. W analizie SWOT uznano
wobec tego, i niekorzystne trendy demograficzne, w tym starzenie si, stanowi zagroenie dla
sektora.
M. Klimczuk-Kochaska (red.), Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor
producentw wyrobw z drewna i mebli, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
Take w odniesieniu do sektora producentw wyrobw z drewna i mebli za istotny
problem uznaje si niedobr wykwalifikowanych pracownikw fizycznych, ktry uznaje si, e
nasili si wraz ze starzeniem si pracownikw. Proces ten dotyczy te kadr nauczycielskich
szk ksztaccych do zawodw na potrzeby sektora.
J. Ejdys (red.), Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor rolnictwa,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2012.
W raporcie podkrelono, e w woj. podlaskim z wiekiem wzrasta skonno do
zamieszkania na terenach wiejskich. Niemniej mimo starzenia si w Polsce jest najwicej
modych rolnikw (do 40 lat) spord wszystkich pastw Unii Europejskiej. Co czwarty
zaangaowany w prac w indywidualnych gospodarstwach rolnych czonek rodziny to osoba
starsza, powyej 55 roku ycia. Ponad 64% kierujcych gospodarstwami rolnymi w podlaskim
to osoby, ktrych wiek zawiera si w przedziale 40-64 lata. Blisko 7,5% podlaskich rolnikw to
osoby 65+. W analizie SWOT stwierdzono jednake, i niekorzystne trendy demograficzne
stanowi sab stron sektora rolnictwa w wojewdztwie podlaskim.

46

 J. Ejdys (red.), Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Analiza sektora

transportu, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2012.
Pracodawcy sektora transportu niemal w ogle nie maj obiekcji przed zatrudnieniem
osb 45+. Niemniej wykazuj niech do zatrudniania osb niepenosprawnych ze wzgldu na
specyfik sektora i charakter zada stawianych przed pracownikiem.
Analiza programu prac spoecznie uytecznych w wojewdztwie podlaskim, Wojewdzki Urzd
Pracy, Biaystok 2012.
Prace spoecznie uyteczne stanowi rzadko wykorzystywan form aktywizacji
bezrobotnych. W badania przeprowadzonego na potrzeby na raportu wynika, e s one
najczciej realizowane przez kobiety, a take osoby midzy 40. a 60. rokiem ycia, gwnie
klientw pomocy spoecznej. Do prac nie s kierowane osoby mode dla ktrych dostpne s
takie formy wsparcia jak kursy i stae. Jednoczenie czynnikiem decydujcym o wyszym
udziale kobiet wrd beneficjentw programu by charakter wykonywanych prac s to
bowiem gwnie mniej wymagajce fizycznie prace np. drobne prace porzdkowe, pomocy w
kuchni czy przedszkolach, opieka nad osobami starszymi.
M. Jaroszewska, J. Tomczyk, Badanie potrzeb informacyjnych podmiotw funkcjonujcych w
obszarze polityki spoecznej wojewdztwa podlaskiego, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2010.
Z przeprowadzonej ankiety wynika, e spord 194 badanych podmiotw pomocy i
integracji spoecznej z terenu wojewdztwa podlaskiego najwikszy odsetek zajmuje si
niesieniem pomocy osobom niepenosprawnym (80,4%). Nastpnie za m.in. rodzinom
wielodzietnym (66,5%), osobom starszym (66%), osobom yjcym w ubstwie (63,9%),
osobom przewlekle chorym (63,9%). Podmioty oceniay te w skali piciopunktowej jako
dostpnych informacji na temat grup zagroonych wykluczeniem spoecznym. W przypadku
informacji o osobach starszych jako merytoryczn oceniono na 3,54, dostpno informacji na
3,56, aktualno dostpnych informacji na 3,57. Najwaniejsze trudnoci w dostpie do
informacji o osobach starszych stanowi odpatno za korzystanie z informacji (10,4%) i
trudnoci z interpretacja danych (9,2%) i w dalszej kolejnoci problemy z identyfikacja rde
informacji, nieformalne przeszkody w dostpie oraz formalno-prawne przeszkody w dostpie.
Wrd obszarw tematycznych, ktre powinny zosta objte badaniami najwiksze odsetki
wskaza miay: diagnozy barier architektonicznych jakie napotykaj w codziennym
funkcjonowaniu osoby niepenosprawne (12,1%) i problemy osb starszych (8,4%).

47

 J. Poleszczuk, K. Sztop-Rutkowska, . Kiszkiel, A. Klimczuk, R.J. Mejsak, K. Winiecka, Diagnoza

partycypacji w kulturze w wojewdztwie podlaskim, Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Wgierki;
Fundacja Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych SocLab, Biaystok 2012.
Z analizy danych statystyki publicznej wynika, e w latach 2007-2011 w regionie wzrosa
liczba czonkw k i klubw seniora (o 8 p.p.). Jednoczenie w 2011 roku w Biaymstoku dziaa
niemal co trzeci klub seniora obecny w regionie. Od 2011 notowane s te dane dotyczce
absolwentw kursw orodkw kultury po 55. roku ycia. Osoby starsze stanowiy wwczas
okoo 7% spord wszystkich absolwentw kursw w regionie, w tym 19% kursw
plastycznych, 8% taca, 7% komputerowych, 3,5% wiedzy praktycznej i 1,7% jzykw obcych.
Na Biaystok przypada 35,9% wszystkich absolwentw kursw po 55. roku ycia, w tym
wszyscy kursw wiedzy praktycznej, 37,7% kursw taca, 26,8% kursw komputerowych oraz
25,4% kursw plastycznych.
Z przeprowadzonych na potrzeby raportu bada ankietowych wynika, e dla osb
starszych (60-74 lata) w regionie podstawowym rdem dostpu do kultury jest telewizja
(63,6%), a nastpnie uczestnictwo w imprezach (55,7%), przy czym stwierdzaj, e mao si
interesuj kultur, ale uczestnicz w niej pod wpywem zachty ze strony innych (46,6%). Osoby
te take preferuj zindywidualizowany typ uczestnictwa - czytanie ksiek, suchanie muzyki w
spokoju (87,5%). Starsi respondenci s te mniej skonni do wyj do kina, na koncerty
zespow muzycznych, koncerty uznanych gwiazd, festiwale filmowe i teatralne. Wyrniaj si
na tle pozostaych grup wieku czstszymi wskazaniami wydarze takich jak: festyny ludowe i
jarmarki oraz wystawy. Blisko poowa badanej populacji w minionym roku nie wzia udziau w
adnym wydarzeniu z obszaru kultury wysokiej. Na tle tej grupy wyrniay si jednak
szczeglnie: osoby starsze (60-74) - najwicej spord innych kategorii wiekowych, bo blisko
60% to segment nie-uytkownikw; osoby z poza Biaegostoku - wrd respondentw
niezamieszkujcych stolicy wojewdztwa, nie-uytkownicy stanowili ponad 70%; emeryci i
rencici - w tej grupie spoecznej, istotnie wicej osb (ponad 68%) to nie-uytkownicy.
Z badania wynika te, e osoby starsze (60-74) zdecydowanie czciej zgadzaj si z
opini, i nie zawsze sta je na uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych., bardziej skonne
chodzi na imprezy kulturalne, ktre s darmowe i oglnie dostpne. Osoby starsze, po 60. roku
ycia, istotnie czciej dowiaduj si o wydarzeniach kulturalnych z telewizji. Ponadto udzia w
wydarzeniach bior gwnie samotnie lub wcale. Co wane ponad poowa osb w wieku 60-74
lat nie zna adnych imprez kulturalnych.
W rekomendacjach stwierdzono, e zasadne jest ukierunkowanie realizowanych
wydarze kulturalnych do konkretnych grup odbiorcw np. osb starszych, fanw okrelonej
tematyki; zasadne s projekty na rzecz odbudowy wizi spoecznych i w konsekwencji

48

zwikszania uczestnictwa kulturalnego w towarzystwie innych, bliskich i znajomych. Instytucje

kultury powinny prowadzi skierowane do osb w wieku rednim i starszym inicjatywy na rzecz
nawizywania nowych znajomoci i odbudowywania kontaktw ze znajomymi z poprzednich lat
ycia; zasadne s dziaania na rzecz aktywizacji osb po 60. roku ycia do uczestnictwa w
wydarzeniach kulturalnych, w tym przeprowadzenie dodatkowych bada i skonstruowanie
programu na rzecz aktywnoci spoecznej seniorw i seniorek oraz budowy regionalnego
modelu srebrnej gospodarki w zgodzie z koncepcjami aktywnego starzenia si, solidarnoci
pokole i ksztacenia przez cae ycie; wane s dziaania na rzecz zmniejszania skali zjawiska
wykluczenia cyfrowego celem umoliwienia osobom po 45. roku ycia - w wieku rednim i
starszym - lepszego dostpu do informacji o wydarzeniach kulturalnych.
Diagnoza stanu i potrzeb spdzielni socjalnych z terenu wojewdztwa podlaskiego, Regionalny
Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
W raporcie powtarza si wnioski z Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Spoecznej,
i spdzielnie zatrudniaj trzykrotnie wicej osb niepenosprawnych ni w caej gospodarce
narodowej oraz e utrzymuj w dugoletnim zatrudnieniu osoby bdce w wieku niemobilnym
lub emerytalnym. Jednoczenie spord 15 przebadanych w regionie spdzielni socjalnych
tylko 3 prowadz dziaalno na rzecz osb w wieku emerytalnym.
A. Czesla (red.), Diagnoza sytuacji kobiet pozostajcych poza rynkiem pracy w wojewdztwie
podlaskim, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2012.
Wrd przyczyn trudnej sytuacji zawodowej kobiet wskazuje si m.in. ich dyskryminacj
po przekroczeniu 50 roku ycia. Kobiety w tym wieku s postrzegane stereotypowo:
pracodawcy postrzegaj ich prac jako mniej wydajn, a same kobiety jako mao elastyczne i
niezdolne do dalszego rozwoju zawodowego. Ponadto zauwaa si, e kobiety zdecydowanie
dominuj w wieku poprodukcyjnym co oprcz niszego wieku emerytalnego jest spowodowane
faktem, i kobiety yj przecitnie duej od mczyzn. Podkrela si tu, e kobietom w wieku
poprodukcyjnym relatywnie trudniej jest znale dodatkow prac w porwnaniu do mczyzn
w zblionym wieku. Zajcia kobiet w tym wieku uksztatowane s w duej mierze przez
tradycyjne wzorce spoeczne. Zauwaa si te, e prognozowany wzrost liczebnoci grupy kobiet
65+ jest niekorzystny z punktu widzenia wypacalnoci systemu emerytalnego, przy czym
oglnie bdzie to bardziej odczuwalne w miastach regionu gdzie jest silniejszy przyrost
najstarszych grup kobiet.

49

Ponadto jeli chodzi o kobiety pozostajce w stanie biernoci zawodowej obserwuje si,
e gwn przyczyn jest przejcie na emerytur lub rent (okoo 46% wskaza wrd kobiet
biernych zawodowo), a nastpnie nauka i samodoskonalenie lub choroby i niepenosprawno.
W przypadku barier aktywnoci zawodowej kobiet pozostajcych poza rynkiem pracy zwraca
si te uwag, e istotne s normy spoeczne, wedle ktrych od kobiet oczekuje si opieki nad
dziemi, osobami starszymi oraz wypeniania obowizkw domowych. Z przywoywanych w
raporcie bada Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywnoci zawodowej kobiet w
Polsce wynika, e blisko poowa kobiet nieaktywnych zawodowo opiekuje si dziemi, osobami
starszymi bd niepenosprawnymi zamieszkujcymi ich gospodarstwo domowe (40,6%). Dane
te potwierdza te przywoywane badanie Rynek pracy i wykluczenie spoeczne w kontekcie
percepcji Polakw - Diagnoza spoeczna 2011. Natomiast wrd respondentek badania
przeprowadzonego na potrzeby analizowanego raportu z woj. podlaskiego zauwaa si, e 8,8%
kobiet jako przyczyn utraty zatrudnienia wskazuje dyskryminacj ze wzgldu na wiek. Jeli za
chodzi o wykonywane prace dorywcze to w przypadku 4,8% respondentek jest to opieka nad
osob starsz. Przy czym prace dorywcze podejmuj gwnie kobiety w wieku rednim.
Jednoczenie przekonanie o tym, e gwn przyczyn znajdowania si poza rynkiem pracy jest
opieka nad dzieckiem lub osob zalen przewaa wrd respondentek w wieku 35-44 lat
(16,6%). W raporcie zaleca si podejmowanie dziaa na rzecz aktywizacji starszych kobiet,
szczeglnie w kontekcie ograniczanie wykluczenia cyfrowego.
Diagnoza wolontariatu w wojewdztwie podlaskim, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej,
Biaystok 2011.
W raporcie stwierdza si, e w 2011 roku zrealizowano m.in. seminarium Wolontariat
czy pokolenia skierowane do osb starszych - emerytw i rencistw, organizacji
pozarzdowych, Uniwersytetw Trzeciego Wieku, studentw, organizacji pozarzdowych, osb
zainteresowanych ide wolontariatu. Seminarium miao za zadanie zachci wszystkich
seniorw do dziaania, a organizacje do korzystania z pomocy dowiadczonych wolontariuszy.
W raporcie przywouje si wyniki badania Zaangaowanie spoeczne Polakw w roku 2010:
wolontariat, filantropia i 1% z ktrego wnioskuje si, e najniszy odsetek osb pracujcych bez
wynagrodzenia na rzecz innych wystpuje wrd emerytw i rencistw i wynosi zaledwie 7%.
Na potrzeby raportu przeprowadzono badanie ilociowo-jakociowe, ktre obejmowao
m.in. sonda organizacji pozarzdowych dziaajcych na terenie wojewdztwa podlaskiego z
uwzgldnieniem podmiotw dziaajcych na rzecz osb starszych. Ponad poowa organizacji
deklarowaa, e wolontariusze w ich organizacji zajmuj si gwnie pomoc dla osb
niepenosprawnych. Wolontariuszami w wojewdztwie podlaskim s za najczciej osoby

50

mode lub starsze tj. z grup 18-25 lat i 55+. Wrd dobrych praktyk opisano sylwetki dwch
starszych wolontariuszek, ktre dziaaj przy organizacjach hospicyjnych.
Ponadto w przeprowadzonym podziale rodzajw wolontariatu w odniesieniu do osb
starszych wskazano na: przy kryterium wieku wolontariat seniorw, w przypadku obszaru
dziaania na wolontariat hospicyjny oraz wolontariat na rzecz ludzi starszych i chorych.
Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie w wojewdztwie podlaskim. Przemoc jako przyczyna
dysfunkcji rodzin, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.
W

przeprowadzonych

na

potrzeby

diagnozy

wywiadach

indywidualnych

zogniskowanych wywiadw grupowych zwrcono uwag na mao rozpoznane zjawisko

przemocy domowej wobec osb starszych, niepenosprawnych i chorych psychicznie. Chodzi tu
gwnie o problemy zwizane z dziedziczeniem ubstwa, niszymi emeryturami kobiet,
podziaem przychodw w rodzinach wielopokoleniowych (przemoc ekonomiczna, zaniedbania).
Podkrelono te, e na wzrost skutecznoci przeciwdziaania przemocy mogaby mie np. wpyw
zwikszona dostpno do domw dziennej pomocy oraz orodkw interwencji kryzysowej.
E-podlaskie kierunki rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego.
Obszar badania: e-administracja, Instytut Bada i Analiz GRUPA OSB, Biaystok 2011.
Z przeprowadzonych zogniskowanych wywiadw grupowych z przedstawicielami
administracji publicznej wojewdztwa podlaskiego wynika, e w urzdach dostrzega si deficyt
wiedzy w zakresie wykorzystania technik i technologii teleinformatycznych, ktry dotyczy
przede wszystkim starszych pracownikw. Jednoczenie w innych wywiadach zwracano uwag,
e osoby w wieku emerytalnym chtnie korzystayby z usug e-administracji jednake
warunkiem koniecznym, z ich punktu widzenia, byoby zapewnienie niszych kosztw
zaatwiania spraw w sposb elektroniczny, w porwnaniu do tradycyjnej formy papierowej oraz
zniesienie koniecznoci osobistego stawiennictwa w urzdzie. Niemniej osoby 65+
nieposiadajce komputera najczciej wskazyway, i nie maj takiej potrzeby. W
rekomendacjach podkrelono, i pomimo pozytywnych danych dotyczcych poziomu
dostpnoci i czstoci wykorzystywania sprztu komputerowego i sieci internetowej wrd
mieszkacw

wojewdztwa,

naley

rozszerzy

dziaania

zakresie

promowania

wykorzystywania dostpnych rozwiza teleinformacyjnych celem ograniczania zagroenia

wykluczeniem cyfrowym np. osb starszych. Zauwaono przy tym, e z przeprowadzonych
ankiet wynika, i jednostki administracji publicznej wojewdztwa podlaskiego wykazuj
niewielk inicjatyw w tym zakresie.

51

 E-podlaskie kierunki rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego.

Obszar badania: e-edukacja, Zesp konsultantw ITTI, Biaystok 2011.
W dokumencie podkrelono, e szczeglnego zainteresowania, zarwno z uwagi na
struktur wiekow spoeczestwa, jak te sytuacj na rynku pracy, wymagaj osoby 50+, ktre
posiadaj zwykle problemy z korzystaniem z nowych technologii. Zakada si, e osoby te
potrzebuj kompleksowego wsparcia w celu opanowania i sprawnego posugiwania si nowymi
technologiami w kontekcie koncepcji uczenia si przez cae ycie.
E-podlaskie kierunki rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego.
Obszar badania: e-zdrowie, Instytut Bada i Analiz VIVADE Sp. z o.o., Biaystok 2011.
W analizie SWOT dla rozwoju usug e-zdrowia zwrcono uwag, i starzenie si
spoeczestwa oraz wzrost oczekiwa pacjenta odnonie poziomu wiadcze medycznych
wpywa na gwatownie rosnce koszty systemu ochrony zdrowia, co wymusza zastosowanie
technologii teleinformatycznych w usugach medycznych. Ponadto za gwne bariery rozwoju ezdrowia

woj.

podlaskim

uznano

bariery

finansowe,

bariery

mentalne,

bariery

infrastrukturalne, brak wiedzy o e-zdrowiu i rnice pokoleniowe. Zauwaono, i wtpliwoci

wzbudza wiara w moliwoci odnalezienia si w systemie elektronicznej informacji ludzi
starszych oraz pacjentw mieszkajcych na wsi. Jeli chodzi o bariery pokoleniowe podkrelono,
i take starsi wiekiem lekarze nie s przygotowani na zmiany technologiczne.
Identyfikacja potrzeb informacyjnych z obszaru polityki spoecznej w wojewdztwie podlaskim,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2009.
Potrzeby informacyjne z obszaru polityki spoecznej na terenie wojewdztwa podlaskiego,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
Spord przebadanych podmiotw obszaru polityki spoecznej okoo 68,1% podejmuje
dziaania na rzecz poprawy sytuacji osb starszych. Kategoria ta naley do najczstszych wrd
ich klientw. Jednoczenie najnisze oceny dostpnoci informacji dotycz osb starszych, ofiar
przemocy i osb chorujcych psychicznie. Za kluczowy istniejcy od dawna niezdiagnozowany
problem spoecznych w regionie uznano kwesti przemocy w rodzinie w tym przemoc wobec
dzieci i osb starszych. Wrd nowych problemw wymagajcych analiz wskazano m.in.
problem kierowania do DPS osb z wieloletnim uzalenieniem od alkoholu oraz osb starszych,
wymagajcych

opieki,

aspoecznych,

agresywnych,

zakcajcych

spokj

starszym

schorowanym mieszkacom, trudnoci we wsppracy z rodzinami mieszkacw. Wrd

52

problemw spoecznych wymagajcych cyklicznej aktualizacji danych wskazano na sytuacj

osb starszych. Problemy te zostay te uwzgldnione w rekomendowanych obszarach
badawczych.
M.

Dziekoska

(red.),

Kapita

spoeczny

wojewdztwa

podlaskiego

kontekcie

funkcjonowania sektora non-profit, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2013.

Na potrzeby raportu przygotowano porwnanie celw i dziaa podejmowanych na
rzecz przeciwdziaania wykluczeniu spoecznemu w strategiach polityki spoecznej woj.
podlaskiego i woj. wielkopolskiego. Wynika z niego, i w wielkopolskiej strategii wicej miejsca
powicono osobom starszym np. w Priorytecie I: Wielkopolska rwnych szans i moliwoci
znajduj si cele operacyjne 13. Stwarzanie ludziom starszym moliwoci prowadzenia
niezalenego ycia w ich dotychczasowym rodowisku spoecznym, 14. Rozwj infrastruktury
i warunkw dla przedsiwzi edukacyjno-szkoleniowych sucych przygotowaniu do ycia na
emeryturze,

15.

Rozwj

infrastruktury

instytucjonalnej

wspomagajcej

programy

gerontologiczne, 16. Opracowanie programw umoliwiajcych obudowanie pozycji osb

starszych nowymi/odtworzonymi z przeszoci rolami spoecznymi. W Priorytecie III:
Bezpieczna Wielkopolska s za m.in. takie cele operacyjne jak: 6. Przeciwdziaanie
marginalizacji i wykluczeniu spoecznemu wrd seniorw, 7. Monitorowanie warunkw
yciowych seniorw zagroonych ubstwem i bezradnoci. W Priorytet IV: Wielkopolska
Obywatelska uwzgldniono natomiast cel 4. Poszerzanie udziau seniorw w dziaaniach
instytucji i organizacji spoeczestwa obywatelskiego.
Z przeprowadzonych bada z przedstawicielami podlaskich organizacji pozarzdowych
wynika, i wrd gwnych obszarw ich dziaalnoci znajduje si pomoc osobom z
niepenosprawnoci oraz opieka nad ludmi starszymi i dziemi z rodzin dysfunkcyjnych.
Niemniej w analizowanych dokumentach zaledwie w 3 przypadkach w misjach i obszary
dziaalnoci znajduje si praca na rzecz osb starszych, a w 4osoby starsze oraz w 2 emeryci i
rencici jako grupy na ktrych koncentruj si dziaania organizacji. Wrd przyczyn
koncentracji dziaa organizacji pozarzdowej na wybranej grupie spoecznej tylko 3 wskazay
zaspokajanie potrzeb intelektualnych seniorw.
Jeli chodzi o znajomo organizacji pozarzdowych wrd mieszkacw regionu to z
bada ankietowych wynika, e ponad poowa respondentw (55%) zadeklarowaa, i potrafi
wymieni nazwy konkretnych podmiotw. Niemniej wrd osb po 55 roku ycia wskanik ten
spada do 48%. Odsetek osb aktywnie dziaajcych w organizacjach pozarzdowych wrd
najstarszych badanych wynosi okoo 8%, za w przypadku osb, ktre zrezygnoway z
prowadzonej wczeniej aktywnoci 16%. Osoby starsze wymieniay czsto Zwizek Emerytw

53

oraz organizacje zwizane z Kocioem Katolickim (np. Kka Racowe). Osoby starsze byy
te najmniej skonne (25%) do podjcia aktywnoci w organizacjach pozarzdowych gwnie z
uwagi na zy stan zdrowia. Ponadto osoby pomidzy 55 a 64 rokiem ycia (80,5% wskaza)
najczciej dowiaduj si o dziaalnoci tych podmiotw za porednictwem telewizji i nastpnie
radia (46,8%). Posiadanie wiedzy o podmiotach trzeciego sektora z kontaktw towarzyskich
deklarowao okoo 21,4% osb w wieku 55-64 lata oraz 15,6% osb 65+.
W przypadku korzystania z oferty organizacji pozarzdowych jedn z gwnych
przyczyn wrd osb 45-54 lata bya pomoc finansowa (na rwni z pomoc praw i
psychologiczn) za wrd osb w wieku 55-64 lat gwnie porady prawne i dziaalno
informacyjna organizacji pozarzdowych. Niezalenie od wieku badanych, jako najwaniejsze
rdo finansowania organizacji pozarzdowych wskazywani budet pastwa, a nastpnie
fundusze unijne. Osoby 45+ za trzecie rdo podaway fundusze prywatne pozyskane poprzez
sponsoring oraz darowizny osb prywatnych. Relatywnie mniej ni w innych grupach, bo blisko
67% osb 65+ uznaje, e organizacje trzeciego sektora powinny mie dostp do funduszy
publicznych (wobec 79% w grupie 45-54 lata). Autorzy raportu tumacz to niszym zaufaniem
osb starszych do organizacji pozarzdowych.
W

przypadku

dobrowolnego

przekazywania

pienidzy

na

rzecz

organizacji

pozarzdowych dziaania takie w roku poprzedzajcym badanie deklarowao

32%

respondentw. Wrd respondentw w wieku 55-64 lata bya to niemal poowa osb. Petycj w
wanej dla siebie sprawie podpisa niemal co trzeci badany (29%). W najstarszej grupie
wiekowej odsetek ten wynosi 25%. Zaledwie co dziesity mieszkaniec wojewdztwa pracowa
w ubiegym roku jako wolontariusz.
Ponadto zauwaa si, e z wiekiem maleje udzia w yciu kulturalnym regionu jego
ograniczenie deklarowao 45% badanych seniorw. Relatywnie najniszy poziom czytelnictwa
ksiek dla przyjemnoci deklarowali najstarsi respondenci (71%). Tylko okoo 31%
najstarszych respondentw w roku poprzedzajcym badanie byo w kinie.
Ocena zasobw pomocy spoecznej na rok 2011 dla wojewdztwa podlaskiego, Regionalny
Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2011.
Ocena zasobw pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim w 2011 roku, Regionalny
Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.
Ocena zasobw pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim w 2012 roku, Regionalny
Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
W raportach przedstawiono dane dotyczce zakresu i wielkoci infrastruktury
instytucjonalnej pomocy spoecznej w regionie, w tym domw pomocy spoecznej, liczby

54

dostpnych miejsc oraz liczby osb korzystajcych z usug placwek. W tym miejscu wystarczy
zaznaczy, i zauwaono, e najwiksze nakady w powiatach na zwikszenie zasobw pomocy
spoecznej planuje si przeznaczy na domy pomocy spoecznej. Przy czym jest to zwizane z
duymi nakadami finansowymi na utrzymanie i prowadzenie ju istniejcych jednostek.
Dotychczas najwiksze nakady na funkcjonowanie tych placwek ponosi miasto Biaystok i
powiat biaostocki. Jednoczenie nie zaplanowano zwikszenia rodkw na zwikszenie takich
zasobw jak dzienne domy pomocy, noclegownie, schroniska i domy dla osb bezdomnych,
kluby samopomocy, centra integracji spoecznej czy zakady aktywnoci zawodowej.
W rekomendacjach wskazuje si na: potrzeb dostosowania gminnych zasobw
mieszkaniowych do rosncych potrzeb mieszkacw wojewdztwa podlaskiego; rozbudow
infrastruktury spoecznej w zakresie opieki nad dziemi w wieku przedszkolnym; rozwj form
zatrudnienia osb bezrobotnych takich jak prace spoecznie uyteczne, interwencyjne czy
roboty publiczne; kontynuowanie oraz tworzenie nowych projektw skierowanych do osb
wykluczonych spoecznie, w celu przywrcenia tych osb do ycia spoecznego i zawodowego;
dostosowanie warunkw do zaspokojenia potrzeb bytowych, zdrowotnych i spoecznych dla
osb starszych i niepenosprawnych majcych trudnoci w zaspakajaniu ich we wasnym
zakresie, w tym tworzenie warunkw minimalizujcych zjawisko izolacji i osamotnienia np.
poprzez likwidacj barier architektonicznych; tworzenie warunkw opieki i pielgnacji osobom
starszym (zwikszenie miejsc w DPS-ach/tworzenie nowych DPS, klubw integracji spoecznej,
centrw integracji spoecznej, centrw integracji rodziny itp.).
Opieka nad osobami niesamodzielnymi na przykadzie funkcjonowania Domw Pomocy
Spoecznej w wojewdztwie podlaskim, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
W dokumencie w oparciu o dane Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej oraz Ocen
Zasobw Pomocy Spoecznej za rok 2012 wskazuje si, e na terenie wojewdztwa podlaskiego
funkcjonuje 21 publicznych domw pomocy spoecznej, przy czym 16 DPS-w zlokalizowanych
jest w 9 powiatach ziemskich oraz 5 w powiatach grodzkich (Biaystok - 2, oma - 2, Suwaki 1). Ponadto 16 placwek ma charakter jednoprofilowy, za 5 ma profile czone tj. wiadczyy
usugi spoeczne dla rnych grup. W 2013 roku funkcjonowao take 12 placwek
zapewniajcych caodobow opiek osobom niepenosprawnym, przewlekle chorym lub
osobom w podeszym wieku, ktre prowadzone byy na podstawie przepisw o dziaalnoci
gospodarczej (tzw. prywatne domy pomocy spoecznej). Placwki te prowadzone s gwnie
przez fundacje i stowarzyszenia, kocioy (zarwno katolickie jak i prawosawne) oraz osoby
prywatne.

55

Z wynikw badania ankietowego przeprowadzonego na terenie wojewdztwa

podlaskiego wnioskuje si, e liczba osb przebywajcych w domach pomocy spoecznej w 2013
roku wynosia 2405. Przy czym liczba pensjonariuszy, ktrzy trafili do DPS na podstawie
orzeczenia sdu wynosia 395 i wzrosa w stosunku do roku 2011 o 15%, za do roku 2012 o
12%. Na wolne miejsce w domu pomocy spoecznej, w czasie realizacji badania, oczekiway 262
osoby, z czego wikszo tj. 60% stanowili mczyni. W grupie osb oczekujcych, 23%
stanowiy osoby skierowane do placwki na podstawie orzeczenia sdu. Badanie ankietowe
wykazao, e okres oczekiwania na umieszczenie w DPS wacha si od 2 tygodni do 4 lat.
Najduszy czas oczekiwania zgosi DPS w miecie Biaystok o profilu czonym. W tym orodku
oczekiwanie na miejsce dla dzieci i modziey niepenosprawnej intelektualnie wynosi okoo 5
lat, dla dorosych niepenosprawnych intelektualnie oraz dla przewlekle psychicznie chorych okoo 15 lat. redni okres oczekiwania w przypadku pozostaych domw pomocy spoecznej to
16 miesicy.
W raporcie stwierdza si, e gwne przyczyny pobytu mieszkacw w domach pomocy
spoecznej to: choroby, samotno, brak moliwoci zabezpieczenia swoich potrzeb, brak
poczucia bezpieczestwa oraz brak miejsca zamieszkania. Jeli za chodzi o trudnoci i bariery w
codziennym funkcjonowaniu domw pomocy spoecznej w regionie to najczciej wskazuje si
problemy z mieszkacami (89% DPS-w) zwizane gwnie z uzalenieniami pensjonariuszy,
niechci do aktywizowania si i zaangaowania w sprawy domu. Kolejn barier s problemy
finansowe, ktre dotycz zarwno pracownikw, ktrych wynagrodzenia nie s zgodne z ich
oczekiwaniami i nieadekwatne z trudem pracy jaki w ni wkadaj, jak i mieszkacw placwek,
ktrzy uwaaj, e ich wasne rodki finansowe s niewystarczajce. Podopieczni przewanie
wydaj swoje kieszonkowe na papierosy, alkohol, leki, odzie, obuwie, fryzjera, sodycze oraz
rodki czystoci. Rosnce koszty utrzymania mieszkacw DPS-w zlokalizowanych na terenie
wojewdztwa podlaskiego sprawiaj, i w niektrych placwkach sa mimo wszystko dostpne
wolne miejsca.
Pozytywnie ocenia si za zadowolenie mieszkacw DPS z warunkw lokalowych i
podawanych posikw. Wysoko ocenia si dostp do tzw. pomieszcze oglnodostpnych tj.
pokojw dziennego pobytu, sal do terapii, kaplic, wietlic i ogrodw oraz fachowo dobran do
ich potrzeb terapi, yczliwo pracownikw, okazan empati.
Raport zawiera nastpujce rekomendacje: dopracowanie przepisw prawnych
regulujcych organizacj pracy w DPS, ze zwrceniem szczeglnej uwagi na sta pracy i
zwizan z tym faktem moliwo absencji pracownikw; uczestnictwo personelu w kursach i
szkoleniach dotyczcych kwestii wypalenia zawodowego jak rwnie zagadnie wskazanych w
badaniu potrzeb szkoleniowych przeprowadzonych w DPS; doradztwo specjalistw w kwestii
wsparcia finansowego oraz regulacji prawnych DPS; inicjowanie wsppracy i samoorganizacji

56

wrd mieszkacw; upowszechnienie w mediach wizerunku domu pomocy spoecznej, ze

szczeglnym naciskiem na przedstawienie oferty pomocy tego typu placwek.
D. led (red.), Osoby niepenosprawne w wojewdztwie podlaskim. Edukacja, rynek pracy,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
W raporcie stwierdza si, e osoby niepenosprawne z pokole lat po II wojnie
wiatowej, ktre obecnie s w wieku produkcyjnym w tym jako osoby 50+, nie miay zblionych
do wspczesnych szans na wyksztacenie. Tym samym uczestniczyy w dyskryminacyjnym
systemie edukacji dla osb niepenosprawnych, ktry izolowa ich od spoeczestwa i ogranicza
kompetencje do wykonywania prostych zawodw i czynnoci oraz nie miay dostpu do
odpowiedniego systemu ksztacenia ustawicznego, ktry pozwoliby na przekwalifikowanie i
nabycie nowych kompetencji i umiejtnoci. Obserwacj t potwierdzaj: bardzo niski odsetek
niepenosprawnych z wyszym wyksztaceniem, dominujce w strukturze starszych wiekiem
niepenosprawnych nisze wyksztacenie, w tym do zawodw marginalnie potrzebnych na
wspczesnym rynku pracy.
Podlaska Strategia Zatrudnienia do 2015 roku, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2006.
W opisie uwarunkowa demograficznych rozwoju rynku pracy w wojewdztwie
podlaskim zwraca si uwag, e prognozowane starzenie si ludnoci prowadzi bdzie do
wzrostu wskanika obcienia osb w wieku produkcyjnym osobami w wieku nieprodukcyjnym,
w tym poprodukcyjnym, ograniczajc tym samym zdolnoci gospodarki do tworzenia dochodu
narodowego. W tej sytuacji zasadne jest aktywizowanie i utrzymanie zatrudnienia osb 50+. W
analizie SWOT stwierdza si ponadto, i osoby te cechuje niska jako kapitau ludzkiego oraz e
istotne jest wykorzystanie potencjau pracy ludnoci w wieku niemobilnym (powyej 45 lat)
oraz ograniczanie wzrostu dyskryminacji, wykluczenia spoecznego i utrudnie w dostpie do
pracy. W Celu 1. strategii Wysza aktywno zawodowa i integracja spoeczna wskazano na
Priorytet 3. Wyrwnywanie szans i przeciwdziaanie dyskryminacji w dostpie do pracy i
edukacji w tym: 1. Promocja rwnoci szans na rynku pracy, 2. Wsparcie zatrudnienia osb z
grup zagroonych wykluczeniem spoecznym, 3. Eliminacja barier ekonomicznych,
spoecznych i zdrowotnych osb niepenosprawnych w celu podniesienia zdolnoci do edukacji i
zatrudnienia. W dziaania te powinni by za zaangaowane Wojewdzki Urzd Pracy,
powiatowe urzdy pracy, Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych,
samorzdy powiatw i gmin, organizacje pozarzdowe, Gminne Centra Informacji, Kuratorium

57

Owiaty, Urzd Marszakowski (Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Departament Edukacji i

Kultury), Ochotnicze Hufce Pracy oraz pracodawcy.
M. Dziekoska (red.), Powroty z zagranicy mieszkacw wojewdztwa podlaskiego,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2012.
W nawizaniu do literatury naukowej wskazano, i moliwym czynnikiem wystpowania
migracji powrotnych jest powrt na staro, czyli powrt do kraju ojczystego po zaprzestaniu
aktywnoci zawodowej z powodu wieku. W przeprowadzonym badaniu w regionie podlaskim
nie zaobserwowano jeszcze tego zjawiska. Niemniej zauwaono, e do wojewdztwa wracaj
gwnie osoby w wieku od 20 do 30 lat. Pozostae osoby - w wieku od 40 do 60 lat - deklaruj, i
bd stara si o nabycie prawa do wiadcze emerytalnych w kraju ostatniego zatrudnienia lub
o emerytur czon, jeli pracowali i byli ubezpieczeni (lub zamieszkiwali) za granic, w
pastwach czonkowskich Unii Europejskiej. Osoby w wieku od 60 do 70 lat powracaj do Polski
na stae, przy czym powrotw tych osb jest w badanym okresie najmniej.
Program

na

rzecz

poprawy

warunkw

ycia

spoecznego

zawodowego

osb

niepenosprawnych w wojewdztwie podlaskim na lata 2006-2008, Urzd Marszakowski

Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2006.
W czci diagnostycznej zwraca si uwag na znaczny udzia osb starszych i o wysokim
stopniu

niepenosprawnoci

wrd

niepenosprawnych

mieszkacw

wojewdztwa

podlaskiego co zwiksza wymagania tych osb w zakresie opieki oraz wydatkw na leczenie i
rehabilitacj. Potrzeby te nie zawsze mog by zaspokojone w miejscu zamieszkania. Zaleca si
wobec tego zapewnienie dostpnoci domw pomocy spoecznej i rodowiskowych domw
pomocy spoecznej.
Program

na

rzecz

poprawy

warunkw

ycia

spoecznego

zawodowego

osb

niepenosprawnych w wojewdztwie podlaskim na lata 2009-2013, Regionalny Orodek Polityki

Spoecznej, Biaystok 2009.
Z przeprowadzonej analizy wynika, e osoby w wieku 50-64 lat stanowi 30% osb
niepenosprawnych w woj. podlaskim, a osoby 65+ blisko 44% ogu tej spoecznoci. Ponadto
wyranie zmniejszona jest aktywno zawodowa osb niepenosprawnych, gdy spora cz z
nich jest w wieku emerytalnym lub s to osoby w wieku, w ktrym najtrudniej znale prac. Z
przyblionych w dokumencie wynikw ewaluacji ex-post Programu na rzecz poprawy

58

warunkw ycia spoecznego i zawodowego osb niepenosprawnych w wojewdztwie

podlaskim na lata 2006-2008 wynika m.in. i zasadne jest dostosowanie instrumentw pomocy
spoecznej do osb starszych z tej grupy oraz przeprowadzenie dokadnej diagnozy problemw
w zakresie pomocy osobom starszym, w tym rwnie pomocy instytucjonalnej.
Program pomocy spoecznej i przeciwdziaania wykluczeniu spoecznemu w wojewdztwie
podlaskim na lata 20142018, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2014.
W obszarze strategicznym II Wypenianie funkcji rodzin (rodziny z osobami zalenymi,
bezpieczestwo) wskazano Cel operacyjny 2. Rozwj usug, aktywizacja spoeczna i edukacja
seniorw obejmujcy nastpujce dziaania: 2.1. Wspieranie inicjatyw promujcych
ksztacenie, edukacj i integracj ludzi starszych, w tym Uniwersytetw Trzeciego Wieku; 2.2.
Inicjowanie, organizacja i wsparcie imprez kulturalnych oraz integracyjnych dla osb
starszych; 2.3.

Promowanie,

wspieranie

organizowanie

dziaa,

akcji,

kampanii

informacyjnych o zjawisku starzenia si, dobrych praktykach i pozytywnym wizerunku osb

starszych; 2.3. Wspieranie programw lokalnych przeciwdziaajcych izolacji i samotnoci
ludzi starszych, w szczeglnoci na terenach maych miejscowoci; 2.4. Promowanie i
wspieranie integracji midzypokoleniowej; 2.5. Wspieranie podmiotw wiadczcych usugi
opiekucze i specjalistyczne; 2.6. Podnoszenie standardu i dostpnoci do usug spoecznych
wiadczonych na rzecz osb starszych; 2.7. Badania dotyczce monitorowania sytuacji i
potrzeb osb starszych w wojewdztwie podlaskim.
W obszarze strategicznym VI Kapita spoeczny w celu operacyjnym 1. Stymulowanie i
wspomaganie lokalnych inicjatyw uwzgldniono dodatkowo dziaanie 1.3. Wspieranie
projektw wolontariackich i inicjatyw spoecznych, w tym skierowanych do osb starszych.
Program Rozwoju Edukacji Wojewdztwa Podlaskiego do 2013 roku, Urzd Marszakowski
Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2007.
W warstwie diagnostycznej zwraca si uwag, e osoby, ktre ukoczyy wycznie
szko podstawow lub nie zdobyy adnego wyksztacenia, to osoby najstarsze, powyej 65
roku ycia. W celu strategicznym II Wspieranie ksztacenia ustawicznego i edukacji zgodnej z
rozwojem innowacyjnoci i przedsibiorczoci w regionie wskazano za na nastpujce
dziaania:

2.2.1.

Wzmocnienie

systemu

ksztacenia

ustawicznego

zintegrowanego z

tradycyjnym systemem edukacyjnym (specjalne programy dla osb pochodzcych z grup

defaworyzowanych, szczeglnie osb niepenosprawnych; promocja ksztacenia na odlego);
2.2.2. Wspieranie ksztacenia w zawodach poszukiwanych na rynku pracy; 2.2.3. Podniesienie

59

jakoci ksztacenia zawodowego; 2.2.4. Wzmacnianie wsppracy szk wyszych i sektora

gospodarczego na polu innowacji.
Program Rozwoju Kultury do roku 2006, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego,
Biaystok 2002.
W dokumencie potwierdza si, e istotnymi czynnikami dla rozwoju kultury bd
procesy wyludniania si wsi oraz starzenia si spoeczestwa. Wrd gwnych projektw
realizacyjnych programu na lata 2002-2006 wskazuje si dzielnic Bojary, ktr okrela si jako
integraln cz biaostockiego starego miasta, ktrej unikaln zabudow naley zachowa dla
przyszych pokole.
Program rozwoju kultury wojewdztwa podlaskiego do roku 2020, Urzd Marszakowski
Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2008.
W analizie SWOT zmiany demograficzne, w tym ni demograficzny, wyludnianie si tzw.
ciany wschodniej, starzenie si spoeczestwa, okrela si jako zagroenie dla rozwoju kultury
woj. podlaskiego. Ponadto cel strategiczny I Ochrona zabytkw i dziedzictwa kulturowego
uzasadniono deniem do ocalenia jak najwikszego zasobu z dziedzictwa przeszych pokole.
Program Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego Wojewdztwa Podlaskiego do roku 2020 ePodlaskie, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2011.
W osi priorytetowej e-zdrowie podkrelono, i niskie umiejtnoci teleinformatyczne
cechuj w szczeglnoci starszy personel medyczny. W osi priorytetowej e-edukacja w celu
szczegowym

1.

Zapewnienie

wszystkim

mieszkacom

wojewdztwa

podlaskiego

nauczajcym i uczcym si efektywnej i wydajnej oraz dostosowanej do potrzeb infrastruktury

technicznej edukacji z wykorzystaniem TIK podkrelono konieczno denia do poprawy
dostpu do komputerw i Internetu osb po 50. roku ycia, osb niepenosprawnych i
zamieszkujcych obszary wiejskie. Uzupenienie stanowi tu: Dziaanie 1.3. Zapewnienie
dostpu do komputerw i Internetu dorosym mieszkacom wojewdztwa podlaskiego w
ramach istniejcych publicznych pracowni komputerowych w kadej gminie wojewdztwa
podlaskiego, Dziaanie 4.1. Szkolenia i kursy komputerowe dla grup zagroonych
wykluczeniem

cyfrowym

oraz

Dziaanie

4.2.

Modernizacja

programw

nauczania

uwzgldniajca ksztatowanie umiejtnoci uczenia si przygotowujca nowe pokolenie do

uczenia si przez cae ycie.

60

 Program w zakresie pomocy spoecznej i polityki prorodzinnej w wojewdztwie podlaskim na

lata 2009-2013, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2009.
W dokumencie przytoczono wyniki oceny kierunkw dziaa i priorytetw na lata 20062008. Trzeci cel operacyjny Podniesienie standardu i rozwj oferty wiadcze pomocy
spoecznej dla ludzi starszych uzyska niskie oceny zarwno pod wzgldem skutecznoci,
efektywnoci, jak i zainteresowania spoeczestwa. Dwa spord siedmiu przewidywanych
efektw uzyskano w stopniu wysokim, tj. uwraliwienie spoecznoci lokalnych na problemy
osb starszych oraz zagospodarowanie czasu wolnego osb starszych i wykorzystanie ich
dowiadcze i dziaa na rzecz rodowiska lokalnego. Nie zrealizowano dziaa, ktre s poza
zasigiem finansowym Regionalnego Orodka Polityki Spoecznej w Biaymstoku, chocia
jednoczenie s bardzo istotne z punktu widzenia osb starszych tj. wzrost dostpnoci i liczby
orodkw i usug opiekuczych dla osb starszych, intensyfikacja usug i podniesienie poziomu i
efektywnoci wiadcze. W rekomendacjach z tej oceny wskazano, i niezbdna jest dokadna
diagnoza problemw w zakresie pomocy osobom starszym oraz okrelenie kierunkw dziaa
ROPS, ktre przyczyni si do intensywniejszej pomocy osobom starszym ze strony rnych
instytucji.
W Celu strategicznym II programu na lata 2009-2013 Systemowa pomoc osobom i
rodzinom wskazano na cel operacyjny 2.4. Rozwj usug socjalnych i edukacyjnych dla osb
starszych w ktrym przewidziano nastpujce dziaania: wspieranie instytucjonalnych i
pozainstytucjonalnych form pomocy dziennej dla osb starszych, promowanie tworzenia oferty
usug opiekuczych dla osb starszych, inicjowanie wsppracy instytucji pomocy spoecznej i
organizacji pozarzdowych na rzecz wiadczenia usug socjalnych dla osb starszych,
wyrwnywanie szans osb starszych na terenie caego wojewdztwa w dostpie do usug
opiekuczych i usug specjalistycznych, zwaszcza wrd mieszkacw terenw wiejskich,
wsparcie programw lokalnych przeciwdziaajcych izolacji i samotnoci ludzi starych np. kluby
seniora, wspieranie rodzin wielopokoleniowych. Do oczekiwanych rezultatw zaliczono:
powstawanie instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych form pomocy dziennej dla osb
starszych, zwikszenie liczby osb starszych objtych usugami, wczenie osb starszych do
dziaa na rzecz rozwoju rodowiska lokalnego, umocnienie wizi rodzinnych poprzez wymian
dowiadcze

midzypokoleniowych,

skoordynowanie

lokalnych

dziaa

programw

przeciwdziaania izolacji osb starszych.

61

 Program w zakresie pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim na lata 2006-2008, Urzd

Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2006.
Wrd celw operacyjnych programu zagadnienia zwizane z osobami starszymi
wskazano w celach 2. Pomoc osobom i rodzinom dysfunkcyjnym i zagroonym dysfunkcjami i
3. Podniesienie standardu i rozwj oferty wiadcze pomocy spoecznej dla ludzi starszych. W
celu operacyjnym 2. podkrelono, i proces starzenia si spoeczestwa oddziauje na
zwikszenie zapotrzebowania na umiejtnoci penienia funkcji opiekuczych przez rodzin nad
osobami starszymi.
W celu operacyjnym 3. podkrelono, i niezbdne s programy zawierajce inicjatywy
dce do zapewnienia seniorom penego uczestnictwa w yciu ogu i uznania ich za
penoprawn grup spoeczn. Wyrniono te nastpujce zadania: inicjowanie i realizacja
nowatorskich projektw pomocy seniorom i przeciwdziaania ich spoecznemu wykluczeniu, w
tym w rodowiskach wiejskich; rozwj poradnictwa w zakresie opieki nad osobami starszymi;
wspieranie organizowania grup samopomocowych osb starszych oraz inicjowanie pomocy
ssiedzkiej w rodowisku lokalnym; przygotowanie wykwalifikowanej kadry do pracy z osob
starsz w jej naturalnym rodowisku; wczenie wolontariuszy i innych grup spoecznych w
niesienie pomocy osobom starszym; rozwj form pomocy rodowiskowej, dziennej i usug
opiekuczych skierowanych do ludzi starszych; wypracowanie modelu skutecznej pomocy
osobom starszym poprzez promocj i uruchomianie zespow rodowiskowych; pozyskanie
lokalnych mediw do promocji pozytywnych postaw wobec ludzi starszych, zwalczanie
negatywnych

stereotypw,

upowszechnianie

profilaktyki

gerontologicznej.

Wrd

przewidywanych efektw wskazano: wczenie osb starszych do ycia w lokalnej spoecznoci;

przeciwdziaanie osamotnieniu i alienacji ludzi starszych; utrwalenie wizi spoecznych ze
swoim najbliszym rodowiskiem ycia; uwraliwienie spoecznoci lokalnych na problemy
osb starszych; wzrost dostpnoci i liczby orodkw i usug opiekuczych dla osb starszych;
zagospodarowanie czasu wolnego osb starszych i wykorzystanie ich dowiadcze i dziaa na
rzecz rodowiska lokalnego; intensyfikacja usug, podniesienie poziomu jakoci i efektywnoci
wiadcze.
Program wspierania rodziny i systemu pieczy zastpczej wojewdztwa podlaskiego na lata
2013-2018, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
W przegldzie technik usamodzielniania dzieci i modziey umieszczonych w pieczy
zastpczej wskazano na rekomendacje z zakresu upowszechniania tworzenie planw
terapeutycznych

wdroenia

programw

innowacyjnych

wspierajcych

efektywne

62

usamodzielnianie modziey takich jak np. mentoring, Starszy Brat i Starsza Siostra, asystent.
Programy te mog by realizowane take z udziaem starszych wiekiem wolontariuszy.
W celu operacyjnym I.3. Aktywna integracja rodzin wrd kierunkw dziaa
wprowadzono: 3. Promocja projektw i programw midzypokoleniowych; 5. Wdraanie
dobrych praktyk zaangaowania osb starszych w dziaania wspierajce rodziny.
Raport z realizacji programw w zakresie polityki spoecznej na terenie gmin i powiatw
wojewdztwa podlaskiego w latach 2006-2008, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej,
Biaystok 2009.
Z badania wynika, e 15 jednostek gminnych, 2 miasta grodzkie i 5 powiatw w latach
2006-2008 wspierao na swoim terenie rozwj wolontariatu oraz inicjatywy obywatelskie. Na
terenie 5 gmin funkcjonoway koa wolontariacie. W miastach grodzkich dziaania wolontariatu
polegay na: realizacji programw dotyczcych edukacji obywatelskiej, samorzdowej i
patriotycznej, programw wychowawczych, w tym midzypokoleniowych. Organizowano te
dziaania na rzecz osb potrzebujcych, w tym wspierano ksztacenie wolontariuszy,
prowadzcych prac wychowawcz z dziemi i modzie, udzielano te wsparcia i opieki
ludziom starszym, niepenosprawnym, organizowano zbirki publiczne.
Ponadto 37% ankietowanych jednostek pomocy spoecznej w latach 2006-2008
podejmowao dziaania na rzecz osb starszych. Byy to przede wszystkim: spotkania
integracyjne, soeckie, imprezy okolicznociowe, wycieczki plenerowe, rowerowe, ogniska,
Wieczornica, organizacja konkursw, spotkania wigilijne dla osb starszych i samotnych
(spotkania opatkowe), organizacja Dnia Seniora, Dnia Babci i Dziadka, Dnia Matki, Dnia
Straaka itp. Wspierano take dziaalno Uniwersytetw Trzeciego Wieku, a take K
Emerytw i Rencistw. Okoo 22% gmin podejmowao dziaania wczajce wolontariuszy i inne
grupy spoeczne w niesienie pomocy osobom starszym. W cigu trzech analizowanych lat w
wojewdztwie podlaskim zaangaowano do niesienia pomocy osobom starszym 283
wolontariuszy.
W rekomendacjach raportu stwierdzono, i niezbdne jest zintensyfikowanie
podejmowanych dziaa i wiadczonych usug na rzecz osb starszych oraz rozwj i
wykorzystanie form wolontariatu do niesienia pomocy spoecznej osobom starszym.

63

 Raport z realizacji programw w zakresie polityki spoecznej na terenie wojewdztwa

podlaskiego w roku 2009, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2011.
Z przeprowadzonego na potrzeby raportu badania wynika, e 4 jednostki gminne i 3
powiatowe zlecay zadania z zakresu pomocy spoecznej organizacjom pozarzdowym. Miasta
grodzkie nie zlecay takich zada innym jednostkom. Samorzdy najczciej zlecay
organizacjom pozarzdowym zadania z zakresu m.in. z usug opiekuczych dla osb starszych i
niepenosprawnych. W 10 gminach z 87 zlecano ponadto: organizowanie opieki pielgnacyjnej
np. socjalnej i medycznej, spotkania z seniorami i rodowiskami kombatanckimi, wspieranie
dziaa do tworzenia warunkw dla rozwoju aktywnoci i samodzielnoci ludzi starszych. W
powiatach rodki finansowe przekazywane organizacjom pozarzdowym wydatkowano gwnie
na: prowadzenie Domw Pomocy Spoecznej, Warsztatu Terapii Zajciowej i Orodka Wsparcia
oraz rehabilitacj osb niepenosprawnych.
W zakresie systemowej pomocy osobom i rodzinom na terenie 30 gmin, 2 miast
grodzkich i 3 powiatw w 2009 roku podejmowano nastpujce dziaania na rzecz osb
starszych: realizowano projekty np. Mam zdrowie, bo dbam o nie; wspierano funkcjonowanie
Klubw Seniora, Klubu Osb Zotej Jesieni; organizowanie imprez tj. Dzie Seniora, Dzie
Inwalidy, Wigilia dla Osb Starszych, Dzie Dziadka i Babci, Walentynki, Dzie Kobiet; spotkania
jubileuszowe, integracyjne, okazjonalne; Uniwersytet Trzeciego Wieku; pomoc w formie usug
opiekuczych; zajcia tj. kursy taca, spotkania z ksik, wycieczki itp. W rekomendacjach
raportu stwierdzono, e naley zwikszy dostpno usug w zakresie wsparcia osb starszych.
Socjodemograficzny portret zbiorowoci ludzi bezdomnych wojewdztwa podlaskiego,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.
W nawizaniu do literatury naukowej stwierdzono, e do przyczyn bezdomnoci nale
m.in. przyczyny spoeczne jak bezrobocie, likwidacja hoteli robotniczych, brak miejsc w domach
pomocy spoecznej dla osb starszych. Wrd podmiotw w szczeglnoci udzielajcych
wsparcia dla osb bezdomnych wskazano m.in. na domy dla osb starszych i chorych, przy czym
pobyt w takim domu nie wynika z utraty miejsca zamieszkania, lecz z braku jakiejkolwiek
pomocy.
W opisie cechy spoeczno-demograficznych badanych bezdomnych wskazano, i wrd
badanych bezdomnych przewaaj mczyni (84,2%), a redni wiek respondentw to 54,5 lat.
Typowym bezdomnym w woj. podlaskim jest wedug badania mczyzna, w rednim lub
starszym wieku, z wyksztaceniem podstawowym (czsto take zawodowym), o stau
bezdomnoci ok. 5 lat, kawaler lub rozwiedziony, charakteryzujcy si bezdomnoci

64

instytucjonaln. Respondenci wskazywali, i starzenie si spoeczestwa jest istotnym

problemem dostrzeganym w rodowisku osb bezdomnych, za placwki dla bezdomnych
(ogrzewalnie, noclegownie) i szpitale niekiedy staj si miejscami gdzie przebywaj w pnej
staroci do mierci. W podsumowaniu raportu stwierdza si, e w woj. podlaskim niezbdny jest
dom pomocy spoecznej zajmujcy problemami starszych osb bezdomnych.
B. Plawgo, M. Klimczuk, K. Krot, M. Juchnicka, Startery podlaskiej gospodarki. Analiza
gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor producentw
artykuw i sprztu medycznego, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2009.
Wrd gwnych czynnikw sprzyjajcych rozwojowi sektora produkcji urzdze
medycznych wskazano na starzenie si spoeczestw, ktre czy si z wiksz czstotliwoci
wystpowania chorb i wielochorobowoci pacjentw. Jednoczenie w przegldzie literatury
stwierdzono, e istnieje znaczce zainteresowanie konstruowaniem, produkcj i sprzeda
robotw rehabilitacyjnych oraz stosowanych do obsugi osb starszych i niepenosprawnych w
domach. Starzenie si spoeczestw wpywa te na konieczno stosowania nowych technologii i
nowych rozwiza organizacyjnych, w tym zwiksza zapotrzebowanie na wysokiej jakoci
wiadczenia specjalistyczne i rehabilitacyjne, opiek dugookresow oraz zmienia poziom i
struktur konsumpcji lekw. Starzenie si sprzyja te zapotrzebowaniu na sprzt i zabiegi
zwizane z wypadkami komunikacyjnymi i takimi chorobami jak osteoporoza i zespolenia
koczyn. Szans rozwoju sektora upatruje si w pozyskaniu nowoczesnych technologii
finansowanych ze rodkw unijnych oraz zwizanego z procesem starzenia si ludnoci
wzrostem popytu na wyroby medyczne oraz jego zrnicowania cenowego i jakociowego. Tym
samym w analizie SWOT sektora starzenie si spoeczestwa okrelono jako jego szans.
B. Plawgo, M. Klimczuk, M. Citkowski, M. Juchnicka, A. Klimczuk, Startery podlaskiej
gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego.
Sektor rehabilitacji geriatrycznej, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2009.
Raport stanowi kompleksow analiz czynnikw zwizanych ze starzeniem si ludnoci,
ktre oddziauj na rozwj woj. podlaskiego. W tym miejscu wystarczy wskaza tylko na
wybrane wnioski i rekomendacje. Jako rehabilitacj geriatryczn zdefiniowano dziaalno
skierowan do starszych pacjentw, cierpicych zazwyczaj na kilka chorb przewlekych, ktre
wzajemnie na siebie wpywaj i stanowi zagroenie dla jego samodzielnoci. Za cel rehabilitacji
geriatrycznej uznano minimum samowystarczalnoci pacjenta. Zaoono, i rehabilitacj t
mona podzieli na prewencyjn (dla osb 45+), ogln i rehabilitacj celow (dopasowan do

65

poszczeglnych jednostek chorobowych i potrzeb pacjentw). W praktyce rehabilitacja ta

stanowi poczenie kinezyterapii, masau i fizykoterapii dziki czemu mona skrci czas
trwania niesprawnoci oraz ograniczy stosowanie farmakoterapii.
W rekomendacjach zwrcono m.in. uwag na: potrzeb podjcia wsppracy pomidzy
podmiotami sektora rehabilitacji geriatrycznej; potrzeb skoordynowania oferty z innymi
podmiotami sektora celem zwikszenia kompleksowoci oferowanych usug; podjcie
wsppracy z sektorem edukacji, co bdzie sprzyjao lepszemu wykwalifikowaniu pracownikw
dla sektora; wzmoenie dziaalnoci marketingowej skierowanej do odbiorcw indywidualnych;
nasilenie dziaa marketingowych na zewntrz wojewdztwa, w tym promowanie warunkw
naturalnych sprzyjajcych rehabilitacji osb starszych i innych, w tym z problemami
kardiologicznymi; powizanie sektora rehabilitacji geriatrycznej z sektorem turystyki, w
dziaaniach prowadzonych przez instytucje i wadze z wojewdztwa podlaskiego; prowadzenie
polityki spoecznej wojewdztwa uwzgldniajcej wyduanie si trwania ycia spoeczestwa;
propagowanie zagadnie zwizanych z zdrowym trybem ycia, procesem starzenia si i
problemami wieku starszego ludzi ze wszystkich grup wiekowych; wczanie podlaskich
przedsibiorcw z sektora do wsppracy w ramach midzynarodowych programw na rzecz
osb starszych.
B. Plawgo, A. Grabska, M. Klimczuk, M. Citkowski, M. Juchnicka, A. Sosnowicz, J. ynel-Etel, K.
Leszko, Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji
wojewdztwa podlaskiego. Sektor produkcji bielizny, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2010.
W przeprowadzonych badaniach zwraca si uwag, i zagroeniem dla rozwoju sektora
producentw bielizny w wojewdztwie jest pojawienie si nowych potencjalnych podmiotw w
tym np. producentw bielizny dla starszych osb lub te producentw bielizny mskiej, ktr w
wojewdztwie podlaskim produkuje tylko jeden podmiot.
B. Plawgo, A. Grabska, M. Klimczuk, M. Citkowski, M. Juchnicka, A. Sosnowicz, J. ynel-Etel, K.
Leszko, Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji
wojewdztwa podlaskiego. Sektor produkcji ywnoci leczniczej, Wojewdzki Urzd Pracy,
Biaystok 2010.
Sektor

produkcji

ywnoci

leczniczej

obejmuje

produkty

uwzgldniane

przygotowywaniu rnorodnych diet leczniczych, szczeglnie diet o obnionej zawartoci

energii, w ywieniu osb chorych na cukrzyc, chorobach alergicznych, stanach zapalnych i
ywieniu ludzi w starszym wieku. Jednoczenie zwraca si uwag, e z zagranicznych analiz

66

wynika, i osoby starsze s gwnie przyzwyczajone do przygotowywania tradycyjnych

posikw w sposb atwy i wygodny lub gdy s lepiej wyksztaceni i posiadaj wysze dochody,
w tym emerytury, stosuj zalecenia ywieniowe, starajc si stosowa zdrow, odywcz diet.
Z drugiej strony starzeniu si spoeczestwa towarzyszy wysoka czstotliwo
wystpowania chorb sercowo-naczyniowych i innych zalenoci pomidzy chorobami, a
wiekiem co przyczynia si do rozwoju bada dotyczcych zdrowego odywiania i ywnoci
funkcjonalnej w tym projektw finansowanych przez Uni Europejsk.
A. Grabska, M. Klimczuk-Kochaska (red.), Startery podlaskiej gospodarki. Analiza
gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor produkcji
oprogramowania komputerowego, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
W raporcie zwrcono uwag, i starzeniu si spoeczestwa towarzyszy nie tylko
zjawisko

wykluczenia

cyfrowego,

ale

take

wykluczenia

robotycznego,

podziau

robotycznego (ang. robotics divide), ktre dotyczy nierwnego dostpu do robotyki

umoliwiajcej uatwienia w wykonywaniu czynnoci ycia codziennego, tak w skali
poszczeglnych krajw, jak te ich regionw oraz spoecznoci lokalnych i grup. Zauwaono te
nisk znajomo i powszechno stosowania w Polsce koncepcji systemw srebrnej
gospodarki, polegajcych na produkcji oraz dystrybucji dbr i usug skierowanych gwnie do
osb starszych, ale take pozwalajcych na przygotowanie si do staroci dla reprezentantw
pozostaych grup wiekowych. Czynniki te wskazano w analizie SWOT jako istotne zagroenia dla
rozwoju sektora, przy czym jednoczenie potrzeba dostosowywania oprogramowania do
potrzeb starzejcego si spoeczestwa stanowi szans rozwoju sektora. W rekomendacjach
zalecono stworzenie oferty produktw i usug dostosowanej do potrzeb starzejcego si
spoeczestwa.
M. Klimczuk-Kochaska (red.), Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych
obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor biotechnologii, Wojewdzki
Urzd Pracy, Biaystok 2011.
Starzenie si spoeczestwa jest zwizane ze znaczco wyszym poziomem wydatkw na
zdrowie w gospodarstwach emerytw i rencistw przy rosncym ich udziale, co bdzie
przekada si na wzrost wydatkw na ten cel. Wrd wydatkw mog znale si leki
stanowice produkty sektora biotechnologicznego.

67

 R. Mosdorf (red.), Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i

innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor handlu i usug elektronicznych, Wojewdzki Urzd
Pracy, Biaystok 2012.
W przeprowadzonych na potrzeby raportu badaniach stwierdza si, e pracodawcy
sektora nie s raczej chtni do zatrudnienia osb 45+ i osb niepenosprawnych. W analizie
SWOT sektora wrd jego sabych stron wskazano na nieznajomo informatyki wrd ludzi
starszych i wykluczonych, a wrd zagroe starzenie si spoeczestwa, ktre w perspektywie
moe ograniczy popyt na usugi elektroniczne.
Strategia Rozwoju Wojewdztwa Podlaskiego do roku 2020, Urzd Marszakowski
Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2006.
W dokumencie w warstwie diagnostycznej podkrelono niekorzystne dla regionu
tendencje demograficzne i spoeczne, w tym starzenie si spoeczestwa i migracje modych
ludzi poza region. W Priorytecie II. Infrastruktura spoeczna w Dziaaniu 1. Rozwj lecznictwa
i opieki socjalnej stwierdzono oglnie, i zasadne jest zabezpieczenie miejsc w placwkach
caodobowej opieki oraz placwkach dziennego pobytu w tym dla osb starszych.
Strategia Rozwoju Wojewdztwa Podlaskiego do roku 2020, Urzd Marszakowski
Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2013.
W omwieniu megatrendw europejskiej i wiatowej gospodarki wskazano na starzejc
si ludno Europy, ktra ma niekorzystny wpyw na innowacyjno oraz dynamik procesw
spoecznych i gospodarczych, kontynuacj postaw spoecznych sprzyjajcych zaduaniu si
kosztem przyszych pokole, zwikszon percepcj niechci do ryzyka. Za haso przewodnie
procesu aktualizacji strategii przyjto okrelenie Program powinnoci wobec pokole. Wrd
elementw wizji rozwoju wojewdztwa wskazano nastpujce okrelenia: zielone, otwarte,
dostpne i przedsibiorcze. Przy opisie ostatniego z okrele wskazano na potrzeb i szans
rozwoju srebrnej gospodarki i moliwo potencjalnego wzrostu zainteresowania ofert
wojewdztwa szczeglnie w zakresie usug nastawionych na zaspokajanie potrzeb osb
starszych. Koncepcj srebrnej gospodarki prowadzono te do zaoenia przekrojowego strategii
zwizanego z okrelaniem inteligentnej specjalizacji regionu.
W

celu

operacyjnym

3.1.

Zmniejszenie

negatywnych

skutkw

problemw

demograficznych wskazano, i niezbdne jest podtrzymanie aktywnoci zawodowej i

spoecznej osb starszych, rozwj usug opiekuczych i opieki dugookresowej nad osobami

68

zalenymi, rozwj infrastruktury zwizanej z czasem wolnym z uwzgldnieniem potrzeb osb

starszych. Wrd kierunkw interwencji wskazano tu na: wspieranie rodzin w opiece nad
dzieckiem i osobami zalenymi; rozwj nowoczesnych, dobrze adresowanych usug
spoecznych; wsparcie aktywnoci zawodowej i spoecznej osb starszych, umoliwiajce lepsze
wykorzystanie ich potencjau.
W celu operacyjnym 3.2. Poprawa spjnoci spoecznej wskazano na potrzeb budowy
solidarnoci

pokole

oraz

wykorzystania

istniejcego

potencjau

inwestycyjnego

(niezagospodarowanych obiektw) do celw rozwoju srebrnej gospodarki, turystyki, ekonomii

spoecznej itp. W kierunkach interwencji s tu: wsppraca i rozwj potencjau
instytucjonalnego w obszarze pomocy i integracji spoecznej; wspieranie osb wykluczonych
spoecznie, zagroonych wykluczeniem spoecznym, dysfunkcj lub przeywajcych trudnoci;
wsparcie rodziny i systemu pieczy zastpczej; wspieranie osb wykluczonych spoecznie,
zagroonych wykluczeniem spoecznym, dysfunkcj lub przeywajcych trudnoci.
W celu operacyjnym 3.3. Poprawa stanu zdrowia spoeczestwa oraz bezpieczestwa
publicznego za uzasadnienie wskazano starzenie si spoeczestwa, ktre oddziauje na wzrost
zapotrzebowania na wiadczenia opieki zdrowotnej. Gwne kierunki interwencji stanowi tu:
poprawa

efektywnoci

systemu

opieki

zdrowotnej

wojewdztwie;

ksztatowanie

prozdrowotnego stylu ycia; wzrost efektywnoci dziaania podmiotw i sub bezpieczestwa

publicznego i ratownictwa.
W celu operacyjnym 3.4. Ochrona rodowiska i racjonalne gospodarowanie jego
zasobami oglnie stwierdzono w uzasadnieniu, i dziaania te maj suy zapewnieniu
dostpnoci tych zasobw dla przyszych pokole.
Ponadto w wyrnionych Obszarach Strategicznej Interwencji (OSI) w odniesieniu do
miasta Biaystok i jego obszaru funkcjonalnego wskazano na wykorzystanie potencjau
naukowego stolicy regionu celem rozwoju usug srebrnej gospodarki.
Ubstwo i marginalizacja spoeczna mieszkacw wojewdztwa podlaskiego. Wielowymiarowa
analiza, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
Z przeprowadzonej analizy ankiet zebranych na potrzeby badania wynika, e
gospodarstwa emerytw i rencistw w woj. podlaskim rzadziej ni inne gospodarstwa
posiadaj: kuchenk mikrofalow, odtwarzacz DVD, komputer stacjonarny, komputer
przenony, samochd czy dostp do Internetu. Jednoczenie gospodarstwa domowe, ktre
deklaroway posiadanie oszczdnoci, najczciej gromadziy je jako zabezpieczenie na staro
(48,4%), a w nastpnej kolejnoci jako rezerw na pniejsze wydatki konsumpcyjne (34,6%)
lub na inne sytuacje losowe (34%). Ponadto gospodarstwa emerytw i rencistw s zagroone

69

ubstwem w drugiej kolejnoci, zaraz po tych, ktre posiadaj niezarobkowe rda utrzymania.
Niemniej gospodarstwa emerytw i rencistw relatywnie czciej posiadaj oszczdnoci ni
pozostae typy gospodarstw.
W rekomendacjach podkrelono, i niezbdne s: promocja zatrudnienia celem
zmniejszenia prawdopodobiestwa zagroenia ubstwem, w tym promocja aktywizacji
zawodowej emerytw oraz rodzin o niezarobkowych rdach dochodu (np. wiadczenia
spoeczne); projekty aktywizujce osoby bierne zawodowo; kampania spoeczna majca na celu
aktywizacj spoeczn i zawodow osb marginalizowanych, tj. yjcych na skraju ubstwa lub
zagroonych ubstwem, m.in. emerytw, rencistw, gospodarstw utrzymujcych si z
niezarobkowych rde czy z rodzin niepenych.
Wojewdzka strategia polityki spoecznej na lata 2006-2013, Regionalny Orodek Polityki
Spoecznej, Biaystok 2005.
Wrd gwnych przyczyn korzystania z pomocy spoecznej wskazano: uboenie
spoeczestwa,

bezrobocie,

spoeczestwa,

bezdomno

niepenosprawno,
oraz

dysfunkcyjno

niezaspokojenie

potrzeb

rodzin,
zakresie

starzenie

si

poradnictwa

specjalistycznego. Zwrcono uwag na zdecydowan przewag osb w wieku starszym wrd

osb niepenosprawnych co zwiksza wymagania tych osb w zakresie opieki oraz wydatkw na
leczenie i rehabilitacj. W analizie SWOT stwierdzono, i do mocnych stron systemu wsparcia
spoecznego

nale:

rodzina

jako

podstawowe

rdo

wsparcia

osb

starszych

niepenosprawnych; otwarcie si spoecznoci na potrzeby osb starszych i niepenosprawnych.

Do sabych stron m.in. wzrost w populacji odsetka osb starszych; istniejce bariery
utrudniajce funkcjonowanie spoeczne i zawodowe osb starszych i niepenosprawnych;
niedostatecznie rozwinite usugi opiekucze w tym specjalistyczne w rodowisku wiejskim;
niewystarczajco rozwinite usugi opiekucze w miejscu zamieszkania. Do szans zaliczono
m.in. zwikszenie liczby organizacji pozarzdowych dziaajcych na rzecz osb starszych;
racjonalne wykorzystanie infrastruktury domw pomocy spoecznej. Do zagroe za: ma
aktywno spoeczn i rodowiskow osb starszych i niepenosprawnych; pogorszenie
warunkw materialno-bytowych osb starszych i niepenosprawnych; wzrastajce wypalenie
zawodowe kadr pomocy spoecznej; brak stabilnoci systemu pomocy spoecznej.
W celu strategicznym 7.3. Usprawnienie systemu wsparcia spoecznego istotny jest
szczeglnie cel operacyjny 7.3.1. Otoczenie opiek i wspieranie osb starszych i
niepenosprawnych w ktrym zaoono nastpujce dziaania: rozwj poradnictwa w zakresie
opieki nad osobami starszymi i niepenosprawnymi oraz poradnictwa psychologicznego dla
osb starszych i niepenosprawnych oraz ich opiekunw; zwikszenie dostpu do usug

70

rehabilitacyjnych, zwaszcza na terenach wiejskich; wspieranie domw pomocy spoecznej w

osiganiu jak najwikszej jakoci usug; zwikszenie zakresu i dostpu do usug opiekuczych, w
tym specjalistycznych; wspieranie inicjatyw tworzenia specjalistycznych placwek szkolenioworehabilitacyjnych; ksztacenie wykwalifikowanej kadry do pracy z osob starsz w jej
naturalnym rodowisku; wczenie wolontariuszy w niesienie pomocy osobom starszym i
niepenosprawnym; promowanie uczestnictwa w yciu spoecznym osb starszych i
niepenosprawnych.
Wojewdzka strategia polityki spoecznej na lata 2010-2018, Regionalny Orodek Polityki
Spoecznej, Biaystok 2010.
W analizie SWOT obszaru zdrowia wrd sabych stron wskazano m.in. na ograniczony
dostp do wiadcze rehabilitacyjnych i opieki dugoterminowej (kolejki oczekujcych); rosncy
odsetek populacji ludzi starszych; nierwnomiern struktur ek opieki dugoterminowej;
niewystarczajc

liczb

zakadw

opiekuczo-leczniczych,

zakadw

pielgnacyjno-

opiekuczych oraz hospicjw; niewykorzystane walory rodowiskowe do rozwijania lecznictwa

sanatoryjnego i rehabilitacyjnego. Wrd szans za na m.in. potencja do tworzenia oferty
turystycznej dla osb starszych, alternatywnej do sanatoryjno-rehabilitacyjnej (uksztatowanie
terenu szlaki turystyczne, mikroklimat).
W analizie SWOT rynku pracy i bezrobocia za zagroenia uznano m.in. dziedziczenie
bezrobotnego stylu ycia; negatywne trendy demograficzne i ekonomiczne, w tym starzenie si
spoeczestwa; dyskryminacj na rynku pracy osb w wieku produkcyjnym nie mobilnym (4560/65 lat) i osb niepenosprawnych. W SWOT bezpieczestwa publicznego wrd sabych
stron wskazano m.in. na rotacj kadrow polegajca na odchodzeniu dowiadczonych
pracownikw na wczeniejsz emerytur, spowodowana brakiem perspektyw zawodowych i
materialnych.
W obszarze funkcjonowanie rodzin podlaskich z osobami niepenosprawnymi i
starszymi w analizie SWOT wrd mocnych stron wskazano m.in. na dobrze wyszkolon kadr
pracujc

osobami

niepenosprawnymi;

zwikszajc

si

liczb

przedsibiorstw

zatrudniajcych osoby niepenosprawne na otwartym rynku pracy; aktywn dziaalno

rodowiska osb niepenosprawnych, wolontariuszy, profesjonalistw. Za sabe strony za m.in.
niski poziom wyksztacenia osb niepenosprawnych; niski poziom wiadomoci spoeczestwa
o sytuacji osb niepenosprawnych; saby przepyw informacji i sab wspprac midzy
podmiotami dziaajcymi na rzecz osb niepenosprawnych; sabo rozwinit baz placwek
zajmujcych si rehabilitacj relaksacyjn i usprawniajca; sab baz uzdrowiskow
dostosowan do potrzeb osb niepenosprawnych. Wrd szans wskazano na m.in. likwidacj

71

barier architektonicznych i w komunikowaniu si; egzekwowanie przepisw dotyczcych

przystosowania obiektw budowlanych do potrzeb osb niepenosprawnych; zwikszenie
dostpu do nowoczesnych systemw informacyjnych (w tym pomoc w zakupie sprztu
komputerowego i dostp do internetu). Wrd zagroe za na m.in. brak udziau rodkw
wasnych dla uczestnictwa w programach Unii Europejskiej.
W obszarze system pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim zwrcono uwag
na m.in. niewystarczajc opiek sta i rodowiskow dla osb z zaburzeniami psychicznymi,
starszych i niepenosprawnych; nierwnomierno w ofercie domw pomocy i wietlic,
dziennych domw pomocy; mniejsze moliwoci korzystania z usug spoecznych na obszarach
wiejskich (brak zasobw i rodkw).
O potrzebie dziaa na rzecz osb starszych wspomina si w II obszarze strategicznym:
Wypenianie funkcji rodzin (rodziny z osobami zalenymi, bezpieczestwo) gdzie wrd
przyczyn problemu trudnoci rodzin podlaskich w radzeniu sobie z sytuacjami rozwojowymi
znajduj si m.in. ograniczona dostpno do instytucji edukacji i kultury przez dzieci, modzie,
osoby dorose i starsze; niedostateczny rozwj instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych form
pomocy dziennej dla osb starszych; izolacja spoeczna osb starszych.
W odniesieniu do tego obszaru sformuowano nastpujcy cel strategiczny:
wzmacnianie rozwiza sucych harmonijnemu funkcjonowaniu rodzin w tym cel
operacyjny 4. Rozwj usug socjalnych i edukacyjnych dla osb starszych. Cel ten obejmuje
nastpujce kierunki dziaa/zadania: wsparcie i podnoszenie standardu wiadczonych usug w
domach pomocy spoecznej; inicjowanie i wspieranie programw pomocowych majcych na
celu wypracowanie nowych i utrzymanie dotychczasowych standardw usug opiekuczych dla
ludzi

starszych;

rozwj

placwek

wiadczcych

usugi

opiekucze,

rehabilitacyjne,

specjalistyczne; inspirowanie rozwoju rodzinnych form opieki w stosunku do osb tego

wymagajcych; tworzenie warunkw dla zapewnienia ochrony, bezpieczestwa i poszanowania
godnoci osb starszych; wspieranie inicjatyw promujcych ksztacenie i edukacj, majcych na
celu popraw sprawnoci intelektualnej oraz yciowej ludzi starszych; promowanie i rozwijanie
zainteresowa i twrczoci osb starszych; organizacja i wsparcie spotka okolicznociowych,
imprez

kulturalnych

oraz

integracyjnych

dla

osb

starszych;

rozbudowanie

zinstytucjonalizowanych systemw wsparcia umoliwiajcych rodzinom kontynuowanie opieki

nad zalenymi od nich osobami starszymi; inicjowanie/wspieranie dziaa sucych
propagowaniu idei integracji i solidarnoci midzypokoleniowej.
Realizatorami wskazanych dziaa maj by: samorzd wojewdztwa, ROPS w
Biaymstoku, samorzdy powiatowe i gminne, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Orodki
Pomocy Spoecznej, Kuratorium Owiaty w Biaymstoku, placwki owiatowe, placwki
doskonalenia zawodowego, Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych,

72

wolontariat, ochrona zdrowia, organizacje pozarzdowe, instytucje i organizacje kocielne,

media.
R. Morawski (red.), Zagroenie ubstwem wrd osb pracujcych w wojewdztwie podlaskim,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2013.
W raporcie zwrcono uwag, i osoby 50+ maj wyjtkowo trudn sytuacj na rynku
pracy czsto z uwagi na brak kompetencji niezbdnych w spoeczestwie informatycznym.
Jednoczenie mimo krytyki elastycznych form zatrudnienia stwierdza si, e powoduj one, i
ich funkcjonowanie na rynku pracy w ogle jest moliwe. Ponadto wskazuje si, e wrd
przyczyn wystpowania zjawiska pracujcych ubogich (ang. working poor) poza czynnikami
dochodowymi s m.in. liczba osb zalenych w gospodarstwie, w tym dzieci, osb starszych i
osb z niepenosprawnoci. Twierdzenie to znajduje odzwierciedlenie w danych z sondau
Centrum Bada Opinii Spoecznej z 2008 roku gdzie wskazuje si, e osoby kwalifikujce si do
kategorii working poor w najwikszej liczbie miay od 40 do 49 lat (35,6% populacji working
poor). Liczebno tej kategorii spada gwatownie do 1,9% wszystkich biednych pracujcych w
przypadku osb w wieku powyej 60 lat w zwizku przejciem na emerytur oraz z czeniem
pracy zawodowej z pobieraniem wiadczenia emerytalnego. Take w podjtym na potrzeby
raportu badaniu w woj. podlaskim w analizowanej prbie osoby 60+ stanowiy tylko okoo 3%
ubogich pracujcych z uwagi na posiadanie dochodw z rent lub emerytur.
Osoby pracujce zagroone ubstwem w woj. podlaskim pochodz z gospodarstw z
dziemi poniej 6. roku ycia nieuczszczajcymi do obka/przedszkola stanowi (18,63%
ogu); gospodarstw, w ktrych przebywaj osoby starsze wymagajce staej opieki (5,57%) i w
mniejszym stopniu z gospodarstw z osobami z niepenosprawnoci (0,64%).
W rekomendacjach raportu stwierdzono, i wrd form wsparcia skierowanych do
rodzicw pracujcych i zarazem samotnie wychowujcych dzieci mog znale si: utworzenie
centrum wolontariatu rodzinnego oraz stworzenie instytucji wolontariatu trzeciego wieku;
inicjowanie instytucji samopomocowych, np. w formie banku czasu; instytucja dziadkw zaangaowanie krewnych w pomoc samotnym rodzicom w oparciu o rozeznanie relacji
midzypokoleniowych.
G. Kacprowicz (red.), Zjawisko dugotrwaego bezrobocia w wojewdztwie podlaskim,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
W nawizaniu do Bada Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci prowadzonych przez
Gwny Urzd Statystyczny wskazano, i zatrudnienie nierejestrowane (w szarej strefie) ma w

73

Polsce masowy charakter, cho jego zasig systematycznie maleje. Praca ta ma gwnie
charakter sezonowy i wrd jej obszarw znajduj si m.in. handel, korepetycje i opieka nad
dziemi bd osobami starszymi.
Ponadto w woj. podlaskim dostrzega si niewykorzystany potencja zasobw pracy osb
50+. Wskazuje si te, e starszy wiek jest zarwno traktowany jako cech negatywnie
oddziaujca na prawdopodobiestwo znalezienia pracy, jak rwnie staje si wymwk do
zaprzestania poszukiwa pracy. Wymwka ta jest zarazem traktowana jako koszt psychiczny
dugotrwaego bezrobocia zwizany z rozgoryczeniem zwizanym ze wiadomoci maych
szans na zmian zawodu w starszym wieku. Osoby 50+ czciej te dowiadczaj depresji oraz
tumacz utrat ostatniej pracy na skutek likwidacji zakadu pracy lub stanowiska bd
zwolnie z inicjatywy pracodawcy z innych przyczyn. Ponadto kobiety na og rezygnoway z
poszukiwania pracy ze wzgldu na opiek nad dziemi lub osobami starszymi, a mczyni ze
wzgldu na zy stan zdrowia. Starsi dugotrwale bezrobotni byli te najmniej zainteresowani
podnoszeniem kwalifikacji formalnych.
2.2. Dokumenty dotyczce bezporednio miasta Biaystok
Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Biaegostoku, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok
2010.
W przeprowadzonej charakterystyce zjawiska marginalizacji spoecznej zwraca si
uwag, e w zakresie pomocy spoecznej w miecie wiadczona jest stacjonarna opieka
spoeczna skierowana do osb starszych, szczeglnie samotnych i przewlekle somatycznie
chorych, osb zagroonych wykluczeniem spoecznym. Do miejskich jednostek organizacyjnych
zajmujcych si pomoc spoeczn nale m.in. Dom Pomocy Spoecznej, Dzienny Dom Pomocy
Spoecznej, rodowiskowy Dom Samopomocy. Do istotnych problemw opieki spoecznej
zalicza si brak w miecie oddziau opieki dugoterminowej dla osb starszych i obonie
chorych - wsparcie w tym zakresie udziela jedynie hospicjum dysponujce 21 zkami.
Wrd problemw zidentyfikowanych w sferze spoecznej podkreli naley m.in.
wysoki odsetek mieszkacw korzystajcych z pomocy spoecznej; niedostatecznie rozwinit
baz pomocy spoecznej, a w szczeglnoci brak oddziau opieki dugoterminowej dla osb
starszych i obonie chorych; marginalizacj osb niepenosprawnych na rynku pracy,
szczeglnie na skutek niskiego poziomu wyksztacenia osb niepenosprawnych. W analizie
SWOT podkrelono dodatkowo kumulacj problemw ubstwa oraz starzenia si w nastpnych
latach, co wpynie na konieczno stworzenia odpowiedniej infrastruktury. Zakada si wobec
tego potrzeb wykorzystania dostpnoci rodkw Unii Europejskiej do wsparcia tworzenia i

74

dziaalnoci instytucji aktywizujcych osoby zaburzone psychicznie, w tym rodowiskowych

domw pomocy.
W opisie obszarw wsparcia zwrcono uwag, i ludno zamieszkujca wybrane
obszary rdmiecia, szczeglnie na jego obrzeach, wedug danych instytucji spoecznych,
naley do najuboszej i jest dotknita w relatywnie najwyszym stopniu problemami
zwizanymi ze strukturalnym bezrobociem, niskim wyksztaceniem i bardzo ograniczon
aktywnoci spoeczn (szczeglnie osb starszych). Ponadto cise centrum miasta
zamieszkiwane jest w duej czci przez osoby starsze, co powoduje konieczno podejmowania
dziaa na rzecz integracji tych osb, ktre w duej czci dysponuj niewielkimi dochodami z
tytuu emerytury. Postuluje si wobec tego odpowiednie zagospodarowanie terenu w centrum
miasta (w tym parkw miejskich) w celu stworzenia warunkw dla odpoczynku i spotka osb
starszych.
W dokumencie wyrniono nastpujce obszary wsparcia dla rdmiecia: 1.
Spoeczno; 2. Kultura, sport i ochrona dziedzictwa kulturowego; 3. Gospodarka i turystyka; 4.
Infrastruktura techniczna; 5. Mieszkalnictwo; 6. Bezpieczestwo. W obszarze 1. Spoeczno w
szczeglnoci zwrcono uwag, i niezbdne jest podejmowanie priorytetowo dziaa
skupiajcych si na osobach pozostajcych w najtrudniejszej sytuacji spoecznej i materialnej, w
tym osobach starszych. Dziaania te powinny obejmowa m.in. tworzenie odpowiednich
obiektw wsparcia i integracji dla osb starszych; przystosowanie istniejcych obiektw do
potrzeb osb starszych i niepenosprawnych. Postulaty te pokrywaj si z celami opisanymi w
zaproponowanym w dokumencie planie dziaa przestrzennych na rewitalizowanym obszarze
na okres 2009-2015.
Miejska strategia rozwizywania problemw spoecznych Biaegostoku na lata 2005-2010,
Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2005.
W analizie SWOT starzenie si ludnoci miasta okrelono jako zagroenie, za system
opieki dla ludzi starszych jako jego sab stron. Ponadto zdiagnozowano: zlecanie usug
opiekuczych kilku organizacjom pozarzdowym (Polski Czerwony Krzy, Polski Komitet
Pomocy Spoecznej, Caritas Archidiecezji Biaostockiej), skrcenie czasu oczekiwania na
przyjcie do domu pomocy spoecznej oraz aktywno stowarzysze samopomocowych
seniorw i Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Do realizacji przyjto trzy cele operacyjne zwizane z
osobami starszymi. Pierwszy Zapewnienie bezpieczestwa socjalnego mieszkacw miasta
obejmowa przyznanie dostpu do posiku osobom starszym, ubogim. Drugi Ochrona osb
starszych przed skutkami patologicznych zachowa i zdarze, ktrych s ofiarami zadania
takie, jak: przygotowanie i wpieranie programw edukacyjnych i profilaktyki uzalenie wrd

75

seniorw, pomoc ofiarom przemocy i przestpstw oraz rozwj oferty domw dziennego
pobytu). Trzeci Autokreacja i samorealizacja najstarszego pokolenia wyranie nawoywa
do ksztatowania wrd seniorw nowych form spdzania wolnego czasu i stylw ycia poprzez
wspieranie rnorodnych form twrczoci. Wymieniono tu: dofinansowanie czasopism
Umiech seniora, rozwj oferty i bazy istniejcych stowarzysze i klubw seniora, tworzenie
warunkw wymiany midzypokoleniowej, otwarcie placwek caodobowego pobytu na
potrzeby lokalne, oddziaywanie na polityk medialn celem zmian stereotypw staroci,
wspieranie wypoczynku i sportu seniorw, promocj rozwoju osobistego poprzez uczestnictwo
w Uniwersytecie Trzeciego Wieku oraz rozwijanie wolontariatu seniorw.
Miejski program pomocy spoecznej oraz system wsparcia osb w kryzysie i dowiadczajcych
przemocy na lata 2009-2010, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2009.
Wrd gwnych kierunkw dziaa w analizowanym obszarze istotny jest kierunek V.
Organizowanie opieki osobom starszym oraz wspieranie ruchw samopomocowych seniorw.
W jego opisie stwierdza si, e osoby starsze coraz czciej s wiadczeniobiorcami pomocy
spoecznej w miecie Biaystok.
Wskazano na kontynuacj nastpujcych form wsparcia i aktywizacji spoecznoci
seniorw: funkcjonowanie Klubu Seniora; zachcanie seniorw do wczania si w organizacj
imprez okolicznociowych, udziau we wczasach na dziakach, wycieczkach oraz innego rodzaju
imprezach majcych na celu zaspokojenie potrzeb samorealizacji, szacunku, uznania itp. oraz do
tworzenia grup samopomocy; prowadzenie dziaa w zakresie wymiany midzypokoleniowej i
wykorzystanie idei wolontariatu na rzecz modszego pokolenia, a take rodzin uchodcw;
kreowanie poprzez media pozytywnego wizerunku osoby starszej jako osoby aktywnej i
potrzebnej; zachcanie do udziau w wykadach i sympozjach organizowanych przez
Uniwersytet Trzeciego Wieku oraz Centrum Ksztacenia Ustawicznego - Stowarzyszenie
Wolontariatu Midzypokoleniowego; wspdziaanie z Policj oraz wyszymi uczelniami w
zakresie przeciwdziaania przemocy wobec osb starszych - uczulenie oraz zwrcenie
szczeglnej uwagi na potrzeby osb starszych, ich stan bytowy oraz spoeczny; zainteresowanie
oraz czujno w sytuacjach podejrzanych dotyczcych sytuacji rodzinnej; zapewnienie osobom
wymagajcym opieki pielgnacyjnej i zaspokajania codziennych potrzeb usug opiekuczych
wykonywanych w ramach zlecania zada z pomocy spoecznej; kierowanie osb wymagajcych
caodobowej opieki do domw pomocy spoecznej; funkcjonowanie oddziau dziennego pobytu
dla osb z chorob Alzheimera; wspieranie, poprawa sytuacji osobistej oraz poprawa jakoci
ycia podopiecznych Seniorw poprzez dziaania realizowane w Dziennym Domu Pomocy
Spoecznej.

76

Wrd realizatorw zada wymieniono: Miejski Orodek Pomocy Rodzinie, Departament

Spraw Spoecznych, Departament Edukacji, Kultury i Sportu, Dzienny Dom Pomocy Spoecznej,
domy pomocy spoecznej, organizacje spoeczne i organizacje pozarzdowe, jednostki
owiatowe miasta.
Miejski program promocji zdrowia i profilaktyki na rok 2010, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2010.
W

dokumencie okrelono prowadzenie

Programu

profilaktycznych szczepie

ochronnych przeciwko grypie dla mieszkacw miasta Biaegostoku powyej 65 roku ycia.
Wskazano przy tym, i jego uzasadnieniem jest fakt, i hospitalizacje i zgony najczciej
wystpuj u osb m.in. starszych i cierpicych na choroby przewleke. Celem programu jest
zmniejszenie zachorowalnoci na gryp oraz zmniejszenie wskanika powika pogrypowych u
ludzi starszych poprzez zakupienie przez miasto profilaktycznych szczepie ochronnych dla
mieszkacw miasta Biaegostoku powyej 65 roku ycia.
Program Miasta Biaegostoku Przeciwdziaania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Zwizanej
Nietolerancji na lata 2014-2017 Biaystok dla Tolerancji, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2013.
W dokumencie powoano si na badania Diagnoza postaw mieszkacw Biaegostoku w
zakresie tolerancji odnonie faktu, i uznanie miasta za wielokulturowe jest silnie zwizane z
wiekiem. Okreleniem tym posuguj si gwnie osoby starsze - ponad 90% osb 55+ wobec
31,1% osb w wieku 15-25 lat i 23,9% w wieku 25-34 lat.
Program pomocy spoecznej miasta Biaegostoku na lata 2011-2013, Urzd Miejski w
Biaymstoku, Biaystok 2011.
Osoby starsze zaliczono do grup do ktrych skierowane jest wsparcie przewidziane w
programie we kategorii obejmujcej take osoby niepenosprawne i przewlekle chore. W
obszarze ich wsparcia wyrniono trzy kierunki dziaa.
W kierunku 1. Pomoc osobom z zaburzeniami psychicznymi wskazano m.in. na
organizowanie i wiadczenie specjalistycznych usug opiekuczych dla osb z chorob
Alzheimera w Domu Pomocy Spoecznej w Biaymstoku ul. Baranowicka 203. W kierunku 2.
Pomoc osobom potrzebujcym wsparcia ze wzgldu na wiek, chorob lub niepenosprawno
wskazano m.in. na 1) zapewnienie usug opiekuczych, wykonywanych w ramach zlecenia

77

zada z pomocy spoecznej, osobom wymagajcym opieki pielgnacyjnej i pomocy w

zaspokajaniu codziennych potrzeb yciowych; 2) pomoc osobom, ktre ze wzgldu na wiek,
chorob lub niepenosprawno (w tym niepenosprawnym intelektualnie i przewlekle
psychicznie chorym) wymagaj zapewnienia caodobowej opieki w domach pomocy spoecznej;
7) wspieranie osb starszych, chorych i niepenosprawnych w celu poprawy sytuacji osobistej
oraz jakoci ycia. Wrd realizatorw wskazano: Miejski Orodek Pomocy Rodzinie, Dzienny
Dom Pomocy Spoecznej, domy pomocy spoecznej, Caritas Archidiecezji Biaostockiej, Polski
Czerwony Krzy, Polski Komitet Pomocy Spoecznej, sdy, szkoy, przedszkola, organizacje
pozarzdowe.
W kierunku 3. Pomoc osobom starszym i samotnym wskazano na: 1) dziaanie Klubu
Seniora: - praca socjalna z grup seniorw, - zachcanie seniorw do wczania si w organizacj
imprez okolicznociowych oraz innego rodzaju imprezach majcych na celu zaspokojenie
potrzeb samorealizacji, szacunku, uznania itp. oraz do tworzenia grup samopomocy, prowadzenie dziaa w zakresie wymiany midzypokoleniowej, - podejmowanie dziaa
wspomagajcych seniorw w dostpie do poradnictwa, w tym psychologicznego i prawnego, podejmowanie dziaa na rzecz integracji seniorw ze spoecznoci lokaln, - pobudzanie do
wszechstronnego rozwoju, wzmacnianie akceptacji siebie i otoczenia, - edukacja osb starszych
w zakresie obsugi elektronicznych rodkw komunikacji, - organizacja Miejskiego Dnia
Seniora; 2) propagowanie moliwoci zapewnienia usug opiekuczych i bytowych w formie
rodzinnego domu pomocy osobom wymagajcym pomocy innych osb, np. z powodu
podeszego wieku; 3) podejmowanie dziaa na rzecz aktywizacji spoecznej osb starszych
we wsppracy z organizacjami pozarzdowymi, stowarzyszeniami dziaajcymi na rzecz osb
starszych (uczestnictwo w spotkaniach i wyjazdach integracyjnych, wykadach, zajciach
praktycznych rozwijajcych zdolnoci manualne osb starszych). Wrd realizatorw
wskazano: Miejski Orodek Pomocy Rodzinie, Departament Spraw Spoecznych Urzdu
Miejskiego, Dzienny Dom Pomocy Spoecznej, organizacje pozarzdowe.
Program pomocy spoecznej miasta Biaegostoku na lata 20142016, Urzd Miejski w
Biaymstoku, Biaystok 2013.
Wrd grup odbiorcw programu wyrniono cznie osoby dugotrwale lub ciko
chore, niepenosprawne, starsze i samotne. W obszarze ich wsparcia wskazano na trzy kierunki
dziaa. Ponadto w odrnieniu od poprzedniego programu pomocy spoecznej doprecyzowano
adresatw i wskaniki osigania rezultatw. W kierunku 1 i 2 zaoono kontynuacj dziaa z
poprzedniego programu. W kierunku 3 za usunito zwrot dziaanie Klubu Seniora,
ponumerowano dziaania, ktre byy z nim zwizane oraz usunito zadanie 2 dotyczce

78

propagowania moliwoci zapewnienia usug opiekuczych i bytowych w formie rodzinnego

domu pomocy.
Programy wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi
podmiotami prowadzcymi dziaalno poytku publicznego z lat 2004-2014, Urzd Miejski w
Biaymstoku, Biaystok 2004-2013.
W wersjach z lat 2004-2005 roku program zawiera jedynie zapis o wsppracy w
zakresie edukacji dotyczcej wspierania dziaa artystycznych i edukacyjnych seniorw. W 2006
roku zapis ten nie by ju obecny, wprowadzono za zapis o wsppracy w zakresie polityki
spoecznej obejmujcej wspieranie aktywizacji dziaalnoci kulturalnej i edukacyjnej na rzecz
osb starszych i przewlekle chorych. Zapisw tych nie byo w latach 2007-2008. W 2009 roku
wprowadzono za zapis o wsppracy w zakresie polityki spoecznej dotyczcy promowania
innowacyjnych rozwiza opieki nad osobami starszymi oraz osobami niepenosprawnymi. W
2011 roku w zakresie polityki spoecznej przewidziano wspprac w zakresie wspieranie
dziaa majcych na celu popraw aktywnoci yciowej osb starszych i promowanie
innowacyjnych rozwiza opieki nad osobami starszymi oraz osobami niepenosprawnymi. W
latach 2012-2013 w zakresie polityki spoecznej przewidziano popraw aktywnoci yciowej
osb starszych i promowanie innowacyjnych rozwiza opieki nad osobami starszymi oraz
osobami niepenosprawnymi oraz w zakresie edukacji rozwijanie umiejtnoci spoecznych
midzypokoleniowych. W 2014 roku w obszarze pomoc spoeczna przewidziano prowadzenie
dziaa na rzecz aktywizacji osb starszych, w tym: wspieranie aktywizacji spoecznej,
kulturalnej z zastosowaniem technik komputerowych; dziaania informacyjne; budowanie form
wsppracy midzypokoleniowej; rozwj wolontariatu seniorw oraz prowadzenie domu
opieki spoecznej - placwki zapewniajcej caodobow opiek osobom niepenosprawnym,
przewlekle chorym oraz starszym. W obszarze edukacji przewidziano za wspieranie edukacji
midzypokoleniowej, edukacji osb dorosych, ze szczeglnym uwzgldnieniem seniorw.
Raport z bada opinii mieszkacw Biaegostoku, Instytut Bada i Analiz VIVADE Sp. z o.o.,
Biaystok 2009.
Z przedstawionych w raporcie reprezentatywnych bada opinii mieszkacw wynika, i
respondenci zapytani o poziom pomocy udzielanej grupom ludzi wymagajcych szczeglnej
troski najgorzej oceniali wsparcie dla osb starszych (55% ocen negatywnych), w tym stan
usprawnie architektonicznych uatwiajcych poruszanie si osobom niepenosprawnym.

79

 Raport z badania opinii organizacji pozarzdowych realizujcych cele w zakresie problemw

spoecznych, kultury, ochrony rodowiska, edukacji i innych, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2010.
W dokumencie wspomniano, i planowane w miecie w latach poprzednich Centrum
Seniora nie zostao utworzone. Przywrcenie tego celu postulowano w badaniu organizacji
pozarzdowych przeprowadzonym na potrzeby kolejnej strategii rozwoju miasta.
Strategia Rozwizywania Problemw Spoecznych Miasta Biaegostoku na lata 2011-2020,
Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2011.
W dokumencie podkrelono wolniejsze tempo starzenia si ludnoci miasta w stosunku
do innych orodkw wojewdzkich. Jednoczenie problem ten zosta wyrniony jako
wymagajcy szczeglnej interwencji z uwagi na wzrost iloci osb starszych wrd
wiadczeniobiorcw pomocy spoecznej. W analizie SWOT jest za obecny w trzech wymiarach:
lokalnego rynku pracy jako jego zagroenie oraz saba strona (wysoki odsetek bezrobotnych
powyej 50 roku ycia oraz bez kwalifikacji zawodowych); ochrony zdrowia i rozwizywania
problemw uzalenie obecno i dziaalno rodowisk samopomocowych uznanych za
mocn stron miasta oraz edukacji spoecznej poprzez podkrelenie szansy rozwoju edukacji w
kadym wieku. Ponadto wskazano takie podmioty dziaajce na rzecz aktywizacji seniorw jak:
Stowarzyszenie Akademia Plus 50, Polski Zwizek Emerytw, Rencistw i Inwalidw, Parafia
Rzymskokatolicka p.w. Matki Boej Racowej oraz stowarzyszenia samopomocowe Orchidea,
Rado i Rada Seniorw.
Zaangaowanie instytucji publicznych przewidziano w siedmiu priorytetach strategii.
Mianowicie: C.4. Wspieranie osb bdcych w szczeglnej sytuacji na rynku pracy (programy
wobec osb po 50 roku ycia, niepenosprawnych, dugotrwale bezrobotnych oraz pozyskiwanie
dodatkowych rodkw na ich realizacj); G.2. Umoliwienie osobom przewlekle chorym jak
najlepszego funkcjonowania w rodowisku rodzinnym i spoecznym (pomoc w zapewnieniu
opieki); G.3. Poprawa jakoci ycia osb niepenosprawnych poprzez wyrwnywanie szans
(diagnoza i monitoring sytuacji, przeciwdziaanie marginalizacji i wykluczeniu, aktywizacja
spoeczna i zawodowa, integracja spoeczna osb niepenosprawnych) oraz G.7. Rozwj
ekonomii spoecznej (wsparcie rozwoju samopomocy). Wart podkrelenia nazw nosi cel
strategiczny F. Wysoki poziom wiadomoci i aktywnoci spoecznej mieszkacw w kadym
wieku zawierajcy zwizane z seniorami priorytety: F.2. Wspieranie rozwoju ksztacenia
dorosych (promowanie i poszerzanie oferty ksztacenia, finansowanie rozwoju ksztacenia
ustawicznego, rozwj wsppracy osb i instytucji na rzecz edukacji spoecznej i aktywnoci

80

lokalnej) i F.3. Wspomaganie rodowisk spoecznych w procesie ich rozwoju (ksztatowanie

odpowiedzialnoci spoecznej wobec niepenosprawnych i starszych, wsparcie dziaa integracji
midzypokoleniowej w tym samopomocy, intermentoringu i wolontariatu). Do tego trzy cile
zorientowane na osoby starsze kierunki dziaa, zawiera priorytet G.5. Przeciwdziaanie
wykluczeniu spoecznemu osb starszych oraz umoliwienie im jak najlepszego funkcjonowania
w rodowisku spoecznym. S to: G.5.1. Wspieranie rnych form aktywnoci seniorw
(zajcia edukacyjne, jzykowe, muzyczne, kulinarne, plastyczne, nauka obsugi komputera i
korzystania z Internetu, wyjazdy, wycieczki, spacery, itp., organizacja Miejskiego Dnia Seniora,
letni wypoczynek seniorw); G.5.2. Rozwijanie i promowanie oferty kulturalnej, owiatowej i
rozrywkowej dla osb starszych (promocja tej oferty wrd seniorw) oraz G.5.3. Dziaania
zmierzajce do poprawy bezpieczestwa osobistego i socjalnego osb starszych (poradnictwo
psychologiczne, prawne, socjalne, dziaania edukacyjne, promowanie pozytywnego wizerunku
osb starszych).
Strategia rozwoju Biaegostoku, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 1996.
W dokumencie zwrcono uwag na duy potencja ludzki, korzystn sytuacj
demograficzn oraz wzrost liczby osb w wieku produkcyjnym. Podkrelono, e problematyka
starzenia spoeczestwa bdzie istotna dopiero w latach 2006-2010. Wrd zaplanowanych
zada jedynie kilka odnosio si do problematyki osb starszych. Bezporedni zapis
umieszczono w zadaniu A.3.2 Udostpnienie bazy lokalowej w szkoach dla dzieci, modziey i
dorosych w celu organizacji imprez i zaj pozalekcyjnych, gdzie podkrelono, e seniorzy
mogliby korzysta ze szk, klubw osiedlowych i wietlic do realizacji rnych form spdzania
czasu wolnego. Bardziej porednie odwoania znalazy si w zadaniach A.2.2 Osona rodzin o
najniszych dochodach przez pomoc spoeczn i organizacje pozarzdowe i A.3.1 Popieranie
inicjatyw podejmowanych przez mieszkacw w ramach Rad Osiedli, w ktrych zwrcono
uwag na wsparcie prawne, finansowe i doradcze grup samopomocowych oraz w zadaniu A.3.3
Dalsza likwidacja barier architektonicznych w miecie dla osb niepenosprawnych.
Aktualizacja strategii rozwoju Biaegostoku, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2001.
Dokument utrzymywa zasadno dalszej realizacji wszystkich wymienionych dziaa
strategii z 1996 roku. Wprowadzono rwnie przynajmniej cztery nowe zadania zwizane z
osobami starszymi. Mianowicie: A.2.3 Utworzenie Centrum Pomocy Osobie Niepenosprawnej
(kompleksowe poradnictwo, terapia i przyznawanie wiadcze), A.2.5 Utworzenie Centrum
Seniora (orodek spotka i imprez dla osb starszych), A.2.6 Upowszechnienie aktywnego

81

uczestnictwa modziey szkolnej w dziaaniach na rzecz osb starszych i niepenosprawnych

(celem poprawy postaw wobec seniorw i poprawy ich pozycji spoecznej) oraz A.2.7 Podjcie
wsppracy organizacji samopomocowych Biaegostoku z podobnymi organizacjami w kraju i za
granic.
Strategia Rozwoju Miasta Biaegostoku na lata 2011-2020 plus, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2010.
W dokumencie ponownie podkrelono, e proces starzenia si ludnoci miasta jest
wolniejszy ni w przypadku stolic innych wojewdztw kraju, co jednoczenie stanowi o jego
szansie rozwoju gospodarczego. Tematyka ta pojawia si te w wymiarach analizy SWOT,
gwnie zwizanych z infrastruktur spoeczn i ksztatowaniem kapitau ludzkiego. Do sabych
stron zaliczono: niski poziom opieki nad osobami starszymi, brak orodkw opieki
dugoterminowej, nieadekwatn do potrzeb baz ksztacenia specjalnego i zawodowego (w tym
ustawicznego).

Do

zagroe:

niekorzystne

zmiany

strukturze

demograficznej

niewykorzystanie na rynku pracy potencjau osb po 45 roku ycia, za do szans: wzrost

wiadomoci i lobbingu [] na rzecz [przeciwdziaania przyp. A.K.] problemom osb
niepenosprawnych i starszych. Jednoczenie starzenie si ludnoci zostao zdiagnozowane w
najbardziej prawdopodobnym scenariuszu stanu otoczenia miasta jako jeden z gwnych
trendw negatywnie oddziaujcych na jego rozwj, obok: wzrostu zagroenia uzalenieniem
dzieci i modziey, osabienia roli rodziny w yciu spoecznym, wzrostu emigracji i wzrostu
liczby osb niepenosprawnych.
Odwoania do prognozowanej sytuacji demograficznej i potrzeb osb starszych znalazy
si w kilku wyrnionych kierunkach dziaa. W ramach priorytetu B.6. Wspomaganie postaw
prozdrowotnych i zdrowego trybu ycia mieszkacw, w B.6.2. Inicjowanie rozwiza
adekwatnych do zmian demograficznych krtko i oglnie stwierdzono, i miasto powinno
inicjowa dziaania majce na celu zaspokojenie potrzeb spoecznych poszczeglnych grup
wiekowych mieszkacw. W opisie priorytetu D.5. Promowanie aktywnych stylw ycia i
rozwj infrastruktury rekreacyjnej zauwaono, e realizacja tych aspiracji pozwoli na
ograniczenie niekorzystnych trendw demograficznych. Podporzdkowano mu nastpujce
kierunki dziaa: D.5.1. Budowa, rozbudowa i modernizacja bazy rekreacyjnej, ze szczeglnym
uwzgldnieniem osiedli mieszkaniowych, D.5.2. Rozwj funkcji wypoczynkowej Miasta, D.5.3.
Promocja zdrowych stylw ycia i D.5.4. Rozwj infrastruktury oraz imprez rekreacyjnych dla
turystyki rowerowej oraz innych form aktywnego spdzania czasu wolnego. Do wpierania
seniorw porednio przyczyni si moe dziaanie zwizane z ksztaceniem ustawicznym B.2.2.
Doskonalenie

warunkw

dla

ksztacenia

zawodowego,

ustawicznego

specjalnego,

82

dostosowanego do rynku pracy oraz szereg inicjatyw na rzecz osb niepenosprawnych: A.1.7.
Systemowe dziaania w kierunku kreowania integracyjnej, dostpnej przestrzeni miejskiej,
m.in. poprzez eliminowanie tzw. barier architektonicznych, B.7.2. Stworzenie systemu
wczesnej interwencji w zakresie rehabilitacji zdrowotnej, spoecznej, zawodowej i edukacji,
D.1.1. Stwarzanie warunkw do aktywizacji spoecznoci miasta w sferze kultury i wzrostu jej
uczestnictwa w kulturze i D.6.2. Promocja i rozwj sportu wyczynowego, sportu masowego
oraz aktywnoci sportowej osb niepenosprawnych.

83

PODSUMOWANIE

Wspczenie wyrnia si dwa aspekty polityki spoecznej zwizanej z procesem starzenia

si ludnoci. Jest to polityka wobec ludzi starych oraz polityka wobec staroci. Pierwsza ma cele
bardziej krtkookresowe i zorientowane gwnie na osobach starszych. Druga za dotyczy
dziaa midzypokoleniowych, ukierunkowanych na zmian wizerunku okresu staroci oraz
dugookresowych. Oba aspekty polityki spoecznej naley traktowa cznie. S one realizowane
na poziomie kraju, regionu i lokalnym przy wspudziale podmiotw publicznych, komercyjnych
i pozarzdowych. Niekiedy wskazuje si take na takie zasady, ktrymi powinny kierowa si
podmioty polityki spoecznej wobec ludzi starych jak subsydiarno, kompleksowo oceny
potrzeb oraz lokalno. W analizach dziaa na rzecz osb starszych stosuje si te modele
polityki nastawionej na interwencj i na optymalne zaspokojenie potrzeb oraz rozrnienie na
polityk wobec trzeciego i czwartego wieku. W kontekcie partycypacji moliwe jest take
wykorzystanie koncepcji polityki spoecznej wobec kapitau spoecznego oraz infrastruktury
kapitau spoecznego ludzi starych.

Trzy podstawowe paradygmaty polityki spoecznej wobec starzenia si to koncepcje:

produktywnego starzenia si, aktywnego i kreatywnego. Na pocztku XXI wieku kluczowe

znaczenie, z uwagi na osadzenie w globalnej polityce spoecznej, ma paradygmat aktywnego
starzenia si w powizaniu z koncepcj polityki relacji midzypokoleniowych ukierunkowan na
budow solidarnoci midzypokoleniowej. Paradygmat ten jest take stosowany w wytycznych
w sprawie prowadzenia lokalnej polityki wobec staroci i ludzi starych. W polskich miastach w
ostatnich latach stopniowo konstruowane i wdraane s dokumenty z tego obszaru. Niemniej
nie wykazuj jeszcze wysokiego poziomu zgodnoci w rekomendacjami midzynarodowymi
oraz raczej nie wykraczaj poza wsko rozumiane dziaania dotyczce spraw zabezpieczenia
socjalnego i pomocy spoecznej.

Prby zintegrowania polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci podejmowane s na

poziomie centralnym przynajmniej od 2008 roku w zwizku z programem Solidarno

pokole. Przedstawiona zostaa w nim koncepcja dotyczca gwnie zwikszenia zatrudnienia
osb 50+ i podwyszania wieku emerytalnego celem ograniczania wydatkw w systemie
zabezpieczenia spoecznego skierowanych do osb starszych i ich ukierunkowania na grupy
szczeglnie zagroone ubstwem - gwnie dzieci. Koncepcja ta bya dalej rozwijana w pakiecie
dokumentw zwizanych z Dugookresow Strategi Rozwoju Kraju 2030. Pord wskazanych
w nich koncepcji i kierunkw dziaa znalazy si m.in. oglne zapisy dotyczce budowy
srebrnej gospodarki, budowy solidarnoci midzypokoleniowej i pobudzania aktywnoci osb
starszych.

84

Bardziej szczegowe propozycje wprowadzono do Zaoe Dugofalowej Polityki

Senioralnej oraz Rzdowego Programu na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych.

Naley przy tym zaznaczy, i dokumenty te obejmuj cele i zadania raczej zwizane z polityk
wobec ludzi starych i w niewielkim stopniu uwzgldniaj dziaania z zakresu polityki wobec
staroci. Jednoczenie s w nich obecne propozycje dziaa na rzecz midzypokoleniowej
edukacji i aktywnoci kulturalnej. Dokumenty zawieraj jednake bardzo oglne zapisy
dotyczce koncepcji srebrnej gospodarki, ktre koncentruj si gwnie na wsparciu podmiotw
pozarzdowych w zakresie rozwoju usug opiekuczych. Bardziej szczegowe zapisy istotne dla
dziaalnoci gospodarczej dotyczce dyskryminacji osb starszych w yciu publicznym, na rynku
pracy i w obszarze konsumpcji wskazano w Krajowym programie dziaa na rzecz rwnego
traktowania na lata 2013-2016. Oglne wskazwki co do przedsibiorczoci spoecznej tak z
udziaem osb starszych, jak i dla osb starszych, znalazy si za w projekcie Krajowego
Programu Rozwoju Ekonomii Spoecznej.

Przeprowadzony przegld dokumentw dotyczcych oglnie woj. podlaskiego pozwala

wyrni dwie grupy poruszanych zagadnie. S to: (1) deklarowane w przyjtych dokumentach
strategicznych kierunki interwencji oraz (2) zidentyfikowane w raportach badawczych
problemy spoeczne i obszary wymagajce dalszych analiz i interwencji. W pierwszym
przypadku wskazano gwnie na plany podejmowania dziaa, ktre mona uzna za przejawy
polityki spoecznej wobec ludzi starych, jak np. aktywizowanie i utrzymanie zatrudnienia osb
50+; zapewnienie dostpnoci domw pomocy spoecznej i rodowiskowych domw pomocy
spoecznej; podnoszenie standardu i dostpnoci do usug spoecznych wiadczonych na rzecz
osb starszych; wspieranie inicjatyw promujcych ksztacenie, edukacj i integracj ludzi
starszych, w tym Uniwersytetw Trzeciego Wieku oraz wzmocnienie systemu ksztacenia
ustawicznego; szkolenia i kursy dla grup zagroonych wykluczeniem cyfrowym; rozwj
poradnictwa w zakresie opieki nad osobami starszymi.

Nieliczne s za zapisy dotyczce kierunkw dziaa, ktre mona powiza z polityk

spoeczn wobec staroci. Tym samym mona zaryzykowa twierdzenie, i obecnie deklarowana
polityka jest raczej zgodna z modelem nastawionym na interwencj ni na optymalne
zaspokojenie potrzeb. Zapisy takie s obecne gwnie w Podlaskiej Strategii Zatrudnienia do
2015 roku gdzie podkrela si potrzeb ograniczania dyskryminacji starszych pracownikw na
rynku pracy, promocji ich pozytywnego wizerunku i utrzymania na rynku pracy oraz w
Programie pomocy spoecznej i przeciwdziaania wykluczeniu spoecznemu w wojewdztwie
podlaskim na lata 2014-2018 gdzie postuluje si promocj, wspieranie i organizowanie dziaa,
akcji, kampanii informacyjnych o zjawisku starzenia si, dobrych praktykach i pozytywnym
wizerunku osb starszych. Ponadto analizowane dokumenty dotyczce wojewdztwa raczej nie
zawieraj szczegowych odniesie do podziaw kategorii spoecznej ludzi starych na

85

podgrupy wieku. Niekiedy te okrelenie osoby/ludzie starsi/starzy stosuje si rwnoznacznie z

szerszymi pojciami osb zalenych i osb niepenosprawnych. Moe to prowadzi do
nieprawidowego zaadresowania pomocy, w tym niedostosowania usug spoecznych.

Jeli za chodzi o zidentyfikowane obszary i problemy wymagajce dalszych analiz i

interwencji to wymieni mona m.in. przeprowadzenie diagnozy problemw w zakresie pomocy

osobom starszym, w tym rwnie pomocy instytucjonalnej; diagnozy barier architektonicznych
napotykanych przez osoby niepenosprawne; analizy z zakresu moliwoci rozwoju srebrnej
gospodarki w tym wykorzystania mocnych stron i szans kluczowych i wyaniajcych si
(starterw) sektorw gospodarki regionu; moliwoci wykorzystania walorw rodowiskowych
do rozwijania lecznictwa sanatoryjnego i rehabilitacyjnego oraz tworzenia oferty turystycznej
dla osb starszych; dziedziczenie bezrobotnego stylu ycia; starzenie si kadr nauczycielskich
w systemie edukacji zawodowej, w tym zatrudnienie emerytowanych nauczycieli zawodu;
sytuacja opiekunw nieformalnych osb starszych, ze szczeglnym uwzgldnieniem
nieodpatnej pracy kobiet oraz zjawiska pracujcych ubogich; powroty migrantw na staro do
regionu pochodzenia; przemoc domowa wobec osb starszych; dostosowanie DPS do potrzeb
osb bezdomnych oraz do osb z wieloletnim uzalenieniem od alkoholu;

W dokumentach i raportach dotyczcych poziomu woj. podlaskiego znajduj si wskazwki

i propozycje, ktre mog by rozwijane w ramach promocji aktywnoci i partycypacji

obywatelskiej osb starszych. S to m.in. rozwj programw lokalnych przeciwdziaajcych
izolacji i samotnoci ludzi starszych (np. kluby seniora); promowanie i wspieranie integracji
midzypokoleniowej; wspieranie projektw wolontariackich zarwno realizowanych przez
osoby starsze, jak i skierowanych do nich; ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego;
rozwj wsppracy instytucji pomocy spoecznej i organizacji pozarzdowych na rzecz
wiadczenia usug socjalnych dla osb starszych; moliwoci dostosowywania oferty instytucji
kultury do zaangaowania i animacji spoecznej osb starszych; organizowanie grup
samopomocowych osb starszych oraz inicjowanie pomocy ssiedzkiej; inicjowanie wsppracy
i samoorganizacji wrd mieszkacw DPS; wdraanie dobrych praktyk zaangaowania osb
starszych w dziaania wspierajce rodziny (np. mentoring, programy Starszy Brat i Starsza
Siostra); promowanie i rozwijanie zainteresowa i twrczoci osb starszych; organizowanie i
wsparcie imprez kulturalnych i integracyjnych dla osb starszych.

Analiza dokumentw dotyczcych bezporednio miasta Biaystok pozwala natomiast

przede wszystkim na wskazanie deklarowanych kierunkw interwencji. Obejmuj one gwnie

dziaania zwizane z pomoc spoeczn, edukacj, uczestnictwem w kulturze oraz bardzo
oglnie z usuwaniem barier architektonicznych. S to m.in. organizowanie opieki osobom
starszym oraz wspieranie ruchw samopomocowych seniorw; program profilaktycznych
szczepie ochronnych przeciwko grypie; wiadczenie specjalistycznych usug opiekuczych dla

86

osb z chorob Alzheimera; wspieranie rozwoju ksztacenia dorosych; promocja zdrowych

stylw ycia; tworzenie odpowiednich obiektw wsparcia i integracji dla osb starszych;
ochrona osb starszych przed skutkami patologicznych zachowa i zdarze, ktrych s ofiarami.

Podobnie jak w polityce centralnej i regionalnej nieliczne s kierunki dziaa, ktre mog

wiadczy o prowadzeniu polityki spoecznej wobec staroci. S to w szczeglnoci oglne

zapisy dotyczce wspierania autokreacji i samorealizacji osb starszych, w tym oddziaywania
na polityk medialn celem zmian stereotypw staroci i promowanie pozytywnego wizerunku
osb starszych. Tym samym rwnie na tym poziomie jest to raczej polityka nastawiona na
interwencj ni na optymalne zaspokojenie potrzeb. Uzasadnia to dodatkowo waciwie brak w
dokumentach miejskich odniesie do dostosowania transportu, mieszkalnictwa oraz
komunikacja i informacji ze starszymi obywatelami zgodnie z modelem Miasta Przyjaznego
Starszemu Wiekowi.

W dokumentach na poziomie miasta wyrana jest kontynuacja dziaa proponowanych w

poprzednich latach, nawet jeli nieznacznie zmienia si brzmienie zapisw. Jednoczenie w

dokumentach brak informacji o wynikach ewaluacji prowadzonych w poprzednich latach
dziaa. Brakuje te aspektw zaangaowania i wsppracy z osobami starszymi co do diagnozy
problemw, wdraania rozwiza i oceny dziaa. Mimo prb wskazywania adresatw dziaa
pomocowych w dokumentach miejskich waciwie brakuje doprecyzowania pojcia osoby
starsze oraz podziaw tej kategorii spoecznej na podgrupy. Podobnie jak w poddanej analizie
polityce centralnej i regionalnej dziaania ogranicza si waciwie do zaangaowania podmiotw
publicznych i pozarzdowych. Niekiedy dodatkowo wskazuje si na instytucje i wsplnoty
zwizane z Kocioami, wsplnotami i organizacjami o charakterze religijnym. Z wyjtkiem
polityki medialnej waciwie pomija si podmioty komercyjne.

Na koncepcje zwizane z promocj aktywnoci i partycypacji obywatelskiej osb starszych

w dokumentach na poziomie miasta porednio wskazuje si poprzez propozycje takich dziaa

jak np. dofinansowanie czasopisma rodowiska seniorskiego; wspieranie stowarzysze i klubw
seniorw; wspieranie inicjatyw midzypokoleniowych; promocja uczestnictwa w Uniwersytecie
Trzeciego Wieku i wykadach w Centrum Ksztacenia Ustawicznego; rozwijanie wolontariatu
seniorw; zachcanie seniorw do wczania si w organizacj imprez okolicznociowych oraz
do tworzenia grup samopomocy.

87

BIBLIOGRAFIA

Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [06.07.2014].

Bdowski, P., Lokalna polityka spoeczna wobec ludzi starych, [w:] B. Szatur-Jaworska, P.
Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, Oficyna Wydawnicza ASPRAJR, Warszawa 2006, s. 309-318.
Bdowski, P., Szatur-Jaworska, B., Modele polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci, [w:]
B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej,
Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 306-309.
Bdowski, P., Zasady polityki spoecznej, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M.
Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa
2006, s. 304-305.
Carr, D.C., Komp, K. (eds.), Gerontology in the Era of the Third Age. Implications and Next Steps,
Springer, Nowy Jork 2011.
Definition of an Older or Elderly Person, World Health Organization,
www.who.int/healthinfo/survey/ageingdefnolder/en/index.html [05.07.2014].
Global Age-friendly Cities: A Guide, WHO, Geneva 2007.
Jarrott, S.E., Weintraub, A.P.C., Intergenerational shared sites: A practical model, [w:] M. Snchez
(ed.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa Foundation,
Barcelona 2007, s. 125-146.
Klimczuk, A., Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok,
Wiedza i Edukacja, Lublin 2012.
Klimczuk, A., Kreatywne starzenie si. Przykady zagranicznych i polskich zalece i praktyk, [w:] A.
Zawada, . Tomczyk (red.), Seniorzy w rodowisku lokalnym (badania empiryczne i przykady
dobrych praktyk), Wyd. Uniwersytetu lskiego, Katowice 2013, s. 24-46.
Klimczuk, A., Polskie miasta wobec staroci i starzenia si, Magazyn Miasta 2013, nr 2 (3), s. 1517.
Klimczuk, A., Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa, [w:] A. Kubw, J.
Szczepaniak-Sienniak (red.), Polityka rodzinna a polityka rynku pracy w kontekcie zmian
demograficznych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu nr 292,
Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, s. 190-205.
Komp, K., The Political Economy of the Third Age, [w:] D.C. Carr, K. Komp (eds.), Gerontology in
the Era of the Third Age. Implications and Next Steps, Springer, Nowy Jork 2011, s. 51-66.
Kubw, A., Szczepaniak-Sienniak, J. (red.), Polityka rodzinna a polityka rynku pracy w kontekcie
zmian demograficznych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu nr
292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013.
88

Raporty wojewdzkie projektu ASOS, Projekt Aktywny senior - najlepszy rzecznik swoich
spoecznoci", WRZOS, 01.02.2013, www.wrzos.org.pl/?id=290&m=8 [06.07.2014].
Report of the Second World Assembly on Ageing. Madrid International Plan of Action on Ageing,
United Nations, New York 2002.
Rosochacka-Gmitrzak, M., Chabiera, A. (red.), Dialog Midzypokoleniowy. Midzy ide a praktyk.
Inspiracje, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2013.
Sez, J., Pinazo, S., Snchez, M., Fostering intergenerational policies, [w:] M. Snchez (ed.),
Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa Foundation,
Barcelona 2007, s. 184-203.
Snchez, M. (ed.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa
Foundation, Barcelona 2007.
Szatur-Jaworska, B. (red.), Strategie dziaania w starzejcym si spoeczestwie. Tezy i
rekomendacje, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2013.
Szatur-Jaworska, B., Bdowski, P., Dzigielewska, M., Podstawy gerontologii spoecznej, Oficyna
Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2006.
Szatur-Jaworska, B., Dwa aspekty polityki spoecznej - polityka wobec ludzi starych i polityka
wobec staroci, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy
gerontologii spoecznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 291-294.
Szatur-Jaworska, B., Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2000.
Szatur-Jaworska, B., Podmioty polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci, [w:] B. SzaturJaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, Oficyna
Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 294-297.
Szatur-Jaworska, B., Skale polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci, [w:] B. SzaturJaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, Oficyna
Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 297-304.
Theiss, M., Krewni znajomi obywatele. Kapita spoeczny a lokalna polityka spoeczna,
Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2007
Zawada, A., Tomczyk, . (red.), Seniorzy w rodowisku lokalnym (badania empiryczne i przykady
dobrych praktyk), Wyd. Uniwersytetu lskiego, Katowice 2013.

89

ANEKS ZESTAWIENIE ANALIZOWANYCH DOKUMENTW

Aktualizacja strategii rozwoju Biaegostoku, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2001.

Analiza bilansu potrzeb w zakresie pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim na 2010 rok,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2010.
Analiza bilansu potrzeb w zakresie pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim na 2011 rok,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2011.
Analiza efektw Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwa Podlaskiego na lata 2007
2013 pod ktem renegocjacji z Komisj Europejsk zmian w Programie oraz podziau Krajowej
Rezerwy Wykonania, Instytut Bada Strukturalnych, Warszawa 2010.
Analiza potrzeb szkoleniowych zgoszonych przez jednostki pomocy spoecznej w wojewdztwie
podlaskim na 2011 rok, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2011.
Analiza potrzeb szkoleniowych zgoszonych przez jednostki pomocy spoecznej w wojewdztwie
podlaskim na rok 2013, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.
Analiza programu prac spoecznie uytecznych w wojewdztwie podlaskim, Wojewdzki Urzd
Pracy, Biaystok 2012.
Boni, M. (red.), Raport o kapitale intelektualnym Polski, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw.
Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2008.
Boni, M. (red.), Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw.
Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2009.
Czesla, A. (red.), Diagnoza sytuacji kobiet pozostajcych poza rynkiem pracy w wojewdztwie
podlaskim, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2012.
Diagnoza stanu i potrzeb spdzielni socjalnych z terenu wojewdztwa podlaskiego, Regionalny
Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
Diagnoza wolontariatu w wojewdztwie podlaskim, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej,
Biaystok 2011.
Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie w wojewdztwie podlaskim. Przemoc jako przyczyna
dysfunkcji rodzin, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.
Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2030, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw. Zesp
Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2013.
Dziekoska, M. (red.), Kapita spoeczny wojewdztwa podlaskiego w kontekcie funkcjonowania
sektora non-profit, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2013.
Dziekoska, M. (red.), Powroty z zagranicy mieszkacw wojewdztwa podlaskiego, Wojewdzki
Urzd Pracy, Biaystok 2012.
Ejdys, J. (red.), Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor producentw
maszyn i urzdze, w tym maszyn rolniczych, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
90

Ejdys, J. (red.), Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor rolnictwa,

Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2012.
Ejdys, J. (red.), Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Analiza sektora
transportu, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2012.
E-podlaskie kierunki rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego. Obszar
badania: e-administracja, Instytut Bada i Analiz GRUPA OSB, Biaystok 2011.
E-podlaskie kierunki rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego. Obszar
badania: e-edukacja, Zesp konsultantw ITTI, Biaystok 2011.
E-podlaskie kierunki rozwoju spoeczestwa informacyjnego wojewdztwa podlaskiego. Obszar
badania: e-zdrowie, Instytut Bada i Analiz VIVADE Sp. z o.o., Biaystok 2011.
Gminny Program Przeciwdziaania Narkomanii na lata 2014-2015, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2013.
Grabska, A., Klimczuk-Kochaska, M. (red.), Startery podlaskiej gospodarki. Analiza
gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor produkcji
oprogramowania komputerowego, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
Identyfikacja potrzeb informacyjnych z obszaru polityki spoecznej w wojewdztwie podlaskim,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2009.
Jaroszewska, M., Tomczyk, J., Badanie potrzeb informacyjnych podmiotw funkcjonujcych w
obszarze polityki spoecznej wojewdztwa podlaskiego, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok
2010.
Kacprowicz, G. (red.), Zjawisko dugotrwaego bezrobocia w wojewdztwie podlaskim,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
Klimczuk-Kochaska, M. (red.), Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor
producentw wyrobw z drewna i mebli, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
Klimczuk-Kochaska, M. (red.), Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw
wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor biotechnologii, Wojewdzki Urzd
Pracy, Biaystok 2011.
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie,
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010.
Krajowy program dziaa na rzecz rwnego traktowania na lata 2013-2016, Penomocnik Rzdu
do Spraw Rwnego Traktowania, Warszawa 2013.
Krajowy Program Przeciwdziaania Ubstwu i Wykluczeniu Spoecznemu 2020. Nowy wymiar
aktywnej integracji. Projekt, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2014.
Krajowy Program Rozwoju Ekonomii Spoecznej. Projekt, Ministerstwo Pracy i Polityki
Spoecznej, Warszawa 2013.

91

Kutyo, . (red.), Aktywno zawodowa osb powyej 50 roku ycia w wojewdztwie podlaskim,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.
Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Biaegostoku, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok
2010.
Miejska strategia rozwizywania problemw spoecznych Biaegostoku na lata 2005-2010, Urzd
Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2005.
Miejski program dziaa na rzecz osb niepenosprawnych w zakresie rehabilitacji spoecznej i
przestrzegania praw osb niepenosprawnych na lata 20092015, Urzd Miejski w
Biaymstoku, Biaystok 2009.
Miejski program pomocy spoecznej oraz system wsparcia osb w kryzysie i dowiadczajcych
przemocy na lata 2009-2010, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2009.
Miejski Program Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodzin na lata 2009-2010, Urzd Miejski w
Biaymstoku, Biaystok 2009.
Miejski program profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych na 2014 rok, Urzd
Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2013.
Miejski program profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych na 2010 rok, Urzd
Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2009.
Miejski program promocji zdrowia i profilaktyki na rok 2010, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2010.
Morawski, R. (red.), Zagroenie ubstwem wrd osb pracujcych w wojewdztwie podlaskim,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2013.
Mosdorf, R. (red.), Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i
innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor handlu i usug elektronicznych, Wojewdzki
Urzd Pracy, Biaystok 2012.
Nazarko, J. (red.), Podlaska strategia rozwoju nanotechnologii do 2020 roku. Przeomowa wizja
regionu, Oficyna Wydawnicza Politechniki Biaostockiej, Biaystok 2013.
Ocena zasobw pomocy spoecznej na rok 2011 dla wojewdztwa podlaskiego, Regionalny
Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2011.
Ocena zasobw pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim w 2011 roku, Regionalny Orodek
Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.
Ocena zasobw pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim w 2012 roku, Regionalny Orodek
Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
Opieka nad osobami niesamodzielnymi na przykadzie funkcjonowania Domw Pomocy Spoecznej
w wojewdztwie podlaskim, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.

92

Organizacje pozarzdowe jako partner w umacnianiu lokalnych dziaa samorzdowych w

gminach i powiatach wojewdztwa podlaskiego w latach 2008-2010, Regionalny Orodek
Polityki Spoecznej, Biaystok 2011.
Perspektywa uczenia si przez cae ycie, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 2013.
Plawgo, B., Grabska, A., Klimczuk, M., Citkowski, M., Juchnicka, M., Sosnowicz, A., ynel-Etel, J.,
Leszko, K., Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor budownictwa,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2010.
Plawgo, B., Grabska, A., Klimczuk, M., Citkowski, M., Juchnicka, M., Sosnowicz, A., ynel-Etel, J.,
Leszko, K., Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i
innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor produkcji bielizny, Wojewdzki Urzd Pracy,
Biaystok 2010.
Plawgo, B., Grabska, A., Klimczuk, M., Citkowski, M., Juchnicka, M., Sosnowicz, A., ynel-Etel, J.,
Leszko, K., Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i
innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor produkcji ywnoci leczniczej, Wojewdzki Urzd
Pracy, Biaystok 2010.
Plawgo, B., Grabska, A., Klimczuk, M., Citkowski, M., Juchnicka, M., Sosnowicz, A., ynel-Etel, J.,
Leszko, K., Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i
innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor call center, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok
2010.
Plawgo, B., Grabska, A., Klimczuk, M., Krot, K., Citkowski, M., Juchnicka, M., Sosnowicz, A., ynelEtel, J., Leszko, K., Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor handlu,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2010.
Plawgo, B., Klimczuk, M., Citkowski, M., Juchnicka, M., Klimczuk, A., Startery podlaskiej
gospodarki. Analiza gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego.
Sektor rehabilitacji geriatrycznej, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2009.
Plawgo, B., Klimczuk, M., Krot, K., Juchnicka, M., Startery podlaskiej gospodarki. Analiza
gospodarczych obszarw wzrostu i innowacji wojewdztwa podlaskiego. Sektor producentw
artykuw i sprztu medycznego, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2009.
Podlaska Strategia Zatrudnienia do 2015 roku, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2006.
Poleszczuk, J., Sztop-Rutkowska, K., Kiszkiel, ., Klimczuk, A., Mejsak, R.J., Winiecka, K., Diagnoza
partycypacji w kulturze w wojewdztwie podlaskim, Teatr Dramatyczny im. Aleksandra
Wgierki; Fundacja Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych SocLab, Biaystok 2012.
Poleszczuk, J., Sztop-Rutkowska, K., Porankiewicz-ukowska, A., Kiszkiel, ., Klimczuk, A.,
Mejsak, R.J., Samorzdowa i obywatelska wsppraca transgraniczna w wojewdztwie
podlaskim, Fundacja Laboratorium Bada i Dziaa Spoecznych SocLab, Biaystok 2013.

93

Potrzeby informacyjne z obszaru polityki spoecznej na terenie wojewdztwa podlaskiego,

Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
Profilaktyka i rozwizywanie problemw alkoholowych na terenie wojewdztwa podlaskiego w
2012 roku, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
Program Biaostocka Karta Duej Rodziny, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2013.
Program Miasta Biaegostoku Przeciwdziaania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Zwizanej
Nietolerancji na lata 2014-2017 Biaystok dla Tolerancji, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2013.
Program na rzecz poprawy warunkw ycia spoecznego i zawodowego osb niepenosprawnych
w wojewdztwie podlaskim na lata 2006-2008, Urzd Marszakowski Wojewdztwa
Podlaskiego, Biaystok 2006.
Program na rzecz poprawy warunkw ycia spoecznego i zawodowego osb niepenosprawnych
w wojewdztwie podlaskim na lata 2009-2013, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej,
Biaystok 2009.
Program na rzecz poprawy warunkw ycia spoecznego i zawodowego osb niepenosprawnych
w wojewdztwie podlaskim na lata 2014-2018, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej,
Biaystok 2014.
Program ochrony rodowiska dla miasta Biaegostoku na lata 2013-2016 z perspektyw na lata
2017-2020, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2013.
Program pomocy spoecznej i przeciwdziaania wykluczeniu spoecznemu w wojewdztwie
podlaskim na lata 20142018, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2014.
Program Pomocy Spoecznej Miasta Biaegostoku na lata 2011-2013, Urzd Miejski w
Biaymstoku, Biaystok 2011.
Program pomocy spoecznej miasta Biaegostoku na lata 20142016, Urzd Miejski w
Biaymstoku, Biaystok 2013.
Program profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych w wojewdztwie podlaskim na
lata 2006-2008, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2006.
Program profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych w wojewdztwie podlaskim na
lata 2009-2013, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2008.
Program profilaktyki i rozwizywania problemw alkoholowych w wojewdztwie podlaskim na
lata 20142018, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2014.
Program przeciwdziaania narkomanii w wojewdztwie podlaskim na lata 2006-2008, Urzd
Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2006.
Program przeciwdziaania narkomanii w wojewdztwie podlaskim na lata 20142018, Regionalny
Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2014.

94

Program Rozwoju Edukacji Wojewdztwa Podlaskiego do 2013 roku, Urzd Marszakowski

Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2007.
Program Rozwoju Kultury do roku 2006, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego,
Biaystok 2002.
Program rozwoju kultury wojewdztwa podlaskiego do roku 2020, Urzd Marszakowski
Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2008.
Program Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego Wojewdztwa Podlaskiego do roku 2020 ePodlaskie, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2011.
Program Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+,
Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.
Program w zakresie pomocy spoecznej i polityki prorodzinnej w wojewdztwie podlaskim na lata
2009-2013, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2009.
Program w zakresie pomocy spoecznej w wojewdztwie podlaskim na lata 2006-2008, Urzd
Marszakowski Wojewdztwa Podlaskiego, Biaystok 2006.
Program wspierania rodziny i systemu pieczy zastpczej wojewdztwa podlaskiego na lata 20132018, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami
prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2004, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2004.
Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami
prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2005, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2005.
Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami
prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2006, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2006.
Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami
prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2007, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2007.
Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami
prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2008, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2008.
Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami
prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2009, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2009.

95

Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami

prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2010, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2011.
Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami
prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2011, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2011.
Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami
prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2012, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2011.
Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami
prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2013, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2012.
Program wsppracy Miasta Biaystok z organizacjami pozarzdowymi oraz innymi podmiotami
prowadzcymi dziaalno poytku publicznego w roku 2014, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2013.
Programy aktywnoci lokalnej - skala ich wdraania na terenie woj. podlaskiego. Raport bada,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.
Przygodzka, R., Kozowska-Burdziak, M., Dbkowska, K., Sadowski, A., Ejdys, J., Widelska, U.,
Kononiuk, A., Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor spoywczy,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2009.
Przygodzka, R., Kozowska-Burdziak, M., Dbkowska, K., Sadowski, A., Ejdys, J., Widelska, U.,
Kononiuk, A., Analiza kluczowych sektorw wojewdztwa podlaskiego. Sektor turystyczny,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2009.
Rajewska-Nikonowicz, E., Dbkowska, K., Program przeciwdziaania narkomanii w wojewdztwie
podlaskim na lata 2009-2013, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2009.
Raport kocowy. Raport metodologiczny e-Podlaskie - kierunki rozwoju Spoeczestwa
Informacyjnego Wojewdztwa Podlaskiego Obszar: e-biznes, PSDB Sp. z o.o., Biaystok 2011.
Raport monitoringowy z realizacji Podlaskiej Strategii Zatrudnienia do 2015 roku w latach 20072009, Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2010.
Raport z analizy dokumentw szczebla unijnego, krajowego, regionalnego i lokalnego, Fundacja
Rozwoju na rzecz Politechniki Biaostockiej, Biaystok 2009.
Raport z badania opinii organizacji pozarzdowych realizujcych cele w zakresie problemw
spoecznych, kultury, ochrony rodowiska, edukacji i innych, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2010.
Raport z bada opinii mieszkacw Biaegostoku, Instytut Bada i Analiz VIVADE Sp. z o.o.,
Biaystok 2009.

96

Raport z bada opinii przedsibiorcw Biaegostoku, Instytut Bada i Analiz VIVADE Sp. z o.o.,
Biaystok 2009.
Raport z konsultacji spoecznych zorganizowanych w ramach prac nad Strategi Rozwoju Miasta
Biaegostoku na lata 2011-2020 plus, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2010.
Raport z realizacji programw w zakresie polityki spoecznej na terenie gmin i powiatw
wojewdztwa podlaskiego w latach 2006-2008, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej,
Biaystok 2009.
Raport z realizacji programw w zakresie polityki spoecznej na terenie wojewdztwa podlaskiego
w roku 2009, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2011.
Raport z wykonania miejskiej strategii rozwizywania problemw spoecznych Biaegostoku rok
2005, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2006.
Raport z zainteresowania mieszkacw wydarzeniami kulturalnymi w Biaymstoku, Urzd Miejski
w Biaymstoku, Biaystok 2010.
Rzdowy Program na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych na lata 2014-2020,
Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.
Socjodemograficzny portret zbiorowoci ludzi bezdomnych wojewdztwa podlaskiego, Regionalny
Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.
Strategia Rozwizywania Problemw Spoecznych Miasta Biaegostoku na lata 2011-2020, Urzd
Miejski w Biaymstoku, Biaystok 2011.
Strategia rozwoju Biaegostoku, Urzd Miejski w Biaymstoku, Biaystok 1996.
Strategia Rozwoju Kapitau Ludzkiego 2020, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa
2013.
Strategia Rozwoju Kapitau Spoecznego 2020, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
Warszawa 2013.
Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne spoeczestwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne
pastwo, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012.
Strategia Rozwoju Miasta Biaegostoku na lata 2011-2020 plus, Urzd Miejski w Biaymstoku,
Biaystok 2010.
Strategia Rozwoju Wojewdztwa Podlaskiego do roku 2020, Urzd Marszakowski Wojewdztwa
Podlaskiego, Biaystok 2006.
Strategia Rozwoju Wojewdztwa Podlaskiego do roku 2020, Urzd Marszakowski Wojewdztwa
Podlaskiego, Biaystok 2013.
led, D. (red.), Aktywno zawodowa mieszkacw wsi i maych miast wojewdztwa podlaskiego,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2013.
led, D. (red.), Osoby niepenosprawne w wojewdztwie podlaskim. Edukacja, rynek pracy,
Wojewdzki Urzd Pracy, Biaystok 2011.

97

Ubstwo i marginalizacja spoeczna mieszkacw wojewdztwa podlaskiego. Wielowymiarowa

analiza, Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2013.
Wieloletni program rozwoju ekonomii spoecznej w wojewdztwie podlaskim na lata 2013-2020,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.
Wielowymiarowa analiza poziomu ubstwa w wojewdztwie podlaskim w latach 2009-2010,
Regionalny Orodek Polityki Spoecznej, Biaystok 2012.
Wielowymiarowa analiza poziomu ubstwa w wojewdztwie podlaskim, Regionalny Orodek
Polityki Spoecznej, Biaystok 2010.
Wojewdzka Strategia Polityki Spoecznej na lata 2006-2013, Regionalny Orodek Polityki
Spoecznej, Biaystok 2005.
Wojewdzka strategia polityki spoecznej na lata 2010-2018, Regionalny Orodek Polityki
Spoecznej, Biaystok 2010.
Zaoenia Dugofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020, Ministerstwo Pracy i
Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.

98