Rocznik Prasoznawczy 2011

ROCZNIK PRASOZNAWCZY
INSTYTUT DZIENNIKARSTWA
IKOMUNIKACJI SPOECZNEJ
ROK V/2011
Sosnowiec 2011
RADA REDAKCYJNA
Marian Gierula (redaktor naczelny)
Micha Kaczmarczyk (sekretarz)
Aleksander Koroczyski (Rosja Belgorad)
Tomasz Mielczarek
Jurij uczyski (Rosja Krasnodar)
Aleksander Ostaszewski (Rosja Krasnodar)
Dariusz Rott
RECENZENT
dr hab. prof. U Zbigniew Oniszczuk
REDAKTOR OFICYNY WYDAWNICZEJ HUMANITAS
Danuta Dziewicka
KOREKTA
Danuta Dziewicka
Pawe Dziewicki
PROJEKT OKADKI
Bartomiej Dudek
Copyright by
Oficyna Wydawnicza Humanitas
ul. Kiliskiego 43
41-200 Sosnowiec
tel.: 032363 12 25
e-mail: wydawnictwo@humanitas.edu.pl
dystrybucja@humanitas.edu.pl
ISSN 1897-5496
Wydanie I.
Sosnowiec 2011
Nakad: 70 egz.
Spis treci
OD REDAKCJI.................................................................................................................................................................7
ROZPRAWY IARTYKUY
Marek Jachimowski
Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego.............................................................................13
Jurij uczyski
System medialny wArmenii. Historia iwspczesno.............................................................................................37
Tatiana Alentiejewa
Gazeta Daily National Intelligencer ijej redaktorzy...............................................................................................53
KOMUNIKATY IMATERIAY
Wodzimierz Wjcik
Karol Kuryluk Redaktor Sygnaw iOdrodzenia............................................................................................69
Radosaw Aksamit
Zjawisko newsowoci zarys zagadnienia na przykadzie
Radia Katowice iEchaMiastaKatowice......................................................................................................................77
Anna Ciela
Radiofonia wokresie transformacji
ustrojowej wregionie witokrzyskim..............................................................................................................................95
Agnieszka Grzesiok-Horosz
Dyrektywa Kabel-Satelita apolskie prawo autorskie...........................................................................................113
Joanna Gierula
Wybory samorzdowe 2010 na amach
Wiadomoci Zagbia iKuriera Miejskiego..........................................................................................................127
Magdalena Wosowicz-Kulawik
Telewizja jako zagroenie dla rodziny.............................................................................................................................149
RECENZJE ISPRAWOZDANIA
Zofia Sok
Ilustrowany Kurier Codzienny Ksiga pamitkowa wstulecie
powstania dziennika iwydawnictwa 1910-1939 pod redakcj
Grayny Wrony, Piotra Borowca, Krzysztofa Woniakowskiego. ......................................................................161
Ilona Pawowska
Joanna Wyrcza Galaktyka jzyka Internetu..................................................................................................................170
Izabela Kieli
Wok reportau podrniczego. T. 3, Lucjan Wolanowski
(1920-2006). Studia szkice - materiay,
pod red. Dariusza Rotta iMariusza Kubika...................................................................................................................172
Patrycja Szostok
IV Midzynarodowa Naukowo-Praktyczna Konferencja Wydziau
Dziennikarstwa Kubaskiego Pastwowego Uniwersytetu
Strategie medialne wspczesnego wiata. Soczi 1-3 listopada 2010.............................................................175
Mirosawa Wielopolska-Szymura
Sprawozdanie zmidzynarodowej konferencji naukowej
pt. Radio aspoeczestwo. Radio and Society
na Uniwersytecie Marii Curie-Skodowskiej wLublinie.........................................................................................178
Zofia Sok
350 LAT PRASY POLSKIEJ 1661-2011,
Konferencja naukowa wKrakowie, 18 stycznia 2011 roku.....................................................................................180
Od redakcji
Wniniejszym jubileuszowym, bo pitym, numerze Rocznika Prasoznawczego
zawarte wnim materiay nale do kilku obszarw refleksji medioznawczej. Wynika to
zfaktu, i jedn zidei wydawania tego czasopisma jest gromadzenie publikacji, ktre
mog by wykorzystane wprocesie ksztacenia dziennikarzy. Numer otwiera rozprawa
Marka Jachimowskiego, ktra ukazuje procesy ksztatowania si regionalnej przestrzeni
periodycznej komunikacji medialnej na przykadzie wojewdztwa lskiego. Wskazuje
na wpyw przemian wasnociowych na zmiany struktury zawartoci mediw masowych
tworzcych t przestrze. Poddaje analizie jako uksztatowanej struktury przestrzeni
medialnej, zwaszcza pod ktem wywoywania przez ni dyskursu w kluczowych
dla regionu problemach, a take wieloaspektowych skutkw, zwaszcza w kulturze,
zachodzcych zmian. Materia naley do nielicznych w polskim medioznawstwie
refleksji dotyczcych kulturowych aspektw uksztatowanej, w wyniku przemian
transformacyjnych w Polsce, struktury mediw masowych, zwaszcza w wymiarze
lokalno-regionalnym. Chocia naley doda, i Autor nie stroni od oglnokrajowych
odniesie.
Jurij uczyski profesor Wydziau Dziennikarstwa Kubaskiego
Pastwowego Uniwersytetu wKrasnodarze (Rosja) przedstawia drug cz rozwaa
na temat systemw medialnych krajw Zakaukazia. Tym razem analizie zostaa
poddana Armenia. Autor ukazuje ksztatowanie si systemu medialnego tego kraju
wperspektywie historycznej, jak rwnie jego aktualny stan. Materia ten szczeglnie
polecam, gdy system medialny Armenii nie zosta wpolskiej literaturze przedmiotu
jeszcze tak wieloaspektowo przedstawiony. Wprzygotowaniu jest trzeci materia ztej
serii, adotyczcy Gruzji.
Aspekt medioznawczo-politologiczny funkcjonowania prasy codziennej
w Stanach Zjednoczonych podejmuje materia Tatiany Alentiejewej, profesora
katedry dziennikarstwa na Pastwowym Uniwersytecie wKursku (Rosja). Dokonana
zostaa w nim analiza funkcjonowania waszyngtoskiego dziennika Daily National
Intelligencer. Autorka nie tylko ukazuje funkcjonowanie tego pisma w aspekcie
wydawniczym, ale przedstawia relacje wiata polityki idziennikarstwa. Kadzie nacisk
na rol prasy codziennej I poowy XIX wieku w dokonujcych si w tym okresie
wStanach Zjednoczonych przemianach. Materia jest oparty na badaniach rdowych
Autorki, co czyni go szczeglnie cennym dla polskiego madioznawstwa, gdy brak jest
wnaszej literaturze tego typu rozwaa.
Dzia materiaw ikomunikatw oddawanego do rk Czytelnikw rocznika skada
si z6 materiaw. Otwiera go publikacja Anny Cieli powicona przemianom radiofonii
wokresie transformacji ustrojowej wregionie witokrzyskim. Autorka szczegln uwag
powiecia zmianom dokonujcym si wpublicznym radiu regionalnym Radiu Kielce.
Podjte zostay zatem wtki nie tylko organizacyjno-prawne, ale iprogramowe. Podobnej
analizie, chocia w skromniejszym wymiarze, poddane zostay wszystkie rozgonie
radiowe, ktre wtym okresie zaistniay wtym okresie wregionie witokrzyskim. Autorka
swoje rozwaania opiera na wasnych analizach oraz wykorzystuje badania oglnopolskie,
co wzmacnia warto prezentowanego materiau. Materia Agnieszki Grzesiok-Horosz
dotyczy problemw prawnych funkcjonowania mediw masowych. Ten aspekt analizy
systemu medialnego nie jest zbyt czsto podejmowany przez polskich badaczy, ze wzgldu
na ograniczon ilo tego typu autorw. Wswoim materiale Autorka podejmuje problemy
prawne przekazu satelitarnego ikablowego waspekcie prawa wasnoci intelektualnej.
Perspektywa europejska czyni ten materia wart zainteresowania, zwaszcza ze strony
badaczy zajmujcych si ponadnarodowym funkcjonowaniem mediw masowych.
Publikacja Radosawa Aksamita podnosi problemy zwizane z zawartoci przekazw
masowych iich selekcj. S to zatem problemy kluczowe dla rozwaa nad wpywem
i znaczeniem rodkw masowego przekazu w spoeczestwie. Dotyczy to szczeglnie
uwarunkowa zwizanych zprzekazywaniem informacji. Egzemplifikacja tego problemu
zostaa oparta na badaniach wasnych Autora, a dotyczcych funkcjonowania Radia
Katowice iEcha Miasta Katowice. Materia Joanny Gieruli to przyczynek prasoznawczy
ukazujcy rol mediw lokalnych w kampaniach politycznych na poziomie lokalnym.
Oparty na badaniach wasnych Autorki, a dotyczcych wyborw prezydenckich
wSosnowcu w2010 roku. Dokonana zostaa analiza tej kampanii na amach Wiadomoci
Zagbia iKuriera Miejskiego, awic odmiennych typologicznie pism prasy lokalnej.
Publikacja moe si zatem sta podstaw do szerszych refleksji nad funkcjonowaniem
prasy lokalnej wprzestrzeni komunikacyjnej tego typu spoecznoci. Materia Magdaleny
Wosowicz-Kulawik to take medioznawczy przyczynek, ktry podejmuje problem
do czsto spotykany wliteraturze przedmiotu, azwizany zaspektem pedagogicznopsychologicznego wpywu mediw elektronicznych na ycie jednostki. Autorka skupia
si na zagroeniach dziecka wkontaktach zmediami masowymi. Rozdzia materiaw
i komunikatw zamyka krtki szkic Wodzimierza Wjcika dotyczcy sylwetki Karola
Kuryluka redaktora Sygnaw i Odrodzenia. Polecam go szczeglnie badaczom
zajmujcym si histori polskiej prasy oraz ledzcym uwikania wiata dziennikarskiego
ipolityki. Wkocowej czci Rocznika pomieszczone s 4 recenzje i3 sprawozdania
z konferencji. Izabela Kieli zaja si reportaem podrniczym Lucjana
Wolanowskiego; Jolanta Pawowska przyblia nam ksik powicon jzykowi

Internetu oraz Zofia Sok, ktra charakteryzuje pozycj dotyczc Ilustrowanego
Kuriera Codziennego. Wswej drugiej recenzji Zofia Sok omawia ksik powicon
dyskursowi mskoci wpimie dla trzynastolatek. Sprawozdanie zIV midzynarodowej
konferencji Wydziau Dziennikarstwa Kubaskiego Pastwowego Uniwersytetu
wKrasnodarze zamieszcza Patrycja Szostok; konferencj powicon 350-leciu prasy
polskiej 1661-2011 charakteryzuje Zofia Sok, a sprawozdanie z midzynarodowej
konferencji powiconej radiu przedstawia Mirosawa Wielopolska-Szymura.
Rozprawy iartykuy
Marek Jachimowski
Przeksztacenia przestrzeni medialnej

wojewdztwa lskiego
STRESZCZENIE
Wewspczesnym globalnym wiecie wspwystpowanie mediw masowych iodmasowionych wywouje ujednostki wraenie nadmiarowoci przekazw medialnych zktr sobie ona nie radzi. Jest to pochodna komercjalizacji iuniformizacji treci, ktre nie uatwiaj wwyborze mediw, jak ioceny informacyjnoci zawartych
wnich treci. Wznacznym stopniu wpywaj na to rwnie przeksztacenia przestrzeni medialnej ispadku znaczenia mediw regionalnych, tumaczcych sprawy regionu, jak ipozaregionalne zperspektywy regionu ispoecznoci lokalnych.
Przykadem takich przeksztace jest midzy innymi przestrze medialna wojewdztwa lskiego. Procesy komercjalizacji mediw w tej przestrzeni i tzw. konsolidacja prasy, spowodoway, i wystpuje w niej jeden dziennik o formule hybrydalnej zajmujcy si problematyk regionaln oraz
dodatki regionalne dziennika oglnopolskiego. Brak strukturalnie silnej prasy
codziennej regionu osabia znaczenie dyskursywne publicznych elektronicznych mediw regionalnych. W konsekwencji zmniejszaj si moliwoci translacyjne regionu w komunikacji medialnej wewntrz wojewdztwa lskiego, a take midzy regionami, jak rwnie w komunikacji midzykulturowej.
SOWA KLUCZOWE: przestrze medialna, translacja kulturowa, media periodyczne, region periodycznej komunikacji medialnej, wielokulturowo, katowicki
region medialny
1. Kilka uwag otranslacji kulturowej przestrzeni medialnej zamiast

wstpu
Przeksztacenia przestrzeni medialnej mona omawia z wielu perspektyw
globalnej iregionalnej, politycznej ikulturowej. Jest ona bowiem wytworem procesw
cywilizacyjnych ikulturowych.
Wepoce rozwoju technologii cyfrowej na jej zagszczenie wpywaj zjawiska
globalizacyjne, atake nasilajce si procesy komunikacji midzykulturowej. Nakazuje to porzdkowa przestrze medialn, okrela jej ramy kulturowe, ktre pozwalaj
pokazywa zrnicowanie strukturalne iodnosi do terytoriw wiata realnego. Tymi
terytoriami uksztatowanymi kulturowo s regiony periodycznej komunikacji medialnej1. Jeden z takich regionw, obejmujcy terytorium aktualnego wojewdztwa lskiego to katowicki region medialny. Jest on przedmiotem naszych dalszych rozwaa
1
Szerszej na temat regionw periodycznej komunikacji medialnej piszemy w: M. Jachimowski, Regiony periodycznej komunikacji medialnej. Studium prasoznawczo-politologiczne odemokratyzacji komunikacji medialnej, Katowice 2006.
14
Rozprawy i artykuy
wkontekcie przeksztace jego przestrzeni medialnej.

Zmiany wskazanej przestrzeni medialnej sprbujemy przedstawi zarwno
wkontekcie procesw zachodzcych wskali regionalnej, jak iszerszej. Chcemy zwrci uwag na przestrze medialn wodniesieniu do tzw. kulturowej translacji. Mamy
tu bowiem na uwadze fakty nie tylko zwizane ztransformacj polityczna mediw po
1989 roku, ale procesy dalsze zwizane z przeksztaceniami przestrzeni medialnej
wjej wymiarze kulturowym. Mwic konkretnie, postaramy si opisa ksztatowanie
si struktury przestrzeni medialnej pod ktem jej potencjau generowania mechanizmw kultury medialnej regionu jako jego filtra kulturowego itranslacyjnego. Zakres
problemu jest bardzo rozlegy, skupimy si jedynie na kwestiach podstawowych
strukturalno-przestrzennych mediw, bardziej sygnalizujc problem, ni go rozwizujc.
Wdobie konwergencji mediw, Internetu inowych mediw, kiedy wystpuje
nadmiarowo przekazw, rola przestrzeni medialnej nie ogranicza si do filtra kulturowego, ale peni rwnie rol translatora kulturowego treci oferowanych nie tylko
spoza regionu. Szczeglnie w obszarze komunikacji midzykulturowej tak midzy
strefami strategicznymi, jak imidzy zbiorowociami regionalnymi, spoecznociami
lokalnymi ijednostkami.
Nie traktujemy zatem mediw regionu jako miejsca tylko translacji jzykowej,
ograniczonej do tumaczenia ipopularyzacji wybranych tekstw zmediw obcojzycznych. Traktujemy je jako miejsce zaporedniczonej komunikacji midzykulturowej.
Do takiego postrzegania skania to, i translacje kulturowe nie ograniczaj si do jzyka tekstw publikowanych. W mediach periodycznych nigdy nie byo i nie jest to
tylko dziaalnoci jzykow. Decyzje tumacza oznaczaj niejednokrotnie negocjacje
midzy dwiema kulturami, tworzenia cieki rozumienia znacze wwielu wymiarach
ikontekstach wiatw ycia.
Kultury translacyjnej wperiodycznej komunikacji medialnej nie mona sprowadza zatem tylko do praktyki tumaczenia mieszczcej si wteoretycznym wymiarze
przekadu, ale naleaoby widzie jej wymiar humanistyczny idyskursywny. Wprzestrzeni periodycznej komunikacji medialnej ten typ kultury wyzwala, w wymiarze
wielokulturowym, debaty historyczne, polityczne, ekonomiczne, obyczajowe, religijne
iwiele innych.
Majc na uwadze to, co powiedzielimy do tej pory, wnaszych dalszych rozwaaniach interesowa nas bdzie przeksztacenie przestrzeni medialnej wkonkretnym
regionie medialnym. Wszak wymiar regionu periodycznej komunikacji medialnej pozwala wskaza struktur mediw wukadzie strukturalno-przestrzennym, rzutujcym
na kultur medialn regionu. Daje jednoczenie wyobraenie opotencjale mediw re-
Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego
15
gionu jako miejscu kultury transakcyjnej wkomunikowaniu midzykulturowym.

Wprezentowanym opracowaniu, jak ju powiedzielimy, nie sposb przedstawi wpeni podjtego problemu. Omawiajc przeksztacenia przestrzeni medialnej katowickiego regionu medialnego, staramy si jedynie wiza je zkonsekwencjami dla
kultury translacyjnej tego regionu. Wymaga tego jego wielokulturowo ipotencjalne
moliwoci otwarcia si na komunikacj midzykulturow wwymiarze krajowym, europejskim i globalnym. Przedstawione kwestie s fundamentem do dalszych bada
ianaliz problemu kultury translacji wkatowickim regionie medialnym, jak ipozostaych regionach periodycznej komunikacji wPolsce.
2. Stan przestrzeni medialnej katowickiego regionu periodycznej
komunikacji medialnej2 wpierwszym okresie transformacji
Wokresie poprzedzajcym transformacj ustrojow wPolsce, na Grnym lsku oficjalnie wydawano 187 tytuw prasy, funkcjonoway 2regionalne stacje radiowe
(Katowice iOpole) ijeden orodek telewizyjny.
Obok mediw funkcjonujcych zgodnie zwczesnym prawem (przed 1990 rokiem) istniao szereg pism drugiego, spontanicznego obiegu. Wobiegu nieoficjalnym
wlatach 1976 -1989 pojawio si okoo 400 periodykw iokoo 500 wydawnictw zwartych. Przedstawione dane pokazuj, i wydawnictwa nieoficjalne zaistniay na Grnym
lsku czternacie lat przed zniesieniem cenzury. Trudno przeceni ich znaczenie, ale
faktem jest, e region ten dojrza politycznie do alternatywnej komunikacji medialnej.
Byy to przejawy odradzania si struktury mediw dla tumaczenia kulturowego rzeczywistoci, wkontekcie historycznym ipolitycznym.
Po zniesieniu cenzury nastpuje bardzo dynamiczny rozwj ilociowy prasy na
Grnym lsku. Powstaj nowe typy prasy, wzrasta liczba orodkw wydawniczych,
nastpuje zrnicowanie wydawcw3.
Liczby tytuw prasowych pojawiajcych si wprzestrzeni medialnej naszego
regionu wpierwszych latach zmian ustrojowych obrazuj, jak nowe mechanizmy wyzwoliy inicjatywy wydawnicze.
W1990 roku tytuw zarejestrowanych wsdach ipozarejestrowych byo 150,
wnastpnym roku 247, natomiast w1992 roku 165. Nie oznacza to, e tyle pism
co roku weszo na rynek prasowy. Wiele byo efemeryd, cz tytuw zostaa tylko
2
Katowicki region medialny omawiamy wprzywoywanym wczeniej opracowaniu, ibidem
s. 307.
3
Szczegowe dane na ten temat wKatalogu Prasy Radia Telewizji 91 wojewdztw:
bielskiego, czstochowskiego, katowickiego, opolskiego pod red. M. Joachimowskiego. Rocznik 1991,
Katowice.
16
Rozprawy i artykuy
zarejestrowana w sdach. Mechanizmy selekcji sytemu komunikowania medialnego

zadziaay tutaj zca moc tak spoeczne, jak iekonomiczne. Do powiedzie, e
do koca 1992 roku zostaa na rynku prasowym, z poszczeglnych lat, nastpujca
liczba tytuw; zprzedsiwzi prasowych z1990 roku utrzymao si 46 tytuw, 1991
roku 38 tytuw: 1992 roku 37 tytuw. Ztytuw prasowych, ktre ukazyway si
przed zniesieniem cenzury, przetrwao 51. Wliczbie inicjatyw prasowych wida du
aktywno rnych rodowisk. Prby wydawania prasy podejmoway rodowiska polityczne, zawodowe, wyznaniowe, spoeczno- kulturalne, atake osoby prywatne, chcce
wczy si wdyskurs spoeczny, upubliczniajc swj stosunek do rzeczywistoci.
Wymogi sytemu komunikowania spoecznego w spoeczestwie pluralistycznym okazay si wnaszym regionie zbyt trudne dla prasy, ktra wywodzia si ze spontanicznego obiegu informacji (pisma ukazujce si w drugim obiegu nie zaistniay
trwale wkrajobrazie mediw lskich po 1990 roku) lub wjakim zakresie naladoway ich formu (prasa Komitetw Obywatelskich). Radykalizm polityczny, ideologiczny,
przejaskrawianie problemw publicznych, waciwy iakceptowany wkomunikowaniu
spontanicznym w nowych warunkach zosta odrzucony. W konsekwencji tego typu
prasa zostaa zweryfikowana negatywnie i to ju w pierwszym okresie transformacji
ustrojowej.
Drugim wanym weryfikatorem okaza si mechanizm rynkowy, ktry okrela
wymogi zaistnienia na rynku prasowym. Minimalne wymagania tego mechanizmu to
odpowiednie rodki finansowe oraz profesjonalizm wydawniczy idziennikarski. One
te okazay si niesprzyjajcymi prasie, prbujcej funkcjonowa na zasadach obiegu spontanicznego. Cech wydawnictw spontanicznego obiegu informacji jest to, i
kwestie ekonomiczne iwarsztatowe s dla nich idla ich czytelnika nie najwaniejsze
istotne s treci, ktre byy alternatywne do przekazw ocenzurowanych przez wadze.
Na sytuacj, szczeglnie mediw wysokozasigowych, miay wpyw dziaania
pozaregionalne zwizane zlikwidacj RSW Prasa Ksika Ruch, aw jej ramach
lskiego Wydawnictwa Prasowego. Z punktu widzenia kultury medialnej regionu
warto przeledzi, jak proces ten zachodzi wgrupie pism obsugujcych cay region
ispoecznoci lokalne.
Womawianym regionie dostrzeono wdekompozycji starego sytemu potrzeb takich zmian wstrukturze przestrzeni medialnej, aby przynajmniej cz prasy po
poprzednim systemie zwiza zpodmiotami regionu iprzeama dotychczasowy scentralizowany ukad strukturalny mediw wPolsce. Wpierwszym okresie likwidacji lskiego Wydawnictwa Prasowego, wrd lskich politykw idziennikarzy zrodzi si
pomys powoania Grnolskiego Centrum Prasowego. Pisemny zapis Koncepcji...
takiego centrum nosi dat 25 lipca 1990 r. Oficjalne pismo wtej sprawie przekazane
17
zostao Przewodniczcemu Rzdowej Komisji Likwidacyjnej RSW dr. Jerzemu Drygalskiemu 30 lipca 1990 r. Wedug Koncepcji... Centrum tworzyyby redakcje: Trybuny lskiej, Dziennika Zachodniego, Panoramy, Echa, Nowin Gliwickich
iNowin (Rybnik). Wymienione pisma stanowiy 30 proc. tytuw wydawanych przez
lskie Wydawnictwo Prasowe w1990 roku. redni jednorazowy nakad tych periodykw stanowi 60 proc. redniego jednorazowego nakadu w tyme wydawnictwie.
WKoncepcji... proponowano, aby do wydawania tych pism utrzyma kadr imajtek lskiego Wydawnictwa Prasowego. Sugerowano ponadto, aby wczy katowick
drukarni prasow w skad tworzonego Centrum. Wedug twrcw koncepcji Centrum Prasowe pozwala ocali przed rozproszeniem latami zgromadzony potencja zaplecza wydawniczego, tworzcy infrastruktur, ktrej odtworzenie przez poszczeglne
wydawnictwa wrozproszeniu bdzie niezwykle uciliwe ikosztowne....
Grnolskie Centrum Prasowe miao by jednoosobow spk Skarbu Pastwa, ktra podlegaaby wpniejszym terminie (na zasadzie ustawy z13 lipca 1990
r. oprywatyzacji przedsibiorstw pastwowych) prywatyzacji. Twrcy koncepcji spodziewali si, e do spki akcyjnej przystpiliby: Wojewoda Katowicki, Zarzd Regionu
NSZZ Solidarno (gdyby do GCP nalea Dziennik Zachodni), Bank lski, Bank
Kredytowo-Handlowy. Przewidywano rwnie udzia wGrnolskim Centrum Prasowym kapitau zagranicznego. Na ten temat wKoncepcji... jest nastpujcy zapis:
...dziennikami i>>Panoram<< zainteresowane s rwnie midzynarodowe spki prasowe >>Robertw<<: Hersanta iMaxwella, ktrych wejcie razem lub zosobna,
wpoczeniu zudziaem Skarbu Pastwa stanowi mog ukad politycznie zrwnowaony przy otwarciu GCP drogi na rynek europejski (ogoszeniowo-reklamowy) atake,
po niezbdnej informatyzacji caego wydawnictwa, wczenie go w europejski obieg
informacji, opinii oraz polityki europejskiej. Winnej czci tego dokumentu zwraca
si uwag, e koncepcja silnego zgrupowania na lsku stawia pras wkorzystniejszej
sytuacji wrozmowach zkapitaem zachodnim, ktrego obecno wrozsdnych granicach jest konieczna dla modernizacji prasy (...). Powane zainteresowanie pras lsk
przejawi koncern Hersanta ijego zwizanie zGCP wydaje si korzystne, zwaywszy,
e przejawia szczeglne zainteresowanie drukarni katowick zniedokoczon inwestycj. (...). Hersant umoliwia modernizacj prasy idruku, nowoczesn organizacj
rynku reklamowo-ogoszeniowego, zainteresowany jest rwnie prawidowym funkcjonowaniem kolportau. Zwizanie si GCP zkapitaem francuskim, ktry na lsku
jest ju tradycyjnym rwnowanikiem siy kapitau niemieckiego, zapewni prasie przeamanie elaznej kurtyny, ktra oddziela j od prasy europejskiej.
Ostatecznie jednak nie doszo do utworzenia Grnolskiego Centrum Praso-
18
Rozprawy i artykuy
wego4. Starania o utworzenie Grnolskiego Centrum Prasowego w jakim stopniu

spowolniy proces sprzeday tytuw majcych by czci skadow Centrum, wtym
pism, ktrymi interesowa si kapita zagraniczny. Nie udao si zatem utworzy wtym
przeomowy okresie przeobrae strukturalnych wfunkcjonowaniu mediw naszego
regionu, jak izmiany dysponentw mediw wysokonakadowych ozasigu regionalnym ilokalnym zzewntrznych na regionalnych. Olosie prasy naszego regionu
zadecydoway podmioty centralne, ale znowej konfiguracji politycznej.
3. Umidzynarodowienie przestrzeni medialnej katowickiego regionu medialnego.
Komisja ds. Likwidacji Robotniczej Spdzielni Wydawniczej Prasa Ksika
Ruch dopiero na 19 wrzenia 1991 r. zarzdzia komisyjne otwarcie ofert zakupu:
Nowin (Rybnik), Echa (Tychy), Nowin Gliwickich, Trybuny lskiej iDziennika Zachodniego. Natomiast 26 wrzenia 1991 r. odbyo si posiedzenie Komisji
Przetargowej, gdzie nastpio rozstrzygnicie przetargu na pi tytuw, ktre miay
wchodzi wskad Grnolskiego Centrum Prasowego. Trybun lsk postanowiono sprzeda za kwot 23 mld 100 mln starych z spce Grnolskie Towarzystwo
Prasowe, Panoram spce Fibak Sport za kwot lmld 600 mln starych z,
Nowiny (Rybnik) spce Gawinex zRybnika za kwot 2mld starych z , Nowiny
Gliwickie spce M and SLtd zGliwic za kwot lmld 100 mln starych z, tygodnik
Echo spce Zarzdu Miasta iPrzedsibiorstwu Inkom zPszczyny5.
Komisja wstrzymaa si zrozstrzygniciem przetargu na sprzeda Dziennika
Zachodniego do czasu wydania opinii na temat oferty Prasy lskiej przez Urzd
Antymonopolowy. Ostatecznie Dziennik Zachodni sprzedano (5.11.1991) spce
Prasa lska za 40 mld starych zotych. Wdniu zakupu udziaowcami tej spki byli:
Polska Presse (Hersant) 50 proc. udziaw, Regionalne Przedsibiorstwo Zwizkowe sp. zo.o. (Region lsko-Dbrowski NSZZ Solidarno 30 proc. udziaw,
SW Czytelnik - 20 proc. udziaw). Warto tu doda, e dla przeprowadzenia operacji
kupna Dziennika Zachodniego koncern Hersanta udzieli bezprocentowej poyczki
Regionalnemu Przedsibiorstwu Zwizkowemu na 5lat. Hersant udzieli take poyczki SW Czytelnik wwysokoci niezbdnej do objcia udziaw wspce rwnie na
5lat oprocentowanie wynosio 12 proc. wstosunku rocznym6 (w tym czasie kredyt
wbankach by kilkakrotnie wyszy). Prasa lska bya jedyn spk kupujc pras
4
Brak precyzyjnych danych, ktre pozwoliyby dokadnie opisa przyczyny imechanizmy,
ktre nie dopuciy do utworzenia Grnolskiego Centrum Prasowego.
5
Komunikat Komisji przetargowej zdnia 26.09.1991 r.
6
Z. Bajka, Kapita zagraniczny wpolskich mediach, Zeszyty Prasoznawcze 1994, nr 1-2, s. 2;
P. Gadzinowski, Jak panna S Niemcom daa, Nie 1995, nr 9, s. 3.
19
lsk, gdzie 50 proc. udziaw mia kapita zagraniczny. W1993 r. Hersant odkupi
udziay Regionalnego Przedsibiorstwa Zwizkowego (Solidarno) w spce Prasa lska. Formalnie wic po tej transakcji Polska Presse miaa 80 proc. udziaw
wspce Prasa lska. Zaznaczy tu trzeba, e Regionalne Przedsibiorstwo Zwizkowe, nie majc ju udziaw finansowych wspce Prasa lska, zachowao prawo
wspdecydowania o obsadzie niektrych stanowisk kierowniczych w teje spce
wtym redaktora naczelnego Dziennika Zachodniego. Zastanawia jednak tak szybkie
pozbycie si przez Zarzd Regionu lsko-Dbrowskiego NSZZ Solidarnoci udziaw finansowych wspce wydajcej dziennik onajwikszym zasigu spoecznym na
lsku, zwaszcza kiedy przeledzi si wczeniejsze pisma kierowane przez ten Zarzd
do prasy, do penomocnika ds. likwidacji RSW czy te do wadz administracyjnych
szczebla wojewdzkiego czy rzdowego. Ze wzgldu na wag zachodzcych wwczas
procesw, przytoczymy wcaoci tre dwch takich pism. Wdniu 25.10.1990 r. Alojzy Pietrzyk Przewodniczcy Zarzdu Regionu lsko-Dbrowskiego NSZZ Solidarno kieruje do redaktora naczelnego Dziennika Zachodniego pismo nastpujcej
treci: W zwizku zbrakiem dostpu do prasy codziennej zwracamy si ze stanowczym
daniem udostpnienia nam 3 kolumn w wydaniu sobotnio-niedzielnym >>Dziennika Zachodniego<< w celu autonomicznego redagowania jej przez Zarzd Regionu
lsko-Dbrowskiego NSZZ >>Solidarno<<. Nastpnego dnia (26.10.1990) Zarzd
Regionu lsko-Dbrowskiego NSZZ Solidarno kieruje protest do Prezesa Rady
Ministrw Tadeusza Mazowieckiego, Przewodniczcego Komisji Likwidacyjnej RSW,
Penomocnika Komisji Likwidacyjnej RSW ds. Likwidacji lskiego Wydawnictwa
Prasowego, wojewody katowickiego, posw isenatorw OKP wwojewdztwie katowickim, Komisji Krajowej NSZZ Solidarno. Protest by nastpujcej treci: Zarzd Regionu lsko-Dbrowskiego NSZZ Solidarno protestuje przeciwko zmianie planw Komisji Likwidacyjnej RSW, dotyczcych prasy lskiej, aw szczeglnoci
Dziennika Zachodniego, ktry ma zosta przekazany nomenklaturowej spdzielni.
Stwierdzamy, e decyzja ta uniemoliwiaby Solidarnoci dostp do prasy codziennej w naszym regionie. Wobec tego domagamy si respektowania dotychczasowych
uzgodnie pomidzy Zarzdem Regionu aKomisj Likwidacyjn, ktre przewidyway
utworzenie spki Skarbu Pastwa Dziennik Zachodni zudziaem lsko-Dbrowskiej Solidarnoci iSpdzielni Czytelnik. Ponadto stwierdzamy, e nie pogodzimy
si zfaktem zamknicia nam dostpu do prasy wsamym rodku kampanii wyborczej.
Zastrzegamy wic sobie moliwo podjcia wszelkich rodkw protestu, aby do tego
nie dopuci.
20
Rozprawy i artykuy
Zarzd Regionu lsko-Dbrowskiego NSZZ Solidarno, pozbywajc si akcji w spce Prasa lska, stworzy moliwo uzyskania pakietu wikszociowego
wtej spce kapitaowi zagranicznemu.
Hersant zainteresowa si rwnie drugim wielkim dziennikiem lskim Trybun lsk (codzienny nakad ok. 120 tys., magazynowy ok. 700 tys. egz.). Tutaj
strategia Hersanta bya odmienna ni wprzypadku Dziennika Zachodniego, to znaczy nie kupiono tego dziennika bezporednio od Komisji Likwidacyjnej, ale poprzez
dziaania rynkowe. Przetarg na Trybun lsk wygrao Grnolskie Towarzystwo
Prasowe sp. z o.o. Udziaowcami tej spki byli: Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie (25 proc.), Zwizek Grnolski, Zwizek Gmin Grnego lska, Grnolskie Towarzystwo Gospodarcze, Regionalna Izba
Gospodarcza zKatowic po 10 proc., spka zo.o. Propress oraz piciu udziaowcw
prywatnych7. Wskutek zrcznych dziaa negocjacyjnych ibiznesowych, wmarcu 1993
r. wikszo wGrnolskim Towarzystwie Prasowym miay trzy spki (76,5 proc.
udziaw wjednakowej liczbie) Propress, Ksinica iEuromarket. Spki Euromarket iKsinica kontrolowane byy przez dzk grup Tower, wktrej wikszo udziaw naleaa do Hersanta. W ten sposb, w stosunkowo krtkim czasie,
Francuzi zdobyli kontrol finansow nad dwoma najwikszymi dziennikami lska.
Speniy si przewidywania twrcw koncepcji Grnolskiego Centrum Prasowego,
e prasa lska rozproszona, nie potrafi obroni si przed koncentracj kapitaow wydawcw zagranicznych. Podobna sytuacja nastpia ztakimi periodykami jak Sport,
Sport lski, Panorama, Nowe Echo, Dziennik Beskidzki, ktre zwizane byy
zgrupami kapitaowymi, gdzie funkcjonowa Wojciech Fibak. Przedsiwzicia Wojciecha Fibaka naley traktowa jako kapita zagraniczny. Biznesmen ten wwczas na stae
mieszka wMonte Carlo, aangaowanie si kapitaowe na lsku iw Polsce byo wwczas jednym z fragmentw jego globalnej dziaalnoci na midzynarodowym rynku
kapitaowym. Jego przedsiwziciami wprasie lskiej byy udziay wtakich spkach
jak Fibak Sport S.A., przeksztaconej nastpnie wFibak Noma Press S.A.. Warto
wtym miejscu zaznaczy, e spka Fibaka od marca 1993 r. zostaa wacicielem Prasowych Zakadw Graficznych wKatowicach.
Majc kilka tytuw prasowych oraz drukarni, grupa kapitaowa, w ktrej
funkcjonowa Wojciech Fibak, dokonuje kolejnych zmian wasnociowych. Powstaje
spka Fibak Marquard Press, gdzie udziaowcami s Wojciech Fibak iprzedstawiciel kapitau szwajcarskiego Jurgen Marquard.
Mniejszym zainteresowaniem kapitau zagranicznego cieszya si popoudniwka Wieczr. Wspce Akapit, wydajcej ten periodyk, posiadaa niewielkie
7
Z. Bajka, Kapita zagraniczny, s. 11.
21
udziay spka, gdzie wystpuje kapita zLuksemburga IBC International Consulting

sp. zo.o.
Do 1994 roku wysokonakadowe dzienniki regionalne, jak pokazalimy, zostay
wwyniku dziaa polityczno-handlowych ihandlowych przejte przez podmioty zagraniczne. Okrelone zachowania rodowisk politycznych ipostrzeganie prasy regionalnej nie wkategoriach kulturowych, atylko towarowo-rynkowych, uatwio podmiotom
zewntrznym cakowite przejcie kontroli nad dziennikami isprowadzenie ich wartoci do jednego, rynkowego wymiaru. Wpeni te mechanizmy zadziaay wroku 1994.
Rok ten jest wan cezur nie tylko przy analizie kapitau zagranicznego na lsku, od
tego roku bowiem zaczyna si nowy etap wzmianach strukturalnych funkcjonowania
nie tylko dziennikw.
Nastpiy bardzo znaczce zmiany wasnociowe wspkach wydajcych najwaniejsze dzienniki lskie. Robert Hersant sprzeda we wrzeniu 1994 r. niemieckiemu koncernowi prasowemu ze Wschodniej Bawarii Passauer Neue Presse za 100 mln
marek11 8dziennikw polskich, wtym Dziennik Zachodni iTrybun lsk. Po tej
transakcji wspce Prasa lska pocztkowo podstawowymi udziaowcami s Polska
Press (Passauer Neue Presse) udziay wikszociowe, SW Czytelnik oraz pracownicy (udziay tych ostatnich wynosiy ok. 8proc.). Zbiegiem czasu podmiot zagraniczny przejmuje poprzez mechanizmy rynkowe wszystkie udziay w spce. Regionalne
Przedsibiorstwo Zwizkowe, nie majc udziaw wspce Prasa lska, przez jaki
czas zachowao prawo powoania jednego zwiceprezesw tej spki oraz wspdecydowania oobsadzie redaktora naczelnego Dziennika Zachodniego. Ale kolejne zmiany
reorganizacyjno-prawne irynkowe pozbawiaj je tego przywileju. Wspce Grnolskie Towarzystwo Prasowe, ktra wydawaa Trybun lsk, udziay wikszociowe
mia take Passauer Neue Presse. Warto tu jeszcze doda, e koncernowi temu swoje
udziay sprzeda nie tylko Hersant, ale take jeden zpolskich udziaowcw. Wspce
tej sytuacja bya interesujca jeszcze zinnego powodu jak twierdz przedstawiciele
polskiej strony pomimo udziau wikszociowego kapitau zagranicznego, decydujcy gos wsprawie zarzdu iobsady redaktora naczelnego Trybuny lskiej mia przez
jaki czas polski udziaowca, ale zbiegiem czasu mechanizmy rynkowe skoniy go do
sprzeday swoich udziaw podmiotowi zBawarii.
Daleko idce przeksztacenia wasnociowo-dysponenckie w podstawowym
segmencie prasy regionu katowickiego spowodoway zmiany nie tylko w strukturze
mediw tego segmentu, ale wytworzyy nowe zasady polityki selekcji ipolityki informacji redakcji. Nie wdajc si wszczegowy opis tych mechanizmw, naley powiedzie, i inaczej zaczto wartociowa znaczenie tematyczne publikacji. Sukcesywnie
nabieray znaczenia materiay neutralne politycznie czy spoecznie oduym adunku
22
Rozprawy i artykuy
sensacji, relacjonujce ycie codzienne jednostki. Tumaczenie procesw spoecznych czy politycznych schodzi na plan dalszy. Zaczynaj nabiera znaczenia rne formy uatrakcyjniania pozadziennikarskiego.
4. Komercjalizacja przestrzeni periodycznej komunikacji medialnej

Wraz zwkroczeniem kapitau zagranicznego do dwch gwnych dziennikw
naszego regionu, zaczyna si wielowymiarowy proces komercjalizacji nie tylko treci.
Pierwszym przejawem tych dziaa bya prba zwikszania sprzeday Dziennika Zachodniego przez wprowadzenie konkursw zmoliwoci wygrania wtamtych czasach atrakcyjnych nagrd (tzw. zdrapki). To czas, kiedy jeszcze Dziennik Zachodni
by w dyspozycji podmiotu francuskiego. Waciciel niemiecki poszerza te procesy
przez zwikszanie liczby dodatkw tematycznych oraz lokalnych. Coraz wyraniej dostrzegalna jest zmiana wzawartoci, jak iformie. Zmiany te dokonywane s wczasie,
tak e adresat tytuu nie musi si uczy na nowo korzystania ztego periodyku. Konsekwentnie jednak, acz stosukowo powoli, pismo upodabnia si do formuy tabloidu.
Dziennik wnowej formule wpuczestniczy wlatach dziewidziesitych wraz zinnymi mediami komercyjnymi wpromowaniu nowej formuy mediw periodycznych
ioczekiwa publicznoci medialnej. Wkonsekwencji dy si wsektorze komercyjnym
do zamiany czytelnika mediw wodbiorc konsumenta mediw. Ksztatuje si odbiorc (ostatecznego konsumenta treci) oczekujcego iakceptujcego materiay medialne ocharakterze informacyjno-sensacyjnym oraz rnego rodzaju relacje.
Zmniejsza si ilo publikacji ocharakterze polemicznym czy dyskursywnym
inspirujcych debat publiczn. Wpywa to strukturalnie na obnianie si kultury
translacji przestrzeni medialnej. Z czasem w podstawowym dzienniku omawianego
regionu coraz wyraniej wida marketingowe podejcie wydawcy do pisma. Mona to
nazwa neutralnoci komercyjn, niepozwalajc okreli, jaki typ pogldw na istotne problemy regionu prezentuje ten dziennik. Jest to cecha wikszoci komercyjnych
mediw periodycznych, ktre pod wpywem bada typowo marketingowych staraj
si zaspokoi oczekiwania konsumenta. Nastpuje spycenie publicystyki. Tematy
spoeczne, polityczne, gospodarcze, pomimo tak gbokich przeobrae politycznych
ispoecznych, aszczeglnie gospodarczych wregionie ipastwie, czciej s rejestrowane wwielu ztych mediw watrakcyjnej formie ni dyskutowane czy szerzej omawiane itumaczone. Nie dokonuj one gbszej analizy tumaczcej wielu problemw
inie wywouj dyskursu, ktry wsposb krytyczny izrozumiay pokazywaby je przez
pryzmat regionu.
23
Nie wchodzc gbiej wanaliz tego problemu wtym miejscu ipowracajc do

segmentu dziennikw omawianego regionu, mona postawi tez, i wwyksztaconej
ostatnimi laty formule istniejcy dziennik zosta pozbawiony mechanizmu kreowania wasnych publicystw, ktrzy sprostaliby trudnym tematom nie tylko regionu, ale
iszerszym oglnokrajowym zperspektywy regionu. Po 1994 roku wyranie brak odwagi ksztatujcej polityk informacji w redakcji do podejmowania trudnej publicystyki z podstawowych dziedzin, o ktrych wspominamy wczeniej. Posugiwanie si
komentatorami czy publicystami zewntrznymi, szczeglnie zcentrum politycznego
kraju wdzienniku regionu, spycha ten dziennik do poziomu pisma prowincjonalnego bez wasnego oblicza, niepotraficego w swoim zespole wyksztaci publicystw.
Wpywa to na obnienie poziomu kultury medialnej i kultury translacji przestrzeni
medialnej regionu.
5. Osabienie strukturalne przestrzeni medialnej jako filtra kulturowego regionu
Proces obniania si poziomu kultury medialnej trudno powstrzyma, gdy istnieje tylko jeden dziennik zorientowany na sprawy regionu. Aproblem staje si tym
bardziej zoony, kiedy zwaymy, e formua tego jedynego dziennika regionu zostaa
zmieniona zregionalnej whybrydaln (realizowanym wprojekcie wydawcy Polska.
The Times).
Jest to powan kwesti nie tylko dla kultury medialnej regionu. Mechanizmy
rynkowe ikorporacyjne tak bowiem uksztatoway struktury medialne womawianym
regionie, e jest tu jeden dziennik regionu ocharakterze hybrydalnym. Naley wtym
miejscu przypomnie, e w omawianym regionie w segmencie dziennikw regionu
wczeniej istniay jeszcze Wieczr iTrybuna lska. Najpierw mechanizmy rynkowe zweryfikoway negatywnie Wieczr, apar lat pniej mechanizmy korporacyjne
Trybun lsk.
Likwidacje tytuw, jak pokazuj wczeniejsze okresy historyczne mediw
omawianego regionu, dokonuj si stosunkowo czsto. Trudniej natomiast wprowadzi w przestrze medialn nowy dziennik o zasigu regionalnym. Warto pamita,
e takie prby byy podjte po 1990 roku. Nowe inicjatywy zlat dziewidziesitych,
takie jak Kurier Zachodni, Dziennik lski czy Dziennik Beskidzki, okazay si
przedsiwziciami nietrafionym ina krtko zaistniay wprzestrzeni medialnej regionu. Wkonsekwencji wjednym znajwaniejszych segmentw mediw, stanowicych
cz przestrzeni medialnej regionu, ktry decyduje o pewnej trwaoci przekazw
medialnych (s one mniej ulotne ni przekazy wmediach elektronicznych), pozosta
24
Rozprawy i artykuy
jeden dziennik mocniej osadzony w tematyce regionalnej. Taki stan ogranicza jakikolwiek dyskurs medialny na tym poziomie mediw, pozwalajcy na tumaczenie
zmian politycznych, ekonomicznych czy kulturowych. Dodatki lskie dziennikw
warszawskich, zracji swej formuy maj ograniczony zakres penetracji dziennikarskiej
iproblemowej, atym samym ograniczone moliwoci wczania si wdebat medialn
regionu. W pismach oglnokrajowych dodatki regionalne maj charakter uatrakcyjniajcy wydania podstawowe wdanym regionie. Azawarte tam treci regionalne nie
s podstawowymi, atylko jednymi zwielu. Nie s one tak wielorako tematyzowane,
jak wtypowym pimie regionalnym. Ograniczenia czsto uwarunkowane s szczupoci zespow dziennikarskich, jak iokrelon liczb stron na tematy zdanego zakresu
problemowego. Co wpismach szczeglnie ocharakterze centralnym jest zrozumiae.
Pozostanie tylko jednego tytuu dziennika otematyce regionalnej wregionie
nie tylko burzy zasady pluralizmu strukturalno-przestrzennego, ale obnia jako systemow warunkw do prowadzenia dyskursu medialnego na tematy rnych kultur
ksztatowanych wregionie od kultury artystycznej po kultur polityczn. Wtakim
regionie jak opisywany, jeden dziennik (hybrydalny) onastawieniu regionalnym moe
co najwyej rejestrowa w dziennikarskich formach informacyjnych wydarzania
zgodnie zobecn formu tego dziennika. Takie uksztatowanie przestrzeni medialnej
wsegmencie dziennikw nie sprzyja rozwojowi form publicystycznych skaniajcych
do dyskursu czy debaty nie tylko wtych dziennikach. Osabiony jest jeden zmechanizmw wstrukturze mediw nie tylko regionalnych, ale caego sytemu. To dzienniki
ornej proweniencji (w znaczeniu pluralizm przestrzenno-strukturalnego), anie media elektroniczne (ulotno treci) czsto s zaczynem dyskursu medialnego majcego zasadnicze znaczenie dla ksztatowania kultury translacji przestrzeni medialnej.
Wkatowickim regionie medialnym nabiera to szczeglnego znaczenia, kiedy zwaymy na historycznie ipolitycznie ksztatowan wielokulturowo regionu.
Mechanizmy weryfikacji rynkowej ikorporacyjnej wida rwnie winnych segmentach przestrzeni medialnej. Skuteczno mechanizmw rynkowych jako weryfikatora najlepiej obrazuj dane dotyczce inicjatyw prasowych, zawarte wsdowych rejestrach tytuw prasowych, afaktyczn iloci tytuw funkcjonujcych wkrajobrazie
mediw wpierwszej dekadzie transformacji ustrojowej. Na terenie byych wojewdztw
lskich (bielskie, czstochowskie, katowickie iopolskie) wlatach 1990-2000 zarejestrowano blisko 2500 tytuw prasowych. W 2000 roku wydawanych byo na terenie wojewdztwa lskiego iopolskiego 409 tytuw prasowych. Wcigu minionych
dwch dekad wprzestrzeni medialnej Grnego lska pozostali ci wydawcy (i tytuy),
ktrzy wykazali rozeznanie w funkcjonowaniu rynku medialnego, wiedz z zakresu
ekonomiki mediw oraz profesjonalizm zespow dziennikarskich. Nie bez znaczenia
25
by rwnie kapita wyjciowy. Wanym okazao si take, czy tytu mia utrwalon
pozycj wpoprzednim systemie mass mediw. Wszak czytelnik nie odrzuci tytuw
prasowych zminionej epoki, szczeglnie tych otreciach uniwersalnych. Szczeglnie
jest to widoczne na przykadzie codziennej prasy regionalnej itygodnikw lokalnych
oraz prasy oglnokrajowej naszego regionu Kocioa rzymskokatolickiego.
Dla badaczy tego typu prasy nie byo to zaskoczeniem. Prowadzone przez Zakad Dziennikarstwa Uniwersytetu lskiego badania w latach siedemdziesitych
iosiemdziesitych nad pras lokaln oraz wlatach dziewidziesitych nad pras regionaln tak na lsku, jak iw caej Polsce jednoznacznie wskazyway motywy jej czytania. Prasa ta nie bya postrzegana do koca przez odbiorcw jako instrument dziaa
propagandowych wczesnej partii rzdzcej. Podawane przez adresatw powody jej
czytania sprowadzay si do nastpujcych stwierdze: czytam osprawach bliskich
zaspokajaj moje potrzeby informacyjne omiejscowociach znajbliszej okolicy czy
te takie powody: w tym pimie mona spotka znajome nazwiska, miejscowoci, ulice, jest to dziennik mojego regionu. Pozostae motywy te skupiay si na sprawach
lokalnych iregionalnych, konkretnych, ludziom bliskich, weryfikowalnych wspoecznociach lokalnych lub na poziomie regionu. Co nie znaczy, e czytelnicy ci nie dostrzegali mankamentw wczesnego systemu prasowego. Domagali si, aby pisma lokalne czy regionalne gbiej wnikay wproblematyk lokaln iporuszay rwnomiernie
wszystkie tematy [...] zwaszcza zagadnienia spoeczne iobyczajowe, lub stwierdzali:
prasa nie powinna by jednostronna, nie powinna reprezentowa interesw ipogldw jakiejkolwiek organizacji czy grupy interesw [...], powinna dopuci na amach
do gosu, na rwni, ludzi penicych jakiekolwiek funkcje i szeregowych obywateli.
Zprzedstawionych motyww wynika, i czonkowie spoecznoci lokalnych sigali po
te pisma jako rda informacji lokalnej iregionalnej. Tym bardziej, e wwczas byo
to jedyne oficjalne rdo informacji tego typu. Na lsku dochodziy jeszcze inne czynniki. Jednym znich jest fakt, i wikszo pism lokalnych ukazywao si po II wojnie
wiatowej na Grnym lsku ju od poowy lat pidziesitych XX wieku. Wieloletni
okres ukazywania si prasy lokalnej wyrobi nawyk iumiejtno czytania tych tytuw. Drugim czynnikiem historycznym, ktry wymaga uwzgldniania przy omawianiu
prasy lskiej, s tradycje czytelnictwa prasy lokalnej na lsku sigajce drugiej poowy XIX wieku. Mona powiedzie, e wtym regionie oczytelnictwie tego typu prasy
wduym stopniu decydoway tradycje prasowo-wydawnicze.
Wyniki naszych bada pozwoliy ponadto ustali, e samoutrwalanie tytuu
prasowego wywouje reakcje motywacyjne prowadzce do tego, e jest on czciej brany do rki ni tytu nowo utworzony. Ta prawidowo potwierdzia si wczasie zmian
zachodzcych na rynku prasowym wlatach dziewidziesitych. Przesanki te zostay
26
Rozprawy i artykuy
wzmocnione tym, e wyeliminowano mankamenty tych tytuw prasowych, ktre byy

pochodnymi poprzedniego systemu politycznego. Odnosi si to nie tylko do prasy lokalnej, ale iregionalnej.
Przeksztacenia, jakie zachodziy wkolejnych okresach transformacji systemowej wPolsce, potwierdziy wskazan prawidowo wcaej rozcigoci. Podstawowymi
elementami regionalnej przestrzeni medialnej wsegmencie dziennikw itygodnikw
lokalnych na lsku pozostaj, ponad dwadziecia lat po zniesieniu cenzury, tytuy
o wieloletniej tradycji: zdziennikw Dziennik Zachodni (wczony przez wydawc
zewntrznego wprojekt Polska. The Times), az tygodnikw Nowiny, Nowiny Gliwickie, Gwarek, Echo, Kronika Beskidzka, Gos Zabrza iRudy lskiej, Gos
Ziemi Cieszyskiej. Przeszy one pozytywnie czytelnicz weryfikacj wsystemie mediw pluralistycznych. Aze wzgldu na relatywnie wysokie nakady izasig spoeczny
odgrywaj one, wporwnaniu zpozostaymi tytuami prasowymi wydawanymi wtym
regionie, rol podstawow, jeli chodzi o spoecznoci lokalne. Brak natomiast mediw, ktre mogyby wsposb cigy ledzi iniejako czy problemy poszczeglnych
subregionw naszego regionu wformie dyskursu medialnego. Relacyjno tematyczna
midzy poszczeglnymi tygodnikami lokalnymi aDziennikiem Zachodnim czy mediami elektronicznymi wsensie dyskursywnym jest niewielka. Wpywa to negatywnie
na ksztatowanie si wcaej przestrzeni medialnej kultury tumaczenia spraw regionu
wregionie.
To, co pozwolio kademu zwymienionych tygodnikw lokalnych przej pozytywnie weryfikacj czytelnicz w nowych warunkach politycznych, to niezmiennie
dominujca na ich amach informacja lokalna i regionalna, utrzymujcy si profesjonalizm tych pism oraz szanowanie przyzwyczaje czytelniczych. Oczywistym jest,
e nastpiy inne daleko idce przeksztacenia wtej prasie: zmiany wydawniczo-wasnociowe, organizacyjne, wzrost iloci reklam itp., ktre okazay si istotne zpunktu widzenia funkcjonowania wnowym systemie medialnym. Wkatowickim regionie
medialnym mamy rwnie przykady umiejtnego poczenia na amach treci regionalnych ztreciami oglnokrajowymi czy szerszymi zrnych zakresw. Mamy tu na
myli tygodnik Wydawnictwa Kurii Metropolitarnej wKatowicach Go Niedzielny.
To katolickie pismo jest jednym znajduej ukazujcych si wnaszym regionie periodykw. Warto podkreli, i redagujcy iwydajcy to pismo potrafili znale formu nowoczesnego pisma, nie tylko katolickiego. Dowodem tego jest osignicie przez
ten tygodnik sukcesu woglnopolskiej przestrzeni medialnej ina rynku tygodnikw
opinii. Wpierwszym proczu 2010 roku ten oglnopolski tygodnik katowickiego regionu osign wedug danych Zwizku Kontroli iDystrybucji Prasy najlepsz redni
sprzeda wsegmencie tygodnikw opinii. Wyprzedzi tygodniki wydawcw komercyj-
27
nych, takie jak np.: Polityka, Newsweek Polska, Wprost czy Przekrj. Sukces
ten jest wany nie tylko dla redakcji iwydawcy, ale dla caej kultury medialnej regionu.
Pokazuje, i na poziomie regionu przy pewnej stabilizacji polityki redakcji ipewnym
dystansie do sfery politycznej ikorporacyjnej mona odnie sukces nie tylko czytelniczy, ale irynkowy. Warto wtym miejscu wspomnie, i proces przeksztace Gocia
Niedzielnego rozpocz ksidz Stanisaw Tkocz na pocztku lat dziewidziesitych.
Ten nieyjcy ju ksidz dziennikarz wnis wiele otwartoci, ajednoczenie poszanowania wobec tradycji ikultury medialnej naszego regionu.
Powracajc do segmentu prasy lokalnej, trzeba podkreli, e iw tym segmencie przestrzeni medialnej w minionych dwudziestu latach podejmowano prby wydawania nowych tytuw tygodniowej prasy lokalnej o treciach uniwersalnych. Ale
lokalne tygodniki, ktre powstay izaistniay przez jaki czas wprzestrzeni medialnej
regionu, po pewnym czasie upaday (poza nielicznymi wyjtkami, np. Co Tydzie).
Jedynie wpismach orzadszej periodycznoci, aprzede wszystkim wsegmencie
miesicznikw nastpi daleko idcy rozwj ilociowy. Ale pod wzgldem nakadw s
to pisma niskonakadowe i ich znaczenie w systemie periodycznej komunikacji medialnej jest ograniczone iprawie niezauwaalne wkomunikowaniu masowym.
Wieloletnie badania Zakadu Dziennikarstwa Uniwersytetu lskiego nad rozwojem typologicznym prasy pod wzgldem periodycznoci na Grnym lsku pokazuj, e wydawane s tu wszystkie typy prasy. Prawie poowa tytuw wydawanych
wnaszym regionie to miesiczniki. Tygodniki stanowi okoo 20 proc., dwutygodniki
blisko 6proc., aperiodyki oinnej periodycznoci stanowiy po kilka procent wydawanej prasy. Dzienniki wlatach 1990-2000 stanowiy 2-5 proc. prasy drukowanej wtym
czasie na Grnym lsku8. Wkolejnej dekadzie wtym segmencie prasy nastpiy procesy dalszej komercjalizacji i konsolidacji, co spowodowao jakociow zmian tego
segmentu prasy. W 2010 roku dzienniki stanowiy 0,5 proc. wszystkich periodykw
wydawanych wwoj. lskim.
Oglna liczba tytuw prasowych w przestrzeni medialnej naszego regionu
wydawanych wroku latach 2010-2011 oscyluje wgraniach 383. Wporednich okresach badawczych liczba tytuw prasy wydawanej wnaszym regionie bya nastpujca:
wroku 2000 337 , aw roku 1996 3679.
Pisma wsptworzce przestrze medialn katowickiego regionu medialnego
wydawane s wokoo 90 miejscowociach. Gwne orodki wydawnicze to: Katowice,
Bielsko-Biaa, Czstochowa, Gliwice, Cieszyn, Rybnik, Sosnowiec, Tychy.
8
Szczegowe zestawienia dotyczce mediw na Grnym lsku do 1996 roku patrz:
M. Jachimowski (red.), Katalog Prasy Radia Telewizji, Rocznik 1995/1996, Rocznik 1992/1993,
Rocznik 1991.
9
Badania wasne autora.
28
Rozprawy i artykuy
6. Media elektroniczne wprzestrzeni medialnej

Wprzestrzeni medialnej katowickiego regionu medialnego struktura mediw
elektronicznych pod wzgldem iloci elementw jest mniej liczna ni prasy drukowanej, natomiast ich zasig spoeczny oraz masowo oddziaywania jest bardzo dua.
Wmomencie rozpoczcia transformacji ustrojowej wPolsce na terenie Grnego lska
istniay dwie regionalne rozgonie radiowe Rozgonia Polskiego Radia wKatowicach i Rozgonia Polskiego Radia w Opolu oraz Telewizja Katowice. W przestrzeni
medialnej regionu, po likwidacji cenzury, rozwj ilociowy stacji radiowych itelewizyjnych ze wzgldw technicznych, formalnoprawnych by mniej ywioowy ni prasy. Chocia naley powiedzie, e zrodziy si inicjatywy zakoczone sukcesem jeszcze
przed wejciem ustawy zdnia 29 grudnia 1992 roku oradiofonii itelewizji. Na terenie
byych wojewdztw lskich powstao do grudnia 1992 sze stacji radiowych pi
komercyjnych ijedna kocielna. Zacza rwnie dziaa 16 grudnia 1992 roku Prywatna Telewizja Katowice Rondo, aw 1993 roku rozpocza emisj prywatna Telewizja
Opole Telopol. Do powiedzie, e wpierwszym okresie, kiedy rozpoczto porzdkowanie spraw zwizanych zfunkcjonowaniem mediw elektronicznych wlatach 19921993, powstay na lsku 3stacje katolickie, 11 stacji radiowych komercyjnych i2 stacje telewizji prywatnej.
W wyniku procesw koncesyjnych przybywao lokalnych stacji radiowych
w przestrzeni regionu. Na koniec pierwszej dekady transformacji ustrojowej, na terenie powstaego wojewdztwa lskiego istniay 22 stacje radiowe ornym profilu.
Wliczbie tej mieciy si: jedna regionalna rozgonia publiczna, pi stacji Kocioa
katolickiego, jedna Kocioa ewangelicko-reformowanego oraz 15 stacji komercyjnych.
Byy one rozmieszczone w15 miejscowociach. Miasta, ktre byy siedzibami wicej ni
jednej stacji, to: Czstochowa (4 stacje), Bielsko-Biaa (3 stacje), Katowice (3 stacje).
Na przeomie dwch dekad transformacji ustrojowej wprzestrzeni mediw regionu, wsegmencie mediw elektronicznych nie miaa konkurenta publiczna telewizja
regionalna. Wstrukturach Telewizji Polskiej Katowice usamodzielni si Orodek Regionalny Telewizji Polskiej wOpolu. Od poowy stycznia 2000 roku, od poniedziaku
do pitku OTV Katowice nadawa pgodzinny program lokalny dla odbiorcw pasma
wsplnego na terenie Opolszczyzny. Inna zmiana, jak wprowadzono wtelewizji regionalnej, to ograniczenie programu wasnego. Od 1998 roku wprowadzono tzw. pasmo
wsplne dla publicznych telewizji regionalnych, ograniczajc w ten sposb wasne
programy osadzone wregionie. Wwyniku tych zmian nastpi znaczcy spadek zasigu spoecznego TVP Katowice wregionie. W1997 r. wynosi on 73 proc., aw 1999 r.
29
tylko 35,9 proc. badanych wnaszym regionie deklarowao korzystanie zprogramw

tej telewizji. W konsekwencji musiao to wpyn na ograniczenie znaczenia telewizji regionalnej jako regionalnego rda informacji. Wystarczy tu tylko powiedzie, e
w1997 roku TVP Katowice bya podstawowym rdem informacji oregionie dla 52,6
proc. mieszkacw byych wojewdztw bielskiego, czstochowskiego ikatowickiego,
natomiast w1999 roku dla 26,9proc. Wkolejnych latach, jak pokazuj badania pracownikw Zakadu Dziennikarstwa Uniwersytetu lskiego za lata 1990-2001, spada
znaczenia radia publicznego jako rda informacji zregionu.
Wdrugim dziesicioleciu transformacji wsegmencie mediw elektronicznych
jeszcze wyraniej wida efekty niedostatecznych zmian strukturalno-systemowych
w ksztatowanej przestrzeni medialnej kraju. Pokazana wczeniej stosunkowo dua
aktywno na poziomie lokalnym wtworzeniu mediw elektronicznych zostaa szybko
zweryfikowana przez mechanizmy rynkowe. Wiele niepowodze wzakresie funkcjonowania elektronicznych mediw lokalnych wnaszym regionie byo pochodn sytuacji gospodarczej regionu. Regionalny i lokalny rynek by zbyt pytki, aby podmioty
podejmujce trud tworzenia nowych lokalnych stacji radiowych mogy odnie sukces
rynkowy itwrczy. Wiele ztych stacji lokalnych zostao przejtych przez silne podmioty korporacyjne spoza regionu. Stacje te zostay wchonite przez sieci tych podmiotw
i zastpione stacjami sieci. Zazwyczaj o okrelonym formacie muzycznym, atrakcyjnym zpunktu widzenia marketingowego ireklamowego. Podmioty korporacyjne, ktre przejy lokalne stacje omawianego regionu, byy zlokalizowane przewanie wcentrum polityczno-administracyjnym kraju. To pokazuje, i nadmiernie rozbudowany
orodek medialny w centrum polityczno-administracyjnym kraju cign podmioty
korporacyjne, szczeglnie zagraniczne, ktre skanalizoway rodki na reklam wmediach ocharakterze centralnym. Szczeglnie korporacje ifirmy, ktre traktoway nasz
kraj jako rynek zbytu swoich masowych towarw. Podejmujc swoje dziaania promocyjne ireklamowe wskali caego kraju, podmioty te kieroway rodki na reklam do
komercyjnych mediw majcych charakter centralny zracji zasigu oglnokrajowego.
Wskutek tego regiony medialne stay si ponownie miejscami oddziaywania perswazyjnego, tyle e korporacyjnego.
Dziaania promocyjne i reklamowe stosunkowo szybko weryfikuj efekty oddziaywania perswazyjnego danego medium poprzez procent wzrostu sprzeday. To
pokazywao zleceniodawcom moliwoci danego medium. Dlatego wiele podmiotw
dysponujcych mediami (szczeglnie znaczce korporacyjnie) podjy dziaania ju
uzarania transformacji ustrojowej, rozbudowujc mutacje czy dodatki swoich wyda
podstawowych (prasa drukowana), aw przypadku mediw elektronicznych tworzenie
sieci stacji radiowych lub nadajnikw zwikszajcych zasig techniczny ispoeczny. Ze
30
Rozprawy i artykuy
wzgldu na charakter opracowania nie analizujemy wgbiej tego problemu, robimy

to winnym miejscu10.
Kolejne stacje radiowe womawianym regionie dziaajce aktualnie, to lokalne
stacje koncesjonowane. S to radia zrnicowane, jeli chodzi oprogram, ale mona
powiedzie, i wczci tych stacji przekazywane treci mocno s osadzone wkulturze
spoecznoci, do ktrej nadaj. Takim radiem jest np. Radio Piekary.
Wiele z tych stacji [Radio Bielsko, Radio Express (Tychy), Radio Fest (Chorzw), Radio Piekary, Radio Vanessa (Racibrz), Radio CCM (Gliwice), Radio eM
107,6] weszo wporozumienie handlowe wramach tzw. Pakietu Niezalenych. Pakiet
Niezaleny funkcjonuje na rynku reklamy od 1 kwietnia 2003 roku. Jest to porozumienie handlowe niezalenych lokalnych stacji radiowych iEurozet, ktre zajmuj si
sprzeda antenowego czasu reklamowego, przez co daj reklamodawcom unikalny
dostp do lokalnych suchaczy, zasig wwymiarze oglnopolskim (porozumienie tworz 52 rozgonie zcaej Polski) oraz atrakcyjn cen.
Oddzielnego opracowania (ze wzgldu na zakres problemw) wymaga sytuacja
radia publicznego naszego regionu Polskiego Radia Regionalnej Rozgoni wKatowicachRadio Katowice S.A. itelewizji publicznej TVP/oddzia Katowice. S to media elektroniczne, ktre wraz zdziennikiem regionalnym s mediami konstytuujcym
region medialny wojewdztwa lskiego. Znaczenie tych mediw jako podstawowego rda informacji dla naszego regionu zostao opisane szczegowo w raportach
zbada prowadzonych wlatach 1990-2001 przez pracownikw naukowych Zakadu
Dziennikarstwa Uniwersytetu lskiego Mariana Gierul, Bernarda Grzonk ipiszcego te sowa. Wyniki ztych bada zostay wznacznej czci wykorzystane winnych
publikacjach naukowych11.
7. Dziennikarze wprzestrzeni medialnej
Znaczenie iwarto mediw regionu s wane nie tylko dla kultury medialnej
regionu. Wane s dla caej kultury. wiadczy otym dorobek zespow dziennikarskich
mediw, ktre istniay iistniej na lsku. Jest on znany inie wymaga wtym miejscu
jakiego szczeglnego omawiania. Warto tu jedynie doda, e np. Radio Katowice, jak
iTelewizja Polska o/Katowice s wanymi orodkami praktyk dla studentw dzienni10
M. Jachimowski, op. cit.
11
M. Gierula, M. Jachimowski, Zmiany mediw idziennikarstwa lokalnego, [w:] G. Kopper, K.
Schliep, J.Rutkiewicz (red.), Media idziennikarstwo wPolsce 1989-1995, Krakw 1996; M. Gierula,
Radio na lsku wolny rynek czy monopol, [w:] J. Kantyka, M. Jachimowski (red.), Transformacja
radia wPolsce ina wiecie (1990-1995), Katowice 1996; M. Gierula, Radio publiczne iradio komercyjne na lsku 15 lat koegzystencji, Studia Medioznawcze 2006, nr 3.
31
karstwa lskich uczelni. Ponadto byy is od pocztku transformacji zapleczem kadrowym dla mediw komercyjnych, zarwno dla naszego regionu, jak imediw oglnokrajowych.
8. Czynniki osabiajce kultur medialn
Kultura medialna ikultura translacji przestrzeni medialnych moe si rozwija tylko wwarunkach pluralizmu strukturalno-przestrzennego mediw wskali caego
kraju. Niezbdne do tego s stosowne rozwizania prawne isystemowe. Wieloletnie
dziaania polityczne, wcigajce do wgry politycznej media szczeglnie publiczne
musi budzi niepokj. Tego typu dziaania nie s obojtne wobec funkcjonowania
mediw wprzestrzeni medialnej regionw. Naley zasygnalizowa, ze media publiczne
omawianego regionu maj podobne problemy jak pozostae media publiczne. Przyczyny s tu pozamedialne. Jest to efekt niskiej kultury medialnej partii sprawujcych
wadz, ktre przez minione 20 lat, przejmujc kontrol nad instytucjami pastwa,
staraj si zawaszczy media publiczne, pomimo ustawowego isystemowego rozwizania, konstruujcego dualny system mediw elektronicznych skadajcy si zmediw
publicznych imediw koncesjonowanych. Niepokojce jest, e zarwno sfera polityczna, jak isfera korporacyjna nie chc zrozumie, e jest to wsensie strukturalnym jedno
zwaniejszych rozwiza organizacyjno-prawnych dajcych podstawy dla pluralizmu
mediw.
Kultura regionu, nie tylko medialna, bardzo ucierpi, jeli media publiczne na
kadym poziomie zostan wedle kolejnych rozwiza legislacyjnych pod siln kontrol partii wadzy. Wprowadzane mechanizmy prawno-organizacyjne wypaczaj istot
mediw publicznych. Ten typ mediw musi by niezaleny od sfery wadzy politycznej ikorporacyjnej. Efekty beztroski politykw wtym wzgldzie a nadto odczuwaj
media publiczne, tak w regionie, jak i oglnopolskie (szczeglnie finansowo). Apele
lidera partii wadzy oniepacenie abonamentu, anastpnie przyjte rozwizania prawne stanowi zagroenie dla istniejcego jeszcze pluralizmu mediw. Media publiczne
przez dziaania polityczne iprawne zpowrotem, tak jak przed rokiem 1989, mog systemowo sta si mediami partii wadzy, bd te zostan doprowadzone do takiego
stanu zapaci przez parti wadzy, e nastpi ich przejcie wdrodze tzw. prywatyzacji
przez sfer korporacyjn porednio lub bezporednio. A zapowiadane w mediach
publicznych kolejny raz w historii dziennikarstwa polskiego tzw. weryfikacje jeszcze
bardziej rozbij rodowisko dziennikarskie, ktre jest sabe i praktycznie niemajce
siy przeciwstawi si tak sferze politycznej, jak ikorporacyjnej. Przez cige wciganie
tego rodowiska wwalk polityczn ito zarwno na poziomie regionalnym, jak iogl-
32
Rozprawy i artykuy
nokrajowym cz dziennikarzy odchodzi do zawodw pokrewnych (np. PR, reklama)

lub rezygnuje ztego zawodu.
Ostanie dwadziecia lat nie tylko w sferze mediw publicznych, ale i komercyjnych zredukowao pewn cigo pokoleniow w dziennikarstwie, tak wan do
budowy zasad zawodowych, jak ietycznych tego zawodu.
lskie rodowisko dziennikarskie byo jednym zliczniejszych Polsce. Obecnie
brak dokadnych danych o jego kondycji, a nawet i liczebnoci. Sprawy rodowiska
dziennikarzy naszego regionu, tak mediw publicznych, jak ikomercyjnych wymagaj
bada.
Chcc zasygnalizowa wag problemu zawodu dziennikarza, posuymy si danymi zbada zlat wczeniejszych, to jest zbada zpoowy lat 90., ktre autor prowadzi wnaszym regionie. Materiay te traktujemy jako wyjciowe do przyszych bada. Podajemy te dane, aby wskaza problem rodowiska dziennikarskiego jako jeden
zproblemw kultury medialnej naszego regionu. Wdrugiej poowie lat 90. woparciu
ozebrane dane wredakcjach istowarzyszeniach dziennikarskich szacowalimy, e we
wszystkich mediach omawianego regionu pracuje przeszo 800 dziennikarzy. Byli to
dziennikarze piszcy zarwno w gazetach osiedlowych i zakadowych, jak i oglnokrajowych. Drug cech tego rodowiska byo to, e znaczna cz dziennikarzy tworzya poza Katowicami. Wiksze skupiska dziennikarzy wystpoway wtamtym czasie
wBielsku-Biaej, Czstochowie, Gliwicach, Raciborzu, Rybniku, Sosnowcu, Tychach.
Zrozumiaym jest, e wregionie dominujcym jest rodowisko katowickie, skupione wznacznej czci wwysokonakadowych wczesnych dziennikach regionalnych,
Radiu Katowice oraz Telewizji Katowice. rodowisko to liczyo ponad 300 osb. Wtakiej profesji jak dziennikarstwo jest to rodowisko znaczce.
Wrd dziennikarzy lskich dziaay wtamtym czasie trzy organizacje: Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej oraz Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy. To ostatnie miao wpywy przede
wszystkim wCzstochowie. Najliczniejsz organizacj wtamtym okresie wwojewdztwach lskich byo Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej. Liczyo
ono wwczas 594 osb, wtym 80 kandydatw. Mniejszym byo Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich. Oddzia tej organizacji liczy 167 czonkw i2 kandydatw12.
Dziaalno tych organizacji skupiaa si zasadniczo na szczeblu oddziau.
SDRP nie miao wtym czasie praktycznie k redakcyjnych ani te terenowych. Natomiast SDP miao takie koa tylko w5 redakcjach.
Zaplecze materialno-techniczne tych dwch organizacji byo ijest rne. Od12
Opracowano na podstawie danych zebranych wzarzdach Oddziaw SDP iSDRP wKatowicach
wlatch 1994-1996.
33
dzia Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej wKatowicach mia wasny lokal, przychodni lekarsk (suya caemu rodowisku), prowadzi Klub dziennikarza. W innej sytuacji byo SDP, ktre nie miao wasnej siedziby korzystao
wwczas zuprzejmoci Rozgoni Polskiego Radia wKatowicach, gdzie miao wypoyczone biurko na dokumentacj. Wtamtym czasie organizacja ta nie prowadzia adnej
dziaalnoci gospodarczej. Podstaw finansow oddziaw wojewdztw lskich SDP
byy skadki czonkowskie. Dlatego te pomoc socjalna dla dziennikarzy ze strony tego
Stowarzyszenia bya niewielka. Wtym okresie transformacji prasy, forma dziaalnoci
SDP na lsku na rzecz rodowiska to poredniczenie wkontaktach zdziennikarzami
iprasoznawcami zagranicznymi, jak rwnie zaatwianie stypendiw zagranicznych.
Wtamtym czasie udao si zaatwi dwa takie stypendia wUSA.
Czonkowie tej organizacji czynnie brali udzia wlikwidacji RSW Prasa Ksika Ruch jedna osoba pracowaa wKomisji Likwidacyjnej (red. A. Grajewski). Jednoczenie SDP miaa obserwatora przy wszystkich przeksztaceniach prasy lskiej.
Likwidatorem RSW wKatowicach by rwnie czonek SDP (Jerzy Kamieniecki).
Nieco inaczej wygldaa dziaalno SDRP na rzecz rodowiska. Oprcz prowadzonej przychodni zdrowia, Stowarzyszenie to organizowao pomoc prawn dla
dziennikarzy, ktrzy mieli sprawy wsdach pracy. Dla dziennikarzy bezrobotnych organizowano pomoc wposzukiwaniu pracy wzawodzie lub stwarzano okresowe moliwoci zarobkowania. SDRP udziela zapomogi dziennikarzom potrzebujcym. Wspiera dziennikarzy w staraniach o wyjazdy do sanatoriw. Inne formy dziaalnoci to
organizowanie wycieczek, wigilii dla samotnych dziennikarzy itp.
Oddzia Katowicki SDRP nie prowadzi szkole warsztatowych. Szkolenia,
sympozja organizowane byy wtym czasie na szczeblu centralnym.
adna z tych organizacji nie moga i nie moe aktywnie dziaa w zakresie
ochrony warunkw pracy dziennikarzy. Prowadzone negocjacje zwydawcami nie daj
pozytywnych rezultatw. Wduym stopniu dlatego, gdy tak SDP, jak iSDRP nie maj
uprawnie zwizkw zawodowych. Wtej sytuacji nie ma organizacji, ktra mogaby
wsposb skuteczny prowadzi negocjacje na temat warunkw pracy ipacy dziennikarzy. Obecny bowiem status tych stowarzysze czyni te organizacje bardziej towarzysko-samopomocowymi ni bronicymi interesw rodowiska dziennikarskiego. Sytuacja jest tym bardziej powana, i wdialogu spoecznym praktycznie brak dyskusji nad
kondycj dziennikarstwa jako instytucji zaufania publicznego w regionie. Struktura
mediw nie zachca, ani te nie ma mocy inspirujcej dla samego rodowiska dziennikarskiego, ktre wytumaczyoby swoje problemu spoeczestwu.
Nowe mechanizmy rynkowe ikomercyjne ujawniy, e dziennikarze przynale
obiektywnie do sfery publicznej, to znaczy do tych, ktrzy wnowej rzeczywistoci maj
34
Rozprawy i artykuy
wiele problemw, pozostajc poza zasigiem siy bezsilnych jak okreli ruchy na
rzecz spoeczestwa obywatelskiego Vaclav Havel.
Tym bardziej rodowisko to wymaga dalszych bada, szczeglnie jego stan
ilociowy, kondycja zawodowa, moliwoci rozwoju zawodowego, a take yciowego
wnaszym regionie. Aprzede wszystkim miejsce tej profesji wrd zawodw twrczych
wojewdztwa lskiego. Wprzestrzeni medialnej pojawiaj si nowe moliwoci iformy komunikacji, ale iperswazji, ktre przenikaj do kultury medialnej rwnie naszego regionu. Wymaga to take systematycznych icigych bada, szczeglnie przez neutralne orodki akademickie. Wane jest to dla transparentnoci dyskursu medialnego
idebaty publicznej. Obecnie przy nasilajcej si komercjalizacji mediw, szczeglnie
ich treci, spraw niecierpic zwoki jest zbadanie, jak ksztatuj si relacje midzy
public relations adziennikarstwem nie tylko wnaszym regionie13.
Zakoczenie
Ksztatowanie si przestrzeni medialnej jest pochodn wielu procesw spoecznych, politycznych, ekonomicznych, atake kulturowych. Katowicki region medialny ma swoj histori tkwica wkilku kulturach. Jest to wielkie bogactwo, azarazem
problem, kiedy przestrze medialna nie jest uksztatowana wwyniku procesw kulturowych, aw wyniku procesw politycznych. Wepoce mediw globalnych idominacji
kultury amerykaskiej izachodnioeuropejskiej (w omawianym regionie niemieckich),
wtakim regionie jak katowicki region medialny brak dostatecznie rozwinitych mediw regionu oniskiej periodycznoci, utrudnia to korzystania zbogactwa wasnej wielokulturowoci.
Biorc pod uwagdusz perspektyw czasow, wyglda to na efekt bezmylnoci politycznej. Szczeglnie gdy spojrzymy zperspektywy trwajcej centralizacji wadzy politycznej ipartyjnej wostatnich dziesicioleciach (sprzed 1989 roku ipo 1990
roku). Jest to przejaw uomnoci historyczno-politycznej tzw. klasy politycznej, nierozumiejcej istoty zjawisk komunikacyjnych i medialnych w szerszej perspektywie,
okrelanych jako polityka szczegowa, tj. polityka kulturalna ipolityka medialna.
Wulgaryzm polityczny ma swoje konsekwencje, jak pokazalimy w prezentowanym opracowaniu, midzy innymi w strukturze mediw katowickiego regionu
medialnego. Wystpuje tu w najwaniejszych segmentach mediw periodycznych
hybrydyzacja, warunkowana li tylko celami korporacyjnymi, a nie kulturowymi re13
Problem ten jest podejmowany wliteraturze przedmiotu wrnym ujciu. Na gruncie polskim wedle marketingowej koncepcji transakcji lub relacji kwestie te podejmuje W. Furman wpracy
pt. Dominacja czy porozumienie? Zwizki midzy dziennikarstwem apublic relations, Rzeszw 2009.
35
gionu. To powoduje, e osprawach regionu niejednokrotnie formuuj opinie ludzie

spektakularnie zwizani zregionem (pracownicy mediw albo pisujcy do mediw),
szczeglnie w wydaniach regionalnych mediw centralnych, o formule hybrydalnej.
Czasami co najwyej wywodzcy si z regionu lzacy na pokaz. Jeli by przeledzi twrczo tego typu publicystyki, wida umiejtno piszcych dostosowania si
do egoistycznych trendw centrw politycznych ikorporacyjnych wWarszawie czy za
granic. Trudno wnich dostrzec zaangaowanie wsprawy rozwoju regionu. Tego typu
publicystyka czy tabloidyzacja pozostaych przekazw wprzestrzeni medialnej regionu
ma niewiele wsplnego z okreleniem mediw regionu jako jego filtra kulturowego.
Akultura translacyjnoci przestrzeni medialnej regionu zanika, bo zanika dyskurs medialny oregionie nie tylko na poziomie regionu. Polityka wielu redakcji zaczyna mie
wiele wsplnego zpolityk waciw komunikacji marketingowej.
Problem, na ktry zwracamy uwag, nie dotyczy tylko katowickiego regionu
medialnego. Zaprezentowane wopracowaniu problemy maj wymiar szerszy ni regionalny. Katowicki region medialny, jak pokazalimy, ma swoj specyfik, ale zachodzce z w nim procesy spowodowane s w duym stopniu przez dziaania wadz
centrum politycznego ikorporacyjnego sprawujcych kontrol nad naszym pastwem
itrendami globalnymi. Analizujc przestrze medialn konkretnego regionu medialnego, wskazywalimy na szerszy wymiar wielu procesw, bowiem zperspektywy regionu atwiej pokaza pewne oglne trendy wperiodycznej komunikacji medialnej. S
nimi obniajca si kultura medialna wielu rodowisk ispoecznoci lokalnych, spowodowana przez monopolizacj mediw oraz spadek znaczenia kultury translacyjnoci przestrzeni medialnej wielu zbiorowoci.

Obnianie si tych kultur przejawia si midzy innymi tym, e struktura mediw regionu ksztatowana jest pod potrzeby komunikacji marketingowej, anie
przez potrzeby dyskursu spoeczestwa obywatelskiego.
SUMMARY
THE TRANSFORMATIONS OF THE MEDIA SPACE IN THE DISTRICT OF
SILESIA
Coexistence of the mass-media and The Third Wave in the contemporary global
world causes that am individual has the impression of excessive media broadcasting and he cannot cope with it. It is the derivative of the content commercialization and uniformization which do not facilitate the choice of the media as
well as the evaluation of the informative contents. The transformations of the
media space and the drop in the significance of the regional media that explain
both regional and non- regional matters from perspective of aregion and local
communities also have agreat influence on it.
The media space of the district of Silesia is one example of such transformations.
The processes of media commercialization in this space and the so called consolidation of the press caused that there was one newspaper in ahybrid formula
36
Rozprawy i artykuy
dealing with the regional problems and the regional editions of anational newspaper. Lac of the structurally strong every day press of the region reduces the
discourse significance of the public electronic regional media. As aconsequence
the translation possibilities of the region in media communication in the district
of Silesia as well as between the regions and in intercultural communication are
diminishing.
KEY WORDS: media space, cultural translation, periodic mediums, region of
the periodic media communication, multiculturalism, Katowice media region
Jurij uczyski
System medialny warmenii. Historia

iwspczesno
STRESZCZENIE
Autor przedstawia historyczne uwarunkowania powstania prasy ormiaskiej.
Prezentuje orodki jej ksztatowania. Charakteryzuje powstanie poszczeglnych typw prasy, jak iinstytucji zni zwizanych. Wskazuje na zwizki prasy
zksztatowaniem si zarwno tosamoci narodowej, jak ipastwowoci Armenii. Dokonana jest analiza najwaniejszych tytuw whistorii prasy Armenii.
Autor przedstawia histori systemu medialnego tego kraju wokresie Zwizku
Radzieckiego, jak iczasach najnowszych po powstaniu niezalenego pastwa.
SOWA KLUCZOWE: prasa, Kaukaz, Armenia, Rosja, system medialny, radio,
telewizja, czasopismo, prawo medialne
Jedn z osobliwoci wczesnego etapu rozwoju dziennikarstwa ormiaskiego

jest brak jednego centrum kulturalnego. Dlatego jako jednoczce centra wystpoway
nie tylko rne miasta, ale te rne kraje. Gwnymi centrami wydawniczymi prasy
ormiaskiej wXIX ina pocztku XX wieku byy Konstantynopol (Turcja) iTyflis1 (Rosja). Do 1920 roku ukazao si wic wKonstantynopolu ponad 350, aw Tyflisie ponad
180 tytuw wydawnictw periodycznych2.
Pierwsze pismo ormiaskie ukazao si wpadzierniku 1794 roku windyjskim
miecie Madras. Redaktorem wydawniczym czasopisma Azdarar (Wiadomoci)
by pochodzcy zperskiego Szirazu mnich Shmavonian Harutyun3, znawca jzyka perskiego iarabskiego, literatury ifilozofii. Wroku 1784 osiedli si on wMadrasie, gdzie
zdobywszy dowiadczenie wodlewaniu czcionek typograficznych, wroku 1789 zaoy
drug wtym miecie drukarni ormiask, aw 1794 roku postanowi wduchu pnego
Owiecenia wydawa czasopismo wjzyku ormiaskim na wzr angielskich wydawnictw periodycznych.
1
Oficjalna nazwa miasta Tbilisi wlatach 1845-1936 (przyp. tum.)
2
.. 1800-1917 . , 1985. C. 64.
3
Harutyun Shmavonian jest uznawany za ojca dziennikarstwa ormiaskiego wroku 2004
wErewaniu wystawiono mu pomnik, adzie 16 padziernika (w padzierniku ukaza si pierwszy
numer Azdarara, wtym samym 2004 roku zosta ogoszony Dniem Pracownika Prasy Armenii.
38
Rozprawy i artykuy
Czasopismo miao cig numeracj ibyo wydawane wgrabarze (jzyku staroormiaskim, ktry prawie do pocztku XIX wieku by wykorzystywany jako jzyk literacki ido dzi jest uywany jako jzyk liturgiczny wcerkwi ormiaskiej). Sytuacja materialna Azdarara, mimo ograniczonej liczby czytelnikw, bya nieza, gdy uzyska
on wsparcie materialne ze strony bogatych Ormian mieszkajcych wIndiach. Wswoim czasopimie Shmavonian Harutyun publikowa wiadomoci handlowe, ekonomiczne ipolityczne, publicystyk, dziea literackie, tumaczenia oraz prace historyczne. Na
przykad wlatach 1794-1795 zamieci na amach Azdarara znamienit prac Akopa
Simoniana Biografia Hajdara Ali-Chana, ktra do dzi stanowi wartociow pozycj
historyczn. Prac Simoniana Harutyun wyda po to, eby zapozna swoich czytelnikw zyciem jednego zwielkich ludzi Indii, zhistori kraju iwalk, jak prowadzili
Europejczycy o zabr Indii, z tym heroicznym sprzeciwem, jaki przejawiali Hindusi
wobec kolonizatorw4.
Drukowano te korespondencj zRosji, wtym dekret Katarzyny II outworzeniu dla Ormian miasta Grigoriopola. Ormianie pamitali te odyplomie imperatorowej z30 lipca 1768 roku, wktrym uroczycie ogaszaa:
Zgodnie z testamentem naszych przodkw obiecujemy otoczy nasz carsk mioci i yczliwoci rwnie czcigodnego patriarch Symeona, jak przyszych nastpcw tronu patriarszego, atake
juzbaszy, wadcw icay nard ormiaski5.
Dlatego redaktor wzywa rodakw do powracania do ojczyzny, perspektyw

wyzwolenia ktrej wiza zRosj. Wsumie wokresie 1794-1796 wyszo 18 numerw
czasopisma, aw bibliotekach zachoway si trzy komplety Azdarara, stanowice du
warto dla historii czasopimiennictwa ormiaskiego.
Drugim ormiaskim wydawnictwem periodycznym by rocznik Taregrutiun
(Dziejopis), ktry by wydawany w latach 1800-1802 przez Weneck Kongregacj Mechitarystw pod redakcj znanego historyka ormiaskiego i geografa Gukasa
(Luki) Inczianinia. W1803 roku zamiast tego rocznika zaczto wydawa inny Eganak Biuzandian (Wiadomoci Bizantyjskie), ukazujcy si do roku 1820. Wlatach
1812-1816 wWenecji ukazywa si dwutygodnik Ditak Biuzandian (Obserwator Bizantyjski).
Osobliwoci weneckich czasopism ormiaskich sta si fakt, e wszystkie te
wydawnictwa odpowiaday polityce kulturalno-owiatowej zakonu mechitarystw
4
.. XVIII . , 1968. C. 88.
5
, . ., 1833. .I.
C. 175.
Jurij uczyski System medialny w Armenii. Historia i wspczesno
39
ibyy drukowane wjzyku aszharabar (dosownie sowo wieckie) potocznym jzyku ormiaskim.
Mwic odziaalnoci wydawniczej bractwa mechitarystw, nie mona nie wspomnie onajznamienitszym whistorii czasopimiennictwa ormiaskiego pimie Bazmawep
jedynym ormiaskim wydawnictwie periodycznym, wychodzcym do czasw obecnych.
Pocztkowo Bazmawep by dwutygodnikiem. Od maja 1843 roku ukazywa
si w Wenecji pod redakcj Gabriela Ajwazowskiego, arcybiskupa i historyka, starszego brata najwikszego rosyjskiego marynisty Iwana Ajwazowskiego. Po wyjedzie
Gabriela Ajwazowskiego do Parya w1848 roku6, Bazmawepem zacz kierowa inny
wielki uczony, etnolog ipoeta Gewond Aliszan, bdcy redaktorem tego wydawnictwa od 1849 do 1852 roku.
Bazmawep odegra znaczc rol wrozwoju aszharabaru, omawiajc przede
wszystkim ormiask literatur i histori, zamieszczajc badania znanych ormianoznawcw, publikujc teksty literackie, jak rwnie przekady dzie francuskich, angielskich i rosyjskich pisarzy, wiadomoci o yciu gospodarczym, politycznym i naukowym krajw europejskich.
Jednak reakcja na to wydawnictwo nie wszdzie bya pozytywna. Na przykad
ormiaski publicysta Micha Nabandian, przebywajcy wpoowie lat 50. XIX wieku
wMoskwie, stwierdzi:
Obserwowalimy czasopismo Bazmawep od pocztku jego istnienia do ostatnich dni i zrozumielimy, e to czasopismo jest tylko rodkiem zdobywania dochodu, przedmiotem handlu, bowiem,
wydrukowawszy par stron pieni narodowych i wierszy pogrzebowych, pojawiajcych si czciej ni
cokolwiek innego, nie ma ono czym si usprawiedliwi przed witym sdem krytyki; funkcjonowanie
tego czasopisma odbywa si kosztem Sztemaran pitani gitelac, niegdy wydawanego wSmyrnie, oczym
moe si przekona kady iupewni si co do prawdziwoci naszych sw, nie mwic ju onieprawidowej strukturze jzyka, ktr nieco wostatnim czasie uporzdkowano7.
Wpierwszej poowie dziewitnastego stulecia Indie nadal utrzymyway swoje

znaczenie wrozwoju czasopimiennictwa ormiaskiego, ktrego centrum znajdowao
si wKalkucie, gdzie mieszkaa dua wsplnota ormiaska. Wanie tam wlatach 18211823 wybitny dziaacz spoeczny iliteracki Martiros Mkrtczanc wydawa czasopismo
6
WParyu Gabriel Ajwazowski otrzyma stanowisko dyrektora kolegium ormiaskiego
Samuila Moorata, aponiej wroku 1855 wydawa wjzyku francuskim iormiaskim czasopismo
Masiac Ahawni (Gob Masisu), ktre byo kontynuowane wlatach 1859-1865 wjzyku ormiaskim irosyjskim wTeodozji.
7
. // . : 2 .
, 1968. . 1. C. 188.
40
Rozprawy i artykuy
Sztemaran (Spichlerz), ktre odegrao znaczn rol wrozpowszechnianiu przekadw zliteratury wiatowej. Innymi znanymi ormiaskimi wydawnictwami periodycznymi byy tygodniki Azgaser (Patriota, 1845-1848) iAzgaser Araratian (Patriota
Araracki, 1848-1852), wydawane w Kalkucie w jzyku grabarskim. Ich redaktorem
by poeta isatyryk Mesrop Tagiadian, ktry, jak twierdz rda, wywiz zMadrasu
archiwum gwne pierwszego ormiaskiego czasopisma Azdarar8. Tagidian by mionikiem grabaru, co nie mogo si nie odbi na specyfice jego czasopism, wktrych
drukowano artykuy ocharakterze patriotycznym iowiatowym, wiadomoci okulturze ormiaskiej, rnego rodzaju informacje. Wlatach 40. XIX wieku zaktywizowaa
si dziaalno wcelu stworzenia systemu ormiaskiej prasy periodycznej wImperium
Osmaskim, ktrej centrami zostay Konstantynopol i Smyrna. W Konstantynopolu
od 1832 do 1850 roku zprzerwami wydawano pod zmieniajc si nazw gazet urzdow Lro gir meci terutian osmanian (Gazeta Wielkiego Pastwa Osmaskiego).
WSmyrnie (Izmirze) wlatach 1839-1854 wychodzio czasopismo Sztemaran Pitani
Gitelac (Skad wiedzy uytecznej), aw latach 1840-1887 tygodnik Aszraujs Awaratian (wit Araratu lub Zorza Araratu).
Na amach Aszraujs Araratian, wydawanej waszharabarze, drukowano materiay oyciu politycznym igospodarczym rnych krajw, oArmenii ijej kulturze.
Wydawnictwo to byo rozpowszechniane nie tylko wArmenii Zachodniej, ale iwrd
Ormian kaukaskich, bdc w ten sposb szerzycielem okrelonych strategii medialnych Imperium Osmaskiego wwalce owpywy ideologiczne na Kaukazie. Rwnie
w Konstantynopolu w 1852 roku Karapet Jutuan powoa liberaln gazet Masis,
ktra wielokrotnie zmieniaa redaktorw i przetrwaa do roku 1908. Tame od 1871
roku wydawano gazet Awerelan Mamu (Prasa Wschodnia), ktrej redaktorem
by wybitny zachodnioormiaski publicysta i dziaacz spoeczny Mateos Mamurian.
WRosji pierwsze ormiaskie wydawnictwo periodyczne jest zwizane znazwiskiem
Josifa Antonowicza von Weiskgopfena, wykadowcy jzyka niemieckiego wastrachaskim gimnazjum mskim. Wpadzierniku 1812 roku otworzy on wasn drukarni,
aw styczniu 1813 roku otrzyma zezwolenie na wydanie pierwszej wAstrachaniu prywatnej gazety cotygodniowej pod tytuem Wiadomoci Wschodnie. W1815 roku przy
wsparciu nadzorcy jezuickiej ormiasko-katolickiej uczelni K. Szewardiana otrzymano zezwolenie na wydawanie ormiaskiej wersji tej gazety Arewelian Canucmunk,
ktra ukazywaa si wgrabarze wpierwszej poowie 1816 roku.
Drugie czasopismo ormiaskie pojawio si w Tyflisie dziki staraniom grafa Woroncowa. Bya to ormiaska wersja gazety urzdowej Kaukaz, ukazujca si
wlatach 1846-1847 pod tytuem Kowkaz wgrabarze pod redakcj Akopa Kareniana.
8
.. XVIII . , 1968. C. 88.
41
W tym okresie Wschodnia Armenia wesza w skad Imperium Rosyjskiego na mocy

traktatu turkmeskiego z1828 roku jako Chastwo Erewaskie iChastwo Nachiczewaskie, ktre wtym czasie otrzymay nazw Obwodu Ormiaskiego. Wroku 1850 po
przyczeniu Powiatu Aleksandropolskiego utworzono Guberni Erewask. Wlatach
1850-1851 wTyflisie pod redakcj duchownego Gabriela Patkaniana, ktrego wspczeni nazywali socem moralnoci, wydawano cotygodniow polityczn, handlow iliterack gazet waszharabarze Ararat pierwsz na Zakaukaziu.
Znaczcym zjawiskiem w czasopimiennictwie ormiaskim w Rosji byo te
pismo Jusisapajl (Blask Pnocny, 1858-1864), wydawane waszharabarze wMoskwie wedug nastpujcego programu:
1. Artykuy na temat rolnictwa oglnego, gdzie znajdzie si geografia istatystyka Rosji zdu dokadnoci, opis ziem, charakterystyka ich przyrodniczej fizjonomii
iwynikajce ztego skutki dla kultury ludowej. Wiadomoci oodkryciach geograficznych iciekawe fragmenty opisw podry do piciu czci wiata.
2. Artykuy na temat historii powszechnej, gdzie znajdzie si historia Pastwa
Rosyjskiego znajmniejszymi szczegami. Wtej czci bd rwnie omawiane osobliwe wydarzenia whistorii ludzkoci, charakterystyki biograficzne znamienitych osobowoci historycznych, szczeglnie bohaterw rodzimej historii, mionikw rosyjskiej
sawy irosyjskiej reputacji.
3. Artykuy wczci przyrodoznawczej onajwikszej dokadnoci ipopularnoci, dalej wtym dziale bd opisy poytecznych dla ycia wynalazkw iodkry wdziedzinie sztuki iprzyrody.
4. Artykuy moralno-estetyczne iliterackie. Tu wejd najlepsze myli inajlepsze odczucia wpiknych formach, tak poetyckich, jak iprozaicznych; wybrane fragmenty ze staroormiaskiej, rosyjskiej i europejskiej literatury. Tutaj zamieszczane
bd analizy krytyczne nowych ksiek, wydanych zarwno w starym, jak i nowym
jzyku, z unikniciem wszelkich polemik, z uczciw ocen kadego wysiku w sferze
naukowej.
Historia Jusipapajla bya nastpujca. Jeszcze wroku 1854 Stepanos Naza9
rianc zwrci si do Ministerstwa Owiaty Narodowej zprob opozwolenie na wydawanie ormiaskiego czasopisma pod tytuem Ru, otrzyma jednak odmow. Wroku
1856 ponownie zwrci si z prob, jednak ju na wydawanie czasopisma Jusisapajla iw roku 1857 otrzyma zgod, ktra bya podpisana osobicie przez imperatora
Aleksandra II.
9
Stiepanos Nazarianc wybitny filolog iznawca Wschodu, sze lat kierowa katedr Armenistyki Kazaskiego Uniwersytetu. Womawianym okresie zajmowa stanowisko profesora filologii
persko-arabskiej przy Instytucie azarewskim wMoskwie.
42
Rozprawy i artykuy
17 marca 1858 ukaza si wic pierwszy numer Jusisapajla, ktry okrela si

jako czasopismo oglnej edukacji narodowej i wychowania. Redakcja czasopisma
znajdowaa si wbudynku Instytutu azarewskiego. Na stronie tytuowej zpodpisem
Nazarianca by zamieszczony epigraf:
Od dzi adnych zmylnych kapanw egipskich, ktrzy chcieliby zosta jedynymi stranikami nauki! Od dzi adnych murw chiskich, ktre by zamykay dostp
wiatych idei do narodu! Od dzi niech bdzie prawda iwiato! Niech nastpi wyzwolenie od babiloskiej plagi ciemnoci!
Charakteryzujc redaktora naczelnego, Mikael Nalbandian, aktywny wsppracownik tego czasopisma, pisa:
Uczony redaktor pierwszy Ormianin wRosji, ktry zgbiajc poznanie wiekowych dowiadcze historii wdziedzinie ksztatowania si literatur narodowych nowej Europy, zrozumia konieczno zdjcia zOrmian dugo nad nimi cicych okw
redniowiecznego mylenia iw duchu wspczesnych kwestii yciowych swojego narodu proklamowa prawa ywego sowa gajkaskiego (aszharabar), jako prawdziwego
organu myli iuczu Ormianina, jako jednego zpodstawowych warunkw postpu na
drodze owiaty inauki10. Wdziewitym numerze tego pisma w1859 roku wydrukowano jeden znajbardziej znanych wierszy Nalbandiana Wolno.
Zebrawszy wok siebie najwybitniejszych dziaaczy ormiaskich, czasopismo
Jusisapajl wykonao olbrzymi prac ideowo-owiatow, bezwzgldnie walczyo ze
wiatopogldem klerykalno-feudalnym wimi postpu, dao podstawy dla literackiego
opracowania aszharabaru, stworzyo potrzeb powstania nowej szkoy, szeroko propagowao najlepsze dziea ormiaskiej, rosyjskiej ieuropejskiej literatury. Tradycje stworzone przez to czasopismo znalazy szeroki oddwik wormiaskim yciu spoeczno-politycznym11.
Sojusznikiem Jusisapajla w walce o uywanie aszharabaru i rozpowszechnianie czoowych idei spoecznych bya gazeta Megu (Pszczoa), zaoona w1856
roku w Konstantynopolu przez Arutiuna Swiaczana, towarzysza broni Nalbandiana,
z ktrym zorganizowa ormiask grup rewolucyjno-demokratyczn w Konstantynopolu. Wroku 1871 Swiaczana na stanowisku redaktora naczelnego zastpi znany
komediopisarz ipublicysta Akop Paronian, ktry nada czasopismu Megu satyryczny
kierunek iodegra znaczc rol wtworzeniu gatunku ormiaskiej satyry politycznej.
Wrd staych igwnych oponentw czasopisma Jusisapajl znalaz si konserwatywny tyfliski polityczny, filologiczny i komercyjny tygodnik Megu Ajasta10
. // . : 2 .
, 1968. . 1. C. 206.
11
.. 1800-1917 . , 1985. C. 65.
43
ni (Pszczoa Armenii, 1858-1886), wychodzcy w latach 1858-1862 pod redakcj

Stepanosa Mandiniana, jak rwnie moskiewskie czasopismo Czrakach (Zbir,
1859-1862) pod redakcj Msera Mseriana. Wnumerze 16 Megu Ajastani z1858 roku
Mandianian wystpi zostrymi zarzutami przeciwko Jusisapajl, obwiniajc go ijego
pracownikw ooszczerstwa przeciw narodowi ormiaskiemu oraz lekcewaenie jzyka staroormiaskiego, ktry, wedug autora, nalea nie do rodziny jzykw indoeuropejskich, aby jzykiem samego Adama.
Odpowied Jusisapajla nastpia niezwocznie:
Jak mog niektrzy ludzie przyjmowa na tyle blisko serca wszelkie pustosowie inadawa znaczenie szaleczej gadaninie Megu Ajastani? Nie wolno zapomina powiedzenia Lazara Parpeci wini
odpowiada kpiel wbrudach. Takim ciemnym iupartym synom ciemnoci odpowiada wic taka gazeta12.
Odrzucono te zarzuty obraku patriotyzmu isformuowano zadania prasy ormiaskiej wzakresie prawdziwej owiaty narodu:
Winni s ci kamliwi patrioci, ktrzy zaprzgli pechow biedaczk Megu Ajastani do wozu i,
usadziwszy si sami, zmuszaj j do wystpowania na arenie owiaty ormiaskiej krokiem owiele bardziej
powanym, ni ley wjej naturze. Ci pseudopatrioci zniesawiaj imi narodu przed kadym Europejczykiem, poniewa czowiek, nieprzyznajcy si do swoich wad, nie ma rwnie poczucia wasnej godnoci.
Niektrzy Ormianie d mimo wszystko, eby panowaa skryto ikamstwo, jednak na kadym rozumnym ipraworzdnym Ormianinie ciy obowizek pitnowania idemaskowania ustnie ipisemnie wad
narodu, demaskowania ich tak, eby nard, widzc ten brud, poczu odraz iobrzydzenie izatroszczy si
oobmycie ioczyszczenie si, eby pokaza si wgodnej postaci, zczyst twarz przyczy si do skarbw
cywilizacji europejskiej13.
Polemik Jusisapajla zMegu Ajastani kontynuowaa gazeta Mszak (Pracownik, 1872-1921), ukazujca si wTyflisie pod redakcj znanego publicysty Grigora
Arcuni do 1892 roku. Obok sporu na temat zada owiaty ormiaskiej14, Arcuni ostro
postawi tak zwan kwesti ormiask, wzywajc zachodnich Ormian do podjcia
12
. // . : 2 . , 1968. . 1. C. 289.
13
. // . : 2 . , 1968. . 1. C. 293.
14
Do roku 1875 na Zakaukaziu istniao 213 szk ormiaskich, wktrych uczyo si okoo
9600 dzieci, jednak wikszo znich bya zaplanowana jedynie na kilka klas, bdc szkoami podstawowymi lub parafialnymi. Stworzono kilka pierwszorzdnych wswoim czasie uczelni, jak na przykad
otworzony w1815 roku wMoskwie azarewski Instytut Jzykw Wschodnich, wktrym studiowao
wielu Ormian, ktrzy odegrali pniej znaczc rol wrozwoju kultury ormiaskiej, czy te utworzone
w1824 roku wTyflisie seminarium Nersisian, ktre przetrwao okoo stu lat idao kulturze ormiaskiej wielu wybitnych dziennikarzy, publicystw, pisarzy ipoetw.
44
Rozprawy i artykuy
na wzr narodw bakaskich powstania zbrojnego przeciwko sutanowi, uwaajc, e

tylko Rosja moe okaza prawdziwe wsparcie wtej walce.
Uwaa si, e gazeta Mszak znacznie podniosa kultur prasow, wzniosa
publicystyk ormiask na nowy poziom izdobya szerok popularno15. Dowodem
tego jest fakt, e jej nakad osiga 1200-1500 egzemplarzy, co dla pisma ormiaskiego
byo wtym czasie jednym zlepszych wskanikw. Zazwyczaj nakady najpopularniejszych czasopism wahay si wgranicach 300 egzemplarzy, agazet wgranicach 500700 egzemplarzy.
Zreszt Mszak znalaz jeszcze jednego oponenta konserwatywn gazet
Por Dar (Nowy Wiek, 1884-1906), wychodzc do 1903 roku pod redakcj znanego prawnika ipublicysty Spandara Spandariana. Zczasopism literackich, ukazujcych si wTyflisie, warto zauway polityczne, filologiczne istatystyczne czasopismo M. Agabekana Krun Ajoc Aszcharin (uraw Kraju Ormian, Tyflis 1860-1863)
ijedno znajlepszych ormiaskich czasopism literacko-politycznych Murcz (Mot,
1889-1907) pod redakcj Awetika Araschaniana.
Pierwszym organem czasopimiennictwa ormiaskiego na terytorium Armenii Wschodniej stao si pismo urzdowe miasta Eczmiadzyn16 Ararat (1868-1919),
ktre, obok publikowania literatury teologicznej, powicao wiele miejsca badaniom
historycznym, literaturze, folklorowi, pedagogice. Nakad tego czasopisma wynosi
2000 egzemplarzy. W samej Rosji centrum ormiaskiego druku do koca dziewitnastego stulecia pozostawa Tyflis, gdzie szczegln rol odegraa drukarnia seminarium duchownego, dziaajca od 1823 do 1860 roku. Obok ksiek drukowano wniej
wspomniane ju Kowkaz iMegu Ajastani. Pod koniec wieku szczegln rol zaczy
odgrywa due wydawnictwa w 1880 roku zostaa zaoona Tyfliska Organizacja
Wydawania Ksiek Ormiaskich, aniedugo pniej Zakaukaska Ormiaska Organizacja Wydawnicza. WErewaniu pierwsza drukarnia Zakarego Geworkiana powstaa dopiero w1875 roku. To wniej w1880 roku wydrukowano pierwszy numer pierwszego erewaskiego pisma periodycznego gazet cotygodniow Psak (Wieniec),
wychodzc pod redakcj W. Papadrzaniana. Ukazywaa si ona jednake niezbyt dugo izostaa zamknita przez cenzur w1884 roku.
Od roku 1900 zaczy si pojawia gazety wjzyku rosyjskim 8grudnia 1900
roku wyszed pierwszy numer gazety Ogoszenia Erewaskie, ktrej redaktorem
i wydawc zosta absolwent Instytutu azarewskiego Emin Owakimowicz Ter-Grigorianc, do znany autor dramatw iwodewili. Gazeta ukazywaa si 3razy wtygo15
.. 1800 1917 . , 1985. C. 68.
16
Miasto Eczmiadzyn powstao nieprzypadkowo. Wanie tam wroku 1771 Simeon Erewanci
zaoy pierwsz na terenie Armenii typografi. Arok pniej ukazao si pierwsze wydawnictwo na
terenie Armenii ksika Duchowy Sad.
45
dniu, przy czym wlatach 1908-1917 wjzyku rosyjskim iormiaskim. Wroku 1907
wErewaniu zaczto drukowa Erewaskie Wiadomoci Gubernialne, ktre wsumie
przetrway dziesi lat do poowy roku 1917, kiedy to zostay zastpione przez Wiadomoci Erewaskiego Komisariatu Gubernialnego pod redakcj Oresta Ewstafiewicza
Chrisonopulo.
Naley te wskaza ukazujc si wlatach 1911-1914 gazet spoeczno-literack
Zwiastun Erewaski pod redakcj Johanesa Bogdasarowicza Ter-Mikaelianca wjzyku ormiaskim itatarskim.
Od poowy lat 80. XIX wieku zauwaa si te proces formowania ormiaskiej
prasy politycznej. Faktycznie partyjna bya wydawana wMarcelu przez Portugaliana
Armenia (1885-1921), ktrej zwolennicy Armenakanie postawili sobie za gwny
cel wyzwolenie Armenii Zachodniej; na podstawie goszonych przez nich idei wkonsekwencji zostaa stworzona liberalno-buruazyjna partia ramkawarw (demokratw)17. Wroku 1887 wGenewie zostaa zaoona przez grup ormiaskich studentw
zRosji partia Gnczak (Dzwon), pniej przeksztacona (od 1909 roku) wsocjaldemokratyczn parti Gnczak.
Liderzy nowej partii (A. Nazarbek, M. Nazarbek, R. Chanazat, G. Kafian iinni)
w tym samym roku postanowili wydawa gazet Gnczak, ktra ukazywaa si do
1896 roku, czasem zmieniajc miejsce wydawania. Na formowanie si linii politycznej gazety wywary wpyw pogldy rewolucyjno-demokratyczne Mikaela Nalbandiana,
idee Aleksandra Gercena ijego Dzwonu (std nazwa partii ijej organu prasowego
Gnczak), rosyjskiego rewolucyjnego narodnictwa. W1890 roku wTyflisie utworzono jeszcze jedn parti ormiask Dasznakcutjun (Zwizek), ktra odegraa znaczc rol whistorii Armenii. Du popularno wsystemie ormiaskiej prasy partyjnej
zdobya daszkaska gazeta Droszak (Znami), 1891-1930), ktrej pierwsze numery
ukazay si wTyflisie.
Do roku 1904 partia Dasznakcutjun dziaaa tylko na terytorium Turcji, kiedy
to Trzeci Zjazd Dasznakcutjun podj decyzj o zastpieniu strategii samoobrony na
Kaukazie strategi dziaa rewolucyjnych, po czym dziaalno partii rozpowszechnia si na terytorium Rosji. Wtrakcie rewolucji 1905-1907 partia si zradykalizowaa.
Zosta stworzony rosyjski program Dasznakcutjun Projekt Kaukaski, wktrym
partia proklamowaa si parti ormiaskiej klasy robotniczej, wysuwano danie
stworzenia Zakaukaskiej Republiki Demokratycznej, wchodzcej w skad Federacji
Rosyjskiej na zasadach powszechnego prawa wyborczego, rwnoci wszystkich narodw ireligii, likwidacji przywilejw klasowych istanowych.
Rwnoczenie z tendencjami oglnej radykalizacji prasy ormiaskiej na tle
17
.. 1800-1917 . , 1985. C. 69.
46
Rozprawy i artykuy
wydarze lat 1905-1907, trzeba wskaza proces ksztatowania si prowincjonalnej

ormiaskiej prasy periodycznej (Aleksandropol, Goris, Achakaak, Szusza, Wan,
Erzerum i tak dalej), jak rwnie wzrost periodyki artystyczno-literackiej i popularnonaukowej na przykad czasopismo Aror (Socha) Ambarcuma Arakeliana (Tyflis, 1896-1911). Wan rol wzapoznawaniu rosyjskiej spoecznoci zyciem ikultur
narodu ormiaskiego odgrywaa gazeta cotygodniowa Zwiastun Ormiaski (19161918), wydawana wjzyku rosyjskim wMoskwie pod redakcj Aleksieja Karpowicza
Drzywilegowa.
Po euforii pierwszego okresu Iwojny wiatowej wRosji nastpi okres rozczarowania iaktywizacji ruchu rewolucyjnego, ktry wArmenii na tym etapie wduym
stopniu by zwizany zdasznakami, ktrzy latem 1917 roku weszli do Rosyjskiej Midzynarodwki, stworzonej przez narodnickie partie socjalistyczne. Osile Dasznakcutjun wtym czasie wiadczy fakt, e wwyborach do Wszechrosyjskiego Zgromadzenia
Ustawodawczego partia ze swoim minimalistycznym programem zdobya 560 tysicy
gosw. Aw maju 1918 roku dasznacy stanli na czele rzdu Republiki Armenii ido
roku 1920 nieodmiennie stali na jego czele, przy czym partia posiadaa 90% miejsc
wparlamencie republiki.
Okres radziecki w historii ormiaskich mediw charakteryzuje si unifikacj systemu prasy periodycznej iinnych rodkw masowego komunikowania. WArmeskiej Radzieckiej Socjalistycznej Republice pierwszym wydawnictwem urzdowym staa si wydawana w jzyku ormiaskim gazeta Kommunist, ktra pojawia
si 5grudnia 1920 roku. Pierwszym redaktorem tej gazety zosta Aszot Garerinowicz
Owannisian, posiadajcy dowiadczenie wpracy naukowej, partyjnej (czonek partii
od roku 1906) idziennikarskiej w1917 roku wmiecie Szuszi wydawa gazet Niecuk (Oparcie), aw roku 1920 redagowa gazet Banwori Kriwy (Walka Robotnika) wRostowie nad Donem.
To wanie Aszot Joannisian odegra decydujc rol wlikwidacji ruchu dasznakskiego na terytorium Armenii radzieckiej, kiedy zajmowa stanowiska komisarza
ludowego owiaty (1921), a potem pierwszego sekretarza Armeskiej Zjednoczonej
Partii Robotniczej (1922-1927). Wgrudniu 1921 zjego inicjatywy wKlubie Robotniczym Erewania zosta przeprowadzony pokazowy proces nad parti Dasznakcutjun,
aw padzierniku 1923 roku wcentralnym organie ormiaskich komunistw, gazecie
Horurdani Ajastan (tak od maja 1921 roku zacza si nazywa gazeta Kommunist),
zosta opublikowany peny tekst Odezwy zangezurskich dasznakw osamorozwizaniu partii, ktrej dziaalno od tego czasu wpeni zostaa przeniesiona na emigracj.
Od kwietnia 1940 roku Horurdani Ajstan zacza si nazywa Sowietakan
Ajstan (Radziecka Armenia), bya organem Komitetu Centralnego Komunistycznej
47
Partii Armenii, Rady Najwyszej iRady Ministrw Armeskiej Republiki Radzieckiej.

Jej nakad wokresie radzieckim nieustannie wzrasta wlatach 60. wynosi 152 tysice
egzemplarzy, wlatach 70.224 tysicy, apocztkiem lat 80. 248 tysicy egzemplarzy
Od czerwca 1934 roku zacza si ukazywa wjzyku rosyjskim gazeta codzienna Kommunist organ Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Armenii, Rady
Najwyszej iRady Ministrw Armeskiej Republiki Radzieckiej. Ukazywaa si 6razy
wtygodniu od 12 czerwca 1934 roku. Jej nakad wlatach 70. i80. osiga 44 tysicy
egzemplarzy. W latach 30. zaoono Garkan Tert (Gazeta Literacka) tygodnik
Zwizku Pisarzy Armenii, ukazujcy si wjzyku ormiaskim od 23 lutego 1932 roku
w nakadzie 22 tysicy egzemplarzy, Komsomolec organ Komitetu Centralnego
Komsomou, ukazujcy si 3razy na tydzie od 20 kwietnia 1938 roku wnakadzie 13
tysicy egzemplarzy i szereg innych wydawnictw periodycznych. W okresie radzieckim centrum armeskiego druku staje si Erewa, gdzie wroku 1921 zorganizowano
Pastwowe Wydawnictwo, ktre przejo funkcje redagowania i organizowania wydawnictw periodycznych. Od pastwowego druku oddzielio si Wydawnictwo ujs
(wiato). Wlatach 80. wErewaniu dziaao 20 typografii, aw ostatnich latach wadzy
radzieckiej co roku wArmenii drukowano okoo 1100 tytuw ksiek. Oile pocztki
armeskiej radiofonii przypadaj na lata 20. XX wieku, to historia armeskiej telewizji rozpoczyna si 5wrzenia 1955 roku, kiedy Rada Ministrw ZSRR podja decyzj
ostworzeniu 27 centrw programowych i5 stacji nadawczych wrepublikach zwizkowych. Budowa stacji przekanikowej rozpocza si wErewaniu, apierwszym dyrektorem komitetu do spraw telewizji Armenii zosta Nerses Kagramanow.
Dat oficjaln otwarcia telewizji armeskiej jest 9lutego 1957 roku, kiedy rozpoczo si nadawanie regularnych programw 4razy na tydzie po 2godziny. Wkwietniu 1957 roku pojawi si pierwszy program informacyjny Informacje Tygodnia, aod
roku 1958 programy byy przygotowywane w dwch gwnych redakcjach: spoeczno-politycznej iartystycznej. Pierwsza zawieraa propagand, informacje, ekonomi,
oddzia modzieowy isportowy, adruga literatur idramat, muzyk oraz audycje dla
dzieci. Wmaju 1963 roku zosta stworzony dzia programw rozrywkowych, aw kwietniu 1964 roku pojawio si kino animowane. Wroku 1977 dzienna dugo nadawania osigna 12 godzin, zczego 2,5 godziny wkolorze, 4godziny 35 minut stanowiy
programy produkcji wasnej, a w 1978 r. dugo dziennego nadawania wynosia 19
godzin, przy czym Armenia zajmowaa pierwsze miejsce wZSRR pod wzgldem iloci
telewidzw iprogramw przypadajcych na jedn osob. Na pocztku lat 80. telewizja
armeska wyprodukowaa okoo 200 programw teatralnych, dokumentalnych iartystycznych. Wsumie wpoowie lat 80. ubiegego wieku wArmenii ukazywao si 10
gazet ozasigu oglnorepublikaskim, 4miejskie, 41 obwodowych i28 zakadowych.
48
Rozprawy i artykuy
Przejcie do niepodlegoci w1991 roku byo do trudne, poniewa transformacja od wsparcia pastwowego mediw do penej samodzielnoci lub politycznego
zaangaowania (co jest nieuniknione wokresach przejciowych) nie moe si odbywa
bezkonfliktowo.
Wiele projektw wydawniczych czy medialnych zakoczyo si niepowodzeniem zpowodu braku wiedzy ich twrcw co do rynkowego funkcjonowania mediw.
Dlatego nie dziwi fakt, e wedug stanu na 1stycznia 1998 roku wArmenii byo zarejestrowanych 761 mediw masowych (w tym 141 kompanii telewizyjnych, 33 radiostacje, 107 czasopism, 457 gazet, 23 agencje informacyjne), przy czym mniej lub bardziej
regularnie ukazywao si jedynie 80 gazet i3-4 czasopisma.
Zmienia si te struktura mediw, ktr mona podzieli na trzy kategorie:
stoeczne, miejskie iprowincjonalne.
Do pierwszej nale wielkie gazety erewaskie, telewizja pastwowa i radio,
rozpowszechniane w caym kraju i majce oglnokrajowy zasig oddziaywania. Do
mediw miejskich mona zaliczy kilka niewielkich gazet erewaskich, jak rwnie
pras Giumri iWanadzoru, drugiego itrzeciego co do wielkoci miasta Armenii. Wtych
latach do regularnie ukazuj si po trzy gazety, nalece do administracji marzw
(obwodw), merw ipo jednej niezalenej gazecie. Tu te nale radia FM iniewielkie
studia telewizyjne, nadajce na ograniczonych obszarach. Strefa ich wpywu jest ograniczona liczebnoci ludnoci miast. Pozostae gazety, ukazujce si poza Erewaniem,
mog by zaliczone do prowincjonalnych.
Wiele mediw uzalenionych jest od struktur wadzy. Powstaj one jako swoiste projekty medialne na przykad byy najwyszy organ ustawodawczy, Rada Najwysza, by zaoycielem gazety Ajastani Anrapetutiun i wspzaoycielem gazety
Republika Armenia. Swoje gazety wydaje te merostwo Erewania, administracje obwodowe (marzowe), komitety wykonawcze rad miast iosiedli miejskich.
Wasne gazety, czasopisma, biuletyny iaudycje telewizyjne emituj te liczne
ministerstwa, a gazeta 02, bdca oddziaem Ministerstwa Spraw Wewntrznych
iBezpieczestwa Narodowego, ma najwikszy nakad wkraju (20 000 egzemplarzy).
Udzia wydawnictw kontrolowanych przez partie polityczne lub osoby posiadajce konkretne interesy polityczne wprasie oglnokrajowej by wlatach 90. XX wieku
bardzo duy. Wrd 10 najbardziej popularnych gazet erewaskich 5stanowiy organy
rnych partii politycznych, akolejne dwie byy finansowane przez zagranicznych biznesmenw (Ormian zpochodzenia), aktywnie uczestniczcych wyciu kraju.
Nakady gazet pozostaway przy tym niewielkie od 2000 do 7500 egzemplarzy. Tylko tygodnik Irawunk (Prawo) onakadzie 13 000 egzemplarzy by samowystarczalny, cho jego zaoycielem by opozycyjny Zwizek Prawo Konstytucyjne,
49
ideologicznie bliski partii Dasznakcutiun, ktra powrcia na scen polityczn Armenii

wroku 1990. Wcigu paru lat nakad tygodnika Irawunk potroi si. Wniemaym
stopniu sprzyjay temu ostre imiae satyryczne miniatury polityczne wrubryce Kcik
Towarzysza Panduni. Panduni to nazwisko bohatera literackiego, ktremu bliski
jest humor ludowy.
Znakiem czasu stay si jednodniwki, pojawiajce si wokresie kampanii wyborczych. Na przykad wokresie walki parlamentarnej 1997 roku zinicjatywy jednego
zliderw Armeskiego Ruchu Oglnonarodowego, partii bdcej uwadzy do lutego
1998 roku, Dawida Szachnazariana, pojawia si gazeta Erewanian Orer (Dni Erewaskie), ktra bdc formalnie niezalena iukazujc si trzy razy, szybko zaja wane miejsce wrd wydawnictw stoecznych. Jednak po przegranej wwyborach izpowodu silnego nacisku politycznego wydawnictwo to zostao zlikwidowane.
Podobny los spotka gazet Erewanian amanak (Czas Erewaski), za ktr
sta przewodniczcy komisji parlamentarnej do spraw prawodawstwa Edward Egorian. Po wyborach, ktre zakoczyy si klsk Egoriana, gazeta znikna zkioskw.
Szczeglne zainteresowanie wywouje rosyjskojzyczna gazeta Gos Armenii,
zaoona wroku 1991 przez jej redaktora naczelnego Flor Nachszkarian, ktra okrela
si jako niezalena gazeta spoeczno-polityczna, istniejca za pienidze sponsorw.
3wrzenia 2005 roku ukaza si pierwszy numer sobotniego dodatku do gazety Gos
Armenii pod tytuem Monitor.RU, reprezentujcego digest najbardziej godnych
uwagi isymptomatycznych publikacji prasy zagranicznej irodzimej. Projekt ten zosta
zrealizowany przy udziale Fundacji Rozwoju Kaukaski Instytut Demokracji.
Zgodnie zwynikami bada czytelniczych, Gos Armenii jest najpopularniejsz gazet wErewaniu, gazet radykaln, lewicow, opozycyjn, ktrej najostrzejsza
krytyka jest skierowana przeciwko polityce spoecznej wadz, przeciw jej stosunkowi
do uchodcw, do problemu karabachskiego i do kwestii rzezi Ormian 1915 roku,
do dzi wywoujcej powan polemik nie tylko w Armenii. Z prasy ekonomicznej
(ze wzgldu na jako publikowanych materiaw) warto wymieni erewaski tygodnik Ekspres Biznesu, ukazujcy si pod redakcj Eduarda Nagdaliana od roku 1992.
Zczasw radzieckich zachowa si Zwizek Dziennikarzy Armenii, ktry, prowadzc
wykady iseminaria dla profesjonalistw ikierujc prac szkoy modych dziennikarzy, posiada wsparcie organizacji midzynarodowych. W roku 1995 zosta utworzony Erewaski Klub Prasowy jako stowarzyszenie najlepszych dziennikarzy Armenii.
Skupia si on wswej dziaalnoci na organizowaniu rnych seminariw, wydawaniu
biuletynu na temat swojej dziaalnoci irnych aspektach dziennikarstwa za granic.
W skad klubu wchodzi okoo 50 osb, a jego budet czyni go jedn z najwikszych
organizacji pozarzdowych wArmenii.
50
Rozprawy i artykuy
Wiosn 1997 roku zosta stworzony Narodowy Klub Prasowy, ktrego dziaalno jest ukierunkowana na obron praw dziennikarzy ikoordynowanie swojej dziaalnoci z analogicznymi organizacjami midzynarodowymi i udziale w corocznych
spotkaniach ich kierownictw Radach do Spraw Prasy wEuropie.
Prowincjonalne stacje radiowe w Armenii s przede wszystkim oddziaami
gazet lokalnych, przy czym nierzadkie s przypadki, e gazeta zostaa ju zamknita, astacja radiowa nadal funkcjonuje. Taka stacja radiowa nadaje od p godziny do
dwch godzin na tydzie, zesp tworzy 2-5 osb. Zazwyczaj zawarto audycji to bloki
informacji lokalnych, programy muzyczne irozmowy.
Wraz z rozwojem niezalenoci Armenii zmieniaa si struktura mediw.
W2002 roku wArmenii ukazywao si 97 tytuw gazet, zktrych 87 wydawano wjzyku ormiaskim, 9 wrosyjskim, a1 wukraiskim.
Wedug danych rdowych Pastwowej Izby Prasy Armenii, jednorazowy nakad gazet wynosi 304 tysice egzemplarzy, zczego 83,2% przypadao na gazety wjzyku ormiaskim, 16,4% wrosyjskim a0,4% wukraiskim.
redni jednorazowy nakad jednej gazety wynosi 3134 egzemplarzy. Oglny
nakad roczny gazet wynosi rednio 18,305 mln egzemplarzy, zczego 84,8% przypadao na gazety wjzyku ormiaskim, 15,1% wrosyjskim, a0,1% wukraiskim. Wroku
2002 wydawano 69 tytuw czasopism i innych pism, z czego 72,5% przypadao na
czasopisma wydawane w jzyku ormiaskim, 8,7% w rosyjskim, pozostae wydawano w innych jzykach. Jednorazowy nakad czasopism i innych pism periodycznych
wynosi 48 tysicy egzemplarzy, z czego 81,3% przypadao na wydania w jzyku ormiaskim, 12,1% w rosyjskim, pozostae na czasopisma i wydawnictwa periodyczne
w innych jzykach. Z rosyjskojzycznych pism wydawano pi gazet spoeczno-politycznych iczasopismo Literacka Armenia onakadzie nieprzekraczajcym trzech tysicy egzemplarzy.
Wostatnim dziesicioleciu powsta wArmenii prywatny elektroniczny rynek informacyjny. Wedug danych za rok 2006 wkraju istnieje 69 elektronicznych rodkw masowej informacji, 54 kompanie
telewizyjne (w tym 10 kablowych) i15 kompanii radiowych. Trzeba mie na uwadze, e 95% prywatnych
stacji radiowych itelewizyjnych znajduje si wErewaniu inadaje na falach ultrakrtkich (VHF), decymetrowych (UHF) iFM. Wten sposb rynek zbytu produkcji radiowej itelewizyjnej wkraju jest skoncentrowany przede wszystkim wstolicy, gdzie stworzono dobre warunki dla konkurencji18.
Wedug najnowszych danych wArmenii wydaje si 10 tytuw gazet codzien18

.. // : XXI .
2006. .: , 2007. C. 233-234.
51
nych, 7ukazujcych si co dwa dni i9 tygodnikw spoeczno-politycznych, pretendujcych do miana oglnokrajowych. Sze znich ukazuje si wjzyku rosyjskim, pozostae wormiaskim. Na list t nie trafiy takie popularne tygodniki specjalistyczne,
jak 02, Grakan Tert, Gind, Krtutiun, Wozni, Aj Zinwor iwiele innych wydawnictw sportowych, na przykad Futbol+, programy telewizyjne iliczne miesiczniki rozrywkowe.
redni nakad gazet codziennych to 45 000-50 000 egzemplarzy, gazet ukazujcych si 2 razy w tygodniu to okoo 20 000-25 000 egzemplarzy, tygodnikw
15 000-20 000 egzemplarzy. Charakterystyczne jest, e nakady szeciu najbardziej
radykalnych opozycyjnych dziennikw przekraczaj 2-3-krotnie nakady wszystkich
pozostaych analogicznych wydawnictw.
WArmenii wiele problemw wywouje problem kolportau gazet. 22 czerwca
2009 roku Pastwowa Komisja do Spraw Ochrony Konkurencji Armenii uznaa kompanie Press Stand iAjpost za dominujce na rynku rozpowszechniania prasy drukowanej wArmenii.
Komisja wskutek rozpoznania rynku dosza do wniosku, e na terytorium Armenii rozpowszechnianiem prasy zajmuje si 9 podmiotw gospodarczych. Wspczenie prasa w Armenii rozpowszechniana jest na kilka sposobw: wprenumeracie, sprzeda kioskow, woddziaach kompanii Ajpost, jak
rwnie za porednictwem eksponowania na stojakach.
Na rynku rozpowszechniania prasy drukowanej komisja antymonopolowa wydzielia trzy rynki towarowe: Rozpowszechnianie gazet, Rozpowszechnianie programw telewizyjnych iRozpowszechnianie czasopism iwydawnictw.
Wedug danych zdrugiego procza 2008 roku, cao rynku rozpowszechniania gazet, jak ustalia komisja, wynosia 4,1 mln sztuk, adominujce pozycje posiaday
koncerny Press Stand z55,4% rynku, Ekspress Plus 15,7% iAjpost 10,6% rynku.
Wielko rynku rozpowszechnianych programw audycji radiowych i telewizyjnych wyniosa 1,9 mln sztuk, z czego 43,1% wyemitowano w Erewaniu, a 56,9%
wobwodach kraju. Wprenumeracie wdrugim proczu 2008 roku, zgodnie zdanymi
Pastwowej Komisji do Spraw Ochrony Konkurencji, byo rozpowszechnionych 10,1
tysicy egzemplarzy gazet.
Na rynku tym, wedug danych zbada komisji, dominujce miejsce zajmoway:
koncern Ajpost 71,4% iPress Stand 19,8% rynku. Wedug danych komisji, wielko rynku rozpowszechniania czasopism i wydawnictw wynosia 987 tysicy sztuk,
anajwaniejszymi podmiotami na tym rynku byy koncerny Ajpost 78,5% iWirpress 9,1%.
52
Rozprawy i artykuy
Antymonopolowa komisja Armenii podja decyzj ouznaniu kompanii Press

Stand za dominujcy podmiot na rynku rozpowszechniania gazet, a koncernu Ajpost za dominujc na rynku rozpowszechniania programw radiowo-telewizyjnych,
czasopism iwydawnictw.
Tumaczenie: Patrycja Szostok
SUMMARY:
Media
system
in
Armenia.
History
and
contemporary
Author presents historical conditions press in Armenia. Author characterizes the beginning of different press types and institutions connecting with them. Author indicates connection with formation of national
identity and a country. It is an analysis of most important press titles in
history of press Armenia. Author presents the history of Armenia media system in Soviet Union time, and nowadays, after beginning of independent state.
KEY WORDS: press, Caucasus, Armenia, Russia, media system, radio, television,
magazine, media law
Tatiana Alentiejewa
Gazeta Daily National Intelligencer ijej

redaktorzy
STRESZCZENIE
Artyku powicony jest problemowi rozwoju dziennikarstwa amerykaskiego
wXIX wieku wWaszyngtonie. Autorka przedstawia funkcjonowanie jednej znajbardziej wpywowych gazet tego okresu, jakim bya Daily National Intelligencer.
Gazeta ta odegraa istotn rol wbataliach politycznych toczcych si wStanach
Zjednoczonych przed wojn secesyjn jako oficjalny organ Partii Republikaskiej.
Dokonana zostaa charakterystyka pogldw politycznych oraz przedstawiona
biografia redaktorw iwydawcw dziennika: Josepha Galesa iWilliama Seatona.
SOWA
KLUCZOWE:
dziennikarstwo,
dziennik,
rzd,
polityka
Wrd waszyngtoskich wydawnictw XIX wieku najbardziej wpywow gazet

bya Daily National Intelligencer (wydawana wlatach 1800-1867). Zaoy j Samuel
Harrison Smith przy wsparciu Thomasa Jeffersona ido roku 1810 nosia ona nazw
National Intelligencer and Washington Advertiser. Bya ona oficjalnym organem
wszystkich administracji a do Jacksona1. Wodrnieniu od wiodcej wkraju nowojorskiej prasy, waszyngtoska przycigaa owiele mniejsz uwag badaczy. Tym niemniej fenomen Daily National Intelligencer zasuguje na szczegln uwag nie tylko
jako wiodce wydawnictwo stoeczne na przestrzeni dugiego czasu, ale rwnie jako
przykad owocnej itrwaej wsppracy dwch znanych iutalentowanych dziennikarzy
Josepha Galesa iWilliama Seatona2. Wroku 1807 pomocnikiem ipartnerem S. Smitha zosta Joseph Gales Junior (1786-1860), od 1810 roku jedyny waciciel tego wydawnictwa3. Joseph by najstarszym synem dziennikarza Josepha Galesa (1760-1841),
Anglika zurodzenia, ktry zaoy wKarolinie Pnocnej gazet Register. Urodzi si
wAnglii iwyemigrowa do USA w1793 ze swoim ojcem, gdzie otrzyma wyksztacenie
uniwersyteckie wKarolinie Pnocnej, po czym uzyska dyplom mistrzowski drukarza
wFiladelfii, aw roku 1807 przeprowadzi si do Waszyngtonu, ktry od 1800 roku by
stolic modego amerykaskiego pastwa. Wroku 1810 gazeta Galesa zmienia nazw
na National Intelligencer izacza si ukazywa trzy razy wtygodniu. Gales aktywnie
1
http://en.wikipedia.org/wiki/National_Intelligencer.
2
Whistoriografii amerykaskiej mamy tylko jedno badanie powicone tej gazecie. Jest to
praca historyka Williama Amesa AHistory of the National Intelligencer, Chapel Hill 1972.
3
http://www.famousamericans.net/josephgales.
54
Rozprawy i artykuy
uczestniczy w yciu spoecznym i politycznym stolicy. W roku 1814 zosta wybrany

na czonka Rady Miejskiej Waszyngtonu, aw latach 1827-1828 by burmistrzem. Na
tym stanowisku stara si wprowadzi pewne reformy. Jednym znajbardziej znaczcych jego przedsiwzi byo wsparcie dla projektu budowy kanau Ohio Chesapeake
o dugoci 300 km, jak rwnie stworzenie specjalnej komisji miejskiej dla rozwizania kwestii ubstwa. Nabywszy znaczcy majtek ziemski wpobliu Waszyngtonu,
nazwa go Eckington na pamitk miejsca swoich narodzin wAnglii4.
National Intelligencer bya jednym z najbardziej aktywnych zwolennikw
wojny zAngli w1812 roku, ktra okazaa si zdecydowanie niekorzystna dla Amerykanw5. Kiedy wojska angielskie pod dowdztwem admiraa Kockberna wkroczyy do
Waszyngtonu, ich gniew obrci si nie tylko przeciw Biaemu Domowi iKapitolowi,
ktre zostay spalone, ale rwnie przeciwko redakcji tej gazety, ktrej wacicielem
by Anglik zurodzenia. Na pocztku wydano rozkaz spalenia budynku redakcji, poniewa jednak poar mg si przenie na ssiednie budynki ista si niekontrolowany,
Anglicy ograniczyli si do jej zdemolowania. Admira osobicie zarzdzi, eby wszystkie materiay drukarskie iksiki wyniesiono na ulic ispalono, sztalugi drukarskie
rozbito, aczcionki wyrzucono przez okno. Po tym, jak Anglicy opucili stolic, Gales
musia tworzy wszystko od nowa. Bardzo mu pomogo to, e jego partnerem biznesowym zosta jego szwagier6 William Winston Seaton (1785-1866)7.
W. Seaton urodzi si wWirginii wstarej szetlandzkiej rodzinie, nalecej do
pierwszych osadnikw. Jego matka bya kuzynk znanego dziaacza wojny oniepodlego Patryka Henry. Wyksztacenie odebra w prywatnej akademii w Richmond.
Zainteresowawszy si polityk, zaj si dziennikarstwem, pocztkowo jako wsppracownik najwikszej richmondskiej gazety, apniej jako redaktor Petersburg Republican iNorth Carolina Journal. Kiedy stolic stanu Karolina Pnocna staje si
miasto Raleigh, Seaton si tam przeprowadza. Zaczyna pracowa wgazecie Josepha
Galesa starszego Register, poznaje jego rodzin iw konsekwencji eni si zjego crk. W roku 1812 wraz z rodzin przeprowadza si do Waszyngtonu i zostaje staym
partnerem Galesa Juniora.
William Seaton rwnie interesowa si dziaalnoci spoeczn, wlatach 18194
Dzi jest to jedna zdzielnic stolicy.
5
Zob: .., .. - 1812-1814 . // . 1961. 4; ..
- 1812-1814 . // . 1963. 3; .. :
, 1812 . ., 1990; ..
- 1812-1815 .
// . . 8. . 1997. 1.
6
Siostra J. Galesa bya on W. Seatona.
7
http://virtualology.com/famousamericans.net
Tatiana Alentiejewa Gazeta Daily National Intelligencer i jej redaktorzy
55
1831 by czonkiem rady miejskiej, pniej przez 12 lat burmistrzem Waszyngtonu

(1840-1852), co zreszt nie przeszkadzao jego dziennikarskiemu powoaniu. Na stanowisku burmistrza dy do radykalnej poprawy ycia wmiecie. Sprzyja reformie
systemu ksztacenia powszechnego, instalacji wmiecie telegrafu iowietlenia gazowego, jak rwnie pierwszej instalacji wodnej8.
Tak wic National Intelligencer sprzyjao to, e jej wydawcami iredaktorami
zostali dwaj bliscy sobie duchem ipogldami politycznymi ludzie, ktrzy byli partnerami a do mierci J. Galesa wroku 1860. Wroku 1813 uczynili oni swoj gazet dziennikiem, co znalazo wyraz wnowym tytule Daily National Intelligencer. Faktycznie gazeta przez cay czas pozostawaa wydawnictwem urzdowym idlatego moga liczy na
finansowe wsparcie administracji prezydentw J. Madisona, J. Monroe iJ. Adamsa.
Od roku 1812 do 1820 Gales iSeaton byli jedynymi reporterami relacjonujcymi posiedzenia Kongresu9, dlatego ich gazeta jest najcenniejszym rdem historii
politycznej USA tamtego okresu. Otrzymali oni od Kongresu nadzwyczajne prawo na
drukowanie jego materiaw iwydawali je wlatach 1827-1837 pod tytuem Register of
Debates In Congress10, co dawao im niemay dodatek do dochodw. Na przeomie lat
20. i30. XIX wieku gazeta staa si organem tworzcej si Partii Wigw iprzy wsparciu
wpywowych politykw H. Claya, D. Webstera iE. Everetta zyskaa w1831 r. prawo
do wydawania American State Papers (38 tomw), ktre byy drukowane do wojny
secesyjnej. Dziki temu zamwieniu otrzymywali 60 tys. USD, co uratowao ich od
krachu finansowego. Wroku 1833 Seaton iGales obmylili projekt wydania wczeniejszych dokumentw Kongresu Annals of Congress11. Przedsiwzite przez Seatona
iGalesa wydania materiaw Kongresu s unikalne ido dzi aktywnie wykorzystywane przez badaczy. Wwyborach prezydenckich 1828 roku wystpili przeciwko kandydatowi nowej partii demokratycznej A. Jacksonowi. Zwyciski w wyborach Jackson
uwaa tych redaktorw za swoich miertelnych wrogw, dlatego pozbawi ich finansowego wsparcia rzdu. Najistotniejsz strat bya dla nich utrata kontraktw na drukowanie materiaw Kongresu. Przypado ono aktywnemu zwolennikowi A. Jacksona
Francisowi Blairowi (1791-1876). W roku 1828 National Intelligencer ustpia te
miejsca jako organ urzdowy United States Telegraph (redaktor Daff Green). Jednak wroku 1830 nowa gazeta Washington Globe, zaoona przez F. Blaira, staje si
8
http://en.wikipedia.org/wiki/William_Winston_Seaton.
9
Gales opisywa prace niszej Izby Reprezentantw, aSeaton prace Senatu.
10
Wsumie wydano 29 tomw opisujcych prace Kongresu od roku 1824 do 1837.
11
Pod nazw Annals of Congress, Debates and Proceedings in the Congress of the United
States wydano wlatach 1834-1856 42 tomy opisujcych prace Kongresu od 3marca 1798 roku do
27 maja 1824 roku. Obaj redaktorzy dostpili po swojej mierci pochwku na cmentarzu Kongresu
wWaszyngtonie.
56
Rozprawy i artykuy
gwnym obroc ipropagandyst idei jacksonowskiej demokracji12. Tylko wtrakcie

pierwszych 11 lat gazeta ta otrzymaa zamwienia pastwowe na sum 440 tys. USD13.
Na pocztku rzdw Jacksona National Intelligencer dya do powstrzymywania si od bezporednich atakw. Bylimy przeciwni wyborowi generaa, to prawda
pisali Gales iSeaton mamy jednak nadziej nigdy nie zobaczy jakichkolwiek okolicznoci, ktre bd wstanie naruszy konstytucyjnie wyraon wol wikszoci narodu, jeeli tylko nie bdzie to drugie sowo, przyjte wrd republikanw prawo14.
Bdc jednak zwolennikami Wigw, nie mogli oni przyj tych nowinek, ktre
Jackson wnis do polityki amerykaskiej15. Gales iSeaton krytykowali system nowych
mianowa (spoili-system), wprowadzony przez Jacksona, zgodnie zktrym zdobycz
naley do zwycizcy iw zwizku ztym na wszelkie stanowiska administracyjne powinno si mianowa zwolennikw nowej partii Demokratw. Gazety wspierajce Jacksona wezway go do pozbycia si ludzi J. Adamsa izastpienia ich swoimi zwolennikami.
Jednym zpierwszych jego mianowa byo zapewnienie Amosowi Kendallowi (17891869) stanowiska audytora Resortu Skarbu16. Trzy dni po mianowaniu A. Kendall anulowa urzdow prenumerat National Intelligencer.
Seaton iGales wystpili przeciw masowym zwolnieniom praktykowanym przez
Jacksona: Masowe usuwanie urzdnikw ze stanowisk administracyjnych, na ile nam
wiadomo, jest okolicznoci niemajc sobie podobnych wani jednym rzdzie wiata. Wdramatycznych tonach gazeta informowaa otym, e zurzdu celnego Baltimore zwolniono 11 osb, niektre znich byy mianowane jeszcze przez G. Waszyngtona.
Jacksonowska polityka zwolnie, ich zdaniem, przeksztacia wybory prezydenckie
wzwyk pogo za stanowiskami, eby wynagrodzi przyjaci lub ukara wrogw17.
Seaton iGales obwiniali Jacksona za niekompetencj ilekko, zjak przysuchiwa si on zym doradcom przez cae 8lat jego rzdw. Szczeglnym obiektem
ich napaci sta si gabinet kuchenny. Oczywicie we wszystkim tym by element
propagandy partyjnej. Kolejnym obiektem atakw by klub krlewski, organizacje
partyjne, ktre miay na celu patronowanie ipodporzdkowanie rzdu planom jaw12
.. XIX .
, 2008. . 51.
13
Payne G. H. History of Journalism in the United States. Westport, 1970. . 235; Smith E.B.
Francis Preston Blair. N.Y., 1980. P. 48-49; 52-53.
14
,,National Intelligencer, 8Febr. 1829.
15 Zob.: . //
Americana. . 8. / . . .. . , 2006.
16
Kendall wydawa wlatach 1816-1829 najbardziej wpywow na Zachodzie gazet The
Argus of Western America. Zob.: D.B. Cole, AJackson Man: Amos Kendall and the Rise of American
Democracy, Baton Rouge 2004.
17
,,National Intelligencer, 1, 4, 21, Apr. 1830.
57
nych demagogw dla ich osobistego awansu. Niczego si tak przykro nie obserwuje
wtym rzdzie jak manipulowania systemem dyscypliny partyjnej, szpiegw, donosicieli, brutalnych pomwie, ktrzy wpywaj na reputacj przyzwoitych iporzdnych
ludzi izapeniaj korytarze wadzy tylko jawnymi zwolennikami18.
Gwne rozbienoci z jacksonowcami pojawiay si w zwizku z bankiem,
reformami wewntrznymi i protekcjonaln taryf. Redaktorzy krytykowali zamiar
Jacksona rozdzielenia rodkw Resortu Skarbu pomidzy stanami w zalenoci od
ich reprezentacji wKongresie. Mia on zamiar pozbawi manufaktury protektoratu
ijednoczenie zwikszy podatki, eby sprzyjay >>wewntrznej poprawie<<19. Wten
sposb taryfa i>>wewntrzna poprawa<< dziaaj przeciwko sobie. Co za wspaniay
system!20
Problem wewntrznej poprawy by istotny dla Wigw, poniewa by czci
ich programu, ktrego jdrem sta si znamienity system amerykaski Henryego
Claya21. Weto Jacksona dla prawa obudowie drg Mayswill Turnpike iFrederick pokazao wpeni stanowisko prezydenta wtej kwestii. Gales iSeaton nie zgadzali si zJacksonem, e drogi te nie miay oglnokrajowego znaczenia. Skorzystanie przez generaa
zprawa weta rozelio redaktorw, poniewa prawo to byo rzadko uywane przez poprzednikw Jacksona. Dlaczego nawet krl Anglii nie korzysta zniego?, pytali22. To
porwnanie Jacksona do krla angielskiego byo pierwsze, ale nie ostatnie. Obwinianie prezydenta odespotyzm staje si zwyczajem na amach gazety, aprzezwisko krl
Andrew staje si rwnie czym codziennym dla czytelnikw gazety.
Tylko w jednej kwestii Gales i Seaton nie krytykowali Jacksona w temacie
nullifikacji, kiedy to Pnocna Karolina sprbowaa wyj ze Zwizku, jednak prezydent zdecydowanie sprzeciwi si separatyzmowi, ogaszajc przy tym: zwizek powinien zosta zachowany. Seaton iGales zdu satysfakcj drukowali wswojej gazecie znamienite debaty Heine Webster23. Szczeglnie zadziaay na nich patriotyczne
sowa Webstera, ktre zamiecili jako nagwek swojej strony redakcyjnej: Zwizek
i Wolno od dzi i na zawsze razem i nierozdzielne. Nagwek ten by drukowany
przez cay okres redagowania przez nich gazety24.
18
,,National Intelligencer, 14, 18 May 1829.
19
Pod tym pojciem rozumiano budow drg ikanalizacji na koszt budetu federalnego.
20
National Intelligencer, 19 June 1830.
21
.. . ( . 1824-1828 .) // . .,
1982. . 18-33.
22
National Intelligencer, 19 June 1830.
23
.. // , 1990. ., 1991. . 114-125.
24
W.E. Ames, op. cit., p. 190.
58
Rozprawy i artykuy
Mimo trudnoci finansowych, jakie pojawiy si uSeatona iGalesa wokresie

rzdw Demokratw (1828-1840), ich gazeta pozostawaa wiodcym tytuem waszyngtoskim. Wroku 1834 jej oglny redni nakad wynosi 7440 egzemplarzy, aw
poowie lat 50. XIX wieku przekroczy 10 tys. egzemplarzy25. Wlatach 30. XIX wieku
wUSA byo 65 codziennych i650 cotygodniowych wydawnictw. Joseph Gales twierdzi, e wkraju jest 350 tys. prenumeratorw gazet i1,5 mln ich czytelnikw26.
Seaton iGales wsparli wwyborach prezydenckich w1832 roku kandydata Wigw Henryego Claya, jednak znowu zosta wybrany A. Jackson. Wczasie swojej drugiej kadencji za swj gwny cel obra sobie walk zDrugim Bankiem Pastwowym,
kierowanym przez Nicholasa Biddle, poniewa to przedsibiorstwo byo gwn podpor finansow Partii Wigw. Biddle zadecydowa, e przeduenie Karty Banku wymaga silnego wsparcia propagandowego ze strony prasy. Dlatego zacz subsydiowa
szereg tytuw. Rzecz jasna, Seaton iGales znaleli si wrd otrzymujcych takie subsydia. Tysice numerw specjalnych Intelligencera byo rozsyanych po kraju, udowadniano w nich nadzwyczajne znaczenie Banku dla gospodarki kraju. Pocztkowo
wtych numerach specjalnych przytaczano argumenty obu stron. Wjednym zpierwszych numerw znalaz si na przykad artyku senatora Thomasa Bentona zMissouri,
zajmujcego stanowisko wrogie wzgldem Banku. Nakad Intelligencer drastycznie
wzrs iGales zapewnia Biddlea, e jego gazeta jest rozsyana do wszystkich krajw
Unii: Bodaj nigdy na wiecie nie byo podobnego rozpowszechnienia gazety. W1834
roku wydrukowano 50 tys. wyda specjalnych dla Banku27. Redaktorzy ogaszali: Nie
ma gazety wUSA, ktra by miaa tak duy nakad jak Intelligencer, adna znich nie
ma listy prenumeraty bardziej znaczcej iwci si zwikszajcej jak my28.
Seaton iGales przeprowadzili najbardziej wyrazist wich yciu kampani agitacyjn w obronie Banku. Podkrelali oni, e zniszczenie gospodarki, oglny chaos
i kryzys finansowy bd konsekwencjami jego zamknicia. Bank umacnia Uni, porzdkuje emisj, daje kredyty rzdowi, jego dziaalno sprzyja rozwojowi gospodarki
iporzdkowaniu finansw29.
Gwnym przeciwnikiem Seatona i Galesa w ich wsparciu dla Banku sta si
Washington Globe F. Blaira. Wjednym ze swoich wstpniakw gazeta ta zapewniaa,
e dla redaktora National Intelligencer nie ma nic cenniejszego ni strumie waluty,
ktry wprawia wruch cay mechanizm ich biura. Inny wstpniak przedstawia Galesa
25
Nakad tygodniowy 5520, dzienny 1920 egz.
26
Ch.G., Steffen, Newspapers for Free: the Economies of Newspaper Circulation in the Early
Republic // Journal of Early Republic. Fall 2003, Vol. 23, N3, p. 381-382.
27
W.E. Ames, op. cit., P. Chapel Hill 1972, p.195.
28
,,National Intelligencer, 8June 1832.
29
,,National Intelligencer, 12 Mar 1831.
59
jako czowieka, ktry robi duo szumu wobronie Banku. W czasie, kiedy Gales dmie
wtrb Banku, pan Biddle nie bdzie cierpia na brak wdtej reputacji. Same policzki
tego Boreasza od Banku rozdy si jak uboga wiatrw ina prob jego wielkoci Nika
pole bryz przez zachodnie lasy iprerie ibdzie przysiga, e caa zasuga naley si
wanie jemu, anie cichemu letniemu porankowi30. Wodpowiedzi Gales opublikowa
zarzuty wzgldem F. Blaira oto, e wiele wyda specjalnych Globe byo opaconych
przez administracj Jacksona. Blair ze swojej strony kontynuowa zarzuty wstosunku
do przeciwnikw o korupcj: Nie wierzymy w bezinteresowne oddanie Intelligencera Bankowi, cho nie bdziemy twierdzi, e jego wydania specjalne byy opacane
przez Bank. Wkadym razie, nie wprost, ale wszyscy wydawcy wiedz zbyt duo ojego
sprawach, eby ich skrzynie byy puste wimi jego obrony bez odpowiedniej kompensacji. Blair upewnia swoich czytelnikw, e niedawno dowiedzia si otym, e dug
Intelligencera wzgldem Banku powikszy si do 40 tys. USD31.
Gales i Seaton uwaali wszystkie zarzuty za niesprawiedliwe: Redaktor poficjalnej gazety prbuje unikn poraki wpublicznym sporze na tematy polityczne
drog wulgarnego wybiegu, czynic aluzje do osobistych spraw swoich oponentw.
Mylimy, e mgby si zaj swoimi sprawami, nie mieszajc si do naszych. Blair kontynuowa swoje ataki, twierdzc, e Intelligencer jest wasnoci Banku i e
Seaton iGales nie kontroluj jego polityki redakcyjnej, poniewa jest ona dyktowana
przez Biddlea. Redaktorzy odpierali te zarzuty, owiadczajc, e maj prawo utrzymywa finansowe stosunki zBankiem jako jego klienci inie ma wtym nic przestpczego.
Nie robimy nic zego, amoralnego czy bezprawnego w swoich relacjach z Bankiem
ici, ktrzy zjakiego powodu osdzaj nasze motywy wtym wzgldzie lub twierdz, e
jestemy zaleni wswojej opozycyjnej polityce wzgldem prezydenta wzwizku znaszymi interesami zBankiem, s winni oczywistej nieprawdy32.
Kiedy tylko Clay rozpocz walk wKongresie oprzeduenie penomocnictw
Banku, Seaton iGales wswojej gazecie kontynuowali agitacj dla jego wsparcia. Nie
wierzyli, e Jackson skorzysta zweta wstosunku do billi bankowej. Chcielibymy teraz wiedzie konkretnie, jeli billa bankowa przejdzie obie izby, to prezydent Stanw
Zjednoczonych nie moe przeciwstawia si takim wyraeniem woli narodu, jasno wyraonej ibdzie si wtedy przeciwstawia woli narodu amerykaskiego? 11 czerwca
1832 roku billa przesza przez Senat, gosowano: 28 za, 20 przeciw. Jednak 10
lipca Jackson wykorzysta swoje prawo weta. Redaktorzy pisali: Zapoznawszy si zcaym przesaniem, wyjanilimy, e prezydent uzna bill za niekonstytucyjn, przede
30
31
32
,,Globe, 31 July 1834.

,,Globe, 21, 30 July; 4, 7, 9Aug. 1832.
,,National Intelligencer, 7Aug.; 18 Sept. 1832.
60
Rozprawy i artykuy
wszystkim dlatego, e nie pozwolono mu zamiast Kongresu opracowa jej szczegw

istworzy swojej wasnej ustawy33.
Dlatego Jackson naciska, eby drukowanie materiaw Kongresu zostao
przekazane jego faworytowi iczonkowi jego najbliszego otoczenia, tak zwanego kuchennego gabinetu F. Blairowi. Ten ostatni kontynuowa swoje ataki na opozycyjn
wzgldem Jacksona gazet, wci dowodzc, e jest ona zwykym narzdziem zlikwidowanego przez prezydenta Banku. Analizujc histori gazety, dowodzi on w Washington Globe, e zrodzia si ona jako organ Jeffersonw, jednak patronat rzdu
skorumpowa j ie otrzymaa ona od rzdu okoo 1mln dolarw. Oczywicie, przy tej
okazji mocno przesadzi wwysokoci kwoty. Twierdzi dalej, e Gales iSeaton zaczli
wiernie suy Bankowi, poniewa byo to dla nich wygodne. Dowodzi on, e nie tylko
siedziba redakcji naleaa do Banku, ale rwnie za jego pienidze kupowano wyposaenie ipapier. Blair przytacza mnstwo liczb, eby dowie, e redaktorzy wzbogacili
si dziki wsparciu dla Banku34.
Seaton iGales kontynuowali swoj polemik zBlairem: Organ prasowy >>gabinetu kuchennego<< dopiero co doda jeszcze jedno wstrtne kamstwo do niekoczcej si listy swoich pretensji do marnej reputacji. Opublikowa mas materiaw,
niektre znich s prawdziwe, wiele faszywych, wszystkie bezceremonialne. Dotycz
one spraw osobistych redaktorw tej gazety Nie mona oczekiwa, e zniymy si
do poziomu tych, ktrzy zajmowali si t brudn robot ipostaramy si obali wyniki
ich dziaa35. Wobronie Seatona iGalesa wystpi I. Niles, wydawca Niles Register.
Nie mg znie, jak Blair lekceway jego starych przyjaci. Pisa: al, e moi starzy
przyjaciele Seaton iGales nie najlepiej radz sobie wsprawach finansowych. Apowinni sobie radzi imoliwe, e wkrtce wycign nauk, jeli nie bdzie si ich niesusznie atakowa. Oni naprawd zasuyli na to, e nakad ich gazety ronie, poniewa nie
maj sobie rwnych wpracowitoci, wiernoci, uczciwoci, grzecznoci wcaej prasie
USA36. Niles opublikowa pniej list Samuela Harrisona Smitha, rezydenta waszyngtoskiego oddziau Banku, otym, e budynek redakcji zosta kupiony przez Bank, jednak Seaton iGales byli tylko jego najemcami ipacili po 600 dolarw czynszu rocznie37.
Blair oskara redaktorw National Intelligencer oniedokadno wstosunku
do faktw, oniestaranno stylu, oni jednak odpierali ataki: Co si tyczy naszych artykuw redakcyjnych wogle, to nie s one zbyt uczone ani zbyt wyszukane iuwaamy,
33
34
35
36
37
,,National Intelligencer, 5Jan.; 14 July 1832.

,,Globe, 31 Oct. 1833.
,,National Intelligencer, 2Nov. 1833.
,,Niles Register, 2Jan. 1834, p. 1163.
,,Niles Register, 24 Jan. 1834, p. 1166.
61
e nie jest to zarzut, jeli nasz blini nam wypomina, e nigdy nie s one doskonae.
Inny zarzut Blaira dotyczy pomwienia Jacksona. Wodpowiedzi redaktorzy owiadczyli, e zawsze mieli wtpliwoci co do zdolnoci Jacksona do piastowania wysokiego
urzdu prezydenta, jednak nigdy nie oceniali go inaczej ni jako dentelmena. Jeeli
wtpienie wjego talenty oznacza pomawianie go, to jestemy winni tego grzechu38.
Gales i Seaton uwaali, e kryzys roku 1837 to tak naprawd skutek polityki
Jacksona. Pisali: Czy mona uzna takie posunicie, jak wycofanie pastwowych pienidzy zBanku za zwyky bd finansowy, czy raczej za akt mciwej zoci. To nie moe
nie wzbudzi podejrze wumyle adnego praktycznego czowieka, e jeeliby si zostawio Bank wspokoju, zamiast niszczy jego krajow reputacj, zjak by on pomoc
dla pastwa ibogosawiestwem dla narodu, to kraj nie znalazby si wtakiej sytuacji,
wjakiej znajduje si obecnie39.
Gales iSeaton mieli nadziej przywrci swojemu pismu status gazety rzdowej wprzypadku zwycistwa Wigw wwyborach prezydenckich w1840 roku. Wci
uwaali za najlepszego kandydata Wigw D. Webstera, publikujc seri artykuw dla
jego wsparcia. Pocztkowo nie agitowali na rzecz oficjalnego kandydata Wigw Williama Henry Harrisona40, a raczej atakowali jego poprzednika M. Van Burena. Jednak pniej National Intelligencer przesza do bardziej aktywnej agitacji na rzecz
kandydata Wigw. Wynosimy jego aspiracje do stanowiska pastwowego na wyszy
poziom, kiedy wymieniamy go wgrupie najwybitniejszych obywateli, jako czowieka
obdarzonego moliwociami intelektualnymi iosigniciami, czcego wswym charakterze mdro staroci iywo modoci, wybitn dusz iskromne aspiracje, silne
poczucie sprawiedliwoci inieskoczone czowieczestwo41.
Do napisania wstpniakw zaproszono do wsppracy prawnika idziennikarza
zFiladelfii, byego redaktora National Journal Richarda Fendalla, ktry aktywnie si
udziela wczasie caej kampanii prezydenckiej. Seaton iGales liczyli na to, e wprzypadku zwycistwa ich gazeta znowu moe sta si oficjalnym organem prezydenta,
dlatego nie skupiali si na pochwaach na cze kandydata Wigw, owiadczajc, e
Harrison bdzie broni interesw skwaterw, wdw i sierot. Popierali oni zwycistwo Wigw jako rewolucj, ktra sprowadzi kraj na bezpieczn drog Waszyngtona
iMadisona42.
38
,,National Intelligencer, 12, 19 Febr. 1831.
39
,,National Intelligencer, 5Apr. 1837.
40
Zob.: R.G. Gunderson, The Log Cabin Campaign, Lexington 1957; .. New York
Tribune (1841-1861 .). , 2005. . 43.
41
,,National Intelligencer, 2Apr. 1840.
42
,,National Intelligencer, 21 Jan.; 21 Febr. 1841.
62
Rozprawy i artykuy
Wychwalali mow inauguracyjn W.H. Harrisona: Co si tyczy nas samych, to

byoby zdrad zasad, ktre wspieralimy zniezmienn wiernoci od samego pocztku
administracji ministra Madisona wbrew wszelkim zmianom, jeli bymy nie wsparli szczerze inie przejli zasad tego przemwienia43. Tekst mowy inauguracyjnej tak
naprawd nalea do D. Webstera, ktry ozdobi go mnstwem cytatw iprzykadw
zhistorii Rzymu44.
Seaton iGales postanowili maksymalnie si zbliy do nowo wybranego prezydenta, ktry do dnia inauguracji przebywa wdomu Seatona, poniewa zosta on niedugo wczeniej wybrany burmistrzem Waszyngtonu zramienia Wigw ipisa dla prezydenta mow powitaln45. Jednak niedugo po inauguracji Harrison zmar, nadzieje
redaktorw na ponowne uczynienie ze swojej gazety organu urzdowego nie speniy
si. Wkolejnych latach gazeta aktywnie wystpowaa przeciwko anektowaniu Teksasu iwojnie zMeksykiem. Wtym czasie nasila si wpyw Seatona, ktry od roku 1840
do 1850 by burmistrzem stolicy iredaktorem najbardziej wpywowej gazety politycznej wkraju. By te czonkiem Towarzystwa do Spraw Budowy Pomnika Waszyngtona isekretarzem Instytutu Smitha. Razem zliderem Wigw czsto polowa wgrach
Wirginii, gdzie mia chatk myliwsk. Gales zajmowa si sprawami gazety iswoim
majtkiem Eckington opowierzchni 160 akrw. Skoczy do tego czasu 60 lat icierpia
na wiele chorb, wtym na ostry reumatyzm.
Gazeta nadal bronia zaoe programowych Wigw, szczeglnie polityki protekcjonizmu. Po swoim wyborze prezydent J. Polk mianowa ministrem finansw Roberta Walkera zMissisipi, ktry by znany ze swoim liberalnych pogldw. Redaktorzy
ostrzegali czytelnikw, e niskie taryfy doprowadz do tego, e wkasie nie bdzie pienidzy, e nie bdzie zczego paci wojsku, flocie iochotnikom. Pisali te, e wpynie
to destrukcyjnie na biznes, doprowadzi do masowego bezrobocia, setki tysicy ludzi
straci rodki utrzymania, ich ony i dzieci bd cierpie gd, miasta przepeni si
wczgami iebrakami. Wprowadzenie taryfy z1846 roku nazwali rodkiem zdrady
ioszustwa interesw narodowych. To fatalne posunicie podetnie korzenie przemysu isytuacj robotnikw, nazywali je wielkim zem46.
Gales iSeaton entuzjastycznie witali zwycistwo kandydata Wigw Zacharego
Taylora wwyborach 1849 roku, uwaajc to za triumf iratunek dla narodu, odrodzenie
bohaterskich czasw47. Niewtpliwie znowu ywili nadziej, e stan si oficjalnym
43
44
45
46
47
,,National Intelligencer, 9March 1841.

C.M. Fuess, Daniel Webster, In 2Vols. Boston 1930. Vol. I, p. 90-91.
,,National Intelligencer, 2June 1840.
,,National Intelligencer, 21, 30 July 1846.
,,National Intelligencer, 11 Nov. 1848.
63
organem administracji. Seaton mia nadziej, e Taylor zatrzyma si wjego domu przed
inauguracj, jak to zrobi Harrison. Napisa list do Krittengera, senatora zKentucky,
wktrym pokadano nadziej, e zostanie doradc politycznym nowego prezydenta.
Jednak nadzieje redaktorw si nie speniy, poniewa doradcy nowego prezydenta uwaali za konieczne stworzenie nowej gazety na potrzeby administracji. E.
Burnlee poleci zaprosi Aleksandra Bulleta zNowego Orleanu, redaktora New Orleans Picayune. Przyby on do Waszyngtonu izaoy now gazet 13 czerwca 1849 roku
pod nazw Republic. Gazeta ta staa si oficjalnym organem administracji Taylora.
Seaton iGales pozostawali na stanowisku wspierania partii Wigw rwnie po
przedwczesnej mierci Taylora. Wspierali idee Towarzystwa Kolonizacyjnego, ktrego jednym z organizatorw by Seaton. Obaj redaktorzy mieli poudniowe korzenie,
jednak po 1807 roku aden z nich nie mieszka na pnoc od linii Masona-Dixona.
Obaj uwaali, e nie jest sprawiedliwe trzymanie wniewoli innych ludzi, jednak przyjli kompromis z1850 roku. Nawet jeli ci pnocni, ktrzy s na tyle li albo wsuchali
si w gupie rady, eby przeciwdziaa wypenieniu Ustawy o biaych niewolnikach,
wszyscy, wedug nas, maj obowizek podporzdkowa si prawu. Gales iSeaton
dowodzili, e ustawa odnosi si do wszystkich, bo jeeli jeden czowiek zacznie si
sprzeciwia choby jednemu zapisowi, to zapis ten obraca si w nico, choby by
przeznaczony dla dobra spoeczestwa wogle. Ruch przeciwko niewolnictwu na Pnocy, dowodzili redaktorzy, to tak naprawd niewielka grupa, ktra na nieszczcie
kontroluje rwnowag midzy dwoma partiami na Pnocy, wic obie partie szukaj jej poparcia, tak wic widzimy smutny efekt szeroko rozpowszechnionego ruchu
mieszkacw Pnocy zwizanego zkwesti niewolnictwa. Gales iSeaton twierdzili,
e triumf Unionistw wAlabamie jesieni 1851 roku wiadczy, e Pnoc si uspokoia
ijest zadowolona zkompromisowych rozwiza z1850 roku. Teraz Pnoc powinna
powiedzie, czy zapanuje pokj zamiast fermentu, harmonia ibraterstwo zamiast niesnasek inienawici. Niech Pnoc podtrzymuje konstytucyjn zgod twardo isumiennie, wtedy nie usyszymy wicej opowanym inienawistnym zagroeniu secesj48.
Wybory z roku 1852 pokazay, e partia Wigw nie tylko poniosa porak,
ale otrzymaa miertelny cios, po ktrym ju nie zdoaa si podnie. Denie do zachowania neutralnoci w polityce odwiodo Galesa i Seatona od tworzcej si Partii
Republikaskiej iskierowao do zblienia zDemokratami, poniewa pozostawali oni
parti oglnonarodow. Tak czy inaczej, nie wspierali oni tej partii, cho twierdzili, e
kandydat na prezydenta Buchanan dysponuje icnotami, izdolnociami administracyjnymi, jednak wprost go nie popierali. W1854 roku redaktorom przyszo opakiwa
koniec porozumienia misourskiego w zwizku z zaproponowan przez S. Douglasa
48
,,National Intelligencer, 4, 7Jan.; 1Nov. 1851.
64
Rozprawy i artykuy
bill Kansas-Nebraska: miertelny cios zadano wielce szanowanemu kompromisowi misourskiemu w ostatni czwartek; zniszczono stare ukojenie tego kraju, gaszce
niezgody, bdce przyjacielem Unii. Redaktorzy pisali, e nie wygrano niczego, za to
wiele stracono. Gales iSeaton wierzyli, e mier kompromisu zwikszya prawdopodobiestwo rozpadu Unii. W tym czasie zdali sobie spraw, e w kraju ma miejsce
partyjno-polityczne przegrupowanie si, e partie secesyjne nabieraj si. Redaktorzy
twierdzili, e prby zjednoczenia Poudnia wszeregach partii Demokratycznej, wcelu
przeciwstawienia si Pnocy, powinny si spotka zoporem: Czyme to jest, jeli nie
pretekstem dla wszystkich antyrzdowych elementw na Pnocy, eby si wpodobny
sposb poczy, jednak zt przewag, e przewysz liczebnoci organizacj Poudnia?49
Stworzenie skrajnie nacjonalistycznej amerykaskiej partii doprowadzio do
jej krtkotrwaego sukcesu politycznego50. W roku 1854 w Waszyngtonie stworzono
codzienn gazet ruchu know-nothing Daily American Organ. Zwycistwo partii
amerykaskiej wwyborach miejskich 1854 roku wWaszyngtonie zdecydowanie odsuno National Intelligencer na dalszy plan.
Nadal wpywowa pozostaa gazeta codzienna Globe, ktra bardzo si zmienia od czasw Jacksona. Nie bya ona ju organem partyjnym idrukowaa debaty Kongresu. Blair sprzeda do tego czasu swoje udziay wgazecie swojemu partnerowi Reavesowi, ktry redagowa Congressional Globe, dopki to wydawnictwo nie zostao
zamienione w Congressional Record51. Nakad Globe w 1855 roku wynosi 2036
egzemplarzy, wtym czasie jego nakad tygodniowy siga 13 tysicy egzemplarzy.
Oprcz tych gazet istniao w Waszyngtonie jeszcze szereg innych tytuw.
W1851 roku zaczto wydawa American Daily Telegraph pod redakcj Thomasa Conelly, w 1852 roku jej nazw zmieniono na The Star. Codzienna emisja tej gazety
miaa w stolicy najwikszy nakad o wysokoci 4975 egzemplarzy. Thomas Reatche
kontynuowa wydawanie The Union dla wsparcia Demokratw, jednak wiek itrudnoci finansowe zmusiy go wkwietniu 1851 roku do oddania stanowiska isprzeday
gazety Andrew Donelsonowi, wczeniejszemu sekretarzowi Andrew Jacksona. The
Union sprzeciwiaa si Republic wydawanej przez Aleksandra Bulleta i Williama
Surgenta. Wsumie wWaszyngtonie ukazywao si 8gazet codziennych. Wroku 1856
powstaa Partia Republikaska, w skad ktrej weszo wielu Wigw. Gales i Seaton
uznali to wydarzenie, jednak liczyli na to, e partia Wigw zachowa swoj odrbn
49
,,National Intelligencer, 27 May; 31 Aug. 1854.
50
.. . . , 2003. . 102.
51
Wroku 1834 Blair ijego pomocnik Rives otrzymali kontrakt od Kongresu na wydawanie
,,Congressional Globe (1833-1873). Zob.: T.C. Leonard, The Power of the Press, p. 80-81. Tytu ten
zosta zamknity w1873 roku wzwizku zpowstaniem ,,Congressional Records.
65
organizacj i doczeka odpowiedniego czasu, eby da odczu ca potg swojego

wpywu wtej decyzji, ktr wdanych okolicznociach wydarze politycznych nakae
podj obowizek i patriotyzm. Redaktorzy zapewniali, e partia nie moe umrze,
dopki jakakolwiek grupa podziela jej pogldy.
Szczeglnie niepokoiy Galesa iSeatona pogldy Partii Republikaskiej przeciwne niewolnictwu. Ten ukon przeksztaca parti w sekcyjn organizacj Pnocy
wwikszym stopniu, ni naleao. Brak wsparcia na Poudniu, ostrzegali Seaton iGales, doprowadzi do katastrofy. Partia Republikaska nie moe zastpi oglnopastwowej partii Wigw, twierdzili redaktorzy i kontynuowali sw beznadziejn walk
outrzymanie Wigw na powierzchni. Dla gazety nastay cikie czasy, stracia ona swj
gos polityczny. Miaa swe polityczne idee, ktrych nie wyraaa ani jedna partia. Kraj
si zmienia, jednak redaktorzy nie mieli zamiaru si zmienia. Po wyborach 1856 roku
pogratulowali Demokratom zwycistwa52, jednak nie porzucali nadziei, e uda si zreorganizowa parti Wigw.
Gazet krytykowano i na Pnocy, za jej dystans do problemu niewolnictwa,
ina Poudniu, za sprzyjanie pnocnym radykaom. Polityczn apati redaktorw Poudniowcy uwaali za przestpstwo. Ubywao prenumeratorw. Na przykad abonent
zIndiany obwieci, e rezygnuje zprenumeraty, poniewa nie satysfakcjonuje go, e
gazeta nie wystpuje przeciw bezprawnemu rozpowszechnieniu niewolnictwa53. Seaton iGales oczekiwali wyroku wsprawie Dreda Scotta iogosili, e jeli nawet on jest
bdny, to czas moe naprawi popenione bdy54.
21 lipca 1860 roku Joseph Gales zmar w swoim domu w wieku 75 lat. Jego
mier wywara bardzo due wraenie wWaszyngtonie, gdzie pracowa przez 53 lata.
Prezydent Buchanan i jego gabinet byli obecni na pogrzebie, dajc wyraz swojemu
szacunkowi dla niezastpionego redaktora National Intelligencer. Zamknito szkoy
isklepy, wkir przystrojono wiele budynkw urzdowych iredakcji gazet. Wwielu artykuach wstpnych komentowano mier Galesa, gdzie oddawano cze jego dziennikarskiemu talentowi.
Pomocnikiem redaktora W. Seatona po mierci Galesa zosta James Welling,
pracujcy wgazecie ju od 10 lat. Zajmowa on pozycj konserwatywn, opowiada si
za utrzymaniem Unii, wolnoci prasy iinformacji, prawami osobistymi iwolnoci,
rozwojem nauki iprzemysu. Gazeta nigdy nie wspieraa Republikanw. Jej redaktorzy uwaali, e pogldy przeciw niewolnictwu Williama Sewarda przyczyniaj si do
rozpadu kraju.
52
53
54
,,National Intelligencer, 15 Nov. 1856.

,,National Intelligencer, 11 Aug.; 13 Nov. 1855; 4Sept. 1856; 1Aug. 1857.
,,National Intelligencer, 30 May 1857.
66
Rozprawy i artykuy
Abrahama Lincolna Seaton iGales znali ju od koca lat 40. XIX wieku, kiedy
by kongresmenem. Sam Lincoln regularnie czytywa ich gazet na przestrzeni dziesitek lat. Sympatyzowali oni zLincolnem, jednak nie byli wstanie wesprze jego partii. Seaton iGales rwnie nie mogli sympatyzowa zani jednym zdemokratycznych
kandydatw. Wspierali parti Unii ijej kandydatw Johna Bella iEdwarda Everetta55.
Liczono na to, e Demokraci jednak si pocz, eby doprowadzi do poraki Lincolna
iwtedy wybory przenios si do niszej izby Kongresu, gdzie Bell bdzie mia szans
jako kandydat kompromisowy. Kraj zostanie uratowany przed zwycistwem Republikanw iprzed moliwym rozamem56.
Seaton nie dopuszcza moliwoci secesji iuwaa, e zachodnie stany odegraj rol amortyzatora wkonflikcie Pnocy iPoudnia. Na pocztku secesji liczono na
nowy kompromis zPoudniem na podstawie uznania zgodnoci niewolnictwa zprawem iniewtrcania si wte kwestie ze strony Kongresu.
Kiedy jednak secesja si rozpocza, Seaton jednoznacznie wybra wsparcie
Unii, oburzy go zamiar rozamowcw z Poudnia przejcia Waszyngtonu do czasu
inauguracji Lincolna. Wezwa mieszkacw Columbii do walki przeciwko takim zamiarom. Gazeta oczekiwaa mowy inauguracyjnej Lincolna. Opowiedziaa si jednak
po stronie pokojowej secesji i powoania Konwentu Narodowego, ktry mgby si
sta arbitrem wzaistniaej sytuacji57. Wczasie wojny gazeta zaja twarde stanowisko
wsparcia administracji republikaskiej. Seaton kontynuowa redagowanie iwydawanie swojej gazety praktycznie do swojej mierci w1866 roku. National Intelligencer
nie przeya mierci ostatniego ze swoich redaktorw naczelnych. W1867 roku zakoczono jej wydawanie. Wanie wtym czasie koczy si take okres aktywnego wpywu
dziennikarstwa politycznego wUSA.
Tumaczenie: Patrycja Szostok
SUMMARY
The Daily National Intelligencer and Its Editors
The article is devoted to the problem of development of American journalism in the
19th century in Washington (D.C.). The author writes about the history of one of the
prominent newspapers, The Daily National Intelligencer (1800-1867). This newspaper played agreat role in political battles before the Civil War as an official organ
of National Republicans, later aWhig mouthpiece. The political views and the biographies of the editors Joseph Gales and William Seaton are explored in this paper.
KEY
WORDS:
journalism,
newspaper,
government,
politics.
55
.. (18501861 .). , 2008. . 144-145.
56
,,National Intelligencer, 24, 27 July 1860.
57
,,National Intelligencer, 3Jan.; 7, 21 March 1861.
Komunikaty imateriay
Wodzimierz Wjcik
Karol Kuryluk redaktor Sygnaw

iOdrodzenia
Przypisuj wielkiemu humanicie Profesorowi Czesawowi Kupisiewiczowi
STRESZCZENIE
Niniejszy artyku prasoznawczy zajmuje si dziejami periodyku Sygnay (19331939) wychodzcego we Lwowie wlatach trzydziestych minionego wieku. Take
histori tygodnika Odrodzenie (1944-1950) powoanego do ycia wLublinie tu
po wypdzeniu Niemcw zokupowanej Polski. Wwywodzie scharakteryzowany
jest profil ideowy wymienionych pism, opisana jest czstotliwo ukazywania si
poszczeglnych numerw iomwione waniejsze publikacje wnich zawarte. Duo
miejsca powica autor niniejszego tekstu osobom wspierajcym te pisma iwsppracownikom ogaszajcym swoje teksty na ich amach. Wcentrum uwagi niniejszego wywodu znajduje si osobowo redaktora naczelnego tych pism Karola
Kuryluka. Jest to czowiek lewicy, ale nie komunista. Czowiek duchowo zakorzeniony wnarodowej tradycji, otwarty jednoczenie na Europ iwiat.
SOWA KLUCZOWE: prasoznawstwo, periodyk, tradycja, nowatorstwo, lewica,
redaktor
I
W dziejach polskiej dwudziestowiecznej prasy polskiej i polskiej publicystyki
kulturalnej wane miejsce zajmuje Karol Kuryluk. Jest to dla mnie posta szczeglnie bliska zkilku powodw. Przede wszystkim zaraz po wojnie, jako nastolatek byem
zapalonym czytelnikiem Odrodzenia. Wlatach uniwersyteckich na seminarium Kazimierza Wyki przez wiele spotka referowaem problematyk periodyku Sygnay
redagowanego przez Kuryluka wlatach trzydziestych. Wczasie spotka fazy odnowy
padziernika 1956 podobaa mi si kultura osobista Kuryluka jako czowieka spolegliwego, rzeczowego icakiem normalnego. Nie mia wsobie wyniosoci isztywnoci
dygnitarskiej.
Karol Kuryluk urodzi si 27 padziernika 1910 r. wZbarau, awic ju ponad sto
lat temu. Zmar nagle 9grudnia 1967 wBudapeszcie. Mwimy onim jednym tchem,
ale jednak do schematycznie: polski dziennikarz i wydawca, zaoyciel i redaktor
naczelny lwowskich Sygnaw (1933-1939) iOdrodzenia (1944-1948); spoecznik
idziaacz kulturalny, minister kultury (1956-1958) iambasador PRL wAustrii (1959
1964). To wszystko jest prawd. Ale przecie te zdania oznajmujce nie s w stanie
wyrazi caego bogactwa walorw osobowoci icharakteru tego czowieka, zrodzonego
i uformowanego w kulturze i obyczajowoci poudniowo-wschodniej przedwojennej
70
Komunikaty i materiay
Polski Kresowej. Ocena tej osobowoci znajdzie si wdalszych czciach niniejszego

wywodu.
Pochodzi ze rodowiska ludzi prostych. Ludzi pracy fizycznej. Urodzi si jako
najstarszy syn przedsibiorcy budowlanego, czowieka wysokiej kultury, Franciszka
Kuryluka (18841960) iucji Kuryluk, zdomu Paczyszak (18861967). Nalea do
pokolenia ludzi urodzonych jeszcze pod zaborami. Wdorose ycie wkracza ju wPolsce wpeni niepodlegej. Skoczy szko redni iw roku 1930 otrzyma wiadectwo
dojrzaoci wbardzo solidnym pastwowym gimnazjum imienia Henryka Sienkiewicza w Zbarau. Jego modszy o dziewi lat brat Wadysaw rwnie zdoby solidne
wyksztacenie. Zosta uznanym germanist.
Kuryluk uzyska niewielkie stypendium pastwowe ijesieni 1930 rozpocz studia na wydziale polonistyki Uniwersytetu Lwowskiego. Doskonale pozna jzyki ukraiski, rosyjski iniemiecki. Zdolny ipracowity, pi si do wiata wiedzy poprzez gromadzenie iczytanie wartociowych ksiek. Uformowa imponujcy ksigozbir. Byo
wic rzecz naturaln, e aby zebra na to odpowiednie rodki, dorabia korepetycjami. Sam niezamony, ywo interesowa si losem potrzebujcych wsparcia. Zwaszcza modego pokolenia. W1931 pozna pisark Halin Grsk izaangaowa si wjej
akcj Bkitnych. Ten zesp modej polskiej inteligencji pomaga dzieciom biedoty,
pracujc wcharakterze wychowawcw wwietlicy dla bezdomnych ulicznikw.
Na uniwersytecie protestowa przeciwko gettu awkowemu (dla studentw pochodzenia ydowskiego) istawa wobronie ydowskich iukraiskich kolegw szykanowanych i bitych przez endeckich bojwkarzy. W 1936 Kuryluk wsporganizowa
lwowski Zjazd Pracownikw Kultury. Do prezydium honorowego zostali zaproszeni
Maksym Gorki, Romain Rolland iHenryk Mann. WZjedzie uczestniczyli midzy innymi Stefan Czarnowski, Tadeusz Kotarbiski, Wadysaw Broniewski. Otej fazie ycia
Kuryluka tak pisaa Zofia Lissa wybitny muzykolog polski, wsppracowniczka Kuryluka wlatach trzydziestych XX wieku we wspomnieniu Muzyka dla Karola:
Spotykaam [] Karola Kuryluka wgorce dni Lwowa, wroku 1936, zwaszcza wdniach lwowskiego
Kongresu Kultury. W sali zwizku tramwajarzy, na dalekim lwowskim Zamarstynowie, w entuzjazmie
ieuforii po synnych przemwieniach Dembiskiego, Wasilewskiej, Krahelskiej, Zegadowicza wTeatrze
Wielkim, migaa mi tylko wtumie od czasu do czasu twarz Kuryluka. Nie czas by na rozmowy, mona
byo tylko sobie ucisn rce, umiechn si, ucieszy1.
Wlistopadzie 1933 zaoy wraz zHalin Grsk igrup zaprzyjanionych studentw (Tadeusz Bana, Aleksander Baumgardten, Stefan Kawyn, Andrzej Kurczkowski, Bolesaw Lewicki, Marian Promiski, Stanisaw Rogowski) spoeczno-kulturalny
magazyn Sygnay. Przez krtki okres redagowa pismo zpoet Tadeuszem Hollenderem, nastpnie zosta redaktorem naczelnym.
Pierwszy numer Sygnaw (listopad, 1933) otwieraa deklaracja: Wchodzimy
na wiat bez programu! Nie chcemy wypowiada szumnych sw ihase ani stawia
papierowych granic, tejcych potem wmur, oktry musielibymy kiedy tuc bez1
Z. Lissa, Muzyka dla Karola, [w:] Ksika dla Karola, Warszawa 1984, s. 78.
Wodzimierz Wjcik Karol Kuryluk Redaktor Sygnaw i Odrodzenia
71
radnie gowami. [...] Razem nie stanowimy ani lewicy, ani prawicy. Nie reprezentujemy te zotego rodka spoecznie czy literacko. Chcemy by po prostu ludmi ito nam
wystarcza. W Sygnaach publikowaa literacka modzie Lwowa i okolic. Byli to:
Erwin Axer, Stanisaw Jerzy Lec, Czesaw Miosz, Debora Vogel, Mirosaw uawski.
Oprofilu ideowo-artystycznym pisma wiadczy fakt, e Kurylukowi udao si wniezbyt
dugim czasie pozyska pisarzy tej klasy co Maria Dbrowska, Leopold Staff, Andrzej
Strug, Julian Tuwim, Jzef Wittlin, Bruno Schulz. Zebrana wKsidze listw korespondencja dowodzi, e autor Sklepw cynamonowych bardzo chtnie drukowa
swoje teksty wSygnaach2. Kuryluk usilnie te stara si zdoby przekady twrcw
zagranicznych, ludzi o wyjtkowym autorytecie. Midzy nimi znajdowaa si niemal
caa elita pisarska Europy: Henri Barbusse, Andr Malraux, Carl von Ossietzky, Bertrand Russell, Upton Sinclair, wreszcie Paul Valry.
Z duym powodzeniem Kuryluk wydawa numery specjalne. Byy one powicone midzy innymi kulturze ydowskiej, ukraiskiej, biaoruskiej oraz bliskiej mu
obyczajowoci ikulturze lwowskiej. W1938 bojwka Obozu Narodowo-Radykalnego
zaatakowaa redakcj Sygnaw. Kuryluk cudem tylko unikn ciosu omem wgow. Mimo nkajcych rewizji, konfiskat, utarczek z cenzur i pogarszajcej si stale
sytuacji finansowej, wydawa Sygnay do wybuchu wojny, awe wrzeniu 1939 zdeponowa je warchiwum Biblioteki Ossolineum (dzi Stefanyka). Po wojnie pismo zostao wysoko ocenione przez prasoznawcw. Wswoich studiach Andrzej Paczkowski
zajmowa si pismami Frontu Ludowego lat trzydziestych XX wieku. Pisa: Najduej
wychodzcym byo pismo lwowskie [Sygnay], ktre po wydaniu kilkunastu numerw wlatach 1933-1934 zostao wznowione wlutym 1936 r. awic tu przed wypadkami lwowskimi, ktre rozpoczy wielk ofensyw lewicowej opozycji iukazywao
si bez przerwy do wrzenia 1939 r., pocztkowo jako miesicznik, aod lutego 1938 r.
jako dwutygodnik. Redaktorem naczelnym iinicjatorem pisma by Karol Kuryluk, ktry zapewni >>Sygnaom<< wspprac wielu wybitnych publicystw ipisarzy lewicy.
Obok niego wredagowaniu pisma brali bezporedni udzia m.in. Adeusz Hollender,
Tadeusz Bana, Halina Grska iMarian Promiski. Pisywali stale m.in. Jan Brzoza,
Wiktor Grosz, Jerzy Borejsza, Emil Zegadowicz, a po zamkniciu Poprostu take
Henryk Dembiski i Stefan Jdrychowski. Sygnay ukazyway si w nakadzie dochodzcym do 6000 egz., arola, jak odgrywa Lww, bdcy jednym zcentrw ruchu
jednolitofrotowego, nadawaa mu charakter oglnokrajowy3.
Ten oglnokrajowy charakter pisma wynika midzy innymi ztego, e jego istotny
fundament zasadza si na osobowoci naczelnego, ktry by umysowoci daleko
wychodzc poza lewicowo ispoecznikostwo, materializm dialektyczny, spr ideologiczny. Promieniowao zniego umiowanie literatury isztuki, dobra ipikna. Zofia
Lissa pisaa zzachwytem:
2
3
B. Schulz, Ksiga listw, red. J. Ficowski, Krakw 1975, s. 56-58.

A. Paczkowski, Prasa polska wlatach 1939-1945, Warszawa 1980, s. 216-217.
72
Ceniam go najbardziej za wyrozumiao, za gbokie zrozumienie tego, i sprawy nauki, mojej

nauki, skromnej dziedziny muzykologii, stay dla mnie zawsze na pierwszym miejscu, ate >>inne<<,
owiele wiksze iwaniejsze, ktrymi yy m.in. i>>Sygnay<<, szy innymi torami. [] Rozumielimy
swoje stanowiska bez wielkich dyskusji idugich rozmw iwiedziaam, e Kuryluk mnie rozumie i nie
potpia4.
II
Na pocztku radzieckiej okupacji Lwowa Kuryluk pracowa wredakcji Czerwonego Sztandaru. Nie trwao to jednak zbyt dugo. Wnet zosta wyrzucony za opublikowanie wSygnaach satyrycznego wiersza Tadeusza Hollendera Dzi wanie dzwoni do mnie Stalin. Wczasie niemieckiej okupacji Lwowa bra czynny udzia wruchu
oporu. W1942 wstpi do Polskiej Partii Robotniczej. Pracujc wkonspiracji, mia pod
opiek tajn radiostacj, atake podziemny ruch wydawniczy. Nalea te do delegatury Armii Krajowej. Na jej zlecenie robi nasuch radiowy ipublikowa biuletyny informacyjne. Bdc znatury pacyfist, unika bezporedniej walki zbrojnej ikoncentrowa
si na pomocy ydom. Organizowa ucieczki z lwowskiego getta, zaatwia kryjwki
ifaszywe papiery, aw swoim pokoju sublokatorskim ukrywa Pepp Frauenglas ijej
dwch synw, Jzefa iMariana. Wiele lat po mierci, wroku 2002 zosta odznaczony
przez Yad Vashem medalem Sprawiedliwego Wrd Narodw wiata.
Wstpi wzwizek maeski zMiriam Kohny (19172001), poetk, pisark itumaczk, ktra wczasie wojny zmienia nazwisko na Maria Grabowska. Po wojnie publikowaa pod nazwiskiem Maria Kuryluk. Po wojnie ztego zwizku urodzia si Ewa
Kuryluk, artystka i pisarka, urodzona w roku 1946, oraz Piotr Kuryluk urodzony
w1951 roku. Do tej fazy ycia Kuryluka zapewne odnosi si wspomnienie Zofii Lissy:
Na kilka lat przed swoj mierci opowiadaa mi Anna Kowalska oKarolu Kuryluku: po zajciu Lwowa przez hitlerowcw szed pewnego razu przez park Stryjski, gdzie zobaczy na awce mod dziewczyn
okamiennej twarzy, takiej, jak maj tylko ludzie idcy na mier, ludzie dla ktrych nie ma ju wyjcia.
Bya to dziewczyna, ktrej udao si wymkn zgetta lwowskiego. Kuryluk niewiele rozmylajc wzi tego
czowieka do siebie do domu. Przechowa przez ca okupacj. Co to oznaczao dla czowieka zwizanego
z wczesnym ruchem oporu i to z jego lewym skrzydem tumaczy nikomu nie trzeba. Dziewczyna
uchowaa si przez ca okupacj, do dzi yje ipracuje wPolsce5.
Latem 1944 roku Kuryluk przenis si ze Lwowa do wyzwolonego od Niemcw

Lublina izacz publikowa Odrodzenie. W1945 przeprowadzi si wraz zpismem
do Krakowa, w 1947 do Warszawy. W tym czasie do autorw Odrodzenia naleeli
midzy innymi: Jerzy Andrzejewski, Kazimierz Brandys i Marian Brandys, Tadeusz
Breza, Maria Dbrowska, Tadeusz Konwicki, Jan Kott, Czesaw Miosz, Tadeusz Rewicz, Wisawa Szymborska. Autor Niepokoju z wielkim wzruszeniem wspomina
wTosamoci pulsujce ycie literacko-artystyczne powojennego Krakowa oraz wi4
5
Z. Lissa, op. cit., s. 77.

Ibidem, s. 79-80..
73
zyty na ulicy Basztowej, przy ktrej miecia si redakcja Odrodzenia:

Co cechowao Kuryluka jako naczelnego? Rzeczowo, rzetelno, umiar i lojalno. Oczywicie,
wstosunku do modych, pocztkujcych byo to zabarwione pewn surowoci. Ale bya to surowo ludzka, braterska. Wynikaa ztego, e Kuryluk czu si wjaki sposb odpowiedzialny za swoich modszych
wsppracownikw. [] Kuryluk by chyba troch nieufny, musia czowieka duej obserwowa, eby mu
zaufa. Ale kiedy si ju decydowa na druk czy publikacj, bra na siebie wspodpowiedzialno. Dzieli
si nie tylko zwycistwem, ale iporak6.
Rewicz widzia w Kuryluku osobowo niezwykego formatu. Przywoywany

wyej esej Tosamo koczy sowami:
Karol Kuryluk pozosta wmoim wspomnieniu jednym itym samym czowiekiem. Wielu ludzi zmienio wtym czasie swoje pogldy, przyjanie, twarze Ustalenie ich tosamoci byo dla mnie tak trudne,
e kontynuowanie znajomoci stao si niemoliwe. Karol Kuryluk pozostanie wmojej pamici jednym
znielicznych, ktrych tosamoci nie trzeba sprawdza7.
Po pogromie kieleckim Odrodzenie poruszyo draliw kwesti powojennego

antysemityzmu. Wyranie narastay stalinowskie naciski na pismo iw lutym 1948 Kuryluk poda si do dymisji jako redaktor naczelny Odrodzenia. Nastpnie pracowa
wredakcji literackiej Polskiego Radia, wPastwowym Instytucie Wydawniczym iCentralnym Urzdzie Wydawniczym.
Wiosn 1956 Kuryluk zosta ministrem kultury isztuki. By zwolennikiem liberalizacji kultury iwsppracy zZachodem. Umoliwi otwarcie warszawskiej filii Instytutu
Francuskiego (pierwszym lektorem by Michel Foucault); zaprosi Laurencea Oliviera
iVivien Leigh zTytusem Andronikusem; Grard Philipe przylecia ze swoimi filmami; Yves Montand piewa dla robotnikw na eraniu; wZachcie zorganizowano wystaw Henryego Moorea.
Wiosn 1957 Kuryluk wszed w skad delegacji rzdowej pod przewodnictwem
premiera Jzefa Cyrankiewicza. Podr po Azji miaa na celu pozyskanie zwolennikw
rozszerzonego Planu Rapackiego, czyli stworzenia gigantycznego bloku krajw niezrzeszonych (od NRD przez Polsk, a po Mongoli, Indie, Chiny, Wietnam, Birm
iKambod) pod egid ZSRR. Delegacj przyjli Nehru, Mao Zedong, Ho Ch Minh
iNorodom Sihanouk, ale skoczyo si na podpisaniu symbolicznych deklaracji przyjani.
Pena odnowa ycia polskiego nie trwaa zbyt dugo. Pod koniec 1957 PZPR zacza hamowa proces liberalizacji. Wadysaw Gomuka zaatakowa program stypendialny ministerstwa kultury, ktre wysyao na Zachd du liczb modych pisarzy iartystw. Kiedy Marek Hasko wybra wolno wParyu, pojawi si pretekst, by usun
ministra kultury, a nastpnie pozby si go z kraju. Znaleziono odpowiedni sposb.
6
7
T. Rewicz, [w:] K. Koniewski (wybr ioprac.), Ksika dla Karola, s. 175.

Ibidem, s. 181.
74
Kuryluk zosta mianowany ambasadorem wAustrii. 1stycznia 1959 przyby wraz zrodzin do Wiednia ipozosta na placwce do lata 1964 roku. Po powrocie do kraju by
przez kilka miesicy bezrobotny.
Adolf Rudnicki wksice Krakowskie Przedmiecie pene deserw przedstawia
Kuryluka jako czowieka wielkiego formatu moralnego, ktry wielekro znajdowa si
rwnie jako ambasador we Wiedniu midzy motem akowadem, ao swoich
krzywdach nie chcia znikim rozmawia. Pisa:
Mj Karol Kuryluk Ile si nacierpia we Wiedniu! Nie od niego, a z boku doszo do mnie wiele
rzeczy. Jego dzieci chodziy do szk austriackich. Nie przyjmowano ich waustriackich domach, dzieci
zaustriackich domw nie przychodziy do ambasady, wambasadzie rzdzi nie Karol, ktry zjada si jeszcze iz wielu innych powodw. [] Bardzo lubiem Karola Kuryluka, bardzo. Wilgotne, nieadne lato roku
1966 spdzilimy razem wKoobrzegu. Patrzyem na wiele rzeczy owego lata, kiedy je spisz? [] Owego
lata doszo mnie wiele owiedeskim okresie Karola8.
W1965 Kuryluk zosta dyrektorem Pastwowego Wydawnictwa Naukowego, ktre publikowao wwczas Wielk Encyklopedi PWN. Bya wzorowana na brytyjskiej,
skutkiem czego miaa zdecydowanych wrogw wrzdzcej partii. Gdy ukaza si tom
zhasem obozy hitlerowskie, podajcym zgodnie zprawd, e dzieliy si na obozy
koncentracyjne iobozy zagady (ydw), kierownicze siy partyjne rozptay nagonk na redakcj Pastwowego Wydawnictwa Naukowego. Rozgoszono, e wikszo
redaktorw to ydzi; oskarono ich ospisek syjonistyczny, majcy na celu umniejszenie cierpienia narodu polskiego. Wjesieni 1967 roku zorganizowano demonstracje
uliczne, domagajce si ukarania encyklopedystw.
We wrzeniu 1967 Kuryluk mia atak serca, ju drugi. Uciek ze szpitala, apotem
zsanatorium, wbrew zaleceniom lekarzy uda si na targi ksiki odbywajce si wBudapeszcie. Tutaj 9grudnia 1967 r. umar na trzeci atak serca. Po mierci Kuryluka wyrzucono zPWN encyklopedystw, aw marcu 1968 rozptano antysemick nagonk,
na skutek ktrej znaczna cz ludnoci ydowskiej czy tego chciaa, czy nie chciaa
opucia Polsk.
Karol Kuryluk jest pochowany wraz zon isynem na Cmentarzu Wojskowym na
Powzkach. Sugestywna, symboliczna stela zptakiem na ich grobie jest dzieem Ewy
Kuryluk z1968 roku.
III
Miesic listopad 2010 roku miesic, wktrym pisz niniejszy artyku jest momentem szczeglnym w odniesieniu do biografii Karola Kuryluka. Oto par tygodni
temu, awic 27 padziernika, mina setna rocznica jego urodzin. Wspczesne media nie powiciy uwagi postaci zasuonego redaktora Sygnaw i Odrodzenia,
oraz ministra kultury fazy odnowy polskiego ycia po 1956 roku. Dziwne to. Przecie
wspczesna polityka spoeczno-kulturalna idzie waciwie tropami, za ktre cierpia
Kuryluk, wspierajcy procesy demokratyzacyjne, otwarty na Europ iwiat, zwolennik
8
A. Rudnicki, Krakowskie Przedmiecie pene deserw, Warszawa 1986, s. 67-68.
75
wielorakich form tolerancji. Naley mie nadziej, e czyciec milczenia historykw

prasy oKuryluku nie bdzie trwa zbyt dugo, skoro pamitali go przyjaciele.
Wostatnim dziesicioleciu wiele materiau oKuryluku przyniosa pisarska twrczo jego crki, Ewy Kuryluk, znaczona dzieami Goldi (2004) iFrascati (2009).
Utwory te, pene literackich walorw, przynosz wielkie bogactwo materiau faktograficznego dotyczcego Kuryluka, jego rodziny iotoczenia. Jest co czyta, jest oczym snu
nieskoczone refleksje osztuce, yciu, mierci, urodzie wiata ijego tragizmie. Sporo
materiau oKuryluku iczasopismach, zktrymi by on zwizany, mamy wksikach
Kazimierza Koniewskiego: Historia co tydzie. Szkice otygodnikach spoeczno-kulturalnych 1920-1939, oraz Historia co tydzie. Szkice otygodnikach spoeczno-kulturalnych 1944-1950. Prawdziwie bezcenna jest opracowana przez K. Koniewskiego
antologia opinii oKuryluku Ksika dla Karola (1984). Mamy wniej wypowiedzi pisarzy, publicystw, historykw literatury ikrytykw literackich. Wielu autorw niniejszych wypowiedzi wypado nam ju cytowa. Dodajmy, e bezcennym segmentem tej
edycji jest korespondencja Karola Kuryluka. S tu listy do Tadeusza Hollendra, Karola
Wiktora Zawodziskiego, Tadeusza Banasia, Anny Kowalskiej iStanisawa Vincenza.
Dobrym sygnaem podejmowanych prac badawczych jest esej Stefana kiewskiego
Sztuka inspiracji. Rwnie rozprawka historyczno-literacka znawcy polskiego pimiennictwa spod znaku lewicy lat midzywojennych Mariana Stpnia pod tytuem
Karol Kuryluk nieznany. Stpie wychodzi od polemiki ztez Tadeusza Brezy, ktry zalicza Kuryluka do tych redaktorw zapalecw, ktrzy dbaj opoziom irozwj
pisma, sami jednak nie pisz. Kuryluk pisa. By przednim publicyst. Pisa, i redagowany przez niego periodyk powinien zajmowa si nie tylko problematyk spoeczn,
ale take sztuk iliteratur. Jest to wane stwierdzenie.
Niniejsza wypowied jest pewnego rodzaju zwiastunem planowanych przeze mnie
bada prasoznawczych wWyszej Szkole Humanitas wSosnowcu, ktra wostatnim
czasie uzyskaa prawo prowadzenia studiw magisterskich zzakresu dziennikarstwa.
Mona by pewnym, e zrozpraw magisterskich, dysertacji doktorskich oraz ksiek
habilitacyjnych uformuje si rzetelna wiedza oosobowoci twrczej idokonaniach Karola Kuryluka.
SUMMARY:
Karl Kuryluk editor of Sygnaly (Signals) and Odrodzenie (Ressurrection)
This journalistic article deals with history of Sygnaly periodical (1933-1939), published in Lwow during the 30s of the twentith century. It treats also about weekly published Odrodzenie (1944-1950), established for the first time in Lublin, right before
Germans were pushed out of occupied Poland. The dissertation characterises ideas that
stand behing the profile of the two periodicals. Frequency of publications is presented
as well as its more important contents. Lots of place is dedicated by the author to all
the individuals that supported those periodicals as well as collaborators that presented
their texts. The focal point of the dissertation is the person and personality of the chief
editor of the periodicals, Mr. Karol Kuryluk. He is aman of the Left wing of the political
scene but he is not acommunist. Man of national tradition yet open to the Europe and
the world.
KEY WORDS: press science, periodicals, tradition, innovation, the Left wing, editor.
Radosaw Aksamit
Zjawisko newsowoci zarys zagadnienia

na przykadzie Radia Katowice
iEchaMiastaKatowice

STRESZCZENIE
Zjawisko newsowoci we wspczesnych mediach jest jednym z najwaniejszych, ktre udao si dostrzec teorii komunikowania masowego. Prezentowany
artyku stanowi zarys zagadnienia, ukazujc elementy zwizane z dziaalnoci redakcji, ktre wpywaj na ostateczny ksztat wytworw dziennikarskich
w tym wypadku newsw. Wyrnienie tych elementw byo moliwe dziki
analizie rozmw przeprowadzonych zpracownikami redakcji Radia Katowice
iEcha Miasta Katowice, ktrzy wswojej pracy decyduj ocharakterze publikowanych wiadomoci. Wrd wspomnianych elementw charakteryzujcych
newsy znajduj si: koncepcja podziau na media polaryzacji czasowej ipolaryzacji przestrzennej, kwestia wykorzystywanych rde informacji, kwestia
wielkoci redakcji, obserwacja konkurencji, obserwacja oczekiwa odbiorcw.
Wprzypadku oczekiwa odbiorcw wskazany zosta istotny problem niedostosowania przekazw informacyjnych do oczekiwa odbiorczych, co przekada
si na spadek zaufania wobec mediw. Niniejszy artyku zawiera take cztery
modele ukazujce wewntrzne izewntrzne, wobec redakcji, uwarunkowania,
ktre wpywaj na charakter powstajcych przekazw newsw.
SOWA KLUCZOWE: newsy, modele struktur redakcyjnych, dziennikarstwo
jako zawd, wytwory medialne, oczekiwania odbiorcw, bdy komunikacyjne
News wspczesna wiadomo, informacja przetworzona przez redakcj, jest

jednym z najwaniejszych wytworw mediw i stanowi niejako potwierdzenie nadrzdnej wartoci informacji w spoeczestwie informacyjnym. Obserwujc struktur rynku medialnego, a take struktur jego elementw w tym wypadku redakcji
mona stwierdzi, e wystpuje zaleno pomidzy cechami charakterystycznymi
tych instytucji aich wytworami. Wpyw na ksztatowanie si newsowoci wmediach
ma to, jak organizacje medialne dokonuj pewnych wyborw, odzwierciedlajcych si
w strukturach redakcyjnych. Na struktury te skadaj si liczne elementy, takie jak
sposoby porozumiewania si wewntrzredakcyjnego, pozycja redakcji na rynku, schematy dopuszczania informacji do przetwarzania itp.

78
Radio iprasa polaryzacja czasu ipolaryzacja przestrzenna

Spojrzenia na te liczne zalenoci mona dokona poprzez analiz dziaa redakcji informacyjnych Radia Katowice iEcha Miasta Katowice. Wybr radia iprasy
nie jest tu przypadkowy. Pewne schematy izalenoci wnich wystpujce s zauwaalne take wwypadku tzw. nowych mediw. Radio iprasa s wtym przypadku mediami
chronologicznie najstarszymi, co daje podstaw do twierdzenia, e procesy, oktrych
mowa, ksztatuj si ju od dawna. Oprcz tego wybr radia iprasy pozwala na wyodrbnienie dwch grup typologicznych wspczesnych mediw, ktre wyrniam przez
perspektyw charakteru ich wytworw i co si ztym wie porednio take przez
charakter i sposb tworzenia przez nie wiadomoci newsw. Te dwa typy to: media polaryzacji czasowej imedia polaryzacji przestrzennej. Pierwszy typ to media,
wktrych pracownicy, przetwarzajcy informacje itworzcy newsa, zwracaj szczegln uwag na kwestie czasowe (bd to gwnie przekazy zwizane zradiem, telewizj,
atake niektre multimedialne przekazy internetowe). Wmediach takich nie bez powodu mwi si, e kada sekunda przekazu jest niezwykle cenna1. Philip Schlesinger
twierdzi nawet, e wspczenie w mediach mamy do czynienia z wytworzeniem si
kultury stopera, aczas staje si fetyszem personelu redakcyjnego2. Drugi typ opiera
si na mediach, wktrych miar dominujc wprodukcji iocenie newsa jest fizyczna
przestrze, jak zajmuje przekaz (mamy tu wic do czynienia gwnie zpras, publikacjami internetowymi, ksikowymi). Wspczenie obserwujemy rosnc rol mediw
zpierwszej grupy wie si to midzy innymi znaciskiem, jaki kadziony jest na multimedialno, szybko przekazu iodbioru. Wspomniany Schlesinger stwierdzi, e ta
fetyszyzacja czasu iobsesja na jego punkcie prowadzi do karygodnego lekcewaenia
historii itrywializacji sensu informacji3. Ostatnim powodem wyboru wspomnianych
redakcji by fakt, e na ich podstawie mona przedstawi rnice komunikacyjne wewntrz redakcji duej (Radio Katowice) iredakcji niewielkiej (Echo Miasta).
Przeprowadzone zostay rozmowy zosobami, ktre wwybranych redakcjach
posiadaj wiedz na temat ich wewntrznych struktur lub ktre decyduj oksztatowaniu si newsowoci. Rozmowy pozwoliy na sporzdzenie modelu zalenoci
midzy sposobami pracy i porozumiewania si, a aspektami zewntrznymi rzeczywistoci, wjakiej funkcjonuje redakcja jako cao, oraz wytworem medialnym
Wie si to m.in. z faktem, e s to media szczeglnie blisko zwizane z rynkiem reklamowym,

wktrych koszty nawet krtkich reklam s bardzo wysokie.
Ph. Schlesinger, Putting Reality Together: BBC News, Londyn 1978, s. 105, za: D. McQuail, Teoria
komunikowania masowego, Warszawa 2007, s. 316.
Tame.
Radosaw Aksamit Zjawisko newsowoci zarys zagadnienia...
79
newsami4. Oprcz stworzenia modeli pewnych aspektw dziaania redakcji udao

si utrwali kilka elementw kluczowych dla charakteru newsowoci iwytworw medialnych.
rda informacji
W przypadku zarwno Radia Katowice, jak i Echa Miasta na pierwszym
miejscu w ramach proponowanej agendy znajduj si informacje o charakterze regionalnym i lokalnym, co oczywicie zwizane jest z zasigiem tych mediw. Warto
podkreli, e wprzypadku obu redakcji uznanie danej tematyki za interesujc dla
odbiorcw nie odbywa si na podstawie bada wtym zakresie. Kryterium jest tylko
wystpowanie problemu na terenie, ktry medium obejmuje swoim zasigiem.
Przedstawiciele obu redakcji podkrelaj konieczno odsiewania licznych
niechcianych impulsw, napywajcych do nich ze strony wadz publicznych, agencji
PR, agencji reklamowych, agencji marketingowych itp. Podkrelaj take konieczno
utrzymania odpowiednich standardw, poprzez wykorzystywanie zrnicowanych
rde informacji iwielowymiarowego przedstawiania wydarze. Wpracach redakcji
zwraca si uwag na spadek znaczenia tradycyjnych agencji informacyjnych, takich
jak PAP. Media wol korzysta z taszych agencji, nieposiadajcych statusu agencji
krajowych, lub korzysta ze wsptworzonych zinnymi redakcjami przedsiwzi, takich jak IAR, czy agencja informacyjna grupy Polskapresse. Interesujce wydaje si tu
spostrzeenie red. Macieja Koodziejczyka zEcha Miasta Katowice, ktry na rwni
postawi agencje informacyjne iprogramy informacyjne, takie jak TVN24, TVP Info,
Polsat News. Taka opinia odzwierciedla koncepcje tzw. mediw rdowych. Richard
Ericsson, Patricia Baranek iJanet Chan zaliczaj do nich wydarzenia, ktre zaopatruj dziennikarzy wpotrzebne im informacje (np. konferencje prasowe)5. Rosnc rol
telewizyjnych, caodobowych programw informacyjnych w pracy dziennikarskiej6
mona odzwierciedli, zaliczajc je do kategorii zinstytucjonalizowanych mediw rdowych7.
Wspomniane wczeniej niechciane impulsy wi si ztzw. mikkimi newsami, ktre wspczenie staj si coraz waniejszym elementem przekazw medialnych.
4
Rozmowy przeprowadzone zostay zred. Henrykiem Grzonk ired. naczelnym Echa Miasta Katowice
Maciejem Koodziejczykiem, odpowiednio 8 grudnia 2008 r. i15 grudnia 2008 r.
5
6
R. Ericson, P. Baranek, J. Chan, Visualizing Deviance, Toronto 1987.
Telewizory, na ktrych cay czas emitowany jest ktry zwyej wymienionych kanaw, mona zobaczy
ju wwikszoci polskich redakcji, zarwno oglnopolskich, jak iregionalnych, anawet lokalnych.
7 Awic niemajcych charakteru tymczasowego czy te eventowego, ale istniejce wsposb ustrukturalizowany
icigy.
80
Wrd wspczesnych wytworw informacyjnych, oferowanych przez media, okoo

60% zajmuj ju mikkie newsy8. Dowodem mog tu by take badania przeprowadzone przez Dorot Piontek. Sprawdzia ona, jak ksztatuje si stosunek zawartoci
mikkiej do twardej wramach Faktw programu informacyjnego telewizji TVN.
Zbada tych wynika, e mikkiej zawartoci jest prawie dwa ip razy wicej (!) ni
twardej. Mikka zawarto medialna opiera si przede wszystkim na wszelkich wiadomociach okolicznociowych. S nimi informacje dotyczce ycia gwiazd, infografiki
czy tzw. newsy poradnikowe. Wrd cech charakterystycznych mikkiej zawartoci
mona wyrni jej niewielki zwizek zrzeczywistoci, ze wzgldu na poruszanie tematw atwych iulotnych. Informacje te czsto oparte s okreacj, ktrej dokonuj
specjalici zzakresu media relations, ktrych gwnym celem jest promowanie osb,
przedsibiorstw, idei. Ich dziaania opieraj si zkolei na wykorzystaniu tzw. pseudowydarze, gotowych press release, itp.9 Wtej relacji newsy coraz czciej przestaj
by rzeczywistym wytworem dziennikarzy, ktrych rola ogranicza si czsto do decyzji
(bywa, e nie wpeni samodzielnej) owykorzystaniu przekazu ijego powierzchownej
redakcji. Neil Postman stwierdzi, e yjemy w wiecie zabawy10, wic znamienna
moe by teza Jamesa Careya, ktry stwierdzi, e rzeczywiste dziennikarstwo moe
zosta zniszczone przez pastwo rozrywki11, awic wanie przez mikkie newsy.
Wielko redakcji
Redakcje mae, takie jak Echo Miasta, pozwalaj na wytworzenie specyficznej
atmosfery wsppracy zwizane jest to zpowstaniem takiego podziau rl, wktrym
jedna osoba odpowiedzialna jest za swoj prac na rnych poziomach istanowiskach.
Taki schemat dziaa sprzyja powstaniu bardziej nieformalnej atmosfery oraz wzmocnieniu kontaktw podwadnych z osob podejmujc decyzj co do ostatecznego
ksztatu wytworu medialnego. Wrozmowie redaktor naczelny Echa Miasta podkrela istotno takich elementw wsppracy ze swoim zespoem, jak: gremialne tworzenie tematyki kolejnych wyda publikacji, elastyczne podejcie do sposobu tworzenia
8
M. Rittenhouse: Inforozrywka, Press, 02/08, s. 52.
Interesujcy jest przypadek prezenterki wiadomoci wamerykaskiej stacji MSNBC, Miki Brzezinski. Wserwisach
informacyjnych z 26 czerwca 2007 r., pierwsza wiadomo miaa dotyczy zwolnienia z wizienia piosenkarki
iaktorki Paris Hilton, bohaterki licznych skandali obyczajowych. Brzezinski rozpocza czytanie wiadomoci, po
czym stwierdzia, e duej nie zniesie tego typu informacji izgniota kartk zjej treci. To samo powtrzyo si
wkolejnych wejciach Brzezinski midzy innymi palia informacj iwkadaa j na oczach widzw do niszczarki.
Obserwujc zachowanie prezenterki, nie mona nie odnie wraenia, e by to celowy happening, majcy na celu
zwrcenie uwagi na niepokojcy syndrom wzrostu znaczenia mikkich newsw.
9
10
11
Wojciech Jaboski: Kreowanie informacji. Media relations, Warszawa 2006, s. 76-77.

N. Postman: Zabawi si na mier, Warszawa 2002, s. 146.
J. Carey, Lawyers, voyeurs and vigilantes, Media Studies Journal, Vol. 13, s. 16-22.
81
newsa (z jednej strony moliwo porzucenia tematu, zdrugiej dua dowolno wjego
przedstawieniu), tworzenie przyjacielskiej atmosfery wsppracy, szybkie osiganie
przez dziennikarzy odpowiedniego stopnia dowiadczenia, niezbdnego do elastycznego dziaania (dziennikarze sami wiedz, co moe mnie, jako redaktora naczelnego
zainteresowa12).
Redakcje due, takie jak Radio Katowice, maj bardziej skomplikowan struktur. Poza wyrnieniem stanowiska redaktora naczelnego, wredakcjach takich znaczc rol przy tworzeniu wytworw medialnych odgrywaj take wydawcy, kierownicy poszczeglnych komrek (w przypadku RK kierownik agencji informacyjnej
ijego zastpca), serwisanci. Wyrnia si take stanowiska takie jak reporter dyurny
czy osoby odpowiedzialne za techniczne opracowanie iprzekazanie informacji. Due
redakcje najczciej charakteryzuj si podziaem pracy, wktrym kada osoba odpowiedzialna jest za pewien wycinek pracy przy przetwarzaniu informacji. Jednoczenie
mniejszy jest kontakt zbezporednim przeoonym i co si ztym wie mniejszy
wpyw szeregowego dziennikarza na to, co zostanie wybrane do ostatecznej wersji wytworu. Czciej pojawiaj si tematy narzucone, wikszy jest stopie formalizacji stosunkw midzyludzkich.
Obserwacja konkurencji, badania rynku. Jaki wpyw na wytwory
medialne ma audytorium?
Okrelenie zalenoci dziaalnoci informacyjnej od prac konkurencji, wprzypadku Radia Katowice iEcha Miasta wykazuje pewne zrnicowanie. WRadiu Katowice nie jest prowadzony bezporedni nasuch konkurencji, cho byy podejmowane
tego typu prby. Zdaniem personelu Radia pozytywnie odbija si to na jakoci serwisw informacyjnych, gdy nie s one wtrne inie powtarzaj przekazw rozgoni
komercyjnych. Oczywicie, wprzypadku badanego radia nie mona mwi oprzygotowywaniu przekazw niszowych, czy wiadomym rezygnowaniu zwiadomoci pojawiajcych si w innych mediach. Z kolei Echo Miasta prowadzi cig obserwacj
poczyna konkurencji. Echo Miasta, jako redakcja niewielka, czsto musi posikowa si informacjami innych mediw. Przy okazji tego stwierdzenia naley zwrci
uwag na zjawisko konwergencji mediw, a take zwizan z nim intermedialno.
Konwergencja zakada integracj przekazw wczeniej zarezerwowanych tylko dla jednego rodzaju mediw. Intermedialno to proces ujednolicania przekazw medialnych
w ramach rnych instytucji systemu medialnego. Nie chodzi tu tylko o poruszanie
podobnych tematw, czy wrcz kopiowanie przez media jednego rodzaju doniesie.
12
Red. M. Koodziejczyk wrozmowie z15 grudnia 2008 r.
82
Wspczenie, kiedy rne media s skupione w wielkich grupach wydawniczych13,

praca jednego dziennikarza daje efekty wielopaszczyznowe moe by wykorzystana
zarwno w prasie, radiu, telewizji i w internecie. Efekt ten jest jednoczenie czci
wikszego schematu, wktrym konkurujce ze sob media kopiuj swoje doniesienia,
uzupeniaj je nowymi sensacjami, wzmagajc si przekazu.

Obserwacja oczekiwa publicznoci
W obu przypadkach zaprzestano prowadzenia profesjonalnych bada dotyczcych oczekiwa audytorium wobec wytworw informacyjnych. Wprzypadku Radia
Katowice prowadzone byy kiedy badania audytorium, wykonywane przez pracownikw Instytutu Nauk Politycznych iDziennikarstwa Wydziau Nauk Spoecznych Uniwersytetu lskiego. Badania te zostay jednak zaprzestane ze wzgldw finansowych.
Obecnie jedyne badania, do jakich ma dostp Radio, to te prowadzone przez SMG/
KRC. S to jednak badania o zasigu oglnopolskim, w zwizku z czym s one nieadekwatne do potrzeb. Nie mona wyciga z nich daleko idcych wnioskw wobec
mediw regionalnych, bo niewaciwa jest w ich przypadku prba badawcza14. Podobna sytuacja ma miejsce w Echu Miasta, ktre zaprzestao prowadzenia bada
focusowych swojego audytorium. Badania przeprowadzone wlatach 1995-1999 wUSA
wykazay, e korelacja pomidzy oczekiwaniami odbiorcw atematyk wytworw medialnych utrzymuje si na poziomie 48% ima tendencj spadkow15. Spadek korelacji
pomidzy agend oferowan przez media aoczekiwaniami odbiorcw wykazay take
badania przeprowadzone przeze mnie wkwietniu imaju 2010 r.16 zgodnie zich wynikami szczeglna niezgodno wystpuje wramach mikkich newsw dotyczcych,
tzw. celebrytw (w sumie 83% badanych wykazao zniechcenie tego typu tematyki).
13
Janet Kolodzy, Convergence Journalism. Writing and Reporting Across The News Media, Nowy Jork
2006, Rowman & Littlefield Publishers, s. 3.
Autorka ksiki pisze odwch naturach zjawiska koncentracji kapitau na rynku medialnym: To dla
dziennikarstwa doskonay czas, ze wzgldu na ogromn ilo wydawnictw, redakcji iokazji do informowania
czytelnikw owydarzeniach wzmieniajcym si wiecie. Jedna wizyta wksigarni albo wkiosku daje nam
dostp do tuzinw magazynw, gazet. Telewizje daj dostp do nowych kanaw informacyjnych, rozrywkowych.
Internet daje dostp do, wydaje si, niekoczcej si liczby stron. Zdrugiej strony to take najgorsze czasy
dla dziennikarstwa. Publiczno staje si co raz bardziej sfragmentaryzowana, astruktura wasnoci na rynku
medialnym co raz bardziej skupiona. Tradycyjne media trac odbiorcw, ablogerzy rzucaj im wyzwanie, stajc
si wspczesnymi gate keeperami.
14
15
Red. Grzonka, wrozmowie z8 grudnia 2008 r.
Zixue Tai, Tsan Kuo Chang, The global news and the pictures in their heads: acomparative analysis
of audience interests, editor perceptions and newspaper coverage, Gazette vol. 64 (3/2002), s. 251-265, za: Denis
McQuail: Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007, PWN, s. 312.
16
Badanie ankietowe przeprowadzone wdniach 24 30 maja 2010 r. na grupie 108 osb, studentw
iabsolwentw szk wyszych wwieku od 19 do 29 lat; 52% spord przebadanych stanowiy kobiety, a48%
mczyni.
83
Co ciekawe, odbiorcy wykazywali due zainteresowanie ipotrzeb zwikszenia iloci

wytworw medialnych (w tym newsw) dotyczcych nauki, kwestii spoecznych, kwestii zwizanych ze zdrowiem.
Wspomniany spadek zgodnoci oczekiwa odbiorcw zoferowanymi wytworami medialnymi moe prowadzi do negatywnej oceny dziaa mediw, aw konsekwencji do ich dysfunkcyjnoci. Chocia wspomniane badania wykazay, e wsumie
50% ankietowanych dobrze ocenia media, atylko 9% robi to jednoznacznie le, to dua
liczba osb o niesprecyzowanej opinii (41%) sugeruje, e media w niewystarczajcy
sposb dziaaj zgodnie zoczekiwaniami odbiorcw lub mylnie je interpretuj.
84
Podstaw dla opracowania zawartoci medialnej wprzypadku newsw powinny stanowi badania, ktre okrel, jakie dziedziny zwizane zinformowaniem s dla
odbiorcw rzeczywicie interesujce iuyteczne. Wprzeciwnym wypadku media podaj bardzo niekorzystn drog David Altheide stwierdza, e poszukiwanie []
duych widowni opiera si na cynicznym zaoeniu, e widownia jest gupia, nie zna
si iniczego nie umie doceni. [] Ta sytuacja wynika czciowo zfaktu, e gwnym
kryterium stosowanym przez organizacj s prawie zawsze wskaniki ogldalnoci czy
sprzeday [] takie wskaniki nie s najlepsz miar jakoci produktu.
Bdy komunikacyjne wprzygotowaniu newsw

Bdy komunikacyjne, zwizane zprzygotowaniem newsw wredakcjach, coraz rzadziej dotycz czynnikw technicznych, gwnie ze wzgldu na doskonalenie si
technologii przekazw idostpnego wredakcjach warsztatu pracy. Za bdy odpowiedzialny jest wic najczciej czowiek. Wmaych redakcjach bdy wi si gwnie
zdu iloci obowizkw, jakie musi wykona dziennikarz znajdujcy si wopisanej
wczeniej strukturze organizacyjnej. Z kolei due redakcje generuj bdy zwizane
znadmiarem rk, przez ktre przechodzi materia, zanim stanie si ostatecznym wytworem informacyjnym moliwe jest take charakterystyczne rozproszenie odpowiedzialnoci. Ciekawym przypadkiem jest tu redakcja gazety Polska. The Times, majca swoj mutacj regionaln Dziennik Zachodni. Fakt, e mutacje wsppracuj
zcentral na zasadzie wymiany gotowych przekazw (tekstw, zdj, infografik itp.),
rodzi moliwo powstania kolejnych bdw wramach podejmowanej komunikacji
takich bdw, ktrych podoe moe znajdowa si na przykad wniezrozumieniu od-
85
miennoci kulturowych regionw, do ktrych skierowana jest tre. Podobne problemy moe powodowa system stosowany przez ca sie rozgoni regionalnych, wtym
przez Radio Katowice. Rozgonie te korzystaj ze wsplnego systemu Informacyjnej
Rozgoni Radiowej (IAR), ktry opiera si o wymian informacji i gotowych materiaw przetworzonych. Takie zjawisko, dostrzegane wksztatowaniu si wspczesnej
newsowoci, mona okreli jako modularno. Zakada ona, e elementy mediw,
czy bd to obrazy, dwiki, ksztaty, czy behawiory, mog by [...] uywane do tworzenia obiektw wyszego rzdu, zachowujc przy tym sw jednostkow tosamo17.
Zachowanie tej tosamoci naraa jednoczenie finalny wytwr na powielanie, anawet
wzmacnianie bdw, ktre mog przytrafi si przy produkcji moduw.
Praca dziennikarzy
Zgodnie ztwierdzeniem Marka Fishmana, dziennikarze wswojej pracy ulegaj
szeroko pojtej biurokratyzacji, ktra widoczna jest midzy innymi wwypracowywaniu przez jednostki, wtrakcie ich kariery, pewnych schematw. Schematy te dotycz
sposobu dziaa, prowadzcych do zebrania informacji18. W praktykach poszczeglnych redakcji zjawisko to objawia si midzy innymi wwykorzystywaniu przez dziennikarzy pewnego zawonego grona, zaufanych rde informacji, czy ekspertw, na
ktrych wypowied zdanej dziedziny mog oni liczy. Wbadaniach nad pracownikami
mediw, przetwarzajcymi informacje, M.Fishman uzyska jednoznaczne odpowiedzi,
e kontakty, ktre ci posiadaj, stanowi warto, ktr niechtnie dziel si zkolegami po fachu19. Wpoczeniu zrosnc specjalizacj dziennikarzy, wspomniane fakty
mog stanowi potwierdzenie dla efektu biurokratyzacji we wspczesnym procesie
powstawania newsw.
17
18
L. Manovich, Jzyk nowych mediw, Warszawa 2006, s. 95.
19
Ibidem.
Mark Fishman: Manufacturing the News, Austin 1980, s. 51, za: S. Allan, Kultura newsw, Krakw
2006, s. 68
86
Modele zalenoci elementw otoczenia redakcji od wytworu pracy

dziennikarskiej
W przypadku dziennikarzy zajmujcych si przygotowaniem newsw, duy
wpyw na podejmowane przez nich decyzje maj take: linia redakcji, osobiste dowiadczenia dziennikarza, stosunek zwierzchnikw do pracy dziennikarza, zalenoci
finansowe redakcji, zalenoci zwizane zrynkiem reklamowym, dziaania majce na
celu budowanie wizerunku redakcji (np. zzakresu Corporate Social Responsibility
CSR20). Zesp tych uwarunkowa powoduje wyksztacenie specyficznego nastawienia
dziennikarza do jego pracy, poprzez ktre on sam staje si pewnego rodzaju filtrem.
Filtr ten powoduje powstawanie okrelonych wytworw dziennikarskich, wtym okrelonych newsw. Schemat 1. pokazuje wpyw dziennikarza dokonujcego filtracji na
ksztat agendy medialnej zzakresu newsw.
20
Dziaania zzakresu CSR s wPolsce znane pod nazw spoecznej odpowiedzialnoci biznesu.
Schemat 1. Wpyw czynnikw redakcyjnych na wytwory pracy dziennikarza.
rdo: Opracowanie wasne
87
88
Schemat 2. Model zewntrzny otoczenia redakcyjnego. Elementy wpywajce na prac redakcji

Schemat 3. Rynek medialny skadowa powyszego modelu
89
Szczeglnie istotne dla modelu przedstawionego na schematach 2. i3. (modelu

zewntrznego otoczenia redakcji oraz rynku medialnego) s dwie koncepcje: wartoci
informacyjnej iistnienia sfer dopuszczenia do mediw. Pierwsza znich wie si zbadaniami Johnatana Galtunga i Marie Ruge, ktrzy dostrzegli, e pewne wydarzenia
maj wiksze szanse na zauwaenie przez redakcje mediw. Wyrnili oni trzy grupy
czynnikw wpywajcych na to, e media dostrzegaj potencja warto informacyjn wydarze. S to czynniki: organizacyjne (faworyzowanie wydarze zwizanych
zduymi organizacjami, zcentrami informacyjnymi, gospodarczymi ipolitycznymi),
gatunkowe (wiodca rola wydarze, zktrymi audytorium miao ju wczeniejszy kontakt, aktre mog utrzyma jego zainteresowanie) ispoeczno-kulturalne (skupienie
si na informacjach, ktrych przekaz nie narusza ram spoeczno-kulturowych audytorium, do ktrego jest kierowany)21. Zkolei sfery dopuszczenia do mediw zwizane s
zmoliwociami docierania zinformacjami do mediw przez poszczeglne elementy
otoczenia (w tym take przez okrelone na pocztku artykuu niechciane impulsy).
Koncepcja przypisywana Danielowi C. Hallinowi opiera si o wyznaczenie koncentrycznych krgw stref: s. konsensusu (jest to strefa dostpna dla wszystkich, gdzie
dziennikarze przedstawiaj idee niebudzce kontrowersji), s. dopuszczalnych kontrowersji (jest to strefa dostpna dla tych, ktrzy chc przedstawia informacje pobudzajce dialog spoeczny wdanej dziedzinie), s. dewiacji (strefa zawierajca podmioty
wyraajce pogldy kontrowersyjne, albo uznane za nielogiczne; podmioty te nie maj
prawie adnej moliwoci dostpu do mediw)22. Analizujc model, warto take przyjrze si modelowi przedstawiajcemu czynniki selekcji treci w mediach lokalnych,
jaki zaprezentowa Stanisaw Michalczyk23.
21
22
23
Johan Galtung, Mari Ruge: The Structure of foreign news, Journal of Peace Research, vol. 2, s. 64-90.
Daniel C. Hallin: The Uncensored War: The Media and Vietnam, Nowy Jork 1986, s.116-118.
Stanisaw Michalczyk: Media lokalne wsystemie komunikowania, Katowice 2000, s. 157.
90
Schemat 4. Model wewntrzny redakcji.
Centrum techniczne
G ate keeperI stopnia

C entrum pierw otne
O stateczny w p yw na kszta t
w ytw oru idecyzja o jego publikacji
Audytorium
K olegium redakcyjne
Przekazanie m odu w
w y szego st.
G ate keeperzy IIstopnia
Przekazywanie zada
Przekazywanie gotowych
m odu w
Centrum w trne
G ate keeperzy III

stopnia
Centra dla rde w

procesie rejestracji
Model przedstawiony wramach schematu 4. opiera si na dwch dwie koncepcjach procesu komunikacji alokucji irejestracji. Alokucja zakada istnienie centrum,
ktre dokonuje przekazania informacji do odbiorcw, z ograniczon komunikacj
zwrotn. W przypadku redakcji mamy jednak do czynienia z alokucj o charakterze
zwielokrotnionym, gdzie wystpuje wiele centrw (oczywicie wzalenoci od wielkoci redakcji). Centra te, to osoby decydujce kierujcy dziaami, redaktorzy, redaktor
naczelny, itp. Centra wzalenoci od rnych kryteriw (czciowo opisanych powyej, zwizanych zcharakterem iwielkoci redakcji), wymieniaj si informacjami na
temat zada ipostpw pracy wramach przetwarzania informacji. Jednoczenie wystpuj wmodelu pracownicy niszego szczebla dziennikarze, zbierajcy informacje,
preparujcy elementy, zktrych (zgodnie ze wspomnian wczeniej zasad modularnoci), przygotowywany jest przekaz. Dziaaj oni zgodnie z teori rejestracji dla
swoich rde informacji stanowi centrum, ktre da wiadomoci na dany temat.
Jednoczenie rejestracja ma rwnie charakter zwielokrotniony, gdy kolejne centra,
ulokowane w hierarchii wyej, rwnie daj informacji na temat efektw pracy.
91
Poszczeglne elementy dziaaj wtrakcie wypeniania swoich zada, take jako gate-keeperzy, na rnym poziomie. Ostateczny gate-keeper (I stopnia) decyduje oprzekazaniu wytworu informacyjnego do publikacji. Wprzypadku gate-keeperw na najniszych szczeblach, awic wrd dziennikarzy zbierajcych informacje niezwykle istotne
jest wyksztacenie okrelonego instynktu informacyjnego, ktry pozwala im na odpowiedni dobr materiau, nad ktrym pracuj24. Redaktor naczelny Echa Miasta,
zgodzi si nawet na stwierdzenie, e jest to pewna forma autocenzury, ktr narzucaj
sobie dziennikarze, znajc realia zwizane ze swoj redakcj25. Mona wtym wypadku znale nawizanie do modelu logiki mediw, autorstwa Davida Altheide iRoberta
Snowa, ktrzy jako pierwsi mwili, e logika mediw oznacza, e istnieje te gramatyka mediw, rzdzca sposobem zagospodarowania czasu, kolejnoci prezentacji
poszczeglnych tematw [...]26. Dopuszczalne jest stwierdzenie, e logika mediw,
zwaszcza wprzypadku tworzenia wytworw informacyjnych, to bardziej logika pracownikw mediw.
W ramach zaproponowanych modeli, warto rwnie zapozna si zkoncepcj struktury redakcyjnej zaproponowanej przez Christophera McKanea, redaktora
wykonawczego The Times27 , atake zdwoma koncepcjami Klausa Jensena, ktry zaproponowa interesujcy schemat elementw wpywajcych na dziaanie redakcji28.
Wyrni on take nastpujce sposoby wykorzystania informacji medialnej przez audytorium: wiadomoci uywane kontekstowo (wytwory informacyjne wtzw. mediach
towarzyszcych), wiadomoci uywane informacyjnie, wiadomoci uywane uprawomocniajco (media jako rdo dyskusji spoecznej), wiadomoci uytkowane rozrywkowo29.
Typologia wytworw medialnych

Poniej znajduje si proponowana typologia wytworw medialnych (dla informacji newsw).
24
25
26
27
Red. H. Grzonka, op. cit.
28
29
K. Bruhn Jensen, AHandbook of Media and Communication Research, Londyn 2002, s. 80
Red. M. Koodziejczyk, op. cit.

D. Altheide, R. Snow, Media Logic, Beverly Hills 1979, s. 15.
C. McKane, Subbing and presentation: the view from the bridge, za: A. McKane, News Writting, Londyn
2006, s. 146. Struktura ta zawiera informacje na temat technicznych aspektw zwizanych zksztatowaniem si
newsw.
K. Bruhn Jensen, Making Sense of the News, Aarhus 1986, Aarhus University Press, za: S. Allan,
Kultura newsw, Krakw 2006, s. 121
92
1. Wzalenoci od wielkoci medium:

-
informacje czyste (tworzenie informacji pierwotnych, ktre mog sta
si informacjami wtrnymi dla innych mediw; charakterystyczne dla duych redakcji);
-
informacje wtrne (informacje z wykorzystaniem przekazw ju przetworzonych, przez wiksze redakcje; charakterystyczne dla maych redakcji).
2. Wzalenoci od iloci centrw decyzyjnych:
-
informacje peryferium (istnieje jedno centrum decyzyjne w postaci gate-keepera I stopnia; dziennikarz ma najwikszy wpyw na dobr tematw, sposb ich
realizacji i ostateczn form gotowego wytworu informacyjnego; informacje charakterystyczne dla maych redakcji);
-
informacje peryferium zmodyfikowane centralnie (wystpuje wicej ni
jedno centrum decyzyjne dziennikarz nadal ma duy wpyw na dobr tematu, jednak
sposb jego realizacji jest do pewnego stopnia wczeniej ustalony, ostateczny efekt
moe zosta w do duym stopniu zmodyfikowany);
-
informacje zdominowane przez centrum (dua ilo centrw decyzyjnych w trakcie przetwarzania informacji; dziennikarz musi liczy si z istnieniem tematw narzuconych; ostatecznie informacja moe mie form w peni narzucon, ktra moe zosta zmieniona w dowolnym stopniu, takie wytwory pracy dziennikarskiej
s charakterystyczne dla najwikszych redakcji).
3. Wzalenoci od sposobu speniania oczekiwa audytorium:
-
informacje powizane bezporednio z badaniami oczekiwa audytorium;
-
informacje powizane z ide logiki mediw (wystpowanie pewnego
kanonu, wspwiadomoci dziennikarzy danej redakcji, na temat tego, co interesuje
odbiorcw);
-
informacje powizane z kryteriami zasigu informacji (istotne s te informacje, ktre pokrywaj si z rzeczywistym zasigiem audytorium danej redakcji).
Powysze rozwaania stanowi syntez bada literaturowych, bada opinii
pracownikw mediw na temat powstawania newsw, atake analiz, ktre doprowadziy do powstania modeli przedstawiajcych zalenoci pomidzy redakcj ajej wytworami. Tekst jednoczenie stanowi zarys zjawiska istotnego iniezwykle skomplikowanego. News, traktowany jako informacja, mona uzna za jedn z podstawowych
wartoci wspczesnego spoeczestwa informacyjnego. Wok tego elementu rzeczywistoci opracowanych zostao wiele interesujcych koncepcji dotyczcych komunikowania masowego. Moe to stanowi potwierdzenie nadrzdnej roli newsw wkszta-
93
towaniu charakteru agendy medialnej. Szczegln istotno newsw potwierdza take

mnogo kwestii zwizanych zdziaalnoci organizacji medialnych, ktre wpywaj
na charakterystyk newsw. Fakt ten mona te interpretowa jako dowd na mocne
zakorzenienie si zjawiska newsowoci we wspczesnych mediach. Przykady rnorodnych redakcji, wtym tych opisanych wpowyszym artykule, atake zaproponowane modele stanowi mog przyczynek do dalszych bada nad zjawiskiem. Szczeglnie
interesujca iwarta dalszego zbadania wydaje si kwestia niezadowolenia odbiorcw
z prezentowanych przez media wytworw ich dziaalnoci. W przyszoci moe ona
wznaczny sposb wpyn na dalsze ksztatowanie si newsowoci.
SUMMARY:
News as amedia occurrence on the basis of radio katowice and echo

miasta katowice

The phenomena of news in modern media is one of the most important discovered
by the mass communication theory. The presented article is an outline of the problem focusing on the elements of the editorial offices reality which affect the final
shape of journalist creation, in this case the news. Highlighting of these elements
was possible because of the conversations with journalist of Radio Katowice and
Echo Miasta Katowice, who, in their everyday work, decide on the character of the
published news. Among the aforesaid elements characterizing the news there are:
the concept of media dichotomy, dividing them to the media of time polarization
and media of space polarization, the issue of used information sources, the issue of
the editorial offices size, the observation of other media, the observation of receivers needs. Within the last issue, aserious problem was pointed the broadcasts
are often not adjusted to the receivers needs which can cause adecrease in the level
of trust towards the media. The article also contains of four models concerning the
internal and external conditions which influence the characteristic of the published
broadcasts the news.
KEY WORDS: news, editorial structures models, journalism as aprofession, media products, receivers expectations, communication errors.
Anna Ciela
Radiofonia wokresie transformacji

ustrojowej wregionie witokrzyskim
STRESZCZENIE
Lokalno-regionalne rozgonie radiowe peni wan funkcj spoeczn, czsto s
jedynym medium upowszechniajcym najwaniejsze informacje dotyczce okrelonego regionu oraz dostarczajcym tego typu treci sabszym ekonomicznie grupom odbiorcw.
Rozwj radiofonii na obszarze wojewdztwa witokrzyskiego, tak jak w pozostaej czci Polski, nastpi dopiero po roku 1989. Obok funkcjonujcego wwczas jedynie Polskiego Radia Kielce zaczy powstawa stacje komercyjne, ktre
stworzyy now sytuacj na rynku radiowym. Stacje te wprowadziy do oglnego
obrazu radiofonii kieleckiej nowe elementy: innowacje programowe, nowe tematy, atake nowy styl kontaktu ze suchaczami, ktrzy mogli wybiera pomidzy
ofert programow rnych nadawcw.
Sytuacja na witokrzyskim rynku radiowym jest do trudna, poniewa istnieje
a osiem stacji: publiczna Polskie Radio Kielce, sze komercyjnych: Radio Fama,
Radio Planeta, Radio Plus, Radio RMF Maxxx, Radio Eska Kielce iEska Starachowice oraz jedna samorzdowa: Radio Opatw. Dziaaj rwnie dwa radia studenckie: Radio Piramida Politechniki witokrzyskiej iRadio Wyszej Szkoy Ekonomii iPrawa. Rozgonie te, aby utrzyma si na rynku, musz znale nie tylko
wasny sposb na przetrwanie wasny styl iform, ale take wiernego odbiorc.
SOWA KLUCZOWE: radio lokalne, radio regionalne, struktura, program, funkcjonowanie, suchalno
W latach 1945-1952 Polskie Radio transmitowao z Warszawy najpierw jeden,

a pniej dwa programy oglnopolskie, a osiem miast wojewdzkich nadawao programy regionalne. Miastami tymi byy: Bydgoszcz (z radiostacj wToruniu), Gdask,
Szczecin, d, Krakw, Pozna, Wrocaw, a take Katowice. Rozgonie te do emisji programw wykorzystyway cznie 10 nadajnikw, wtym 9pracujcych na falach
rednich oraz jeden na fali dugiej. Pozostae wojewdztwa, czyli: biaostockie, lubelskie, rzeszowskie, koszaliskie, olsztyskie, opolskie, zielonogrskie oraz kieleckie
dysponoway jedynie sieci radiofonii przewodowej, ktra retransmitowaa programy
oglnopolskie lub regionalne zniewielkim udziaem audycji lokalnych1.
Radiofonia Kielecczyzny do 1989 roku reprezentowana bya przez Pastwow Regionaln Rozgoni Radiow Polskie Radio Kielce, obejmujc swoim zasigiem
obszar wojewdztwa kieleckiego.
Por. S. Fornal, Harce na hercach wradiowych Kielcach, Kielce 2002, s. 21.
96
Polskie Radio Kielce to najstarsza inajwiksza rozgonia funkcjonujca na terenie wojewdztwa witokrzyskiego. Jej tworzeniem zaja si wpadzierniku 1952 roku
Rozgonia Polskiego Radia wodzi, adziaalno regulowao zarzdzenie wsprawie
organizacji izakresu dziaania Ekspozytur Programowych Komitetu do Spraw Radiofonii Polskie Radio. Na podstawie tego zarzdzenia Wydzia Propagandy, Owiaty
iKultury KW PZPR wKielcach zatwierdzi wsierpniu 1952 roku na stanowisko pierwszego dyrektora Ekspozytury Polskiego Radia wKielcach Eugeniusza Stpnia, byego
korespondenta ,,Sowa Ludu. Do wsppracy przydzielono mu Mari Olkunik absolwentk studiw dziennikarskich na Uniwersytecie Jagielloskim, zrocznym staem
zawodowym wSowie Ludu oraz Mirosawa Tomaszewskiego maturzyst po dwutygodniowym przeszkoleniu radiowym2. Dla potrzeb radiowcw zaadaptowano cz
budynku mieszkalnego liczcego ponad 100 lat przy ulicy gen. K. wierczewskiego 34
(od roku 1990 Jana Pawa II). Wczci produkcyjno-emisyjnej rozgoni znajdowao
si dwa studia: spikerskie i sowno-muzyczne o kubaturze okoo 200 m. Do emisji
iprodukcji programu wykorzystywano kilka magnetofonw stacyjnych oraz dwa wozy
transmisyjne3 Phenomen do wsplnej eksploatacji zRadiem Lublin. Wstyczniu 1957
roku Kielce otrzymay wasn 1kW stacj nadawcz pracujc na fali 202 m, ktrej
moc nastpnie zostaa zwikszona do 2kW. Na pocztku swojej dziaalnoci Ekspozytura wKielcach wyposaona bya tylko wjeden mikrofon ijeden gramofon.
Pierwszy dziennik nadany zosta wlipcu 1952 roku, oprcz niego emitowano 2-3
audycje 5-10-minutowe. Byy to programy ideologiczno-agitacyjne oraz informacyjno-polityczne. Pocztkowo program nie by emitowany woparciu oramwk. Do 5grudnia 1953 transmitowany by pgodzinny program midzy godzin 18.00 a18.30. Jedyn sta pozycj byy emitowane wponiedziaek Aktualnoci Sportowe. Wlatach
1958-1964 nastpi sukcesywny rozwj tematyczny, zwikszony zosta take zesp
redakcyjny do 4 osb (grono pracownikw powikszyo si o dziennikarzy gazet lokalnych oraz korespondentw), aczas emisji wyduony zosta do okoo 1godziny (w
czerwcu 1964 roku). Powstao take kilka redakcji dziennikw, m.in.: ekonomiczna,
wiejska, modzieowa, kulturalna icznoci ze suchaczami.
Wlatach siedemdziesitych do programu zostay wprowadzone audycje cykliczne, takie jak: Pogadanki Literacko-Muzyczne, Dookoa Kielecczyzny, Fala Modoci. Pojawiy si montae literackie, audycje powicone miejscowym twrcom, audycje rozrywkowe, satyryczne, estradowe oraz reporta dwikowy. Do staych audycji
naleay ,,Aktualnoci Dnia (program sowno-muzyczny), ,,Radiowe Forum oraz
wzrosa popularno ,,Koncertu ycze. Wlipcu 1975 roku zosta oddany do uytku
najnowoczeniejszy wtedy wkraju budynek Rozgoni Radiowej wKielcach.
Koniec lat 80., aw szczeglnoci pocztek 90. doprowadziy do wzrostu zapotrzebowania ze strony suchaczy na rozwj programu lokalnego, wwyniku czego ramwka Radia Kielce stale si powikszaa i zmieniaa. W roku 1991 program codziennie
emitowany by od godziny 6.00 do 23.00 (przez 17 godzin), aw niedziel iwita od
2
3
Ibidem, s. 22.
S. Miszczak, Radiofonia itelewizja wXXV-leciu, Warszawa 1969, s. 52.
Anna Ciela Radiofonia w okresie transformacji ustrojowej w regionie witokrzyskim
97
7.30 23.00 (15,5 godziny). Wredakcji pracowao okoo 50 osb, wtym 25 dziennikarzy. Okoo 20 osb wsppracowao zradiem jako korespondenci4. Wfunkcjonowaniu rozgoni doszo do wielu zmian, dotyczyy one nie tylko spraw organizacyjnych
i finansowych, ale take programowych, warsztatowych oraz rozstrzygnicia kwestii
wasnociowych. W1993 roku jako jedna ztrzech pierwszych wPolsce, wraz zdzk
ipoznask, kielecka rozgonia staa si spk pod nazw Polskie Radio Kielce S.A.
30 wrzenia 1993 r. Sd Rejonowy wKielcach dokona wpisu do rejestru handlowego,
zgodnie zpostanowieniem ktrego utworzona zostaa jednoosobowa Spka Akcyjna
Skarbu Pastwa Polskie Radio Kielce S.A.5
Picioosobowa Rada Nadzorcza zprzewodniczcym Czesawem Szczepaczykiem nadzorowaa dziaalno 3-osobowego Zarzdu Spki, w skad ktrego wchodzili: Prezes Mirosawa Bielecka, Wiceprezes d.s. Programowych Andrzej Kope oraz
Wiceprezes do spraw Ekonomicznych Klementyna ucka. Obecnie funkcj przewodniczcego Rady Nadzorczej peni Iwona Anna Jakubowska, wiceprzewodniczcym jest
Agnieszka Ksenia-Massalska, aczonkami Zarzdu Agnieszka Szlla, Jarosaw Kary
oraz Edmund Zajc.
Od 1996 roku wradiu obowizuje nowa struktura organizacyjna cay pion programowy skada si z5 redakcji:
Redakcja Aktualnoci Dnia jej kierownikiem bya Barbara Wilicka. Wjej
skad wchodzili Marzena Sobala, Krzysztof Irski, Magdalena Smoewska-Wjcikiewicz, Marcin Przemirski, Piotr Kozera oraz Magdalena Sitek-Majewska. W 2006
roku zastpiona zostaa ona Redakcj Reportau, ktrej kierownikiem jest Ryszard
Koziej, natomiast wsppracownikami s: D. Juchnowska, M. Bednarska, B. Gumowski iS. Przybyowski.
Redakcja Informacji pod kierownictwem Ryszarda Kozieja (obecnie M.
Orkisza) liczya cztery osoby. Aktualnie pracuj wniej m.in.: E. Soliska, R. Szumilewicz, K. Kozak, M. Pirosz, W. Sokoa, B. Zapaa, N. Ziba.
Redakcja Publicystyczna kierowa ni Bohdan Gumowski. Aktualnie jej
kierownictwo obja E. Okoska, wsppracuj zni m.in.: A. Mazur, R. Morg, R.
Kaua, I. Murawska, S. Blinstrub, D. Dyktyska oraz M. Przemirski.
Redakcja Muzyczna skadajca si ztrzech osb, ktrej funkcj dyrektora
peni L. lusarski (wczeniej Magorzata Janiszewska).
Redakcja Sportowo-Motoryzacyjna (dwuosobowa) kierowana bya przez
Tomasza Wosia.
Aktualnie liczy 5osb, ajej kierownikiem jest R. Szymczyk. Od 2006 roku istnieje
take Redakcja Internetowa, ktr kieruje E. Pietraszkiewicz-Kumaska6.
Zesp redakcyjny cay czas si powiksza, nastpowaa wymiana dziennikarskich
4
rdo: Archiwum Radia Kielce, Informacje udostpnione wRozgoni Polskiego Radia
Kielce przy ul. Radiowej 4 wKielcach.
5
Wpis do rejestru wSdzie Rejonowym wKielcach wWydziale Gospodarczym. Nr Rej. 626.
RHB-1851 z30.10.1993.
6
Dane za: http//www.radio.kielce.pl
98
pokole. Zzespou, ktry pracowa w,,starej rozgoni, zostao tylko kilka osb, nowy
skad wwikszoci skada si zmodych praktykujcych dziennikarzy. Rozgonia pozyskiwaa coraz wicej wsppracownikw. Cay czas powstaway redakcje zamiejscowe, m.in: wTarnobrzegu, Sandomierzu, Ostrowcu witokrzyskim, Starachowicach,
Koskich oraz Busku-Zdroju, rozbudowywano rwnie redakcj wRadomiu. Obecnie
redakcje te funkcjonuj wycznie wStarachowicach, Ostrowcu witokrzyskim iSandomierzu.
Zmiany programowe przeprowadzone wrozgoni zwizane byy przede wszystkim ze stopniowym zwikszeniem udziau audycji ,,na ywo. Zmienia si nie tylko
ramwka programu, ale rwnie wyposaenie redakcji. Wprowadzono nowoczesny
sprzt elektroniczny, studio emisyjne zostao skomputeryzowane, azamiast tradycyjnego cicia tamy reporterzy musieli nauczy si komputerowej obrbki materiau.
Pod koniec 1993 roku rozgonia kielecka dysponowaa: jednym stanowiskiem nagrywajco-odtwarzajcym NO-1, czterema stanowiskami reyserskimi RS1, RS2, RS3,
RS4, pitnastoma magnetofonami stacjonarnymi, wykorzystywane byy cyfrowe magnetofony, a do realizacji audycji korzystano z komputera. Dziki powstaniu NEWSROOM-u, specjalnie przygotowanego i wyposaonego pomieszczenia (poczonego
zkomputerem wWarszawie), najwaniejsze informacje zcaego wiata przekazywane
byy do regionalnej rozgoni. Zapewniao to inadal zapewnia szybki dostp do najwaniejszych iaktualnych informacji podzielonych ju na bloki, np. blok gospodarczy,
polityczny, kulturalny oraz sportowy. Wczeniej program radia emitowany by poprzez
nadajnik (pracujcy na czstotliwoci 90,4 MHz), ktrego teoretyczny promie zasigu wynosi 80 km. Obecnie zamontowany jest drugi nadajnik, pracujcy rwnie wzakresie UKF-FM, na czstotliwoci 101,4 MHz7.
Radio Kielce od 1993 roku nadaje caodobowy program regionalny skierowany
gwnie do suchaczy regionu witokrzyskiego. Pod koniec 1996 roku w programie
okoo 57% stanowiy audycje sowno-muzyczne, 30% audycje sowne, natomiast tylko
13% muzyczne. Oferta muzyczna bya bardzo zrnicowana od muzyki klasycznej do
rocka, aswoistym identyfikatorem Radia Kielce jest codzienny koncert ,,W ludowych
rytmach, wyznaczajcy najwiksz suchalno radia wdni powszednie (30%)8. By
ijest to program zrnicowany, wdobowym programie znajduje si ponad 40 propozycji, w tym m.in. kilkuminutowe specjalistyczne serwisy informacyjne, np. dla kierowcw, alergikw, informacje zgiedy papierw wartociowych, notowania cen targowych dla rolnikw, atake regionalne notowania walutowe. Codziennie prezentowane
s oferty dla bezrobotnych wradiowej giedzie pracy przygotowanej przy wsppracy
Regionalnych Biur Pracy zwojewdztwa witokrzyskiego.
Wrd caodobowej ramwki programu kady moe wybra co dla siebie. Tematy programw dotycz treci popularyzatorskich iporadniczych. Radio to stwarza
7
rdo: Archiwum Radia Kielce, op. cit.
8
Por. Raport oStanie Regionalnej Radiofonii Publicznej wPolsce, Stowarzyszenie Radia
Publicznego wPolsce, Szczecin Pozna 1997, s. 6.
99
moliwoci bezporedniego kontaktu z odbiorc, realizowane s audycje ,,na ywo

zudziaem suchaczy. Spord staych audycji wyrniaj si m.in. Aktualnoci Dnia,
ktre nadawane s od ponad 30 lat na antenie Radia Kielce. Program ten transmitowany jest od poniedziaku do pitku (wczeniej od poniedziaku do soboty), cechuje go
przede wszystkim forma informacyjno-publicystyczna. Na program skada si gwnie
przegld prasy biecej, felieton, ,,pigua (cz informacyjna) oraz Rozmowa Dnia
(jest to jedna znajbardziej popularnych audycji). Due zainteresowanie wrd suchaczy ma take ,,Sprawa na dzi. Przez niespena godzin dla suchaczy udostpniony
jest take telefon, dziki ktremu mog kontaktowa si zekspertami problemu bdcego tematem audycji. Odpowiedzi na zadawane pytania, oile pozwala na to ich klarowno iobszerno, udzielane s bezporednio na antenie radiowej. Wprzypadku
gdy jest to niemoliwe, suchacz ma szans po uprzednim uzgodnieniu spotkania
si zekspertem. Program peni gwnie funkcj popularyzatorsk, poradnicz (ekspertyzy prawne) oraz wspomagajc (podejmowanie interwencji).
Rozmaitoci iMuzyka to program, ktry od pocztku powstania bazuje gwnie
na treciach popularnonaukowych oraz poradniczych promuje zdrowy tryb ycia,
sprawdzone izatwierdzone metody lecznicze, atake zioolecznictwo.
Auto Radio Moto Radio to audycja przygotowywana specjalnie dla kierowcw, na bieco emitujca komunikaty zwizane znasileniem ruchu na ulicach miast
i poza nimi, informuje rwnie o utrudnieniach wystpujcych na skrzyowaniach
oraz sposobach ich uniknicia. W programie uczestnicz take specjalici z dziedziny motoryzacji udzielajcy fachowych porad i odpowiadajcy na pytania suchaczy.
Istotn funkcj spenia muzyka, ktra ma nie tylko relaksowa iuspokaja, ale take
agodzi trudy przejazdu. Do staych programw nale rwnie ,,Wiadomoci BBC
blok informacyjny wprowadzony na anten radia w1990 r., atake program ,,Nowinki
zradiowej, emitowany od 5.00 do 6.00 rano. Przez lata dziewidziesite a do dzi
informuje o sytuacjach na drogach, przedstawia kalendarz historyczny (przypomina
onajwaniejszych wydarzeniach zregionu) oraz proponuje przegld prasy regionalnej
ioglnopolskiej. Oprcz treci informacyjnej bogaty jest wprzerywniki muzyczne.
Pod koniec lat dziewidziesitych powstay rwnie programy tygodniowe (nadawane przewanie wweekendy), ktre wdalszym cigu s transmitowane przez Radio
Kielce. Pierwszym znich jest Radio Clip, nadawany wgodzinach 10.00-12.00 (wczeniej od 8.10 do 12.00) wkad sobot. Jest to blok edukacyjno-owiatowy, przekazuje on swoim odbiorcom gwnie dobr informacj, reporta, publicystyk irozrywk.
Powstay take audycje, takie jak: ,,Przegld Wydarze Kulturalnych, ktry zawiera
oglne informacje kulturalne, ,,Muzy iMuzyka magazyn przedstawiajcy recenzje,
felietony, komentarze, reportae oraz nowoci wydawnicze. Pozostae audycje tygodniowe to: ,,Radiowze Pirania- ocharakterze satyryczno-kabaretowym, ,,Radiowy
Klub Jazzowy, ,,Muzyczne Klimaty oraz ,,Muzyka na witeczny Wieczr9.
Radio Kielce od pocztku swojej dziaalnoci cay czas uczestniczy take wyciu
kulturalnym regionu, wspierajc wane przedsiwzicia muzyczne, teatralne, filmowe
9
rdo: Archiwum Radia Kielce, op. cit.
100
i plastyczne. Wrd nich do najwaniejszych nale: ,,Przedwionie konkursowa

wystawa plastyki, grupujca artystw Maopolski w Galerii BWA Kielce, Midzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej iSakralnej wKielcach, Buskie Spotkania zFolklorem, Harcerski Festiwal Kultury Modziey Szkolnej w Kielcach, Dymarki witokrzyskie wNowej, Czarnoleskie Spotkania Sobtkowe oraz ,,Nurt Oglnopolski
Festiwal Filmw Dokumentalnych10. Organizuje rwnie wasne imprezy wspierajce
rozwj kultury regionu. S to gwnie koncerty wstudiu rozgoni, majce due zainteresowanie wrd mieszkacw miasta. Zokazji 25-lecia Redakcji Radomskiej (w 1996
roku), pod patronatem Rozgoni Kieleckiej odbyy si dwa koncerty dla mieszkacw
Radomia: ,,Zaczarowany wiat Operetki zudziaem B. Kaczyskiego, B. Morki, S. Ptaka iinnych. Radio to brao rwnie czynny udzia wimprezie organizowanej wzwizku zrokiem Sienkiewiczowskim wMuzeum im. Henryka Sienkiewicza wOblgorku.
Popierajc twrczo regionalnych muzykw, uczestniczyo take w przygotowaniu
materiau muzycznego do produkcji kaset piosenki Jolanty Karczmarek, Tomasza
Kordeusza, Marka Fijakowskiego oraz Bogusawa Nowickiego11.
Na pocztku lat dziewidziesitych emisj programw rozpoczy komercyjne
lokalne rozgonie radiowe. Pod koniec 1999 roku na obszarze wojewdztwa witokrzyskiego funkcjonoway nastpujce stacje: Radio Jedno (przeksztacone w1999
roku wRadio Plus Kielce), Radio Fama FM, Radio Tak FM (w 2007 roku zastpione
Radiem RMF Maxx), Radio Opatw oraz Radio Leliwa zTarnobrzega iRadio Rekord
FM zRadomia, ktre wtedy pokryway swoim nadawaniem obszar Kielecczyzny (od
1975 do 1998 roku wojewdztwo radomskie itarnobrzeskie zaliczane byo do regionu
witokrzyskiego).
Radio Opatw powstao na pocztku grudnia 1990 r., jego twrc izaoycielem
by Wojciech Pdowski. Do 1994 roku rozgonia ta bez koncesji (nielegalnie) nadawaa regularny program. Na pocztku pracowao wniej spoecznie 8osb, gwnie byli
to ludzie modzi bez dowiadczenia dziennikarskiego. Po uzyskaniu koncesji wkwietniu 1994 roku wradiu tym wprowadzono wiele zmian, m.in. zwikszono jego zasig,
odbierane byo nie tylko w Opatowie, ale take w miasteczkach ociennych (Staszowie, Poacu), przyznano rwnie stae etaty. Pierwszymi zatrudnionymi osobami
byy: obecna redaktor naczelna Barbara Kosiska oraz Renata Wyrzykowska. To
dziki nim powstaa pierwsza ramwka programu oraz wyduony zosta czas nadawania (wczeniej 5,5-godzinny program emitowano wpitek, sobot iniedziel wgodz.
14.00-19.30). Program transmitowany by od rody do soboty w godzinach popoudniowych 16.00-20.00, anastpnie cay tydzie, od poniedziaku do pitku wgodzinach 8.00-20.00, w sobot, niedziel i wita 15.00-20.0012. Prezentowane audycje
zawieray gwnie najwaniejsze wiadomoci lokalne, aktualnoci sportowe (transmisje zzawodw) oraz audycje muzyczne, obecna bya take problematyka samorzdowa
iporadnictwo, aswj program radio adresowao do wszystkich grup suchaczy.
10
11
12
Ibidem.
Ibidem.
Por. R. Kowalczyk, Media lokalne wPolsce, Pozna 2008, s. 237-238.
101
Do 2001 roku Radio Opatw byo rozgoni nalec do Urzdu Miasta iGminy
Opatw, apniej jego wacicielem sta si Opatowski Dom Kultury. Jako rozgonia
samorzdowa, emituje swj program codziennie od godziny 6.00 do 22.00. Charakter
audycji wynika zkoncesji, jest to radio oprofilu informacyjno-muzycznym, przekazuje
swoim suchaczom nie tylko wiadomoci kulturalne, poradnictwo, wasne dzienniki lokalne, ale rwnie konkursy ipopularn muzyk. Audycje muzyczne ciesz si duym
zainteresowaniem wrd odbiorcw, oczym wiadczy dua liczba telefonw od suchaczy. Jest radiem niszowym, zaspokajajcym gwnie potrzeby spoecznoci lokalnej.
Do najbardziej znanych audycji nale m.in.: Z kultur przez powiat (audycja
transmitowana o godz. 17.00), w ktrej przedstawione s najwaniejsze wydarzenia
kulturalne; Twoja Muzyka na naszej antenie (o godz. 14.00), prezentujca list najbardziej znanych utworw muzycznych; Twoja 20 (o godz. 18.30) lista przebojw
tworzona przez suchaczy; Czy mnie jeszcze pamitasz (emisja ogodz. 20.00), program majcy charakter koncertu ycze, wktrym suchacze mog za porednictwem
radia przekaza yczenia izadedykowa piosenk, oraz Popoudnie zradiem na 93,70
FM. Prezentowana jest take lokalna prognoza pogody nadawana zazwyczaj po serwisie informacyjnym (wiadomociach), atake informacje dla kierowcw (potocznie
zwane trafikami) dotyczce aktualnej sytuacji na drogach, nadawane pi razy wcigu
dnia rano ogodz. 8.10, 9.10., 11.10., 12.10. oraz po poudniu o16.10. Kalendarium
rocznic prezentuje wane wydarzenia lokalne sprzed lat. Dwa razy dziennie (godz.
10.30 i11.30) nadawana jest rwnie radiowa gieda pracy, natomiast prezentowane
na antenie radia ogoszenia zrnych dziedzin dotycz np. motoryzacji, zaginionych
zwierzakw itp.13
Redaktorem naczelnym jest Barbara Kosiska, ktra wrozgoni pracuje od roku
1995. Wstacji tej zatrudnionych jest obecnie 3pracownikw etatowych, 5staystw i5
wsppracownikw pracujcych spoecznie.
Radio Leliwa emisj programu rozpoczo 16 padziernika 1992 roku na czstotliwoci 66,44 MHz wTarnobrzegu, ajego zaoycielem by Bogusaw Szwedo. W2001
roku radio to otrzymao nowe czstotliwoci 104,7 i93,5 MHz. Wpocztkowym okresie swojej dziaalnoci funkcjonowao jako Spoeczne Regionalne Radio Leliwa, ktre
do momentu otrzymania koncesji w1994 r. od Krajowej Rady Radiofonii iTelewizji
nadawao bez zezwolenia (lata 1992-1994) czterogodzinny program. Pamitam, jak
kontrola wpada inam zaplombowaa anteny. To byo pierwsze wmiecie niezalene
radio. Kiedy wgrudniu 1992 r. uchwalono ustaw oradiofonii itelewizji, chwil pniej radio wystpio o koncesj i znw zaczlimy nadawa14 wspomina Norbert
Mastalerz, jeden zpierwszych dziennikarzy Radia Leliwa.
13
rdo: Archiwum Radia Opatw. Informacje udostpnione wsiedzibie Radia Opatw przy
ul. Partyzantw 13b wOpatowie.
14
M. Kubiaka, Szwedo na prezesa TVP, Gazeta Wyborcza z21 IX 2009, s. 6.
102
Radio to rozpoczo swoj dziaalno w budynku wczesnego Wojewdzkiego

Domu Kultury w Tarnobrzegu przy ul. Sowackiego 2, a od 1998 roku jego siedziba
mieci si na ul. Wyspiaskiego 12/5. Pierwszy utwr, jaki wedug zespou redakcyjnego wyemitowao na antenie, to Radio Ga Ga zespou Queen, autworem koczcym
program (o godz. 18.00.) by utwr Elektrycznych Gitar Koniec. Od pocztku swojego funkcjonowania emituje program muzyczno-informacyjny, ze szczeglnym naciskiem na informacj lokaln. Utrzymuje rwnie cigy kontakt ze suchaczem poprzez
audycje na ywo, areporterzy relacjonuj na bieco najwaniejsze wydarzenia zregionu. Najwikszym atutem radia jest muzyka, czyli grane s Najwiksze Przeboje lat
70-, 80-, i90-ych. Wofercie programowej znajduj si audycje poradnicze, sportowe,
rozrywkowe, atake konkursy. Do najbardziej znanych nale m.in.: Sportowy Weekend (nadawany wsobot iniedziel wgodz. 20.00-21.00), Kurcz! To My program
satyryczno-rozrywkowy, Spotkania audycja religijna (naleca do najstarszych
audycji), Gorca 10 lista przebojw, Rendez-Vous program interaktywny oraz
Koncert ycze. Rozgonia ta organizuje nie tylko koncerty, imprezy kulturalne, ale
obejmuje rwnie patronem medialnym wiele imprez kulturalnych.
Swoim zasigiem pokrywa obszar trzech wojewdztw: podkarpackiego, cz
witokrzyskiego (odbierane jest wSandomierzu, Opatowie, Staszowie oraz Poacu),
a take lubelskiego (suchaj go mieszkacy m.in. Kranika i Janowa Lubelskiego).
Radio to naley do najbardziej popularnych rozgoni dziaajcych w wojewdztwie
podkarpackim, oczym wiadczy jego wysoka suchalno od 21% do 31%, wzalenoci od pory dnia. Grup docelow stanowi osoby wwieku 20-49 lat.
Kieleckie Radio Jedno jest jedn zpierwszych rozgoni katolickich wPolsce,
powsta w1992 roku. Na pierwszym zachowanym programie Jednoci widnieje data
15 sierpnia 1992 r. it wanie dat uznaje si za dzie powstania radia. Wczasie prb
nadawano jedynie muzyk od kilku do kilkunastu godzin dziennie, by na obszarze
Kielc iw okolicach miasta sprawdzi jako emitowanego sygnau. Oficjalnie do istnienia powoa radio wczesny biskup Stanisaw Szymecki dekretem z4 grudnia 1992 r.
Radio stao si wasnoci diecezji kieleckiej. W statucie rozgoni zapisano, e
redaktorem naczelnym jest osoba mianowana przez biskupa, a jego zadaniem staa
si organizacja redakcji iadministracji. Ustalono rwnie, e radio bdzie utrzymywa
si zzysku pochodzcego zogosze, reklam, darowizn ikoncertw ycze. Pierwsze
miesice dziaalnoci Radia Jedno to czas szukania oblicza radiostacji, czas przypadkowoci ispontanicznoci. Radio rozwijao si wbardzo szybkim tempie, przycigao
wielu modych, ambitnych ludzi czsto tworzcych swoje audycje. Spontanicznie tworzony program spotka si zpozytywnym odbiorem ludzi modych, ale take zostr
krytyk ludzi starszych. Dua liczba konkursw, otwarto na suchacza, bezporedni
kontakt zulubionymi spicerami, dynamiczne prowadzenie blokw informacyjno-muzycznych (z du iloci muzyki modzieowej) byy nowoci dla suchacza, stanowiy
przeciwwag dla wczesnego stylu regionalnej rozgoni Radia Kielce. Radio to byo
te wtedy jedyn niepubliczn rozgoni lokaln, wrd stacji komercyjnych konkuro-
103
wao zodbieranym krakowskim RMF FM, Radiem Zet iRadiem Maryja15.

Przez pierwszy miesic radio emitowao 16 godzin programu, od wrzenia do
grudnia 1992 roku zmuszone byo ograniczy emisj do 10 godzin wcigu dnia. Ograniczenie czasu nadawania byo spowodowane gwnie zakceniami, ktre pojawiy si
w odbiornikach telewizyjnych kielczan mieszkajcych w pobliu nadajnika, zamiast
fonii II programu telewizji sycha byo sygna ,,Jednoci. By to wynik nadawania
na zblionych czstotliwociach program II TV emitowany by wwczas znadajnika
na w. Krzyu. Od 1993 roku radio rozpoczo nadawanie caodobowego programu.
Pocztkowo sygna by emitowany zbudynku przy ulicy Wesoej 56, na czstotliwoci
71,93 MHz, pniej decyzj ministra cznoci nadajnik przeniesiono na budynek kocioa na wzgrzu Karczwka, zmieniono rwnie czstotliwo na 71,95 MHz16. Wwyniku procesu koncesyjnego w1995 roku otrzymao zgod na rozpowszechnianie programu na dwch czstotliwociach OIRT 71,95 MHz iCCIR 98 MHz, zwikszajc
moc nadawania do promienia 50 km.
Pracownikw stacji wyoniono wtrakcie przesucha wlatach 1992-1998. Pracownikami bardzo czsto staway si osoby, ktre przychodziy do redakcji, przedstawiay
pomys na wasn audycj idostaway czas antenowy. Niektre ztych osb zostay etatowymi pracownikami rozgoni, m.in. Anna Ciulba oraz Katarzyna Bernat. Rotacja
pracownikw bya zawsze bardzo dua, aspowodowana gwnie niskimi zarobkami,
wymogami stawianymi przez stacj katolick. Audycje radiowe tworzyy przewanie
osoby mode, gwnie studenci, ktrzy uczyli si zawodu, dojrzewali i odchodzili do
innych mediw, oferujcych lepsze warunki. Ten problem trwa do dzi. Wrd pracownikw radia s polonici, dziennikarze, historycy oraz ekonomici. Po siedemnastu
latach spord najstarszych pracownikw Radia Plus pozostay tylko dwie osoby, spord tych, ktrych sta wynosi 5lat trzy.
Od pocztku radio tworzyo jednak ,,hybryd programow, jego twrcy usiowali
pogodzi ze sob programy ipiosenki religijne zaudycjami wieckimi. Przez pierwsze
ptora roku istnienia rozgoni na antenie przewaaa muzyka, pniej zaczo przybywa audycji sownych, majcych rnorodny charakter. W zasadzie w programie
starano si zaspokoi wszystkie gusta. Na antenie nie zabrako wic audycji adresowanych do dzieci, studentw, byy te audycje poradnicze. Serwisy informacyjne zkraju
ize wiata przygotowywane byy na podstawie Polskiej Agencji Prasowej, Katolickiej
Agencji Informacyjnej, za lokalne przez wasnych reporterw. W1996 roku wikszo
audycji powstaych wlatach 1992-1995 przestao by nadawanych, pozostao ich wprogramie zaledwie okoo 10%. Radio stao si mniej atrakcyjne, musiao konkurowa ju
nie tylko zregionaln rozgoni Radio Kielce, ale take zistniejcymi pierwszymi
rozgoniami komercyjnymi Radiem Fama, Radiem Zet, Radiem RMF FM, programami publicznymi Programem Ii III Polskiego Radia oraz Radiem Maryja.
15
A. Ciela, Radiofonia polska wokresie transformacji ustrojowej, praca magisterska napisana
pod kierunkiem dra hab. Mariana Gieruli, Uniwersytet lski, Zakad Dziennikarstwa, Katowice 2008,
s. 63.
16
M. Fudala, Dobrze Graj, Echo Dnia nr 160 z19 VIII 1993, s. 5.
104
Zmienio si rwnie kierownictwo rozgoni, dyrektorem zosta dotychczasowy

dyrektor Wydawnictwa ,,Jedno ks. Leszek Skorupa, a dyrektorem programowym
ks. Marian Fatyga. Nowe wadze od razu przystpiy do zmian programowych. Program zosta podzielony na bloki tematyczne: Czas Ewangelii, Radio Budzik, Samo
ycie, Radio dla Was oraz Muzyczny Wieczr. Rozbudowano ipooono nacisk na
wiadomoci lokalne iinformacje dotyczce sytuacji na kieleckich drogach, powrcono
do porannych konkursw (gwnie literackich, historycznych, biblijnych, sportowych).
Powstao take kilka nowych audycji, m.in. ,,Czas Samarytanina, ,,Modzi oModych
oraz Clip . Wpoowie 2001 roku, gdy warszawska redakcja Radia Plus zacza przeywa kopoty finansowe, pracownicy zaczli odchodzi, pogorszya si rwnie jako
nadawanego programu. Cay czas byy jednak nadawane serwisy informacyjne iniektre pasma programowe, reszt stacja regionalna przygotowywaa we wasnym zakresie, co spowodowao, e sie przetrwaa. Sytuacja poprawia si w2002 roku, kiedy
pojawi si midzynarodowy inwestor sie przeya odrodzenie. Na pocztku 2003
roku wprowadzono nowy format muzyczny soft AC grane s agodne przeboje, utwory popowe. Sie promuje si jako Radio Plus ,,agodne Przeboje17. Okrelono take
grup docelow, do ktrej kierowany jest program. S to wyksztacone, dobrze zarabiajce osoby, gwnie wwieku 25-45 lat. Te posunicia spowodoway nie tylko wzrost
suchalnoci Radia Plus Kielce, ale caej sieci18.
Po wejciu do oglnopolskiej sieci ustabilizowaa si sytuacja rozgoni, zmieni
si rwnie standard przygotowywanych materiaw reporterskich. Przede wszystkim
musz to by krtkie, kilkusekundowe formy, dynamicznie i starannie przygotowywane. Jeli jest to informacja, musi zawiera co najmniej dwie dwudziestosekundowe
wypowiedzi informatorw, natomiast reporta nie moe przekracza trzech minut, do
tego przekaz musi zawiera ilustracj dwikow.
Radio Jedno od pocztku swojej dziaalnoci starao si utrzyma cigy kontakt
ze suchaczem, tak wczasie modlitw, jak ipodczas rnego rodzaju konkursw, audycji
zudziaem goci iaudycji muzycznych. Wwyniku zmiany formatu radia pocztkowo
ograniczono, apniej cakowicie zlikwidowano interaktywne audycje zudziaem suchaczy, odbywa si to jedynie wtedy, gdy, zadzwoni na konkurs.
Obecnie Radio Plus jest ubosze waudycje sowne, wporwnaniu do Radia Jedno. Sie postawia na muzyk wformacie ,,agodne Przeboje jako wyrnik spord
innych polskich rozgoni. Wdobowym programie oprcz serwisw informacyjnych,
oglnopolskich ilokalnych, krtkich audycji religijnych, na antenie pojawiaj si informacje kulturalne ikonkursy. Natomiast publicystyka ogranicza si do codziennej
porannej rozmowy oraz rodowej audycji ,,y nie umiera, w ktrej poruszane s
sprawy polityczne, spoeczne, kulturalne, aczasami rwnie religijne. Oba programy
17
Por. K. Bernat, Funkcjonowanie regionalnej rozgoni woglnopolskiej sieci radiowej na
przykadzie Radia Plus, [w:] J. Adamowski, K. Wolny-Zmorzyski, W. Furman (red.), Media regionalne. Sukcesy iporaki, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Administracji iPrawa wKielcach, Kielce 2008,
s. 126.
18
,,Press, nr 2 z15 II -14 III 2005, s. 104.
105
przygotowuje warszawska redakcja19. W padzierniku 1994 roku powstao w Radomiu Radio Rekord FM (funkcjonujce do 1998 roku na obszarze wczesnego regionu
witokrzyskiego obecne wojewdztwa mazowieckiego), nadajce na czstotliwoci
106,2 FM. Od pocztku swojej dziaalnoci koncentruje si na transmisji najwaniejszych wydarze zregionu, oferuje odbiorcom gwnie dzienniki lokalne zawierajce
aktualne informacje z obszaru, na ktrym nadaje, przegldy prasy, relacje reporterskie, programy powicone tematyce sportowej, wywiady, informacje kulturalne oraz
traffic. Emituje program ocharakterze informacyjno-muzycznym. Do najbardziej popularnych audycji, cieszcych si duym zainteresowaniem odbiorcw nale m.in.:
Hit Mix Party (transmitowany wkad sobot ogodzinie 18.00) wprogramie prezentowane s najwiksze hity z lat 80- i 90-tych oraz muzyka klubowa; Siownia,
czyli muzyczna lista przebojw, tworzona przez suchaczy radia; Rekordowy Rg Obfitoci prowadzony przez Sylwestra Kamiskiego; Rekord Cafe, nadawana we wtorek iczwartek, Rekordowa Auto Audycja Bartka Olszewskiego, wktrej s warunki
drogowe iinformacje zdziedziny motoryzacji oraz Sowo osowie audycja autorstwa prof. Jerzego Bralczyka.
Kolejnym nadawc lokalnym funkcjonujcym w wojewdztwie witokrzyskim
jest Radio Fama, uruchomione 17 wrzenia 1995 r. Zaoycielem iobecnym wacicielem radia jest Agencja Radiowo-Telewizyjna ,,Fama, wspwacicielami koncesjonariusza s take Jan Jagielski, AP-H ,,DO-Centa oraz Regionalna Rozgonia Radiowa.
Od pocztku swojego istnienia rozwijao si wbardzo szybkim tempie, dynamicznie
tworzony program spotka si zpozytywnym odbiorem gwnie ludzi modych. Jego
specyfika opieraa si na szybkim izwizym sposobie nadawania oraz czstej zmianie
ramwki programu. Czsta zmiana formuy programowej zwikszenie iloci muzyki
doprowadziy do wzrostu popularnoci radia. W1997 roku suchao go okoo 18%, kilka lat pniej (w 2004 roku) liczba ta spada do okoo 8%. Aktualnie radia tego sucha
okoo 2,3% mieszkacw Kielc.
Pocztkowo do pracy wradiu nie wykorzystywano zawodowych dziennikarzy, ale
ludzi, ktrzy nie posiadali odpowiednich kwalifikacji; to gwnie oni tworzyli program,
audycje informacyjne i wywiady. Zawarto programowa tego radia wiadczya, e
byo ono adresowane gwnie do odbiorcw wwieku od 15-25 lat. Obecnie suchane
jest przez osoby wwieku 15-30 lat.
Stacja ta od pocztku swojej dziaalnoci koncentruje si na emisji gwnie najwaniejszych wiadomoci informacji lokalnych. Oprcz serwisw informacyjnych
radio to nadaje muzyk dance, pop atake rock, stanowi ona ponad 80% czasu antenowego, pozosta cz wypenia informacja (okoo 10%) irozrywka (5%). Cay czas
stara si utrzyma stay kontakt ze suchaczami poprzez organizowanie rnego rodzaju konkursw i nadawanie audycji. Programy o najwikszej popularnoci to ,,Radio
19
K. Bernat, Funkcjonowanie katolickiej rozgoni po 1989 roku wPolsce na przykadzie Radia
Jedno iRadia Plus wKielcach. Referat wygoszony podczas oglnopolskiej konferencji naukowej
na temat ,,Regionalna ilokalna radiofonia Polska wosiemdziesicioleciu jej istnienia, ktra odbya
si 12.05.2005 r. wWarszawie, zorganizowana przez Wydzia Dziennikarstwa iNauk Politycznych
Uniwersytetu Warszawskiego, s. 7-8.
106
Randka, nadawana wgodzinach popoudniowych od 18.00-20.00 iod 22.00-23.00,

oparta na konwersacji ze suchaczem, wtrakcje ktrej na antenie radia kojarzone s
pary oraz ,,Radiowy Koncert ycze, emitowany od godziny 9.00-10.00. Due zainteresowanie maj take inne programy, m.in.: ,,Radioaktywna Lista Przebojw, ,,Fama
Dance, ,,Magazyn Moda iUroda, atake ,,W Dobrym Tonie 20.
Obecnie program nadawany jest na czstotliwoci 100,8 MHz, znadajnika umieszczonego przy ulicy Hubalczykw wKielcach. Swoim zasigiem obejmuje takie miasta
jak Chciny, Suchedniw, Zagnask, Daleszyce iMorawica. Odbiera go mona wpromieniu okoo 80 km od Kielc. Wkwietniu 1998 roku powstaa wKielcach (obecnie ju
nieistniejca) kolejna rozgonia Radio Tak, ktra w2005 r. zmienia nazw na Radio
Tak FM. Do 2000 roku wacicielem radia bya Spka Exbud Media, pniej kupione
zostao przez Spk Media Polska, ktrej wikszo udziaw naleao do Michaa Soowowa. ,,Ta stacja najpierw obejmie zasigiem region staropolski, apotem cay kraj,
bo przecie innych regionw nie moemy pozbawi szczcia suchania tak dobrego
radia21 mwi p artem podczas uroczystego otwarcia Witold Zarazka. Pierwszym
dinglem, ktry usyszeli suchacze tego radia, by dingiel: Od witu do nocy, od
nocy po wit, poczujesz swj rytm Radio Tak. T czowk muzyczn przywitao si
wsamo poudnie ze swoimi odbiorcami. Pierwsze minuty programu prowadzi Pawe
Solarz (szef dziau informacji), anajmodszym jego suchaczem zosta Piotru, ktry
urodzi si wjednym zkieleckich szpitali wchwili, gdy radio zaistniao weterze. Pacz
noworodka sycha byo wjednym zpierwszych serwisw informacyjnych.
Trzymiesiczny okres dziaalnoci Radia Tak zaowocowa licznymi krytycznymi
uwagami ze strony suchaczy i reklamodawcw na temat jego sabej jakoci odbioru wwielu rejonach Kielc. Tracio suchaczy take wrd kierowcw automatyczne
,,wybieracze na skali radioodbiornikw omijay czstotliwo 106,5 MHz, na ktrej
byo odbierane. ,,Najprostszym i najszybszym sposobem rozwizania tego trudnego
ijake wanego dla nas problemu byoby podwyszenie mocy do 20 kW nadajnika Radia Tak, zamieszczonego na wiey RTCM na witym Krzyu22 pisa do wczesnego przewodniczcego Krajowej Rady Radiofonii iTelewizji Bolesawa Sulika redaktor
naczelny stacji, Jerzy Chrobot. Problem sabego odbioru na czstotliwoci 106,5 MHz
spowodowany by prawdopodobnie usytuowaniem znajdujcego si na witym Krzyu odbiornika stacji pomidzy ,,mocniejszymi nadajnikami Radia Zet iRadia Maryja.
Od kwietnia 2001 roku Radio Tak nadawao program wpamie 98-106,5 MHz znadajnikw na witym Krzyu wPiczowie, Woszczowie iKielcach. Liczba jego odbiorcw
ograniczona bya do Kielc inajbliszych okolic.
Jako jedyna rozgonia w regionie posiadaa profesjonalny sprzt cyfrowy oraz
oferowaa suchaczom stay dostp do najbardziej aktualnych informacji i wydarze
majcych miejsce na obszarze nadawania. Wramwce programu dominoway prze20
Dane za: http//www.radiofama.com.pl
21
Z. Olejarczyk, Tak jest iTak ju zostanie, Sowo Ludu, nr 98 z29 IV 1998, s. 3.
22
rdo: Informacje udostpnione wbyej siedzibie Radia Tak FM przy ul. Wesoej 47/49
wKielcach.
107
wanie audycje publicystyczne otematyce regionalnej, m.in.: wiadomoci kulturalne

zregionu ,,Zawsze po 14, czyli co, gdzie, kiedy, magazyn Tak iTak zinformacjami
i wywiadami oraz Poranny Go Radia Tak. Emitowao gwnie muzyk w formacie Oldies (grane byy utwory z lat 60-, 70-, 80- oraz 90-ych), prezentowao rnorodne rodzaje muzyki, od zapomnianych czsto przebojw po najnowsze hity. Mona
byo usysze nie tylko List Starych Przebojw, ale take List DJs Dance Charts
iRocow Wysp Radia Tak. Wmarcu 2004 roku na anten wprowadzono rwnie
audycje ztakimi gatunkami jak reggae, techno, hip-hop oraz RNB, pojawio si wicej muzyki zlat 80-ych, ograniczono natomiast nadawanie programw dla modziey.
Nadal du popularnoci cieszy si program publicystyczny ,,Sprawa na trzy kwadranse (autorstwa Piotra Siwca) transmitowany od poniedziaku do pitku po 15.00
iniedzielny przegld sportowy ,,Halo Stadion.
Pod koniec 2004 roku nasiliy si problemy finansowe rozgoni, wwyniku ktrych 6stycznia 2005 r. przerwaa nadawanie programu. ,,Dziaalno stacji przestaa
przynosi zyski. Nie widzimy szans na zmian tej sytuacji, dlatego bylimy zmuszeni
podj decyzj ozawieszeniu dziaalnoci iwstrzymaniu emisji programu23 poinformowa Piotr Siwiec, wczesny dyrektor radia. Po miesicznej przerwie wtransmisji
programu pod koniec lutego 2005 r. radio zaczo znowu nadawa, ale ju nieregularny program. W2006 roku Radio Tak FM przeja krakowska spka Region, waciciel
sieci RMF Maxxx. Od tego momentu zakoczyo emisj w dotychczasowym formacie (Oldies), ana antenie pojawi si program podobny do emitowanego przez stacje
RMF Maxxx (w formacie CHR, czyli zawiera najbardziej znane utwory zaktualnych list
przebojw). Do czasu otrzymania zgody Krajowej Rady Radiofonii iTelewizji na zmian nazwy rozgoni nadawao pod dotychczasow nazw Radio Tak FM. Kolejno
prezentowanych utworw odpowiadaa playlicie prezentowanej przez krakowskie radio. Przerwy midzy utworami wypenia dingiel ,,Przecz si na Maxxxa, emitowane byy take Fakty lokalne dla mieszkacw Kielc iRadomia, informacje kulturalne
oraz serwisy dla kierowcw z regionu witokrzyskiego. Ostatecznie Radio Tak FM
przestao nadawa 22 czerwca 2007 roku, kiedy rozgonia oficjalnie rozpocza emisj
pod now nazw Radio RMF Maxxx.
Radio MTM jest kolejn stacj komercyjn powsta w wojewdztwie witokrzyskim, obecnie ju nieistniejc. Swoj emisj rozpoczo 22 listopada 1996 roku wStarachowicach, na fali 102,1 MHz. Jego zaoycielami byli: Micha Banach, Tomasz Kordeusz
oraz Marek Tokarski. Od 2003 roku zarzd firmy radia reprezentoway Justyna Borkowska-Ciok iAgnieszka Lasek. Program mia charakter lokalno-regionalny, proponowa swoim suchaczom przede wszystkim najwaniejsze wiadomoci lokalne gwnie kulturalne,
informacje dla kierowcw, atake dzienniki informacyjne przedstawiajce ycie polityczne, spoeczne oraz sportowe miasta. Wiksz cz czasu antenowego wypeniaa nie tylko
muzyka, ale rwnie audycje ocharakterze rozrywkowym ztelefonicznym udziaem suchaczy. Byo stacj, ktra odbierana bya na obszarze Starachowic iokolic, sygna syszany
by m.in. wssiadujcym Skarysku-Kamiennej, Ostrowcu witokrzyskim iBodzentynie.
23
Radio Tak przestao nadawa, Magazyn Sowo Ludu z7 I2005, s. 10.
108
Wstyczniu 2005 roku radio to przestao emitowa regularny program, maa suchalno
0,4% (na pocztku dziaalnoci w1996 roku wynosia 1,5%) nadawanych audycji, aprzede
wszystkim ich coraz niszy poziom ibrak sponsora, ktry by go dofinansowa, spowodowao jego zamknicie. Wmiejsce funkcjonowania dotychczasowej stacji powsta oddzia
warszawskiego Radia Eska.
Najmodsz stacj funkcjonujc na rynku radiowym na obszarze regionu witokrzyskiego jest akademickie Radio Planeta FM Kielce nadajca na czstotliwoci 103,9
MHz. Radio to powstao w2006 roku, ajego wacicielem jest spka Ad.point. Swj
program emituje wformacie Oldies, rni si jednak od pozostaych nadajcych pod
t mark wKrakowie, Giycku, Iawie, Warszawie, Olsztynie, Mrgowie, Opolu, Bielsku-Biaej ina lsku tym, i proponuje programy dla studentw. Od pocztku swojej dziaalnoci emituje serwisy informacyjne (dotyczce problemw oraz dziaalnoci uczelni wyszych), audycje ocharakterze lokalnym iakademickim. Zdecydowana
wiksza cz audycji, pasm prezenterskich produkowana inadawana jest na ywo
ze studia wKielcach24, wsptworzona przez studentw Wyszej Szkoy Umiejtnoci
iPolitechniki witokrzyskiej.
Rozgonia ta adresuje swj program gwnie do modziey oraz preferuje muzyk
nie tylko dance, ale take pop irock. Do najbardziej charakterystycznych audycji nale: ,,Akademicki Budzik prowadzony przez Emila Karpiskiego iMichaa Pustule,
Planetarne Nowoci, ktre prowadzi Sylwester Winiewski, Studencki Codziennik
(prowadzony przez Dariusza Janika) oraz Popoudniwka po zajciach, ktr mona
usysze dziki Karolowi Kalecie. Inne programy rwnie cieszce si duym zainteresowaniem wrd suchaczy to: ,,DJs Dance Charts, DJ Filip Mix, ,,Prywatka, Siownia akademicka lista przebojw, atake Piosenki na yczenie25. Jej odbiorcami
s przewanie ludzie modzi wwieku 15-35 lat. Na pocztku funkcjonowania jej audytorium wynosio okoo 5%, obecnie jest to 7,3%.
Na rynku radiowym wwojewdztwie witokrzyskim oprcz Regionalnej Rozgoni Polskie Radio Kielce istacji prywatnych funkcjonuje take radio internetowe
Radio Wyszej Szkoy Ekonomii iPrawa (powstae w2005 roku) oraz Radio Piramida
Politechniki witokrzyskiej (utworzone w 2006 roku). S rozgoniami nadajcymi
wsposb amatorski, niejednolity, nieuporzdkowany ibazuj na pracy studentw
wolontariuszy. Prowadzcym audycje czsto zdarzaj si pewne niedocignicia jzykowe czy warsztatowe. Wpewnym sensie ten brak profesjonalizmu powoduje, e stacje
te maj bardziej studencki charakter ni te koncesjonowane26.
Odbiorcami tych rozgoni s w wikszoci studenci uczelni, na ktrej istniej.
Na antenie dominuje swobodny ton, a ich pracownicy odpowiedzialni s za promowanie iprezentowanie opinii zgodnych zpolityk macierzystej szkoy wyszej. Radio.
wseip.edu.pl, jest waciwie bardziej portalem internetowym, gdzie mona posucha
zgromadzonych na stronie audycji ni radiem zprawdziwego zdarzenia. Zkolei Radio
24
25
26
Dane za: http// www.medialink.pl

Dane za: http//www.kielce.planetafm.pl/lokalne.php
U. Doliwa, Radio studenckie wPolsce, Olsztyn 2008, s. 139.
109
Piramida oferuje swoim odbiorcom gwnie najwaniejsze informacje, komunikaty

zuczelni oraz muzyk. Do najbardziej znanych audycji naley np. ,,Praswka iBiuro
Karier, atake Strefa Rocka.
Oprcz przedstawionych rozgoni dziaajcych na terenie Kielecczyzny s take
stacje nalece do sieci radia gminnego Twoje Radio, tworzone przez spk Polskie
Fale rednie zKrakowa oraz wadze gminne. Nale do nich Twoje Radio Kielce, Twoje Radio Piczw, Twoje Radio Radomsko oraz Twoje Radio Busko. Planowane jest
rwnie uruchomienie tego typu radia wSkarysku Kamiennej iJdrzejowie. Stacje te
dysponuj nadajnikiem omocy od 100 Wdo 1kW. Transmituj gwnie dwugodzinny program lokalny ocharakterze informacyjnym, pozostay czas antenowy wypenia
retransmisja programu Regionalnej Rozgoni Polskiego Radia Kielce lub ze studia
wKrakowie. Odbierane s przewanie na terenie gminy, wktrej istniej.
Rozpoczcie dziaalnoci wlatach 90-ych, przez stacje komercyjne stworzyo now
sytuacj dla audytorium radiowego. Rnorodno oferty programowej spowodowaa,
e suchacze skupiali swoj uwag wok wybranych rozgoni, gwne lokalnych ikomercyjnych. Audytorium radiowe ulego rozproszeniu, suchacze wybierali pomidzy
ofert programow rnych stacji, ktre proponoway odmienne treci programowe,
aich audycje adresowane byy do rnych grup suchaczy. Zmianom uleg rwnie zasig oddziaywania poszczeglnych programw irozgoni. Wregionie witokrzyskim
rynek radiowy by urozmaicony, wikszo nadawcw oferowaa programy ocharakterze uniwersalnym najczciej spotykanymi audycjami byy audycje publicystyczne,
informacyjne imuzyczne. Wchodzcy na rynek radiowy lokalni ioglnopolscy nadawcy czsto zmieniali zawarto swoich programw, starali si uwzgldni i zaspokoi
potrzeby swoich odbiorcw (np. Radio Plus Kielce). Wszystkie rozgonie wykorzystyway telefoniczny kontakt ze suchaczami, zodbiorcami mona byo rozmawia na
antenie oproblemach spoecznych ipolitycznych, atake odpowiada na ich pytania.
Wan cech tych stacji byo koncentrowanie si na sprawach lokalnych, nadawane
serwisy informacyjne, przegldy prasy oraz reklamy miay charakter lokalno-regionalny.
Na pocztku lat 90-ych najczciej suchanym radiem na Kielecczynie byo RMF
FM (38%), nastpnie Radio Jedno (26%) oraz Regionalna Rozgonia Polskiego Radia Radio Kielce (18%). Pionierem wrd lokalnych stacji byo Radio Jedno (Radio
Plus Kielce). 50% mieszkacw wojewdztwa witokrzyskiego suchao radia czsto,
niewiele ponad 23% stale, 27% rzadko. Tylko 1% oceniao radio Jedno najniej (na
jeden punkt). Najczciej odbiorcy wczali radio wgodzinach od 8.00 do 12.00 (31%)
oraz wgodzinach od 16.00-20.00 (23%). Najnisz suchalno miao noc ido godziny 8.00 rano. Jego audytorium stanowili gwnie dwudziesto- i trzydziestolatkowie (30%) oraz czterdziesto- ipidziesiciolatkowie (20%), najmniejsz popularno
miao wrd osb starszych (7%)27. Zprzeprowadzonych wczerwcu 1994 r. bada suchalnoci (9 rozgoni) przez Biuro Doradztwa Marketingowego przy Szkole Zarzdza27
Badania suchalnoci przeprowadzone wlistopadzie 1993 roku przez Zakad Ekonomiki
iMarketingu Politechniki witokrzyskiej wKielcach.
110
nia iMarketingu wKielcach EM4T wynikao, e Jednoci sucha co pity kielczanin, 40% spord suchaczy uwaao radio za swoj rozgoni. Stale radia suchao
niewiele ponad 22%, czasem ponad 30%, za 46% mieszkacw Kielecczyzny nie
suchao wcale. Pod wzgldem popularnoci rozgonia ta zajmowa pierwsze miejsce
(ponad 45%), na drugim miejscu by RMF FM (35%), na trzecim Radio Kielce (25%).
Nie zmieniy si godziny najwikszej suchalnoci (od 8.00 do 12.00 wynosia 30%).
Odbiorcami Radia Kielce byy przewanie osoby starsze oraz wrednim wieku, modzie natomiast znacznie rzadziej powicaa czas na suchanie tego programu. Najwiksze audytorium miao wrd osb zwyksztaceniem zawodowym, mniejsz grup
stanowiy osoby zwyszym irednim, anajmniejsz zpodstawowym. Zkolei Radio
RMF iRadio Jedno wczali najchtniej studenci iuczniowie oraz osoby od 35 do 50
roku ycia (30%), najrzadziej emeryci ibezrobotni (okoo 6%)28.
Wgrudniu 1996 roku najpopularniejsze wrd rozgoni byo Radio Kielce (ponad 22% suchalnoci), tu za nim znalazo si Radio Fama (17%), nastpnie Radio Zet
iRMF (po 13%), Program I(11%) iII Polskiego Radia (okoo 8%), na przedostatnim
miejscu znalaza si Jedno (z wynikiem 7%), ana ostatnim Radio Maryja (3%)29.
Po 2000 roku znacznie spado audytorium radiowe stacji komercyjnych, od kilku lat
na pierwszym miejscu plasuje si Regionalna Rozgonia Polskiego Radia Radio
Kielce (20,3%).
Tabela 1. Dzienna suchalno rozgoni radiowych w2005 roku
Rozgonia
Radio Kielce
Radio RMF FM
Radio Eska (Kielce)
Radio Zet
Program III PR
Program IPR
Radio Fama (Kielce)
Radio Wawa
Radio Plus (Kielce)
Radio Tak FM (Kielce)
Radio Maryja
Program II PR
Dzienna suchalno w%
22,31
21,76
16,77
15,08
11,91
10,11
7,78
7,17
4,02
3,25
2,98
1,20
rdo: Na Fali 101,4 MHz: Magazyn Polskiego Radia Kielce z2005 roku
28
Badania suchalnoci przeprowadzone wczerwcu 1994 roku przez Biuro Doradztwa Marketingowego wKielcach EM4TA.
29
Badania suchalnoci przeprowadzone wgrudniu 1996 roku przez Szko Zarzdzania iMarketingu wKielcach.
111
Suchalno poszczeglnych stacji w roku 2005 przedstawia tabela 1. Spord

przedstawionych stacji dziaajcych w Kielcach najmniejsz liczb odbiorcw miao Radio Tak (3,25%), a najwiksz Radio Kielce (22,31%) oraz Radio Eska Kielce
(16,77%). Zkolei najwiksz suchalno wrd rozgoni oglnopolskich odbieranych
wregionie miay RMF FM (21,76%), Radio Zet (15,08%) oraz Program III PR (11,91%).
Rys. 1. Dzienna suchalno rozgoni radiowych wKielcach w2008 roku
Dzienna suchalno rozgoni radiowych w
Kielcach w 2008 r.
7%
0,50%
17,30%
6%
2,40%
1,30%
6,50%
Radio Kielce
RMF Maxxx Kielce
Radio Plus Kielce
Radio Fama Kielce
Radio Eska Kielce
Radio Planeta 103,9 FM Kielce
Radio Eska Starachowice
rdo: Na Fali 101,4 FM: Magazyn Polskiego Radia Kielce z2008 roku
Najchtniej suchanym nadawc radiowym w 2008 roku byo Radio Kielce

(17,3%), za nim plasowao si Radio Planeta (7%) oraz RMF Maxxx Kielce (6,5%). Pozostali nadawcy mieli znacznie mniejsze zainteresowanie wrd suchaczy. Najmniejsze audytorium miao Radio Eska Starachowice (0,50%) iRadio Plus Kielce (1,30%).
Aktualnie suchalno ta wynosi dla Polskiego Radia Kielce 17,1%, Radia Planeta
FM 7,3%, Radia RMF Maxxx Kielce 6,7%, Radia Fama 2,3%, Radia Plus 1,5%
oraz Radia Eska Starachowice okoo 0,5%. Odbiorcami komercyjnych rozgoni s
przede wszystkim ludzie modzi midzy 15 a45 rokiem ycia, natomiast radia regionalnego (Radia Kielce) gwnie ludzie najstarsi (65-75 lat) oraz wrednim wieku (50-60
lat). Oferta programowa stacji koncesjonowanych znacznie rni si od preferowanej
przez nadawc publicznego. Programy komercyjnych stacji proponuj gwnie audycje
rozrywkowe imuzyczne, natomiast bardzo mao jest wnich reportay, audycji edukacyjnych oraz publicystycznych. Radio publiczne zkolei oferuje swoim suchaczom nie
tylko bogat ofert programow, ale rwnie i muzyczn. Oprcz audycji edukacyjnych, informacyjnych s take literackie, religijne oraz dla dzieci imodziey. Mona
usysze nie tylko muzyk rozrywkow, m.in.: pop, dance, rock, ale rwnie jazz, muzyk klasyczn oraz ludow.
112
SUMMARY:
Broadcasting during structural transformation in witokrzyskie region
Development of broadcasting within witokrzyskie province, along with the rest
part of Poland followed no sooner than in year 1989. Beside already existing Polish Radio Kielce commercial stations have started to emerge, thus creating anew
situation on broadcasting market. Those new radio providers introduced general
image of Kielce radiophony with new elements: programme, innovations, fresh topics as well as new form of contact with listeners, who could choose among various
broadcasters and their program offers.
Situation on witokrzyskie radio-station market is at present difficult, due to the
fact that eight providers transmit: public Polish Radio, six private: Radio Fama,
Radio Planet, Radio Plus, Radio RMF Maxxx, Radio Eska Kielce and Eska Starachowice, in addition to single self-governed: Radio Opatw. Two college stations
also take part in that scope of activity: Radio Piramida of Technical University of
Kielce and Radio of Economy and Law Uniwersity. All those stations in order to
be able to successfully compete on the market are forced not only to find their own
individual ways of survival exclusive style and form but faithful audience at the
same time.
KEY WORDS: local radio, regional radio, structure, programme, functioning,
number of audience
Agnieszka Grzesiok-Horosz
Dyrektywa kabel-satelita apolskie prawo

autorskie
STRESZCZENIE
Artyku dotyczy doniosej kwestii zzakresu prawa wasnoci intelektualnej. Wpocztkowej czci autorka charakteryzuje dyrektyw w sprawie przekazu satelitarnego ikablowego. Wdalszej czci rozwaania koncentruj si wok polskiego prawa autorskiego wzakresie omawianego tematu. Na zakoczenie autorka
postuluje zmiany wpolskim prawie celem dostosowania go do wymogw prawa
europejskiego.
SOWA KLUCZOWE: przekaz satelitarny, przekaz kablowy, prawo autorskie,
wasno intelektualna, dostosowanie prawa
1. Uwagi wprowadzajce
Przedmiotem prowadzonych rozwaa jest ocena zgodnoci polskiego pra1
wa zdyrektyw nr 93/83/EWG wsprawie koordynacji niektrych zasad dotyczcych
prawa autorskiego ipraw pokrewnych wodniesieniu do przekazu satelitarnego oraz
retransmisji drog kablow2. Przepisy wskazanej dyrektywy maj istotne znaczenie z punktu widzenia swobodnego przepywu utworw audiowizualnych dystrybuowanych przez nadawcw, operatorw kinowych oraz kablowych isatelitarnych. Od
1maja 2004 r. Polska, jako pastwo czonkowskie Unii Europejskiej, ma obowizek
realizacji podstawowych swobd, na ktrych jest oparty wsplny rynek. Powoduje to
rwnie uatwienie przekazu programw na obszarze wicej ni jednego pastwa, co
moe przybra rnorakie formy: indywidualnego bezporedniego odbioru zsatelity
czy dystrybucji programw zinnych pastw wsieciach kablowych3. Retransmisja programw zinnych pastw czonkowskich stanowi dziaanie podlegajce prawu autorskiemu oraz, wzalenoci od przypadku, prawom pokrewnym, co powoduje, i opera1
Artyku uwzgldnia stan prawny na dzie 1lipca 2010 r.
2
Opublikowana Dz.Urz. WE L248 z6 padziernika 1993 r.; wtoku dalszych rozwaa jakokabel-satelita, SAT- KAB lub dyrektywa 93/83.
3
Szerzej na temat przekazu satelitarnego ikablowego zob.: A. Matlak, Telewizja kablowa
wwietle prawa autorskiego, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloskiego MCCXXII, Krakw
1998, s. 16 inast.; E. Traple [w:] System Prawa Prywatnego, t. 13: Prawo autorskie, red. J. Barta, Warszawa 2003, s. 171 inast.;
M. Jachimowski, Cechy zawodu dziennikarskiego ijego wyznaczniki strukturalne, [w:] Wspczesny
dziennikarz inadawca, Sosnowiec 2006, s. 43 inast.
114
tor sieci kablowej musi uzyska zezwolenie wszystkich posiadaczy praw, wodniesieniu
do wszystkich czci retransmitowanego programu.
Operator kablowy mg swobodnie przejmowa program organizacji telewizyjnej i bez odrbnej zgody nadawcy rozpowszechnia go dalej do swoich abonentw.
Ustawowe systemy licencji obowizyway wEuropie wrnych krajach do koca lat
dziewidziesitych, aw Polsce a do 2002 r. Ustawodawca europejski, likwidujc licencj ustawow, zaproponowa stosowne instrumenty prawne zawarte wdyrektywie
93/83, ktre umoliwiay stworzenie nowego porzdku na rynku praw autorskich. Nie
wszystkie instrumenty tam zawarte mimo istnienia takiego obowizku znalazy
si wpolskim prawie. Prowadzone rozwaania dotycz zatem ustawy zdnia 4lutego
1994 r. oprawie autorskim iprawach pokrewnych4 wzakresie dostosowania do prawa
wsplnotowego. Liczne nowelizacje maj rn rang cz ma charakter korygujco-wyjaniajcy, inne za wznaczny sposb modyfikuj istniejcy stan prawny.
Wskazane zagadnienia stanowi szerszy problem wsplnotowej ochrony wasnoci
intelektualnej, jako e organy Unii staraj si szybko reagowa na zmieniajce si technologiczne, ekonomiczne igospodarcze uwarunkowania zwizane zeksploatacj utworw.
Nale tu m.in., obok dyrektywy bdcej przedmiotem prowadzonych rozwaa, take Dyrektywa Rady 91/250/EWG zdnia 14 maja 1991 r. wsprawie ochrony prawnej programw
komputerowych, Dyrektywa Rady 92/100/EWG zdnia 19 listopada 1992 r. wsprawie prawa najmu iuyczenia oraz niektrych praw pokrewnych prawu autorskiemu wzakresie
wasnoci intelektualnej czy Dyrektywa 96/9/WE Parlamentu Europejskiego iRady zdnia
11 marca 1996 r. wsprawie ochrony prawnej baz danych. Rwnoczenie podkreli trzeba,
i wskazane regulacje stanowi minimalne standardy, umoliwiajc pastwom czonkowskim wprowadzenie wswoich wewntrznych ustawodawstwach idcej dalej ochrony podmiotw uprawnionych. Dyrektywy rozbudowuj katalog dbr chronionych oraz poszerzaj zakres praw majtkowych przysugujcych podmiotom uprawnionym. Na marginesie
prowadzonych rozwaa wskaza trzeba brak jednolitej techniki legislacyjnej wzakresie
regulacji przedmiotowych kwestii. Niektre dyrektywy zawieraj bd szczegowe regulacje, bd odesanie do innych aktw prawnych. Przy ujednolicaniu prawa wsplnotowego
organy Unii postawiy sobie wysoko poprzeczk, gdy chodzi oochron twrcw iinnych
podmiotw uprawnionych, astandardy pynce zdyrektyw wykraczaj poza minimalne
standardy pynce zkonwencji midzynarodowych5.
4
Ustawa zdnia 4lutego 1994 r. oprawie autorskim iprawach pokrewnych (tekst jednolity Dz.U.
z2006, Nr 90, poz. 631 ze zm.).
5
Przykadowo Konwencja brukselska orozpowszechnianiu drog satelitarn sygnaw przenoszcych program z1974 r. Szerzej na ten temat zob.: A. Matlak, Ujednolicanie treci prawa autorskiego wramach Unii Europejskiej, Prace zWynalazczoci iOchrony Wasnoci Intelektualnej, Rok 2002, z. 80, s. 108
inast.
Agnieszka Grzesiok-Horosz Dyrektywa Kabel-Satelita a polskie prawo autorskie
115
2. Zakres przedmiotowy ipodmiotowy dyrektywy

Omawiana dyrektywa dotyczy rozpowszechniania programw drog satelitarn oraz drog kablow.

Satelita w rozumieniu dyrektywy oznacza satelit dziaajcego na pasmach czstotliwoci, ktre na mocy prawa telekomunikacyjnego zastrzeone s dla
wysania sygnaw do odbioru publicznego. Ponadto bdzie to satelita dziaajcy dla
zamknitych pocze midzy dwiema stacjami, przy czym warunki indywidualnego
odbioru sygnaw musz by porwnywalne zwarunkami wyej wskazanymi. Satelit
definiuje te konwencja brukselska dotyczca sygnaw przekazywanych drog satelitarn jako jakiekolwiek urzdzenie wprzestrzeni pozaziemskiej zdolne do przekazywania sygnau. Rozrniono dwa rodzaje satelitw. Pierwszym s satelity nadawania
bezporedniego DBS Direct Broadcasting Satellites. Dziaaj wten sposb, i wysyaj sygna ze stacji naziemnej wstron satelity. Sygna jest nastpnie odebrany przez
satelit, wzmocniony i wysyany z powrotem w kierunki Ziemi, a nastpnie zostaje
odebrany przez anteny satelitarne indywidualnych uytkownikw. Funkcjonowanie
satelity telekomunikacyjnego FSS Fixed Satellite Service polega na wysaniu sygnau ze stacji naziemnej w stron satelity, nastpuje odebranie sygnau przez satelit,
wzmocnienie iwysyanie zpowrotem wkierunki Ziemi, odebraniu sygnau przez stacje
naziemne lub operatorw kablowych, anastpnie na dalszej obrbce technicznej sygnau iprzekazaniu do odbioru publicznego6.

Zawarta womawianej dyrektywie definicja publiczne rozpowszechnianie
przez satelit ma na celu dokonanie harmonizacji istniejcych praw autorskich ipokrewnych wzakresie nadawania satelitarnego. Publiczny przekaz satelitarny oznacza
dziaanie, wwyniku ktrego sygnay bdce nonikami programu przeznaczonego do
odbioru publicznego, pod kontrol organizacji radiowej i telewizyjnej i na jej odpowiedzialno, wprowadzane s do zamknitego acucha przekazu, prowadzcego do
satelity iz powrotem na Ziemi.

Artyku 3 dyrektywy zobowizuje pastwa czonkowskie do zapewnienia, aby uzyskanie zezwolenia na publiczne rozpowszechnianie utworw przez satelit moliwe byo wycznie wdrodze umowy. Mona jednak postanowi, e umowa
zbiorowa (generalna) midzy organizacj zbiorowego zarzdzania prawami autorskim
aorganizacj radiow itelewizyjn, dotyczca danej kategorii utworw, moe zosta
6
K. Klafkowska-Waniowska, Prawa do nada programw itelewizyjnych wprawie autorskim, Warszawa 2008, s. 67 inast.
116
rozszerzona na podmioty praw autorskich tej samej kategorii, aniereprezentowanych

przez organizacje zbiorowego zarzdzania prawami autorskim pod dwoma warunkami. Po pierwsze, rwnoczenie zpublicznym rozpowszechnianiem przez satelit, ten
sam nadawca dokona emisji przez system naziemny, oraz po drugie, podmiot praw
autorskich nieposiadajcy swojego przedstawiciela, moe w kadej chwili wykluczy
rozszerzenie umowy zbiorowej na jego utwory oraz zbiorowe lub indywidualne korzystanie zjego praw7.
Przez pojcie retransmisja drog kablow wrozumieniu dyrektywy rozumie
si rwnoczesn, niezmienion ipen transmisj programw radiowych lub telewizyjnych z innego pastwa czonkowskiego, drog przewodow lub bezprzewodow,
w tym satelitarn, retransmitowanych w systemie kablowym lub mikrofalowym do
odbioru publicznego. Tak wic przekaz kablowy moe odbywa si zwykorzystaniem
kabli lub wiatowodw, za od tradycyjnego przekazu rni go wiksza pojemno
w zakresie przekazywanych sygnaw, zapewnienie lepszego odbioru i mniejsza podatno na zakcenia oraz skierowanie do krgu osb majcych dostp do danej sieci
kablowej. Podzieli naley pogld, i rozwj sieci kablowych postpowa wkierunku
zbliania dziaalnoci operatorw kablowych do dziaalnoci tradycyjnie pojmowanych nadawcw, co daje podstawy do wyrnienia dwch form wykorzystywania przekazu kablowego: przekazywanie programw innych nadawcw oraz przekazywanie
wasnych programw8.
Operatorzy kablowi (reemitenci) rozpowszechniaj nadania od nadawcw
pierwotnych idrog przejmowania wcaoci ibez zmian programu organizacji radiowych itelewizyjnych, czyli tych pierwotnych nadawcw, oraz wsposb rwnoczesny,
integralny ten program przekazuj do powszechnego odbioru. Artyku 9 dyrektywy
przewiduje obligatoryjne porednictwo organizacji zbiorowego zarzdzania wrelacji
podmioty praw autorskich ipokrewnych aoperator kablowy9. Na potrzeby dyrektywy
przyjto, i pod pojciem organizacja zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi
rozumie si kad organizacj, ktrej jedynym celem lub jednym zgwnych celw jest
zarzdzanie iadministrowanie prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi. Takie
rozwizanie jest zwizane z wielk liczb utworw, jaka znajduje si w obrocie. Dla
prowadzenia spraw twrcw, zabezpieczenia ich praw oraz egzekwowania nalenych
wynagrodze wprowadzono instytucj zbiorowego zarzdu, ktra grupuje twrcw,
jak rwnie producentw inadawcw. Zadaniem organizacji jest zarzdzanie iochro7
A. Matlak, Prawo autorskie weuropejskim prawie wsplnotowym, Prace zWynalazczoci
iOchrony Wasnoci Intelektualnej 2002, z. 83, s. 337.
8
K. Klafkowska-Waniowska, Prawa do nada , op. cit., s. 62.
9
A. Matlak, Prawo autorskie, op. cit., s. 337 inast.
117
na powierzonych im praw autorskich ipraw pokrewnych. Rozwizanie takie jest motywowane specyfik tego rodzaju korzystania, ktre dotyczy ogromnej liczby utworw,
wzwizku zczym zbraku obowizkowego porednictwa operator nie mgby by pewny, e uzyska wszystkie relewantne zezwolenia.
Dyrektywa w art. 10 wyranie wskazuje, e art. 9 nie bdzie si rozciga na
prawa wykonywane przez stacj nadawcz wstosunku do jej wasnych nada, niezalenie od tego czy chodzi oprawa wasne stacji, czy oprawa przeniesione na ni przez
innych uprawnionych. Uzasadnieniem wyjtku jest przewiadczenie, e wtakich przypadkach szczeglne przesanki usprawiedliwiajce przymusowe porednictwo wprowadzone wart. 9dyrektywy nie znajduj zastosowania. Operator kablowy wie bowiem,
programy jakich organizacji radiowych lub telewizyjnych reemituje, zatem zawarcie
odpowiednich umw nie powinno powodowa znaczcych trudnoci.
Wskazany wyjtek ma charakter obligatoryjny. Przymusowe porednictwo organizacji zbiorowego zarzdzania zostaje wyczone, gdy dotyczy praw wykonywanych
przez stacj nadawcz wstosunku do jej wasnych nada. Ju wpreambule do Dyrektywy wskazano, i wyjtek ten nie ogranicza moliwoci przeniesienia praw przez ich
posiadaczy na organizacje zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi izapewnienia
sobie w ten sposb bezporedniego udziau w wynagrodzeniach wypacanych przez
operatora kablowego za retransmisj drog kablow.

Art. 11 dyrektywy kablowo-satelitarnej stanowi, i wprzypadku gdy nie zawarto umowy dotyczcej
zezwolenia na retransmisj drog kablow, Pastwa Czonkowskie zobowizane s zapewni, aby kada ze
stron miaa moliwo skorzystania zpomocy jednego lub kilku mediatorw. Ju wpreambule Dyrektywy
mowa otym, i kada strona umowy powinna mie wkadej chwili moliwo wezwania do pomocy bezstronnych mediatorw, ktrych zadaniem jest pomoc wnegocjacjach iktrzy mog przedstawia wnioski,
propozycje lub zastrzeenia do nich. Preambua zawiera ponadto postulat zapewnienia, aby negocjacje nie
byy bezzasadnie blokowane oraz by nie dochodzio do nieuzasadnionego utrudniania udziau wnich. Zadaniem mediatorw jest udzielenie pomocy wnegocjacjach. Mog oni te przedstawia stronom wnioski.
Jeeli adna ze stron wterminie trzech miesicy od chwili przedoenia propozycji nie zgosi sprzeciwu,
propozycj uwaa si za przyjt.
Mediatorzy musz take mie moliwo formuowania konkretnych propozycji porozumienia koczcego spr. Dyrektywa przyznaje pastwom czonkowskim
bardzo duy zakres swobody wzakresie uksztatowania postpowania polubownego.
Nie istnieje obowizek okrelania regu takiego postpowania wakcie prawnym powszechnie obowizujcym. Jedynymi wymogami co do osb mediatorw s ich bezstronno iniezaleno. Przepisy dyrektywy nie reguluj, wjaki sposb mediatorzy
118
maj by wybierani. Mog oni zatem by wskazywani przez strony, ale mog take by
wybierani przez organy publiczne, np. na etapie tworzenia danego organu. Funkcj
arbitrau moe peni przede wszystkim organ ju istniejcy iwykonujcy take inne
zadania, jak rwnie organ specjalnie powoany w tym celu. Stworzony mechanizm
powinien by jednak fakultatywny wtym znaczeniu, e strony musz mie swobod
wykorzystania innych sposobw dochodzenia do porozumienia, czyli mog si umwi
co do innego mechanizmu polubownego.
Przyjte przez ustawodawc wsplnotowego rozwizania mog rodzi pewne
problemy10. Powstaje np. obawa, czy nie wymusza ono przenoszenia praw na nadawcw, co osabia pozycj autorw. Mog rwnie rodzi si nadmierne trudnoci wrozgraniczaniu przedmiotw ochrony, wstosunku do ktrych waciwa jako kontrahent
dla operatora sieci kablowej jest organizacja zbiorowego zarzdzania od przedmiotw
ochrony, wstosunku do ktrych waciwa jest dana organizacja telewizyjna lub radiowa.
3. Uregulowania krajowe

Emisja programw wsieciach kablowych obejmuje dwie grupy sytuacji
po pierwsze gdy wykorzystuje w programie stworzone przez siebie audycje lub gdy
dokonuje ich wyboru oraz odpowiedniego zestawienia. Wtej sytuacji wymagane jest
uzyskanie koncesji na zasadach oglnych. Druga grupa obejmuje dziaania polegajce
na przekazie kablowym audycji, ktre wtym samym czasie iw niezmienionej formie
emitowane s przez innych nadawcw. Wrozumieniu ustawodawcy jest to rozprowadzanie, zdefiniowane wustawie z29 grudnia 1992 r. oradiofonii itelewizji11 . Zkolei na podstawie przepisw polskiego prawa autorskiego mona wyrni 4 kategorie nada telewizyjnych, zktrych kada stanowi odrbne pole eksploatacji. S nimi:
nadania bezprzewodowe przez stacj naziemn, nadania bezprzewodowe satelitarne,
nadania przewodowe oraz reemisje. Wskazuje si, i takie wyodrbnienie pl eksploracji jest zgodne zpostanowieniami dyrektywy 93/8312.
10
Komisja Europejska przeprowadzia kilka projektw dotyczcych badania kosztw zbiorowego zarzdu, wtym raport dotyczcy przegldu dyrektywy kabel-satelita pt. Wdroenie dyrektywy wsprawie koordynacji niektrych zasad dotyczcych prawa autorskiego oraz praw pokrewnych
stosowanych wodniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drog kablow wwybranych
pastwach czonkowskich Unii Europejskiej, wrzesie 2007, Wzmocnienie ochrony praw wasnoci
intelektualnej iprzemysowej, Transition Facility-Twinning Project PL04-IB-OT-03.
11
Dz.U. 2004, Nr 253, poz. 2531 ze zm.
12
P. lzak, Prawo autorskie. Podrcznik dla studentw szk filmowych iartystycznych, Katowice 2008, s. 93.
119
Dla wskazania, na czym polega niezgodno ustawy oprawie autorskim iprawach pokrewnych zprawem wsplnotowym, przytoczy naley krtko histori licencji
ustawowej. Artyku 24 ustawy oprawie autorskim wpierwotnym brzmieniu13 stanowi, i wolno rozpowszechnia za pomoc anteny zbiorowej oraz sieci kablowej utwory nadawane przez inn organizacj radiow lub telewizyjn drog satelitarn albo
naziemn, jeeli nastpuje to wramach rwnoczesnego, integralnego inieodpatnego
rozpowszechniania programw radiowych lub telewizyjnych i przeznaczone jest do
oznaczonego grona odbiorcw znajdujcych si wjednym budynku lub wdomach jednorodzinnych obejmujcych do 50 gospodarstw domowych. Przepis stanowi take,
i operatorom sieci kablowych wolno rozpowszechnia utwory nadawane przez inne
organizacje radiowe lub telewizyjne dostpne na danym obszarze, jeeli rozpowszechnianie wsieciach kablowych ma charakter rwnoczesny iintegralny znadaniem pierwotnym. Uprawnionym do utworw przysugiwao prawo do wynagrodzenia.
Kolejna zmiana omawianego przepisu wesza wycie 7padziernika 2003 r.14,
kiedy do art. 23 przywrcono ust. 4 wbrzmieniu: Z zastrzeeniem przepisu ust. 1,
operatorom sieci kablowych wolno reemitowa utwory nadawane przez inne organizacje radiowe lub telewizyjne dostpne na danym obszarze, jeeli rozpowszechnianie
wsieciach kablowych ma charakter rwnoczesny iintegralny znadaniem pierwotnym.
Uprawnionym do utworw przysuguje prawo do wynagrodzenia. Wskazane uregulowanie zostao uchylone du nowelizacj prawa autorskiego dokonan w2006 r.
Ustawa zdnia 28 padziernika 2002 r., nowelizujca ustaw oprawie autorskim i prawach pokrewnych15, spowodowaa usunicie odpatnej ustawowej licencji.
Od 1stycznia 2003 r. dziaalno taka wymaga zawarcia przez operatora odpowiednich
umw, co ma uatwi obowizkowe porednictwo organizacji zbiorowego zarzdzania16. Ustawa przewiduje rwnie pomoc Komisji Prawa Autorskiego wrozwizywaniu
sporw midzy operatorami sieci kablowych apodmiotami praw autorskich ipokrewnych wzakresie zawierania iwykonywania umw dotyczcych reemisji17.
1
Artyku 21 ust. 1 prawa autorskiego stanowi, e operatorom sieci kablowych
wolno reemitowa wsieciach kablowych utwory nadawane wprogramach organizacji
13
Dz.U. z1994 r., Nr 24, poz. 83; nowelizacja z9 czerwca 2000 r. nie wprowadzia zmian
wtym zakresie (tekst jednolity Dz.U. z2000 r., Nr 80, poz. 904); zob. take J. Preussner-Zamorska,
[w:] System Prawa , op. cit., s. 375.
14
Dz.U. z2003 r., Nr 166, poz. 1610.
15
Dz.U. z2002 r., Nr 197, poz. 1662; zwypowiedzi pimiennictwa zob. J. Barta, R. Markiewicz [w:] System Prawa, op. cit., s. 758 inast.; J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa
2008, s. 130.
16
Obszerny wywd na ten temat zob. M. Kpiski,[w:] System Prawa , op. cit., s. 522 inast.
17
Dz. U. z2002 r., Nr 197, poz. 1662; zwypowiedzi pimiennictwa zob. J. Barta, R. Markiewicz [w:] System prawa prywatnego, s. 758 inast.
120
radiowych itelewizyjnych wycznie na podstawie umowy zawartej zwaciw organizacj zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi. Wprowadza tym samym przymusowe porednictwo organizacji zbiorowego zarzdzania w zakresie obejmujcym
reemisj kablow, za prawo wsplnotowe przewiduje, e takie uprawnienie powinno
przysugiwa rwnie nadawcy18. Rodzi to pewne problemy. Wprzypadku reemitentw
kablowych ten proces spowodowa midzy innymi podpisanie kontraktu generalnego
ze Stowarzyszeniem Filmowcw Polskich jako podmiotem, ktry reprezentuje utwory
audiowizualne, iwreszcie spr zorganizacj zrzeszajc prawa kompozytorw ipozostaymi organizacjami wzakresie wkadw twrczych do utworw audiowizualnych.
Kolejna nowelizacja majca na celu wdroenie do prawa polskiego dyrektywy19,
dodaa art. 61, mwicy, i rozpowszechnianiem utworu na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej, drog emisji radiowej lub telewizyjnej, prowadzonej wsposb satelitarny jest
jego rozpowszechnianie poprzez wprowadzenie przez organizacj radiow lub telewizyjn ina jej odpowiedzialno, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, do drogi przekazu prowadzcej do satelity iz powrotem na Ziemi. Ustawodawca wskazuje rwnie,
i jeeli rozpowszechnianie utworu drog emisji radiowej lub telewizyjnej prowadzonej
wsposb satelitarny ma miejsce wpastwie niebdcym czonkiem Unii Europejskiej,
ktre nie zapewnia poziomu ochrony okrelonego w dyrektywie nr 93/83 oraz gdy:
1) sygna przekazujcy utwr jest przesyany do satelity za porednictwem ziemskiej stacji
nadawczej znajdujcej si na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, uwaa si, e utwr zosta rozpowszechniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez operatora tej stacji;
2) sygna przekazujcy utwr jest przesyany do satelity za porednictwem ziemskiej
stacji nadawczej znajdujcej si na terytorium pastwa niebdcego czonkiem Unii Europejskiej, arozpowszechnianie utworu odbywa si na zlecenie organizacji radiowej lub
telewizyjnej majcej siedzib wjednym zpastw czonkowskich Unii Europejskiej oraz
gwne przedsibiorstwo na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, uwaa si, e utwr
zosta rozpowszechniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez t organizacj.
Ustawa stanowi ponadto, i wprzypadku gdy sygna zawierajcy tre utworu jest kodowany wsposb uniemoliwiajcy jego powszechny inieograniczony odbir, jest to
rozpowszechnianie, wrozumieniu wyej wskazanym, pod warunkiem rwnoczesnego
udostpnienia przez organizacj radiow lub telewizyjn, lub za jej zgod, rodkw
do odbioru tego sygnau. Wskazana nowelizacja wprowadza do polskiego porzdku
prawnego definicj satelity jako sztucznego satelity Ziemi dziaajcego wpasmach czstotliwoci, ktre na mocy przepisw ustawy zdnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomu18
Zob. K. Kuch [w:] Jak stworzy prawo autorskie na miar XXI wieku - pierwsze kroki, Warszawa 2008, s. 23 inast.; ibidem A. Jucewicz, s. 62.
19
Ustawa zdnia 9maja 2007 r. ozmianie ustawy oprawie autorskim iprawach pokrewnych
oraz niektrych innych ustaw (Dz.U. Nr 99, poz. 662).
121
nikacyjne20 s przeznaczone dla celw emisji sygnaw przeznaczonych do publicznego

odbioru lub dla zamknitej komunikacji pomidzy dwoma punktami, przy czym odbir
sygnaw wobu tych przypadkach musi odbywa si wporwnywalnych warunkach.

Pimiennictwo krytycznie wypowiada si na temat tej nowelizacji, wskazujc, i zmiany nie zostay dostosowane do terminologii uytej winnych pokrewnych
ustawach iwymaga istotnych korekt terminologicznych. Nielogiczna jest budowa art.
61, jako e wust. 1zastosowano pojcie rozpowszechnienia utworu drog emisji radiofonicznej lub telewizyjnej, ktre zdefiniowane jest nastpnie wust. 2. Nieprawidowoci jest take odwoanie si do postanowie dyrektywy, albowiem odpowiedni poziom
ochrony powinien wynika z ustawodawstwa krajowego dostosowanego do dyrektywy21.
Kolejny problem zwizany z nadaniami dotyczy wynagrodzenia, ktre s egzekwowane za porednictwem organizacji zbiorowego zarzdzania, chyba e nadawcy
korzystaj bezporednio na podstawie umw zawartych z twrcami, na przykad na
skutek zamwienia danego utworu przez nadawc na swoje potrzeby22.
Wyraa si w doktrynie radykalny pogld, i system zbiorowego zarzdzania
dziaajcy wPolsce jest nieefektywny.
Uwzgldnieniu podlega take znaczcy wzrost liczby iznaczenia kanaw tematycznych w stosunku do kanaw otwartych. Zasadnicza rnica pomidzy tymi
dwoma programami telewizyjnymi, ktre s nonikiem dystrybucji utworw audiowizualnych, w znacznej mierze polega na tym, e w zupenie inny sposb nastpuje
przekazanie rodkw finansowych od odbiorcy, czyli widza, do producenta itwrcy.
Wprzypadku kanaw tematycznych gwnym nonikiem jest opata pobierana przez
nadawc telewizyjnego od operatora kablowego, ktry zkolei moe j wypaci, poniewa za swoj dziaalno pobiera wynagrodzenie od widzw. Wsystemie, wktrym wynagrodzenie twrcw jest nalene od dziaalnoci nadawcy telewizyjnego wpodobnym
zakresie jak od nadawcy reemitenta, jeden strumie pienidzy jest de facto podwjnie
obciony wypat wynagrodzenia. System, ktry dzisiaj funkcjonuje, lepiej sprawdza
si wprzypadku, zjednej strony, licencji ustawowej, az drugiej strony, wprzypadku
kanaw otwartych, gdzie znaczny koszt produkcji programu by refundowany przez
dziaalno reklamow nadawcy telewizyjnego irodki pozyskiwane zdziaalnoci reklamowej, co wwikszym stopniu stanowio ornicy pomidzy dziaalnoci nadaw20
Dz.U. Nr 171, poz. 1800, zpn. zm.
21
A. Tischner, T. Targosz, Dostosowanie polskiego prawa wasnoci intelektualnej do wymogw prawa wsplnotowego. Uwagi na tle projektu zdnia 24 maja 2006 r. ustawy ozmianie ustawy
oprawie autorskim iprawach pokrewnych oraz ozmianie innych ustaw, Prace Instytutu Wasnoci
Intelektualnej UJ 2007, z. 97, s. 79 oraz s. 137.
22
W. Kowalski [w:] Jak stworzy, op. cit. , s. 13 inast.
122
cy a dziaalnoci reemitenta. Dzisiaj znaczenie reemitentw w przypadku kanaw

tematycznych wzrasta, przy czym nie zmienia to waden sposb polityki organizacji
zbiorowego zarzdzania wPolsce, ktre daj nadal wynagrodzenia od jednego idrugiego podmiotu, nie uwzgldniajc waden sposb ekonomicznego sensu przepyww
finansowych, ktre temu procesowi towarzysz. Wzwizku zpowyszym nadawcy telewizyjni ikablowi oraz operatorzy multipleksw od dawna postuluj wynegocjowanie
tak zwanego plafonu najwyszego poziomu obcie, do czego niezbdna jest zgoda
wszystkich organizacji zbiorowego zarzdu.
Dotychczasowa praktyka zatwierdzenia osobnych tabel dla kadej zorganizacji
poprzez odrbne kilkuosobowe komisje powoywane spord czonkw Komisji Prawa
Autorskiego skompromitowaa si, awszystkie dotychczasowo zatwierdzone przez ministra kultury tabele na mocy wyrokw rnych sdw przestay obowizywa23.
Podkrelenia wymaga fakt, i likwidacja licencji nie bya celem samym wsobie dla ustawodawcy wsplnotowego, ale stanowia realizacj zasady cywilnych umw
zawieranych przez uytkownikw itwrcw (ich reprezentantw) wmiejsce rozwiza administracyjnych. Std zgodnie zdyrektyw wprowadzono przymus zawierania
umw zwizanych z reemisj za porednictwem organizacji zbiorowego zarzdzania
pod warunkiem, e praw tych uytkownik nie nabdzie za porednictwem nadawcy.
Wprzypadku, gdy nadawca dysponuje prawami autorskimi do zezwalania na reemisj, nie ma koniecznoci wprowadzania sztucznych porednikw. A zatem przymus
porednictwa organizacji zbiorowego zarzdzania powstaje dopiero wsytuacji braku
moliwoci nabycia takich praw od nadawcy. Wszystkie nowelizacje prawa autorskiego
dokonywane od 2000 r., majce na celu wprowadzenie dyrektywy SAT- KAB, pomijay
powysz okoliczno. Wchwili obecnej wustawie oprawie autorskim nie przewidziano moliwoci nabywania praw autorskich na polu reemisji bezporednio od nadawcw, ale obowizuje bezwzgldny nakaz zawierania umw za porednictwem organizacji zbiorowego zarzdzania, ktry jest sprzeczny znakazami omawianej dyrektywy.
Wprocesie ustalania stawek nie ma bezstronnego mediatora, co stanowi kolejn zniespjnoci polskiego prawa autorskiego zomawian dyrektyw, przewidujc
wtym zakresie postpowanie mediacyjne. Ustawodawca przyzna, e ma wiadomo
koniecznoci wprowadzenia instytucji mediatorw, ale nastpi to miao rwnoczenie
ze zmian kodeksu postpowania cywilnego24. Zaoenie o wprowadzeniu instytucji
mediacji, pomimo nowelizacji wtym zakresie Kodeksu postpowania cywilnego, jak
dotd, niestety, nie nastpio.
23
Szerzej: J. Bromski, [w:] Jak stworzy, op. cit., s. 45 inast.
24
Uzasadnienie do projektu zmiany ustawy oprawie autorskim z2004 r. (druk sejmowy nr 2465, s.
31); zob. take stanowisko Konsorcjum Przyjazne Prawo Autorskie wsprawie projektu nowelizacji ustawy
oprawie autorskim iprawach pokrewnych (druk 1628), Warszawa 2009.
123
4. Propozycje rozwiza
Przed sformuowaniem postulatw de lege ferenda warto wskaza uwagi prawno-porwnawcze. Krajami, ktre wykorzystuj wyspecjalizowane organy do mediacji,
s Austria, Dania, Niemcy, Wgry, Hiszpania. Warto rwnie wskaza, i pastwa,
wktrych funkcjonuj organy lub instytucje wykorzystywane do rozwizywania sporw midzy organizacjami zbiorowego zarzdzania iuytkownikami (w tym wzakresie
wysokoci stawek), wykorzystuj je rwnie jako platform mediacyjno-arbitraow.
Zkolei pastwami, ktre bazuj na mediacji ad hoc, s Belgia, Czechy, Estonia, Szwecja25.
1
Jak ju wykazywano w toku rozwaa, art. 21 ust. 1 prawa autorskiego jedynie
czciowo realizuje nakaz ustawodawcy wsplnotowego. Przymus porednictwa organizacji zbiorowego zarzdzania nie obejmuje praw do nada, ale obowizuje take
wstosunku do praw nabytych przez organizacj radiow lub telewizyjn wsposb po1
chodny. Konieczne staje si zatem takie rozszerzenie treci art. 21 prawa autorskiego,
aby czynio zado art. 10 dyrektywy 93/83/EWG.
Wskazuje si, i surowe ustawodawstwo wzakresie dochodzenia roszcze przez
organizacje zbiorowego zarzdzania jest gwn przyczyn, e nie dochodzi do zawierania ugd. Narzdzia prawne, ktre zostay wprowadzone do ustawy oprawie autorskim, nie tylko wzakresie cywilnym, ale rwnie karnym, zachcaj twrcw do szukania swojej ochrony wsposb drastyczny, przy uywaniu argumentw, e uytkownicy
w bardzo negatywny sposb traktuj ich utwory, e istnieje piractwo. Zatem prawo
nie zachca partnerw wtym zakresie do zawierania porozumie oraz podejmowania
mediacji, ktre zakocz si satysfakcjonujco dla obu uytkownikw.
Naley ponadto mie na uwadze uwarunkowania wynikajce zart. 11 dyrektywy, zgodnie z ktrymi czonkowie Komisji Prawa Autorskiego musz by wybierani w taki sposb, aby speniali wymogi bezstronnoci i niezalenoci. Skad mediatorw, wyoniony
zczonkw Komisji, musi mie moliwo zaproponowania stronom projektu konkretnego uzgodnienia, abrak sprzeciwu wcigu trzech miesicy od dorczenia tej propozycji prowadzi musi do tego, e stanie si ona wica dla stron. Polska regulacja nie moe take
zmusza stron do skorzystania ztego mechanizmu mediacji, jeeli strony zgodnie wybior
inny sposb (np. same wybior swoich mediatorw). Zasadne jest take wzmocnienie mediacyjnej funkcji Komisji Prawa Autorskiego take dla innych kategorii spraw26.
25
Zob. szerzej: P. lzak, Pola eksploatacji utworw audiowizualnych. Monografia, Bydgoszcz-Katowice 2006, s. 170 inast.
26
Zob. J. Barta, R. Markiewicz, A. Matlak (red.), Zaoenia do nowelizacji przepisw oorganizacjach zbiorowego zarzdzania wzakresie wynikajcym zuchylenia art. 108 ust. 3ustawy oprawie
124
Sporn kwesti pozostaje take sposb ustalania wynagrodzenia. System anglosaski np. umoliwia tak zwane nabycie urda, wznacznej mierze uproducenta,
aprzede wszystkim unadawcy. Nadawca ma moliwo podjcia decyzji, czy dokonuje
opaty, wtym rwnie za porednictwem organizacji zbiorowego zarzdzania, wynagrodzenia na rzecz twrcw ju na etapie rozliczenia wanie przez nadawc. Wkonsekwencji daje to moliwo bardziej elastycznego zarzdzania swoim produktem przez
nadawc. Jest to lepiej dostosowane do dystrybucji programw tematycznych lub programw otwartych, awic rnych programw (produktw), na ktrych si wbardzo
rny sposb zarabia. Koszty takiego systemu s nisze ni innych systemw funkcjonujcych wEuropie.
System, ktry czsto jest przywoywany wPolsce, to system niemiecki, wktrym funkcjonuje wiele organizacji zbiorowego zarzdzania, nie ma moliwoci nabycia
praw urda, awic zarwno nadawcy, jak ireemitenci rozliczaj si odrbnie, prowadz negocjacje zkadym zpartnerw rwnie odrbnie. Jest on ponaddwukrotnie
droszy ni system angielski. WHolandii istnieje podobny system jak wNiemczech27.
Jako e obecny stan prawny ifaktyczny nie do koca odpowiada nowym tendencjom rynkowym zwizanym zeksploatacj utworw iformami tej eksploatacji, postuluje si take neutralno technologiczn, tzn. usugi powinny by opisane zgodnie
z funkcj, jak peni w stosunku do finalnego odbiorcy. Reemisja polega na przejmowaniu sygnau telewizyjnego iw czasie rzeczywistym, integralnie ibez zmian przekazywaniu go dalej do abonenta, zatem w wietle prawa autorskiego niezalenie od
technologii, jak zostanie wykonana: czy to drog satelitarn, czy kablow, czy rozsiewcz naziemnie, powinna by postrzegana jednorodnie, podlegajc takim samym
stawkom tantiem.
Wynagrodzenie dla twrcy powinno natomiast by zwizane zt czci usugi,
ktra bezporednio zaley od jego wkadu twrczego. Nie powinno by waden sposb
uzalenione od technologii, wjakiej serwis jest dostarczany. Take wposzanowaniu
neutralnoci technologicznej powinny by ksztatowane odrbne pola eksploatacji28.
Postulat rodowiska twrcw dotyczy jasnych przepisw i procedur umoliwiajcych okrelenie cznej wysokoci stawek, czyli ceny praw na danym polu eksploatacji. Wskazuje si take, i czna suma opat powinna dotyczy pl w sposb
nierozerwalnie ze sob zwizanych. Takimi polami na polskim rynku s nadanie ireemisja. Dlatego obcienie powinno by ustalane globalnie dla obu tych pl, anastpnie rozdzielone, ze wskazaniem, ile powinno si paci na polu nadania, aile reemisji,
autorskim, Krakw 2008.
27
Por. J. Biaobrzeski [w:] Jak stworzy, op. cit., s. 34.
28
Zob. T. Wgrzynowski [w:] Jak stworzy, op. cit., s. 53 inast.
125
uwzgldniajc oczywicie ibiorc pod uwag, e reemisja jest wtrna wstosunku do

nadania. Musi istnie moliwo okrelenia globalnego obcienia uytkownikw ztytuu wykorzystania praw autorskich ipokrewnych. Kwota ta powinna by tak dobrana,
aby twrcy i wykonawcy otrzymywali odpowiednie wynagrodzenie, a rodki rozpowszechniania na danym polu nie byy ograniczane.
5. Podsumowanie
Dua aktywno ustawodawcy wsplnotowego wpostaci dyrektyw dotyczcych
prawa wasnoci intelektualnej wymaga implementacji do prawa polskiego, co moe
rodzi pewne problemy.
Intencj ustawodawcy wsplnotowego byo, aby wmiejsce licencji ustawowej
wprowadzi mechanizm, ktry zapewniaby zjednej strony pewno nabycia caoci
praw przez uytkownikw, az drugiej zmuszaby organizacje zbiorowego zarzdzania
do tego, aby tryb negocjacji nie przybiera drastycznych form oraz by nie dochodzio do
naduywania swej pozycji wtym wzgldzie.
Jak wskazano w toku rozwaa, konieczno dostosowania polskiego prawa
do prawa wsplnotowego w tym zakresie spowodowaa spory dotyczce korzystania
zpraw autorskich. Przed nowelizacj jedyn kwesti, ktra wymagaa wyjanienia, bya
kwestia wynagrodzenia, kiedy za ustawodawca zdecydowa si na zniesienie licencji
ustawowej iwprowadzenie przymusu porednictwa organizacji zbiorowego zarzdzania, po stronie tyche pojawio si bardzo silne narzdzie do roszcze zakazowych,
czyli roszcze, ktre miayby doprowadzi do sytuacji, wktrej operatorzy kablowi, czy
te inni uytkownicy praw, nie mogliby eksploatowa praw autorskich.
Postuluje si zatem zapewnienie moliwoci przeniesienia praw na nadawc,
tak aby to znim mona byo zawrze umow oreemisji oraz zapewnienie udziau bezstronnego mediatora, ktry uatwi dojcie do porozumienia stronom umw prawnoautorskich oraz racjonalne uoenie stosunkw pomidzy nadawcami, reemitentami
iorganizacjami zbiorowego zarzdzania.
Silnie podkrela si konieczno oparcia relacji uprawniony uytkownik na
umowie cywilnoprawnej, podlegajcej negocjacjom, anie na decyzji administracyjnej,
jako e system ustalania tabel zupenie si nie sprawdzi. Ustawa powinna uwzgldnia fakt, i sposb wykorzystania utworw jako cz relacji gospodarczych stron jest
przedmiotem umowy cywilnej i w sposb naturalny podlega negocjacjom. Zgodnie
zomawian dyrektyw, negocjacje powinien wspomaga bezstronny mediator, ewentualne za spory powinny by rozstrzygane rwnie wycznie na drodze cywilnoprawnej, z poszanowaniem konstytucyjnej zasady prawa do sdu, a nie przed urzdami
pastwowymi. Rodzi to postulat poddania rozstrzygania sporw sdowi ochrony kon-
126
kurencji lub innym sdom gospodarczym zudziaem mediatorw, tj. Sdowi Ochrony
Konkurencji i Konsumentw lub innemu wyspecjalizowanemu sdowi gospodarczemu. Pod rozwag podda mona moliwo rezygnowania zporednictwa organizacji
zbiorowego zarzdzania oraz odebranie Komisji Prawa Autorskiego kompetencji do
rozstrzygania sporw zwizanych zzawarciem umowy oreemisj.
Regulacje dotyczce rynku utworw audiowizualnych powinny odpowiada
jego potrzebom. Normujc zasady wypaty wynagrodzenia na rzecz wsptwrcw
dzie audiowizualnych, naley pamita rwnie o interesach ekonomicznych tych,
ktrzy dystrybuuj te dziea czy to bdzie nadawca, czy operator satelitarny, czy te
kablowy tak aby gwna motywacja prowadzonej przez nich dziaalnoci, jak jest
uzyskanie zyskw, moga by zachowana.
SUMMARY:
The Directive on satellite broadcasting and cable retransmission and the Polish Copyright Act
The article concerns one of the issues of intellectual property rights. In the initial
part of it the author discusses the directive on the transfer of satellite and cable. In
the next part there are some reflections on the Polish copyright law. In conclusion
the author proposes some changes in Polish law to implement requirements of European law.
KEY WORDS: satellite broadcasting, cable retransmission, copyrights, intellectual property, adaptation the law
Joanna Gierula
Wybory samorzdowe 2010 na amach

Wiadomoi Zagbia i Kuriera Miejskiego
STRESZCZENIE
Krtka charakterystyka segmentu prasowego lokalnej przestrzeni Sosnowca.
Analiza ilociowo-jakociowa udziau mediw lokalnych w kampanii wyborczej
do samorzdu terytorialnego w2010 roku. Obraz kampanii kreowany na amach
lokalnej prasy niezalenej isamorzdowej. Prba rekonstrukcji polityki redakcyjnej.
SOWA KLUCZOWE: prasa lokalna, kampania wyborcza, prasa samorzdowa,
lokalna prasa prywatna, polityka redakcyjna
Komunikowanie lokalne jest nierozcznie zwizane z mediami lokalnymi,

chocia charakteryzuje si duym udziaem czynnika interpersonalnego, co wie si
zmoliwoci bezporedniego dowiadczania lokalnego ycia spoecznego, indywidualnej penetracji przestrzeni lokalnej i koniecznoci pozostawiania jednostki w sieci
powiza interpersonalnych. Wszystkie te czynniki ju nie dotycz przestrzeni regionalnej, atym bardziej krajowej czy globalnej1.
Lokalne komunikowanie polityczne rozumiane jest najoglniej jako wzajemna
wymiana informacji (wiedzy, opinii) midzy lokalnymi aktorami ycia politycznego,
mediami iobywatelami2.
Lokalne systemy polityczne s integraln czci systemu politycznego pastwa, apodejmowane tutaj decyzje bezporednio przekadaj si na sposb widzenia
polityki przez obywateli. Maj wpyw na jako ich ycia isposoby mylenia spoecznego. Poziom polityki lokalnej charakteryzuje si okrelonym stopniem autonomii, ma
swoj specyfik ilokalne uwarunkowania3.
Jednostkami tworzcymi lokalne przestrzenie komunikacyjne s przede
wszystkim gminy, rozumiane zarwno w sensie administracyjno-prawnym, jak i socjokulturowym. W ich obrb mog wchodzi te powiaty lub subregiony. Tworzywo
komunikacyjne stanowi za informacje rozpowszechniane wramach tych jednostek,
1
2
3
S. Michalczyk, Media lokalne wsystemie komunikowania, Katowice 2000, s. 284-285.

Ibidem.
Ibidem.
128
stanowice podstaw lokalnej opinii publicznej. Wramach lokalnych przestrzeni komunikacyjnych funkcjonuj lokalne media drukowane i elektroniczne, jednak przestrzenie te s otwarte take na inne media zewntrzne biorce udzia wtutejszej komunikacji, mimo e ze swej istoty nastawione s na penetracj przestrzeni szerszych.
W lokalnych przestrzeniach komunikacyjnych kumuluj si zatem wpywy rnych
mediw, tych owszym iszerszym zasigu przestrzennym4.
Krtka charakterystyka rynku lokalnego
Prasa lokalna nie miaa nigdy jednoznacznie ustalonej nazwy terminologicznej.
Wynika to przede wszystkim zfaktu duego zrnicowania typologicznego tej czci
systemu prasowego wPolsce. Pojcie to byo przedmiotem rozwaa wielu autorw.
Jak si wydaje, najbardziej uniwersaln wtym wzgldzie proponuje Marian Gierula,
co jest efektem wieloletnich studiw prowadzonych przez wielu badaczy wZakadzie
Dziennikarstwa Uniwersytetu lskiego zapocztkowanych przez Jzefa Mdrego5.
Za pras lokaln Marian Gierula uznaje t cz systemu prasy, ktr mona
wydzieli zcaoci na podstawie przewaajcej zawartoci zwizanej zyciem ifunkcjonowaniem spoecznoci lokalnej. Do pojcia prasy lokalnej naley wczy take media
regionalne lub nawet oglnokrajowe, oile ich zawarto uczestniczy wtworzeniu sieci
komunikacyjnej spoecznoci lokalnej wjej informacyjnym wymiarze lokalnym6.
W Sosnowcu prywatn lokaln pras reprezentuj Wiadomoci Zagbia,
Twoje Zagbie, Teraz Zagbie, ycie Sosnowca oraz dodatek lokalny do Dziennika Zachodniego.
Dziennik Zachodni wydawany jest od 1945 roku. To regionalny dziennik
wwojewdztwie lskim, ajego redaktorem naczelnym jest Marek Twarg. Dziennik
wydawany jest przez spk Polskapresse. Zajmuje si wydarzeniami ze wiata, kraju
iregionu oraz drukuje lokalne dodatki, wtym pitkowe wydanie oSosnowcu.
Twoje Zagbie jest bezpatnym tygodnikiem regionalnym. Wydawane jest
wnakadzie 45 tysicy egzemplarzy od marca 2010 roku. Redaktorem naczelnym iwydawc jest Jacek Dyc. Na jego amach poruszane s tematy zarwno lokalne, jak iregionalne. Gazeta ma swoje elektroniczne wydanie.
Teraz Zagbie to miesicznik spoeczno-kulturalny ukazujcy si od stycznia
4
Ibidem.
5
J. Mdry, Teoretyczne ipraktyczne implikacje przestrzennego umiejscowienia tygodnikw lokalnych woglnokrajowym systemie prasy, [w:] E. Kurzawa (red.), Tygodniki lokalne. IOglnopolskie
Konfrontacje Dziennikarzy Pism Regionalnych, Krakw Katowice 1984, s. 25-33.
6
M. Gierula, Polska prasa lokalna 1989-2000. Typologia ispoeczne funkcjonowanie, Katowice 2005, s. 32.
Joanna Gierula Wybory samorzdowe 2010 na amach...
129
2010 roku. Jest to pismo bezpatne, ajego redaktorem naczelnym jest Marek Szulc.
Miesicznik jest dostpny wSosnowcu, atake wDbrowie Grniczej, Bdzinie, Jaworznie oraz pozostaych okolicznych gminach. Opisuje najwaniejsze wydarzenia
zregionu, jednak najwicej miejsca powica Sosnowcowi. Pismo wydawane jest przez
wydawnictwo Progres.
ycie Sosnowca to bezpatny miesicznik lokalny ukazujcy si w pierwszy
pitek miesica. Pismo ukazuje si od grudnia 2009 roku, ajego redaktorem naczelnym jest Marta Janicka.
Prasa samorzdowa jest rwnie elementem lokalnego systemu komunikacji
iw Sosnowcu reprezentowana jest przez Kurier Miejski.
Na terenie Sosnowca ukazuje si rwnie lokalna prasa katolicka w postaci
kilku tytuw prasy parafialnej, diecezjalna mutacja do czstochowskiej Niedzieli
wpostaci Niedzieli Sosnowieckiej ikrakowskiego rda, prasa zakadowa (m.in.
Informator, Wolny Zwizkowiec, Halo Makro iinne) oraz prasa szkolna (Kleks,
Echo Szkoy, Kropeczka, E!milka iinne).
Metoda bada
Zastosowana wpracy metoda badawcza jest metod analizy zawartoci.
Analiza zawartoci w ujciu W. Pisarka jest zespoem rnych technik systematycznego badania strumieni lub zbiorw przekazw, polegajcego na moliwie
obiektywnym (w praktyce zwykle intersubiektywnie zgodnym) wyrnianiu iidentyfikowaniu ich moliwie jednoznacznie skonkretyzowanych, formalnych lub treciowych
elementw oraz na moliwie precyzyjnym (w praktyce zwykle ilociowym) szacowaniu
rozkadu wystpowania tych elementw ina gwnie porwnawczym wnioskowaniu,
azmierzajcego przez poznanie zawartoci przekazw do poznania innych elementw
i uwarunkowa procesu komunikacyjnego7. Wszerokim znaczeniu przez analiz zawartoci przekazu rozumie si rozkadanie go na elementy prostsze lub wyodrbnianie
jego cech, waciwoci ielementw, anastpnie klasyfikowanie ich zgodnie zprzyjtym systemem kategorii8. Wswoich badaniach zastosowaam zarwno ilociowy, jak
ijakociowy wymiar teje metody badawczej.
7
8
W. Pisarek, Analiza zawartoci prasy, Krakw 1983, s. 45.

Ibidem, s. 29.
130
Wiadomoci Zagbia
Wiadomoci Zagbia to tygodnik informacyjno-publicystyczny, ktry posiada ponad pidziesicioletni histori.
Pierwszy numer, wwczas pod nazw Wiadomoci Sosnowieckie, ukaza si
1maja 1956 roku. Pierwszym redaktorem naczelnym by Edward Poppek. Na pocztku
tygodnik posiada dwie mutacje terenowe: Wiadomoci Bdziskie, apniej Wiadomoci Bdzisko-Dbrowskie oraz Wiadomoci Mysowicko-Szopienickie. 24
kwietnia 1959 roku gazeta zmienia tytu na Wiadomoci Zagbia. Rwnoczenie
przestaa si ukazywa mutacja bdzisko-dbrowska, aczasopismo objo swym zasigiem wszystkie miejscowoci Zagbia. 24 lutego 1961 roku, po ukazaniu si 221
numerw, przestaa wychodzi mutacja mysowicko-szopienicka. Jednoczenie redakcja zacza wydawa mutacj zawierciask imyszkowsk9. Wlutym 1961 roku Wiadomoci Zagbia zostay przejte przez lskie Wydawnictwo Prasowe RSW Prasa
wKatowicach. 6maja 1966 roku wkioskach ukaza si numer jubileuszowy Wiadomoci Zagbia przygotowany zokazji 10-lecia pisma10. 4grudnia 1970 roku ukaza si
prbny numer gazety drukowany wkolorze. By to pierwszy lokalny tygodnik wPolsce
wydawany wten sposb. Pismo zmienio take swj tytu na Zagbie. W1976 roku
czasopismo powrcio do czarno-biaej szaty graficznej idawnego tytuu Wiadomoci
Zagbia. Po wprowadzeniu stanu wojennego wgrudniu 1981 roku wydawanie Wiadomoci Zagbia zostao zawieszone. Gazeta powrcia na rynek wmarcu 1982 roku.
2 maja 1986 roku ukaza si numer jubileuszowy z okazji 30-lecia pisma11. W 1990
roku, w zwizku z procesem likwidacyjnym RSW Prasa Ksika Ruch, tytu
Wiadomoci Zagbia zosta przejty przez Sosnowieck Spdzielni Pracy Dziennikarzy. W1999 roku pismo zmienio szat graficzn, objto isposb skadu. Wydawc
tygodnika staa si spka zograniczon odpowiedzialnoci Wiadomoci Zagbia
kierowana przez Jadwig Krzeszowiec, ktra penia jednoczenie funkcj redaktora
naczelnego tygodnika12.
Od wrzenia 2006 r. do marca 2007 r. nastpia przerwa wwydawaniu. Po zmianie waciciela tygodnik ukazuje si od 3 kwietnia 2007 roku. Wydawc jest Wysza
Szkoa Humanitas wSosnowcu, aredaktorem naczelnym Jadwiga Krzeszowiec. Tygodnik ponownie zmieni charakter iszat graficzn. Odmodzono zesp reporterski13.
9
10
11
12
13
http://www.wiadomoscizaglebia.pl/otygodniku.htm [dostp: 13.02.2011].

Ibidem.
Ibidem.
Ibidem.
Ibidem.
131
Badania wasne
Przedmiotem bada byy publikacje wyborcze iokoowyborcze, prezentowane
na amach Wiadomoci Zagbia. Ogem zostao poddanych analizie 14 wyda tygodnika wokresie od 7wrzenia 2010 do 7grudnia 2010 r.
Materiay wnich zawarte mona podzieli na 2kategorie: teksty powicone
wyborom do rad miast, powiatw isejmiku wojewdzkiego oraz materiay dotyczce
kandydatw na prezydentw iburmistrzw miast naszego regionu.
Publikacje dotyczce wyborw do rad miast, powiatw i sejmiku
wojewdzkiego
Publikacje dotyczce wyborw samorzdowych podzieli mona na kilka rodzajw. S to artykuy informacyjne dotyczce poszczeglnych komitetw wyborczych
ikandydatw, materiay przedstawiajce biece sprawy iproblemy oraz teksty podsumowujce ostatni kadencj wadz miasta iradnych. Wanym elementem s rwnie
wywiady zkandydatami na radnych, jak iz osobami piastujcymi jeszcze stanowiska
wradzie miasta.
Inauguracj tematyki wyborczej w Wiadomociach Zagbia byo przedstawienie na czowce 36 numeru kandydatw na prezydenta Sosnowca 14. Wtym samym
wydaniu wtekcie Obecno raczej wybircza15 autor rozlicza poszczeglnych radnych, wymieniajc ich zimienia inazwiska oraz zuczestnictwa na posiedzeniach komisji, ktrych s czonkami. Wkolejnym tygodniu czytamy wywiad zradnym Krzysztofem
Haadusem zatytuowany Lista PiS albo nic16. Autor podkrela, e zradnym zwizany
jest pewien paradoks. Z jednej strony nie jest Pan czonkiem PiS-u tylko czonkiem
klubu radnych, ale zdrugiej strony najbardziej wyrazist osob ztego grona. Haadus
odpowiada, e rozumie konieczno funkcjonowania politycznego wgrupach, ale obserwacje tego, co dzieje si wewntrz kadej partii, nie zachcaj zbytnio do podjcia
decyzji o wstpieniu do niej. Niemniej jednak najbardziej zwizany czuje si tylko
iwycznie zPiS-em imwi: W tych wyborach albo PiS, albo nic17. Wtym samym
numerze wartykule Bo sprawdzony ilojalny wobec PiS18 czytamy odecyzjach per14
Czterech wspaniaych?, pod red. P. Celeja, A. Kaczora, I. Pawowskiej, Wiadomoci Zagbia, nr 36/2010, s. 1.
15
Obecno raczej wybircza, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 36/2010, s. 5.
16
Lista PiS albo nic, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 37/2010, s. 4.
17
Ibidem.
18
Bo sprawdzony ilojalny wobec PiS, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 37/2010, s. 4.
132
sonalnych partii dotyczcych osb inumerw na listach wposzczeglnych okrgach

do rady miasta isejmiku wojewdztwa. Wkolejnym tygodniu gwnym tematem wyborczym jest tzw. afera billboardowa sprawdzony gospodarz. Wpublikacji Brudny
pocztek kampanii samorzdowej19 czytamy o specjalnej konferencji prasowej SLD
zwoanej w zwizku z billboardami przygotowywanymi przez sympatykw zwizanych z sosnowieck PO. Wida na nich zaniedbane kamienice, zrujnowany dworzec
wMaczkach isterty walajcych si mieci. Nie mona wybiera na billboardy tylko
miejsc zaniedbanych, nie zarzdzanych w dodatku przez miasto. Nawet najbogatsze
metropolie maj takie miejsca idzielnice, ktre s mao atrakcyjne dla oka. Zdaniem
przedstawicieli sosnowieckiego SLD to wanie PO na czele zposem Jarosawem Pit jest odpowiedzialna za przygotowanie billboardw wtakiej postaci. Interesuje nas
kwestia, zjakich rodkw finansowana jest ta kampania? Zarzd miejski PO odci si
od caej akcji. Tymczasem dysponujemy wydrukiem e-maila, wktrym jest wyranie
napisane, e billboardy maj by dostarczone pod adres biura poselskiego Jarosawa
Pity owiadczy Tomasz Niedziela, rzecznik sosnowieckiego SLD20. Wtym samym
numerze wrubryce Nasze rozmowy zamieszczone s dwawywiady zprzedstawicielami spornych stron. Wywiad Sosnowiec traci zdolnych ludzi21 zukaszem Strczkiem sosnowieckim dziaaczem Modych Demokratw oraz Platforma gra grup
modych22 rozmowa zTomaszem Niedziel, zwizanym zSLD.
Jedynym wyamujcym si ztematu czarnego PR wtym wydaniu jest artyku
Rzecznik szuka nowej posady23. Mwi on otym, i rzecznik sosnowieckiego ratusza
Grzegorz Dbrowski, pojawi si na plakatach wyborczych ibillboardach SLD wBdzinie. Sam zainteresowany przed startem kampanii samorzdowej nie chcia komentowa tej sprawy. Zapewnia jednak, e waden sposb nie koliduje to zjego prac zawodow24. Wnumerze 39 nie byo adnych publikacji dotyczcych wyborw itrwajcej
kampanii wyborczej. Wkolejnym tygodniu (nr 40) gazeta publikuje kilka artykuw
dotyczcych wyborw wodarzy miast oraz wywiad25 O lokalnej polityce, przyszoci Sosnowca iwizji rozwoju miasta zprof. dr. hab. Jackiem Wodzem, socjologiem
Uniwersytetu lskiego, ktry od 1988 roku mieszka w Sosnowcu. Profesor skary
19
Brudny pocztek kampanii samorzdowej, pod red. (A.K), Wiadomoci Zagbia, nr
38/2010, s. 3.
20
Ibidem.
21
Sosnowiec traci zdolnych ludzi, pod red. P. Ruty, Wiadomoci Zagbia, nr 38/2010, s.10.
22
Platforma gra grup modych, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 38/2010, s.10.
23
Rzecznik szuka nowej posady, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 38/2010, s. 5.
24
Ibidem.
25
Olokalnej polityce, przyszoci Sosnowca iwizji rozwoju miasta, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 40/2010, s. 5.
133
si w nim na nijako kampanii wyborczej, ktra w jego przekonaniu jest odzwierciedleniem nijakiej mijajcej kadencji. Jego zdaniem Kazimierz Grski znw bdzie
prezydentem Sosnowca, poniewa nie ma ze strony jego przeciwnikw konkretnych
argumentw ipropozycji co mona zmieni wmiecie isposobie rzdzenia. Wnumerze 41 na czowce ukaza si artyku Lewa kasa zratusza26, wktrym jestemy informowani otym, i do Prokuratury rejonowej wSosnowcu wpyno zawiadomienie
o moliwoci popenienia przestpstwa przez Dorot G., by ju kierowniczk Midzywydziaowego Referatu Ekonomicznego sosnowieckiego Urzdu Miasta27. Wadze
miejskie podejrzewaj by urzdniczk opodrabianie podpisw ifaszowanie faktur
oraz defraudacj blisko 150 tys. z.
Kolejny tekst Bdzie wczym wybiera28 informuje, e od tygodnia znane s
nazwy komitetw wyborczych, wzwizku ze zbliajcymi si wyborami samorzdowymi do rad miejskich, powiatowych isejmiku wojewdzkiego. Oprcz oglnopolskich
partii, ktre prbuj zdoby gosy na poziomie regionalnym ilokalnym, wyborcy bd
mieli okazj zagosowa take na bezpartyjne komitety. Pierwsza tura wyborw odbdzie si 21 listopada br29. Obywatele majcy czynne prawo wyborcze, bd mogli
wybiera spord 33 oglnopolskich komitetw wyborczych. Dodatkowo wcaym wojewdztwie lskim zarejestrowano 309 komitetw ocharakterze lokalnym, wtym ok.
50 zZagbia Dbrowskiego30. Autor przytacza wypowiedzi znanych dziaaczy lokalnych, wymienia kandydatw zposzczeglnych komitetw zwizanych zduymi partiami politycznymi oraz przedstawia nowo powstae lokalne komitety wyborcze. Cao
komentuje dr Tomasz Supik, politolog WSH wSosnowcu, ktry uwaa, e tworzenie
tak wielu komitetw wyborczych jest przejawem aktywnoci obywatelskiej. Myli jednak, e mieszacy zagosuj na due partie bd komitety wyborcze, ktre s im szerzej
znane zlokalnej dziaalnoci31.
Czyj to referat32 jest kontynuacj wtku zpoprzedniego wydania dotyczcego
afery fakturowej i nieprawidowoci wykrytych w sosnowieckim magistracie. Radni PO iSLD przerzucaj si nawzajem odpowiedzialnoci za powsta sytuacj. Nikt
nie chce si przyzna do tego, skd wzi si taki twr jak Midzywydziaowy Referat
Ekonomiczny, gdzie dochodzio do wszystkich nieprawidowoci. W rubryce Nasze
26
27
28
29
30
31
32
Lewa kasa zratusza, pod red. P. Ruty, Wiadomoci Zagbia, nr 41/2010, s. 1, 3.

Ibidem, s. 1.
Bdzie wczym wybiera, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 41/2010, s. 5.
Ibidem.
Ibidem.
Ibidem.
Czyj to referat, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 42/2010, s. 4.
134
rozmowy czytamy wywiad Mnie si chce!33 z Mateuszem Olejnikiem, 23-letnim

kandydatem do Rady Miejskiej Sosnowca. Myl, e modzi w polityce s potrzebni. Sytuacj idealn byoby, gdyby wRadzie zasiadaa cz reprezentantw starszego
pokolenia, ale te grupa modych ludzi. Wtedy moglibymy mie podwjn warto,
zjednej strony byoby to dowiadczenie, az drugiej energia, zaangaowanie ipasja.
Takie poczenie zpewnoci dziaaoby na korzy naszego miasta iwpywao na jego
rozwj34. Zapytany czy 6miejsce na licie nie jest zbyt odlege, by mc myle ozwycistwie, odpowiada: Mam nadziej, e wyborcy doceni wieo ibd gosowa na
konkretne osoby, nie kierujc si przy tym jej miejscem na licie35.
Wnumerze 43 zawarty jest interesujcy artyku Kto stawia na modych?36.
Czytamy, e w Sosnowcu 68 kandydatw poniej 35 roku ycia wystawi cznie
4gwne komitety wyborcze37. Rekordzist pod wzgldem osb modych jest Komitet Wyborczy Wyborcw Niezaleni Macieja Adamca. Na jego listach znalazo si a
26 tego typu osb. Zaraz za komitetem Adamca znalazo si PiS, ktre dao szans 18
modym kandydatom ijest to 1/3 wszystkich startujcych zlist PiS-u. Najsabiej wypado sosnowieckie SLD z9 osobami38. Cao komentuje dr Tomasz Supik: Chwal
odwag Macieja Adamca za wiar wmodych ikobiety, ale zdrugiej strony trzeba jasno
powiedzie, e wstarciu zgigantami nie ma on nic do stracenia39.
Kolejny tydzie przynosi pierwsze podsumowania. Wmateriale Ostatnia wtej
kadencji40 czytamy o65. sesji Rady Miejskiej wSosnowcu izarazem ostatniej wtej
kadencji. Byo nieco smutniej ispokojniej ni zazwyczaj, ale nie brakowao wwystpieniach utarczek sownych ichci bynicia przed wyborami. Koczc ostatni sesj
przewodniczcy Miklasiski zaproponowa na schodach urzdu wsplne zdjcie radnych. Ci jednak nie wyrazili zainteresowania iszybko opucili sal obrad41.
Chemecki, krl Internetu42 to materia o skandalicznej wpadce telewizyjnej Dawida Chemeckiego. 21-letni dziaacz PO, kandydujcy wJaworznie na urzd
radnego miasta, zosta nie tylko bohaterem serwisw informacyjnych wtelewizji oraz
artykuw prasowych. Chemecki jest przede wszystkim krlem Internetu. Wszystko
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
Mnie si chce!, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 42/2010, s. 10.

Ibidem.
Ibidem.
Kto stawia na modych?, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 43/2010, s. 5.
Ibidem.
Ibidem.
Ibidem.
Ostatnia wtej kadencji, pod red. P. Celeja, A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 44/2010, s. 3.
Ibidem.
Chemecki, krl Internetu, pod red. I. Pawowskiej, Wiadomoci Zagbia, nr 44/2010, s. 4.
135
dlatego, e wdebacie wlokalnej telewizji, wprogramie na ywo powiedzia wulgarne

ja pier***, nie mog. Zapis wideo tej wpadki kry po sieci 43.
Numer 45 otwiera publikacja Id wybory, leci kasa44. Autor prbuje wnim
porwna, ile pienidzy wedug prawa maj poszczeglne komitety wyborcze, ile zamierzaj wyda ijak bardzo rni si ich budety. Cao komentuje dr Tomasz Supik, ktry uwaa, e regulacje dotyczce finansowania kampanii wyborczej s fikcj.
W kolejnym tygodniu ciekawym materiaem jest artyku Chc zlikwidowa
stra miejsk45. Komitet Wyborczy Wyborcw Konstruktywna Opozycja Sosnowiecka
obok poprawy stanu technicznego drg, obnienia podatkw lokalnych czy reformy
Urzdu Miejskiego proponuje rwnie likwidacj stray miejskiej, ktra ich zdaniem
jest zupenie nierentowna. Autorka zastanawia si, czy jest to tylko wyborcza kiebasa czy konsekwentna inicjatywa.
Numer 47 jest podsumowaniem pierwszego etapu samorzdowej kampanii
wyborczej.
Na pierwszej stronie czytamy zapowied publikacji Zagbie wybierao samorzdowcw46. Na caej stronie 3zamieszczony jest obszerny materia powicony
podsumowaniu wyborw 2010. Podzielony jest na poszczeglne miasta: Sosnowiec,
Dbrow Grnicz, Jaworzno, Bdzin oraz Siewierz, Ogrodzieniec, Wojkowice iazy.
Podane s czciowe dane opublikowane przez Pastwow Komisj Wyborcz, zktrych wynika, e frekwencja wnaszym wojewdztwie na godzin 19 wyniosa 39,15%
ijest to jeden znajsabszych wynikw wcaym kraju. Potem autorzy wymieniaj bardziej szczegowe wyniki zposzczeglnych miast. Cao komentuje dr Tomasz Supik,
ktry wstpnie ocenia wyniki wyborw ifrekwencj oraz podaje prognoz na najblisze 2tygodnie do drugiej tury.
Ostateczne wyniki wyborw, tj. nazwiska reprezentantw, ktrzy przez 4lata
bd zasiada wzagbiowskich radach gmin, powiatw oraz Sejmiku Wojewdztwa
lskiego poznajemy wartykule Cztery lata znowymi radami47, ktry ukaza si tydzie po pierwszej turze wyborw. Jest to obszerny materia zajmujcy ca stron
w tygodniku. Autor po kolei wymienia wszystkich radnych z poszczeglnych miast
idodaje, e czeka nas jeszcze ostateczne rozstrzygniecie wkwestii wyboru prezydentw iburmistrzw niektrych miast. Cao wkrtkim podsumowaniu komentuje Ar43
Ibidem.
44
Id wybory, leci kasa, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 45/2010, s. 1, 3.
45
Chc zlikwidowa stra miejsk, pod red. I. Kieli, Wiadomoci Zagbia, nr 46/2010, s. 8.
46
Zagbie wybierao samorzdowcw, pod red. P. Celeja, A. Kaczora, I. Kieli, . Chojnackiego, Wiadomoci Zagbia, nr 47/2010, s. 1, 3.
47
Cztery lata znowymi radami, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 48/2010, s. 4.
136
kadiusz Kaczor wmateriale Wygrani, przegrani48.

Artyku Brudna kampania49 nawizuje do problemu, jakim stao si w Sosnowcu nagminne niszczenie plakatw wyborczych niektrych komitetw ikandydatw. Do redakcji napyway te informacje od czytelnikw okolportau ulotek oczerniajcych poszczeglne osoby, wtym Macieja Adamca. Na koniec autor przestrzega,
e w czasie trwania kampanii wyborczej materiay wyborcze s chronione prawem,
aniszczenie ich jest wykroczeniem igrozi za to grzywna do 5tysicy zotych50.
Natomiast Milena Nykiel wmateriale Z nimi nie byo nudno51 wymienia ciekawe aspekty minionej kampanii, ktre wyrniy si spord nudnej monotonii tych
samych ulotek iplakatw. Jako przykad podaje m.in. Zbigniewa Podraz, ktry na
stronie internetowej rozmawia zinternautami, agdy ci klikali wkolejne zakadki, jego
animowana posta oywiaa si lub np. spogldaa na zegarek. Innym pomysem wykaza si Adam Szydowski, kandydat PO na radnego, ktry na plakatach wyborczych wystpowa jako mroczny Lord Vader zGwiezdnych Wojen, potem jako posta zAvatara ana kocu wcieli si wagenta 007 Jamesa Bonda 52. Wdziale ekologia czytamy
owyborczym banerze, ktry zagraa zdrowiu ludzi. Arkadiusz Kaczor iIzabela Kieli
wpublikacji Wiercili wazbecie53 poruszaj temat, ktry zaniepokoi mieszkacw
jednego zblokw wSosnowcu. Baner wyborczy Adama Wolskiego, kandydata na radnego zramienia SLD, zosta powieszony poprzez wiercenie dziur budynku oboonym
azbestem, ktry staje si szczeglnie niebezpieczny podczas jakiejkolwiek obrbki mechanicznej. Wolski czuje si niewinny, awin zrzuca na administratora budynku54.
Publikacje dotyczce wyborw na prezydentw iburmistrzw miast
Zagbia Dbrowskiego
Pierwszy tekst55 dotyczcy lokalnych wyborw prezydenckich zapowiada czowka nr 36 zatytuowana Czterech wspaniaych?. Jest to artobliwe przedstawienie 4kandydatw na prezydenta miasta Sosnowca jako biegaczy maratonu. Cay tekst
mona odnale na stronie 3 z nadtytuem Maraton prezydencki 2010. Dowiadu48
Wygrani, przegrani, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 48/2010, s. 4.
49
Brudna kampania, pod red. P. Ruty, Wiadomoci Zagbia , nr 48/2010, s. 5.
50
Ibidem.
51
Znimi nie byo nudno, pod red. M. Nykiel, Wiadomoci Zagbia, nr 48/2010, s. 5.
52
Ibidem.
53
Wiercili wazbecie, pod red. I. Kieli, A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 48/2010, s. 8.
54
Ibidem.
55
Czterech wspaniaych?, pod red. P. Celeja, A. Kaczora, I. Pawowskiej, Wiadomoci Zagbia, nr 36/2010, s. 1, 3.
137
jemy si, e w najbliszych wyborach samorzdowych o fotel prezydenta Sosnowca

bdzie ubiegao si co najmniej 4 kandydatw zwizanych z najwikszymi partiami
politycznymi. Autorzy nie wykluczaj, i wprzecigu kolejnych tygodni mog pojawi
si nowi. Jest to tekst informacyjny. Przedstawia poszczeglnych kandydatw zimienia inazwiska oraz przynalenoci partyjnej. Trzech znich zapowiedziao ju swj start
wwyborach, kandydat PiS jest domniemany. Politycy kolejno prezentuj swoje pogldy na najwaniejsze sprawy dotyczce miasta: gospodark, inwestycje, pozyskiwanie
funduszy zUnii Europejskiej.
Kazimierz Grski, kandydat SLD, ubiegajcy si otrzeci ju zkolei reelekcj,
skupia si gwnie na kontynuacji swoich dotychczasowych dokona. Chc wdalszym
cigu ciga do miasta inwestorw iz pomoc rodkw unijnych zagospodarowywa
tereny po byych kopalniach. Bd kontynuowa dziaania zwizane z rozwojem,
chociaby Klubu im. Jana Kiepury. Przyznaje, e wiele rzeczy jest jeszcze do zrobienia
itrzeba znale na wiele spraw zoty rodek56.
Jarosaw Pita, obecny pose na sejm ireprezentant PO, swoj kampani opiera na dwch priorytetach. Po pierwsze, jak najszybciej usun Grskiego, bo on szkodzi miastu, apo drugie naprawi budet57. Napraw finansw miasta upatruje winwestycjach oraz rozwoju maych irednich przedsibiorstw. Stawia nie tylko na strefy
ekonomiczne, ale rwnie promocj Sosnowca w kraju iEuropie. Jego program naprawy dziury budetowej jest jednoczenie programem naprawy jakoci ycia ipracy
wSosnowcu.
Maciej Adamiec, do niedawna zwizany z SLD, obecnie z Ruchem Niezalenych, zwraca uwag na 3najwaniejsze aspekty swojej kampanii. Przede wszystkich
chciabym pooy nacisk na pozyskiwanie rodkw zewntrznych na inwestycje. Nie
chodzi tutaj tylko iwycznie ofundusze zUnii Europejskiej58. Drugi element, na ktry
zwraca uwag Adamiec, to drogi. Wiadomo, e budet nie bdzie wstanie wytrzyma
kompleksowej wymiany infrastruktury. S jednak takie elementy, ktre przy niskich
nakadach bd wstanie znaczco poprawi komunikacj59. Ostatnim zpriorytetw
kandydata jest zapewnienie mieszka dla modych ludzi.
Kandydat PiS jest na razie nieznany. Na giedzie nazwisk pojawi si zarwno
Przemysaw Wydra, wiceprzewodniczcy Rady Miejskiej Sosnowca, jak iprzewodniczca sosnowieckiej partii Ewa Malik. Posanka nie wykluczya, e sama bdzie si
ubiega ostanowisko wodarza miasta ipotwierdzia, e wtym tygodniu PiS podejmie
56
57
58
59
Ibidem, s. 3.
Ibidem.
Ibidem.
Ibidem.
138
decyzj wtej kwestii. Priorytety, ktre jej zdaniem powinien realizowa kandydat PiS,
to skuteczna aplikacja ofundusze unijne, rozwj gospodarki komunalnej oraz zwikszenie inwestycji wmiecie.
Wkolejnym numerze, tj. 37, poznajemy ju oficjalnego izatwierdzonego kandydata na prezydenta Sosnowca z ramienia PiS. Bdzie nim Przemysaw Wydra
obecny wiceprzewodniczcy Rady Miejskiej. Wtekcie Bo sprawdzony ilojalny wobec
PiS60 kandydat obiecuje walczy odrug tur oraz liczy na 20% poparcie. Kandydat
PiS nie ma jeszcze gotowego planu wyborczego, ale jak zapowiada, wraz zzespoem
jestemy w toku opracowywania caego dokumentu61. Bdzie skupia si na maksymalnym pozyskaniu funduszy unijnych, bo miejski budet wymaga ratunku. Wydr
na zwoanej konferencji prasowej promuje rwnie posanka Ewa Malik. Przemysaw
jest naszym czonkiem od 2003 roku. Pracuje wgimnazjum wsosnowieckim Zagrzu
jako nauczyciel historii iwychowania fizycznego. Poza tym to dowiadczony samorzdowiec oraz zasuony dziaacz spoeczny. Nie ukrywamy, e jest to rwnie spenienie
polecenia Jarosawa Kaczyskiego, aby wtrakcie wyborw samorzdowych stawia na
osoby sprawdzone oraz lojalne wobec linii programowej PiS62.
Numery 38, 39, 41 i42 nie zawieray adnych materiaw pogbionych, bezporednio zwizanych zwyborami na prezydentw iburmistrzw.
Wydanie 40 rozpoczyna czowka Mrozowskiemu puszczaj nerwy63, zktrej
dowiadujemy si, e dziennikarz lokalnej telewizji oskara burmistrza Czeladzi opobicie. Tematowi powicona jest caa trzeciastrona numeru, na ktrej mona rwnie
przeczyta wywiad z oskaronym burmistrzem Markiem Mrozowskim. Pikanterii
sprawie dodaje fakt, e urzdujcy burmistrz sdzi si z on, ktra zastanawia si,
ktremu zjego rywali wkolejnych wyborach udzieli poparcia iczy czasem nie wystartowa na radn wrodzinnej Czeladzi 64. Wartykule Pose Pita liczy na zwycistwo65
czytamy, e pose oficjalnie potwierdzi, i wnajbliszych wyborach samorzdowych
bdzie ubiega si ofotel prezydenta miasta. Wynik osignity wSosnowcu przez Bronisawa Komorowskiego potwierdza znaczce poparcie dla kandydatw PO, dlatego
liczy na zwycistwo, nawet wpierwszej turze66.
Na pierwszej stronie piciu kolejnych wyda tygodnika, poczwszy od 42,
60
Bo sprawdzony ilojalny wobec PiS, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 37/2010, s. 4.
61
Ibidem.
62
Ibidem.
63
Mrozowskiemu puszczaj nerwy, pod red. I. Pawowskiej, Wiadomoci Zagbia, nr
40/2010, s. 1, 3.
64
Ibidem.
65
Pose Pita liczy na zwycistwo, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 40/2010, s. 2.
66
Ibidem.
139
znale mona ogoszenie o debacie prezydenckiej, ktra ma si odby 16 listopada

wWyszej Szkole Humanitas wSosnowcu.
W wydaniu 43 w materiale Przedwyborcze zamieszanie67 dziennikarka zastanawia si, czy trwajce od kilku miesicy remonty na terenie Dbrowy Grniczej
to przypadek czy element kampanii wyborczej obecnego prezydenta miasta Zbigniewa
Podrazy68. Cao komentuje dr Tomasz Supik: To gorcy okres, w ktrym czsto
mamy do czynienia zklasycznymi sytuacjami >>mrokowskimi<<. Wady przedstawia
si jak zalety inagle wiele robi si dla dobra mieszkacw69.
Kolejny artyku cigamy si ze wiatem70 mwi o tym, e w czwartek 21
padziernika wgmachu Muzeum Miejskiego wSosnowcu oficjalnie zainaugurowano
kampani samorzdow prezydenta Kazimierza Grskiego oraz jego komitetu Lewica Porozumienie Spoeczne. Podczas spotkania przedstawiono kandydatw na radnych oraz zaprezentowano zaoenia, jakie bd przywieca procesowi wyborczemu.
Przedstawiono take komitet honorowy Kazimierza Grskiego71.
W numerze 44 w artykule Grski kontra Pita72 przeczyta mona relacj
z pierwszej debaty prezydenckiej, ktra odbya si w sosnowieckiej ArtCafe Muza.
Spotkanie Kazimierza Grskiego i Jarosawa Pity byo podzielone na trzy etapy:
w pierwszym odpowiadali kolejno na pytania m.in. z dziedziny gospodarki i spoeczestwa, wdrugim zadawali sobie pytania wzajemnie, aw trzecim musieli si zmierzy zpytaniami od publicznoci przysuchujcej si starciu73. Wartykule Chc by
burmistrzem az74 czytamy, e prawomocnie skazany Tadeusz C. jest kandydatem
na publiczn funkcj. Przez 3kadencje wlatach 1994-2006 peni funkcj burmistrza
miasta igminy azy. Obecnie jest radnym oraz kandydatem na stanowisko burmistrza
skazanym prawomocnym wyrokiem sdu wsprawie uszkodzenia ciaa Kazimierza K.75
Wydanie 45. zawiera relacj z pierwszej debaty prezydenckiej w Sosnowcu
zudziaem wszystkich zarejestrowanych kandydatw przez Pastwow Komisj Wyborcz zatytuowan Walczyli o mody elektorat76. Organizatorem debaty byo IV
Liceum Oglnoksztacce im. S. Staszica wSosnowcu. Maciej Adamiec, Jarosaw Pi67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
Przedwyborcze zamieszanie, pod red. M. Nykiel, Wiadomoci Zagbia, nr 43/2010, s. 3.

Ibidem.
Ibidem.
cigamy si ze wiatem, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 43/2010, s. 5.
Ibidem.
Grski kontra Pita, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 44/2010, s. 5.
Ibidem.
Chc by burmistrzem az, pod red. P. Pieszczyka, Wiadomoci Zagbia, nr 44/2010, s. 4.
Ibidem.
Walczyli omody elektorat, pod red. P. Celeja, K. Pozutki, Wiadomoci Zagbia, nr 45/2010, s. 5.
140
ta, Kazimierz Grski, Przemysaw Wydra oraz Andrzej Wusek przekonywali do swojej
wizji prezydentury uczniw szk rednich, ktrzy wtym roku pierwszy raz oddadz
gos wwyborach77.
Na amach tygodnika do pierwszej tury wyborw zostay wybirczo przeprowadzone wywiady zkandydatami na wodarzy miasta Sosnowca iz innymi. Itak wnumerze 44 Piotr Celej przeprowadzi rozmow zMart Bobrowsk-Juroff, kandydatk na
stanowisko prezydenta Dbrowy Grniczej, zatytuowan Dbrowianka bdzie rzdzi miastem?78 Jest to jedyna rozmowa przeprowadzona zkandydatem startujcymi
poza Sosnowcem.
Arkadiusz Kaczor w materiale Najwaniejszy jest konkret79 zadaje pytania
Andrzejowi Wuskowi, kandydatowi Konstruktywnej Opozycji Sosnowieckiej. Wnumerze 45 przeczyta mona rozmow na temat pienidzy, plotek, niezalenoci iplanie b w razie niepowodzenia wyborczego80 z Maciejem Adamcem, zatytuowan
Gramy wjedno: wzmian81. Numer 46 przynosi rozmow Piotra Celeja zPrzemysawem Wydr, kandydatem PiS-u Jestem odwanym czowiekiem82. Do pierwszej
tury wyborw nie zostay przeprowadzone wywiady zfaworytami ofotel prezydenta
Sosnowca: Kazimierzem Grskim (SLD) iJarosawem Pit (PO).
W numerze 46 znale mona a 6 artykuw zwizanych z wyborami.
W materiale Koci w kampanii?83 czytamy o przemwieniu Kazimierza Grskiego zokazji uroczystego odsonicia kalendarium pontyfikatu Jana Pawa II na
Placu Papieskim. Cao komentuje dr Tomasz Supik: To co wrodzaju lewicowoci selektywnej. Niby tradycje lewicowe s mocne, ale zdrugiej strony katolicki
elektorat przewaa. Dlatego kada okazja do pokazania si jest dobra84. W krtkim materiale (Nie)znani kandydaci z Bdzina85 autor stwierdza, e podczas
tegorocznych wyborw w Bdzinie o fotel prezydenta powalczy trzech kandydatw. Obecnego prezydenta miasta, Radosawa Barana, nie trzeba nikomu przedstawia. Kim s pozostali dwaj kandydaci Jzef Pilch (PiS) iukasz Komoniewski
77
Ibidem.
78
Dbrowianka bdzie rzdzi miastem?, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr
44/2010, s. 10.
79
Najwaniejszy jest konkret, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 44/2010, s. 10.
80
Gramy wjedno- wzmian, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 45/2010, s. 10.
81
Ibidem.
82
Jestem odwanym czowiekiem, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 46/2010, s. 10.
83
Koci wkampanii? pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 46/2010, s. 8.
84
Ibidem.
85
(Nie)znani kandydaci zBdzina pod red. (IK), Wiadomoci Zagbia, nr 46/2010, s. 8.
141
(SLD)?86 Wdalszej czci przyblia ich sylwetki ioglne koncepcje na ewentualn

prezydentur. We wzmiance Baran bdzie koczy87 czytamy o planach na kolejn reelekcj Radosawa Barana. Wartykule Wyborcza bitwa ologo88 czytamy
o zarzutach przywaszczenia sobie logo Unii Pracy, jakie stawiaj Kazimierzowi
Grskiemu kontrkandydat Maciej Adamiec oraz pose Unii Pracy Grzegorz Pisalski. Cao komentuje dr Tomasz Supik, ktry uwaa, e konflikt pomidzy
sosnowieckimi politykami kojarzonymi zlewic le oniej wiadczy89.
Ostatni materia Banery na majtku miasta90 informuje czytelnikw, e prezydent Dbrowy Grniczej Zbigniew Podraza wykorzystuje do celw wyborczych majtek miasta, tzn. wiesza plakaty ibanery wyborcze na mieniu miejskim, takim jak np.
budynek po miejskim kinie.
Wywiady z gwnymi rywalami Grskim i Pit przeczyta mona dopiero
wtrakcie trwania kampanii przed drug tur wyborw. Itak rozmow zKazimierzem
Grskim Byem przygotowany91 znale mona wnumerze 47, awywiad zJarosawem Pit Walka zaczyna si od nowa92 na kilka dni przed decydujcym startem
wnumerze 48. Tym samym jest to ostatni materia przedwyborczy, co mona potraktowa, e moe by najbardziej zapamitany. Wwydaniu 47 wmateriale Prezydent
Baran musi przeprosi93 czytamy na temat wyroku Sdu Okrgowego wKatowicach
wydanego wtrybie wyborczym. ukasz Komoniewski, ktry jest kandydatem na prezydenta Bdzina, zaoy spraw urzdujcemu prezydentowi Baranowi ozniesawienie
iwygra. Oskarony zamierza zoy apelacj.
Numer 49 zamyka cykl wyborczy w Wiadomociach Zagbia. W artykule
Koniec walki ofotele94 autorzy przedstawiaj ostateczne wyniki wyborw na prezydentw iburmistrzw miast. Itak Kazimierz Grski oraz Zbigniew Podraza s jedynymi wodarzami miast, ktrzy zachowali swoje stanowiska po drugiej turze wyborw
prezydenckich. Nowych prezydentw iburmistrzw bd mie mieszkacy Bdzina,
Czeladzi, Zawiercia, Siewierza iWojkowic95.
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
Ibidem.
Baran bdzie koczy, pod red. (IK), Wiadomoci Zagbia, nr 46/2010, s. 9.
Wyborcza bitwa ologo, pod red. P. Celeja, Wiadomoci Zagbia, nr 46/2010, s. 9.
Ibidem.
Banery na majtku miasta, pod red. M. Nykiel, Wiadomoci Zagbia, nr 46/2010, s. 9.
Byem przygotowany, pod red. P. Ruty, Wiadomoci Zagbia, nr 47/2010, s. 2.
Walka zaczyna si od nowa, pod red. A. Kaczora, Wiadomoci Zagbia, nr 48/2010, s. 10.
Prezydent Baran musi przeprosi, pod red. I. Kieli, Wiadomoci Zagbia, nr 47/2010, s. 2.
Koniec walki ofotele, pod red. A. Kaczora, P. Celeja, I. Kieli, Wiadomoci Zagbia, nr 49/2010, s. 1, 3.
Ibidem s. 3.
142
Podsumowanie
Przedmiotem analizy byy numery tygodnika wydane podczas wyborczej kampanii samorzdowej. Trzynacie znich zostao wydanych wtrakcie trwania kampanii,
ajeden numer ukaza si tu po zakoczeniu drugiej tury wyborw imona go uzna
za podsumowujcy.
Materiay ocharakterze wyborczym zawarte byy w13 znich. Tylko jeden numer, tj. 39, nie zawiera adnych artykuw zwizanych zwyborami samorzdowymi.
Wiadomoci Zagbia, ktre znazwy sugeruj, e zajmuj si problematyk
caego regionu, wswoich materiaach skupiy si przede wszystkich na sprawach zwizanych z Sosnowcem. Publikacje dotyczyy gwnie stolicy Zagbia, ale znalazo si
rwnie kilka tekstw zwizanych zinnymi miastami. Wpoddanych analizie numerach przeczyta mona byo tylko jeden wywiad kandydatki na stanowisko prezydenta
Dbrowy Grniczej, ktry skupi si na jej propozycjach wyborczych. Wszystkie inne
wywiady dotyczyy kandydatw sosnowieckich.
Teksty, ktre zostay powicone innym miastom, zwizane byy przede wszystkich zaferami inieprawidowociami.
Tygodnik na swoich amach zaj si przede wszystkim wyborami prezydenckimi iwyborami do rad miast. Wybory do sejmiku wojewdzkiego zostay potraktowane
marginalnie.
Materiay zwizane z wyborami do rad miast miay charakter gwnie informacyjny. Tygodnik podejmowa przede wszystkim ocen pracy urzdnikw mijajcej
kadencji, tworzeniu irejestrowaniu list wyborczych oraz incydentach iprocesach zwizanych zkampani. Znale tam mona byo rwnie teksty zwizane zogoszeniem
wynikw iprzedstawieniem radnych.
Kademu z kandydatw na prezydenta miasta Sosnowca zostaa powicona
mniej wicej taka sama ilo miejsca wtygodniku. Zkadym zkandydatw zosta przeprowadzony jeden wywiad. Trzech z nich wypowiedziao si jeszcze przed pierwsz
tur wyborw, natomiast wywiady zgwnymi rywalami zostay przeprowadzone dopiero przed drug tur.
Wszystkie artykuy, ktre zawieray jaki komentarz spoza redakcji, komentowa jeden ekspert, amianowicie dr Tomasz Supik, ktry jest zwizany zuczelni wydawc Wiadomoci Zagbia.
Wikszo tekstw zostaa napisana przez tych samych dziennikarzy. Najwicej
samodzielnych, bo a 12, napisa Arkadiusz Kaczor, drugi wkolejnoci jest Piotr Celej
(10). Wystpuj take materiay opublikowane pod pseudonimem idotycz one nieprawidowoci zwizanych zwyborami wBdzinie oraz brudn kampani wSosnowcu.
143
Kurier Miejski
Kurier Miejski jest miesicznikiem, ktry jest wydawany dziki zaangaowaniu sosnowieckiego samorzdu. Rada Miejska, tu po uksztatowaniu si samorzdu Ikadencji, rozpocza starania ostworzenie gazety samorzdowej. Na podstawie
uchway z dnia 7 listopada 1991 roku powstaa jednoosobowa spka z ograniczon
odpowiedzialnoci pod nazw Sosnowiecka Korporacja Wydawnicza SCW spka
z o.o., ktra rozpocza wydawanie samorzdowego pisma96. Pierwszy numer pisma
ukaza si wpadzierniku 1992 roku97.
Pierwszym redaktorem naczelnym bya Jolanta Pieczka (od czerwca 1992 r. do
kwietnia 1993 r.). Po niej funkcj t obj Andrzej Osajda (lipiec 1993 padziernik
1997). Nastpnie gazet tworzy Kazimierz Goosz (padziernik 1997 grudzie 2005).
Obecny prezes iredaktor naczelny Jarosaw Adamski obj t funkcj wstyczniu
2006 roku98.
Przez lata pismo zmieniao swoje oblicze, format, opraw graficzn, logo itreci
merytoryczne. Zczarno-biaej kilkustronicowej gazety Kurier Miejski zmieni si wbarwne, 16-stronnicowe pismo, wydawane bezpatnie wnakadzie 25 tysicy egzemplarzy99.
Badania wasne
Przedmiotem bada byy artykuy dotyczce porednio lub bezporednio samorzdowej kampanii wyborczej prezentowane na amach Kuriera Miejskiego.
Publikacje wnich zawarte mona podzieli na 2kategorie: teksty typowo informacyjne iwywiady przedstawiajce poszczeglnych kandydatw, informujce okalendarzu wyborczym itd. oraz artykuy powicone dokonaniom obecnych samorzdowcw iprezydenta miasta.
Wwydaniu wrzeniowym wartykule Umowa odofinansowane Sali Koncertowej podpisana100 czytamy, e 26 lipca 2010 roku w Warszawie Minister Kultury
i Dziedzictwa narodowego Bogdan Zdrojewski oraz prezydent Sosnowca Kazimierz
Grski podpisali umow na dofinansowanie budowy Sali Koncertowej przy Szkole Mu96
http://www.kuriermiejski.com.pl/o_kurierze.htm [dostp: 10.02.2010].
97
Katalog Prasy, Radia iTelewizji93 wojewdztw bielskiego, czstochowskiego, katowickiego, opolskiego. Poradnik Reklamowy. Katowice. Rocznik 1992/93, s. 96.
98
http://www kuriermiejski.com.pl/o_kurierze.htm [dostp: 10.02.2010].
99
Ibidem.
100
Umowa odofinansowanie Sali Koncertowej podpisana, pod red. (KP), Kurier Miejski, nr
9/2010, s. 1.
144
zycznej w Sosnowcu wwysokoci 20 milionw zotych. Prace rozpoczn si w cigu

najbliszych miesicy101. Natomiast wmateriale Termomodernizacja Szpitala Miejskiego zakoczona102 prezydent Kazimierz Grski wyraa swoje zadowolenie z modernizacji zagrskiego szpitala, ktrego realizacja bya moliwa dziki rodkom pozyskanym zUnii Europejskiej. Dowiadujemy si rwnie, e Sosnowiec jest najtaszym
urzdem wrd miast powiatowych wedug Tygodnika Samorzdowego Wsplnota.
W wywiadzie Wspieramy szkolnictwo zawodowe103 przeprowadzonym z radnym
Rady Miejskiej iprzewodniczcym Komisji Owiaty Andrzejem Madejem czytamy, e
dziki inicjatywie PO wcigu minionej kadencji, mimo kopotw finansowych, przeznaczono due rodki na remonty i modernizacj oraz popraw przyszkolnej infrastruktury sportowej, na wymian stolarki okienno-drzwiowej w placwkach czy remont sanitariatw104.
Wnumerze padziernikowym wmateriale Umowa odofinansowanie podpi105
sana czytamy, e podpisano umow odofinansowanie dla kolejnego zzada inwestycyjnych realizowanych przez miasto Sosnowiec w ramach projektu Gospodarcza
Brama lska106. Zwywiadu ze Skarbnikiem Miasta Januszem Kaczorem Bankructwo miasta? nie wSosnowcu!107 dowiadujemy si, e Sosnowiec jest jednym znajmniej zaduonych miast wPolsce wedug Rzeczpospolitej108.
Natomiast wpublikacji Inwestycje zdaniem radnych109 czytamy, e niektrzy
radni boj si zapaci finansowej miasta zpowodu zbyt duej iloci wydatkw biecych. W dalszej czci numeru w materiale Znamy ju pierwszych kandydatw na
urzd prezydenta Sosnowca110 przedstawione zostaj osoby pretendujce do najwyszego stanowiska wmiecie: Kazimierz Grski, Jarosaw Pita, Maciej Adamiec iPrzemysaw Wydra. S to krtkie notki zawierajce podstawowe dane osobowe, wyksztacenie, miejsce pracy idotychczasowe dowiadczenie samorzdowe.
Na tej samej stronie wartykule Brudna kampania czy spoeczna inicjatywa111
101
Ibidem.
102
Termomodernizacja Szpitala Miejskiego zakoczona pod red. (KP), Kurier Miejski, nr
9/2010, s. 4.
103
Wspieramy szkolnictwo zawodowe. pod red. T. Bienek , Kurier Miejski, nr 9/2010, s. 5.
104
Ibidem.
105
Umowa odofinansowanie podpisana, pod red. (KP), Kurier Miejski, nr 10/2010, s. 1.
106
Ibidem.
107
Bankructwo miasta?- nie wSosnowcu!, pod red. T. Bienek, Kurier Miejski, nr 10/2010, s. 2.
108
Ibidem.
109
Inwestycje zdaniem radnych, pod red. J. Adamskiego, Kurier Miejski, nr 10/2010, s. 2.
110
Znamy ju pierwszych kandydatw na urzd prezydenta Sosnowca, Kurier Miejski, nr
10/2010, s. 5.
111
Brudna kampania czy spoeczna inicjatywa, pod red. T. Bienek, Kurier Miejski, nr
145
czytamy na temat zorganizowanej przez ukasza Strczka zPO kampanii skierowanej

przeciwko sosnowieckim wadzom. Zdjcia na billboardach oraz na stronie internetowej pokazuj zaniedbane izamiecone rejony Sosnowca. Obrazy opatrzone s hasem
sprawdzony gospodarz, czyli dokadnie tym samym jakim prezydent Kazimierz Grski posugiwa si podczas poprzedniej kampanii wyborczej z2006 roku112.
Miesicznik zamieszcza rwnie w ramach dziau podsumowanie kadencji
wywiad Stawiam na konsekwencj wdziaaniu113 zKazimierzem Grskim, prezydentem Miasta Sosnowca, jak irozmow Kadencja trudnych kompromisw114 zDanielem Miklasiskim, przewodniczcym Rady Miejskiej VKadencji, oraz bogato ilustrowane podsumowanie inwestycji zostatnich kilku lat wSosnowcu.
Numerem, wktrym zamieszczonych jest najwicej publikacji zwizanych zwyborami, jest numer listopadowy. Miesicznik otwiera na pierwszej stronie artyku Wybory tu-tu!115, wktrym autor podaje podstawowe informacje zwizane znadchodzcymi
wyborami: kiedy si odbd, wjakich godzinach bd czynne lokale wyborcze, ilu radnych
wybiera si zposzczeglnych okrgw. Nie zabrako te informacji, jak powinny gosowa
osoby niepenosprawne. Zmateriau Znamy ju nazwiska kandydatw116 moemy si dowiedzie m.in., ile jest zarejestrowanych komitetw wyborczych, ile osb bdzie walczy
omandat radnego, czy te jakie osoby otwieraj listy poszczeglnych komitetw.
Wduym, dwustronnicowym artykule Debata w>>Staszicu<<117 autorka przedstawia obszerne fragmenty debaty, ktra odbya si 4listopada wIV LO im. S. Staszica
z udziaem wszystkich piciu kandydatw na stanowisko prezydenta miasta Sosnowca.
Zamieszczone s odpowiedzi wszystkich kandydatw na poszczeglne pytania organizatorw, jak ite zadawane sobie nawzajem.
Czytamy rwnie publikacje na temat inauguracji kampanii wyborczych dwch
gwnych kandydatw: Jarosawa Pity Chc zwyciy118 oraz Kazimierza Grskiego
Porozumienie ponad podziaami119. Na tej samej stronie umieszczony jest rwnie materia na temat kampanii wyborczej Macieja Adamca zatytuowany Z poparciem Gierka120.
Dwie strony wydania listopadowego (tj. 11 i12) zajmuj rwnie reklamy Ko10/2010, s. 5.
112
Ibidem.
113
Stawiam na konsekwencje wdziaaniu, Kurier Miejski, nr 10/2010, s. 8.
114
Kadencja trudnych kompromisw, Kurier Miejski, nr 10/2010, 9.
115
Wybory tu, tu!, pod red. T. Bienek, Kurier Miejski, nr 11/2010, s. 1.
116
Znamy ju nazwiska kandydatw, pod red. T. Bienek, Kurier Miejski, nr 11/2010, s. 7.
117
Debata wStaszicu, pod red. G. Kolanko, Kurier Miejski, nr 11/2010, s.8, 9.
118
Chc zwyciy, pod red. (TB), Kurier Miejski, nr 11/2010, s. 10.
119
Porozumienie ponad podziaami, pod red. (TB), Kurier Miejski, nr 11/2010, s. 10.
120
Zpoparciem Gierka, pod red. (TB), Kurier Miejski, nr 11/2010, s. 10.
146
mitetu Wyborczego PO iSLD zwymienieniem poszczeglnych okrgw istartujcych

wnich kandydatw.
Na stronie 3czytamy materia bdcy kontynuacj wyjanie zwizanych ztzw.
afer billboardow Sd rozstrzygnie121. Dowiadujemy si zniego, e czonkowie PO
domagaj si przeprosin od prezydenta miasta za wypowied, wktrej Kazimierz Grski mia stwierdzi, i obaj panowie uczestniczyli wimprezie, ktrej organizacja zostaa
sfinansowana na podstawie faktury sfaszowanej przez pracownic Urzdu Miejskiego122.
Wnumerze znale mona take kilka materiaw opozytywnych dokonaniach
urzdnikw mijajcej kadencji, m.in.: Nowa siedziba Centrum Informacji Miejskiej123, Nowa droga ju otwarta124, Kalendarium iotarz ju otwarte125, >>Sosnowiec
ma Grunt na medal<<126 czy Powstaje kampus dla studentw Medyka127.
Numer grudniowy jest numerem podsumowujcym minion kampani wyborcz. Na pierwszej stronie czytamy artyku Prezydentem pozostaje Kazimierz Grski128, wktrym przedstawione s oficjalne wyniki wyborw zarwno prezydenckich,
jak ido Rady Miejskiej.
Opublikowane s rwnie dwa obszerne wywiady, pierwszy z wybranym na
trzeci kadencj prezydentem Sosnowca Kazimierzem Grskim Wane decyzje potrzebuj spokoju129, drugi z nowym przewodniczcym Rady Miejskiej Arkadiuszem
Chciskim zatytuowany Dopilnujemy obietnic wyborczych130.
Czytamy take oSesji inauguracyjnej131 Rady Miejskiej, ktra miaa miejsce
1grudnia oraz lubowaniu, jakie zoy prezydent Kazimierz Grski Prezydent Grski
zaprzysiony132.
121
Sd rozstrzygnie, pod red. T. Bienek, Kurier Miejski, nr 11/2010, s. 3.
122
Ibidem.
123
Nowa siedziba Centrum Informacji Miejskiej, pod red. (TB), Kurier Miejski, nr 11/2010, s. 2.
124
Nowa droga ju otwarta, pod red. (KP), Kurier Miejski, nr 11/2010, s. 2.
125
Kalendarium iotarz ju otwarte, pod red. T. Bienek, Kurier Miejski, nr 11/2010, s. 4.
126
Sosnowiec ma Grunt na medal, pod red. (KP), Kurier Miejski, nr 11/2010, s. 4.
127
Powstaje kampus dla studentw Medyka, pod red. G. Kolanko, Kurier Miejski, nr
11/2010, s. 5.
128
Prezydentem pozostaje Kazimierz Grski, pod red. T. Bienek, Kurier Miejski, nr 12/2010, s. 1, 3.
129
Wane decyzje potrzebuj spokoju, pod red. T. Bienek, Kurier Miejski, nr 12/2010, s. 4.
130
Dopilnujemy obietnic wyborczych, pod red. T. Bienek, Kurier Miejski, nr 12/2010, s. 5.
131
Sesja inauguracyjna, pod red. G. Kolanko, Kurier Miejski, nr 12/2010, s. 2.
132
Prezydent Grski zaprzysiony, Kurier Miejski, nr 12/2010, s. 2.
147
Podsumowanie
Analizie zostay poddane 4numery Kuriera Miejskiego zokresu od wrzenia
2010 do grudnia 2010. Trzy znich wydane byy wtrakcie trwania kampanii wyborczej,
a1 numer ukaza si tu po zakoczeniu drugiej tury wyborw imona go uzna za
podsumowujcy.
Materiay o charakterze wyborczym zawarte byy we wszystkich i dotyczyy
wycznie spraw zwizanych z Sosnowcem, co jest zrozumiae ze wzgldu na samorzdowy charakter tego miesicznika. Wikszo artykuw miaa charakter typowo
informacyjny. Dziennikarze przekazywali treci zwizane z kalendarzem wyborczym
oraz przedstawiali osignicia izasugi urzdnikw mijajcej kadencji.
Materiay byy zwize ikrtkie. Przekazyway istotne fakty zazwyczaj bez komentarza. Wyjtkiem byy m.in. wywiady ze starajcym si oreelekcj prezydentem
K. Grskim i przewodniczcym Rady Miejskiej D. Miklasiskim. Materiay te zajy
po jednej penej stronie w miesiczniku. Wywiad z Grskim dotyczy, co zreszt zapowiada tytu rubryki, podsumowaniu kadencji, ale wystpiy wnim rwnie sprawy
dotyczce biecej kampanii.
Materiay powicone kandydatom do Rady Miasta miay charakter oglny
inie zawieray nazwisk poszczeglnych kandydatw. Pen list nazwisk Kurier Miejski publikowa tylko iwycznie na zasadzie reklam wykupionych przez dwa komitety
wyborcze.
Inaczej ma si sprawa wzwizku zwyborami prezydenckimi. Kady zkandydatw zosta przedstawiony imia szans wskrcie zaprezentowa swoje propozycje
na ewentualn wygran. Wszystkim kandydatom powicono mniej wicej tak sam
ilo miejsca w miesiczniku. W materiale powiconym debacie prezydenckiej ze
wszystkimi kandydatami, ktry zajmuje a dwie pene strony, kady znich odpowiada
na te same pytania.
Poszczeglne materiay pisane byy przez tych samych dziennikarzy. Najwicej
z nich, bo a 10, napisa Tomasz Bienek. Kilka artykuw opublikowanych byo pod
pseudonimami.

Podsumowanie oglne
WSosnowcu lokaln przestrze mediw periodycznych tworz przede wszystkim media prasowe. Do najwaniejszych naley prasa niezalena isamorzdowa, dlatego te one byy przedmiotem szczegowej analizy. Mona przypuszcza, e stanowi
one istotny czynnik ksztatowania opinii publicznej wczasie kampanii wyborczej do
148
samorzdu. Majc na uwadze ich zrnicowanie typologiczne, naley wskaza, e obraz

kampanii samorzdowej by wobu pismach do zbliony. Redakcje wyranie skupiy
si na jej przedstawianiu iopisywaniu, anie komentowaniu. Trudno take wskaza,
aby jednoznacznie popieray ktrego zkandydatw, chocia wKurierze Miejskim
przedstawiciele aktualnej wadzy mogli liczy na szersz prezentacj. Mona zatem
stwierdzi, e mieszkaniec Sosnowca, majc ograniczony dostp do wielu rde lokalnej informacji, swoj decyzj wyborcz mg uzalenia od wiadomoci pozyskiwanych
zprasy. Tylko bardziej aktywni wyborcy mogli korzysta zInternetu, gdzie rnorodno opinii iocen na temat przebiegu kampanii bya zdecydowanie wiksza. Jednake
jak wskazuj badania133, odbiorcy prasy lokalnej s bardziej wiadomymi uczestnikami
ycia politycznego na poziomie lokalnym.
SUMMARY:
Local elections in the local press: Wiadomoci Zagbia and Kurier Miejski in
Sosnowiec in 2010 Abrief characteristic of the local press in Sosnowiec. Analysis of
quantitative and qualitative participation of local media in the election campaign
for the local government in 2010. Acampaign image created for the independent
local press and local government. The attempt of reconstruction editorial policy.
KEY WORDS: local press, municipal press, private local press, election campaign,
editorial policy
133
M. Gierula, Kurier Miejski oraz Radio Rezonans na tle rozwoju mediw lokalnych, Rocznik Sosnowiecki 1998, tom VII: Samorzdne spoeczestwo, Sosnowiec 1999, s. 134.
Magdalena Wosowicz-Kulawik
Telewizja jako zagroenie dla rodziny

STRESZCZENIE
Kada technologia j:est zarazem ciarem i bogosawiestwem. W artykule telewizja ukazana jest nie jako bogosawiestwo, ale przede wszystkim jako rdo zagroe. Pojawia si tutaj zestawienie telewizji jako najpopularniejszego
rodka przekazu informacji zwieloaspektowym, negatywnym jej wpywem na
ycie rodzinne. Uoglniajc problem moemy odnie si do kilku podstawowych,
powodowanych za porednictwem telewizji zagroe dla ycia rodzinnego:
1. Rozlunienie wizi midzyludzkich, prowadzce w skrajnych przypadkach do
cakowitej izolacji.
2. Wpyw medium na czas wolny domownikw dezorganizacja idezintegracja
rodzin.
3. Wychowanie na ekranie, czyli pitno elektronicznej niaki ipodwaenie autorytetu rodzica. Moe si wydawa, e telewizja odgrywa zbawienn rol, przycigajc wszystkich domownikw do wsplnego zajcia. I rzeczywicie, bywaj
programy, podczas ktrych nikogo nie braknie przed srebrnym ekranem. Dziwne
to jednak godziny, spdzone wprawdzie razem, ale nie tyle ze sob, ile obok siebie.
SOWA KLUCZOWE: telewizja, rodzina, wpyw, zagroenie
1. Tytuem wprowadzenia
Obecno mediw nowej generacji zainspirowaa badania nad wpywem rodkw
przekazu na ycie jednostek igrup. Rozmaite skutki owych wpyww dostrzega
wikszo badaczy, m.in. Neil Postman. Twierdzi on, e kada technologia
jest zarazem ciarem ibogosawiestwem. Wanalizach wasnych rozwija jednak przede wszystkim wtek zagroe i niebezpieczestw wynikajcych z dominacji
techniki. To on jest autorem terminu technopol: Technopol to pewien stan kultury.
To rwnie stan umysu. Polega na deifikacji techniki (). Wtechnopolu najwygodniej
czuj si ci, ktrzy s przekonani, i postp techniczny stanowi najwysze osignicie
ludzkoci, azarazem jest instrumentem, ktry pozwoli rozwiza nasze najwiksze dylematy. Wierz oni, e informacja jest niekwestionowanym bogosawiestwem, ajej
cige i niekontrolowane wytwarzanie oraz rozpowszechnianie oferuje wiksz wolno, moliwoci twrcze ispokj umysu1.
1
M. Ledziska, Edukacyjne zadania psychologa wdobie technopolu. ycie Szkoy 2003, nr
9, s. 523, cyt. za: N. Postman Technopol, 1995, s. 87.
150
Moe si wydawa, e telewizja odgrywa zbawienn rol, przycigajc wszystkich

domownikw do wsplnego zajcia. Irzeczywicie, bywaj programy, podczas ktrych
nikogo nie braknie przed srebrnym ekranem. Dziwne to jednak godziny, spdzone
wprawdzie razem, ale nie tyle ze sob, ile obok siebie. Mona przecie przez ten czas
nie przemwi do siebie ani sowem. Wten sposb ludzie uzyskuj pozory wspycia
rodzinnego, faktycznie jednak kady pozostaje sam ze swoimi reakcjami iodczuciami,
troskami, wtpliwociami imarzeniami.
Bezpowrotnie miny czasy, kiedy ylimy wprzekonaniu, e telewizja jest elementem integrujcym rodzin, e wsplne ogldanie telewizji umacnia wizi rodzinne,
adziecko przed telewizorem jest bezpieczniejsze ni na ulicy2. Zdarza si bardzo czsto, e rodzice chcc zaoszczdzi czas wyrczaj si telewizorem, zamiast zaj si
dziemi. Nie jest to na dusz met dobre wyjcie3. Media zaczto postrzega jako jedn
zgwnych przyczyn narastajcej agresywnoci nieletnich. Dzieci, ktre rok po roku s
poddawane ogldaniu przemocy medialnej, rozwijaj agresywne modele zachowania,
stajc si coraz bardziej odporne na jakkolwiek zmian. Bardziej agresywne dziecko
przeksztaca si wbardziej agresywnego dorosego. Tak wic poddanie dziecka obrbce przemocy medialnej moe skutkowa przez cae ycie4. Na rodzicach spoczywa
obowizek nauczenia dziecka rozsdnego korzystania ztelewizji, pokazania konkurencyjnych form spdzania czasu wolnego, psychicznego przygotowania do odbioru trudnych ibrutalnych treci. Zaleno jest prosta: im
mniejszy jest udzia rodziny wyciu dziecka, tym dominacja szkodliwej konsumpcji
wizualnej ronie5.
Czsto mwimy, e telewizja staa si integraln czci rodzinno-domowego
ycia. Telewizor znajduje si niemal wkadym domu, jest najpopularniejszym rodkiem przekazu informacji, rozrywki, uczestnictwa w kulturze. Towarzyszy rodzinie
w dni powszednie i witeczne, wypeniajc czonkom rodziny czas wolny, ale take
czas rnych zaj iprac domowych. Zdrugiej strony jednak skupienie rodziny przed
telewizorem nie prowadzi automatycznie do jej integracji. Przebywanie obok siebie,
krcej lub duej w tym samym pomieszczeniu i ogldanie tych samych programw
telewizyjnych, moe by objawem jedynie pozornej integracji.
2
U. Kusio, Rodzina wobec telewizyjnej agresji Problemy Opiekuczo-Wychowawcze 1997,
nr 8, s. 13.
3
J. Gliska, Telewizja wyciu dziecka. ycie Szkoy 2002 , nr 3, s. 174.
4
L. Rowell Huesmann, Przemoc na ekranach iprzemoc prawdziwa, Edukacja iDialog
2002, nr 3, s 17.
5
U. Kusio, Rodzina, op. cit., s. 14.
Magdalena Wosowicz-Kulawik Telewizja jako zagroenie dla rodziny
151
2. Wpyw telewizji na dzieci imodzie oraz na relacje midzy czonkami rodziny

Media rozluniaj wizi midzyludzkie, prowadzc w skrajnych przypadkach
do cakowitej izolacji. Rozwj technologiczny daje nam rozrywki, ktre nie wymagaj
obecnoci drugiej osoby. Pociga to za sob postpujc izolacj poszczeglnych osb.
Coraz sprawniej symulowana za pomoc nowych technologii sztuczna rzeczywisto
moe niedugo sta si atrakcyjniejsza ni wiat realny. Telefonia komrkowa odziera
nas zprywatnoci iprawa do samotnoci, podobnie programy telewizyjne, wktrych
porusza si dosownie wszelkie tematy, nic ju nie jest wite, nie ma tematw tabu.
wiat reklam propaguje kierowanie si po linii najmniejszego oporu wprost do celu.
Przekazuje nam, e dobre jest tylko to, co nowsze, szybsze, tasze, nowoczeniejsze.
Kreowany wiat medialny czsto rozmija si zrzeczywistoci. Wcelu przycignicia
widza, suchacza, czytelnika chtnie porusza si tematy szokujce, ktre jeszcze si
przejaskrawia. Mamy za duo scen agresji, przemocy, okruciestwa, zachowa urgajcych godnoci czowieka. Takieprogramy prowadz do zaburze wrozwoju emocjonalnym, psychicznym iduchowym.
Organizacja ycia wewntrznego w domu nie opiera si ju na zasadzie bezwzgldnej dyscypliny ipodporzdkowania autorytetowi ojca. Matka przestaa by jedyn straniczk ogniska domowego, ktre stanowio wyczny przedmiot jej troski.
Wzrost tempa ycia iwdarcie si do rodziny najrozmaitszych wpyww zewntrznych,
jak na przykad dziaanie programw radiowych i telewizyjnych, dokonao reszty:
miejsce domowego adu zaczyna coraz czciej zajmowa dezorganizacja ichaos, brak
szacunku wzgldem starszych oraz agresja.
Bez trudu mona wyobrazi sobie, co si dzieje, kiedy wdomu pojawia si pewnego dnia telewizor. Dzieci patrz na jak na rdo wszelkich rozkoszy, rodzice jak na
pierwszorzdn wyrk. Wcz telewizor, niech dzieci siedz ipatrz, bdzie przynajmniej spokj wdomu. Taki rozkaz wydaj ony mom, mowie onom kilkaset tysicy razy dziennie wcaej Polsce. Irzeczywicie, dzieci siedz ipatrz. Godzinami, bez
wyboru. Irzeczywicie, jest spokj wdomu wtedy, kiedy siedz ipatrz. Ale pniej,
kiedy przestaj patrze, jest znimi jeszcze wicej kopotw. Kto winien? Czy telewizja?
Oczywicie nie ona, tylko rodzice, ktrzy bardzo czsto wogle nie kontroluj uytku,
jaki dzieci robi ztelewizora6.
Media stanowi obecnie element dnia powszedniego wielu rodzin imog ogranicza odpowiedzialno rodzica za wychowanie, jeli si ich naduywa7. Owo nad6
7
M. Kozakiewicz, Niezbadane cieki wychowania, Warszawa 1964, s.49.

J. Rumpf, Krzycze, bi, niszczy agresja udzieci wwieku do 13 lat, Gdask 2003, s. 67-68.
152
uywanie telewizji przez osoby dorose stanowi powany problem. Nie

mona nauczy dzieci czego, czego samemu si nie praktykuje. By moe dzieci byyby skonne do rezygnacji ztelewizji, gdyby nie nag, zktrego nie chc zrezygnowa
rodzice.
Im czciej oglda si sceny przemocy, tym bardziej sabnie towarzyszca im
reakcja emocjonalna. Nie mona bowiem reagowa wci tak samo intensywnie na
ten sam typ powtarzajcej si sytuacji. Z jednej strony organizm ludzki zaczyna postrzega j jako niemajc znaczenia biologicznego, zdrugiej za osignicie takiego
poziomu pobudzenia, jak przy pierwszym zetkniciu z obrazami przemocy wymaga
z czasem ogldania scen bardziej drastycznych. Nastpuje tak zwane zobojtnienie
uczuciowe. Gdy potrafimy patrze na przemoc oraz cierpienie drugiego czowieka bez
adnych emocji, to jestemy ju przygotowani do nieludzkiego dziaania wobec innych.
Mechanizm ten ma wane konsekwencje spoeczne. Stwierdzono bowiem, i w wyniku ogldania wtelewizji scen przemocy wzrasta tolerancja na agresj przejawian
przez innych wrzeczywistych sytuacjach. Wystpuje wtedy brak jakiejkolwiek pomocy
isympatii dla ofiary. Ronie rwnie akceptacja przemocy wstosunkach midzyludzkich iuznanie rozwiza agresywnych za dopuszczalne moralnie8.
Przez stulecia mody czowiek by wychowywany i ksztatowany
wukadzie wyznaczonym przez triad: rodzina szkoa Koci. Kada
z tych instytucji co nakazywaa, czego zakazywaa, regulowaa zatem ycie wychowanka, dbajc oto, by nie docieraa do niego informacja niepodana. Dzi, wepoce
atwego dostpu do Internetu itelewizji, dawny ukad zosta zastpiony przez nowy:
rodzina media szkoa Koci. Usytuowanie mediw na drugim miejscu nie jest
przypadkowe, gdy obserwujemy zjawisko systematycznie rosncego wpywu mediw,
zwaszcza telewizji i Internetu, przy jednoczesnym zmniejszeniu znaczenia roli penionej przez inne instytucje wychowawcze, w tym take t pierwsz i najwaniejsz
rodzin. Ma to ogromne, negatywne konsekwencje. Prowadzi do upadku dotychczasowych przekona iautorytetw oraz kryzysu czowieka, ktry zatraci wraliwo na
tradycyjne wartoci, zagubi ich smak, pogubi si wodczytywaniu ich waciwej hierarchii9. Wwielu badanych rodzinach telewizja nie stwarza szansy integrowania dzieci
irodzicw, poniewa nie czy ich wyranie uwiadamiana potrzeba wsplnego ogldania, bycia razem. Nie ustalaj, jakie programy warto wsplnie obejrze, ani kiedy.
Zdarza si rwnie, e brak kompromisu co do wyboru programu wywouje nieporozumienia iktnie wrodzinie. Wznacznej wikszoci przypadkw nie da si zaobser8
A. Sawicka. Telewizyjne sceny przemocy zachowania agresywne modego widza, Edukacja
Medialna 2001, nr 3, s. 13.
9
W. Strowski, Owielkoci, Krakw 2002, s. 168.
153
wowa, aby podczas emisji programu czya rodzicw idzieci specyficzna wi psychiczna, wspprzeywanie odbieranych treci przejawiajce si m.in. wporozumieniu
si gestem, mimik, wzrokiem, sowem. Wrodzinach tych podczas ogldania telewizji
musi by cisza, bezwzgldny spokj. Nie mona porozumiewa si ze sob, wypowiada nawet krtkich uwag oprogramie. Ogldanie telewizji to chwila zamknicia si
wsobie, odizolowania si od najbliszych osb ispraw ycia codziennego. Czonkowie
rodziny nie maj te zwyczaju dzielenia si swoimi uwagami oobejrzanym programie.
Niepokojcy jest rwnie brak zainteresowania wielu rodzicw, czy dziecko
zrozumiao przekazywane treci ico zapamitao. Poza tym nie korzystaj oni zmoliwoci obserwowania reakcji dziecka na to, co zobaczyo, uczenia go krytycznego odbioru telewizji. Rodzice nie dostrzegaj czsto moliwoci umacniania wizi psychicznej
zdziemi iinnymi czonkami rodziny podczas ogldania telewizji.
Dzieci, patrzc wszklany ekran, s po pewnym czasie zmczone iotumanione nadmiarem bodcw. Szczeglnie szkodliwe jest ogldanie scen przemocy igwatu. Jak ju wspomniaam, wdziecku zczasem powstaje przekonanie, e przemoc jest
w yciu czym normalnym. Najbardziej szkodliwa jest przemoc prezentowana przez
akceptowan posta, lub ukazywana wkontekcie humorystycznym. Takie sceny mog
znieczuli dziecko na agresj, atake wytworzy wnim przekonanie, e wiat jest zagroeniem. Dobrze wic sprawowa kontrol nad tym, co dziecko oglda, a jeli to
moliwe obejrze program razem znim, anastpnie porozmawia otym, co widzi na
ekranie, by nie przejmowao lepo ogldanych wfilmach wzorw. Telewizja ogranicza
potrzebny dzieciom ruch, adugie wpatrywanie si wszybko zmieniajce si obrazy
mczy wzrok, znieksztaca sylwetk. Dzieci przesiadujce dugo przed telewizorem
irzadko rozmawiajce zrodzicami maj kopoty zwysawianiem si.
Telewizja ogranicza kontakty midzyludzkie, powoduje, e coraz mniej si znamy, atematem rozmw staj si wanie problemy bohaterw telenowel zamiast nasze
wasne. Jest to wpewnym sensie sposb na rozmowy wcoraz dziwniejszej itrudniejszej rzeczywistoci10.
10
J. Igliska, Telewizja wyciu dziecka, ycie Szkoy 2002, nr 3, s. 176.
154
3. Wpyw telewizji na czas wolny czonkw rodziny oraz na rozkad

ich zaj wcigu dnia

Domowo telewizji, charakterystyczna jej cecha powoduje, e jej ogldanie
odbywa si wzasadzie wgronie rodzinnym, co jak si wydaje ma bardzo wane
znaczenie dla wychowania dziecka. Dzieci irodzice coraz czciej swj czas wolny spdzaj wdomu, gdzie oprcz telewizji krajowej mog rwnie odbiera programy telewizji satelitarnej czy kablowej. Przeznaczaj na to codziennie znaczn ilo swojego
czasu, co musi wpywa na ycie rodziny11.
Rodzina wspczesna uwikana jest wrnorodne oddziaywania telewizji iinnych multimediw. Zjednej strony oferuj one unikaln moliwo ogldania wiata,
stwarzajc dziecku wyjtkowo silne bodce rozwojowe, dziki czemu mog stawa si
skutecznym rodkiem wspomagajcym rodzicw wrealizacji wielu funkcji wychowawczych. Ale stwarza mog rwnie potencjalne zagroenie dla ycia rodziny irozwoju
osobowoci dziecka12.
Wyniki bada wskazuj raczej na przejawy ujemnego oddziaywania telewizji.
Dotycz one: dezorganizacji dnia rodziny, dezintegracji, zastpowania, wyrczania
rodzicw wrealizacji niektrych funkcji opiekuczo-wychowawczych.
Ilo czasu spdzanego przez dzieci i rodzicw przed szklanym
ekranem cigle wzrasta. Dzieci polskie znalazy si w czowce europejskiej, jeli chodzi oczas powicony telewizji. Wynosi on rednio 4godziny dziennie. Wie si to m.in. zupowszechnieniem telewizji satelitarnej, ale take
zlikwidacj wwielu rodowiskach lokalnych instytucji kulturalno-owiatowych. Ponadto trudna sytuacja materialna wielu rodzin powoduje, e telewizja wtych rodowiskach staje si jedynym sposobem spdzania czasu wolnego. Rwnie rodzice swj
czas wolny wi przede wszystkim ztelewizj. Jeeli rodzice ogldaj codziennie telewizj, powicajc jej sporo czasu, to ich dzieci rwnie dugo siedz przed telewizorem. Iodwrotnie jeeli rodzice ogldaj telewizj selektywnie, to take kontakt ich
dzieci ztym medium jest bardziej racjonalny13.
Codzienne, wielogodzinne ogldanie programw telewizyjnych wywiera znaczny wpyw take na organizacj ycia rodzinnego. Prowadzi do zaniedbywania obowizkw szkolnych, domowych, rodzinnych, do ograniczania wsplnie spdzanego czasu
wolnego poza domem.
11
J. Izdebska. Czy telewizja zagraa rodzinie? Problemy Opiekuczo-Wychowawcze 1997,
nr 1, s14.
12
Ibidem.
13
Ibidem, s 14.
155
Zrelacjonowanych przez prof. Ann Zawadzk (Problemy Opiekuczo-Wychowawcze, nr 3/2000) bada jedenastolatkw pozostawionych wdomu bez opieki
wynika, i ponad poowa z nich jest cakiem bezradna wobec swego czasu dyspozycyjnego, czsto go przesypia. Zwykle dzieci ogldaj wtym czasie telewizj, graj na
komputerze. Co trzecie twierdzi, e niekiedy czyta najczciej pras modzieow.
Wrd czynnoci rekreacyjnych, wktrych brali udzia take rodzice, 58% badanych
wymienio niedzielne spacery, 36% wyprawy do kina lub ogldanie telewizji14.
Zmieniaj si sposoby spdzania czasu wolnego. Wybitnie poszerzy si repertuar moliwych do wykorzystania form. Rozwina si turystyka zagraniczna, pojawio
si wiele nowych ikosztownych sportw, ekskluzywnych klubw, pubw itp. Rzadziej
natomiast odwiedza si teatr czy kino.
Niestety, nastay ze czasy dla waciwego ksztatowania podanych przyzwyczaje spdzania czasu wolnego. Aby y na odpowiednim poziomie materialnym,
wikszo rodzicw pracuje do pnego wieczora, apo powrocie do domu jedyn propozycj na spdzenie czasu wolnego zdziemi jest wczenie telewizora lub komputera15.
4. Wychowanie na ekranie. Elektroniczna niaka podwaa autorytet rodzica

Wychowanie czowieka zawsze opiera si na jakiej teorii niezalenie od tego,
czy j sobie uwiadamiamy, czy nie. Czsto przenosimy na nasze dzieci wzorce, wedug
ktrych sami bylimy wychowywani, czsto kierujemy si intuicj, czsto te wydaje si nam, e dziaamy poza wszelkimi teoriami, aw rzeczywistoci bezwiednie podporzdkowujemy si rnym teoretykom wychowania, zktrymi mamy do czynienie
gwnie poprzez media16.
Rodzina jest rodowiskiem wychowawczym, wktrym tkwi najwiksze moliwoci wszechstronnego rozwoju czowieka. Istotnym zadaniem rodzicw jest zaspokajanie podstawowych potrzeb psychicznych dziecka17. Pamitajmy, e naley do nich
przede wszystkim potrzeba mioci, ciepa iyczliwoci, anie potrzeba ogldania telewizji. Szczeglnie niebezpieczne dla wychowania dziecka wrodzinie jest wyrczanie przez telewizj rodzicw wpenieniu wielu funkcji opiekuczo-wychowawczych.
Niepokojce jest zwaszcza traktowanie przez rodzicw telewizji jako elektronicznej
14
J. Raczkowska, Znane inowe problemy czasu wolnego, Problemy Opiekuczo-Wychowawcze 2000, nr 6, s. 16.
15
S. Tabor, Wpyw rodziny na wykorzystanie czasu wolnego, ycie Szkoy 2002, nr 3, s. 151.
16
M. Sagan, Wychowanie uczu, Wychowawca 2005, nr 6, s. 11.
17
Z. Piat, Rodzina wanym rodowiskiem wychowawczym, ycie Szkoy 1998, nr 1, s. 24.
156
niaki.
Wedug bada przeprowadzonych przez Jadwig Izdebsk18, ponad poowa pytanych rodzicw (58,3% na wsi i51,4% wmiecie) przyznaje, e telewizja wyrcza ich
wopiece nad dziemi, wniektrych rodzinach bardzo czsto, winnych czasami. Zjawisko to wystpuje przede wszystkim wrodzinach, wktrych rodzice s zajci prac zawodow, przebywaj wiele godzin poza domem, reprezentuj niszy status spoeczny,
niszy poziom wyksztacenia.
Niepokoi fakt, e rodzice sdz, i telewizja gwarantuje ich dzieciom bezpieczestwo, ochron przed wpywem rwienikw, kolegw zpodwrka. Wyrcza ich
ona wopowiadaniu podopiecznym rnych bajek, historyjek, wczytaniu im ksiek.
Telewizja coraz czciej zaczyna spenia t rol, ktra wprzeszoci naleaa do matki iojca.
Telewizja, wypeniajc czas wolny rodzicw iich dzieci, ogranicza
rozmowy midzy nimi. Dzieje si tak najczciej wrodzinach niepenych. Wynika
to m.in. ztego, e samotna matka lub ojciec obarczeni jednoosobow odpowiedzialnoci za funkcjonowanie rodziny, zmczeni iczsto nkani trudnociami natury materialnej ipsychicznej, nie znajduj czasu na rozmowy zdzieckiem. Konsekwencje takiego postpowania mog okaza si grone dla kontaktw midzy czonkami rodziny19.
Niestety, zdarza si, e rodzice wiadomie rezygnuj zobowizku opieki nad
dzieckiem, przekazujc t rol telewizji. Dzieci z kolei ogldaj telewizj, bo pragn
towarzystwa, ktrym zrnych przyczyn nie mog by wanie rodzice.
Rodzice, ktrzy posuguj si niemal codziennie telewizj jako swego rodzaju niak, wyrzekaj si wten sposb najwaniejszej roli, roli wychowawcw swoich
dzieci. Warto wtym miejscu przypomnie, e ta elektroniczna opiekunka dziaa jak narkotyk, o czym wiadcz badania prowadzone na wiecie na temat czasu
ogldania telewizji przez dzieci. Rodzice zapracowani, przebywajcy poza domem
czsto do pnych godzin, powicaj swoim dzieciom coraz mniej czasu. Powoduje to
brak staego kontaktu znimi iutrat kontroli nad korzystaniem ztelewizji. Zamknite
wdomu dziecko podczas nieobecnoci rodzicw przesiaduje godzinami przed szklanym ekranem. Wiele bada wskazuje, e czas powicony przez dzieci na
ogldanie telewizji zaley wduej mierze od tego, czy spdzaj one popoudnia samotnie, czy zrodzicami lub innymi czonkami rodziny20.
wiat mediw przenika do dziecicej wiadomoci. Jak si okazuje, dzieci ogl18
J. Izdebska, Telewizja zastpuje rodzicw wwychowaniu dziecka, Problemy Opiekuczo-Wychowawcze 1997, nr 1, s. 15.
19
Ibidem.
20
J. Izdebska, Elektroniczna niaka, Edukacja iDialog 1996, nr 9, s. 41-42.
157
daj telewizj bez wikszej kontroli, selekcji ze strony dorosych. Wzbudza to obawy,
czy aby telewizja nie staje si autorytetem ksztatujcym wiadomo dziecka. Tak
oto elektroniczna niaka, towarzysz ukochany przez najmodszych, staje si najpopularniejsz form rozrywki, najwaniejsz form spdzania
czasu wolnego, agrzechotki, misie ibajki id wkt. Pytanie: czy tego wanie chc rodzice?
Wniedalekiej przyszoci prawdopodobnie doczekamy si wPolsce najgorszej
zmoliwych wersji rozwoju telewizji. Oto spord Europejczykw najwicej TV ogldaj Polacy, ktrzy jednoczenie twierdz, e pochodzi od niej wiele za. Nie zamierzaj szanowa telewizji, bagatelizuj j; nie dokonujc najlepszych dla siebie wyborw
ideklarujc ogln jej zdolno do wpywania na innych jednoczenie twierdz, e ich
to nie dotyczy21.
Nasz odbir telewizji nie jest godny naladowania iw zwizku ztym, patrzc
przyszociowo, ku nowym, coraz bardziej absorbujcym nasz umys iczas technologiom - nie moe wynikn z niego nic dobrego. Czy dla rodziny? Dla niej, niestety,
przede wszystkim
SUMMARY:
Television as adanger for afamily.
Each and every technology can be perceived as both aburden and ablessing. However,
in the article the television is depicted as asource of threats rather than ablessing. The
content of the article include the juxtaposition of television as the most popular mass
media with many-sided, negative influence over the family. Generally speaking, we can
distinguish several basic social threats to family, caused directly through the television:
1.
The destruction of the family ties, which can even cause the complete isolation in
the long term perspective.
2.
The influence of the television over aquality of the spare time of household members disorganization and adisintegration of the family.
3.
Upbringing through atelevision- astigma of the electronic nanny which discredits parents authority.
We may think that the television plays a positive role while gathering all household
members in one activity. In fact, there are specific programs targeted at the whole family.
However the quality of time spent over TV screen is questionable. Household members
are next to each other rather than spent time together.
KEY WORDS: television, family, influence, threat.
21
W. Godzic. Telewizja dla dziennikarzy Telewizja dla widzw, [w:] Z. Bauer, E. Chudziski.
(red.) Dziennikarstwo iwiat mediw. Krakw 2008, s.142.
Recenzje isprawozdania
Ilustrowany
Kurier
Codzienny.
Ksiga pamitkowa w stulecie powstania
dziennika i wydawnictwa 1910-1939, pod
redakcj Grayny Wrony, Piotra Borowca,
Krzysztofa Woniakowskiego,
Krakw Katowice 2010, s. 546
Na okadce tego piknie wydanego dziea
jest nazwa nieco zmieniona w stosunku do karty
tytuowej i brzmi: Ilustrowany Kurier Codzienny
1910-1939. Ksiga pamitkowa w stulecie
powstania dziennika iwydawnictwa, opracowana
przez Natali Wron. Widniej na niej historyczne
fotografie twrcy i dyrektora koncernu, redaktora
naczelnego Mariana Dbrowskiego. Obok jest
zdjcie frontowego wejcia do Paacu Prasy przy
ul. Wielopole 1, siedziby redakcji ikoncernu IKC-a,
jego pracownikw, na tle niewyranej fotografii nr
274 Ilustrowanego Kuriera Codziennego, jakby
ju nieco zatartego w pamici. Jak czytamy na
odwrocie karty tytuowej, to ta staranna i pikna
edycja zostaa wydana pod patronatem Komisji
Prasoznawczej Polskiej Akademii Nauk Oddzia
w Krakowie, dofinansowana przez Wydzia
Humanistyczny Uniwersytetu Pedagogicznego im.
Komisji Edukacji Narodowej wKrakowie, Instytutu
Nauk Politycznych iStosunkw Midzynarodowych
Uniwersytetu Jagielloskiego oraz Katedr
Dziennikarstwa
i Komunikacji
Spoecznej
Maopolskiej Wyszej Szkoy Zawodowej im. J.
Dietla wKrakowie.
Ilustrowany Kurier Codzienny (dalej:
IKC), gwny dziennik koncernu prasowego pod
t sam nazw (dalej: IKC-a), zacz wychodzi
wniedziel 18 grudnia 1910 r. wpostaci niepozornej
gazetki, w niewielkim nakadzie, z odrcznie
rysowanymi ilustracjami. Okres rozwoju przypad
na lata 1918-1939, gdy powsta koncern IKC-a
w1927 r., po przeprowadzce do Paacu Prasy, przy
ul. Wielopole 1. W tym czasie powstay Zakady
Graficzne, drukarnia wyposaona w nowoczesne
maszyny drukarskie (rotacyjne, rotograwiurowe,
linotypy, stereotypi, cynkografi), zorganizowano
nowoczesn struktur organizacyjn, administracj
i dyrekcj. Powstay wwczas dogodne warunki
pracy dla dziennikarzy, redakcji, dyrekcji,
administracji, drukarni, dystrybucji prasy oraz
innych zagadnie okooprasowych iwydawniczych.
Koncern IKC-a stanowi mocarstwo prasowe pod
dyrekcj ikierownictwem Mariana Dbrowskiego.
W 1935 r. koncern mia rozbudowan struktur
organizacyjn iskada si z16 filii: wBydgoszczy,
Gdyni, Grudzidzu, Katowicach, Kielcach, Lublinie,
Lwowie, odzi, Nowym Sczu, Poznaniu, Rwnem
Woyskim, Sosnowcu, Toruniu, Warszawie,
Wilnie i Zakopanem oraz oddziau zagranicznego
w Rzymie. Dysponowa rozbudowan sieci
kilkudziesiciu korespondentw krajowych i 22
zagranicznych. W kontaktach z nimi posugiwano

radiem, poniewa dyrektor koncernu w 1924
r. uzyska zgod wadz na zaoenie wasnej
radiostacji. Odtd korzystano z wielu serwisw
agencji informacyjnych krajowych izagranicznych.
W 1939 r. w redakcji dziennika IKC pracoway
124 osoby, aw caym koncernie blisko tysic osb.
Dziennik IKC by rodzajem prasowym nowego
typu. Jego nowatorstwo polegao na doborze
tematyki sensacyjnej i na adresacie masowym
czytelniku. Dziennik by adresowany do bardzo
zrnicowanych krgw odbiorcw: od elity
intelektualnej z koami uniwersyteckimi wcznie,
do <szarego>, nawet niezbyt wyksztaconego
iniewymagajcego czytelnika zdow spoecznych
czytamy w Sowie wstpnym. Wkoncernie
sensacj pojmowano jako ciekawe, zajmujce,
moliwe oryginalne ujcie zjawisk i zdarze
wielkich, niezwykych, wywoywanie wzrusze
silnych jak pisze Piotr Borowiec, wybitny
znawca problemu, autor wielu publikacji na temat
dziennika, koncernu IKC-a i jego wydawnictw.
W redakcjach wrd pracownikw szanowano
wewntrzn atmosfer wzajemnej tolerancji,
niezalenie od pogldw politycznych, spoecznych
czy artystycznych. Kady czytelnik mg znale
wwydawnictwach koncernu co dla siebie, zczym
si utosamia. Warto doda, e prasa wydawana
przez koncern IKC-anie zwracaa si do czytelnikw
mniej wyrobionych innym jzykiem, stylem
isposobem argumentacji, co byo przyjte wprasie
dla ludu. Dziennik by dla wszystkich, niezalenie
od pci, pochodzenia, statusu spoecznego,
wyksztacenia i pogldw. Dla rnych krgw
odbiorcw wydawano tematyczne dodatki lub
kolumny wdzienniku, na zrnicowanym poziomie
trudnoci czytelniczej.
Prezentowana Ksiga pamitkowa skada
si z nastpujcych czci: Sowa wstpnego
opracowanego przez Grayn Wr on , Piotra Bo ro
wc ai Krzysztofa Wo n ia ko ws ki eg o redaktorw
tego dziea, piciu rozdziaw tematycznych oraz
indeksw.
Pierwszy rozdzia historyczny dotyczy
powstania, pocztkw dziennika, koncernu i jego
wydawnictw opracowany zosta przez wybitnego
znawc problemu Piotra Bo ro wc aw rozprawie
Krtka historia wydawnictwa i koncernu
Ilustrowany Kurier Codzienny (1910-1939) oraz
czci drugiej: Przegld wydawnictw koncernu
prasowego Ilustrowany Kurier Codzienny.
Pocztki dziennika w 1910 r. byy trudne i nie
rokoway nadziei na utrzymanie si na rynku
wydawniczym. Jak pisze P. Borowiec autor wielu
publikacji na temat koncernu idziennika IKC to
przebieg izakoczenie Iwojny wiatowej wzmogy
zapotrzebowanie na informacj, co miao istotny
wpyw na kondycj finansow pisma. Rozwj tej
gazety, ju jako dziennika oglnopolskiego, wie
162
si z odzyskaniem niepodlegoci w 1918 r., gdy

rozpocz si proces formowania pastwa ztrzech
dzielnic rozbiorowych, co wpyno na ogromne
zainteresowanie informacj prasow. Nastaa
nowa era ksztatowania pogldw spoecznych,
co pocigno za sob zapotrzebowanie na
pismo masowe, dostpne kademu czowiekowi,
niezalenie od statusu spoecznego, zawodu,
wyksztacenia oraz pci, poniewa kobiety w 1918
r. otrzymay prawo wyborcze. Dziennik w treci
eksponowa sensacj, epatowa yw idynamiczn
szat graficzn, zlicznymi fotografiami, czytelnym
drukiem
przy
zastosowaniu
rnorodnych
technik drukarskich: czcionek, ukadu kolumny
i druku wzbogaconych wyrnieniami i ozdobami
graficznymi, co byo nowoci wprasie, aco stao si
stylem ikacowskim. Wredakcji IKC pracowao
wielu znanych icenionych redaktorw graficznych:
Wacaw Gula, Kazimierz Gruss, Sokrates Mrz,
Tadeusz Olszewski, Antoni Wasilewski, Jan Marcin
Szancer, Karol Ferster i inni. W latach 1927-1939
IKC sta si flagowym pismem koncernu
IKC-a, dziennikiem oglnokrajowym, jednym z
powszechnie rozpoznawalnych znakw firmowych
prasy okresu II Rzeczypospolitej. Wraz zrozwojem
koncernu, jak pisze otym P. Borowiec, wprogramie
dziennika ograniczano tematyk sensacyjn na
rzecz informacji od czasu, gdy koncern od 1924
r., dysponowa wasn stacj radiow. Utworzono
system wyda nadzwyczajnych popoudniowych
lub wieczornych, dodatkw specjalnych, w tej
samej cenie co numer dziennika. Ju od 1923
r. raz w tygodniu dodawano specjalny dodatek
powieciowy, zktrego mona byo skompletowa
ksik, a niezalenie od tego zamieszczano
powie w odcinkach, co rwnie przycigao
czytelnikw, gwnie kobiety. Wskad dziaalnoci
wydawniczej koncernu wchodziy 3 gazety, 6
czasopism, 2 kalendarze oraz jednodniwki idruki
okolicznociowe. Gwny dziennik Ilustrowany
Kurier Codzienny by wydawany w siedmiu
mutacjach, z16 dodatkami specjalnymi, wydaniami
witecznymi, jubileuszowymi iokolicznociowymi.
W 1935 r. nakad IKC osign 236 tysicy
egzemplarzy, rozpowszechniany by przez 320
punktw sprzeday w kraju i 1827 za granic.
Koncern tygodniowo wysya drog kolejow 51 tys.
paczek z wydawnictwami koncernu, tote szacuje
si, e IKC by czytany przez ponad milion
odbiorcw dziennie. Obok gazety wiodcej IKC
koncern wydawa dwie popoudniwki: Tempo
Dnia (1933-1939) oraz Telegram Wieczorny,
uruchomiony wostatnich dniach przed wybuchem
II wojny wiatowej. Dziennik Tempo Dnia
by tani gazet popoudniow adresowan do
niezamonego i sabo wyrobionego czytelniczo
odbiorcy.
Warto wspomnie o dodatkach wydawanych
w latach 1925-1939. Na pierwszym miejscu
Recenzje i sprawozdania
naley wymieni Kurier Literacko-Naukowy
pod redakcj prof. Mieczysawa Dbrowskiego.
Dodatek ten by na wysokim poziomie naukowym
i publicystycznym, nazywany encyklopedi
wspczesnoci, adresowany do najbardziej
wyrobionego i wymagajcego czytelnika, tak pod
wzgldem treci, jak i szaty graficznej. W 1925 r.
powsta Dodatek Sportowy, ktry w1927 r. zosta
przeksztacony w Kuriera Sportowego. Potem
co kilka tygodni powstaway kolejne kuriery
tygodniowe tematyczne kolumny pisma
wiodcego i tak na przykad: w 1927 r. zaczy
wychodzi: Kurier Radiowy (od kwietnia), Kurier
Filmowy(od lipca), Kurier Kobiecy (od sierpnia)
iKurier Gospodarczy iFinansowy(od wrzenia).
W kolejnych latach 1928-1929 wprowadzono
nastpne kolumny: Kurier Techniczny, Kurier
Lekarski, Kurier Metapsychiczny Dziwy
ycia, Kurier Prawniczy i Sdowy, Kurier
Turystyczny iZdrojowy. Wdalszych latach 19351938 pojawiy si ostatnie dwie mutacje: Kurier
Ogrodniczy i Hodowlany oraz Kurier Morski
i Kolonialny. Redaktorem naczelnym wszystkich
kurierw by dyrektor koncernu M. Dbrowski,
a obok niego kady tytu mia swego redaktora
odpowiedzialnego, artystyczno-graficznego lub
literackiego. W 1933 r., gdy toczy si proces Rity
Gorgonowej, wydawano w dniach 6-11 marca
nadzwyczajn edycj IKC pt. Druga po poudniu
pod redakcj Jana Stankiewicza, dotyczc
gonego procesu o morderstwo, ktry wzbudza
ogromne zainteresowanie spoeczne wcaej Polsce.
Czasopisma
tygodniki
tworzone
w koncernie rwnie tytuami nawizyway do
pisma macierzystego, na przykad: wiatowid
Ilustrowany Kurier Tygodniowy, Tajny Detektyw
Ilustrowany Tygodnik Kryminalno-Sdowy,
czy te As Ilustrowany Magazyn Tygodniowy.
Pierwszy z wymienionych wiatowid
wychodzi od 1924 do 1939 r. pod redakcj M.
Dbrowskiego, dra Jzefa Flacha, Zygmunta
Strychalskiego iJana Lankaua. Bya to ilustrowana
kolorowa kronika biecych wydarze wkraju ina
wiecie, przeznaczona dla zamonej iwyksztaconej
czci spoeczestwa. Odpowiednikiem pisma
masowego, adresowanego do najszerszych warstw
spoecznych, by bardziej popularny itani, czarnobiay tygodnik Na Szerokim wiecie (1928-1939),
kolportowany w Warszawie, Krakowie, Lwowie,
Poznaniu i Wilnie. Redaktorem naczelnym
i wydawc by M. Dbrowski, a redaktorem
odpowiedzialnym Anatol Krakowiecki. W 1930
r., zacz wychodzi satyryczno-humorystyczny
tygodnik ilustrowany pt. Wrble na Dachu.
Redaktorem odpowiedzialnym by dr Kazimierz
Szczepaski, kierownikiem artystycznym Antoni
Wasilewski. Koncern nie pomija sportu iw 1931 r.
wprowadzi na rynek prasowy Raz DwaTrzy
Ilustrowany Tygodnik Sportowy, popularyzujcy
Zofia Sok Ilustrowany Kurier Codzienny. Ksiga pamitkowa w stulecie...
sport, ktry jest nie tylko wiczeniem i radoci

ciaa, ale iszko moraln jak reklamowano to
pismo. Redaktorem naczelnym by M. Dbrowski,
a redaktorem odpowiedzialnym Adam
Obrubaski. Byo to pierwsze wPolsce czasopismo
sportowe dla kibicw, bogato ilustrowane
fotografiami gwiazd sportowych. Najbardziej
kontrowersyjnym
czasopismem
koncernu
by Tajny Detektyw Ilustrowany Tygodnik
Kryminalny. Wydawc i redaktorem naczelnym
by M. Dbrowski, redaktorem odpowiedzialnym
Jan Stankiewicz. Tajny Detektyw by pierwszym
w Polsce
pismem
kryminalno-sdowym
zprzewag informacji brukowych isensacyjnych,
wydawany by wwysokich nakadach 90-100 tysicy
egzemplarzy, tote rodowiska endeckie podjy
systematyczn kampani i ataki na tygodnik. Do
nich doczyy si krgi klerykalne, policyjne,
oburzeni czytelnicy, tote dyrektor koncernu
zawiesi to pismo, a w jego miejsce powoa
czasopismo As Ilustrowany Magazyn Tygodniowy,
na wysokim poziomie edytorskim i graficznym,
adresowany do wyszych sfer spoecznych elity
finansowej. Redaktorem odpowiedzialnym by
Jan Stankiewicz, kierownikiem literackim
Julius Leo, kierownikiem graficznym Janusz
Maria Brzeski. As ukazywa si w nakadzie 5060 tysicy egzemplarzy i nalea do czasopism
drogich, ze wzgldu na staranny druk na papierze
wysokiej klasy, kolorowe ilustracje, fotografie
oraz artystyczne opracowanie graficzne. Koncern
wyda rwnie dwa kalendarze: Kalendarz IKC
(1927-1939) oraz Kalendarz dla Kobiet IKC na
rok 1931. Ten rodzaj wydawnictw pomylany by
jako eleganckie prezenty, albumy, na wysokim
poziomie edytorskim i tematycznym podrczne
informatory
obejmujce
najniezbdniejsze
wiadomoci zzakresu schematyzmu pastwowego
oraz statystyk. Drugi Kalendarz dla Kobiet
ukaza si tylko za rok 1931 pod redakcj Kamili
Chooniewskiej z Warszawy, gdy redaktorka
zachorowaa izmara. Kalendarz ten skierowany
by do kobiet z szerokich warstw spoecznych:
ziemiaskich, mieszczaskich i robotniczych,
pracujcych zawodowo i prowadzcych dom.
Zachca kobiety do korzystania zwynikw bada
naukowych nad organizacj pracy domowej,
prowadzonych przez Instytut Naukowej Organizacji
oraz do stosowania sprztu elektrycznego
w gospodarstwie domowym, wchodzcego w tym
czasie na rynek i reklamowanego przez koncern
IKC-a.
Warto te wspomnie o innych wydaniach
albumowych na wysokim poziomie edytorskim,
typograficznym i tematycznym. W 1928 r.
wydano bogato ilustrowany album duego
formatu o objtoci 1200 stron pt. Dziesiciolecie
Polski Odrodzonej 1918-1928 pod redakcj
M. Dbrowskiego i Piotra Lotha. Drugim by
163
wydany w 1935 r. album pt. Gdy Wdz odchodzi

w wieczno zawierajcy zdjcia pamitkowe
z uroczystoci pogrzebowych Marszaka Jzefa
Pisudskiego. Osobno wydano ilustrowan
biografi pt. Jzef Pisudski 1867-1935 powicon
yciu i dziaalnoci politycznej Marszaka
i Naczelnika Pastwa. W 1937 r. wydano album
XXV-lecie Syndykatu Dziennikarzy Krakowskich
pod redakcj komitetu zoonego z dra Jzefa
Flacha, Stanisawa Mroza, Stefana Nowiskiego,
Jana Stankiewicza, Antoniego Wasilewskiego
iWitolda Zechentera. W1939 r. ukaza si album
pt. XX-lecie komunikacji wPolsce Odrodzonej pod
redakcj M. Dbrowskiego. Poza tym wydawano
tzw. tajn bibu, czyli artobliwe pisemka
przygotowywane z okazji imienin waciciela
i redaktorw koncernu lub z innych wyjtkowych
sytuacji. Ukazao si pi takich tajnych drukw
powiconych Marianowi Dbrowskiemu, Janowi
Stankiewiczowi iKazimierzowi Dobiji.
Podsumowaniem i zamkniciem czci
pierwszej jest publikacja spki autorskiej:
Sylwestra Dz ik ie go iMichaa Ro go a Marian
Dbrowski ijego opus vitae koncern IKC(prba
kalendarium). Jak kada publikacja tego rodzaju
jest ciekaw lektur dotyczc ycia i dziaalnoci
twrcy koncernu wlatach historycznych wybuchu
i przebiegu I wojny wiatowej, jak rwnie
narodzin Polski Niepodlegej w 1918 r., okresu
wielkich nadziei, oczekiwa i wydarze i na tym
tle losy dziennika i koncernu IKC. W sierpniu
1939 r. M. Dbrowski wyjecha na urlop do Francji,
odcity wybuchem wojny 1 wrzenia 1939 ju do
kraju nie wrci. W 1941 r. wyjecha do Stanw
Zjednoczonych, do crki, gdzie przebywa do
swojej mierci w 1958 roku. W 1991 r. prochy M.
Dbrowskiego sprowadzono do Polski i uroczycie
pochowano na cmentarzu Rakowickim wKrakowie.
Cz druga Zblienia dotyczy bardziej
szczegowej
charakterystyki
i zawartoci
13 wydawnictw periodycznych, programw,
zwizanych znimi problemw iludzi. Rozdzia ten
otwiera znamienita rozprawa znawcy problemu,
zafascynowanego dziaalnoci koncernu IKC-a
i jego produkcji wydawniczej, autora wielu
cennych publikacji na ten temat Adama B a
d o: <Ilustrowany Kurier Codzienny>
pierwsze nowoczesne pismo masowe, w ktrym
wyjani istot znaczenia pisma masowego
w wydaniu ikacowskim, korzystajcego z
sensacji brukowych, opisw zbrodni i wystpw,
a jednoczenie wprowadzajcego czytelnika mniej
wyrobionego do szeroko pojtej kultury literackiej,
teatralnej, muzycznej, a take do propagowania
wiedzy, dorobku nauki oraz techniki. Tematyka
sensacyjna i brukowa przycigaa czytelnikw,
a dziki temu dziennik IKC angaowa ich
w sprawy spoeczne i kulturalne o zasigu
regionalnym i lokalnym. Redakcja dziennika
164
potrafia stworzy niepowtarzaln wi dziennika

z jego czytelnikami, ktrzy zwracali si do niego
wrnych sprawach iprosili opomoc irad lub za
ni dzikowali. Wtym czasie powstaa interwencja
nowa funkcja prasowa.
Pozostae 12 rozpraw dotyczy dziennika IKC,
jego specyfiki, organizacji wewntrznej, a przede
wszystkim ludzi z nim zwizanych. Niezwykle
ciekawa idoskonale opracowana, ktr ze wzgldu
na miejsce i czas tylko si sygnalizuje, to przede
wszystkim praca Grzegorza Ni ec ia Ilustrowany
Kurier Codzienny osobie ciekawy autoportret
pisma oparty na historycznej ju dokumentacji
fotograficznej 44 zdj z albumu wydanego
z okazji dwudziestolecia dziennika w 1930 roku.
Zdjcia pokazuj gmach Paacu Prasy z okresu
jego wietnoci z zewntrz i wntrze, urzdzenia
iwyposaenie oraz ludzi wnim pracujcych.
Nastpna rozprawa to Ewy Fo ge lz an g-A dl er
<Ilustrowany Kurier Codzienny> wobec zagroenia
Polski ze strony Niemiec w 1939 roku, oparta na
analizie 240 numerw dziennika od 1 stycznia do 31
sierpnia 1939 r., pokazujcych narastanie zagroenia
wojennego ina tym tle zmieniajcych si stosunkw
polsko-niemieckich.
Grayna W r o n a w rozprawie<Po
konfiskacie nakad drugi> krakowska cenzura
wobec <Ilustrowanego Kuriera Codziennego>
w latach 1918-1939 zaprezentowaa kopoty
IKC z cenzur.W oparciu o badania archiwalne
akt znajdujcych si w Archiwum Pastwowym
wKrakowie przeanalizowaa 150 skonfiskowanych
tekstw. Najwicej ingerencji cenzury byo wlatach
1937-1939, od 25 do 32, podczas gdy wczeniej nie
byo ich wcale lub byy pojedyncze: od 1 - 6, wic nie
byy zbyt dokuczliwe. Autorka tumaczy to tym, e
odlego midzy Krakowem aWarszaw wpywaa
na to, e cenzorzy byli mniej czujni, a poza tym
dobrze yjcy zkoncernem IKC-a przedstawiciele
wadz lokalnych: starosta czy wojewoda zwlekali
z decyzj zajcia nakadu nieraz do nastpnego
dnia, gdy nakad w wikszoci by rozprzedany,
tote nikt codziennie nie nastpowa na pity, nie
bra pod lup reimowej uytecznoci najbahszej
notatki.
Kolejna rozprawa Joanny Pr uc hn ic ki ej
nosi tytu Reklama handlowa w<Ilustrowanym
Kurierze Codziennym> w latach 1927-1939.
Reklama prasowa wpierwszych trzech dekadach XX
wieku uwaana bya za najtasz form ogaszania
si i bya jeszcze niedoceniana w handlu jako
metoda zdobywania klientw. Dziennik IKC od
samego pocztku korzysta ztej formy prezentacji,
ale waciwy rozwj nowoczesnej reklamy nastpi
po utworzeniu koncernu prasowego. Autorka
wyodrbnia okresy rozwoju reklamy w IKC:
pierwszy reklamy rozumowej opartej na sowie,
stosowanej w koncernie od pierwszego numeru;
drugi reklamy uczuciowej opartej na obrazie
poczonym z tekstem, trwajcej od pocztku lat
trzydziestych do wybuchu II wojny. Podaa liczne
przykady tworzenia si nowej formy reklamy ijej
funkcji wkoncernie IKC-a.
Kolejna rozprawa Marka Mi a wi ck ie go:
Wyznania chrzecijaskie apolska <racja stanu>
w ideologii Ilustrowanego Kuriera Codziennego
w latach 1935-1939 dotyczy problematyki
wyznaniowej Kociow chrzecijaskich zpozycji
polskiej racji stanu i polityki narodowociowej,
prowadzonej w Polsce po mierci Jzefa
Pisudskiego.
Wojciech L i p o w s k i w rozprawie
Kinematografia polska na amach <Kuriera
Filmowego> w latach 1936-1939 opar si na
analizie zawartoci Kuriera Filmowego
dodatku do IKC. Tematyk filmow interesowaa
si redakcja IKC od 1923 r., najpierw wrubryce
Z ekranu, przeksztaconej w Kurier Filmowy
w 1927 roku. Krakw mia tradycje w rozwoju
krajowej kinematografii: pierwsza projekcja
filmowa na ziemiach polskich odbya si wKrakowie
14 listopada 1896 roku. W drugiej poowie lat
trzydziestych wKrakowie funkcjonowao ju 15 kin,
ktre byy wyposaone w aparatur dwikow.
Kurier Filmowy zamieszcza artykuy dotyczce
filmw, techniki filmowej, rodzajw filmw
(fabularnych, dokumentalnych, propagandowych
itp.), organizacji produkcji, rozpowszechniania
oraz
oddziaywania
na
odbiorcw.
Magorzata K o r c z y s k a-D e r k a c z
wrozprawie Problematyka kulturalna na amach
tygodnika ilustrowanego <wiatowid> (19241939) przedstawia charakterystyk zawartoci
luksusowego czasopisma dostpnego w sprzeday
w Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Warszawie
iWilnie, adresowanego do wyrobionego czytelnika.
Redaktorem naczelnym i wydawc by M.
Dbrowski, kierownikami literacko-artystycznymi
Jzef Flach iJan Lankau. Czasopismo, jak czytamy
wzapowiedzi redakcyjnej, byo yw ilustrowan
kronik tygodniow iw kadym numerze zawierao
40-50 fotografii, wykonanych nieznan u nas
dotychczas technik rotograwiury. Ilustrowao
wszystkie wane wydarzenia wPolsce ina wiecie
z ycia politycznego, narodowego, kulturalnego,
towarzyskiego, jak i ze wiata techniki, odkry
iwynalazkw, midzy innymi filmu dwikowego
i prb wprowadzenia koloru. wiatowid
zamieszcza informacje o teatrze, kabarecie,
sztuce i muzyce powanej. Jak kade czasopismo
ikacowskie zawiera przegld mody damskiej
i mskiej, dzia humoru i satyry, zagadek, gier
towarzyskich, fragment powieci lub noweli. Pismo
cieszyo si duym zainteresowaniem czytelniczym,
oczym wiadczy rosncy nakad: od 38 tys. w1924
r., do 82 500 egzemplarzy w latach 1936-1937.
Popularnym tygodnikiem Na Szerokim
wiecie zaja si spka autorska: Grayna
Gzella, Micha Rogo i Adam Ruta. Program tego

czasopisma i zakres tematyczny by zbliony do
wiatowida, tylko adresat by inny: szerokie
warstwy spoeczne ubosze imniej wymagajce,
pozbawione dotychczas swojego pisma. Pierwsz
prac tej spki autorskiej jest ciekawa rozprawa
Grayny Gz el li: Z<Na Szerokim wiecie> idziemy
w szerok Polsk dzieje kuriera tygodniowego
w obrazach i sowie dla miast i wsi (1928-1939).
Podobnie jak wiatowid wychodzi w tych
samych miastach: wKrakowie, Lwowie, Poznaniu,
Warszawie i Wilnie. Redaktorem naczelnym
by M. Dbrowski, a odpowiedzialnym Anatol
Krechowiecki; od maja 1929 r. kierownikiem
literackim zosta Stanisaw Mrz. Tygodnik ten
mia bardzo szeroki zakres tematyczny: od zdarze
historycznych i ludzi biorcych w nich udzia,
przez wiedz o Polsce jej histori, obyczaje,
krajobrazy,
ycie
spoeczne,
ekonomiczne,
filozoficzne, przyrodoznawstwo, fizyk i budow
materii, nawigacj i nauk o morzu; take radio,
film, literatur (powie, nowele, poezja) i wiele
innych dziedzin wiedzy. WNa Szerokim wiecie
ogaszano fotograficzne konkursy: piknych
kobiet lub dzieci, kciki mody i wiadomoci
zParya stolicy mody, gdy zagraniczni ikrajowi
korespondenci IKC-a pisali dla wszystkich redakcji
w koncernie, nie byli przywizani do jednego
tytuu. Druga rozprawa Michaa R o g o a pt.
Poezja na amach tygodnika <Na Szerokim
wiecie> dotyczy utworw poetyckich, ktre
dotyczyy aktualnych wydarze w kraju i na
wiecie. Pismo miao charakter sensacyjny, adzia
literacki mia spenia wane funkcje estetycznopoznawcze o tematyce sensacyjno-literackiej,
jak pisze autor. Redakcja ostrzega czytelnikw,
e chocia nie ogaszajc si pismem literackim,
dbalimy idbamy opoziom literacki treci nie tylko
wbeletrystycznych utworach, ale wcaoci pisma,
kadc nacisk na strzeenie piknoci i czystoci
jzyka. Na amach tygodnika publikowano poezj
okolicznociow, np. omierci Jzefa Pisudskiego,
Jacka Malczewskiego, Bolesawa Lemiana,
pisano o obchodach rocznicy mierci Stanisawa
Wyspiaskiego, 50-leciu twrczoci Kazimierza
Przerwy-Tetmajera, stuleciu urodzin Adama Asnyka
iwielu innych luminarzy literatury, sztuki inauki.
Przypominano o wanych datach historycznych:
powsta
narodowych,
wit
kocielnych
i pastwowych. Jak obliczy autor, w latach
1928-1939 na amach tygodnika opublikowano
kilkaset utworw poetyckich: klasykw literatury
polskiej: Juliusza Sowackiego, Cypriana Kamila
Norwida, Stanisawa Wyspiaskiego oraz mniej
znanych autorw z okresu dwudziestolecia
midzywojennego. Trzeci autor Adam Ru ta zaj
si Tematyk morsk na amach tygodnika <Na
Szerokim wiecie>, czyli szeroko pojt literatur
marynistyczn. Materiaami o problematyce
165
morskiej byy powieci wodcinkach, opowiadania,

nowele, artykuy monograficzne dotyczce
odkrywcw ieglarzy morskich, synnych piratw,
bitew morskich, wypraw polarnych, podmorskich,
yciu w gbinach i wielu innych zagadnie
zwizanych zmorzem. Nie zapominano obudowie
portu w Gdyni. Teksty te byy bogato ilustrowane
zdjciami, rysunkami i reprodukcjami, stanowi
dokumenty budowy pierwszego portu polskiego.
Nastpna rozprawa Zofii S o k pt.
Czasopisma i dodatki kobiece i dla kobiet
wydawane przez koncern IKC (w latach 19181939) bya nieco odmienna od poprzednich, gdy
dotyczya nowatorstwa koncernu, a mianowicie
wprowadzenia do gazet, z reguy przeznaczonych
dla mczyzn, Kcikw dla pa iDla gospody
domu od czasu, kiedy kobiety uzyskay prawa
obywatelskie w 1918 roku. Koncern IKC-a
zatrudnia ponad 40 dziennikarek i wiele
kobiet w administracji, dystrybucji, pracach
okooprasowych i pomocniczych. Od 1927 r.
ukazywaa si wIKC kolumna pt. Kurier Kobiecy
pod redakcj Zofii Lewakowskiej, przy pomocy
innych dziennikarek zatrudnionych w koncernie.
Kurier Kobiecy ledzi rozwj rwnouprawnienia
kobiet na wiecie iw mniejszym zakresie wPolsce.
Oprcz tego koncern wydawa czasopismo As
Ilustrowany Magazyn Tygodniowy (1935-1939),
adresowany do eleganckiej publicznoci kobiet
i mczyzn z elity finansowej i buruazyjnej.
As by magazynem luksusowym ze wzgldu
na staranny dobr treci, kolorowe ilustracje,
estetyczny druk, dobr jako papieru itp. By
czasopismem dla kobiet, ale nie kobiecym
w znaczeniu
podejmowania
problematyki
feministycznej. Ukazywa si pod redakcj
Juliusza Leo iredaktora graficznego Janusza Marii
Brzeskiego. Ilustratorami Asa byli: Alfred muda,
Karol Ferster, Zygmunt Haust i Julia Siutwna.
Nakad pisma ksztatowa si w granicach 5060 tysicy egzemplarzy. Koncern wyda take
Kalendarz dla Kobiet 1931 pod redakcj Kamili
Chooniewskiej, bogato ilustrowany, otendencjach
feministycznych. Skierowany by do kobiet
z szerokich warstw spoecznych: ziemiastwa,
mieszczastwa irobotniczych.
Problematyka sportowa nie bya obca
koncernowi IKC-a. Marcin y n d a w rozprawie
pt. Ilustrowany Tygodnik Sportowy <Raz, Dwa,
Trzy>(1931-1939)
przedstawi
okolicznoci
powstania tego czasopisma z przeksztacenia
kcika sportowego w IKC. Redaktorami
odpowiedzialnymi byli Adam Obrubaski oraz
Wodzimierz Dugoszewski. Tygodnik by pismem
ilustrowanym zdjciami irysunkami satyrycznymi
Antoniego Wasilewskiego i Stanisawa Kellera.
Tygodnik ukazywa si pocztkowo w nakadzie
52-54 tys. egzemplarzy, w 1937 r. nakad spad
do 16 tys., gdy tematyk sportow rozszerzono
166
w dzienniku IKC, prowadzi j rwnie

wiatowid. Wwczas tygodnik Raz, Dwa,
Trzy zmieni charakter, przeksztacajc si
w pismo krytyczno-recenzyjne. Mimo e sta si
pismem deficytowym, to w oparciu o koncern
IKC-a utrzyma si na rynku prasowym do 1939
r. izapisa si whistorii polskiej prasy sportowej
jako jeden znajciekawszych periodykw.
Zakoczeniem czci drugiej jest rozprawa
specjalistki od problematyki kalendarzowej
Ewy W j c i k pt. Kalendarz Ilustrowanego
Kuriera Codziennego wydawany w latach
1928-1939 pod redakcj Jana Grzywiskiego.
Kalendarze w okresie dwudziestolecia, byy
czstym dodatkiem zwizanym z pras, stanowiy
jej uzupenienie, podsumowanie minionego roku.
Wydawane jako bezpatne dodatki, prezenty
noworoczne dla czytelnikw, stanowiy poczenie
informatora i poradnika, tak mocno wpisanego
wpolsk kultur ju od XVII wieku.
Trzecia cz prezentowanego dziea to
portrety wybitnych ludzi koncernu IKC-a: na
pierwszym miejscu sylwetka twrcy i waciciela,
magnata prasowego Mariana Dbrowskiego
(1878-1958), nastpnie Jana Stankiewicza (18901952), Tadeusza Olszewskiego (1907-1996),
Stanisawa Petersa (1906-1972), Wodzimierza
Dugoszewskiego
(1905-1945)
i
innych
wsppracownikw koncernu. T cz otwiera
obszerna rozprawa Adama B a d o pt.: Marian
Dbrowski fakty i mity, w ktrym autor
przedstawi twrc, pomysodawc, wydawc,
gwnego waciciela dziennika i koncernu, jego
ycie prywatne i zawodowe, jego zamiowania,
sympatie i animozje. Podkreli wybitny talent
organizacyjny Mariana Dbrowskiego, wyczucie
spoecznej koniunktury, talent menederski iwiele
innych uzdolnie i pomysw. M. Dbrowski
z maej prowincjonalnej gazety stworzy jednen
z najpopularniejszych oglnopolskich dziennikw
i
zapocztkowa
powstanie
ogromnego
i wpywowego koncernu prasowego. Wprowadzi
w koncernie IKC-a model nowoczesnego
dziennikarstwa, ktry swym charakterem
przypomina wzorce zachodnie, zwaszcza jeeli
chodzi o organizacj wewntrzn, stosunki
midzyludzkie, wymagania od kadry emocjonalnego
stosunku do miejsca pracy i wykonywanej
specjalizacji. Wymaga od pracownikw lojalnoci
ibezwzgldnego podporzdkowania si interesom
koncernu. Nikt nie mg, jak to byo wzwyczaju,
traktowa jej jako zajcia dodatkowego, ale za to
paci najwysze stawki wPolsce.
Piotr B o r o w i e c opracowa yciorys
i dziaalno w rozprawie pt. Jan Stankiewicz
(1890-1952) ycie i praca w <fabryce sowa
drukowanego > z ulicy Wielopole 1 drugiej po
dyrektorze M. Dbrowskim wanej osobistoci,
zwizanej z koncernem od samego pocztku (z
niewielk przerw) do koca 1939 roku. Jan
Stankiewicz by redaktorem odpowiedzialnym
Ilustrowanego Kuriera Codziennego Dodatku
Tygodniowego, Kuriera Literacko-Naukowego,
Tempa Dnia, Tajnego Detektywa oraz pisma
As Ilustrowanego Magazynu Tygodniowego. By
autorem wspomnie z okresu pracy w koncernie
nazywanych <Szkicami do pamitnika> Jana
Stankiewicza redaktora IKC, stanowicego
podstawowe rdo wiedzy o dzienniku IKC,
koncernie, jego organizacji, dziaalnoci iludziach
znim zwizanych.
Wtym wykazie portretw wsppracownikw
koncernu naley wyodrbni grup osb biorcych
udzia w cywilnym ruchu oporu, ktry nie jest
bliej znany ispopularyzowany. Byli to nastpujcy
pracownicy: Tadeusz Olszewski, Stanisaw
Peters, a zwaszcza Wodzimierz Dugoszewski.
Pierwszemu zwymienionych Anna Bo ro wi ec
powicia artyku pt. Tadeusz Olszewski (19071996) redaktor graficzny koncernu Ilustrowanego,
trzeciej wanej osobistoci wkoncernie. Urodzony
na terytorium Ukrainy, po mierci rodzicw w1919
r. zosta sierot rewolucji. Po odnalezieniu
rodziny wPolsce kontynuowa nauk wJarosawiu,
studia wKrakowie: malarstwo igrafika wAkademii
Sztuk Piknych. Zkoncernem zwiza si wczasie
studiw, wykonujc czynnoci retuszera, zczasem
awansowa na stanowisko redaktora graficznego.
Ulepsza idoskonali szat graficzn IKC iinnych
wydawnictw, przez niego prowadzone przez
lata eksperymenty z kolorami, ukadem kolumn,
sposobem prezentowania zdj itd. przyczyniy
si do tego, e w latach trzydziestych >IKC< by
cakowicie profesjonalnym pismem na poziomie
europejskim. T. Olszewski w maju 1940 r. zosta
aresztowany przez gestapo za satyryczne rysunki
antyniemieckie zamieszczane przed wojna wIKC
i skazany na obz koncentracyjny w Owicimiu.
Wydosta go stamtd W. Dugoszewski, pracujcy
za wiedz i zgod konspiracyjnego Syndykatu
Dziennikarzy Krakowskich w redakcji niemieckiej
gazety Krakauer Zeitung jako wtyczka ruchu
oporu. Przekona Niemcw, e Olszewski staby
si tylko kolejn polsk wit ofiar martyrologii
ie korzystniej bdzie przekona go do wsppracy
z Niemcami, zwaszcza e w redakcji Krakauer
Zeitung potrzebny by grafik. Wiosn 1943 r.
T. Olszewski wstpi do Armii Krajowej i zosta
zaprzysiony
pod
pseudonimem
Czek.
Ogromnie przysuy si AK i podziemiu
poprzez przygotowywanie dokumentw ludziom
ukrywajcych si wyrabia take faszywe piecztki
i dowody tosamoci. W 1944 r. po przegranej
bitwie pod Stalingradem Niemcy chcieli usun
z redakcyjnego archiwum wszystkie zdjcia, ktre
mogyby ich skompromitowa, tote T. Olszewski
wynis i zabezpieczy okoo 10 tysicy zdj,
ktre byy niemieck dokumentacj zbrodni
dokonywanych na ludnoci cywilnej. Po wojnie

T. Olszewski pracowa jako redaktor graficzny
wDzienniku Polskim iyciu Literackim.
Agnieszka J. Ci e li ko wa wartykule pt.
Z Woynia do IKC. Stanisaw Peters 1906-1972,
przedstawia yciorys woyskiego korespondenta
koncernu IKC-a, zzawodu nauczyciela wgimnazjum
w Rwnem. Z koncernem S. Peters zwiza si
w1932 r., zredakcj tygodnika As. Jednoczenie
organizowa sie informatorw ikorespondentw,
ktrzy przesyali informacje o wydarzeniach
zrnych miejscowoci wojewdztwa woyskiego.
Wsppraca zkoncernem zaowocowaa propozycj
przeniesienia si do Krakowa i objcia pracy
redaktorskiej nad albumem Dwudziestolecie
Komunikacji w Polsce Odrodzonej, stanowicym
luksusowe
dzieo,
kompendium
wiedzy
o komunikacji morskiej, rzecznej, lotniczej,
kolejowej, pocztowej, atake radiofonii. Wokresie
okupacji bra udzia w wydawaniu czasopisma
Racawice konspiracyjnego organu Chopskiej
Organizacji Wolnoci wTuroszwce pow. Krosno.
Czesaw Mi ch al sk ito autor artykuu pt.
Wodzimierz Dugoszewski redaktor periodyku
sportowego Raz, Dwa, Trzy, wydawanego
w Krakowie w latach 1931-1939 jako dodatek do
Kuriera Sportowego. Tygodnik ten odegra wan
rol w propagowaniu i popularyzowaniu sportu,
zwaszcza nowych i mao znanych dyscyplin,
takich jak: spadochroniarstwo, szybownictwo,
automobilizm. Redagowa go Adam Obrubaski
oraz jego zastpca Wodzimierz Dugoszewski
laureat dziennikarskiej nagrody Pastwowego
Urzdu Wychowania Fizycznego iPrzysposobienia
Wojskowego. Po wybuchu wojny, 4 wrzenia 1939 r.
W. Dugoszewski razem zgrup dziennikarzy IKC
opuci Krakw, ale po drodze dosta si do niewoli
niemieckiej. Niemcy, znajc jego osignicia
sportowe i dorobek dziennikarski, namawiali
go do wsppracy, ktrej pocztkowo odmawia,
ale zepotem wyrazi zgod w wyniku rozmowy
Stefanem Nowiskim byym prezesem Syndykatu
Dziennikarzy Krakowskich, ktry wskaza mu
korzyci wynikajce dla polskiej konspiracji,
jeeli zgodzi si by wtyczk. Po zaprzysieniu
dziaa w ZWZ AK, wsppracujc z tajnymi
organizacjami wojskowymi i politycznymi. Ale
rodowisko krakowskie uwaao go za renegata
i najblisi nie utrzymywali z nim kontaktw.
W listopadzie 1942 r., po wpadce zosta przez
gestapo aresztowany, osadzony w wizieniu
na Montelupich, nastpnie wywieziony do
Owicimia, potem do obozu wBrzezince, wreszcie
do Oranienburg-Sachsenhausen. Wycieczony
godwk i chorobami, nie przetrzyma marszu
winiw do Hamnurga, zmar w drodze 25 lipca
1945 r. wszpitalu wCriwitz itam zosta pochowany.
Ostatni zaprezentowan osob zwizan
z koncernem IKC jest Tadeusz Boy-eleski.
167
Pisze o nim Dominika G i z a w artykule

<Bkitny Boy> Tadeusz Boy-eleski na
amach <Ilustrowanego Kuriera Codziennego>.
Wsppraca Boya-eleskiego jako recenzenta
ikorespondenta zWarszawy, dokd przeprowadzi
si z Krakowa w 1922 roku, trwaa z redakcj
w latach 1931-1934. O zwizku Boya z IKC
zadecydowa zapewne sentyment do miejsca
dziecistwa, modoci studenckiej i rodowiska
cyganerii artystycznej, jak rwnie gae, jakie
paci M. Dbrowski. W IKC Boy-eleski
opublikowa 20 felietonw teatralnych, Plotki
teatralne, dusze teksty, m.in. satyr na temat
seansw spirytystycznych, przedruki z innych
pism i inne drobiazgi. Autorka wskazuje rwnie,
co IKC opublikowa na temat Boya-eleskiego,
jako bohatera artykuw . O Boyu pisano z okazji
jubileuszy, otrzymanych przez niego nagrd
i wyrnie, zamieszczono wywiady zwizane
z jego prac; pisano o nim z okazji powstania
Biblioteki Boya, procesu z <Czasem>() oraz
francuskich podry iprzekadw. Teksty oBoyu
publikowane na amach IKC miay charakter
wycznie pozytywny: uwaano, e jeden anons
w<Kurierze> krakowskim da wicej ni wszystkie
inne razem pisma. W 1930 r. IKC odnotowa
sprawozdanie z nadania Boyowi Legii Honorowej
we Francji i z tej okazji ogromnego entuzjazmu
wyraanego przez publiczno.
Cz czwarta ycie <IKC> po yciu
przedstawia losy pracownikw koncernu po
zajciu Krakowa w 1939 r. przez Niemcw. T
cz otwiera rozprawa Jolanty C h w a s t y k-K
o w a l c z y k pt. <Ejmigrejtan> Zygmunt
Nowakowski. Zygmunt Nowakowski to czowiek
instytucja: prozaik, felietonista, publicysta sztuk
scenicznych, aktor, reyser, y wlatach 1891-1963.
Urodzony i wyksztacony w Krakowie, z redakcj
IKC zwiza si w1930 r. publikacj felietonu pt.
Wraenia z wycieczki osobistej w stron Wilna.
Wsppracowa z czasopismami warszawskimi:
Wiadomociami
Literackimi
(1932-1939),
Prosto z Mostu (1935-1936) i z wileskim
Sowem. Zchwil wybuchu wojny przedosta si
do Francji, gdzie wszed wskad Rady Narodowej
iby jej czonkiem a do jej rozwizania (3 sierpnia
1941). Na emigracji najpierw w Paryu, potem
w Londynie wydawa wsplnie z Mieczysawem
Grydzewskim Wiadomoci Polskie Polityczne
i Literackie, w ktrych peni funkcj redaktora
naczelnego, a jednoczenie funkcj prezesa
Zwizku Dziennikarzy RP w Wielkiej Brytanii. Po
wojnie osiad na stae wLondynie, gdzie pracowa
w redakcji Dziennika Polskiego organu rzdu
polskiego na uchodstwie. Autorka skupia si nad
jego yciem, publicystyk idziaalnoci spoeczn
wZwizku Pisarzy Polskich na Obczynie, Zwizku
Artystw Scen Polskich za Granic, wspprac
z Teatrem Sztafeta i Rozgoni Polsk Radia
168
Wolna Europa. Nazywany by sumieniem

emigracji. Zmar w 1963 r., a w 1968 r. jego
prochy przewieziono do Krakowa ipochowano na
Cmentarzu Rakowickim.
Krzysztof Wo n ia ko ws ki wrozprawie pt.
Wgierski epizod uchodczy redaktora Zbigniewa
Grotowskiego (1939-1945) przedstawi drugiego
dziennikarza ihumoryst ze stajni Dbrowskiego
w latach 1928-1939. Z. Grotowski peni rne
funkcje w prasie ikacowskiej: by pomocnikiem
artystycznym wtygodniku Na Szerokim wiecie,
kierownikiem dodatku pt. Kurier Filmowy,
redaktorem odpowiedzialnym popoudniwki
Tempo Dnia(1939). Pisa i publikowa rwnie
w tygodniku satyryczno-humorystycznym pt.
Wrble na Dachu, zamieci sensacyjne powieci
odcinkowe w serii nadzwyczajnego wydania
Ilustrowanego Kuriera Codziennego pt. Druga po
poudniu. Ponadto by wspautorem krakowskich
szopek satyrycznych iinnych imprez artystycznych.
Autor rozprawy skupi si nad zapomnian, czy
te mao znan dziaalnoci Z. Grotowskiego
w czasie II wojny wiatowej, a mianowicie polsk
pras na Wgrzech. W Budapeszcie tworzy:
Gazetk cienn(padziernik 1939), Biuletyn
Informacyjny dla Uchodcw Polskich (10-28
padziernika 1939), Wieci Polskie (listopad
1939 marzec 1944), Rocznik Polski. Kalendarz
Polaka na Wgrzech (1942, 1943, 1944). Autor
przybliy mao znan publicystyk spoecznokulturaln uchodstwa polskiego, twrczo
literack, teatraln i satyryczn. Po wojnie Z.
Grotowski podj prac wkrakowskim Dzienniku
Polskim, ktry w byym Paacu Prasy, dawnym
gmachu koncernu IKC-a mia swoj siedzib.
Wojenne i powojenne losy dziennikarzy
przedstawi Sylwester D z i k i w artykule pt.
lady IKC-a w Krakowie po 1945 roku. Po
zakoczeniu wojny Paac Prasy sta si siedzib
Spdzielni Wydawniczo-Owiatowej Czytelnik
oraz redakcji krakowskiego Dziennika Polskiego
wydawanego przez Czytelnika i jak pisze autor
przej w spadku po <Ilustrowanym Kurierze
Codziennym> jego warsztat techniczny, bogate
zbiory dokumentacyjne (gwnie ikonograficzne),
a take cz zespou redakcyjnego (cznie
zpniejszym redaktorem, naczelnym <Dziennika
Polskiego> Stanisawem W. Balickim).
Kontynuowano tradycje ikacowskie, w ukadzie
graficznym numeru Dziennika Polskiego,
w tworzeniu licznych szpalt, kolumn, dodatkw
monotematycznych, ktre byy cech warsztatu
dziennikarskiego IKC-a, jak rwnie wkolportau
pocztowym i innych, charakterystycznych cech
koncernu IKC-a. Wrcili ludzie, ale nie wszyscy.
Wojna i okupacja hitlerowska zdziesitkowaa
kadr dziennikarsk: przed wojn do Syndykatu
Dziennikarzy Krakowskich liczcego 94 czonkw
63 pracowao w koncernie IKC-a. W czasie
wojny w obozach hitlerowskich zginli: Jolanta
Fuchswna (1899-1944), Maria Manberowa
(1896-1943), Stanisaw Mrz (1899-1944), Artur
Popiel (1885-1942), Ludwik Tomanek (18911942). Dwch dziennikarzy podjo wspprac
z pras gadzinow jako wtyczki ruchu oporu:
Jan Maleszewski (zmar na Zachodzie Europy)
i Wodzimierz Dugoszewski, ktry zmar wkrtce
po oswobodzeniu. Ofiarami wojennymi byli
rwnie: Jzef Flach (1873-1944) iJan Grzywiski
(1878-1944). Inni, jak Mieczysaw Dbrowski, czy
Jan Chemirski po wojnie nie podjli dalszej pracy
dziennikarskiej. Ci, ktrzy wrcili do kraju, podjli
prac poza Krakowem wkrajowym dziennikarstwie,
np. Witold Gieyski (1886-1966), Marian DienstlDbrowa (1882-1959), Antoni Wasilewski (19051975), Konrad Fuglewicz (1904-1945), Zbigniew
Grotowski (1905-1954) i inni. W powstajcych
i nowych wydawnictwach ekipa dziennikarzy
ikacowskich zajmowaa kierownicze stanowiska,
jak na przykad Stanisaw Peters, Jan Pelczarski,
Ludwik Szczepaski i inni, ktrzy podjli prac
w redakcji Dziennika Polskiego, namiastk
dawnego <Ilustrowanego Kuriera Codziennego>.
Wielu dziennikarzy zostao na emigracji, gdzie
wsppracowali z czasopismami polonijnymi:
Zygmunt
Nowakowski
(1891-1969),
ktry
wsplnie z Mieczysawem Grydzewskim wydawa
w Londynie Wiadomoci Polskie Polityczne
i Kulturalne i obaj wsppracowali z Rozgoni
Polsk Radia Wolna Europa. Autor wskaza wiele
tytuw, redakcji i wydawnictw, kontynuujcych
tradycje ikacowskie nie tylko w Krakowie, ale
wtake na emigracji we Francji, apotem wAnglii.
Wkraju po zakoczeniu II wojny wokresie Polski
Ludowej byy rwnie czsto wykorzystywane
dowiadczenia ikacowskie w uspoecznionej
prasie.
Ostatnia rozprawa Wandy Ma tr as-M as ta
le rz pt. <Przekrj> modszy brat <Ilustrowanego
Kuriera Codziennego> zamyka ten rozdzia
nazwany przez redaktorw yciem <IKC> po yciu,
tytuw spadkobiercw tradycji koncernu IKC-a.
Przekrj by nie tylko modszym bratem dziennika
<IKC>, by take jego drugim yciem, kontynuacj.
Zarwno dziennik IKC, jak i jego pogrobowiec
tygodnik Przekrj, jak pisze autorka, odegray rol
prekursorsk, wyznaczyy kanony bdce wzorcami
dla ich nastpcw. Te oba periodyki czyo wiele:
miejsce narodzin, nakad, przeznaczenie czytelnicze
oraz materiay zaspokajajce potrzeby kultury
masowej, a jednoczenie przyczyniay si do
upowszechnienia zjawiska kultury szeroko pojtej:
literackiej, teatralnej, muzycznej i filmowej. Oba
tytuy odegray wan rol: IKC wypracowa nowy
model nowoczesnego dziennikarstwa, za Przekrj
peni w Polsce Ludowej rol salonu literackiego,
ktrego trzon zasadniczy stanowiy treci kultury
literackiej i artystycznej i ten sam klimat. Autorka
znalaza nie tylko wiele podobiestw, ale i rnic,

co nie przeszkadzao, e na nich wzorowao si wiele
wydawnictw czasopism obu okresw: II RP iPRL.
Cz pita jest dokumentacj
bibliograficzn, opracowan przez Michaa
R o g o a pt. Publikacje o <Ilustrowanym
Kurierze Codziennym> (wybr z lat 1919-2009).
Bibliografia skada si zwykazu ksiek dotyczcych
IKC lub koncernu IKC-a, wzmianek, rozpraw
wdzieach zbiorowych iartykuw wczasopismach
naukowych, wspomnie ipublicystyki zpodziaem
na ksiki i artykuy w czasopismach naukowych
iprasie codziennej.
Ta pikna, ciekawa istarannie wydana ksiga
pamitkowa zasuguje na najwysze sowa pochway
pod kadym wzgldem: pomysu, opracowania,
opracowania graficznego, ilustracji, rodzaju
papieru, na ktrym zostaa wydrukowana, take
rozpraw napisanych z du wiedz i znajomoci
faktw, jak rwnie zogromnym zaangaowaniem
emocjonalnym autorw, co si wyczuwa w czasie
czytania idodaje wartoci tej publikacji.
Prezentowana ksiga ma jednak drobne
niedopracowania, nie zrobiono jednolitej korekty
redakcyjnej:
1. Przypisw bibliograficznych, ktre s
rozmaite, wzalenoci od dowiadcze autorskich.
Niektrzy autorzy trzymaj si Polskiej Normy
PN-78/N-01222 obowizujcej od 1 stycznia 1979,
ktra dzieli przypisy na rzeczowe, sownikowe
i bibliograficzne i podaje wzory. W wielu
publikacjach dzie zbiorowych redaktor lub
redaktorzy opracowuj wzr przypisw iprzesyaj
wspautorom, domagajc sie przestrzegania zasad
obowizujcych wPolsce.
2. Opisu wydawnictw cigych, czyli pisowni
nazw tytuw prasowych, ktre wedug Polskiej
Normy
PN-N-01152-2:1997,
naley
pisa
wielkimi literami (oprcz przyimkw, spjnikw
i rodzajnikw), powinno wic by: Na Szerokim
wiecie, Wrble na Dachu, Tygodnik Sportowy
Raz, Dwa, Trzy, apisane maymi literami ra,
na tle eleganckiej szaty graficznej.
3. Rozprawy Piotra Borowca i Adama
Bado znakomite, dobrze i ciekawie napisane,
z ogromnym zaciciem i emocj, i chocia obaj
autorzy pisz otym samym, korzystaj ztej samej
bazy rdowej, s z tego samego miasta i z tego
samego krgu zawodowego uniwersyteckiego, to
jednak nawzajem nie uznaj dorobku naukowego
swego konkurenta. Kady powouje si tylko na
swoje wasne publikacje. Tylko P. Borowiec trzy
razy przytoczy publikacje A. Bado (s. 17, 18
i48), za A. Bado nie przytoczy wprzypisach ani
jednej publikacji P. Borowca, co wydaje si dziwne
izabawne.
4. Niezrczne sformuowania w kilku
rozprawach: pojawi si nowy tytu, czy te
pojawiy si specjalne dodatki jak duchy
169
Na og gazety czy czasopisma s rzeczami

materialnymi iz duchami nie maj nic wsplnego,
moe tylko ich tre zduchowoci.
5. Razi styl osobisty w wielu publikacjach:
przedstawiem,
napisaem,
omwiem
miaem okazj pisa itp., to cige podkrelanie
swojego ja zakrawa na megalomani.
6. Uywanie, czy te naduywanie spjnika i,
czasami kilka razy w jednym zdaniu. Profesor W.
Doroszewski, redaktor Sownika jzyka polskiego
uwaa ten spjnik za przestarzay iprowincjonalny,
tote radzi go unika, za profesor Jan Miodek
w swoich audycjach telewizyjnych Ojczyzna
polszczyzna zwalcza ten spjnik, twierdzc, e
jest stylistycznie nieznony ijeeli ju nie mona
inaczej, to stosowa go raz na 50 stron druku.
Mimo tych uwag, ktre nie pomniejszaj
ogromnej wartoci naukowej Ksigi pamitkowej,
jest ona wanym dorobkiem z zakresu
naukoznawstwa,
bibliologii,
prasoznawstwa,
dziennikarstwa
i
kultury
polskiej
II
Rzeczypospolitej, do ktrej obecnie nawizujemy,
jako cigoci historycznej.
Zofia Sok
Joanna Wyrcza,
Galaktyka jzyka Internetu,
Wydawnictwo Innowacyjne Novae Res,
Gdynia 2008, s. 173
W XXI wieku Internet stanowi gwne (a
ju najpewniej najdynamiczniej rozwijajce si)
narzdzie suce komunikowaniu zarwno na
poziomie indywidualnej rozmowy, jak imedialnego
przekazu. A dziw, e wrd publikacji opisujcych
to wci nowe medium, trudno odnale
pozycje traktujce przede wszystkim o jzyku
Internetu, wydawane nie tylko po to, by pewne
zjawiska wyuska, ale take podda je dogbnej
analizie. Wyjtkowo jzyka, ktry napotykamy
przegldajc internetowe witryny, jego niezwyka
plastyczno, innowacyjno oraz swoboda
uytkowania wedug regu odbiegajcych od
zastanego porzdku, przyciga przede wszystkim
ludzi modych std zapewne jzyk Internetu sta
si jednym z ulubionych zagadnie maturalnych
wrd przyszych polonistw. W sytuacji jednak,
gdy gwnym rdem wiedzy o stanie bada
jzykoznawczych
pozostaj
specjalistyczne
periodyki, Galaktyka jzyka Internetu autorstwa
Joanny Wyrczy, dostpna na rynku wydawniczym
od dwch lat, stanowi jedn z waniejszych prb
wyjanienia prawide, jakimi rzdzi si jzyk sieci.
Napisana zeseistycznym zaciciem ksika prbuje
znale dla nowej mowy miejsce w zastanej
rzeczywistoci, nie unikajc przy tym odwoa do
medioznawstwa, historii, anawet filozofii.
Autorka ju w pierwszych sowach wstpu
odwouje si do Galaktyki Gutenberga Marshalla
McLuhana, wyjaniajc tym samym tytu swojej
ksiki. Osoba McLuhana bdzie si zreszt
pojawia czciej, stajc si nie tylko rdem
inspiracji tytuu, ale i caej ksiki. Wyrcza stara
si poda tokiem rozumowania badacza,
modyfikujc je jednak na potrzeby obserwowanej
rzeczywistoci. O ile McLuhan zwraca uwag na
dominujcy wpyw mowy na nowe media, autorka
Galaktyki jzyka Internetu wskazuje take na
niepodwaaln rol sowa pisanego, ktre dziki
Internetowi przeywa renesans. Nowe sowo
pisane, powstae pod wpywem nowego medium
elektronicznego, uwaa jednak autorka za form
przejciow, nieuksztatowan jeszcze ipoddawan
cigym modyfikacjom.
Trudno po takiej argumentacji ze strony
autorki spodziewa si, i Galaktyka jzyka
Internetu bdzie przynosia pen klasyfikacj
mowy sieci wraz z penym wyjanieniem zasad,
jakimi si ona rzdzi. Zamiast tego otrzymujemy
11 rozdziaw traktujcych o wybranych,
interesujcych z punktu widzenia autorki,
zagadnieniach zwizanych z jzykiem Internetu.
Kady tekst ma form eseju, jak si wydaje
niezbdn, kiedy na kartach ksiki traktujcej
o jzyku pojawiaj si odniesienia filozoficzne czy

psychologiczne. Eseistyczne zacicie Wyrczy ma
zreszt swoje uzasadnienie cho nie wyczerpuje
tematu, a jedynie zaznacza pewne kwestie,
pozwala autorce na osadzenie ich w historii
wycznie nie jzyka czy pisma, ale kultury od
czasw staroytnych, przez wieki rednie, a do
wspczesnoci.
Rozdzia pierwszy przynosi gar rozwaa
nad rol mowy i pisma dla postrzegania wiata
i wyraenia ludzkich przey i emocji. Autorka,
posugujc si analogi do spojrzenia Sokratesa na
sowo pisane (ktre docierajc do niewaciwego,
nieprzygotowanego odbiorcy, moe by le
odczytane, ainterpretacji tej pismo skorygowa nie
potrafi), wykazuje przyczyny nieufnoci czowieka
wspczesnego, odbierajcego wiat przede
wszystkim zmysem wzroku, do stopniowego
upodabniania sowa pisanego do mwionego.
Autorka wskazuje, i tak jak prasa drukarska
przyczynia si do zmiany postrzegania wiata
przez czowieka, tak rwnie nowe media, a w
szczeglnoci Internet, przenosz uytkownika
jzyka w nieznane wczeniej rejony, gdzie
dominanta pisma, cho silna, nie jest ju tak
oczywista wperspektywie kolejnych dziesicioleci (i
to nie dlatego, e samo pismo miaoby znikn, lecz
dlatego, e komunikacja internetowa koncentruje
si na jak najwierniejszym oddaniu wtekcie cech
jzyka mwionego).
Owo denie do wymwienia piszc
przejawia si, zdaniem Wyrczy, m.in. wkreatywnym
tworzeniu emotikonw, znakw wyraajcych
stan emocjonalny piszcego, ktrych popularno
jest dla autorki zarwno wyrazem kreatywnoci
twrcy, jak i wiadomym (najczciej) dziaaniem
przeciwko tradycyjnej interpunkcji. Znak uywany
w sprzecznoci z ustalonym przeznaczeniem
nabiera bowiem nowych cech i niesie dodatkowe
znaczenie, ma to jednak konsekwencje dla
postrzegania przez uytkownika jzyka tradycyjnej
interpunkcji, jak si okazuje nieprzystajcej do
potrzeby ekspresji.
Nie sowem, a obrazem (tym razem
budowanym nie ze znakw interpunkcyjnych,
a prostych grafik) operuj take internetowe
obrazki, majce cechy piktogramw iideogramw.
Elektroniczne buki oddaj m.in., wjakim nastroju
jest rozmwca, sugeruj silne emocje lub aktualne
zajcie interlokutora. Dodane do wypowiedzi,
anawet czasem j zastpujce, oywiaj rozmow,
przydaj jej ekspresji, stanowi take skuteczn
pomoc w definiowaniu rzeczywistoci. Nade
wszystko s jednak elementem gry midzy
rozmwcami, a take co bardzo wane
wkomunikacji internetowej dobr zabaw.
Bohaterem trzeciego rozdziau Galaktyki
jzyka Internetu zostaje e-mail, a dokadnie jego
przydatno dla wyraania i budowania relacji
Ilona Pawowska Joanna Wyrcza, Galaktyka jzyka Internetu
uczuciowych. E-mail jako romantyczny list. Od

powieci epistolarnej do S@motnoci w sieci
jest prb odnalezienia winternetowym przekazie
romantycznego nieuchronnego spotkania dusz
dla siebie stworzonych niczym dwch zbkanych
gwiazd w kosmosie. Jak daleko pada e-mail od
miosnego listu? Czy korespondencja miosna
ma
znamiona
romantycznej
egzaltowanej
korespondencji midzy kochankami? I czy
naprawd elektroniczny list zasuguje na obiegow
opini gorszej formy miosnej korespondencji?
Zdaniem autorki, warto listu przesyanego drog
elektroniczn jest czsto wiksza, ni mona by
przypuszcza. Nie dotyka go nietrwao papieru
czy blaknicie atramentu, a wirtualny sposb
przekazu treci sprzyja idealizacji uczucia i osoby
ukochanego, gdy w sieci marzenia gruj nad
rzeczywistoci. Od korespondencji kochankw
z okresu romantyzmu rni go jednak denie
interneutw do skonfrontowania wyobraenia
z rzeczywistoci, czemu suy przesyanie
zdj, telefonowanie, przesyanie upominkw.
Oemocjach zupenie innej natury traktuje Joanna
Wyrcza w dwch kolejnych esejach ksiki.
Podejmuje si porwnania recenzji internetowej
to tradycyjnej publicystyki, wprowadza take
czytelnika w specyficzny wiat sporu w sieci.
Recenzowanie ikomentowanie, tak czsto spotykane
w sieci, dajce czytelnikowi tekstw moliwo
wyraenia swojej opinii, niejako wsptworzenia
tekstu (wprowadzajc form dialogow w rejony,
gdzie czytelnik by do tej pory jedynie odbiorc
komunikatu nadanego przez publicyst). Trudno
autorce (za Henrykiem Markiewiczem) wyrokowa
owartoci krytyki iwskaza jednoznacznie, wjaki
sposb stopniowa recenzenckie uprawnienia
poszczeglnych osb. Zaznacza jednak, e zarwno
w przypadku internetowego sporu, jak i oceny
danego dziea, gr bierze charakterystyczna
dla Internetu odpowied na potrzeb wyraenia
wasnego ja. Wyrcza nazywa j wrcz eksplozj,
wskazujc na pewn prawidowo im wicej
pierwiastka oceny w danym gatunku wypowiedzi,
tym wiksza szansa, e zrobi on karier wsieci1.
Rozdzia Hipertekst wobec ogranicze
ksiki drukowanej (a take czciowo rozdzia
ostatni Odbiorca zniewolony, czyli o czytaniu
literackiego hipertekstu) rozprawia si czciowo
zproroctwami koca ery ksiki. Jeli wpocztkach
powszechnej dostpnoci komputerw badacze
widzieli wpoddanym cyfryzacji tekcie zagroenie
1 Teza ta sprawdza si wtake wprzypadku blogu,
internetowego dziennika bohatera sidmego rozdziau
Galaktyki jzyka Internetu, sucego wszak nie tylko
zapisywaniu wydarze, ale take ich klasyfikacji, a take
przemyle autora, pisanego dla publicznoci, gdzie autor
postu ma moliwo dowolnego kreowania wirtualnej
rzeczywistoci, korzystajc z wielu narzdzi wspierajcych
przedstawienie czytelnikom jak najpeniej wasnego ja.
171
dla druku, wedug nowych teorii bardziej

prawdopodobne od zastpienia starej technologii
now jest ich harmonijne wspistnienie.
Hipertekst z kolei daje wraenie, e tekst nie ma
pocztku ani koca, co zdaniem autorki moe by
jego przeklestwem. Jak wiadomo lektury ma
czytelnik bezmylnie klikajcy wkolejne odnoniki?
Uporzdkowanie,
ktrego
brak
hipertekstom, mona odnale w Wikipedii,
internetowej encyklopedii, tworzonej przez
uytkownikw oraz wsowniku internetowym, czyli
Wikisowniku. Uporzdkowany alfabetycznie zbir
tekstw, wyjaniajcych co oznaczaj poszczeglne
sowa, rozwija si od 15 stycznia 2001 roku. Idea
bezpatnego, prezentowanego w jak najwikszej
iloci jzykw rda informacji znaczco usprawnia
proces dotarcia do interesujcego zagadnienia.
Co ciekawe, prowadzi take do utworzenia si
spoecznoci
wikipedystw,
uytkownikw
encyklopedii ijej twrcw jednoczenie. Wikipedia
i Wikisownik s wic w wikszym stopniu
spoecznoci ni kompendium wiedzy, a duch
wsplnoty ma w projekcie wiksze znaczenie
anieli kontrola jakoci objanie poszczeglnych
hase.
Przytaczajc esencj kolejnych rozdziaw
Galaktyki jzyka Internetu, trudno nie
zauway, i ich warto dla jzykoznawstwa
jest niewystarczajca. Poziom merytoryczny
ksiki jest nierwny niektre kwestie Joanna
Wyrcza stara si wyjani dogbnie, po innych
jedynie si przelizge. Czytelnik ma wraenie
niedosytu, niewyczerpania tematu, niedostatecznej
argumentacji. Miejscami zajmujca lektura nie
odpowiada bowiem na pytania, ktre nasuwaj si
po przeczytaniu wstpu, czy choby zapoznaniu si
z tytuem. Jaka jest galaktyka jzyka sieci wedug
Joanny Wyrczy? Nieodkryta. Przynajmniej dla
tych czytelnikw, ktrzy spodziewali si zbioru
tekstw na temat jzyka, a przeczytali ksik
z zaciciem kulturoznawczym. Niepozbawion
walorw
poznawczych,
wnikliwej
analizy
niektrych aspektw internetowego wiata,
zgrabnie onglujc porwnaniami, cytatami
i odniesieniami ksik, w ktrej tytuowemu
jzykowi Internetu powicono mniej uwagi ni
historii filozofii.
Ilona Pawowska
Wok reportau podrniczego. T.3,

Lucjan Wolanowski (1920-2006). Studia
szkice materiay,
pod red. Dariusza Rotta iMariusza Kubika,
Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego,
Katowice 2009
Reporta jako gatunek z pogranicza

publicystyki i literatury cieszy si nieustajc
popularnoci
niezalenie
od
szerokoci
geograficznej, na jakiej jest uprawiany. Bez wzgldu
na tematyk, bdc zapisem przey i obserwacji
autora, niejednokrotnie uzupenianym poprzez
wprowadzanie faktw naukowych, historycznych,
ale take anegdot czy odautorskich komentarzy,
reporta stanowi idealne narzdzie do zaspokajania
ludzkiej ciekawoci elementu tak nieodzownego
dla lepszego poznania wiata. Nic wic dziwnego,
e czytelnicy chtnie sigaj po dziea starych
i nowych mistrzw gatunku. A tych na rodzimym
nadwilaskim gruncie zdecydowanie nie brakuje.
Wrd najsynniejszych polskich twrcw
reportau wymieni mona szereg nazwisk, ktre
stawiane s nieraz obok tak znanych iznakomitych
pisarzy oraz publicystw, jak chociaby: Egon
Erwin Kisch, Ed Murrow, Flora Lewis, Sydney
Gruson, Joseph Kessel, czy John Reed. Nie
sposb nie wspomnie tu Melchiora Wakowicza,
Arkadego Fiedlera, Mariana Brandysa, Edmunda
Jana Osmaczyka, Kazimierza Dziewanowskiego,
a take Krzysztofa Kkolewskiego i Hanny Krall.
Na temat wikszoci spord wymienionych
tutaj autorw mona znale przynajmniej jedn
wiksz publikacj powicon osobie reportera
lub po prostu jego twrczoci. Natomiast
absolutnym rekordzist w tej kwestii wydaje si
by Ryszard Kapuciski, ktry ostatnimi czasy
przestaje by ju tylko swoist legend reportau
podrniczego, ale przez wzgld na niesabnc
popularno, jego posta zaczyna powoli stawa
si jednym zelementw popkultury. Niewtpliwie
przyczyni si do tego Artur Domosawski, piszc
kontrowersyjn biografi autora Cesarza
Kapuciski non-fiction. Burzliwa dyskusja, jak
wywoaa wspomniana publikacja, jeszcze zanim
trafia do sprzeday, sprawia, e nazwisko synnego
reportera stao si znane jeszcze wikszemu gronu
osb, aoywiona wymiana zda miaa miejsce nie
tylko w rodowisku intelektualistw, ale rwnie
na licznych forach internetowych. OKapuciskim
nie byo tak gono nawet wtedy, kiedy pojawiaa
si kada kolejna ksika jego autorstwa.
Kto wie, czy gdyby dobrodziejstwo
komunikacji masowej w postaci Internetu
istniao jakie szedziesit lat temu, to rwnie
duej popularnoci w sieci nie zyskaby Lucjan
Wolanowski jako autor cyklu reportay ledczych

dotyczcych wielokrotnego mordercy Wadysawa
Mazurkiewicza (przez ktre zreszt wytoczono
dziennikarzowi dwa procesy o zniesawienie).
Otym wybitnym (nie bjmy si tego sowa) pisarzu,
tumaczu, ale przede wszystkim podrniku
i reporterze, w 1983 r. tak oto pisa Marian
Butrym: Talent pisarski Lucjana Wolanowskiego
od dawna przeama bariery oddzielajce reporta
od literatury. Autor naley do grona najchtniej
czytywanych
i
najczciej
tumaczonych
na obce jzyki naszych pisarzy. Trudno si
temu dziwi, skoro czy w swoich ksikach
pasj poznawcz, dowiadczenie podrnika
i umiejtno obserwacji z nieprawdopodobnymi
zaletami gawdziarza operujcego wietnym
jzykiem, cenicego walory szczegu []1. Tego
typu pochlebne opinie pod adresem ksiek
Wolanowskiego znale mona co krok wlicznych
recenzjach na temat jego twrczoci. Tymczasem,
cho moe trudno w to uwierzy, do niedawna
prno byo szuka publikacji, ktra stanowiaby
prb naukowego spojrzenia na jego proz, tudzie
stanowia podsumowanie jego dugoletniej pracy
jako reportera. Aszkoda, bo kady, kto chocia raz
sign po jedn zjego ponad dwudziestu ksiek
reportaowych, bdcych m.in. zapisem podry
do Japonii, Chin, a przede wszystkim Australii
i Oceanii, ten wie, e Wolanowski potrafi snu
opowieci z najdalszych zaktkw wiata z nie
mniejsz wpraw i lekkoci pira, co chociaby
wanie Ryszard Kapuciski. Fakt ten, obecnie
dziwnie nieuchwytny, znakomicie dostrzegali ci,
ktrzy Wolanowskiego znali. Jemu wspczeni,
jak choby rwienik podrnika Stanisaw
Zieliski, dostrzegali wielko Wolanowskiego
jako pisarza nawet, jeeli czynili to z, jak pisze
Mariusz Kubik, artobliwym dystansem, gdy
twierdzili: Wolanowski naley do wielbicieli, jak
pisze, talentu E.E. Kischa. Trzeba jednak przyzna,
e ucze przeszed mistrza. Wolanowski jest
lepszy. Dlaczego? Trzeba wierzy na sowo, tak jak
ksice2.
T dotkliw luk na polskim rynku
wydawniczym sprbowali wypeni Dariusz
Rott i Mariusz Kubik, stajc si redaktorami
wydanej w 2009 roku nakadem Wydawnictwa
Uniwersytetu lskiego kolejnej pozycji z cyklu
Wok reportau podrniczego. Trzeci tom owej
interesujcej serii w caoci powicony zosta
1
M. Butrym, Ksiki, Razem, 8.05.1983 [O

ksice Ld, ktry przesta by plotk] za: D. Rott iM.
Kubik (red.), Wok reportau podrniczego. T. 3, Lucjan
Wolanowski (1920-2006). Studia szkice materiay,
Katowice 2009, s. 231.
2
S. Zieliski, Koneser bumerangw, Kultura
1968, nr 34 za: Ibidem, s. 228.
Izabela Kieli Wok reportau podrniczego.
wanie osobie itwrczoci znakomitego reportera,

zyskujc podtytu Lucjan Wolanowski (19202006). Studia szkice materiay. Warto przy
tym zauway, i osoby redaktorw omawianej
publikacji s nieprzypadkowe. Dariusz Rott,
pomysodawca serii o reportau podrniczym,
prywatnie sam zapalony podrnik, zaprosi do
wsppracy Mariusza Kubika dziennikarza
Gazety Uniwersyteckiej U (ktr zreszt
kierowa w owym czasie wanie Rott) i bliskiego
wsppracownika
Lucjana
Wolanowskiego.
Obaj, zafascynowani podropisarstwem autora
Poczty do Nigdy-Nigdy, z pomoc pracownikw
naukowych Uniwersytetu lskiego stworzyli
pierwsz publikacj, ktra w tak obszerny
iwieloaspektowy sposb ukazuje posta idorobek
pisarski Wolanowskiego.
Na tle dwch poprzednich tomw, trzecia
cz cyklu Wok reportau podrniczego
wyrnia si przede wszystkim swoj struktur. To
ju nie tylko zbir szkicw iartykuw naukowych,
stanowicych
zbir
interdyscyplinarnych
i rnorodnych refleksji nad wieloma aspektami
podropisarstwa [] od antyku do wspczesnoci
w literaturze polskiej i powszechnej3, ale take
obiecany wtytule zestaw materiaw powiconych
osobie Lucjana Wolanowskiego, w tym antologia
wybranych tekstw reportera publikowanych
w Gazecie Uniwersyteckiej U w latach 20002003. Tom otwiera kronika ycia i twrczoci
autora Westchnienia za Lapu-Lapu, ktra
wszczegowy (miejscami moe a nazbyt) sposb
przyblia sylwetk i dorobek Wolanowskiego.
Mariusz Kubik wykorzystuje przy tym podzia
roczny,
uwzgldniajc
najwaniejsze
fakty
dotyczce reportera w poszczeglnych latach jego
ycia, anawet jeszcze wdwa lata po jego mierci.
W ten sposb, nawet niezorientowany w temacie
czytelnik, ktry po raz pierwszy ma szans
zetkn si z osob Wolanowskiego, otrzymuje
przystpne preludium do dalszego obcowania
z publicyst tygodnika wiat. W dalszej czci
tomu umieszczono osiem artykuw autorstwa
pracownikw naukowych Uniwersytetu lskiego.
Oprcz rozpraw redaktorw omawianej publikacji
Dariusza Rotta i Mariusza Kubika ksika
zawiera take artykuy Magdaleny Bk, Aleksandry
Kunce, Pawa Jdrzejko, ukasza Adamczyka oraz
dwa autorstwa Anny Woniakowskiej.
Kady z tych tekstw zwraca uwag na
rne aspekty twrczoci Lucjana Wolanowskiego,
poczynajc od zagadnie najbardziej oglnych
(Podr, czyli pragnienie. O reportaach
Lucjana Wolanowskiego Mariusza Kubika),
3
D. Rott (red.), Wok reportau podrniczego, T.
2, Katowice 2007, s. 8.
173
problemw, jakie wyaniaj si z ksiek pisarza
(O obcoci w dowiadczaniu Japonii Aleksandry
Kunce), poprzez perspektyw jzykoznawcz
(Sposb na Czytelnika. O tytuach reportay
Lucjana Wolanowskiego Anny Woniakowskiej),
teoretycznoliterack (Kiedy si dziwi przestan
Ostrategii narracyjnej wPoczcie do Nigdy-Nigdy
Lucjana Wolanowskiego Magdaleny Bk), a po
analiz postaci reportera takim, jakim jawi si on
w oczach krytykw (Globtroter, rasowy reporter,
koneser bumerangw. Lucjan Wolanowski
woczach krytykw Anny Woniakowskiej). Zkolei
Dariusz Rott w Islandii Lucjana Wolanowskiego,
na przekr powszechnie znanej australijskoci
reportay autora Poczty do Nigdy-Nigdy, skupia
sw uwag na islandzkich tekstach reportera,
uprzednio dokonujc przegldu najwaniejszych
polskojzycznych prac dotyczcych Islandii,
poczynajc od wydanej w1638 roku ksiki Daniela
Vettera. Jak zauwaa Dariusz Rott, na tle relacji
polskich dziennikarzy, odwiedzajcych Islandi
po II wojnie wiatowej, teksty Wolanowskiego
s jednymi z najlepszych powiconych temu
zagadnieniu. Na szczegln uwag zasuguje
natomiast artyku Pawa Jdrzejko lady na
Oceanie. Refleksja nad myleniem magicznym
i proz Lucjana Wolanowskiego. Autor poddaje
w nim interesujcej analizie pozycj Buntownicy
Mrz Poudniowych, w ktrej reportersk relacj
przenika legenda wydarze na Bounty i, jak
zauwaa autor, wanie owa legenda staje si si
napdow, ktra powodowaa Wolanowskim, gdy
pracowa nad wyej wymienion ksik. Cykl
naukowych rozwaa wok twrczoci reportera
zamyka ukasz Adamczyk szkicem powiconym
stronie internetowej Lucjana Wolanowskiego.
www.lucjanwolanowski.com. Reporter wkrainie
Internetu to jednak nie tylko prba przedstawienia
witryny powiconej pisarzowi oraz ukazanie, jakim
przemianom ulegaa jej zawarto merytoryczna
w cigu blisko dziesiciu lat istnienia. To rwnie
rzut oka na coraz wiksz rol, jak zbiegiem czasu
zacz odgrywa Internet wkomunikacji literackiej.
Strona powicona Wolanowskiemu staje si tutaj
idealnym tego przykadem, pozwalajc z bliska
przyjrze si i przeanalizowa fenomen witryny
w procesie m.in. ksztatowania wizerunku autora,
ktremu jest powicona. Wszystkie wspomniane
powyej rozprawy, a w szczeglnoci fakt ich
rnorodnoci pod wzgldem tematyki, daj
ogld, jak bogatym i niewyczerpanym rdem
inspiracji naukowej jest dorobek literacki Lucjana
Wolanowskiego.
Po zapoznaniu si z yciem reportera
oraz przyblieniem problematyki jego twrczoci,
przychodzi moment konfrontacji spostrzee
badaczy zywym tekstem. Kolejnym przystankiem
w podry po wiecie autora Westchnienia za
174
Lapu-Lapu redaktorzy uczynili wic antologi

wybranych tekstw reportera publikowanych
w Gazecie Uniwersyteckiej U w latach 20002003. Co warto podkreli, fragmenty owe
dobrane s tak, by moliwie najpeniej ukaza
wachlarz chwytw, jakimi Wolanowski posugiwa
si utrwalajc swe relacje. Jest tutaj miejsce
zarwno dla tekstw naszpikowanych anegdotami,
ukazujcych realia, wjakich przyszo y ipracowa
pisarzowi, ale take obszerne na poy historyczne,
na poy mityczne opowieci odalekich krainach,
ktre odwiedza reporter. Bez wzgldu jednak na
tre owych przekazw oraz ton, w jakim s one
utrzymane, daje si atwo uchwyci staranno,
a zarazem lekko pira tak charakterystyczn
dla caego podropisarstwa Wolanowskiego. Aby
jeszcze lepiej uwydatni styl i osob znakomitego
reportera, autorzy tomu udostpniaj czytelnikowi
wybr wywiadw, ktrych Wolanowski udzieli
w latach 1959-1989. Na koniec gos otrzymuj
recenzenci, znajomi iprzyjaciele pisarza, anawet
jego ksigozbir poprzez wybr dedykacji, jakie
znalazy si w kolekcji ksiek, ktre przez lata
zgromadzi dziennikarz. Cao wieczy zapis
dyskusji powiconej sylwetce podrnika, ktra
odbya si 12 wrzenia 2006 roku w siedzibie
Stowarzyszenia Pisarzy Polskich wWarszawie.
Pomys, aby to wanie Lucjanowi
Wolanowskiemu powici trzeci tom serii Wok
reportau podrniczego, by niewtpliwie bardzo
trafiony. Mini-kompendium wiedzy (mini, gdy
materiaw na temat autora Poczty do NigdyNigdy zapewne znalazoby si tyle, by zapeni
jeszcze co najmniej jeden podobnej objtoci
wolumin), ktre oddaj do rk czytelnikw Dariusz
Rott i Mariusz Kubik, jest, jak ju wczeniej
wspomniano, obok licznych tekstw prasowych,
pierwsz tego typu obszern publikacj powicon
osobie podrnika. Autorzy, przebrnwszy przez
gszcz wszystkiego, co gdzie, kiedy powiedziano
lub napisano o Lucjanie Wolanowskim, dokonali
nader udanego wyboru owych cytatw iprzemyle
powiconych wszystkiemu, co zwizane z jego
osob. Na uwag oraz pochwa zasuguje zawarto
ksiki, uoona wstaranny iprzemylany sposb.
Daje si take dostrzec nieprzypadkowo tego
ukadu. Rozpoczynajc w sposb najbardziej
oglny, od kroniki ycia i twrczoci globtrotera,
autorzy najpierw umieszczaj przegld naukowych
prb okieznania wieloaspektowoci pisarstwa
Wolanowskiego. Odnosz si tym samym w tej
czci ksiki nie do samego autora, ale do jego
dzie. Zaciekawiony w ten sposb czytelnik
otrzymuje nastpnie prbk pisarstwa reportera
w postaci antologii jego tekstw po to, by ju
za chwil sam Wolanowski wypowiedzia si
o swoich dzieach i o sobie. Jest to moliwe
dziki fragmentom wywiadw przeprowadzonych
z pisarzem. wiadectwo tego, jaki by i jak pisa,
daj te recenzenci i ci, ktrzy mieli szczcie
pozna reportera osobicie. Pretekstem do tego,
by w jak najbardziej szczegowy sposb odda
posta podrnika, staj si nawet takie drobnostki
jak formuowane pod jego adresem dedykacje.
Wreszcie na sam koniec pojawiaj si fotografie
zarchiwum pisarza. To wszystko skada si na obraz
dziennikarza, podrnika, ale przede wszystkim
wspaniaego czowieka. Waciwie wydaje si,
e nie mona byo znale lepszego sposobu na
postawienie Lucjanowi Wolanowskiemu swoistego
pomnika ni wanie owa ksika.
The human side of the story oto
co najbardziej interesuje dziennikarza i co
najczciej staje si motywem przewodnim jego
opowieci. Nic co ludzkie nie jest mi obce, zdaje
si mwi Wolanowski poprzez kad ze swych
relacji z podry. Wany staje si czowiek, jego
ycie, problemy i to bez wzgldu na szeroko
geograficzn, ktr zamieszkuje. To wanie
czowiek wyznacza rytm serca, ktrego bicie
zdaje si by syszalne w ywych i barwnych
opowieciach zebranych w najdalszych zaktkach
wiata. By moe wanie w tym ludzkim
izarazem oludziach sposobie przekazu tkwi sia
oraz warto wszystkich historii, ktre opowiada
Wolanowski. A omwiona tutaj publikacja moe
sta si nieocenionym wstpem do przygody
z jego podropisarstwem; takim, ktry zachca,
by sign po jedn z jego ponad dwudziestu
ksiek. Ale moe by te uzupenieniem wiedzy
na temat niezwykej postaci, jak niewtpliwie
by i powinien zosta zapamitanym Wolanowski
ten globtroter, rasowy reporter, koneser
bumerangw.
Izabela Kieli
IV Midzynarodowa Naukowo-Praktyczna
Konferencja Wydziau Dziennikarstwa
Kubaskiego Pastwowego Uniwersytetu
Strategie medialne wspczesnego
wiata. Soczi 1-3 listopada 2010
W dniach 1-3 listopada 2010 r.
wDagomysu (Soczi) odbya si czwarta NaukowoPraktyczna Konferencja Strategie medialne
wspczesnego
wiata,
organizowana
przez Wydzia Dziennikarstwa Kubaskiego
Pastwowego Uniwersytetu w Krasnodarze.
Wydarzenie miao miejsce w szczeglnych
okolicznociach, poniewa wanie w tym roku
Uniwersytet w Krasnodarze witowa 90-lecie
swojego istnienia.
Na konferencj wpyno 146 zgosze z12
krajw, w tym z Polski, Sowacji, Czech, Bugarii,
Palestyny, Chin, Ukrainy, Kazachstanu, Abchazji,
Armenii, Uzbekistanu i Biaorusi. Na konferencji
pojawio si okoo 50 osb, reprezentujcych wiele
orodkw naukowych zRosji izagranicy, rodowisk
medialnych oraz instytucji pastwowych iCerkwi.
Konferencj oficjalnie otworzy prof.
Jurij uczyski, przypominajc o jubileuszu
Kubaskiego Uniwersytetu oraz wygaszajc referat
na temat stanu wspczesnego medioznawstwa
w Rosji. Nastpnie zaprezentowano krtki film
podsumowujcy
dotychczasowe
konferencje
w Soczi, w ktrym nie tylko przedstawiono
tematyk poszczeglnych zjazdw, ale rwnie
opinie twrcw iuczestnikw konferencji.
Prof. N. Krawczenko w imieniu
Rektora Kubaskiego Uniwersytetu M. Astapowa
przywitaa uczestnikw, odczytujc list skierowany
do nich iuroczycie wrczajc dyplomy najbardziej
aktywnym uczestnikom konferencji z zagranicy
prof. M. Gieruli i dr P. Szostok z Uniwersytetu
lskiego oraz prof. E. Bebia z Abchaskiego
Pastwowego Uniwersytetu.
Swego rodzaju przejciem do sesji
plenarnej byo wystpienie prof. W. Takazowa
(Sankt-Petersburg), ktry mwi o znaczeniu
konferencji jako paszczyzny dla wymiany
dowiadcze i wiedzy oraz zawizywania
osobistych
i instytucjonalnych
kontaktw
naukowych. Nawizujc do tej wypowiedzi,
prof. E. Achmadulin (Rostw nad Donem)
podda swego rodzaju refleksji stan bada nad
dziennikarstwem rosyjskim iwiatowym, oglnym
ispecjalistycznym, podkrelajc, e dziennikarstwo
jako takie jest jedno, rne s natomiast sposoby
jego realizowania, na co wpyw maj rnice
uksztatowane historycznie w poszczeglnych
krajach, ktre, zdaniem prelegenta, mimo rozwoju
Internetu, bd si utrzymyway jeszcze przez dugi
czas.
Prof. M. Gierula (Katowice) mwi
na temat mediw publicznych w Polsce i ich
problemach w ostatnich 20 latach. Wskazywa na

powody szczeglnego zainteresowania publicznymi
mediami elektronicznymi, zczym wie si kwestia
ich oddziaywania na opini publiczn. Wystpienie
wzbudzio due zainteresowanie, zadane pytania
dotyczyy przede wszystkim przedstawiania kwestii
religijnych wpolskiej telewizji publicznej. Prof. N.
Krawczenko, stwierdzajc, e wiara jest jednym
z gwnych narzdzi jednoczenia spoeczestwa,
zapytaa o prezentowanie wit religijnych
w telewizji, a w szczeglnoci o relacjonowanie
naboestw. Zainteresowaa si rwnie kwesti
przedstawiania wit innych ni katolickie
wyzna oraz tym, ile tematyki religijnej pojawia
si w programach spoeczno-politycznych. Prof.
W. Takazow zapyta o istnienie dziennikarstwa
religijnego w Polsce. Prelegent wyjani, e
naboestwa
katolickie
s
transmitowane
w telewizji polskiej, duchowni rnych wyzna
pojawiaj si w programach o rnej tematyce,
natomiast nie ma czego takiego jak odrbny
rodzaj dziennikarstwa, ktre zajmowaoby si
tematyk religijn, ktr paraj si przedstawiciele
dziennikarstwa oglnego osoby wieckie
i duchowne. Co si tyczy innych wyzna, czciej
ich wita s pokazywane w religijnych kanaach
tematycznych, natomiast wzmianki o nich
pojawiaj si te na kanaach oglnych. W czci
plenarnej wystpi rwnie o. Aleksander, ktry
na co dzie kieruje portalem pisma Prawosawne
Soczi. Duchowny mwi o tym, e od kilku lat
dziennikarstwo prawosawne wchodzi na nowy
poziom, pojawiaj si wnim nowe tendencje, jak na
przykad moliwo wystpowania wmediach osb
duchownych i prezentowania stanowiska Cerkwi,
czego wczeniej nie obserwowano. Zauway, e
pojawia si wiele tytuw prasy prawosawnej,
jednak s to gwnie pisma parafialne, brakuje za
wydawnictw oglnokrajowych. Mao jest rwnie
dziennikarzy prawosawnych, ktrych twrczo
mogaby wzbogaci dziaalno dziennikarzy
wieckich. Wodpowiedzi na to wystpienie prof. A.
Ostaszewski wyrazi wtpliwo co do koniecznoci
wyodrbniania
dziennikarstwa
religijnego,
gdy wszystkie rodzaje dziennikarstwa powinny
si kierowa tymi samymi prawami. Prof. N.
Krawczenko zapytaa, czy wobronie przed sektami
nie powinno si prowadzi bardziej aktywnych
dziaa. O. Aleksander przyzna, e, by moe,
potrzebne s bardziej aktywne dziaania, jednak
istnieje niebezpieczestwo, e wywoaj one skutek
odwrotny do zamierzonego i, zamiast przyciga
modzie do cerkwi, bd j odpycha. Zreszt,
pokutuje przekonanie, stereotyp, e cerkiew nie
potrzebuje dziaa PR, gdy przychodzi do niej ten,
kogo Bg wezwa.
Posiedzenie
plenarne
pierwszego
dnia zostao zakoczone prezentacj ksiki B.
Gorodeckiego Prasa Kubasko-Czarnomorskiego
176
kraju. 1863-1925 wydanej przez wydawnictwo

Tradycja, z przedmow i komentarzami J.
uczyskiego.
Drugiego dnia konferencji obradowano w ramach
czterech sekcji. Wramach pierwszej znich, dotyczcej
Fenomenw medialnych ilingwistycznych
w
przestrzeni
spoeczno-kulturowej,
wystpi dr Oleg Panaetow (Krasnodar), ktry
mwi o wsplnocie inteligenckiej Krynica,
ktra powstaa w1886 roku iistniaa do koca lat
20. XX wieku. Wsplnota ta funkcjonowaa jako
organizacja samopomocy, w ramach ktrej nie
tylko dono do wiadczenia sobie wzajemnych
usug w codziennych czynnociach, ale rwnie
do samoksztacenia i rozpowszechniania wiedzy,
czego skutkiem byo, midzy innymi, zgromadzenie
znacznego ksigozbioru, w ktrym, obok 14 000
woluminw, znajdoway si take liczne tytuy
prasowe.
Sekcja druga nosia tytu Internet
kultura ksikowa ksztacenie medialne:
samowystarczalno i wzajemne wpywy.
Wtej tematyce gos zabrali:
E. azutkina (Astracha) przedstawia
problem rozpowszechniania wirusw
medialnych w internetowych serwisach
informacyjnych.
Zaprezentowaa
klasyfikacj tyche wirusw, sposoby
ich oddziaywania (midzy innymi
humor i prowokacja) oraz przykady
ich rozpowszechniania w mediach.
Odpowiadajc na to wystpienie, prof. A.
Ostaszewski stwierdzi, e skoro istniej
wirusy, to z pewnoci mona znale
take antywirusy itu zasadnicze znaczenie
ma praca dziennikarzy, ktrzy nie
powinni rozpowszechnia informacji tego
rodzaju. Prof. A. Mleczko postawi tez, e
rozpowszechnianie tego rodzaju wirusw
medialnych to prba desakralizacji
przestrzeni polityki ibiznesu.
D. Kowalenko (Krasnodar) mwi
funkcjonowaniu blogw i innych form
komunikacji internetowej w kontekcie
prawa medialnego iinnych ustaw, ktre nie
do koca odpowiadaj specyfice nowego
medium iprowadz do wielu kontrowersji
wich interpretacji, chociaby ze wzgldu
na moliwo publikowania wizerunku
osb trzecich idalszego wykorzystywania
zasobw internetowych.
O. Drobotenko (Piatigorsk) omwi
problematyk wirtualizacji jako fenomenu
epoki informacyjnej, ktra w ostatnich
czasach przybiera na intensywnoci,
wpywajc
na
procesy
polityczne,
spoeczne, kulturowe. Podkreli, e cho
wirtualny wiat ijego nastpstwa staj si
powoli czci ycia codziennego wielu
znas, to uczci spoeczestwa prowadzi
to do drastycznego spadku zaufania
do polityki oraz mediw i powrotu do
tradycyjnych wartoci. W sekcji trzeciej
Gatunek, osobowo i model
mediw: problemy wzajemnego
oddziaywania wystpili:
Dr G. Bieolipska (Astracha)
przedstawia problematyk wspczesnej
prasy
regionalnej
i lokalnej
ze
szczeglnym
uwzgldnieniem
roli
dziennikarza lokalnego i regionalnego
we wspczesnym wiecie, kreowaniu
postaw patriotycznych i ksztatowaniu
opinii spoecznej na podstawie Listu
do Dziennikarza Astrachaskiego XXI
wieku W. Skabiskiego.
O. Karslidis mwia odepersonifikacji
i unifikacji prasy prowincjonalnej
w pierwszych latach wadzy radzieckiej.
Wskazaa na do dobry rozwj prasy
terenowej przed wprowadzeniem wadzy
bolszewikw i wpyw, jaki ta wadza
miaa na degradacj tego rodzaju tytuw
spowodowan
faktem
zatrudniania
w redakcjach dziennikarzy z nadania
politycznego, ktrzy stawali si nie
autorami, awykonawcami tekstw.
Komunikowanie
publiczne
i problemy mediw to nazwa sekcji czwartej,
wramach ktrej gos zabrali:
Dr
O.
Liepilkina
(Stawropol)
zaprezentowaa
problematyk
wzajemnych relacji wadzy regionalnej
i mediw w warunkach nowych wyzwa
informacyjnych. Analizujc strategi
komunikacyjn okrgu Stawropolskiego,
stwierdzia, e ma miejsce zasadniczy
rozdwik
midzy
tendencjami
spoecznymi
a dziaaniami
wadz
w zakresie wykorzystywania rodkw
masowego komunikowania. Okazuje si
bowiem, e znaczca wikszo badanych
mieszkacw
zdobywa
informacje
zInternetu, podczas gdy wadza korzysta
gwnie ztradycyjnych mediw.
Dr P. Szostok (Katowice) omwia
komunikacyjne
kampanie
wyborcze
w wyborach do organw wadzy lokalnej
w Polsce. Zaprezentowaa stosowane
w kampaniach instrumenty oraz wyniki
bada przedwyborczych na temat
prowadzonych kampanii. Prof. N.
Krawczenko zapytaa o standaryzacj
i ujednolicenie kampanii lokalnych
wPolsce, podajc jako przykad rosyjskie
kampanie, w ktrych kady kandydat
powinien sfotografowa si z szefem
Patrycja Szostok IV Midzynarodowa Naukowo-Praktyczna Konferencja...
swojej partii. D. Kowalenko zainteresowa

si kwesti profesjonalizacji kampanii
lokalnych. Odpowiadajc, prelegentka
przedstawia
podstawowe
rnice
w kampaniach kandydatw zwizanych
zduymi partiami itych, reprezentujcych
komitety lokalne, ktre nie stosuj
wswojej przedwyborczej walce zbyt wielu
technik marketingu politycznego.
D.
Szczekotina
(Rostw
nad
Donem)
przedstawia
problematyk
transparentnoci systemu sdowego
w kontekcie wsppracy ze rodkami
masowego komunikowania. Wskazaa
na problemy wynikajce z braku
regulacji co do dostpu dziennikarzy
do dokumentw sdowych, niechci
sdziw do dziennikarzy jako takich
i
nieprawidowego
zachowania
dziennikarzy w rnych sytuacjach.
Odpowiadajc na jej wystpienie, prof. A.
Ostaszewski podkreli, e te ze relacje
wynikaj przede wszystkim ze sposobu
prezentowania pracy sdw przez
media i z przedstawiania ich gwnie
wnegatywnym, sensacyjnym kontekcie.
M. Bieow (Krasnodar) zaprezentowa
problemy zwizane z zadaniami mediw
prawosawnych w kontekcie aktywizacji
dziaalnoci
spoecznej
Rosyjskiej
Prawosawnej Cerkwi.
Drugiego dnia konferencji zorganizowano
rwnie okrgy st powicony pamici profesora
Uniwersytetu
Rostowskiego
Jewgienija
Korniowa, ktry zapisa si wpamici rosyjskich
medioznawcw jako jeden znajbardziej aktywnych
propagatorw rozwoju nauki i dziennikarstwa
na wielu uniwersytetach. W posiedzeniu
uczestniczya crka prof. Korniowa, prof. E.
Korniowa, ktra jest obecnie kierownikiem
Katedry Dziennikarstwa Sankt-Petersburskiego
Uniwersytetu Humanistycznego. Spotkanie stao
si pretekstem do zaprezentowania specyfiki
nauczania dziennikarstwa i funkcjonowania
reprezentowanych na konferencji uczelni.
Konferencj, ktrej tematyka w tym
roku czsto zmierzaa w kierunku wzajemnych
relacji midzy mediami i Cerkwi prawosawn
oraz innymi wyznaniami, dialogu na linii media
Koci, zakoczono 3 listopada. Organizatorzy
wyrazili nadziej na powtrne spotkanie,
zapraszajc uczestnikw na kolejn, pit ju
konferencj Strategie medialne wspczesnego
wiata, ktra odbdzie si w2011 roku.
Patrycja Szostok
177
Sprawozdanie
z
midzynarodowej
konferencji
naukowej
pt.
Radio
a spoeczestwo. Radio and Society na
Uniwersytecie Marii Curie-Skodowskiej
wLublinie
12-13 kwietnia 2010 r. w Lublinie,
na Uniwersytecie Marii Curie-Skodowskiej,
odbya si midzynarodowa interdyscyplinarna
konferencja naukowa pt. Radio a spoeczestwo.
Radio
and
Society.
Wsporganizatorami
konferencji byli: Zakad Komunikacji Spoecznej
Wydziau Politologii UMCS, Polskie Radio Lublin
S.A., Akademickie Radio Centrum oraz Podlaska
Fundacja Wpierania Talentw. Konferencja
wcaoci powicona bya tematyce radioznawczej,
zuwzgldnieniem wielu aspektw funkcjonowania
tego medium wPolsce ina wiecie. Wpierwszym
dniu konferencji odby si panel midzynarodowy
Modern Radio in Europe, podczas ktrego
wystpili badacze tematyki radiowej z polskich
i zagranicznych orodkw naukowych. Po
oficjalnym otwarciu obrad przez Dziekana
Wydziau Politologii prof. dra hab. Grzegorza
Janusza, wystpi prof. Guy Starkey (Uniwersytet
wSunderland, Wielka Brytania) zreferatem Digital
radio in the digital age? The challenge of digital
migration: a case study, w ktrym przedstawi
badania zwizane z rozwojem radia cyfrowego
wWielkiej Brytanii iwynikajce ztego oczekiwania
spoeczne, ale take i zaobserwowane negatywne
skutki procesu cyfryzacji. Kolejny mwca, prof.
Hans Kleinsteuber (Uniwersytet w Hamburgu,
Niemcy), w wystpieniu Radio in Europe
przypomnia histori rozwoju rozgoni radiowych
w Europie oraz wskaza na najwaniejsze trendy
przemian radia a do czasw wspczesnych.
Podkreli podobnie jak przedmwca e procesu
cyfryzacji radia nie mona uzna za jednoznacznie
pozytywny i zwrci uwag na pojawianie si
nowego typu stacji radiowych, zwanych near
radio, bdcych odmian radia rodowiskowego.
Natomiast prof. Jean-Jacques Cheval (Uniwersytet
Bordeaux) w prezentacji Towards Post Radio:
between promises and contingencies, questions
about radio innovation przedstawi tendencje
zmian wradiofonii we Francji, wskazujc na wielk
rnorodno rozgoni w systemie francuskim
oraz technologiczn odmienno procesu cyfryzacji
we Francji wporwnaniu zprzyjtymi standardami
cyfrowymi w innych pastwach europejskich.
Wsplne wystpienie prof. Madaleny Oliveiry
(Uniwersytet Minho, Portugalia) oraz prof.
Stanisawa Jdrzejewskiego (Katolicki Uniwersytet
Lubelski, Akademia L. Komiskiego) From Air
to Web shaping radio for Internet dotyczyo
m.in. rnic pomidzy radiem internetowym
a radiem w Internecie, oraz zmian cech radia
jako medium. W drugiej czci panelu swoje
badanie
zaprezentowali
polscy
naukowcy.
Prof. dr hab. Elbieta Pleszkun-Olejniczakowa
(Uniwersytet dzki) w prezentacji Kulturowy
przekaz radia przywoaa nagrania z archiww
radiowych, pokazujc kulturotwrcz si radia.
Dr Urszula Doliwa (Uniwersytet WarmiskoMazurski)
w referacie
Koncepcja
radia
spoecznego zwrcia uwag na niejednoznacznoci
pojciowe i definicyjne radia spoecznego oraz
na rnorodno form tego typu radia. Ostatnie
wystpienie panelowe dr Ilony Biernackiej-Ligizy
Funkcjonowanie lokalnych rozgoni radiowych
wNorwegii odnosio si do norweskiego systemu
radiowego, ze szczeglnym uwzgldnieniem
rozgoni lokalnych, ktre, jak wykazaa autorka,
peni szczegln rol wtym kraju.
Pierwszy dzie obrad zakoczy si
spotkaniem z reportaystk radiow Katarzyn
Michalak z Radia Lublin, laureatk prestiowej
midzynarodowej nagrody w dziedzinie reportau
radiowego Prix Italia. Dziennikarka opowiedziaa
o specyfice warsztatu reportau radiowego,
przedstawia obszerne fragmenty stworzonych
przez siebie reportay oraz wskazaa na spoeczne
uwarunkowania
ycia
swoich
bohaterw
ipowstawania reportau.
W drugim dniu konferencji Radio
a spoeczestwo. Radio and Society obrady
podzielone zostay na dwie sekcje tematyczne
oraz panel studencki. W sekcji kulturowospoecznej kolejno gos zabrali:
dr Jagoda Bloch, dr Jacek Wasilewski (Uniwersytet
Warszawski) Rola serwisw informacyjnych
wtworzeniu wsplnoty zodbiorcami;
dr Mirosawa Wielopolska-Szymura (Uniwersytet
lski) Program III Polskiego Radia
budowanie wsplnoty suchaczy;
dr Magorzata urakowska (KUL, Radio Lublin)
Radio a tworzenie wsplnoty. Na przykadzie
akcji Pom Dzieciom Przetrwa Zim Radia
Lublin;
dr Katarzyna Zagrska (Instytut Filologii
Polskiej UAM) Program portal dziaanie
wpoznaskiej radiofonii katolickiej;
dr Bernard Grzonka (Uniwersytet lski)
Regionalne radio na lsku;
mgr in. Katarzyna Mitkiewicz (Uniwersytet
Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Polskie
Radio Pomorza i Kujaw) Radio jako medium
komunikowania spoecznego w wymiarze
regionalnym i jego wpyw na rozwj
spoeczestwa;
mgr
Magdalena
Szydowska
(Uniwersytet
Warmisko-Mazurski,
Radio
Olsztyn)
Pogranicze zdaleka iz bliska;

mgr Anna Ciela (Uniwersytet lski) Rola
radia wprzekazie kultury. Analiza naprzykadzie
programw i informacji kulturalnych w Radiu
Kielce;
Mirosawa Wielopolska-Szymura Sprawozdanie z midzynarodowej konferencji...
dr Grayna Stachyra (UMCS Lublin) Sfera

liminoidalna wradiu;
mgr Justyna Kdziora (UMCS Lublin) Obraz
spoeczestwa polskiego w audycjach Polskiego
Radia Lww;
mgr Magorzata Adamik (UMCS Lublin)
Telewizyjna a radiowa reklama polityczna
uprogu XXI wieku.
W sekcji jzykowo-gatunkowej referaty
wygosili:
dr Monika Wawer (Uniwersytet Jagielloski)
Rozmowa w radiu, rozmowa w telewizji
specyfika przekazu;
dr Edyta Jarosz-Mackiewicz (WWSH im. B.
Prusa) Komunikacja radiowa jako wtrna
wizualizacja. Foniczna i lingwistyczna analiza
komunikatu radiowego;
dr Aneta Wjciszyn-Wasil (Polskie Radio Lublin)
Radio: od blind medium do nowoczesnego
jzyka sztuki;
dr Monika Biaek-Lubiska (Uniwersytet Gdaski)
Sylwetka dziennikarki Krystyny Bochenek;
mgr Kinga Klimczak, Juliusz Mroziski
(Uniwersytet dzki) Reporta radiowy
pomidzy yw mow apismem;
mgr Joanna Bachura (Uniwersytet dzki)
Suchowisko awspczesne zjawisko kulturowe;
mgr Aleksandra Pawlik (Uniwersytet dzki)
Adaptacje w Teatrze Polskiego Radia (wybrane
zagadnienia);
mgr Marcin Stachyra (Fundacja Kognitiv, UMCS
w Lublinie) Muzyka dla radia, czy radio dla
muzyki? Rola DJa we wspczesnym radiu;
dr Maciej Biaas (UMCS w Lublinie) Radio
wdysseminacji wielkiej muzyki;
mgr Katarzyna Plewka (UMCS w Lublinie)
Wspczesna
publicystyka
polityczna
w radiu publicznym i komercyjnym analiza
porwnawcza;
mgr Wojciech Magu (UMCS w Lublinie)
Dyskusje publicystw w Programie Trzecim
Polskiego Radia oraz radiu TOK FM. Analiza
porwnawcza.
Wszystkie wygoszone referaty znajd
si w publikacji, ktrej edycja przewidziana jest
w2011 roku.
Mirosawa Wielopolska-Szymura
179
350 LAT PRASY POLSKIEJ 1661-2011.

Konferencja naukowa wKrakowie, 18
stycznia 2011 roku
W 2011 roku przypada 350 rocznica
powstania prasy polskiej, poniewa 3 stycznia 1661
r. wKrakowie wyszo pierwsze pismo periodyczne
Merkuriusz Polski dzieje wszystkiego wiata
wsobie zamykajcy, dla informacji pospolitej tak
brzmia peny tytu pierwszego polskiego tygodnika,
rozpoczynajcego cig dziejw prasowych wPolsce.
Ztej okazji odbya si wauli Maopolskiej Wyszej
Szkoy Zawodowej im. J. Dietla w Krakowie
konferencja naukowa, pod honorowym patronatem
Rektora Uczelni prof. zw. dr. hab. Henryka
L a c h a. Konferencja zostaa zorganizowana
przez pracownikw Katedry Dziennikarstwa
i Komunikacji Spoecznej tej Uczelni, pod
kierunkiem prorektora prof. zw. dr. hab. Jerzego
Ja ro wi ec ki eg ooraz Komisji Prasoznawczej
Oddziau Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Do obchodw tej uroczystoci doczya si
rwnie redakcja krakowskiego oddziau Gazety
Wyborczej, wydaniem bezpatnego dodatku
zatytuowanego: Spacerownik. Krakowska Prasa
opracowanego przez Konrada M y l i k a pod
redakcj Jerzego Le wi s ki eg o. Spacerownik
utrzymany w stylu ilustrowanego przewodnika
turystycznego po tytuach i siedzibach redakcji
prasy krakowskiej opisuje je z humorem,
ciekawostkami i anegdotami historycznymi.
Na karcie tytuowej zamieszczono fotografi
Krownika Wielopole, czyli Paacu Prasy,
gdzie w latach 1927-1939 wydawano oglnopolski
dziennik: Ilustrowany Kurier Codzienny. Wtreci
jest to historyczny spacer po tytuach i ulicach,
przy ktrych mieciy si redakcje gazet iczasopism
krakowskich,
poczwszy
od
Merkuriusza
Polskiego, przez Gazet Krakowsk (1796-1831),
czasopismo Pszczka Krakowska(1819-1822),
Czas. Dziennik powicony polityce krajowej
i zagranicznej(1848-1934, potem przeniesiony
do Warszawy), Now Reform (1882-1924),
Naprzd (1892-1948), Gos Narodu (18931939); nastpnie pisma okresu Polski Ludowej:
oglnopolskie ycie Literackie (1951-1990),
Tygodnik Powszechny (od 1945), Przekrj
(1945-2002, potem przeniesiony do Warszawy),
Zeszyty Prasoznawcze; czasopisma okresu stanu
wojennego Znak; prasa okresu karnawau
Solidarnoci: Gazeta Krakowska, Zdanie
i kwartalnik Krakw, Magazyn Kulturalny;
nastpnie prasa wydawana po przeomie
systemowym 1989-1990: Czas Krakowski (19951996) oraz Gazeta Wyborcza wKrakowie (od 1990
r.), na ktrej koczy si trasa wycieczki po prasie
krakowskiej. Spacerownik zosta zakoczony
planem Krakowa, z podaniem ulic i fotografii
budynkw, wktrych mieciy si siedziby redakcji
prasy krakowskiej.
Program Konferencji skada si z trzech
czci: pierwszej wprowadzajcej wproblematyk
historyczn powstania prasy w Polsce; czci
drugiej prasoznawczej, powiconej pierwszemu
polskiemu
tygodnikowi
Merkuriuszowi
Polskiemu
oraz
jego
spadkobiercom
wspczesnej prasie krakowskiej. Cz trzecia

dotyczya promocji monografii koncernu IKC-a
wydawcy w Krakowie oglnopolskiego dziennika
Ilustrowanego Kuriera Codziennego w latach
1910-1939, poniewa wgrudniu 2010 r. przypada
setna rocznica powstania tej gazety. Uroczystoci
poczono, i z tej okazji wydano monografi
pt. Ilustrowany Kurier Codzienny. Ksiga
pamitkowa w stulecie powstania dziennika
i wydawnictwa 1910-1939 w 2010 r., o czym
poniej.
Cze wprowadzajc do konferencji zacz
JM Rektor profesor zw. dr hab. Henryk L a c h,
powitaniem zebranych goci, przedstawicieli innych
uczelni w Polsce, prasoznawcw oraz studentw
dziennikarstwa. Cz prasoznawcz rozpocz referat
dra Marcina Ga do ch yWiadomoci polityczne
z kraju i ze wiata na amach Merkuriusza
Polskiego, przedstawiajc sytuacj polityczn,
warunki oraz okolicznoci powstania pierwszego
periodyku w Polsce. Wydanie Merkuriusza
Polskiego wizao si z deniem dworu polskiego
krla Jana Kazimierza oraz jego ony krlowej
Marii Luizy (Ludwiki) Gonzagi do przeprowadzenia
w Polsce reformy ustrojowej przez wprowadzenie
elekcji vivente rege wyboru nastpcy tronu za
ycia panujcego krla. Miao to uchroni kraj przed
zaburzeniami przyszej elekcji, ale rwnie mogo
by wstpem do ustanowienia w Polsce sukcesji
tronu, ktry prawdopodobnie naleaby do dynastii
pochodzenia francuskiego i wprowadzenia silnej
wadzy krlewskiej. Zamysy dworu krlewskiego
wzburzyy wikszo opinii publicznej ispowodoway
powstanie opozycji szlacheckiej, na czele ktrej stan
marszaek Jerzy Lubomirski. Z inicjatywy ukasza
Opaliskiego marszaka koronnego nadwornego
postanowiono utworzy periodyczne pismo
informacyjno-propagandowe, ktrego zadaniem
byo oddziaywanie na opini publiczn, zapoznanie
z zamiarami dworu krlewskiego i przekonanie
polskiej szlachty do nowego systemu wyboru krla.
Redakcj tego pisma powierzono Hieronimowi
Pinocciemu sekretarzowi krlewskiemu, ktry
30 grudnia 1660 r. otrzyma przywilej krlewski
na wydawanie pisma. Natomiast drukiem zaj
si krakowski ksigarz oraz waciciel drukarni
Jan Aleksander Gorczyn. Pierwszy numer
Merkuriusza Polskiego ukaza si 3 stycznia 1661
r., pod protektoratem krlowej Marii Luizy (Ludwiki)
Gonzagi. Merkuriusz Polski wychodzi wKrakowie
od stycznia do maja 1661 roku. Wtym czasie wydano
27 numerw, a nastpnie druk przeniesiono do
Zofia Sok 350 LAT PRASY POLSKIEJ 1661-2011 Konferencja naukowa...
Warszawy, w zwizku z rozpoczciem obrad Sejmu

Rzeczypospolitej. W Warszawie wydano dalsze
numery od 28 do ostatniego 41 (z 22 lipca 1661
roku). Zamknicie Sejmu iprzegrana reformatorska
akcja dworu wpyna na zawieszenie pierwszego
pisma periodycznego wydawanego w Polsce i w
jzyku polskim. Merkuriusz Polski mia swoj
edycj w jzyku woskim pt. Continuatione del
Mercurio Polaco (1661) informujc owydarzeniach
krajowych z obszaru Rzeczypospolitej. Nakad
Merkuriusza wynosi od 100 do 300 egzemplarzy
i nie odegra wikszej roli wrd szlachty polskiej,
nienawykej jeszcze do czytania prasy.
Nastpny referat wygosi dr hab. prof.
Uniwersytetu Pedagogicznego Komisji Edukacji
Narodowej wKrakowie Jzef Ha mp el Profesor
Adam Przybo jako badacz iedytor Merkuriusza
Polskiego. Profesor Adam Przybo to wybitny
znawca epoki i autor monografii najwaniejszych
publikacji:
Merkuriusz
Polski
(reedycja
krytyczna) (Krakw 1960, Biblioteka Wiedzy
o Prasie, t. 3) oraz rozprawy Merkuriusz Polski
na tle epoki (Zeszyty Prasoznawcze 1961 nr 1-2).
Pochodzi zRzeszowa, gdzie urodzi si w1906 r.,
wychowa i ukoczy II Pastwowe Gimnazjum,
a po ukoczeniu studiw na Uniwersytecie
Jagielloskim, otrzyma stopie doktora, po czym
wlatach 1930-1939 pracowa jako nauczyciel szk
rednich wRzeszowie iTarnopolu. Wczasie okupacji
przebywa w Rzeszowie. W Krakowie mieszka
ipracowa od 1947 r. jako kustosz zbiorw Komisji
Historycznej Polskiej Akademii Umiejtnoci,
potem Polskiej Akademii Nauk. Autor referatu by
studentem A. Przybosia przedstawi niezwykle
bogaty dorobek naukowy, badawczy idydaktyczny
profesora: w Polskiej Akademii Nauk Oddziau
Krakowskiego i jednoczenie jako wykadowcy
w nowo powstaej Wyszej Szkole Pedagogicznej
w Krakowie, gdzie w latach 1962-1972 by
prorektorem. Po przejciu na emerytur w latach
1971-1977 by dyrektorem Instytutu Historii WSP.
Specjalizowa si w badaniach nad histori Polski
XVI XVIII wieku, opracowa Akta Sejmikowe
wojewdztwa Krakowskiego, t. II-IV (1955-1964),
Akta radzieckie rzeszowskie 1591-1634 (1957),
by wspautorem dwch publikacji: Dyplomaci
w dawnych czasach. Relacje staropolskie z XVIXVIII stulecia (1959) i Diariusza poselstwa
polskiego do Francji po Henryka Walezego w1573
r. (1963), i wielu innych publikacji dotyczcych
historii Polski XVI XVIII wieku. Opracowa 130
biogramw do Polskiego Sownika Biograficznego,
wspredagowa kwartalnik Maopolskie Studia
Historyczne. Dewiz profesora Adama Przybosia
byo wiedzie i umie jak najwicej. Profesor
zmar w Krakowie w 1990 r., tam te zosta
pochowany.
Nastpnie prorektor prof. zw. dr hab. Jerzy
Ja ro wi ec ki, wreferacie pt. Nastpcy Merkuriusza
181
Polskiego we Lwowie, przedstawi pocztki prasy

we Lwowie, stolicy Galicji, utrzymujcej stosunki
handlowe z Konstantynopolem, Wrocawiem,
Krakowem i innymi miastami europejskimi.
Lww, od 1609 r., by poczony poczt konn
z Krakowem. Pocztki prasy we Lwowie byy
podobne do pocztkw krakowskich iinnych stolic
europejskich, zaczy si ju w XVI wieku. Byy
to gazety ulotne efemerydy prasowe, w postaci
nieregularnych drukw pod nazw: awizy,
doniesienia, nowiny, gazety, relacje, historie,
wiadomoci itp., czsto zbierane przez tzw.
nowelandw, pocztkowo przepisywane rcznie,
potem drukowane i dostarczane odbiorcom za
porednictwem poczmistrzw lub specjalnych
kurierw. Kupi je mona byo na jarmarkach
i odpustach u kramarzy i wdrownych handlarzy,
byy odczytywane przez duchowiestwo z ambon
w kocioach dla wiadomoci pospolitej.
Dotyczyy one wojen, uroczystoci dworskich
(zalubiny, narodziny, pogrzeby panujcych, ich
rodzin i znanych osobistoci), wizyt dyplomatw
zagranicznych, klsk ywioowych, urodzaju, ceny
zboa i innych wydarze, ktrymi interesowaa
si szlachta i mieszczastwo polskie. Galicja,
oderwana od Polski po pierwszym rozbiorze
w1772 r., wniewielkim stopniu korzystaa zprasy
wydawanej w Warszawie. Pras lwowsk zacz
wydawa ksigarz Antoni Piller w styczniu 1776
r. wjzyku francuskim Gazette de Lopol, ktra
wychodzia dwa lata. W poowie 1783 r. Jzefa
Pillerowa, wdowa po ksigarzu, zaoya we
Lwowie tygodnik Pismo Uwiadamiajce Galicji
w jzyku polskim, ktre nastpnie zmienio tytu
na Lwowskie Pismo Uwiadamiajce, potem
Lwowskie Tygodniowe Wiadomoci, ale w 1788
r. ulego ono zawieszeniu. Przyczyn bya niewielka
sprzeda, jak rwnie wydawanie przez Pillerow
i jej syna Tomasza od 1786 r. drugiej gazety
wjzyku niemieckim pt. Lemberger Wchentliche
Anzeigen przy poparciu wadz austriackich. Byy
jeszcze inne prby podejmowane przez Pillerw
wydawania prasy w jzyku polskim: Zbir Pism
Ciekawych sucy do poznania rnych narodw
i krajw (1795), ale nie utrzymay si na rynku
wydawniczym. We Lwowie powstao Towarzystwa
Patriotycznych Polakw, ktre w latach 17921798 wydawao polsk gazet codzienn pt.
Dziennik Patriotycznych Politykw, ktra
rwnie nie wytrzymaa prby czasu. Dopiero
poprzez zaoenie w 1811 roku przez Franciszka
Krattera Gazety Lwowskiej, wychodzcej
przez przeszo sto lat, prasa spenia zasadnicz
rol w yciu umysowym i politycznym Lwowa
iGalicji. Wpoowie XIX w. we Lwowie ukazywao
si ju wiele tytuw prasowych, jak na przykad
Rozmaitoci literacki dodatek do Gazety
Lwowskiej (1817-1849), wymienity Dziennik
Md Paryskich (1840-1848), Lwowianin, czyli
182
zbir potrzebnych i uytecznych wiadomoci

(1835-1842) iwiele innych czasopism naukowych,
politycznych, literackich, fachowych, rodzinnych,
dla ludu, dla kobiet, dla dzieci, humorystycznych,
dla mniejszoci narodowociowych i innych.
Lww nalea do duych orodkw wydawniczoprasowych obok Krakowa, Warszawy iWilna, a do
II wojny wiatowej.
Kolejny referat wygosi znany wrodowisku
historykw
i
prasoznawcw
bibliograf
i dokumentalista prasy polskiej dr Sylwester
Dz ik i: W 350-lecie prasy polskiej. Uwagi
o obchodach jej 250-lecia (1911) i 300-lecia
(1961), wktrym podsumowa wane dla historii
polskiej prasy daty jubileuszy prasowych i ich
trwae efekty obchodw. Kady jubileusz by
motorem rozpoczcia bada nad pras polsk,
powstaway bibliografie, monografie prasowe,
publicystyka prasoznawcza, orodki badawcze,
aprzede wszystkim przybywali ludzie specjalici
tej dziedziny badawczej. Pierwszy jubileusz
250-lecie obchodzony uroczycie w 1911
r., przynis podstawowe i wane bibliografie,
jak np. Stanisawa Jarkowskiego Literatura
dotyczca prasy polskiej. Notatki bibliograficzne
(Warszawa 1911), tego autora we wsppracy
z Kazimierzem Daszkiewiczem Bibliografia
waniejszych prac dotyczcych prasy polskiej
(Warszawa 1922). Badania idokumentacja prasy
byy kontynuowane przez S. Jarkowskiego przez
cay okres dwudziestolecia midzywojennego,
a do wybuchu II wojny wiatowej. Szczeglnie
uroczycie obchodzono drugi jubileusz: 300-lecie
prasy w1961 roku. Ztej okazji organizowano liczne
konferencje, sesje naukowe ipopularnonaukowe,
opublikowano 50 monografii prasoznawczych,
zorganizowano liczne wystawy prasy, co
wpyno na upowszechnienie i popularyzacj
tematu. Efektem tego jubileuszu byo utworzenie
Pracowni
Historii
Czasopimiennictwa
Polskiego wchodzcej w skad Instytutu Bada
Literackich PAN w Warszawie i Orodka Bada
Prasoznawczych w strukturze RSW w Krakowie,
ktre przez wiele lat wydawao Zeszyty
Prasoznawcze, przyczynio si do opracowania
i wydania Encyklopedii wiedzy o prasie oraz
powstania szkolnictwa dziennikarskiego przy
uniwersytetach wWarszawie iKrakowie.
Po przerwie rozpocza si druga cz
konferencji od niezwykle interesujcego pod
wzgldem formy i treci wystpienia dra
Wadysawa Marka Ko la sy Dawna iwspczesna
prasa krakowska na warsztatach badaczy (prba
syntetycznego spojrzenia). Referat stanowi
przegld bibliograficzno-statystyczny publikacji
wspczesnych bada nad histori prasy, ze
szczeglnym uwzgldnieniem prasy krakowskiej,
wyliczeniem wyda monograficznych, wydawnictw
zwartych, broszur, bibliografii, antologii, ksig
okolicznociowych, wspomnie itp., z podaniem
nazwisk autorw publikacji iliczby ich cytowa.
Wspczesnymi zagadnieniami medioznawstwa
po przemianach systemowych w Polsce lat 19891990 zajmuje si prof. zw. Tomasz Mi el cz ar ek
z Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego J.
Kochanowskiego wKielcach. Na konferencji wygosi
referat pt. Ewolucja mediw polskich po roku
1989, dajc przegld przeksztace i zmian, jakie
wystpiy w prasie drukowanej, radiofonii i telewizji
po likwidacji Robotniczej Spdzielni Wydawniczej
Prasa-Ksika-Ruch i zniesienia pastwowego
monopolu na informacj. Wystpiy rnorakie
przeksztacenia mediw: wasnociowe, ideowe,
treciowe, funkcjonalne i oddziaywania. Ale te
wystpio szereg negatywnych zjawisk w mediach:
komercjalizacja i prywatyzacja, demopolizacja
idecentralizacja, polaryzacja ipluralizacja, rywalizacja
i brutalizacja, amerykanizacja, deprofesjonalizacja,
zwaszcza zawodu dziennikarskiego, gdzie wystpio
zjawisko amania etyki i kodeksu dziennikarskiego,
amania tajemnicy rda dziennikarskiego i wiele
innych. Ustawa oRadiofonii iTV wymaga nowelizacji.
Brak instytucji regulujcej media nie peni tej funkcji
Krajowa Rada Radia iTelewizji (KRRiT), odchodzi si
od serwisu informacyjnego, akorzysta si zmateriaw
nadsyanych przez uytkownikw mediw. Zawd
dziennikarza uprawia w Polsce od okoo 10 do 15
tys. osb, w wieku 35-40 lat, przy czym wystpia
jego feminizacja. Nastpi znaczny przyrost tytuw
prasowych: w 1989 r. katalogi prasowe rejestroway
okoo 3 tys. tytuw, aw roku 2010 roku ju okoo 11
tysicy. Nastpia segmentacja prasy, ktr rzdzi rynek
prasowy iweryfikuje tytuy, tote co roku wiele znich
ulega zawieszeniu lub likwidacji. Produkcja prasowa
to tabloidyzacja, wypeniona newsami, informacj
regionaln i lokaln. Rozwina si ilustrowana
prasa czasu wolnego, w ktrej dominuje kolorowa
fotografia, atekst jest podpisem pod ilustracj, wmyl
zasady: nie widzisz nie rozumiesz. Natomiast
zmniejszya si liczba gazet drukowanych: jeeli
jeszcze w1992 r. ukazywao si wPolsce 130 tytuw
gazet codziennych, to w2010 lich liczba spada do 53
(w tym 10 ocharakterze oglnopolskim, 18 dziennikw
regionalnych i25 tytuw bezpatnych gazet lokalnych)
jak podaje Almanach Mediw iReklamy. Podobne
zjawiska zaistniay w radiofonii i telewizji, zwycia
Internet, ktry w najbliszej przyszoci wedug
planw rzdowych bd miay w Polsce wszystkie
gospodarstwa domowe. Internet nowe medium
od 1991 r. wypiera stare media, zwaszcza pras
codzienn. Ktre tytuy utrzymaj si na rynku
prasowym, decydowa bdzie odbiorca czytelnik.
Prasa odesza z pojcia kultury i jest traktowana
jako produkt marketingowy. Referat ten, niezwykle
ciekawy i wszechstronnie opracowany, wygoszony
zduym zaangaowaniem iemocj, po wydrukowaniu
bdzie du pomoc dla studentw dziennikarstwa
wzrozumieniu przemian, jakie dokonay si po 1989 r.
Zofia Sok 350 LAT PRASY POLSKIEJ 1661-2011 Konferencja naukowa...
inadal dokonuj wpolskich mediach.

Ostatni referat wygosi mgr Marek Gl og ie r:
Komisja Prasoznawcza Oddziau PAN w Krakowie
dawniej i dzi, dajc przegld jej oglnokrajowej
dziaalnoci. Zadaniem komisji jest organizowanie
badania prasy, jej historii, roli, funkcji ioddziaywania.
Komisja powstaa w1973 r., dziaaa pocztkowo przy
Orodku Bada Prasoznawczych i dziaa nadal przy
Oddziale PAN. Autor, sekretarz techniczny Komisji,
podsumowa jej 34-letni dziaalno: odczytow,
organizacyjn i wydawnicz. W skad Komisji
wchodzio pocztkowo (w 1973 r.) 18 wybitnych
znawcw problematyki prasoznawczej, a obecnie 49
osb z caego kraju, prowadzcych badania mediw.
Autor referatu wieloletni sekretarz techniczny
komisji od lat prowadzi kronik i kalendarium jej
dziaalnoci. Skrupulatnie dokumentuje co roku liczb
(od 8-9) posiedze czonkowskich i wygoszonych
referatw. Ogem od 1973 odbyo si 240 zebra,
na ktrych wygoszono 155 referatw naukowych.
Ponadto Komisja wczya si dotacjami do publikacji
czonkw (4 ksiki), do tematw wzowych, wydawaa
Rocznik Historii Prasy Polskiej (18 zeszytw) oraz
wczya si do jubileuszowych obchodw 350-lecia
prasy polskiej.
Nie zosta wygoszony z powodw
obiektywnych referat prof. dr. hab. Kazimierza
W o l n e g o-Z m o r z y s k i e g o pt. 350
lat przeobrae gatunkw dziennikarskich,
ktry prawdopodobnie ukae si drukiem, gdy
organizatorzy zapowiadaj druk materiaw
pokonferencyjnych i ten ciekawy temat
bdzie dostpny studentom dziennikarstwa
imedioznawcom.
Trzeci cz konferencji stanowia
prezentacja nowo wydanego dziea: Ilustrowany
Kurier Codzienny. Ksiga pamitkowa wstulecie
powstania dziennika i wydawnictwa 1910-1939,
pod redakcj Grayny Wrony, Piotra Borowca
i Krzysztofa Woniakowskiego, ktry przedstawi
mczesk drog wydawnicz, jak redaktorzy
dziea musieli pokona, nim doprowadzili rzecz
do druku. Wiele trzeba byo woy stara
i zabiegw w zdobywaniu rodkw finansowych
na papier idruk dziea, nie mwic ju opracach
autorskich, redakcyjnych i korektorskich. Nie
ukrywali, e sponsorzy, na ktrych najbardziej
liczyli okazali swj brak zainteresowania jak
czytamy w zakoczeniu Sowa wstpnego
wKsidze, wic tym bardziej sowa podzikowania
nale si redaktorom wymienionym na karcie
tytuowej oraz uczelniom za yczliwo i wsparcie
finansowe. Szczeglne sowa uznania i pochway
nale si Wydawnictwu Naukowemu lsk
wKatowicach, ktre wzio na siebie ciar druku.
Ilustracje zdjcia wntrz Paacu Prasy, kart
tytuowych wydawnictw IKC-a, dokumentw
archiwalnych dotyczcych pracownikw koncernu
s wydrukowane starannie, przynoszc wydawcom
183
bardzo dobre wiadectwo opanowania sztuki

edytorskiej. Szczegowa charakterystyka tej Ksigi
pamitkowej wosobnym opracowaniu.
Zofia Sok

Rocznik Prasoznawczy 2011

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rocznik Prasoznawczy 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ROCZNIK PRASOZNAWCZY

Wolanowskiego; Jolanta Pawowska przyblia nam ksik powicon jzykowi

Przeksztacenia przestrzeni medialnej

1. Kilka uwag otranslacji kulturowej przestrzeni medialnej zamiast

wkontekcie przeksztace jego przestrzeni medialnej.

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

gionu jako miejscu kultury transakcyjnej wkomunikowaniu midzykulturowym.

zarejestrowana w sdach. Mechanizmy selekcji sytemu komunikowania medialnego

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

wego4. Starania o utworzenie Grnolskiego Centrum Prasowego w jakim stopniu

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

Z. Bajka, Kapita zagraniczny, s. 11.

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

udziay spka, gdzie wystpuje kapita zLuksemburga IBC International Consulting

4. Komercjalizacja przestrzeni periodycznej komunikacji medialnej

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

Nie wchodzc gbiej wanaliz tego problemu wtym miejscu ipowracajc do

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

wzmocnione tym, e wyeliminowano mankamenty tych tytuw prasowych, ktre byy

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

6. Media elektroniczne wprzestrzeni medialnej

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

tylko 35,9 proc. badanych wnaszym regionie deklarowao korzystanie zprogramw

wzgldu na charakter opracowania nie analizujemy wgbiej tego problemu, robimy

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

nokrajowym cz dziennikarzy odchodzi do zawodw pokrewnych (np. PR, reklama)

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

Marek Jachimowski Przeksztacenia przestrzeni medialnej wojewdztwa lskiego

gionu. To powoduje, e osprawach regionu niejednokrotnie formuuj opinie ludzie

System medialny warmenii. Historia

Jedn z osobliwoci wczesnego etapu rozwoju dziennikarstwa ormiaskiego

Dlatego redaktor wzywa rodakw do powracania do ojczyzny, perspektyw

Jurij uczyski System medialny w Armenii. Historia i wspczesno

Wpierwszej poowie dziewitnastego stulecia Indie nadal utrzymyway swoje

.. XVIII . , 1968. C. 88.

Jurij uczyski System medialny w Armenii. Historia i wspczesno

W tym okresie Wschodnia Armenia wesza w skad Imperium Rosyjskiego na mocy

17 marca 1858 ukaza si wic pierwszy numer Jusisapajla, ktry okrela si

Jurij uczyski System medialny w Armenii. Historia i wspczesno

ni (Pszczoa Armenii, 1858-1886), wychodzcy w latach 1858-1862 pod redakcj

na wzr narodw bakaskich powstania zbrojnego przeciwko sutanowi, uwaajc, e

Jurij uczyski System medialny w Armenii. Historia i wspczesno

.. 1800-1917 . , 1985. C. 69.

wydarze lat 1905-1907, trzeba wskaza proces ksztatowania si prowincjonalnej

Jurij uczyski System medialny w Armenii. Historia i wspczesno

Partii Armenii, Rady Najwyszej iRady Ministrw Armeskiej Republiki Radzieckiej.

Jurij uczyski System medialny w Armenii. Historia i wspczesno

ideologicznie bliski partii Dasznakcutiun, ktra powrcia na scen polityczn Armenii

Wedug najnowszych danych wArmenii wydaje si 10 tytuw gazet codzien18

Jurij uczyski System medialny w Armenii. Historia i wspczesno

Antymonopolowa komisja Armenii podja decyzj ouznaniu kompanii Press

Gazeta Daily National Intelligencer ijej

Wrd waszyngtoskich wydawnictw XIX wieku najbardziej wpywow gazet

uczestniczy w yciu spoecznym i politycznym stolicy. W roku 1814 zosta wybrany

Tatiana Alentiejewa Gazeta Daily National Intelligencer i jej redaktorzy

1831 by czonkiem rady miejskiej, pniej przez 12 lat burmistrzem Waszyngtonu

gwnym obroc ipropagandyst idei jacksonowskiej demokracji12. Tylko wtrakcie

Tatiana Alentiejewa Gazeta Daily National Intelligencer i jej redaktorzy

Mimo trudnoci finansowych, jakie pojawiy si uSeatona iGalesa wokresie

Tatiana Alentiejewa Gazeta Daily National Intelligencer i jej redaktorzy

,,Globe, 31 July 1834.

wszystkim dlatego, e nie pozwolono mu zamiast Kongresu opracowa jej szczegw

,,National Intelligencer, 5Jan.; 14 July 1832.