NR 5

STUDIA HUMANISTYCZNE

2005

A K A D E M I A W YC H O WA N I A F I Z YC Z N E G O W K R A KO W I E

Dobiesaw Dudek
AWF Krakw

POJCIE
KLUBU SPORTOWEGO
Celem artykuu jest wyjanienie pojcia klubu sportowego. Pomimo e,
pojcie to funkcjonuje powszechnie w pimiennictwie naukowym, popularnym i prasowym, w tym szczeglnie w mowie potocznej, nie jest znana tak
do koca jego geneza, a tym bardziej prawne aspekty funkcjonowania klubu
sportowego. Dlatego wydaje si uzasadnione, nie tylko ze wzgldw naukowych, podjcie tego tematu i spopularyzowanie wiedzy na temat czym jest klub
sportowy. W pierwszej kolejnoci przypomnijmy genez pojcia klubu.

Angielski klub w ujciu historycznym

Za ojczyzn klubw uchodzi Anglia. Klub po angielsku dawniej znaczy
pak lub kij skaty, nastpnie zapat za poczstunek fundowany w towarzystwie pijcych. Pniej przezwano klubem sam lokal, w ktrym biesiadowano,
oraz towarzystwo zbierajce si w takim lokalu. W poowie XVIII wieku
nazwa ta wystpia po raz pierwszy w znaczeniu zgromadzenia, ktrego
czonkowie schodz si w jakim wsplnym celu.
Powstanie klubw naley wiza z gbokimi przeobraeniami cywilizacyjnymi i kulturowymi spoeczestwa angielskiego, do jakich doszo w drugiej
poowie XVIII w. Oddajmy gos historykowi, ktry sto lat pniej, akcentujc
socjologiczne i psychologiczne aspekty, w nastpujcy sposb charakteryzowa
podoe tego zjawiska:
Wyszo stanw ustpuje wyszoci wiedzy. Drobnostkowe, mniemane
wyrnienia etykiety ustpuj owym wielkim, rzeczywistym wyrnieniom, ktre
jedynie dziel ludzi od ludzi. Postp umiejtnoci wskazuje nowe przedmioty
czci; zachwiaa si dawniejsza cze niektrym oddawanym stanom, a zabobonni jej wyznawcy ucz si zgina kolana przed nieznan im dotd nowych bstw
wityni. Przybytek umiejtnoci jest wityni demokratycznego ducha. Ci co
przychodz si uczy, wyznaj swoj niewiedz, zrzekaj si poniekd swojej

18

Dobiesaw Dudek

wyszoci i poczynaj pojmowa, e wielko czowieka nie zaley od tytuw

lub urodzenia, e nie ma adnego bynajmniej zwizku z herbowymi tarczami,
pirami i pakami, z rodowodem, przodkw, z czerwonymi, bkitnymi, biaymi
polami i wszystkimi tymi bazestwami heraldycznymi; lecz zawisa jedynie od
podniosoci ducha, siy rozumu i zasobu wiedzy.
Te to pojcia zaczy w drugiej poowie XVIII wieku wpywa na owe stany,
co z dawna byy uznane panami spoeczestwa. A jak silny by prd ten okazuje si
z tego, e towarzyszya mu inna jeszcze zmiana spoeczna, ktra lubo wydaje si
mao wana sama w sobie, nabiera wielkiego znaczenia w zwizku z ogln histori owego czasu. Podczas gdy ogromne postpy nauk przyrodniczych przeobraay
spoeczestwo, pocigajc rozmaite stany ku jednemu wsplnemu przedmiotowi
i stawiajc tym sposobem now miar zasugi, daa si widzie pomniejsza, lecz
rwnie demokratyczna dno w codziennym nawet, towarzyskim yciu1.

W dalszym wywodzie autor stwierdzi, e egzemplifikacj tej wielkiej

demokratycznej transformacji byo wanie powstanie w Anglii klubw:
Druga zmiana, o ktrej wspomniaem, jest rwnie ciekawa, jako charakterystyczne znami czasu. Jest to obudzona dno zmieszania razem rozmaitych
stanw spoeczestwa, ktra si objawia w utworzeniu klubw. Godna uwagi
nowo, dzi wydajca si nam si czym bardzo naturalnym dlatego emy si do
niej przyzwyczaili, o ktrej wszake rzec miao mona e przed XVIII wiekiem
bya czym cakiem niepodobnym do zaprowadzenia. (...) Rwno towarzyska
zdawaa si czym tak potwornym, e nawet pojcia o niej nie miano, i niepodobna byo osta si instytucji, stawiajcej ludzi prostych na rwni z tymi znakomitociami, u ktrych w yach najczystsza krew pyna i z ktrych herbami
niepodobna byo wspzawodniczy.
W XVIII atoli wieku postp wiedzy by tak znaczny, e nowa zasada wyszoci umysowej szybko si wzniosa ponad dawn zasad wyszoci rodowej.
Utrwaliwszy si do pewnego stopnia nowa ta zasada now odpowiedni sobie
stworzya instytucj, i tak to po raz pierwszy zawizay si kluby, gdzie wszystkie
wyksztacone stany mogy si zbiera razem, bez wzgldu na owe inne rnice,
co w poprzednim okresie wyosobniay kady stan i jeden od drugiego z dala
trzymay. Waciwoci za tego byo to, e stykali si tutaj, jedynie w celu zabawy towarzyskiej ludzie, ktrzy wedug wyobrae arystokratycznych nic nie
mieli ze sob wsplnego, ktrzy wszake obecnie na rwnej postawieni stopie,
o ile do tego samego naleeli zebrania, do jednakowych i tych samych stosowali
si prawide i te same mieli sobie zapewnione korzyci. Wymagano jednak aby
wszyscy czonkowie, lubo rni od siebie pod wielu innymi wzgldami, byli
przecie do pewnego stopnia umysowo wyksztaceni; tym to sposobem po raz
pierwszy uznao niejako dotykalnie spoeczestwo klasyfikacj, przedtem nieznana a podzia na szlacht i nieszlacht zosta zastpiony podziaem innym na
owieconych i nieowieconych2.

Powstawanie klubw naley wiza rwnie ze specyficznymi uwarun1

2

H. T. Buckle, Historia cywilizacji w Anglii. T. II. Lww 1865, s. 345.

Ibidem, s. 346.

Pojcie klubu sportowego

19

kowaniami polityczno-prawnymi, ktre opieray si na osobistej wolnoci

Anglikw wobec prawa i jawnoci angielskiego ycia publicznego. Z jednej
strony sytuacja ta sprzyjaa tworzeniu rnych zwizkw towarzyskich o celach zabawowych, sportowych, hobbystycznych, dyskusyjnych, utylitarnych,
wiatopogldowych i politycznych, z drugiej, dawaa kademu prawo do krytycznego rozwaania, w ramach towarzyskich zgromadze, najwaniejszych
wydarze pastwowych i politycznych.
W Anglii nigdy nie ogoszono w jednej ustawie uznanych zasad konstytucyjnych. W uproszczeniu moemy powiedzie, e system angielskiego prawa
po czci skada si z ustawowych przepisw prawa pisanego (Statute Law),
po czci za opiera si o prawo powszechne (Common Law), ktre naley
rozumie jako og norm, niepisanych i czysto zwyczajowych, posiadajcych
jednak pen moc prawa na rwni z ustawami3. Na podstawie znikomych
opracowa zwizanych z funkcjonowaniem klubw moemy stwierdzi, e
angielskie kluby dziaay w oparciu o to drugie prawo, zwyczajowe. Wolnociowe prawo do stowarzyszania si i zgromadze oraz wolno prasy, ktre
byy podwalinami angielskich klubw, jeden z bacznych obserwatorw ocenia
w nastpujcy sposb:
Prawa stowarzyszania si i zbierania, rwnie jak wolno prasy byy w Anglii
uwaane zawsze nie za wolnoci polityczne, ale tylko za cywilne. (...) Nie wyniesiono ich nigdy do niebezpiecznej godnoci prerogatyw konstytucyjnych; pozostawiono je na warunkach zwyczajnych praw prywatnych. Uwaano je po wszystkie
czasy jako wnioski zawarte w zaoeniu podstawowym wolnoci osobistej, a ktre
wypywaj z niego same przez si. Prawo zgromadzania si pochodzi bezporednio
z prawa, przysugujcego kadej jednostce, udawania si i zatrzymywania, gdzie
tylko jej si podoba. Prawo za stowarzysze jest dalszym rozwiniciem prawa
zawierania umw. Wolno prasy jest wypadkiem szczeglnym wolnoci myli
i sowa. Nie ma zdarzenia, by prawa te byy kiedykolwiek wyranie przyznane lub
dokadnie okrelone; zostay dane domylnie. Cay szereg statute books nie przedstawia adnego podobiestwa z niezliczonymi prawami francuskimi w zakresie
tych wielkich przedmiotw. adna z angielskich deklaracji praw nic o tym nie
wspomina. Wszelka sprawa w tym wzgldzie jest z gry uwaana za zaatwion;
najprostsze rozwikanie trudnoci jest zawarte w zasadzie swobody poddanego,
a najpierwotniejsza ju logika wystarcza, aby go z niej wycign4.

Potwierdzeniem faktu, e angielskie kluby dziaay w oparciu o prawo

3
M. Amos, Konstytucja angielska. Warszawa Krakw 1938, s. 15 i 48; A. Okolski, Ustrj pastw
europejskich i Stanw Zjednoczonych Ameryki Pnocnej. Warszawa 1887, s. 1.
4
E. Boutmy, Zarys psychologii politycznej narodu angielskiego w XIX w. Lww 1900, s. 21; R.
Dybowski, Myli o moralnoci ycia publicznego w Anglii. Lww 1936, s. 10; A. Gorbunow pisa, e:
myliciele polityczni XVIII w. uznali wolno osobist obok wolnoci sumienia, myli, sowa, ducha,
zgromadze publicznych i stowarzysze za przyrodzone, naturalne i nieodczne prawo jednostki, A.
Gorbunow, Gwarancje wolnoci osobistej w Anglii. Warszawa 1905, s. 6.

20

Dobiesaw Dudek

zwyczajowe, moe by rwnie opinia prof. UJ J. S. Langroda, ktry w lakonicznej informacji objani: Jak wiadomo angielski typ stowarzysze, ktry
najdawniej na kontynencie, bo od caych wiekw nie stawia przeszkd wolnoci asocjacyjnej (...) nie zna w zasadzie osobowoci prawnej zrzesze; (...)5.
Szkoda, e autor nie wyjani, co oznaczao sformuowanie w zasadzie.
W pierwszych latach drugiej poowy XIX w. za najbardziej znane w Londynie kluby uchodziy: United Service Clubs i Army and Navy Club dla oficerw
ldowych i morskich, Carlton Club, czyli zebranie konserwatystw, Reform
Club, Arthurs, Boodles, Brookes Crockfords, Whites Club, Erechttheum,
Parthenon, Orienthal i Travellers dla osb, ktre odbyy wiksze podre, czy
te Whittington Club dla modych kupcw i rzemielnikw.
Spoeczna i poytku publicznego rola klubw angielskich znalaza liczne
grono naladowcw w wiecie i kontynentalnej Europie, przy czym wszdzie,
z wyjtkiem Ameryki6, nabyy one odmiennego miejscowego charakteru. We
Francji pierwsze kluby zawizane zostay na wzr angielskich na siedem lat
przed wybuchem rewolucji francuskiej w 1782 r. Nosiy one wprawdzie nazwy
angielskie, ale posiaday jednak inny charakter, gdy byy to zgromadzenia
ludowe (Societes populaires). W pocztkowej fazie miay charakter towarzyski,
ale okoo 1784 r. przybray charakter klubw politycznych, prowokujc w ten
sposb policj, ktra ju w 1787 r. zakazaa ich dziaalnoci. Po wybuchu
rewolucji, od roku 1789, towarzystwa polityczne zaczy licznie powstawa,
a ich rola w yciu publicznym znaczco wzrosa. Wzorem tych francuskich
powstay kluby w Niemczech, Woszech i Hiszpanii. W Niemczech zostay
jednak zakazane prawem Rzeszy wydanym w 1793 r., a pniej w roku 1832
zakazane prawem zwizkowym. We Francji zamknicie klubw nastpio wraz
z przytumieniem rewolucji, co wywoao powstanie klubw tajnych. Po rewolucji lutowej 1848 r. silna sie klubw ogarna szczeglnie Wochy i Niemcy.
Wraz z osabieniem rewolucji ich rola ulega znacznemu ograniczeniu.
Wracajc do angielskich klubw naley powiedzie, e wiksza ich cz
posiadaa swoje budynki dla odbywania posiedze i obrad. Reprezentacyjne
budynki byy ozdob wczesnego Londynu. Wrd wszystkich wymienionych
klubw dominowa przepychem i urod londyski Reform Club, dlatego za
rdem pochodzcym z 1852 r. przyblimy jego funkcjonowanie:
Kluby, zwykle nieprzystpne dla cudzoziemcw, tak wane w yciu Anglikw zajmuj miejsce, e nie znajcym tych zakadw naley da o nich dokadne
wyobraenie. Zwykle pod mianem klubu rozumie si wszelkie stowarzyszenie

J. S. Langrod, Polskie prawo o stowarzyszeniach. Uwagi krytyczne. Krakw 1934, s. 12-13.

R. Dybowski, Stany Zjednoczone Ameryki Pnocnej. Wraenia i refleksje. LwwWarszawa 1930,
s. 217; P. Leroy-Beaulieu, Nowe spoeczestwo Anglo-Saksoskie. Tumaczy K. Podwysocki, Warszawa
1901, s. 102.
6

Pojcie klubu sportowego

21

prywatne, zupenie niepodlege, skadajce si z samych tylko mczyzn. Ale

kluby o ktrych tutaj mowa przypominaj zebrania zwane gdzie indziej kasynami
albo resursami. W ogle myl przewodniczc zaoeniu klubu jest uatwienie
stosunkw midzy ludmi jednakowych wyobrae i jednego stanu. Istniej
przeto kluby wojskowych i uczonych, kluby kupieckie i literackie, kluby wigw
i torystw; ale rnice zachodzce midzy nimi nie s zbyt wydatne. Obecnie
znajduje si w Londynie wicej ni szedziesit klubw, a liczba staych czonkw
wynosi od 400 do 1800. W liczbie tych zakadw, ubiegajcych si z sob o pierwszestwo w zbytku, Reform Club jest jednym z najwspanialszych. Budynek sam,
nie liczc wewntrznego urzdzenia, kosztowa trzy miliony zp. Dwupitrowy,
prawie czworoboczny, ma tylko dziewi okien od przodu, a osiem w cianach
bocznych; lecz za to z gry pada do wiato stu oknami i kopu szklan. Sala
wstpna, poprzedzona kantorem, gdzie przybywajcy podaj dania swoje
umylnie na to wyznaczonemu czonkowi, otoczona jest kolumnami, na ktrych
wznosi si galeria; posadzka wykadana na wzr dawnych mozaik rzymskich;
filary ozdobione rzebami i marmurem. Kopua przepuszczajca wiato przez
rnite szyby bkitne, wspiera si na dwudziestu kolumnach joskich, podstawy
ich z czerwonego porfiru dotykaj galerii, na ktr wstpuje si po szerokich
z biaego marmuru wschodach. Galeria ta, wyoona kobiercem, obejmuje kosztowne krzesa, zwierciada i obrazy. Rodzaj to wsplnego salonu; ale s tam
i czytelnie i pracownie, salony do gry i do taca, i mae pokoje dla oddzielnych
towarzystw, wszystkie z osobnymi wejciami do dwch bibliotek bardzo bogatych,
z ktrych jedna powicona dzieom lejszej literatury, druga prawu i polityce,
kada za ma bibliotekarza klubu. Nisze pitro obejmuje znaczn ilo sypialni.
Londyn jest tak rozlegy, a czas dla Anglikw ma tyle wartoci, e kady stara si
go oszczdza; jeeli wic kto z nalecych do klubu ma czynnoci w tej stronie
miasta, a mieszka daleko, kae poznosi sobie rzeczy i nocuje w klubie. Obok
pokoju sypialnego mieci si gabinet do ubierania; w nim umywalnia z biaego
marmuru, do ktrej cigle spywa woda zimna i gorca. Mydeka, pachnida
i wszelkie do stroju przybory znajduj si tam wraz z usug. W tym budynku jest
sala do kpieli i kuchnie w suterynach; w nich to na ogromnych blatach piek cae
wierci woowiny, cae barany i mnstwo drobiu; (...) a wszystko lni czystoci
i odznacza si wzorowym porzdkiem. Obejrzawszy te cuda, weszlimy do sali
jadalnej bardzo obszernej, owietlonej dziewicioma oknami, wychodzcymi na
adny ogrd. Tu dwudziestu sucych w czarnym ubraniu przesuwa si cicho po
dywanach, szybko i bez stuku rozkadajc niezliczon mnogo stoliczkw; brzki
i szczki nakrywania s to przykroci nieznane ludziom obiadujcym w klubach.
(...) Po obiedzie zdejmuj zupenie nakrycia, a przynosz szklanki i wino. Z napojw jedno tylko wino ma przywilej naleenia do zastawu stou. (...) W Reform
Club pij wino starym sposobem, to jest przyprawione korzeniami. Wina: Sherry,
Porto i czerwone Bordeaux poprzedzaj szampana, i nastpuj jedno po drugim
przez cay cig obiadu. eby da dokadne wyobraenie o zbytkowym urzdzeniu klubu, trzeba wspomnie, e kobierce i bielizna stoowa saska wyrabiane s
umylnie, podug wzorw podanych przez zakad, i z jego znakiem umieszczonym
wrd arabeskw i kwiatw. Rwnie porcelana i krysztay bywaj zamawiane
do wycznego uytku klubu. (...) Z pokoju jadalnego przeszlimy przez salon,
byszczcy malowaniami i zotem, dla usadowienia si w buduarze. Anglicy,
lubicy rozmow w maym gronie, nie zaniedbali urzdzenia stosownych dla
niej schronie; chc oni, nawet w onie klubu, zachowa niepodlego i znale

22

Dobiesaw Dudek

odosobnienie jeli tego zapragn7.

Wyjtkowe i specyficzne uwarunkowania doprowadziy do sytuacji,

w ktrej wszystkie klasy i stany angielskie posiaday swoje kluby. Byy one
centrum kultury towarzyskiej i obywatelskiej8 (w tym szczeglnie kultury
fizycznej, nazywanej przez Anglikw sportem). Do chwili obecnej nie udao
si odnale adnych informacji w jaki sposb taki angielski klub sportowy
funkcjonowa pod wzgldem organizacyjnym i prawnym. Posiadamy jednak
relacj, ktra przyblia rol wychowawcz angielskiego klubu. Zachowaa
si ona w postaci zapisu pamitnikarskiego pewnego polskiego podrnika,
ktry w 1906 r. pisa:
Rodzina, koci, kolegium szkolne jest w Anglii czym innym, ni na ldzie
staym. Im powcigliwsze jest pastwo we wdzieraniu si we wszelkie sfery ycia
spoecznego, tym silniej wystpuje i zaznacza wpyw, powaga, znaczenie innych
cia zbiorowych. Anglik moe przej przez ycie, nie otarszy si o to, co my na
ldzie staym nazywamy rzdem, ale za to przez cae ycie, bdzie czu nad sob
siln rk nieuchwytnego, niewidzialnego rzdu moralnego, ktrego czstkami
s: dom rodzicw, koci parafialny, staroytne mury szkolne, a wreszcie klub
lub stowarzyszenie sportowe. Oto wejcie do ogrodu publicznego. Tam na prawo
cignie si murawa, przeznaczona na gry narodowe, na igrzyska.
Dlaczego Anglik nie pjdzie bawi si tam w niedziel? W jednych hrabstwach s jakie przepisy, ograniczajce zabaw w dnie witeczne. W innych s
znowu inne. Dlaczego aden mieszkaniec kraju nie pyta o te prawa, lecz kady
wstrzymuje si od zabawy?
Przecie aden prefekt departamentu, przemawiajcy w imi wolnoci, rwnoci, braterstwa, nie wywiesi na bramie zakazu, aden landrat nie postawi we
wrotach policjanta z pak. Kt przeszkadza Anglikowi w zabawie? Kt go
7

Anglicy u siebie. Ksiga wiata. Tom II, Warszawa 1852, s. 380-382.

R. Dybowski, Czego nas uczy Anglia?, Lww 1924, s. 11; Szczeglne znaczenie w yciu angielskich
uniwersytetw miay kluby studenckie, o ktrych R. Dybowski pisa: Po fizycznych przejdmy teraz
do wicej intelektualnych rodkw towarzyskiego wychowania akademika angielskiego. Tutaj pierwsz
rol odgrywaj jak w caym yciu angielskim, kluby. (...) pomijajc kluby tego rodzaju co szachowe,
esperantystyczne i t.d., wspomnijmy, e do najbardziej kwitncych nale muzykalne, dajce co pewien
czas t.z.w. koncerty uniwersyteckie, ktre gromadz cay wielki wiat akademicki. (...) Rwnie poyteczn
dziaalno jak towarzystwa muzyczne rozwiny i w Oxfordzie i w Cambridge studenckie towarzystwa
dramatyczne O. U. D. S. (Oxford University Dramatic Society) i A. D. C. (Amateur Dramatic Club, Cambridge). (...) Na wspomnienie te zasuguj rozliczne kka literackie i filozoficzne, zastpujc poniekd
to, co nam daj tych przedmiotw. Takim kkiem dysputacyjnym by sawny Klub Apostow (The Apostles) zaoony okoo r. 1828 przez poet Tennysona i kilku jego kolegw. Std ju tylko jeden krok do
najpopularniejszego i najpowaniejszego typu klubw, mianowicie tzw. debating societies. Celem ich jest
bezporednie przygotowanie modego czowieka do kariery publicznej, a rodkiem do tego odbywajce
si co tydzie w formach cile parlamentarnych dyskusje nad wanymi biecymi problemami spoecznymi i politycznymi. Centralnym klubem studenckim w Oxfordzie i w Cambridge jest Union Society,
za: R. Dybowski, O yciu akademickim na uniwersytetach angielskich. Krakw 1909, s. 16-18. zob.: S.
Miecz, Anglia. Warszawa 1907, s. 44; T. Smarzewski, Wakacje w Anglii. Warszawa 1903, s. 107.
8

Pojcie klubu sportowego

23

trzyma za rk?
Trzyma go elazna, despotyczna, nieubagana do tego niewidzialnego
rzdu, o ktrym konstytucja nie wie, a ktry robi w Anglii wszystko, czego nie
zrobio pastwo. (...) Jeeli Anglik wyzwoli si z pod wpywu domu i szkoy,
dostaje si pod wpyw klubu, ktry nad swymi czonkami rozciga kontrol.
A gdy modego chopca nie sta na to, w takim razie zapisuje si do Young Mens
Christian Association.
Y.M.C.A. to potga. Wyobramy sobie wielk lig klubw. Liga ta uja
w silne wizy 100 tysicy pracujcej, przewanie niezamonej modziey w samej Anglii, a 30 tysicy w koloniach, i urabiaj j wedug wzoru, ktrym jest
gentlemen chrzecijanin. Zwiedzaem taki klub, tak siedzib zjednoczenia
w Croydon. Wspaniaoci! Mieci si ona we wasnej kamienicy, urzdzonej bez
zbytku, ale z komfortem. Cay za porzdek dzienny, cay podzia godzin uoony
jest tak, eby mody Anglik nie potrzebowa poza godzinami pracy szuka innego
towarzystwa, i aeby czas wolny od zaj spdza pod bezporednim wpywem
zjednoczenia. (...) Mody Anglik, spdzajcy czas w siedzibie zjednoczenia, jest
nie tylko starannie ochraniany od wpyww odmiennych, ale zaprawia si nadto
do pracowania przez cae ycie w duchu, unoszcym si nad t instytucj. (...)
U nas ma wszystko, czego mu potrzeba. Zapisawszy si do zjednoczenia, moe
mieszka, albo w pensjonacie zaoonym w miecie dla naszych czonkw, albo
w jednej z rodzin, ktre s z nami w stosunkach. Tu, w naszym lokalu, moe
spdza wieczory, moe czytywa, grywa w szachy, gimnastykowa si, sucha
konferencji biblijnych, tu ma zorganizowane koa do wszystkich gier narodowych,
tu moe uczy si jazdy na rowerze, pywania, fotografowania. Tu moe

bra udzia w rozprawach i dysputach9.

Ciekaw opini dotyczc atmosfery i specyfiki angielskiego klubu odnajdujemy rwnie w innej relacji:
Patrzc czasem z okien pocigu czy autobusu na zielona boiska, gdzie
w dzie powszedni medytuj nad uderzeniem piki biao ubrane postacie, nie
wycigajmy zbyt pochopnie szybkich wnioskw, e to zabawia si w golfa czy
cricketa arystokratyczna czy plutokratyczna warstwa. Czasem moe to by
istotnie jaki ekskluzywny klub sportowy, ale zwykle jest inaczej. Gracze rekrutuj si przewanie z miejscowego szarego spoeczestwa. S to drobni kupcy,
technicy, urzdnicy, lepiej zarabiajcy robotnicy, czyli ludzie pracujcy w rnych
dziedzinach i zawodach, ktrzy swj day off (dzie wolny) czy half-day off (p
dnia wolnego, czy wolne popoudnie) spdzaj na boisku, nalecym do takiego
czy innego sportowego klubu. Klub ten obok pubu stanowi gwn paszczyzn
towarzyskiego ycia najszerszych warstw spoecznych. Oczywicie naleenie
do klubu pociga za sob pewne wydatki na kupno i uzupenienie sportowego
sprztu, skadki czonkowskie itp. Stopa yciowa jest jednak w tym kraju wysoka, na sporty nie auje nikt pienidzy, bo one stanowi narodow pasj i wielki
mecz cricketa spycha na drugie miejsce z amw prasy najbardziej nawet istotne
wydarzenia polityczne. (...) Naley doda, e kluby wchodzce w skad poszczeglnych lig pikarskich s klubami zawodowymi i nie maj nic wsplnego ze
9

T. Smarzewski, op. cit., s. 62 i dalsze.

24

Dobiesaw Dudek

sportem amatorskim10.

W kontekcie ostatniego cytowanego zdania musimy przyzna z zakopotaniem, e do obecnej chwili nie udao si odnale adnych informacji
historycznych dotyczcych funkcjonowania sportowych klubw zawodowych
w Anglii, dlatego dzisiaj nie potrafimy jeszcze odpowiedzie na zasadnicze
pytania:

Co byo podstaw prawn funkcjonowania sportowych klubw zawodowych?

Jaka bya struktura organizacyjna sportowych klubw zawodowych?
Jaki status prawny posiada sportowiec w takim klubie: czonka czy pracownika, a moe by udziaowcem?

Zainteresowanych czytelnikw informujemy, e poszukiwania rdowe

w tych tematach prowadzone s intensywnie, a wyniki bada zostan na pewno opublikowane. Pomimo braku odpowiedzi na te pytania badawcze moemy
przej do nastpnego wtku naszych rozwaa, poniewa a do 1996 r. nie
istnia w Polsce system zawodowego sportu.
Aby jednak lepiej zrozumie drug cz rozwaa, zrekapitulujmy dotychczasowe ustalenia dotyczce historycznych aspektw dziaalnoci angielskich
klubw:
1.
2.

3.
4.
5.

Pierwsze kluby powstay w Anglii w zwizku z gbokimi przemianami

demokratycznymi, jakie miay miejsce w drugiej poowie XVIII w.
Od samego pocztku kluby angielskie czyy cele z zakresu kultury fizycznej z celami towarzyskimi, zabawowymi, hobbystycznymi, dyskusyjnymi,
wychowawczymi, obywatelskimi, wiatopogldowymi lub politycznymi.
Kluby zakaday wszystkie warstwy spoeczne i grupy zawodowe.
Kluby dziaay na podstawie zwyczajowych praw prywatnych, ktrych
zasady do obecnej chwili nie s nam znane.
Nie jest znany dotychczas mechanizm zarzdzania takim klubem.

Kontynentalne ujcie pojcia towarzystwa i stowarzyszenia

W prawie europejskim kontynentalnym nie istniao pojcie klubu.
Dla przykadu podajmy, e tradycja ustawodawstwa niemieckiego, obejmujca
rwnie ziemie polskie pod zaborem austriackim i niemieckim, wydzielaa
dwa typy zrzesze. Pierwszy rodzaj to towarzystwa (Verein) o celach idealnych
10

S. Andracki, Wielka Brytania. Ustrj, instytucje, ycie codzienne. Londyn 1948, s. 172-173, 182.

Pojcie klubu sportowego

25

(zawodowe, owiatowe, wychowawcze, naukowe, kulturalne, towarzyskie).

Towarzystwa nie byy nastawione na zysk. Drugi typy to stowarzyszenia
(Genossenschaft) dce do osignicia bezporednich korzyci gospodarczozarobkowych11. Z czasem pojcie towarzystwa i stowarzyszenia zatracio swoje
pierwotne znaczenie. W prawodawstwie europejskim pozostao jedynie stowarzyszenie, bdce gwn formu prawn, na podstawie ktrej zakadano
organizacje dziaajce w sferze kultury fizycznej. Ze wzgldu na rozwj nowoytnego sportu na europejsk formu prawn stowarzyszenia naoono zwyczajow nazw angielskiego klubu sportowego. W XIX w. doszo do spotkania
dwch tradycji, tradycji stowarzyszenia wywodzcego si z kontynentalnej
Europy i tradycji klubu pochodzcego z wyspiarskiej Anglii.

Klub sportowy w wietle ustawy z dnia 3 lipca 1984 r.

o kulturze fizycznej
Pierwsza w dziejach polskiej kultury fizycznej ustawa z dnia 3 lipca 1984 r.
o kulturze fizycznej w ogle nie wymieniaa pojcia klubu sportowego, tak
jakby kluby sportowe nie istniay nawet jako zjawisko spoeczno-kulturowe.
Ustawodawca zapisa, e podstawow jednostk realizujc cele sportowe byo
zrzeszenie nazwane stowarzyszeniem kultury fizycznej. Analizujc regulacje
ustawy musimy powiedzie, e stowarzyszenie kultury fizycznej miao by
klasycznym stowarzyszeniem dziaajcym na podstawie powszechnego Prawa
o stowarzyszeniach, ze zmianami wynikajcymi z ustawy o kulturze fizycznej.
Wprowadzenie do polskiego prawa, nigdzie nie istniejcych w wiecie, tego
typu zrzesze byo kuriozalne i doprowadzio do z gry przewidywalnych dla
specjalistw komplikacji. Wymiemy najwaniejsze z nich, zwizane z tematem
rozwaa. Zamano historyczn tradycj polskiego prawa stowarzyszeniowego wyczajc, w pewnym zakresie, dziaalno klasycznych stowarzysze
spod wpywu Prawa o stowarzyszeniach, podporzdkowujc jednoczenie
najwaniejsz ich cz funkcjonowania zupenie innej ustawie. Dziaacze
Ministerstwa Sportu i sejmowi posowie, dziaajcy na rzecz lobby sportowego doprowadzili w ten sposb do powstania niezmiernie zoonego systemu
organizacyjnego polskiego sportu, zupenie niezrozumiaego dla dziaaczy
sportowych, zawodnikw i kibicw. Oprcz klasycznych stowarzysze zaczy
bowiem od roku 1984 dziaa stowarzyszenia kultury fizycznej. Dualizm

11
J. Jezioraski, Stowarzyszenia rolnicze. [w:] Encyklopedia rolnicza. Warszawa 1900, s. 124 i 319;
J. Jezioraski, Stowarzyszenia rolnicze. b.m.w. 1911, s. 336; S. Surzycki, Praca towarzystw rolniczych
u nas i gdzie indziej. Odbitka z Rolnika Ekonomisty, Warszawa 1928, s. 3; E. Taylor, O istocie spdzielczoci. Pona 1928, s. 7.

26

Dobiesaw Dudek

prawny sta si faktem. Aby wskaza na dalsze konsekwencje takich rozwiza

ustawowych, prowadzcych do dezorganizacji polskiego sportu, dopowiedzmy,
e wszystkie stowarzyszenia kultury fizycznej o celach sportowych w zapisach statutowych nosiy nazw zwyczajow klub sportowy. Podobnie
w mowie potocznej uywano wycznie okrelenia klub sportowy. Doprowadzono wic do sytuacji, w ktrej nazwa zwyczajowa podstawowej jednostki
organizacyjnej kultury fizycznej rnia si zupenie od nazwy prawnej.

Klub sportowy w wietle ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r.

o kulturze fizycznej
Nowa ustawa o kulturze fizyczne z 1996 r. wprowadzia po raz pierwszy
pojcie klubu sportowego, nadajc mu rang ustawow. Przywoana ustawa
nie definiuje jednak terminu klub sportowy, stwierdzajc jedynie w art. 6.1,
e klub sportowy jest podstawow jednostk organizacyjn, realizujc
cele i zadania w zakresie kultury fizycznej.
Ustosunkowujc si do tego fragmentu zapisu stwierdzamy, e zawiera
on zupenie bdn informacj jakoby klub sportowy by jednostk organizacyjn. To pewne, e w prawnym znaczeniu klub sportowy nie jest jednostk organizacyjn, bowiem w rzeczywistoci nie istnieje jako struktura
materialna. Czym wobec tego jest klub sportowy? Powtrzmy za wczeniejsz
publikacj12:
Klub sportowy nie jest podmiotem prawa,
to jedynie zwyczajowa nazwa
pewnej organizacyjnej formuy
dopuszczonej prawem.

Ta zwyczajowa nazwa moe przybiera realn form istnienia prawno

-organizacyjnego w postaci: stowarzyszenia, stowarzyszenia kultury fizycznej, uczniowskiego klubu sportowego, sportowej spki akcyjnej lub kadej
innej formy organizacyjnej przewidzianej prawem. Oznacza to, e w polskim
systemie organizacji sportu istnieje dualizm podstawowej jednostki realizujcej cele i zadania w zakresie kultury fizycznej. Ze wzgldw historycznych
jednostk t nazwano zwyczajowo klubem sportowym, wiedzc o tym, e
w rzeczywistoci istnieje realnie jako stowarzyszenie, stowarzyszenie kultury
fizycznej, uczniowski klub sportowy, sportowa spka akcyjna lub kada inna
forma organizacyjna przewidziana prawem. Nowa ustawa z 1996 r. nie tyl12

D. Dudek, Zarys dziejw i organizacja stowarzysze kultury fizycznej. Studia i Monografie, AWF
Krakw 2000, nr 16, s. 105.

27

Pojcie klubu sportowego

ko podtrzymaa zasad, w ktrej nazwa zwyczajowa podstawowej jednostki

organizacyjnej kultury fizycznej rnia si zupenie od nazwy prawnej, ale
umocnia to zjawisko.
W zakoczeniu prezentujemy strukturalizujcy grafik pt. Klub sportowy
w polskim z systemie prawnym. Grafik ten powinien by upowszechniony
w rodowiskach osb zwizanych z kultur fizyczn.

KLUB SPORTOWY W POLSKIM SYSTEMIE PRAWNYM

(opracowa D. Dudek)
KLUB
SPORTOWY

Kodeks
spek
handlowych

Ustawa
o kulturze
fizycznej

Prawo
o stowarzyszeniach

Prawo
spdzielcze

Ustawa
o fundacjach

jawna

Stowarzyszenie
kultury
fizycznej

Stowarzyszenie

Spdzielnia

Fundacja

Uczniowski
klub
sportowy

Stowarzyszenie
zwyke

partnerska

kamandytowa

kamandytowo-akcyjna

z ograniczon
odpowiedzialnoci

akcyjna

Sportowa
spka
akcyjna

Kluby sportowe
biorce udzia
we wspzawodnictwie
sportowym

28

Dobiesaw Dudek

THE IDEA OF A SPORTS CLUB

The article aims at explaining the idea of a sports club. Established in
England, first sports clubs functioned according to the common law with
principles which have not Been known to this day. The club notion did not
exist in the European continental law. Following the development of modern
sport the legal term association was adopted in the European continent and
commonly called sports club. Two traditions finally met in the 19th century.
First was the tradition of the association with its roots in continental Europe
and, the other, the tradition of the club originating in insular England. In
Poland, being no subject to law, sports club is no more than a common name
for a certain form of organisation allowed by law. The presented diagram
illustrates that.