Podstawy Mechaniki Pękania

POLITECHNIKA KRAKOWSKA
im. Tadeusza Kociuszki
JANUSZ GERMAN
PODSTAWY
MECHANIKI PKANIA
Krakw 2011
Janusz German: Podstawy mechaniki pkania
SPIS TRECI
WANIEJSZE OZNACZENIA
OD AUTORA
11
1 WPROWADZENIE
13
2 POLE NAPRE W LINIOWO SPRYSTYM ORODKU ZE

SZCZELIN
2.1 Podstawowe rwnania teorii sprystoci
2.2 Podstawy rachunku zmiennych zespolonych
2.3 Funkcja napre dla dwuwymiarowych zagadnie teorii sprystoci
2.4 Zastosowanie funkcji napre westergaarda do analizy
stanu naprenia i przemieszcze w pobliu wierzchoka szczeliny
2.4.1 Szczelina w I typie obcienia w pamie nieskoczonym.
2.4.2 Szczelina w II typie obcienia w pamie nieskoczonym.
2.4.3 Szczelina w III typie obcienia w pamie nieskoczonym.
2.5 Funkcje napre i wspczynniki intensywnoci napre dla rnych
przypadkw szczelin w i typie obcienia
2.6 Wpyw skoczonych wymiarw ciaa na wartoci
wspczynnikw intensywnoci napre
2.7 Wykorzystanie zasady superpozycji do wyznaczania
wspczynnikw intensywnoci napre.
2.8 Szczeliny eliptyczne i koowe
2.9 Przykady
3 UPLASTYCZNIENIE W POBLIU WIERZCHOKA SZCZELINY
3.1 Sprysto-plastyczne pole napre w pobliu wierzchoka szczeliny
3.1.1 Model Irwina
3.1.2 Efektywny wspczynnik intensywnoci napre
3.1.3 Model Dugdalea
23
23
26
28
33
33
39
40
41
47
50
53
56
77
77
78
81
83
Spis treci
3.2 Ksztat stref plastycznych

3.2.1 Grubo ciaa, a ksztat strefy plastycznej
3.3 Przykady
4 ENERGETYCZNY OPIS SZCZELINY
4.1 Bilans energetyczny ciaa ze szczelin
4.1.1 Energia dla ciaa sprysto-kruchego - teoria Griffitha
4.1.2 Warunek staych uchwytw
4.1.3 Warunek staej siy
4.1.4 Oglna zaleno sia-przemieszczenie
4.1.5 Obcienie krytyczne
4.1.6 Obcienie krytyczne dla materiaw quasi-kruchych
4.2 Zwizek prdkoci uwalniania energii ze wspczynnikiem
intensywnoci napre
4.3 Podatno ciaa ze szczelin
87
91
96
105
105
107
108
109
111
113
115
116
120
5 SIOWE KRYTERIUM PKANIA

125
5.1 Obcienie krytyczne
125
5.2 Zaleno parametru K c od gruboci ciaa
126
5.2.1 Analiza ilociowa wpywu gruboci na odporno na pkanie 130
5.3 Wyznaczanie odpornoci na pkanie w paskim stanie odksztacenia 136
5.3.1 Prbki testowe
137
5.3.2 Przygotowanie prbek do bada
139
5.3.3 Procedura przeprowadzenia prby
141
5.3.4 Wyznaczanie wartoci K I c z wykresu P - u
141
5.3.5 Uwagi kocowe
143
5.4 Wyznaczanie odpornoci na pkanie w paskim stanie naprenia i zakresie
przejciowym
145
5.4.1 Metoda Federsena
147
5.4.2 Metoda krzywych R
151
5.5 Przykady
158
6 KRYTERIA PKANIA W ZAKRESIE SPRYSTOPLASTYCZNYM
6.1 Koncepcja caki J
6.1.1 Podstawy teoretyczne
6.1.2 Definicja caki J
6.1.3 Caka J dla ciaa ze szczelin
161
161
161
163
165
Energetyczna interpretacja caki J

Caka J jako charakterystyka pola napre
w orodku nieliniowo sprystym ze szczelin
6.1.6 Zwizek caki J z rozwarciem w wierzchoku szczeliny
6.1.7 Caka J w warunkach staych uchwytw i staego obcienia
6.1.8 Caka J jako miara odpornoci materiau na pkanie
6.2 Dowiadczalne wyznaczanie caki J oraz JIc
6.2.1 Dowiadczalne wyznaczanie caki J metod wielu prbek.
6.2.2 Dowiadczalne wyznaczanie caki J metod jednej prbki
6.2.3 Metoda normowa wyznaczania caki J i JIc
6.3 Kryterium pkania oparte na krytycznym rozwarciu szczeliny
6.3.1 Podstawy teoretyczne
6.3.2 Teoretyczna krzywa COD
6.3.3 Podstawowe informacje nt. normowej prby wyznaczania
rozwarcia krytycznego
6.1.4
6.1.5
7 WZROST SZCZELIN ZMCZENIOWYCH

7.1 Szczelina zmczeniowa przy obcieniu cyklicznym
o staej amplitudzie
7.1.1 Krzywa prdkoci wzrostu szczeliny zmczeniowej
7.1.2 Rwnania prdkoci propagacji szczeliny zmczeniowej
7.1.3 Czas ycia elementu ze szczelin zmczeniow
7.2 Szczelina zmczeniowa przy obcieniu cyklicznym o zmiennej
amplitudzie
7.3 Wpyw rodowiska na proces pkania
7.4 Przykady
CYTOWANE PRACE
166
169
171
173
175
178
178
180
184
186
186
188
191
195
197
199
205
210
212
216
219
247
WANIEJSZE OZNACZENIA
A
powierzchnia szczeliny
B, b, W, S
c, c
wymiary prbek
stae materiaowe zalene od PSN i PSO
COD
przemieszczenie rozwarcie szczeliny
CT
CTOD
prbka kompaktowa (compact tension specimen)

efektywne rozwarcie w wierzchoku szczeliny pierwotnej
modu sprystoci (modu Younga)
E
G
G
J
JIc
KI, KII, KIII
KIc
prdko zmian energii wewntrznej ciaa

prdko uwalniania energii
prdko zmian energii kinetycznej ciaa
K I
efektywny wspczynnik intensywnoci napre w modelu Irwina
L
L
l, a
lef
lkr
M
mF, CF
mp, Cp
moc obcienia zewntrznego
modu cinania (modu Kirchhoffa)

caka Ricea
krytyczna warto caki J
wspczynniki intensywnoci napre dla I, II i III typu szczeliny
odporno materiau na pkanie w warunkach paskiego stanu
odksztacenia
dugo szczeliny fikcyjnej w modelu Dugdalea

dugo szczeliny
efektywna dugo szczeliny zastpczej Irwina
krytyczna dugo szczeliny dla danego obcienia
moment zginajcy
stae w rwnaniu Formana
stae w rwnaniu Parisa
Waniejsze oznaczenia
liczba cykli w prbie zmczenia
Nf
P
liczba cykli do zniszczenia elementu (czas ycia elementu)

sia skupiona obciajca prbk
PSN
paski stan naprenia
PSO
paski stan odksztacenia
R
Rc
wspczynnik asymetrii cyklu zmczeniowego

odpornoci na pkanie
Re
granica plastycznoci
rp
dugo strefy plastycznej w pobliu wierzchoka szczeliny
SENB
prbka do trjpunktowego zginania (single edge notched bend

specimen)
wektor si powierzchniowych
Ue
energia odksztacenia sprystego
Up
ui
praca odksztace plastycznych
energia powierzchniowa
WIN
wspczynnik intensywnoci napre
zakres zmiennoci naprenia w prbie zmczenia
pierwsze przyblienie dugoci strefy plastycznej w modelu Irwina
wsprzdne wektora przemieszczenia
c , u , i , m rozwarcia szczeliny w normowej prbie wyznaczania krytycznej

wartoci COD
t
efektywne rozwarcie w wierzchoku szczeliny pierwotnej
te , tp
cz spryst i plastyczna rozwarcia w wierzchoku szczeliny w

normowej prbie wyznaczania krytycznej wartoci COD
ij,
skadowe stanu odksztacenia
o, o, , n
stae materiaowe w rwnaniu Ramberga-Osgooda
kontur ograniczajcy obszar ciaa w definicji caki J
gsto energii powierzchniowej (napicie powierzchniowe)
gsto energii wewntrznej w cace J
funkcja napre Airy'ego
caka eliptyczna drugiego rodzaju
zespolona funkcja napre Westergaarda
poprawka dugoci strefy plastycznej w modelu Irwina
wspczynnik Poissona
energia potencjalna ciaa przy nieskoczenie maym przyrocie

dugoci szczeliny
ij
skadowe stanu naprenia
kr
obcienie krytyczne dla danej dugoci szczeliny
ys
granica plastycznoci
, r
wsprzdne biegunowe w ukadzie o pocztku umieszczonym w

wierzchoku szczeliny
11
Moim dzieciom
OD AUTORA
Wiele osb uwaa, e tradycyjny w wyszych szkoach technicznych przedmiot

pod nazw wytrzymao materiaw to dyscyplina z zamierzchej epoki, a jej
rozwj zakoczy si wraz z kocem XIX wieku. I rzeczywicie, jeli poprzesta
na tym, co zaproponowali autorzy obowizujcego od 2007 roku standardu
ksztacenia dla budownictwa, trudno z takim pogldem si nie zgodzi. Jest jednak
i inne spojrzenie na wytrzymao materiaw, a mianowicie takie, w ktrym
dostrzega si nowsze osignicia w tym zakresie. Mechanika kompozytw,
mechanika uszkodze, mechanika pkania i in. dziay nauk technicznych s w
istocie czci wytrzymaoci, cho stanowi obecnie dobrze rozwinite i w peni
uksztatowane, autonomiczne dyscypliny. Nadal s take intensywnie rozwijane,
cho nie wszdzie w rwnie dobrym stopniu.
Rozwj nauki zawsze stanowi i stanowi asumpt do rozwijania take dydaktyki
w danym obszarze. Nie inaczej jest z mechanik pkania. W wielu krajach stanowi
ona obecnie standardowy przedmiot, traktowany na rwni z klasyczn
wytrzymaoci materiaw. W Polsce sytuacja jest inna jedynie nieliczne
wydziay politechniczne maja w swoich programach ten przedmiot, w kilku innych
wybrane zagadnienia pkania wchodz w zakres wytrzymaoci materiaw.
Podstawowymi motywami, ktre skoniy Autora do napisania tego podrcznika
byy: jego gbokie przekonanie o koniecznoci poszerzenia wiedzy studentw o
podstawy mechaniki pkania, ograniczony dostp do odpowiedniej literatury
polskojzycznej, a take ch autora uporzdkowania notatek czynionych od wielu
lat i udostpnienie ich w formie podrcznika studentom i wszystkim
zainteresowanym poruszon w nim tematyk. Warto w tym miejscu wspomnie, e
pierwsza i jak dotd jedyna polskojzyczna obszerna monografia dotyczca
mechaniki pkania, autorstwa A. Neimitza, zostaa wydana dopiero w 1998 roku.
Liczba polskich skryptw, a take podrcznikw jest bardzo skromna i dalece
niewystarczajca. Pewien wkad w ten dorobek ma rwnie Autor, ktry wyda
kilka lat temu wraz z dr M. Biel-Goask ksik pt. Podstawy i zastosowanie
mechaniki pkania w zagadnieniach inynierskich. Obecna praca Autora jest
12
Od Autora
znacznie rozszerzon wersj poprzedniej, w tej czci, ktra bya jego wycznego
autorstwa.
Niniejszy podrcznik stanowi w pewnej mierze odzwierciedlenie wykadu z
mechaniki pkania, prowadzonego na Wydziale Inynierii Ldowej Politechniki
Krakowskiej na niestety - nieistniejcej ju specjalnoci Mechanika
Komputerowa. Obecnie mechanika pkania wczana jest do programu studiw w
ramach wytrzymaoci materiaw na obu stopniach studiw, cho w bardzo
ograniczonym wymiarze. Autor wyraa jednak nadziej, e w niezbyt odlegej
przyszoci ten stan si poprawi i mechanika pkania, jeeli nie jako oddzielny
przedmiot, to z pewnoci jako integralna cz wykadu z wytrzymaoci
materiaw bdzie przybliana studentom, zwaszcza na drugim, magisterskim
stopniu studiw.
Jakkolwiek podrcznik jest przeznaczony dla studentw, to zdaniem autora
moe on by przydatny take dla innych osb, ktre w swej praktyce zetkn si z
zagadnieniami pkania, a nie dysponuj odpowiedni wiedz na ich temat, bowiem
jego zawarto pozwala na podjcie samodzielnych studiw w tym zakresie.
Powstanie niniejszej pracy nie byoby moliwe, gdyby nie tradycja w zakresie
publikowania skryptw i podrcznikw, jaka od wielu lat obowizuje w Zakadzie
(kiedy Katedrze) Wytrzymaoci Materiaw Wydziau Inynierii Ldowej
Politechniki Krakowskiej. Rozpocz j wieloletni szef Katedry prof. S. Piechnik
piszc znakomite podrczniki wytrzymaoci materiaw i teorii prtw
cienkociennych, a kontynuowali prof. M. Chrzanowski wraz ze wsppracownikami (nowoczesne podrczniki nt. reologii cia staych), nieyjcy ju dr A. Bodnar
(doskonay podrcznik wytrzymaoci materiaw), a take Autor niniejszej pracy,
ktry opublikowa obszerny skrypt powicony mechanice kompozytw
wknistych. Mam nadziej, e podrcznik przekazany wanie do dyspozycji
czytelnikw bdzie stanowi kontynuacj tego cyklu wydawniczego, ktrego celem
jest stworzenie bazy wiedzy dotyczcej wytrzymaoci materiaw, ktr
absolwenci politechniki bd mogli wykorzysta w przyszej praktyce
inynierskiej.
Z nadziej na yczliwy odbir ksiki
Autor
Krakw, padziernik 2010
ROZDZIA 1
1
WPROWADZENIE
Podstawowym zadaniem inynierii jest ocena zdolnoci konstrukcji do

przenoszenia obcie. Nie jest ona moliwa bez znajomoci charakterystyk
wytrzymaociowych materiau, z ktrego konstrukcja jest wykonana. Mog one
by wyznaczone dowiadczalnie lub okrelone na podstawie analizy budowy
wewntrznej materiau. Pierwszy z tych sposobw jest podejciem czysto
empirycznym, a wic i obarczonym bdami zwizanymi z warunkami w jakich
przeprowadzany jest eksperyment. Mimo to jest to sposb stosowany najczciej
przede wszystkim ze wzgldu na stosunkowo proste sposoby okrelania
charakterystyk wytrzymaociowych, za bdy pomiarowe mona zminimalizowa
poprzez odpowiedni obrbk statystyczna wynikw dowiadczalnych.
Drugi sposb wydaje si by bardziej "naukowy" i jest zazwyczaj niezwykle
mudny, jeli wemiemy pod uwag ca zoono budowy materii. Moe on
jednak dawa oglny pogld na charakterystyki materiau bdce przedmiotem
zainteresowania. Niech za prosty przykad posuy tu analiza si pomidzy dwoma
tylko atomami (Rys. 1.1) przytoczona za [1.2].
Fr
Fa
Fr
so
a.
F
b.
Fa
Fr
Fa
Fa
s=so+
Rys. 1.1. Rwnowaga ukadu dwch atomw
Fr
14
Wprowadzenie
Na taki ukad atomw dziaaj zarwno siy przycigajce Fa i odpychajce Fr ,

ktre malej wraz ze wzrostem odlegoci midzy atomami:
Fa
Ca
sn
Fr
Cr
sm
(1.1)
przy czym m >n (typowe wartoci to: n =5, m =10). W pooeniu rwnowagi
(Rys. 1.1a) mamy s =so i Fa =Fr skd otrzymujemy zaleno:
C 1
s o r mn
Ca
(1.2)
Jeli ukad ten obciymy ukadem dwu si F (Rys. 1.1b) to z warunku

rwnowagi si, tzn. F = Fa Fr i po wykorzystaniu (1.1) i (1.2) otrzymamy:
F
C a so n so m

s on s s
(1.3)
Wprowadzajc oznaczenie:
s so
mamy:
n
m
C a

F n 1 1
s
s o s o
o
(1.4)
Wykres zalenoci F - pokazano na Rys. 1.2. W istocie, wida, e dla maych

/so otrzymujemy:
F
C
Ca
1 n ... 1 ... na1

n
s o
so
so
s o
m n
(1.5)
a wic wykres ten mona (dla maych /so ) przybliy prost, podobnie jak to
obserwujemy w przypadku rozcigania wikszoci materiaw konstrukcyjnych.
Krzywa F - ma maksimum w punkcie = o , ktry wyznaczamy przez
przyrwnanie do zera pochodnej z wyraenia (1.4):
15
m mn
o s o 1
n
(1.6)
Warto siy odpowiadajca temu przemieszczeniu wynosi:

Fmax
n
m
C a m m n m m n
n
s o n
n
(1.7)
Fm
Rys. 1.2. Zaleno siy od odlegoci midzy dwoma atomami
Jest ona, jak wykazuj dowiadczenia, znacznie wiksza od si rzeczywistych,

jakie mog by przeniesione przez materiau. Tym niemniej, charakter wykresu F -
odpowiada dobrze charakterowi wykresu rozcigania i nawet powysza prosta
analiza dobrze oddaje jakociowy zwizek sia-przemieszczenie. Jeli wic
wprowadzi umowne definicje naprenia i odksztacenia:
def
F
A
def
s so
so
so
to wykres na Rys. 1.2 mona teraz aproksymowa sinusoid (Rys. 1.3):
R sin 2
gdzie:
(1.8)
R jest najwikszym napreniem jakie moe materia przenie, a wic

jego wytrzymaoci.
16
Wprowadzenie
Traktujc nachylenie stycznej do tego wykresu w punkcie = 0 jako modu

Younga:
E
d
d
2 R cos 2 0 2 R
otrzymujemy nastpujce oszacowanie wytrzymaoci materiau:

R
E
2
(1.9)
z ktrego wynika, e o jest ona tylko o jeden rzd nisza od wartoci moduu
Younga. W materiaach rzeczywistych jednak rnica ta wynosi dwa do trzech
rzdw wielkoci ( R 0.001 0.01E).
F
FM
aproksymacja
1/4
Rys. 1.3. Aproksymacja zwizku -
Rwnie warto odksztacenia R =1/4 w chwili osignicia wytrzymaoci jest

znacznie wiksza od odksztacenia dla wikszoci materiaw, ktre nie przekracza
kilku procent. Tym niemniej i ten wykres jest dobrym przyblieniem - w sensie
jakociowym - rzeczywistych procesw i moe na przykad by wykorzystany do
obliczenia energii (na jednostk objtoci) uwalniajcej si w procesie
zniszczenia (rozumianego jako spadek napre po osigniciu przez nie wartoci
maksymalnej). Energia ta jest reprezentowana na Rys. 1.3 przez zakreskowan
powierzchni wykresu - , ktr atwo w przyblieniu obliczy:
d
14
14
14
d
0
sin 2 d
R
2
17
(1.10)
Tak wic zmniejszenie wytrzymaoci materiau w stosunku do wytrzymaoci

teoretycznej jest zwizane z obecnoci - w zasadzie nieuniknion - rnorakich
defektw, ktre Yokobori [1.5] dzieli na defekty I i II rodzaju. Defekty I rodzaju to
w jego rozumieniu wszelkiego typu koncentratory napre w postaci ostrych
szczelin, bd wyci (karbw) o dowolnym ksztacie - s to zatem defekty o
charakterze geometrycznym, niezwizane ze struktur i budow materiau. Przez
defekty II rodzaju rozumie si koncentratory napre w formie dyslokacji, pustek
rozlokowanych wzdu granic ssiednich ziaren, wtrce obcego materiau (np.
wgiel w metalach) wywoujcych naprenia kontaktowe oraz wszystkie inne
defekty wewntrznej budowy materiau.
Defekty I rodzaju, ktre mona nazwa makroskopowymi stanowi przedmiot
zainteresowania teoretykw, jak i praktykw od lat dwudziestych naszego stulecia.
Cho ju wczeniej zdawano sobie spraw z faktu wystpowania koncentracji
napre wok otworw czy karbw, to jednak rozwizania teorii sprystoci
prowadziy do absurdalnych wnioskw jeli geometria tych makroskopowych
defektw stawaa si osobliwa w tym sensie, e promie krzywizny wycicia czy
karbu zmierza do zera ("ostra szczelina"). W takim bowiem przypadku wartoci
napre, wyznaczone metodami teorii sprystoci, zmierzay do nieskoczonoci
niezalenie od wartoci przyoonego obcienia; tak wic dowolnie mae
obcienie konstrukcji zawierajcej szczelin mogo spowodowa przekroczenie
wytrzymaoci materiau i zniszczenie. W rzeczywistoci jednak wiadomo byo, e
konstrukcje mog zawiera szczeliny o dugoci mniejszej od pewnej dugoci
krytycznej zalenej od obcienia.
Za pocztek analizy cia z defektami makroskopowymi uwaa si publikacj
Griffith'a [1.1] z roku 1920, opierajc si na wczeniejszej analitycznej pracy
Inglisa [1.3] dotyczcej obcienia krytycznego dla pasma sprystego osabionego
otworem eliptycznym, poddanego jednoosiowemu rwnomiernemu rozciganiu
(Rys. 1.4).
Dla b0 maksymalne naprenia y wystpuj na brzegu otworu (x=l)
i wynosz:
l
y 1 2
b
(1.11)
18
Wprowadzenie
y
x
2b
2l
Rys. 1.4. Rozcigane pasmo z otworem eliptycznym
Jeli b 0, to y : przypadek ten odpowiada wystpowaniu w ciele

szczeliny, ktra w sposb formalny jest zdefiniowana w mechanice ciaa staego
jako powierzchnia, na ktrej wystpuje niecigo przemieszcze. W istocie, dla
b=0 paszczyzn tak jest paszczyzna szczeliny (-l x l, y = 0, -t z t, gdzie t
jest gruboci rozciganego pasma) i dla niej zachodzi warunek:
def
def
v ( y 0 dy) v v ( y 0 dy) v
gdzie:
v jest przemieszczeniem wzdu osi y.
W drugim skrajnym przypadku b=l otrzymujemy:
y 3
co jest znanym wzorem Kirscha [1.4] okrelajcym koncentracj napre w

rozciganym pamie zawierajcym otwr koowy.
Wzory otrzymane przez Inglisa dla naprenia y i przemieszczenia v dla b=0
oraz x=0 (a wic w paszczynie szczeliny) maj posta:
y
2
x
x
x
1
2 1

l
l
l
y 0 , v
2 p 1 2
E
l 2 x2
, v =0 dla
dla
x l
x l
(1.12a)
(1.12b)
19
Podstaw rozumowania Griffith'a jest bilans energetyczny, zgodnie z ktrym

praca zwizana z rozwarciem szczeliny (tosama ze zmniejszaniem si energii
potencjalnej przy nieskoczenie maym przyrocie dugoci pknicia, a zatem w
momencie inicjacji) wynosi:
1
2
2
v dx
(1.13)
lub po podstawieniu (1.12b) i wycakowaniu:

1 2
l 2 2
E
(1.14)
gdzie:
mnonik 2 jest zwizany z prac wykonan na przemieszczeniu obu brzegw
szczeliny, za mnonik 1/2 wynika ze sprystego zachowania si materiau.
Praca jest rwnowaona przez prac W niezbdn do utworzenia si
wewntrz ciaa swobodnej powierzchni:
W 4l
(1.15)
gdzie:
jest energi potrzebn do utworzenia jednostki swobodnej powierzchni, a

mnonik 4l wynika z faktu, e szczelina ma dwie jednostkowe powierzchnie 2l.
Bilans energetyczny ilustruje Rys. 1.5, na ktrym pokazano te wykres
cakowitej energii W:
U W s
(1.16)
Wida, e funkcja W(l) osiga maksimum dla pewnej wartoci l k r , ktr

wyznaczy mona z warunku:
dU
dl
(1.17)
l l k r
lub po uwzgldnieniu (1.16):

dW
dl
l lk r
d
dl
(1.18)
l lk r
Warunek ten po uwzgldnieniu (1.14) i (1.15) przyjmuje posta:
20
Wprowadzenie
1
2
2 lkr 2
E
(1.19)
skd otrzymujemy krytyczn dugo szczeliny dla zadanego obcienia :

lkr
2E
1 2
2
(1.20)
Wzr ten moe posuy rwnie do wyznaczenia krytycznego obcienia k r

dla zadanej dugoci szczeliny l :
kr
energia
2E
l 1 2
(1.21)
energia
powierzchniowa
+
U
energia
cakowita
dugo szczeliny l
prdko
energii
energia
potencjalna
G
R=2
prdko uwalniania
energii potencjalnej
prdko zmiany energii
powierzchniowej
lkr
dugo szczeliny l
Rys. 1.5. Bilans energetyczny rozwarcia szczeliny wg Griffith'a
Oba powysze wzory wyraaj podstawow ide Griffith'a, a mianowicie t, e

propagacja szczeliny nastpuje gdy speniony jest warunek:
21
l Kc
(1.22)
2E
1 2
(1.23)
gdzie:
Kc
jest sta materiaow i nazywa si odpornoci materiau na pkanie.

Tak wic teoria Griffith'a jest oparta na koncepcji wprowadzenia nowej staej
materiaowej, charakteryzujcej wytrzymao materiau.
Na koniec zauwamy, e teoria Griffith'a opisuje lawinowy wzrost szczeliny po
przekroczeniu przez obcienie wartoci krytycznej. W istocie - ze wzoru (1.21)
wida, e wraz ze wzrostem dugoci szczeliny maleje warto obcienia
krytycznego, a wic potrzebnego do jej propagacji. Tak wic jeli tylko obcienie
osignie warto krytyczn, zostanie zapocztkowany lawinowy ruch szczeliny.
Przytoczone tutaj rozwizanie Griffith'a (podane powyej wzory obowizuj dla
paskiego stanu odksztacenia, dla paskiego stanu naprenia naley w nich
pomin mnonik (1-2)) ma obecnie znaczenie tylko historyczne, tym niemniej
zawiera wszystkie elementy wspczesnej teorii zniszczenia cia idealnie
sprystych (jest to tzw. liniowo-sprysta mechanika pkania), omwionej w
rozdz. 2. W szczeglnoci wynika z niego, e pomimo osobliwoci w wierzchoku
szczeliny typu x-1/2, mona zdefiniowa kryterium pkania, okrelajce warunki,
przy ktrych nie nastpi zniszczenie konstrukcji w wyniku propagacji szczeliny, a
wic mona zaprojektowa j w sposb bezpieczny.
Mechanika pkania wyrnia 3 moliwe typy obcienia szczelin (niekiedy
mwi si niezupenie poprawnie o typach szczelin), w zalenoci od sposobu w
jaki przemieszczaj si brzegi szczeliny na skutek dziaajcego obcienia przedstawiono je na Rys. 1.7.
TYP I
TYP II
Rys. 1.6. Typy obcienia szczelin
TYP III
22
Wprowadzenie
Typy obcienia szczelin pokazane na Rys. 1.6 nosz nastpujce nazwy:

typ I - rozrywanie; powierzchnie szczeliny rozchodz si w kierunku
prostopadym do frontu szczeliny.
typ II - poprzeczne cinanie; powierzchnie szczeliny lizgaj si po sobie w
kierunku prostopadym do frontu szczeliny.
typ III - podune cinanie; powierzchnie szczeliny przesuwaj si po sobie w
kierunku rwnolegym do frontu szczeliny.
Kademu z typw obcienia szczeliny odpowiada pole napre w postaci:
Ti j
gdzie:
KT
2r
f i Tj
T I , II , III
(1.24)
r i s wsprzdnymi biegunowymi o pocztku umieszczonym w

wierzchoku szczeliny, za KT nosi nazw wspczynnika intensywnoci
napre (WIN) dla danego typu obcienia szczeliny.
ROZDZIA 2
2POLE NAPRE W LINIOWO SPRYSTYM
ORODKU ZE SZCZELIN
PODSTAWOWE RWNANIA TEORII SPRYSTOCI
2.1
W celu atwiejszego zrozumienia treci niniejszego rozdziau, celowe jest

zdaniem autora przypomnienie czytelnikom podstawowego kompletu rwna
rzdzcych
zagadnieniem
brzegowym
liniowej
teorii
sprystoci,
wykorzystywanego oczywicie rwnie w zagadnieniach mechaniki pkania.
Lokalne rwnania rwnowagi (rw. Naviera):

11 , 1 12 , 2 13 , 3 X 1 0
21 , 1 22 , 2 23 , 3 X 2 0
31 , 1 32 , 2 33 , 3 X 3 0
gdzie:
11, 22, 33 - naprenia normalne, pozostae to naprenia styczne.
Symbol ij,j oznacza pochodn czstkow naprenia ij wzgldem zmiennej
xj. Wsprzdne wektora si masowych oznaczono jako X1, X2 i X3.
Liniowe rwnania geometryczne (rw. Cauchyego).

11 u1,1
22 u2,2
12
1
u1,2 u2,1
2
33 u3,3
Pole napre w liniowo sprystym orodku ze szczelin
24
13
23
1
u1,3 u 3,1
2
1
u 2,3 u 3,2
2
gdzie:
11, 22, 33 odksztacenia liniowe, pozostae to odksztacenia ktowe.
Wielkoci ui oznaczaj wsprzdne wektora przemieszczenia. Symbol ui,j
oznacza pochodn czstkow przemieszczenia ui wzgldem zmiennej xj.
Rwnania fizyczne liniowej teorii sprystoci (rw. Hookea)
U podstaw konstrukcji rwna liniowej teorii sprystoci ley jawna

zaleno odksztace od napre, liniowy zwizek midzy odksztaceniami i
napreniami oraz znikanie odksztace po usuniciu obcienia zewntrznego.
Uwzgldniajc ponadto jednorodno i izotropi materiau (tzn. identyczne
wasnoci materiau w kadym punkcie i w kadym kierunku) rwnania fizyczne
mona zapisa nastpujco:
12
1
12
E
11
1
1 11 11 22 33
22
1
1 22 11 22 33
33
1
1 33 11 22 33
13
1
13
E
23
lub te po odwrceniu powyszych relacji w postaci:

11 2 G 11 11 22 33
22 2 G 22 11 22 33
1
23
E
33 2 G 33 11 22 33
12 2G 12
gdzie:
23 2 G 23
G - modu cinania, E - modu Younga, - wspczynnik Poissona, - staa

Lamego.
Paski stan naprenia (PSN)

22
21
x2
11
12
11
x1
12
21
13 2 G 13
25
22
Paski stan naprenia to taki stan, dla

ktrego wszystkie jego skadowe le w
jednej paszczynie, np. (x1, x2). PSN
wystpuje zawsze na powierzchni ciaa, a
take w elementach, ktrych grubo jest
znacznie mniejsza od pozostaych dwch jego
wymiarw (np. blachy).
Czstym przypadkiem jest rwnie tzw.
pseudopaski stan naprenia, w ktrym
dodatkowo niezerowe jest naprenie normalne
33, prostopade do paszczyzny (x1, x2).
Paski stan odksztacenia (PSO)
Paski stan odksztacenia (PSO) to taki stan, w ktrym wszystkie jego skadowe
le w jednej paszczynie, np. (x1, x2). Niezerowe s wwczas jedynie skadowe
11, 22 i 12. PSO wystpuje z reguy w ciaach, ktrych grubo jest porwnywalna
z pozostaymi wymiarami.
Czstym przypadkiem jest rwnie tzw. pseudopaski stan odksztacenia,
w ktrym dodatkowo niezerowe jest odksztacenie liniowe 33.
Paskiemu stanowi naprenia odpowiada pseudopaski stan odksztacenia
i odwrotnie - paskiemu stanowi odksztacenia odpowiada pseudopaski stan
naprenia.
Przykadowo - dla PSO zachodz warunki 33=0, 13=0, 23=0. Z rwna
Hookea otrzymujemy wwczas:
33 11 22
13 0
23 0
a zatem pseudopaski stan naprenia.

Przypadki PSO i PSN nosz cznie nazw dwuwymiarowych zagadnie teorii
sprystoci.
26
2.2
PODSTAWY RACHUNKU ZMIENNYCH ZESPOLONYCH
Wyznaczenie pl napre, odksztace i przemieszcze wok wierzchoka

szczeliny matematycznej (tj. powierzchni, na ktrej wystpuje niecigo funkcji
przemieszcze)
jest
zadaniem
trudnym,
wymagajcym
stosowania
zaawansowanych metod matematycznych. Jedn z nich jest teoria zmiennych
zespolonych uyta w zagadnieniach mechaniki pkania przez Muskheliszwili'ego
[2.7] i Westergaarda [2.12, 2.13]. Poniej naszkicujemy podstawy tej metody,
rozpoczynajc od krtkiego wprowadzania do rachunku zmiennych zespolonych.
Zmienn zespolon z zmiennych rzeczywistych x 1 , x 2 nazywamy zmienn w
postaci:
z x1 i x2
(2.1)
gdzie:
x 1 oznacza cz rzeczywist, x 2 cz urojon zmiennej zespolonej z,
za i jednostk urojon, okrelon jako:
def
(2.2)
Zmienn z mona take - korzystajc ze wsprzdnych biegunowych (r, ) zapisa w tzw. postaci trygonometrycznej:
z r ei
(2.3)
Niech f(z) oznacza dowoln funkcj analityczn zmiennej z. Pochodne

czstkowe tej funkcji wzgldem zmiennych rzeczywistych x 1 , x 2 wynosz:
f z
z
f z
f
f z
x1
z x1
x1
f z
z
f z
f
i f z
x2
z x2
x2
x1 d z
(2.4)
(2.5)
Zapiszmy funkcj f(z) w nastpujcej postaci:

f z i
(2.6)
gdzie:
i s funkcjami rzeczywistymi zmiennych rzeczywistych x 1 , x 2 , przy
czym:
27
Re f z
(2.7)
Im f z
(2.8)
Pochodne (2.4) i (2.5) po wykorzystaniu (2.6) przyjmuj postaci:
f z
i
f z
x1
x1
x1
(2.9)
f z
i
i f z
x2
x2
x2
(2.10)
Wstawiajc rw. (2.9) do (2.10) i porwnujc czci rzeczywiste oraz urojone

otrzymanej rwnoci, otrzymujemy nastpujce zalenoci:
x2
x1
Re f Im f
x2
x1
(2.11)
x1 x2
Re f
Im f
x1
x2
(2.12)
Rwnania (2.11) I (2.12) nosz nazw warunkw Cauchy'ego - Riemanna.

Elementarne przeksztacenia tych warunkw prowadz do nastpujcych rwna:
2 2
0
x12 x22
2 0
(2.13a)
2 2
0
x12 x22
2 0
(2.13b)
Tak wic zarwno cz rzeczywista , jak i urojona dowolnej funkcji

analitycznej musz by funkcjami harmonicznymi; nosz one nazw sprzonych
funkcji harmonicznych. Ta wasno funkcji analitycznej odgrywa podstawow
rol przy wyznaczaniu pola napre w pobliu wierzchoka szczeliny metod
Westergaarda, bazujc na funkcjach napre Airy'ego.
28
2.3
FUNKCJA NAPRE DLA DWUWYMIAROWYCH ZAGADNIE

TEORII SPRYSTOCI
W dwuwymiarowych zagadnieniach teorii sprystoci czsto stosowan

metod okrelania stanu naprenia jest metoda oparta na funkcji napre
Airy'ego1 , zwizanej ze skadowymi stanu naprenia zalenociami :
11 , 22
22 , 11
(2.14)
12 , 12
Mona wykaza (dowd pozostawiamy czytelnikowi), e warunkiem

koniecznym aby dowolna funkcja bya funkcj napre musi ona spenia
rwnanie biharmoniczne:
4 0
(2.15)
ktre jest rwnaniem nierozdzielnoci odksztace wyraonym poprzez naprenia

w postaci (2.14). Spenione musz by ponadto rwnania rwnowagi (Naviera)
oraz warunki brzegowe odpowiednie dla danego zagadnienia.
Twierdzenie 1
Kada funkcja postaci:
1 x1 2 x2 3
(2.16)
jest funkcj napre, jeeli 1, 2, 3 s funkcjami harmonicznymi.

Dowd:
Namy na funkcj x1 2 operator Laplace'a. Otrzymamy wwczas po prostych
przeksztaceniach i wykorzystaniu zaoenia o harmonicznoci funkcji 2
nastpujce rwnanie:
1 Pod pojciem dwuwymiarowych zagadnie teorii sprystoci rozumie si zagadnienie paskiego
stanu naprenia lub paskiego stanu odksztacenia. Funkcja napre Airy'ego dotyczy zasadniczo
PSN, jednake moe take by wykorzystana w warunkach PSO. Zakadajc dla przykadu, e
odksztacenia zachodz jedynie w paszczynie (x1,x2) mamy 13=23=33=0. Korzystajc z prawa
Hooke'a otrzymujemy zerowe naprenia styczne 13 i 23, za naprenie normalne 33= (11+22)
(z tego powodu stan naprenia odpowiadajcy PSO okrela si mianem pseudopaskiego stanu
naprenia). Tak wic nawet w warunkach PSO znajomo napre 11, 22 i 12 - moliwych do
uzyskania poprzez funkcj Airy'ego - jest wystarczajca do penego opisu stanu naprenia stanu
naprenia lub paskiego stanu odksztacenia.
29
2
2 2
2

2 2 x1 2
2 x1
x1
2 2,1 (2.17)
x1
x1 x 2 x 2
x1 x 2
Ponowne uycie laplasjanu na rw. (2.17) prowadzi do zalenoci:

2
2 2
4 x1 2 2 2 2
2 2 0
2
x
2
1
1
1
(2.18)
Wykazalimy zatem, e funkcja x 1 2 spenia rwnanie biharmoniczne, moe

tym samym by funkcj napre. W analogiczny sposb dowodzi si, e funkcj
napre moe by funkcja x 2 3.
Westergaard [2.13] wprowadzi funkcj napre w oglnej postaci:
Re z x 2 Im z
(2.19)
gdzie:
def
def
d
dz
z dz
d
dz
z dz
def
def
d
(2.20 a, b)
dz
d
(2.21 a, b)
dz
jest funkcj analityczn zmiennej zespolonej.

Korzystajc z tego, e funkcje , s rwnie funkcjami analitycznymi oraz z
wykazanej uprzednio harmonicznoci tak czci rzeczywistej, jak i urojonej funkcji
analitycznej, stwierdzamy, e funkcja Westergaarda (2.19) jest zgodna z ogln
postaci funkcji napre (2.16) - jest zatem take funkcj napre.
Mona to take wykaza bezporednio - wystarczy udowodni, e Re , Im
s funkcjami harmonicznymi. Korzystajc z warunkw Cauchy'ego - Riemanna
otrzymujemy:
Re Im
x1
x2
30
Re
Im
x2
x1
Rniczkujc pierwsze z rwna wzg. x 1 , a drugie wzg. x 2 i dodajc stronami,

otrzymamy:
2 Re 0
Zachodz take zwizki:

Re Im
x1
x2
Re
Im
x2
x1
Rniczkujc pierwsze z rwna wzg. x 2 , a drugie wzg. x 1 i odejmujc

stronami, otrzymamy:
2 Im 0
Korzystajc z funkcji Westergaarda (2.19) wyznaczymy obecnie skadowe

stanu naprenia w paszczynie (x 1 , x 2 ), okrelone przez zwizki (2.14).
d
Re x 2 Im
x1 d z
22
2 d d
Re x 2 Im
x12 d z d z
Im
Re
Re x 2 Im
Im x 2
x2 x2
x1
x1
Im
(2.22)
(2.23)
(2.24)
d
d
Im x 2 Re
Im Im x 2 Re x 2 Re
dz
dz
11
31
Re
Im
x 2 Re Re x 2
Re x 2
2
x2 x2
x2
x1
Re x 2 Im
12
d
Re x 2 Im
dz
Re
x 2 Re x 2
x 2 Re
x1 x 2
x1
x1
(2.25)
(2.26)
Tak wic ostatecznie skadowe stanu naprenia maj postaci:

11 Re x 2 Im
22 Re x 2 Im
(2.27)
12 x 2 Re
Tak okrelone naprenia speniaj nie tylko rwnanie nierozdzielnoci

odksztace, ale rwnie rwnania rwnowagi (dowd pozostawiamy czytelnikowi).
Skadowe wektora przemieszczenia w paszczynie (x 1 , x 2 ) zale od tego czy
analizowany orodek znajduje si w PSO, czy te PSN. Rnice s jedynie
ilociowe, a rwnania opisujce te skadowe mona zapisa formalnie we wsplnej
postaci:
2 G u 1 x1 , x 2
1
Re z x 2 Im z
2
(2.28)
2 G u 2 x1 , x 2
1
Im z x 2 Re z
2
(2.29)
gdzie:
E
2G
1
3 4
3-
dla PSO
dla PSN
(2.30)
W celu uzyskania zalenoci (2.28) i (2.29) naley wykorzysta zwizki

fizyczne liniowej teorii sprystoci (rw. Hooke'a) oraz liniowe rwnania
geometryczne (rw. Cauchy'ego).
32
Dla zilustrowania metody wyznaczania przemieszcze zamy, e analizowany

jest PSO i interesuje nas skadowa u1 wektora przemieszczenia. Z rwna
fizycznych otrzymujemy dla PSO:
11
1
1 11 11 22 33
33 0
11
33 11 22
1
1 11 22
2G
Do ostatniego rwnania podstawiamy naprenia (2.27) - otrzymujemy

wwczas:
11
1
1 Re x 2 Im Re x 2 Im
2G
1
1 2 Re x 2 Im
2G
Rwnanie Cauchy'ego ma posta:

11
u1
u1
x1
u1 11 dx1
1
1 2 Re dx1 x 2 Im dx1
2G
Uwzgldniajc zwizki (2.20) i (2.21) odpowiednie caki wynosz:
Re dx
Re
dx1 Re
x1
Im dx
Im
dx1 Im
x1
33
Wykorzystujc powysze zalenoci przemieszczenie jest okrelone zwizkiem:

u1
1
1 2 Re x 2 Im
2G
Z rw. (2.30) dla PSO dostajemy:
3
2
Ostatecznie zatem przemieszczenie u1 przyjmuje posta:

2 G u1
1
Re z x 2 Im z
2
W analogiczny sposb otrzymuje si rw. (2.29).

2.4
2.4.1
ZASTOSOWANIE FUNKCJI NAPRE WESTERGAARDA DO

ANALIZY STANU NAPRENIA I PRZEMIESZCZE W POBLIU
WIERZCHOKA SZCZELINY
Szczelina w I typie obcienia w pamie nieskoczonym.
Uzyskane w poprzednim rozdziale rezultaty oparte na koncepcji funkcji

napre w postaci zaproponowanej przez Westergaarda zostan obecnie
wykorzystane do wyznaczenia pola napre i przemieszcze wywoanych
obecnoci szczeliny. Rozpatrywane jest zagadnienie paskiego ciaa o nieograniczonych wymiarach zawierajcego szczelin o dugoci 2l, poddanego dziaaniu
rwnomiernego dwuosiowego rozcigania obcieniem o staej wartoci ,
przyoonym w nieskoczonoci i lecym w paszczynie ciaa. Rozpatrywany
jest wic I typ obcienia szczeliny, zwany "oderwaniem", bd "rozwarciem".
Geometria zadania pokazana jest na Rys. 2.1.
Warunki brzegowe dla analizowanego zagadnienia szczeliny mona zapisa
nastpujco:
1.
2.
dla x 2 0;
dla x 2 0;
x1 l
x1 l
22 0 , 12 0
22
(2.31)
34
dla x 2 0;
3.
x1
22
Funkcj napre speniajc warunki (2.31) jest funkcja2:

z
(2.32)
z l2
2
Spenienie warunkw 2 i 3 jest natychmiast widoczne. W celu sprawdzenia

warunku 1 zapiszmy funkcj napre (dla x 2 = 0) w postaci:
x1
x l
2
1
x1
1 l x
2
2
1
x1
(2.33)
l 2 x12
22
x2
r
11
12
12
x1
2l
21
11
21
22
Rys. 2.1. Szczelina w nieograniczonym pamie, rozciganym w nieskoczonoci.
Funkcja w postaci (2.33) ma wic niezerow jedynie cz urojon (warunek 1

dotyczy punktw speniajcych zaleno x1< l ) . Naprenia okrelone przez
2 Paris i Sih [2.8] podaj, e dowoln funkcj Z, bdca funkcj analityczn w caej dziedzinie z
wyjtkiem obszaru szczeliny okrelonego wsprzdnymi x2 = 0, -b x 1 l, mona przedstawi w

postaci:
g ( z)
( z b)( z l )
W przypadku szczeliny wolnej od obcie dziaajcych na jej brzegu, dobierajc funkcj g(z)
tak, e w obszarze szczeliny Im g(z) = 0, funkcja Z pozwala uzyska rozwizanie zadania szczeliny
take w jej obszarze. Dla b = l i g(z)= z - funkcja Z przyjmuje posta (2.32).
35
(2.27) z wykorzystaniem (2.33) s zatem w obszarze szczeliny zerowe, a to

oznacza spenienie warunku brzegowego 1.
Dalsze rozwaania ograniczymy do obszaru przywierzchokowego szczeliny.
Jest to uzasadnione tym, e efekty wywoane obecnoci szczeliny (np. silny
wzrost napre) maj charakter lokalny i koncentruj si w pobliu wierzchokw
szczeliny.
Dokonajmy przesunicia ukadu wsprzdnych do wierzchoka szczeliny, jak
pokazano na Rys. 2.2.
x2
z x1 i x2
P
r
x i y z l
x1
2l
Rys. 2.2. Transformacja ukadu wsprzdnych do wierzchoka szczeliny.
Posta trygonometryczna zmiennej zespolonej , okrelajcej pooenie

dowolnego punktu P w ukadzie biegunowym (r, ) jest nastpujca:
r ei r cos i sin
x2 y 2
(2.35)
Funkcja napre (2.32) wyraona poprzez zmienn ma posta:

l 1
l
l l 2
Warunek geometryczny ograniczajcy

wierzchoka mona zapisa w postaci:
lim
x1 l
x 2 0
0
l
obszar
1
2
(2.36)
analizy
do
ssiedztwa
(2.37)
Tak wic "lokalna" funkcja napre (2.36) przyjmuje po prostych

przeksztaceniach posta:
36
KI
2
(2.38)
gdzie:
KI
(2.39)
Po wykorzystaniu postaci trygonometrycznej (2.35) zmiennej , a take reguy

pierwiastkowania liczby zespolonej3 i prostych przeksztaceniach - otrzymujemy:
cos i sin
2
2
2r
KI
(2.40)
W celu wyznaczenia napre obliczmy wyraenia wystpujce w (2.27),

poczynajc od pochodnej '. Po zrniczkowaniu funkcji (2.38), wykorzystaniu
wzoru Moivre'a4 i po przeksztaceniach otrzymujemy:

3
3
cos i sin
2
2
2r
1
2
KI
(2.41)
Z zalenoci (2.40) i (2.41) wynikaj nastpujce rwnoci:

Re
x2 Im
x2 Re
1
r sin
2
1
r sin
2
KI
2r
KI
2r
KI
cos
2
2r
sin
cos
(2.42)
KI
3
sin cos sin
2
2
2
2r
KI
2r
sin
3
cos cos
2
2
2
(2.43)
(2.44)
Ostatecznie, z rwna (2.27) okrelajcych naprenia poprzez funkcj

napre otrzymujemy:
zn r
cos i sin n r cos n i sin n
cos i sin
cos n i sin n
11
KI

3
cos 1 sin sin
2
2
2
2r
22
KI

3
cos 1 sin sin
2
2
2
2r
37
(2.45)
KI
3
sin cos cos
2
2
2
2r
12
2 KI
33
cos
11
22
2
2r
dla PSN
dla PSO
Pole napre (2.45) mona wsplnie zapisa w postaci:

ij
KI
fij
2r
(2.46)
Irwin wykaza, e stan naprenia opisany rwnaniem (2.46) odnosi si do

dowolnej konfiguracji szczeliny w I typie obcienia i do dowolnego obcienia.
Tym co uwzgldnia geometri ciaa ze szczelin, dugo szczeliny oraz rodzaj i
sposb przyoenia obcienia jest wspczynnik K I , noszcy nazw
wspczynnika intensywnoci napre (WIN). Tak wic znajomo tego
wspczynnika jest wystarczajca do penego opisu stanu naprenia w pobliu
wierzchoka szczeliny.
W celu wyznaczenia przemieszcze punktw pooonych w obszarze w pobliu
wierzchoka szczeliny wykorzystamy rwnania (2.28) i (2.29). Wymagaj one
znajomoci funkcji okrelonej zwizkiem (2.20 b). W wyniku scakowania
funkcji napre (2.38) otrzymujemy:
KI
2r
cos i sin

2
2
(2.47)
Ostatecznie, po do uciliwych przeksztaceniach otrzymujemy z rwna

(2.28) i (2.29) przemieszczenia w postaci:
38
u1
KI
2G
cos
2
2
cos
(2.48)
u2
KI
2G
sin
2
2
cos
(2.49)
Wanym parametrem z punktu widzenia stosowanych w mechanice pkania

kryteriw zniszczeniowych jest rozwarcie brzegw szczeliny. Przemieszczenie
powierzchni szczeliny mona wyznaczy z oglnej postaci przemieszczenia u 2 rw. (2.29). W obszarze szczeliny tzn. dla x 2 =0, -l x 1 l funkcja napre ma
posta (2.32). Funkcja otrzymana przez scakowanie (2.32) i zapisana dla
obszaru szczeliny przyjmuje posta:
z2 l 2 i
l 2 x12
(2.50)
Korzystajc z (2.29) i (2.30), po prostych przeksztaceniach otrzymamy

przemieszczenia brzegw szczeliny - Rys. 2.3 - w postaci:
u2 c
l 2 x12
(2.51)
gdzie:
c - staa materiaowa zalena od tego czy analizowany jest PSN, czy PSO.
Staa ta wynosi:
2 1 2
c
E
2 E
dla PSO
(2.52)
dla PSN
x2
COD
u2
x1
Rys. 2.3. Rozwarcie brzegw szczeliny.

Rys. 2.3. Rozwarcie brzegw szczeliny.
Maksymalne rozwarcie szczeliny COD (ang. Crack Opening Displacement) Rys.2.3 - wystpuje w poowie dugoci szczeliny (x 1 =0) i wynosi:
39
COD 2 c l
(2.53)
Zwrmy jeszcze uwag na ksztat brzegu rozwartej szczeliny. Zwizek (2.51)

mona atwo przeksztaci do rwnania:
u22 x12
1
C2 l2
(2.54)
ktre wiadczy, e brzeg szczeliny przyjmuje ksztat elipsy.

2.4.2
Szczelina w II typie obcienia w pamie nieskoczonym.
Rozwizanie dla szczeliny w II typie obcienia - Rys. 2.4 - w tarczy o

nieskoczonych wymiarach mona uzyska w analogiczny sposb jak dla I typu,
korzystajc z funkcji napre w postaci:
i
(2.55)
z2 l2
22
x2
11
x1
2l
21
12
12
11
21
22
Rys. 2.4. Szczelina II typu w pamie nieskoczonym.
Stan naprenia w pobliu wierzchoka szczeliny opisuj zwizki:

11
K II

3
sin 2 cos cos
2
2
2
2r
40
22
12
K II
3
sin cos cos
2
2
2
2 r
(2.56)
K II

3
cos 1 sin sin
2
2
2
2r
2 K II
33
22
sin
11
2
2 r
dla PSN
dla PSO
Przemieszczenia punktw pooonych w obszarze w pobliu wierzchoka

szczeliny wyraaj si zwizkami w postaci:
u1
u2
K II
2G
sin 2 cos
2
2
K II
2G
cos 2 cos
2
2
(2.57)
Wspczynnik intensywnoci napre ma posta:

K II
2.4.3
(2.58)
Szczelina w III typie obcienia w pamie nieskoczonym.
Szczelin w III typie obcienia w nieskoczonym pamie sprystym

przedstawiono na Rys. 2.5. Szczegy rozwizania tego zadania mona znale np. w
monografii Gdoutosa [2.3] (patrz take Przykad 1). Tutaj ograniczymy si jedynie
do zacytowania rozwizania.
Niezerowe skadowe stanu naprenia i przemieszczenia w pobliu wierzchoka
szczeliny opisuj zwizki:
13
K III
sin
2
2 r
(2.59)
23
u3
41
K III
cos
2
2r
2 K III
G
K III
sin
2
2
(2.60)
(2.61)
x2
r
2l
x1
Rys. 2.5. Szczelina III typu w pamie nieskoczonym.
2.5
FUNKCJE NAPRE I WSPCZYNNIKI INTENSYWNOCI

NAPRE DLA RNYCH PRZYPADKW SZCZELIN W I
TYPIE OBCIENIA
Funkcje napre znane s dla wielu konfiguracji szczelina-ciao-obcienie.

Uzyskano je metod Westergaarda lub met. Muskheliszwilego-Koosowa bazujc
na oglnej postaci funkcji napre odmiennej od tej stosowanej przez Westergaarda
(rw. (2.19)). Szczegy metody Muskheliszwilego-Koosowa mona znale w
pracach [2.5], [2.7].
Uwzgldniajc, e rozkady napre w pobliu wierzchoka szczeliny opisane
s w kadym przypadku t sam zalenoci:
ij
KI
fij ()
2r
(2.62)
oraz to, e rni si w zalenoci od zadania tylko postaci wspczynnika

intensywnoci napre K I , dochodzimy do wniosku, e wystarczy zna zwizek
42
funkcji napre ze wspczynnikiem intensywnoci napre aby w peni opisa

stan naprenia.
Funkcj napre I w pobliu wierzchoka szczeliny I typu (indeks przy funkcji
napre oznacza typ szczeliny) zawsze mona przedstawi w oglnej postaci :
I
f ()
(2.63)
Uprzednio wykazalimy, e dla szczeliny w nieskoczonym pamie przyjmuje

ona posta (patrz rw. (2.38)):
I
KI
2
(2.64)
ktra jest szczeglnym przypadkiem rwnania (2.63). Z zalenoci (2.64) otrzymujemy zatem formu okrelajc wspczynnik intensywnoci napre w postaci:
K I lim
2 I
(2.65)
Poniej podane bd funkcje napre i wspczynniki intensywnoci napre

dla rnych konfiguracji szczelin i obcienia - czytelnik moe potraktowa
sprawdzenie poprawnoci tych relacji (przypomnijmy, e w przypadku funkcji
napre musz by spenione rwnania rwnowagi, rwnanie nierozdzielnoci
4I 0 oraz warunki brzegowe, a w przypadku K I rw. (2.65)) jako zadanie do
samodzielnego rozwizania.
Nieskoczone pasmo z nieskoczonym szeregiem szczelin kolinearnych,
obcione rwnomiernym obcieniem o wartoci
x2
x1
2l
2l
2l
KI
43
z
sin
2b
z
2 l
sin 2
sin
2b
2b
(2.66)
l
2b
tan
l
2 b
(2.67)
Nieskoczone pasmo z nieskoczonym szeregiem szczelin kolinearnych,

obcione siami skupionymi P* przyoonymi do powierzchni szczelin w
poowie ich dugoci
x2
b
2l
b
P
x1
2l
l
P sin
2b
z
2 b sin
2b
KI
2l

sin
1

sin

P
l
b sin
2b
l
2b
z
2 b
1/2
(2.68)
(2.69)
* We wszystkich przykadach, w ktrych wystpuje obcienie w postaci siy skupionej P przyjmuje

si, e jest to sia na jednostk szerokoci, tzn. jej wymiar jest [N/m], chyba e wyranie
zazanaczono i P ma wymiar [N].
44
Nieskoczone pasmo ze szczelin, ktrej powierzchnia jest obciona siami

skupionymi P przyoonymi w odlegoci b od wierzchoka
x2
P A
x1
l
P
z b
l 2 b2
z2 l2
(2.70)
KI A
P
l
l b
l b
(2.71)
KI B
P
l
l b
l b
(2.72)
W przypadku gdy sia P przyoona jest w poowie dugoci szczeliny tzn. b = 0,

otrzymujemy:
I
Pl
z
KI
z2 l2
P
l
(2.73)
(2.74)
Zauwamy, e w tym ostatnim przypadku wspczynnik intensywnoci

napre maleje wraz ze wzrostem dugoci szczeliny. Zakadajc, e dla danej
dugoci l k r wspczynnik K I osiga warto K Ic , przy ktrej nastpuje propagacja
szczeliny, a wic i wzrost jej dugoci, dochodzimy do wniosku, e warto K I
musi wwczas zmale. Gdy osignie warto mniejsz od K Ic - propagacja
szczeliny musi usta; nastpuje zatem samoistne zahamowanie ruchu szczeliny.
Nieskoczone pasmo ze szczelin, ktrej powierzchnia jest obciona dwiema

parami si skupionych P przyoonymi w odlegoci b od wierzchokw szczeliny
45
x2
P
x1
P
l 2 b2
z2 l2
2Pz
z 2 b2
KI
2P
l b
2
(2.75)
(2.76)
Nieskoczone pasmo ze szczelin, ktrej powierzchnia jest obciona

obcieniem cigym przyoonym na odcinkach b x1 l; x 2 =0
x2
x1
z
z2 l 2
arccos
KI 2
b
b
arcctg
z
l
l
b
arcsin
z2 l 2
l 2 b2
(2.77)
(2.78)
46
Nieskoczone, rozcigane pasmo ze szczelin nachylon pod ktem do

kierunku obcienia
l
KI
KI I
l sin 2
(2.79)
l sin cos
(2.8)
Szczelina (lub szczeliny) wychodzce z brzegu otworu koowego w pamie

nieskoczonym, rozciganym rwnomiernie (jednoosiowo lub dwuosiowo)
x2
x1
2R
KI
l
l F
r
(2.81)
Wartoci funkcji F otrzymane przez Bowie'go [2.1] zestawiono w poniszej tabeli.
F ( l / r ) dla jednej szczeliny
47
F ( l / r ) dla dwch szczelin
l/r
rozc. w kierunku
x2
rozc. w kier. x1 i
x2
rozc. w kierunku
x2
rozc. w kier. x1 i
x2
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.8
1.0
1.5
2.0
3.0
5.0
10.0
3.39
2.73
2.30
2.04
1.86
1.73
1.64
1.47
1.37
1.18
1.06
0.94
0.81
0.75
0.707
2.26
1.98
1.82
1.67
1.58
1.49
1.42
1.32
1.22
1.06
1.01
0.93
0.81
0.75
0.707
3.39
2.73
2.41
2.15
1.96
1.83
1.71
1.58
1.45
1.29
1.21
1.14
1.07
1.03
1.00
2.26
1.98
1.83
1.70
1.61
1.57
1.52
1.43
1.38
1.26
1.20
1.13
1.06
1.03
1.00
Wiele innych rozwiza mona znale w tablicach wspczynnikw

intensywnoci napre (np. Sih [2.9], Murakami [2.6]).
2.6
WPYW SKOCZONYCH WYMIARW CIAA NA WARTOCI

WSPCZYNNIKW INTENSYWNOCI NAPRE
Zagadnienie ciaa o skoczonych wymiarach o rnych konfiguracjach ukadu

ciao-szczelina-obcienie - z punktu widzenia zastosowa praktycznych - jest
oczywicie waniejsze od zadania ciaa nieograniczonego ze szczelin. Uzyskanie
rozwiza w formie zamknitej jest jednak niemoliwe, tote wszystkie istniejce
rozwizania zawieraj pewne mnoniki liczbowe uwzgldniajce skoczone
wymiary ciaa, najczciej przedstawiane w formie tabel lub wykresw, rzadziej
podawane jako zalenoci funkcyjne. Poniej zestawiono wartoci
wspczynnikw intensywnoci napre dla najczciej spotykanych konfiguracji
szczelin i obcienia. W kilku przypadkach podano dwie zalenoci, z ktrych
jedna stosowana jest w badaniach prowadzonych na prbkach normowych.
48
Szczelina centralna w pamie rozciganym
2l
2b
KI
KI
sec
l
2b
2
3
l
l
l
l 1 0.128 0.288 1.523
b
b
b
(2.82)
(2.83)
Szczelina krawdziowa w pamie rozciganym
l
b
KI
2
3
4
l
l
l
l
l 1.12 0.23 10.55 21.72 30.39
b
b
b
b
K I 1.12
dla maych l/b
(2.84)
(2.85)
49
Dwie szczeliny krawdziowe w pamie rozciganym
l
2b
KI
2
3
l
l
l
l 1.12 0.2 1.2 1.93
b
b
b
K I 1.12
(2.86)
dla maych l/b
(2.87)
Belka trjpunktowo zginana si skupion P [N] ze szczelin krawdziow

P
B
W
l
S
1
3
5
7
9
P S l 2
l 2
l 2
l 2
l 2
KI
2.9 4.6 21.8 37.6 38.7 (2.88)
BW 3 2 W
W
W
W
W
Belka zginana o skoczonej szerokoci ze szczelin krawdziow

M
M
B
W
l
S
50
KI
6M
BW 2
l
l 1.12 1.40
W
2
3
4
l
l
l
7.33
13.08
14.0

(2.89)
W
W
W
Tarcza o skoczonej szerokoci ze szczelin boczn, rozcigana siami

skupionymi P[N]
P
b
B
l
P
12
32
l
l
29.6
185.5

W
W
52
72
92
l
l
l
655.7 1017 63.9
W
W
W
KI
2.7
P
B W1 2
(2.90)
WYKORZYSTANIE ZASADY SUPERPOZYCJI DO

WYZNACZANIA WSPCZYNNIKW INTENSYWNOCI
NAPRE.
Wspomniano ju, e rozkady napre dla danego typu szczeliny maj

identyczn form - s niezalene od konfiguracji ukadu ciao-szczelinaobcienie, a tym co je rnicuje jest jedynie posta wspczynnika intensywnoci
napre. Dziki temu, w przypadku gdy mamy do czynienia z kombinacj
rnych obcie, ale w obrbie tego samego typu szczeliny, wspczynnik ten
moe by wyznaczony z zasady superpozycji. Prawdziwa jest zatem zaleno:
KT KT p KT q KT r ......
T I , II , III
(2.91)
gdzie:
p, q i r oznaczaj rne obcienia zewntrzne dziaajce na ciao ze
szczelin.
51
Zasada superpozycji jest w wielu przypadkach bardzo uytecznym narzdziem

przy wyznaczaniu wspczynnikw intensywnoci napre. Zilustrujemy to na
dwch przykadach.
Szczelina, ktrej powierzchnie s obcione cinieniem wewntrznym.
Sposb wykorzystania zasady superpozycji pokazano szczegowo na Rys. 2.6.

Wyjciowa konfiguracja "p" szczeliny obcionej cinieniem wewntrznym
powodujcym jej "rozwieranie" i przyoonym do jej powierzchni jest z
oczywistych przyczyn przeciwna do konfiguracji "a". T z kolei mona
przedstawi jako rnic dwu innych konfiguracji oznaczonych jako "b" i "c".
Zachodzi zatem zaleno:
KI p KI a KI b KI c
(2.92)
Zauwamy, e konfiguracja "b" moe by zastpiona konfiguracj "d", tzn.

tarcz gadk poddan rwnomiernemu rozciganiu, jeeli tylko obcienie
powierzchni szczeliny jest rwne napreniom wystpujcym w tarczy "d" w
miejscu pooenia szczeliny.
2l
2l
= -
2l
2l
2l
2l
Rys. 2.6. Ilustracja zastosowania zasady superpozycji
Taki przypadek ma miejsce w analizowanym zadaniu. Jest oczywiste, e dla

tarczy gadkiej wspczynnik intensywnoci napre wynosi:
52
KI d 0
KI b KI d 0
(2.93)
Wykorzystujc (2.92) oraz uwzgldniajc (2.39) otrzymujemy:

KI p KI c
(2.94)
Szczelina wychodzca z brzegu maego otworu koowego.
Rozwamy typowe zagadnienie praktyczne, a mianowicie poczenie rubowe

lub nitowane, wymagajce wykonania otworw koowych w czonych elementach.
Dowolny otwr jest zawsze koncentratorem napre, sprzyja zatem
powstawaniu szczelin wychodzcych z jego brzegu. Dla oceny bezpieczestwa
poczenia znajomo wspczynnika intensywnoci napre w sytuacji, gdy
szczelina ju powstaa ma podstawowe znaczenie. Wyznaczymy go, korzystajc z
zasady superpozycji. Zamy, e promie otworu jest may w stosunku do
dugoci szczeliny, tak, e mona go pomin. Przyjmujemy ponadto, e dugo
szczeliny jest maa w stosunku do szerokoci 2b czonego elementu - mona wic
przyj, e obowizuj rozwizania jak dla pasma nieograniczonego. Schemat
wykorzystania zasady superpozycji pokazano na Rys. 2.7.
2b
P=2b
P
2l
2b
+
2l
P
2l
2l
c
Rys. 2.7. Ilustracja zastosowania zasady superpozycji
53
Z Rys. 2.7 wynika, e zachodzi nastpujcy zwizek:

KI a KI b KI c KI d
(2.95)
Z oczywistych powodw konfiguracje "a" i "d" s identyczne, czyli KIa=KId.

Korzystajc z postaci wspczynnikw intensywnoci napre dla konfiguracji
'b" i "c" - odpowiednio rw. (2.39) i (2.74) - otrzymujemy poszukiwany
wspczynnik dla konfiguracji "a" w postaci:
KI a
2.8
1
2
KI b KI c
b
l
(2.96)
SZCZELINY ELIPTYCZNE I KOOWE
Dotychczasowe rozwaania dotyczyy szczelin w paskich pytach. Jakkolwiek

szczeliny takie przechodz przez ca grubo pyty, maj zatem niezerow
powierzchni, to jednak jedynym istotnym z punktu widzenia ich analizy jest wymiar
liniowy, okrelajcy ich dugo. Z tego powodu szczeliny te mona okreli mianem
liniowych. Propagacja takich szczelin zawsze zachodzi wzdu ich kierunku. W
zagadnieniach praktycznych bardzo czsto mamy jednak do czynienia z defektami
(niekiedy powstajcymi ju w fazie produkcji materiau, a wic defektami
technologicznymi) przyjmujcymi form szczelin, w analizie ktrych konieczne jest
uwzgldnienie ich ksztatu, a zatem i powierzchni wyznaczonej tym ksztatem mona wic nazwa je szczelinami powierzchniowymi. Czsto s to defekty
wewntrzne, niewidoczne przy obserwacji zewntrznych powierzchni ciaa. Mwic
obrazowo mona powiedzie, e s one jakby "uwizione" w otaczajcym je
materiale. Do kategorii defektw powierzchniowych nale take szczeliny
wychodzce ze swobodnych brzegw ciaa lub jego naroy, propagujce si w gb
materiau. Ksztat powierzchni ograniczajcej defekty typu powierzchniowego jest
nieregularny, dla celw obliczeniowych przyjmuje si jednake, z wystarczajcym
stopniem dokadnoci, e brzeg powierzchni szczeliny jest eliptyczny lub koowy. W
przypadku szczelin naronych - brzeg aproksymuje si "wiartk" elipsy lub koa, a
dla szczelin wychodzcych ze swobodnych brzegw przyjmuje si ksztat pelipsy
lub pkola. Szczeliny powierzchniowe pokazano na Rys. 2.8.
Ze wzgldu na due znaczenie praktyczne - zagadnienie szczelin
powierzchniowych jest przedmiotem licznych analiz od wielu lat. Tutaj
ograniczymy si do przedstawienia jedynie podstawowych informacji.
Wspczynnik intensywnoci napre dla szczeliny powierzchniowej o
ksztacie koowym, znajdujcej si w nieograniczonym orodku sprystym,
poddanym rozciganiu o kierunku prostopadym do powierzchni szczeliny Rys. 2.9 - wynosi (Sneddon [2.10]):
54
szczelina wiereliptyczna
lub wierkoowa
szczelina eliptyczna
lub koowa
szczelina peliptyczna
lub pkoowa
Rys. 2.8. Rodzaje szczelin powierzchniowych.
B
P
a
2c
2a
A
c
Rys. 2.9. Szczelina eliptyczna w ciele nieograniczonym.
KI
2
a
(2.97)
Rozwizanie dla szczeliny eliptycznej (Rys. 2.9) o posiach a i c, cakowicie

"zanurzonej" w materiale uzyska Irwin [2.4] w postaci:
14
a2
2
KI
sin
cos 2
(2.98)
55
gdzie jest cak eliptyczn drugiego rodzaju o rwnaniu:
1 k 2 sin 2 d
k 1
a2
c2
(2.99)
Rwnanie (2.98) okrela warto wspczynnika w dowolnym punkcie P brzegu

szczeliny. Warto caki (2.99) mona znale w tablicach matematycznych.
Moliwe jest rwnie wykorzystanie jej rozwinicia w szereg o postaci:
1 c 2 a 2 3 c 2 a 2 2
.....
1
2
64 c 2
4 c
(2.100)
Trzeci wyraz szeregu stanowi mniej ni 5 procent wartoci cakowitej caki i

moe by pominity. Ostatecznie - i K I maj postaci:
a
3
(2.101)
14
KI
a2
2
sin
cos 2
2
2
c
a
3
8
c
(2.102)
K I osiga warto maksymaln w punkcie kocowym B mniejszej osi elipsy, a

minimaln w pkt. A - tzn. na kocu osi wikszej. Tak wic otrzymamy:
K Im in K I A
K Im ax K I B
a
c
(2.103)
(2.104)
W przypadku szczelin wiereliptycznych i peliptycznych wprowadza si do

podanych relacji wspczynniki korekcyjne. Podobnie czyni si w przypadku ciaa
o skoczonych wymiarach. Najczciej wspczynniki te podane s w postaci
wykresw lub tabel, dostpnych w tablicach wspczynnikw intensywnoci
napre oraz monografiach dot. mechaniki pkania (np. Broek [2.2]).
56
2.9
PRZYKADY
PRZYKAD 1
Dla prbki ze szczelin w III typie obcienia (podune cinanie) przyjto funkcj
przemieszcze u 3 w postaci:
u3 w r f
(2.1.1)
Korzystajc z tego wyraenia okreli skadowe stanu naprenia i

przemieszczenia.
Rozwizanie:
Zanim przystpimy do rozwizywania przykadu, okrelmy najpierw funkcje
przemieszcze, odksztace i napre dla zagadnienia szczeliny III typu - Rys. 2.10.
x2
x1
x3
Rys. 2.10. Szczelina w III typie obcienia.
Funkcje przemieszcze maj posta:

u1 u2 0
u3 w w( x1 , x2 )
(2.1.2)
Wsprzdne tensora odksztace wyznaczone z rwna Cauchy'ego wynosz

zatem:
11 22 33 12 0
13
w
x1
23
w
x2
(2.1.3)
Wsprzdne tensora naprenia obliczone z rwna Hooke'a maj posta:

11 22 33 12 0
13 G
w
x1
23 G
w
x2
(2.1.4)
57
Wstawiajc te wsprzdne do jedynego niespenionego tosamociowo

rwnania rwnowagi otrzymujemy rwnanie rwnowagi w postaci:
2 w 0
(2.1.5)
Po podstawieniu (2.1.1) do (2.1.5) otrzymujemy:

d 2 f
2 f 0
d 2
(2.1.6)
Rozwizaniem tego rwnania jest funkcja:

f A sin B cos
(2.1.7)
Czon Bcos naley wykluczy z rozwizania ze wzgldu na antysymetri

problemu w przypadku, gdy =0. Wtedy ostatnie rwnanie przyjmuje posta:
f A sin
(2.1.8)
Warunek brzegowy wzdu powierzchni szczeliny ma we wsprzdnych

biegunowych (r, , z ; z x 3 ) posta:
z 0
dla
(2.1.9)
Biorc pod uwag rwnanie fizyczne, z ktrego wynika zwizek:

z
G w
r
(2.1.10)
otrzymujemy warunek:
cos 0
n
2
n 1,3,5,...
(2.1.11)
Ujemne wartoci n pomijamy, gdy prowadz one do nieskoczenie duych

przemieszcze w wierzchoku szczeliny (r =0). Biorc n =1 otrzymujemy
osobliwe skadowe stanu naprenia oraz skoczone przemieszczenia. Funkcja
przemieszcze w przyjmuje dla n =1 posta:
w A r1 2 sin
(2.1.12)
58
Niezerowe naprenia wyraone we wsprzdnych biegunowych maj postaci:

r z G
w
r
G w
r
(2.1.13)
Po podstawieniu w otrzymujemy:
r z
A r 1 2 sin
2
2
(2.1.14)
A r 1 2 cos
2
2
(2.1.15)
Wprowadzajc oznaczenie:
A
K III
G
(2.1.16)
otrzymujemy, e stan przemieszczenia i naprenia opisany jest rwnaniami:

w
r z
K III
sin
2
2r
sin
2
2
2 K III
G
(2.1.17)
K III
cos
2
2r
(2.1.18)
Uzyskane rozwizanie w peni odpowiada podanym uprzednio rezultatom dla

szczeliny w III typie obcienia, tzn. rw. (2.59) i (2.60).
59
PRZYKAD 2
Sprawdzi, e funkcja napre w postaci:
I
Pl
z
(2.2.1)
z2 l 2
odpowiada przypadkowi szczeliny o dugoci 2l w orodku nieograniczonym,

obcionej dwiema siami P przyoonymi do powierzchni szczeliny w pkt.
(x 1 =x 2 =0) . Okreli wspczynnik intensywnoci naprenia K I .
x2
P
x1
P
2l
Rozwizanie:
Warunki brzegowe dla analizowanego problemu dla punktw pooonych w
nieskoczonoci mona zapisa nastpujco:
11 22 12 0
dla
(2.2.2)
W celu wykazania, e s one spenione wystarczy zauway i funkcja napre

dla z jest tosamociowo rwna zero. Z rwna (2.27) otrzymujemy:
11 Re x 2 Im
22 Re x 2 Im
(2.2.3)
12 x 2 Re
Wynika std natychmiast, e zeruj si wszystkie naprenia, a tym samym

spenione s warunki (2.2.2).
Zapiszmy funkcj napre dla punktw lecych na osi x 1 (tzn. x 2 =0) - ma
ona wwczas posta:
60
I x1 ,0
Pl
x1
(2.2.4)
x12 l 2
Z rwnania (2.2.4) wida, e dla x 2 =0, x 1 <l - funkcja napre ma tylko

cz urojon (warto wyraenia x12 l 2 jest ujemna). Z rwna (2.2.3) wynika
zatem, e naprenie 2 2 jest rwne zero. Wyjtek stanowi tu punkt x 1 =0, x 2 =0 w
ktrym naprenie 2 2 ronie do nieskoczonoci, co wskazuje na obecno w tym
punkcie siy skupionej - nazwijmy j jako P2.
Dla x 2 =0, x 1 >l wielko
x12 l 2 jest rzeczywista (funkcja napre skada si
wycznie z czci rzeczywistej) i zgodnie z rw. (2.2.3) naprenie 2 2 jest

okrelone wprost przez rw. (2.2.4). Rozkad tego naprenia pokazano na Rys.
2.11.
x2
P
x1= - l
x1= l
2l
x1
22=22 (x1)
Rys. 2.11. Rozkad naprenia 2 2 dla ppaszczyzny x 2 > 0.
Sia skupiona P2 przyoona w punkcie x 1 =0, x 2 =0 musi mie tak warto,

aby speniona bya rwnowaga si dziaajcych wzdu osi x 1 na ppaszczynie
x 2 >0.
Z rwnania rwnowagi otrzymujemy :
22
d x1 P2 0
(2.2.5)
d x1
(2.2.6)
Pl
2
x
l
x12 l 2
P2 0
61
Po obliczeniu wartoci caki (2.2.6) otrzymujemy5:

P2 P
(2.2.7)
Poszukiwana sia skupiona dziaajca w punkcie x 1 =0, x 2 =0 wzdu kierunku

x 2 + wynosi zatem P. Analogiczne rozumowanie dla ppaszczyzny x 2 <0
prowadzi do wyznaczenia drugiej siy P dziaajcej w punkcie x 1 =0, x 2 =0 wzdu
kierunku x 2 - . Wykazalimy w ten sposb, e funkcja napre (2.2.1) odpowiada
obcieniu szczeliny dwiema siami P przyoonymi do jej powierzchni w pkt.
x 1 =0, x 2 =0.
Wspczynnik intensywnoci napre K I obliczamy z rwnania (2.65):
K I lim 2 I
(2.2.8)
gdzie: =z-l (rw. (2.34)).

Funkcja napre (2.2.4) przyjmuje zatem posta:
I
Pl
l
(2.2.9)
2 l
Obliczajc warto granicy (2.2.8) otrzymujemy:

K I lim
0
Pl
l
2 l
lim
0
Pl
2 l
(2.2.10)
Ostatecznie wspczynnik intensywnoci napre ma posta:

KI
P
l
(2.2.11)
PRZYKAD 3
Przeanalizowa szczelin o dugoci 2l, ktra tworzy kt z kierunkiem x 2 ,
znajdujc si w nieograniczonym pamie, poddanym dziaaniu obcienia oraz
d x1
x l
2
1
1
l
arccos
l
x1
62
k odpowiednio wzdu kierunku x 2 i x 1 (Rys. 2.12). Wyprowadzi wzory na

naprenia 1 1 , 2 2 oraz 1 2 .
Rozwizanie:
W wyniku transformacji napre 1 1 =k , 1 1 =, otrzymujemy naprenia
1 1 , 2 2 , 1 2 w ukadzie ( x1, x2) w postaci:

11
k 1
k 1
cos 2
2
2
22
k 1
k 1
cos 2
2
2

12
k 1
sin 2
2
x2
2l
Rys. 2.12.
x1
x1
x2
12
x2
2l
k
11
21
22
x 2
(2.3.1)
12
21
11
x1
x1
22
Nachylona szczelina w pamie nieograniczonym: a) dwuosiowe obcienie,

b) transformacja napre.
Obcienie ciaa ze szczelin, pokazane na Rys. 2.12, mona - korzystajc z

zasady superpozycji - zastpi innym, rwnowanym, przedstawionym na Rys.
2.13.
Szczelina poddana jest zatem dziaaniu nastpujcych obcie:
a) dwuosiowemu rozciganiu 2 2 ,
b) jednoosiowemu rozciganiu ( 1 1 - 2 2 ) wzdu osi x1,
c) obcieniu cinajcemu 1 2 .
22
21
11 x
2
x1
12 b
21
22
11
22
21
12 12
22
63
22
11-22
+ 11-22
12 +
22
21
Rys. 2.13. Zasada superpozycji dla obcie.
Mamy wic do czynienia z superpozycj obcienia 2 2 powodujcego

otwarcie szczeliny (I typ ) oraz 1 2 powodujcego poprzeczne cinanie szczeliny
(II typ). Obcienie ( 1 1 - 2 2 ) nie powoduje powstawania osobliwego pola
napre, ale musi by uwzgldnione w ostatecznej postaci naprenia * 1 1
wzdu osi x1.
Z rwna (2.3.1) oraz rwna (2.45) i (2.56) otrzymujemy:
11
KI

3
K II

3
cos 1 sin sin
sin 2 cos cos
2
2
2
2
2
2
2r
2r
(2.3.2)
( k 1) cos 2
22
12
KI
3
K II
3
cos 1 sin sin
sin cos cos
2
2
2
2
2
2
2r
2r
KI
3
cos sin cos
2
2
2
2r
K II

3
cos 1 sin sin
2
2
2
2r
(2.3.3)
(2.3.4)
gdzie:
1
K I k 1 k 1 cos 2
2
K II
k 1
sin 2
2
(2.3.5)
(2.3.6)
Zauwamy, e dla przypadku jednoosiowego rozcigania w kierunku osi x2, co

jest rwnowane przyjciu k = 0, z zalenoci (2.3.5) i (2.3.6) otrzymujemy:
64
KI
1
1 cos 2
2
K II
1
sin 2
2
l sin 2
(2.3.7)
l sin cos
(2.3.8)
Otrzymalimy zatem rozwizanie okrelajce wspczynniki intensywnoci

napre dla nieskoczonego pasma ze szczelin nachylon pod ktem do kierunku
obcienia rozcigajcego, zacytowane ju wczeniej - patrz wzory (2.79) i (2.80).
PRZYKAD 4
Rozwamy krtkie pknicie o dugoci l wychodzce z brzegu otworu
koowego wzdu osi x1 w pycie poddanej jednoosiowemu rozciganiu wzdu
osi x2 (Rys. 2.14) Okreli wspczynnik intensywnoci napre. Nastpnie
rozway drugie pknicie o dugoci l rozprzestrzeniajce si z otworu wzdu osi
x2 i okreli wspczynnik intensywnoci napre. Na koniec wyznaczy
wspczynnik intensywnoci napre dla obu szczelin, gdy pyta poddana jest
dodatkowo obcieniu k wzdu osi x1.
Wykorzysta rozwizanie Kirscha dla pasma z otworem koowym,
rozciganego wzdu kierunku x2 obcieniem , z ktrego wynika, e naprenia
obwodowe na brzegu otworu w punktach A i B wynosz odpowiednio 3 i - .
Szczegy rozwizania mona znale np. w ksice Timoshenki i Goodiera [2.11].
Rozwizanie:
Jako pierwszy przeanalizujemy przypadek jednoosiowego rozcigania pyty
wzdu osi x2 Rozwamy element materialny na obwodzie otworu w pobliu
punktu A w pamie bez szczeliny. Zakadajc, e wymiary elementu s mae,
mona przyj i na skutek koncentracji napre wywoanej otworem element
poddany jest dziaaniu staego naprenia rozcigajcego 3 wzdu osi x2;
pozostae dwa naprenia s rwne - zgodnie z rozwizaniem Kirscha [1.4] - zero.
Zakadajc, e szczelina jest bardzo krtka, mona w przyblieniu przyj
konfiguracj szczelina-element-obcienie tak, jak na Rys. 2.14 a.
Wykorzystujc wzr (2.85) otrzymujemy dla krtkiej szczeliny bocznej "1" o
dugoci l wspczynnik intensywnoci napre w postaci:
K I1 1.12 (3 )
l 3.36
(2.4.1)
Analogiczne rozumowanie dla szczeliny "2" lecej wzdu osi x2 - Rys. 2.14 b
- prowadzi do wspczynnika intensywnoci napre w postaci:
65
x2
szczelina 2
l
B
x1
szczelina 1
Rys. 2.14. Krtkie szczeliny wychodzce z otworu koowego przy dwuosiowym rozciganiu pasma
nieograniczonego.
K I2 1.12
(2.4.2)
Gdy pyta poddana jest dodatkowo dziaaniu obcienia wzdu osi x1, ktrego
warto wynosi k, moemy dokona superpozycji otrzymanych rezultatw.
Otrzymamy wwczas:
K I1 3.36
l 1.12 k
l 1.12 3 k
l 1.12
l 1.12 3 k 1
(2.4.3)
(2.4.4)
dla szczeliny "1", oraz:
K I2 3.36 k
dla szczeliny "2".

Zauwamy, e dla k=1 wyraenia (2.4.3) i (2.4.4) upraszczaj si do tej samej
postaci:
K I 2.24
(2.4.5)
Przywoajmy w tym miejscu zaleno (2.81) wraz z odpowiedni tabel.
66
Wida, e warto wspczynnika korekcyjnego dla jednej szczeliny, wychodzcej

z brzegu otworu przy jednoosiowym rozciganiu wzdu osi x2 i dla bardzo krtkiej
szczeliny (l / r = 0 ) wynosi 3.39. W naszej przyblionej analizie analogicznego
przypadku otrzymalimy (rw. (2.4.1)) warto bardzo zblion, a mianowicie
3.36. Dla przypadku dwuosiowego rozcigania i k=1, rozwizanie numeryczne
podane we wspomnianej tabeli wynosi 2.26, za analiza przybliona (rw. (2.4.5))
daje rezultat 2.24. Tak wic uzyskane stosunkowo prostym sposobem wyniki
dobrze odpowiadaj rezultatom numerycznym.
PRZYKAD 5
Zbiornik cinieniowy (powoka walcowa z zamknitymi kocami) o promieniu R
i gruboci t posiada skon szczelin o dugoci 2l nachylon pod ktem do kierunku
obwodowego. Okreli wspczynniki intensywnoci napre w wierzchoku
szczeliny przy obcieniu zbiornika cinieniem wewntrznym p - Rys. 2.15.
z
z
2l
p
R
z
Rys. 2.15. Cienkocienny zbiornik cinieniowy ze szczelin.
Rozwizanie:
Naprenie obwodowe i podune z w zbiorniku otrzymujemy z warunkw
rwnowagi si - Rys. 2.16.
Rwnowaga si wzdu osi zbiornika (kierunek poudnikowy) - Rys. 2.16 a prowadzi do rwnania :
2 R t z R2 p
R p
2t
(2.5.1)
W celu wyznaczenia naprenia obwodowego skorzystajmy z Rys. 2.16 b.
67
p1=p sin
p
a
2R
Rys. 2.16.
p2=p cos
Rwnowaga si na kierunku: a) poudnikowym, b) rwnolenikowym (obwodowym) w

cienkociennym zbiorniku cinieniowym.
Cinienie p dziaajce w dowolnym punkcie wewntrznego brzegu zbiornika prostopadle do tego brzegu - mona rozoy na skadow poziom p 2 i pionow
p 1 . Ze wzgldu na antysymetri skadowych poziomych - wywoana nimi sia
zeruje si. Rwnowaga si pionowych (Rys. 2.16 b) prowadzi do rwnania:
d s 2 t 0
(2.5.2)
Caka wystpujca w (2.5.2) wynosi:
p
s
ds
p sin d s p R sin d 2 p R
s
(2.5.3)
Ostatecznie zatem rwnanie rwnowagi i wynikajce z niego naprenie

obwodowe maj postaci:
2 t 2 R p
R p
t
(2.5.4)
Zauwamy, e wprowadzajc oznaczenia:

R p t
k 1 2
(2.5.5)
naprenia obwodowe i poudnikowe maj postaci:

z k
(2.5.6)
68
Obcienie elementu powierzchni zbiornika zawierajcego szczelin jest zatem

identyczne jak to, ktre analizowano w przykadzie 3 (Rys. 2.12 a). Korzystajc z
uzyskanych w tym przykadzie rozwiza (2.3.5) i (2.3.6), po wstawieniu do nich
(2.5.6) i prostych przeksztaceniach, otrzymujemy dla niniejszego zadania
nastpujce postaci wspczynnikw intensywnoci napre:
KI
R p
1 sin 2
2t
(2.5.7)
K II
R p
sin cos
2t
(2.5.8)
Na marginesie rozwizania tego zadania nasuwa si autorowi pewna dygresja,

ktr uwaa za godn przedstawienia. Chcc przybliy ten przykad studentom,
od wielu lat posuguj si w czasie wykadw z wytrzymaoci materiaw
analogi cienkociennego zbiornika z zamknitymi denkami do parwki. I
zadaj studentom pytanie, jak gotowana parwka (a zatem rozpychana od
wewntrz cinieniem pochodzcym od pczniejcej zawartoci) pka. Wszyscy
udzielaj prawidowej odpowiedzi, e zawsze wzdu. I wwczas wykorzystuj
wiedz cis (ktra wiedzie do tej samej konkluzji), aby wykaza suchaczom, jak
ycie codzienne jest bliskie nauk technicznych. W wielu przypadkach jak miaem
okazj si przekona jest to jedyny przykad, ktry po wielu latach pamitaj byli
studenci!
PRZYKAD 6
Obliczy dopuszczaln dugo szczeliny l umieszczonej centralnie w pamie o
szerokoci 30 cm, poddanym rwnomiernemu rozciganiu cinieniem o wartoci
140 MPa. Krytyczna warto wspczynnika intensywnoci napre wynosi 55
MPa m1/2, wytrzymao dorana na rozciganie ma warto 350 MPa.
2l
2b
b = 0,15 m
= 140 MPa
Rm = 350 MPa
KIc= 55 MPa m1/2
69
Rozwizanie:
Dopuszczaln dugo szczeliny wyznaczamy z warunku:
K I K Ic
(2.6.1)
Wspczynnik intensywnoci napre dla analizowanej konfiguracji ma posta

okrelon przez rwnanie (2.83), tzn.:
2
3
K I l 1 0.128 l b 0.288 l b 1.523 l b
(2.6.2)
Rozwizanie zadania sprowadza si zatem do znalezienia pierwiastka

nieliniowego rwnania algebraicznego o postaci:
31.03
l 1 0.853 l 12.8 l 2 451.26 l 3 0
(2.6.3)
Do jego rozwizania uyto programu Mathcad, przy czym obliczenia wykonano

dla rnych wartoci obcienia, dziki czemu moliwe byo wyznaczenie krzywej
nonoci pasma - tzn. krzywej pozwalajcej okreli dugo szczeliny
dopuszczalnej przy dowolnym poziomie obcienia, bd alternatywnie okrelenie
obcienia dopuszczalnego przy danej dugoci szczeliny. Wyniki oblicze
przedstawiono na Rys. 2.17.
Z wykresu wida, e czym wiksze obcienie tym mniejsza jest dugo
dopuszczalna szczeliny. Zauwamy, e dla szczelin bardzo krtkich ( 2l 1.6 cm)
obcienie niszczce wynikajce z rozwizania zgodnego z mechanik pkania jest
wiksze ni wytrzymao dorana. Oznacza to, e pasmo ulegnie zniszczeniu nie
wskutek obecnoci szczeliny, ale w wyniku przekroczenia wytrzymaoci (utrata
nonoci). Szczelina nie powoduje w tym wypadku zmniejszenia nonoci pasma.
Zwrmy take uwag na to, e dla szczelin o dugoci 2l przekraczajcej 21 cm
uzyskane rozwizanie jest wtpliwe, gdy wykorzystany w rozwizaniu
wspczynnik intensywnoci napre obowizuje w zasadzie dla stosunku l/b
nieprzekraczajcego wartoci 0.7.
Z Rys. 2.17 moemy odczyta rozwizanie naszego zadania. Dla obcienia
140 MPa dopuszczalna warto dugoci szczeliny wynosi 2l = 8,88 cm.
Na Rys. 2.17 pokazano rwnie krzyw wytrzymaoci uzyskan na podstawie
wspczynnika intensywnoci napre dla pasma o nieograniczonych wymiarach.
Rwnanie tej krzywej ma posta
K Ic / l
(2.6.4)
70
Z porwnania obu krzywych na Rys. 2.17 wida, e w przypadku szczelin

krtkich rnica midzy nimi jest znikomo maa. Wraz ze wzrostem dugoci
szczeliny coraz silniejszy jest wpyw skoczonej szerokoci pasma, objawiajcy si
tym, e dla ustalonej dugoci szczeliny wytrzymao takiego pasma jest mniejsza
ni pasma nieskoczonego.
W analogiczny sposb do przedstawionego powyej mona wyznacza krzywe
nonoci dla innych konfiguracji ciaa ze szczelin.
400,0
wytrzymao dorana
obcienie [MPa]
350,0
300,0
pasmo o skoczonej szerokoci
250,0
pasmo nieskoczone
200,0
l/b =0.7
150,0
140
100,0
50,0
4.44
0,0
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
14,0
dugo szczeliny l [cm]

Rys. 2.17. Krzywe nonoci dla pasma ze szczelin centraln.
PRZYKAD 7
Obliczy dopuszczaln dugo centralnej szczeliny l 1 , jak mona wprowadzi
do rozciganego pasma o szerokoci 2b osabionego dwiema szczelinami
krawdziowymi o dugoci l kada, nie zmniejszajc nonoci pasma.
Rozwizanie:
Zadanie rozwiemy przy zaoeniu, e szczelina centralna znajduje si
dostatecznie daleko od szczelin krawdziowych, mona wic zaniedba interakcj
szczelin.
Wspczynnik intensywnoci napre dla pasma ze szczelinami
krawdziowymi opisuje rwnanie (2.86):
71
2b
l
2b = 0 5 m
l = 0.05 m
l1
2
3
l
l
l
l 1.12 0.2 1.2 1.93
b
b
b
KI
(2.7.1)
Obcienie krytyczne wynikajce z warunku K I =K Ic wyraa si zalenoci:

1kr 2.2379 K I c
(2.7.2)
Dla szczeliny centralnej wspczynnik intensywnoci napre obliczamy z

rwnania (2.83):
KI
2
3
l1
l1
l1
l1 1 0.128 0.288 1.523
b
b
b
(2.7.3)
Obcienie krytyczne dla takiej szczeliny wyraa si zalenoci:

2kr K I c
l1 1.772 0.907 l1 8.167 l12 172.76 l13
(2.7.4)
Z tematu zadania wynika, e wprowadzenie szczeliny centralnej do pasma ze

szczelinami krawdziowymi nie moe zmniejsza jego nonoci - midzy
obcieniami krytycznymi dla tych dwu sytuacji musi zachodzi zatem warunek:
1kr 2kr
(2.7.5)
Wstawiajc (2.7.2) i (2.7.4) do (2.7.5), po wykonaniu oblicze otrzymujemy

dopuszczaln dugo szczeliny centralnej:
72
2l1 11.88 cm
(2.7.6)
Zauwamy, e dugo szczeliny, jak mona wprowadzi do pasma bez

zmniejszenia jego nonoci jest wiksza nie tylko od dugoci pojedynczej
szczeliny krawdziowej (5 cm), ale nawet od sumy dugoci obu szczelin
krawdziowych. wiadczy to o tym, e obnienie nonoci na skutek obecnoci
szczeliny zaley nie tylko od jej dugoci, ale rwnie konfiguracji ciaoobcienie-szczelina, wyraonej postaci wspczynnika intensywnoci napre.
PRZYKAD 8
Porwna nono rozciganego pasma o szerokoci 2b w trzech przypadkach:
1) ze szczelin centraln 2l,
2) z jedn szczelin krawdziow l,
3) z dwiema szczelinami krawdziowymi o dugoci l kada.
1
2l
2b=0.5 m
3
l
l
2b=0.5 m
l
2b=0.5 m
Rozwizanie:
Wspczynniki intensywnoci napre dla rozwaanych konfiguracji maj
postaci:
K I1
K
2
I
2
3
l
l
l
l 1 0.128 0.288 1.523
b
b
b
(2.8.1)
2
3
4
l
l
l
l
l 1.12 0.23 10.55 21.72 30.39 (2.8.2)
b
b
b
b
K I3
2
3
l
l
l
l 1.12 0.2 1.2 1.93
b
b
b
(2.8.3)
73
obc. krytyczne / KIc [m
-1/2
Obcienie krytyczne k r , a zatem i nono, wynika z warunku K I =K Ic .

Wyniki odpowiednich oblicze przedstawiono na Rys. 2.18.
10,0
szczelina centralna
8,0
szczelina boczna
6,0
2 szczeliny boczne
4,0
2,0
0,0
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
l/b
Rys. 2.18. Obcienie krytyczne k r /K I c w funkcji bezwymiarowej dugoci szczeliny l/b.
Z Rys. 2.18 wida, e przy ustalonej dugoci szczeliny najmniejsz nono ma

zawsze pasmo z jedn szczelin krawdziow, mimo e nominalna powierzchnia
przekroju (tzn. powierzchnia cakowita pomniejszona o powierzchni szczeliny) w
paszczynie szczeliny jest w tym przypadku najwiksza. Uoglniajc t
obserwacj mona powiedzie, e niesymetryczne konfiguracje ciao-szczelinaobcienie s szczeglnie niebezpieczne, gdy najbardziej obniaj nono
elementu konstrukcyjnego.
PRZYKAD 9
Porwna nono rozciganego pasma o szerokoci 2b ze szczelin centraln
2l stosujc met. mechaniki pkania oraz met. napre nominalnych.
Rozwizanie:
Klasyczny sposb wyznaczania nonoci rozciganego elementu osabionego
otworem czy naciciem polega na wykorzystaniu przy obliczaniu naprenia tzw.
przekroju nominalnego. Jego powierzchnia jest rwna powierzchni przekroju
cakowitego pomniejszonej o powierzchni nacicia. Przekrj nominalny ma wic
powierzchni rwn:
74
eliwo sferoidalne Zs 37017
2b=0.5 m
2l
KIc = 58.5 MNm -3/2

Rm = 480 MPa
Anom A Aszcz A 1
b
(2.9.1)
gdzie: A = 2 b B.
Warunek rwnowagi si ma posta:
1
nom 1
b
Korzystajc z warunku wytrzymaociowego n o m <R m

nastpujc zaleno okrelajc nono pasma:
A nom Anom
(2.9.2)
otrzymujemy
krnom R m 1
b
(2.9.3)
Mechanika pkania wykorzystuje kryterium zniszczenia K I =K Ic . Wspczynnik

intensywnoci napre dla pasma ze szczelin centraln ma posta:
2
3
l
l
l
l 1 0.128 0.288 1.523
b
b
b
KI
(2.9.4)
Nono opisana jest zatem nastpujcym rwnaniem:
kr
szcz
K Ic
2
3
l
l
l
l 1 0.128 0.288 1.523
b
b
b
Krzywe nonoci (2.9.3) i (2.9.5) przedstawiono na Rys. 2.19.
(2.9.5)
75
obc. krytyczne [MPa]
1050
mechanika pkania
900
naprenia nominalne
750
600
450
300
150
0
0
50
100
150
200
250
b/l
Rys. 2.19. Nono rozciganego pasma ze szczelin centraln.
Wida, e o nonoci elementu moe decydowa zarwno kryterium napre

nominalnych, jak i kryterium mechaniki pkania - zalenie od stosunku dugoci
szczeliny i szerokoci pasma. W analizowanym zadaniu tak wartoci graniczn
tego stosunku jest l/b0.02. Oznacza to, e dla szczelin o dugoci cakowitej 2l
mniejszej od ok. 1 cm odpowiednie jest kryterium napre nominalnych (daje ono
mniejsz nono elementu), a dla szczelin duszych od 1 cm naley posugiwa
si metodami mechaniki pkania.
ROZDZIA 3
3 UPLASTYCZNIENIE
W POBLIU WIERZCHOKA SZCZELINY
3.1
SPRYSTO-PLASTYCZNE POLE NAPRE W POBLIU

WIERZCHOKA SZCZELINY
Obserwacje dowiadczalne rozciganych prbek metalowych ze szczelinami

dowodz, e odksztacenia wystpujce w strefach przylegajcych do
wierzchokw szczelin w wielu przypadkach s odksztaceniami plastycznymi,
wykraczajcymi poza zakres odksztace, ktre mona opisa na gruncie liniowej
teorii sprystoci. Rozwizania liniowo sprystej mechaniki pkania (LSMP)
trac wic w tych obszarach, zwanych strefami plastycznymi, swoj wano.
Zwrmy w tym miejscu uwag na sprzeczno liniowo sprystego
rozwizania zadania szczeliny, a w szczeglnoci sprystego rozkadu napre z
wynikami obserwacji. Wynika z niego, e naprenie w wierzchoku szczeliny
osiga warto nieskoczenie du przy dowolnie maym obcieniu, a mimo to
nie wystpi odksztacenia plastyczne. Jest to jednak wycznie skutek
stosowanego opisu matematycznego, a nie efekt znajdujcy uzasadnienie fizyczne naprenie musi bowiem mie warto skoczon - np. w przypadku materiau
idealnie sprysto-plastycznego nie wiksz ni granica plastycznoci. W
sprystej analizie szczeliny fakt ten zupenie si ignoruje. Chcc zatem
uwzgldni sprysto-plastyczne wasnoci materiau naleaoby zastosowa opis
szczeliny na gruncie teorii plastycznoci. Pomijajc zwizane z tym trudnoci,
bardzo dua ilo istniejcych rozwiza sprystych bya wystarczajco silnym
powodem, aby poszukiwa takiego podejcia do uplastycznienia w ssiedztwie
wierzchoka szczeliny, ktre pozwolioby wykorzysta te rozwizania, a
jednoczenie w miar poprawnie opisywao efekt uplastycznienia strefy
przywierzchokowej.
Okazuje si, e pod pewnymi warunkami rozwizania LSMP mog nadal by
uyteczne przy analizie szczelin ze strefami plastycznymi. Zesp tych warunkw,
78
Uplastycznienie w pobliu wierzchoka szczeliny
do oglnie sformuowanych, prowadzi do pojcia tzw. uplastycznienia maego

zasigu (UMZ). Uwaa si, e mamy do czynienia z UMZ, wwczas gdy strefa
plastyczna wok wierzchoka jest wystarczajco maa w stosunku do dugoci
szczeliny i innych wymiarw geometrycznych ciaa, tak e spryste pole napre
wci moe stanowi dobre oszacowanie pola rzeczywistego. Jest to w pewnym
sensie warunek "asymptotyczny", w tym znaczeniu, e wraz ze wzrostem
obcienia (a zarazem z powikszaniem si strefy plastycznej) jest on coraz silniej
zaburzony. Mwic w przyblieniu, zaoenie o UMZ jest tak dugo sensowne, jak
obcienie zewntrzne jest stosunkowo mae - np. Hutchinson [3.2] twierdzi, e o
UMZ mona mwi wwczas, gdy obcienie jest nie wiksze ni poowa
obcienia wywoujcego pene uplastycznienie.
3.1.1
Model Irwina
W dalszej analizie ograniczymy si do szczeliny w I typie obcienia, dla ktrej

rozkad napre sprystych wzdu osi szczeliny(=0) ma przebieg jak na Rys.
3.1 a. Zakadajc, e materia jest idealnie sprysto-plastyczny naprenia nie
mog przekroczy wartoci granicy plastycznoci ys. Jest wic oczywiste, e
rozkad napre musi by taki, aby w strefie przywierzchokowej naprenia w
punktach, w ktrych y ys byy stae i rwne ys , a poza t stref malay wraz z
oddalaniem si od wierzchoka szczeliny. Problem sprowadza si do wyznaczenia
dugoci strefy plastycznej r p oraz rozkadu napre poza t strefa - Rys. 3.1 b.
Pierwsz historycznie, ale cigle majc znaczenie praktyczne, koncepcj
uwzgldnienia uplastycznienia w strefie wierzchokowej bya koncepcja Irwina
[3.3] bazujca na zaoeniu, e w rozkad ten moe by uzyskany w oparciu o
osobliwy, sprysty rozkad napre poprzez "obcicie" wykresu tego rozkadu na
poziomie y =ys - Rys. 3.1 c.
Jest to tzw. pierwsze przyblienie przyjmuje si, e strefa plastyczna ma
dugo , ktra wynika z warunku :
KI
ys
KI
ys
(3.1)
2
2
1

l
2
y
s
(3.2)
79
KI
2r
a.
r
l
y
ys
b.
r
rp
l
y
ys A
c.
KI
2r
lef
y
ys
d.
lef
l
K I
2r
r
rp
Rys. 3.1. Sprysto-plastyczny rozkad naprenia wg modelu Irwina.
Z Rys. 3.1 c wida jednoczenie, e przy takim podejciu naprenia w

zakreskowanym obszarze A, usunitym z wykresu napre na skutek jego "obcicia"
na poziomie y =ys s niezrwnowaone, co prowadzi do konkluzji, e nastpi
dalsze uplastycznienie, a dugo strefy plastycznej bdzie w rzeczywistoci
80
wiksza ni to wynika z relacji (3.2). Obliczmy wielko niezrwnowaonej siy w

obszarze A (oznaczmy j dla uproszczenia tym samym symbolem A). Wynosi ona:
KI
2r
dr B
(3.3)
gdzie:
B oznacza pole obszaru zawartego midzy prost y=ys, osi r, osi y i prost
r=. Jest ono zarazem rwne sile pochodzcej od napre zawartych w
obszarze B. Biorc pod uwag, e B=y - z rw.(3.2) otrzymujemy:
A ys
(3.4)
Zauwamy, e niezrwnowaon si o wartoci A mona zrwnoway

poprzez powikszenie dugoci strefy plastycznej o odcinek , co jest rwnowane
poszerzeniu prostoktnego, plastycznego rozkadu napre o prostokt o polu C.
Dugo odcinka wynika z warunku:
AC
(3.5)
Dugo tak poprawionej strefy plastycznej wynosi:

rp 2
(3.6)
Ostatecznie zatem po wykorzystaniu (3.) otrzymujemy w PSN dugo strefy

plastycznej (tzw. II przyblienie) w postaci:
1
rp
KI
ys
(3.7)
lub:
2

rp
l
y s
(3.8)
Dla paskiego stanu odksztacenia - Irwin otrzyma zaleno na stref

plastyczn w postaci:
1
rp
3
KI
ys
81
(3.9)
Pozostaje jeszcze do wyznaczenia rozkad naprenia poza stref plastyczn.

Irwin wprowadzi pojcie tzw. szczeliny zastpczej, duszej od szczeliny
rzeczywistej, o wierzchoku przesunitym na osi podunej szczeliny o dugo
odcinka - Rys. 3.1 c, d. Dugo efektywna szczeliny zastpczej wynosi zatem
lef =l+. Na skutek tej "fikcyjnej" zmiany dugoci szczeliny zmienia si take
warto wspczynnika intensywnoci napre - wynosi ona teraz:
K I l
(3.10)
Zmodyfikowany rozkad napre sprystych poza stref plastyczn o

dugoci r p - Rys. 3.1 d - okrelony jest nastpujcym rwnaniem:
y
3.1.2
K I
(3.11)
2r
Efektywny wspczynnik intensywnoci napre
Wspczynnik intensywnoci napre opisujcy pole napre w pobliu

wierzchoka szczeliny zastpczej, okrelony jest rwn. (3.10)
K I l
(3.12)
gdzie jest okrelone przez rw. (3.2).

Zauwamy, e dla szczeliny zastpczej - warunek "obcicia" napre dla r=
na poziomie ys prowadzi do innej zalenoci na ni to wynika z rw. (3.2).
Korzystajc z (3.11) i uwzgldniajc (3.5) otrzymujemy:
1
K I
ys
(3.13)
Wstawiajc (3.13) do (3.12) otrzymamy rwnanie okrelajce efektywny

wspczynnik intensywnoci napre w postaci:
82
K I
1 0.5
12
ys
(3.14)
12
Dugo strefy plastycznej z uwzgldnieniem omawianej poprawki naley dla

spjnoci modelu oblicza z zalenoci (dla PSN):
1 K
rp I
y s

ys

1 0.5
l
y s
(3.15)
Wyznaczmy jeszcze charakterystyczne przemieszczenia brzegw szczeliny

zastpczej, a mianowicie jej rozwarcie w poowie dugoci (COD) oraz rozwarcie
w punkcie odpowiadajcym pooeniu wierzchoka szczeliny pierwotnej (CTOD Crack Tip Opening Displacement) - Rys. 3.2.
u2
CTOD
x1
COD
Rys. 3.2. Rozwarcie brzegw szczeliny zastpczej.
Zgodnie z rw. (2.51) rozwarcie szczeliny opisuje rwnanie:

u 2 u2 2 c
x12
(3.16)
Maksymalne rozwarcie wynosi:

COD 2 c l
(3.17)
Z punktu widzenia stosowanych w mechanice pkania kryteriw propagacji

szczeliny wana jest znajomo rozwarcia wierzchokowego dla x1=l. Wynosi ono:
CTOD 2 c
l2 2 c
2l 2c
l rp
(3.18)
83
Wystpujce w rwnaniu (3.18) obcienie moe by wyeliminowane

poprzez wykorzystanie zwizku:
KI C
1
C
dla PSN
dla PSO
(3.19)
Wstawiajc (3.19) do (3.18) otrzymujemy:

CTOD
2c
KI
C
rp
(3.20)
Korzystajc z wyrae okrelajcych wspczynnik c - rw. (2.52), C - rw.

(3.19) oraz dugo strefy plastycznej r p - rw. (3.7) i (3.9), po prostych
przeksztaceniach otrzymujemy rozwarcie wierzchokowe w postaci:
- dla paskiego stanu naprenia:
CTOD
2
4 KI
E ys
(3.21)
- dla paskiego stanu odksztacenia:

CTOD
3.1.3
4 1 2 K I2
3E
ys
(3.22)
Model Dugdalea
Schematyzacja
sprysto-plastycznego
zachowania
si
szczeliny
zaproponowana przez Dugdalea [3.1] pozwala na peniejsze uwzgldnienie
uplastycznienia ni w modelu Irwina, jakkolwiek nadal bazuje ona na czysto
sprystych rozwizaniach dotyczcych pola napre i przemieszcze.
U podstaw modelu leay obserwacje dowiadczalne zachowania si szczeliny
w cienkiej blasze ze stali mikkiej. Dugdale stwierdzi, e uplastycznienie w
pobliu wierzchoka szczeliny objawia si powstaniem krzyowych paszczyzn
polizgu, nachylonych pod katem 45 do paszczyzny blachy - Rys. 3.3. Wysoko
strefy plastycznej jest w zwizku z tym rwna gruboci blachy t. Zakadajc, e
grubo jest znikomo maa w stosunku do pozostaych wymiarw blachy, a take
dugoci strefy plastycznej, Dugdale przyj, e prostoktny ksztat strefy
plastycznej mona aproksymowa odcinkiem. Z przedstawionego powyej
84
rozumowania wynika rwnie i ten wniosek, e model Dugdale'a dotyczy

wycznie paskiego stanu naprenia.
strefy plastyczne
t
t
szczelina rzeczywista
2l
Rys. 3.3. Strefa plastyczna w modelu Dugdalea.
Koncepcyjnie model Dugdalea jest podobny do modelu Irwina, gdy i tu stref

plastyczn traktuje si jak cz "nowej" szczeliny, tzw. szczeliny zastpczej o
dugoci rwnej sumie dugoci szczeliny rzeczywistej i strefy plastycznej . Stref
plastyczn usuwa si mylowo z materiau, tworzc fikcyjn szczelin (w
rzeczywistoci w miejscu uplastycznienia, nie wystpuje niecigo materiau), do
powierzchni ktrej przykada si obcienie wywoane oddziaywaniem
"odrzuconej" czci materiau, rwne granicy plastycznoci ys. Obcienie szczeliny
Dugdalea pokazano na Rys. 3.4.
x2
ys
ys x
1
ys
ys
l
r
L
Rys. 3.4. Model Dugdale'a.
Warunki brzegowe dla analizowanego zagadnienia maj posta:
dla x 2 0
0
12
22 0
22 y s
dla dowolnego x1
dla
x1 <l
dla l < x1 <L
(3.23)
dla x 2 0
x1 L
85
u2 0
(3.24)
Podstaw modelu jest zaoenie, e ciao zachowuje si jak orodek liniowo

sprysty, a uplastycznienie strefy brzegowej jest uwzgldniane jedynie poprzez jej
obcienie ys. Dziki takiemu podejciu moliwe jest zastosowanie zasady
superpozycji, jak to zostao pokazane na Rys. 3.5.
Naprenie w kierunku osi x 2 i rozwarcie szczeliny mona zapisa w postaci
sum:
A
B
22 22
22
(3.25)
u 2 u 2A u 2B
(3.26)
Do znalezienia rozwiza dla zada A i B wykorzystuje si metod

Westergaarda. Funkcje napre dla obu przypadkw obcienia maj postaci
(rw. (2.32) i (2.77)):
ys
x2
ys
ys
x1
+
L
ys
r
l
L
Rys. 3.5. Zasada superpozycji obcie w modelu Dugdale'a.
2 ys
arcctg

(3.27)
z L2
2
z 2 L2
L2 l 2
z
z 2 L2
arccos
(3.28)
86
Rozpatrujc tylko punkty lece na osi x 1 i korzystajc z zalenoci (2.27)

otrzymujemy:
22 Re
1
22
x L2
2
1
(3.29)
F l , L, x1
(3.30)
gdzie:

2 ys
l
F l , L, x 1 x 1
arccos
L

l x12 L2
2 ys
x12 L2
arcctg
x 1 L2 l 2
(3.31)
Rozkad napre okrelony przez rw. (3.30) jest rozkadem osobliwym, co

stoi w sprzecznoci z modelem, ktry wymaga, aby naprenie w wierzchoku
szczeliny zastpczej byo skoczone i rwne ys . Spenienie tego warunku
moliwe jest tylko wwczas, gdy speniony jest warunek:
lim F l , L, x1 0
x1 L
(3.32)
Zastosowanie tego warunku do (3.30) prowadzi do rwnania okrelajcego

dugo strefy plastycznej w postaci:

L
sec
2 ys
l
(3.33)
(3.34)
lub:

r l sec
2 ys
Rozwijajc funkcj sec w szereg potgowy i biorc jedynie pierwszy wyraz

rozwinicia, otrzymujemy:
2 2 K I
r l

8 2y s 8 ys
87
(3.35)
Rozkad naprenia 22, po uwzgldnieniu (3.33) przyjmuje posta:

l
22
arccot
x1
x12 L2
L2 l 2
2 ys
(3.36)
Przemieszczenia brzegw szczeliny dla konfiguracji A okrela rwnanie (2.51):

u 2A
2
E
L2 x12
(3.37
W przypadku konfiguracji B naley wykorzysta oglne rwnanie

przemieszcze (2.29), ktre dla x 1 =0 i dla paskiego stanu naprenia upraszcza si
do postaci:
u 2B
2
Im B
E
(3.38)
Pominiemy tu uciliwe obliczenia prowadzce do funkcji przemieszcze i

ograniczymy si do podania kocowego rezultatu, ktry jest nastpujcy:
u2 x1 ,0
ys
x1 l L, x1 , l x1 l L, x1 , l
E
L , x1 , ln
L2 x 1
L2 x 1
L
L
x12 L2 2
x12 L2 2
(3.39)
(3.40)
Dalsze wnioski dotyczce modelu Dugdalea, a w szczeglnoci

charakterystycznych przemieszcze (COD i CTOD) i ksztatu brzegu szczeliny
Dugdalea oraz porwnanie tego modelu z modelem Irwina znajdzie czytelnik w
przykadach 1, 2 i 3.
3.2
KSZTAT STREF PLASTYCZNYCH
W rozwaanych uprzednio modelach Irwina i Dugdalea ograniczalimy si do

uplastycznienia w punktach lecych na osi podunej szczeliny. Uplastycznienie
zachodzi jednak take w innych punktach. Interesujce jest zatem pytanie o ksztat
88
obszaru uplastycznionego. Rozwizanie tego zagadnienia w ramach teorii

plastycznoci jest bardzo zoonym zagadnieniem, tote poszukiwano takich
oszacowa rozwizania, ktre z jednej strony byyby proste do uzyskania, ale z
drugiej w miar poprawne. Podejcie, ktre zapewnia spenienie obu tych
wymaga oparte jest na wykorzystaniu sprystych, osobliwych pl napre
wok wierzchoka szczeliny i kryteriw wyteniowych Hubera-MisesaHencky'ego (HMH) lub Galileusza-Treski-Guesta. Idea tego podejcia zamyka si
w stwierdzeniu, e uplastycznienie materiau w danym punkcie nastpuje
wwczas, gdy spenione jest w nim odpowiednie kryterium wyteniowe. Biorc
jako granic napre niebezpiecznych granic plastycznoci ys mona mwi o
kryterium plastycznoci. Oglny algorytm wyznaczania strefy plastycznej
przedstawiono na Rys. 3.6.
Sposb wyznaczania strefy plastycznej pokaemy na przykadzie szczeliny w I
typie obcienia. Przypomnijmy rozkady napre w okolicy wierzchoka szczeliny,
okrelone w biegunowym ukadzie wsprzdnych (r, ), umieszczonym w
wierzchoku - rw. (2.45):
11
KI
22
KI
2r
2 r
cos
3
1 sin sin
2
2
2
cos
3
1 sin sin
2
2
2
KI
12
2r
sin
3
cos cos
2
2
2
2 KI
33
11 22 2 r cos 2
(3.41)
dla PSN
dla PSO
Naprenia gwne dla paskiego (lub pseudopaskiego w przypadku PSO)

stanu naprenia okrelaj rwnania:
1,2
11 22
2
1
2
11
22
4 122
(3.42)
89
osobliwe pole napre

wyznaczone wg LSMP
naprenia gwne
kryterium plastycznoci
H-M-H lub C-T-G
ksztat strefy
uplastycznionej
Rys. 3.6.
Algorytm wyznaczania strefy plastycznej w pobliu wierzchoka szczeliny.
0
3
33
dla PSN
dla PSO
(3.42)
Po prostych obliczeniach otrzymujemy naprenia gwne:

1,2
KI
2r
cos
1 sin
2
3 2 K I
2 r cos 2
(3.43)
dla PSN
dla PSO
Do wyznaczenia strefy plastycznej wykorzystamy kryterium H-M-H, ktre ma

posta:
3 3 2
2
2 2ys
(3.44)
Wstawiajc (3.43) do (3.44), po przeksztaceniach otrzymamy rwnania

okrelajce pooenie punktw brzegowych stref plastycznych w postaci:
90
1
3
1 cos sin 2
r 4
2
rp
1 1 2 2 1 cos 3 sin 2
4
2
dla PSN
(3.45)
dla PSO
gdzie:
1
rp
KI
ys
(3.46)
Kadc we wzorach (3.45) = 0 otrzymujemy zasig strefy plastycznej wzdu

osi szczeliny x1 w postaci:
2
r
1 KI
p
2 2 ys
r 0
2
rp
1 2
2
1 2
2
2
dla PSN
KI
ys
(3.47)
dla PSO
Z (3.47) wynika, e kryterium H-M-H dla PSN daje zasig strefy plastycznej
dla =0 taki sam, jak I przyblienie w modelu Irwina. W przypadku PSO,
przyjmujc typow dla metali warto wspczynnika Poisson'a =1/3, otrzymujemy:
1 KI
rp
9 ys
(3.48)
a zatem warto 9-krotnie mniejsz ni dla PSN.

Ksztat stref plastycznych dla PSN i PSO pokazano schematycznie na Rys. 3.7.
Ksztaty pokazane na Rys. 3.7 naley traktowa jedynie jako przyblione, co
wynika z przyjtej koncepcji ich wyznaczania, opartej w istocie na czysto
sprystych rozwizaniach dotyczcych pola napre. Czynione byy liczne prby
analizy tego zagadnienia, uwzgldniajce plastyczn redystrybucj napre
(Stimpson, Eaton, McClintock, Hult, Tuba, Rice, Rosengren, Hahn), jednak na dzi
panuje pogld, e adne z istniejcych rozwiza okrelajcych ksztat stref
plastycznych nie jest w peni zadowalajce. Take weryfikacja dowiadczalna
napotyka na podstawowe trudnoci, gdy techniki badawcze nie s w stanie
precyzyjnie rozrni strefy sprystej od plastycznej, a ponadto z reguy badania
91
prowadzone s na zewntrznej powierzchni prbek, niedajcej adnego obrazu

zachowania si prbki w jej wntrzu.
PSN
PSO
Rys. 3.7. Ksztat stref plastycznych wg kryterium plastycznoci H-M-H.
3.2.1
Grubo ciaa, a ksztat strefy plastycznej
Paski stan naprenia i paski stan odksztacenia, pojciowo jasne i precyzyjne,

w odniesieniu do rzeczywistych cia czciowo trac te atrybuty. Dla przykadu - w
bardzo cienkich elementach (np. blachach) mona przyj, e znajduj si one w
PSN. W elementach grubych dominuje PSO, ale na ich powierzchniach
zewntrznych wystpuje zawsze PSN, mamy wic do czynienia z "mieszanym"
stanem naprenia. Ta podstawowa i oglna obserwacja odnosi si oczywicie
take do zagadnienia ciaa ze szczelin, a w szczeglnoci do wpywu gruboci
ciaa na stan naprenia i ksztat strefy plastycznej. Poprzednio pokazalimy, e
zaley on od stanu naprenia, a wic i gruboci. Co wicej musi si on zmienia
po gruboci elementu - od ksztatu charakterystycznego dla PSN na powierzchni,
do ksztatu odpowiadajcego PSO we wntrzu elementu. Przestrzenny obraz strefy
plastycznej pokazano na Rys. 3.8.
Wpyw paskiego stanu naprenia na powierzchniach zewntrznych na
promie strefy plastycznej w gbi ciaa objawia si tym, e promie strefy
plastycznej dla PSO jest wikszy ni to wynika z rw. (3.48). Przyjmuje si
oglnie, e miarodajne dla PSO jest oszacowanie Irwina (3.9). Reasumujc, za
miarodajne oszacowania strefy plastycznej wzdu osi szczeliny przyjmuje si
zwizki:
1 K 2
I
y s
rp
2
1 KI
3 y s
dla PSN
(3.49)
dla PSO
92
Paski stan
naprenia
Paski stan
odksztacenia
Paski stan
naprenia
Rys. 3.8. Schematyczny obraz trjwymiarowej strefy plastycznej.
Pozostaje otwarte pytanie o kryterium pozwalajce rozrni PSN i PSO. Na

podstawie bada dowiadczalnych przyjmuje si, e paski stan naprenia jest
dominujcy (wpyw PSO jest pomijalny) gdy zachodzi zwizek:
1 K
B rp I
ys
(3.50)
Warunek paskiego stanu odksztacenia, zgodnie z norm amerykask - ASTM

E-399-81 [3.5], na ktrej oparte s normy dot. mechaniki pkania w wielu krajach,
ma posta:
B 25 r p
(3.51)
Po uwzgldnieniu (3.49 b) otrzymujemy:

KI
B ~ 2.5
y s
(3.52)
Uplastycznienie materiau jest czsto czone z wystpowaniem polizgw w

paszczyznach maksymalnych napre stycznych (zniszczenie materiau w
wyniku przekroczenia maksymalnych napre stycznych jest przedmiotem
kryterium wyteniowegoTreski). Ukad tych paszczyzn tworzy tzw. "wzorzec"
deformacji plastycznej. W celu wyznaczenia paszczyzn polizgw w otoczeniu
wierzchoka szczeliny w warunkach tak PSN, jak i PSO wykorzystamy konstrukcj
k Mohra.
93
Konstrukcj k Mohra dla PSN i PSO przedstawia Rys.3.9.

Przyjmiemy ponadto, tak jak to si czsto czyni w teorii plastycznoci, e
obowizuje warunek nieciliwoci (brak zmiany objtoci), tzn. = 0.5.
Naprenia gwne wynosz wwczas:
max
max
1
3
2
a.
b.
Rys. 3.9. Koa Mohra dla: a) paskiego stanu naprenia, b) paskiego stanu odksztacenia
1,2
cos 1 sin
2
2
2r
KI
0
3
0,5 1 2
(3.53)
dla PSN
dla PSO
Maksymalne naprenia styczne wynosz:
max
1 3
2
1 2
2
dla PSN
(3.54)
dla PSO
94
Paszczyzny, w ktrych wystpuj te naprenia s okrelone w przestrzeni

Haigha-Beckera (osie ukadu okrelajcego t przestrze pokrywaj si z osiami
6
napre gwnych) wersorami :
0; 1/ 2; 1 2
1 2 ; 1 2 ;0
dla PSN
(3.55)
dla PSO
Z (3.55) wynika zatem, e w przypadku PSN - paszczyzny maksymalnych

napre stycznych zawieraj o x i s nachylone pod ktem 45 do paszczyzny
(x, z). W przypadku PSO paszczyzny wystpowania max zawieraj o z i s
nachylone pod ktem 45 do paszczyzny (x, z). Pokazano to na Rys. Rys. 3.10.
Z Rys. 3.9 i Rys. 3.10 wida, e obraz deformacji plastycznych w ciele ze
szczelin zaley od tego czy ciao znajduje si w PSN czy te PSO. Maksymalne
naprenie styczne w PSO jest wyranie mniejsze ni w PSN. Z postaci rwna
(3.53) i (3.54) wynika, e ma x mona zapisa jako iloczyn obcienia
zewntrznego i liczbowego mnonika M zalenego od parametrw
geometrycznych szczeliny oraz pooenia punktu. Przywoujc kryterium Treski
nietrudno std wysnu konkluzj, i do uplastycznienia w okrelonym punkcie
ciaa ze szczelin w PSO potrzebne jest znacznie wiksze obcienie ni w PSN.
Inna konkluzja to ta, e pooenie paszczyzn, w ktrych rozwija si
uplastycznienie materiau rwnie zaley od stanu mechanicznego ciaa (PSN czy
PSO), a w zwizku z tym rne s take "wzorce" deformacji plastycznej.
y 2
Rys. 3.10.
y 2
x
1
x
1
Paszczyzny maksymalnych napre stycznych dla: a) paskiego stanu

naprenia, b) paskiego stanu odksztacenia
Na rys. 3.10 przestrze Haigha-Beckera wyznaczona jest przez osie ukadu (1, 2, 3). Ukad
wsprzdnych (x, y, z) zaczepiony w wierzchoku szczeliny pokazano dla uatwienia
czytelnikowi odniesienia paszczyzn polizgw wzgldem szczeliny. Wersory (3.55) okrelone s
w ukadzie napre gwnych.
95
Naley tu zwrci uwag na pewien istotny szczeg, zwizany z przedstawion

powyej analiz paszczyzn polizgw plastycznych. Zauwamy, e w warunkach
PSO, dla =0 rwnanie (3.53) daje 1 = 2 = 3 . W konsekwencji max =0, a to
oznaczaoby, e uplastycznienie nie wystpi. Tak wic przeprowadzona analiza
obowizuje wwczas, gdy kt jest choby tylko nieznacznie rny od zera. Z tej
obserwacji wynika take i ten wniosek, e maksymalne naprenie styczne i
odpowiadajce mu paszczyzny musz zalee w pewien sposb od kta . Dla
PSO - ze wzgldu na to, e 3 zawsze dziaa w kierunku osi z - paszczyzny
polizgu musz by prostopade do paszczyzny (x, y), a zatem paszczyzny, w
ktrej ley tarcza ze szczelin, ale kt ich nachylenia do paszczyzny (x, z) moe
by inny ni 45. "Wzorce" deformacji plastycznych dla PSN i PSO pokazano na
Rys. 3.11. Dla paskiego stanu naprenia przyjmuj one form paszczyzn
cinania, tosamych z paszczyznami maksymalnych napre stycznych,
okrelonych ktem 45, a dla paskiego stanu odksztacenia maj posta tzw.
"zawiasu" plastycznego.
Rys. 3.11. "Wzorce" deformacji plastycznej dla: a) PSN, b) PSO.
96
3.3
PRZYKADY
PRZYKAD 1
Porwna dugoci strefy plastycznej wynikajce z modelu Irwina i Dugdale'a.
Rozwizanie:
Dugoci strefy plastycznej w PSN wg modelu Irwina jest okrelona rwnaniem
(3.7), a z uwzgldnieniem poprawki wynikajcej z efektywnego wspczynnika
intensywnoci napre - przez rw. (3.15). Strefa plastyczna wg modelu
Dugdalea okrelona jest rwnaniem (3.34) - pene rozwizanie - i rwnaniem
(3.35) - rezultat przybliony. Bezwymiarowe dugoci strefy plastycznej
(odniesione do dugoci szczeliny rzeczywistej) wynikajce z w/w rwna maj
odpowiednio postaci:
r p l ys
(3.1.1)
2
2
r p l ys 1 0.5 ys
(3.1.2)

r p l sec
1
2 ys
(3.1.3)
r p l 2 8 ys
(3.1.4)
Wyniki zestawiono na Rys. 3.12.

Z wykresu wida, e najwiksz dugo strefy plastycznej daje pene
rozwizanie Dugdalea, a najmniejsz model Irwina. Model Irwina, rwnie po
uwzgldnieniu odpowiedniej poprawki, podobnie, jak i przyblione rozwizanie
Dugdalea nie mog by stosowane przy duych stosunkach /ys , gdy wwczas
rwnie strefa plastyczna jest rozlega, a to powoduje, e lokalna charakterystyka
jak jest K I staje si bezuyteczna. Grna granica stosunku /ys , dla ktrej
rozwizania s moliwe do zaakceptowania wynosi 0.6 wg Knotta [3.4] i 0.5 wg
Hutchinsona [3.2].
97
bezwymiarowa dugo
strefy plastycznej
0,8
mod. Irwina
mod. Irwina (popr.)
mod. Dugdale'a
mod. Dugd. (przybl.)
0,6
0,4
0,2
0
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
bezwymiarowe obcienie
Rys. 3.12. Bezwymiarowa dugo strefy plastycznej r/l w funkcji bezwymiarowego
obcienia / ys
PRZYKAD 2
Wyznaczy rozkad naprenia 22 wg modelu Irwina i Dugdale'a dla stosunku
/ys =0.5.
Model Irwina
y
x2
ys
y
x1
l
rp
K I*
2r
Rozkad naprenia y dla modelu Irwina podaje rwnanie (3.11). Obowizuje

ono dla r r p / 2 . Efektywny wspczynnik intensywnoci napre okrelony jest
przez rw. (3.14), a dugo strefy plastycznej przez (3.15). Dla bezwymiarowego
obcienia o wartoci /ys =0,5 z wymienionych rwna otrzymujemy:
98
r p 0.2857 l
y
ys
0.378
(3.2.1)
K I 1.069
(3.2.2)
l r
dla r 0.14285 l
(3.2.3)
Korzystajc z transformacji wsprzdnej r w postaci:

x1 l r p 2 r
r x1 1.14285 l
(3.2.4)
Rozkad bezwymiarowego naprenia przyjmuje posta:

y
0.378
ys
1
x1 l 1,14285
dla
x1
1.2857
(3.2.5)
Wykres powyszej zalenoci przedstawiono na Rys.3.13.

Model Dugdale'a
x2
ys
y
l
x1
rp
L
Rozkad naprenia y dla modelu Dugdale'a w przedziale x1L okrela

rwnanie (3.36). Dugo strefy plastycznej opisana jest przez rw. (3.34). Dla
bezwymiarowego obcienia o wartoci /ys =0.5 z wymienionych rwna
otrzymujemy :
r p 0.4142 l
y
ys
2
arcctg
1 2 l x1
L 1.4142 l
dla
x1
l
(3.2.6)
1.4142
(3.2.7)
99
Rozkad naprenia pokazano na Rys. 3.13.

Zauwamy, e jedynie w przypadku modelu Dugdale'a naprenie y , wraz z
oddalaniem si od wierzchoka szczeliny zmierza do wartoci /ys =0.5, a wic
wartoci rwnej obcieniu zewntrznemu. Tego oczywistego rezultatu nie daje
model Irwina, bazujcy na lokalnej charakterystyce, jak jest wspczynnik
intensywnoci napre.
Bezwymiarowe
naprenie
mod. Dugdale'a
mod. Irwina
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0
Bezwymiarowa wsprzdna x1/l

Rys. 3.13. Bezwymiarowe naprenie y/ys w funkcji pooenia punktu na osi szczeliny o
bezwymiarowej wsprzdnej x 1 /l.
PRZYKAD 3
Wyznaczy ksztat brzegu szczeliny Dugdale'a.
Rozwizanie:
Przemieszczenia punktw brzegu szczeliny opisuje rwnanie (3.39) wraz z
(3.40). Korzystajc z niego obliczymy rozwarcie szczeliny w poowie dugoci
(COD) i w wierzchoku szczeliny wyjciowej (rzeczywistej) (CTOD). W wyniku
prostych, cho nucych oblicze otrzymujemy:
COD 2 u 2 x1 0, x 2 0
4 ys l
E
CTOD 2 u 2 x1 l , x 2 0
ln
1 1 1 A 2
1 1 1 A 2
8 ys l
E
ln A
(3.3.1)
(3.3.2)
100
gdzie:

A sec
2
ys
(3.3.3)
Wyznaczmy take pooenie stycznych do brzegu szczeliny Dugdalea w

wierzchoku szczeliny rzeczywistej i zastpczej. Pochodna funkcji (3.40) ma
posta:
L, x1 ,
2
x1
x1
L2 2
L2 x12
(3.3.4)
Korzystajc z tej pochodnej i dokonujc przeksztace algebraicznych,

nietrudno wykaza, e pooenie stycznych okrelaj relacje:
u2
x1
(3.3.5)
(3.3.6)
x1 l
u2
x1
x1 L
Ksztat brzegu szczeliny Dugdalea, wynikajcy z (3.3.5) i (3.3.6) pokazano na

Rys. 3.14.
styczna
u2
l
L
Rys. 3.14. Ksztat brzegu szczeliny Dugdale'a.
Z Rys. 3.14 wida, e ksztat ten zasadniczo rni si od eliptycznego ksztatu

brzegu szczeliny Griffith'a (Rys. 2.3).
101
PRZYKAD 4
Powierzchnia szczeliny w nieskoczonej tarczy obciona jest par si skupionych
P*, umieszczonych w odlegoci b od pionowej osi symetrii szczeliny (Rys. 3.15).
Wyznaczy dugo strefy plastycznej dla tej konfiguracji wg modelu Dugdalea.
b
P*
B
*
P
l
b
P*
ys
P*
ys
r
l=0.01 m
b=0.005 m
B=0.01 m
P*=38 kN
ys=350 MPa
Rys. 3.15. Szczelina obciona siami skupionymi
Rozwizanie:
Zgodnie z koncepcj Dugdale'a szczelina zastpcza skada si ze szczeliny
rzeczywistej powikszonej o stref plastyczn. Obcienie szczeliny zastpczej
stanowi zatem para si P * oraz stae obcienie ciskajce ys w obrbie strefy
plastycznej. Dugo tej strefy wynika w modelu Dugdalea z warunku skoczonej
wartoci naprenia w wierzchoku szczeliny zastpczej, co jest rwnowane
warunkowi zerowania si cakowitego wspczynnika intensywnoci napre.
Warunek ten ma posta:
KP K 0
(3.4.1)
102
Wspczynnik koncentracji napre dla szczeliny zastpczej obcionej par

si ma posta (patrz rw. (1.76)):
KP
2P
L b
2
(3.4.2)
gdzie P jest si na jednostk szerokoci tarczy. Tak wic mamy:
P P B 3.8 MN m
(3.4.3)
Wspczynnik intensywnoci napre dla tarczy ze szczelin obcion staym

obcieniem ys w obrbie strefy plastycznej typu Dugdale'a ma posta (patrz rw.
(1.78)):
L
l
arcsin
K 2 ys
(3.4.4)
Dugo strefy plastycznej jest rozwizaniem rwnania:

P
ys B
L2 b2 arcsin
l
L
(3.4.5)
Numeryczne rozwizanie tego rwnania daje dugo strefy plastycznej:

r L l 1.658 mm
(3.4.6)
co stanowi 14.2 procent dugoci szczeliny zastpczej L.

PRZYKAD 5
Odporno materiau na pkanie (krytyczny wspczynnik intensywnoci
napre) wynosi KIc=80 MPa m1/2 , a granica plastycznoci ys =410 MPa.
Uwzgldniajc uplastycznienie w wierzchoku szczeliny w warunkach paskiego
stanu odksztacenia wyznaczy "poprawk" w wartoci odpornoci na pkanie.
Rozwizanie:
Dugo strefy plastycznej w warunkach PSO wynosi:
2
1 K Ic
rp
0.404 cm
3 ys
(3.5.1)
103
"Poprawiona" (efektywna) warto odpornoci na pkanie wyraa si

zalenoci:
K Ic
l r p 2
(3.5.2)
a wyjciowa odporno zwizkiem:

K Ic l
(3.5.3)
Zachodzi zatem zwizek:

K Ic
KI c
rp
(3.5.4)
2l
Wemy szczelin o dowolnej dugoci np. l=2.5 cm. Otrzymamy wwczas z

(3.5.4):
K Ic
K Ic
1.04
K Ic 83.2 MPa
(3.5.5)
Tak wic uwzgldnienie poprawki plastycznej spowodowao 4% wzrost

odpornoci na pkanie.
PRZYKAD 6
Jakie jest rozwarcie w wierzchoku szczeliny (CTOD) o dugoci l=0.25 cm
przy zniszczeniu w materiale o odpornoci na pkanie KIc=55 MPa m1/2 , granicy
plastycznoci ys =480 MPa, module sprystoci E=70 GPa i wspczynniku
Poissona =0.3. Wyznaczy nono i CTOD w warunkach paskiego stanu
odksztacenia z uwzgldnieniem poprawki wynikajcej z uplastycznienia w pobliu
wierzchoka szczeliny.
Rozwizanie:
Rozwarcie szczeliny w wierzchoku (CTOD) wynosi:
CTOD
4 1 2
3 E
K Ic2
0.035 mm
ys
(3.6.1)
Dugo strefy plastycznej i "poprawiona" warto odpornoci na pkanie obliczone jak w przykadzie 5 wynosz:
104
r p 1.4 mm
K Ic
KI c
1.13 K Ic 62.15 MPa m
(3.6.2)
(3.6.3)
Nono okrelona jest rwnaniem w postaci:

c
K Ic
l rp 2
619.9 MPa
(3.6.4)
Jest to warto duo wiksza od granicy plastycznoci, co oznacza, e

mechanika pkania nie ma w tym wypadku zastosowania, a zniszczenie nastpi
wskutek uplastycznienia.
Biorc pod uwag to, e maksymalne naprenie moe by rwne co najwyej
granicy plastycznoci, "poprawiona" warto odpornoci na pkanie moe by
przedstawiona w postaci:
K Ic ys l rp 2 48.13 MPa m
(3.6.5)
za CTOD z uwzgldnieniem poprawki plastycznej w postaci:

CTOD
4 1 2 K Ic2
3 E
ys
0.027 mm
(3.6.6)
ROZDZIA 4
4
ENERGETYCZNY OPIS SZCZELINY
Przedmiotem zainteresowa mechaniki pkania jest ciao zawierajce szczelin

makroskopow, tzn. o minimalnym wymiarze rzdu 10-2 cm. Podstawowym
pytaniem, na jakie powinna odpowiedzie mechanika pkania jest pytanie o wpyw
szczeliny na nono elementu j zawierajcego. Udzielenie odpowiedzi na tak
postawione pytanie moliwe jest tylko wwczas, gdy:
1) sformuowany jest model teoretyczny szczeliny,
2) znane jest rozwizanie dla takiego modelu, tzn. znane jest pole napre,
odksztace i przemieszcze,
3) sformuowane jest kryterium inicjacji wzrostu szczeliny, pozwalajce
okreli obcienie niszczce przy danej jej dugoci, bd te dopuszczaln
dugo przy danym obcieniu.
Dwa pierwsze z wymienionych warunkw stanowiy przedmiot rozwaa
poprzednich rozdziaw, za trzeci bdzie treci kilku kolejnych. W tym rozdziale
przedstawiona bdzie analiza wzrostu szczeliny na gruncie bilansu energetycznego
ciaa sprystego ze szczelin. Koncepcja energetycznego opisu szczeliny
zwizana jest z nazwiskiem Griffitha i jest historycznie pierwsz propozycj
sformuowania kryterium pkania, opartego na pojciu tzw. prdkoci uwalniania
energii. Jak zostanie wykazane - opis energetyczny jest w peni zgodny z opisem
szczeliny opartym o koncepcj wspczynnika intensywnoci napre. W
niniejszym rozdziale bdzie rwnie przedstawione pojcie podatnoci, cile
zwizane z energi ciaa ze szczelin, bardzo uyteczne w dowiadczalnym
wyznaczaniu prdkoci uwalniania energii i wspczynnika intensywnoci
napre.
4.1
BILANS ENERGETYCZNY CIAA ZE SZCZELIN
Zgodnie z zasad zachowania energii, bilans energetyczny dla ciaa

zawierajcego szczelin, poddanego dziaaniu dowolnego obcienia mona
zapisa w postaci rwnania:
106
Energetyczny opis szczeliny
L E K W
(4.1)
gdzie:
L oznacza prac wykonan przez obcienie zewntrzne w jednostce czasu
(moc), E - prdko zmian energii wewntrznej ciaa, K - prdko zmian
energii kinetycznej ciaa, za W oznacza energi zuyt na utworzenie
jednostki powierzchni szczeliny w jednostce czasu (energia powierzchniowa).
Symbolem oznaczono pochodne wzgldem czasu odpowiednich
wielkoci.
Energia wewntrzna moe by przedstawiona jako suma energii odksztacenia
sprystego Ue (w dalszych rozwaaniach bdziemy j nazywa krtko - energi
spryst) i pracy odksztace plastycznych Up . Tak wic mamy:
E U e U p
(4.2)
Ograniczajc dalsz analiz do przypadku powolnego wzrostu szczeliny - czon

odpowiadajcy energii kinetycznej ( K ) mona pomin. Bilans energetyczny ma
zatem posta:
L U e U p W
(4.3)
Zauwamy, e wszystkie zmiany w czasie s wywoane zmian powierzchni

szczeliny A. Pochodne wzgldem czasu mona w zwizku z tym zapisa w postaci:
d dA d
d
A
dt dt d A
dA
(4.4)
Korzystajc z (4.4) bilans energii (4.3) przyjmuje posta:

d
dW dU p
L U e
dA
dA dA
(4.5)
Rwnanie (4.5) podawane jest zazwyczaj w nieco innej formie poprzez

wprowadzenie do niego energii potencjalnej ukadu ciao-szczelina-obcienie,
wyraajcej si zwizkiem:
Ue L
(4.6)
Ostatecznie, z (4.5) i (4.6) otrzymujemy warunek rwnowagi energetycznej

analizowanego ukadu mechanicznego w postaci:
d dW dU p
dA dA dA
107
(4.7)
Z rwnania (4.7) wynika, e prdko zmniejszania si energii potencjalnej

przy wzrocie szczeliny jest rwna prdkoci energii dyssypowanej wskutek
odksztace plastycznych i tworzenia si nowych powierzchni szczeliny.
4.1.1
Energia dla ciaa sprysto-kruchego - teoria Griffitha
Dla materiaw idealnie sprysto-kruchych energia dyssypowana na skutek

odksztace plastycznych jest pomijalnie maa. Bilans energii ciaa ze szczelin
przybiera wwczas posta:
d dW
dA dA
(4.8)
Lewa strona rwnania (4.8) reprezentuje energi ukadu, ktra moe by

zuytkowana na wzrost szczeliny, za strona prawa charakteryzuje opr stawiany
przez materia przy wzrocie pknicia, czyli mwic inaczej jego odporno na
pkanie, ktr oznacza si symbolem R. Mamy wic:
dW
R2
dA
(4.9)
Mnonik 2 wystpujcy przy waciwej energii powierzchniowej jest

zwizany z powstawaniem podczas wzrostu szczeliny dwu nowych powierzchni.
Rwnanie (4.8) jest zarazem energetycznym kryterium pkania cia kruchych.
Zostao ono wprowadzone przez Griffitha [1.1, 4.1], std dla uhonorowania jego
wkadu w rozwj mechaniki pkania pochodn energii potencjalnej oznaczono
symbolem G. Kryterium (4.8) ma teraz posta:
G
d
2
dA
(4.10)
Wielko G odpowiadajca inicjacji wzrostu szczeliny musi by co najmniej

rwna odpornoci materiau na pkanie R. Przy zaoeniu, e R jest wielkoci
sta, niezalen od pocztkowej dugoci szczeliny, oznacza to i G musi osiga
pewn warto krytyczn Gc . Energetyczne kryterium pkania ma wic ogln
posta:
G G c R 2
(4.11)
108
Zmiana energii potencjalnej ciaa ze szczelin, czyli zarazem posta G, zaley

od sposobu obcienia prbki. Dwa skrajne przypadki okrela si mianem
warunkw staych uchwytw i staego obcienia.
4.1.2
Warunek staych uchwytw
Rozwamy prbk o jednostkowej gruboci ze szczelin o dugoci l, poddan

dziaaniu siy rozcigajcej F. Obcienie zwikszamy a do takiej wartoci F1,
przy ktrej nastpuje przyrost dugoci szczeliny o wielko l, przy czym
uchwyty maszyny wytrzymaociowej zostaj wwczas zablokowane. W takich
warunkach przyrostowi dugoci szczeliny nie towarzyszy przemieszczanie si
brzegw prbki. Wykres zalenoci sia - przemieszczenie pokazano na Rys. 4.1.
sia
F,
u = const.
F1
F
F2
B
l
l
l+l
C
O
przemieszczenie
Rys. 4.1. Zaleno sia-przemieszczenie dla prbki ze szczelin w warunkach staych uchwytw.
Przemieszczenie pionowe u w punkcie przyoenia siy F w prbce ze szczelin

o pocztkowej dugoci l obrazuje prosta OA. Energia sprysta nagromadzona w
ciele przy obcieniu o wartoci F1 jest rwna polu trjkta OAC. Przy odcianiu
prbki nastpi czciowe uwalnianie tej energii. Z tak wanie sytuacj mamy do
czynienia przy wzrocie dugoci szczeliny o l. Wskutek tego, e powikszaniu
si szczeliny towarzyszy zmniejszanie si sztywnoci prbki (przemieszczenie w
prbce z dusz szczelin, rwne temu dla szczeliny krtszej, uzyskuje si przy
mniejszej sile) - hipotetyczna prosta obrazujca zaleno przemieszczenia od siy
dla szczeliny l +l musi lee poniej prostej OA i mie przebieg zgodny z OB.
Warunek staych uchwytw oznacza, e przy wzrocie szczeliny o l przy staym
przemieszczeniu u - sia zmniejszy si o F, czyli do wartoci F2. Energia
sprysta zgromadzona w prbce ze szczelin l +l jest rwna polu trjkta OBC.
Zmiana energii sprystej, a zatem ta cz energii ktra jest uwalniana przy
wzrocie szczeliny, wynosi:
1
1
1
U e F2 u F1 u u F
2
2
2
109
(4.12)
Ze wzgldu na to, e punkt przyoenia siy nie doznaje przemieszczenia przy

wzrocie szczeliny, do ukadu nie jest dostarczana praca z zewntrz. Energia
potencjalna wynosi zatem, zgodnie z (4.6):
1
Ue u F
2
(4.13)
Zauwamy, e jest ona rwna co do moduu polu trjkta OAB (obszar

zakreskowany na Rys. 4.1). Obliczmy jeszcze zmian energii potencjalnej.
Korzystajc z (4.10) otrzymujemy rwnanie:
G
pole (OAB)
2
l
(4.14)
Zmiana energii potencjalnej konieczna dla wywoania wzrostu szczeliny jest

spowodowana wycznie uwalnianiem si energii sprystej, std wielko G
okrela si mianem prdkoci uwalniania energii. Innym stosowanym terminem dla
okrelenia G jest termin sia rozwierajca szczelin.
4.1.3
Warunek staej siy
Rozwamy jak poprzednio prbk o jednostkowej gruboci ze szczelin o

dugoci l, poddan dziaaniu siy rozcigajcej F. Obcienie zwikszamy a do
takiej wartoci, przy ktrej nastpuje przyrost dugoci szczeliny o wielko l,
przy czym tak sterujemy prac maszyny wytrzymaociowej, aby wzrost szczeliny
zachodzi przy staej sile. W takich warunkach przyrostowi dugoci szczeliny
towarzyszy przemieszczanie si punktu przyoenia siy o wielko u. Wykres
zalenoci sia - przemieszczenie pokazano na Rys. 4.2.
Przemieszczenie pionowe u w punkcie przyoenia siy F w prbce ze szczelin
o pocztkowej dugoci l obrazuje prosta OA. Energia sprysta nagromadzona w
ciele przy obcieniu o wartoci F jest rwna polu trjkta OAC. Warunek staej
siy oznacza, e przy wzrocie dugoci szczeliny o l przemieszczenie wzrasta o
u, wskutek czego energia sprysta zgromadzona w prbce ze szczelin l +l
ronie i jest rwna polu trjkta ODE. Tak wic przyrost energii sprystej jest
rwny polu trjkta OAD i wynosi:
1
1
1
U e F (u u ) F u F u
2
2
2
(4.15)
110
sia
A
F,
F = const.
u
l+l
l
B
C
u
u+u
przemieszczenie
Rys. 4.2. Zaleno sia-przemieszczenie dla prbki ze szczelin w warunkach staej siy.
Ten przyrost energii sprystej moe by uzyskany wycznie poprzez

dostarczenie pracy z zewntrz. Wynosi ona :
L F (u u) F u F u
(4.16)
i jest rwna polu prostokta ACED.

Energia potencjalna, zgodnie z (4.6) wynosi :
Ue L
1
1
F u F u F u
2
2
U e
(4.17)
(4.18)
Zauwamy, e jest ona rwna co do moduu polu trjkta OAD (obszar

zakreskowany na Rys. 4.2). Zmiana energii potencjalnej okrelona przez (4.10)
wynosi :
G
pole (OAD)
2
l
(4.19)
Zmiana energii potencjalnej konieczna do wywoania wzrostu szczeliny nie jest

w przypadku staego obcienia zwizana z uwalnianiem energii sprystej, lecz
wymaga dostarczenia pracy z zewntrz. I cho nazywanie w warunkach staego
obcienia wielkoci G mianem prdkoci uwalniania energii jest z fizycznego
punktu widzenia bdne, to zwyczajowo take i w tym przypadku uywany jest ten
termin.
111
Zwrmy uwag na to, e wielko G uzyskana dla staych uchwytw i

staego obcienia rni si o pole trjkta ABD. Dla infinitezymalnego
przyrostu dugoci szczeliny, a z takim mamy w istocie do czynienia przy inicjacji
pkania, pole to zmierza do zera. Pynie std wniosek, e w obu analizowanych
przypadkach prdko uwalniania energii jest taka sama i wyraa si poprzez
zmian energii sprystej. Prdko uwalniania energii jest pochodn energii
sprystej i wyraa si nastpujcym zwizkiem:
d U e
d dA
G
dA dU e
dA
dla "staych uchwytw"
(4.20)
dla "staego obcienia"
Biorc pod uwag (4.12) i (4.15) atwo zauway, e G jest dodatnie, przy czym
dla przypadku staych uchwytw maleje ona przy wzrocie szczeliny, a dla
przypadku staej siy ronie.
4.1.4
Oglna zaleno sia-przemieszczenie
Warunki staych uchwytw i staej siy wyznaczaj skrajne przypadki

zalenoci sia-przemieszczenie, jakie mona uzyska przy rozciganiu prbki ze
szczelin. Zazwyczaj w trakcie prby rozcigania wzrostowi szczeliny towarzysz
zmiany zarwno siy, jak i przemieszczenia. Przebieg zalenoci siaprzemieszczenie zaley od rodzaju prbki, jak i typu maszyny
wytrzymaociowej. W odrnieniu od przypadkw skrajnych, w tym przypadku
nie istnieje relacja funkcyjna midzy prdkoci uwalniania energii, a energi
spryst, analogiczna do (4.20), tote w celu wyznaczenia G wykorzystuje si
podejcie graficzne, prowadzce do rwnania o identycznej strukturze jak (4.14) i
(4.19). Oglny wykres zalenoci sia - przemieszczenie pokazano na Rys. 4.3.
Si rozwierajc szczelin wyznacza si z zalenoci:
G
pole (OAi A j )
l j li
(4.21)
Naley doda, e odcinek A i A j nie jest w oglnoci prostoliniowy, ale mona

go za taki traktowa z wystarczajc dokadnoci, szczeglnie gdy przyrost
dugoci szczeliny jest niewielki. Obszar OA i A j moe by zatem aproksymowany
trjktem. Jego pole obliczamy z nastpujcych relacji geometrycznych:
(OAi A j ) (OAi Bi ) (Ai A jB jBi ) (OA jB j )
(4.22)
112
sia
F,
Ai
Fi
Fj
Aj
l
l+l
Bi
Bj
uj
ui
przemieszczenie
Rys. 4.3. Oglna zaleno sia-przemieszczenie dla prbki ze szczelin.
(OAi A j )
F F u
1
1
Fi ui
2
2
(OAi A j )
1
2
Fu
i
ui
Fj ui
1
Fj u j
2
(4.23)
(4.24)
Sia rozwierajca szczelin (na jednostk gruboci) - rw. (4.21) - wynosi:

G
Fi u j Fj ui
2 l j li
(4.25)
a w przypadku, gdy grubo prbki jest rwna B:

G
Fi u j Fj ui
2 B l j li
(4.26)
Zaleno (4.26) moe by wykorzystana do dowiadczalnego wyznaczenia

odpornoci na pkanie R. Rejestrujc w trakcie powolnego wzrostu szczeliny
wartoci siy F, przemieszczenia u oraz dugoci pknicia l mona nakreli
krzyw zalenoci sia-przemieszczenie, a nastpnie z pocztku ukadu (F, u)
poprowadzi proste odpowiadajce kolejnym wynikom pomiarowym (F i , u i , l i ).
Aproksymujc krzyw F-u, midzy ssiednimi punktami, siecznymi,
uzyskujemy podzia obszaru pod t krzyw na trjkty. Stosujc do kadego z nich
zaleno (4.26) otrzymujemy kolejne wartoci R i , z ktrych mona obliczy
113
warto redni, okrelajc odporno na pkanie (czyli take krytyczn si

rozwierajc szczelin).
Obcienie krytyczne
4.1.5
Rozwamy za Griffithem ciao o nieograniczonych wymiarach, zawierajce

szczelin o dugoci 2l, poddane dziaaniu rwnomiernego obcienia
rozcigajcego o intensywnoci , dziaajcego prostopadle do osi szczeliny - Rys.
4.4.
y
u
2l
Rys. 4.4. Szczelina Griffitha.
Przemieszczenia szczeliny opisane rw. (2.51) maj posta:
u c
l 2 x2
(4.27)
gdzie:
2
2 1
c
2 E
dla PSO
(4.28)
dla PSN
Energia sprysta zwizana z obecnoci w ciele szczeliny wynosi:

1 l
Ue 2
u d x
2 l
Po obliczeniu caki otrzymujemy:
l 2 x2 d x
1
1
x
x l 2 x 2 l 2 arcsin
2
2
l
(4.29)
114
Ue
c
2 l 2
2
(4.30)
Zakadajc, e szczelina ma jednostkow grubo, jej powierzchnia wynosi

A 2 l 1
d A 2 dl
(4.31)
Z rwnania (4.20) otrzymujemy prdko uwalniania energii G (co do moduu)

w postaci:
G
d Ue 1 d Ue
d A 2 dl
(4.32)
Po wykorzystaniu (4.30) otrzymujemy:

G
c
2 l
2
(4.33)
a po wykorzystaniu (4.28)
1 2 2 l E
G
2
l E
dla PSO
(4.34)
dla PSN
Energetyczne kryterium wzrostu szczeliny (4.11) prowadzi do nastpujcej postaci

obcienia krytycznego (tzn. takiej wartoci obcienia zewntrznego, przy ktrym
szczelina zaczyna si powiksza):
dla PSO
dla PSN
E Gc
1 2 l
E Gc
2 E
1 2 l
(4.35)
2 E
l
(4.36)
Zauwamy, e kocowa posta rwnania (4.36) jest identyczna z kryterium

pkania w oryginalnym sformuowaniu Griffitha. Naley podkreli, e powysze
zalenoci zostay uzyskane przy zaoeniu, e odporno na pkanie R jest
wielkoci sta. Obserwacje dowiadczalne wykazuj, e warunek ten jest
speniony w zasadzie jedynie w paskim stanie odksztacenia, a wic w prbkach
grubych, w ktrych w otoczeniu wierzchoka szczeliny nie wystpuj strefy
plastyczne (bd s znikomo mae), a inicjacja wzrostu szczeliny jest rwnowana
115
z jej lawinowym, niekontrolowanym powikszaniem si prowadzcym do

zniszczenia prbki. Co wicej, rezultat Griffitha znajduje potwierdzenie
dowiadczalne tylko w przypadku materiaw kruchych. Sam Griffith prowadzi
badania na prbkach szklanych, a wic bardzo kruchych. Pniejsze badania
Hulla, Maitlanda i Chadwicka, potwierdzajce suszno rezultatu teoretycznego
uzyskanego przez Griffitha prowadzone byy rwnie na materiaach kruchych, jak
stale aroodporne i mika.
Energetyczne kryterium pkania wygodnie jest przedstawi w formie graficznej
w postaci zalenoci prdkoci uwalniania energii G od dugoci szczeliny l,
traktujc obcienie jako parametr. Pokazano to dla ciaa ze szczelin o dugoci 2l
(patrz-Rys. 4.4) na Rys. 4.5.
Rys. 4.5 przedstawia zaleno prdkoci uwalniania energii G od dugoci
szczeliny dla dwch dowolnych poziomw obcienia - dla obcienia 1 jest to
prosta OA, a dla mniejszego obcienia 2 prosta OC. Punkty przecicia tych
prostych z poziom prost R=G c okrelajc odporno materiau na pkanie odpowiednio A i C - pozwalaj wyznaczy krytyczne dugoci szczelin l 1 i l 2 . S
to dugoci szczelin, ktre przy obcieniu odpowiednio 1 i 2 , s wystarczajco
due, aby nastpi ich wzrost. Wida, e ze wzrostem obcienia dugo krytyczna
maleje.
G
R
G c 2 l 12
G c 2 l 22
wzrost obcienia
R Gc 2
l1
l2
dugo szczeliny l
Rys. 4.5. Graficzna interpretacja energetycznego kryterium pkania.
4.1.6
Obcienie krytyczne dla materiaw quasi-kruchych
Wspomniano ju wczeniej, e kryterium Griffitha, odpowiednie dla

materiaw kruchych, zawodzi w przypadku materiaw wykazujcych cechy
plastyczne. Badania na zniszczenie cienkich pyt aluminiowych, a wic
wykonanych z materiau sprysto-plastycznego (takie materiay nazywa
116
bdziemy dalej quasi-kruchymi), zawierajcych szczeliny centralne wykazay, e

obcienie krytyczne ma ogln posta:
c
E const
l
(4.37)
Z porwnania (4.37) z obcieniami krytycznymi (4.35) i (4.36) wynika

oczywiste podobiestwo tych rwna. Staa wystpujca w (4.37) okazaa si
jednak znacznie wiksza ni waciwa energia powierzchniowa 2 , konieczna do
utworzenia nowej powierzchni szczeliny. Niezalenie od siebie Irwin [4.2] i
Orowan [4.3] uzasadnili ten efekt tym, e w materiaach quasi-kruchych powstaj
w pobliu wierzchoka szczeliny niewielkie strefy plastyczne. Do ich utworzenia
konieczna jest dodatkowa energia - energia plastyczna. Orowan zaproponowa, aby
obcienie krytyczne dla materiaw quasi-kruchych wyznacza nadal z relacji
(4.35) i (4.36), uwzgldniajc prac plastyczn p (jest to praca zuyta na
utworzenie przywierzchokowych stref plastycznych) poprzez dodanie jej do
energii powierzchniowej. Otrzymujemy zatem:
dla PSO
dla PSN
2 E p
1 l
2
2 E p
l
(4.38)
(4.39)
Energia powierzchniowa jest o ok. trzy rzdy wielkoci mniejsza od p i

moe by zaniedbana we wzorach (4.38) i (4.39).
Na zakoczenie dodajmy, e ocena obcie niszczcych na podstawie rwna
(4.35), (4.36), (4.38) i (4.39) jest kopotliwa ze wzgldu na trudnoci w
dowiadczalnym wyznaczeniu zarwno jak i p . Jednake wynika z nich
potwierdzona dowiadczalnie w materiaach quasi-kruchych oglna relacja:
c
4.2
l const
(4.40)
ZWIZEK PRDKOCI UWALNIANIA ENERGII ZE

WSPCZYNNIKIEM INTENSYWNOCI NAPRE
W pkt. 4.1 wykazano, e prdko uwalniania energii w warunkach staych

uchwytw i staego obcienia jest taka sama i wyraa si poprzez zmian
117
jedynie energii sprystej. W przypadku dowolnego sposobu przyoenia

obcienia nie jest znana funkcyjna posta G, ale uzasadnione jest oczekiwanie, e
nie odbiega ona znaczco od wartoci okrelonej przez przypadki skrajne.
Z Rys. 4.3 wida, e dla infinitezymalnego przyrostu szczeliny jest ona rwna tej
wartoci. Mona zatem przyj, i analiza prdkoci uwalniania energii
przeprowadzona przykadowo w oparciu o warunek staych uchwytw jest
prawdziwa niezalenie od sposobu przyoenia obcienia. Wykorzystamy ten
wniosek przy poszukiwaniu zwizku midzy prdkoci uwalniania energii z
podstawow wielkoci w mechanice pkania, jak jest wspczynnik
intensywnoci napre.
Rozwamy nieskoczone ciao ze szczelin o dugoci 2l poddane dziaaniu
obcienia rozcigajcego , prostopadego do osi szczeliny. Zamy, e
obcienie to powoduje infinitezymalny przyrost dugoci szczeliny o wartoci ,
przy czym zachodzi on w warunkach staych uchwytw.
y
y1
2 x
x1
A.
KI
y1
2l
x1
B.
x
y
y1
C.
KI
2 x
x1
l
Rys. 4.6. Obcienie szczeliny przy okrelaniu zwizku midzy G i K.
Rozkad napre w pobliu wierzchoka szczeliny (Rys. 4.6 A) okrela

rwnanie:
y
KI
2 x
(4.41)
118
gdzie:
KI l
(4.42)
Na skutek przyrostu dugoci, szczelina przyjmie pooenie jak na Rys. 4.6 B.

Rozwarcie powkowe u powierzchni szczeliny, ktrej dugo wynosi l+ mona
wyznaczy z rw. (2.51). Otrzymujemy z niego:
u
c
l
K I*
x12
(4.43)
gdzie:
K I* (l )
(4.44)
Z punktu widzenia dalszej analizy istotne s rozwarcia szczeliny na odcinku ,

a wic w punktach speniajcych relacj:
x1 l x
0 x
(4.45)
Podstawiajc (4.45) do (4.43) i korzystajc z warunku l (z rwnania (4.45)

wynika wwczas, e musi by speniony rwnie warunek x l ), oraz pomijajc
wyrazy wyszego rzdu, otrzymujemy:
u
2
c K I
(4.46)
Przykadajc do powierzchni szczeliny na odcinku obcienie wynikajce ze

sprystego rozkadu napre (4.41) (Rys. 4.6 C) spowodujemy zamknicie
szczeliny na tym odcinku. Wymaga to wykonania pracy, ktra musi by rwna
energii sprystej, jaka zostaa uwolniona przy wzrocie szczeliny od l do l+.
Energi spryst mona zapisa w nastpujcej postaci:
1
U e lim 2
B y u dx
0
2 0
(4.47)
gdzie B oznacza grubo ciaa. Mnonik 2 wynika std, e praca wykonywana jest
na przemieszczeniach punktw grnej i dolnej powierzchni szczeliny, natomiast
mnonik 1/2 zwizany jest ze sprystym zachowaniem si materiau. Wstawiajc
do rw. (4.47) zalenoci (4.41) i (4.46) otrzymamy:
c
U e lim B K I K I
0

x
d x
x
119
(4.48)
Po obliczeniu wystpujcej w (4.48) caki (mona skorzysta np.

z podstawienia x x x t 2 ) otrzymujemy nastpujc posta energii
sprystej:
c
U e lim K I K I A
0
2
(4.49)
gdzie:
A oznacza powierzchni utworzonej szczeliny A=B .

Zauwamy, e jeeli 0 , to K I K I - tak wic z (4.49) mamy:
Ue
c 2
KI A
2
(4.50)
Prdko uwalniania energii G dla warunku staych uchwytw wyraa si

zalenoci (4.20). Po jej wykorzystaniu otrzymujemy G w postaci:
G
d Ue c 2
KI
dA 2
(4.51)
Po uwzgldnieniu (4.28) otrzymujemy relacj wic prdko uwalniania

energii ze wspczynnikiem intensywnoci napre dla szczeliny w I typie
obcienia w nastpujcej postaci:
K I2 E
GI
K I2
2
1
E
dla PSN
dla PSO
(4.52)
W analogiczny sposb do tego przedstawionego dla szczeliny w I typie

obcienia mona uzyska zwizki midzy G i K dla szczeliny w II i III typie
obcienia. S one nastpujce:
x
d x arctg
x
x x
120
K II2 E
GII
2
1
dla PSN
(4.53)
2
II
KE
GIII 1
dla PSO
K III2
E
(4.54)
Dla szczelin o typie mieszanym, tzn. bdcym kombinacj typw I, II i III,

prdko uwalniania energii jest sum prdkoci odpowiadajcych poszczeglnym
typom, tak wic:
G GI GII GIII
1 2
E
2
K III2
2
K
II
1
(4.55)
W przypadku cia o skoczonych wymiarach nadal obowizuj zalenoci (4.52),

(4.53) i (4.54), naley jedynie we wspczynnikach intensywnoci napre
uwzgldnia wspczynniki poprawkowe uwzgldniajce skoczone wymiary ciaa.
Reasumujc ten rozdzia podkrelmy raz jeszcze, e opis energetyczny
szczeliny jest w peni rwnowany opisowi napreniowemu, opierajcemu si na
pojciu wspczynnika intensywnoci napre, za rwnania (4.52), (4.53) i
(4.54) stanowi baz dla sformuowania tzw. siowego kryterium pkania,
wprowadzajcego pojcie krytycznego wspczynnika intensywnoci napre. W
literaturze do opisu tego wspczynnika powszechnie uywana jest nazwa
odporno na kruche pkanie. Jego wyznaczaniu bdzie powicony rozdzia 5
(czciowo bya ju o tym mowa w rozdz. 1 i 2).
4.3
PODATNO CIAA ZE SZCZELIN
Rozwamy ciao liniowo spryste o gruboci B zawierajce szczelin o

dugoci l poddane dziaaniu siy F - Rys. 4.7.
A do momentu, w ktrym szczelina zaczyna zwiksza swoj dugo, relacja
midzy przemieszczeniem u w punkcie przyoenia siy, a si F jest w orodku
liniowo sprystym liniowa, tzn.:
u C F
(4.56)
gdzie:
C - oznacza podatno tarczy (odwrotno sztywnoci), ktra zaley od
konfiguracji tarczy i obcienia, a take powierzchni szczeliny (w przypadku
staej gruboci B oznacza to zaleno jedynie od dugoci l).
Przykadowo - podatno tarczy (bez szczeliny) w ksztacie prostopadocianu
121
B W L wynosi C=L/(EBW), gdzie E oznacza modu Younga. Energia sprysta

zgromadzona w ciele ze szczelin wynosi:
1
Ue F u
2
(4.57)
a po podstawieniu (4.56) otrzymujemy:

1
Ue C F 2
2
(4.58)
Przy infinitezymalnym przyrocie szczeliny o wielko dl nastpuje przyrost

przemieszczenia o wielko du. Do ukadu dostarczana jest zatem praca o wartoci:
d L F du
(4.59)
Rwnanie (4.10) po uwzgldnieniu (4.6) i podstawieniu (4.59) przyjmuje posta:

G
d L d Ue 1 d u d Ue
d A d A B dl
dl
B
l
(4.60)
F
C tg
Rys. 4.7. Zaleno sia-przemieszczenie w sprystej tarczy ze szczelin.
Przy wyznaczaniu pochodnych wystpujcych w (4.60) naley skorzysta z

reguy rniczkowania funkcji zoonych, gdy zarwno podatno, jak i sia mog
122
zmienia si przy wzrocie szczeliny. Biorc pod uwag (4.56) i (4.58),

otrzymujemy nastpujc posta rwnania (4.60):
G
1
B
F
C
F 1 2 C
F2
FC
F
F C
l
l
l 2
l
(4.61)
Wida, e czony zawierajce pochodne siy znosz si, co oznacza i przy

nieskoczenie maym przyrocie szczeliny prdko uwalniania energii jest
niezalena od sposobu przyoenia siy. Musi zatem by identyczna w warunkach
staych uchwytw, staej siy, jak i wszystkich porednich (wspomniano ju o
tym we wczeniejszych punktach niniejszego rozdziau). Ostatecznie zwizek
miedzy G i C jest nastpujcy:
G
F2 C
2B l
(4.62)
Relacja (4.52) pozwala zapisa wspczynnik intensywnoci napre dla I typu

szczeliny w funkcji podatnoci w postaci zwizku:
E F 2 C
2B l
2
KI
E F 2 C
1
1 2 2 B l
dla PSN
(4.63)
dla PSO
Rwnanie (4.63) jest stosowane przy numerycznym, jak i dowiadczalnym

wyznaczaniu wspczynnika intensywnoci napre. Sposb wykorzystania (4.63)
w obliczeniach wykonywanych metod elementw skoczonych przedstawiony
jest np. w monografii Broeka [2.2]. W celu wykorzystania (4.63) do
eksperymentalnego wyznaczenia K I naley wykona wiele prbek o tej samej
geometrii, zawierajcych szczeliny o rnej dugoci. W trakcie prby ich
rozcigania naley rejestrowa wartoci przemieszcze punktw przyoenia siy
odpowiadajce aktualnej jej wartoci. W ten sposb otrzymuje si tyle wykresw
F - u, ile prbek uyto w badaniach. Pokazano to na Rys. 4.8 A.
Nachylenie kadej z prostych F-u do osi siy okrela podatno dla prbki ze
szczelin o znanej dugoci. W oparciu o tak otrzymane wartoci podatnoci
konstruuje si wykres zalenoci podatnoci od dugoci szczeliny - Rys. 4.8 B.
Z wykresu tego mona znale podatno C x kadej innej, teoretycznej prbki ze
szczelin o dugoci l x . Chcc okreli wspczynnik intensywnoci napre dla
np. tej wanie prbki naley wykreli styczn KL do krzywej podatnoci
123
przechodzc przez punkt S, a nastpnie zmierzy kt, jaki tworzy styczna z osi l.
Tangens tego kta jest rwny wartoci pochodnej C / l . Po wstawieniu jej do
rwnania (4.63) otrzymujemy poszukiwan warto K I . Przedstawiona metoda
pozwala na stosunkowo szybkie i proste wyznaczenie K I , co sprawia, e jest
uytecznym narzdziem - szczeglnie w przypadkach skomplikowanych ksztatw
szczelin, dla ktrych uzyskanie rozwizania teoretycznego jest trudne.
F
wzrost dugoci
szczeliny
l1
l2
C5
C4
l3
l4
C3 Cx
C2
C1
l5
i
Ci tg i
S
K
lx
l1
l2
Rys. 4.8. Procedura wyznaczania podatnoci prbki ze szczelin.
l3 l4 l5
ROZDZIA 5
5
SIOWE KRYTERIUM PKANIA
W poprzednim rozdziale wykazano pen rwnowano prdkoci uwalniania

energii i wspczynnika intensywnoci napre. Sformuowane zostao take
energetyczne kryterium pkania, mwice e wzrost szczeliny moe wystpi
wwczas, gdy prdko uwalniania energii G osiga pewn warto krytyczn
R=2. Ze wzgldu na trudnoci w dowiadczalnym wyznaczaniu energii
powierzchniowej znacznie wygodniej jest stosowa tzw. kryterium siowe,
bezporednio oparte na kryterium energetycznym, ale wykorzystujce koncepcj
wspczynnika intensywnoci napre. Rezygnuje ono z energii powierzchniowej
jako miary odpornoci na pkanie na rzecz nowej charakterystyki - krytycznego
wspczynnika intensywnoci napre KIc, okrelanego terminem odpornoci na
kruche pkanie.
W niniejszym rozdziale omwiono metod eksperymentalnego wyznaczania tej
charakterystyki materiaowej. Podane bd warunki, ktrych spenienie jest
konieczne do uznania uzyskanych wartoci krytycznych za miarodajne dla oceny
odpornoci na pkanie - w szczeglnoci omwiony bdzie wpyw gruboci ciaa na
warto KIc. Przedstawiona te zostanie metoda wyznaczania odpornoci na pkanie
w warunkach paskiego stanu naprenia w oparciu o tzw. krzywe R.
5.1
OBCIENIE KRYTYCZNE
Zamy, e ciao zawierajce szczelin jest liniowo spryste, a pod wpywem

dziaajcego obcienia nie powstaj strefy plastyczne, bd te s one znikomo
mae w stosunku do wymiarw ciaa i szczeliny. W takich warunkach energia
plastyczna wystpujca w oglnym rwnaniu bilansu energetycznego (4.5) moe
by pominita, a rwnanie bilansu ma posta (4.8). Wzrost szczeliny nastpuje
wwczas, gdy energia uwalniana przy pkaniu jest rwna energii niezbdnej do
utworzenia jednostki nowej powierzchni. Kryterium pkania dla szczeliny w I
typie obcienia ma zatem posta (4.11):
126
Siowe kryterium pkania
GI Gc R
(5.1)
Korzystajc ze zwizku midzy K i G - rw. (4.52) - otrzymujemy now

charakterystyk materiaow K c w postaci:
Kc
E Gc
c
(5.2)
gdzie:
1
c
2
dla PSN
dla PSO
(5.3)
Kryterium (5.1) moe wic by przedstawione w postaci:

K I Kc
(5.4)
Nosi ono nazw siowego kryterium pkania, bd te kryterium krytycznego

wspczynnika intensywnoci napre. Z lewej strony (5.4) wystpuje
wspczynnik intensywnoci napre, zaleny od geometrii ciaa, dugoci i
ksztatu szczeliny oraz przyoonego do ciaa obcienia, za z prawej parametr
materiaowy, ktry naley wyznaczy eksperymentalnie. Korzystajc z rw. (5.4)
mona bezporednio wyznaczy obcienie krytyczne przy znanych innych
wielkociach wystpujcych w KI, bd alternatywnie, okreli dugo krytyczn
szczeliny przy znanym obcieniu i pozostaych parametrach geometrycznych ciaa.
Wielko K c moe by uznana za sta materiaow jedynie wwczas, gdy
grubo ciaa jest na tyle dua, e uzasadnione jest zaoenie i obowizuje w nim
paski stan odksztacenia - temu problemowi bdzie powicony kolejny punkt
niniejszego rozdziau. Poprzestajc obecnie jedynie na tym stwierdzeniu, kryterium
siowe pkania przyjmuje posta:
K I K Ic
(5.5)
Sta materiaow K Ic okrela si terminem odporno na kruche pkanie.

5.2
ZALENO PARAMETRU K C OD GRUBOCI CIAA
Badania dowiadczalne wykazay, e krytyczny wspczynnik intensywnoci

napre jest silnie zaleny od gruboci ciaa. W ciaach grubych dominuje w
wierzchoku szczeliny paski stan odksztacenia, a strefy plastyczne s znikomo
mae w stosunku do gruboci. W ciaach cienkich wystpuje paski stan naprenia,
127
a dugo przywierzchokowych stref plastycznych jest zbliona do gruboci ciaa.

Ze wzgldu na to, e strefy plastyczne ograniczaj w pewnym stopniu moliwo
kruchego pkania, ktremu towarzyszy lawinowy wzrost szczeliny prowadzcy do
zniszczenia elementu, przyoone obcienie zewntrzne wywoujce wzrost
szczeliny moe by wiksze w porwnaniu z obcieniem dla ciaa grubego.
Oznaczmy przez K1c warto wspczynnika intensywnoci napre odpowiadajc
obcieniu. przy ktrym nastpuje wzrost szczeliny w prbce o dowolnej gruboci.
Zaleno K1c od gruboci przedstawiono schematycznie na Rys. 5.1.
K1c
K1c
I
PSN
II
III
ZAKRES
PRZEJCIOWY
Bo
Bc
KIc
PS0
grubo B
Rys. 5.1. Krytyczny wspczynnik intensywnoci napre w funkcji gruboci.
W ciaach o gruboci przekraczajcej B c (region III) zdecydowanie dominuje

paski stan odksztacenia (poza niewielkimi obszarami przylegajcymi do
powierzchni zewntrznych ciaa), dla ktrego krytyczny wspczynnik
intensywnoci osiga warto minimaln KIc. Wzrost gruboci ciaa powyej B c nie
powoduje zmiany KIc. Jest to zatem wielko niezalena od gruboci i jako taka jest
uznana za sta materiaow okrelajc odporno materiau na pkanie. Czym
warto KIc jest wiksza tym wiksze obcienie moe przenosi ciao zawierajce
szczelin. Sposb wyznaczania tej jednej z podstawowych w mechanice pkania
staej materiaowej jest obecnie znormalizowany i bdzie przedstawiony w dalszej
czci niniejszego rozdziau.
W przejciowym obszarze gruboci ciaa, zawierajcym si midzy B o i B c
(region II) wewntrzna cz obszaru ciaa przylegajcego do wierzchoka
szczeliny (wzdu gruboci ciaa) znajduje si w PSO, natomiast pozostae czci
przylegajce do zewntrznych powierzchni ciaa w PSN, przy czym wymiar obu
tych czci jest porwnywalny. Odporno na pkania w tym obszarze zmienia si
midzy wartoci minimaln, tzn. KIc, a wartoci maksymaln K1cmax
128
odpowiadajc gruboci B o . Broek okrela t grubo terminem gruboci

optymalnej, za K1cmax rzeczywist odpornoci na pkanie w warunkach PSN.
W ciaach o grubociach mniejszych od B o dominuje w otoczeniu wierzchoka
szczeliny PSN (region I). Rezultaty dotyczce odpornoci na pkanie obcione s
du niepewnoci, a moliwy przebieg wykresu K 1 c -B moe zawiera si
midzy lin prost, a krzyw opadajc, tak jak pokazano to na Rys. 5.1.
Badania wykazay, e w cienkich pytach w PSN powierzchnie, w ktrych
rozwija si szczelina przebiegaj skonie do paszczyzny szczeliny, pod ktem 45
(patrz - rozdz. 3, pkt. 3.2.1) do powierzchni pyty - okrela si to zjawisko mianem
zniszczenia ukonego. Gdy grubo pyty przekracza B o , ksztat powierzchni
zniszczenia zmienia si w ten sposb, e jej czci przylegajce do zewntrznej
powierzchni pyty s ukone, a pozostaa cz leca w gbi gruboci pyty ma
ksztat paszczyzny prostopadej do zewntrznej powierzchni pyty. Im pyta jest
grubsza, tym paska cz powierzchni zniszczenia jest wiksza. W pytach
grubych jest to efekt dominujcy - nazywa si go zniszczeniem paskim. Dla penej
jasnoci naley doda, e czyste zniszczenie paskie nigdy nie wystpuje, gdy
na czciach gruboci pyty (bezporednio przylegajcych do jej cianek
zewntrznych) panuje PSN i musi pojawia si zniszczenie ukone, bardzo jednak
ograniczone. Te mae ukone powierzchnie zniszczenia nazywane s wargami
polizgu. Omwione trzy moliwe formy powierzchni pkania pokazano na Rys. 5.2.
PKANIE UKONE
PSN
PKANIE PASKIE
PSO
PKANIE PASKIE
Z WARGAMI POLIZGU
Rys. 5.2. Powierzchnie pkania dla rnych gruboci ciaa.
Charakterystyczne przebiegi zalenoci obcienie - przemieszczenie dla

prbek o rnej gruboci B zawierajcych szczeliny, wraz ze ladem paszczyzn
pkania pokazano na Rys. 5.3.
W paskim stanie naprenia (Rys. 5.3 A) zaleno przemieszczenia od
obcienia jest liniowa, a powierzchnia zniszczenia jest cakowicie ukona.
129
W zakresie przejciowym gruboci ciaa (Rys. 5.3 B) na wykresie obcienie przemieszczenie wystpuje odcinek rwnolegy do osi przemieszcze, co
wiadczy o tym, e wzrost szczeliny, a take wzrost przemieszczenia zachodzi przy
staym obcieniu (niekiedy nawet jego spadku). Szczelina powiksza si od
rodka gruboci ciaa, a powierzchnia pknicia jest paska. Na brzegach ciaa
rozwijaj si wwczas strefy plastyczne. W chwili gdy pknicie ciaa zachodzi
rwnie w obszarze tych stref (pknicie ukone) - syszalny jest charakterystyczny
trzask. Opisany proces okrela si mianem pop-in. Skokowy przyrost szczeliny
powoduje skokow zmian sztywnoci ciaa, std kt nachylenia wykresu
obcienie - przemieszczenie do osi poziomej maleje.
W paskim stanie odksztacenia (Rys. 5.3 C) wykres zalenoci obcienie przemieszczenie jest liniowy, a powierzchnia pkania jest zasadniczo paska;
towarzysz jej jedynie niewielkie wargi polizgu w strefach bezporednio
przylegajcych do brzegu ciaa.
PSN
sia
ZAKRES PRZEJCIOWY
PSO
sia
sia
"pop-in"
przemieszczenie
przemieszczenie
45
45
45
B1
A
przemieszczenie
B2
B3
Rys. 5.3. Zaleno obcienie - przemieszczenie oraz lady powierzchni pkania w zalenoci od
gruboci ciaa
Parametrem decydujcym o wielkoci wpywu gruboci na odporno materiau

na pkanie jest granica plastycznoci. Przyjmijmy dla uproszczenia, e krzywa
K 1 c -B ma przebieg jak na Rys. 5.4 A, a granica plastycznoci y s nie wpywa na
odporno na pkanie zarwno w PSN (maksymaln - K Ic ), jak i W PSO
(minimaln - K Ic ). Nawet przy takich zaoeniach mona wykaza, e wpywa ona
na przebieg krzywej K 1 c -B w zakresie przejciowym. W zakresie tym o
130
przebiegu krzywej decyduje stosunek objtoci materiau znajdujcego si w PSO i

PSN, a ten z kolei jest zaleny od wielkoci strefy plastycznej. Czym granica
plastycznoci materiau jest wiksza, tym strefa plastyczna jest mniejsza (patrz
rw. (3.7), (3.9)), a przewaajca cz materiau w strefie pkania znajduje si w
PSO. Zmniejszanie si strefy plastycznej, osabiajcej - jak wspomniano ju
wczeniej - efekt kruchego pkania musi jednoczenie oznacza wzgldny wzrost
kruchoci, przejawiajcy si spadkiem wartoci K Ic . Reasumujc te rozwaania
naley wysnu wniosek, e czy wysza jest granica plastycznoci materiau, tym
mniejsz ma on odporno na pkanie. Konkluzja ta oparta jest na analizie jedynie
zakresu przejciowego. Rzeczywisty przebieg krzywych K 1 c -B w zalenoci od
wielkoci granicy plastycznoci pokazano schematycznie na Rys. 5.4 B. Wynika z
niego, e ze wzrostem granicy plastycznoci cay wykres K 1 c -B ulega
przesuniciu wzdu osi pionowej, co pozwala na sformuowanie oglnego
wniosku, e materiay o wysokiej granicy plastycznoci maj nisk zarwno
maksymaln odporno na pkanie K 1 c m a x (PSN), jak i - co z punktu widzenia
kryterium pkania (5.5) - waniejsze, minimaln - tzn. K Ic (PSO).
K1c
K1cmax
K1c
wzrost ys
wzrost ys
KIc
A
B
grubo B
grubo B
Rys. 5.4. Wpyw granicy plastycznoci na odporno na pkanie.
5.2.1
Analiza ilociowa wpywu gruboci na odporno na pkanie
Efekt wpywu gruboci ciaa na odporno na pkanie, jakkolwiek doskonale

rozpoznany jakociowo, nie doczeka si dotd satysfakcjonujcego i oglnie
akceptowanego opisu ilociowego. Tutaj przedstawiona bdzie jedna z pierwszych
ilociowych analiz tego zagadnienia, dokonana przez Kraffta, Sullivana i Boyle'a
[5.6]. Ich model, przedstawiono na Rys. 5.5.
dA =(1-S) B l
strefa pkania
paskiego (PSO)
dV1
45
h
B
dl
131
strefa pkania
ukonego (PSN)
45
BS
BS
(1-S) B
Rys. 5.5. Model Kraffta, Sullivana i Boyle'a oceny odpornoci na pkanie.
Model ten opiera si na dwch zaoeniach:

1) w PSN (pkanie ukone) energia potrzebna do wzrostu szczeliny zwizana jest
z utworzeniem stref plastycznych o objtoci dV graniastosupw utworzonych
przez paszczyzny nachylone pod ktem 45 do zewntrznych powierzchni
ciaa i te powierzchnie, przy czym przyjto, e wargi polizgu maj wymiar
niezaleny od gruboci,
2) w PSO (pkanie paskie) energia potrzebna do wzrostu szczeliny zwizana jest
z utworzeniem nowej powierzchni dA.
Niech S oznacza cz gruboci B ciaa, przypadajc cznie na strefy
plastyczne. Na pask nowoutworzon powierzchni przypada wwczas cz
(1-S) B. Powierzchnia ta ma pole wynoszce:
d A 1 S B d l
(5.6)
Objto graniastosupw obejmujcych strefy plastyczne wynosi:

2
2
1 BS B S
dV 2 h
dl
dl
2
2 2
(5.7)
Cakowita energia zuyta na wywoanie przyrostu szczeliny wynosi:

dW
W
W
d A
dV dWF d WS
A
V
(5.8)
dW
W
W B 2 S 2
1
S
B
dl
dl
A
V
2
(5.9)
132
gdzie:
W F oznacza cz energii zwizan z pkaniem paskim, a W S - cz
energii zwizan z pkaniem ukonym.
Krytyczna prdko uwalniania energii wynika z (4.11) i wynosi:
dW 1 dW
d Ac B d l
(5.10)
W
W B S 2
1 S
A
V 2
(5.11)
G1c
G1c
Na podstawie wynikw eksperymentalnych uzyskanych dla stopu aluminium

7075-T6, Krafft przyj, e grubo ukonej powierzchni pkania wynosi 2 mm
(tzn. S=2/B). Rwnanie linii najlepszego dopasowania do wynikw dowiadcze
zaproponowano w postaci:
G1c 20 1 S 200 S 2
(5.12)
Wykres zalenoci G 1 c od gruboci ciaa B przedstawiono na Rys. 5.6.

100
G 1c [kJ/m 2]
200
80
procentowy udzia
paskiej powierzchni pkania
160
60
120
40
80
krytyczna prdko
uwalniania energii
40
20
F =(1-S ) x 100 [%]
240
0
0
10
15
20
25
grubo B [mm]
Rys. 5.6. Zaleno G 1 c i procentowego udziau paskiej powierzchni pkania od gruboci ciaa.
133
Pokazano na nim take procentowy udzia paskiej formy pkania w oglnym

pkaniu. Wyraa si on formu:
F 1 S B B 100 % 100 1 S
(5.13)
Bardziej oglne - w stosunku do aproksymacji Kraffta - podejcie do ilociowej

oceny wpywu gruboci na odporno na pkanie zaproponowa Bluhm [5.4].
Bazuje ono na bardzo podobnych zaoeniach, do zaoe Kraffta, rnica polega
na odmiennej, oglniejszej postaci zalenoci opisujcych energi konieczn do
wzrostu szczeliny.
Energia potrzebna do wzrostu szczeliny wynosi zgodnie z (5.8):
dW dWF dWS
(5.14)
Bluhm rozwaa dwa przypadki, tj. B>B o oraz B<B o (Rys. 5.7) gdzie B o
oznacza maksymaln grubo strefy plastycznej, jaka moe rozwin si w
warunkach paskiego stanu odksztacenia (przypomnijmy, e B o nie zaley od
gruboci ciaa, a zatem jest wielkoci sta).
Bo
2
Bo
2
BBo
Bo
2
Bo
2
Rys. 5.7. Model Bluhma.
Niezalenie od przypadku Bluhm przyj oglne zaoenie, e energia zwizana

z pkaniem paskim jest proporcjonalna do powierzchni pknicia paskiego, a
energia potrzebna do pkania ukonego jest proporcjonalna do objtoci stref
plastycznych (analogiczna sytuacja miaa miejsce w modelu Kraffta).
Dla B>B o (Rys. 5.7 A) energia pkania wyraa si zwizkami:
d WF B B o dl
(5.15)
134
1
d WS Bo2 dl
2
(5.16)
d W Bo2 B Bo dl
2
(5.17)
Dla B<B o (Rys. 5.7 B) odpowiednie zwizki maj posta:

d WF 0
d W d WS
(5.18)
1
B 2 dl
2
(5.19)
Wystpujce w powyszych rwnaniach wielkoci i s staymi materiaowymi.

Krytyczna prdko uwalniania energii G1c d W B dl wynosi zatem:
G1c
B
B
1
Bo o 1 o
2
B
B
1
B
G1c Bo
2
Bo
B
1
Bo
dla
B
1
Bo
dla
(5.21)
Graficzn reprezentacj rwna (5.20) i (5.21) pokazano na Rys. 5.8.
G 1c / 0.5 Bo q
1
0,75
0,5
0,25
0
0
B/Bo
Rys. 5.8. Efekt gruboci wg modelu Bluhma.
(5.20)
10
135
Relacja (5.20) pozwala zbliy si do penego paskiego stanu odksztacenia,

poprzez wykorzystanie przejcia granicznego B o /B 0. Zachodzi wwczas take
relacja K1c K I c . Uwzgldniajc, e zachodzi relacja:
G1c K12c E
(5.22)
Po wykonaniu przej granicznych, z rwnania (5.20) otrzymujemy:

K I2c E
(5.23)
Grubo strefy plastycznej w PSO okrela rw. (3.49 b):

Bo
K Ic2
3 2ys
(5.24)
Po podstawieniu (5.22), (5.23) i (5.24) do (5.20) otrzymujemy ostatecznie

zwizek:
K1c
K Ic2
1
K Ic
3 2ys B
6 ys
(5.25)
Rw. (5.25) pozwala przewidzie odporno na pkanie w PSN i w zakresie

przejciowym do PSO w oparciu o warto odpornoci na kruche pkanie K Ic .
Irwin zaproponowa p-empiryczn relacj wic K 1 c i K Ic . w postaci
zwizku:
K1c
1.4 K
1 2 Ic
K Ic
B ys
(5.26)
Bardzo prost aproksymacj efektu gruboci - najczciej stosowan w praktyce

inynierskiej zaproponowa Anderson [5.3]. Opierajc si na duej iloci
dostpnych danych dowiadczalnych dotyczcych efektu gruboci stwierdzi on, e
przyblienie liniowe zmniejszania si K 1 c wraz ze wzrostem gruboci jest
wystarczajco dokadne dla zastosowa praktycznych. Model Andersona pokazano
na Rys. 5.9.
136
Do wyznaczenia wykresu na Rys. 5.9 wystarcza znajomo wartoci KIc i K1cmax.

Punkt A na wykresie wyznacza si z warunku Bo K Ic2 3 2ys (rw. 3.49 b). Punkt
C jest wyznaczany z warunku PSO B1 2.5 K Ic2 2ys , przyjtego przez ASTM.
K1c
A
K1c max
B0
B1
KIc
grubo B
Rys. 5.9. Efekt gruboci wg modelu Andersona.
W monografii Broek'a [2.2] przedstawionych jest kilka innych modeli

teoretycznych opisujcych ilociowo efekt gruboci ciaa, a take ich porwnanie z
wynikami bada dowiadczalnych. Czytelnicy zainteresowani szerzej t tematyk
powinni sign do wspomnianej pracy.
5.3
WYZNACZANIE ODPORNOCI NA PKANIE W PASKIM

STANIE ODKSZTACENIA
Wspomniano ju wczeniej, e odporno na pkanie ciaa w warunkach

paskiego stanu odksztacenia K Ic (a mwic inaczej - odporno ciaa o gruboci
na tyle duej, e strefy plastyczne s w porwnaniu z t gruboci znikomo mae)
jest niezalena od gruboci i jako taka uznana jest za charakterystyk materiaow.
Odgrywa ona analogiczn rol, jak np. wytrzymao na rozciganie w tradycyjnie
rozumianej wytrzymaoci materiaw - w prawidowo zaprojektowanym
elemencie naprenie normalne nie moe przekroczy wartoci wytrzymaoci.
W liniowej mechanice pkania w myl siowego kryterium pkania
wspczynnik intensywnoci napre, charakteryzujcy pole napre w pobliu
wierzchoka szczeliny nie moe przekroczy wartoci krytycznej, ktr jest K Ic .
Sposb wyznaczania tej charakterystyki musi uwzgldnia wymagania
dotyczce wymiarw prbek, ktrych spenienie zapewnia, e w ssiedztwie
wierzchoka szczeliny panuje PSO. Istotne jest rwnie, aby procedura pomiarowa
137
zapewniaa powtarzalno wynikw i ich porwnywalno midzy rnymi

laboratoriami. Te przesanki spowodoway, e prba wyznaczania K Ic zostaa
znormalizowana. Pierwsze projekty normy powstay w USA na przeomie lat
1969/70, cho procedury dowiadczalne (np. [5.7]) opracowano kilka lat
wczeniej. Obecnie obowizuje tam norma ASTM Specification E-399 [3.5].
Normy wikszoci krajw s wiernym odwzorowaniem tej wanie normy, m.in.
norma polska [5.1].
W dalszej czci niniejszego rozdziau przedstawione bd zasadnicze punkty
normy w takim stopniu, ktry umoliwia czytelnikowi szczegowo zapozna si z
procedur dowiadczaln.
5.3.1
Prbki testowe
Norma zaleca trzy zasadnicze ksztaty prbek testowych: prbk z karbem

jednostronnym do trjpunktowego zginania (ang. SENB - Single Edge Notched
Bend specimen), prbk kompaktow do prby rozcigania (ang. CT - Compact
Tension specimen) oraz prbk zakrzywion w ksztacie litery C (ang. C-shaped
specimen).
W praktyce najczciej stosowane s dwie pierwsze, pomylane jako prbki
oglnego przeznaczenia. Prbki C wprowadzono z myl o badaniach walcw i
grubych prtw. Na Rys. 5.0 pokazano ksztat i wymiary prbki do trjpunktowego
zginania, a na Rys. 5.11 - prbki kompaktowej, zgodne z wymaganiami normy E399. Z rysunkw tych wynika, e wszystkie wymiary podane s w stosunku do
wymiaru W, nie za liczbowo - konkretne wymiary prbek zale od badanego
materiau.
Charakterystyczne wymiary B, W i a wynikaj z warunku istnienia w prbce
paskiego stanu odksztacenia. Uznaje si, e warunek ten zachodzi wwczas, gdy
spenione s relacje:
K
B 2.5 Ic

ys
K
a 2.5 Ic

ys
(5.27)
(5.28)
Szeroko prbek W powinna by generalnie rwna dwukrotnoci gruboci B.

Moe to jednak prowadzi do bardzo duych prbek, tote norma dopuszcza take
pewne tolerancje. Relacje (5.27) i (5.28) wynikaj z modelu Irwina szczeliny
sprystej z maymi strefami plastycznymi; zostay one szczegowo omwione w
pkt. 3.2.1, rozdz. 3.
138
P
B
W0.005
a
S= 4 W 0.2 W
B= 0.5 W 0.01 W
a= 0.45 0.55 W
S
Rys. 5.10. Prbka normowa do trjpunktowego zginania.
0.55 W 0.01W
1.2 W0.01W
a=0.450.55 W
W0.005 W
0.25W0.005 W
B=0.5 W0.01W
1.25W0.01 W
Rys. 5.11. Normowa prbka kompaktowa.
Zauwamy, e bezporednie wykorzystanie (5.27) i (5.28) przy okrelaniu

koniecznych wymiarw prbek jest niemoliwe, gdy obie zalenoci wymagaj
znajomoci K Ic , a zatem staej, ktr warto przed wykonaniem bada nie jest
znana. Z tego wzgldu norma zaleca minimalne konieczne wymiary w zalenoci
od stosunku granicy plastycznoci y s i moduu Younga E - czym stosunek y s /E
jest mniejszy, tym wymagana grubo prbki B i dugo szczeliny a jest wiksza.
Dla przykadu - dla wartoci tego stosunku wynoszcej 0.0050 0.0057 minimalna
grubo powinna wynosi zgodnie z norm 7.5 cm. Oznacza to, e wysoko
prbki do trjpunktowego zginania winna wynosi 15 cm, a jej dugo min.
60 cm. Jest to wic masywna belka, ktra wymaga uycia w badaniach maszyny
wytrzymaociowej o duym zakresie obcie. Nie bez znaczenia jest rwnie
koszt prbki, a take trudnoci z wykonaniem wstpnej szczeliny zmczeniowej w
prbce o podanych gabarytach. Reasumujc, naley powiedzie, e prba
139
wyznaczania odpornoci na kruche pkanie w PSO moe by kopotliwa, a

niekiedy wrcz niewykonalna.
Przy wyznaczaniu K Ic naley korzysta z rwna okrelajcych wspczynniki
intensywnoci napre dla prbek SENB i CT, podanych przez Srawley'a [5.8]
i umieszczonych w normie E-399. S one nastpujce:
- dla prbki do trjpunktowego zginania:
2
P S 3 Aw 1.99 Aw 1 Aw 2.15 3.93 Aw 2.7 Aw
KI
32
BW 3 2
2 1 2 Aw 1 Aw
12
(5.29)
- dla prbki kompaktowej:

KI
2
3
4
P 2 Aw 0.886 4.64 Aw 13.32 Aw 14.72 Aw 5.6 Aw
32
BW 1 2
1 Aw
(5.30)
gdzie:
A w = a/W.
Wyraenia (5.29) i (5.30) podaj wartoci K I z dokadnoci 0.5 % w caym
zakresie a/W tzn. (01) w przypadku (5.29) oraz w zakresie (0.21) w przypadku
(5.30). To sprawia, e mog one by stosowane w dowolnych obliczeniach,
niekoniecznie dotyczcych odpornoci na pkanie.
5.3.2
Przygotowanie prbek do bada
Kluczow kwesti dla uznania przeprowadzonej prby wyznaczania odpornoci

na kruche pkanie za miarodajn jest uzyskanie wzrostu szczeliny w cile
okrelonej paszczynie, tj. paszczynie prostopadej do kierunku siy
rozcigajcej w przypadku prbki CT, a w przypadku prbki SENB w paszczynie
przekroju poprzecznego prbki. Dla takich wanie paszczyzn wzrostu szczeliny
obowizuj rwnania okrelajce wspczynniki intensywnoci napre (5.29)
i (5.30). Drugim czynnikiem warunkujcym moliwo wykorzystania tych
rwna jest ksztat brzegu szczeliny - w sytuacji idealnej (tzn. zgodnej z modelem
teoretycznym przyjtym przez Srawley'a) jest on liniowy i prostopady do
bocznych cian prbek.
W rzeczywistej prbce ksztat brzegu szczeliny powinien by bliski liniowemu.
Spenienie tych wymaga uzyskuje si poprzez wprowadzenie do prbki wstpnej
szczeliny zmczeniowej, wychodzcej z karbu ostrzowego - tzw. startera zapewniajcego wzrost szczeliny w podanej paszczynie. W grubych prbkach
ze standardowym karbem krawdziowym szczelina wychodzi zazwyczaj z jednego
z jego brzegw - Rys. 5.2A. W wyniku tego front wstpnie wprowadzonej
140
szczeliny zmczeniowej jest zakrzywiony, co z kolei powoduje, e waciwa

szczelina rozwijajca si przy pkaniu rwnie jest zakrzywiona. Ponadto, sposb
rozwoju szczeliny jest trudno przewidywalny, a rne prbki s w zasadzie
nieporwnywalne.
Aby tego unikn naley wykona karb ostrzowy (Rys. 5.12B) o dugoci
0.45 W i promieniu dna karbu nie wikszym ni 0.25 mm. Nastpnie obcia si
prbk obcieniem zmczeniowym, niskocyklicznym (norma precyzuje warunki
obcienia) tak, aby uzyska wstpn szczelin o dugoci 0.05 W. Karb ostrzowy
zdecydowanie uatwia inicjacj szczeliny zmczeniowej i wymusza miejsce
inicjacji w poowie gruboci prbki. Zapewniony jest dziki temu niemal
prostoliniowy ksztat brzegu szczeliny. Musi on by sprawdzony po wykonaniu
waciwej prby dowiadczalnej na pknitej prbce (tzn. po jej fragmentacji).
Powierzchnie przeomu szczeliny zmczeniowej i waciwego pknicia s
cakowicie rne i przy odpowiednim owietleniu atwo rozrnialne. Dziki temu
mona dokona pomiaru cakowitej dugoci pknicia wstpnego (czna dugo
karbu i szczeliny zmczeniowej).
Zgodnie z norm - dugo szczeliny zdefiniowana jest jako a=1/3(a1+a2+a3)
(Rys. 5.12B), gdzie a2 jest pomierzone w poowie gruboci, za a1 i a3 w poowie
odlegoci midzy rodkiem szczeliny, a jej punktami brzegowymi. Dana prba jest
uznana za niewan, jeeli rnica midzy wartociami a1, a2, a3 i wartoci redni
a przekracza 5 procent, lub dugo szczeliny na zewntrznych powierzchniach
prbki rni si od a wicej ni 10 procent. Prba jest niewana rwnie wwczas,
gdy jakikolwiek punkt frontu szczeliny oddalony jest od karbu o mniej ni 0.05 a
lub 1.3 mm (miarodajne jest ograniczenie silniejsze).
powierzchnia
szczeliny
zmczeniowej
powierzchnia
szczeliny
zmczeniowej
a1 a2 a3
W
karb
ostrzowy
karb
Rys. 5.12. Karb ze wstpn szczelin zmczeniow: A. karb krawdziowy, B. karb ostrzowy.
5.3.3
141
Procedura przeprowadzenia prby
Prb wyznaczania odpornoci na kruche pkanie przeprowadza si z

wykorzystaniem standardowej maszyny wytrzymaociowej o odpowiednio duym
zakresie obcienia. Sposb mocowania prbki kompaktowej, jak i trjpunktowo
zginanej jest okrelony norm. Podaje ona szczegowo ksztat uchwytw
mocujcych prbk CT, jak i konstrukcj ruchomych podpr rolkowych dla prbki
SENB. Prbk testow naley obcia z tak prdkoci, aby wspczynnik
intensywnoci napre przyrasta nie wicej ni 0.552.75 MPa m1/2/s. W czasie
prby rejestrowana jest zaleno rozwarcia szczeliny u w jej ustach w funkcji
przyoonej siy P. Stosuje si w tym celu rejestratory X-Y, ktre naley tak
wykalibrowa, aby nachylenie liniowej czci wykresu P-u zawierao si w
zakresie 0.71.5, a warto siy moga by odczytana z zapisu rejestratora z
dokadnoci 1%. Sygna siy doprowadzony jest do rejestratora za pomoc
przetwornika elektrycznego, za sygna przemieszczenia pochodzi z czujnikw
tensometrycznych (elektrooporowych lub ekstensometrw). Czujniki te
umieszczone s na specjalnym uchwycie klipsowym, mocowanym do brzegw
szczeliny. Sposb zamocowania czujnikw przemieszcze pokazano na Rys. 5.13.
Wstpnie wygite sprynowe blaszki zamocowane s w specjalnych rowkach
wykonanych w karbie. W trakcie prby, gdy rozwieraj si brzegi szczeliny blaszki
stopniowo prostuj si, podajc za brzegami. Wraz ze zmian krzywizny blaszek
zmieniaj si wskazania czujnikw przemieszcze.
Prba prowadzona jest a do zniszczenia prbki, tzn. jej fragmentacji w
paszczynie szczeliny.
karb
czujniki tensometryczne
blaszki sprynowe
Rys. 5.13. Czujnik klipsowy do pomiaru przemieszcze brzegw szczeliny.
5.3.4
Wyznaczanie wartoci K IC z wykresu P - u
W materiale idealnie liniowo sprystym zaleno midzy si i rozwarciem

szczeliny powinna by liniowa a do zniszczenia. W praktyce okazuje si jednak,
e wykres tej zalenoci dla wikszoci materiaw konstrukcyjnych
charakteryzuje si mniejsz lub wiksz nieliniowoci, szczeglnie przy duych
142
obcieniach. Powoduj to dwa czynniki, a mianowicie pojawiajce si

odksztacenia plastyczne, a po drugie rozwijajce si w materiale mikrouszkodzenia,
osabiajce jego struktur. Norma E-399 wyrnia trzy typowe wykresy P-u,
przedstawione na Rys. 5.14. Typ I odpowiada nieliniowemu zachowaniu si
materiau, typ II - uwzgldnia efekt pop-in , natomiast typ III odnosi si do
materiaw niemal idealnie liniowo sprystych.
sia P
typ I
typ II
typ III
S
Pmax
P5=PQ
PQ
P5
PQ=Pmax
P5
rozwarcie u
Rys. 5.94. Wyznaczanie siy PQ w zalenoci od typu wykresu P-u.
Procedura wyznaczania wartoci K Ic poprzedzona jest wyznaczeniem tzw.

warunkowej odpornoci na pkanie K Q . Wymaga to wykonania prostej konstrukcji
geometrycznej polegajcej na nakreleniu prostej stycznej do pocztkowego
liniowego fragmentu wykresu P-u (prosta OA na Rys. 5.914), a nastpnie
poprowadzeniu siecznej OS wychodzcej z pocztku ukadu wsprzdnych O,
o nachyleniu mniejszym o 5 procent w stosunku do nachylenia prostej stycznej OA
(ang. offset procedure). Przyjmuje si, e 5% zmiana nachylenia odpowiada
zmianie podatnoci wywoanej 2% wzrostem dugoci szczeliny. Uwaa si, e
dziki takiej procedurze uwzgldniony jest wpyw niewielkich stref plastycznych
na odporno na pkanie. Punkt przecicia siecznej z wykresem wyznacza warto
siy, ktr oznacza si symbolem P 5 . Kolejny krok to wyznaczenie wartoci tzw.
siy krytycznej P Q . Sposb jej wyznaczania zaley od typu wykresu P-u.
Obowizuje tu nastpujca regua:
jeeli sia w kadym punkcie wykresu P-u, poprzedzajcym punkt, ktremu
odpowiada sia P 5 jest mniejsza od P 5 , to naley przyj P Q = P 5 (Rys. 5.94 typ I wykresu),
143
jeeli w jakimkolwiek punkcie wykresu P-u, poprzedzajcym punkt, ktremu

odpowiada sia P 5 wystpuje lokalne maksimum siy, wiksze od P 5 , to sia
krytyczna P Q jest rwna temu maksimum (Rys. 5.94 - typ II i III wykresu).
Warunkiem uznania danej prby za wan jest, aby stosunek maksymalnej siy
P m a x uzyskanej w trakcie prby do siy P Q by mniejszy od 1.10 - w przeciwnym
przypadku prb naley zdyskwalifikowa.
Kolejny krok to wyznaczenie warunkowej odpornoci na pkanie K Q
odpowiadajcej sile krytycznej P Q , korzystajc w tym celu z rwna (5.29) i
(5.30), odpowiednio dla prbki zginanej i rozciganej. Naley jeszcze sprawdzi
warunek paskiego stanu odksztacenia okrelony przez zalenoci (5.27) i (5.28)
wstawiajc do nich w miejsce K Ic obliczon warto K Q . Jeeli oba warunki s
spenione, to odporno na kruche pkanie K Ic = K Q .
5.3.5
Uwagi kocowe
Jak wynika z poprzednich rozwaa - prba dowiadczalnego okrelania

odpornoci na kruche pkanie, aby moga by uznana za wan, musi spenia cay
szereg warunkw naoonych przez norm. Generalnie maj one na celu
zachowanie kryteriw paskiego stanu odksztacenia, gdy tylko wwczas warto
K Ic moe by uznana za sta materiaow. Pytanie, czy te warunki s istotnie tak
wane z praktycznego punktu widzenia nie ma jednoznacznej odpowiedzi.
Oczywicie, jeeli chodzi o klasyfikacj materiaw wedle kryterium odpornoci
na pkanie (analogicznie jak to si czyni w oparciu o np. wytrzymao na
rozciganie, czy granic plastycznoci) to porwnywalno danych podawanych
przez rnych producentw tego samego materiau moe by osignita tylko
wtedy, gdy charakterystyki materiaowe zostay wyznaczone wedug identycznych
procedur. Ich zachowanie jest istotne take i dlatego, e na kadym producencie
spoczywa obowizek dostarczenia wraz z materiaem certyfikatu jakoci
podajcego m.in. warto K Ic . Tak wic w omwionych przypadkach kwestia
spenienia wszystkich kryteriw wanoci prb dowiadczalnych jest poza dyskusj
- musz one by bezwzgldnie spenione.
W wielu praktycznych przypadkach rygorystyczne przestrzeganie warunkw
wanoci prb dowiadczalnych jest zbdne. W szczeglnoci odnosi si to do
takich sytuacji, w ktrych zainteresowani jestemy odpornoci na pkanie
konkretnej konstrukcji o takiej gruboci, e warunki jej pracy s znacznie blisze
paskiemu stanowi naprenia ni odksztacenia. K Ic nie jest dla takiej konstrukcji
odpowiedni miar odpornoci na pkanie, gdy wystpuje tu efekt gruboci
(patrz Rys. 5.4).
Rzeczywista odporno na pkanie jest wiksza (czsto znacznie wiksza) ni
wynika to z wartoci K Ic , ktra moe by traktowana jedynie jako dolne
oszacowanie wartoci rzeczywistej. W omawianym przypadku, mimo e w badaniu
144
odpornoci na pkanie otrzymamy warto K Q niespeniajc wymaga stawianych

prbie wanej, to jednak otrzymamy warto rzeczywist, odpowiedni dla
konkretnej konstrukcji. Fakt niezgodnoci z norm jest tu bez praktycznego
znaczenia.
Istniej take takie sytuacje, w ktrych stosowanie normy jest praktycznie
niemoliwe. W Tab. 5.1 zestawiono dane dotyczce granicy plastycznoci i
odpornoci na kruche pkanie dla typowych materiaw konstrukcyjnych. Podano
take wymagane norm E-399 minimalne gruboci prbek do bada na K Ic ,
wynikajce wprost z zalenoci (5.27).
Tab. 5.1.
Wartoci granicy plastycznoci ys i odpornoci na kruche pkanie KIc dla wybranych

materiaw w temperaturze pokojowej ([2.2]).
MATERIA
ys
[MPa]
stal martenzytowa 350

stal AISI 4340
stal D 6 AC
stal reaktorowa A 533 B
stal wglowa
Ti 6Al-2Sn-4Zr-6Mo
Ti 13V-11Cr-3Al
Ti 6Al-4V
Ti 6Al-6V-2Sn
Ti 4Al-4Mo-2Sn-0.5Si
Al 7075-T651
Al 7079-T651
Al 2014-T4
Al 2024-T3
pleksiglas
2241
1815
1776
1668
1491
343
235
1177
1128
1099
1079
942
540
461
451
392
MIN. GRUBO
KIc
1/2
[MPa m ]
38.5
46.5
73.8
93.1
65.1
195.4
217.2
26.4
27.6
37.8
37.2
69.5
29.2
32.6
27.9
34.1
1.6
B [mm]
0.7
1.7
4.3
7.8
4.8
811
2136
1.3
1.5
3.0
3.0
13.6
7.3
12.5
9.6
18.9
Wartoci K Ic dla wikszoci materiaw uwzgldnionych w tabeli, ale rwnie

wielu innych mieszcz si w zakresie do 100 MPa m1/2. Odpowiadajca mu grna
granica zakresu minimalnych gruboci prbek, w zalenoci od stosunku K Ic / y s ,
wynosi ok. 20 mm. W tabeli umieszczono take dane dla stali A 533 B i stali
wglowej, ktre maj niskie granice plastycznoci, a bardzo wysok odporno na
pkanie. Taka kombinacja charakterystyk materiaowych prowadzi do gruboci
prbek testowych rzdu metra, a nawet dwu dla stali wglowej. Z oczywistych
powodw wykonanie prby na K Ic jest trudno wyobraalne, by nie powiedzie
145
niewykonalne (dla materiaw o wysokim stosunku K Ic / y s stosuje si inne

metody okrelania odpornoci na pkanie - bdzie o tym mowa w kolejnym
rozdziale). Warto jednak mie wiadomo, e gdyby nawet prba taka zostaa
przeprowadzona, byaby w zasadzie bezuyteczna - elementy konstrukcyjne o gruboci
rzdu metrw s przypadkami czysto teoretycznymi.
Powysze rozwaania wykazuj, e liniowa mechanika pkania i podstawowa
charakterystyka materiaowa, jak si ona posuguje tj. K Ic maj swoje
ograniczenia stosowalnoci. Dowiadczenie wskazuje [2.2], e LSMP moe by
stosowana dla materiaw, dla ktrych stosunek moduu sprystoci E do granicy
plastycznoci y s jest mniejszy od 200250.
5.4
WYZNACZANIE ODPORNOCI NA PKANIE W PASKIM

STANIE NAPRENIA I ZAKRESIE PRZEJCIOWYM
W poprzednich punktach omwiona zostaa normowa procedura wyznaczania

odpornoci na pkanie w PSO. W warunkach PSN i w zakresie przejciowym od
PSN do PSO nie istnieje oglnie akceptowana metoda wyznaczania K1c. Z punktu
widzenia praktycznych zastosowa mechaniki pkania odporno na pkanie w
PSN ma jednak znaczenie podstawowe, gdy wiele konstrukcji pracuje w takich
wanie warunkach. Typowy przykad to konstrukcje lotnicze, w duej czci
skadajce si z cienkich pokry o duych wymiarach powierzchniowych
(skrzyda, kadub, stateczniki), szczeglnie naraone na powstawanie szczelin ze
wzgldu na due odksztacenia mechaniczne, termiczne, a take wibracje. Biorc
pod uwag znaczenie bezpieczestwa takich konstrukcji, znajomo ich odpornoci
na pkanie jest kwesti pierwszorzdn.
Zachowanie si ciaa ze szczelin w PSN zasadniczo rni si od zachowania
ciaa w PSO. W tym ostatnim przypadku strefy plastyczne s niewielkie i inicjacja
wzrostu szczeliny oznacza praktycznie niekontrolowany dalszy wzrost prowadzcy
do pknicia prbki, nawet po zdjciu obcienia. W PSN obraz wzrostu szczeliny
jest odmienny. Strefy plastyczne towarzyszce szczelinie s znacznie wiksze, co
powoduje, e szczelina zanim zacznie rosn w sposb lawinowy,
niekontrolowany moe stabilnie podrasta a do pewnej dugoci krytycznej.
Stabilnie - to znaczy w taki sposb, e po zdjciu lub zmniejszeniu obcienia
wzrost szczeliny zostaje zahamowany. Rnice w zachowaniu szczeliny w PSO
i PSN pokazano schematycznie na Rys. 5.15, na ktrym znajduj si wykresy
zmiany dugoci szczeliny w funkcji obcienia zewntrznego.
146
Rys. 5.105. Typowe krzywe obcienie- dugo szczeliny dla paskiego stanu:
A. odksztacenia, B. naprenia.
Zajmijmy si obecnie bliej analiz wzrostu szczeliny w PSN. Rozwamy

cienkie pasmo ze szczelin centraln o dugoci 2l poddane rwnomiernemu
rozciganiu, przy czym warto obcienia ronie od zera - pokazano to na
Rys. 5.116.
c
W
krzywa
niestabilnoci
krzywa
inicjacji
lo
lc
2l
dugo szczeliny l
Rys. 5.116. Wzrost szczeliny w paskim stanie naprenia.
Szczelina o pewnej dugoci pocztkowej l o przy obcieniu i zaczyna si

powiksza, ale jest to przyrost stabilny, ktry nie prowadzi do natychmiastowego
zniszczenia ciaa. Utrzymujc obcienie na tym samym poziomie zauwaymy
jedynie niewielki przyrost dugoci, a nastpnie cakowite zatrzymanie wzrostu
szczeliny. Cho dugo szczeliny jest teraz wiksza to dalszy jej wzrost moliwy
jest tylko wwczas, gdy zwikszone zostanie obcienie zewntrzne. Proces ten
trwa tak dugo, a obcienie osignie pewn warto krytyczn warto c , ktrej
odpowiada dugo szczeliny l c . Wtedy to wystpuje niestabilny wzrost szczeliny,
147
objawiajcy si - tak jak to miao miejsce w PSO - natychmiastowym pkniciem

ciaa. Jeeli pocztkowa dugo szczeliny jest wiksza od l o to obcienie, przy
ktrym nastpi inicjacja jej wzrostu jest mniejsze ni poprzednio, mniejsze jest
rwnie obcienie wywoujce niestabilno wzrostu. Wolniejszy jest natomiast
wzrost szczeliny.
Zauwamy, e wykres P-l na Rys. 5.105B wynika wprost z opisanego
mechanizmu, ktrego ilustracj jest Rys. 5.116.
Wspomniano wczeniej, e w peni satysfakcjonujcy opis teoretyczny wzrostu
szczeliny w PSN i zakresie przejciowym, a co za tym idzie, rwnie odpowiednia
procedura dowiadczalna jak dotd nie istniej.
Oglnie akceptowane s dwie spord wielu metody analizy tego zagadnienia, a
mianowicie tzw. metoda wytrzymaoci resztkowej, zaproponowana przez
Federsena [5.5] oraz metoda tzw. krzywych R [5.2]. Obie te metody zostan
omwione w dwu kolejnych punktach niniejszego rozdziau.
5.4.1
Metoda Federsena
Federsen zaproponowa do opisu pkania w PSN i zakresie przejciowym

prosty model teoretyczny dopasowany do wynikw licznych bada
dowiadczalnych. Punktem wyjcia byy idealne (tzn. przy zaoeniu
nieskoczonych wymiarw powierzchniowych ciaa ze szczelin) krzywe inicjacji
i niestabilnoci wzrostu szczeliny. Dla szczeliny o pewnej ustalonej dugoci
pocztkowej l o wspczynnik intensywnoci napre odpowiadajcy obcieniu
inicjacji jej wzrostu ma posta:
K1i i
lo
(5.31)
Wspczynnik odpowiadajcy obcieniu c wywoujcemu niestabilno

wzrostu szczeliny o aktualnej dugoci l c wynosi:
K1c c
lc
(5.32)
Federsen wprowadzi dodatkow krzyw - tzw. krzyw wytrzymaoci

resztkowej, ktrej konstrukcj pokazano na Rys. 5.127. Z rysunku wida
zasadnicz ide modelu Federsena - krzywa (cilej krzywa idealna) wytrzymaoci
resztkowej odnosi obcienie niestabilnoci do pocztkowej dugoci szczeliny l o ,
a nie aktualnej l c . Moliwe jest zatem zdefiniowanie jeszcze jednego
wspczynnika intensywnoci, tzw wspczynnika pozornego, w postaci:
K1e c
lo
(5.33)
148
Zostao wykazane dowiadczalnie, e adna z podanych powyej trzech

charakterystyk nie jest sta materiaow. Przy ustalonej gruboci ciaa, wielko
K 1 c zaley od jego szerokoci W, ktra musi by wystarczajco dua, aby
wyznaczone K 1 c byo rzeczywist odpornoci na pkanie w PSN.
c1
krzywa niestabilnoci
c2
krzywa wytrzymaoci
resztkowej
c3
krzywa inicjacji
lo1 lc1 lo2 lc2 lo3
lc3
dugo szczeliny l
Rys. 5.127. Konstrukcja krzywej wytrzymaoci resztkowej.
W podejciu Federsena ocena nonoci pasma ze szczelin dokonywana jest w

oparciu o krzyw wytrzymaoci resztkowej, a nie krzyw niestabilnoci. Zwizane
jest to z duymi trudnociami dowiadczalnymi dotyczcymi precyzyjnego
wychwycenia momentu, w ktrym nastpuje niestabilny wzrost szczeliny, a
ponadto dane okrelajce dugo l c s obcione du niepewnoci co do ich
dokadnoci. Problem ten nie wystpuje w przypadku posugiwania si krzyw
wytrzymaoci resztkowej, gdy pomiar pocztkowej dugoci szczeliny nie
nastrcza wikszych trudnoci. Co waniejsze - z punktu widzenia obcienia
niszczcego ta zamiana krzywych jest bez znaczenia, gdy dla szczeliny o danej
dugoci pocztkowej jest to to samo obcienie w przypadku obu krzywych
(Rys. 5.127). Dodatkowa informacja dotyczca dugoci l c w momencie
niestabilnoci pynca z krzywej niestabilnoci jest z praktycznego punktu
widzenia bez znaczenia.
Idealna krzywa wytrzymaoci resztkowej zostaa przez Federsena
zmodyfikowana tak, aby z jednej strony uwzgldniaa fakt zniszczenia ciaa
gadkiego (bez szczeliny) przy skoczonej wartoci obcienia, a z drugiej
strony, aby jak najlepiej odpowiadaa znanym wynikom dowiadczalnym. Jako
wielko odpowiadajc za zniszczenia ciaa gadkiego przyj on granic
plastycznoci, uznajc, e ciao nie moe przenie naprenia od niej wikszego.
149
W celu spenienia drugiego z wymogw zaproponowa modyfikacj krzywej

idealnej poprzez poprowadzenie dwch linii stycznych, pierwszej wychodzcej z
punktu = y s , a drugiej z punktu l=W/2 (Rys. 5.116).
Z elementarnego kursu matematyki wiadomo, e rwnanie stycznej do krzywej
o rwnaniu y=f(x) przechodzcej przez punkt (x s , y s ) ma nastpujc posta:
y f xs x xs ys
(5.34)
W odniesieniu do idealnej krzywej wytrzymaoci resztkowej o rwnaniu:

c
K1e
lo
(5.35)
i wsprzdnych punktu stycznoci (l s , s ), otrzymujemy nastpujce rwnanie

stycznej:
s
l ls s
2 ls
(5.36)
Wstawiajc do (5.36) wsprzdne punktw nalecych do obu wspomnianych

stycznych, tj.: PL (=ys, l=0) i PR (=0, l=W/2) otrzymujemy, e styczna
lewostronna musi przechodzi przez taki punkt na krzywej, dla ktrego:
s 2 3 ys
(5.37)
za styczna prawostronna przechodzi przez punkt:

ls W 6
(5.38)
Z reguy krzyw Federsena przedstawia si w ukadzie wsprzdnych, w

ktrym na osi poziomej podawana jest cakowita dugo szczeliny 2l - punkt
stycznoci (5.38) okrelony jest wwczas nie przez W/6, ale W/3. Konstrukcj
zmodyfikowanej krzywej wytrzymaoci resztkowej pokazano na Rys. 5.138.
Z konstrukcji krzywej Federsena - Rys. 5.138 - wida, e w celu jej wykonania
dla pasma o danej szerokoci W konieczna jest znajomo standardowej
charakterystyki materiaowej, jak jest granica plastycznoci oraz odpornoci na
pkanie K 1 e .
150
idealna krzywa wytrzymaoci

resztkowej
ys
2
ys
3
2/3ys
K1e
lo
krzywa wytrzymaoci resztkowej

wg metody Federsena
dugo szczeliny 2l
1/3 W
Rys. 5.138. Krzywa wytrzymaoci resztkowej w metodzie Federsena.
Sposb dowiadczalnego wyznaczania K 1 e nie jest przedmiotem adnych

uregulowa normowych, a stosowana procedura wynika jedynie z praktyki
eksperymentalnej. Najczciej stosuje si paskie prbki prostoktne z centraln
szczelin - tzw. prbki CCT (ang. Centre Crack Tension) - poddane
rwnomiernemu rozciganiu. Warto K 1 e wyznacza si dla maksymalnego
obcienia c uzyskanego w prbie, korzystajc z rwnania okrelajcego
wspczynnik intensywnoci napre dla okrelonej konfiguracji - w tym
przypadku jest to rw. (5.33). Wicej informacji na temat procedury
dowiadczalnej mona znale w [2.2].
Z przedstawionej konstrukcji krzywej Federsena wynika, e szeroko pasma
musi by wiksza od pewnej wartoci minimalnej W m i n , aby uzyska wan
warto K1e. Z pooenia lewego punktu stycznoci wynika, e prawdziwe s relacje:
K1e 2 3 ys
2 lo
lo
9 K12e
2 2ys
(5.39)
(5.40)
Wielko W m i n okrelona jest przez warunek zbiegania si obu stycznych w

jednym punkcie, musi zatem zachodzi relacja 2lo 1 3Wmin , skd otrzymujemy:
Wmin
27 K12e
2 2ys
151
(5.41)
Kontrolne warunki wanoci danej prby s nastpujce:

c 2 3 ys
2 l W 3
(5.42)
W zasadzie tylko pierwszy z nich ma istotne znaczenie, gdy drugi powinien

by speniony ju na etapie wykonywania prbki.
Metoda Federsena, jakkolwiek bazujca na arbitralnych zaoeniach
dotyczcych konstrukcji krzywej wytrzymaoci resztkowej, niemajcych adnego
uzasadnienia fizycznego, ze wzgldu na sw prostot i dobr zgodno z wynikami
eksperymentalnymi jest najczciej stosowan metod wyznaczania odpornoci na
pkanie w warunkach paskiego stanu naprenia i w zakresie przejciowym.
5.4.2
Metoda krzywych R
Podstawy teoretyczne
U podstaw teoretycznych metody krzywych R ley bilans energii dla ciaa ze
szczelin, ktry mona zapisa w postaci (patrz pkt. 4.1, rozdz. 4):
GR
(5.43)
d L dU e
dA dA
(5.44)
dW dU p
dA dA
(5.45)
gdzie:
Rwnanie (5.43) oznacza, e przy stabilnym wzrocie szczeliny zachodzi

rwnowaga miedzy energi G uwalnian w wyniku wzrostu pknicia, a energi R
zuywan na wywoanie tego wzrostu. W przypadku braku rwnowagi - gdy G<R
stabilny wzrost szczeliny ulega zahamowaniu, a gdy G>R szczelina bdzie si
powiksza w sposb lawinowy (niestabilny).
Energia R skada si z dwch skadnikw - pierwszy z nich odpowiada tej
czci energii, ktra jest zuyta na utworzenie nowej powierzchni szczeliny, za
drugi odnosi si do energii dyssypowanej w wyniku odksztace plastycznych
powstajcych w wierzchoku szczeliny. Zakadajc, e strefy plastyczne s mae w
stosunku do dugoci szczeliny, a take wymiarw ciaa (uplastycznienie maego
152
zasigu - patrz rozdz. 3), oba skadniki mona potraktowa cznie jako nowy
parametr materiaowy, charakteryzujcy opr stawiany przez materia rozwojowi
szczeliny.
Paski stan odksztacenia
W rozdziale 4 przedstawiono energetyczne kryterium pkania oraz jego
zastosowanie w odniesieniu do paskiego stanu odksztacenia. Przypomnijmy to raz
jeszcze - w warunkach PSO strefy plastyczne mona zaniedba, co oznacza, e R
zwizane jest jedynie z tworzeniem nowej powierzchni. Z punktu widzenia
mechanizmu wzrostu szczeliny oznacza to, e inicjacja wzrostu jest tosama z jego
dalszym niestabilnym przebiegiem prowadzcym do zniszczenia (Rys. 5.105A).
Wielko G odpowiadajca inicjacji wzrostu szczeliny musi by co najmniej rwna
odpornoci materiau na pkanie R, ktra w PSO uznawana jest za wielko sta.
Mwic inaczej G musi osiga pewn warto krytyczn Gc. Jakkolwiek w
przypadku PSO trudno jest operowa pojciem krzywej odpornoci na pkanie tzn. krzywej R, to dla jednak mona pokusi si o jej skonstruowanie take w tym
przypadku.
Zamy, e nieograniczone ciao zawierajce szczelin o dugoci 2l o , poddane
jest rwnomiernemu rozciganiu o kierunku prostopadym do osi szczeliny.
Korzystajc z rwnania (4.34 a) mona narysowa wykres prdkoci uwalniania
energii G jako funkcji dugoci szczeliny dla danego poziomu obcienia - jest to
wykres liniowy. Na Rys. 5.19 pokazano kilka takich wykresw wykonanych dla
rnych wartoci obcienia, przy czym 3 > 2 > 1 . Wida, e adne z tych
obcie nie jest w stanie spowodowa wzrostu szczeliny o dugoci l o , gdy
kryterium pkania G Gc R nie jest spenione. Jest ono natomiast spenione,
jeeli obcienie wynosi c . Linia OS bdca wykresem G dla tego obcienia
przecina wwczas prost R= Gc w punkcie S odpowiadajcym dugoci szczeliny
l o . Moemy zatem skonstruowa dla szczeliny l o specyficzn krzyw R
odpornoci na pkanie ASF, skadajc si z dwch odcinkw prostoliniowych.
Zauwamy, e dla kadej innej dugoci pocztkowej szczeliny byaby ona
identyczna (mona uy terminu niezmiennicza). Po wtre zauwamy, e przy
takiej konstrukcji krzywej R w bardzo prosty sposb mona okreli kryterium
niestabilnoci (a zatem i zniszczenia). Aby nastpi niestabilny wzrost szczeliny prosta poprowadzona z pocztku ukadu wsprzdnych (G, l) moe mie z
krzyw R tylko jeden punkt wsplny (jakkolwiek z formalnego punktu widzenia
nie jest to prawidowe, nazwijmy ten punkt punktem stycznoci).
1 v
153
G, R
2
c
2
B
C
D
lo
R=Gc
paski stan
odksztacenia
A
O
lo
dugo szczeliny l
Rys. 5.19. Krzywa R w paskim stanie odksztacenia.
Krzywe R w paskim stanie naprenia

Przejdmy teraz do waciwego tematu, tzn. okrelenia odpornoci na pkanie
w paskim stanie naprenia. Na Rys. 5.105B pokazano jak zmienia si dugo
szczeliny w PSN w zalenoci od obcienia. Po inicjacji wzrostu szczeliny nie
nastpuje natychmiastowe zniszczenie, ale faza stabilnego jej podrastania przy
zwikszajcym si obcieniu.
Z rwnania (4.34 b) okrelajcego prdko uwalniania energii w PSN:
G 2 l E
(5.46)
wynika, e jeeli ronie zarwno , jak i l, a tak si dzieje przy stabilnym wzrocie
szczeliny, zaleno G od l nie bdzie liniowa (jak w PSO) - G bdzie funkcj
rosnc. Poniewa G=R, wic krzywa R rwnie bdzie rosnca. Typow krzyw
odpornoci na pkanie pokazano na Rys. 5.140. Powtrzmy takie samo
rozumowanie, jak w przypadku PSN. Zamy, e obcienie ma warto 1 .
Energia, jaka moe si uwolni jest wwczas okrelona przez punkt D (prosta OD
jest wykresem G wynikajcym z (5.46) przy staym obcieniu 1 ). Jest ona
jednak za maa aby nastpi wzrost szczeliny. Zwikszamy obcienie do wartoci
i , przy ktrej nastpuje inicjacja wzrostu szczeliny. Energia G jest teraz
okrelona przez punkt C. Gdyby szczelina miaa wzrasta dalej (np. o wielko l)
przy tym samym poziomie obcienia, to uwalniana energia zmieniaaby si
wzdu odcinka CE. Jednake odcinek CE nie przecina krzywej R w punkcie
odpowiadajcym tej nowej dugoci szczeliny l +l - nie zachodzi wic warunek
G=R, a tym samym dalszy wzrost szczeliny moliwy jest tylko pod warunkiem
154
zwikszenia obcienia. Dopiero przy pewnym obcieniu c zachodzi warunek

G=R (punkt S), a co wicej, jakikolwiek dowolnie may przyrost dugoci przy
tym samym obcieniu oznacza automatycznie, e G>R, a to z kolei prowadzi do
konkluzji, e obcienie c musi wywoa niestabilno. Ostatecznie zatem punkt S,
ktry jest punktem stycznoci wykresu G i krzywej R okrela warunki niestabilnoci:
GR
G R
l
l
(5.47)
Zauwamy, e konstrukcja prowadzca do znalezienia punktu S jest identyczna,

jak w przypadku PSN, z t tylko rnic, e teraz punkt S jest punktem stycznoci
rwnie w sensie matematycznym.
Krafft [5.6] przyj hipotez mwic, e krzywe R s niezalene od
pocztkowej dugoci szczeliny, nazywajc je krzywymi niezmienniczymi. W
wietle wywodw przedstawionych wczeniej, a dotyczcych PSO, mona
stwierdzi, i jest ona czysto formalnym przeniesieniem wnioskw wynikajcych
wanie z analizy PSO na paski stan naprenia. Sugestia ta wydaje si by tym
suszniejsza, e Krafft nie podaje adnego uzasadnienia fizycznego hipotezy, a
wiele wynikw bada wrcz jej przeczy. Prostota sprawia jednak, e jest
stosowana, a nawet wykorzystywana w przepisach normy [5.2].
Na Rys. 5.151 pokazano konsekwencje przyjcia hipotezy Kraffta. Energia G i
uwalniana przy inicjacji wzrostu szczeliny nie zaley od jej pocztkowej dugoci jest to wic staa. Krytyczna energia G c uwalniajca si w chwili uzyskania przez
szczelin dugoci krytycznej l c =l o +l jest zalena od l o . Wynika to ze sposobu
wyznaczania punktu niestabilnoci S na krzywej R, jako punktu stycznoci G i R.
Jest oczywiste, e czym wiksza jest pocztkowa dugo szczeliny (na Rys. 5.151
mamy l 2 >l 1 ), tym energia krytyczna jest wiksza (G c 2 >G c 1 ) - w rwnym stopniu
dotyczy to krytycznego wspczynnika intensywnoci napre Kc E Gc .
Tak wic przyjcie hipotezy Kraffta oznacza jednoczenie przyjcie a priori, e
odporno na pkanie w PSN K1c nie jest sta materiaow, w przeciwiestwie do
przypadku PSO, dla ktrego K1c (przy spenieniu pewnych warunkw) jest sta.
W dotychczasowych rozwaaniach przyjlimy model ciaa o nieskoczonych
wymiarach. W przypadku skoczonych wymiarw, zmianie ulega jedynie posta
rwnania okrelajcego prdko uwalniania energii. Dla przykadu - dla
rwnomiernie rozciganego cienkiego pasma o skoczonej szerokoci W ze
szczelin centraln 2l, wspczynnik intensywnoci napre ma posta (2.82).
Prdko uwalniania energii w warunkach PSN wyraa si zatem rwnaniem:
G, R
1
c2 l
E
155
krzywa R
(PSN)
R=Gc
(PSO)
lo
paski stan
naprenia
D
O
lo
dugo szczeliny l
Rys. 5.140. Krzywa R w paskim stanie naprenia.
G, R
R
Gc2 Rc2
S2
S1
Gc1 Rc1
Gi Ri
l1
O
lo1
l2
lo2
dugo szczeliny
l
Rys. 5.151. Niezmienniczo krzywych R (Krafft i in. [5.6]).
2
2
l
l
l sec W tan
E
W E
W
(5.48)
Przy ustalonym obcieniu wykres G nie jest oczywicie lini prost, jak w
przypadku ciaa nieskoczonego. Tak wic przebieg G i R bdzie w rzeczywistoci
156
taki jak na Rys. 5.162. Przedstawiono na nim procedur wyznaczania punktu

niestabilnoci S - w peni analogiczn do tej z Rys. 5.140, dotyczcego ciaa o
nieskoczonych wymiarach. Dla szczelin o maej dugoci pocztkowej poprawka
wynikajca ze skoczonych wymiarw moe by zaniedbana, a krzyw obrazujc
G nadal mona aproksymowa prost. Dla szczelin duszych zakrzywienie linii G
musi ju by uwzgldnione.
G, R
G( l, c )
R
S
Gc
G( l, 3 )
G( l, 2 )
G( l, 1 )
lo
dugo szczeliny l
Rys. 5.162. Krzywe G i R z uwzgldnieniem skoczonych wymiarw ciaa.
Procedura dowiadczalnego wyznaczania krzywych R
Procedura wyznaczania krzywych R jest przedmiotem normy amerykaskiej

ASTM E 561 [5.2]. Precyzuje ona wszelkie wymagania stawiane prbkom oraz
warunkom prowadzenia bada, jak rwnie okrela szczegowo metodyk
konstruowania krzywych R. Czytelnikw zainteresowanych tym problemem
odsyamy do tej normy. Tutaj ograniczymy si do skrtowego przedstawienia
najwaniejszych jej punktw.
W badaniach mona stosowa jeden z trzech typw prbek (Rys. 5.173): prbk
CCT (prbka prostoktna ze szczelin centraln), kompaktow - tzw. prbk CS (ang.
Compact Specimen; jest ona zbliona do prbki kompaktowej CTS stosowanej w
prbie wyznaczania K Ic , ale moe mie dowoln grubo) oraz prbk ze szczelin
boczn, wychodzc z otworu koowego - tzw. prbk CLWL (ang. Crack Line
Wedge Loaded). Dwie pierwsze stosuje si w prbach, w ktrych proces wzrostu
szczeliny sterowany jest si, natomiast ostatnia uywana jest przy sterowaniu
przemieszczeniem brzegw szczeliny, realizowanym za pomoc klina
zagbiajcego si w szczelin.
157
W normie przyjmuje si, e pocztkowa dugo szczeliny, jak i konfiguracja

prbki nie wpywaj na przebieg krzywej R, jest wic ona funkcj jedynie
przyrostu dugoci szczeliny w trakcie jej stabilnej fazy wzrostu.
PRBKA
CCT
PRBKA
CS
PRBKA
CLWL
Rys. 5.173. Prbki do wyznaczania krzywych R.
Kolejne kroki procedury dowiadczalnej s nastpujce:

1. Prbk ze szczelin o dugoci pocztkowej l o obcia si skokowo zmiennym
obcieniem ( 1 < 2 < 3 <.....< c ). Dla kadego poziomu obcienia po
ustabilizowaniu si szczeliny naley dokona pomiaru aktualnej jej dugoci
fikcyjnej (cznej dugoci szczeliny fizycznej i towarzyszcej strefy
plastycznej). Dugo szczeliny fizycznej mierzy si stosujc jedn z
nastpujcych metod:
za pomoc mikroskopu optycznego
metod spadku potencjau elektrycznego
metod pomiaru podatnoci (ta metoda pozwala wyznaczy cakowit
dugo szczeliny).
W przypadku stosowania dwch pierwszych metod, dugo strefy plastycznej
naley obliczy, korzystajc z poprawki Irwina - rw. (3.49 a), a nastpnie
doda do zmierzonej dugoci fizycznej,
2. Dla danego poziomu obcienia i dugoci szczeliny, naley obliczy warto
wspczynnika intensywnoci napre KR na podstawie wzoru odpowiadajcego
danemu typowi prbki. Korzystajc ze zwizku (4.52 a), otrzymujemy punkt
krzywej R o wsprzdnych (l, R=K R 2 /E).
Postpujc w taki sam sposb dla innych wartoci obcienia mona wykreli
krzyw R.
3. Korzystajc ze wzoru okrelajcego wspczynnik intensywnoci napre dla
danego typu prbki, krelimy teoretyczne krzywe G odpowiadajce kolejnym
obcieniom, traktujc dugo szczeliny jako zmienn niezalen (patrz
Rys. 5.22). Krzywa, ktra ma punkt styczny z krzyw R pozwala wyznaczy
158
warto krytyczn Gc a tym samym odporno na pkanie Kc w PSN, gdy

Kc E Gc .
Opisana powyej procedura dotyczy prb, w ktrych wzrost szczeliny
sterowany jest si.
Mimo, e koncepcja krzywych R jest przedmiotem normy, to wci budzi
kontrowersje, w szczeglnoci dotyczy to hipotezy Kraffta dotyczcej
niezalenoci tych krzywych od pocztkowej dugoci szczeliny. Istniej liczne
dowody dowiadczalne przeczce tej hipotezie. W praktyce inynierskiej, przy
ocenie odpornoci na pkanie cienkich elementw konstrukcyjnych czciej
wykorzystywana jest metoda Federsena, bazujca na pojciu krzywych
wytrzymaoci resztkowej. Generalnie naley jednak powiedzie, e kwestia
okrelania odpornoci na pkanie w warunkach paskiego stanu naprenia i
zakresie przejciowym daleka jest od takiej jasnoci, z jak mamy do czynienia w
paskim stanie odksztacenia.
5.5
PRZYKADY
PRZYKAD 1
Pyt o szerokoci W=1.27 m zawierajc szczelin centaln o dugoci
2l o =5.08 cm poddano rwnomiernemu rozciganiu. Rwnanie krzywej R dla
materiau, z ktrego wykonano pyt ma posta R K Ic2 E 0.1755 l [MPa m].
Stosujc metod krzywych R wyznaczy krytyczn dugo szczeliny i
obcienie krytyczne - wyniki przedstawi take w postaci graficznej. Stae
materiaowe wynosz: K Ic = 33 MPa m1/2, E= 206.9 103 MPa.
0.25
Rozwizanie:
Uwzgldniajc stosunek dugoci szczeliny do szerokoci pyty - prdko
uwalniania energii G mona opisa rwnaniem (5.46), zamiast penego rwnania
(5.48). Tak wic:
G 2 l E
(5.1.1)
Korzystajc z kryterium pkania (5.47) otrzymujemy nastpujcy ukad

rwna:
K2
2
0.25
lc Ic 0.1755 lc lo
E
E
(5.1.2)
159
2
0.75
0.043875 lc lo
E
(5.1.3)
Podstawiajc (5.1.3) do (5.1.2) otrzymujemy do rozwizania nieliniowe

rwnanie o niewiadomej dugoci (powkowej) krytycznej l c . W wyniku
numerycznego rozwizania tego rwnania otrzymujemy:
2 lc 6.57 cm
l 0.745 cm
Z rw. (5.1.3) mona teraz obliczy obcienie krytyczne:

c 337.6 MPa
Krzyw R i prost obrazujc prdko uwalniania energii (5.1.1) dla =c

G, R [MPa m] / 10-3
70
60
50
Prdko uwalniania
energii G
40
30
l c = 3,285
20
Krzywa R
10
0
0
dugo szczeliny l [cm]

Rys. 5.184. Krzywa R dla szczeliny centralnej
ROZDZIA 6
6
KRYTERIA PKANIA
W ZAKRESIE SPRYSTO-PLASTYCZNYM
6.1
6.1.1
KONCEPCJA CAKI J
Przyjmijmy, e kontinuum materialne o objtoci V, ograniczone powierzchni

* , nie zawierajce niecigoci napre lub przemieszcze, jest spryste
(liniowo lub nieliniowo), jednorodne i anizotropowe (w szczeglnym przypadku moe
by izotropowe). Przyjmijmy ponadto, e na pewnej powierzchni S ciao poddane
jest dziaaniu si powierzchniowych, reprezentowanych przez wektor T, za siy
masowe s zerowe. Zamy, e przy takim obcieniu ciao znajduje si w stanie
rwnowagi statecznej, a wywoane obcieniem odksztacenia s mae. Rwnania
opisujce zachowanie si tego ciaa s wic nastpujce:
rwnania rwnowagi (rwnania Naviera)
ij , j 0
(6.1)
rwnania geometryczne (rwnania Cauchyego)

ij
1
ui, j u j ,i
2
(6.2)
wektor si powierzchniowych na S
Ti ij n j
(6.3)
gdzie i j oznaczaj elementy tensora naprenia, i j - elementy tensora
Kryteria pkania w zakresie sprysto-plastycznym
162
odksztacenia, ui - wsprzdne wektora przemieszczenia, Ti - wsprzdne wektora

si powierzchniowych, nj - wsprzdne wersora normalnego powierzchni S.
Z termodynamiki wiadomo, e skadowe tensora naprenia mona wyrazi
rwnaniem:
ij
gdzie:
ij
(6.4)
jest gstoci energii wewntrznej. Dla ciaa sprystego wyraa si ona

poprzez cak - niezalen od drogi cakowania w przestrzeni odksztace,
ktra ma posta:
ij
ij d ij
(6.5)
Zbudujmy czysto formalnie wyraenia cakowe o nastpujcej postaci:

Qj
Tk uk , j d
j , k 1,2,3
(6.6)
Eshelby [6.6] w oparciu o prawo zachowania energii zdefiniowa wiele caek

niezalenych od drogi cakowania - caka (6.6) jest jedn spord nich i wbrew
czsto powielanym opiniom nie miaa rda w mechanice pkania.
Po wykorzystaniu (6.3), z rw. (6.6) otrzymujemy:
Qj
kl nl uk , j d
jl
kl uk , j nl d
(6.7)
gdzie:
ij oznacza delt Kroneckera.

Na mocy twierdzenia Greena-Gaussa-Ostrogradskiego o zamianie caki
powierzchniowej na objtociow, rw. (6.7) mona zapisa w postaci:
Qj
jl
kl uk , j , l dV
(6.7)
Przeksztamy funkcj podcakow poprzez jej rniczkowanie. Otrzymamy

nastpujce wyraenie:
F j l k l uk , j
,l
, j k l , l uk , j k l uk , j l
(6.8)
163
Korzystajc z (6.4) mona zapisa nastpujc relacj:

, j
k l
k l k l , j
k l x j
(6.9)
Ponadto, na mocy rw. (6.1) drugi czon prawej strony relacji (6.8) zeruje si.
uwzgldniajc to w rw. (6.8), otrzymujemy zatem:
F k l k l uk , l
, j
(6.10)
a po uwzgldnieniu (6.2):
F k l k l , j
(6.11)
gdzie k l jest antysymetrycznym tensorem obrotw, ktry w teorii maych

odksztace wyraa si zwizkiem:
k l
1
uk , l ul , k
2
(6.12)
Ostatecznie zatem funkcja podcakowa F =0 i w konsekwencji:

Qj 0
(6.13)
Otrzymany wynik wiadczy, e caka w postaci (6.1) jest rwna zeru

niezalenie od drogi cakowania w przestrzeni odksztace. Mona wykaza,
korzystajc z gstoci energii uzupeniajcej, e identyczny wniosek dotyczy
rwnie przestrzeni napre.
6.1.2
Definicja caki J
Zalenoci otrzymane w poprzednim punkcie zastosujemy obecnie do

zagadnienia dwuwymiarowego. Przedmiotem analizy jest wic ciao paskie o
powierzchni A, ograniczone konturem - Rys. 6.1.
Jako przypadek szczeglny caki (6.6) rozwamy cak:
Q1
n T u d s
1
k ,1
(6.14)
Zastpujc elementarny element ds brzegu odcinkiem prostym, otrzymujemy:
164
ds
ds
dy
dx
Rys. 6.1. Element brzegu ciaa dwuwymiarowego.
n1 cos
dy
ds
(6.15)
Wstawiajc (6.15) do (6.14) otrzymujemy czysto formaln definicje tzw. caki J

w postaci:
uk
J d y Tk
d s
x
k 1,2
(6.16)
Jej warto obliczona wzdu dowolnego konturu zamknitego w przestrzeni

(x, y) jest zgodnie z (6.13) rwna zeru. Konsekwencj tego jest, e caki J
obliczone dla np. trzech dowolnych cieek 1 , 2 , 3 czcych np. dwa dowolne
punkty P i R - Rys. 6.2 - s takie same:
J1
... J ... J ...

2
1
2
R
3
P
Rys. 6.2. Dowolne cieki czce punkty P i R.
(6.17)
6.1.3
165
Caka J dla ciaa ze szczelin
Wrd zaoe wymienionych w pkt. 6.1.1 byo rwnie takie, ktre mwio, e
w obszarze ciaa nie mog wystpowa niecigoci napre lub przemieszcze.
Szczelina z definicji jest powierzchni, na ktrej wystpuje niecigo
przemieszcze. Wskazywaoby to, e koncepcja caki J w odniesieniu do ciaa ze
szczelin nie moe znale zastosowania. Jest jednak inaczej ([6.13], [6.3]), a to
dziki cennej waciwoci tej caki, a mianowicie jej niezalenoci od drogi
cakowania. Oznacza to moliwo dowolnego wyboru tej drogi.
Wyobramy sobie, e w ciele znajduje si szczelina (lub karb) o rwnolegych,
paskich powierzchniach grnej i dolnej. Skoro obszar, dla ktrego caka J ma
sens, musi by obszarem bez osobliwoci, a drog cakowania moe stanowi jego
kontur, to sprbujmy wybra taki obszar w otoczeniu wierzchoka szczeliny, ktry
postawione warunki spenia. Wybr nie nastrcza wikszych trudnoci - wystarczy
wybra dowolny punkt pocztkowy konturu, pooony na ktrejkolwiek z
powierzchni szczeliny, punkt kocowy na drugiej powierzchni, za drog midzy
nimi wybra tak, aby nie przecinaa obszaru szczeliny - pokazano to na Rys. 6.3 a
(punkt pocztkowy - A, punkt kocowy - B. Prawidowo takiego wyboru wynika
z zerowania si caki J liczonej wzdu dowolnego konturu zamknitego
ograniczajcego obszar A, nie zawierajcego osobliwoci - Rys. 6.3 b.
B
C
x
a
b
Rys. 6.3. Droga cakowania dla ciaa ze szczelin.
Caka J wzdu konturu zamknitego ABFDCEA moe by zapisana w postaci:

J J AB J 2 J DC J 1 0
(6.18)
Zakadajc, e powierzchnie szczeliny s wolne od obcie, oraz e s

rwnolege do osi x, tzn. na brzegach AB i CD zachodz warunki:
dy 0
Tk 0
(6.19)
166
z rw. (6.16) dostajemy:

J AB J DC 0
(6.20)
Po wstawieniu (6.20) do (6.18) otrzymujemy:

J 1 J 2
(6.21)
za po zmianie kierunku obiegu cieki 2 na przeciwny do pokazanego na Rys. 6.3 b:

J 1 J 2
(6.22)
Otrzymany rezultat wiadczy po pierwsze o tym, e wybr drogi cakowania

zgodnie z Rys. 6.3 a jest prawidowy, a po drugie potwierdza, i caka J jest nie
zaley od drogi cakowania take w przypadku zagadnienia szczeliny. Zawsze
moliwy jest zatem taki wybr drogi, ktry czyni analiz konkretnego problemu
jak najprostsz z obliczeniowego punktu widzenia.
6.1.4
Energetyczna interpretacja caki J
Caka J wprowadzona zostaa w pkt. 6.1 w sposb czysto formalny. Okazuje si

jednak, e mona przypisa jej take sens fizyczny. Aby to wykaza rozwamy
dwuwymiarowe ciao spryste (liniowo lub nieliniowo) o powierzchni A
ograniczonej brzegiem , zawierajce szczelin o dugoci l. Na czci brzegu
dziaaj siy reprezentowane przez wektor T, niezaleny od dugoci szczeliny.
Analiza bdzie przeprowadzona w staym kartezjaskim ukadzie wsprzdnych
(x, y), przyjtym w rodku szczeliny (o x pokrywa si z osi podun szczeliny).
W wierzchoku przyjto nowy ukad pomocniczy (x1, y1), taki, e zachodz
zwizki:
x1 x l
y1 y
(6.23)
Wyznaczmy energi potencjaln ciaa pokazanego na Rys. 6.4. Zgodnie z (4.6)

wyraa si ona zalenoci:
Ue d A
(6.24)
gdzie energia odksztacenia sprystego Ue wynosi:
Ue d A
A
(6.25)
167
a praca L wykonana przez obcienie zewntrzne:
L Tu d s
(6.26)
Tak wic energia potencjalna jest okrelona rwnaniem:
d A Tu d s
(6.27)
Wyznaczmy teraz zmian energii potencjalnej wywoan infinitezymalnym

przyrostem dugoci szczeliny dl:
d
dl
d
du
d A T
ds
dl
dl
(6.28)
T
y1
ds
x
l
x1
dl
A
Rys. 6.4. Paskie ciao ze szczelin.
Korzystajc z formuy rniczkowania w postaci:

d
x1

dl l x1 l
(6.29)
oraz transformacji ukadu wsprzdnych (6.23), rwnanie (6.28) mona zapisa w

postaci:
d
dl
l x
gdzie:
(6.30)
168
u
d A T
ds
l
l
A T
u
ds
x
(6.31)
(6.32)
Po wykorzystaniu rw. (6.4) mona zapisa nastpujce rwnanie:
i j
i j i j
l i j l
l
(6.33)
ktre pozwala przeksztaci (6.31) do postaci:
u
i j i j d A T
ds
l A
l
l
(6.34)
lub po wykorzystaniu zasady prac przygotowanych:
i j i j d A T u d s 0
(6.35)
Zastosujmy twierdzenie Greena do pierwszego czonu lewej strony rw. (6.32) otrzymujemy wwczas:
dy x
(6.36)
dA
Wstawiajc (6.36) do (6.32) i korzystajc z (6.30) otrzymujemy ostatecznie

zaleno okrelajc zmian energii potencjalnej ciaa ze szczelin dla dowolnej
drogi cakowania obejmujcej wierzchoek szczeliny w postaci rwnania:
d
dl
d y T x d s
(6.37)
Porwnujc (6.37) z (6.16) otrzymujemy:

J
d
dl
(6.38)
169
Tak wic caka J ma jasn interpretacj fizyczn - opisuje ona prdko

zmniejszania si energii potencjalnej dwuwymiarowego ciaa przy wzrocie
szczeliny (tzw. wzrocie samopodobnym, tzn. takim, w wyniku ktrego ksztat
szczeliny nie ulega zmianie - taka sytuacja ma miejsce np. w analizowanym tu
przypadku szczeliny w I typie obcienia).
W rozdz. 4 (rw. (4.20)) wykazano, e w orodku liniowo sprystym miedzy
zmian energii potencjalnej, a prdkoci uwalniania energii G istnieje nastpujcy
zwizek:
G
d
dA
(6.39)
a std:
J G
(6.40)
Wynika std, e w ramach LSMP koncepcja caki J jest w peni ekwiwalentna

podejciu energetycznemu, ze wszystkimi tego faktu nastpstwami.
6.1.5
Caka J jako charakterystyka pola napre w orodku nieliniowo

sprystym ze szczelin
Zaleno (6.40) wskazuje, e caka J moe by uwaana za charakterystyk

pola napre w wierzchoku szczeliny dla ciaa liniowo sprystego. Wniosek ten
jest bezporednim nastpstwem zwizku prdkoci uwalniania energii G ze
wspczynnikiem intensywnoci napre K - okrelajcym w peni pole napre w
wierzchoku (rw. (2.46)). Hutchinson [6.8] oraz Rice i Rosengren [6.14] wykazali,
i odnosi si ten wniosek rwnie do cia nieliniowo sprystych. Przedstawimy
tutaj jedynie szkic rozumowania prowadzcego do wykazania, e caka J peni
tak rol w nieliniowej mechanice pkania, jak K w mechanice liniowej.
Rozwamy materia nieliniowo sprysty, ktry w jednoosiowym stanie
naprenia opisany jest rwnaniem Ramberga-Osgooda:
o o o
(6.41)
gdzie:
o , i n s staymi materiaowymi oraz o = o /E.

Wraz ze zblianiem si do wierzchoka szczeliny czon liniowy jest w stosunku
do nieliniowego pomijalnie may i mona skorzysta z uproszczonej postaci rw.
(6.41), a mianowicie:
o o
(6.42)
170
Caka J wyraa si zalenoci:
u
J d y T
ds
x
(6.43)
Ze wzgldu na niezaleno caki J od drogi cakowania, wybierzmy kontur

w ksztacie koa o promieniu r, ze rodkiem w wierzchoku szczeliny,
rozpoczynajcy si i koczcy na przeciwlegych jej powierzchniach. Dla takiej
drogi cakowania, rwnanie (6.43) przechodzi po prostych przeksztaceniach w
rwnanie:
u
cos T
x

c
rd F r d
(6.44)
Jeeli caka (6.44) ma by niezalena od drogi cakowania (tzn. mie tak sam
warto dla dowolnej drogi), to funkcja podcakowa nie moe zalee od promienia
r, a to z kolei nakada warunek na funkcj Fc, ktra musi zawiera osobliwo typu
r -1 . W oparciu o analiz wymiarow mona stwierdzi, e funkcja F c ma
wymiar (w przypadku jest to natychmiast widoczne z (6.5), w przypadku
iloczynu T u/x wynika to std, e T ma wymiar naprenia jako obcienie
powierzchniowe, a pochodna u/x ma wymiar odksztacenia). Konkludujc,
stwierdzamy, e musi by speniony warunek:
r 1
(6.45)
Korzystajc z (6.45) i (6.42), po elementarnych obliczeniach otrzymujemy:

1
n1
c1
r o
o o r
c1
r o
o o r
(6.46)
n1
(6.47)
Rwnania (6.46) i (6.47) pokazuj, e pole napre wok wierzchoka

szczeliny w materiale nieliniowym (typu (6.42)) charakteryzuje si osobliwoci
r-1/(n+1), a pole odksztace - osobliwoci r -n / (n + 1 ) . S to tzw. osobliwoci typu
HRR (nazwa pochodzi od nazwisk Hutchinson, Rice, Rosengren). Hutchinson
wykorzystujc (6.46) i (6.47), poprzez przeksztacenie caki (6.43) wyznaczy
171
zalenoci okrelajce pole napre i odksztace w funkcji caki J. Uoglniajc

zwizek fizyczny (6.42) na stany wieloosiowe, tzn korzystajc z rwnania:
ij
3
e
o 2 o
n1
sij
o
12
e sij sij
2
(6.48)
gdzie s i j oznacza dewiator tensora naprenia, Hutchinson otrzyma nastpujce

rwnania osobliwych pl napre i odksztace:
1
n1
J
i j o
ij , n
o o I n r
(6.49)
n1
J
ij o
ij , n
o o I n r
(6.50)
I n jest staa liczbow zalen od wykadnika n w zwizku fizycznym,

opisuj bezwymiarowe funkcje kta zalene ponadto od typu szczeliny,
wykadnika n oraz stanu naprenia i odksztacenia (PSN, PSO).
Z (6.49) i (6.50) wida, e zgodnie z tym co powiedziano wczeniej, J stanowi
podstawow charakterystyk pl naprenia i odksztacenia w wierzchoku
szczeliny w materiale nieliniowo sprystym, jakkolwiek nie jedyn - parametrem
charakteryzujcym te pola jest rwnie wspczynnik umocnienia n.
Przypomnijmy, e w materiale liniowo sprystym - pen informacj o polu
naprenia zapewnia wspczynnik intensywnoci napre K.
6.1.6
Zwizek caki J z rozwarciem w wierzchoku szczeliny
Caka J stanowi w nieliniowej mechanice pkania podstawowy parametr przy

opisie pola napre, jak i energii potencjalnej, a dziki temu mona zbudowa
oparte na niej kryterium pkania materiaw sprysto plastycznych. Odpowiednim
kandydatem do penienia roli kryterium jest take rozwarcie w wierzchoku
szczeliny CTOD (patrz rozdz.3). Atrakcyjno CTOD wynika w tym wzgldzie
choby std, e jest to wielko mierzalna, ktra uwzgldnia wszelkie efekty
plastyczne wystpujce w okolicy wierzchoka szczeliny, objawiajce si
wzrostem przemieszcze jej brzegw. Istnienie moliwych dwch miar odpornoci
na pkanie w naturalny sposb wywouje pytanie o ich wzajemny zwizek,
szczeglnie e przez pewien okres uwaano je za niezalene od siebie.
Zwizek midzy J i CTOD (dalej dla skrcenia zapisu bdziemy stosowa
symbol t ) dla szczeliny wg modelu Dugdalea wyprowadzi Hutchinson.
172
Przytoczmy w skrcie jego analiz. W tym celu rozwamy szczelin Dugdalea i

obliczmy cak J wzdu konturu wybranego tak, e otacza on stref plastyczn,
a jego pocztek i koniec znajduj si na grnej i dolnej powierzchni szczeliny
fizycznej pokazano to na Rys. 6.5.
Wysoko strefy plastycznej jest znikomo maa, std w obszarze ograniczonym
przez mamy dy=0. Z rw. (6.43) otrzymujemy zatem:
y
ys
u
rp
x
rp
Rys. 6.5. Kontur do wyznaczania caki J dla szczeliny Dugdalea.
J T
u
ds
x
(6.51)
Uwzgldniajc, e obcienie - y s dziaa jedynie na poziomych odcinkach

konturu z (6.51), po wykorzystaniu (6.3) otrzymujemy:
J ys ny
u
ds
x
(6.52)
Na dolnej czci konturu n y =-1, ds=dx, za na grnej czci n y =1, ds=-dx,

tak wic w kadym wypadku zachodzi zwizek ds=- n y dx. Rwnanie (6.52)
przyjmuje teraz posta:
J ys
u
d x ys
x
l ry
l ry u
u
d
x
d x
x
l x
l
(6.53)
173
Po scakowaniu (6.53) i uwzgldnieniu, e rozwarcie w wierzchoku szczeliny

fikcyjnej wynosi zero, otrzymujemy ostatecznie zwizek midzy cak J, a CTOD
w postaci:
J ys u l u l ys t
(6.54)
Rwnanie (6.54) dotyczy oczywicie pewnej idealizacji strefy plastycznej w

wierzchoku szczeliny, jak wprowadza model Dugdalea, opartej w zasadzie na
liniowej sprystoci. Numeryczna analiza cia nieliniowo sprystych z
umocnieniem, a take wyniki dowiadcze wskazuj, e zwizek J i CTOD moe
by zapisany przy pomocy formuy bardzo podobnej do (6.54), a mianowicie:
J ys t
(6.55)
Warto wspczynnika mieci si w przedziale 1.152.95, zalenie od stosunku

ys/E i wykadnika umocnienia n. Dla materiaw metalicznych dowiadczalnie
ustalono, e w wikszoci przypadkw dobrym oszacowaniem jest warto =2.
6.1.7
Caka J w warunkach staych uchwytw i staego obcienia
Z myl o dowiadczalnym wyznaczaniu wartoci caki J jako prdkoci

zmniejszania si energii potencjalnej przy wzrocie szczeliny - rw. (6.38) wygodnie jest okreli J dla warunku staych uchwytw i staego obcienia dwch podstawowych technik dowiadczalnych. Uwzgldniajc, e energia
potencjalna =Ue-L, obszary obrazujce w obu przypadkach wygldaj tak, jak
sia F
sia F
Ue
Ue
-L
B
przemieszczenie u
przemieszczenie u
Rys. 6.6. Energia potencjalna w warunkach : A. staych uchwytw, B. staego obcienia.
174
Rozwamy wykresy sia-przemieszczenie dla szczelin o dugoci l oraz l+l

w warunkach staych uchwytw - Rys. 6.7, oraz staej siy - Rys. 6.8. Przy
wyznaczaniu energii potencjalnej posuymy si identycznym rozumowaniem, jak
w punktach 4.1.2 i 4.1.3, odnoszcym si do ciaa liniowo sprystego.
sia
F (l)
u = const
F, u
l
A
F (l+l)
B
l+l
l
C
przemieszczenie
Rys. 6.7. Zaleno sia-przemieszczenie dla prbki ze szczelin w warunkach staych uchwytw
sia
F
F, u
F = const
F
l
B
l
l+l
u
C
O
u (l)
E
przemieszczenie
u(l+l)
Rys. 6.8. Zaleno sia-przemieszczenie dla prbki ze szczelin w warunkach staej siy.
Dla warunku staych uchwytw, wobec L=0, zmiana energii potencjalnej wynosi:
POAB POAC POBC
u
(6.56)
u
F l du F l l du F du
(6.57)
175
Z rwnania (6.38) otrzymujemy nastpujce rwnanie okrelajce cak J:

F
J

du
l u
l u
0
u
(6.58)
W warunkach staej siy zmiana energii potencjalnej wynosi:

POAD POFD POFA
F
(6.59)
F
u l l d F u l d F u d F
(6.60)

u
J

dF
l F
l F
0
(6.61)
Rwnanie (6.38) daje w tym przypadku:

F
Zastosowanie rwna (6.58), (6.61) do analizy dowiadczalnej bdzie pokazane

w kolejnym punkcie niniejszego rozdziau.
6.1.8
Caka J jako miara odpornoci materiau na pkanie
Wykazalimy ju wczeniej, e dla materiaw liniowo sprystych caka J jest

tosama z prdkoci uwalniania energii G. Jest wic naturalne, e zarwno
energetyczne kryterium pkania, jak i kryterium siowe mog by wwczas
zdefiniowane poprzez krytyczn warto caki J. Kryterium pkania (tzn.
niestabilnego wzrostu szczeliny) mona zapisa w postaci:
J Jc
(6.62)
Jednake caka J ma szersze zastosowanie ni tylko w odniesieniu do

materiaw liniowo sprystych - jest ona rwnie charakterystyk odpowiedni
dla materiaw nieliniowo sprystych, podlegajcych potgowemu zwizkowi
fizycznemu typu Ramberga-Osgooda. Formalnie, zwizek tego typu jest
rwnowany zwizkowi tzw. odksztaceniowej teorii plastycznoci, z t rnic, e
przy odcieniu - w przypadku materiau sprystego powrt nastpuje po drodze
wyznaczonej w procesie obcienia, za w przypadku materiau sprystoplastycznego zawsze po prostej rwnolegej do sprystego odcinka wykresu -.
Biorc pod uwag, e ruchowi szczeliny zawsze towarzyszy strefa plastyczna, w
ktrej nastpuje odcienie spryste, a take to, e niezaleno caki J i wynikajce
z niej relacje (6.46), (6.47), (6.49), (6.50) prawdziwe s tylko dla nieliniowej
176
sprystoci, dochodzimy do konkluzji mwicej, e caka J nie jest odpowiednim

parametrem do opisu ruchu szczeliny, a nadaje si tylko do zagadnie stacjonarnych.
Druga obserwacja wynikajca z przytoczonego rozumowania to ta, e w maym
obszarze w otoczeniu wierzchoka, w ktrym wystpuj nieodwracalne odksztacenia
plastyczne, pole napre nie jest opisane cak J, co oznacza jednoczenie, e obszar
ten musi by may w stosunku do obszaru, w ktrym caka J jest waciwym
parametrem pola napre. Obszar, w ktrym parametrem kontrolujcym naprenia
jest J okrela si jako obszar dominacji J - Rys. 6.9. Oszacowanie wielkoci tego
obszaru uzyskano na drodze oblicze numerycznych. Wynika z nich [6.9], e stref
dominacji J mona aproksymowa koem o promieniu R speniajcym warunek:
R 3 t
(6.63)
gdzie:
t oznacza tzw. efektywne rozwarcie w wierzchoku szczeliny (Rys. 6.9),
ktre okrelone jest zalenoci [6.16]:
t d o , n
J
o
(6.64)
Zakres zmiennoci d mieci si w granicach ( 0.30.8 ).

strefa dominacji
caki J
45
45
t
strefa
zniszczenia
Rys. 6.9. Obszar dominacji caki J.
Analizujc numerycznie typowe ksztaty prbek dowiadczalnych, a

mianowicie prbk zginan, kompaktow rozcigan i prostoktn ze szczelin
centraln - Rys. 6.10 -, przy zaoeniu, e ta cz ich szerokoci b przez ktr nie
przebiega szczelina jest w peni uplastyczniona, uzyskano dodatkowe warunki na
promie R.
I tak dla prbki zginanej i kompaktowej warunek ten ma posta [6.17]:
R 0.07 b
(6.65)
177
a dla prbki ze szczelin centraln [6.10]:
R 0.01 b
(6.66)
P
M
prbka ze szczelin
centraln
b/2
prbka zginana
(SENB)
b/2
Rys. 6.10. Strefy penego uplastycznienia w prbkach ze szczelinami w PSO.
Przyjmuje si, e dla materiaw charakteryzujcych si niskim do

umiarkowanego umocnieniem odksztaceniowym mona przyj za dobr
aproksymacj zwizek:
t 0.6 J o
(6.67)
czc (6.63) z (6.67) oraz (6.65) i (6.66), otrzymujemy:

- dla prbki zginanej i kompaktowej:
b ys
J
25
(6.68)
175
(6.69)
- dla prbki ze szczelin centraln:

b ys
J
Reasumujc, podkrelmy to wyranie, e wszystkie podane powyej relacje

zostay uzyskane przy zaoeniu paskiego stanu odksztacenia.
Podobne relacje dla PSN nie zostay dotd wyznaczone, tak wic mwic o
odpornoci materiau na pkanie w sensie osignicia przez cak J wartoci
krytycznej naley rozumie odporno w warunkach PSO. Kryterium pkania
178
(6.62) w odniesieniu do szczeliny w I typie obcienia, po wykorzystaniu tej samej

terminologii jak w przypadku kryterium siowego, ma zatem posta:
J JI c
6.2
(6.70)
DOWIADCZALNE WYZNACZANIE CAKI J ORAZ JIC
Istniej dwie podstawowe metody dowiadczalnego wyznaczania caki J i jej

wartoci krytycznej - metoda wielu prbek i metoda jednej prbki. Procedura
wyznaczania J Ic , bazujca na tej drugiej metodzie, jest obecnie take przedmiotem
normy amerykaskiej E-813. Poniej omwione zostan najwaniejsze punkty
kadej z metod, z normow wcznie.
6.2.1
Dowiadczalne wyznaczanie caki J metod wielu prbek.
Sposb dowiadczalnego wyznaczania caki J omawian metod zosta

zaproponowany przez Landesa i Begleya [6.1]. Bazuje on na energetycznej
interpretacji caki J jako prdkoci zmniejszania si energii potencjalnej przy
wzrocie szczeliny - rw. (6.38):
J
d
dl
(6.71)
Wymagania odnonie prbek testowych nie s objte adnymi uregulowaniami,

tak wic istnieje pewna dowolno tak co do ksztatu, jak i wymiarw. Zasadniczo
jednak uywa si prbek zginanych lub kompaktowych, podobnych do
stosowanych w prbie wyznaczania K Ic (patrz Rys. 5.10 i Rys. 5.11). Podobny jest
rwnie sposb wykonania karbu, z ktrego wychodzi wstpna szczelina
zmczeniowa, a nastpnie ju w trakcie prby - szczelina zasadnicza. Z reguy do
przeprowadzenia prby naley przygotowa 4-6 identycznych prbek, rnicych
si jedynie dugoci szczeliny - powinna si ona zawiera w przedziale
0.30.8 W. Sposb wyznaczania J - pokazany na Rys. 6.11 - skada si z
nastpujcych etapw:
dla kadej z prbek naley w trakcie prby (w warunkach staych uchwytw)
zdj wykres obcienie - przemieszczenie. Dla kadej z nich dla danego
przemieszczenia u naley obliczy pole pod krzyw F-u. Pole to jest rwne
energii potencjalnej odpowiadajcej temu przemieszczeniu (Rys. 6.11 A),
korzystajc z obliczonych wartoci sporzdzi wykres zalenoci energii
potencjalnej jako funkcji dugoci szczeliny (Rys. 6.11 B),
Korzystajc z tego, e caka J jest tangensem kta nachylenia stycznej do
wykresu - l (rw. 6.71), wyznaczy wartoci J odpowiadajce rnym
179
dugociom szczelin. W wyniku tej procedury otrzymuje si wykres J - u

(Rys. 6.11 C).
F, u
l1
l3>l2>l1
K
F
H
l2
l3
u
A
J
l1
l3
l2
u1
u2
u3
Jc
F
C
B
E
G
u1
u2
u3
l1
l2
l3
u3
u2
u1
l
Rys. 6.11. Wyznaczanie caki J metod Begleya - Landesa.
Krytyczn warto caki J J Ic - charakteryzujc odporno materiau na

pkanie wyznacza si w ten sposb, e dla prbki ze szczelin o danej dugoci l i
naley zarejestrowa warto przemieszczenia u i c odpowiadajc momentowi
krytycznemu, za ktry uwaa si moment inicjacji wzrostu pknicia. W ten
sposb otrzymujemy tyle wartoci J Ic , ile prbek poddano badaniom (Rys. 6.11 C).
Jeeli J Ic ma by istotnie sta materiaow to w przypadku idealnym wszystkie
otrzymane wartoci powinny by takie same.
Metoda wielu prbek, jakkolwiek prosta jeli chodzi o jej ide, jest trudna w
realizacji m.in. ze wzgldu na konieczno badania wielu prbek, a take stwarza
due trudnoci przy konstruowaniu kolejnych wykresw pokazanych
180
schematycznie na Rys. 6.11. Trzeba jednoczenie doda, e metoda ta uchodzi

jednak za najbardziej uniwersaln, gdy mona j stosowa bez wzgldu na
wielko strefy plastycznej, jak i typ prbki.
6.2.2
Dowiadczalne wyznaczanie caki J metod jednej prbki
Trudnoci zwizane z wyznaczaniem J metod wielu prbek skonio do

poszukiwania metody prostszej, nawet gdyby miao to oznacza pewne
ograniczenie jej oglnoci. Jest ni metoda oparta na badaniu jednej prbki,
zaproponowana przez Ricea i in. [6.15]. Metoda oparta jest na zaoeniu penego
uplastycznienia obszaru lecego na przedueniu paszczyzny szczeliny, czyli
mwic inaczej zakada ona istnienie przegubu plastycznego. U podstaw metody
le rwnania (6.58) i (6.61).
Belka zginana momentem M
Wyobramy sobie, e belka o dugoci L ze szczelin boczn zginana jest
momentem M (na jednostk gruboci B), tak jak to pokazano na Rys. 6.12.
l
L/2
L/2
Mpl
Mpl
L/2
L/2
Rys. 6.12. Przegub plastyczny w belce ze szczelin.
Rw. (6.61) mona dla tego przypadku zapisa w postaci:

M
l
0
dM
(6.72)
gdzie jest ktem wzgldnego obrotu kocowych przekrojw belki. Kt ten

mona rozdzieli na cz spryst (niezwizan z obecnoci szczeliny)
i plastyczn, wywoan uplastycznieniem w wierzchoku szczeliny.
181
Zakadajc, e cay obszar w pobliu wierzchoka szczeliny, ktrego dugo

wynosi b jest w peni uplastyczniony, co jest rwnoznaczne z utworzeniem si
przegubu plastycznego, mona przyj, e obrt (sztywny) jest w caoci
plastyczny. Tak wic:
el pl pl
(6.73)
Kt p l bdc wielkoci bezwymiarow musi by funkcj bezwymiarowych

argumentw, co mona zapisa nastpujco:
M ys
pl f
,
,n
M
pl E
(6.74)
M p l oznacza graniczny moment plastyczny czci przekroju poprzecznego belki

przez ktr nie przebiega szczelina - w tym przypadku prostokta B b. Z kursu
wytrzymaoci materiaw wiadomo, e wynosi on:
M pl ys Bb2 4
(6.75)
Wskutek tego, e przyrostowi dugoci szczeliny l odpowiada zmniejszanie si

dugoci odcinka b moemy zapisa relacj:
l
b
(6.76)
Korzystajc z (6.76) i (6.74) obliczmy nastpujce pochodne:

pl
f

M
l M
M
pl
M M pl
M pl2 b
pl
f

M
M M
M pl
1
M pl
(6.77)
(6.78)
Z (6.77) i (6.78), uwzgldniajc (6.75), po prostych przeksztaceniach

otrzymujemy:
182
pl
2 pl
M
M
l M b
(6.79)
Po wstawieniu (6.79) do (6.72) dostajemy ostatecznie rwnanie w postaci:

J
2
Bb
(6.80)
Zauwamy, e caka w (6.80) jest rwna polu pod krzyw M-. Oznaczajc
to pole jako A, rw. (6.80) mona zapisa nastpujco:
2 A
B W l
Rwnanie (6.81) pozwala na

przeprowadzonej na jednej prbce.
wyznaczenie
(6.81)
J
na
podstawie
prby
Belka trjpunktowo zginana.

Rozwamy obecnie prbk trjpunktowo zginan (Rys. 6.13). Przyjmijmy
wszystkie zaoenia takie, jak w przypadku analizowanym powyej.
Zagadnienie to zostao rozwizane przez Ricea i in.[6.15] oraz Ernsta i Parisa [6.5].
Do wyznaczenia caki J zastosujemy obecnie rw. (6.58), tzn.:
F
J
du
l u
0
u
(6.82)
Odwracajc zwizek (6.74) ze wzg. na M dostajemy:
M M pl h pl , ys , n
E
(6.83)
Moment zginajcy zmienia si liniowo, a zatem jest proporcjonalny do

maksymalnego, a to pozwala zapisa go jako M=cPL. Kt obrotu mona w
przyblieniu przyj rwny =4u/l, gdzie u oznacza ugicie belki w przekroju
szczeliny. Po uwzgldnieniu (6.75), sia P obliczona z rw. (6.83) wynosi:
F
Bb2 ys
4 u ys
h
,
,n
4c L
L E
(6.84)
183
P
b
l
L/2
L/2
Mpl
Mpl
L/2
L/2
Rys. 6.13. Belka trjpunktowo zginana.
Mona teraz, korzystajc z (6.76) znale funkcj podcakow caki (6.82).

Przyjmuje ona posta:
2 Bb ys 4 u ys
F
h
,
,n

4c L
L E
l u
(6.85)
a po wstawieniu (6.84):
F
2
F
b
l u
(6.86)
Ostatecznie zatem caka J wyraa si zalenoci:

J
2
Bb
F du
(6.87)
lub
J
2A
B W l
gdzie A jest polem pod krzyw F-u otrzyman w prbie dowiadczalnej.
(6.88)
184
Prbka kompaktowa.
Cak J dla prbki kompaktowej, stosujc podobny sposb rozumowania do
tego dla belki trjpunktowo zginanej (zauwamy, e prbka kompaktowa z
gbok szczelin jest w istocie - w obszarze bez szczeliny, okrelonym przez
odcinek b - rwnie zginana) uzyskali Merkle i Corten [6.11]. Caka J wyraa si
zalenoci zblion do (6.88) z t tylko rnic, e wystpuje w niej
wspczynnik poprawkowy zaleny od stosunku l/b. Odpowiednie rwnanie ma
posta:
J
2A
1
B W l 1 2
(6.89)
gdzie:
12
l 2 l 1
2
b b 2
6.2.3
l 1
2
b 2
(6.90)
Metoda normowa wyznaczania caki J i JIc
Metoda normowa [6.18] wyznaczania caki J i jej krytycznej wartoci J Ic

w przypadku prbki do trjpunktowego zginania oparta jest na zalenociach
(6.88), a dla prbki kompaktowej (6.89) te bowiem prbki zalecane s przez
norm. Ksztaty prbek nie rni si istotnie od ksztatw przewidzianych przez
norm dotyczc wyznaczania K Ic (Rys. 5.10 i Rys. 5.11). Dusze s natomiast
dugoci szczelin wstpnych - powinny one by wiksze od 0.5 W i nie wiksze od
0.75 W. Warunkiem uznania prby za wan jest spenienie warunkw:
b , B 25 J Ic ys
(6.90)
Ich uzasadnienie wynika z treci pkt. 6.1.8 (rw. (6.68)).

Procedura wyznaczania J Ic Rys. 6.14 jest nastpujca:
obciy prbk rosnc si F i rejestrowa w sposb cigy wykres
zalenoci siy F od przemieszczenia u w punkcie jej przyoenia (w prbce
kompaktowej przemieszczenie oznacza zarazem rozwarcie szczeliny, a w
prbce trjpunktowo zginanej ugicie pod si),
dla danego konkretnego punktu pomiarowego (Fi, u i ) pomierzy dugo
szczeliny l i oraz obliczy przyrost dugoci l i w stosunku do stanu
pocztkowego. Nastpnie obliczy warto caki J i korzystajc zalenie od
typu prbki z rw. (6.88) lub (6.89). Dziki temu moliwe jest skonstruowanie
wykresu J - l,
J
[kN/m]
linia offsetowa
0.15 mm
185
linia stpienia linia offsetowa

0.2 mm
1.5 mm
Jmax
JIc
punkty uyte w
analizie regresji
0.1
5
0.2
1.5
0 szczeliny l [mm]
przyrost dugoci
Rys. 6.14. Schemat wyznaczania J I c wg normy E 813.
przez otrzymane w ten sposb punkty (J i , l i ) poprowadzi krzyw potgow

najlepszego dopasowania o oglnym rwnaniu:
J C1 l
C2
z punktu na osi l, dla ktrego l =0.2 mm poprowadzi prost o rwnaniu:

J 2 ys l
(6.91)
(6.92)
Jest to tzw. linia stpienia, ktrej rwnanie przyjto arbitralnie w postaci

(6.92).Jej wprowadzenie tumaczy sie tym, e szczelina o pierwotnie ostrym
froncie, zanim zacznie wzrasta w stabilny sposb przy rosncym obcieniu,
najpierw wykazuje tendencj do zaokrglenia frontu. Towarzyszy temu
niewielki przyrost dugoci, szacowany na l =0.5 CTOD. Uwzgldnienie tego
warunku w rw. (6.55) i przyjcie wspczynnika =1 prowadzi do rw. (6.92),
wyznaczy warto J Ic odpowiadajc punktowi przecicia linii stpienia
i krzywej najlepszego dopasowania (6.91),
186
poprowadzi dwie dodatkowe linie rwnolege do linii stpienia (tzw.

linie offsetowe) z punktw, dla ktrych l=0.15 mm i l=1.5 mm, a take
prost o rwnaniu J=Jmax=b ys /15,
wykluczy, jako niewane, te punkty (Ji , l i ), ktre nie mieszcz si w
obszarze wyznaczonym liniami offsetowymi i lini Jmax. Przez pozostae
poprowadzi poprawion potgow krzyw najlepszego dopasowania.
Krzywa ta poczwszy od punktu odpowiadajcego wartoci J Ic
charakteryzuje opr stawiany przez materia wzrostowi szczeliny i nosi nazw
krzywej oporu lub krzywej J R . Jest ona sprystoplastycznym
odpowiednikiem krzywej R dla materiau liniowo sprystego.
Opisana tu metoda wyznaczania J Ic moe by take stosowana do oszacowania
wartoci odpornoci na kruche pekanie K Ic . Korzystajc ze wzoru (6.40) oraz
(4.52) otrzymujemy dla PSO zaleno wic J Ic i K Ic :
K Ic E J Ic 1 2
12
(6.93)
Rwnanie (6.93) jest uywane w takich przypadkach, w ktrych spenienie

wymaga dotyczcych wymiarw prbek, tak aby prb normow okrelania K Ic
uzna za wan, jest niemoliwe.
6.3
6.3.1
KRYTERIUM PKANIA OPARTE NA KRYTYCZNYM

ROZWARCIU SZCZELINY
Wielokrotnie wspominalimy, e dla wikszoci materiaw - poza materiaami

bardzo kruchymi - szczelinie towarzyszy strefa uplastyczniona w pobliu jej
wierzchoka. W sytuacji, gdy odksztacenia plastyczne s due, w strefie
przywierzchokowej nastpuje intensywny wzrost pustek wewntrz materiau oraz
ich czenie si z wierzchokiem istniejcej szczeliny. Zanim jednak dochodzi do
jej wzrostu wystpuje efekt rozwierania si brzegw, szczeglnie mocny w
wierzchoku szczeliny. Mona w zwizku z tym stwierdzi, e rozwarcie w
wierzchoku jest miar odksztace plastycznych w obszarze z nim ssiadujcym.
Uzasadnione jest przypuszczenie, e wzrost dugoci szczeliny moliwy jest
dopiero wtedy, gdy rozwarcie osignie pewn warto krytyczn, zalen od
materiau. Mona zatem uzna, e ta warto krytyczna jest pewn sta
materiaow charakteryzujc odporno materiau na pkanie. Pierwszym, ktry
zwrci uwag na moliwo sformuowania w oparciu o powysze obserwacje
nowego kryterium pkania w postaci:
187
t tc
(6.94)
by Wells [6.19]. W rw. (6.94) t oznacza rozwarcie szczeliny fikcyjnej (tzn. wraz
ze stref plastyczn) w wierzchoku szczeliny fizycznej (rzeczywistej), a t c jego
warto krytyczn - Rys. 6.15.
Analityczne formuy okrelajce t w funkcji obcienia, dugoci szczeliny
oraz staych materiaowych dla ciaa o nieograniczonych wymiarach podali Irwin
oraz Dugdale - s to rwnania odpowiednio (3.21) i (3.3.2). Przypomnijmy je
jeszcze raz:
szczelina rzeczywista
szczelina fikcyjna
t
x
rp
Rys. 6.15. Rozwarcie w wierzchoku szczeliny fizycznej.
dla modelu Dugdalea
4 K I2
E ys
dla modelu Irwina
8 ys l
E
(6.95)

ln sec
2 ys
(6.96)
Rw. (6.96) dla maych stosunkw / y s , po rozwiniciu funkcji ln sec (...) w

szereg potgowy:
2
1
1
ln sec

2 ys 2 2 ys 12
...
2 ys
(6.97)
i pominiciu wyszych potg, mona zapisa w przybliony sposb nastpujco:

t
1 K I2
E ys
(6.98)
188
Rwnania (6.95) i (6.98) wiadcz, i w warunkach uplastycznienia maego

zasigu, co de facto sprowadza si do przypadku liniowo sprystej mechaniki
pkania, kryterium krytycznego rozwarcia szczeliny jest rwnowane kryterium
opartemu na krytycznym wspczynniku intensywnoci napre (wystarczy w
miejsce KI wstawi K Ic , a w miejsce t - t c ).
6.3.2
Teoretyczna krzywa COD
Pierwotne sformuowanie koncepcji COD mona w skrcie przedstawi

nastpujco:
1. Znale ogln zaleno stanu odksztacenia od rozwarcia szczeliny t .
2. Dowiadczalnie wyznaczy krytyczne rozwarcie t c dla danego materiau, a
nastpnie znale odpowiadajce mu odksztacenie krytyczne c .
3. Dla konkretnej konstrukcji, dla ktrej poszukiwana jest odporno na pkanie
wyznaczy stan odksztacenia, a nastpnie maksymalne odksztacenie
porwna z wartoci krytyczn. Dziki temu uzyskujemy ocen stanu
bezpieczestwa tej konstrukcji.
Z praktycznego punktu widzenia podejcie to jest mao przydatne, gdy
wymaga skomplikowanych z reguy oblicze (szczeglnie w pkt. 3), a ponadto
znacznie wygodniej byoby posugiwa si jako parametrem sterujcym rozwarciem wyraonym jako funkcja dugoci szczeliny. Moliwe byoby
wwczas bezporednie wykorzystanie kryterium (6.94) i wyznaczenie
maksymalnej dopuszczalnej dugoci szczeliny przy danym obcieniu, bd te
maksymalnego dopuszczalnego obcienia przy danej dugoci szczeliny. Wzory
Dugdalea i Irwina nie mog by zastosowane wprost, gdy dotycz ciaa o
nieskoczonych wymiarach, a ponadto dotycz jak wspomniano jedynie
uplastycznienia maego zasigu.
Przydatna przy wyznaczaniu zwizku midzy rozwarciem szczeliny, jej
dugoci i dziaajcym obcieniem okazaa si metoda oparta na teoretycznych
krzywych COD, wprowadzona przez Burdekina i Stonea [6.2]. Posugujc si
modelem Dugdalea wyznaczyli oni odksztacenie odcinka zawartego midzy
dwoma punktami P rwnooddalonymi od szczeliny (Rys. 6.16) wyraajce si
rwnaniem:
1
2
2 n coth 1
ys
n
k 2 n2
1 cot 1
2
1 k
k 2 n2
1
cos
k
(6.99)
1 k 2
ys

k cos
2
ys
gdzie:
u
2y
ys
l
y
(6.100)
189
Zdefiniujmy bezwymiarow funkcj rozwarcia szczeliny , okrelon nastpujco:
t Dugdale
(6.101)
2 ys l
W liczniku funkcji wystpuje rozwarcie wg modelu Dugdalea - rw. (6.96).

Zauwamy, e funkcje (6.99) i (6.101) mona zapisa w oglnej postaci nastpujco:
P
y
y
l
P
Rys. 6.16. Punkty rwnooddalone od szczeliny w modelu Burdekina i Stonea.
ys y s y y s

ys
(6.102)
Poprzez wyeliminowanie z jednego z tych rwna / y s , Dawes [6.4]

sporzdzi teoretyczne krzywe = (/ y s ). S one pokazane schematycznie na
Rys. 6.17.
Jak wida z Rys. 6.17 teoretyczne krzywe uzyskane przez Dawesa w oparciu o
model Dugdalea odbiegaj zasadniczo od wynikw dowiadczalnych dotyczcych
rozwarcia krytycznego t c i maksymalnych odksztace w momencie inicjajcji
wzrostu szczeliny. Mieszcz si one w stosunkowo wskim obszarze, niezalenie
od stosunku l/y. Dawes w oparciu o t przesank zaproponowa proste rwnanie
tzw. krzywej konstrukcyjnej (ang. COD design curve), pokazanej na Rys. 6.17, w
postaci:
2

ys

0.25
ys
0.5
ys
0.5
ys
(6.103)
190
t
2 ys l
l/y=0
1/12
1/24
1/6
krzywa
konstrukcyjna
3
2
dane dowiadczalne
l/y= 1/40 1/2
1
0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
3.5
4.0
ys
Rys. 6.17. Krzywe = (/ y s ) dla koncepcji CTOD.
Kontynuujc badania stwierdzi on nastpnie, e dla obcienia < y s oraz

szczelin speniajcych warunek l<0.1W, gdzie W jest szerokoci prbki mona
przyj, e:
ys ys
(6.104)
Wstawiajc (6.104) do (6.105) i korzystajc z (6.101) otrzymujemy

maksymaln dopuszczaln dugo szczeliny l m a x jako funkcji krytycznego
rozwarcia szczeliny t c w postaci rwna:
lmax
E ys
tc
2
2
2 0.25 ys tc
0.5
ys
0.5
1
ys
(6.105)
Praktyczne zastosowanie rwnania (6.105) wymaga jedynie znajomoci

krytycznego rozwarcia w wierzchoku szczeliny.
6.3.3
191
Podstawowe informacje nt. normowej prby wyznaczania rozwarcia

krytycznego
Procedura wyznaczania krytycznego rozwarcia w wierzchoku szczeliny

rzeczywistej (fizycznej) jest przedmiotem normy brytyjskiej BS 5762 [6.12]. Prb
przeprowadza si na prbce do trjpunktowego zginania ze szczelin boczn zblionej do prbki uywanej w normowej prbie wyznaczania K Ic . Grubo
prbki powinna by taka sama , jak grubo elementu konstrukcyjnego, ktrego
odporno na pkanie jest przedmiotem zainteresowania. Pozostae wymiary
speniaj relacje jak dla prbki do bada K Ic , pokazanej na Rys. 5.10. Podobny jest
take sposb przygotowania wstpnego pknicia zmczeniowego, a rny jest
tylko ksztat karbu, z ktrego propaguje si szczelina. Zamiast karbu ostrzowego
zalecany jest karb prosty.
Wynikiem prby jest wykres zalenoci rozwarcia w ustach szczeliny od
przyoonej siy. Pomiaru rozwarcia dokonuje si przy pomocy czujnika klipsowego
mocowanego do powierzchni prbki, tak wic kocwki pomiarowe musz
znajdowa si w pewnej odlegoci z od tej powierzchni (Rys. 6.19). Moliwe do
uzyskania wykresy F-u podzielono na pi typw - pokazanych na Rys. 6.18 wrd ktrych wyrniono cztery kategorie rozwarcia w wierzchoku szczeliny:
1. c - rozwarcie odpowiadajce pocztkowi niestabilnego wzrostu szczeliny, ktry
nie jest poprzedzony faz wzrostu stabilnego (typ I i II),
2. u - rozwarcie odpowiadajce pocztkowi niestabilnego wzrostu szczeliny,
ktry jest poprzedzony faz wzrostu stabilnego (typ III i IV),
3. i - rozwarcie odpowiadajce inicjacji stabilnego wzrostu szczeliny (typ III, IV, V),
4. m - rozwarcie odpowiadajce maksymalnej sile, jeeli przed jej osigniciem
wystpowaa faza stabilnego wzrostu szczeliny (typ V).
Rozwarcie w wierzchoku szczeliny rzeczywistej t , za ktre przyjmuje si
jedn z wielkoci ( c , u , i , m ) wyznacza si z zalenoci:
t te tp
(6.106)
gdzie:
t e oznacza cz spryst rozwarcia w wierzchoku, a t p cz plastyczn.
Udzia rozwarcia sprystego okrela si z przyblionej zalenoci wynikajcej
z modelu Dugdalea - rw. (6.98) - w do arbitralny sposb zmodyfikowanej.
Jak pamitamy z rozdz. 3, pkt. 3.1.3, model ten zosta wprowadzony dla
szczeliny w paskim stanie naprenia. Dla celw paskiego stanu odksztacenia
rw. (6.98) zostao zastpione rwnaniem:
te
K I2
2y
(6.107)
192
F
Fu
Fc
Fc
uc
uc
II
up
Fi
uu
ui
III
ui
Fi
uu
IV
ur
um
ui
V
up
up
ur
up
up
Fm
Fu
Fi
u
ur
Rys. 6.18. Typy wykresw F-u wg normy BS 5762.
przegub
plastyczny
P
z
up
t p 2
rb
b
P
rb
Rys. 6.19. Rozwarcie w ustach i w wierzchoku szczeliny.
Wida, e pojawi si w nim charakterystyczny dla PSO mnonik (1- 2 ), a

ponadto w mianowniku wystpuje wspczynnik 2 zwizany z tzw. wizami
plastycznymi, powodujcymi, e rzeczywiste rozwarcie jest mniejsze ni by to
wynikao z rwnania (6.98).
Przy obliczaniu plastycznej czci rozwarcia wierzchokowego korzysta si z
koncepcji zawiasu plastycznego (rozdz. 3, pkt. 3.2.1) utworzonego wok
niepknitej czci szerokoci prbki b (Rys. 6.19) ze rodkiem obrotu w punkcie
193
P (przegub plastyczny). Zakadajc, e czujnik pomiaru rozwarcia jest tak

umieszczony, i z 0 (ponadto z w stosunku do dugoci szczeliny jest znikomo
mae), z elementarnej konstrukcji geometrycznej pokazanej na Rys. 6.19
otrzymujemy:
tp
up r b
l rb
(6.108)
gdzie r oznacza tzw. wspczynnik obrotu, ktrego warto ustalona

dowiadczalnie mieci si w przedziale 0.33 0.48. Norma przyjmuje r=0.4.
Ostatecznie zatem otrzymujemy:
tp
0.4 u p W l
0.6 l 0.4W
(6.109)
Wielko rozwarcia u p naley wyznaczy z wykresu F-u, tak jak to pokazano

na Rys.6.18. Wymaga to precyzyjnego ustalenia momentu inicjacji wzrostu
szczeliny (stabilnego lub niestabilnego), co wie si z koniecznoci stosowania
specjalnych technik dowiadczalnych, jak np. metoda spadku potencjau, czy
metoda prdw wirowych. To sprawia, e procedura wyznaczania krytycznego
rozwarcia szczeliny uwaana jest za trudn i w porwnaniu z innymi metodami
wyznaczania wielkoci krytycznych w mechanice pkania (K Ic , J Ic ) jest rzadziej
stosowana.
ROZDZIA 7
7
WZROST SZCZELIN ZMCZENIOWYCH
Przedstawione w poprzednich rozdziaach rne kryteria inicjacji wzrostu

szczeliny (kryteria pkania) - niezalenie od swej natury - miay jeden wsplny cel,
a mianowicie umoliwienie oceny, jak due obcienie mona przyoy do
ciaa, aby istniejca w nim szczelina o okrelonej dugoci pocztkowej lo nie
powikszaa si. Chodzio zatem o wyznaczenie tzw. obcienia krytycznego. Cel
kryteriw pkania mona take sformuowa alternatywnie - dla znanego
obcienia zewntrznego wyznaczy maksymaln dopuszczaln dugo szczeliny,
tzw. dugo krytyczn. Inn wspln cech wszystkich przedstawionych kryteriw
pkania jest to, e nie uwzgldniaj one sposobu, w jaki szczelina o pocztkowej
dugoci lo osiga swoj warto krytyczn. Tymczasem od dawna wiadomo, e
may defekt istniejcy w elemencie konstrukcyjnym w normalnych warunkach
pracy tego urzdzenia moe okaza si stabilny przez cay okres eksploatacji
elementu, za przy zmianie tych warunkw moe okaza si niebezpieczny ju po
krtkim okresie eksploatacji. Typowym przykadem moe tu by zmiana
zachowania szczeliny w zalenoci od rodzaju obcienia. Zupenie inny jest obraz
zachowania si szczeliny przy obcieniu staym, a inny przy obcieniu
zmiennym (np. cyklicznie zmiennym). Analiza licznych katastrof mostowych w
XIX wieku wykazaa, e ich przyczyn byy obcienia cyklicznie zmienne,
ktrych amplituda nie przekraczaa poowy dopuszczalnego obcienia
statycznego. Decydujc rol w powstawaniu katastrof odgrywaa tu wic nie
wielko obcienia, ale jego zmienno w czasie. Przykad ten wskazuje na
znaczenie w mechanice obcie cyklicznie zmiennych, szczeglnie gronych dla
bezpiecznej pracy konstrukcji, bd jej elementw.
W niniejszym rozdziale przedstawione zostan podstawowe pojcia i koncepcje
dotyczce ciaa ze szczelin, poddanego dziaaniu obcie zmiennych, a w
szczeglnoci zagadnienie wzrostu szczeliny. Mwic o wzrocie szczeliny mamy na
myli jej stabilne podrastanie od dugoci lo do dugoci krytycznej lkr, osignicie
ktrej przyjmuje si za zniszczenie elementu. W mechanice pkania zniszczenie pod
wpywem obcie zmiennych okrela si terminem zniszczenie zmczeniowe.
Kolejne etapy procesu rozwoju szczeliny przedstawiono na Rys. 7.1.
196
Wzrost szczelin zmczeniowych
Etap pocztkowy to nukleacja (inicjacja) makroszczeliny, czyli szczeliny o

dugoci wystarczajco duej, aby opis jej zachowania na gruncie mechaniki ciaa
odksztacalnego by wystarczajco dokadny. Uwaa si, e obcienie cyklicznie
zmienne powoduje kumulowanie si energii w pobliu wewntrznych pustek bd
wtrce obcych. To z kolei prowadzi do wzrostu i czenia si tych mikrodefektw,
a do utworzenia po pewnej liczbie cykli Ni makropknicia, okrelanego mianem
szczeliny zmczeniowej. Etap drugi to etap wzrostu (propagacji) szczeliny
zmczeniowej od dugoci li do dugoci lkr. Okres trwania tego etapu okrelony
jest liczb cykli Np. Ostatni etap to niestabilny wzrost szczeliny, utosamiany ze
zniszczeniem zmczeniowym.
lkr
lo=li
Nukleacja
Ni cykli
Propagacja
Np cykli
Zniszczenie
Rys. 7.1. Etapy rozwoju szczelin zmczeniowych
Z powyszych rozwaa wynika, e cakowita liczba cykli obcienia, jak

moe bezpiecznie przenie element konstrukcyjny (zwana jest ona niekiedy
okresem ycia elementu) jest sum liczby cykli do inicjacji pknicia Ni i liczby
cykli odpowiadajcej jego propagacji Np. Wartoci liczbowe obu tych wielkoci
zale od wielu czynnikw, m.in. od rodzaju materiau, parametrw
charakteryzujcych obcienie oraz geometrii szczeliny - trudno zatem poda
jakie oglne prawidowoci. Jest to tym trudniejsze, e pierwszy etap - inicjacja
szczeliny zmczeniowej - jest wci sabo poznany, tak od strony dowiadczalnej,
jak i teoretycznej. W wielu jednak przypadkach przyjmuje si, e dla oceny
trwaoci konstrukcji miarodajna jest faza propagacji szczeliny zmczeniowej wystarcza zatem znajomo liczby cykli Np.
Przedmiotem dalszych rozwaa w tym rozdziale bdzie ciao zawierajce
wstpn makroszczelin, a mwic precyzyjniej zajmowa si bdziemy wzrostem
197
szczeliny zmczeniowej. Celem analizy bdzie okrelenie trwaoci zmczeniowej

takiego ciaa.
7.1
SZCZELINA ZMCZENIOWA PRZY OBCIENIU

CYKLICZNYM O STAEJ AMPLITUDZIE
Rozwamy podstawowe dla praktyki inynierskiej zagadnienie wzrostu

szczeliny przy obcieniu cyklicznie zmiennym o staej amplitudzie. Niezalenymi
parametrami opisujcymi naprenia wywoane tym obcieniem s: naprenie
rednie m, amplituda naprenia a oraz czstotliwo (w celu okrelenia
wielkoci wycznie naprenia znajomo amplitudy nie jest konieczna). Moliwy
jest oczywicie inny dobr parametrw napreniowych przykadowo, mog
nimi by naprenie maksymalne max i minimalne min lub te zakres zmiennoci
naprenia i jeden z parametrw max, min, m.
Czsto stosowanym parametrem jest tzw. wspczynnik asymetrii cyklu R.
Moe on zastpi jeden z wymienionych wyej parametrw. Podstawowe
parametry zmczeniowe zestawiono w Tab. 7.1 - pokazano je rwnie na Rys. 7.2.
Tab. 7.1. Okrelenia i definicje parametrw napre zmczeniowych.
PARAMETR
naprenie maksymalne
max
DEFINICJA
-
naprenie minimalne
min
naprenie rednie
m 1 2 max min
amplituda naprenia
a 1 2 max min
zakres zmiennoci naprenia
max min
R min max
wspczynnik asymetrii naprenia
OZNACZENIE
naprenie
max
m
min
a
a
czas t
Rys. 7.2. Podstawowe parametry charakteryzujce wzrost szczelin zmczeniowych.
Z okrele zamieszczonych w Tab. 7.1 wynika nastpujcy zwizek midzy

parametrami zmczeniowymi:
198
1 R max
(7.1)
Warto R = 0 oznacza cykl, w ktrym naprenie ronie od wartoci zerowej

do wartoci maksymalnej, a nastpnie maleje ponownie do zera - naprenia nie
zmieniaj zatem znaku w caym procesie obciania elementu konstrukcyjnego.
Naprenia zmieniajce si zgodnie z takim cyklem nosz nazw ttnicych.
Czsto wystpujcym przypadkiem jest cykl o wspczynniku R = -1. W tym
przypadku naprenia oscyluj wok naprenia redniego m=0.
Przebieg typowej krzywej przedstawiajcej zaleno dugoci szczeliny od
liczby cykli pokazano na Rys. 7.3.
dugo szczeliny l
okres ycia przy zmczeniu

lkr
okres eksploatacyjny
lr
ld
lo
zakres inspekcyjny
liczba cykli N
Nf
Rys. 7.3. Przykadowa krzywa propagacji szczeliny zmczeniowej (obcienie o staej amplitudzie).
Rzeczywista pocztkowa dugo szczeliny oznaczona jest jako lo - musi ona

by na tyle dua, aby mona do opisu zachowania szczeliny stosowa mechanik
pkania. W praktyce moe si okaza, e jest ona zbyt maa, aby mona j
zidentyfikowa przy pomocy stosowanych metod i przyrzdw pomiarowych w
badaniach nieniszczcych. Najmniejsz moliw do wykrycia w ten sposb
dugo szczeliny oznaczono jako ld - t dugo bdziemy rozumie w dalszej
analizie jako pocztkow (ld wyznacza tzw. zakres inspekcyjny, tzn. zakres, w
ktrym moliwa jest dowiadczalna obserwacja szczeliny). Na skutek dziaajcego
obcienia zmiennego szczelina powoli podrasta od dugoci pocztkowej a do
pewnej dugoci lr, kiedy to nastpuje wyrane przyspieszenie ruchu szczeliny. Ten
okres w pracy elementu ze szczelin uwaa si za uyteczny okres eksploatacyjny.
Po osigniciu przez szczelin dugoci krytycznej nastpuje lawinowy,
niekontrolowany jej wzrost utosamiany ze zniszczeniem elementu - liczba cykli
odpowiadajca zniszczeniu wynosi Nf .
199
Wyznaczenie okresu ycia elementu, okrelonego liczb cykli do zniszczenia

Nf, jak rwnie krzywej l= l(N) stanowi podstawowe zadanie analizy wzrostu
szczeliny przy zmczeniu.
7.1.1
Krzywa prdkoci wzrostu szczeliny zmczeniowej
Oglnie akceptowanym pogldem jest ten, e mechanizm wzrostu szczeliny

przy obcieniu zmiennym zwizany jest z lokalnym polem napre w pobliu
wierzchoka szczeliny. Jeden z modeli wzrostu [7.2] mwi, e nawet przy bardzo
maych obcieniach, wskutek duych koncentracji napre w okolicach
wierzchokowych ostrej szczeliny wystpuj odksztacenia plastyczne.
Uzewntrzniaj si one w fazie obciania (wzrostu wartoci obcienia cyklicznego)
powstawaniem polizgw paszczyzn atomowych, w wyniku ktrych nastpuje
powikszenie dugoci szczeliny oraz stpienie (zaokrglenie) jej wierzchokw. W
fazie odcienia (zmniejszania wartoci obcienia cyklicznego) zmniejsza si
rozwarcie szczeliny, a wierzchoki ponownie staja si ostre. W cyklu wzrostu
obcienia powyszy proces rozpoczyna si od pocztku. Jest to proces nieodwracalny
na skutek trwaego zburzenia struktury atomowej przy polizgach plastycznych.
Korzystajc z tego, e proces wzrostu szczeliny zmczeniowej zwizany jest z
lokalnym spitrzeniem napre - mona przyj za uzasadnione powizanie
wzrostu szczeliny z wielkoci wspczynnika intensywnoci napre (WIN) K podstawowego parametru wykorzystywanego w mechanice pkania, znanego dla
ogromnej iloci konfiguracji cia, szczelin i obcie. Przypomnijmy, e WIN
mona dla dowolnej konfiguracji zapisa w postaci:
K
(7.2)
gdzie jest wspczynnikiem (liczbowym lub funkcyjnym) zwizanym ze

skoczonymi wymiarami ciaa, za oznacza przyoone obcienie.
Wprowadzony poprzednio jako parametr sterujcy procesem zniszczenia zakres
zmiennoci naprenia mona zastpi zakresem zmiennoci WIN. Uwzgldniajc,
e dla poszczeglnego cyklu okrelonego zmiennoci naprenia midzy min a
max zachodz zalenoci:
Kmin min
(7.3)
Kmax max
(7.4)
zakres zmiennoci WIN wyraa si rwnaniem:

K
(7.5)
200
za wspczynnik asymetrii cyklu R wynosi:

R
K min
K max
K 1 R K max
(7.6)
Interpretacj geometryczn zakresu zmiennoci WIN pokazano na Rys. 7.4.
max
min
czas t
l
b
czas t
Kmax
K
K
Kmin
czas t
Rys. 7.4. Parametry stosowane w opisie wzrostu szczeliny zmczeniowej: a) obcienie zmienne,
b) krzywa wzrostu szczeliny, c) zakres zmiennoci wspczynnika intensywnoci napre
Prdko propagacji szczeliny zmczeniowej definiuje si jako przyrost

dugoci szczeliny przypadajcy na jeden cykl - wyraa si ona zatem pochodn
dl / dN o wymiarze [mm/cykl]. Korzystajc ze zdefiniowanych uprzednio
niezalenych parametrw sterujcych procesem zmczenia rwnanie prdkoci
propagacji szczeliny zmczeniowej mona zapisa w postaci:
dl
f K , R
dN
(7.7)
201
Mona wykaza [7.2], e funkcja f jest funkcj rosnc ze wzgldu na oba

argumenty. Otwarte pozostaje pytanie o posta tej funkcji. Naley wyranie
powiedzie, e jak dotychczas nie udao si jej znale funkcji na drodze
teoretycznej. Jest to zwizane z zasadniczymi trudnociami wynikajcymi z koniecznoci
powizania makroskopowych parametrw propagacji szczeliny, tzn. K i R,
z mikroskopowymi - zachodzcymi na poziomie paszczyzn atomowych procesami
polizgw, odpowiedzialnymi za nieodwracalny wzrost szczeliny przy obcieniu
zmczeniowym. Pozostaje w tej sytuacji tylko droga eksperymentalna, w oparciu o
ktr mona pokusi si o pewne uoglnienia prowadzce do czysto empirycznych
formu opisujcych funkcj o oglnej postaci wyraonej rwnaniem (7.7).
W mechanice pkania do opisu wzrostu szczelin zmczeniowych przyjo si
uywa wanie krzyw prdkoci (a nie krzyw wzrostu dugoci l(N)) cho nie
uzyskuje si jej wprost z dowiadczenia, ale poprzez przetworzenie krzywej
wzrostu. Poniej przedstawione bd podstawowe procedury suce wyznaczeniu
obu krzywych.
Krzyw wzrostu szczeliny zmczeniowej uzyskuje si podczas prby
zmczeniowej przeprowadzonej na dowolnej prbce o znanej wartoci
wspczynnika . Z reguy jest to prbka w ksztacie paskiej tarczy prostoktnej z
krtk, ostro zakoczon szczelin centraln (Rys. 7.5 a) lub prbka kompaktowa.
Obcienie zewntrzne jest przewanie sinusoidalnie zmienne o staej amplitudzie
i czstotliwoci. W trakcie testu rejestrowana jest bieca dugo szczeliny w
funkcji liczby cykli obcienia (Rys. 7.6). Jest to caa informacja uzyskiwana
dowiadczalnie i dopiero jej przetworzenie pozwala okreli funkcj (7.7).
Procedur t przeledzimy na przykadzie, ktry dotyczy prbki ze szczelin
centraln, poddanej obcieniu ttnicemu o staej amplitudzie (Rys. 7.5 b).
R=0
l
a
czas t
Rys. 7.5. Parametry typowej prby zmczeniowej: a) prbka testowa, b) obcienie ttnice
Wemy pod uwag przyrost dugoci szczeliny oznaczony na Rys. 7.6 a jako
l1. Liczba cykli konieczna do wywoania takiego przyrostu wynosi N1.
Chwilowa prdko propagacji wynosi zatem l1/N1. Chcc znale punkt na
krzywej prdkoci odpowiadajcy tej konkretnej prdkoci naley wyznaczy
202
chwilowy zakres zmiennoci wspczynnika intensywnoci napre.

Oznaczajc redni dugo szczeliny w przedziale l1, jako l1 zakres zmiennoci
WIN wynosi K1 1 l1 . Para liczb (K1, l1/N1) wyznacza na krzywej
prdkoci punkt P1 (Rys. 7.6 b). Postpujc w analogiczny sposb z przyrostem
dugoci l2 otrzymujemy punkt P2. Zauwamy, e w tym przypadku do
wywoania wzrostu szczeliny potrzebna jest znacznie mniejsza liczba cykli N2 ,
ronie zatem prdko propagacji. Poniewa wiksza jest take rednia dugo
szczeliny l2, wikszy jest take zakres zmiennoci WIN. Wynosi on teraz
K2 2 l2 (dodajmy, e 2>1 gdy w prbkach o skoczonych wymiarach
wraz ze wzrostem dugoci defektu ronie wspczynnik ).
dl
dN
l
l2
d l2
d N2
l2
l1
P2
d l1
d N1
l1
P1
K
N
a
N1
N2
K1
K2
Rys. 7.6. Wzrost szczeliny zmczeniowej: a) eksperymentalna krzywa wzrostu szczeliny, b) wyznaczona
krzywa prdkoci propagacji szczeliny.
Powtrzenie powyszego postpowania dla wielu punktw na krzywej wzrostu

szczeliny l=l(N) pozwala wyznaczy tak sam ilo punktw krzywej prdkoci
propagacji szczeliny l/N vs. K. Przyjo si rysowa t krzyw w ukadzie
dwulogarytmicznym - jak to pokazano na Rys. 7.7 b. Zwizane to jest z bardzo
duym zakresem liczbowym na osi prdkoci propagacji, ktry mona pokaza
jedynie w skali logarytmicznej. O pozioma - zmiennoci K - nie wymaga takich
zabiegw, ale rwnie jest zwyczajowo reprezentowana w skali logarytmicznej.
Gdyby dowiadczenie jak to opisane powyej powtrzy dla identycznej (lub
podobnej) konfiguracji, ale przy innym zakresie zmiennoci napre (Rys. 7.7 a)
to krzywe prdkoci byyby niemal identyczne (Rys. 7.7 b). Nie ma wic
znaczenia, czy krtka szczelina poddana jest dziaaniu duego naprenia, a duga
203
maego - obie bd si propagoway z t sam prdkoci, jeeli tylko

odpowiadajcy im zakres K jest taki sam.
Krzywa pokazana na Rys. 7.7 b , charakteryzuje si trzema wyranymi fazami w fazie I prdkoci propagacji szczelin s mae i zawieraj si w zakresie 010 -5
mm/cykl, w fazie II - rednie, w zakresie 10-510-3 mm/cykl, a w fazie III
wysokie, tzn. powyej 10-3 mm/cykl [7.8]. S to wartoci orientacyjne, ktre mog
si zmienia w zalenoci od materiau, obcienia, warunkw rodowiskowych i in.
l
log
II
III
Iog
1>2
a
dl
dN
log K
b
Kth
KIc (1-R)
Rys. 7.7. Wzrost szczelin zmczeniowych w ukadzie dwulogarytmicznym.
Warto ponadto zauway, e w skali dwulogarytmicznej w fazie II wykres

dl/dN vs. K jest niemal liniowy, co znajduje swoje odbicie w formuach
empirycznych okrelajcych funkcj (7.7) - bdzie o tym mowa w dalszej czci
rozdziau.
Zwrmy jeszcze uwag na skrajne wartoci zakresu zmiennoci WIN.
Zdaniem wielu badaczy zmczeniowy wzrost szczeliny nie jest moliwy, jeeli nie
przekroczy si pewnej wartoci progowej K th . Przyjmuje si, e K th odpowiada
ok. 106 cykli. Warto t mona orientacyjnie wyznaczy take poprzez
ekstrapolacj punktw pomiarowych z I fazy do przecicia z osi odcitych. Za
punkt kocowy na krzywej propagacji uwaa si punkt, ktremu odpowiada
pewien krytyczny zakres zmiennoci WIN, zwizany z odpornoci na kruche
pkanie KIc, a wic parametrem wyznaczanym dla obcienia stycznego.
Wykorzystywanie KIc do analizy zniszczenia zmczeniowego nie jest oparte na
adnych przesankach merytorycznych, tote kwestia poprawnoci takiego
postpowania jest wci daleka od jednomylnoci w rodowisku badaczy. Z
rwnania (7.6) wynika, e ta krytyczna warto wynosi Kkr 1 R K Ic .
204
Analizowane dotd rezultaty dotyczyy obcienia cyklicznego o

wspczynniku asymetrii R=0. W celu zweryfikowania wpywu R na prdko
propagacji szczeliny naley wykona seri testw dla rnych wartoci R, a
nastpnie sporzdzi krzywe prdkoci propagacji szczeliny. Wynik takiego
dowiadczenia pokazano schematycznie na Rys. 7.8 a.
log
dl
dN
R2
R1
R3
Iog
K
R1
R3
a
log K
R2
R1 > R2> R3
K
t
Rys. 7.8. Wpyw wspczynnika asymetrii cyklu R na prdko propagacji szczeliny zmczeniowej.
Wida, e dla tego samego zakresu zmiennoci wspczynnika intensywnoci

napre, wraz ze wzrostem R nastpuje take wzrost prdkoci propagacji
szczeliny. Mniejsza jest rwnie warto krytycznego zakresu zmiennoci WIN
(czyli zarazem obcienia zewntrznego). Charakterystyczny jest take efekt
rwnolegoci wykresw w II, liniowej fazie propagacji szczeliny. Zauwamy, e
wzrost R oznacza wzrost skrajnych wartoci naprenia w cyklu, tzn. min i max schematycznie pokazano to na Rys. 7.8 b. Przykadowo - z dwch cykli o
identycznym =20 MPa z ktrych jeden ma charakterystyki max=80 MPa,
min=60 MPa (R=0.75), a drugi max=40 MPa, min=20 MPa (R=0.5), bardziej
niebezpieczny jest ten pierwszy.
Generalnie panuje jednak zgodno co do tego, e czynnikiem decydujcym o
prdkoci propagacji szczeliny jest zakres zmiennoci WIN - K, a w mniejszym
stopniu wspczynnik asymetrii cyklu R. Odbiciem tego efektu w empirycznych
formuach opisujcych prdko szczeliny jest to, e wpyw R nie ujawnia si z
reguy w postaci jawnej, a jedynie porednio, poprzez stae, wynikajce z
dopasowania krzywej teoretycznej do wynikw pomiarowych.
Elber [7.4] wiza zjawisko wpywu R na prdko propagacji pknicia
zmczeniowego z efektem zamykania si powierzchni szczeliny w odciajcej
dodatniej wiartce obcienia cyklicznego. Zaobserwowano, e do zamknicia si
szczeliny nie jest konieczne zerowanie si obcienia, czy te obcienie
ciskajce. W stali efekt ten stwierdzono w fazie odciania przy napreniu
205
wynoszcym ok. 0.150.3 max, wic go ze ciskajcymi napreniami wasnymi

w strefie plastycznej szczeliny. Dalsze pkanie elementu (dalszy wzrost szczeliny)
moliwe jest dopiero po przyoeniu obcienia (w fazie rosncej cyklu), ktre
wywoa tzw. naprenie otwarcia ot, konieczne do otwarcia szczeliny, przy czym
zachodzi zwizek ot>min. Napreniu temu odpowiada zakres zmiennoci tzw.
efektywnego wspczynnika intensywnoci napre Kef wyraajcy si rwnaniem:
Kef max ot
(7.8)
lub po elementarnym przeksztaceniu:
Kef U K
(7.9)
gdzie:
U
max ot
K Kot
max
max min K max K min
K Kmax Kmin
(7.10)
Na podstawie bada na prbkach ze stopu aluminium PA6, Elber stwierdzi e

zwizek wielkoci U ze wspczynnikiem asymetrii cyklu R przyjmuje posta:
U 0.5 0.4 R
R 0.1, 0.7
(7.11)
Konstruujc krzywe propagacji szczelin zmczeniowych w ukadzie log(dl/dN)

vs. log Kef mona zauway, e krzywe dla rnych wspczynnikw R s prawie
identyczne, znika zatem wpyw R na warto prdkoci propagacji szczeliny.
Posta funkcji U dla cykli o ujemnych wartociach R okreli Schijve [7.10] w
postaci:
U 0.55 0.33 R 0.12 R 2
R 1.0 , 0.54
(7.12)
Naley dla jasnoci doda, e koncepcja efektywnego wspczynnika

intensywnoci napre nie jest jeszcze wystarczajco zweryfikowana, aby mona
j bezkrytycznie stosowa przy obliczeniach zmczeniowych, ale wydaje si warta
krtkiej prezentacji.
7.1.2
Rwnania prdkoci propagacji szczeliny zmczeniowej
Przedstawione w poprzednim punkcie obserwacje jakociowe wynikajce z

bada dowiadczalnych propagacji szczelin przy obcieniach zmczeniowych
uatwiaj zrozumie konstrukcj licznych propozycji szczegowych postaci
rwnania prdkoci szczeliny (7.7). Wszystkie te rwnania s czysto
206
empirycznymi i wynikaj wycznie z procedur matematycznych dopasowujcych

lini cig o rwnaniu analitycznym do dyskretnych wynikw pomiarw (z reguy
wykorzystywana jest metoda najmniejszych kwadratw).
Zajmijmy si najpierw II, liniow faz na wykresie log (dl/dN) vs. log K. Dla
okrelonego jednego wspczynnika asymetrii cyklu R, korzystajc z oglnego
rwnania prostej y=mp x +b, gdzie y = log(dl /dN); x = log (K) moemy rwnanie
tej prostej zapisa w postaci:
dl
log
m p log K log C p
dN
(7.13)
Uwzgldniajc wasnoci funkcji logarytmicznej, po prostych przeksztaceniach

otrzymamy rwnanie w postaci:
dl
Cp K
dN
mp
(7.14)
Rwnanie (7.14) zostao wprowadzone do literatury wsplnie przez Parisa i

Erdogana [7.9], ale znane jest powszechnie pod nazw rwnanie Parisa. Stae mp
i Cp wyznacza si z danych dowiadczalnych - wystarcza oczywicie znajomo
dwch punktw (K, dl/dN ), ale lepsze efekty daje wyznaczenie staych z
wikszej iloci punktw pomiarowych.
Staa mp zawiera si dla wikszoci materiaw w zakresie 35, staa Cp silniej
zaley od materiau, a co wicej zaley od jednostek w jakich prowadzone s
obliczenia.
Orientacyjne wartoci tych staych dla niektrych materiaw zestawiono w tab.
7.2 (za prac [7.8]). Dane dotycz cyklu o wspczynniku asymetrii R=0; prdko
propagacji szczeliny dl/dN wyraona jest w mm/cykl, za zakres zmiennoci K w
MPa m1/2.
Istniej proste wzory empiryczne dla okrelonych klas materiaw, ktre wi
stae m i C w rwnaniu Parisa z wartociami granicy plastycznoci Re i
wytrzymaoci na rozciganie Rm. Pozwalaj one okreli choby szacunkowo m i
C, w przypadku gdy zachodzi konieczno wykonania oblicze zmczeniowych, a
brak jest danych dowiadczalnych dotyczcych materiau. Do tej kategorii nale
np. relacje odnoszce si do duej grupy stali, zaproponowane przez Takashim maj one nastpujce postaci:
log C 0.00483 Re 12.432

log C 0.00556 Rm 13.726
(7.15)
207
Tab. 7.2. Orientacyjne wartoci staych w rwnania Parisa (7.14).
Materia
Stal 18G2A
Stal 09G2
Stal 20G
Granica
plastycznoci
Re [MPa]
Wytrzymao na
rozciganie
Rm [MPa]
Cp
400
560
210-12
650
-12
-11
-11
210
2.2
810-10
2.2
550
280
460
Stal zbiornikowa A533
350
560700
Stal nierdzewna (0.02%C, 18%Ni)
1700
1960
Stop aluminium PA7
420
510
mp
810
210
-11
710
m 4.52 0.0026 Re
m 5.19 0.00297 Rm
(7.16)
Rombari okreli rwnanie, ktre do precyzyjnie pozwala okreli sta C dla

wikszoci stali w oparciu o znan warto staej m - odpowiednia zaleno ma
posta:
C 1.719 104
1
977m
(7.17)
Rwnanie (7.17) prawdziwe jest w przedziale m<5, 11> oraz R<0, 0.5>,
przy czym zakres zmiennoci K wyraony jest w [N mm-3/2].
Jak wspomniano wczeniej, wykresy prdkoci propagacji szczeliny dla
rnych wartoci R s rwnolege w liniowym ich zakresie - musz zatem mie
identyczne wspczynniki nachylenia, czyli zarazem m, a rne wspczynniki
przesunicia, czyli C. Wynika std, e uoglnieniem rwnania Parisa w postaci
(7.14) jest rwnanie:
dl
CR K
dN
mR
(7.18)
Dla wielu materiaw zaleno CR mona z wystarczajc dokadnoci opisa

rwnaniem w postaci:
CR
Cw
1 R
nw
(7.19)
208
Staa Cw jest rwna staej CR dla testu o wspczynniku asymetrii R=0

(Rys. 7.5 b).
Po wstawieniu (7.19) do (7.18) otrzymujemy rwnanie prdkoci szczeliny w
postaci:
dl
Cw
d N 1 R nw
mR
(7.20)
Korzystajc w rwnania (7.6) mona dokona nastpujcego podstawienia:

w
K
nw
K max
1 R
(7.21)
a po dalszych przeksztaceniach mona otrzyma zamiast (7.20) rwnanie:

dl
Cw K
dN
mw
nw
K max
(7.22)
gdzie mw=mR-nw. Rwnanie (7.22) nosi nazw rwnania Walkera. Sposb

wyznaczania staych w tym rwnaniu przedstawiono w punkcie 7.4, przykad 1.
Zarwno rwnanie Parisa, jak i jego proste rozwinicie - rwnanie Walkera
odnosz si wycznie do liniowego zakresu wykresu log(dl/dN ) vs. logK. Z
myl o opisie nieliniowej, III fazy tego wykresu, charakteryzujcej si tym, e dla
K = Kc = Kc (1-R) (Rys. 7.7 b) prdko wzrostu szczeliny zmierza do wartoci
nieskoczenie duej, tzn.:
lim
dl
dN
" "
K 1 R Kc
(7.23)
Forman i in. [7.6] zaproponowali nastpujc adaptacj rwnania Parisa:
K F
dl
CF
dN
1 R Kc K
m
(7.24)
Wielko Kc oznacza odporno na pkanie w konkretnych warunkach

obcienia. W przypadku braku odpowiednich danych naley wykorzysta KIc,
pamitajc o zgoszonych wczeniej zastrzeeniach co do poprawnoci takiego
postpowania. Rwnanie Formana pozwala wyznaczy prdko wzrostu pknicia
przy dowolnym wspczynniku asymetrii cyklu R.
209
Dua grupa rwna dotyczy pocztkowej fazy na krzywej prdkoci propagacji

szczeliny. Wszystkie one zawieraj jako jeden z parametrw warto progow
zakresu zmiennoci wspczynnika intensywnoci napre K th. Donahue i in.
[7.3] zaproponowali relacj:
dl
C
dN
K Kth
(7.25)
Kluczowe znaczenie dla moliwoci wykorzystania tego rwnania ma

znajomo wartoci progowej K th . Spord bardzo duej iloci propozycji
wybierzmy te, ktre stosowane s najczciej. Naley do nich wzr Klesnila i
Lukaa [7.7] w postaci:
Kth 1 R Kth 0
(7.26)
gdzie Kth0to warto progowa dla cyklu charakteryzujcego si wspczynnikiem

R=0, za jest parametrem materiaowym, zawierajcym si w zakresie 0.51.0.
Za relacje dajce dobre oszacowanie wartoci progowej dla rnych gatunkw
stali i wspczynnika asymetrii R=0 uwaa si wzory zaproponowane przez
Vosikovskyego, wice K th z granic plastycznoci Re i wytrzymaoci na
rozciganie Rm . Maj one nastpujce postaci:
Kth0 11.17 0.003 Rm
(7.27)
Kth0 11.40 0.0046 Re
(7.28)
W przypadku cykli o wspczynniku R 0 mona korzysta z rwnania:

Kth Kth 0 B R
(7.29)
B 10.39 0.0052 Re
(7.30)
gdzie:
Bardzo dobre rwnanie opisujce warto progow dla stopw aluminium poda
Mackay, ma ono posta:
1 R
Kth
1 R
0.5
Kth 0
(7.31)
210
Szersz prezentacj propozycji dotyczcych wyznaczania K th mona znale

w [7.8].
Na zakoczenie wspomnijmy jeszcze o tzw. uoglnionym prawie propagacji
szczeliny zmczeniowej, ktre pozwala opisa charakterystyczny ksztat krzywej
pokazanej na Rys. 7.7 b w caym jej zakresie. Zgodnie z propozycj Erdogana i
Ratwaniego [7.5] prdko propagacji szczeliny wyraa si rwnaniem:
d l C 1 K Kth
dN
Kc 1 K
m
(7.32)
gdzie:
K max K min
K max K min
(7.33)
za C, m i n s staymi materiaowymi, ktre naley wyznaczy z danych

dowiadczalnych.
Czynnik (1+)m uwzgldnia wpyw naprenia redniego i amplitudy
naprenia (patrz Tab. 7.1) na propagacj szczeliny zmczeniowej, czynnik
[Kc-(1+)K] bierze pod uwag dane eksperymentalne dotyczce prdkoci przy
wysokich poziomach naprenia, za czynnik (K Kth)n odpowiedzialny jest za
opis pierwszej I fazy wzrostu szczeliny po przekroczeniu wartoci progowej K th .
Rwnanie (7.32) dobrze pasuje do wynikw dowiadczalnych w zakresie prdkoci
2.510-72.510-1 mm/cykl.
7.1.3
Czas ycia elementu ze szczelin zmczeniow
Powiedziano ju uprzednio, e celem analizy zagadnienia wzrostu szczelin

zmczeniowych jest wyznaczenie krzywej propagacji szczeliny oraz okrelenie
liczby cykli, po ktrej dochodzi do zniszczenia elementu. Liczba ta, oznaczona na
Rys. 7.3 symbolem Nf okrela tzw. czas ycia elementu ze szczelin zmczeniow.
W przypadku omawianych tu obcie cyklicznych o staej amplitudzie czas ycia
mona wyznaczy stosunkowo prosto, pod warunkiem, e znane s parametry
obcienia oraz posta wspczynnika intensywnoci napre (7.2), a w zasadzie
wspczynnika skoczonych wymiarw ciaa - z reguy okrelonego funkcyjnie
lub tabelarycznie.
Z rwnania (7.7) wynika relacja:
dN
dl
f K ,R
(7.34)
211
Std, po scakowaniu otrzymuje si liczb cykli do zniszczenia lub liczb

okrelon wymaganiami kontrolnymi w postaci:
lk
Nf
dl
f K ,R
(7.35)
lo
gdzie:
lo oznacza zaoon lub stwierdzon w elemencie dugo pocztkow
szczeliny, a lk dugo kocow szczeliny, czsto utosamian z dugoci
krytyczn lkr wyznaczan w oparciu o jedno z kryteriw pkania.
Biorc pod uwag, e funkcje f(K, R) mog mie do kopotliwe
obliczeniowo postacie, a take to, e t sam uwag mona odnie do
wspczynnika , naley mie wiadomo wystpujcych przy wyznaczaniu Nf
trudnoci rachunkowych - z reguy konieczne jest zastosowanie procedur
cakowania numerycznego. Stosuj stosunkowo najprostsze rwnanie Parisa (7.14),
z rwnania (7.35) po uwzgldnieniu rwnania (7.5), otrzymujemy:
Nf
1
Cp
lk
dl
l W
lo
mp
(7.36)
Nawet w tak elementarnym przypadku, jak obcienie cykliczne o staej

amplitudzie (niezalenej od dugoci szczeliny) dziaajce na pasmo prostoktne o
skoczonych wymiarach ze szczelin centraln (Rys. 7.5 a) obliczenia w myl
rwnania (7.36) musz by wykonywane numerycznie. Decyduje o tym
wielomianowa posta wspczynnika (l/W).
W przypadku koniecznoci wykonania szybkich oblicze, w warunkach braku
natychmiastowego
dostpu
do
mikrokomputera
z
odpowiednim
oprogramowaniem, mona zamiast wzoru cakowego (7.35) wykorzysta wzr
przybliony w postaci:
Nf
lk
f K , R
(7.37)
lo
Pewne moliwoci otrzymania rozwizania w drodze oblicze rcznych

pokazano w punkcie 7.4, przykad 6.
Powiedzmy jednak wyranie - przedstawiony tu szczegowo przypadek
obcie cyklicznych o staej amplitudzie, jakkolwiek wany z praktycznego
punktu widzenia, wystpuje w pracy konstrukcji inynierskich rzadziej ni
przypadek obcie zmiennych o amplitudzie zmiennej. Przypadek ten bdzie
przedstawiony w kolejnym punkcie.
212
7.2
SZCZELINA ZMCZENIOWA PRZY OBCIENIU

CYKLICZNYM O ZMIENNEJ AMPLITUDZIE
Przypadek obcie cyklicznych, w ktrych amplituda zmienia si w pewien

okrelony sposb, lub te zmiany te s losowe, jest przypadkiem o duym
znaczeniu praktycznym, gdy takim obcieniom podlega wiele konstrukcji, od
ktrych wymaga si absolutnej niezawodnoci. Mona w tym kontekcie wymieni
choby konstrukcje lotnicze, naraone przede wszystkim wanie na obcienia
zmczeniowe (wibracje od silnikw, drgania skrzyde itd.). Z punktu widzenia
analizy teoretycznej zagadnienie to jest znacznie bardziej zoone od problemu
zniszczenia zmczeniowego przy staej amplitudzie - to sprawia, e liczba relacji
opisujcych to zagadnienie ilociowo, jest nieporwnywalnie mniejsza ni w tym
drugim przypadku.
Dowiadczenia prowadzone jeszcze w latach szedziesitych wykazay, e
nawet pojedynczy cykl przeciajcy (nazwijmy go popularnie pikiem)
wystpujcy w obcieniu cyklicznym o staej amplitudzie cakowicie zmienia
przebieg krzywej l=l(N). Kady cykl przeciajcy w dowolnym widmie
(programie) obcienia powoduje opnienie (niekiedy nawet zatrzymanie)
wzrostu szczeliny, w tym sensie, e prdko wzrostu szczeliny po kadym cyklu
przeciajcym jest mniejsza niby bya dla cyklu o staej amplitudzie.
Pokazano to na Rys. 7.9, zaczerpnitym z pracy [7.8], ktry przedstawia
schematycznie kolejne etapy wpywu przecienia o wartoci 2 wystpujcego w
cyklu podstawowym o amplitudzie 1 (Rys. 7.9 a) na przyrost dugoci szczeliny
zmczeniowej (Rys. 7.9 b) oraz prdko jej propagacji (Rys. 7.9c).
Symbol Nd oznacza ten okres wzrostu szczeliny (wyraony liczb cykli), w
ktrym utrzymuje si wpyw efektu przecienia na zachowanie szczeliny
wywoane cyklem podstawowym.
W przypadku cykli o przecieniu zarwno dodatnim (rozciganie), jak
i ujemnym (ciskanie) zjawisko opnienia wzrostu pknicia rwnie jest
obserwowane, cho w znacznie mniejszym stopniu.
Chcc wyjani mechanizm powstawania efektu opnienia naley odwoa si
do analizy obszaru lecego przed czoem (wierzchokiem) szczeliny. Nagemu
wzrostowi naprenia w cyklu przeciajcym towarzyszy powstanie przed czoem
szczeliny duej strefy plastycznej (strefa umocnienia plastycznego). Po odcieniu,
sprysty materia otaczajcy t stref staje si swego rodzaju klamr, powodujc
powstanie w strefie plastycznej napre wasnych, ciskajcych. Podrastajca
szczelina przekraczajc granic strefy plastycznej naraona jest na dziaanie tych
napre ciskajcych - ich skutkiem jest efekt zamykania si powierzchni
szczeliny. Prdko wzrostu szczeliny ulega zatem po jej wejciu w stref
plastyczn zmniejszeniu - mwimy wtedy o efekcie opnienia. Po opuszczeniu
strefy plastycznej szczelina ponownie si otwiera i kolejne stae cykle obcienia
wywouj dalszy jej wzrost.
213
2
1
a
N
l(2)
4
3
2
N
l(1)
Nd
dl
dN
dl
dN 1
dl
dN min
1
Rys. 7.9. Efekt pojedynczego cyklu przeciajcego: a) naprenie, b) krzywa wzrostu szczeliny,
c) krzywa prdkoci szczeliny.
Istnienie efektu opnienia sprawia, e wyznaczenie czasu ycia elementu

konstrukcyjnego ze szczelin, poddanego dziaaniu obcienia cyklicznego o
zmiennej amplitudzie, w oparciu o prost procedur polegajc na podzieleniu
widma obcienia na sekwencje o staej amplitudzie, obliczeniu czasu ycia
elementu dla kadej z sekwencji, a wreszcie zsumowaniu tych czstkowych czasw a zatem procedury pomijajcej efekt opnienia - prowadzi do dolnego oszacowania
rzeczywistego okresu ycia, ktry jest wikszy. Z punktu widzenia bezpieczestwa jest
to korzystne, ale zarazem niedoszacowanie okresu ycia moe by tak due, e a
trudne do zaakceptowania, szczeglnie wwczas, gdy w oparciu tak uzyskany wynik
nastpuje wyczenie konstrukcji z eksploatacji, co wie si ze stratami finansowymi.
Spord wielu modeli ilociowych pomylanych do oblicze czasu ycia
elementw przy obcieniach cyklicznych o zmiennych amplitudach wymiemy tutaj
dwa - oba chtnie i czsto stosowane, przede wszystkim ze wzgldu na swoj prostot.
214
Pierwszy z nich to model zaproponowany przez Barsoma [7.1]. Moe on by

stosowany dla obcie, w ktrych widmie losowe przecienia wystpuj czsto
i mieszcz si w do wskim pamie zmiennoci. W modelu tym przyjmuje si, e
rednia prdko wzrostu szczeliny zmczeniowej przy losowo zmieniajcym si
obcieniu o zmiennej amplitudzie jest w przyblieniu rwna prdkoci wzrostu
szczeliny zmczeniowej przy obcieniu o staej amplitudzie. Istota modelu
sprowadza si do tego, e prdko wzrostu pknicia mona nadal opisywa przy
pomocy rwna dla cyklu o staej amplitudzie - podanych w punkcie 7.1.2 tego
rozdziau - po zastpieniu zakresu zmiennoci wspczynnika intensywnoci
napre K tzw. wartoci skuteczn tego wspczynnika Krms (ang. root-meansquare value) okrelon rwnaniem w postaci:
K rms
K
n
i
ni
(7.38)
gdzie:
ni oznacza liczb amplitud obcienia, ktrym odpowiadaj zakresy Ki
wspczynnika intensywnoci napre.
Drugim z modeli, ktry zostanie krtko omwiony jest model Wheelera [7.11],
pokazany na Rys. 7.10, odwoujcy si bezporednio do mechanizmu
odpowiedzialnego za powstawanie efektu opnienia. Symbole uyte na Rys. 7.10
oznaczaj: lp - dugo szczeliny w momencie przecienia, ryp - dugo strefy
plastycznej odpowiadajcej szczelinie lp, li - dugo szczeliny po przecieniu, ryidugo strefy plastycznej towarzyszcej szczelinie li i obcieniu podstawowemu
po wystpieniu przecienia.
li
p
ryi
strefa plastyczna
wywoana
przecieniem
i max
lp
ryp
Rys. 7.10. Model Wheelera opnienia wzrostu szczeliny zmczeniowej.
215
Idea tego modelu opiera si na zaoeniu, e cykl przecienia powoduje

powstanie strefy plastycznej o takiej wielkoci, e strefy plastyczne opowiadajce
kolejnym cyklom podstawowym s od niej mniejsze. Oznacza to, e ruch szczeliny
zostanie przyhamowany - opniony - gdy musi si ona przebi przez obszar
umocniony plastycznie.
Zamy, e w chwili, gdy dugo szczeliny wynosi lp nastpuje cykl
przeciajcy o wielkoci p, w wyniku ktrego tworzy si strefa plastyczna o
dugoci ryp. Miarodajne oszacowanie strefy plastycznej daje zwizek (3.49) oparty na modelu Irwina (patrz rozdzia 3) - ktry mona zapisa w postaci:
1 K
rp
A ys
(7.39)
gdzie:
ys przyjmuje si jako rwne granicy plastycznoci, za A jest

wspczynnikiem wynoszcym A=1 dla paskiego stanu naprenia i A=3
dla paskiego stanu odksztacenia.
Uwzgldniajc, e wspczynnik intensywnoci napre ma dla opisanej
sytuacji posta:
K p
lp
(7.40)
dugo strefy plastycznej przy przecieniu wynosi:

2
1 Kp
1 2 p
ryp

lp
A ys
A ys
(7.41)
Gdy szczelina powikszy swoj dugo do wartoci li , aktualna dugo strefy

plastycznej bdzie miaa dugo:
2
1 Ki max
1 2
ryi
imax li
A ys
A ys
gdzie:
(7.42)
imax jest maksymalnym napreniem w i - tym cyklu.

Aktualna strefa plastyczna zawiera si w strefie wywoanej przecieniem,
ktra rozciga si na odlego od wierzchoka aktualnej szczeliny li.
216
Wheeler wprowadzi parametr opnienia i powiza go ze stosunkiem

dugoci aktualnej strefy plastycznej i enklawy plastycznej utworzonej przy
przecieniu. Formua okrelajca parametr ma nastpujc posta:
ryi m
jeeli
li ryi l p ryp
jeeli
li ryi l p ryp
(7.43)
gdzie:
=lp+ryp-li, za warto wykadnika m w rwnaniu (7.43) wynosi wg Wheelera:

dla stali stopowej D6AC m = 1.4, dla stopu tytanu Ti-6Al-4V m = 3.4.
Warto =1 oznacza, e szczelina przesza przez stref plastyczn wywoan
przecieniem, a mwic inaczej mona stwierdzi, e usta wpyw przecienia, a
zarazem zanik efekt opnienia wzrostu szczeliny.
Prdko wzrostu szczeliny zmczeniowej przy obcieniu cyklicznym o
zmiennej amplitudzie, zgodnie z propozycj Wheelera wyraa si nastpujcym
rwnaniem:
dl
dl
f Ki const ampl.
d N op.
d N const ampl.
(7.44)
Rwnanie (7.44) mwi, e prdko wzrostu szczeliny przy zmiennej

amplitudzie mona wyrazi poprzez prdko wzrostu pknicia odpowiadajc
i-temu cyklowi obcienia o zakresie zmiennoci wspczynnika intensywnoci
napre Ki. Funkcj f w rwnaniu (7.44) moe by rwnanie Parisa (7.14) lub
inne formuy podane w punkcie 7.1.2. W przypadku wykorzystania rwnania
Parisa, rwnanie (7.44) przyjmuje posta:
dl
mp
C p Ki const
ampl.
d N op.
7.3
(7.45)
WPYW RODOWISKA NA PROCES PKANIA
Od dawna wiadomo, e rodowisko zewntrzne, a w szczeglnoci media

chemicznie agresywne w znaczcy sposb przyspieszaj proces niszczenia
konstrukcji inynierskich. W obecnoci rodowiska agresywnego element moe
ulec zniszczeniu (np. wskutek propagacji szczeliny) przy obcieniu wywoujcym
naprenia znacznie mniejsze od wytrzymaoci w normalnych warunkach
eksploatacyjnych. Nie wnikajc w szczegy mona stwierdzi, e dzieje si tak w
217
wyniku niekorzystnego wzajemnego oddziaywania czynnikw mechanicznych

(obcienie), chemicznych (rodowisko) i materiaowych (skad, rodzaj obrbki itd.).
Cao tematyki zwizanej ze zniszczeniem wywoywanym (lub przyspieszanym)
przez rodowisko zewntrzne charakteryzuje si na skutek wspomnianej interakcji
wysokim stopniem komplikacji i dalece wykracza poza ramy opracowania z
zaoenia podstawowego, jak niniejszy podrcznik.
W kontekcie zniszczenia rodowiskowego, przez ktre bdziemy tu rozumie
podkrytyczne (tzn. przy obcieniu mniejszym od krytycznego) podrastanie
szczeliny, wyrnia si trzy zasadnicze mechanizmy, a mianowicie pkanie
korozyjne, pkanie w wyniku kruchoci wodorowej (ang. hydrogen embrittlement)
oraz kruchoci ciekometalicznej (ang. liquid metal embrittlement). Mimo wielu
bada jakie wykonano dla wyjanienia istoty tych zjawisk, adne z nich nie
doczekao si jak dotychczas caociowej teorii. Tutaj ograniczymy si do
pobienego opisu podstawowych obserwacji dotyczcych pierwszego z
wymienionych mechanizmw, tzn. pkania korozyjnego.
W badaniach dowiadczalnych dotyczcych oceny podatnoci szczelin na
propagacj wywoan procesami korozyjnymi stosuje si dwa typy eksperymentw
- badania czasu do zniszczenia i badania prdkoci wzrostu szczeliny. W obu
kategoriach bada korzysta si z prbek poddanych dziaaniu staego obcienia
(prbki w postaci beleczek wspornikowych) lub te poddanych dziaaniu staego
przemieszczenia powierzchni szczeliny, wymuszanego poprzez zagbianie klina w
szczelin. Badania prowadzi si w okrelonym rodowisku zewntrznym - wyniki
bada mog wic by nastpnie odnoszone do takich samych lub zblionych
warunkw rodowiskowych.
W przypadku prb polegajcych na okrelaniu czasu do zniszczenia - seria
prbek zawierajcych szczeliny o tej samej dugoci pocztkowej, obciana jest
rnymi co do wartoci obcieniami pocztkowymi, ktrym odpowiadaj rne
pocztkowe wspczynniki intensywnoci napre KIi . Kady pojedynczy i - ty
test trwa tak dugo, a prbka ulegnie zniszczeniu. W ten sposb otrzymuje si
par liczb (KIi , ti), gdzie ti oznacza czas do zniszczenia dla i - tej prbki. Dziki
takiej procedurze uzyskuje si wykres zalenoci czasu do zniszczenia od
pocztkowej wartoci wspczynnika intensywnoci napre. Przykad takiego
wykresu pokazano na Rys. 7.11.
Prbki obcione pocztkowo obcieniem o wspczynniku intensywnoci KIc
(odporno na kruche pkanie) lub Kc (odporno na pkanie w konkretnych
warunkach, niespeniajcych warunkw paskiego stanu odksztacenia) niszcz si w
momencie jego przyoenia. Prbki poddane dziaaniu obcienia o WIN mniejszym
od pewnej wartoci KISCC nie niszcz si nigdy. Warto ta nosi nazw progowej indeks SCC oznacza, e chodzi o pkanie wywoane napreniami korozyjnymi
(ang. Stress Corrosion Cracking).
218
KIc lub Kc
KIi
KISCC
czas t
Rys. 7.11. Czas do zniszczenia t w funkcji pocztkowej wartoci wspczynnika
intensywnoci napre KIi, w okrelonych warunkach rodowiskowych.
Panuje zgodno co do tego, e warto KISCC jest charakterystyk tylko

materiau i rodowiska w jakim si on znajduje. Wszystkie inne stany obcienia
mieszcz si pomidzy dwoma stanami granicznymi, okrelonymi przez KIc (Kc) i
KISCC. Przypomnijmy, e obcienie w omawianej metodzie jest utrzymywane w
trakcie trwania prby na staym poziomie. Jeli uwzgldnimy, e dugo szczeliny
wraz z upywem czasu ronie, to dochodzimy do wniosku, e musi take wzrasta
bieca warto wspczynnika intensywnoci napre. Stad konkluzja, e wzrost
szczeliny na jednostk czasu jest funkcj WIN.
Cay zakres prdkoci szczeliny (Rys. 7.12) mona podzieli na trzy obszary, z
ktrych I i III to obszary, w ktrych prdko silnie zaley od wspczynnika
intensywnoci napre, czyli zarazem dziaajcego obcienia zewntrznego. W
obszarze II prdko jest niemal niewraliwa na zmiany K, tak wic ruch szczeliny
nie jest spowodowany przyczyn mechaniczn, jak jest obcienie, ale niemal
wycznie czynnikami powizanymi z procesem korozji (chemicznymi,
metalurgicznymi, materiaowymi i in.)
log
dl
dt
KISCC
II
III
KI
Rys. 7.12. Prdko podkrytycznego wzrostu szczeliny korozyjnej w funkcji

wspczynnika intensywnoci napre.
219
Wg danych Broeka [7.2] proces korozyjnego wzrostu szczeliny, jeeli tylko ma

miejsce (oznacza to, e musi zachodzi warunek K KISCC), trwa zwykle nie duej
ni 1000 godzin. Jest to tak krtki okres, e z reguy fakt rozwoju pknicia
uchodzi uwadze w trakcie rutynowych inspekcji, przeprowadzanych rzadziej.
Dowiadczenie jednoznacznie wskazuje, e zdecydowanie lepsze skutki w
przypadku szczelin korozyjnych daje zapobieganie ich wzrostowi, anieli
kontrolowanie tego wzrostu (dodajmy w tym miejscu, e w przypadku obcie
cyklicznych okresowa kontrola zachowania szczeliny jest z punktu widzenia
bezpieczestwa konstrukcji w zupenoci wystarczajca). Z formalnego punktu
widzenia zapobieganie rozwojowi pknicia w rodowisku wywoujcym korozj
polega na spenieniu warunku K<KISCC. Sposb wykorzystania tej relacji jest taki
sam jak sposb wykorzystania siowego kryterium pkania K<KIc w celu
okrelenia dopuszczalnej dugoci szczeliny lub dopuszczalnego obcienia (patrz
Rozdzia 5) - wystarczy jedynie zamieni KIc przez KISCC.
7.4
PRZYKADY
PRZYKAD 1
W wyniku bada i wykonanych na ich podstawie oblicze uzyskano wykresy dl/dN
vs. K przedstawione na Rys. 7.13.. Wybrane wartoci liczbowe zaczerpnite z tego
wykresu podano w tab. 7.3. Okreli stae wystpujce w rwnaniach Parisa i Walkera.
Rozwizanie:
Stae w rwnaniu Parisa (7.14) wyznaczymy dla cyklu o wspczynniku
asymetrii R=0, korzystajc z punktw K = 2 MPa m1/2 i K = 20 MPa m1/2.
Stosujc rwnanie Parisa w postaci:
log d l d N mp log K log C p
(7.1.1)
otrzymujemy nastpujcy ukad rwna algebraicznych:

log 1.19 1010 mp log 2 log C p
(7.1.2)
log 0.14 106 mp log 20 log C p
Rozwizaniem tego ukadu jest para liczb - staych rwnania Parisa:

mp 3.07
C p 1.44 1011
220
1E-06
dl/dN [m/cykl]
1E-07
1E-08
1E-09
linia dolna dla R =0
linia grna dla R =0.5
przyrost R =0.1
1E-10
1E-11
1E-12
1,0
10,0
100,0
K [MP m ]
1/2
Rys. 7.13. Prdkoci wzrostu szczelin zmczeniowych w funkcji zakresu WIN dla
obcie cyklicznych o rnych wspczynnikach asymetrii R.
Tab. 7.3. Prdkoci wzrostu szczelin zmczeniowych dl/dN [m/cykl] dla rnych wartoci
wspcz. asymetrii cyklu R i zakresw WIN.
R
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
1
1.44 10-11
1.93 10-11
2.26 10-11
2.79 10-11
3.30 10-11
4.06 10-11
K [MPa m1/2]
2
1.19 10-10
1.58 10-10
1.85 10-10
2.28 10-10
2.69 10-10
3.31 10-10
20
0.14 10-6
0.19 10-6
0.22 10-6
0.27 10-6
0.32 10-6
0.39 10-6
Zajmiemy si obecnie rwnaniem Walkera, uoglniajcym rwnanie Parisa na

cykle o dowolnym wspczynniku asymetrii. W obliczeniach wykorzystamy dane z
Tab. 7.3 dotyczce rnych R, ale tego samego zakresu WIN, wynoszcego
K=1 MPa m1/2. Po zlogarytmowaniu rwnania Walkera (7.18) i rwnania (7.19)
otrzymujemy:
221
dl
log
log CR
dN
(7.1.3)
log CR log CW nW log 1 R
(7.1.4)
Wyniki oblicze zestawiono w

Tab. 7.4. Liczby podane w kolumnach 15 wynikaj wprost z Tab. 7.3 i
rwnania (7.1.3). Zauwamy, e rwnanie (7.1.4) opisuje w uk. wsprzdnych
log(1-R) vs. logCR prost, ktrej nieznanymi parametrami s stae nW i CW . Prost
t wyznaczymy jako lini najlepszego dopasowania do punktw o wsprzdnych
podanych w kolumnach 1 i 2.
Obliczenia numeryczne tzn. aproksymacja wynikw dyskretnych metod
najmniejszych kwadratw, prowadz do prostej pokazanej na Rys. 7.14, ktrej
rwnanie ma posta:
log CR 1.433log 1 R 10.799
(7.1.5)
Z porwnania rwna (7.1.4) i (7.1.5) wynikaj nastpujce zalenoci:

nW 1.433
log CW 10.799
CW 1.59 1011 (7.1.6)
Std, z rwnania (7.19) otrzymujemy ogln posta wspczynnika CR:

CR
1.59 1011
1 R
1.433
(7.1.7)
Rezultaty otrzymane z rwnania (7.1.7) podano w

Tab. 7.4 w kolumnie 6.
Wspczynnik mR w rwnaniu (7.20) jest rwny wspczynnikowi wyznaczonemu
uprzednio dla rwnania Parisa, co wynika oczywicie z rwnolegoci prostych na Rys.
7.13 (patrz punkt 7.1.2). Wynika std, e wspczynnik mW wystpujcy w rwnaniu
Walkera w postaci (7.22) ma warto:
Rezultaty otrzymane z rwnania (7.1.7) podano w Tab. 7.4 w kolumnie 6.
Wspczynnik mR w rwnaniu (7.20) jest rwny wspczynnikowi wyznaczonemu
uprzednio dla rwnania Parisa, co wynika oczywicie z rwnolegoci prostych na Rys.
7.13 (patrz punkt 7.1.2). Wynika std, e wspczynnik mW wystpujcy w rwnaniu
Walkera w postaci (7.22) ma warto:
mW mR nW 3.07 1.43 1.64
(7.1.8)
222
Tab. 7.4. Rezultaty oblicze staych rwnania Walkera.

R
1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
CR
2
1.44 10-11
1.93 10-11
2.26 10-11
2.79 10-11
3.30 10-11
4.06 10-11
log CR
3
-10.84
-10.71
-10.65
-10.55
-10.48
-10.39
1-R
4
1
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
log ( 1-R )
5
0
-0.046
-0.097
-0.155
-0.222
-0.301
CR*
6
1.59 10-11
1.85 10-11
2.19 10-11
2.65 10-11
3.31 10-11
4.29 10-11
CR*/ CR
7
1.10
0.96
0.97
0.95
1.00
1.06
log CR
-10
-11
-0,4
-0,3
-0,2
-0,1
0,0
0,1
log (1-R )
Rys. 7.14. Linia najlepszego dopasowania do punktw otrzymanych z bada.
Podsumowujc otrzymane rezultaty moemy przedstawi rwnanie Walkera w

nastpujcych postaciach, odpowiadajcych kolejno rwnaniom (7.18) i (7.22):
dl 1.59 1011
3.07
K
1.433
d N 1 R
(7.1.9)
dl
1.64
1.43
1.59 1011 K K max
dN
(7.1.10)
223
PRZYKAD 2
Korzystajc z danych, jak w przykadzie 1 wyznaczy parametry rwnania Formana.
Rozwizanie:
Forman i in. [7.6] zaproponowali adaptacj rwnania Parisa w postaci:
K F
dl
CF
dN
1 R Kc K
m
(7.2.1)
ktr zapiszemy w nastpujcy sposb:

1 R Kc K d l d N CF K
mF
(7.2.2)
Obustronne zlogarytmowanie (7.2.2) prowadzi do rwnania prostej:

y mF x b
(7.2.3)
gdzie:
x log K
y log 1 R Kc K dl d N
(7.2.4)
b log CF
Wyznaczajc wspczynniki prostej o rwnaniu (7.2.3) wyznaczymy jednoczenie

szczegow posta rwnania Formana (7.2.1). W tym celu wykorzystamy dane
dotyczce dwch zakresw WIN, a mianowicie K=2 MPa m1/2 i K=20 MPa m1/2.
Przyjmijmy ponadto, e odporno na pkanie materiau, dla ktrego prowadzimy
obliczenia wynosi w konkretnych warunkach eksploatacyjnych Kc = 100 MPa m1/2.
Dane uyte do oblicze, zaczerpnite z Tab. 7.4, zamieszczono w Tab. 7.5.
Na Rys. 7.15 przedstawiono lini najlepszego dopasowania do rezultatw z tab.
7.5 (uzyskan metod najmniejszych kwadratw) ktrej rwnanie ma posta:
y 2.941 x 8.726
(7.2.5)
224
Tab. 7.5. Dane uyte do wyznaczenia staych rwnania Formana.
R
1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
K = 2 MPa m1/2 (x = 0.301)

dl/dN [m/cykl]
y
2
3
-7.933
1.19 10-10
-7.857
1.58 10-10
-7.841
1.85 10-10
-7.810
2.28 10-10
-7.807
2.69 10-10
-7.799
3.31 10-10
K = 20 MPa m1/2 (x = 1.301)

dl/dN [m/cykl]
y
4
5
-4.951
0.14 10-6
-4.876
0.19 10-6
-4.879
0.22 10-6
-4.870
0.27 10-6
-4.893
0.32 10-6
-4.932
0.39 10-6
y = log{[(1-R )Kc - K ] (dl/dN) }
-4,5
-5
linia najlepszego dopasowania
y = 2.941x - 8.726
-5,5
-6
-6,5
-7
-7,5
-8
0
0,3
0,6
0,9
1,2
1,5
x = log K
Rys. 7.15. Linia najlepszego dopasowania do punktw otrzymanych z bada.
Std, po wykorzystaniu rwnania (7.2.3) i (7.2.4 c) otrzymujemy:

mF 2.941
log CF 8.726
(7.2.6)
CF 1.88 109
(7.2.7)
Ostatecznie zatem, dla warunkw rozwizywanego problemu rwnanie

Formana przyjmuje nastpujc posta:
K
dl
1.88 109
dN
1 R 100 K
225
2.941
(7.2.8)
Dodajmy jeszcze uwag, ktra odnosi si nie tylko do niniejszego oraz

poprzedniego przykadu, ale ma charakter bardziej oglny. Ot naley podkreli,
e korzystajc z jakiegokolwiek z rwna prdkoci wzrostu szczelin
zmczeniowych naley mie wiadomo tego, i ich posta zaley od jednostek,
w jakich prowadzono obliczenia parametrw tych rwna. Tak wic naley tu
zachowa pewn ostrono i nie przystpowa do oblicze bez penej jasnoci w
tym wzgldzie.
PRZYKAD 3
Tarcza o wymiarach wielokrotnie wikszych od dugoci szczeliny o dugoci
2lo umieszczonej centralnie w tarczy poddana jest dziaaniu obcienia cyklicznie
zmiennego o staej amplitudzie i prostopadego do kierunku szczeliny. Maksymalne i
minimalne naprenie w cyklu wynosz odpowiednio 200 MPa i 100 MPa.
W wyniku bada stwierdzono, e szczelina podrosa od dugoci 2lo=2 mm do
dugoci 2lb=2.2 mm po N = 20000 cykli, natomiast wzrost dugoci od 2l=20 mm
do 2lb=22 mm nastpi po N=1000 cykli. Odporno materiau tarczy na pkanie
wynosi Kc=60 MPa m1/2. Wyznaczy parametry rwna Parisa i Formana.
Rozwizanie:
Wspczynnik intensywnoci napre dla konfiguracji geometrycznej bdcej
przedmiotem zadania wyraa si rwnaniem:
K l
(7.3.1)
Przyrostowi dugoci szczeliny o pocztkowej dugoci 2lo=2 mm odpowiada

zakres zmiennoci WIN wynoszcy:
K lo 100 1103 5.60 MPa m
(7.3.2)
Prdko wzrostu szczeliny o pocztkowej dugoci 2lo=2 mm wynosi:

dl
l 1.1 1.0 10
5 109 m/cykl
d N N
20000
3
(7.3.3)
Przyrostowi dugoci szczeliny o pocztkowej dugoci 2l=20 mm odpowiada

zakres zmiennoci WIN wynoszcy:
226
K l 100 1102 17.72 MPa m
(7.3.4)
Prdko wzrostu szczeliny o pocztkowej dugoci 2l=20 mm wynosi:

dl
l 11 10 10
1106 m/cykl
d N N
1000
3
(7.3.5)
1. Parametry rwnania Parisa

Zlogarytmowana posta rwnania Parisa (7.14) ma posta:
dl
log
m p log K log C p
dN
(7.3.6)
Wstawiajc do tego rwnania wyznaczone uprzednio zakresy zmiennoci WIN

i prdkoci wzrostu szczeliny otrzymujemy nastpujcy ukad rwna algebraicznych:
log 5 109 mp log 5.6 log C p
(7.3.7)
log 1106 mp log 17.72 log C p
(7.3.8)
Rozwizaniem tego ukadu rwna s nastpujce liczby:

mp 4.6
C p 1.811012 MN4.6 m7.9 / cykl
(7.3.9)
2. Parametry rwnania Formana

Zlogarytmowana posta prawa Formana (7.24) ma posta:
dl
log 1 R Kc K
mF log K log CF
dN
(7.3.10)
Wstawiajc do tego rwnania wyznaczone uprzednio zakresy zmiennoci WIN

i prdkoci wzrostu szczeliny, a take przyjt warto Kc oraz korzystajc z tego,
e wspczynnik asymetrii cyklu R wynosi:
R
min 100
0.5
max 200
otrzymujemy nastpujcy ukad rwna algebraicznych:
(7.3.11)
227
log 1 0.5 60 5.6 5 109 mF log 5.6 log CF
(7.3.12)
log 1 0.5 60 17.72 1106 mF log 17.72 log CF
Jego rozwizaniem s:
mF 4.003
CP 1.233 1010 MN3.3m5.95 /cykl
(7.3.13)
PRZYKAD 4
Tarcza o wymiarach wielokrotnie wikszych od dugoci szczeliny o dugoci
2lo =10 mm, umieszczonej centralnie w tarczy, poddana jest dziaaniu obcienia
cyklicznie zmiennego o staej amplitudzie i prostopadego do kierunku szczeliny.
Maksymalne i minimalne naprenie w cyklu wynosz odpowiednio 200 MPa i
100 MPa. Odporno materiau tarczy na pkanie wynosi Kc=60 MPa m1/2.
Prdko wzrostu szczeliny przy zmczeniu opisana jest rwnaniem:
dl
3
m/cykl 0.42 1011 K
dN
K MPa
(7.4.1)
Sporzdzi wykres wzrostu szczeliny l ( N ) a do punktu jej niestabilnego wzrostu.

Zakadajc, e podany okres ycia tarczy powinien wynie 106 cykli
przeanalizowa moliwoci jego uzyskania.
Rozwizanie:
Wyznaczmy w pierwszej kolejnoci krytyczn dugo szczeliny lc, tzn.
dugo, przy ktrej dalszy wzrost szczeliny jest lawinowy (niestabilny).
Korzystajc z siowego kryterium pkania:
K I Kc
(7.4.2)
a take postaci wspczynnika intensywnoci napre dla konfiguracji bdcej

przedmiotem zadania:
KI
(7.4.3)
otrzymujemy dugo krytyczn:

2
max
lc Kc
1 K
lc c 28.65 mm
max
(7.4.4)
228
W celu wyznaczenia wykresu wzrostu szczeliny l(N) wykorzystamy rwnanie

(7.4.1). Zakres zmiennoci wspczynnika intensywnoci napre wynosi:
K
100 MPa
(7.4.5)
Z rwnania (7.4.1) po wstawieniu (7.4.5) otrzymujemy:
dl 0.42 1011
dN
3
(7.4.6)
Obustronne scakowanie rwnania (7.4.6) prowadzi do rwnania:

l
l 3 2 d l 23.387 106 d N
lo
(7.4.7)
Po wykonaniu elementarnych oblicze otrzymujemy poszukiwane rwnanie

wzrostu szczeliny l(N ) - przyjmuje ono posta:
l 14.142 11.694 106 N
(7.4.8)
Wstawiajc za dugo szczeliny l warto krytyczn lc otrzymamy liczb cykli do

zniszczenia (czas ycia tarczy) Nf = 704125 cykli. Wykres krzywej l(N) pokazano na
Rys. 7.16.
dugo szczeliny l (N )
30
lc
25
20
15
10
Nf
5
0
0
8 x 10 5
liczba cykli N
Rys. 7.16. Dugo szczeliny zmczeniowej w funkcji liczby cykli obcienia.
229
Wymagany okres ycia tarczy ma wynosi 106 cykli, tymczasem liczba cykli do
zniszczenia wyznaczona z warunkw zadania wynosi jedynie Nf=704125. Z
analizy sposobu rozwizywania zadania wida, e liczb Nf mona zwikszy poprzez:
zwikszenie dugoci krytycznej szczeliny lc; to z kolei moliwe jest - jak wynika
z rwnania (7.4.4) - poprzez zwikszenie wartoci Kc (co oznacza konieczno
zmiany materiau), albo poprzez zmniejszenie maksymalnego obcienia max,
zmniejszenie zakresu zmiennoci WIN, co jest rwnoznaczne z redukcj
zakresu zmiennoci obcienia ,
zredukowanie pocztkowej dugoci szczeliny - korzystajc z (7.4.7) atwo
obliczy, e zmniejszenie dugoci z 10 mm do 6 mm, tzn. o 40%, spowoduje
zwikszenie liczby cykli do zniszczenia z 704125 do wartoci Nf = 1056051
(przyrost ok. 50%).
PRZYKAD 5
Tarcza o szerokoci 2b=50 mm (Rys. 7.17) zawiera umieszczon centralnie
szczelin o dugoci pocztkowej 2lo=10 mm. Tarcza poddana jest dziaaniu
obcienia cyklicznie zmiennego o staej amplitudzie i prostopadego do kierunku
szczeliny. Maksymalne i minimalne naprenie w cyklu wynosz odpowiednio
200 MPa i 100 MPa. Prdko wzrostu szczeliny przy zmczeniu opisana jest
rwnaniem:
dl
3
m/cykl 0.42 1011 K
dN
K MPa m
(7.5.1)
Wyznaczy liczb cykli, po ktrej dugo szczeliny wyniesie 2lk=20 mm.
2 lo
2b
Rys. 7.17. Tarcza o skoczonej szerokoci ze szczelin centraln.
Rozwizanie:
Wspczynnik intensywnoci napre dla tarczy jak na Rys. 7.17 mona
wyrazi rwnaniem Irwina w postaci:
230

12
2 b
l
KI l
tan
2 b
l
(7.5.2)
Zakres zmiennoci przyoonego naprenia wynosi:

max min 100 MPa
(7.5.3)
Zakres zmiennoci WIN wynosi zatem:

12
50 103
l
K 100 l
tan
3
50 10
l
(7.5.4)
K 22.361 tan 62.832 l
(7.5.5)
12
Po wykorzystaniu rwnania prdkoci wzrostu szczeliny (7.5.1) i wykonaniu

prostych oblicze otrzymujemy nastpujce rwnanie:
d N 21.295 106 tan 62.832 l
3 2
dl
(7.5.6)
W celu wyznaczenia liczby cykli koniecznej do spowodowania wzrostu

szczeliny od dugoci 2lo=10 mm do dugoci 2lk=20 mm naley scakowa
rwnanie (7.5.6), ktre po wstawieniu danych przyjmie posta:
lk
N 21.295 106 tan 62.832 l
3 2
dl
(7.5.7)
lo
Cak oznaczon wystpujc w rwnaniu (7.5.7) obliczono numerycznie. Jej

warto jest rwna 0.014933, a poszukiwana liczba cykli wynosi 317998.
Warto w tym miejscu doda, e w wikszoci przypadkw scakowanie
rwnania prdkoci wzrostu szczeliny moliwe jest wycznie numerycznie. W
okresie kiedy pojawio si rwnanie Parisa i inne rwnania prdkociowe brak
byo odpowiednich, atwo dostpnych narzdzi obliczeniowych, co spowodowao
rozwj procedur przyblionych, pozwalajcych w drodze mudnych (cho do
prostych), wielokrotnie wykonywanych oblicze uzyska poszukiwane rozwizanie.
Procedury te byy oparte na metodzie przyrostowej (arbitralnie przyjmowane
przyrosty dugoci szczeliny l ), tote dokadno rozwizania zaleaa jedynie od
wielkoci przyjtego kroku. W chwili obecnej, gdy dostp do komputerw
osobistych i odpowiedniego oprogramowania jest powszechny, stosowanie metod
opartych na rcznych rachunkach wydaje si anachroniczne, cho przykady tak
231
wykonywanych oblicze mona z atwoci znale w podstawowych

podrcznikach i monografiach nt. mechaniki pkania.
Przykad 6 stanowi ilustracj przyblionego, rcznego sposobu cakowania
rwnania prdkoci propagacji szczeliny zmczeniowej.
PRZYKAD 6
Tarcza o szerokoci W=15 cm (Rys. 7.18) zawiera umieszczon centralnie
szczelin o dugoci pocztkowej 2lo=5 mm. Tarcza poddana jest dziaaniu
obcienia cyklicznie zmiennego o staej amplitudzie i prostopadego do kierunku
szczeliny. Zakres zmiennoci napre wynosi =80 MPa, a wspczynnik asymetrii
cyklu R=0. Prdko wzrostu szczeliny przy zmczeniu opisana jest rwnaniem:
dl
3
m/cykl 0.42 1011 K
dN
K MPa m
(7.6.1)
Stosujc metod przyrostow wyznaczy krzyw wzrostu szczeliny l (N).
W
2 lo
Rys. 7.18. Tarcza o skoczonej szerokoci ze szczelin centraln.
Rozwizanie:
Wspczynnik intensywnoci napre dla tarczy jak na Rys. 7.18 mona
opisa rwnaniem Federsena w postaci:
l
KI
W
sec
l
W
(7.6.2)
Zakres zmiennoci WIN wynosi:

K l
(7.6.3)
W przypadku koniecznoci wykonania szybkich oblicze prowadzcych do
232
wyznaczenia krzywej l(N), a take znalezienia na tej podstawie czasu ycia

elementu ze szczelin zmczeniow, w warunkach braku atwego dostpu do
mikrokomputera z odpowiednim oprogramowaniem, mona zamiast wzoru
cakowego (7.35) wykorzysta wzr przybliony w postaci (7.35), tzn.:
N
f K , R
(7.6.4)
lo
W analizowanym zadaniu funkcja f ma posta:

f K , R f K 0.42 1011 K
3
dl
dN
(7.6.5)
Szczegowe wyniki oblicze opartych na rwnaniu (7.6.4) zestawiono w

Tab. 7.6 i w Tab. 7.7 (odpowiednio wiksze i mniejsze przyrosty dugoci szczeliny).
W celu weryfikacji dokadnoci wynikw uzyskanych w drodze oblicze
rcznych zadanie zostao rozwizane take poprzez wykorzystanie procedury
cakowania numerycznego. Korzystajc z rwna (7.6.1)(7.6.3) otrzymujemy do
scakowania, po prostych obliczeniach, nastpujce rwnanie:
1
1.5

l
6
N
11.974 10
dl
cos
20.944
l

2.510
l
(7.6.6)
Rezultaty oblicze zebrano na Rys. 7.19. Wida, e rnice midzy

poszczeglnymi krzywymi obrazujcymi te rezultaty s trudno dostrzegalne.
Oczywicie wniosek ten odnosi si wycznie do tego konkretnego zadania
i niekoniecznie musi by prawdziwy w innym przypadku.
Tab. 7.6. Przyrostowa metoda rcznych oblicze krzywej wzrostu szczeliny.
l
[mm]
2.5
l
[mm]
lred
(lred /W)
K
[MPa m1/2]
f (K)
[m/cykl]
N=l /f
0.5
2.75
1.00083
744.20310-2
1.73110-9
288 832
1.0
3.5
1.00134
840.00710-2
2.48910-9
401 703
1.5
4.75
1.00248
979.68910-2
3.94910-9
379 820
1.5
6.25
1.00430
1125.82410-2
5.99310-9
250 282
1.5
7.75
1.00664
1256.57710-2
8.33310-9
180 001
3.0
288 832
4.0
690 535
5.5
1 070 355
7.0
8.5
N = N+N
1 320 637
1 500 638
233
Tab. 7.7. Przyrostowa metoda rcznych oblicze krzywej wzrostu szczeliny.

l
[mm]
2.5
l
[mm]
lred
(lred /W)
K
[MPa m1/2]
f (K)
[m/cykl]
N =l /f
0.02
2.51
1.00069
7.10890
1.50910-9
13 255
0.04
2.54
1.00071
7.15136
1.53610-9
26 040
0.04
2.58
1.00073
7.20762
1.57310-9
25 435
0.2
2.7
1.00080
7.37384
1.68410-9
118 768
0.2
2.9
1.00092
7.64301
1.87510-9
106 656
1.0
3.5
1.00134
8.40007
2.48910-9
401 700
1.0
4.5
1.00222
9.53316
3.63910-9
274 814
1.0
5.5
1.00333
10.55091
4.933110-9
202 712
1.0
6.5
1.00466
11.48523
6.363110-9
157 156
1.5
7.75
1.00664
12.56576
8.333310-9
180 001
N =N+N
0
2.52
13 255
2.56
39 295
2.6
64 730
2.8
183 498
3.0
290 154
4.0
691 854
5.0
966 668
6.0
1 169 380
7.0
1 326 536
8.5
1 506 537
dugo szczeliny l [mm]
9
8
Cak. numer.
Tab. 7.6
Tab. 7.7
7
6
5
4
3
2
0
10
12
14
16 x 10 6
liczba cykli N
Rys. 7.19. Dugo szczeliny zmczeniowej w funkcji liczby cykli obcienia.
234
Generalnie obserwuje si, e procedury przyrostowe nawet przy stosunkowo

duym kroku przyrostu dugoci szczeliny prowadz do rezultatw zblionych do
tych, jakie uzyskuje si poprzez wykorzystanie procedur cakowania
numerycznego. Mona je zatem z duym zaufaniem stosowa w sytuacjach
wymagajcych natychmiastowej oceny czasu ycia (a zatem i wytrzymaoci)
konstrukcji zawierajcej pknicie zmczeniowe.
PRZYKAD 7
Belka podwjnie wspornikowa DCB (ang. Double Cantilever Beam) o
wymiarach jak na Rys. 7.20 poddana jest dziaaniu obcienia cyklicznie
zmiennego o staej amplitudzie, przy czym obcienie zmienia si pomidzy
wartociami Pmin=5 kN i Pmax=10 kN. Odporno na pkanie materiau, z ktrego
wykonano belk wynosi KIc=100 MPa m1/2. Wyznaczy czas ycia belki
zakadajc, e wzrost dugoci szczeliny opisany jest rwnaniem:
dl d N 5 1015 K
, dl d N m/cykl , K MPa m (7.7.1)
P
B
2h
l
lo = 200 mm
2h = 60 mm
B = 20 mm
P
Rys. 7.20. Belka podwjnie wspornikowa.
Rozwizanie:
W celu wyznaczenia czasu ycia belki, okrelonego liczb cykli do zniszczenia
Nf naley scakowa rwnanie (7.7.1), przy czym granicami cakowania w
przypadku caki wzg. dugoci szczeliny s: dugo pocztkowa lo=20 cm
i nieznana dugo krytyczna lc, ktr naley wyznaczy korzystajc z siowego
kryterium pkania KI = KIc.
Wspczynnik intensywnoci napre dla belki jak na Rys. 7.20 wyraa si
rwnaniem:
KI
12 l
P
h3 B
(7.7.2)
235
Korzystajc z warunku KI = KIc otrzymujemy dugo krytyczn lc:

lc K Ic
h3 B
100
12 Pmax
30 10
3 3
20 103
0.3 m
10 103
12
(7.7.3)
Zakres zmiennoci obcienia zewntrznego wynosi:

K
12 l
P 166.67 l
h3 B
(7.7.4)
Rwnanie (7.7.1) po wykorzystaniu (7.7.4) i prostych przeksztaceniach przyjmuje

posta:
l 4 dl 5 1015 166.67 d N
4
(7.7.5)
a std:
0.3
N f 259.2 103 l 4 dl 7600000 cykli
(7.7.6)
0.2
PRZYKAD 8
Paskie pasmo ze szczelin boczn o dugoci lo=5 mm, pokazane na Rys. 7.21,
obciono obcieniem rozcigajcym cyklicznie zmiennym o staej amplitudzie,
zmieniajcym si midzy min=0 i max=. Wyznaczy tak warto naprenia ,
przy ktrej szczelina lo nie bdzie wzrasta w wyniku zmczenia. Warto
progowego zakresu zmiennoci wspczynnika intensywnoci napre wynosi
Kth = 10 MPa m1/2.
= MPa
lo = 5 mm
b = 50 mm
l
b
Rys. 7.21. Konfiguracja tarczy ze szczelin boczn.
236
Rozwizanie:
Zgodnie z tym, co powiedziano w punkcie 7.1.1 warunkiem rozwoju szczeliny
przy zmczeniu jest przekroczenie przez wspczynnik intensywnoci napre
wartoci progowej, tak wic aby tego rozwoju unikn naley tak dobra
obcienie, aby speni warunek:
K Kth
(7.8.1)
Wspczynnik intensywnoci napre dla pasma pokazanego na Rys. 7.21

okrelony jest rwnaniem (2.84), tzn.:
l
K l
b
(7.8.2)
2
3
4
l
l
l
l
l
1.12 0.23 10.55 21.72 30.39
b
b
b
b
b
(7.8.3)
gdzie:
Z rwnania (7.8.1), po niezbdnych przeksztaceniach otrzymujemy:

Kth
10
67.4 MPa
lo b lo 1.184 5 103
(7.8.4)
Wzrost szczeliny nie wystpi, jeeli maksymalne naprenie w cyklu nie

przekroczy wartoci = 67.4 MPa.
PRZYKAD 9
Szerokie paskie pasmo ze szczelin centraln o dugoci 2lo=50 mm
(Rys. 7.22) poddane jest dziaaniu obcienia cyklicznie zmiennego o staej
amplitudzie =100 MPa i wspczynniku asymetrii cyklu R=0. W pewnej chwili
nastpio przecienie o wartoci 170 MPa. Wyznaczy prdko wzrostu
szczeliny bezporednio po wystpieniu przecienia, po przyrocie dugoci
szczeliny o 0.25 mm, 0.75 mm oraz po przyrocie o 1.75 mm. Zadanie rozwiza
przyjmujc:
paski stan odksztacenia
model opnienia wg Wheelera (patrz punkt 7.2), wykadnik m=1.5
granic plastycznoci ys = 400 MPa
rwnanie prdkoci wzrostu szczeliny:
237
lp = 25 mm
= 100 MPa
max = 100 MPa
p = 170 MPa
ys = 400 MPa
m = 1.5
2 lp
Rys. 7.22. Konfiguracja pasma ze szczelin centraln.
d l d N 2 1010 K
(7.9.1)
Rozwizanie:
Stan przed przecieniem
Wzrost szczeliny do momentu wystpienia przecienia zachodzi na skutek
dziaania obcienia cyklicznego o staej amplitudzie, tak wic prdko wzrostu
opisana jest rwnaniem (7.9.1), przy czym zakres zmiennoci K wyraa si
rwnaniem:
lth l l p
(7.9.2)
Wyniki oblicze podano w Tab. 7.8. Przyjto take, e wzrost szczeliny

moliwy jest tylko wwczas gdy zakres zmiennoci wspczynnika intensywnoci
napre K przekracza warto progow Kth. Warto t wyznaczono z
rwnania Vosikovskyego (7.28):
Kth 11.40 0.0046 ys 9.56 MPa m1/2
Tab. 7.8. Prdkoci wzrostu szczeliny przed wystpieniem przecienia.
l [mm]
2.91
5
10
15
20
25
K [MPa m1/2]
9.56
12.53
17.72
21.71
25.07
28.02
dl /dN [m/cykl]
0.1710-5
0.4910-5
1.9710-5
4.4410-5
7.8910-5
12.3310-5
(7.9.3)
238
Z warunku K>Kth. otrzymujemy progow dugo szczeliny, ktra wynosi

l th = 2.91 mm.
Stan przecienia
Wspczynnik intensywnoci napre w momencie wystpienia obcienia
przeciajcego wynosi:
Kp p
l p 170 25 103 47.64 MPa m1/2
(7.9.4)
Dugo strefy plastycznej w momencie przecienia okrelona jest rw. (7.41):

2
2
1 Kp
1 47.64
ryp
1.505 mm
3 ys 3 400
(7.9.5)
Biorc pod uwag, e bezporednio w chwili przecienia lp = li (patrz

Rys. 7.10), parametr wynosi:
l p ryp li 1.505 mm
(7.9.6)
Biecy wspczynnik intensywnoci napre, tu po przecieniu wynosi:

Ki max i max
l p 100 25 103 28.02 MPa m1/2
(7.9.7)
za bieca dugo strefy plastycznej ryi , okrelona rwnaniem (7.42) wynosi:

2
2
1 Kimax
1 28.02
ryi
0.521 mm
3 ys 3 400
(7.9.8)
Wspczynnik opnienia wzrostu szczeliny wywoanego przecieniem,

okrelony przez rwnanie (7.43) wynosi w tym przykadzie:
m
r
0.521
yi
0.2037
1.505
1.5
(7.9.9)
Korzystajc z rwnania Wheelera (7.44) opisujcego prdko wzrostu

szczeliny zmczeniowej przy obcieniu cyklicznym o zmiennej amplitudzie:
dl
dl
d N op.
d N const
2 1010 K
239
4
(7.9.10)
ampl.
otrzymujemy nastpujc prdko szczeliny przy przecieniu:

dl
4
0.2037 2 1010 28.02 2.51105 m/cykl
d
N
op.
(7.9.11)
Przyrost dugoci szczeliny o l1=0.25 mm, l2=0.75 mm i l3=1.75 mm.

Schemat oblicze jest taki sam jak w przypadku stanu przecienia. Poniej
podano rwnania wykorzystane do wykonania oblicze, ktrych wyniki
zestawiono w tab. 7.9.
li l p li
(7.9.12)
Ki max li
(7.9.13)
Ki li
(7.9.14)
1
ryi
3
Ki
ys
(7.9.15)
l p ryp li
ryi 1.5
(7.9.16)
jeeli
li ryi 26.505 mm
jeeli
li ryi 26.505 mm
dl
4
2 1010 Ki
dN
(7.9.17)
(7.9.18)
240
Zwrmy uwag na to, e ujemna warto jest sygnaem, e czoo aktualnej

szczeliny przekroczyo stref plastyczn wywoan przecieniem (patrz Rys. 7.10).
Warto wspczynnika opnienia wynosi wwczas =1, a to oznacza, e wzrost
szczeliny nie jest ju zakcony efektem przecienia. Wykres prdkoci wzrostu
szczeliny dl/dN [m/cykl] jako funkcji dugoci szczeliny l [mm], skonstruowany w
oparciu o rezultaty podane w Tab. 7.8 i Tab. 7.9 pokazano na Rys. 7.23.
Tab. 7.9. Prdkoci wzrostu szczeliny po przecieniu.
li
[mm]
2
25.00
25.25
25.75
26.75
prdko szczeliny dl/dN

[m/cykl]
li
[mm]
1
0
0.25
0.75
1.75
Ki
[MPa m1/2]
3
28.020
28.165
28.442
28.990
Ki
[MPa m1/2]
4
28.020
28.165
28.442
28.990
ryi
[mm]
5
0.521
0.526
0.536
0.557
[mm]
6
1.505
1.255
0.755
<0
7
0.204
0.271
0.598
1
25
30
dl / dN
[m/cykl]
8
2.5110-5
3.4110-5
7.8310-5
14.1210-5
x 10 -5
20
15
10
5
0
0
10
15
20
35
dugo szczeliny l [mm]

Rys. 7.23.
Prdko wzrostu szczeliny przy obcieniu cyklicznym z przecieniem.
PRZYKAD 10
Szerokie paskie pasmo ze szczelin centraln o dugoci 2lo=20 mm poddane jest
dziaaniu obcienia cyklicznie zmiennego w postaci blokw obcienia o ksztacie
trjkta. Na kady indywidualny blok trjktny skada si Np=1000 cykli o zmiennej
amplitudzie zawierajcej si midzy min=0 MPa i max=200 MPa (Rys. 7.24 a).
Obliczy liczb trjktnych blokw Na utworzonych przez cykle o zmiennej
amplitudzie, niezbdn do wywoania niestabilnego wzrostu szczeliny i porwna j
z liczb trjktnych cykli Nb obcienia o staej amplitudzie (Rys. 7.24 b)
241
prowadzcych do tego samego efektu. Zadanie rozwiza przyjmujc odporno na

kruche pkanie KIc=100 MPa m1/2 oraz rwnanie prdkoci wzrostu szczeliny w
postaci:
d l d N 1012 K
(7.10.1)
Rozwizanie:
Obcienie cykliczne o zmiennej amplitudzie
Przy rozwizywaniu tego przykadu wykorzystamy podejcie Barsoma, opisane
w punkcie 7.2. Analizujc pojedynczy blok obcienia skadajcego si z Np cykli
o zmiennej amplitudzie bdziemy poszukiwa wartoci skutecznej wspczynnika
intensywnoci napre Krms , aby nastpnie wykorzysta go w rwnaniu
prdkoci szczeliny (7.10.1). Po scakowaniu tego rwnania w granicach
wyznaczonych wzrostem szczeliny od dugoci pocztkowej lo do dugoci
krytycznej lkr wyznaczymy poszukiwan liczb blokw obcienia Na.
max=200 MPa
=200 MPa
i
a
Np =1000
Ni
max=200 MPa
=200 MPa
b
Rys. 7.24. Obcienie trjktne cyklicznie zmienne o amplitudzie: a) zmiennej, b) staej.
Warto skuteczna wspczynnika intensywnoci napre Krms wyraa si

rwnaniem (7.38), ktre ma nastpujc posta:
K rms
K
n
i
ni
(7.10.2)
242
W odniesieniu do jednego bloku obcienia zachodzi zwizek:
n N
i
(7.10.3)
Bieca warto zakresu zmiennoci wspczynnika intensywnoci napre

Ki wynika z nastpujcej proporcji (Rys. 7.24 a):
i
Np
Ni
K i i
Ni
Np
Ni
Np
(7.10.4)
(7.10.5)
ni
(7.10.6)
Rwnanie (7.10.2) mona przeksztaci do postaci:
K rms
1
Np
a po wykorzystaniu (7.10.5) do postaci:
Krms
1
2
l
3
Np
2
i
ni
(7.10.7)
Uciglajc relacj (7.10.7), tzn. zastpujc operacj sumowania operacj

cakowania (moliwe jest to dziki temu, e liczba cykli w jednym bloku jest
dua), otrzymujemy rwnanie:
Krms
1
3 l
Np
Np
2
2
i
dN
(7.10.8)
Std, po scakowaniu otrzymujemy ostateczn posta wartoci skutecznej WIN

dla obcienia cyklicznego o zmiennej amplitudzie:
K rms
l
3
(7.10.9)
Moemy obecnie skorzysta z rwnania prdkoci wzrostu szczeliny (7.10.1),

ktre po wstawieniu w miejsce K wielkoci Krms przyjmuje posta:
d l d N 10
12
243
32
6 3 2
l 8.57 10 l
3
(7.10.10)
Po przeksztaceniu otrzymujemy:
lkr
N a 116.645 10
3 2
dl
(7.10.11)
lo
Dugo krytyczn szczeliny lkr obliczamy z siowego kryterium pkania K=KIc

- tak wic otrzymujemy:
K K Ic
max lkr K Ic
(7.10.12)
1 K
lkr Ic 79.57 mm
max
(7.10.13)
Ostatecznie zatem liczba blokw Na, niezbdna do wywoania niestabilnego

wzrostu szczeliny wynosi:
Na 116.645 103 2 lkr1 2 l o1 2 1506029 cykli
(7.10.14)
Obcienie cykliczne o staej amplitudzie

W tym przypadku liczba cykli Nb konieczna do wywoania niestabilnego
wzrostu szczeliny wynika wprost z rwnania prdkoci wzrostu szczeliny (7.10.1).
Przyjmuje ono dla obcienia o staej amplitudzie (Rys. 7.24 b) nastpujc posta:
d N 1012 l
dl
(7.10.15)
Po scakowaniu rwnania (7.10.15) otrzymujemy:
Nb 22.45 103 2 lkr1 2 lo1 2 289836 cykli
(7.10.16)
Liczba cykli do zniszczenia jest zatem w przypadku obcienia o staej

amplitudzie 5.2 razy mniejsza ni w przypadku obcienia o zmiennej amplitudzie.
244
PRZYKAD 11
Trzy identyczne prbki zawierajce szczeliny boczne (konfiguracj prbek i ich
wymiary pokazano na Rys. 7.25) obciono rwnomiernie rozoonymi staymi
siami o wartociach 80, 110 i 135 kN. W celu okrelenia odpornoci tych prbek
na pkanie w warunkach korozyjnych, umieszczono je w sonej wodzie. W wyniku
tak zrealizowanych testw stwierdzono, e czasy do zniszczenia prbek wynosiy odpowiednio do wielkoci obcienia - 5000, 100 i 3 godziny. W oparciu o te
rezultaty oszacowa progow odporno na pkanie KISCC oraz wyznaczy przyrost
szczeliny w kadym z przypadkw obcienia. Odporno na kruche pkanie
materiau prbek wynosi KIc = 35 MPa m1/2.
P
W
lo = 12 mm
W = 80 mm
B = 12 mm
l
P
Rys. 7.25. Tarcza o skoczonych wymiarach ze szczelin boczn.
Rozwizanie:
Zamy, e wystarczajco dokadnie opisuje analizowan konfiguracj
wspczynnik intensywnoci napre w postaci (2.85), tzn.:
K I 1.12 l
(7.11.1)
gdzie:
P
BW
(7.11.2)
Obliczenia potrzebne do wyznaczenia przyrostu szczeliny zestawiono w Tab.

7.10. Poszukiwane wartoci przyrostu dugoci szczeliny podano w kolumnie 5
tabeli. Warto progow WIN KISCC, poniej ktrej pkanie korozyjne nie
wystpuje mona oszacowa konstruujc krzyw K=K(t). Naley w tym celu
245
wykorzysta kolumny 3 i 6 - w oparciu o zamieszczone w nich dane

skonstruowano krzyw pokazan na Rys. 7.26. Asymptota pozioma tej krzywej
okrela poszukiwan warto KISCC.
Oczywicie czym wiksza jest ilo danych pomiarowych, tym dokadniejsze
jest okrelenie pooenia asymptoty. W naszym przypadku bya ona bardzo
ograniczona, tote wyznaczon z Rys. 7.26 warto KISCC naley traktowa jedynie
orientacyjnie. Wynosi ona ok. 18 MPa m1/2.
Tab. 7.10. Rezultaty oblicze dla problemu zniszczenia korozyjnego.
2
P
[kN]
[MPa]
Ki 1.12i l
[MPa m1/2]
1 K Ic
lc
[
1.12 i
1
80.0
110.0
135.0
154.5
2
83.3
114.6
140.6
160.9
3
18.1
24.9
30.6
35.0
mm]
4
44.80
23.67
15.72
12.00
Wzrost
szczeliny
lc-l [mm]
Czas
ycia
[godz.]
5
32.80
11.67
3.72
0.00
6
5000
100
3
0
50
K [MPa m1/2]
40
warto progowa K ISCC
30
20
10
0
0
1000
2000
3000
4000
5000
czas t [godz.]
Rys. 7.26. Czas do zniszczenia t jako funkcja wspczynnika intensywnoci napre K.
247
CYTOWANE PRACE
ROZDZIA 1
[1.1]
[1.2]
[1.3]
[1.4]
[1.5]
Griffith A.A.: "The phenomenona of rupture and flow in solids",

Philosophical Transactions of the Royal Society of London, A221, 163198, 1921
Hult J.: Bra brista - Grundkurs i hallfasthetslra, AWE-Geberts, 1975
Inglis C.E.: "Stresses in a plate due to the presence of cracks and sharp
corners", Transactions of the Institute of Naval Architects, 55, 219-241,
1913
Kirsch G.: Die Theorie der Elastiziat und die Bedurfnisse der
Festigkeitslehre, Z. VDI 42, 797, 1898
Yokobori: Mechanika Deformirujemych Twiordych Tie , 5/147, 95, 1974
ROZDZIA 2
[2.1]
[2.2]
[2.3]
[2.4]
[2.5]
[2.6]
[2.7]
[2.8]
[2.9]
Bowie O. L.: analysis of an infinite plate containing radial cracks

originating at the boundary of an internal circular hole, J. Math. and Phys.,
25, 60-71, 1956
Broek D.: Elementary Engineering Fracture Mechanics, Kluwer Academic
Publishers, 1991
Gdoutos E.E.: Fracture Mechanics, An Introduction, Kluwer Academic
Publishers, 1993
Irwin G. R.: The Crack Extension Force for a Part-through Crack in a
Plate, Journal of Applied Mechanics, Trans. ASME, 651-654, 1962
Koosow G.,W.: Primienienije Komplieksnoj Pieriemiennoj k Teorii
Uprugosti, ONTI, Moskwa, 1935
Murakami Y. (ed): Stress Intensity Factors Handbook, Pergamon Press,
1987
Muskheliszwili N. I.: Niekotoryje Osnownyje Zadaczi Matematiczeskoj
Teorii Uprugosti, Nauka, Moskwa, 1966
Paris P., Sih G. C.: Fracture Toughness Testing and its Applications,
Chapter 2, ASTM Special Technical Publication No 381, 1964
Sih G.C.: Handbook of Stress Intensity Factors, Institute of Fracture and
Solid Mechanics, Lehigh University, 1973
248
Cytowane prace
[2.10] Sneddon I. N.: the distribution of stress in the neighbourhood of a crack in

an elastic solid, Proceedings of the Royal Society of London, A 187, 229260, 1946
[2.11] Timoshenko S., Goodier J. N.: Teoria Sprystoci, Arkady, 1962
[2.12] Westergaard H.M.: "Stresses at a crack, size of the crack and the bending
of reinforced concrete", Proceedings of the American Concrete Institute,
30,93-102, 1934
[2.13] Westergaard H.M.: "Bearing pressures and cracks", Journal of Applied
Mechanics, Trans. ASME, 6, A.49-A.53, 1937
ROZDZIA 3
[3.1]
[3.2]
[3.3]
[3.4]
[3.5]
Dugdale D. S.: "Yielding of Steel Sheets Containing Slits", Journal of the

Mechanics and Physics of Solids, 8, 100-104, 1960
Hutchinson J. W.: "Fundamentals of the Phenomenological Theory of
Nonlinear Fracture Mechanics", Journal of Applied Mechanics, Trans.
ASME, 50, 1042-1051, 1981
Irwin G. R.: "Plasic Zone near a Crack Tip and Fracture Toughness", Proc.
of the Seventh Sagamore Ordnance Material Conference, IV 63-IV 78,
1960
Knott J. F.: Fundamentals of Fracture Mechanics, Butterworths, 1973
Standard Test Method for Linear-Elastic Plane-Strain Fracture Toughness
KIc of Metallic Materials, E 399, American Society for Testing and
Materials, 2009
ROZDZIA 4
[4.1]
[4.2]
[4.3]
Griffith A. A.: "The theory of rupture", Proceedings of First International

Congress of Applied Mechanics, Delft, pp. 55-63, 1924.
Irwin G. R.: "Fracture dynamics", Fracturing of Metals, ASM publ.,
Cleveland, pp. 147-166, 1948.
Orowan E.: "Fracture and strength of solids", Reports on Progress in
Physics, XII, pp. 185-232, 1948.
ROZDZIA 5
[5.1]
[5.2]
[5.3]
PN-87/H-04335, "Metoda badania odpornoci na pkanie w paskim stanie

odksztacenia", PKN,MiJ, 1987.
"Standard Practice for R-Curve Determination", ASTM Annual Book of
Standards, Part 10, ASTM, E 561-81, pp. 680-699, 1981.
Anderson W. E.: "Some designer-oriented views on brittle fracture",
Battelle Northwest Rept. SA-2290, 1969.
[5.4]
[5.5]
[5.6]
[5.7]
[5.8]
249
Bluhm J. I.: "A model for the effect of thickness on fracture toughness",
ASTM Proc. 61, pp. 1324-1331, 1961.
Federsen C. E.: "Evaluation and prediction of the residual strength of
center cracked tension panels", ASTM STP 486, pp. 50-78, 1971.
Krafft J. M., Sullivan A. M., Boyle R. W.: "Effect of dimensions on fast
fracture instability of notched sheets", Proceedings of Crack Propagation
Symposium, College of Aeronautics, Cranfield, Vol. 1, pp. 8-28, 1961.
Srawley J. E., Brown W. F.: "Fracture toughness testing methods", ASTM
STP 381, American Society for Testing and Materials, Philadelphia, pp.
133-145, 1965.
Srawley J. E.: "Wide range stress intensity factor expressions for ASTM E399 standard fracture toughness specimens", Int. J. Fracture, 12, pp. 475476, 1976.
ROZDZIA 6
[6.1]
Begley J. R., Landes, J. D.: "The J-integral as a fracture criterion",

Fracture Toughness, ASTM STP 514, American Society for Testing and
Materials, Philadelphia, pp. 1-23, 24-39, 1972.
[6.2] Burdekin F. M., Stone D. E. W.: "The crack opening displacement
approach to fracture mechanics in yielding materials", J. of Strain Analysis,
1, pp. 145-153, 1966.
[6.3] Czerepanow G. P.: "O razprostranieni treszczin w sposznoj sredie",
Prikadnaja matematika i mechanika, 31, No 3, pp. 476-488, 1967.
[6.4] Dawes M. G.: "Fracture control in high yield strength weldments",
Welding Journal Research Supplement, 53, 369S-379S, 1974.
[6.5] Ernst H. A., Paris P. C.: "Techniques of analysis of load-displacement
records by J integral methods", Nuclear Regulatory Comm. Rept. NUREG /
CR-122, 1980.
[6.6] Eshelby J. D.: "Calculation of energy release rate", Prospects of Fracture
Mechanics, Noordhoff, pp. 69-84, 1974.
[6.7] Fung Y. C.: "Podstawy mechaniki ciaa staego", PWN Warszawa, 1969.
[6.8] Hutchinson J. W.: "Singular behaviour at the end of a tensile crack in a
hardening material", J. of Mechanics and Physics of Solids, Vol. 16, pp.
13-31, 1968.
[6.9] Hutchinson J. W.: "Fundamentals of the phenomenological Theory of
nonlinear fracture mechanics", J. of Applied Mechanic, Trans. ASME, Vol.
50, pp. 1042-1051, 1983.
[6.10] McMeeking R. M., Parks D. M.: "On criteria for J dominance of crack tip
fields in large scale yielding", ASTM STP 668, pp. 175-194, 1979.
250
Cytowane prace
[6.11] Merkle J. G., Corten H. T.: "A J-integral analysis for the compact
specimen, considering axial force as well as bending effects", J. of
Pressure Vessel Technology, 96, pp. 286-292, 1974.
[6.12] Methods for crack opening displacement (COD) testing, BS 5762, British
Standards Institution, London, 1979.
[6.13] Rice J. R.: "A path independent integral and the approximate analysis of
strain concentrations by notches and cracks", J. Appl. Mech., pp. 379-386,
1968.
[6.14] Rice J. R., Rosengren G. F.: "Plane-strain deformation near a crack tip in a
power-law hardening material", J. of Mechanics and Physics of Solids,
Vol. 16, pp. 1-12, 1968.
[6.15] Rice J. R., Paris P. C., Merkle J. G.: "Some further results of J-integral
analysis and estimates", ASTM STP 536, pp. 213-245, 1973.
[6.16] Shih C. F.: "Relationship between the J-integral and the crack opening
displacement for stationary and extending cracks", J. of Mechanics and
Physics of Solids, Vol. 29, pp. 305-326, 1981.
[6.17] Shih C. F., German M. D.: "Requirements for a one parameter
characterization of crack tip fields by the HRR singularity", Int. J of
Fracture, Vol. 17, p. 27, 1981.
[6.18] "Standard test method for JIc, a measure of fracture toughness", ASTM
Annual Book of Standards, Part 10, E 813-87, American Society for
Testing and Materials, Philadelphia, pp. 968-990, 1987.
[6.19] Wells A. A.: "Unstable crack propagation in metals: cleavage and
fracture", Proc. of the Crack Propagation Symposium, College of
Aeronautics, Cranfield, Vol. 1, pp. 210-230, 1961.
ROZDZIA 7
[7.1]
[7.2]
[7.3]
[7.4]
[7.5]
Barsom J.M., Fatigue Crack Growth under Variable-Amplitude Loading

in ASTM A514-B Steel, Progress in Flaw Growth and Fracture
Toughness Testing, ASTM STP 536, American Society for Testing and
Materials, Philadelphia, 147-167, 1973.
Broek D., The Practical Use of Fracture Mechanics, Kluwer Academic
Publishers, Dordrecht/Boston/London, 1989.
Donahue R.J., Clark H.M., Atanmo P., Kumble R., McEvily A.J., Crack
Opening Displacement and the Rate of Fatigue Crack Growth,
International Journal of Fracture Mechanics, 8, 209-219, 1972.
Elber W., Fatigue Crack Closure Under Cyclic Tension, Engineering
Fracture Mechanics, 2, 37-45, 1970.
Erdogan F., Ratwani M., Fatigue and Fracture of Cylindrical Shells
Containing a Circumferential Crack, International Journal of Fracture
Mechanics, 6, 379-392, 1970.
251
[7.6]
Forman R.G., Kearney V.E., Engle R.M., Numerical Analysis of Crack

Propagation in Cyclic-loaded Structures, Journal of Basic Engineering,
Trans. ASME, 89, 459-464, 1967.
[7.7] Klesnil M., Luka P., Effect of Stress Cycle Asymmetry on Fatigue Crack
Growth, Material Science Engineering, 9, 231-240, 1972.
[7.8] Kocada S., Podstawy konstrukcji maszyn. Podstawy oblicze
zmczeniowych w zakresie wytrzymaoci niskocyklowej i w warunkach
rozwoju pkni, Wojskowa Akademia Techniczna, Raport wewn. 1244/83,
Warszawa, 1983
[7.9] Paris P., Erdogan F., A Critical Analysis of Crack Propagation Laws,
Journal of Basic Engineering, Trans. ASME, 85, 528-534, 1963.
[7.10] Schijve J., Some Formulas for the Crack Opening Stress Level,
Engineering Fracture Mechanics, 14, 461-465, 1981.
[7.11] Wheeler O.E., Spectrum Loading and Crack Growth, Journal of Basic
Engineering, Trans. ASME, 94, 181-186, 1972.
WYBRANE MONOGRAFIE I PODRCZNIKI
Bochenek A., Elementy mechaniki pkania. Podrcznik dla materiaoznawcw.
Wydawnictwo Politechniki Czstochowskiej, Czstochowa, 1998
Broek D.,
The Practical Use of Fracture Mechanics, Kluwer Academic
Publishers, Dordrecht/Boston/London, 1989.
Broek D.,
Elementary Engineering Fracture Mechanics, Kluwer Academic
Publishers, 1991
Gdoutos E.E., Fracture Mechanics, An Introduction, Kluwer Academic
Publishers, 1993
German J., Biel-Goaska M.: Podstawy i zastosowanie mechaniki pkania w
zagadnieniach
inynierskich,
Wydawnictwo
Instytutu
Odlewnictwa, Krakw, 2004
Goaski L.,
Elementy dowiadczalnej mechaniki pkania, Wydawnictwo
Politechniki witokrzyskiej, Kielce, 1992
Knott J. F.,
Fundamentals of Fracture Mechanics, Butterworths, 1973
Neimitz A.,
Mechanika Pkania, PWN, 1998
Seweryn A., Metody numeryczne w mechanice pkania, Biblioteka Mechaniki
Stosowanej, Seria A. Monografie, IPPT PAN, Warszawa, 2003

Podstawy Mechaniki Pękania

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Podstawy Mechaniki Pękania

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

POLITECHNIKA KRAKOWSKA

im. Tadeusza Kociuszki

Janusz German: Podstawy mechaniki pkania

2 POLE NAPRE W LINIOWO SPRYSTYM ORODKU ZE

3.2 Ksztat stref plastycznych

5 SIOWE KRYTERIUM PKANIA

Janusz German: Podstawy mechaniki pkania

Energetyczna interpretacja caki J

7 WZROST SZCZELIN ZMCZENIOWYCH

Janusz German: Podstawy mechaniki pkania

przemieszczenie rozwarcie szczeliny

prbka kompaktowa (compact tension specimen)

modu sprystoci (modu Younga)

prdko zmian energii wewntrznej ciaa

prdko zmian energii kinetycznej ciaa

efektywny wspczynnik intensywnoci napre w modelu Irwina

moc obcienia zewntrznego

modu cinania (modu Kirchhoffa)

dugo szczeliny fikcyjnej w modelu Dugdalea

liczba cykli w prbie zmczenia

liczba cykli do zniszczenia elementu (czas ycia elementu)

paski stan naprenia

paski stan odksztacenia

wspczynnik asymetrii cyklu zmczeniowego

dugo strefy plastycznej w pobliu wierzchoka szczeliny

prbka do trjpunktowego zginania (single edge notched bend

energia odksztacenia sprystego

praca odksztace plastycznych

wspczynnik intensywnoci napre

zakres zmiennoci naprenia w prbie zmczenia

pierwsze przyblienie dugoci strefy plastycznej w modelu Irwina

wsprzdne wektora przemieszczenia

c , u , i , m rozwarcia szczeliny w normowej prbie wyznaczania krytycznej

efektywne rozwarcie w wierzchoku szczeliny pierwotnej

cz spryst i plastyczna rozwarcia w wierzchoku szczeliny w

skadowe stanu odksztacenia

stae materiaowe w rwnaniu Ramberga-Osgooda

kontur ograniczajcy obszar ciaa w definicji caki J

gsto energii powierzchniowej (napicie powierzchniowe)

gsto energii wewntrznej w cace J

funkcja napre Airy'ego

caka eliptyczna drugiego rodzaju

Janusz German: Podstawy mechaniki pkania

zespolona funkcja napre Westergaarda

poprawka dugoci strefy plastycznej w modelu Irwina

energia potencjalna ciaa przy nieskoczenie maym przyrocie

skadowe stanu naprenia

obcienie krytyczne dla danej dugoci szczeliny

wsprzdne biegunowe w ukadzie o pocztku umieszczonym w

Janusz German: Podstawy mechaniki pkania

Wiele osb uwaa, e tradycyjny w wyszych szkoach technicznych przedmiot

Krakw, padziernik 2010

Podstawowym zadaniem inynierii jest ocena zdolnoci konstrukcji do

Rys. 1.1. Rwnowaga ukadu dwch atomw

Na taki ukad atomw dziaaj zarwno siy przycigajce Fa i odpychajce Fr ,

Jeli ukad ten obciymy ukadem dwu si F (Rys. 1.1b) to z warunku

Wykres zalenoci F - pokazano na Rys. 1.2. W istocie, wida, e dla maych

1 n ... 1 ... na1

Janusz German: Podstawy mechaniki pkania

Warto siy odpowiadajca temu przemieszczeniu wynosi:

Rys. 1.2. Zaleno siy od odlegoci midzy dwoma atomami

Jest ona, jak wykazuj dowiadczenia, znacznie wiksza od si rzeczywistych,

to wykres na Rys. 1.2 mona teraz aproksymowa sinusoid (Rys. 1.3):