Professional Documents
Culture Documents
Wiesaw Piesiak
57
Rnicowanie
Pocztek
Czas trwania
Przebieg
Rokowanie
Zaburzenia
orientacji
Uwaga
Pami
Mylenie
Otpienie
powolny
lata
stabilny
nieodwracalne
pno
Zaburzenia wiadomoci
nagy
dni, tygodnie
falujcy, zmienny
odwracalne
wczenie
bez zmian
duga > krtka
zuboae
znaczne zaburzenia
zaburzenie dugiej ikrtkiej
zdezorganizowane, omamy,
iluzje
58
Funkcje poznawcze w normalnym starzeniu oraz
wMCI=ZP (mild cognitive impairment = agodne zabu
rzenia procesu poznawczego) iAD mona przedstawi tak,
jak narycinie 1.
Wiesaw Piesiak
59
Zesp
Gen
choroba
Hutchinsona LMMA
Gilford
Werner
Bloom
Rothmund
Thomson
Cockaye
Biako
Lamina Amutacja
c1824T,ekson 11
o150 pz,
Lamina C nie jest
zmieniona
WRN DNA helikaza
(8p12p11.2)
Funkcja
struktura jdra,
mechano
trasdukcja
60
sercowym, adotycz one wewntrznej bony mniejszych
oraz wikszych ttnic inaczy wosowatych. Staj si one
grubsze, przez codochodzi dozwenia, wkonsekwencji
zmniejszeniu ulega wiato ttnic isprzez toduo sztyw
niejsze. Wystpuj problemy zukrwieniem, copowoduje
zmiany wobszarach bardzo oddalonych odserca, szcze
glnie wstopach ipodudziach. Dochodzi wnich dowielu
przebarwie skrnych, owrzodze oraz zanikw. Charak
terystyczne dla osb starszych jest to, enogi irce nasku
tek utrudnionego krenia czciej ulegaj zibniciu.
Ustarszych ludzi zgenetycznymi predyspozycjami oraz
pod wpywem zewntrznych czynnikw, takich jak palenie
tytoniu czy te niewaciwa dieta, moe doj dotak zwa
nych zmian miadycowych. Zmiany temog doprowadzi
domierci, naprzykad zpowodu zawau serca, dusznicy
bolesnej czy udaru mzgu. Zupywem lat dostrzega si
czstsze zmiany wyach, ktre zczasem ulegaj rozsze
rzaniu izwiotczeniu, cowkonsekwencji moe prowadzi
dowystpienia hemoroidw iylakw; o) zmiany zacho
dzce wukadzie odpornociowym. Ukad odpornociowy
staje si wolniejszy iduo mniej czujny. Mona zaobser
wowa spadek zdolnoci limfocytw B doprodukowania
przeciwcia. Zwiksza si produkcja przeciwcia nakiero
wanych przeciwko biakom wasnego pochodzenia inasila
si ryzyko chorb wywoanych przez autoimmunoagresj,
np. reumatoidalne zapalenie staww, choroby degenera
cyjne, tocze rumieniowaty. Ryzyko nasila si wraz zwie
kiem czowieka; p) zmiany zachodzce wukadzie hormo
nalnym. Pojawiaj si wraz z wiekiem i mona
zaobserwowa stopniowe zmniejszenie si poziomu hor
monw tarczycy, DEA (Drug Enforcement Administration),
wzrostu, insuliny, androgenw, testosteronu, melatoniny,
aldosteronu. Ukad hormonalny sabnie iwolniej reaguje
nazmiany zachodzce wrodowisku. Uosb wpodeszym
wieku wystpuje zaburzenie snu, zmianie ulega jego czas
trwania idugo poszczeglnych faz. Coraz wicej bada
wiadczy oistnieniu zalenoci pomidzy iloci ijakoci
snu achorobami neurodegeneracyjnymi, wtym chorob
Alzheimera. Najszerzej zakrojone badania, wktrych udzia
wzio ponad 15 tysicy kobiet, sugeruj, emzg osb
picych mniej ni pi godzin nadob, atake tych, ktre
pi wicej ni dziewi godzin, pracuje gorzej ni wprzy
padku osb picych siedem godzin. Zbyt krtki lub zbyt
dugi sen ma, wedug autorw, zwizek zodwa lata szyb
szym starzeniem si mzgu. Uczestniczki obserwowane
byy przez 14 lat (wmomencie rozpoczcia bada byy
wrednim wieku). Funkcje kognitywne ulegy pogorszeniu
take upa, ktrych dugo snu zmienia si owicej ni
dwie godziny wraz zwkroczeniem wpniejszy okres
ycia mwi naukowcy zBrigham and Womens Hospi
tal wBostonie. Naukowcy zUniwersytetu Kalifornijskiego
wSan Francisco, ktrzy badali jako snu wrd ponad
1,3 tys. kobiet po75. roku ycia, doszli zkolei downiosku,
ezaburzenia oddychania podczas snu (przede wszystkim
bezdech senny) ponad dwukrotnie zwikszaj ryzyko wyst
pienia agodnych zaburze poznawczych idemencji wcigu
Wiesaw Piesiak
61
62
czyli tak zwanej programowej mierci. Niektre komrki
spoddawane apoptozie wokresie podowym. Doapop
tozy moe doj take wkomrkach zaatakowanych przez
wirusy lub wkomrkach niepenowartociowych czy wadli
wych imwi si, ejest tozjawisko korzystne dla ludz
kiego organizmu. Brak wspominanego mechanizmu moe
doprowadzi doniekontrolowanego dzielenia si komrek,
jak np. wkomrkach nowotworowych.
Teoria genowa (genetyczna): wgenach istniej zako
dowane wiadomoci, ktre sodpowiedzialne za pynne
zmniejszanie aktywnoci yciowej wkomrkach, wkonse
kwencji maj wpyw nadugo ycia jak rwnie napro
ces starzenia imierci organizmu. Struktura genomu czo
wieka wg http://www.ensembl.org/Homo_sapiens/Info/
StatsTable) to3274571503 par zasad, ~ 98% tosekwen
cje niekodujce introny oraz sekwencje midzygenowe,
okoo 2% tosekwencje kodujce, 21911 genw kodujcych
biaka, 8483 genw kodujcych RNA, 12599 pseudogenw,
23326320 SNPs (polimorfizm pojedynczego nukleotydu),
okoo 8400 regionw CNV (duplikacje lub delecje odcin
kw DNA odugoci > 500 zasad). W1990r. rozpoczto
badania wg HGP (Human Genome Project). Wstpny opis
sekwencji 2000r. (Venter iwsp., Science 2001; Lander
iwsp., Nature 2001), zakoczenie sekwencjonowania
2003r., natomiast oficjalne zakoczenie (Human Genome
Project HGP) to2004r. wg International Human Genome
Sequencing Consortium (Nature 2004). Poznanie genomu
czowieka wymaga nadal zrozumienia wielu elementw
jak: geny, chromosomy, genom, regiony midzygenowe,
egzony, introny oraz opanowania setek technik iumiejt
noci. Diagnostyka molekularna obejmuje: identyfikacje
zaburze genw, ocen ryzyka zachorowania (predyspo
zycji dochorb lub ich brak), zastosowanie profilaktyki,
wczesn diagnostyk, rokowanie, ukierunkowane lecze
nie zalene odwiedzy genetycznej. Funkcje wielu genw
wci sniepoznane, aich identyfikacja lub oznaczenie ich
specyficznych stref genetycznych zwizanych zrozwojem
chorb wymagaj dalszych prac, jak badania asocjacyjne,
sekwencjonowanie genomu jeszcze sprzed nami. Badania
asocjacyjne to: analiza wybranych markerw kandydatw
oraz analiza markerw pokrywajcych cay genom, tzw.
GWAS (GenomeWide Association Study), copotocznie
nazywa si skanowaniem genomu. Badania GWAS sanali
tycznym wieloetapowym badaniem referencyjnym (badanie
klinicznokontrolne), ktre zawiera przypadki chore oraz
randomizowan grup kontroln zzachowaniem wysokiego
poziomu istotnoci alfa nakadym zconajmniej trzech eta
pw badania. Badania GWAS tobadanie przypadekkon
trola (wg casecontrol study); (http://www.snipscreen.com/
genetics.php), wktrym analizuje si zwizek pomidzy
wystpowaniem okrelonej cechy klinicznej, aSNPs lub
CNVs rozmieszczonymi wcaym genomie. Wedug zao
enia GWAS to: badanie duej liczby polimorfizmw onaj
wikszej zmiennoci midzyosobniczej oraz badanie jak
najwikszej grupy osb chorych izdrowych. Identyfikacja
wielu SNP zwizanych zpoznaniem genomu czowieka oraz
Wiesaw Piesiak
63
64
Wiesaw Piesiak
Dugowieczno
Rozumiana wkategoriach czasu, ukazuje, eczowiek
ma szans przey swoje ycie wwarunkach optymalnych,
natomiast Gen SIRT1 powstrzymuje dugowieczno,
aktywny jest wprocesie starzenia si iprzypuszczalnie
gwarantuje, estarzejca si komrka nie bdzie przeka
zywa szkodliwych mutacji. Gwnie stouwarunkowania
genetyczne, styl ycia, atake klimat danego kraju. Szacuje
si, enawiecie yje ok. 455 tys. stulatkw. Dugowiecz
no mona okreli jako cech fenotypow uwarunko
wan wielogenowo, gdzie udzia pojedynczych wariantw
genw wksztatowaniu tej cechy jest znikomy iprzy obec
nie dostpnych technikach badawczych trudny dowykrycia.
Wrd najczciej badanych genw mogcych wpywa
napomylne osignicie zaawansowanego wieku wymienia
si tzw. kandydaci, geny predysponujce dodugowiecz
noci: 1) APOE4 podstawnik (LDL receptor ligand) dla
receptorw LDL (dyskryminujcy), szczeglnie izoforma
E4 jako czynnik chorb sercowonaczyniowych ichoroby
Alzheimera; 2) APOC3 gwny skadnik VLDL, jako
czynnik chorb sercowonaczyniowych; 3) CETP biako
transportowe estrw cholesterolu, jako czynnik ryzyka cho
rb sercowonaczyniowych icukrzycy; 4) MTTP trans
port trjglicerydw iestrw cholesterolu; 5) ACE hydroli
zuje angiotensyn Idoangiotensyny II; 6) PON1 chroni
HDL iLDL przed utlenianiem; 7) MTHFR remetylacja
homocysteiny dometioniny; 8) SIR3 katalizuje reakcj
odszczepienia reszty kwasu octowego odbiaek; 9) KLgene
(KLOTHO) chroni przed miadyc, osteoporoz iroze
dm puc (nosicielstwo mutacji odgrywa pozytywn rol
wstresie oksydacyjnym). Obecnie krajem znajwiksz liczb
stuletnich osb sStany Zjednoczone. Szacuje si, eyje
ich tam 70490 (dane z1 wrzenia 2010r.). Nadrugim miej
scu pod wzgldem liczby stulatkw znajduje si Japonia,
gdzie mieszka ich 47756 (dane zwrzenia 2011r.). WPol
sce, wedug danych z25 lipca 2009r. jest 2414 stulatkw
icigle ich przybywa. Rekordowe pod wzgldem sdziwych
osb jest wojewdztwo mazowieckie. Przypadkami skraj
nej dugowiecznoci stzw. superstulatkowie, czyli osoby,
ktre przekroczyy 110 lat. Wiek ten osiga okoo 1/1000
stulatkw. Wedug Gerontology Research Group obecnie
nawiecie yje 300450 takich ludzi, ale tylko okoo 70
jest zweryfikowanych przez GRG. Znokautowanie genu
SIRT1 whodowlach komrkowych mysich fibroblastw
powodowao ich dugowieczno, cige podziay bez sta
rzenia si. Umyszy zprawidowo dziaajcym genem Bmi1
procesu starzenia siatkwki oka ikory mzgowej badacze
65
66
Wiesaw Piesiak
Podsumowanie