Etyka i bioetyka prawnicza

Wykad 04.03.14 r.
Rozumowania i dziaania moralne
Ksztatowanie zachowa i sdw moralnych
1. Intuicjonizm etyczny i racjonalizm etyczny
a) bodce zachowa moralnych
element poznawczy
element praktyczny(dyspozycja do dziaania)
2. Natura czy kultura?
a) koncepcja osoby(podmiot moralny)
3. Uniwersalizm i partykularyzm w etyce
a) jednostka a spoeczestwo
b) znaczenie relacji dla zobowiza moralnych(obowizki uniwersalne i zobowizania
specjalne)

Co decyduje o zachowaniach moralnych?

Wpyw bahych czynnikw sytuacyjnych na zachowania moralne
Wpyw zimnego/ciepego(hojniejsi) napoju w rku na decyzje o pomoc
charytatywn
Wpyw zimnego/ciepego napoju w rku na ocen innych ludzi, na stopie
zaufania innym
Wpyw zdjcia na plakacie na wysoko wpat na cele charytatywne(kwiaty mniej na cele charytatywne/ oczy wicej)
Podstawowe pytania:

I. Jak rol odgrywa rozum?

rozum jako sztab dowodzenia
decyduje jak si zachowamy-rozum jako rzecznik prasowy rozum racjonalizuje,
uzasadnia nasze zachowania
II.
Jak rol odgrywaj cechy wrodzone(predyspozycje moralne) a jakie cechy
nabyte(edukacja, socjalizacja)?
Nature or nurture?
III.
Wolna wola?
Autonomia a heteronomia moralna

Dylemat z wagonikiem, wersja 1

Dwie drogi pocigu przewrcenie zwrotnicy 5 osb lub 1 osoba?
Wikszo by zmienia zwrotnice! tutaj bardziej kalkulacja
Wersja 2
Kto stoi nad wagonikiem popchniecie czowieka, ktry zatrzyma kolejk i ktry zatrzyma
pocig ratujc 5 osb sam powicajc ycie
Mniej osb popchno by czowieka! tutaj bardziej kwestia emocjonalna
Skd bierze si rnica w decyzjach, skoro efekt ten sam?

w rzeczywistoci jest zupenie inaczej, bo niczego nie mona by pewnym w

porwnaniu do eksperymentu

Dylematy:
o osobowe(kadka i wagonik; pomoc przy wypadku) dominuje ocena emocjonalna,
intuicyjna;
o nieosobowe(zwrotnica, oddanie portfela, pacenie podatkw) dominuje ocena
racjonalna, kalkulacja
a) Racjonalizm etyczny(Sokrates, Platon, Kartezjusz; pewne konsekwencje u Kanta)
o Rozum uchwytuje bezporednio prawd o wiecie, rozum decyduje o naszych
zachowaniach i dziaaniach
o Czowiek wiedzc co dobre, zawsze postpi dobrze(lepiej doznawa krzywd
ni wyrzdza wyrzdzanie krzywd przysparza nam krzywd,) - postpujemy
le, bo nie wiemy, e jest ze, gdybymy wiedzieli to postpilibymy inaczej;
o Rozum(logos) kierujcy podliwoci(zmysy pasja, duma) i
popdliwoci(emocje, uczucia) dusza czowieka dzieli si na 3 czci
rozum jedn czci, ktra ma kierowa pozostaymi czciami duszy
podliwoci i popdliwoci(metafora rydwanu wonica- rozum; dwa
konie to pozostae czci duszy); eby poprawnie dziaa, czowiek potrzebuje
wszystkich czci duszy; rozum nie moe dziaa poprawnie bez pozostaych
czci.
Wpyw racjonalizmu etycznego na nowoytn filozofie moralnoci

Decyzja moralna wynikiem deliberacji(rozumowania)

Emocje mog wspiera decyzje rozumu, ale nie s sprawcze(empatia,
sympatia)
2

Rygoryzm moralny Kanta - dziaania z obowizku (chwalebne moralnie

motyw decydujcy to wiadomo, e taki jest obowizek, e naley pomaga
innym) i dziaanie zgodne z obowizkiem(odczuwamy empatie,
instynktownie, pod wpywem emocji), patologia(gr. Patos instrument,
poprzez ktry odwoywano si do ludzkich emocji) dziaanie z mioci,
sympatii to dziaanie patologiczne,
Rozum teoretyczny(wiedza niewielka rola w podejmowaniu decyzji) i
praktyczny(wadza odpowiadajca za podejmowanie decyzji moralnych)
Kanta dobra wola
U Kanta Koncepcja dobrej woli ma wiadomo ograniczenia rozumu

B) intuicjonizm etyczny ( Hume, wspczesna psychologia ewolucyjna)

Uchwytujemy prawd w drodze percepcji(poznania), nie rozumowania

Pewne prawdy moralne s oczywiste(nie wymagaj argumentacji)
Czowiek czuje, co dobre a co ze
Racjonalizacja wtrna do decyzji i do dziaania rozum rzecznikiem
Rozum kierowany uczuciami moralnymi, rozum jest wtrny zupenie racjonalne jest
to e przedkadamy skaleczenie naszego palca nad mier milionw ludzi w innym
czci wiata, ale uczucia moralne mwi, ze ta mier jest waniejsza.;
Nie rozum wonic ale uczucia moralne
Emocje prawne(dwustronne) i moralne(jednostronne)
(Petraycki) odpychanie/pociganie
Emocjonalny pies i jego racjonalny ogon(rozum porwnany do ogona)(J. Haidt)
Ekonomia behawioralna: system automatyczny(ktry wykorzystujemy pod wpywem
chwili, pewne nawyki, czynniki wbudowane w wiadomo w dziaaniach
osobowych) i refleksyjny(kiedy zastanawiamy si nad podjciem jakiej decyzji w
dziaaniach bezosobowych)
Postpowania zgodne z moralnymi intuicjami prowadzi do fatalnych efektw w
sprawach dobra publicznego, problem urzdze, stereotypw;
Sytuacje graniczne sytuacje dotyczce ycia, mierci, bardzo trudne, w ktrym
znajdujemy si bardzo rzadko, sytuacje w ktrych musimy podj decyzj; w
sytuacjach granicznych zawodz pewne nasze instynkty(bo z tymi sytuacjami nie
spotykamy si na co dzie)

Kazus rodzestwa w Niemczech(2008)

31-letni Patrick S., 23-letnia Susan K. czworo dzieci w tym dwoje upoledzonych
pochodz z patologicznej rozbitej rodziny z Lipska, nie wychowywali si razem,

poznali si w 2000, dowiedzieli si od matki biologicznej o pokrewiestwie, po

mierci matki rozpoczli wsplny zwizek
Patrick S w wizieniu(2,5 roku pozbawienia wolnoci), Susan K. pod nadzorem
kuratorskim

Troje pierwszych dzieci odebranych, wychowuj najmodsz Sofi, ktra urodzia si zdrowa

Skarga do TK: zakaz kazirodztwa historycznym przeytkiem; prawo do wolnoci

wyboru
Niemiecki TK odrzuci skarg dot. zniesienia zakazu kazirodztwa, z uwagi na ochron
rodziny przed szkodami(ryzyko cikich chorb genetycznych); gos odrbny
wiceprzewodniczcego W. Hassamera

Penalizacja kazirodztwa
Art. 201 k. k.
Kto dopuszcza si obcowania pciowego, w stosunku do wstpnego, zstpnego,
przysposobionego, przysposabiajcego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia
wolnoci od 3 miesicy do lat 5
Dlaczego wikszo ludzi uwaa kazirodztwo moralnie ze?
Zarzuty wzgldem kazirodztwa:

wzgldy zdrowotne potomstwa( a co w sytuacji zastosowania antykoncepcji albo in

vitro?)
brak racjonalnego wyjanienia, ale mocne przeczucie(odraza)
Adaptacja ewolucyjna
argument krzywdy(wykorzystanie)

Normy i nawyki
Historia muru(J. Searle) wall into boundary(status function) plemi odgrodzio
si od wszelkich zagroe murem, mur wyznacza fizyczna granice, ktrej nie mona
przekracza; mur z upywem lat coraz bardziej si kruszy, na samym kocu zostaje
tylko lad muru; mieszkacy tego plemienia cigle uznaj to miejsce za granice, ktrej
nie mona przekracza psychiczna granica metafora pewne ograniczenia
fizyczne stay si ograniczeniami psychicznymi; instytucje spoeczne(prawo), ktra
ogranicza psychicznie nie sankcja jest istotna a uzewntrznienie; fakty spoeczne
staja si rzeczywistoci, wtedy kiedy wszyscy ludzie zgodz si, eby zostay uznane
Mapy I karania wprowadzono map do pewnego pomieszczenia na grze dano
banany, eby mapy mogy je bra; nastpny etap polewano mapy woda, eby nie

bray bananw mapy nauczyy sie eby nie bra bananw; nastpnie wymieniono
jedn map ona chciaa sign po banana inne mapy zaczy atakowa dana
map, eby tego nie robia, bo chciaa unikn kary; cay czas wymieniano mapy te
, co pamitay to karay, ale karaa te ta, ktra nie bya polewana wod. Istniej
pewne nawyki dot, postepowania, ktre nie wiemy skd pochodz, ale wykonujemy
je na zasadzie naladowania; efekt wpywu spoeczestwa na nasze dziaania jest
znaczcy.
Eksperyment Milgrama

Rzekome badanie wpywu kary na pami, opacani ochotnicy z wszystkich warstw

spoecznych; rzekomo losowy wybr nauczyciela(osoba zgoszona).podstawiony
ucze i eksperymentator
Nauczyciel ma za kad pomyk ucznia razi go prdem podwyszajc si
raenia z kad pomyk(od 15 V, do 450); ju 45 V bolesne,
Mimo krzykw ucznia, prb, da przerwania eksperymentu. 65% badanych
zaaplikowao mu najwyszy wstrzs 450 V(spodziewano si, e bdzie to 1%
sadystw)
Gdy ucze oddzielony od nauczyciela nie wida, nie sycha; a 93% aplikuje
najwyszy wstrzs;
Gdy wstrzs aplikuje na bezporednim kontakcie, 23%
Gdy kilku eksperymentatorw i si nie zgadzaj, 10%
Jeli eksperymentator zamienia si miejscem z uczniem, 100% przerywa eksperyment

Wnioski
-podporzdkowanie autorytetom .....
.....

Jak oceniamy siebie?

uczciwy/przyzwoity
inteligentny/mdry
ludzie z reguy oceniaj siebie wyej od przecitnej
z reguy kady ocenia wyej swoj postaw moraln ni np. inteligencje
osobowo moralna jest dla nas bardzo wana(jak widzimy siebie i jak nas
widz inni)

Eksperyment Ascha

rzekome badanie dokadnoci postrzegania

w normalnych warunkach 99% osb udziela odpowiedzi, e odcinek c jest rwny c
Eksperyment grupowy, 7 osb podstawionych mwi, e x najbardziej zbliony do a
...............................................

Wnioski z eksperymentw:

Podporzdkowanie autorytetom silniejsze ni motywy wynikajce z osobowoci,

dowiadczenia, wiatopogldu, wartoci moralnych(psychologia posuszestwa)
Konformizm informacyjny i konformizm normatywny(lk przed odrzuceniem przez
grup, ch posiadania racji, dostosowanie) silniejsze od wasnych uczu i racji

Skd si bior sdy moralne?

1)
2)

Biologia(wrodzone adaptacje suca przetrwaniu gatunku)

Kultura(nawyki, normy)
naturalizm substancjalny(redukcja moralnoci do faktw biologicznych, spoecznych)
naturalizm metodologiczny(stosowanie metod naturalistycznych w analizie
moralnoci)

Wykad 11.03.14 r.

Podstawy moralnoci wedug de Waala:

o Empatia
-emocjonalna odczuwamy, co czuje druga osoba
-kognitywna(poznawcza) rozumiemy, co czuje druga osoba
o Fairness(uczciwo jako poczucie sprawiedliwoci)
wzajemno postpujemy w okrelony sposb, bo oczekujemy, e kto zrobi co dla
nas
wsppraca zdolno do dziaa kooperatywnych
wyrwnywanie podziau
6

Te filary to s pewne dyspozycje do okrelonego zachowania i wyksztaciy si w drodze

ewolucji. Suyy przetrwania gatunku. Wystpuj u ludzi i innych zwierzt.
Na czym polega rnica pomidzy moralnoci zwierzt i ludzi?
- u zwierzt nie ma czego takiego, co my nazywamy rozwojem, ludzie potrafi naladowa,
uczy si; potrafimy si uczy na czyim dowiadczeniu i kumulowaniu tych dowiadcze
- wszystko, co robi zwierzta suy przetrwaniu gatunku, natomiast ludzie broni wasnych
interesw,
- kierowanie si rozumem: naladowanie zachowa i celw, zmienno norm, uczenie si z
dowiadczenia innych, kumulacja wiedzy, rozwj, dobrowolne decydowanie(wiadomo
siebie i swoich decyzji: ja - odrniamy siebie od grupy, do ktrej naleymy, dlatego nasze
cele mog by rne od celw grupy, wolna wola)
- instynkt a obowizek: poczucie obowizku zastpuj instynkt przetrwania
gatunku(obyczaje, nacisk spoeczny, nawyki)
Bergson : U czowieka instynkt przerodzi si w rozum powoduje, ze ludzie nie dziaaj w
sposb mechaniczny. U zwierzt nadal jest instynkt. Natura wyposaya czowieka w co, co
zastpuje instynkt.
Koncepcja - Przykad: mrwki w mrowisku dlaczego mrwki pracuj w mrowisku?(pytanie
absurdalne) mrwki maj taki instynkt(nie ma moliwoci, ze one czuj si w jaki sposb
zobowizane czy co, to wycznie instynkt); mrwka powiedziaaby, e pracuje w mrowisku
bo pracuje, trzeba bo trzeba; gdyby mrwka moga myle to zacza by si zastanawia
dlaczego ma tam i mogaby stwierdzi, ze nie pjdzie do pracy i wszystkie inne tez to
doszoby do zagady mrowiska wniosek: kierujc si rozumem poprzez egoizm ludzie
mogliby wygin.
Wedug Bergsona instynkt u czowieka zosta zastpiony przez poczucie obowizku, dziki
temu gatunek czowieka trwa.

Dlaczego trzeba y?
Musz y, dopki nie umr
(ksika Josepha Conrada)
Uwewntrznienie czowieka

Natura kultura(jako druga natura nawyki, sposoby postepowania czym co zostao

wyksztacone w duej mierze przez kultur)

Uwewntrznienie czowieka: samoregulacja ludzie zaczynaj regulowa sami

siebie, odpowiedzialno, obliczalno, przewidywalno; wczeniej ludzie byli
regulowani zewntrznie- przez grup, w pewnym momencie te normy narzucane
przez grup staj si wewntrznymi normami;
Wartoci, cele moralne mog by zarwno zewntrznymi celami jak i
uwewntrznionymi

Norbert Eliasz Zmiany form wspycia przebudowa psychiki ludzkiej

-wraz ze zmianami kulturowymi nastpia przebudowa psychiki ludzkiej ludzie zaczli si
inaczej zachowywa; wie si to z tym, ze yjemy w innym rodowisku ni nasi przodkowie,
Np. przykad drogi w redniowieczu czowiek nastawiony przy poruszaniu si na
zewntrzne niebezpieczestwo; teraz nastawieni jestemy na samoregulacj, sami siebie
musimy kontrolowa, ogranicza.

Od atawizmw do wartoci

Atawizmy

wartoci

-walcz uciekaj

-wyrzeczenie si przemocy

-bodziec- reakcja

- odroczenie reakcji

-dominuj- lgnij

-jednoznaczne reguy

-niepokj- ssycz!(plotka)

-komunikacja i transparentno

-podobny = dobry; inny =zy

-tolerancja

-zdobd partnera

-niezalenoc

-zaznacz terytorium

-otwarto i elastyczno

Napicie pomidzy uspoecznieniem a indywidualizacj

ja uspoecznione potrzeba zakorzenienia

-bezosobowy nacisk spoeczny(tresura, dyscyplina)

-czowiek czci spoecznoci, ale nie jest z ni tosame
-naladowanie, porzdek, bieg rzeczy
8

ja indywidualne pragnienie wyraania swej niepowtarzalnoci

-osobowy rozwj wewntrzny, wewntrzne pragnienia

-wolno, tosamo
- wpywa to na twrczo, zmiana, przekraczanie siebie i zastanego porzdku

Rozwj moralny czowieka wg Kohlberga

1) Poziom przedkonwencjonalny kierowanie si zasad
przyjemnoci/przykroci naiwny skrajny egoizm, obawa kary, relatywizm;
gownie u maych dzieci
2) Poziom konwencjonalny respektowanie zasad spoecznych oczekiwanie
aprobaty innych, porzdek spoeczny; doroli gwnie
3) Poziom postkonwencjonalny pena osobowo moralna, autonomiczna
idea ycia, uniwersalne zasady sumienia itp.); swoje zasady, ktre nie s
wycznie wypadkow czynnikw zewntrznych np. nie powinno si zabija
Autonomia moralna
A) Biologia: wyposaa nas w predyspozycje moralne(adaptacje ewolucyjne)
B) Kultura: normy moralne w duej mierze ksztatowane kulturowo(socjalizacja, wpyw
grupy, autorytetu itp. normy heteronomiczne)

Moralno to nie tylko wynik kultury i biologii konieczna internalizacja norm(normy

autonomiczne):ksztatowanie trway dyspozycji moralnych(uczenie si) oraz
perswazyjna rola aracji(zasad) moralnych budowanie wasnej osobowoci moralnej
Wikszo ludzi dziaa konwencjonalnie, a nie moralnie(Hegel) tj. A+B

Rola prawa

Czy prawo czyni nas moralnymi?

Czy prawo czyni nas niemoralnymi?

Kant, Radbruch:
- ma umoliwi moralno
- nie moe moralnoci wymusi
-moe tez umoliwi niemoralno(akt moralny aktem wolno nie moe by zewntrznie
sterowany przez spoeczestwo)
9

Dziaanie moralne = aktem wewntrznej wolnoci

Wychowawcza rola prawa?

Charakter heteronomiczny prawa, zwyczajw itp.

Charakter autonomiczny moralnoci indywidualnej
Internalizacja norm zewntrznych(spoecznych, warunkowych)

Natura ludzka: koncepcje osoby

Spr natura czy kultura

o
o

o
o

Czowiek wytworem biologii czy spoeczestwa?

Geny czy czynniki rodowiskowe(wychowanie)?
Koncepcja natury czowieka jak niebezpieczna dla
Wolnoci/odpowiedzialnoci: determinizm biologiczny(co niezalene od czowieka,
bo jest wrodzone- natura z ktra si urodzilimy)?
Nowoytne koncepcje czowieka
Czysta tablica(tabula rasa), Locke: nie ma w umyle tego, czego nie byoby wpierw
w zmysach czowiek ksztatuje si w trakcie swojego ycia, jego nauka opiera si na
dowiadczeniu, nie ma rzeczy wrodzonych, tosamo uzaleniona od
dowiadczenia(spoeczestwa, kultury, od nas samych)
szlachetny dzikus, Rousseau w opozycji do koncepcji Hopsa, ze czowiek jest z
natury zy. Czowiek jest z natury dobry, spoeczestwo, pastwo sprawia, ze ludzie
s li
Duch w maszynie, Kartezjusz czowiek jest maszyn, ale tym rni si od zwierzt,
e w tej maszynie jest duch,
Czowiek nie ma natury, ma histori, Dilthey - w czowieku nie ma tego, co jest
stae, uniwersalne, ma tylko dzieje- jestemy wytworem historii, nie ma
uniwersalnych norm moralnych, dzisiejsze normy sa inne ni przedtem, jestemy
zupenie innymi ludmi ni wczeniej
Teoria modeliny(socjologia):
-nieograniczona plastyczno czowieka(Pigmalion) jeeli kogo wyrwiemy z tych
warunkw spoecznych, w ktrych jest to moemy cakowicie zmieni czowieka
-nadorganiczna kultura(niezalena od natury czowieka), Durkheim
Teorie inynierii spoecznej e mona cakowicie stworzy nowego czowieka za
pomoc mechanizmw spoecznych
E. Goffman Czowiek w tatrze ycia codziennego

10

Osoba (persona,[prosopon rozbrzmiewa]) maska - , ktr zakadano w

staroytnoci, maski miay symbolizowa rol, jak grali
Kady zawsze i wszdzie odgrywa jak rol(wystp, fasada zbiorowe
wyobraenie)
Jeli nasza maska odpowiada naszemu obrazowi samych siebie to to jest
najprawdziwsze ja(internalizacja norm, spjno, dysonans poznawczy) dostosowywanie

Gender
pe biologiczna(sex), pe spoeczna(gender)
ple jako konstrukt spoeczny
- role spoeczne zwizane z okrelon pci(uwarunkowane biologicznie czy czysto
spoeczne?)
-preferencje seksualne(uwarunkowane cakowicie czy spoeczne?)
Czowieka modelina:
czowiek wasnym tworem, spoecznym(preferencje seksualne, role spoeczne)
-kazus chopca wychowanego jako dziewczynka
spoeczne ksztatowanie pciowoci: genderless school szko, ktre ma by a
pciowe, dzieci same maj zdecydowa jakie role spoeczne chc peni
leczenie homoseksualizmu

Zwrot biologiczny:

kognitywistyka, neurobiologia: elementy wrodzone w umyle czowieka(software),

uniwersalne mechanizmy zachowa pod powierzchni rnic kulturowych(wiele
atrybutw psychicznych przystosowanych do rodowiska naszych przodkw)
kultura rozumiana w kategoriach epidemiologii(rozprzestrzenianie si idei, praktyktak jak rozprzestrzeniaj si zarazki)
neuropsychologia: umys nie kieruje, ale relacjonuje dziaania
ja jako zudzenie, ja jedn z wielu sieci systemw mzgowych

Wolna wola zudzeniem? Fikcj?

Korelacja z wynikami w nauce

1. Rodzice dziecka maj wysze wyksztacenie
2. Rodzina dziecka jest pena
11

3. Rodzice dziecka maj wysoki status spoeczny

4. Matka dziecka miaa 30 lat i wicej w chwili urodzenia pierwszego dziecka
5. Matka dziecka nie pracowaa midzy urodzeniem a pjciem dziecka do przedszkola
6. Dziecko miaa niska wag przy urodzeniu negatywnie skorelowane
7. Rodzice regularnie zabieraj dziecko do muzew
8. Dziecko jest adoptowane - negatywnie
9. Dziecko regularnie dostaje klapsy
10. Dziecko czsto oglda telewizje
11. Dziecko ma w domu duo ksiek - pozytywnie, liczna ksiek wiadczy o rodzinie
12. Rodzice czsto czytaj dziecku codziennie
Wnioski z badania:

Analiza regresyjna: badanie korelacji(wspwystpowanie) zjawisk, a nie wyjanienie

Porwnywanie dwch grup pod ktem danych
Co jest przyczyn a co skutkiem?
Pki z ksikami czy czytanie?
Nie wystarczy zapeni dziecku pokj ksikami, by si dobrze uczyo
Ksiki w domu wiadcz o rodzinie
Wniosek: waniejsze kim jeste ni, co robisz, ale mamy wpyw na to, kim jestemy

18.03.2014 r.
Kant rozwin pojcie autonomii moralnej. Dla niego byo istotne, e zachowanie moralne to
takie, ktre jest podjte bez czynnikw zewntrznych, ktre nami steruj. Autonomia
moralna to moliwo sterowania sob bez tych czynnikw

Rozumowanie moralne
Klasyczny schemat rozumowania moralnego.(Arystoteles, etyka chrzecijaska)
1)czowiek jaki jest
2)czowiek jaki by powinien pewien idea, do ktrego dymy
3)zasady moralne jako najszybsza droga z punktu 1) przej do punktu 2)

Nowoytny model
1) Czowiek jaki jest:
12

(np. racjonalny egoista; ani skrajny egoista, ani skrajny altruista; miertelny, itp.).
2) Zasady moralne.
= problem uzasadnienia zasad moralnych(dlaczego cokolwiek powinienem?)
Jaki jest czowiek?
Piercie Gygesa(Pastwo Platona) co pomyl inni, co mylimy o sobie sami zaoy
piercie, sta si niewidzialny i poczu si wolny i mg robi wszelkie ze rzeczy, zabi krla
Lidii, doszed do bogactwa i sta si krlem.
Dlaczego ludzie s dobrzy dlatego, e inni nas obserwuj?? Zewntrzne sterowanie
Kazus bajgli w pracy USA: czowiek zaoy biznes, przedawa bajgle i jako zapat to zostawia
bajgle, eby ludzie sami pacili - 80% ludzi uczciwych bez przymusu,
- mniejsze filmy uczciwsze(kontrola spoeczna)
-Wpyw pogody(dobra wicej paci)
- Stanowisko(na wyszych bardziej oszukuj wpyw wadzy, uprzywilejowana pozycja, na
wyszych stanowiskach ludzie bardziej chciwi, mniej uczciwi?)
-Morale firmy(dobre stosunki w pracy, pracownicy si lubi wicej paci)
-Morale narodowe(po 11.09.2001 wicej pacio, 87%)
-Kultura spoeczna, dobrze funkcjonujce pastwo.
Havel Sia Bezsilnych
Ideoloia: sposb na pozorne ustosonkowanie si do wiata dajcy czowiekowi zudzenie, i
jest jednostk autentycz, godn, moraln, i uatwiajcy mu tym samym uatwiajcy mu
niebycie ni
Wadza udaje, e niczego nie udaje, a ludzie udaj, e nie wiedz, e wszyscy udaj
Czowiek nie musi aprobowa kamstwa. Wystarczy, e zaaprobowa ycie z nim i w nim. Ju
przez samo to bowiem zatwierdza system, realizuje go, robi, jest nim
Elementarna potrzeba czowieka, by y przynajmniej do pewnego stopniaw zgodzie z
samym sob
Przyjcie odpowiedzialnoci przed sob i za siebie, ale take wobec wiata i za wiat innymi
sowy, zachowania autonomii moralnej i realnej partycypacji w ksztatowaniu wsplnoty, do
ktrej si naley
kryzys ludzkiej tosamoci w spoeczestwa konsumpcyjnych i technokratycznych...........

The Marshmallow Test daje si dzieciom piank i mwi si, e jeli poczekaj to dostan
dwie pianki

13

Pniej badano jak te dzieci bd si zachowywa w yciu, okazao si, e jest pewna
zaleno dzieci, ktre potrafiy si ograniczy miay lepsze wyniki w nauce, byy mniej
agresywne itp.

Interpretacja testu:
Korelacja samokontroli z sukcesem w yciu
Wrodzone cechy czy nabyte(nature or nurture?)
Rewizja wynikw testu po latach
Nowa wersja: wpyw czynnikw rodowiskowych na reakcje dzieci(Rocherster
Uniwesrity) gdy najpierw pani nie przyniosa kredek to pniej te dzieci jej nie ufay i
pniej jady piank wpyw czynnikw jeli rodzice nie speniali obietnic to dzieci
racjonalnie patrzc bray to, co miay
Interakcje kluczowe:
Mozg zmienia si pod wpywem dowiadcze
Genetyka behawioralna: wpyw genw na tosamo(waniejsze geny ni
wychowanie)
Maa ilo genw ogromne zrnicowanie wewntrzgatunkowe
Oddziaywanie genw na siebie
Geny uaktywniaj si pod wpywem czynnikw rodowiskowych(problem bliniakw
jednojajowych)
-geny
-rodowisko wsplne
-rodowisko swoiste(dowiadczenia indywidualne dziecka z otoczenia)

Teoria podwjnej przyczyny(psychologia ewolucyjna)

Dlaczego uprawiamy sex?
- 1) przyczyna blisza(uruchamiajca dziaanie): cele wysze(blisko, wi),
nisze(przyjemno)
- 2)przyczyna dalsza(adaptacja ewolucyjna): popd pciowy(cel: reprodukcja)
Dlaczego kupujemy szybkie samochody i modne ubrania(dobra luksusowe)?
- 1) przyczyna blisza: odczuwamy potrzeb(podobaj si nam, lubimy szybk jazd)
- 2)przyczyna dalsza: walka o status spoeczny, sukces reprodukcyjny
Dlaczego chodzimy do opery(sztuka wysza)?
- 1)przyczyna blisza: kochamy muzyk
- 2) walka o status spoeczny, sukces reprodukcyjny
Dlaczego pomagamy innym?
14

- 1)przyczyna blisza: tosamo moralna(bo to jest suszne, dobre)

- 2)przyczyna dalsza: altruizm krewniaczy i wzajemny(przetrwanie gatunku)
Dlaczego postpujemy uczciwie/moralnie
1)przyczyna blisza: tosamo moralna(bo jestemy wolni i odpowiedzialni)
2)przyczyna dalsza szukamy aprobaty(reprodukcja), wykazujemy lojalno wzgldem
grupy nie wyjania moralnoci uniwersalnej, uczciwoci wobec innych
Wspaniaomylno, lojalno(strategia ewolucyjna do rozrnienia godnych zaufania
od niegodnych), nieumiejtno kamania w ywe oczy(cena ewolucyjna za
uchodzenie za osob wiarygodn)

Cel: sukces reprodukcyjny, przetrwanie gatunku; koncepcja doboru naturalnego,

bezcelowo natury

Zmys moralny
o Zmys moralny: funkcj mzgu podobn do widzenia trjwymiarowego
o Zesp obwodw neuronowych uksztatowanych przez dobr naturalny tak, by mg
spenia okrelone zadanie
o Moralno to nie zudzenia, ale adaptacja

Emocje
Do nagradzania altruistw: wdziczno, podziw, uniesienie
Do pomagania potrzebujcym: wspczucie, lito
Do unikania oszustwa i naprawiania jego skutkw: wstyd, zaenowanie, poczucie
winy

Krytyka biologicznej i socjologicznej koncepcji natury czowieka:

1) Determinizm: obie eliminuj wolno czowiek wypadkow przyrody lub wizji
spoeczestwa
2) Bd naturalistyczny: nieredukowalno poj normatywnych do faktw
3) Granice wyjaniania rozumowego(uproszczenia) odczarowany wiat

1) Widy Humea
o Albo dziaanie zdeterminowane albo wynikiem losowych zdarze(przypadku)
=nie ma wolnej woli: nikt za nic nie odpowiada

15

o McDowell: ch uniknicia odpowiedzialnoci(radykalny naturalizm: nie mona

nikogo wini za mylenie, dziaanie, jeli nasze myli i czyny s wycznym produktem
pozbawionych znaczenia si)
o Twinkie defense: dziaania pod wpywem czynnikw ograniczajcych woln wol

Warunki przypisania odpowiedzialnoci

Podmiot X ponosi odpowiedzialno za czyn x, jeli:
1) X dokona(lub zaniecha dokonania) czynu x
2) Czyn x jest niedozwolony(albo nakazany)
3) X dziaa w sposb wolny
Wina
Szkoda
Zwizek przyczynowo skutkowy

X dziaa w sposb wolny:

Wolno od przymusu(zdolno kontrolowania wasnych zachowa)
a) Zewntrznego: fizycznego(vis absoluta), moralnego(vis compulsiva)
b) Wewntrznego; brak wiadomoci
Kazusy

Sprawa Hill v. Baxter(1957):spowodowanie wypadku podczas zanicia za

kierownic(czy mona prowadzi samochd pic?)
Sprawa Regina v. Parks (1987, kanada): zabjstwo w trakcie lunatykowania
Sprawa Zamory(Kalifornia 1977): zabjstwo pod wpywem telewizji(nie mia
waciwego rozeznania rzeczywistoci i myla, e jest w telewizji)
Zbrodnie w afekcie?

Natura czowieka a determinizm

Czowiek, trzy elementy:

-pierwsza natura(uwarunkowanie biologiczne, wsplne ze zwierztami
predyspozycje gatunkowe);
- druga natura(uksztatowana spoecznie, kulturowo; wsplna dla przedstawicieli tej
samej grupy);

16

- ja(indywidualne, niepowtarzalne ja, samowiadomo, wyodrbnienie, wolno,

odpowiedzialno) metafizyka czy fikcja?
Nie da si oddzieli natury pierwszej od drugiej(Hume)
Zarwno determinizm spoeczny, jak i biologiczny nie do utrzymania w prawie i
moralnoci.

2) Bd naturalistyczny (G. E Moore)

Principia Ethica(1903), E. G Moore
Nie da si zredukowa tego, co dobre do naturalnych waciwoci, jak np.
przyjemne
Jest mi przyjemnie = doznaj przyjemnoci, ale przyjemno i doznanie nie s
tosame; przyjemno jest dobra nie znaczy, e dobro jest przyjemnoci
Dobro, dobry

Dobro funkcjonalne suy temu, do czego stworzone(np. dobry samochd, dobry

instrument)
Dobro samo w sobie(moralne) niezalene od funkcji, celu (np. dobry czowiek =
prawy, cnotliwy itd.)
Nie da si zdefiniowa cechy dobry
Zamiast zastanawia si, czym jest dobro, naley bada, w jakich warunkach mona w
odniesieniu do kogo uy okrelenia dobry
Dobry nie jest posiadaniem pewnej waciwoci(jak np. ty), zalene od oceny i
ocenianego przedmiotu

Bd naturalistyczny

Bd naturalistyczny: To co naturalne (konieczne) = dobre(Spencer: etyka i ewolucja)

Bd moralistyczny: jeli co jest dobre = jest naturalne
- np. spory moralne o homoseksualizm(zgodny czy niezgodny z natura)
Sukces spoeczny nie jest tosamy z sukcesem ewolucyjnym
Moralno nie jest tosama z sukcesem ani spoecznym, ani ewolucyjnym);
pomylenie moralnoci ze sprawnoci (fitness)
Bd ekwiwokacji mwimy sowo natura, a jedna osoba myli o przyrodzie, a
druga o naturze w sensie metafizycznym; niezrozumienie

3) Badania empiryczne
17

Nie dowodz , ale su poparciu wpierw zaoonych tez(przesdy, nawyki,

mniemania)
Redukuj zachowania czowieka do jakich konkretnych czynnikw, a nie
cao
Daj materia do interpretacji i spekulacji
Zawodno indukcji(nic pewnego) i dedukcji(nic nowego nie prowadz do
adnych nowych wnioskw ni te, ktre ju zawarlimy w zaoeniach)
Sdy syntetyczne(te, ktre co wnosz nowego do rozumowania) i
analityczne(rozkadaj na czynniki pierwsze to, co ju mamy)(Kant); czy
istniej sdy syntetyczne a priori(niezalene od nas samych, od
naszego rozumowania)?(matematyka, moralno - w nich istniej
takie sdy syntetyczne

Na ile rozum moe wyjani sam siebie?

Wittgenstein podmiot metafizyczny: granica, nie cz wiata

Oko widzi wszystko, co ma w polu widzenia, ale nie widzi siebie samego
Granice poznania
Poznanie rozumowe jest ograniczone
Wiara w bezgraniczny rozum od Kartezjusza(poznanie rozumowe bezzaoeniowe,
powszechnie wane, wystarczajca podstawa ycia: empiryzm, racjonalizm)
Rozczarowanie rozumem: idealizm, egzystencjalizm

Homo spiritualis czowiek duchowy

- czowiek ma duchowoc, wic czowieka nie powinno nazywa si homo sapiens tylko
homo spiritualis, bo najstrasze rzezcy to nie s narzdzia tylko przedmioty kultu

Koncpecje natury czowieka:

1) Spoeczne
A) Radykalne: czowiek nie ma natury, jest tworem spoecznym, kulturowym,
historycznym w opozycji do natury jako przyrody(dajca si zredukowa do
aspektw spoecznych) dterminizm, relatywizm
B) Umiarkowane: czowiek jest tworem spoecznym, kulturowym, historycznym,
ale ograniczonym biologicznie(natura emergentna druga natura spoeczna,
wyrosa z natury biologicznej, ale zostaa przeksztacona przez spoeczn)
2) Biologiczne
a) Radykalne: natura czowieka cakowicie zdeterminowana do biologii(dajca si
zredukowa do aspektw biologicznych) cakowity determinizm
18

b) Umiarkowane: czowiek jest wytworem ewolucji, ale przeksztaconym spoecznie,

kulturowo(natura emergentna- tu biologia jest silniejsza ni uwarunkowania
spoeczne)
3) Metafizczne:
a) Radykalne: rozdzia(opozycja) ducha i ciaa, wiecznoci i doczesnoci; to co
duchowe jest lepsze i da si oddzieli
b) Umiarkowanie: jedno duchowo cielesna(biologia i kultura wsptworz
czowieka, ale nie da si do nich zredukowa czowieka istnieje tez pewien
duchowy aspekt)
Metafizyczna koncepcja natury ludzkiej
Od Platona i Arystotelesa po wiek XX w filozofii
Ja(poczucie jednoci osobowej, wyodrbnienie z kosmosu, praw
przyrody, wyodrbnienie ze spoecznoci)
Moralno(powinno): pomidzy koniecznoci(przymusem
Rousseau, Kant) a wolnoci wspdziaanie wolnej woli
Prawda obiektywna dot. czowieka niezalena od czowieka, jego
moliwoci poznawczych, Twrczych(rdo supra-naturalne)
Wolna wola

Stan umysu poprzedzajcy dziaania, autonomiczna wadza umysu odpowiadajca

odpowiada za chcenie
Chrzecijastwo(w. Pawe, w. Augustyn-pierwszy filozof woli)
Pojcie zwizane z koncepcja czasu(cykliczno czasu, linearno czasu), kreowaniem
przyszoci
Ja mog(swoboda dziaania, obiektywny stan ciaa), ja chc(wiadomo)
przeniesienie akcentw z dziaania na chcenie z uczynkw na wol
Pami, poznanie(rozum), odczuwanie(emocje, namitnoci, popdy, zmysy)
bierny charakter, nasze dziaanie nie opiera si na tym, nie wpywa jeszcze na nasze
dziaanie)
Wola(chcenie):czynny charakter(zespala wszystkie atrybuty czowieka w cao)powoduje dziaanie

Metafizyczne podstawy prawa: idea godnoci ludzkiej

Art., 30 Konstytucji RP:
Przyrodzona i niezbywalna godno czowieka stanowi rdo wolnoci i praw czowieka i
obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowizkiem wadz
publicznych.
Czowiek osoba jednostka

19

a)czowiek(human) przedstawiciel gatunku ludzkiego, posiada cechy charakterystyczne dla

istoty ludzkiej, ale nie mieli adnych cech indywidualnych, na podst. Ktrych mona by
okreli jego status prawny(pierwotnie nikomu nie przysugiway prawa z samej racji bycia
czowiekiem)
b)osoba( person) konkretni, indywidualni ludzie, wyposaenie w tosamo(swoj
koncepcj siebie) i status do definiowany poprzez ich przynaleno do okrelonych gryp;
prawo rzymskie persona: osoba, ktra posiada status prawny, wyposaona wprawa
obywatelskie; tradycja angloamerykaska do XIX w. ga prawa prawo osb(law of
persons), w ktrej definiowano prawa, jakie przysugiway ludziom ze wzgldu na status
spoeczny(niewolnika, chopa, rzemielnika, krla, ma, zony itd.)
c)........................

Ulepszanie natury czowieka

Projekt Genomu ludzkiego: 1990-2003
2000 wstpna mapa genomu ludzkiego
Niewtpliwie, jest to najwaniejsza i najbardziej zdumiewajca mapa, jak kiedykolwiek
stworzya ludzko Tony Blair
Geny a przyszo czowieka
Mielimy zwyczaj myle, e nasza przyszo jest w gwiazdach, teraz wiemy, ze nasza
przyszo jest w genach

Projekt genomu ludzkiego & reprodukcja medycznie wspomagana umoliwiaj genetyczn

selekcj i otwieraj nowe pole wyborw reprodukcyjnych
Eugenika
Francis Galton: eugenes dobrze urodzony

Pozytywna manipulowanie ludzkimi cechami dziedzicznymi poprzez ingerencje w

ludzki rozrd
np. odpowiednie dobieranie par, przymusowe cie
Negatywna eliminowanie osobnikw biologicznie gorzej uposaonych bd
uniemoliwienie im prokreacji w celu ulepszenia gatunku ludzkiego
Wczeniej np. przymusowa sterylizacja

20

Eugenika: lata 20. XX w.:USA, III Rzesza, Skandynawia(Szwwecja do lat 70. XX w.,
Japonia itd.) Staroytno: Sparta, Pastwo Platona
Eugenika autorytarna pastwo decyduje o tym, kto:
Powinien si rozmnaa, a kto nie
Np. konkursy na najlepiej przystosowan rodzin, USA 1925
Np. Carrie Buck wytypowana do przymusowej sterylizacji , 1927 orzeczenie Buck
v. Bell Oliver Holmes sdzi w tym w orzeczeniu - uzasadnia, ze powinna zosta
poddana przymusowej sterylizacji trzy pokolenia imbecylw dokonano tej
sterylizacji
Eugenika miaa przede wszystkim wtedy jeszcze charakter g. Spoeczny a nie
biologiczny; Carrie Buck urodzia dziecko nielubne jej matka te, byo to w jaki
sposb rodowisko patologicznie; jej dziecko byo wynikiem gwatu ze strony wujka;
decyzja opieraa si na wykluczeniu spoecznym a nie genetycznym(!)
Podobnie - w Szwecji dokonywano sterylizacji na zasadzie argumentw
spoecznych os. bezrobotne, bez wyksztacenia, te, ktre byy obcieniem dla
spoeczestwa
Co to znaczy lepszy, bardziej przystosowany?
Projektowanie dzieci przez rodzicw: eugenika liberalna?

Ulepszanie natury ludzkiej

Athletic Talent Laboratory Analysis System: gen ACTN3 zwizany z rodzajem mini,
tzw. gen szybkoci, poszukiwania natural born athlets
Such absolutny
Inteligencja
Temperament

wykad, 01.04.2014 r.
Polityki reprodukcyjne pastwa:
Eugeniczne tylko, gdy dot. ulepszania gatunku, spoeczestwa(eliminacji wadliwych
genw z puli populacji itp.)
Nieeugeniczne polityki:
Polityka jednego dziecka w Chinach(wzgldy demograficzne): system
kar(nakazw)
Ograniczenie wolnoci reprodukcyjnej
21

Podatek dochodowy od singli(tzw. bykowe, 1946-1956 od 21 roku ycia; 19561973 od 25 roku ycia, wzgldy ekonomiczne, spoeczne: system kar(nakazw)
Dyskryminacja osb bezdzietnych, samotnych
Przywileje podatkowe, mieszkaniowe itp. dla rodzicw, wzgldy ekonomiczne,
spoeczne: system przywilejw, gratyfikacji,
Rwnomierne zwikszenie podatku dochodowego z uwagi na starzenie si
spoeczestwa(ulgi dla rodzicw)
Argumenty przeciw ulepszaniu:
1. Determinizm genetyczny
2. problem natury ludzkiej: co mona ulepszy, co jest lepsze? Problem
wolnoci i tosamoci
3. Niesprawiedliwo
4. Genizm: dyskryminacja

1. Determinizm genetyczny
o Wyrniajce cechy i zdolnoci ludzkie sa determinowane prze geny mamy
czynnik - gen, ktry jest w stanie zdecydowa, jacy bdziemy, w jaki sposb
si bdziemy zachowywa(krytyka postawa redukcjonistyczna czynniki
rodowiskowe tez maja wpyw!)
o Bank spermy noblistw, ankiety - twrcy banku spermy zbierali t sperm od
noblistw - (krytyka! bycie geniuszem jest wypadkow wielu rnych
czynnikw)
o James Sherley jestemy czym wicej ni naszymi genami. Jestemy wyrazem
naszych genw
o Steven Pinker: bada pyt DVD pod mikroskopem, by dowiedzie si o czym
jest nagrany na ni film
o Bd: cz za cao na dzisiejszym etapie genetyki potrafimy
zidentyfikowa tylko niektre geny skd moemy stwierdzi na podstawie
jednego kryterium ocenia czy dana osoba bdzie taka czy taka, czy konkretna
waciwo jest podstaw do selekcji?
o Zoono genetyczna, gen to tylko jeden z czynnikw(test biegania lepiej
poczeka a dzieci troch podrosn i przeprowadzi test biegania, by oceni
ich predyspozycje, zamiast bada ich geny) wane s te czynniki
rodowiskowe, relacja genw i czynnikw rodowiskowych.
Rnorodno=kreatywno, rozwj
Standaryzacja=hamowanie kreatywnoci, stagnacja

22

Mit marchewki czy mona ulepszy co, co jest optymalne

Niektrzy bioetycy twierdza, e powinnimy stworzy super czowieka ulepszenie
go jedzenie marchewki polepsza wzrok lecz jeli wzrok jest dobry to nie mona go
polepszy
Transhumanizm, Posthumanizm
Wzi ewolucj w swoje rce
Ulepszanie czowieka obowizkiem moralnym
Ulepszanie moralne(poprawianie zdolnoci kognitywnych w celu uczynienia ludzi
bardziej zdolnymi do zachowa kooperatywnych) zarwno srodki farmakologiczne
jak i genetycznie
Cel: przetrwanie ludzkoci
Ulepszenie moralne: stworzenie dyspozycji, ktra uniemoliwi ci wiksze
prawdopodobiestwo tworzenia prawidowych sdw odnonie tego, co jest suszne
i wiksze prawdopodobiestwo dziaanie zgodnie z tymi sdami
Zaoenie: czowiek nie ma staej natury
Julian Savulescu, Nicholas Argar
Czy rodzice powinni mie jak najlepsze dzieci?
Savulescu
Rodzice powinni zapewni to, co najlepsze dziecku, ergo...
Rodzice powinni mie jak najlepsze dziecko? ( komentarz - nie ma takiego polaczenia,
przejcia miedzy pierwszym zdaniem a drugim)
Wobec kogo ten obowizek?
Wobec dziecka? Co jest najlepsze dla dziecka?
Wobec spoeczestwa?
Wobec siebie?
Problem otwartej przyszoci dziecka(dziecko powinno mie moliwoci o decydowania o
sobie samym, a nie zamyka je), nadmiernych oczekiwa(czy pniej rodzice nie bd
mieli zbyt duych oczekiwa od swoich dzieci w zwizku ze swoj inwestycj),
instrumentalizacji(maj by rodkiem do osignicia celw, ambicji, oczekiwa
rodzicw), warunkowej mioci rodzicielskiej
Genetic Virtue Programme (M. Walker)

Obowizek rozwijania I ksztacenia u wszystkich istot ludzkich pewnych waciwoci

kognitywno-moralnych, ktrym przypisywa mona obiektywn warto
Perfekcjonizm etyczny?
Biologiczny charakter cnt

23

Bycie lepszym w byciu dobrym czy lepsza wiadomo i zrozumienie, co znaczy

dobry?
Argument z wolnoci(podmiot moralny) behawioryzm, transhumanizm czy mog
postpi inaczej?(odpowiedzialno)
Argument z tosamoci(auto-kreacja, autentyczno) my mamy wpyw na to kim
jestemy, autentyczno ( nasza wizja samych siebie zgadza si z tym, jak si
zachowujemy czy to nie zostanie zniszczone?)
Zoono genetyczna czowieka emocje negatywne wane do moralnego rozwoju
czowieka(np. awersja w niektrych sytuacjach moe powodowa, e bdziemy
kogo dyskryminowa czy ponia, ale moe by ona rwnie przydatna np. awersja
do zadawania cierpienia - chroni przed zadawaniem cierpienia innym)
Tosamo ludzka
Ulepszanie siebie(Prozac, chirurgia plastyczna), ulepszanie przyszych generacji
Co determinuje bycie mn? Jakie s istotne cechy mojej osobowoci, bez ktrych nie
bd sob?
Williams: Jeli chciaabym by cesarzow Chin, to znaczy, e chciaabym nie istnie,
ale eby zamiast mnie istniaa cesarzowa Chin
Tosamo ludzka
o Numeryczna(kontynuacja genetyczna czowieka jeeli zachodzi, to mimo
ulepszania pozostaje ten sam czowiek) podejcie biologiczne i
psychologiczne
o Istotowe(rdowe ja co co nas rni od innych- sami to stwarzamy)
o Narracyjne(koncepcja ja stwarzamy koncepcje w interakcji z innymi ludmi
taka opowie o sobie samym)
Czy ulepszanie zmienia ludzk tosamo, a jeli tak to w ktrym znaczeniu? Czy jest
moralnie wtpliwe, naganne?

Moralne argumenty przeciw ulepszaniu(biokonserwatyci: Habermas, Sandel, Kass,

Fukuyama)

Autonomia czowieka(prawo do otwartej przyszoci)- wychowanie a projektowanie

Heteronomia czowieka(wolno i przypadkowo istnienia) heteronomia jest
wtedy, gdy jestemy uwarunkowani czynnikami zalenymi od czyjej decyzji to
ogranicza nasz wolno
Wolno podmiot moralny, tosamo
Relacje rodzice dzieci problem warunkowej mioci rodzicw
Godno czowieka(problem instrumentalizacji) nikt nie moe traktowa nikogo
jako rodka do celu(Kant)
Rwno spoeczna i moralna(symetria odpowiedzialnoci): roszczenia, urodzenie
jako szkoda
24

Redukcjonizm etyczny i dot. czowieka - redukowanie czowieka do sfery

biologicznej, tylko do genw
Zoono genetyczna czowieka(geny nie s jak bakterie) genw nie mona po
prostu wyeliminowa
Natura ludzka, natura gatunku moemy wprowadzi zmiany w genotypie czowieka,
ktre mog by niebezpieczne dla gatunku

3. Niesprawiedliwo
-problem nierwnoci
-doping? Szachici, sportowcy, naukowcy
-M. Sandel: maraton bostoski doping to co midzy jazd metrem a butami
5. Genizm

08.04.14 r.
Dyskryminacyjne uycie informacji genetycznych:

Zdrowie i system ubezpiecze zdrowotnych

Zatrudnienie pracodawca tez pokrywa koszty ubezpieczenia, pojawia si pokusa,
eby sprawdzi przyszy stan zdrowotny pracownika
Adopcja
Edukacja podzieli dzieci w odpowiednie grupy, eby ich edukacja bya bardziej
odpowiadajca predyspozycjom genetycznym; ryzyko zbytniego segregowania
Ubezpieczenia samochodowe itd.

Konwencja o ochronie czowieka i godnoci ludzkiej wobec zastosowa biologii i

medycyny: Konwencja o prawach czowieka i biomedycynie(1996)
Artyku 3 ( Zasada sprawiedliwego dostpu do opieki zdrowotnej )
Uwzgldniajc potrzeby zdrowotne oraz dostpne rodki, Strony podejm w ramach
swoich waciwoci, stosowne dziaania w celu zapewnienia sprawiedliwego dostpu do
opieki zdrowotnej o waciwej jakoci.
Artyku 11 ( Zakaz dyskryminacji )
Kada forma dyskryminacji skierowana przeciwko danej osobie ze wzgldu na
dziedzictwo genetyczne jest zakazana.

25

Artyku 12 ( Genetyczne testy prognozujce )

Testy prognozujce choroby genetyczne albo testy, ktre mog suy do identyfikacji
nosiciela genu odpowiedzialnego za chorob, oraz testy, ktre mog wykry genetyczne
predyspozycje lub podatno na zachorowanie, mog by przeprowadzone wycznie dla
celw zdrowotnych albo dla bada naukowych zwizanych z celami zdrowotnymi, oraz
podlegaj odpowiedniemu poradnictwu genetycznemu.
Co to znaczy cele zdrowotne? bardzo szerokie pojecie.
Artyku 13 ( Interwencja wobec ludzkiego genomu )
Interwencja majca na celu dokonanie zmian w genomie ludzkim moe by
przeprowadzona wycznie w celach profilaktycznych, terapeutycznych lub diagnostycznych
tylko wtedy, gdy jej celem nie jest wywoanie dziedzicznych zmian genetycznych u
potomstwa.
Terapia genetyczna ingerencja niewskazana, bo nie znamy konsekwencji, jakie dla gatunku
ludzkiego bd miay trwae interwencje genetyczne.
Artyku 14 ( Zakaz dokonywania wyboru pci )
Wykorzystywanie technik medycznie wspomaganej prokreacji jest zakazane, o ile
celem tych technik jest wybr pci przyszego dziecka za wyjtkiem sytuacji, gdy wybr taki
pozwala unikn powanej choroby dziedzicznej zalenej od pci dziecka.
Krytyka - Pe nie jest chorob, wic nie dyskryminuje si ze wzgldu na pe, dokonujc
selekcji mona doprowadzi do niestabilnoci w spoeczestwo.
Za - Argument z rwnowagi w rodzinie gdy rodzina ma duo dzieci okrelonej pci i
chciaaby mie innej; oraz gdy zmiana pci pozwoli unikn choroby(np. w przypadku choroby
hemofilii)
Powszechna Deklaracja o Genomie Ludzkim i Prawach Czowieka, UNESCO 1997
Artyku 2
(a) Kady ma prawo do poszanowania wasnej godnoci i praw niezalenie od cech
genetycznych.
(b) Ta godnoci sprawia, e nie mona sprowadza jednostki ludzkiej do jej cech
genetycznych a take, e naley szanowa niepowtarzalno kadego czowieka i rnice
midzy ludmi.
Artyku 6
26

Nikt nie powinien, w oparciu o swe cechy genetyczne, by przedmiotem dyskryminacji,

ktrej celem lub
wynikiem byoby naruszenie praw czowieka, jego podstawowych wolnoci lub godnoci.

Artyku 7
Poufno danych genetycznych dotyczcych osoby podlegajcej identyfikacji i
przechowywanych lub
przetwarzanych dla celw badawczych lub jakichkolwiek innych, winna by chroniona
prawnie.
GINA: Genetic Non-Discrimination Act(2008)
- Aspekt ubezpiecze i zatrudnienia(eby pracodawca nie mg uy informacji
genetycznych przy zatrudnianiu pracownika kwestia ubezpiecze)
Ustawa z 22 maja 2003 r. o dziaalnoci ubezpieczeniowej
Art. 21:
Zakad ubezpiecze moe zada aby ubezpieczony lub osoba na rzecz ktrej ma zosta
zawarta umowa ubezpieczenia poddaa si badaniom lekarskim lub badaniom
diagnostycznym z minimalnym ryzykiem, z wy. Bada genetycznych, w celu oceny ryzyka
ubezpieczeniowego, ustalenia prawa do wiadczenia i wysokoci tego wiadczenia
- badania genetyczne nie zostay tu jako wyjtkowo potraktowane
Wyjtkowo informacji genetycznej
Ekscepcjonalizm genetyczny
1) Zaoenia deskryptywny
- Szczeglny predyktywny charakter
- Szczeglny osobisty charakter
- Oddziaywanie na inne osoby spokrewnione nie mwi tylko o nas, ale take o naszej
rodzinie,
- Niezaleno od ludzkiej woli

27

atwo uzyskania wystarczy pobra lin, zdecydowanie atwiej ni pobra krew,

wystarczy jeden wos

2) Zaoenia normatywne
- Wymagana szczeglna ochrona(zakaz uycia informacji genetycznych GINA)
Przeciwnicy rwnie na podstawie innych danych zdrowotnych moemy przewidzie wiele
rzeczy choroby itp. Take to nie tylko genetyczne badania,

Argumenty kontra:
Jak oddzieli informacje genetyczne od informacji zdrowotnych,
Ubezpieczyciel ma prawo do informacji na temat historii chorb w rodzinie, wic
czemu nie ma mie prawa do informacji genetycznych?
Problem odwrotnej selekcji czy ta informacja, ze kto nie jest podatny genetycznie
na choroby, ktra bdzie mia czowiek, a nie firma ubezpieczeniowa nie spowoduje,
ze te osoby nie bd si ubezpiecza, przez co firma zbankrutuje?
Uprzywilejowana sytuacja klientw wobec firm ubezpieczeniowych,

Genetyczna dyskryminacjja w praktyce sdowej?

2002: Linie Kolejowe Burlington Northern Santa Fe, 2.2 miliona dolarw
odszkodowania(zaskarone z American with Disabilities Act) za nielegalne
przetestowanie genetyczne pracownikw bez ich zgody na posiadanie genetycznego
defektu zwizanego z wykonywan prac zesp cieni nadgarstka
-przyczyny nie mona wykonywa komu badan bez zgody zainteresowanych
Chicago Bulls: test DNA gracza Eddy Curry, by stwierdzi jego potencjalne ryzyko
ataku serca zgodzi si na to warunek przedu mu kontrakt, jeli zgodzi si na
badania genetyczne
IBM pierwsza korporacja, ktra w 2006 roku uznaa genetyczn dyskryminacj swych
pracownikw za bezprawna

Sprawa adopcji:
Pewna para chciaa mie dzieci, przeprowadzili badania genetyczne, kobieta miaa plsawice
Huntingtona, miaa te geny,
Dlatego chcieli adoptowa dziecko, agencja adopcyjna si nie zgodzia, bo skoro kobieta
zachoruje na t plsawic to nie bd oni najlepszymi moliwymi rodzicami.
Czy agencja miaa racj?
Sprawa ubezpieczenia samochodowego
28

Mczyzna przeprowadzi badania genetyczne i okazao si, e mia predyspozycj do

choroby Charcota-Mariego Tootha(neuropatia ruchowo czuciowa)
Nie mia wczeniej wypadkw, by dobrym kierowcom, mia zawiadczenie lekarskie o penej
sprawnoci, jednak odmwiono mu ubezpieczenia.
Co to jest dyskryminacja?
Dyskryminacja: osoby podobne w kadym istotnym wzgldzie s
traktowane w rny sposb, albo gdy osoby, ktre s rne w pewnym
istotnym wzgldzie sa traktowane tak samo(Feinberg)
Dyskryminacja genetyczna: dziedziczne cechy genetyczne jako
nieadekwatne kryterium zrnicowanego traktowania ludzi
Konkluzje
Sposb i kontekst wykorzystywania informacji kluczowy a nie charakter(genetyczny
bd nie) informacji
Ochrona informacji genetycznych w szerszym kontekcie praw czowieka i praw
pacjenta, czy danych osobowych
Wyporodkowa midzy prawami indywidualnymi, interesami firm
ubezpieczeniowych i celami opieki publicznej
agodzenie obaw publicznych przed testami genetycznymi w celu dalszego rozwoju
nauki
Zakres zobowiza moralnych
Raporty ONZ
2/5 ludzkoci yje w ubstwie
1,44 miliarda ludzi yje za mniej ni $1,25 dziennie
2,6 miliarda ludzi yje za mniej ni $2 dziennie
7 miliardw dolarw rocznie, by zapewni dostp do czystej wody dla 2,6 miliarda
ludzi(mniej ni Europejczycy wydaj na perfumy czy Amerykanie na chirurgie
plastyczn; inwestycja ta mogaby uratowa ycie okoo 4000 ludzi dziennie)
Nierwnoci
Najbiedniejsze 40% populacji wiata czerpie 5% dochodu gobalnego
Najbogatsze 10% populacji czerpie 54% dochodu globalnego
Cele milenijne rozwoju ONZ
Pomoc rozwojowa krajw zamonych, 0,7 PKB
UE: 0,33% PKB, a do 2010 0,56%, do 2015 0,7% PKB

29

Polska:0,17% PKB do 2010 i 0,33% PKB do 2015 nie wywizalimy si ze swoich

zobowiza, jestemy przedostatni
1946-1951: Plan Marshalla, $13 miliardw pomocy USA dla Europy = 1,52% PKB USA
rocznie
USA(2003):0,14% PKB pomocy
Polska(2008 2013):ok. 900 milionw zotych pomocy rocznie, 0,08% PKB
Norwegia, Dania, Luxemburg, Holandia i Szwecja powyej 0,7 PKB

Obowizek pomocy najbiedniejszym?

Polska zajmuje 39 miejsce wrd pastw najwyej rozwinitych.
The Human Develompment Index(HDI) WRS: dugo ycia, analfabetyzm, edukacja,
standard ycia, jako ycia kwestie ekonomiczne oraz spoeczno - polityczne
Well-being(dobrostan, zwaszcza dzieci): kraje rozwinite, rozwijajce i nierozwinite,
ekonomici: Mahbub ul Haq, Amaryta Sen(1990)
Czy powinnimy pomaga obcym
1)czym jest obowizek pomocy i skd wynika?
2) jaki jest jego zakres(kto ma obowizek pomaga komu)?
Famine, Affluence, and Morality
Peter Singer, 1972
9 milionw bengalskich uchodcw z wczesnego Pakistanu yo w warunkach na
skraju ndzy, umierao z tego powodu
Twierdzi, e pomoc jest naszym obowizkiem, rozpocz dyskusj na ten temat
Uzasadnienie obowizku pomocy:
Jeli zgodzimy si, e
(a) Cierpienie i mier s czym zym(kwestia oczywista, nie potrzebuje dyskusji), oraz
(b) Jeeli jest w naszej mocy zapobiec, by co zego si wydarzyo bez potrzeby
powicania czegokolwiek o porwnywalnej wartoci moralnej...
....Mamy obowizek to zrobi.
Kady z nas powinien pomaga, a jeli tego nie robi to robi co moralnie zego.
Przykad toncego dziecka
Odmawiajc pomocy toncemu zrobimy co nagannie moralnego
Odmawiajc wpaty na konto UNICEF bdziemy tak samo odpowiedzialni za mier
dziecka, jak w przypadku zaniechania pomocy toncemu
Posugiwa si pojciem odpowiedzialnoci indywidualnej

30

Prawo dobrego samarytanina

Good Samaritan law: dobrowolna pomoc osobie obcej zwolnienie z
odpowiedzialnoci odszkodowawczej za popenione bdy
Czy moemy domaga si na drodze prawnej, by ludzie postpowali w sposb
miosierny?
W USA nie ma obowizku pomocy pod grob kary, tylko to prawo dobrego
samarytanina, e nie zostan pocignici do odpowiedzialnoci, jak le pomog
Morderstwo Kitty Genovese(1964) Nowy Jork, 1964, w rodku miasta zostaam
zamordowana na oczach 30 osb, nikt nie zadzwoni po policj(!) kwestia
psychologiczna
Polskie prawo karne: niezawiadomienie organw cigania o popenionym
przestpstwie jest zagroone bardzo wysok kar pozbawienia wolnoci do lat 3(art.
240 par. 1 k. k.)
Artyku 162 k. k.
1. Kto czowiekowi znajdujcemu si w pooeniu grocym bezporednim niebezpieczestwem utraty ycia
albo cikiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogc jej udzieli bez naraenia siebie lub innej
osoby na niebezpieczestwo utraty ycia albo cikiego uszczerbku na zdrowiu,
podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3.
2. Nie popenia przestpstwa, kto nie udziela pomocy, do ktrej jest konieczne poddanie si zabiegowi
lekarskiemu albo w warunkach, w ktrych moliwa jest niezwoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do
tego powoanej.

15.04.14 r.
Zakres zobowiza moralnych

Wychowawcza rola prawa czy prawo poprzez stwarzanie takie obowizku w jaki sposb
ksztatuje zachowania moralne czowieka?
Czy wpywa na zobowizania moralne...
1. Odlego?

Aspekt psychologiczny: nie czujemy konsekwencji

Wymwka moralna, jeli skutek ten sam- wymwka ale nie
usprawiedliwienie

2. Bezporednio relacji

31

Aspekt psychologiczny: wiadomo moralna mamy odruchy

wynikajce z empatii, eby pomc, gdy kto cierpi, ale tylko wtedy,
gdy jest bezporednio relacji, gdy jej nie ma to wtedy te odruchy
sabn.
Dziaania porednie/bezporednie; indywidualne/wsplne
Singer mwi, e jest to tylko wymwka, ktra ma charakter
psychologiczny, ale nie ma charakteru usprawiedliwiajcego
moralnie.

3. Dzielona odpowiedzialno?

Nikt nie dziaa, mylc, e zrobi to inni

Nie usprawiedliwia moralnie

4. Zdolnoci moralne zwykego czowieka?

Zbyt wysokie wymagania etyczne mog doprowadzi do obalenia

etyki w ogle(Sidwick) nie mona zbyt wysokich wymaga
wprowadza

5. Znaczenie granic narodowych?

Warto ycia ludzkiego nie zmienia si wraz z narodowoci

Co jest takiego specjalnego w naszych wspobywatelach?

Arbitralno granic.
Czy moemy taki czynnik arbitralny bra pod uwag uwzgldniajc zagadnienia moralne?
Co decyduje o naszej tosamoci narodowej?
Urodzenie(wizy biologiczne)
Przynaleno pastwowa(prawo)
Uznanie spoeczne inni musz akceptowa to, e naleymy do okrelonego
narodu
Kultura, historia
Lojalno wzgldem narodu/ pastwa
Zew krwi, braterstwo, bratni nard dot. wizi biologicznej
Potrzeba przynalenoci, zakorzenienia
Spata dugu jeeli otrzymalimy wyksztacenie w danym kraju to ten kraj w nas
zainwestowa, wic pracujc powinnimy spa pewien dug do spacenia
Obowizek
Honor lojalno wzgldem grupy, gdy zoylimy przysig wstpujc do jakiego
stowarzyszenia czy narodu to powinnimy by lojalni
Duma narodowa
32

-BIRG: Basking in Reflected Glory(pawienie si w cudzej chwale)

Obraanie narodu a wolno sowa
Art. 133
Kto publicznie zniewaa Nard lub Rzeczpospolit Polsk,
podlega karze pozbawienia wolnoci do lat 3.

Art. 132.a k.k.(2006-2008) wprowadza sankcj w postaci pozbawienia wolnoci do lat 3

za publiczne pomwienie Narodu Polskiego o udzia, organizowanie lub
odpowiedzialno za zbrodnie komunistyczne lub nazistowskie. Z kolei art. 112 pkt 1a
uznaje, e w przypadku popenienia czynu zabronionego opisanego a art. 132a ustaw
karn polsk stosuje si do obywatela polskiego oraz cudzoziemca niezalenie od
przepisw obowizujcych w miejscu popenienia tego czynu zabronionego.
KKW: art. 49 par. 1. Kto w miejscu publicznym demonstracyjnie okazuje lekcewaenie
Narodowi Polskiemu, Rzeczpospolitej Polskiej lub jej konstytucyjnym organom, podlega
karze aresztu lub grzywny.
Par. 2. Tej samej karze podlega, kto narusza przepisy o godle, barwach i hymnie
Rzeczypospolitej Polskiej.

Kosmopolici
Sprawiedliwo jako bezstronno zastosowana do wiata jako caoci
Signer
Wszyscy jestemy jako ze sob powizani, nie mona istnie w oderwaniu od
pozostaej czci wiata

Narodowi liberaowie
Wsplne wartoci, wsplny jzyk, terytorium i losy wze wzajemnej
solidarnoci
Tosamo i realizacja wasnych celw
Specjalne zobowizania wynikajce z wizi jak stanowi wsplna narodowo
Czujemy wiksza solidarno wobec tych, ktrzy z nami t wsplnot tworz
Jestemy wicej winni tej wsplnocie
Podzia zobowiza moralnych: (obowizki nie moemy tego z siebie zrzuci, wynika z
penienia okrelonej roli, zobowizania s bardziej umowne, mona z nich zrezygnowa)
Naturalne obowizki(uniwersalne: wzgldem kadego), np. zakaz zabijania
Zobowizania socjalne(partykularne: wzgldem okrelonych osb)
- np. dotrzymywanie umw
-obowizek zadouczynienia
33

-zobowizania wynikajce z wdzicznoci

-wynikajce z okrelonych relacji czonkw danej grupy(np. rodzina, przyja, nard)
Zobowizania specjalne wymagajce zgody np. wynikajce z przystpienia do
jakiego stowarzyszenia
Zobowizania specjalne niezalene od naszej zgody np. w rodzinie
Spr: partykularyzm a uniwersalizm
Woluntaryzm moralny: zobowizania moralne mog by jedynie wynikiem
dobrowolnej zgody na ich przyjcie
Zobowizania partykularne niedobrowolne, wynikajce z relacji np. rodzinnych,
narodowych(przesdy moralne?)
Bezstronno a stronniczo(np. matka ratujca swoje dziecko najpierw)
Liberalizm kosmopolityczny a liberalizm narodowy
Patriotyzm: cnota moralna czy przesd( pogld - on czyni nas stronniczymi w sposb
nieuzasadniony)
- patriotyzm tradycyjny: mio ojczyzny
-patriotyzm konstytucyjny: lojalno wzgldem praw konstytucyjnych(habermas)
Trzy modele wsplnot politycznych(dworkin):
1. Model faktyczny: wsplnota z okolicznoci, jako zjawisko czysto faktyczne, z
przypadku(pasaerowie odzi ratunkowej Hardin musz wsppracowa, eby
przey, nie ma niczego, co wykraczaoby poza te minimalne zobowizania) reguy
wzajemnej korzyci najsabsza koncepcja
2. Model regulaminowy: wsplnota jako rzecz regu, patriotyzm konstytucyjny(Rawls,
Habermas) reguy fair play zgodzilimy si na pewne reguy to musimy ich
przestrzega
3. Model integralny: wsplnota jako rzecz zasad regulujcych wsplne ycie, wsplnota
losw, akceptacja ideau politycznego wsplnoty a nie tylko regu wynikajcych z
kompromisu, patriotyzm jako mio do wasnego kraju(Dworkin) zasady i reguy
Stopnie odpowiedzialnoci za pomoc:
(1) Odpowiedzialno za wyrzdzone zo (zadouczynienie, odszkodowanie)
o Odszkodowania za niewolnictow(USA), porwania Aborygenw(Australia)
(2) Pierwszestwo obowizku pomocy przypada wsplnocie, do ktrej potrzebujcy
nale
Argument z efektywnoci(Goodin)
Argument najmniejszych kosztw(wenar)
Argument solidarnoci wsplnotowej i wartoci relacji i wizi(Miller)
(3) Uprzywilejowana pozycja; czerpanie korzyci sam fakt bycia tak bardzo
uprzywilejowanym wymaga, by pomaga innym; cay wiat jest powizany
ekonomicznie, spoecznie
34

(4) Maksymalizacja szczci, minimalizacja cierpienia

(5) Efektywno zasada triage(selekcji medycznej) 1. Grupa niegronie zranieni, bez
pomocy przeyj, 2. Grupa tak mocno zranieni, e prawdopodobnie nie przeyj, 3.
rednio zranieni ktrym pomoc pozwoli uratowa ycie zasad jest, eby pomaga
tym, ktrzy dobrze rokuj
Konflikty zobowiza:
Bracia Wiliam(senator) i James(mafioso)
Bulger solidarno braterska waniejsza ni spoeczna
Bracia Ted(zamachowiec) i David(donosiciel)
Kaczyski dobro spoeczne waniejsze

Przynaleno pastwowa edukacja

UE: numerus clausus dla obcokrajowcw na studiach w Belgii i Austrii
ETS: nie doszo do dyskryminacji, obiektywne przesanki, wany interes
publiczny(Bressol& Chaverot) te kraje maj swj interes w tym, eby wyksztaci
lekarzy, ktre bd leczy swoich obywateli, a oni czsto wracali do wasnych krajw.

06.05.14
Gwne nurty wspczesnej etyki: utylitaryzm
Gwne doktryny etyczne
Maksymalizacja uytecznoci(utylitaryzm)
Obowizki(deontologia kantowska)
Cnoty(wspczesny arystotelizm)
Wolnoci (libertarianizm)
Rwno...

Utylitaryzm narodzi si w Wielkiej Brytanii

-maksymalizacja uytecznoci bd dobrobytu spoecznego
-wsplna waluta moralna(kalkulacja zyskw i strat)
-decyzje wymagajce namysu ujawniaj rozumowanie z elementami kalkulacji, take przy
uzasadnianiu
Cel: maksymalizacja uytecznoci(przyjemnoci hedonizm; wartociowych stanw
psychicznych; pragnie; doskonaoci; dobrobytu itd.) zaoenie deskryptywne czy
normatywne? Wikszo normatywne tak ludzie powinni postpowa
35


.......

Racjonalny czowiek: dy do zaspokojenia

Uwicenie chciwoci i idea niewidzialnej rki

B. Mandeville:najpodlejszy czon caoci wspdziaania dla jej pomylnoci(Bajka o
pszczoach, 1714) chc
................................

Utylitaryzm czy....
....
Odmiany utylitaryzmu:
Nieosobowy powinno si dy do maksymalizacji oglnego szczcia i
minimalizacji oglnego cierpienia; zarzuty - czy cierpienie lub szczcie mona
oderwa od osoby?, nie dadz si sumowa, nie mog by abstrakcyjne
Osobowy cel uwzgldnia osobowy punkt widzenia, rwna waga interesw
indywidualnych):maksymalizowanie indywidualnej funkcji uytecznoci prowadzce
do zwikszenia szczcia na wiecie; P. Signer

Czynw: test uytecznoci dot. czynw kady czyn bdziemy rozpatrywa czy on
przyniesie wicej zyskw i strat mnie czy ogowi radykalnie stosowany
doprowadziby do chaosu, bo ludzie nie kierowali si reguami tylko tym, czy dany
czyn jest opacalny.
Regu: test uytecznoci dot. regu postpowania -dotrzymywanie umw uyteczne dla spoeczestwa, eby dotrzymywa umw
-dyskryminacja mniejszoci
b. Williams jeli zgodzimy si na taki dwupoziomowy utylitaryzm to na drugim
poziomie tego utylitaryzmu ju nie ma samozaprzeczenie

Katastrofa statku Mignonette(1884)

Angielscy eglarze, uratowao si 4
24 dni na morzu w odzi ratunkowej bez jedzenia i picia
Zabjstwo chopca okrtowego Richarda Parkera, by pozostali 3 przetrwali
Kapitan i pierwszy marynarz postawieni przed sadem(R v Dudley and Stephens)
Wniosek o kar mierci
Wyrok: 6 miesicy wizienia

36

Maksimum szczcia, minimum cierpienia

Podwojenie liczby ludnoci suma szczcia zwiksza si dwukrotnie, szczcie
indywidualne(jako ycia) zmniejsza si rednio o poow
Minimum cierpienia: ludzko powinna przesta istnie
Dot. utylitaryzmu nieosobowego pokazanie absurdalnoci takiego mylenia;
ludziom yo by si gorzej ale tak przyjmujc, e wicej ludzi o poow daje wicej
szczcia
Powinno si dy do urednionej sumy szczcia raczej kontrargument

Osobowy
Niektrzy utylitaryci twierdzili, e trzeba zrobi hierarchi przyjemnoci; utylitaryzm jest
koncepcj, ktra chce by uniwersalna. Nie jest to moliwe w sposb obiektywny i
uniwersalny, e dane przyjemnoci mog by zawsze tak samo wane.
Musieli zrezygnowa z pierwotnego utylitaryzmu i musieli przesta porwnywa
przyjemnoci.
Nie badamy jaka jest tre tych pragnie, postanowiono je kalkulowa pod ktem ilociowym
a nie jakociowym.
Miara ilociowa, nie jakociowa preferencji
Tyrania wikszoci(kazus ogrdka; niepopularne mniejszoci itp.)
Bezzasadne preferencje czy za pomoc instrumentw prawnych moemy pomaga
komu, kto tego nie chce paternalizm, przykad zadowolonego niewolnika, syndrom
kwanych winogron(lis nie moe dosta winogron, wic twierdzi, ze s kwane),
mylenie, e to, czego nie moemy osign jest ze. Czy zawsze jest tak, e musimy
maksymalizowa swoje preferencje?
Im wicej ludzi odczuwa satysfakcj, szkodzc innym, tym mniej naganne moralnie
ich dziaania(im wiksza widownia igrzysk, tym mniejsze zo)
Interesy kadego rwnie wane, co moje?
a)szczcie kadej osoby jest dobrem dla niej(racjonalny egoista) wikszo jest w
stanie zaakceptowa ten pogld.
b) suma szczcia jest dobrem dla kadego(kolektywny egoista rozszerzony
egoista) niekoniecznie, bo czsto suma szczcia moe by kosztem naszego
szczcia.
c) szczcie kadego jest dobrem dla kadego(uniwersalny egoista) (utylitaryzm
osobowy) nie wynika z tego, e dla mnie szczcie jest dobre, e szczcie innych
jest szczciem dla innych.

Gwne zarzuty wobec utylitaryzmu

Nierespektowanie wartoci nieutylitarnych, wolnoci itp.
37

Nierespektowanie szczeglnych zwizkw i celw, ktre ludzie mog realizowa lub

mie(np. umowy, relacje) te relacje, ktre nie przynosz wicej zyskw ni strat nie
s niczym wartociowym, jednak s pewne relacje np. przyja, ktre nie mona
rozpatrywa w kategoriach uytecznociowych
Czyn jest niesuszny nie dlatego e powoduje poczucie krzywdy, ale powoduje
poczucie krzywdy, bo jest niesuszny; co jest dobre nie dlatego, e tego pragniemy,
lecz powinno si pragn tego, co dobre
Czowiek rodkiem do celu nonikiem uytecznoci -

Czy utylitaryzm to w ogle etyka?

Pozaetyczne kryterium dobra/za dobre, co maksymalizuje uyteczno,
j. Moore nie da si zdefiniowa pojcie jak dobre jest to pojcie podstawowe, a
utylitaryzm tak robi, wic ot nie jest etyka

Wpyw utylitaryzmu na prawo

Ekonomiczna analiza prawa, ekonomia neoklasyczna
-homo economicus(racjonalny egoista)
-efektywno ekonomiczna(zastpuje sprawiedliwo)
Podstawowe wartoci: uyteczno, efektywno, produktywno, jako ycia
Propozycja Benthama, dot. prawa mieszkaniowego: by brzydcy mieszkali koo
lepych.....

Urynkowienie szkolnictwa wyszego

Interesariusze- kady kto ma interes w istnieniu danego kierunku studenci, firmy,
ktre skorzystaj, spoeczestwo; usugodawca- klient
Dofinansowanie uzalenione od iloci studentw
Pensja profesora zalena od iloci studentw na zajciach
USA reforma szkolnictwa publicznego(dofinansowanie dla szkoy uzalenione od
tego, ile uczniw szkoy zda test i od tego jest tez uzaleniona pensja nauczyciela) i
oszukujcy nauczyciele

Tortury
Tortury, ograniczenia podstawowych praw
Zakaz tortur bezwzgldny?
USA powrt legalnych tortur

38

-outsourcing tortur zlecano stosowanie tortur tym krajom, gdzie te tortury nie s
zakazane lub tam gdzie o tym si bardzo nie mwi tak jak w krajach liberalno
demokratycznych, np. do Egiptu
-pozbawienie praw torturowanych okrelono, e te osoby s unlawful combatans
nie stosuje si wobec nich konwencji genewskich jako onierzami obcych wojsk,
tylko jako zoczycy;
-wysza konieczno -humanitarne tortury
(legalizacja: kontrola)
- inaczej definowano tortury twierdzac, ze s to tylko zachowania, w ktrym jest
zagrozenie zycia, inne to tylko techniki przesuchiwania
A. Derschowitz uwaa, e z moralnego p. widzenia tortury s czym zym, ale w
niektrych sytuacjach polityczno prawnych s konieczne s do stosowania i
dlatego powinny by zalegalizowane; skoro rzeczywicie s takie sytuacje to
powinny by zalegalizowane, bo w spoeczestwie demokratycznym powinno
mie ono kontrole nad tymi przesuchiwaniami, eby nic nie zamiata pod dywan,
trzeba uregulowa, jakie techniki maj by,
Kontrowersyjne rozumowanie, czy tortury mog by w ogle humanitarne?
Czy legalizacja tortur sprawi to, e tortury bd kontrolowane i ze bdzie mniej naduzyc czy
ze efekt bdzie odwrotny? spoeczne przyzwolenie, tortury by spowszedniay.
Trzeba by byo zawd osoby, ktra torturuje stworzy.
Ticking time bomb scenario.
.....
Przyjmuje si, e tego czasu jest zbyt mao, eby zrobi cokolwiek dla uczniw z wszystkich
szk.
Z punktu widzenia utylitarystycznego: Czy powicisz ycie setek dzieci dla ratowania
jednego?
(nawet cierpienie czowieka nie tyle ycie)
- mamy moralny obowizek podda t osob torturom.
Dylemat wagonika i zwrotnicy powraca kalkulacja zyskw i strat.
Liczy si ostateczny cel mniej cierpienia, wicej szczcia, utylitaryci by popchnli i
przesunli zwrotnice.
Przesanki scenariusza nierealistyczny realizm:
Pewno wiedzy wiemy, e ta osoba wie
Pewno metod wiemy, e tortury zadziaaj
39

Brak alternatywy
Brak czasu
Wina przesuchiwanej osoby
Prosta kalkulacja: bl i cierpienie jednej osoby przeciwko cierpieniu i mierci setek
osb

13.05.2014 r.
10 czerwca przedtermin???
Stosowanie tortur ze samo w sobie niezalenie od tego czy przynosi efekt czy nie etyka
kantowska, w przeciwiestwie do utylitaryzmu(etyka teleologiczna cel)
Czy istniej jakiekolwiek normy, wartoci, ktre s niepodwaalne?
Luman nie ma czego takiego w spo. liberalno demokratycznym.
Inni s, np. chroniona godnoci czowieka
Dlaczego inne dziaania wymiaru sprawiedliwoci nie s wbrew godnoci czowieka a tortury
sa?
Kant czowiek nie moe by rodkiem do celu, mona inaczej uzasadni karanie, ale
torturowania si nie da ju uzasadni, czowiek jako nonik swoich czynw, czowiek popeni
jaki czyn i za ten czyn ponosi konsekwencje, nie dot., to czowieka jako takiego, ale jego
czynu. Kara jako kompensacja, tego, co dana osoba zrobia, zniesienie pewnych przywilejw
na skutek danego zachowania.
Z torturami jest inaczej ludzie, ktrzy poddawani sa torturom nie maj faktycznie adnych
wolnoci decydowania o sobie, bo si na nich wymusza pewne zachowania. brak wolnoci,
rodek do celu. Osoba poddawana torturom traci w ogle przewidywalno tego, co si
wydarzy. Ludzie bardzo silnie potrzebuj przewidywalnoci tego, co moe im si przydarzy
do prawidowego stanu psychicznego.
Zarzut co do scenariusza tykajcej bomby(stworzony na potrzeby dyskusji ze studentami)
nie powinno si takiego zabiegu robi, te dylematy s sztuczne; przesanka pewnoci wiedzy
wiemy, e dana osoba na pewno wie bardzo rzadko mamy stuprocentow pewno
przesanka nierealistyczna; mamy pewno, co do tego, ze tortury pomog a przecie
moe by tak, ze tortury mog by nieskuteczne sprawca moe powiedzie cos innego; nie
mamy adnej alternatywy, jest to jedyna metoda, ktr dysponujemy; ze mamy zbyt mao
czasu eby zrobi cokolwiek innego tortury te przecie sporo trwaj nierealistyczne
przesanki.

Z punktu widzenia utylitarystycznego liczy si wynik. Proste kalkulacje. Ale w yciu tak nie
jest, nie mona tak atwo skalkulowa bl i cierpienie.
40

Nowelizacja prawa lotniczego w 2002 r.

Art. 122a
Jeeli wymagaj tego wzgldy bezpieczestwa pastwa i organ dowodzenia obron
konieczn, uwzgldniajc w szczeglnoci informacje przekazane przez pastwowy organ
zarzdzania............- jeli zostaby porwany samochd pasaerski prze terrorystw i jeli
chcieliby go uyc to mona taki samolot zestrzeli, eby uratowa ycie wikszej iloci osb
lub dbr o wikszej wartoci ta decyzja miaaby by wydana przez MON bardzo oglny
przepis czy moemy kalkulowa ycie?
Wysza konieczno, obrona konieczna?
Za powinno by dopuszczalne, skoro takie sytuacje sa dopuszczalne w normalnym yciu.
TK przeciw slajdy
Agresor a osoby cywilne
Obrona konieczna musi by dokonywana w sposb proporcjonalny i tylko wobec
bezporedniego zagroenia.
Odwoanie si do art. 2 - niezgodne z praworzdnoci, z art. 30 godno czowieka, z art.,
38 ochrona ycia kadego czowieka w zw. z art. 31 ust. 3 (konieczno)
Czy moe by moralnie suszne czynienie za?
Argument z koniecznoci czasami moemy uznawa takie metody za niewaciwie,
ale w bardzo wyjtkowych sytuacjach bdziemy do tego zmuszeni
Mniejsze zo pozostanie zem(cel nie uwica rodkw) nie moemy mwi, ze
skoro pastwo musi uywa takich rodkw to s mniejszym zem, mniejsze zo cigle
jest zem w utylitaryzmie nie ma czego takiego jak zo samo w sobie i jak dobro
samo w sobie.
Nie ma moralnie dobrych wyborw w tych dylematach, s to wybory
tragiczne(konflikt rwnorzdnych wartoci kady wybr zy) kady wybr zy, ale
musimy dokona wyboru, nie moemy mwi, e decyzja podjta jest dobra, kada
jest za.
Dokonujc wyboru trzeba ponie jego pene konsekwencje moraln
odpowiedzialno(kazus brudnych rk Michael Worcel?)
- obywatelskie nieposuszestwo: naruszenie regu prawnych ze wzgldu na moralnemusi by gotowa na przyjcie konsekwencji
-naruszenie regu prawnych i moralnych ze wzgldu na konieczno
Kazus brudnych rk - Uczciwy polityk, dobry itp. aby wybra wybory musi da
apwk ma dylemat, czy wzi, eby wygra wybory i zmieni co czy nie wzi i
41

pozwoli polityce pozosta bez zmian? Wartoci Skuteczno eby doj do

wadzy czy uczciwo?
Walcer mog by sytuacje, w ktrych politycy musza czasem ubrudzi sobie rce po
to, ebymy mogli y w bezpieczestwie i nie musie ich sobie brudzi.
Chodzi o to, eby dany polityk mia wyrzuty sumienia i mia wiadomo, e to jest
zo. Wtedy tylko dany polityk bdzie uczciwy jeli bdzie traktowa tak sytuacj jako
wyjtkow.
Kazus Brudny Harry
- w 2002 Magnus Gafgen porwa 11-letniego Jakoba von Metzlera, syna z
prominentnej bankierskiej rodziny w Niemczech i zada miliona euro okupu od
rodzicw. Po odebraniu okupu chcia opuci kraj samolotem, ale zapany przez
policj na lotnisku we Frankfurcie nad Menem.
Odmwi wydania policji miejsca, gdzie ukryty jest porwany chopiec.
Dua presja opinii publicznej. Zagroono mu torturami. Policjant zastraszy
podejrzanego, mwic mu, zze bdzie cierpia niewyobraalny bl i bdzie
przesuchiwany przez specjalist od tortur, jeli nie wyda miejsca ukrycia.
Po kilku minutach wyda miejsce, ale chopiec ju nie y.
Zakaz tortur.....(slajdy)
Art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Czowieka
Konwencja w sprawie

Procesy
Niedopuszczalno dowodw uzyskanych w sposb niezgodny z prawem(zagroenie
tortur) ciao moe by dowodem, bo ono jest niezalenym dowodem od tego, co
zostao wymuszone w procesie, jest ono obiektywnym dowodem.
Oskarenie policjantw zostali uznani za winnych, ale wyroki byy rwnie
symboliczne naoono na nich grzywn w zawieszeniu
Odszkodowanie dla ofiary tortur
Europejski Trybuna Praw Czowieka(2010): 1,723.40 EUR wyrok symboliczny
minimalna kwota, odrzuci odszkodowanie, ktre miao mu by przyznane, ale
jednoczenie przyzna, e jest ofiar tortur, wic sd niemiecki przegra spraw, ale
czysto symbolicznie.

Wnioski z procesu: (slajdy)

Monopol pastwa na uycie siy, ograniczony podstawowymi prawami kadego
czowieka
Wprowadzenie tortur niezgodne......

42

Wyzwania dla pastwa prawa

(slajdy)
Izrael Wochy nie zastosowano tortur

Domniemane wizienia CIA w Europie

.................

Zarzuty zamania prawa

Art. 231(naduycie wadzy)
Funkcjonariusz publiczny, ktry, przekraczajc swoje uprawnienia lub nie dopeniajc
obowizkw...
Prawo midzynarodowe

Gwne nurty wspczesnej etyki: etyka obowizku, etyka cnt.

Gwne doktryny etyczne:
a)maksymalizacja uytecznoci(utylitaryzm)
b)obowizki(deontologia kantowska)
c) cnoty(wspczesny arystotelizm)
d)wolnoci(libertarianizm)
e)rwno, uprawnienia, zdolnoci(liberializm: Rawls, Sen)

Tendencja w filozofii moralnoci

Kim jestem?(Arystoteles) Co powinienem czyni?(Kant) - wg Kanta
odpowied na pytanie o moralnoci jest trudniej
Od etyki cnt do etyki zasad, od wsplnoty(Gemeinschraft) do
spoeczestwa(Gesellschaft). Toennies
Etyka zasad skupiona wok: krzywdy(harm) i uczciwoci(fairness)
Nie krzywdzi innych i nie oszukiwa oparcie dla spoeczestwa; reszta to
konwencje spoeczne i kulturowe(samodoskonalenie itp.)
Uniwersalne zasady, reguy moralne(deontologia, utylitaryzm, uprawnienia i
wolnoci)
Etyka jako narzdzie rozwizywania moralnych dylematw
Wolna wola kady kowalem swojego losu
43

Kant
Niebo gwiedziste nade mn, prawo moralne we mnie
- przez dugi okres czasu wyodrbniao si zasady moralne z zewntrz ze spoeczestwa,
szukano autorytetu na zewntrz, Kant uwaa e powinnimy szuka tego wewntrz, prawa
przyrody s nad nami, a prawa moralne powinnimy wywodzi ze rodka rozum
praktyczny.
Rozum teoretyczny gromadzimy wiedze, rozum praktyczny nie ma adnego zwizku z
wiedza teoretyczna, odpowiada za rozrnianie dobra i za. Kady rozum praktyczny
wyprowadza jedna zasad imperatyw kategoryczny. Jego punktem wyjcia jest powinno
jak powinnimy postpowa.
-napisa trzy krytyki, napisa traktat O idei wiecznego pokoju - ludzie sami sterowali by
sob, w pewnym momencie prawo w ogle nie byoby potrzebne, mia umys cisy, zy na
przeomie XXVIII/XIX wieku, by zwolennikiem rewolucji,

20.05.14 r.
Autonomia
Wolno zewntrzna(heteronomia: ograniczona wolnoci drugiego czowieka)granice naszej wolnoci wyznacza wolno innych ludzi, potrzebujemy praw, ktre
bd uzgadniay nasze dziaania w jakiej spoecznoci jakie prawa, obyczaje itp.
te ograniczenia s ograniczeniami zewntrznymi. Tylko to ogranicza nasz wolno
zewntrzn, maj one charakter heteronomiczny.
Wolno wewntrzna (autonomia: wolno oparta na zasadach; prawo moralne;
rozum praktyczny) prawo moralne moe by tylko narzucone z wewntrz, sami
sob sterujemy, sami sob ograniczamy, prawdziwa moralno wynika z wolnoci, nie
moe ona wynika z uwarunkowa biologicznych czy spoecznych; moralno cile
wie si z pojciem autonomii. Autonomia polega na tym, ze kto lub co sam sobie
nadaje prawo, sam sob steruje. Autonomia i wolno to nie samowola! Bo opiera si
na prawie moralnym, ktry wynika z rozumu praktycznego, w ktry kady z nas jest
wyposaony.
Etyka kantowska jest etyka powszechn i uniwersaln, kady wyposaony w rozum
dojdzie do tego samego prawa, ktrym jest imperatyw kategoryczny.
Rozum praktyczny chodzi o dziaania, podejmowanie decyzji moralnych wie si
dziaaniem, postpowaniem, ju w staroytnoci mwiono o etyce jako dziedzinie
praktycznej, bo naleaa do dziaania.

44

U Kanta nie ma uchwytywania prawdy na temat dobra i za, prawda jest nieuchwytna,
moemy uchwyci konkretny obowizek.
Sam rozum nie moe spowodowa, ze bdziemy dziaa. Niezalenie, co rozpoznamy naszym
rozumem, musimy jeszcze posiada co takiego, jak dobra wola. Nie jest ona czym
emocjonalnym, czy uczuciowym, lecz jest ona szacunkiem dla prawa cos bardziej
racjonalnego, czynnik, ktry spaja dziaanie z rozpoznawaniem tego, jak powinnimy dziaa.

Imperatyw kategoryczny obowizek o charakterze formalnym, pozbawiony treci,

obowizek wszystkich obowizkw, on nie mwi nam o konkretnej treci, tylko stwarza
pewne warunki, za pomoc ktrych moemy nasze obowizki testowa
Imperatyw hipotetyczny(czyn praktycznie konieczny jako rodek do celu)
Imperatyw kategoryczny(czyn obiektywnie konieczny sam w sobie, bez wzgldu na cel)
-Postpuj zawsze wedug takiej maksymy, dziki ktrej moesz zarazem chcie,
eby staa si powszechnym prawem

Np. nie moemy zaakceptowa zasady kradnij jako zasada powszechne, dlatego
musimy zaakceptowa zasad nie kradnij, bo my nie chcemy zosta okradzeni.
Osoby, ktre kradn i zabijaj, rwnie maj rozum praktyczny, gdy sa racjonalne, nie
maj chorb psychicznych, rwnie takie osoby musza si zgodzi, ze nie chcieli alby
wszyscy kradli, wedug Kanta takie osoby czyni dla siebie wyjtek w jakiej sytuacji gdy
dana osoba chce uzyska od siebie co wicej takie osoby nie postpuj zgodnie z
obowizkiem, ale go rozpoznaj.
Test uniwersawalnoci badamy czy zgodne z obowizkiem
Imperatyw rozkaz, kategoryczny ktry wszystkich obowizuje
Istnieje co takiego, jak obowizek, powinno sama w sobie, w doktrynach
teleologicznych by jaki cel postpowao si, eby osign jaki cel. Kant uwalnia od
celu, moralno nie moe suy okrelonemu celowi.
Imperatyw hipotetyczny czyn praktycznie konieczny, aby zrealizowa rodek do
jakiego celu Ucz si pilnie, eby dosta dobr ocen, jed powoli, eby nie dosta
mandatu
Dla Kanta jest wane to, ze dana powinno jest powinnoci sama w sobie, oparta o
pewnego rodzaju wzajemno.
Uwolnienie moralnoci od autorytetu i od celu, ktrego chcemy osign.
-Postpuj tak, by czowieczestwa tak w twej osobie, jako te w osobie, jako te
w osobie kadego innego uywa zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako
rodka

45

Powinno si traktowa ludzi jako cel sam w sobie, czowieka nie mona traktowa
instrumentalnie, jako rodka do jakiego celu - w przeciwiestwie do utylitaryzmu,
gdzie czowiek jest rodkiem do celu(kalkulacje). Wg Kanta nie wolno porwnywa
wartoci ycia poszczeglnych osb. Na gruncie etyki Kanta tortury s zakazane
absolutnie, Oczywicie Kant opowiada si za nakadaniem kar, ale nie jako rodka do
osignicia celu, lecz uwaa, e jeeli kto narusza zasady to ich czyn zasuguje na
kar jako konsekwencja odpowiedzialnoci, jak czowiek ponosi za swoje czyny.
Czowiek jako cel, nigdy jako rodek!
Godno czowieka - nie moe by traktowany instrumentalnie, polega na autonomii
zachowania wewntrznej godnoci do decydowania o sobie.
By przeciwnikiem swobody seksualnej, cudzostwa, gdy uwaa, e jest ono
przykadem tego, e ludzie traktuj si jako rodek do celu do osignicia
przyjemnoci to rwnie naruszeniem godnoci czowieka
Etyka Kanta mianem rygoryzmu moralnego
Dziaanie zgodne z obowizkiem(jeli kierujemy si jakimi motywami, ktre maj
charakter emocjonalny lub zewntrzny jaki cel, skonno, odczuwanie sympatii,
empatii itp. wtedy do dziaanie nie jest chwalebne moralnie) a dziaanie z
obowizku poczucie obowizku
Czy mona odgraniczy uczucia, emocje od czystego obowizku? krytyka
rozumowania Kanta.
Moralnie chwalebne z obowizku, a nie ze skonnoci
Dziaanie pod wpywem emocji patologia (od gr, pathos pewien instrument
oddziaywania na emocje publicznoci w tragediach greckich) - wszelkie dziaania,
ktre wypywaj z emocji, uczu nie s w peni chwalebne, bo co nami kieruje,
jakie uczucia, emocje przyja, mio.
Motywacja istotna(nie tylko czyni dobra, ale chcie dobra) na gruncie utylitaryzmu
motywacja nie bya w ogle istotna, istotny by wynik(etyka konsekwencjalna), u
Kanta si nie ignoruje konsekwencji, ale nie s one istotne tak, wana jest motywacja,
co nami kieruje. Wane jest aby czyni dobro i aby chcie dobra.

Paradoks kamcy Kant te si nim posugiwa.

- Ukrywanie przyjaciela przed wrogiem, policj, zabjcami
- obowizek mwienia prawdy
- obowizek wydania przyjaciela
- obowizek wobec przyjaciela?
- Zakaz kamstwa czy donosicielstwo?
Kant mwi, e nawet w takiej sytuacji powinnimy powiedzie prawd, nie powinnimy si
czu usprawiedliwieni.
Pozostali etycy mieli wtpliwoci, krytyka koncepcji Kanta.
46

Pewien paradoks w rozumowaniu Kanta. Wielu filozofw prbowao obroni Kanta

odpowiedzie na jakie pytanie wymijajco ze mona w jaki sposb ten paradoks
rozwiza.
Zarzuty wobec rygoryzmu moralnego Kanta
Sprzeczne intuicyjnie np. paradoks kamcy intuicyjnie nie powinnimy wyda
naszego przyjaciela
Rola uczu wana nie powinnimy ich z etyki wyrzuca, M. Scheler normy i zasady
s nam potrzeby w yciu moralnym wtedy, gdy nie wyczuwamy, co jest dobre( w
sytuacji impotencji moralnej, gdy nie wiemy)
Abstrakcyjna ja nie istnieje czowiek jest pewn integracyjna caoci, nie da si
wyodrbni z czowieka jego czynw.
Czowiek moralny tu i teraz, uwikany w relacje w okrelonym kontekcie, a nie w
abstrakcyjny sposb przy biurku filozofa.
Zobowizania partykularne pynce z relacji(oprcz tych uniwersalnych wobec
kadego) konkretne sytuacje.
Wolna wola(rozum praktyczny) a osoby o ograniczonej wolnoci(z uszkodzonym
mzgiem, dzieci, ludzie w piczce) czy te osoby maj godno czy jej nie maj?
Normy potrzebne w sytuacji impotencji moralnej(m. Scheler), gdy czowiek nie wie,
co dobre; czowiek dziaa, nie deliberuje(Bergson)
Cenimy talent a nie wysiek, tak samo w moralnoci cenimy skonnoci a nie
obowizkowo(np. maestwo)
Etyka cnt
Odwouje si do Arystotelesa, tomizmu, etyki cnt, komitaryzmu( w spoeczestwie)
A. Maclntyre: Dziedzictwo cnoty pewne rozwaania nad pojciem cnoty
Spoeczestwo obywatelskie, dobro wsplne, wizi wsplnotowe; pastwo
wychowuje(idea ycia; neutralno to mit)
Cnota: trwaa dyspozycja do czynienia dobra(w. Tomasz z Akwinu), co, co
wyksztaca si po wieloletniej praktyce, to nie jest jednostkowe dziaanie: rodkiem
do realizacji celu( celem jest dobre ycie). Nie moemy zrozumie czym jest cel, czym
jest ycie, bez znajomoci pojcia cnoty - wewntrznym(bez ktrego nie da si
zdefiniowa celu) wane to jak rozumiemy siebie i praktyki spoeczne(np. jak
rozumiemy bycie matk, ojcem)
Istotniejsze jest to, kim jestemy, a nie to co robimy.
w. Tomasz z Akwinu kady ma swj wasny idea
Jedno czy pluralizm cnt? na gruncie etyki Arystotelesa istniaa jedno cnt,
natomiast czy dzi przy pluralizmie wartoci, celw, wiatopogldw jest moliwo
jednoci?

47

Komityraci wsplnota to wsplnota zasad i wartoci, istnieje jaki idea

spoeczestwa oparty na pewnych wartociach rola prawa to nie tylko rozstrzyganie
konfliktw, ale wychowywanie nas w jaki sposb, abymy mogli dy do ideau,
jakim jest dobro wsplne
Problem hierarchii w sytuacji konfliktu
Co czyni cnot moraln?

Czy mona nauczy si moralnoci?

TAK
-intelektualnie(wiedza)
-emocjonalne(autorytety, relacje)
-praktycznie(nawyk, naladowanie, zastosowanie)
NIE
-wrodzone predyspozycje(cnoty biologiczne)
- nieuwiadomione dziaania(odruchy)
-etyka czysto teoretyczna ( drogowskaz nie idzie drog, ktr wskazuje)
Etyka cnt
Wane jest to, kim jestemy
Ksztatowanie postaw, charakteru, emocji i intuicji(przykady, autorytety)
Kontekstualno i zalenoci od rl spoecznych(jakie relacje nas wi z innymi
osobami)
Praktyka i zwyczaje
Cnoty - umiejtnoci moralnej percepcji i dziaania( a nie wiedza)
Paradygmat cnoty, wartoci
Renesans etyki cnt w zwizku z rozwojem psychologii ewolucyjnej, neurobiologii i
syntezy nauk o moralnoci
Nie co robisz, ale kim jeste to kim jeste jest waniejsze
Indywidualny charakter sytuacyjne a abstrakcyjne
Ugruntowanie moralnoci w postepowaniu(problem recydywisty)
Czowiek jako jedno(osobowo) wewntrzna harmonia, budowanie tosamoci
moralnej
Wane uczucia towarzyszce dziaaniom, a nie same dziaania czy same racje
Rozumowanie moralne: jeli..to...(sytuacyjne, a nie abstrakcyjne) vide
eksperymenty mylowe; ksztatowanie zoonych zespow dyspozycji(uczenie si,
przykady wzorce)
Podobnie jak nauka jzyka(nie wystarczy zna reguy, liczy si praktyka)
48

Relacje, praktyki(np. przyja)

Opiekuczo(wizi, emocje) stronniczo w sprawiedliwoci

- nie powinna mie charakteru czysto abstrakcyjnego, sprawiedliwo bardziej jako
opiekuczo
- wsplnota w rozumieniu wsplnoty politycznej zbir ludzi, ktrych cza wsplne wizi,
emocje, jakie poczucie wsplnoty
Bodce dziaania
1) Wewntrzne(aktywno nagroda sam w sobie)
a) Moralne(poczucie obowizku, wyrzuty sumienia, pragnienie dobra)
b) Ale te np. przykad artysty, ktry tworzy jakies dzieo dla samej przyjemnoci
tworzenia; gdy co robimy z pasj sama aktywno nagrod gra, zabawa
2) Zewntrzne(nagroda/kara zewntrzne wzgldem aktywnoci)
a) Spoeczne(obawa wstydu, ch akceptacji)
b) Przymus(obawa kary)
c) Ekonomiczne(obawa utraty, ch zysku)
Bodce czasem mog si sumowa, a czasem wypiera.
-

Przykad czenia pobudek w programach politycznych: kampania

antynikotynowa i antynarkotykowa
Prostytucja - ofensywa wstydu(grzywna $500 za nagabywanie prostytutki czy
umieszczanie zdjcia w sieci)

Efekt wypierania bodcw

- prywatne przedszkola w Hajfie: kara a opata rodzice spniali si po odbir swoich dzieci,
nauczyciele musieli zostawa po godzinach, zastanawiano si jak zdyscyplinowa rodzicw.
Dwie moliwe wyjcia pobierano kar, natomiast w drugim nie wprowadzono kary.
Spodziewano si, e po wprowadzeniu opaty si zmniejszy liczba dzieci zostawionych po
godzinach, ale wrcz przeciwnie podwoia si liczna rodzicw, bo rodzice traktowali to jako
opat dodatkow, ktra w jaki sposb pozwalaa im si spnia bodziec ekonomiczny
wypar bodziec wewntrzny. Gdy po kilku tygodniach zniesiono kar, bya cigle wiksza
liczba rodzicw spniajcych si trwae wyparcie bodca.
- Wolfenschiessen: skad odpadw nuklearnych(rekompensata a apwka) tam
zdecydowano zrobi skad odpadw nuklearnych, pytanie, czy jak parlament przegosuje to
to czy mieszkacy si zgodz? 50% byo za bo wtedy powiec swoje dobro dla tego dobra,
drugie pytanie jeeli kady z nich dostanie rekompensat finansowa to czy si zgodz?
Oczekiwano, ze bdzie wicej osb okazao si, ze poparcie spado o poow - mieszkacy
powiedzieli, ze czuli si jakby t propozycj prbowano ich przekupi zdrowie i ycie nie na
49

sprzeda. Dane osoby przestay mie postaw obywatelsk mimo, ze sytuacja si nie
zmienia, dodano jeszcze jedn rzecz.
27.05.14 r.
Poczucie sprawiedliwoci

Gra ultimatum(Thaler)
- rwny podzia waniejszy ni zysk(akceptacja do 30%)
- wiksza akceptacja podziau losowego
Eksperyment polega na tym, e podzielono graczy w pary i kadej parze rozdano
pewn sum pienidzy. Gra polega na tym, e jedna osoba z tej pary ma zdecydowa
jak zostanie podzielona ta suma. Druga osoba nie ma moliwoci wyboru, moe
ewentualnie podzia odrzuci lub zaakceptowa, jeli odrzuci to obydwie strony nic
nie zyskaj.
Odkryto, e gdy pierwsza osoba decyduje si na podzia mniej wicej rwny to ta
druga osoba jest to w stanie zaakceptowa, lecz gdy nie jest rwny to druga osoba
odrzucaa wynik. Ci ludzie przedkadali swoj strat nad zysk, ktry uwaali za
niesprawiedliwy.
Jest pewna granica dot. nierwnoci podziau, wol straci ni zaakceptowa.
Druga wersja
- jeeli ten podzia by dokonywany losowo przez komputer to obydwie strony byy w
stanie go zaakceptowa, mimo nierwnoci podziau.
Ta kwestia dotyczy rnicy pojcia nieszczcia i niesprawiedliwoci.
Nieszczcie: niezalene od naszej woli(lepy los)
Niesprawiedliwo: niespenione uzasadnione oczekiwania (za decyzja) kto
wzbudzi oczekiwania, a potem ich nie speni. Niesprawiedliwo nie sprowadza si
tylko to krzywdy lub szkody, jest pojciem szerszym.
Jakie oczekiwania s usprawiedliwione?
Jeeli potrafimy wytumaczy, e nasze oczekiwania s uzasadnione to moemy
mwi, e mamy do czynienia z niesprawiedliwoci.

Wolnoci i uprawnienia:
Libertarianizm kontra liberalizm lewicowy spr o rozumienie wolnoci i uprawnien
50

Aktualne wybory na wolnym rynku, absolutne prawa wasnoci(libertariaznim)

Potencjalne wybory w sytuacji rwnoci(Rawls)

John Rawls: sytuacja pierwotna

Eksperyment mylowy za pomoc, ktrego on nam pokazuje, e dojdziemy do
takich wnioskw jak on doszed w koncepcji sprawiedliwoci
Zasona niewiedzy nic nie wiemy na temat na samych(nikt nie wie jakiej jest pci,
skd pochodzi, jakie ma talenty, jak wyglda itp.); jestemy takimi czystymi janiami
jak u Kanta. Jedyne co wiemy to to, e chcemy urzdzi spoeczestwo, eby byo
sprawiedliwe. Rawls chce oddzieli wszystko to, co jest arbitralne, eby nie wpywao
na nasza decyzj.
Wybr zasad sprawiedliwoci z tego rawls nam karze wybiera zasady
sprawiedliwoci. Jeeli nie bdziemy wiedzieli to nie bdziemy chcieli zaryzykowa.
Bojc si, e to mog by ja, gdy opadnie to zasona niewiedzy.
Racjonalny wybr maksymalizujcy pozycj najmniej uprzywilejowanych(rwno
szans taki sam dostp do podstawowych dbr spoecznych) - bo ludzie baliby si,
e to byliby oni.
Nawizanie do Kanta(bezstronno)
Zarzut 1: zbyt abstrakcyjne, ludzie podejmuj wybory tu i teraz(komunitaryzm)
nie moemy abstrakcyjnie oderwa jakiego rozumu, jani od konkretnej sytuacji
yciowej. Taka sytuacja byaby ciekawa, gdybymy mieli stwarza spoeczestwo od
nowa.
Zarzut 2:lepy na rnice - przykad podziau ciastka osoba, ktra dzieli ciasto ma
dosta ostatni kawaek - wtedy bdzie dzieli po rwno, eby dosta.
Kwestia, gdy te osoby siedzce przy stole bd si rni jedna nie jada od kilku
dni, druga ma trzy ciasta w torbie, a trzecia jest cukrzykiem. Istnieje rnica w tym
momencie w wyrwnywaniu szans
Zarzut 3: lepy na ambicj Dwie zasady sprawiedliwoci Rawlsa
(redystrybucja dbr)
1. Kada osoba ma mie rwne prawo do jak najszerszej podstawowej wolnoci
moliwej do
Pogodzenia z podobn wolnoci do innych
2. Wszelkie nierwnoci spoeczne i ekonomiczne s uzasadnione jeli
A) jest najwiksz korzyci dla

Amartya Sen, Martha Nussbaum modyfikacja koncepcji Rawlsa

51

cappabilities approach( podejcie spoeczne kadce nacisk na zdolnoci)

wane, co mona zrobi z wolnoci
wyrwnywanie nie dostpu do dbr, ale moliwoci czynienia z nich
wartociowego uytku inny uytek z nich zrobi osoba penosprawna a inny
niepenosprawna - musi mie moliwo korzystania z tego prawa np.
dostosowa budynki, rodki komunikacji itp.
np. osoba niepenosprawna i rwno praw
niepenosprawno jako spoeczne wykluczenie jak zamieni disability na
capabilty?(koncentracja na moliwociach)
wyrwnanie szansy musi bra pod uwag, e z tych samych dbr ludzie mog
inaczej korzysta.
Skoncentrowa si na tym co dana osoba moe a nie czego nie moe.

Suum cuique: kademu to, co mu si naley dot. zarzutu lepoty na ambicj

Bajka Ezopa o koniku polnym i mrwce - mrwka ciko pracowaa, a konik polny
cay czas traci, a potem on w zimie zwrci si do mrwki po pomoc, bo by na skraju
wyczerpania.
Przykad sportowca Wilta Chamberlaina wyobramy sobie, e druyna, z ktr gra
da klauzul do umowy, ze gracz bdzie mia udzia w korzyciach druyny z meczw
wyobramy sobie, e kady fan idcy na mecz oprcz biletu dodaje po dolarze do
puszki na rzecz swojego idola - po takim meczu Chamberalin miaby dodatkowe
pienidze dobrowolnie przekazane od kibicw. Czy zgodzimy si, ze te pienidze s
uzyskane w sposb niesprawiedliwy? Nie, bo dobrowolnie. A czy byoby
sprawiedliwe, gdy zmuszono by Wilta do oddana poowy pienidzy na rzecz innych
graczy. Nie, byoby to niesprawiedliwe. Musimy si zgodzi, ze koncepcja Rawlsa jest
koncepcj niesprawiedliw.
Nikt w takim spoeczestwie nie chciaby si stara, jeli cz jego uprzywilejowania
miaa przechodzi na osoby mniej uprzywilejowane.

Sprawiedliwo oparta na zasugach?

Zasugi(zalene od woli) a talenty(niezalene)
Merytokracja sprawiedliwo oparta na walorach i waciwociach, ktre ludzie
posiadaj niezalenie od tego, co ci ludzie z nimi robi. W takim spoeczestwie byy
nierwnoci, bo opiera si wycznie na tym kim jestemy, a nie tym, co robimy,
Opiera si na rzeczach niezalenych od siebie.
Czy da si oddzieli zasug od talentu?
Problem dopingu?

52

Arystoteles: komu da flet?

Najlepiej wyszkolonym, najlepiej urodzonym, najpikniejszym, najbogatszym czy
najszlachetniejszym?
temu, ktry na innymi sprawnoci gruje - nie liczy si nic innego ni sprawno.
Musimy si zastanowi cel tego dobra.
Arystoteles, Polityka, 1282b

Sprawiedliwo: kademu wedug wkadu

Tomasello/Hamman: eksperyment ze szklanymi kulkami(Share-the-spoils)
poczucie sprawiedliwoci - wpuszczano dzieci do pomieszczenia, gdzie znajdoway
si zabawki i znajdowaa si maszyna ze szklanymi kulkami - z dwch stron cigno
si do wypaday kulki w sposb nierwny dla jednego 1 kulka, a dla drugiego trzy
kulki
Gdy razem cign lin, 75% wyrwnuje poziom kulek zarwno od dzieci, ktre
miay mniej, ale take od tych dzieci, ktre miay wicej
Brak pracy otrzymywali kulki bez jakiekolwiek pracy tylko 5% si dzieli
kulkami(znalezione niekradzione, finders keepers)
Kady cignie za wasn link, 30% dzieli si kulkami
Szympansy w adnej wersji nie dziel si zdobyczami
Nozick - mylenie Rawlsa nie jest zgodne z intuicjami dot. sprawiedliwoci

Robert Nosick: uprawnienia

John Locke: prawo do wasnoci wyprowadzone z idei samoposiadania kadego
czowieka(nale do mnie rwnie owoce mej pracy) - wyprowadzi prawo wasnoci z
posiadania samego siebie. Wasno nie musi si rwna z wasnoci jakiego kawaka
ziemi, Wasno dot. tu nas, naszego czasu, naszych zdolnoci, owocw naszej pracy
tzw. absolutne prawo do wasnoci.
wiat jest pierwotnie bezpaski - mona z niego zawaszczy nie wicej ni byoby
potrzebne, eby wszyscy inni te mogli przey
Mona naby absolutne prawa do ponadproporcjonalnej czci zasobw, jeli sytuacja
innych si nie pogorszy
Nozick: Od kadego wedug tego, jak wybiera, kademu wedug tego, jak
wybieraj(zasada nabywania pierwotnego dbr, transferu dbr i wyrwnywania
skutkw zamania ktrej z tych zasad gdy zamano ktr z zasad to nie moe
przekaza dbr) zasada dot. wolnej wymiany na wolnym rynku, ktra nie powinna by
przez nikogo ograniczana. Dobra moemy zdoby pierwotnie z bezpaskiej ziemi lub od
kogo.
Zarzuty wobec Nozicka:
53

 wiat, w ktrym kady mia rwne moliwoci gromadzenia zasobw i czerpania korzyci
nigdy nie istnia - pozycja ludzi pocztkowo nigdy nie bya rwna.
Dzisiejszy wiat i wasno s wynikiem niesprawiedliwych dziaa w przeszoci(siy
przemocy)
Jak daleko siga w przyszo, by ustali co sprawiedliwe?
Dobro publiczne: suba zdrowia, edukacja, komunikacja, ochrona rodowiska itp.
Nierwna pozycja stanowa ludzi

Tragedia wsplnych pastwisk

- byo wsplne pastwisko, na ktrym pasterze wypasali swoje krowy, niektrzy pasterze
zaczli powiksza swoje trzody i wprowadza wicej i wicej i inni pasterze zaczli robi to
samo z chci bogacenia si, kady z nich dodawa coraz wicej krw. Doszo do tego, e te
trzody byy tak due, e zdewastowano pastwisko, co sprawio, e nie mogli ju wypasa w
ogle. Zlekcewayli konsekwencje w postaci dewastacji.
Problem ten zlikwidowano dzielc wsplne pastwisko na mae prywatne, eby kady
pilnowa sobie.

Jednak nie wszystko da si podzieli, poniewa pewne dobra publiczne nie sa moliwe do
podzielenia np. powietrze.
Libertarianie: wolno podstawowym uprawnieniem, ktre trzeba chroni w spoeczestwie
( a nie rwno)
Etyka protestancka, I. Belin: wolno negatywna i pozytywna
Liberty - wolno negatywna(wolno od, wolno od ingerencji)
Freedom wolno pozytywna(wolno do realizowania swoich celw, do dziaania)
Tych dwch wolnoci nie da si od siebie oddzieli, obydwie s tak samo wane
Minimalne pastwo nie powinno za bardzo ingerowa w wolno i powinno poprzesta
tylko na ingerowaniu w wolno negatywn, pastwo nie ma koniecznoci zapewnia
wolnoci pozytywnej.
Wolno czego?(przechodzenie na wiatach a podstawowe wolnoci)
Jaka wolno? Jakie granice wolnoci?
Swoboda wyznania wolno od religii(w yciu publicznym) czy wolno
do(wyznawania) religii?
Kazusy:
Kanibalizm dobrowolny
-Kanibalizm za zgod(Niemcy 2001, Rotenburg)

54

03.06.14 r.
Gwne nurty wspczesnej etyki, c.d.
Karalno praktyk sadomasochistycznych a prawo do prywatnoci
1987, Shropshire, Anglia: policja angielska odkrya przypadkiem amatorskie filmy z
prywatnych orgii sadomasochistycznych(45 uczestnikw, 10 lat spotka)
Akt oskarenia: naruszenie integralnoci cielesnej, uszkodzenia ciaa
-braku prawnej skutecznoci zgody pokrzywdzonego eskalacja brutalnoci bya
wysoka
-konieczne elementy bezprawnego naruszenia nietykalnoci cielesnej
Wyrok skazujcy mimo dobrowolnego uczestnictwa w tym procederze(1993)
1995:orzeczenie ETPCz (brak narusze Konwencji Praw Czowieka przez Wielk
Brytani)
Wyrok Izby Lordw:
11 marca 1993 r.........................
Polskie Prawo karne
Art. 157 k. k.
Polska Debata Sejmowa
....................
Zwizki partnerskie(cywilne)
Zwizek partnerski a maestwo
Regulacja prawna maestwa
Maestwa jednopciowe
Przywileje prawne maestw
Projekty regulacji prawnej zwizkw partnerskich(przywileje podobne, brak ochrony
potomstwa, atwo zawizywania i rozwizywania, moliwo zwizkw
jednopciowych)
Wolno(prywatyzacja) maestw(pozostawienie w sferze wolnego wyboru
obywateli bigamia?
Legalizacja maestw jednopciowych:
Za:

Interesy, uytecznoci:

55

a)dostp do przywilejw ekonomicznych(podatki, dziedziczenie, mieszkanie),

bezpodne maestwa te maj przywileje, chocia s rwnie bezproduktywne
b)zysk finansowy dla wadz lokalnych

Uprawnienia
a) Wolno i rwno
b) Podst. prawo czowieka i obywatela
c) Brak szkody dla instytucji maestwa

Obowizki:
a)bezdzietne maestwa
b)adopcja dzieci

Status:
a)publiczna celebracja oddania(honorowanie wagi zwizku)
b)korzyci mentalne
c)poparcie publiczne
d)tradycyjne pojcie maestwa historyczne i zmienne
e)zwizki cywilne stygmatyzacja

Przeciw
Interesy, uytecznoci
a)wspieranie z pienidzy podatnikw nieproduktywnych zwizkw

Uprawnienia:
a)prywatyzacja instytucji maestwa(poligamia) pastwo wtedy pozwolioby na to
b)jest to przywilej a nie uprawnienie
c)szkoda(osabienie) instytucji maestwa

Obowizki
a)prokreacja a nie przyjemno
b)ochrona dzieci

Status g. Znaczenie nie maj kwestie finansowe lecz kwestia uznania spoecznego
a)asymilacja kultury homoseksualnej
b)opresyjna instytucja
c)tradycyjne maestwo zwizek kobiety i mczyzny
d)brak poparcia publicznego
e)zwizki cywilne (rozrnienie)

56

Idea maestwa
Podejcie utylitarystyczne(kalkulacja zyskw i strat, reprodukcja w zamiana za
przywileje finansowe)
Podejcie oparte na uprawnieniach(podstawowe wolnoci i prawa, rwno)
Podejcie oparte na obowizkach, normach(prokreacja, ochrona dzieci, obowizki
rodzicielskie)
Podejcie oparte na cnotach i wartociach
.......
Zastpcze macierzystwo definicja
Macierzystwem zastpczym nazywamy sytuacj, w ktrej kobieta decyduje si na
zajcie w ci i urodzenie dziecka w celu przekazania praw rodzicielskich na inn
osob lub osoby.
Wyrnia si nastpujce rodzaje macierzystwa zastpczego:
1) Pene macierzystwo zastpcze: gdy kobieta majca urodzi dziecko zostaje
sztucznie zapodniona nasienie mczyzny, ktry chce by ojcem socjologicznym
dziecka bd anonimowego dawcy wwczas matka nosicielka(biologiczna) jest
zarazem matka genetyczn, ale nie jest matka socjologiczn; matka nosicielka i
zarazem dawczyni komrki jajowej
2) Czciowe macierzystwo zastepcze: gdy do macicy kobiety majcej urodzi
dziecko zostaje wszczepiony cudzy embrion..............
Moliwe konflikty prawne:
Z punktu widzenia prawa polskiego matk jest zawsze kobieta, ktra rodzi dziecko
B. Wyobramy sobie, ze surogatka
C. Surogatka czciowa nie chce wyda dziecka rodzicom genetycznym; co decyduje
o wizi rodzicielskiej geny, cia, wychowanie?(sprawa Johnson v. Calvert)(art.
61 z indeksem 9 k.r.o. wi biologiczna, uzasadnienie sd orzek na rzecz
rodzicw genetycznych USA w Polsce najwaniejsza jest wi
biologiczna(bardziej praktyczne)
D. Ani surogatka, ani zamawiajcy nie chc dziecka, dawcami gamet osoby trzecie
dziecko niczyje (in re marriage od Buzzanca, intencja powoania na wiat
zainicjowali ten proces oni powinni wychowywa to dziecko)
E. Wyobramy sobie, e dziecko, ktre zgodnie z umow rodzi surogatka okazuje si
niepenosprawne i rodzice socjologiczni odstpuj od umowy, nie chc uzna

57

dziecka, twierdzc, e nieodwracalne szkody zdrowotne dziecka wynikaj z winy

matki zastpczej. Surogatka przyja zapat za wykonanie umowy
F. Wyobramy sobie
Prawne aspekty umowy o zastpcze macierzystwo przedmiot umowy oraz prawa i
obowizki stron

Dziecko jako przedmiot umowy - nie moe by handel ludmi wtedy, ( bardziej
zrzeczenie si praw rodzicielskich do dziecka w Polsce niemoliwe)
Czynnoci zwizane z zajciem w ci i urodzeniem dziecka jako przedmiot
umowy(usuga zwizana z udostpnieniem wasnego ciaa i podjciem si
okrelonych czynnoci) - tutaj jeli matka biologiczna chciaaby dziecko to nie moe
bo ona udostpnia swj brzuch, tak samo nie mona si domaga od niej zwrotu
pienidzy, bo ona swoj umow wykonaa udostpniajc brzuch
Dodatkowe ustalenia umowne:

Argumenty:
Za:
-uyteczno spoeczna(dobrowolne umowy, wszyscy zyskuj)
-wolno(swoboda zawierania umw; swoboda rozporzdzania swoim ciaem; ochrona
prywatnoci)
Przeciw:
-deontologia(uprzedmiotowienie dziecka i kobiety)
-etyka cnt(idea macierzystwa, rodzicielstwa sprzeczna z intuicjami moralnymi;
podobiestwo do patnej adopcji i handlu ludmi; powikanie relacji rodzicielskich, wbrew
dobru dziecka)

Prokreacja medycznie wspomagana: urodzenie jako szkoda

Art. 4a: przerwanie ciy moe by dokonane wycznie przez lekarza, w przypadku gdy:
1) Cia stanowi zagroenie dla ycia lub zdrowia kobiety ciarnej(nieograniczone
czasowo); - kryteria terapeutycznych
2) Badania prenatalne lub inne przesanki medyczne wskazuj na due
prawdopodobiestwo cikiego i nieodwracalnego upoledzenia plodu albo
nieuleczalnej choroby zagraajcej jego yciu(zdolno przeycia) - Kryteria
eugeniczne
Problemy prawno etyczne
58

-kryteria terapeutyczne
-kryteria eugeniczne
Problem decyzji i procedury odwoawczej , problem dostpu do bada prenatalnych
- Europejski Trybuna Praw Czowieka: Tysic v. Poland(2007)(przyznano Alicji Tysic
odszkodowanie), Z v Poland(2008), R.R. v. Poland(2011) prawdopodobiestwo urodzenia z
chorob Turnera : znw wygraa, S& T v. Poland
-wyrok SN z dnia 12 czerwca 2008 r., II CSK 16/08(w sprawie Renaty R.) prawo do informacji
a prawo do aborcji; pd czci matki? te dwa prawa s od siebie niezalene badania
prenatalne mona przeprowadza nawet gdy nie mona ju usun podu.
Ochrona podu w prawie karnym:
....
....
Kazus z wypadkiem samochodowym kobiety w ciy
-pastwo Koycho i Agnieszka Flakus(2008)
- wypadek samochodowy w zaawansowanej cizy(tuz przed porodem)
-dziecko rodzi si martwe(2,5 kg, w peni rozwinite, zdolne do samodzielnego ycia) akt
urodzenia i akt zgonu
-....
J.J. Thomson i argument w sprawie aborcji
Konflikt dbr czy mam obowizek powici si dla ratowania cudzego ycia?
Kazus z wirtuozem skrzypiec i Towarzystwem Mionikw Muzyki
a) Kazus hemofilii
b) Kazus guchoty wrodzonej
Czy urodzenie moe by szkod?
The harm principle(zasada krzywdy)
...jedynym celem, dla osigniecia ktrego ma sii prawo sprawowa wadz nad czonkiem
cywilizowanej spoecznoci wbrew jego woli, jest zapobieenie krzywdzie innych...
John Stuart Mill
Wyrzdzenie szkody
Test pogorszenia: sytuacja B bya lepsza przed dziaaniem A
Test kontrfaktycznoci: sytuacja B byaby lepsza gdyby nie dziaanie A

59

=a wyrzdza szkod B jeli tylko jego bezprawne dziaanie czyni B gorzej sytuowanym ni w
sytauacji, w ktrej by si znalaz, gdyby wszystko potoczyo si zgodnie z normalnie..............

Szkody przedurodzeniowe
Prenatalne(szkoda pojawia si midzy poczciem a urodzeniem)
Prekoncepcyjne(szkoda pojawia si przed poczciem)
Art. 446
Roszczenia z tytuu zego ycia, zego urodzenia, zego poczcia
-wrongful life: roszczenie odszkodowawcze dziecka w zwizku z przyjciem na wiat w stanie
pokrzywdzenia, tj. wadami genetycznymi
-wrongful birth: roszczenie rodzicw(j.w.) - gdy rodzice zostali wprowadzeni w bad
-wrongful conception: roszczenie rodzicw( gdy rodzi si niechciane dziecko - kwestia
antykoncepcji)

-sprawa pastwa Wojnarowskich(wyrok SN z 11 stycznia 2006), uznanie wrongful birth,

odrzucenie wrongful life przez Sd

60