Sownik EBM

Sownik podstawowych poj

ABI (absolute benefit increase, bezwzgldne zwikszenie korzyci): Bezwzgldna rnica pomidzy
prawdopodobiestwem wystpienia korzystnego punktu kocowego w grupie eksperymentalnej i w grupie kontrolnej.
Okrela, o ile zwikszyo si prawdopodobiestwo wystpienia korzystnego punktu kocowego.
ARI (absolute risk increase, bezwzgldne zwikszenie ryzyka): Bezwzgldna rnica pomidzy ryzykiem w grupie
eksperymentalnej i w grupie kontrolnej. Okrela, o ile zwikszyo si ryzyko wystpienia niekorzystnego punktu
kocowego w wyniku ekspozycji na dany czynnik lub interwencj.
ARR (absolute risk reduction, bezwzgldne zmniejszenie ryzyka): Bezwzgldna rnica pomidzy ryzykiem w
grupie kontrolnej i ryzykiem w grupie eksperymentalnej. Okrela bezwzgldn wielko "usunitego" ryzyka. Pojcie
stosowane w badaniach, w ktrych ekspozycja na dany czynnik lub interwencj zmniejsza prawdopodobiestwo
wystpienia niekorzystnego punktu kocowego. W pimiennictwie spotyka si take uywany zamiennie z ARR skrt
RD (risk difference, rnica ryzyka).
badanie kliniczno-kontrolne: Badanie obserwacyjne, w ktrym poszukuje si zwizku midzy dan ekspozycj a
wystpieniem okrelonego punktu kocowego, porwnujc retrospektywnie ekspozycj (odsetek naraonych) w grupie
osb, u ktrych punkt kocowy wystpi, z ekspozycj w odpowiednio dobranej grupie osb kontrolnych, u ktrych
punkt kocowy nie wystpi.
badanie kliniczno-kontrolne zagniedone: Badanie kliniczno-kontrolne, w ktrym w prospektywnie obserwowanej
kohorcie identyfikuje si wszystkie osoby, u ktrych wystpi punkt kocowy i dla kadej dobiera si z tej samej kohorty
jedn lub wicej osb kontrolnych, u ktrych punkt kocowy nie wystpi. Nastpnie porwnuje si ekspozycj (odsetek
naraonych) w obu grupach.
badanie kohortowe: Badanie obserwacyjne, w ktrym ocenia si prospektywnie wystpienie okrelonego punktu
kocowego w grupach (kohortach) osb naraonych i nienaraonych na dany czynnik lub interwencj, u ktrych ten
punkt kocowy na pocztku obserwacji nie wystpowa. W badaniu kohorty historycznej grupy naraona i nienaraona
s identyfikowane w przeszoci i "obserwowane" ku teraniejszoci pod wzgldem wystpowania punktu kocowego.
badanie obserwacyjne: Badanie, w ktrym opisuje si lub analizuje okrelone zdarzenia, przy czym ekspozycja na dany
czynnik lub interwencj nie zaley od protokou badania. Do bada obserwacyjnych zalicza si badania analityczne
(kohortowe, kliniczno-kontrolne i przekrojowe) oraz badania opisowe (opis przypadku lub serii przypadkw; w
przeciwiestwie do bada analitycznych nie maj grupy kontrolnej, nie pozwalaj wic wyciga wnioskw o zwizkach
przyczynowo-skutkowych).
badanie przekrojowe: Badanie zwizku midzy wystpowaniem okrelonej choroby a ekspozycj na dany czynnik w
okrelonej populacji i jednym punkcie czasowym. Ekspozycj i wystpienie punktu kocowego (choroby) ocenia si
jednoczenie, w przeciwiestwie do bada kliniczno-kontrolnych (wychodzi si od punktu kocowego i wstecz ocenia
ekspozycj) i kohortowych (wychodzi si od ekspozycji i prospektywnie ocenia wystpowanie punktu kocowego).
badanie w ukadzie naprzemiennym: Badanie, w ktrym wszystkie osoby s poddane zarwno interwencji
eksperymentalnej, jak i kontrolnej, a kolejno interwencji u kadej osoby moe by losowa lub nie. Natomiast w
badaniu w ukadzie rwnolegym cz pacjentw jest poddana wycznie interwencji eksperymentalnej, a cz wycznie interwencji kontrolnej.
badanie z randomizacj: Badanie, w ktrym pacjentw przydziela si losowo do grupy eksperymentalnej poddawanej
ocenianej interwencji albo do grupy kontrolnej, a nastpnie obserwuje wystpowanie okrelonych punktw kocowych.
Ten rodzaj bada jest szczeglnie przydatny do oceny skutecznoci i bezpieczestwa interwencji profilaktycznych i
leczniczych, i uznawany za najbardziej wiarygodny. (P. te randomizacj)
Cl (confidence interval, przedzia ufnoci): Okrela stopie precyzji (a raczej braku precyzji) danego oszacowania.
Zwykle podaje si 95% Cl, czyli przedzia, w ktrym z 95% pewnoci znajduje si prawdziwa warto danego
parametru (np. RRR, NNT itd.) w badanej populacji. Jeli w tym przedziale zawarte jest O dla rnicy ryzyka a 1 dla
ryzyka wzgldnego albo ilorazu szans, to jest to rwnoznaczne z brakiem istotnoci statystycznej danego wyniku (p
>0,05). Forma przedstawiania wynikw niosca wicej informacji ni poziom istotnoci statystycznej (warto p), gdy
dodatkowo informuje o najbardziej prawdopodobnej wielkoci, kierunku i zakresie moliwych wartociach
zaobserwowanego efektu.
czuo: Odsetek osb chorych, u ktrych wynik testu wykrywajcego dan chorob jest dodatni. Jest miar zdolnoci
testu do wykrycia choroby.
HR (hazard ratio, hazard wzgldny): Pod wzgldem interpretacyjnym pojcie analogiczne do RR. Jest wynikiem
analizy krzywych lub tabeli p rzy wal n o i. Okrela wzgldne prawdopodobiestwo zajcia jakiego zdarzenia w
badanych grupach w okrelonym czasie przy zaoeniu, e zdarzenie to do tej pory nie wystpio (w uproszczeniu:
okrela cz ryzyka podstawowego "pozosta" po interwencji).
ITT (analiza ITT, intention-to-treat analysis, analiza wynikw w grupach wyodrbnionych zgodnie z
zaplanowanym leczeniem): Analiza wystpienia punktw kocowych w grupach, do ktrych badane osoby byty
wyjciowo przydzielone przez randomizacj, niezalenie od tego czy ostatecznie zostay poddane zaplanowanej
interwencji, czy nie. Metoda ta pozwala zachowa istot randomizacji, czyli wyjciow rwnowag znanych i
nieznanych czynnikw rokowniczych midzy grupami. Natomiast w analizie wynikw w grupach wyodrbnionych
zgodnie z protokoem badania grupy tworz tylko osoby, ktre faktycznie zostay poddane (grupa eksperymentalna) i
niepoddane (grupa kontrolna) badanej interwencji; w takiej sytuacji wiarygodno wynikw jest podwaalna, poniewa

nie ma pewnoci co do wyjciowego podobiestwa porwnywanych grup szczeglnie pod wzgldem nieznanych
czynnikw rokowniczych.
LR (like/ihood ratio, wskanik wiarygodnoci): Iloraz prawdopodobiestwa otrzymania danego wyniku testu u osoby
z danym stanem zdrowotnym (chorob) i prawdopodobiestwa otrzymania tego samego wyniku u osoby bez tego stanu.
Okrela stopie, w jakim wynik testu zmienia szans (prawdopodobiestwo) obecnoci danej choroby u konkretnej
osoby.
metaanaliza: Ilociowa synteza wynikw wszystkich wiarygodnych bada dotyczcych tego samego pytania
klinicznego (podobne: badana populacja, interwencja i punkty kocowe lub oceniane zmienne) za pomoc odpowiednich
metod statystycznych.
NNH (number needed to harm): Liczba pacjentw, ktrych poddanie okrelonej interwencji przez okrelony czas
wie si z wystpieniem jednego dodatkowego niekorzystnego punktu kocowego (np. stosowanie leku X u 20 chorych
przez 5 lat wie si z wystpieniem 1 dodatkowego udaru mzgu; NNH = 20 na 5 lat). NNH wylicza si jako
odwrotno ARI (1/ARI).
NNT (number needed to treat): W badaniach, w ktrych oceniana interwencja zmniejsza prawdopodobiestwo
wystpienia niekorzystnego punktu kocowego - liczba pacjentw, ktrych trzeba podda danej interwencji przez
okrelony czas, aby zapobiec jednemu niekorzystnemu punktowi kocowemu (np. stosowanie leku Y u 100 chorych
przez 2 lata zapobiega 1 zawaowi serca; NNT = 100 na 2 lata); NNT wylicza si jako odwrotno ARR (1/ARR). W
badaniach, w ktrych oceniana interwencja zwiksza prawdopodobiestwo wystpienia korzystnego punktu kocowego
- liczba pacjentw, ktrych trzeba podda danej interwencji przez okrelony czas, aby uzyska jeden dodatkowy
korzystny punkt kocowy; w takim przypadku NNT wylicza si jako odwrotno ABI (1/ABI).
OR (odds ratio, iloraz szans): Iloraz szansy wystpienia okrelonego stanu klinicznego w grupie eksponowanej na dany
czynnik lub interwencj i szansy wystpienia tego stanu w grupie nieeksponowanej (kontrolnej). W badaniach klinicznokontrolnych moe to by iloraz szansy naraenia na potencjalny czynnik sprawczy w grupie, w ktrej okrelony punkt
kocowy wystpi, i szansy naraenia na ten sam czynnik w grupie kontrolnej. Szansa to stosunek prawdopodobiestwa
wystpienia okrelonego stanu klinicznego do prawdopodobiestwa jego niewystpienia w danej grupie.
p: Prawdopodobiestwo, z jakim zaobserwowana lub wiksza rnica pomidzy badanymi grupami moe by dzieem
przypadku, przy zaoeniu e w rzeczywistoci rnica ta nie istnieje. W przeciwiestwie do przedziau ufnoci nie
informuje o najbardziej prawdopodobnej wielkoci, kierunku i zakresie moliwych wartoci zaobserwowanej rnicy.
placebo: Interwencja (substancja lub zabieg) pozbawiona bezporedniego dziaania biologicznego, majca stworzy u
pacjenta (i badaczy) wraenie, e otrzymuje on leczenie.
prba otwarta: Badanie, w ktrym pacjenci i badacze znaj przynaleno do grupy eksperymentalnej albo kontrolnej.
prba podwjnie lepa: Zwyczajowo oznacza badanie, w ktrym ani sam pacjent, ani badacze nie wiedz, jakiej
interwencji (eksperymentalnej czy kontrolnej) jest on poddany. Jest to okrelenie nieprecyzyjne i wymaga
dokadniejszego opisania w metodyce badania, poniewa o przynalenoci do grupy eksperymentalnej albo kontrolnej
mog oprcz pacjentw nie wiedzie: osoby kwalifikujce pacjentw do badania, zesp leczcy, osoby oceniajce lub
potwierdzajce wystpienie punktw kocowych, a take osoby analizujce wyniki.
prba pojedynczo lepa: Zwyczajowo oznacza badanie, w ktrym tylko pacjenci nie wiedz, jakiej interwencji
(eksperymentalnej czy kontrolnej) s poddani.
przegld systematyczny: Jakociowy przegld wszystkich bada dotyczcych tego samego pytania klinicznego
(podobne: badana populacja, interwencja i punkty kocowe), z uyciem odpowiednich metod zmniejszajcych bd
systematyczny. Moe obejmowa metaanaliz (p. wyej).
punkt kocowy: Okrelona zmiana w stanie zdrowia (np. zawa serca, zgon, ustpienie blu itp.) mogca zaj u osoby
uczestniczcej w badaniu, ktrej wystpienie albo niewystpienie moe si wiza z ekspozycj na okrelony czynnik
lub interwencj. Na podstawie rnicy w czstoci wystpowania punktw kocowych w badanych grupach porwnuje
si skuteczno i bezpieczestwo rnych interwencji (np. lekw lub zabiegw).
randomizacja: Proces polegajcy na losowym przydziale uczestnikw badania do grupy eksperymentalnej i grupy
kontrolnej. Jego celem jest uzyskanie grup podobnych pod wzgldem wszystkich czynnikw rokowniczych (zwaszcza
tych nieznanych) z wyjtkiem stosowanej interwencji (p. te badanie z randomizacj). Aby cel ten zosta osignity,
randomizacja powinna zosta przeprowadzona we waciwy sposb i z utajeniem, tzn. badacz wczajcy pacjentw do
badania nie moe wiedzie, do ktrej grupy zostanie przydzielony kolejny pacjent.
RB (relative benefit, korzy wzgldna): Iloraz prawdopodobiestwa wystpienia danego korzystnego punktu
kocowego w grupie eksperymentalnej i tego prawdopodobiestwa w grupie kontrolnej. Okrela stopie zwikszenia
prawdopodobiestwa wystpienia podanego punktu kocowego.
RBI (relative benefit increase, wzgldne zwikszenie korzyci): Cz prawdopodobiestwa wystpienia korzystnego
punktu kocowego "dodana" w wyniku zastosowania interwencji. Iloraz "dodanej" korzyci (rnicy korzyci [ABI]) i
korzyci w grupie kontrolnej.
RR (relative risk, ryzyko wzgldne): W badaniach skutecznoci i bezpieczestwa interwencji (lekw, zabiegw) jest to
iloraz prawdopodobiestwa wystpienia okrelonego punktu kocowego w grupie eksperymentalnej, w ktrej stosuje si
ocenian interwencj i tego prawdopodobiestwa w grupie kontrolnej. RR okrela tu, jaka cz ryzyka podstawowego
"pozostaa" po interwencji. W badaniach zwizkw przyczynowo-skutkowych (np. dotyczcych rokowania) jest to,
analogicznie, iloraz prawdopodobiestwa wystpienia okrelonego punktu kocowego w grupie, w ktrej wystpuje
dany czynnik i tego prawdopodobiestwa w grupie kontrolnej.

RRI (relative risk increase, wzgldne zwikszenie ryzyka): Cz prawdopodobiestwa (ryzyka) wystpienia
niekorzystnego punktu kocowego "dodana" w wyniku zastosowania okrelonej interwencji (leku lub zabiegu). Iloraz
ryzyka "dodanego" (czyli rnicy ryzyka [ARI]) i ryzyka w grupie kontrolnej. Pojcie stosowane w badaniach, w
ktrych oceniana interwencja zwiksza prawdopodobiestwo wystpienia niekorzystnego punktu kocowego (np.
powikania leczenia).
RRR (relative risk reduction, wzgldne zmniejszenie ryzyka): Cz prawdopodobiestwa (ryzyka) wystpienia
niekorzystnego punktu kocowego "usunita" w wyniku zastosowania okrelonej interwencji (leku lub zabiegu). Iloraz
bezwzgldnej rnicy ryzyka midzy grup kontroln i eksperymentaln (ARR) oraz ryzyka w grupie kontrolnej.
Ryzyko "pozostae" (RR) i ryzyko "usunite" (RRR) dopeniaj si do jednoci (RR + RRR = 1).
SMD (standardized mean difference, standaryzowana rednia rnic): Metoda stosowana w metaanalizie do
wsplnego oszacowania efektu danej interwencji ocenianego w poszczeglnych badaniach za pomoc rnych
instrumentw pomiarowych (np. zmniejszenia natenia blu ocenianego w rnych skalach).
swoisto: Odsetek osb zdrowych, u ktrych wynik testu wykrywajcego dan chorob jest ujemny. Jest miar
zdolnoci testu do potwierdzenia nieobecnoci choroby.
warto predykcyjna wyniku dodatniego: Prawdopodobiestwo, e u osoby z dodatnim wynikiem testu choroba, ktr
ten test wykrywa, rzeczywicie wystpuje (odsetek osb z dodatnim wynikiem testu, u ktrych dana choroba jest
obecna).
warto predykcyjna wyniku ujemnego: Prawdopodobiestwo, e u osoby z ujemnym wynikiem testu choroba, ktr
ten test wykrywa, rzeczywicie nie wystpuje (odsetek osb z ujemnym wynikiem testu, u ktrych dana choroba jest
nieobecna).
WMD (weighted mean difference, rednia waona rnic): Metoda stosowana w metaanalizie do wsplnego
oszacowania efektu danej interwencji w poszczeglnych badaniach, w ktrych efekt mierzono w tej samej skali cigej.
Przy okrelaniu redniej wielkoci efektu waga przypisana wynikom poszczeglnych bada zaley od ich precyzji.
Zoty standard: test referencyjny, z ktrym badany test si porwnuje. Test referencyjny to przewanie takie badanie,
ktrego wykonanie wie si z niewygod, ryzykiem lub znacznym kosztem - w przeciwnym wypadku nie byoby
potrzeby wygodniejszego, bezpieczniejszego lub taszego testu, ktry miaby ten test referencyjny zastpi.