Warszawskie Studia Teologiczne

XVIII/2005, 209-220

Ks. Grzegorz BERESZYSKI

TRZECIE WYDANIE MSZAU RZYMSKIEGO

PREZENTACJA ZMIAN
Tre: 1. Jubileuszowa pamitka; 2. Wprowadzenie pogbione teologicznie; 3. Proprium de Tempore;
4. Ordo Miss; 5. Pozostae czci mszau.

1. Jubileuszowa pamitka
Spord wszystkich ksig liturgicznych msza jest ksig najwaniejsz1. W
niej znajdujemy modlitewny zapis tego, w co wierzymy i postulat, jak y wedug wyznawanej wiary. Jest wic dokumentem wiary i jej szko. Tak byo od pocztku, gdy
po trzech wiekach charyzmatycznej improwizacji, pojawiy si lune arkusze z
pojedynczymi formularzami, zwane libelli, ktre pieczoowicie zebrano i poczono
w znakomitych sakramentarzach, odzwierciedlajcych pobono staroytnego Kocioa, a po wieki rednie, kiedy z bogatej kolekcji ksig liturgicznych wyodrbniono teksty potrzebne do Eucharystii i stworzono msza2. Dlatego kade nowe wydanie
mszau jest w yciu Kocioa doniosym wydarzeniem.
Na Wielkanoc 2002 r. ukazaa si dugo oczekiwana trzecia edycja posoborowego
Mszau Rzymskiego. Spodziewany by na Rok Jubileuszowy 2000, aby pozosta jako
pamitka po tym doniosym wydarzeniu. Podobnie byo z edycj poprzedni ogoszon
w Roku witym 1975. Mwi o tym dekret promulgujcy ksig3. Jakkolwiek papie
Jan Pawe II, po ponad 10 latach pracy Kongregacji ds. Kultu Boego i Dyscypliny
Sakramentw, zaaprobowa now ksig ju 10 kwietnia 2000 r., to jednak trafia ona
na pki Wydawnictwa Watykaskiego z dwuletnim opnieniem.
W Roku Jubileuszowym ukazao si jedynie Oglne Wprowadzenie, ktre pniej
zostao jeszcze poprawione w wielu miejscach. Opnienie spowodowao kilka
czynnikw4. Podstawowym byy trudnoci redakcyjne, zwizane z zamieszczeniem
1

B. NADOLSKI, "Przedmowa", w: Msza Ksig ycia chrzecijaskiego, red. B. NADOLSKI, Warszawa 1989, 5.
2

M. MATUSZEWSKI, "Abymy podejmowali posug wobec ubogich. Opcja na rzecz biednych w Mszale
Rzymskim", w: Ubogich zawsze macie, red. J. GOBIEWSKI P. KLIMEK, Warszawa 2003, 161.
3

Rozpoczynaj go sowa: Tertio ineunte millennio ab Incarnatione Domini, editionem Missalis Romani novam parare visum est. MR 2002, 7.
4

Szerzej na temat perypetii z opnieniem edycji: J. MIAZEK, "Trzecie wydanie Mszau Rzymskiego
Pawa VI", WST 16(2003) 181-183.

210

KS. GRZEGORZ BERESZYSKI

w ksidze licznych tekstw z zapisem nutowym, co jest jedn z zasadniczych nowoci

mszau o wymiarze ekumenicznym. Teraz, podobnie jak w Kociele Wschodnim, bdzie mona piewa ca liturgi mszaln. Oficjalna prezentacja ksigi odbya si
dopiero 23 marca 2002 r. Dokona jej wczesny Prefekt Kongregacji ds. Kultu Boego
i Dyscypliny Sakramentw kard. Georgio Medina Estevez5.
Dlaczego co pewien czas Koci otrzymuje nowy msza? Czy dlatego, e do poprzednich wyda zakrady si bdy? Powd jest inny. Skoro msza jest ksig ycia
chrzecijaskiego, sformuowania podanych w nim modlitw, zmieniaj si wraz ze
zmian sposobu wyraania wiary przez kolejne pokolenia. Przygotowujc
ksig Koci zachowuje ewangeliczn zasad wydobywania ze skarbca rzeczy nowych i starych. Przechowuje w mszale teksty antyczne i liturgiczne pery caej tradycji
Kocioa, a jednoczenie ogarniajc teraniejszo i zwracajc si ku przyszoci,
wzbogaca zbir o nowe kompozycje. Ponadto cigle potrzeba rewizji zamieszczonych tekstw i ich nowej redakcji, uwzgldniajcej ewolucj jzyka teologicznego
oraz potrzeby i problemy wspczesnoci6. Wreszcie, od czasu wydania poprzedniego
mszau, zaistniaa konieczno uwzgldnienia posoborowego procesu rozwoju ycia
liturgicznego. Chodzi tu nie tylko o wprowadzenie nowych formularzy mszalnych,
czy wpisanie do kalendarza nowych witych, ale te o zgodno mszau ze
wskazaniami nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, a take z nowymi edycjami innych ksig liturgicznych oraz dokumentw Stolicy Apostolskiej, wydanych po 1975
roku. Np. w liturgii mszy za nowoecw pomijamy obecnie akt pokuty, a zawsze
piewamy hymn Chwaa. Poszerzono Bogosawiestwo nowoecw, wypowiadane
po Modlitwie Paskiej, o wezwanie epikletyczne i polecono opuszcza embolizm
Wybaw nas, Panie oraz Modlitw o pokj.
W najnowszym wydaniu mszau nie ma zbyt powanych zmian w samych tekstach euchologijnych7. Odstpiono od pierwotnego zamysu wzbogacenia ksigi o
nowe modlitwy. Zamianie oracji w niektrych formularzach przywiecay zazwyczaj
powody teologiczne, albo pragnienie wzbogacenia zbioru o modlitwy pochodzce z
mszaw innych rytw Kocioa Zachodniego. Std decyzj na uyciu jakiego wyraenia poprzedzia niekiedy kilkuletnia dyskusja teologiczna8. W wikszoci modlitw zmiany polegaj jedynie na drobnych korektach, a jeszcze czciej na zamianie samej doksologijnej konkluzji. W niektrych oracjach, ktre do tej pory koczyy si Per Christum dominum nostrum, zamieniono konkluzj na Qui tecum, aby
bardziej harmonizowaa z treci modlitwy. Warto podkreli, e kiedy w Polsce przygotowywano msza w jzyku ojczystym na podstawie drugiej edycji aciskiej z
1975 r., ju wtedy poprawiono zakoczenia niektrych oracji.
5
6

Notiti 38 (2002) 454-463.

E. CATTANEO, "La tradizione liturgica alla luce della coppia semantica ricevere trasmettere", w: Il
messale romano. Tradizione, traduzione, adattamento, red. C. GIRAUDO, Roma 2003, 9-36.
7
Wszystkie zmiany euchologijne omawia: M. BARBA, "Il Temporalne, lOrdo Miss e il Santorale
del nuovo Missale Romanum", Ephemeridies Liturgicae 116(2002) 320-366.
8
Najbardziej znamiennym przykadem jest powrt terminu dusza w kilku modlitwach formularzy
na msze za zmarych. Por. M. BARBA, "Il ritorno della anima nelleucologia delle Miss defunctorum",
Ecclesia Orans 20(2003) 209-233.

TRZECIE WYDANIE MSZAU RZYMSKIEGO

211

O wiele czciej ingerowano w nowym mszale w teksty antyfon, zwaszcza w czci nazwanej Commune de Sanctis, podajcej teksty na msze wsplne o witych. Konieczno korekty antyfon zaczerpnitych z Pisma w. wynika z faktu opublikowania
nowego brzmienia Wulgaty. Podobnie postpiono wczeniej z teksami biblijnymi zamieszczonymi w Liturgii Godzin, publikujc w 1985 r. drugie wydanie wzorcowe.
Oczywicie to nie wszystkie nowoci trzeciej edycji ksigi9. Nie zatrzymujc si
na szczegach, moemy powiedzie, e nowy msza nie jest ksig na nowo zredagowan, ale jedynie poprawion i dopracowan.

2. Wprowadzenie pogbione teologicznie

Na wydanie nowego mszau w jzyku polskim przyjdzie nam jeszcze poczeka kilka lat. Ale ju obecnie mamy do dyspozycji Oglne Wprowadzenie do Mszau Rzymskiego, zatwierdzone przez Stolic Apostolsk i dekretem Prymasa Polski wprowadzone w ycie w rod Popielcow 25 lutego 2004 r. Ju teraz powinnimy sprawowa
liturgi mszaln wedug podanych w nim norm. W Licie Apostolskim Mane nobiscum Domine, Jan Pawe II zachca wszystkich kapanw, aby w roku eucharystycznym solidnie przestudiowali ten dokument we wsplnotach parafialnych (nr 17)10.
Nie sposb w krtkim artykule omwi wszystko, co jest nowoci Wprowadzenia. Jego prezentacji dokonao ju wielu polskich liturgistw11. Zostao ono przeredagowane i poszerzone. Poprzednie podawao normy zwizane ze sprawowaniem sakramentu Eucharystii w 341 punktach, obecnie jest ich a 399, rozmieszczonych w dziesiciu rozdziaach. Zwrmy uwag tylko na niektre.
Wprowadzenie jeszcze mocniej podkrela warto milczenia (nr 45), ktre powinno towarzyszy sprawowaniu witych czynnoci i panowa nad ca
przestrzeni sakraln, wcznie z zakrysti. Liturgia nie moe by przegadana.
Uczestniczc w niej mamy przecie usysze wewntrzny gos, rozbrzmiewajcy
w duszy czowieka. Std Wprowadzenie przypomina o wielkim poytku, jaki przynosi
medytacyjne milczenie po czytaniach biblijnych i wygoszonej homilii (nr
56). Rezygnacja z momentw milczenia i wszelka forma popiechu zawsze utrudnia
skupienie i spyca nasze uczestnictwo.
Przy tej okazji warto zauway, e wci z niedostatecznym szacunkiem celebrujemy liturgi sowa. Tak atwo powierzamy proklamacj sowa Boego osobie, ktrej
nie pozwolilibymy odczyta ogosze parafialnych. Kiedy lektor czyta natchnione teksty, wdrujemy do konfesjonaw albo wydajemy usugujcym jakie polecenia. Nic
9

Szczegowego porwnania drugiej i trzeciej edycji mszau podj si jeden ze znakomitych liturgistw woskich: M. BARBA, Il Messale Romano. Tradizione e progresso nella terza edizione tipica, Citt
del Vaticano 2004.
10
11

JAN PAWE II, List apostolski Mane nobiscum Domine, Pozna 2004, 17.

Por. S. CICHY, "Krtka prezentacja Missale Romanum 2002", Anamnesis 8(2002) nr 3, 90-92;
H.J. SOBECZKO, "Trzecie wydanie wzorcowe Mszau Rzymskiego", Liturgia Sacra 8(2002) nr 1, 5-9;
MIAZEK, dz. cyt., 183-188.

212

KS. GRZEGORZ BERESZYSKI

wic dziwnego, e wierni spniajcy si na liturgi staj dyskretnie przy wejciu, by

nie przeszkadza w piewie hymnu Chwaa, ale gdy zaczynaj si lektury biblijne
bezceremonialnie szukaj wolnych miejsc. We wszystkich tych zachowaniach
mamy do czynienia z, zapewne niewiadomym, brakiem szacunku dla samego Boga,
ktry pragnie nakarmi swj lud sowem dajcym ycie.
Wrd lektur biblijnych czytanie Ewangelii jest najwaniejsze. Stanowi ono kulminacyjny moment caej liturgii sowa. Powinno wic odbywa si w sposb uroczysty, ukazujcy donioso chwili12. Podczas celebracji uroczystych, w niedziele i waniejsze wita, powinna mie miejsce procesja na wejcie, w ktrej niesie si Ewangeliarz. Jeeli nie ma diakona, czyni to jeden z lektorw, ubrany w alb. Ksig, zoon na rodku otarza, na ktrym nic jeszcze nie powinno si znajdowa, przenosi si
na ambon w otoczeniu akolitw i ministranta nioscego kadzielnic. Najlepiej, jeeli
po odczytaniu Ewangelii moemy umieci ksig, otwart w kierunku wiernych, na specjalnym miejscu w prezbiterium. Nie moemy przenosi jej ponownie na otarz, ani
wynosi do zakrystii. Dlatego jeli nie mamy w prezbiterium specjalnej konsoli na Ewangeliarz, pozostawiamy ksig na ambonie. Podczas samej proklamacji Ewangelii wszyscy uczestnicy powinni si zwrci w stron ambony, okazujc szczegln cze dla
Ewangelii Chrystusa (nr 133). W czasie uroczystych celebracji jedynie biskup moe
udzieli ludowi bogosawiestwa Ewangeliarzem (nr 175).
W tym miejscy wypada przypomnie nr 66 Wprowadzenia, ktry mwi, e z
zasady homili gosi kapan przewodniczcy celebracji. Moe on zleci homili jednemu z koncelebransw lub diakonowi, ale nigdy osobie wieckiej. Tylko w szczeglnych okolicznociach homili gosi biskup lub prezbiter, ktry nie celebruje.
Wiksz uwag zwrcono we Wprowadzeniu na pikno celebracji liturgii. Zaley
ono od wielu czynnikw. Sposobu wykonania czyta, modlitw i pieww, czytelnoci gestw i postaw, jakoci szat i naczy, a take samej przestrzeni sakralnej.
Aby je osign potrzeba wraliwoci na pikno wszystkich usugujcych przy liturgii. W kontekcie tego podkrelono funkcj ceremoniarza i zakrystiana. Nie
tylko w katedrach, ale i w kadej parafii powinien by kto, kto czuwa nad
przygotowaniem liturgii i za ni odpowiada oraz kto, kto troszczy si o czysto
naczy i szat liturgicznych, porzdek w prezbiterium i caej wityni (nr 105a, 106).
Pikno gestw liturgicznych polega na ich czytelnoci. Kade przyklknicie
(zawsze na prawe kolano), albo skon gowy, ma wyglda jak oddanie czci, a nie
potknicie czy spojrzenie na posadzk. Bardzo wanym jest wskazanie nr 274, rozstrzygajce ostatecznie, jak naley si zachowywa w prezbiterium, w ktrym znajduje si tabernakulum. Obecnie wszyscy celebrujcy i usugujcy klkaj
przed przechowywanym w nim Najwitszym Sakramentem tylko na pocztku i kocu liturgii, czyli wchodzc do prezbiterium i opuszczajc je. Centrum stanowi otarz,
na ktrym ponawiana jest Ofiara Chrystusa i na nim ma by skupiona caa uwaga
uczestnikw. Dlatego ju podczas procesji na wejcie idcy nie klkaj nawet wtedy,
kiedy przechodz koo kaplicy z Sanctissimum. Jeeli wic kto przechodzi z jednej
12

Obszerniej na ten temat: B. NADOLSKI, Ewangeliarz wicej ni ksiga wita, Pozna 2000.

TRZECIE WYDANIE MSZAU RZYMSKIEGO

213

strony prezbiterium na drug, wykonuje gboki ukon w stron otarza, a nie w stron
tabernakulum. Gdyby na otarzu byy wite Postacie, przechodzc przed nimi przyklkamy13. W niektrych kocioach Najwitszy Sakrament przechowywany jest w
specjalnej kaplicy. Jest to rozwizanie dogodniejsze, gdy chodzi o sprawowanie liturgii, i stwarzajce o wiele lepsze warunki do prywatnej adoracji.
Okadzenia zostay ujednolicone. Obecnie okadzamy w ten sam sposb, trzema
rzutami kadzielnicy (tribus ductibus): Najwitszym Sakrament, relikwie Krzya w.
i obrazy Pana Jezusa przeznaczone do publicznej czci, a take dary ofiarne, krzy
otarzowy, Ewangeliarz, pascha, celebransa i lud. Dwoma rzutami (duobus ductibus)
okadzamy relikwie i obrazy witych przeznaczone do publicznej czci, jednak tylko
na pocztku celebracji (nr 276-277). Uproszczenie ma pomc przywrci waciw
wymow tej czynnoci, a nie skraca j. Okadzajc dary ofiarne zoone na otarzu,
moemy zamiast trzech rzutw, wykona nad nimi kadzielnic znak krzya. Przed
okadzeniem i po nim wykonujemy gboki ukon w stron okadzanej osoby lub
rzeczy. Nie dotyczy to jednak otarza i okadzanych na nich darw.
Przestrzeni sakralnej powicony jest cay V rozdzia Wprowadzenia. Powinna
by tak zorganizowana, aby uatwi spotkanie z Bogiem, pomc wyciszy si zewntrznie i wewntrznie, skupi, rozmyla, medytowa, kontemplowa14. Jednoczenie przestrze sakralna ma zespala obecnych i pobudza ich do czynnego uczestnictwa. Jest ona dobrze pomylana tylko wtedy, gdy otarz w oczywisty sposb
stanowi jej centralny punkt, ku ktremu spontanicznie zwraca si uwaga zgromadzenia. W nowych kocioach powinien by tylko jeden otarz (nr 303). Jest on
figur jedynego Odkupiciela i jednej Eucharystii. Przy tym otarzu naley sprawowa obrzdy. Od otarza powinien bi blask prostoty. Tymczasem otarze w
naszych kocioach czciej przypominaj kredens, na ktrym nastawiano jak w
secesyjnym salonie, ozdobnych lichtarzy, wazonw z kwiatami, podstawek, ksiek, a nawet gipsowych figurek. Jaki to brak nie tylko dobrego gustu, ale i zrozumienia, czym jest ten st. To jest miejsce, gdzie si ponawia mk Zbawiciela,
gdzie skadamy Jego ywe Ciao i prawdziw Krew. Tu nie ma miejsca na gips,
czy porcelan, nawet gdyby chodzio o figurk Zmartwychwstaego. Jeeli na otarzu przyjmujemy Boga, to najlepiej zostawi na nim tylko Jego15. Na mensie otarza mona umieszcza tylko te przedmioty, ktre s konieczne przy sprawowaniu
Eucharystii (nr 306). Od pocztku ley na nim Ewangeliarz, a od przygotowania
darw wszystko to, co jest potrzebne do liturgii eucharystycznej: kielich, patena,
korpora, puryfikaterz, palka, msza. Na otarzu mona te umieci krzy z wizerunkiem Ukrzyowanego i wiece (dwie, cztery lub sze) oraz mikrofon. Znany
liturgista, ks. Stanisaw Czerwik, ubolewa nad liturgiczn szmir w naszych kocioach. Zamiast wiec mamy zbiorniki na olej udajce wiece. Pascha, ktry
wedug norm liturgicznych musi by prawdziw woskow wiec, najczciej jest
13

S. CZERWIK, Sudzy Chrystusa Szafarze Boych misteriw, Kielce 2004, 169.

14

H. NADROWSKI, "Duch liturgii w przestrzeni kocielnej", Ruch Biblijny i Liturgiczny 3(2003) 210.

15

M. MATUSZEWSKI, "Pikno celebracji przestrze sakralna", Anamnesis 2004, nr 3/38, 76.

214

KS. GRZEGORZ BERESZYSKI

jak plastikow, czy drewnian atrap16. A przecie on oznacza Jezusa Zmartwychwstaego. Nieprawdziwy znak zakamuje to, na co wskazuje.
We Wprowadzeniu uporzdkowano kwesti przyozdabiania otarza kwiatami (nr
305). Obecnie tylko w Wielkim Pocie nie wolno tego czyni. Oczywicie wyjtek stanowi nadal IV niedziela, zwana Laetare oraz uroczystoci i wita przypadajce w
tym okresie. Natomiast w Adwencie dekorujc prezbiterium kwiatami powinnimy
zachowa stosowny umiar, by nie uprzedza penej radoci Narodzenia Paskiego.
Same bukiety kwiatw winny by umieszczone raczej obok otarza, a nie na
nim. Jeeli pozostaje w prezbiterium dawny otarz z nastaw i tabernakulum,
to nie powinien by on specjalnie przyozdabiany.
Podobne zasady dotycz muzyki organowej. W okresie Adwentu nie powinna rozbrzmiewa peni chway nadchodzcej uroczystoci, a w okresie Wielkim Pocie dopuszczona jest tylko dla podtrzymania piewu, z wyjtkiem dni wspomnianych
wczeniej.
Drugim najwaniejszym miejscem w prezbiterium jest ambona. Powinna by solidnie wykonana i podwyszona, bo jest stoem sowa Boego, a nie zwykym
pulpitem pod ksik. Z ambony naley wykonywa czytania, psalm oraz Ordzie
Wielkanocne. Mona te wygasza z niej homili i podawa intencje modlitwy powszechnej. Nie ma na niej miejsca dla komentatora, kierownika chru, czy osoby
wieckiej majcej przemwi do zebranych (nr 309).
Miejsce przewodniczenia, z ktrego rozpoczyna si i koczy liturgi mszaln, pozostaje w wielu naszych kocioach wci niespenionym yczeniem. Tymczasem wedug
Wprowadzenia nie mona mwi o poprawnym prezbiterium, jeli nie ma tego miejsca (nr 310). Najlepiej, gdy jest ono na osi prezbiterium, w jego absydzie. Ukazuje
wwczas natur urzdowego kapastwa, waciwego prezbiterowi. Swoje czynnoci
celebrans wykonuje przecie in persona Christi. Rozmieszczajc w prezbiterium siedzenia dla pozostaych osb, trzeba rozrnia stopnie wice i posug. Nie mona
dopuszcza, by mieszay si miejsca dla koncelebransw i lektorw.
O tym, e najlepszym miejscem dla tabernakulum jest oddzielna kaplica, gdzie
moe si odbywa milczca adoracja, bya ju mowa. W tym miejscu warto tylko
doda, e Wprowadzenie dopuszcza usytuowanie tabernakulum w prezbiterium, nie
wykluczajc dawnego otarza. Nigdy jednak nie moe si ono znajdowa na tym otarzu, na ktrym sprawuje si Eucharysti.

3. Proprium de Tempore
W pierwszej czci mszau podane s formularze mszalne na rok liturgiczny. Celebrowanie tajemnic Chrystusa stanowi podstawowy nurt kultu, ktremu podporzdkowana jest cze witych i inne okolicznoci ycia liturgicznego. W nowej edycji
kady formularz podany jest w caoci, niezalenie od tego, czy dana modli16

S. CZERWIK, "Pikno celebracji eucharystycznej", Anamnesis 2004, nr 1/36, 43.

TRZECIE WYDANIE MSZAU RZYMSKIEGO

215

twa wystpuje tylko w nim, czy powtarza si cyklicznie. Na przykad, w dni powszednie Adwentu Modlitwa nad darami i Modlitwa po Komunii powtarza si kadego
tygodnia, do 16 grudnia wcznie. Pomimo tego, zrezygnowano z drukowania jednego
formularza wsplnego na dzie tygodnia, zawierajcego trzy kolejne Kolekty. Wzorujc
si na dotychczasowych wydaniach w rnych jzykach, midzy innymi polskim,
kady dzie ma teraz swoj stron z penym formularzem.
Zmian w samych tekstach oracji jest niewiele17. Zwrmy uwag na ingerencje bardziej znamienne. W caym okresie Adwentu poprawiono tylko brzmienie niektrych
antyfon i skorygowano tekst dwch Kolekt. W okresie Narodzenia Paskiego
dowartociowano sam uroczysto Epifanii, ktra otrzymaa wasny formularz na
msz wigilijn. Podane w nim modlitwy zaczerpnito z dawnych ksig. Modlitw
nad darami wzito z tzw. Rotulusa z Rawenny. Jest to zwj, podajcy teksty liturgiczne z
okresu V-VII w. Modlitwa po komunii pochodzi z Sakramentarza Gelazjaskiego,
zawierajcego zapis modlitw z tego samego okresu. Dzie 3 stycznia wyznaczono na
wspomnienie dowolne Najwitszego Imienia Jezus. Natomiast formularz na wito
Chrztu Paskiego przewdrowa na koniec caego okresu, aby wyraniej byo wida,
e dzie ten zamyka czas witowania tajemnicy Wcielenia.
W okresie Przygotowania Paschalnego, czyli Wielkim Pocie najistotniejsz nowoci jest przywrcenie Modlitwy nad ludem, jaka bya w mszale trydenckim z
1570 r., zwanym mszaem Piusa V. Wybr modlitw jest jednak obecnie inny, ni w
tamtym mszale. Zostay wzite z rnych ksig. Odkadajc na bok szczegy zwizane z pochodzeniem oracji, warto powiedzie o zasadach posugiwania si nimi. Tylko
w rod Popielcow i w niedziele Wielkiego Postu jestemy zobowizani do ich stosowania. W dni powszednie jest to fakultatywne. Modlitw nad ludem odmawiamy
po pozdrowieniu: Pan z wami i wezwaniu: Pochylcie gowy na bogosawiestwo. Na
czas jej wypowiadania celebrans wyciga rce w gecie epikletycznym w stron ludu,
po czym skada rce i bogosawi, mwic: Bogosawiestwo Boga Wszechmogcego
Ojca, Syna i Ducha witego niech zstpi na was i pozostanie z wami na zawsze. Po
odpowiedzi: Amen, dodajemy wezwanie odsyajce zgromadzonych.
Bardzo ciekawym dodatkiem jest nowa fakultatywna Kolekta na pitek V
tygodnia Wielkiego Postu. Wspominamy w niej boleci Maryi pod krzyem Jezusa.
Przed reform soborow ten pitek by wspomnieniem Siedmiu Boleci Najwitszej
Maryi Panny. W wielu rejonach wiata cze dla Maryi bolejcej pod krzyem
pielgnowano nadal. Nowo skomponowana Kolekta, sankcjonujca potrzeby ludu,
uwiadamia, e jednym z czynnikw ksztatujcych rok liturgiczny jest oddolny nurt
pobonoci wiernych.
Triduum Paschalne nie zawiera wikszych zmian. Rubryki podajce sposb sprawowania poszczeglnych liturgii zostay dopracowane. Teraz mamy jeszcze dokadniejszy opis postpowania. Zgodnie z tym, o czym obszernie powiedziano w licie
Kongregacji ds. Kultu Boego i Dyscypliny Sakramentw z 1988 roku: O przygoto17

Dokadne ich omwienie mona znale w Rivista Liturgica 2003, nr 4: A. LAMERI, Tempo di Avvento e di Natale, 591-594; A. M ENEGHETTI , Tempo di Quaresima e di Pasqua, 595-600; M.
PATERNOSTER, Tempo ordinario e feste del Signore, 601-611.

216

KS. GRZEGORZ BERESZYSKI

waniu i obchodzeniu wit paschalnych, wyakcentowao Wigili Paschaln jako pierwsz msz wielkanocn i najwaniejsz liturgi caego roku. Przypomniano, e za zgod
miejscowego biskupa, wszyscy wierni powinni przyj wtedy Komuni wit pod
obiema postaciami.
Najwicej zmian w tekstach euchologijnych jest w Okresie Wielkanocnym. Wymieniono du ilo Kolekt. W wikszoci wzito je z najznakomitszych sakramentarzy,
zwaszcza gregoriaskiego (Hadrianum). Mamy te modlitwy z mszau trydenckiego.
Uroczysto Wniebowstpienia Paskiego, ktr mona przenosi na VII Niedziel
Wielkanocn, co od niedawna ma miejsce w Polsce, otrzymaa formularz wigilijny.
Zosta zapoyczony z Mszau Paryskiego, wydanego w 1738 r., ktry odzwierciedla
liturgi galijsk. Jest to kolejne miejsce, pokazujce jak bardzo chciano uwzgldni
cae bogactwo testw liturgicznych, rwnie tych nierzymskich, pochodzcych z innych rodzin liturgicznych.

4. Ordo Miss
Zgodnie z zasygnalizowanym ju zamysem umoliwienia piewania caej liturgii
mszalnej (z wyjtkiem cichych modlitw i apologii celebransa) podano zapis nutowy dla
caego tekstu czterech podstawowych Modlitw eucharystycznych (dla Kanonu Rzymskiego mamy a dwie wersje: uroczyst i prost), a nawet dla takich momentw, jak:
wprowadzenie do aktu pokuty, wezwanie: Orate fratres oraz Ecce Agnus Dei.
W nowym Missale Romanum, podobnie jak w poprzednim, w Ordo Miss zamieszczono tylko cztery Modlitwy eucharystyczne. Pozostae, doczone po raz pierwszy, znalazy si w dwch dodatkach. Pierwszy znajduje si po porzdku mszy, w
ktrej uczestniczy tylko jeden usugujcy. Zawiera dwie Modlitwy eucharystyczne o
tajemnicy pojednania oraz Modlitw eucharystyczn, ktra w nowym mszale nosi
tytu Prex eucharistica qu in Missis pro variis necessitatibus adhiberi potest, a ktra w polskim mszale podana jest jeszcze w starej wersji, jako V Modlitwa eucharystyczna. Drugi dodatek, z trzema Modlitwami eucharystycznymi na Msze z udziaem
dzieci znalaz si na kocu ksigi. Rnica w rozmieszczeniu nowych kanonw jest
uzasadniona. Modlitwami z pierwszego dodatku, bd si posugiwa celebransi sprawujcy Eucharysti w jzyku aciskim. Dodatek drugi jest tylko wzorcem dla tumacze na jzyki nowoytne. Trudno sobie wyobrazi Msz acisk dla dzieci. Jak zaznaczy sekretarz Kongregacji, samo umiejscowienie tych nowych kanonw w mszale byo dugo dyskutowane i nie doczekao si jednomylnych rozstrzygni18. Zasady
posugiwania si poszczeglnymi anaforami pozostaj te same. Jedynie przy IV Modlitwie eucharystycznej zaznaczono, e moemy si ni posugiwa w niedziele Okresu
Zwykego (nr 365). Podstawowym postulatem liturgiczno-duszpasterskim pozostaje
oczywicie zadanie korzystania ze wszystkich tekstw, a nie codzienne powtarzanie, a
do znudzenia, Kanonu Hipolita (II Modlitwy eucharystycznej).

18

"Relazione dellEcc.mo Mons. Francesco Pio Tamburrino Arcivescovo Segretario", Notiti 37(2001)
406-461.

TRZECIE WYDANIE MSZAU RZYMSKIEGO

217

Powrmy jeszcze do tzw. V Modlitwy Eucharystycznej, nazywanej niekiedy Kanonem szwajcarskim. Zostaa skomponowana na okoliczno Synodu Kocioa Szwajcarskiego w 1974 r19. Zatwierdzono j w jzykach: francuskim, niemieckim i woskim. Niezamierzonym skutkiem byo rozprzestrzenienie si tekstu w innych krajach. Koci w Polsce przyj t anafor w 1986r. Przyjmowaniu modlitwy
towarzyszya ywa dyskusja nad wartoci i poprawnoci tekstu, zarwno na
paszczynie semantycznej, jak i teologicznej. Znalaza ona gorcych zwolennikw i
zdecydowanych wrogw. Stolica Apostolska zlecia rewizj i now redakcj tekstu.
W 1991 r. opublikowano now wersj acisk, aby bya wzorem dla nowych tumacze. W nowym mszale podano j czterokrotnie, powtarzajc cay tekst w rnych formach tematycznych, ktrych kolejno te ulega zmianie. Prace nad polskim przekadem tej poprawionej anafory trwaj.
W Ordo Missae otrzymujemy jedn now prefacj o mczennikach. Grupa mczennikw jest obecnie najliczniejsz w kalendarzu liturgicznym. Ta prefacja nie jest
kompozycj now, ale pochodzi z Sakramentarza z Werony, poprawniej mwic z
Kodeksu nr 85, odzwierciedlajcego teksty rzymskie z V i VI w. Po zwikszeniu iloci prefacji z 15 w mszale potrydenckim do 87 w drugim wydaniu posoborowym z
1975 roku, nie ma ju potrzeby komponowania kolejnych. Nowo polega na wyposaeniu wikszoci prefacji w zapis nutowy. Otrzymay go wszystkie prefacje wasne,
zwizane z formularzem dnia. Niestety prefacje okresowe, podane w samym Ordo,
takiego zapisu ju nie maj, co moe susznie dziwi. S to przecie prefacje
najczciej uywane.
Gdy chodzi o postaw uczestnikw podczas samej anafory, nowy msza dopuszcza zwyczaj, pielgnowany w niektrych rejonach, e wierni klkaj po zakoczeniu piewu wity i tak pozostaj a do koca Modlitwy eucharystycznej.
Symbol, czyli Wyznanie wiary, podany jest w dwch wersjach. Pierwsza, to dotychczasowy tekst nicejsko-konstantynopolski. Druga to Symbol rzymski, zwany
chrzcielnym, na ktry mwimy czsto Skad Apostolski. Druga forma zalecana jest
zwaszcza w okresie Wielkiego Postu i Wielkanocy oraz podczas mszy z udziaem
dzieci. Poza tymi dwoma Symbolami nie mona uywa innych tekstw20.
Ponadto wyliczmy jeszcze niektre momenty. Jeeli Antyfona na wejcie nie jest
piewana, musimy j recytowa z ludem albo tylko odczyta przed pozdrowieniem
albo po nim, czc j z komentarzem wprowadzajcym. Moemy t funkcj powierzy lektorowi. Sekwencja pozostaje na dotychczasowym miejscu, czyli przed
piewem Alleluja. Wprowadzenie do Modlitwy powszechnej i jej zakoczenie
naley zawsze do gwnego celebransa. Podczas koncelebry kapani podczas wypowiadania sw Paskich maj praw rk wycignit w stron chleba i kielicha,

19

Dokadniejsze omwienie tej anfory: M. MATUSZEWSKI, "Prex eucharistica pro variis necessitatibus
w Missale Romanum 2002", Anamnesis 2003, nr 3/34 26-45.
20

Dyrektorium o Mszach w. z udziaem dzieci, z 1973 roku, dopuszcza w tym miejscu pie zastpujc sam Symbol (nr 31), w ktrej w prostszej formie zawarte s prawdy wiary. Jednak w Polsce Konferencja
Episkopatu takiej pieni nie zatwierdzia.

218

KS. GRZEGORZ BERESZYSKI

jeli si to wyda stosowne (nr 227c). Kocow doksologi moe wygosi gwny
celebrans sam, albo wraz z innymi koncelebransami. Nigdy jednak nie mog si
w ni wcza wierni (nr 236).
Znak pokoju, ktry ma swoj wielk warto, jest zawsze fakultatywny i
powinien by przekazywany z umiarem. Znajdujcy si w prezbiterium nie opuszczaj
go, aby przekaza pokj znajdujcym si w nawie kocioa. Znak pokoju, sam
w sobie bardzo czytelny, przekazujemy w milczeniu. Wprowadzenie dopuszcza jednak
doczenie aklamacji. Przekazujcy znak moe doda: Pokj Paski niech zawsze
bdzie z tob lub Pokj z tob, na co odpowiada si zawsze: Amen (nr 154).
Inny fakultatywny gest w obrzdach komunijnych, wie si z momentem ukazania Eucharystii przed jej przyjciem. Dotychczas celebrans podnosi Hosti nad paten. Teraz moe j ukaza nad kielichem. W ten sposb gest jest peniejszy,
zwaszcza, e coraz czciej Komunia jest udzielana pod obiema postaciami.
Prawo decydowania o okolicznociach podawania Najw. Sakramentu pod obiema
postaciami ma biskup, ktry moe je przekaza proboszczom.

5. Pozostae czci mszau

Zasadnicza zmiana dotyczca Proprium de Sanctis polega na uzupenieniu kalendarza o nowe wspomnienia. Niektre z nich wprowadzi papie do kalendarza ju
wczeniej, w cigu ostatniego wierwiecza. Inne dodano teraz dla lepszego podkrelenia powszechnoci Kocioa. Jeszcze inne powrciy pomimo posoborowego usunicia, poniewa ycie pokazao, e ich kult jest nadal ywy wrd ludu. W rezultacie mamy
w kalendarzu powszechnym 3 nowe wspomnienia obowizkowe21 i 16 dowolnych22.
Ponadto zmieniono dat jednego wspomnienia23. Ju po ukazaniu si nowego mszau papie wczy do kalendarza trzy nowe wspomnienia 24. Uzupenienia te
najlepiej pokazuj, e Koci jest spoecznoci yw, w ktrej koron chway zdobywaj wci nowi ludzie. To sprawia, e kalendarz witych a do koca nie zosta-

21

w. Maksymiliana Marii Kolbego (14 sierpnia), w. mczennikw koreaskich Andrzeja Kim Taegon i Pawa Hong Hasang oraz ich towarzyszy (20 wrzenia), w. mczennikw wietnamskich Andrzeja Dunc-Lac i towarzyszy (24 listopada).
22

Najw. Imienia Jezus (3 stycznia), w. Jzefiny Bakhita, dziewicy (8 luty); w. Wojciecha, biskupa
(23 kwietnia); w. Ludwika Marii Grignion de Montfort, prezbitera (28 kwietnia), NMP Fatimskiej (13
maja), w. mczennikw meksykaskich Krzysztofa Magellanes, prezbitera i towarzyszy (21 maja), w.
Rity z Cascia, zakonnicy (22 maja), w. mczennikw chiskich Augustyna Zhao Rong, prezbitera i towarzyszy (9 lipca), w. Apolinarego, biskupa i mczennika (20 lipca), w. Sarbeliusza Mahkluf, prezbitera
(24lipca), w. Piotra Juliana Eymard, prezbitera (2 sierpnia), w. Teresy Benedykty od krzya, dziewicy i
mczennicy (9 sierpnia), w. Piotra Klawera, prezbitera (9 wrzenia), Najw. Imienia Maryi (12 wrzenia),
w. mczennikw filipiskich Wawrzyca Ruiz i towarzyszy (28 wrzenia), w. Katarzyny Aleksandryjskiej, dziewicy i mczennicy (25 listopada).
23
24

Wspomnienie w. Joanny Franciszki de Chantal przeniesiono z 12 grudnia na 12 sierpnia.

Wspomnienie obowizkowe w. Pio z Pietrelciny (23 wrzenia) i dwa dowolne: w. Jana Diego
Cuauhtlatoatzin (9 grudnia) i NMP z Guadalupe (12 grudnia).

219

TRZECIE WYDANIE MSZAU RZYMSKIEGO

nie zamknity. Wikszo wspomnie podanych w mszale ma jedynie wasn Kolekt.

W nowej ksidze wprowadzono w tej czci a 37 nowych oracji25.
Podobnych zmian, polegajcych na lepszym uporzdkowaniu formularzy, wzbogaceniu tekstw i dodaniu nowych antyfon oraz poprawieniu treci modlitw, dokonano w nastpnych czciach mszau, czyli w mszach wsplnych o witych, mszach
obrzdowych, okolicznociowych i wotywnych. W mszach wsplnych zdecydowanie poszerzono ilo formularzy na msze o Najwitszej Maryi Pannie. Teraz bdziemy ich mieli a jedenacie, z czego 8 przeznaczono na Okres Zwyky. Nowe
modlitwy pochodz gwnie ze Zbioru Mszy o Najwitszej Maryi Pannie, a take ze
wspomnianych ju ksig: Rotulusa z Rawenny i Mszau Paryskiego26. Pord mszy
okolicznociowych i w rnych potrzebach znalazy si ponownie dwa formularze z
Mszau Rzymskiego wydanego w 1962 r. Jest to msza o odpuszczenie grzechw i msza
o uproszenie cnoty czystoci27. Wzrosa te ilo mszy wotywnych z 16 do 19. Dodano jeszcze msz o Miosierdziu Boym, o w. Janie Chrzcicielu i o Najwitszej Maryi Pannie Krlowej Apostow28.
Wreszcie wikszej przejrzystoci doczekay si formularze mszy za zmarych. Do
dotychczasowych trzech zestaww z samymi oracjami dodano nowe antyfony i
w ten sposb utworzono odrbne formularze. Poprawiono kolejno formularzy,
a w wielu przeredagowano same oracje, zwaszcza Kolekty. Dodano nowe modlitwy,
wrd nich Kolekt za zmarego, ktry pracowa w subie Ewangelii.
Naley ywi nadziej, e oczekiwanie na polsk edycj nowego mszau nie bdzie trwao zbyt dugo, a jego wydanie przyczyni si do jeszcze gbszego zrozumienia tajemnic wiary oraz gorliwszego przeywania Eucharystii.

LA TERZA EDIZIONE DI MISSALE ROMANO

Riassunto
Tra i libri liturgici, il Messale il libro pi importante, per questo ogni sua nuova
edizione un evento significativo per la vita della Chiesa. La III edizione postconciliare del Messale Romano comparsa nell anno duemila. Essa non presenta modifiche eccessive per qanto riguarda le preghiere, nonostante siano state cambiate alcune
orazioni per motivi teologici o per arricchirne la raccolta con laggiunta di testi provenienti da messali ai altri riti della Chiesa occidentale. Sono state apportate anche
delle correzioni di tipo stilistico per quanto riguarda alcune antifone.

25

Por. C. MAGNOLI, "Il Proprio dei Santi", Rivista Liturgica 2003, nr 4, 627-635.

26

F. TRUDU, "I Communi e le messe rituale", Rivista Liturgica 2003, nr 4, 627-635.

27

G. DI NAPOLI, "Messe e orazioni pro variis necessitatibus necessitatibus o ad diversa", Rivista Liturgica 2003, nr 4, 649-660.
28

A. DONGHI, "Le messe votive e dei defunti", Rivista Liturgica 2003, nr 4, 661-670.

220

KS. GRZEGORZ BERESZYSKI

La Prefazione alla nuova edizione stabilisce i gesti e gli atteggiamenti del corpo
che lassemblea deve rispettare durante la liturgia, come anche fa riferimento alla dispozione e allarredamento della Chiesa (dello spazio sacro / dellambiente sacro).
Si pone attenzione allars celebrandi. Nella parte riguardante il Propriem de Sanctis
sono state riprese alcune memorie, il calendario stato aggiornato inoltre con delle
nuove, che sottolineano maggiormente la memoria del giorno e luniversalit della
Chiesa.
Nelle messe dal Comune, rituali, votive o per alter necessita, e stato modificato in
alcuni casi o il formulario oppure se ne cambiato lordine.
Il seguente riesame del contenuto del nuovo messale di certo ha influito decisamente ad una migliore comprensione dei misteri della fede, come anche a vivere pi
intensamente lEucarestia.