Szkoa Gwna Handlowa

Pytania na egzamin magisterski z ekonomii

Wstp
1. Co to jest ekonomia? Omw cel i metod pracy ekonomistw.
Uwzgldnij obserwacj, indukcj, dedukcj i krytyk naukow.
Ekonomia jest nauk, ktra gromadzi i porzdkuje prawdziw wiedz o
gospodarowaniu, czyli o produkcji dbr i ich podziale midzy ludmi.
Gospodarowanie jest procesem spoecznym, w ktrym funkcjonuje spoeczny
podzia pracy (piekarz piecze chleb, onierz broni etc.).
Ekonomia bada, jak spoeczestwa uywaj swoich rzadkich (bdcych w
niedoborze) zasobw do wytwarzania wartociowych produktw oraz
rozdzielania ich midzy poszczeglne jednostki. Czyli ekonomia bada np. jak
ceny pracy, kapitau i ziemi s w gospodarce ustalane i w jaki sposb s one
uywane do alokacji zasobw lub np. bada zachowania rynkw finansowych oraz
analizuje, jak alokuj one kapita w reszcie gospodarki.
Ekonomia jest prb odpowiedzi na pytanie: co, jak i dla kogo jest
produkowane?
Krzywa moliwoci produkcyjnych
Krawd moliwoci produkcyjnych pokazuje maksymalne iloci produkcji, ktre
moe osign gospodarka przy danym poziomie wiedzy technicznej i
dostpnych ilociach czynnikw produkcji. Czyli zestaw dbr i usug osigalnych
dla spoeczestwa.
punkt nieosigalny przy
danej technologii i zasobach
najwiksza osigalna przy
danych zasobach i
technologii wielko
produkcji jednego dobra
przy danej wielkoci
produkcji drugiego dobra

nieefektywne wykorzystanie
zasobw

Koszt alternatywny (opportunity cost) kosztem utraconych moliwoci

robienia tego, co robimy, jest to, co tracimy, dlatego, e nie robimy czego
innego.
Prawo malejcych przychodw (rosncych kosztw) koszt alternatywny
kolejnych jednostek dobra zwiksza si.

Celem ekonomistw jest osignicie prawdziwej wiedzy (zgodnej z

rzeczywistoci).
Efektywno (co i jak jest produkowane) z danych zasobw spoeczestwo
wytwarza
wiele
dbr,
ktre
dobrze
zaspokajaj
ludzkie
potrzeby.
Sprawiedliwo (dla kogo jest produkowane) podzia dbr jest
dokonywany we waciwy sposb.
Metoda pracy ekonomistw polega na:
1) obserwacji gospodarowania ! obserwacja jest dziaaniem celowym i w
jej wyniku powstaj terminy (nazwy), ktre dalej su do oznaczania
zjawisk i umoliwiaj ludziom przekazywanie informacji. Powstaj te
precyzyjne charakterystyki i wyjanienia znacze, czyli definicje. Po
definicjach nastpuje klasyfikowanie, czyli ich porzdkowanie.
2) uoglnianiu (indukcji) ! Na podstawie wynikw z obserwacji mona
dokona generalizacji (uoglnienia) oraz postawi hipotezy (powtarzajce
si zjawiska), ktre s tym bardziej prawdziwe, im wicej razy potwierdzi
si w wybranych badanych jednostkach np. w krajach, spoeczestwach.
3) wnioskowaniu (dedukcji) ! wnioskowanie logiczne, dziki ktremu na
podstawie uznania prawdziwoci pewnych sdw (przesanek) uznajemy
prawdziwo innych sdw (wnioskw). Powstaj prawa ekonomiczne.
Usystematyzowany, tzn. powizany logicznie, zbir praw, hipotez, definicji
i klasyfikacji, sformuowanych w pewnym jzyku, nazywamy teori.
4) Krytyce ! konfrontacja teorii ekonomicznej z rzeczywistoci, a take jej
analiza logiczna. Prowadzi do potwierdzenia teorii, jej zmiany lub
odrzucenia.

2. Co to jest ekonomia i czym rni si od innych nauk empirycznych

(np. od fizyki, chemii, biologii)?
Ekonomia jest nauk, ktra gromadzi i porzdkuje prawdziw wiedz o
gospodarowaniu, czyli o produkcji dbr i ich podziale midzy ludmi.
Gospodarowanie jest procesem spoecznym, w ktrym funkcjonuje spoeczny
podzia pracy (piekarz piecze chleb, onierz broni etc.).
Ekonomia rni si od fizyki, chemii lub biologii tym, e
w warsztacie pracy ekonomisty nie mona przeprowadzi eksperymentu
(czyli dowiadczenia, polegajcego na celowej zmianie pewnych cech
zjawiska w celu sprawdzenia ich zwizkw z innymi cechami), poniewa
np. zwizek miedzy inwestycjami a produkcj bardzo trudno jest
odizolowa od wpywu innych czynnikw funkcjonujcych w gospodarce,
trudno o powtarzalno zjawisk w ekonomii, np. transformacji ustrojowej,
ekonomista posuguje si eksperymentem mylowym klauzul ceteris
paribus, czyli przy pozostaych warunkach niezmiennych. Przyjmujemy
wwczas, e jedynym czynnikiem wpywajcym na popyt na dane dobre
jest jego cena (a zmiany w dochodzie, reklama, gusta pozostaj
niezmienne),
ekonomia moe suy interesom jednostek lub rzdw np. prawa
ekonomiczne odkryte w czasach komunizmu,
w ekonomii moe zdarzy si tak, e sama obserwacja moe zmieni
zachowanie gospodarujcych jednostek i grup, np. w badaniach

ankietowych robotnik, pomimo, e nie popiera strajku moe odpowiedzie,

e jednak go popiera liczc, e uzyska w ten sposb podwyk.

3. Co to jest prawo ekonomiczne (podaj przykady)? Czym prawa

ekonomiczne rni si od praw fizyki, chemii lub biologii?
Prawo ekonomiczne uznane za prawdziwe twierdzenie opisujce
powtarzajce si w pewnych warunkach zwizki midzy dziaaniami
ekonomicznymi.
Przykady:
Prawo Phillipsa (koniec lat 50 XX wieku) w krtkim okresie wystpuje
odwrotna zaleno midzy bezrobociem a inflacj (kiedy bezrobocie
ronie, inflacja spada)
Prawo Laffera istnieje wysoko stawki podatkowej, po przekroczeniu
ktrej przychody do budetu zamiast rosn malej.
Od praw fizyki, biologii czy chemii rni si tym, e:
Obserwacja w ekonomii moe zmieni zachowania jednostki lub
grupy bezrobotny niechtnie przyzna si w wywiadzie do pracy na
czarno,
Opublikowanie wynikw bada moe zmieni zachowania ludzi
prognozy samoobalajce si, np. opinia o przyszym spadku produkcji
moe popchn producentw do wczeniejszej obniki cen produktw, co
w efekcie powikszyo popyt i do spadku produkcji nie doszo.
W porwnaniu z naukami przyrodniczymi wiedza dostarczana przez
ekonomi szczeglnie silnie wpywa na moliwo osigania przez
ludzi rnych celw (moliwoci znieksztace lub korzyci konkretnych
osb, np. ekonomia w czasach komunizmu, w ktrych gwnym celem
przedsibiorstw byo zaspokajanie ludzkich potrzeb a nie maksymalizacja
zysku).

4. Co to jest model ekonomiczny? Czym korelacja zmiennych rni si

od zwizku przyczynowego (podaj przykady)?
Model ekonomiczny uproszczony obraz rzeczywistoci gospodarczej
ukazujcy zalenoci midzy rnymi zjawiskami ekonomicznymi. Formalny
schemat, ktrego celem jest przedstawienie podstawowych cech zoonego
systemu za pomoc kilku podstawowych relacji. Maj form wykresw, rwna
matematycznych lub programw komputerowych, np. zaleno midzy popytem
a poda, model inflacji.

Zwizek przyczynowy zmiennych wystpuje wtedy, gdy zgodnie z

wiarygodn teori jedna z nich jest przyczyn drugiej.
Korelacja zmiennych statystyczna miara wspzalenoci zmiennych
losowych, przyjmuje wartoci <-1,1>, dodatnia ten sam kierunek zmian,
ujemna odwrotny.
Nawet pomimo istnienia korelacji midzy danymi zjawiskami nie zawsze wiadczy
to o zwizku przyczynowym midzy tymi zjawiskami, np. gwizdek konduktora na
dworcu kolejowym jest silnie skorelowany z odjazdem pocigu, ale nie jest on
jego przyczyn.

5. Omw zestawy (typy) danych statystycznych wykorzystywanych

przez ekonomistw. Czym zmiany absolutne rni si od zmian
wzgldnych?
Zestawy danych statystycznych:
1. rda danych, np. zestawy gotowych danych statystycznych (np.
dane z GUS, NBP) atwiej korzysta z gotowych ni zbiera je samemu,
np. wysyajc ankiety do przedsibiorstw.
2. Dane statystyczne i wykresy gwnie szeregi czasowe i dane
przekrojowe, w formie tabel i wykresw:
a. Szereg czasowy zbir wartoci zmiennej ekonomicznej w
kolejnych okresach, np. wartoci kursu dolara amerykaskiego w
Polsce w latach 1989-1995, zmiany PKB Polski w latach 1989-1995.
b. Dane przekrojowe informuj o strukturze zjawiska, np. podajc
wartoci analizowanej zmiennej dla osb lub grup wchodzcych w
skad wikszej populacji w pewnym okresie, np. bezrobotni wedug
wieku i pci, ilo kobiet w zarzdach spek akcyjnych notowanych
na GPW.
3. rednie posugiwanie si wartociami rednimi jest wygodniejsze i
wygadza wahania analizowanej zmiennej, np. chcemy ustali ile
przecitnie na wolnym rynku kosztowa w okresie maj-lipiec 1989 dolar
amerykaski w Polsce.
4. Wartoci absolutne i wartoci wzgldne zmiennej:
a. Wartoci absolutne s wyraone w konkretnych jednostkach
miary i bezporednio informuj o poziome tej zmiennej.
b. Wartoci wzgldne informuj o stosunku zmiany wartoci
absolutnej tej zmiennej do poziomu wartoci absolutnej z
ustalonego dowolnie tzw. okresu bazowego (stopa zmiany).
5. Wskaniki (indeksy) liczby pozostajce w takim stosunku do stu, jak z
zmienna z okresu, ktrego ten wskanik dotyczy, do zmiennej z
ustalonego dowolnie okresu bazowego, np. wskaniki zmiany kursu
wolnorynkowego dolara amerykaskiego w Polsce w latach 1989-1992,
gdzie stycze kadego roku = 100.

6. Wskaniki jako rednie waone informuj o zmianach grupy

zmiennych, a nie jednej zmiennej, np. szukamy zoonego, syntetycznego
wskanika bdcego redni waon dla obu wskanikw prostych
(czstkowych), np. udziay wydatkw konsumentw na dobra w wysokoci
0.2 i 0.8, gdzie przy cenach wina i ryb odpowiednio 200 i 300 to:
200 * 0.2 + 300*0.8 = 40 + 240 = 280; Wskanik cen konsumenta (CPI
Consumer Price Index) informuje o zmianie wszystkich cen dbr
konsumpcyjnych. Jego wysoko zaley jednak nie tylko od tempa zmian
cen poszczeglnych dbr, ale take od struktury wydatkw.
7. Nominalna i realna warto kwoty pienidza.
a. Sia nabywcza jednostki pienidza to ilo dbr, ktr przecitnie
mona za ni naby. Kwota pienidza jest nominalna, jeli
wyraono j w pienidzu o sile nabywczej z okresu, z ktrego ta
kwota pochodzi, a realna, jeli uyto pienidza o sile nabywczej z
innego wybranego arbitralnie okresu. [dokadniej pyt. 7]

6. Na przykadzie wskanika inflacji omw

wskanikami (indeksami) prostymi i zoonymi.

rnice

midzy

Wskaniki proste czstkowe, s miar dynamiki zjawisk prostych,

indywidualnych, tzn., su do badania zmian w czasie zjawisk jednorodnych.
Su opisowi przestrzennego zrnicowania zjawisk. Jednopodstawowe i
acuchowe.
Wskaniki zoone syntetyczny, bdcy redni waon dla wskanikw
czstkowych (za wagi uznajemy udziay w konsumowaniu wydatkw na np. oba
dobra konsumowane we wszystkich wydatkach konsumentw). Wagi wyznaczaj
wano, si wpywu wskanikw czstkowych na wskanik syntetyczny.
Do najczciej stosowanych indeksw zoonych nale formuy wice ilo
towarw i ich ceny. Takie indeksy stosowane do pewnego koszyka dbr su
m.in. do oszacowania poziomu inflacji. Jako przykad mona omwi indeks
Laspeyersa w indeksie tym odnosi si sumaryczn warto koszyka dbr w
danym okresie do wartoci tego samego koszyka dbr w okresie bazowym.
Indeks Lasperersa:

!!!!
!!!!

100

pi - ceny poszczeglnych dbr

qi iloci poszczeglnych dbr

Inflacja wzrost przecitnej ceny dbr w pewnym okresie.

Przykad
Dobro
Wino
Ryby

Cena bieca gb/jednostk)

2000
2010
4
8
5
15

Wskaniki czstkowe: odpowiednio 200 i 300 (cena wina wzrosa 2 razy, a ryb 3)
Wskanik syntetyczny: uwzgldniamy udziay wydatkw na oba dobra
konsumpcyjne we wszystkich wydatkach konsumentw odpowiednio 0,2 i 0,8):
200 0,2 + 300 0,8 = 40 + 240 = 280
Oznacza to, e ceny w latach 2000-2010 wzrosy o 280-100=180%.
Inflacja jest mierzona najczciej za pomoc:
CPI (Consumer Price Index wskanik cen detalicznych, oblicza si dzielc
wydatki przecitnego gospodarstwa domowego na zakup danego
reprezentacyjnego koszyka dbr w badanym roku przez analogiczne
wydatki w roku przyjtym za bazowy (najczciej poprzednim).
PPI (Producer Price Index) wskanik cen dbr produkcyjnych oblicza
si analogicznie jak CPI, ale koszyk dbr skada si z cen, ktre pac
producenci za czynniki wytwrcze (materiay i surowce).
Deflator inflacji miernik wyraajcy % stosunek PKB w ujciu
nominalnym (ceny biece) do PKB w ujciu realnym (ceny stae).

7. Na czym polega rnica midzy realn i nominaln wartoci

kwoty pienidza? Podaj przykad liczbowy.
Sia nabywcza jednostki pienidza to ilo dbr, ktr przecitnie mona za ni
naby.
Kwota pienidza jest:
nominalna, jeli wyraono j w pienidzu o sile nabywczej z okresu, z
ktrego ta kwota pochodzi (wyraona w cenach biecych);
realna, jeli uyto pienidza o sile nabywczej z innego, wybranego
arbitralnie okresu (wyraona w cenach staych);
Rozrnienie to wane jest poniewa ceny dbr zmieniaj si wpywajc na
moliwo nabywania dbr przez ludzi.
Przykad
Ceny towarw i usug konsumpcyjnych w 1989 roku w Polsce
(wzrost % w stosunku do poprzedniego miesica)

Miesic
Stycze
Luty
Marzec
Kwiecie
Maj

1989
11,0
7,9
8,1
9,8
7,2

Porcja dbr, na ktr byo sta posiadacza 1 z w kocu stycznia 1989 r po

miesicu (w lutym, za. podobny koszyk dbr jak przy pomiarze inflacji),
kosztowaa ju nie 1 z, ale 1.079. Na jak cz tej kwoty sta posiadacza 1 z w
kocu lutego? Na 1/1,079 z (o tyle zmalaa sia nabywcza 1 z, czyli do ok. 93
gr. W miar trwania inflacji w kolejnych miesicach 1989 porcja dbr, na ktr w
kocu stycznia byo sta posiadacza 1 z, stawaa si coraz drosza. W kocu
lutego: o 7,9% wicej czyli 1,079, w kocu marca wzrost o 8,1, czyli
1,079*(1+0,081), czyli do poziomu 1,079*1,081, a w kocu kwietnia:
1,079*1,081*1,098. Zatem posiadacz 1 z mg sobie w tych momentach
pozwoli na zakup odpowiednio:
w lutym: 1/1,079
w marcu: 1/(1,079*1,081)
w kwietniu: 1/(1,079*1,081*1,098)
Zakadamy, e cena woowiny w cigu czerwca i lipca 1992 roku wzrosa w Polsce
przecitnie o 5,3%. Inflacja w tych miesicach wynosia odpowiednio 1,1% i
2,3% (czyli za porcj, ktra na pocztku czerwca kosztowaa 1 z to w kocu
lipca naleao zapaci 1,053 z. Jednoczenie w kocu czerwca sia nabywcza
zotego zmalaa z 1 do 1/1,011, a w cigu lipca dokona si jej dalszy spadek do
poziomu 1/(1,011*1,023). Zatem realna cena tej porcji woowiny w kocu lipca
wynosia: 1,053/(1,011*1,023) = 1,018 z.
Oznacza to, e w cigu czerwca i lipca wzrosa ona w przyblieniu:
realnie o 1,8%
nominalnie o 5,3%.

8. Na czym polega rnica midzy obecn a przysz wartoci kwoty

pienidza (ang. Present/future value)? Podaj przykad liczbowy.
PV (Present Value) warto bieca, warto jednostki pieninej lub
przepyww pieninych, ktre zostan zrealizowane/otrzymane w przyszych
okresach wyraone w dzisiejszej sile nabywczej jednostek pieninych.
Zazwyczaj mniejsza od przyszych przepyww (rne czynniki ryzyka, firma
mogaby reinwestowa rodki).
FV (Future Value) warto przysza warto jednostki pieninej lub
przepyww pieninych na okrelony termin w przyszoci. Zazwyczaj wysza od
wartoci biecej dziki zastosowaniu procentu skadanego. To warto

dzisiejszej kwoty w okrelonym dniu w przyszoci, przy zaoeniu, e kwota ta

zostanie zainwestowana przy danej stopie procentowej.
Czy 100 z otrzymane dzisiaj jest warte tyle samo co 100 z otrzymane za rok?
Nie, poniewa:
Inflacja (powoduje spadek siy nabywczej pienidza)
Ryzyko
Koszty utraconych korzyci
Preferowanie przez ludzi konsumpcji dzi zamiast jutro czy za rok

= 1 +
=

1+

= 1 +

!
!

FV warto przysza
PV warto bieca
n liczba lat, na ktre inwestujemy pienidz
r stopa procentowa, ktr bank paci rocznie do naszego rachunku
m liczba kapitalizacji w cigu roku

Efektywna stopa procentowa (procent skadany)

! = 1 +

Nominalna i realna stopa procentowa

Zakadamy, e rozwaane jest kupno obligacji, ktra za 3 lata zostanie
wykupiona za 1331 z. Realna stopa procentowa wynosi 10%. Cena 900 z za
obligacj wydaje si korzystna, gdy zaktualizowana warto 1331 z wynosi:
1331

1
1 + 0,1

= 1000

Ale naley uwzgldni inflacj! Zamy, e nominalna stopa procentowa jest o 5

punktw procentowych wysza od stopy realnej. Bank nalicza odsetki od
oszczdnoci wedle nominalnej, a nie realnej stopy procentowej. Za ulokowanie
w banku 900 z po trzech latach dostalibymy 900 1 + 0,15 ! = 1369 , czyli o
okoo 38 z wicej ni daaby obligacja. Zaktualizowana warto 1331 z obliczona
!
z nominaln stop procentow wynosi 1331
! = 875,2 .
Stopa realna jest nisza od nominalnej.

!!!,!"

Mikroekonomia
9. Za pomoc modelu rynku konkurencyjnego opisz wpyw
wystpujcych jednoczenie szokw popytowych i podaowych na
cen i ilo dobra.

Dodatni szok popytowy i dodatni

szok podaowy ! cena bez zmian,
produkcja ronie.

Ujemny szok popytowy i ujemny

szok podaowy ! cena bez zmian,
produkcja spada.

Ujemny szok podaowy, dodatni

szok popytowy ! cena ronie,
produkcja pozostaje bez zmian.

Dodatni szok podaowy, ujemny

szok popytowy ! produkcja bez
zmian, cena spada.

Szok popytowy przesunicie

caej linii popytu w wyniku
zmiany ceny innych dbr,
dochodw konsumentw i ich
preferencji (wyjtkowo udana
kampania reklamowa, wzrost
dochodw konsumentw lub wzrost
ceny substytutu.

Szok podaowy przesunicie

caej linii poday, wywoane np.
zmianami stosowanej technologii,
zmianami cen zasobw,
interwencja pastwa np. obnika
podatkw.

Wsplne dziaanie szokw

popytowych i podaowych
prowadzi do sytuacji, w ktrej przy
cenie np. P1 produkcja i
zapotrzebowanie rosn z poziomu
Q1 do Q2. Sytuacja taka moe by
spowodowana np. jednoczesnym
wzrostem dochodu konsumentw
oraz zmniejszeniu ceny zasobw
stosowanych w produkcji danego
dobra.

Szok podaowy to zmiany cen krajowych spowodowane przez inne czynniki

ni zmiana popytu krajowego, powodujce wahania koniunktury:
Pozytywny szok podaowy determinowany przez pojawienie si
nowych rde surowcw, nowych produktw i technologii, pozytywnych
zmian
cen
surowcw
i
ywnoci
oraz
dobrymi
warunkami
atmosferycznymi. Zmniejszaj si koszty produkcji dziki tym czynnikom i

10

dugookresowa krzywa zagregowanej poday przesuwa si w prawo,

powodujc wzrost realnego PKB.
Negatywny szok podaowy determinowany przez wzrost cen
ywnoci, surowcw, kursw walutowych oraz zymi warunkami
atmosferycznymi. Wywouj one podwjny efekt wpywajc jednoczenie
na inflacj i produkcj. Zwikszenie wydatkw na dane dobra prowadzi do
obnienia
realnego
PKB
gospodarstw
domowych,
przesuwajc
dugookresow krzyw zagregowanej poday w lewo. Gospodarstwa
domowe ograniczaj wydatki na konsumpcj, co prowadzi do spadku
popytu krajowego. Przedsibiorstwa zmniejszaj produkcj i ograniczaj
zatrudnienie.

Szok popytowy zmiana wpywajca na zagregowany popyt. Jej przyczyn s

nage zmiany dotyczce np. polityki fiskalnej pastwa, poday pienidza,
oczekiwa uczestnikw rynku co do moliwych do osignicia zyskw.
Dodatni szok popytowy nastpuje gwatowny wzrost popytu, wymusi
to wzrost zarwno cen jak i poday, gospodarka dy jednak do
rwnowagi naturalnej co powoduje stopniowy spadek poday jednoczenie
z dalszym wzrostem cen. Jedynym dugookresowym efektem pozytywnego
wstrzsu popytowego jest wzrost ceny.
Ujemny szok popytowy nastpuje gwatowny spadek popytu,
wywoujcy spadek cen i poday, nastpnie powoli wzrasta poda, a
produkcja ronie jeszcze bardziej.
Rwnoczesne wystpienie negatywnego szoku podaowego i pozytywnego szoku
popytowego spowodowaoby zatem ustalenie ceny na wyszym poziomie. Finalny
poziom produkcji zaleny byby od tego, ktry z szokw byby silniejszy.

10. Za pomoc modelu rynku przedstaw wpyw zmiany popytu

rynkowego na sytuacj gazi doskonale konkurencyjnej w
krtkim i dugim okresie.
Poda gazi przy danej cenie znajdujemy, dodajc do siebie odpowiadajce
tej cenie wielkoci produkcji wszystkich przedsibiorstw nalecych do
tej gazi, np. w gazi dziaa 500 firm i przy cenie 2 kada z nich oferuje 10
ich gaziowa oferta odpowiadajca cenie 2 wynosi 500*10=5000.
W dugim okresie wszystkie czynniki koszty s zmienne.
W krtkim okresie liczba przedsibiorstw w gazi nie ulega zmianie,
natomiast w dugim okresie na ten rynek wchodz i wychodz rne firmy
uwaajce produkcj za opacaln bd nieopacaln.
Na rynku konkurencji doskonaej pozytywny szok popytowy w krtkim okresie
spowoduje silny wzrost cen i niewielki wzrost obrotw. W dugim okresie cena
obniy si nieco, a produkcja wzronie.

11

Krok po kroku

Szok popytowy przesuwa lini popytu na produkty gazi z pooenia D

do D (nastpi np. wzrost cen substytutw).

W krtkim okresie skutkiem jest znaczny wzrost cen (P1, P2) i may
przyrost produkcji (Q1, Q2). Rwnowaga z punktu A przenosi si do B.

W dugim okresie dokonuje si proces dostosowawczy. Ga zmierza

do nowego dugookresowego punktu rwnowagi C. Cena si obnia
(P2, P3), a produkcja zwiksza (Q2, Q3).

Dugookresowa linia poday gazi wolnokonkurencyjnej S jest

bardziej paska ni krtkookresowa linia poday gazi (w dugim
okresie firmy dostosowuj czynniki produkcji do zmienionej sytuacji
rynkowej i moliwe s wejcia i wyjcia z gazi).

12

11. Omw koncepcj nadwyki konsumenta, nadwyki producenta i

nadwyki cakowitej.
Nadwyka konsumenta (consumer surplus) nadwyka skonnoci do
pacenia (maksymalna kwota, jak chce zapaci za jednostk dobra nabywca)
nad rzeczywicie zapacon cen. Nadwyka powstaje, poniewa otrzymujemy
wicej ni pacimy (jako wynik prawa malejcej uytecznoci kracowej (kiedy
chce nam si pi jedna butelka wody jest dla nas bardziej cenna ni kada
kolejna).

Nadwyka producenta (producer surplus) nadwyka otrzymanej ceny nad

kosztem kracowym (minimaln kwot, ktra pokrywa cay koszt zaoferowania
dodatkowej jednostki dobra).

13

Nadwyka cakowita = nadwyka konsumenta + nadwyka producenta

Rwnowaga rynkowa odpowiada

wielkoci produkcji, przy ktrej
warto wyprodukowanych dbr,
pomniejszona o koszt ich wytworzenia,
czyli suma nadwyek konsumenta i
producenta (nadwyka cakowita),
jest najwiksza.

12.
Podaj
przykady
wykorzystania
(cakowitej, konsumenta i producenta).

koncepcji

nadwyek

Zastosowania koncepcji nadwyki konsumenta, producenta i nadwyki

cakowitej:
Uyteczna w prbach oceny wielu decyzji rzdu, np. jak rzd moe
podj decyzj o wartoci budowy nowej drogi korzyci dla jej
uytkownikw
bdzie
skrcenie
czasu
podry
oraz
wysze
bezpieczestwo,
co
mona
zmierzy
nadwyk
indywidualnych
konsumentw. Zakadamy, e jest 10 tysicy uytkownikw, identycznych
pod kadym wzgldem. Za pomoc starannego eksperymentowania
ustalamy, e nadwyka kadego indywidualnego konsumenta wynosi $350
od drogi. Droga zwikszy ekonomiczny dobrobyt konsumenta, jeeli jego
cakowity koszt jest mniejszy od $3 500 000 (10000 * $350). Ekonomici

14

posuguj si nadwyk konsumenta, gdy przeprowadzaj analiz kosztw

i korzyci, ktrej celem jest okrelenie kosztw i korzyci danego
programu rzdowego. Czyli ekonomista zaleci, aby droga, po ktrej jedzi
si bezpatnie, zostaa zbudowana, jeeli jej cakowita nadwyka
konsumenta przewysza jej koszty (podobnie problemy rodowiska,
zachowanie obszarw dziewiczej przyrody etc.).
Mechanizm nadwyki jest uyteczny do mierzenia m.in. straty w
wyniku dziaania monopoli (monopolista osiga nadzwyczajne zyski
kosztem spoecznej straty).
Koncepcje nadwyek umoliwiaj obliczanie, jak duy zysk osigaj
producenci i konsumenci z istnienia rynku.
Nadwyka cakowita mierzy korzyci z handlu.
Przykad nadwyki cakowitej: aukcje internetowe, gdzie dziki braku
porednikw zyskuje i sprzedajcy i kupujcy (miara dobrobytu spo.).
Przykad wykorzystania nadwyki konsumenta: rynek organw w
USA darowan nerk otrzymuje ta osoba w kolejce, ktra ma najwysz
korzy netto, najwysz nadwyk konsumenta, np. szybciej przeszczep
nastpi u 25-latka, gdy ten uzyska 8,7 dodatkowych lat ycia ni u 75latka, ktry uzyska tylko 3,6 dodatkowych lat ycia.
Przykad wykorzystania nadwyki producenta: rynek ziemi w USA w
stanie Iowa, gdzie w 2007 roku ceny gruntw byy rekordowe. Dlaczego?
W 2006 roku rzd zmniejszy stawki podatkowe dla paliw zawierajcych
etanol, ktry mona uzyskiwa z kukurydzy, ktra ronie obficie wanie w
stanie Iowa. Farmerzy sprzedawali zatem surowiec po znacznie wyszych
cenach i si spodziewali. Osoba kupujca ziemi w Iowa, kupuje
jednoczenie nadwyk producenta generowan przez farmerw,
powodujc, e te tereny staj si bardziej wartociowe.

13.
Poka,
jak
konkurencyjny
rynek
zmaksymalizowanie sumy nadwyki konsumenta
producenta.

zapewnia
nadwyki

Rwnowaga rynkowa odpowiada

wielkoci produkcji, przy ktrej
warto wyprodukowanych dbr,
pomniejszona o koszt ich wytworzenia,
czyli suma nadwyek konsumenta i
producenta (nadwyka cakowita),
jest najwiksza.

15

Gospodarowanie jest efektywne, gdy na wszystkich nadwyka cakowita, czyli

suma korzyci netto konsumentw i producentw z gospodarowania jest
najwiksza z moliwych.
W stanie rwnowagi rynkowej jest wytwarzana ilo dobra Q*, przy ktrej
nadwyka cakowita jest najwiksza. Gdyby produkcja wynosiaby Q1
oznaczaoby to niewytworzenie jednostek dobra Q1,Q*, ktrych warto dla
nabywcw byaby wiksza od kosztu ich wyprodukowania (nadwyka cakowita
zmalaaby do B,B1,B2). Gdyby produkcja wynosiaby Q2, wytworzono by porcje
dobra, ktry koszt byby wikszy od wartoci. Nadwyka cakowita zmalaaby do
B,B3,B4.

14.
Na konkurencyjnym rynku wprowadzono podatek od
sprzeday. Na rysunku przedstaw rozkad obcienia uczestnikw
transakcji tym podatkiem.
Z podatkiem od sprzeday (podatek kwotowy) mamy do czynienia, kiedy
cena dla nabywcw jest wiksza od ceny dla sprzedawcw o pewn sta kwot
(ale nie o odsetek ceny paconej przez nabywcw) kwot podatku
otrzymywanego przez pastwo. Na konkurencyjnym rynku podatek powoduje
zmniejszenie si handlu opodatkowanym dobrem, wzrost ceny dla nabywcw i
spadek
ceny
dla
sprzedawcw.
Podatek
szkodzi
efektywnoci
gospodarowania, poniewa powoduje spoeczn strat. Nadwyka cakowita
maleje z 0GE (P*GE + P*E0) do (P1GE1 + 0P2A.

Wpywy pastwa z podatku

odpowiadaj polu P1E1AP2.
Po wprowadzeniu podatku
sprzedawcy nadal bd
dostarcza Q1, pod warunkiem,
e nabywcy zapac P1 za
jednostk dobra. Stawka
podatku wynosi wwczas E1A
i w konsekwencji sprzedawcy
dostaj tak sam cen P2, jak
przed wprowadzeniem podatku.
Podatek pac zarwno nabywcy
jak i sprzedawcy.

16

1
2

podatek powoduje przesunicie rwnowagi z E do E1

skala handlu zmniejsza si z Q* do Q1

zapotrzebowanie maleje, bo cena ronie z P* do P1

3
4

Wpywy pastwa z opodatkowania wynosz P1E1AP2 (liczba

sprzedawanych jednostek *jednostkowa kwota podatku)

Rozkad ciaru opodatkowania i wielkoci straty spowodowanej podatkiem

zale m.in. od nachylenia linii popytu (czyli elastycznoci cenowej).

Rys. a
Podatek wynosi E1A. Sprzedawcy dostarcz Q1 dobra, pod warunkiem, e
nabywcy zapac P1. Podatek oddawany pastwu powoduje przesunicie si
punktu rwnowagi rynkowej z E do E1. Z Q* do Q1 malej obroty na rynku. C.
Ciar opodatkowania spada zarwno na:
Nabywcw (za porcj dobra pac oni o P1-P* wicej)
Sprzedawcw (otrzymywana przez nich cena netto zmniejsza si z P*-P2)
Nachylenie linii poday S oraz linii popytu D rozstrzygaj o tym, kto ile paci. Im
bardziej stroma jest linia popytu D tym wiksz cz ciaru spada na
kupujcych.

17

Na rys. b pole P*P1E1B jest mniejsze ni na rysunku a, gdy krzywa popytu jest
bardziej stroma, czyli przy mniej elastycznym popycie, podatkiem obcieni s
gwnie nabywcy (ich moliwoci obrony przed przerzuceniem na nich podatku
przez sprzedawcw s stosunkowo mae). Na opodatkowanym rynku dojdzie do
zmniejszenia skali obrotw i do wzrostu ceny paconej przez nabywcw.

15.
Co to s wspczynniki elastycznoci cenowej i dochodowej
popytu i poday. Wska ich zastosowania.
Wspczynnik elastycznoci cenowej popytu (price elasticity of demand
EPD) na dobro to stosunek wzgldnej zmiany zapotrzebowania na to dobro
Q1/Q1, do bardzo maej wzgldnej zmiany ceny tego dobra P/P, czyli
=

1/1

/

Wspczynnik elastycznoci cenowej popytu (EPD) ma zazwyczaj charakter

ujemny. Zapotrzebowanie na dobro zmienia si odwrotnie do ceny, dlatego
znaki w liczniku i mianowniku s rne. Im wiksza jest warto
bezwzgldna wspczynnika elastycznoci, tym zapotrzebowanie jest
bardziej wraliwe na zmiany ceny.
Elastyczno cenowa popytu pomaga m.in. w obliczeniu, o ile naley
podnie cen, aby zlikwidowa nadwyk popytu bd o ile j obniy,
aby zlikwidowa nadwyk poday.

18

Elastyczno dochodowa popytu (income elasticity of demand, EID) stosunek

wzgldnej zmiany zapotrzebowania na dobro Q1/Q1, do maej wzgldnej zmiany
dochodu nabywcw I/I. Czyli:
1/1
=

/
Elastyczno dochodowa popytu a podzia dbr:

DOBRA

Pierwszej potrzeby
(EiD<1)

Niszego rzdu
(EID<0)

Luksusowe
(normalne) (EID>1)

Normalne (inne
pierwszej potrzeby)
(0<EID<1)

O dobrach luksusowych i dobrach pierwszej potrzeby innych ni dobra niszego

rzdu mwi si, e s to dobra normalne (normal goods). Ich wspln cech jest
to, e zapotrzebowanie na nie wzrasta w miar wzrostu dochodw nabywcw
(EID>). W rnych okresach, w wielu krajach, dla rnych grup nabywcw
dobrem normalnym okazywa si np. cukier, dobrem luksusowym wycieczki
zagraniczne, dobrem pierwszej potrzeby odzie, a dobrem niszego rzdu mka.
EDP jest niezbdna do prognozowania zmian w strukturze popytu
konsumpcyjnego, zachodzcego pod wpywem wzrostu gospodarczego i wzrostu
poziomu zamonoci. Przedsibiorstwa na tej podstawie podejmuj decyzje
inwestycyjne, a pastwo planuje wpywy budetowe z rnych danin.

Mieszana elastyczno cenowa popytu

Wspczynnik mieszanej elastycznoci popytu (cross price elasticity of
demand), Eij, to stosunek wzgldnej zmiany zapotrzebowania na dobro i (Qi/Qi),
do maej wzgldnej zmiany ceny innego dobra j (Pj/Pj). Czyli:
=
Jeli np. dla zapotrzebowania na dobro
EAB = +0,7%, to znaczy, e spadek
zapotrzebowania na dobro A o 0,7%.
Poziom tego wspczynnika zaley od
dbr komplementarnych wspczynnik

Qi/Qi

Pj/Pj

A i ceny dobra B wspczynnik ten wynosi

ceny dobra B o 1% spowoduje spadek
charakteru i siy zwizku obu dbr. Dla
ten jest liczb ujemn. NP. spadek ceny

19

obowizkowego ubezpieczenia spowoduje wzrost popytu na samochody, jednak

wzrost ten pewnie bdzie mniejszy ni wzrost wywoany spadkiem ceny benzyny.

Elastyczno cenowa poday

Wspczynnik elastycznoci cenowej poday (price elasticyty of supply) EPS
dobra, to stosunek wzgldnej zmiany jego iloci oferowanej na rynku Q2/Q2 do
maej wzgldnej zmiany jego ceny P/P). Czyli:
=

Q2/Q2
P/P

Czynniki okrelajce elastyczno poday:

atwo zwikszenia produkcji w danej gazi jeeli produkcja
moe by szybko zwikszona nawet przy maym wzrocie ceny to
elastyczno poday jest wysoka (przemys wkienniczy), a jeeli
zdolnoci produkcyjne s ograniczone (kopalnia zota w Afryce) to
elastyczno poday jest mniejsza;
Dugo rozpatrywanego okresu w duszym okresie firmy mog
zwiksza nakady, zatrudnienie, zbudowa now fabryk elastyczno
jest wiksza, a w krtszym okresie mniejsza;

16.
Za pomoc mapy preferencji i linii ograniczenia budetowego
zilustruj decyzj konsumenta o wyborze najlepszego koszyka dbr.

Optymalny koszyk dbr odpowiada takiemu punktowi na linii

ograniczenia budetowego, w ktrym jest ona styczna do krzywej
obojtnoci. Nachylenia linii ograniczenia budetowego i krzywej obojtnoci
wyrwnuj si w tym punkcie:
(Y/X = PX/PY).
W tym punkcie konsument wydaje wszystkie swoje pienidze, a nachylenia linii
ograniczenia budetowego oraz stycznej do krzywej obojtnoci s rwne.

20

17.
Za pomoc mapy preferencji i linii ograniczenia budetowego
zilustruj efekt substytucyjny i efekt dochodowy zmiany ceny
dobra.
Efekt substytucyjny zmiany ceny dobra to zmiana zapotrzebowania na dobra,
spowodowana wycznie zmian relacji cen tych dbr.
Efekt dochodowy zmiany ceny dobra to zmiana zapotrzebowania na dobra,
spowodowana wycznie zmian dochodu nabywcy.

Na rysunku (a) sama relacja zmiany cen dbr, spowodowana podwyk

ceny (normalnego) dobra X sprawia, e konsument zamiast koszyka A wybiera
koszyk B jest oto efekt substytucyjny.
Natomiast sam wywoany podroeniem dobra X spadek dochodu jest
przyczyn zmiany koszyka B na koszyk C efekt dochodowy.
Efekty substytucyjny i dochodowy powoduj spadek zapotrzebowania na dobro
X, ktre jest dobrem normalnym, z odpowiednio Xa do Xb oraz z Xb do Xc.
Na rystunku (b) dobro X jest dobrem Giffena.
Zatem w przypadku, kiedy dobro, ktre droeje, jest dobrem normalnym,
oba efekty maj taki sam kierunek wzrost ceny dobra X powoduje
zastpowanie go innymi dobrami i spadek zapotrzebowania na to dobro.
Jednoczenie wzrost ceny redukuje si nabywcz pienidzy konsumenta, co
dodatkowo zmniejsza zapotrzebowanie na dobro X.

21

Jeeli dobro, ktre droeje jest dobrem niszego rzdu, wzrost ceny i
spowodowany nim efekt substytucyjny rwnie zmniejszaj zapotrzebowanie.
Wynikiem efektu dochodowego jest jednak teraz wzrost zapotrzebowania na
dobro (o XbXc na rysunku b). Jeeli efekt dochodowy przeway nad
substytucyjnym, ktry moe okaza si za saby z powodu braku tanich i
bliskich substytutw, zapotrzebowanie zwikszy si pod wpywem
wzrostu ceny. Dobro X na rysunku b jest takim dobrem niszego rzdu, ktre
jest dobrem Giffena.

18.
Co to jest funkcja produkcji firmy? Omw rnice midzy
technikami produkcji: technicznie i ekonomicznie efektywnymi,
praco- i kapitaochonnymi.
Funkcja produkcji okrela maksymaln produkcj, ktr mona wytworzy
przy danej iloci czynnikw. Jest okrelana dla danego poziomu inynierii i
wiedzy
technicznej,
np.
funkcja
Cobba-Douglasa.
Funkcja
produkcji
przyporzdkowuje technicznie efektywne metody wytwarzania poszczeglnym
wielkociom produkcji. Metody rni si pracochonnoci i kapitaochonnoci.
X = f(L,K), c.p.
L praca
K kapita
Dugookresowa funkcja produkcji, bdca funkcj 2 zmiennych, jest
paszczyzn w przestrzeni trjwymiarowej. W dugim okresie przedsibiorca
moe swobodnie ksztatowa relacje midzy kapitaem a prac, czyli
dokonywa wyboru techniki produkcji. W zalenoci od cen czynnikw
produkcji moe on wybra technik kapitaochonn, np. koparka plus operator,
lub pracochonn, np. 30 kopaczy plus 30 opat.
W krtkim okresie przyjmuje si, e nakady jednego z czynnikw
produkcji, najczciej kapitau, s stae, zmieniaj si za nakady drugiego
czynnika produkcji, czyli pracy.
Efektywno produkcji
Ekonomiczna
Sytuacja
polegajca
na
takim
wykorzystaniu nakadw czynnikw
produkcji, aby koszt wytworzenia
jednostki produktu by minimalny.
Zasada
najmniejszego
kosztu
produkcji.

Techniczna
Metoda
produkcji
technicznie
nieefektywna to taka metoda, ktra
wymaga
zuycia
wikszej
iloci
przynajmniej
jednego
czynnika
produkcji i nie mniejszej iloci adnego
innego czynnika.
Sytuacja,
w
ktrej
producent
maksymalizujc zyski (efekt produkcji)

22

nie bdzie wkada do produkcji wicej

czynnikw, anieli jest to koniecznie
dla osignicia tego poziomu efektu.
Produkcja
Kapitaochonna
Produkcja
wymagajca
duych
nakadw
rzeczowych
skadnikw
majtku,
np.
maszyn,
urzdze.
Przykad: fabryka samochodw.

Pracochonna
Produkcja,
w
ktrej
przewaaj
nakady pracy ludzkiej, np. przemys
precyzyjny.

19.
Co to s stae i zmienne koszty produkcji? Skd si bierze
rnica kosztw w krtkich i dugim okresie?
Koszty stae (Fixed Costs, FC) oglne, utopione koszty, ktre
przedsibiorstwo musi ponosi nawet, jeli nic nie produkuje i nie zmieniaj si
one wraz ze zmian produkcji. Np. czynsz za pomieszczenia fabryczne i biurowe,
odsetki od kredytu.
Koszty zmienne (Variable Costs, VC) koszty, ktre zmieniaj si wraz ze
zmian wielkoci produkcji. Np. materiay koniecznie do produkcji, energia
potrzebna do utrzymywania fabryk w ruchu, pace pracownikw przy tamach
montaowych, paliwo, surowce.
Koszt cakowity (TC) = koszty stae (FC) + koszty zmienne (VC)
W krtkim okresie koszt cakowity skada si z kosztw staych i zmiennych,
poniewa nie zmieniaj si nakady niektrych staych czynnikw produkcji. W
efekcie koszt ich uycia jest stay, niezalenie od tego ile si produkuje, firma
mona nawet zaprzesta produkcji, ale wci bdzie ponosi koszty stae. W
dugim okresie przedsibiorca ma do czasu, aby dokona zmian metod
produkcji i podzia na koszty stae i zmienne traci sens. Okres, ktry mona
okreli jako dugi lub krtki moe rni si w zalenoci od brany inny
bdzie dla sklepikarza, informatyka, a inny dla jubilera czy fabrykanta.

23

20.
Czym rni si koszty produkcji w ujciu ksigowym i
ekonomicznym. Podaj przykady.

Koszty produkcji w ujciu

Ksigowym
Ekonomicznym
To czynniki wykorzystane do produkcji Obejmuje,
poza
oczywistymi
(praca kapita, ziemia). Wielko tych wydatkami
pieninymi,
koszty
kosztw wynika z pomnoenia iloci utraconych
korzyci
poniesione
kupowanych czynnikw przez ich cen dlatego,
e
zasoby
mog
by
wyraon w pienidzu. Jeeli jaki uytkowane na rne sposoby.
zasb czynnika nie jest bezporednio Wartoci
t
wyznacza
koszt
wyceniony w postaci ceny zakupu, nie najlepszego,
alternatywnego
jest
on
traktowany
jako
koszt zastosowania zasobw (nakadw na te
ksigowy. Koszt ksigowy jest zawsze czynniki).
Koszt
ekonomiczny
to
wydatkiem.
poczenie wydatkw z kosztami, ktre
nie s traktowane jako wydatki firmy.
Przykady: koszt zakupu surowcw,
pace, amortyzacja, opata za czynsz
za wynajem lokalu, opata za energi.

Przykady: magazyny, w ktrych

zalegaj niewykorzystane towary lub
sprzeda produkty A firmie X po
niszej cenie bdc wiadomym, i
firma przyjaby ofert wysz o 10%.

Rnica pomidzy tymi dwoma rodzajami kosztw polega na tym, e

koszty rachunkowe odzwierciedlaj widoczne wydatki pienine na zakup
czynnikw produkcji, natomiast koszty ekonomiczne odzwierciedlaj warto
wszystkich zasobw uytych do produkcji (nawet tych nie majcych
odzwierciedlenia w cenie). Koszt ekonomiczny to suma kosztu ksigowego i
kosztu alternatywnego (koszt utraconych korzyci nie s traktowane jako
wydatki firmy).
Koszt ekonomiczny = koszt ksigowy + koszt alternatywny
Przykad: Firma informatyczna X ma 1 mln z na inwestycje. Ma wybr midzy:
a) stworzeniem oprogramowania, ktrego produkcja bdzie kosztowaa 1 mln
z (wynagrodzenia, sprzt, oprogramowanie) (produkcja oprogramowania
trwa 1 rok) lub
b) zaoeniem lokaty w banku oprocentowanej 5% w skali roku.
Firma po roku wygenerowaa 1 mln kosztw ksigowych. Gdyby zaoya lokat
zarobiaby na niej 50.000 z. Koszt ekonomiczny wyniesie zatem 1 mln z +
utracone 50.000 z, czyli 1 050 000 z.

24

21.
Omw kryteria podejmowania przez przedsibiorstwo decyzji
o wielkoci produkcji w krtkim i dugim okresie.
Kryteria, ktrymi kieruje si przedsibiorstwo, podejmujc decyzj, czy mimo
strat nadal wytwarza produkty, s rne w krtkim i dugim okresie. W krtkim
okresie naley kontynuowa produkcj, jeli tylko utarg cakowity jest
wikszy od kosztw zmiennych (utarg pokrywa wtedy nie tylko koszty
zmienne, ale cz kosztw staych). Czyli w krtkim okresie zaprzestanie
produkcji si nie opaca.
Jeeli w dugim okresie przedsibiorstwo mimo podejmowanych prb
obnienia kosztw i zwikszenia utargu nadal nie wypracowuje zysku naley
zaprzesta dziaalnoci.
Maksymalizujc zysk, przedsibiorstwo powinno zwiksza produkcj dopty,
dopki utarg kracowy przewysza koszt kracowy wyprodukowania kolejnej
jednostki produkcji.
MR utarg kracowy (marginal revenue)
LMC dugookresowe koszty kracowe (long marignal costs)
LAC dugookresowe koszty przecitne (long avarage costs)
SMC krtkookresowe koszty kracowe (short marginal costs)
SAVC krtkookresowe przecitne koszty zmien. (short avarage variable costs)

Decyzje
krtkookresowe

Decyzje
dugookresowe

Warunki kracowe

Czy produkowa?

Wybierz poziom produkcji,

przy ktrym utarg kracowy
MR jest rwny
krtkookresowym kosztom
kracowym SMC, czyli
MR=SMC

Produkuj na tym samym

poziomie, jeeli cena nie jest
nisza od SAVC, czyli
krtkookresowych
przecitnych kosztw
zmiennych. Jeeli cena jest
nisza zaprzesta produkcji.

Wybierz poziom produkcji,

przy ktrym utarg kracowy
MR rwny jest
dugookresowym kosztom
kracowym LMC, czyli
MR=LMC

Produkuj na tym samym

poziomie, jeeli cena nie jest
nisza od LAC
(dugookresowych kosztw
przecitnych). Jeeli cena
jest nisza od LAC naley
zaprzesta produkcji.

25

Na powyszych rysunkach a i b dziki dostatecznej iloci czasu w kadym

punkcie linii dugookresowych kosztw przecitnych (LAC), przedsibiorstwa
zasb kapitau jest optymalnie dostosowanych do wytwarzania odpowiadajcej
temu punktowi iloci produktu. Np. w punkcie A na rys (a) dugookresowe koszty
wykorzystania kapitau w celu wytworzenia iloci QA s najnisze z moliwych.
Natomiast linia krtkookresowych kosztw przecitnych SAC (rys a) odpowiada
zasobowi kapitau optymalnie dostosowanemu do wytworzenia wielkoci
produkcji wyznaczonej punktem stycznoci tej linii z lini dugookresowych
kosztw przecitnych LAC wielko produkcji QA.
Na rys (a) tylko dla wielkoci produkcji QA krtkookresowe koszty
przecitne SACA, s rwne dugookresowym kosztom przecitnym LACA,
poniewa kapita jest tu w najlepszy moliwy sposb dostosowany do
wytworzenia iloci dobra QA, prac za mona wykorzysta optymalnie w
dugim i krtkim okresie. Dla wielkoci innych ni QA wielkoci produkcji
krtkookresowe koszty przecitne (np. dla QB SACB), s wiksze od
dugookresowych kosztw przecitnych LACB, poniewa w przypadku tych
wielkoci produkcji zasb kapitau jest optymalnie dostosowany do wytwarzania
innej, ni produkowana wielko iloci dobra (dla QA, a nie QB).
Na rys (b) s przykady kilku linii krtkookresowych kosztw przecitnych SAC
pooonych wzdu linii dugookresowych kosztw przecitnych LAC. Kadej z
nich odpowiada ilo kapitau optymalnie dostosowana do wytworzenia iloci
dobra wyznaczonej punktem stycznoci obu linii kosztw przecitnych. Linia LAC
jest zawsze pooona niej linii SAC, z wyjtkiem tych wielkoci
produkcji, do wytworzenia ktrych zasb kapitau chrakteryzujcy
poszczeglne linie SAC zosta optymalnie dostosowany. Poniewa linia LAC
obwodzi linie SAC nazywana jest obiedni.
Regua zakoczenia dziaalnoci: Zakoczenie dziaalnoci przedsibiorstwa,
nastpuje w punkcie, w ktrym przychody dokadnie pokrywaj koszty zmienne
albo w ktrym wielko strat jest rwna kosztom staym. Kiedy cena spada
poniej poziomu, przy ktrym przychody s rwne kosztom zmiennym,

26

przedsibiorstwo podejmujc decyzj o zaprzestaniu dziaalnoci ograniczy swoje

straty do minimum.
Krtki okres:

Dugi okres:

22.
Co to s korzyci skali (economies of scale) i korzyci
zakresu (economies of scope)? Omw kilka przyczyn korzyci
skali.
Korzyci skali oznaczaj spadek dugookresowego kosztu przecitnego
AC, w miar wzrostu produkcji (niekorzyci skali to wzrost dugookresowego
kosztu przecitnego AC).
Przyczyny korzyci skali:
Niepodzielno dbr kapitaowych (np. maszyn, budynkw, urzdze).
Kiedy produkcja rusza, koszty nakadw na budynki, urzdzenia itp.

27

Rozkadaj si na coraz wiksz liczb wytworzonych jednostek dobra

(zmniejsza si koszt przecitny).
Wzrost skali produkcji bywa warunkiem wdroenia nowych
rozwiza organizacyjnych i technicznych oraz wzrostu wydajnoci
pracy i zmniejszenia kosztw przecitnych (regua dwch trzecich,
zgodnie z ktr, wydajno maszyn i urzdze zwiksza si szybciej ni
koszty).
Stochastyczne korzyci skali jeeli s dwie maszyny i nieprzewidziany
wzrost zuycia energii przez jedn moe by skompensowany spadkiem
zuycia energii przez drug. Dziki temu im wiksza jest produkcja i im
wicej maszyn wytwarza dobro tym mniejsze mog by zapasy surowcw,
czci zamiennych, rezerwy mocy na jednostk produkcji (mniejsze koszty
przecitne).

Przychody ze skali

Stae

Rosnce

Malejce

Opis
Wystpuj, gdy dana procentowa zmiana nakadw
wszystkich czynnikw wytwrczych przynosi dokadnie
tak sam procentow zmian wolumenu produkcji.
Elastyczno produkcji = 1
Wystpuj, gdy dana procentowa zmiana nakadw
wszystkich czynnikw wytwrczych przynosi wiksz
procentow zmian wolumenu produkcji (korzyci skali),
np. 10% wzrost nakadw przynosi wzrost prowadzi do
wzrostu produkcji o 20%. Elastyczno produkcji >1
Wystpuj, gdy dana procentowa zmiana nakadw
wszystkich czynnikw wytwrczych przynosi mniejszy
procentowy wzrost wolumenu produkcji. Najczciej w
duych przedsibiorstwach, gdzie s problemy z
koordynacj i kontrol na wielu poziomach zarzdzania.
Elastyczno produkcji <1

Wygodn miar korzyci skali jest elastyczno produkcji procentowa

zmiana wielkoci produkcji wywoana wzrostem nakadw wszystkich czynnikw
wytwrczych o 1%.

Korzyci zakresu (korzyci produkcji czonej)

Wystpuj wwczas, gdy czny koszt produkcji dwch lub wicej dbr jest
niszy ni suma kosztw wytworzenia ich oddzielnie.
=

1 + 2 (1, 2)
1 + 2

C(Q1,Q2) koszty czonej produkcji dbr w odpowiednich ilociach

28

C(Q1), C(Q2) koszty wyprodukowania pojedynczego dobra oddzielnie

Firmy takie jak IBM, Apple dua gama produktw elektronicznych;
Procter&Gamble, Kraft Food oferuj ogromn liczb rnorodnych produktw
spoywczych, higieny osobistej i gospodarstwa domowego. Dziki zrnicowaniu
struktury produkcji wystpuj potencjalne korzyci w postaci obniki kosztw w
przypadku wytwarzania wielu blisko powizanych ze sob wyrobw.

23.
Wymie gwne formy rynku i omw ich najwaniejsze
cechy. Podaj dwa mierniki koncentracji produkcji na rynku.
Gwne formy rynku:
Konkurencja doskonaa rynek, na ktrym dziaa wielu sprzedawcw i
nabywcw, nie ma barier wejcia (i wyjcia), produkt jest jednorodny, o
czym powszechnie wiadomo.
Konkurencja monopolistyczna rynek, na ktrym dziaa wielu
producentw i konsumentw, nie ma barier wejcia (i wyjcia), a produkt
nie jest jednorodny.
Oligopol rynek, na ktrym dziaa niewiele (kilka, kilkanacie) firm.
Bariery wejcia na rynek s do wysokie, a o zachowaniach
przedsibiorstw decyduje wspzaleno.
o Kartel
o Zmowa cenowa
Monopol
o Naturalny (jednozakadowy) monopol osigajcy wielkie
korzyci skali.
o Wielozakadowy wiele przedsibiorstw wytwarzajcych ten sam
produkt. Na opanowanym przeze rynku nie wystpuj due
korzyci skali.
Mierniki koncentracji produkcji na rynku:
Wspczynnik koncentracji jest miernikiem pokazujcym pooenie
danego rynku midzy strukturami konkurencji doskonaej i monopolu.
Przedstawia on stopie kontroli, jak maa liczba firm posiada nad
rynkiem:
Niski wspczynnik koncentracji ! duy stopie konkurencyjnoci na rynku
Wysoki wspczynnik koncentracji ! brak si konkurencji

Indeks Herfindahla-Hirschmana suma kwadratw udziaw w

sprzeday wszystkich przedsibiorstw dziaajcych na rynku. Naley on do
przedziau od 10 000 dla czystego monopolu (100% udziau w rynku) do 0
na rynku z wieloma bardzo maymi przedsibiorstwami (ich udziay d
do zera).

29

Cecha

Konkurencja
doskonaa

Konkurencja
monopolist.

Oligopol

Liczba firm

Bardzo wiele

Wiele

Zrnicowanie
produktu

Produkt
jednorodny
(identyczny)

Produkty
zrnicowane
(bliskie
substytuty)

Niewiele
(kilka)
Produkty
mniej lub
bardziej
zrnicowane

aden
(cenobiorca)

Ograniczony

redni

Pena

Pena

Ograniczona

Wpyw firm na
cen
Swoboda
wejcia na
rynek
Korzyci skali

Przykady

Narzdzie
konkurencji

Mae

Mae
Handel
Niektre
detaliczny
nieprzetworzone
(art.
produkty rolne
Spoywcze),
(owoce,
usugi
pszenica)
(fryzjerskie)

Koszty

Jako,
reklama,
promocja,
zrnicowanie
produktu

Przecitne
Przemys
samochodowy,
tytoniowy,
stal,
aluminium
Koszty,
korzyci skali,
renoma firmy,
wiadczenia
dodatkowe,
jako

Monopol
jeden
Produkt
unikalny
(brak
substytutw)
Znaczny
(cenotwrca)
Silne bariery
wejcia na
rynek
Due
Monopole
pastwowe,
linie
telefoniczne,
wodocigi,
gaz

brak

24.
Dokonaj porwnawczej analizy konkurencji doskonaej i
monopolu. Wykorzystaj koncepcj nadwyki cakowitej.

Wielkoci poddane analizie:

1. Ilo przedsibiorcw
KD: Istnieje dua liczba przedsibiorstw, zarwno kupujcych jak i sprzedajcych
i kady z nich ma znikomy udzia w produkcji caej gazi
M: istnieje tylko jedna firma
2. Produkt
KD: Produkt jest jednorodny, podobny i ma wiele substytutw, produkt jest
standaryzowany
M: Produkty s zrnicowane i nie maj bliskich substytutw

30

3. Rynek
KD: brak wpywu na ksztatowanie ceny na rynku i nieograniczony dostp
nabywcw do kadej info na rynku. Przedsibiorstwo jest biorc ceny.
M: firma ma duy wpyw na cen
4. Wejcie i wyjcie z brany
KD: Ogromna atwo wejcia i wyjcia z rynku
M: Bardzo ograniczone lub brak moliwoci wejcia na rynek

Cena monopolowa

Rwnowaga przedsibiorstwa

Koszt kracowy produkcji w pewnej gazi wolnokonkurencyjnej jest stay, co

powoduje, e linia poday jest tu pozioma (rys. a). Monopol wielozakadowy,
inaczej ni firma wolnokonkurencyjna, ma do czynienia z nachylon w d, a nie
z poziom lini popytu, wic jego utarg kracowy jest mniejszy od ceny (rys. b).
Monopol taki wytwarza mniej (QM < QC) i sprzedaje droej (PM > PC) ni
ga
wolnokonkurencyjna.
W
efekcie
zmonopolizowania
gazi
wolnokonkurencyjnej nadwyka cakowita maleje o pole AEB na rys b.
Pojawia si zysk nadzwyczajny, ktremu odpowiada pole PMBEPC.

31

Cena ronie, dlatego nadwyka producenta zwiksza si kosztem nadwyki

konsumenta. Jednoczenie obaj i konsument i producent strac wskutek
zmniejszenia produkcji monopolu w stosunku do doskonaej konkurencji
(wielko straty to trjkt B1, B2, B produkcja spada z Q* do Q1). Pole to
skada si ze straty nadwyki konsumenta i straty nadwyki producenta i nazywa
si spoecznym kosztem monopolu (lub inaczej trjkt Harbergera) i
uznawane jest to za miar nieefektywnoci tego rynku:

25.
Co to jest monopol naturalny? Odpowied przedstaw na
rysunku. Wyjanij pojcie i omw kilka metod regulacji monopoli
naturalnych.
Monopol naturalny jednozakadowy; monopol, ktry osiga wielkie korzyci
skali. Np. Gazownictwo ogromny koszt budowy gazocigu i jednoczenie may
koszt pompowania dodatkowej jednostki gazu.

32

Wielkie korzyci skali powoduj, e koszty przecitne zmniejszaj si nieustannie

w miar wzrostu produkcji. Na takim rynku jest miejsce tylko dla jednego
wielkiego producenta. Monopol naturalny jest przyczyn niesprawiedliwoci (zysk
ekonomiczny P1ABAC1) i nieefektywnoci (ubytek nadwyki cakowitej ACE).
Kontrolowanie poczyna monopolistw naturalnych, tak aby nie wykorzystywali
oni swojej siy rynkowej ze szkod dla nabywcw, wymaga interwencji pastwa i
specjalnej polityki antymonopolowej.
Metody regulacji monopoli:
pastwo reguluje rynek tworzc wyposaon w szerokie uprawnienia
agencj regulacyjn, ktra moe np. narzuci monopolicie cen opart na
kosztach przecitnych (ang. Avarage cost pricing). Wyprodukuje on
wtedy ilo dobra dla ktrej koszt przecitny zrwna si z cen. Nie opaca
si produkowa mniej bo koszt przecitny przewysza wtedy cen.
regulowanie przez motywowanie (ang. Incentive regulation), np. po
prywatyzacji British Telecom (1984r) agencja regulacyjna OFTEL narzucia
podlegemu Telecomowi ruchom cen maksymaln rosnc w tempie
inflacji pomniejszonej pomniejszonej o ustalany raz na kilka lat parametr
x, (CPI-x%). Miao to zmusi brytyjski telekom do obnienia kosztw
produkcji, ktrych wzrostu nie mona ju byo cakowicie pokrywa
podnoszc cen.
wydzielenie z majtku monopolisty sieci (np. w formie osobnej firmy) i
wymuszenie oferowania jej usug na rwnych prawach wielu niezalenym
operatorom. Celem jest doprowadzenie do konkurencji na tym rynku.

26.

Na rysunku przedstaw maksymalizacj zysku:

a. Przedsibiorstwa doskonale konkurencyjnego
b. Monopolu

a) przedsibiorstwo doskonale konkurencyjne: P = MR = MC (zysk

jako obszar midzy cen a rednim kosztem przecitnym)

33

b) monopol

Zysk rwny jest rnicy midzy utargiem cakowitym a cakowitymi kosztami

" Zysk = TR - TC
" Zysk = (TR/Q - TC/Q) Q
" Zysk = (P - ATC) Q
Monopolista osignie zysk ekonomiczny, o ile tylko cena jest wysza ni
przecitny koszt cakowity.

27.
Omw maksymalizacj zysku przedsibiorstwa dziaajcego
na rynku konkurencji monopolistycznej w krtkim i dugim okresie.
W dugim okresie przedsibiorstwo dziaajce na rynku konkurencji
monopolistycznej osiga stan rwnowagi w punkcie stycznoci linii popytu z linia
kosztw przecitnych. Sposobem przedsibiorstw z rynku konkurencji
monopolistycznej na zachowanie typowych dla krtkiego okresu zyskw
nadzwyczajnych (jeli cena P jest wysza od ATC1, wwczas przedsibiorstwo
osiga zysk nadzwyczajny) jest konkurencja niecenowa. Forma konkurencji
niecenowej jest rnicowanie produktu (nadawanie wyrobom cech, ktre
odrniaj je od produktw konkurentw).
1. W krtkim okresie mog pojawi si zyski nadzwyczajne (obszar ABCD).
2. W dugim okresie przedsibiorstwo osiga rwnowag w punkcie
stycznoci linii popytu z linia kosztw przecitnych. Zyski nadzwyczajne
znikaj, a cena P* zrwnuje si z kosztem przecitnym AC*.

34

3. Punkt T oznacza produkcje poniej optimum technicznego.

Krtki okres

Dugi okres

28.
Odwoujc si do gry dylemat winia omw rwnowag
Nasha. Podaj przykad wykorzystania tej gry w ekonomii.
Dylemat winia (prisoners dilemma) jeden z klasycznych problemw gier o
sumie niezerowej. Dwie strony mog wybra midzy dziaaniem kooperatywnym
a niekooperatywnym. W grze mona osign wynik zysk-zysk oraz stratastrata.
Dwch podejrzanych zatrzymuje policja, ale nie ma wystarczajcych dowodw do
postawienia zarzutw. Aresztowani zostaj rozdzieleni i kady dostaje tak sam
ofert: jeli bdzie zeznawa przeciwko drugiemu, a drugi bdzie milcze, to
zeznajcy wyjdzie na wolno, a milczcy dostanie 10-letni wyrok. Jeli obaj
bd milcze posiedz 6 miesicy za inne przewinienia. A jeli obaj bd

35

zeznawa to obaj dostan 5-letnie wyroki. Kady z nich musi podj decyzj
niezalenie i aden nie dowie si czy drugi milczy czy zeznaje, a do momentu
dostania wyroku. Jak powinni postpi?
Moliwe wyniki gry:
Wizie B milczy
Wizie A milczy

Wizie A zeznaje

Obaj skazani na 6 m-cy

(0,0)
Wizie A: wolny
Wizie B: 10 lat
(1,-2)

Wizie B zeznaje
Wizie A: 10 lat
Wizie B: wolny
(-2,1)
Obaj skazani na 5 lat
(-1,-1)

Kooperacja bardziej opaca si wszystkim ni walka, ale indywidualny interes i

brak zaufania do partnera skaniaj do rywalizacji.
W przypadku duopolu, moe to wyglda w ten sposb, e przed zawarciem
porozumienie zysku obu przedsibiorstw wynosz po 3.5, a po zawarciu
porozumienia po 4. Porozumienie nie jest jednak trwae. Kiedy kto spord
zamawiajcych oszuka i zwikszy produkcj, jego zysk wzronie do 5 kosztem
partnera, ktry otrzyma 3. Poprzez odwet oszukanego, ktry rwnie zwikszy
produkcj nastpi powrt do punktu wyjcia obie firmy bd zarabia po 3.5.

Rwnowaga Nasha (Nash equlibrium) stan, w ktrym kady z graczy wybra

optymaln dla siebie strategi postpowania przy danych strategiach wybranych
przez pozostaych graczy. Rwnowaga Nasha bywa wynikiem gorszym od
jakiego innego wyniku. Jeli jednak ten inny wynik nie jest rwnie rwnowag
Nasha, nie jest on stabilny.
Gracze (w dylemacie winia) graj ze sob wielokrotnie, podejmujc decyzj o
milczeniu bd zeznawaniu na podstawie wyniku z poprzedniej rundy. W
jednorazowej grze opaca si oszuka, a w iterowanej strategia zaley od liczby
rund lub historii wyborw przeciwnika.
Jeli znana jest liczba rund zawsze si oszukuje. Wynika to z tego,
i w ostatniej rundzie zawsze opaca si oszuka, wic w przedostatniej
te, bo przeciwnik i tak oszuka tak samo co do poprzednich.
Jeli gracze nie znaj liczby rund moe pojawi si wsppraca.
Jedn z najbardziej efektywnych strategii jest wet za wet w pierwszej
rundzie wsppracujemy, w kolejnych robimy to co w poprzedniej
przeciwnik.
Gdy zostanie osignita rwnowaga, aden z graczy nie moe poprawi swojego
wyniku poprzez jednostronn zmian strategii, czyli dopki A realizuje strategi
Sa to B musi realizowa strategi Sb i odwrotnie.

36

29.

Omw model duopolu Cournota.

Zaoenia modelu duopolu Cournota:

Na jednym rynku dziaaj dwie firmy
Produkt obydwu firm jest identyczny (homogeniczny, jednorodny)
Jednakowa cena produktu
Dwie firmy jednoczenie prbuj zdecydowa, jakie iloci dobra bd
wytwarzane. W tym przypadku kada firma musi przewidzie, jaka bdzie
produkcja drugiej firmy, by podj prawidow decyzj. Przy danych
przewidywaniach kada firma wybiera nastpnie produkcj maksymalizujc
swoje zyski. Szukamy zatem rwnowagi w oczekiwaniach sytuacji, w ktrej
kada firma znajduje potwierdzenie swoich przekona o innej firmie.
W rwnowadze Cournota kada firma maksymalizuje swoje zyski przy danych
oczekiwaniach co do wyboru produkcji dokonywanego przez drug firm, a co
wicej, przekonania te s potwierdzone w punkcie rwnowagi: kada firma
wybiera jako optymalny ten poziom produkcji, o ktrym druga firma sdzi, e
bdzie wybrany. W punkcie rwnowagi Cournota adna firma nie bdzie
miaa bodcw ekonomicznych do zmiany poziomu produkcji, gdy
odgadnie wybr faktycznie dokonany przez drug firm.

W modelu Cournota obaj producenci zachowuj si jak naladowcy (w

odrnieniu od modelu Stackelenberga. Rwnowaga Cournota znajduje si w
punkcie przecicie dwch krzywych reakcji.

37

30.

Omw model duopolu Stackelberga.

W przypadku przywdztwa ilociowego jedna z firm dokonuje wyboru przed inn

firm (jedna z firm przyjmuje rol przywdcy na rynku). Sytuacja ta jest
nazywana modelem Stackelenberga. Model ten jest czsto uywany do opisu
gazi, w ktrej wystpuje firma dominujca albo lider naturalny (np. kiedy IBM
w brany komputerowej), gdzie powszechnie obserwowanym wzorcem
zachowania mniejszych firm w tej brany jest oczekiwanie na ogoszenie przez
IBM nowych produktw, a nastpnie dopasowywanie do tego swoich decyzji.

Lider wybiera taki punkt na krzywej reakcji naladowcy, ktry jest punktem
stycznoci z najnisz moliw lini jednakowego zysku, co zapewnia mu
najwyszy moliwy wynik. Naladowca dopasowuje wielko produkcji do
produkcji lidera.

31.
Na czym polega rnicowanie cen przez przedsibiorstwo?
Omw przyczyny i podaj przykady.
Dyskryminacja cenowa (rnicowanie cen) jest to praktyka sprzedawania
tego samego produktu po rnych cenach, ktrych poziom ustalany jest w
zalenoci od sytuacji, w jakiej przeprowadzana jest sprzeda
Rnicowanie cen polega na oferowaniu przez firm rnych cen w
zalenoci od preferencji kupujcego, miejsca sprzeday, charakteru
produktu oraz czasu sprzeday. Przy rnicowaniu cen mona osign
znacznie wysz mar, gwnie dziki lepszemu dopasowaniu oferty do potrzeb
klienta.

38

Rnicowanie cen jest moliwe zasadniczo tylko w monopolu. Wwczas

przedsibiorca moe ustala ceny w zalenoci od elastycznoci popytu
nabywcw. Tam gdzie popyt jest bardziej sztywny (mniej wraliwy na zmiany
cen) ustali on wysz cen.
Stosowanie zrnicowanych cen przynosi przedsibiorstwu nastpujce
korzyci:
wikszy utarg przy kadej wielkoci sprzeday;
pozbycie si konkurencji - przedsibiorstwo majce monopol na jednym z
rynkw np. krajowym, wykorzystujc swoj pozycj winduje ceny
produktw, wypracowujc w ten sposb wikszy zysk. Dziaajc
jednoczenie na innym rynku w warunkach oligopolu, moe wykorzysta
nadwyk finansow z pierwszego rynku do subsydiowania produkcji na
drugim rynku. Zatem oferujc nisz cen, zwiksza si popyt na jego
produkty, a tym samym zyski rwnie rosn. Zmusza to sabszych
konkurentw do zaprzestania dziaalnoci
Rozrnia si trzy rodzaje dyskryminacji cenowej:
pierwszego stopnia (dyskryminacj doskonaa),
drugiego stopnia (ilociowa),
trzeciego stopnia,
Przyczyny: specyfika popytu na dany produkt (np. bilety ulgowe dla studentw,
emerytw i normalne), rnicowanie kosztw dostarczania produktu na rne
rynki (bilet miesiczny jest zwizany z mniejszym kosztem ni np. wydrukowanie
biletu jednorazowego, zabezpieczenie go przed faszowaniem itp.).
Stosowana jest w celu zmaksymalizowania zysku przez dopasowanie
cennika do krzywych popytu nabywcw, przejmujc jak najwiksz cz
nadwyki konsumenta przez oferenta
Przykady:
linie lotnicze
linie kolejowe pobieraj wysze opaty od dojedajcych do pracy w
godzinach szczytu ni od osb jedcych po zakupy w rodku dnia,
ktrych popyt na przejazdy do centrum jest znacznie bardziej elastyczny
taryfa dzienna i nocna w takswkach,
bilety autobusowe ulgowe i normalne, miesiczne i jednorazowe

39

32.
Od czego zaley zapotrzebowanie firmy na czynniki
produkcji? Poka rwnowag na rynku pracy w konkurencji
doskonaej, monopolu i monopsonie.
Czynnikami produkcji s: praca, kapita i ziemia. Popyt producenta na czynniki
produkcji jest bezporednio powizany z poziomem produkcji firmy.
W krtkim okresie, gdzie tylko jeden czynnik wytwrczy jest zmienny
(paca), a pozostae stae (kapita, ziemia), popyt na czynniki produkcji
jest pochodn produkcji.
W dugim okresie na popyt na czynniki wytwrcze poza poziomem
produkcji wpywaj te ceny pozostaych czynnikw wytwrczych
(poniewa czynniki wytwrcze s w znacznym stopniu substytutami).
W analizie rynku czynnikw produkcji naley kierowa si zasad kracow:
MC=MR, z tym,
ze uwzgldnia si koszt kracowy z zatrudnienia nowej
jednostki czynnika produkcji i porwnuje si go z przychodem kracowych
generowanym przez t now jednostk czynnika produkcji. Wielko popytu na
czynniki produkcji zaley od potrzeb konsumentw i od ich popytu na
dobra finalne.
Popyt na czynniki produkcji jest zawsze pochodny w stosunku do popytu na
produkt wytwarzany dziki tym czynnikom. Zaley on od produkcyjnoci
czynnikw, od cen tych czynnikw i od cen dbr wytwarzanych za ich
pomoc.
Zmiany zapotrzebowania na czynniki produkcji mog nastpowa w skutek:
Zmiany zapotrzebowania na produkowane dobro,
Zmiany ceny danego czynnika produkcji,
W dugim okresie pod wpywem zmian technologii (technika i organizacja
produkcji w firmie).
Konkurencja doskonaa:
W warunkach konkurencji doskonaej kracowy przychd z zasobu, MRP,
rwna si iloczynowi kracowego produktu (kracowej produkcyjnoci)
zasobu (Marginal Product, Marginal Productivity, MP), czyli odpowiedniej
zmiany wielkoci produkcji mierzonej w jednostkach naturalnych i ceny
dobra, P (MRP=MP*P). Kracowy przychd, MRP, z zasobu stanowi
zmian utargu cakowitego, spowodowan sprzeda produkcji
wytworzonej przez dodatkow jednostk tego zasobu.
Zgodnie z prawem malejcych przychodw, przy zwikszaniu nakadu
zasobu jego kracowy produkt, MP, si zmniejsza.
Popyt przedsibiorstwa wolnokonkurencyjnego na zasb
Firma zwiksza zapotrzebowanie na zasb, a kracowy przychd (MRP=MP*P) z
zasobu rwna si z jego cen (PF). W efekcie linia popytu na zasb DF, pokrywa
si z wykresem przychodu kracowego z zasobu, MRP. Zmiany ceny zasobu s
przyczyn ruchw wzdu tej linii popytu, a np. zmiany ceny wytwarzanego dobra
powoduj szoki popytowe (rys b).

40

W dugim okresie:
Zmiany cen czynnikw produkcji powoduj efekt substytucji zasobw
(zastpowanie zasobu, ktry podroa zasobem wzgldnie taniejcym).
Nawet po zmianie wielkoci produkcji przedsibiorstwo zuywa zasb,
ktry podroa i jednoczenie zwiksza si potrzeba innych zasobw. Moe
to powodowa wzrost kosztw produkcji, spadek produkcji i zmniejszenie
si zapotrzebowania na zasoby zachodzi efekt zmiany poday (output
effect). Efekt zmiany poday oznacza zmian popytu na zasoby, ktra
jest spowodowana zmian ich cen oraz pochodn zmiany kosztw i
wielkoci produkcji.

Konkurencja niedoskonaa popyt monopolisty na zasb

Linia popytu monopolisty na zasb, DF, jest bardziej stroma ni rynkowa linia
popytu na zasb, DF, w przypadku konkurencji doskonaej. Zapotrzebowanie na
zasb okazuje si wzgldnie mae (FA < F0).

41

Aby sprzeda dodatkow porcj dobra, monopolista musi obniy cen

wszystkich jednostek tego dobra (zakadamy, e nie da si rnicowa cen).
W takiej sytuacji na przychd kracowy, MRP, z zasobu wpywaj nie tylko
zmiany produkcyjnoci kracowej, MP, lecz take zmiany ceny produktu, P. Im
wicej zasobu monopolista kupuje, tym wicej dobra produkuje i tym bardziej
obnia cen produktu, aby sprzeda to, co wyprodukowa.
Dodatkowe porcje zasobu opaca si zatrudnia, a spowodowany tym
koszt kracowy, MCF nie przewyszy kracowego przychodu z zasobu,
MRP. W
takiej sytuacji monopolista
zgasza
stosunkowo
mae
zapotrzebowanie na zasb (FA, a nie F0). Przecie monopol produkuje mniej i
sprzedaje droej ni ga, w ktrej panuje konkurencja doskonaa, a
zapotrzebowanie na zasb jest pochodne w stosunku do zapotrzebowania na
gotowe dobro.

Monopson
Monopsonista jedyny nabywca dobra. Przyrosty jego zapotrzebowania na
dobro s na tyle due, e aby oferta wzrosa musi on zwikszy cen
kupowanego dobra.
Na przykad szpital, ktry jako jedyny w miecie zatrudnia pielgniarki lub
tokarz, ktry moe znale prac tylko w jednej fabryce. Przyrosty
zapotrzebowania monopsonisty, ktry jest wielki, na prac take s wielkie. W
takiej sytuacji, aby zatrudni dodatkowych pracownikw, trzeba podnie pac.
Popyt monopsonisty na prac
Linia kracowego kosztu pracy, MCL, monopsonisty przebiega nad lini poday
pracy, SL. Do zrnicowania si kracowego przychodu z pracy, MRPL, z
kracowym kosztem pracy, MCL, dochodzi przy stosunkowo maym
zapotrzebowaniu na prac (L* < L1). Dziki temu take paca jest nisza ni w
warunkach konkurencji doskonaej (W* < W1).
W efekcie kracowy koszt zasobu,
MCF (Marginal Cost of Factory),
kupowanego przez monopsonist,
czyli
zmiana
kosztu
zasobu
cakowitego
spowodowana
zatrudnieniem dodatkowej porcji
zasobu, nie rwna si ju cenie tej
porcji, lecz jest od niej wikszy.
Aby zwikszy zuywan ilo
zasobw o kolejn porcj, firma
musi zapaci jej cen, a take
podnie
koszt
spowodowany
podniesieniem ceny pozostaych
nabywanych jednostek zasobu.

42

33.
Omw sposoby wpywania przez zwizki zawodowe
sytuacj na rynku pracy, poziom pac i wielko zatrudnienia.

na

Zwizki zawodowe organizacje pracobiorcw, bronice ich interesw na

rynku pracy.
Sposoby wpywania przez zwizki zawodowe na sytuacj na rynku pracy, poziom
pac i zatrudnienia:

Dc do zwikszenia zatrudnienia i (lub) wynagrodze, zwizki zawodowe mog

zwiksza popyt na prac lub zmniejsza poda pracy (rys. a
pozytywny szok popytowy na rynku pracy przesunicie krzywej popytu
w prawo), a take wymusza wzrost pac (rys. b).

Zwikszanie popytu na konkretne dobra moe by skutkiem lobbingu

i politycznej presji (np. kampanie pod hasem kupowania tylko polskich
produktw, nauczyciele zachcajcy do inwestowania w kapita ludzki,
nacisk zwizkw rolnikw na ograniczenie przywozu produktw rolnych z
zagranicy)
Zmniejszanie przez zwizki zawodowe poday pracy np. zwalczanie
zarobkowej imigracji, skracanie tygodnia pracy, wczeniejsze
emerytury. W Polsce nie istnieje zwyczaj zmuszania pracodawcw do
zatrudniania wycznie czonkw zwizku ukad zamknity (closed shop,
union shop). Take ograniczanie dostpu do rynku nowych pracownikw
(np. wymg posiadania dyplomu, dowiadcze zawodowych, zdania
egzaminu etc.). Dziaania te powoduj przesuniecie linii poday pracy SL w
lewo, co powoduje (rys a) ustalenie rwnowagi na poziomie E2 oraz
wysokoci pac na poziomie W1. Mamy zatem wzrost wynagrodze przy
jednoczesnym spadku zatrudnienia.
Zwizkowcy otrzymuj pace wysze przecitnie o 10-15% od
pracownikw niezrzeszonych (rnice s nieznaczne np. w hotelarstwie,

43

ale ju bardzo silne np. w kopalniach wgla kamiennego). Wniosek: tam,

gdzie zwizki potrafi skutecznie zmonopolizowa poda pracy i
kontrolowa wejcie na dany segment rynku pracy, skutecznie bd
rwnie walczy o podwyki pac.
Jeeli zwizkowcom udaje si podnosi pace swoich czonkw ponad
poziom, jaki wynikaby z wolnokonkurencyjnej gry poday i popytu na
prac, korzyci te s uzyskiwane kosztem pac pracownikw
niezrzeszonych.
Jeeli silnym zwizkiem zawodowym udaje si podnie pace realne na
sztucznie wysoki poziom, pojawia si nadwyka poday pracy i tzw.
bezrobocie klasyczne (np. w Niemczech po zjednoczeniu w 1990 r. pace
ustalono zbyt wysoko i nastpi gwatowny spadek zatrudnienia w
Niemczech wschodnich). Pracodawcy nie zatrudniaj nowych pracownikw,
gdy w duszym okresie widz ma elastyczno w ciciu kosztw
(pracownika trudniej zwolni i wicej kosztuje)

34.
Omw wpyw stopy procentowej na decyzje gospodarstwa
domowego o wielkoci oszczdnoci oraz wpyw pacy na decyzje o
poday pracy.
Biecy dochd bieca konsumpcja = oszczdnoci.
Wysokie stopy procentowe zachcaj do oszczdzania, stopa procentowa
jest wynagrodzeniem za cierpliwo, gdy oszczdzajc pienidze czowiek
rezygnuje z obecnej konsumpcji na rzecz konsumpcji w przyszoci. Im wysze
wynagrodzenie, tym chtniej konsument podejmuje decyzj o oszczdzaniu
(konsumpcja w przyszoci jest wysza od konsumpcji obecnie).
Gospodarstwa domowe maj
do
czynienia
z
lini
ograniczenia budetowego o
nachyleniu (1+r), poniewa
w
wyniku
decyzji
dot.
Oszczdzania
i
udzielania
poyczek mog one zamieni
$1 konsumpcji dzi na $(1=r)
konsumpcji
w
przyszoci.
Gospodarstwa
domowe
zwikszaj oszczdnoci do
punktu, w ktrym ich krzywa
obojtnoci jest styczna do ich
linii ograniczenia budetowego
o nachyleniu -1(1+r).

44

W stanie rwnowagi oszczdnoci s rwne inwestycjom. Realna stopa

procentowa r odpowiada warunkom rwnowagi. Gospodarstwa domowe d do
znalezienia si w punkcie E.
Wpyw pacy na decyzj o poday pracy
Gospodarstwa domowe s dostawcami pracy, a wic tworz poda pracy.
Wielko poday pracy zaley od iloci pracownikw, ktrzy zdecyduj si
pracowa (im wicej tym wysza poda pracy).
Paca realna (W/P) = paca nominalna podzielona przez wskanik cen
dbr. Mierzy si nabywcz wynagrodzenia.
Moliwe ksztaty krzywej poday pracy pojedynczej osoby:
S1 krzywa rosnca, ilo oferowanej
pracy jest tym wiksza, im wysza jest
paca realna.
S2 krzywa po osignieciu punktu A
zawraca dalszy wzrost pacy realnej
powoduje zmniejszenie poday pracy.
Pracownicy
uznaj,
e
maj
wystarczajc ilo pienidzy i nie
musz wicej pracowa.
Moliwo wystpienia tych dwch
sytuacji wie si z tym, e celem
pracownikw nie jest maksymalizacja
pacy, ale maksymalizacja uytecznoci
(na ktr skada si rwnie czas
wolny).
Wysze pace realne > wyszy dochd ludnoci > efekt dochodowy > wzrost
zapotrzebowania na odpoczynek, czas wolny, samorozwj (jako dobro
luksusowe). Efekt dochodowy zachca pracownikw przy wyszej pacy
do krtszej pracy, poniewa pracujc mniej mona utrzyma ten sam poziom
konsumpcji dodatkowo otrzymujc czas wolny.
Efekt substytucyjny skania pracownikw przy wyszej pacy do duszej
pracy, poniewa w przypadku niepracowania czas wolny staje si droszy.
Ostateczny rezultat wzrostu pacy realnej zaley od tego, ktry z efektw okae
si silniejszy.

45

35.

Omw lini ubstwa, krzyw Lorenza i wspczynnik Giniego.

Linia ubstwa bezwzgldnego (absolutnego) wyznacza j minimalny

dochd zaspakajajcy podstawowe potrzeby (umoliwienie biologicznego
przetrwania i niektrych potrzeb duchowych). Przebiega w wysokoci rwnej
wartoci koszyka dbr, zaspokajajcych potrzeby podstawowe. Jego skad
ustalaj urzdnicy i naukowcy, dbajc, aby dobra w koszyku byo odpowiednio
zrnicowane, kaloryczne i tanie.
Linia ubstwa wzgldnego (relatywnego) wyznacza si w poszczeglnych
krajach jako okrelony odsetek redniego dochodu (lub mediany) w przeliczeniu
na jednego mieszkaca.

Wspczynnik ubstwa stanowi odsetek gospodarstw domowych yjcych

poniej linii ubstwa, wyznaczonej przez minimalny dochd zaspokajajcy
podstawowe potrzeby gospodarstwa domowego.
Na pooenie linii ubstwa wpywa tempo inflacji a take wielko
gospodarstwa domowego (wyznacza si kilka linii ubstwa: oddzielnie dla
samotnych, dla dwuosobowych, dla rodzin wielodzietnych etc.). Np. w 2007 roku
w USA linia ubstwa dla samotnych przebiegaa na poziomie $10.590, a dla
rodziny czteroosobowej na poziomie $21.203.
Krzywa Lorenza najpopularniejsze narzdzie do badania nierwnoci w
rozkadzie dochodu. Funkcja, ktrej argumentem jest skumulowany procent lub
odsetek gospodarstw uporzdkowanych niemalejco, a wartociami s
skumulowane procenty lub odsetki ich dochodw.
Punkty na krzywej Lorenza pokazuj, jak cz wszystkich dochodw przypada
danemu odsetkowi (np. kwintylowi) najuboszych gospodarstw domowych.
Grupy kwintylowe
Pierwsza
Druga
Trzecia
Czwarta
Pita

Odsetek dochodw
3,4
8,7
14,8
23,4
49,7

Grupy kwintylowe od
najbiedniejszych do
najbogatszych, a
dochody przed
opodatkowaniem.

46

Krzywa Lorenza jest tym bardziej wygita, im bardziej zrnicowane s dochody.

Wspczynnik Giniego wspczynnik koncentracji (nierwnomiernoci)
rozkadu dochodw, jest oparty na krzywej Lorenza. Przyjmuje wartoci od 0
(doskonaa rwno) do 1 (zupena nierwno, w Polsce mamy 0,34, w Danii
0,23 a w USA 0,46).

Interpretujc wygicie krzywej Lorenza naley pamita, e jego powikszeniu

si moe towarzyszy wzrost przecitnych dochodw we wszystkich
analizowanych grupach (np. kwintylach, decylach). Innymi sowy, wzrost
wspczynnika Giniego nie musi wcale oznacza, e biedni stali si bardziej
biedni, a bogaci jeszcze bardziej bogaci.

47

36.
Czym gra sprawiedliwa rni si od gry korzystnej i
niekorzystnej? Czym gry ryzykowne rni si od nieryzykownych?
Gry sytuacje, kiedy wyniki o okrelonej wartoci pieninej pojawiaj si ze
znanym prawdopodobiestwem.

GRY

Warto oczekiwana gry (WO) jest to suma jej wynikw pomnoonych

przez prawdopodobiestwo ich pojawienia si. Informuje ona o przypadajcych
na jedn parti przecitnym wyniku rozegrania bardzo wielu partii tej gry.

KORZYSTNE (WO>0)
SPRAWIEDLIWE (WO=O)
NIEKORZYSTNE (WO<0)

W gr opaca si gra tym bardziej, im wiksza jest jej warto oczekiwana, czyli
suma jej wynikw zwaonych prawdopodobiestwem ich pojawienia si.

GRY

Wariancja gry (WG) suma podniesionych do kwadratu odchyle wynikw gry

od jej wartoci oczekiwanej zwaonych prawdopodobiestwem wystpienia tych
wynikw. Informuje ona o ryzykownoci gry.

Typ czowieka
Wykazujcy
niech do ryzyka
Neutralny wobec
ryzyka
Lubicy ryzyko

Mniej ryzykowne (WG1)

WG1>WG2
Bardziej ryzykowne (WG2)
WG1<WG2

Decyzja o udziale w grze

Ubezpieczenie przy
niekorzystnych stawkach
na Wykupi polis

Zagra,
kiedy
szanse
wygran przewaaj
Nie zagra, gdy widoki na Nie wykupi polisy
wygran s niekorzystne
Zagra nawet wtedy, gdy Nie wykupi polisy
prawdopodobiestwo
przegranej przewaa

48

37.
Omw czenie i dzielenie ryzyka jako metody zmniejszenia
ryzyka na rynkach ubezpiecze.
czenie ryzyka polega na agregowaniu niezalenych od siebie
rodzajw ryzyka w celu obniania niepewnoci dla caej zbiorowoci.
Innym sposobem zmniejszania kosztw ponoszonego ryzyka jest dzielenie
ryzyka. Podzia ryzyka jest konieczny zawsze wtedy, kiedy nie mona zmniejszy
kosztu poprzez czenie ryzyka. czenie niezalenego od siebie ryzyka stanowi
istot dziaania firm ubezpieczeniowych.
Prawo wielkich liczb gosi, e przecitny wynik gry jest tym bliszy jej wartoci
oczekiwanej, im wicej partii gry zostanie rozegranych.
czenie ryzyka polega na tworzeniu puli skadek, z ktrej wypacane s
odszkodowania. Poczywszy niezalene rodzaje ryzyka, ubezpieczyciel zmniejsza
prawdopodobiestwo wystpienia sytuacji, e zabraknie mu na wypaty. Tym
samym zachca klientw przez wiksz wiarygodno.
Towarzystwo ubezpieczeniowe moe oferowa wiele rodzajw polis. Wsplna
pula ryzyka, ktr zarzdza ubezpieczyciel, obejmuje zatem wiele niezalenych
rodzajw ryzyka, co zmniejsza zagroenie niewypacalnoci. Dodatkowo
rzeczywista stawka za ubezpieczenia jest wysza od sprawiedliwej czyli
korzystna dla towarzystwa ubezpieczeniowego.
Zmniejszanie ryzyka na rynku ubezpiecze poprzez dzielenie ryzyka odnosi
si do prawa malejcej uytecznoci kracowej Pierwsze prawo Gossena W miar nabywania kolejnych jednostek danego dobra uyteczno kadej
dodatkowej jednostki jest coraz mniejsza. Kada potrzeba w miar jej
zaspakajania ulega nasyceniu.
Im wysze s stawki tym bardziej dotkliwe s skutki dziaania prawa
malejcej uytecznoci kracowej. Dzielenie ryzyka polega na obnianiu
stawek. Dzielenie ryzyka wystpuje w przypadku kiedy ryzyko ubezpieczenia jest
do wysokie dla ubezpieczyciela ktre ewentualnie miaby ponosi
indywidualnie. W celu zmniejszenia ryzyka oraz skadki polisy firmy
ubezpieczeniowe dziel ryzyko na zrzeszonych syndykatw te z kolei na swoich
czonkw. Zazwyczaj proces podziau trwa tak dugo a stawka kadego z
uczestnikw zostanie tak zredukowana do poziomu przy ktrym rnica miedzy
uytecznoci kracow zysku w przypadku wygranej a uytecznoci kracow
straty w przypadku katastrofy staje si bardzo maa.
Dziki czeniu i dzieleniu ryzyka ubezpieczenie pozwala jednostkom ograniczy
wiele rodzajw ryzyka za przystpn cen.
Reasekuracja polega na odstpowaniu czci transakcji ubezpieczeniowych
innym firmom ubezpieczeniowym. Ubezpieczyciel przekazuje cz skadek w
zamian za zobowizanie reasekuratora do zwrotu proporcjonalnej czci
wypacanych
odszkodowa.
Celem
reasekuracji
jest
wyeliminowanie
niebezpieczestwa strat przekraczajcych fundusze ubezpieczyciela.

49

Wymiana ryzyka, polega na wymianie polis. Przykadem jest CATEX

(Catastrophe Risk Exchange). Do systemu CATEX przystpio ju ponad 300
towarzystw ubezpieczeniowych z caego wiata. Wymiana polis nastpuje wedug
uzgodnionego stosunku, ktry zaley od oceny prawdopodobiestwa wystpienia
szkd oraz od nastawienia stron do rnych rodzajw ryzyka. W efekcie
ubezpieczyciel dziaajcy tylko w jednym regionie moe rozoy ryzyko wikszy
obszar. Ponadto specjalizujc si w ubezpieczeniach jednej grupy klientw, nie
koncentruje ryzyka na tej grupie.
Sekurytyzacja
(ang.
securitization)
polega
na
zamianie
ryzyka
ubezpieczeniowego na papiery wartociowe (np. obligacje), ktre s lokowane na
rynku kapitaowym. Dochodowo tych obligacji dla nabywcw zaley od tego,
czy zdarzenie ktrego dotyczy ryzyko - zajdzie czy te nie zajdzie. W razie
nieszczcia pozwala to emitentowi sfinansowa odszkodowanie oszczdnociami
wynikajcymi z mniejszych wypat dla nabywcw tych papierw.

38.
Omw kilka metod zmniejszenia ryzyka (uwzgldnij m.in.
rynek
ubezpiecze,
rynek
kapitaowy
i
rynek
transakcji
terminowych).
1.

Przenoszenie ryzyka na inne podmioty wie si z transferem

odpowiedzialnoci za pokrycie ewentualnych strat. Moe ono przyjmowa
takie
formy,
jak
np.:
ubezpieczenia,
gwarancje,
porczenia.
Ubezpieczenia finansowe mog sta si jednym z narzdzi zarzdzania
specyficznymi rodzajami ryzyka, jakim jest ryzyko operacyjne i
finansowe. Trzeba podkreli, e przedsibiorstwo nie moe caoci
ryzyka operacyjnego i finansowego obj ubezpieczeniem. Istnieje
bowiem cile okrelony katalog zdarze, ktre mog by przedmiotem
ubezpieczenia i spowodowa wypat odszkodowania. Transfer ryzyka
operacyjnego i finansowego w drodze ubezpiecze finansowych
sprowadza si gwnie do obnienia pozycji kosztowych majcych wpyw
na poziom tych rodzajw ryzyka. Ubezpieczajcy si moe dokona
transferu przyszych ewentualnych strat bdcych nastpstwem cile
okrelonych w umowie ubezpieczenia zdarze. Ubezpieczenie finansowe
mona zastosowa, oczekujc zmniejszenia poziomu ryzyka operacyjnego
i finansowego, ubezpieczajc np. kredyt kupiecki. Przedsibiorstwo
uzyskuje pewno, e w przypadku zajcia zdarzenia objtego ochron
ubezpieczeniow, w wyniku ktrego dunik nie bdzie w stanie spaci
udzielonego mu kredytu kupieckiego, otrzyma zwrot nalenoci. Jest to
cile zwizane z funkcj kompensacyjn ubezpieczenia kredytu,
zwizan z pokrywaniem przez zakad ubezpiecze w drodze wypaty
odszkodowania
strat,
jakie
ponosi
kredytodawca
wskutek
niewypacalnoci swojego kontrahenta.

50

2.

Hedging - transakcja zawarta na rynku instrumentw pochodnych

rynku terminowym, zmierzajca do osignicia przeciwnego skutku ni
rezultaty kontraktu na rynku aktyww bazowych; obie transakcje
zawierane s na ten sam instrument finansowy lub towar, zajmujc
przeciwstawne pozycje. Maj one na celu zmniejszenie do minimum strat
i zabezpieczenie przed ryzykiem. Zmiany jednego rynku rwnowa
zmiany przeciwne innego i w ten sposb pozycja globalna inwestora
pozostaje na nie zmienionym poziomie, niezalenie od fluktuacji stopy
oprocentowania, kursu waluty, kursu akcji, ceny towaru, indeksu akcji
itp. Uczestnik takiej operacji zakada, e ewentualne straty, jakie poniesie
w momencie dokonywania transakcji, zostan mu w caoci lub w duym
stopniu pokryte przez zysk w ustalonym terminie odsprzeday tych
walorw; dziaanie takie moe przebiega rwnie w odwrotnym
kierunku; zysk w momencie kupna zostanie skompensowany przez strat
w terminie sprzeday. Hedging zwykle odnosi si do kontraktw
towarowych, dewizowych i finansowych. Dziaania podejmowane w
ramach operacji asekuracyjnych hedgingu, mona podzieli na trzy
grupy:
a. dostosowanie strumieni finansowych (wpyww i wydatkw)
oraz rzeczowych do oczekiwanej zmiany kursu;
b. zawieranie transakcji terminowych (ang. financial futures), w
ktrych wyrnia si trzy strategie:
i. krtki hedging (tzw. sprzedaowy), polegajcy na
sprzeday kontraktw financial futures w celu zmniejszenia
ryzyka; strategia stosowana przy przewidywaniu spadku cen
papierw wartociowych; w przypadku spadku cen inwestor
jest zabezpieczony dziki ustaleniu ceny w kontrakcie,
ii. dugi hedging (tzw. zakupowy), polegajcy na zakupie
kontraktw financial futures w celu zmniejszenia ryzyka;
strategia stosowana przy przewidywaniu wzrostu cen
papierw wartociowych; w przypadku wzrostu cen inwestor
jest zabezpieczony dziki ustaleniu ceny w kontrakcie,
iii. delta hedging, strategia oparta na podstawie wspczynnika
delta
zdefiniowanego
dla
podstawowego
papieru
wartociowego (np. opcji); polega ona na zestawieniu obu
rodzajw papierw wartociowych w proporcji: pochodny w
iloci 1 i podstawowy papier wartociowy w iloci delta, przy
czym zakup (sprzeda) pochodnego papieru wartociowego
powinien
by
poczony
ze
sprzeda
(zakupem)
podstawowego papieru wartociowego;
c. rwnowaenie pozycji bilansowych wystawionych na ryzyko
konwersji pozycjami ze znakiem przeciwnym, tak aby
ewentualna strata na jednych bya skompensowana zyskiem na
innych.

3.

Dywersyfikacja ma na celu zmniejszenie poziomu ryzyka przez

inwestowanie w rne dziaalnoci, ktrych stopy zwrotu s mniej ni

51

absolutnie
dodatnio
skorelowane.
Utworzenie
dobrze
zdywersyfikowanego
portfela
projektw
inwestycyjnych
spowodowa moe znaczne, a nawet cakowite zredukowanie
ryzyka specyficznego. Kupno akcji lub obligacji jednej spki naraa
inwestora na ryzyko inwestycji w jedn bran, co moe spowodowa
utrat znacznej iloci pienidzy w przypadku spadku na rynku lub
kopotw emitenta. W zwizku z faktem, e takiej ewentualnoci nie
mona wyeliminowa, najlepsz metod redukcji ryzyka jest zakup
papierw wartociowych rnych emitentw, ktrych potencjalne
spadki i wzrosty wartoci bd si wzajemnie znosi, redukujc w ten
sposb cakowite ryzyko inwestycji. Jednak osignicie efektywnej
dywersyfikacji przez indywidualnego inwestora wymaga do znacznego
zaangaowania rodkw wasnych oraz powicenia wiele czasu na
ledzenie rynku i analiz informacji pyncych z rnych rde. W
zrekompensowaniu braku wiedzy i rnorodnoci rynku kapitaowego
stworzono fundusze inwestycyjne. Fundusz inwestycyjny dysponuje si
nabywcz wszystkich uczestnikw. Fundusze inwestycyjne umoliwiaj
wic ograniczenie ryzyka inwestycji na rynku pieninym lub kapitaowym
poprzez dywersyfikacj portfela instrumentw finansowych. Fundusz
inwestycyjny gromadzc wpaty wielu uczestnikw moe tak dobra
papiery wartociowe, aby potencjalne due spadki, czy te nawet
upado jednego z emitentw, bya rekompensowana wzrostami cen
akcji innych spek, redukujc w ten sposb ryzyko inwestycji i nadajc
jej wikszej stabilnoci.

39.
Poka, e rynek wolnokonkurencyjny zapewnia osigniecie
efektywnoci w sensie Pareta.
Efektywno w sensie Pareta jeeli jestemy w stanie znale sposb na
popraw sytuacji niektrych osb bez pogarszania sytuacji pozostaych. Pierwsze
twierdzenie ekonomii dobrobytu gosi, e rwnowaga w zbiorze rynkw
konkurencyjnych jest efektywna w rozumieniu Pareta.
System rynkw wolnokonkurencyjnych, na ktrych wszystkie dobra i usugi, a
take wszystkie czynniki produkcji (w tym praca) mog by bez adnych
ogranicze kupowane oraz sprzedawane, zapewnia rozwizanie ekonomicznego
problemu alokacji zasobw. Mona wykaza (twierdzenie o efektywnoci), e
gospodarka doskonale konkurencyjna jest efektywna w sensie Pareto
(efektywno alokacyjna), tzn. e nie istnieje aden inny sposb jej dziaania,
w wyniku ktrego moliwa staaby si poprawa pooenia niektrych podmiotw
ekonomicznych, bez jednoczesnego pogorszenia sytuacji innych.
W punkcie E, bdcym punktem rwnowagi konkurencyjnej, kracowe koszty u
uytecznoci ywnoci dokadnie si rwnowa. Wielu identycznych rolnikwkonsumentw dostarcza swe produkty na rynek. Wznoszca si schodkowo
krzywa MC=SS jest sum krzywych kosztw kracowych, a opadajca

52

schodkowa krzywa MU=DD przedstawia dokonywan przez konsumentw

wycen ywnoci. W punkcie E, bdcym punktem rwnowagi konkurencyjnego
rynku, kracowa korzy, jak przynosi ostatnia jednostka ywnoci, jest
dokadnie rwna kracowemu kosztowi pracy niezbdnej do wytworzenia tej
ostatniej jednostki.
Koszt wytworzenia ywnoci (ujemn uyteczno pracy w pocie czoa)
przedstawiaj zaciemnione supki. Pionowe supki znajdujce si pod MU i
powyej MC oznaczaj korzy ekonomiczn netto czerpan ze stanu
konkurencyjnej rwnowagi w punkcie E. Zauwamy, e adna reorganizacja
produkcji nie zapewnia wikszej korzyci netto, zaznaczonej jako zakreskowany
obszar, ni konkurencyjny rynek. Np. obszar na prawo od punktu E pokazuje
ekonomiczn strat wynikajc z wytwarzania zbyt duej iloci ywnoci.

W pewnych cile okrelonych warunkach, do ktrych naley doskonaa

konkurencyjna, gospodarka rynkowa wykazuje efektywno alokacyjn. W takim
systemie gospodarka jako cao jest efektywna i nie da si poprawi
czyjejkolwiek sytuacji bez pogorszenia pooenia kogo innego.

53

40.

Omw gwne formy zawodnoci rynku (market failure).

Niedoskonao (zawodno rynku) sytuacja, w ktrej rynek nie realizuje

w sposb racjonalny swoich podstawowych funkcji motywacyjnej i alokacyjnej.
Formy zawodnoci rynku:
Produkcyjna i alokacyjna rynki nie s w stanie skutecznie
wyprodukowa i ulokowa ograniczonych zasobw (powstaje ich zbyt duo
lub zbyt mao);
Monopol naduycie siy monopolisty, ubytek w nadwyce cakowitej;
Brak rynkw rynek nie jest w stanie si uformowa (brak dbr
publicznych takich jak obrona, owietlenie ulic)
Niepene rynki rynki nie s w stanie wyprodukowa wystarczajco duo
dbr spoecznie podanych (merit goods), np. edukacja, suba zdrowia;
Dobra spoecznie niepodane rynki nie s w stanie kontrolowa
produkcji i sprzeday dbr spoecznie niepodanych (de-merit goods),
takich jak papierosy lub alkohol;
Negatywne efekty zewntrzne powstaj, gdy okrelona osoba lub
przedsibiorstwo podejmuje dziaania, ktre negatywnie wpywaj na
sytuacj innych osb lub przedsibiorstw i nie s kompensowane
odpowiedni patnoci, np. zanieczyszczenie rodowiska, tok.
Prawa wasnoci rynki dziaaj najskuteczniej, gdy konsumenci i
producenci posiadaj prawo do wasnoci, jednak w przypadku niektrych
zasobw niemoliwe jest ustanowienie do nich praw wasnoci.
Nieskuteczno w przypisywaniu praw majtkowych moe znacznie
ograniczy tworzenie si rynkw.
Nierwno informacyjna rynki mog nie by w stanie zapewni
wystarczajcej iloci informacji, poniewa podczas dokonywania transakcji
rynkowej, moe nie by w interesie jednej ze stron zapewnienie drugiej
stronie penej informacji;
Niestabilne rynki rynki staj si niestabilne, gdy rwnowaga nie moe
by zachowana, np. w przypadku niektrych rynkw rolnych bd
wymiany walut;
Nierwno rynki mog nie by w stanie ograniczy rnicy w
dochodzie. Transakcje rynkowe nagradzaj konsumentw i producentw
dochodami i zyskami, ale te nagrody mog by skoncentrowane w rkach
nielicznych.
Opodatkowanie, wprowadzone w imi redystrybucji dochodw, powoduje
zakcenia alokacyjne, odrywajc cen pacon przez konsumenta od ceny
otrzymywanej przez producenta.
Pastwo moe przeciwdziaa:
Moe uy polityki cenowej (podatek akcyzowy)
Polityki legislacyjnej (np. zakaz wjazdu samochodw do centrum miasta)

54

41.

Omw przyczyny i formy polityki ochrony konkurencji.

Polityka ochrony konkurencji pastwa polega na zapobieganiu

niedoskonaoci konkurencji i jej skutkom. W Polsce UOKiK Urzd Ochrony
Konkurencji i Konsumentw.
Przyczyny polityki ochrony konkurencji:
Potrzebna w przypadku czystego monopolu, kiedy wytwarzane przez niego
dobro nie ma bliskich substytutw;
W przypadku konkurencji monpolistycznej jedynie usuwanie barier wejcia
na rynek;
Denie do zapobiegania zmowom cenowym (price fixing), drapienemu
cenotwrstwu, fuzjom poziomym (poczenie producentw substytutow),
pionowym (poczenie producentw, ktre s kolejnymi ogniwami w
produkcji), fuzji-konglomeratw (producenci rnych dbr);
Denie do podniesienia efektywnoci gospodarowania;

Formy polityki ochrony konkurencji:

a) Postpowanie
administracyjne
(anytmonopolowe)
przeciwko
przedsibiorcom amicym zakaz praktyk ograniczajcym konkurencj
(naduywanie
pozycji
dominujcej,
zawieranie
porozumie
antykonkurencyjnych). Prezes Urzdu moe wyda decyzj nakazujc
zaniechanie dziaa sprzecznych z prawem oraz naoy kar w wysokoci
do 10% ubiegorocznego przychodu przedsibiorcy.
b) Kontrole koncentracji przedsibiorcw uprawnienie to ma na celu
uniknicie sytuacji, w ktrej w wyniku fuzji powstanie podmiot majcy na
danym rynku siln (dominujc) pozycj, pozwalajc mu dziaa w
oderwaniu od konkurentw, konsumentw i kontrahentw, np. ogranicza
produkcj, zbyt lub rozwj techniczny, rnicowa warunki wobec rnych
kontrahentw, narzuca rne ceny i warunki etc.
c) Postpowanie antymonopolowe w ramach UE od dnia akcesji Polski
do UE Prezes UOKiK ma moliwo bezporedniego stosowania Traktatu o
Funkcjonowaniu
Unii
Europejskiej:
wszczyna
postpowanie
antymonopolowe na podstawie art. 101 i 102 UFUE, gdy badana praktyka
moe mie wpyw na handel midzy pastwami czonkowskimi UE. Stosuje
wwczas rwnolegle przepisy krajowe i unijne.
d) Dziaania w ramach Europejskiej Siecie Konkurencji (European
Competition Network ECN) paszczyzna wsppracy KE oraz organw
ochrony konkurencji wszystkich pastw czonkowskich.
I dokadniej formy polityki ochrony konkurencji:
a) Ochrona i wspieranie konkurencji:
Eliminacja zmw przetargowych
Prawo konkurencji na rynkach lokalnych
b) tworzenie i rozwijanie konkurencji w sektorach regulowanych:

55

tworzenie i rozwijanie konkurencji w takich sektorach jak

telekomunikacja, energetyka, transport kolejowy, lotniczy, usugi
pocztowe
c) oddziaywanie na rozwj systemu instytucjonalnego pastwa
odpowiedzialnego za realizacj polityki konkurencji:
usprawnienie systemu kontroli koncentracji
zwikszenie funkcjonalnoci i transparentnoci procedur w
postpowaniach antymonopolowych
rozwijanie moliwoci pozyskania materiau dowodowego w
postpowaniach antymonopolowych
d) oddziaywania na otoczenie konkurencji na poziomie krajowym:
zwikszenie wiedzy przedsibiorcw i reszty spoeczestwa
dotyczcej kontroli koncentracji oraz bada rynku w zakresie
ochrony konkurencji
dziaania edukacyjno-informacyjne w sektorach regulowanych
e) oddziaywanie
na
otoczenie
konkurencji
na
poziomie
midzynarodowym:
dziaania na rzecz przestrzegania i wdraania zasad ochrony
konkurencji w otoczeniu midzynarodowym.

42.
Omw
Coasea?

efekty

zewntrzne.

Jaka

jest

tre

twierdzenie

Efekty zewntrzne to istotne dla osb postronnych, niezwizane z cen,

uboczne skutki czyjego gospodarowania. Efekty zewntrzne s jednym z
przykadw zawodnoci rynku.
Z powodu konfliktu interesw i niemonoci rozwizania go przez rynek podjto
prb znalezienia sprawiedliwego rozwizania dla takich sytuacji (czsto
interwencja pastwa), czyli internalizacja efektw zewntrznych, ktra moe
wyglda nastpujco:
Podatek Pigou zakad chemiczny zanieczyszczajcy rzek zapaci podatek
narzucony przez pastwo jako kara za szkody,
Wczenie kosztw zewntrznych wynikajcych z dziaalnoci danego
podmiotu do rachunku ekonomicznego tego podmiotu (zakad chemiczny i
rzeka nale do tego samego podmiotu);
Pozytywne
- bezpieczestwo na ulicy w pobliu
luksusowego hotelu dziki ochronie
tam zatrudnionej,
- firmy wydajce due sumy na
badania i rozwj

Negatywne
- dym papierosowy dla przechodniw,
ktrzy nie pal,
zanieczyszczenie
rodowiska
w
pobliu fabryk chemicznych,
- brzydki zapach w okolicach ferm gsi,

56

Twierdzenie Coasea twierdzenie, sformuowane przez Ronalda Coasea

goszce, e efekty zewntrzne lub braki w efektywnoci ekonomicznej mog w
niektrych przypadkach by skorygowane w wyniku negocjacji midzy
zainteresowanymi stronami. W pewnych okolicznociach odpowiednia ilo dbr
zwizana z efektami zewntrznymi jest niezalena od rozkadu praw wasnoci
(jeeli prawa wasnoci na ograniczone zasoby podlegaj swobodnej wymianie na
doskonale konkurencyjnych rynkach, to rozkad praw wasnoci midzy podmioty
gospodarcze nie ma znaczenia dla efektywnego wykorzystania tych zasobw;
twierdzenie to jest prawdziwe przy zaoeniu, e koszty transakcyjne w
warunkach konkurencji doskonaej s rwne zeru).
Kiedy prawo jednoznacznie okrela, co komu wolno, negocjacje mog
doprowadzi do osignicia optymalnej wielkoci efektu zewntrznego.

43.
Omw dobra publiczne i tragedi wsplnego pastwiska (ang.
Tragedy of commons). Na czym polega efekt gapowicza (ang.
Free-riding)?
Dobra publiczne dobra, z ktrych moe korzysta wielu, nie przeszkadzajc
sobie nawzajem i nikt nie jest wykluczony z udziau w konsumpcji, np. obrona
narodowa, bezpieczestwo publiczne, owietlenie ulic; Niekiedy dobro publiczne
moe by publiczne do pewnej granicy, np. park poniewa kiedy jest w nim za
duo ludzi spacer sprawia znacznie mniej przyjemnoci. Finansowane s na og
z nakadanych na ludzi podatkw. W praktyce niemoliwa jest te produkcja tych
dbr przez prywatne podmioty, gdy korzyci z nich s tak bardzo
rozpowszechnione wrd ludzi, e ani pojedyncza firma ani konsument nie maj
bodca ekonom. do dostarczenia takiej usugi i zawadnicia dochodami z niej.
Efekt gapowicza (free riding), pojawia si wtedy, kiedy z pewnych dbr
mona korzysta, nie ponoszc adnych kosztw, np. dobrem publicznych przez
wiele stuleci by postp techniczny. Naladownictwo niszczyo opacalno
inwestowania w badania, dziki ktrym pojawiaj si odkrycia i wynalazki.
Gapowicz jest podmiotem, ktry korzysta z dbr lub usug w stopniu
przewyszajcym jego udzia w kosztach ich wytworzenia.

Efekt gapowicza sprawia, e produkuje

si za mao dobra publicznego. Pole
ABC pokazuje spowodowan tym
strat feketywnoci.

57

Tragedia wsplnego pastwiska (tragedy of commons) do tragedii

wsplnego pastwiska dochodzi, gdy kto, korzystajc z dobra, szkodzi innym
korzystajcym, a wszyscy mog uczestniczy w konsumpcji (indywidualny zysk
jednego z uczestnikw spoecznoci prowadzi do strat dla spoecznoci jako
caoci), np. nieograniczony dostp do eksploatowania, np. wsplnego pastwiska
prowadzi do jego wyeksploatowania. Rozwizaniem moe by regulacja
administracyjna ograniczajca dostp do dbr publicznych (np. poprzez
wprowadzenie opat za korzystanie z autostrad bd ustanowi limity pooww).
Przykadami dbr, ktrym zagraa tragedia wsplnego pastwiska s: rzeki, w
ktrych prawie nie ma ju ryb, zakorkowane autostrady etc.

44.
Omw asymetri informacji oraz dobra podane
niepodane spoecznie (ang. Merit goods, merit bads).

Kopoty gospodarujcych ludzi z informacj przybieraj form asymetrii

informacji (asymmetric information) i dbr podanych i niepodanych
spoecznie (merit goods, merit bads). Aby je usun, czsto potrzebna jest
interwencja pastwa.
Asymetryczny dostp sprzedawcw i nabywcw do informacji powoduje, e
rynek le rozdziela zasoby. Przykady asymetrii informacji:
Niektre przedsibiorstwa produkuj zbyt duo, poniewa ich prywatny
kracowy koszt nie obejmuje rekompensat niebezpieczestw, na ktre
niewiadomie naraaj si pracownicy (nie zdaj sobie z faktu istnienia
niebezpieczestw, nie daj odpowiednich podwyek wynagrodze).
Czasem brak informacji sprawia, e zapotrzebowanie jest zbyt due, np.
nieudostpniona informacja o skutkach ubocznych pewnego leku (gdyby
zostay ujawnione zmniejszyoby si zapotrzebowanie).
Ludzie pracuj w oparach benzenu, kupuj dzieciom niebezpieczne
zabawki etc.
Dziaania pastwa przeciwdziaajce asymetrii informacji:
Bezpieczestwo pracy,
Limitowanie czasu pracy,
Stosowanie odziey ochronnej,
Podawanie daty wanoci towaru na etykiecie
Obowizek udzielania gwarancji
Ograniczenie dostpu do rynku (egzaminy mistrzowskie, rzemielnicze,
dyplomy lekarzy, przymusowe badania samolotw pasaerskich, bankw);
Nawet jeli informacja jest oglnie dostpna, ludzie mog le ocenia
uyteczno dbr. Jest tak w przypadku dbr spoecznie podanych i spoecznie
niepodanych. Przykady dbr spoecznie podanych: owiata, suba zdrowia,
niektre ubezpieczenia. Przykady dbr spoecznie niepodanych: papierosy,
narkotyki (spoeczestwo stara si ograniczy ich konsumpcj).

58

Na rynku powstaje zbyt mao dbr spoecznie podanych i zbyt duo dbr
spoecznie niepodanych. Jest to wynikiem sytuacji, w ktrych np. ksztacenie
si powoduje spadek przestpczoci i daje bardziej kompetentnych politykw
(koszty spoeczne s wiksze od prywatnych). Odwrotnie koszty leczenia osb
uzalenionych od alkoholu, a take koszty powodowanych przez nie wypadkw
drogowych itp. Obciaj wszystkich. Nie s one brane pod uwag przez osoby
decydujce si na wypicie kolejnego piwa nabywcy nie myl o dotyczcych
osb trzecich ubocznych skutkach konsumpcji wielu dbr, bo mog odczuwa
przyjemno z korzystania z dbr spoecznie niepodanych.
Dobra spoecznie podane i niepodane s usugami, a ich warto ujawnia si
dopiero w dugim okresie.
Asymetria informacji, dobra podane i niepodane s przyczyn straty
efektywnoci. Odpowiada jej obszar AEE1 lub obszar BEE2. Linia popytu zajmuje
pooenie D1 jeli nabywcy nie znaj wad dobra, a D2 jeli nie znaj zalet dobra.

45.
Na czym polegaj: negatywna selekcja, pokusa naduycia
(ang. Moral hazard) oraz problem pana i sugi (ang. Principal agent
problem)?
Negatywna selekcja (adverse selection) oznacza wzgldnie czstsze
ubezpieczanie si osb szczeglnie zagroonych zdarzeniem, ktrego
dotyczy ubezpieczenie. Czsto wystpuje na rynkach, na ktrych mechanizm
ponawianych zakupw nie funkcjonuje ze wzgldu na ma czstotliwo
zakupw i istnieje saba komunikacja midzy nabywcami przez co nie dochodzi
do wymiany informacji i wyksztacenia si renomy danych firm czy produktw.
Podsumowujc negatywna selekcja polega na tym, e w obliczu asymetrii
informacyjnej na rynku lepiej poinformowani sprzedawcy (lub inni uczestnicy
rynku) oferujcy dobra o (naj)niszej jakoci wypieraj z rynku innych
uniemoliwiajc tym samym dokonanie wielu obustronnie korzystnych transakcji.

59

Pokusa naduycia (moral hazard) zachodzi, kiedy ubezpieczenie zwiksza

prawdopodobiestwo zajcia zdarzenia, ktrego dotyczy. Pojawia si wtedy,
kiedy jedna ze stron wie wicej ni druga. podmiot chroniony przed ryzykiem
moe zachowywa si inaczej, ni gdyby by w peni eksponowany na ryzyko. Na
przykad, osoba ubezpieczona moe zachowywa si bardziej ryzykownie w
porwnaniu z sytuacj, w ktrej nie miaaby ona ubezpieczenia. Pokusa
naduycia narasta, poniewa poszczeglni ludzie jak i instytucje nie ponosz
konsekwencji swoich dziaa i w zwizku z tym maj tendencj do zachowa
mniej ostronych, ni miaoby to miejsce w przypadku ponoszenia penych
skutkw czy wynikajcego z zachowania ryzyka. Na przykad: Osoba posiadajca
ubezpieczenie od kradziey samochodu moe by mniej czujna, jeli chodzi o
zamykanie samochodu, poniewa potencjalne negatywne skutki kradziey s
ponoszone (czciowo) przez towarzystwo ubezpieczeniowe.
Rynek pracy: wynagradzanie dokadnie za to, co pracownicy zrobili, bywa
niemoliwe ze wzgldu na zbyt wysokie koszty pomiaru, jego potencjaln
niedokadno oraz brak moliwoci zweryfikowania oceny pracodawcy. W takim
przypadku efektywnym narzdziem motywujcym pracownikw do pracy, a
zniechcajcym do bumelowania mog by pace wysze ni pace rwnowace
rynek, albo stosowanie kar i grb. Podsumowujc, pokusa naduycia rodzi si
wszdzie tam, gdzie moemy podejmowa dziaania, ktre daj nam korzyci, a
ewentualne koszty lub straty zostan niezauwaone, bd pokryje je kto inny.

Problem pana i sugi (principal agent problem), specyficzny przypadek

pokusy naduycia, problem Pryncypaa-Agenta, w ktrym jedna ze stron, zwana
agentem dziaa z penomocnictwa drugiej pryncypaa. Agent posiada wszystkie
informacje o dziaaniach przez siebie wykonywanych jak i o swoich
zamierzeniach, natomiast niewielk cz z nich zna pryncypa. Zwierzchnik
przewanie nie jest w stanie nadzorowa tych dziaa w zadowalajcym
stopniu. Jeeli interesy obu stron nie s takie same, agent moe mie bodziec
do dziaa nieprawidowych, dokonywanych w sytuacji, gdy nie jest
kontrolowany.
Problem pana i sugi wystpuje w wielu dziedzinach ekonomii. Powstaje, gdy
informacja, ktr dysponuje suga, nie jest w peni dostpna dla pana, ktry
deleguje prawo podejmowania decyzji na sug. Problem polega na tym, ze
interes sugi moe nie by zbieny z interesem pana. Kiedy brakuje
odpowiednich informacji pan ma kopoty z kontrol dziaa sugi i
sprawdzeniem tego czy rzeczywicie dziaa w jego interesie. Problem
pana i sugi wystpuje w relacjach takich jak: pracodawca-pracownik, prawnikklient, nabywca-dostawca i inne. Np. Pan-waciciel firmy, sudzy - pracownicy,
ktrzy bez odpowiedniego nadzoru odczuwaj pokus kierowania si wasnym
interesem.
W oglnym rozwizaniu proponowanym przez teori pana i sugi zaleca si
sformuowanie umowy, zawieranej ze sug, w sposb maksymalnie zgodny
z interesem pana. Kontrakt powinien zawiera bodce skaniajce sug do
zachowania zgodnego z yczeniami pana. Poniewa pan nie ma

60

automatycznego dostpu do wszystkich informacji, kontrakt powinien premiowa

sug za osigane wyniki, ale takie, ktre s atwe do zaobserwowania.
W przypadku niedajcego oceni si zachowania sugi ( np. z powodu hazardu
moralnego lub negatywnej selekcji) przeoony moe zainwestowa w system
informacyjny (procedury raportowania, rada nadzorcza, dodatkowe warstwy
zarzdzania). Taka inwestycja ujawni zachowania agenta (sugi) i staniemy
wobec przypadku penej informacji.

46.
Co to znaczy, e celem gospodarowania jest efektywno i
sprawiedliwo? Odpowiedz szczegowo.
Gospodarowanie (co i jak jest produkowane) jest tym bardziej efektywne,
im wiksza jest wytwarzana ilo dbr, ktre dobrze zaspokajaj ludzkie
potrzeby. Miar efektywnoci moe by suma korzyci konsumentw i
producentw z gospodarowania rozumiana jako nadwyka cakowita.
Sprawiedliwo dotyczy kwestii dla kogo jest produkowane, czyli podziau
wytworzonych dbr. Wielu uwaa za sprawiedliwe, aby dochody byy
proporcjonalne do wynikw pracy i (lub) wysiku i (lub) potrzeb ludzi.
Interpretacja ideau sprawiedliwoci jest przedmiotem kontrowersji. Ludzie
spieraj si o to, jak powinny by dzielone dochody. Kto ile ma zarabia? Czy
praca profesora matematyki jest cenniejsza ni praca sprztaczki? O ile
cenniejsza? Czy bogaci maj paci wysze podatki? O ile wysze? W praktyce
denie do sprawiedliwoci najczciej przybiera form zmniejszania
rnic dochodw (czyli take rnic majtkowych, rnic szans) powstajcych
na skutek dziaania rynku.
W konkretnych sytuacjach postulaty sprawiedliwoci i efektywnoci czsto
okazuj si sprzeczne. Pastwo staje wtedy przed trudnym zadaniem
pogodzenia tych wartoci. W zalenoci, czy szukamy optymalnych zasad
sprawiedliwoci dla uzyskania najwikszego moliwego do osignicia przyrostu
efektywnoci, czy te szukamy optymalnego przyrostu efektywnoci przy
zaoonych, uznanych z gry za suszne standardach sprawiedliwoci.
Pojcie
efektywnoci
rozumiane
jest
najczciej
jako
wzrost
gospodarczy wyraany za pomoc stopy wzrostu produktu krajowego
brutto (PKB). W ujciu modelowym, za efektywn uwaa si rwnie tak
sytuacj, w ktrej nie mona poprawi pooenia adnego czonka spoecznoci,
bez pogorszenia pooenia kogo innego, jest to tzw. optimum w sensie
Pareto.
Rozumienie sprawiedliwo zawa si natomiast do sprawiedliwego
podziau
dbr
(dochodw,
pac),
czyli
do
sprawiedliwoci
dystrybutywnej.
Dla
ekonomisty
najbardziej
wymiernym
kryterium
sprawiedliwego podziau dbr jest rwno. Mona, bowiem rejestrowa stopie
redukcji lub narastania nierwnoci.

61

Interpretujc sprawiedliwo jako rwno w podziale dbr (pac, dochodw), za

efektywno jako maksymaln stop wzrostu PKB, standardowe przekonanie
dotyczce relacji sprawiedliwo efektywno gosi, e lepsz efektywno
gospodarki mona uzyska za cen wikszej niesprawiedliwoci w
podziale dbr (wikszych nierwnoci), lub odwrotnie bardziej
sprawiedliwy podzia dbr zostanie uzyskany kosztem efektywnoci
gospodarczej. Najistotniejszym wnioskiem jest to, e na gruncie ekonomii
dobrobytu nie mona powiedzie, i efektywno wyznacza sprawiedliwo. Nie
jest bowiem tak, e konkretna sytuacja jest sprawiedliwa poniewa spenia
kryterium optymalnoci Pareto
W sporach o dziaanie gospodarki jedni podkrelaj znaczenie efektywnoci
dbr midzy rne zastosowania. efektywno dotyczy kwestii: Co i jak jest
produkowane?. Efektywno gospodarowania ronie, kiedy z posiadanych
zasobw (np. pracy) spoeczestwo wytwarza wicej dbr, ktre moliwie
najlepiej odpowiadaj potrzebom ludzi. Natomiast inni ceni sprawiedliwo.
Sprawiedliwo dotyczy kwestii: Dla kogo jest produkowane?, czyli podziau
dochodw (majtku, szans). Ludzie spieraj si, jaki podzia jest sprawiedliwy.
Wielu ludzi za sprawiedliwy ma taki podzia dochodw, w przypadku, ktrego
dochody s proporcjonalne do wynikw pracy i (lub) wysiku i (lub) potrzeb ludzi.

47.

Omw teori rwnowagi oglnej.

Twrc teorii rwnowagi oglnej by Leon Walras (1834-1910).

Rwnowaga oglna stan gospodarki, ktry wystpuje, gdy s spenione
wszystkie warunki rwnowag czstkowych; oznacza optymaln alokacj
czynnikw produkcji oraz maksymalizacj uytecznoci. Kady rynek z osobna
znajduje si w stanie rwnowagi czstkowej.
Maksymalizujce zachowania producentw i konsumentw mog doprowadzi do
osignicia rwnowagi midzy rozmiarami produkcji i popytem, na wszystkich
rynkach produktw oraz czynnikw produkcji w gospodarce.

W 1874 r. Walras jako pierwszy zasugerowa, e maksymalizujce

zachowania podmiotw ekonomicznych mog doprowadzi do osignicia
rwnowagi midzy wielkoci popytu a rozmiarami produkcji na wszystkich
rynkach produktw i czynnikw produkcji w gospodarce.
Sposb w jaki w rzeczywistym wiecie dochodzi do powstania stanu
rwnowagi, na konkurencyjnych rynkach, to proces polegajcy na
szukania po omacku.

Rwnowaga oglna, zwana rwnie rwnowag walrasowsk, wystpuje wtedy,

gdy na wszystkich rynkach ksztatuje si stan rwnowagi. Wedug Prawa
Walrasa, jeli spord istniejcych n rynkw, rynek n 1 pozostaje w
rwnowadze, to rynek n rwnie jest zrwnowaony. Oznacza to, e decyzje
poszczeglnych podmiotw gospodarczych ukadaj si niezalenie od

62

siebie w harmonijn cao. Teoria rwnowagi oglnej ma wic za zadanie

rozstrzygn kwesti, czy niezalene dziaania poszczeglnych podmiotw
(denie przez konsumentw, oraz przedsibiorcw do maksymalizacji swoich
korzyci) prowadz do osignicia rwnowagi przez wszystkich.
Celem teorii jest wykazanie logicznej moliwoci istnienia takiej
rwnowagi, a nie pokazanie sposobu jej osignicia, czy
uzasadnienie, e dojdzie do niej w wyniku dziaania samoistnych
si.
Badanie relacji midzy popytem a poda przy cenie zapewniajcej
rwnowag przy najlepszej moliwej alokacji zasobw to gwne zadanie
ekonomii.
Rynek jest czysty w momencie, gdy mechanizm rynkowy okrela taki
poziom ceny aby konsument zainteresowany zakupem kupi dobro, a
producent chccy je sprzeda sprzeda (kada ze stron transakcji jest
zadowolona).
Analiza rwnowagi oglnej obejmuje okrelenie sposobu osigania stanu
rwnowagi na rynkach, przy jednoczesnym wyznaczaniu na nich takich
cen, aby mona byo realizowa funkcj celu (dla producentw
maksymalizacj zysku, a dla gospodarstw domowych maksymalizacj
uytecznoci).
Wolna konkurencja jako idea wolnoci gospodarczej (najefektywniejszy
ekonomicznie i pod wzgldem moralnym), gdzie ten sam produkt w
kadym miejscu gospodarczym ma tak sam cen
Konkurencja doskonaa wystpuje tylko wtedy, kiedy rynek znajduje si w
stanie rwnowagi.
Jednake wspczesne gospodarki uprzemysowione czsto wykazuj
chroniczn nierwnowag na rynkach pracy. Czy moemy zatem
wnioskowa, e niezdolno gospodarki do osigania stanu rwnowagi falsyfikuje
teorie mikroekonomiczne o maksymalizacji uytecznoci konsumenta i zysku
przedsibiorstwa? Nie poniewa w pewnych gaziach przemysu wystpuj:
korzyci skali, oraz
zjawiska efektw zewntrznych,
ktre pokazuj, e niektre warunki teorii RO nie s spenione. A zatem, jest ona
raczej niemoliwa do zastosowania, a nie faszywa.

48.
Co to jest optimum Pareta? Omw wady i zalety optimum
Pareta jako narzdzia opisu gospodarowania.
Optimum w sensie Pareto (efektywno w sensie Pareto) taki podzia
dostpnych dbr, e nie mona poprawi sytuacji jednego podmiotu (np.
dostarczy mu wikszej iloci dbr) nie pogarszajc sytuacji ktregokolwiek z
pozostaych podmiotw. Optimum w sensie Pareto stan spoeczny jest
optymalny w rozumieniu Pareta, jeli przy przejciu do innego stanu nie istnieje

63

moliwo podniesienie dobrobytu jednej jednostki bez pogorszenia dobrobytu co

najmniej jednej innej jednostki. Efektywno w rozumieniu Pareto pozwala na
skonstruowanie uporzdkowania stanw spoecznych.
Wady optimum Pareta jako narzdzia gospodarowania:
1. Model funkcjonuje w warunkach konkurencji doskonaej, ktra w
praktyce jest trudna do osignicia.
a. Model efektywnoci Pareto zakada osignicie optimum w
warunkach konkurencji doskonaej a wic w gospodarce, w ktrej
nie wystpuje interwencja pastwa, podczas gdy na rynkach dbr,
ktre mogyby by uznane za rynki doskonale konkurencyjne (np.
rynek produktw rolnych) wprowadzane s regulacje (np. ceny
skupu dbr), ktre maj chroni interesy stron wymiany
(konsumentw i producentw).
b. W praktyce trudno o doskona informacj rynkow (np. o
przyszych cenach akcji danej spki), ktra jest jednym z zaoe
istnienia konkurencji doskonaej.
2. W praktyce kada z jednostek posiada inn uyteczno, co powoduje
trudnoci w wyznaczeniu kracowych stp substytucji dla wszystkich
jednostek.
3. Dokonanie alokacji, ktra doprowadziaby do osignicia efektywnoci w
sensie Pareto byoby trudne, poniewa niezwykle rzadko wystpuje
sytuacja, w ktrej kada jednostka posiada rwnowany portfel zasobw.
Nie wystpuje moment zerowy, gdy kady z uczestnikw rynku nie
posiada adnych dbr i zasobw.
- w produkcji nie zawsze uczestnicz dwa jednorodne czynniki wytwrcze, ktre
mog si przemieszcza bez ponoszenia dodatkowych kosztw - problem przy
analizie w przypadku duej liczby podmiotw - nabywcy nie zawsze s od siebie
niezaleni, a wic konsumpcja w przypadku jednego z nich moe wpywa na
postpowanie drugiego

Zalety optimum Pareta jako narzdzia opisu gospodarowania:

1. Model zakada brak marnotrawstwa zasobw zakadajc, e mona
zwikszy produkcj jednego dobra bez zmniejszenia produkcji drugiego
dobra jest moliwe zwikszanie dobrobytu spoeczestwa przy alokacji
czynnikw produkcji na alternatywne cele.
2. Model zakada wystpowanie efektywnoci w przypadku rwnoci
kracowych stp substytucji a wic osignicie stanu, w ktrym moliwe
jest zaspokajanie potrzeb jednostek korzyci osigane przez jednostki s
na akceptowanym przez nie poziomie.
3. pozwala przedstawi modelow wizj caej gospodarki - teoria rwnowagi
oglnej stanowi podsumowanie rozwaa na temat postpowania
konsumentw i producentw w warunkach doskonaej konkurencji. Jej
celem jest pokazanie mechanizmu koordynacji ich decyzji, pozwala zatem
odpowiedzie na podstawowe pytania stawiane przez ekonomistw: co, ile,
jak i dla kogo produkowa, a take po jakiej cenie sprzedawa produkt.

64

49.
Na czym polega zawodno pastwa (ang. Govenrment
failure)? Omw jego gwne formy?
Zawodno pastwa (government failure) sprawia, e podejmowanie przez
organy kolegialne decyzji wikszoci gosw nie gwarantuje bezproblemowej
zmiany preferencji gosujcych na odpowiednie dziaania.
Paradoks gosowania (paradoks Condorceta, paradoks Arrowa)
Gosowanie wikszoci gosw prowadzi niekiedy do sprzecznych decyzji.
Potwierdzono go rwnie empirycznie, np. Wolfgang Leininger zbada proces
podejmowania decyzji przez parlament niemiecki Bundestag o lokalizacji stolicy
zjednoczonych Niemiec. W gr wchodziy nastpujce opcje: Berlin, Bonn, tylko
cz urzdw przeniesione do Berlina. Gosowanie z 20 czerwca 1991
nieznaczn wikszoci (338 do 320) przesdzio o zwycistwie Berlina.
Analizujc wyniki gosowa w tej sprawie, Leininger za pomoc teorii wyboru
publicznego wykaza, e gdyby zmieniono procedur gosowania
(sformuowanie pyta, kolejno ich zadawania, sposb wyonienia
zwycizcy), wynik mgby si okaza inny. Gosowanie, w ktrym zwycizc
wyaniano zwyk wikszoci gosw, mogo np. w ogle nie przynie
rozstrzygnicia. Inne procedury daway przewag albo Bonn, albo Berlinowi
!
decyzje
zbiorowoci
zale
od
kolejnoci
rozpatrywania
poszczeglnych wariantw, take od przypadku (ktra konfrontacja
najpierw etc.).

Wynik rodkowego gosujcego

2 3

Warianty gorsze

Warianty lepsze

Powyszy rysunek wskazuje uporzdkowane od najmniejszych (gosujcy nr 1)

do najwikszych (gosujcy nr 7), propozycje wydatkw na policj siedmiu osb.
Wikszoci gosw wygra wynik rodkowego (gosujcy nr 4). Dlaczego?
Poniewa tym, ktrzy wol wariant gorszy ni wybrany przez rodkowego
gosujcego (np. wariant 3), jego opcja odpowiada bardziej ni dowolny wariant
od niej lepszy (np. 7). Z kolei tym, ktrzy wol opcj lepsz od wariantu
rodkowego gosujcego (np. 6), wydaje si on korzystniejszy od dowolnego
wariantu od niego gorszego (np. 2). Warianty s gorsze lub lepsze od
wariantu rodkowego gosujcego z definicji woli poowa gosujcych
poza nim samym. Propozycj rodkowego gosujcego (4) poprze zatem
cznie poowa gosujcych plus on sam, czyli wikszo.

65

Porozumienie gosujcych (ang. logrolling)

Procedury demokratyczne czsto umoliwiaj handel gosami (w sprawie X ja
opowiem si za wariantem A, pod warunkiem, e w sprawie Y ty poprzesz
wariant B).
Gosujcy
1
2
3

A
-4
-3
3

B
-1
4
-1

Tabela pokazuje, ile zyskaj lub strac trzej

gosujcy, w zalenoci, ktra z opcji (A,B) wygra.
Kada osoba gosuje za okrelon opcj, jeli
wynik jej realizacji jest dla niej korzystny

Oba projekty oczywicie przegrayby w gosowaniu wikszoci. Np. przeciwko

opcji B opowiedz si gosujcy 1 i 3. Porozumienie 2 i 3 pozwoli im jednak
przeforsowa dowoln decyzj. Przegosowawszy przyjcie obu wariantw,
uczestnicy zmowy zyskuj netto odpowiednio 1 i 2, podzia upu to inna
sprawa. W tym przypadku porozumienie gosujcych powoduje nieefektywno.
Skoncentrowane korzyci, rozproszone koszty
Skoncentrowane korzyci i rozproszone koszty mog powodowa zawodno
pastwa oraz mog by przyczyn nieefektywnoci (a take w konsekwencji
nawet deficyt budetowy i spowolnienie gospodarcze). Skutkiem decyzji pastwa
bywaj wielkie straty lub korzyci niewielu, ktry towarzysz nieznaczne zmiany
sytuacji reszty paccych podatki obywateli. Traccym (lub korzystajcym)
opaca si wtedy wywiera nacisk na urzdnikw podejmujcych decyzj.
Natomiast podatnicy, ktrych ze wzgldu na ich liczb skutki decyzji dotycz
w maym stopniu, nawet, jeli zdaj sobie spraw z wasnych strat nie s
zainteresowani przeciwdziaaniem. Np. grnicy chc wymusi podwyki, robi
strajk, otrzymuj kady np. po 2000 z, z pienidzy wszystkich podatnikw,
ktrych jest oczywicie duo wicej i na kadego z nich przypadnie np. po 15 z.
Grnikom opaca si zatem wyj na ulic, podatnikom nie.
Korzystajcym opaca si organizowa kampanie nacisku, popiera swoich i
zwalcza nie swoich. Zakca to podejmowanie racjonalnych decyzji
ekonomicznych.

66

Makroekonomia
50.
Omw produkt krajowy brutto PKB. Scharakteryzuj skadniki
i sposoby obliczania PKB.
PKB Produkt Krajowy Brutto (ang. Gross Domestic Product, GDP)
miara wielkoci produkcji wytwarzanej przez czynniki wytwrcze zlokalizowane
na terytorium danego kraju w cigu roku, niezalenie od tego kto jest ich
wacicielem.
PKB to suma wartoci dbr finalnych (nieprzetwarzane dalej, dobra porednie
zostaj zuyte do dalszej produkcji dbr finalnych) powstaych w cigu roku w
gospodarce, rwna si sumie dochodw wacicieli czynnikw produkcji.
PKB to warto dbr finalnych wyprodukowanych w cigu roku oraz kupionych
przez konsumentw C, inwestorw I oraz pastwo G.
Jako miar dobrobytu wykorzystuje si wskanik PKB per capita (PKB w
przeliczeniu na jednego mieszkaca kraju).
Metody obliczania PKB:
1) Metoda wydatkowa (ang. expenditure approach, spending approach,
output approach) suma wydatkw na dobra finalne w danym roku
uwzgldniajc wydatki konsumentw na konsumpcyjne dobra finalne Ckonsumpcja, wydatki przedsibiorstw na kapitaowe dobra finalne Iinwestycje oraz wydatki pastwa na zakup dbr finalnych G-pastwo.
Y=C+I+G
W gospodarce otwartej naley doda bilans handlowy czyli eksport X i import Z:
Y=C+I+G+X-Z
Do inwestycji naley doda zmian stanu zapasw, czyli dbr ktrych
produkcja nie zostaa zakoczona lub ktrych nie sprzedano w danym
okresie (inwestycje w kapita obrotowy), np. budynki mieszkalne budowane
kilka lat. Zmiana stanu zapasw informuje o wielkoci rnicy wartoci produkcji
i wartoci sprzeday w danym roku. Celem PKB jest zmierzenie efektw pracy
spoeczestwa, a nie wielkoci sprzeday rnych dbr w danym roku (samochd
zrobiony w 2007 a sprzedany w 2008 jest wynikiem pracy roku 2007).
Zmiana stanu zapasw:
Roczna sprzeda warto sprzedanych dbr wytworzonych w poprzednim roku
+ warto wytworzonych w danym roku dbr, ktrych jeszcze nie sprzedano.
2) Metoda dochodowa (ang. income approach) suma dochodw
wszystkich czynnikw produkcji (pac, rent, procentw, zyskw). Roczny
utarg kadego przedsibiorstwa wytwarzajcego dobra finalne pokrywa
koszty produkcji, dajc nadwyk, czyli zysk (ksigowy) waciciela.
Nadwyka ta ma charakter wielkoci rezydualnej (reszty), poniewa

67

powstaje przez odjcie kosztw od utargu. Im wyszy utarg c.p. tym

wikszy jest zysk. Koszt rzeczowy kadego przedsibiorstwa jest utargiem
innej firmy, ktra wczeniej wyprodukowaa dobra porednie, a do
wacicieli dbr porednich ostatniego rzdu, czyli bogactw naturalnych.
Czyli koszty + zysk = utarg.
3) Metoda produkcyjna (ang. production approach) suma wartoci
dodanej, ktra powstaje we wszystkich przedsibiorstwach w danym roku.
Przykad ciasta poziomkowego: Warto dodana zbieracza poziomek to
warto zebranych poziomek. Wartoci producenta konfitury jest zamiana
poziomek w konfitur (nie liczymy tutaj wartoci poziomek, a jedynie
warto woonej pracy w celu przetworzenia poziomek w konfitur),
natomiast wartoci dodan cukiernika jest upieczenie ciasta (nie biorc
pod uwag pracy zbieracza i producenta konfitury). Warto ciasta
poziomkowego skada si wic z wartoci dodanych zbieracza, producenta
konfitury i cukiernika.
Nominalny PKB PKB w cenach biecych, do obliczenia ktrego wykorzystano
ceny rynkowe dla danego roku.
Realny PKB PKB w cenach staych (niezmiennych), wskanik fizycznych
rozmiarw (wolumenu) iloci wyprodukowanych dbr i usug. Dokadniej, realny
PKB uzyskujemy mnoc ilo dbr przez zestaw niezmiennych (staych) cen.
Deflator PKB suy za miar oglnego poziomu cen.

=

Ruch okrny w dziaalnoci makroekonomicznej:
Krg wewntrzny obrazuje przepyw zasobw rzeczowych
Krg zewntrzny obrazuje odpowiadajce transferom zasobw rzeczowych
przepywy pienine (patnoci)

68

51.
Omw wady i zalety PKB jako miernika
spoeczestwa. Zaproponuj inny miernik dobrobytu.

dobrobytu

Wady i zalety PKB jako miernika dobrobytu spoeczestwa

Wady
- nie uwzgldnia szarej strefy;
- nie uwzgldnia dbr uciliwych
(haas, zanieczyszczenie rodowiska);
nie
uwzgldnia
wartoci
prac
domowych
(sprztanie,
gotowanie,
opieka nad dziemi) i dziaalnoci
nierynkowej np. uprawa warzyw w
przydomowym ogrdku;
- nie uwzgldnia czasu wolnego (te
dobra);
- dopiero w przeliczeniu na 1
mieszkaca daje jakikolwiek obraz
dobrobytu;
- nie informuje o rozwarstwieniu
spoecznym;
- miernik dochodu, a nie majtku;
- nie wlicza si do niego zagranicznych
dochodw majtkowych;

Zalety
rozumieniu

- atwa w
konstrukcja
miernika;
- uniformizacja danych atwo
porwna go z innymi krajami;
- prosty w obliczeniu;
- dugie szeregi czasowe danych;

Alternatywy dla PKB:

1) PKB per capita (w przeliczeniu na jednego mieszkaca) dziki
takiemu przeliczeniu eliminuje si problem wielkoci kraju przy
zachowaniu zalet zwykego PKB, atwiej jest oceni sytuacj zwykego
obywatela danego kraju. Nasila jednak problem rozwarstwienia
spoecznego w krajach w ktrych ono wystpuje, np. pastwa Bliskiego
Wschodu yjce z ropy: Katar, Arabia Saudyjska, Kuwejt, czy z diamentw
Botswana bd innych bogactw naturalnych np. Kolumbia). Wwczas
mamy nieprawdziwy obraz sytuacji obywateli.
2) Wskanik jakoci ycia (Quality of Life Index) wskanik
zaproponowany przez The Economist, ktry uwzgldnia 9 dziedzin:
a. Oczekiwan dalsz dugo trwania ycia (dla noworodkw)
b. Wskanik rozwodw (standaryzowany w skali ocen 1-min, - 5 max)
c. Sia stowarzysze (frekwencja w kocioach, popularno zwizkw
zawodowych)
d. Dobrobyt materialny (PKB per capita uwzgldniajcy PPP)
e. Stabilno polityczn i bezpieczestwo

69

f. Stop bezrobocia
g. Wolno polityczn i obywatelsk
h. Rwnouprawnienie pci
Jest miar bardzo zoon, czyli nieatw do zastosowania w porwnaniach
midzynarodowych poniewa wiele jest elementw uznaniowych.

3) Wskanik rozwoju spoecznego (Human Development Index

HDI) jest miar opracowan w ramach UNDP i zawiera si w przedziale
0-1, przy czym kraje sabiej rozwinitej osigaj wyniki 0,4-0,6, rednio
rozwinite 0,6-0,8, a kraje wysoko rozwinite powyej 0,8. Miernik ten
jest wszechstronny ze wzgldu na zawarcie rnych aspektw ycia
spoecznego, ale z drugiej strony uznaniowy poniewa skada si z takich,
a nie innych elementw:
a. Oczekiwana dalsza dugo ycia (dla noworodkw)
b. Wskanik poziomu wyksztacenia mierzony jako spodziewany czas
powicony edukacji
c. Produkt Narodowy Brutto per capita z uwzgldnieniem parytetu siy
nabywczej

52.
Od czego zaley wielko konsumpcji w gospodarce? Omw
teori keynesowsk oraz teori dochodu permanentnego i cyklu
ycia.
Konsumpcja

proces
zaspokajania
rnorodnych
potrzeb
ludzkich,
obejmujcych wszystkie formy zachowania zwizane z uzyskiwaniem i
uytkowaniem dbr lub usug sucych temu celowi. Motywacje mog by
zarwno ekonomiczne, kulturowe jak i psychologiczne.
Wielko konsumpcji w gospodarce zaley od:
Kracowej skonnoci do konsumpcji,
Dochodw konsumentw,
Cen towarw i usug,
Przynalenoci do grupy spoecznej i zawodowej,
Wielkoci i struktury gospodarstwa domowego,
Poday pienidza,
Pooenia geograficznego, obyczajw, kultury,
Zmian demograficzno-spoecznych,
Poziomu i tempa wzrostu gospodarczego.

Teoria keynesowska (hipoteza dochodu absolutnego)

Konsumpcja jest dodatni (rosnc) funkcj dochodu, lecz w miar jego wzrostu
zmniejsza si przecitna skonno do konsumpcji i kracowa skonno do

70

konsumpcji.
Dochd
jest
najwaniejszym
czynnikiem
determinujcym
konsumpcj. Stopa procentowa ma mniejsze znaczenie.
1) Zaoenia:
a. Przy wzrocie rozporzdzalnego dochodu planowane wydatki
konsumpcyjne gospodarstw domowych wzrosn w mniejszym
stopniu, poniewa gospodarstwa te skonne s cz swojego
dochodu zaoszczdzi.
b. Przy pewnym bardzo niskim poziomie rozporzdzalnego dochodu
gospodarstwa domowe bd zamierzay wyda cay swj uzyskany
dochd.
c. Gdy dochd spadnie poniej pewnego krytycznego poziomu
wwczas konsumpcja moe by wiksza od biecego dochodu (np.
wydawanie pienidzy z oszczdnoci).
2) Funkcja konsumpcji obrazuje wielko popytu konsumpcyjnego
globalnego przy kadym poziomie rozporzdzalnych dochodw osobistych.
Opisuje zaleno planowanych wydatkw konsumpcyjnych od wielkoci
produkcji (i dochodw gospodarstw domowych). Wielko konsumpcji
zaley od kracowej skonnoci do konsumpcji (KSK, MPC) i od rozmiarw
konsumpcji autonomicznej, Ca. Zmiany dochodw gospodarstw domowych
powoduj przesunicia wzdu wykresu funkcji konsumpcji, a np. zmiany
wielkoci posiadanego majtku przesuwaj cay wykres.
= +
C planowana konsumpcja
!!

KSK ( ) kracowa skonno do konsumpcji (o ile wzronie konsumpcja jeli

!!

dochd wzronie o 1, jak cz kadego dolara dochodu rozporzdzalnego

gospodarstwa domowe przeznacz na konsumpcj)
Yd dochd do dyspozycji
Ca konsumpcja autonomiczna (nie zaley od wielkoci produkcji i dochodu)

71

W dowolnym punkcie na linii o nachyleniu 45 stopni konsumpcja dokadnie rwna

si dochodowi, a dana rodzina ma zerowe oszczdnoci. Kiedy funkcja
konsumpcji ley poniej linii 45 stopni, dana rodzina ma oszczdnoci ujemne.
Gdy natomiast funkcja konsumpcji przebiega powyej linii 45 stopni, rodzina ma
oszczdnoci dodatnie. Wielko oszczdnoci ujemnych lub dodatnich jest
zawsze mierzona odlegoci w pionie midzy obiema krzywymi.
3) Bdy w teorii Keynesa:
a. Teoria Keynesa ma potwierdzenie jedynie w krtkim okresie, gdy w
dugim okresie stosunek globalnej konsumpcji do dochodu jest
wzgldnie stay.
b. Stosunek konsumpcji do dochodu zmienia si odwrotnie do poziomu
dochodu w rnych fazach cyklu gospodarczego i przekroju rnych
grup spoecznych.
c. Konsument jest istot zoon i nie uwzgldnia w swoim
postpowanie wycznie biecego dochodu.
d. Podsumowujc: w dugim okresie przecitna skonno do
konsumpcji nie maleje wzgldem dochodu.

Teoria dochodu permanentnego (Milton Friedman)

Jest jedn z wersji teorii przewidujcego konsumenta (ang. forward-looking
consumption model). Konsument minimalizuje wahania wielkoci swoich
wydatkw konsumpcyjnych, spowodowane zmianami biecego dochodu.
a. Wygadzenie konsumpcji (ang. consumption smoothing) kiedy
biecy dochd si zwiksza, jego cz zostaje zaoszczdzona, co
umoliwia utrzymanie wysokiego poziomu konsumpcji w czasach
niskiego dochodu.
b. Wielko konsumpcji w danym okresie zaley od poziomu
dochodu trwaego (permanentnego), czyli przecitnego,
dugookresowego dochodu gospodarstw domowych, nie za od
wysokoci ich dochodu w tym samym okresie.
c. Przejciowe zwikszenie si biecych dochodw gospodarstw
domowych nie wpynie znaczco na wysoko ich wydatkw
konsumpcyjnych, jeli nie zostanie uznane za zjawisko o
charakterze trwaym.
d. Na wydatki konsumpcyjne skadaj si:
i. Biece dochody, oraz
ii. Posiadane zasoby (np. akcje, nieruchomoci).
e. Gospodarstwo domowe w swoich decyzjach nabywczych kieruje si
przecitnym poziomem dochodu, na jaki moe liczy w duszym
okresie.
f. Relacja midzy konsumpcj sta a dochodem permanentnym nie
ulega zmianie w miar zmiany dochodu, lecz zaley od innych
determinant takich jak wiek, stan rodzinny, wielko gospodarstwa
domowego, kultura, zwyczaje, zainteresowania, niepewno co do
otrzymywania dochodw w przyszoci).

72

g. Gospodarstwa domowe o wyszych dochodach maj nisz

redni skonno do konsumpcji (APC).
h. Szacowanie
dochodu
permanentnego:
W
znacznym
uproszczeniu, moliwe jest oszacowanie dochodu permanentnego
jako sumy dochodu z poprzedniego okresu oraz pewnej czci
zwikszenia si dochodu biecego w porwnaniu z poprzednim
okresem Dochd permanentny w okresie t jest zatem redni
waon biecego i przeszego dochodu. Jeeli biecy dochd
konsumenta jest taki sam, jak poprzedni dochd permanentny
rwny jest temu dochodowi. Natomiast, jeeli biecy dochd jest
wyszy ni poprzedni, dochd permanentny ronie, ale o mniej ni
wynosi zmiana. Wynika to z tego, e konsument nie wie, czy
obserwowana zmiana ma charakter stay, czy przejciowy, niemniej
zakada, e przynajmniej cz tego wzrostu zostanie utrzymana w
przyszoci.

Teoria cyklu ycia (Alberto Ando, Franco Modigliani)

Jedna z wersji teorii przewidujcego konsumenta. Sugeruje, e ludzie staraj
si przewidzie skumulowan wysoko swoich dochodw w cigu
caego ycia, tworzc dugookresowe plany konsumpcji. Zgodnie z tym
pogldem wielko biecej konsumpcji rzeczywicie zaley od poziomu dochodu
permanentnego, lecz znacznie si waha (czyli nieco inaczej ni u Friedmana). Np.
wieloletnie oszczdzanie w modoci umoliwia niektrym po latach znaczne
zwikszenie konsumpcji.
Hipoteza zakada, e gospodarstwa domowe formuuj swoje plany
konsumpcyjne na cay okres ycia, na podstawie wasnych prognoz
dotyczcych wielkoci dochodw jakie otrzymuj w cigu caego tego okresu, a
take stwierdza, e oszczdnoci z okresu aktywnoci zawodowej maj
zagwarantowa konsumpcj na stare lata. Innymi sowy na zachowanie
konsumpcyjne nie wpywa wycznie aktualna wielko rozporzdzalnego
dochodu bd oszacowana wielko dochodu permanentnego w cigu kilku
ostatnich lat, ale wielko przyszych dochodw, ktre konsument moe
osign w przyszoci.
Konsumenci podlegaj midzyokresowemu ograniczeniu budetowemu - w
dowolnym momencie czasu bieca warto konsumpcji musi by rwna biecej
wartoci uzyskanych dochodw, ewentualnie powikszonej o pocztkowy
majtek.
a. Konsumpcja jest jednakowa w kadym okresie ycia (Majtek
konsumenta ronie w okresie zarobkowania, kiedy oszczdza, a maleje,
gdy przechodzi on na emerytur i ze zgromadzonego majtku finansuje
konsumpcj. Konsumpcja jest staa w pierwszym okresie jest
finansowana z osiganego dochodu, w okresie drugim ze zgromadzonych
w postaci oszczdnoci rodkw).
b. Konsumpcja jest mechanizmem zwizanym z wydawaniem dochodu caego
ycia.
c. Konsumpcja caego ycia jest rwna dochodowi ycia.

73

d. Uwzgldnia si wydatki na dzieci.

Teoria cyklu ycia wyjania paradoks istnienia dwch rnych funkcji
konsumpcji. W krtkim okresie zgromadzony majtek znajduje si w
przyblieniu na staym poziomie, wtedy konsumpcja zaley w silnym stopniu od
waha dochodu, co jest spjne z teori Keynesa. Jednak w dugim okresie
majtek ronie wraz z dochodem, przez co przecitna skonno do konsumpcji
jest staa. Mamy zatem do czynienia niejako z dwiema funkcjami konsumpcji
krtko- i dugookresow oraz dwiema kracowymi skonnociami do konsumpcji
krtko- i dugookresow.

53.
Od czego zaley poziom inwestycji? Omw zwizek wielkoci
inwestycji, waha koniunkturalnych i wzrostu gospodarczego.
Inwestycja ilo dbr nabytych w jednostce czasu, ktre zostay nabyte nie w
celu biecej konsumpcji, ale do pniejszego wykorzystania w produkcji. Jest to
zaangaowanie pewnej kwoty pienidzy na pewien okres czasu, aby w
przyszoci otrzyma zwrot rekompensujcy inwestorowi czas, na ktry inwestor
zaangaowa kapita.
Poziom inwestycji zaley od:
Tempa i kierunku postpu technicznego, cen dbr inwestycyjnych i
kosztw ich eksploatowania (od tych czynnikw zaley przewidywana
stopa zysku z projektowanych przedsiwzi inwestycyjnych).
Oczekiwa producentw
Prognoz koniunktury
Klimatu politycznego, polityki gospodarczej pastwa
Stopnia wykorzystania majtku produkcyjnego (kiedy ronie popyt
producenci najpierw staraj si lepiej wykorzysta ju posiadane narzdzia
wytwrcze co jest wzgldnie tanie, a dopiero pniej kupuj i instaluj
nowe maszyny i buduj nowe fabryki)
Stopy procentowej, ktra determinuje koszt kredytw inwestycyjnych oraz
jest miar alternatywnego kosztu zainwestowanych zasobw.
Dochodw (stan popytu na produkt wytwarzany w wyniku nowych
inwestycji) inwestycja przyniesie przedsibiorstwu dodatkowe dochody
tylko wtedy, gdy umoliwi mu dodatkow sprzeda. Inwestycje zale od
dochodw, ktrych wysoko z kolei zaley od poziomu aktywnoci
gospodarczej. S wraliwe na wahania koniunktury. Model mnonikaackeleratora mwi, e stopa inwestycji jest wyznaczana przede wszystkim
przez stop zmian produkcji (jeli produkcja ronie, to inwestycje ronie,
jeli produkcja spada to i inwestycje spadaj). Za dodatkowe dochody
gospodarstwa domowe chc kupi nowe dobra konsumpcyjne, co prdzej
czy pniej powoduje wzrost produkcji przedsibiorstw.
Oczekiwania i zaufania gospodarczego przedsibiorstw co do sytuacji
gospodarczej, decyzji politykw, przyszej koniunktury.

74

Zwizek wielkoci inwestycji, waha koniunkturalnych i wzrostu

gospodarczego.
Zmiany w poziomie popytu inwestycyjnego i dziaalnoci inwestycyjnej
przedsibiorstw oddziauj na poziom zatrudnienia, produkcji i dochodw
w caej gospodarce.
Zjawisko mnonika informuje o ile wzronie/spadnie dochd narodowy,
jeli wydatki inwestycyjne wzrosn/zmniejsz si o jedn jednostk
pienin.
Kiedy inwestycje s wysokie produkcja ronie, a kiedy inwestycje spadaj
spada produkcja wzrost inwestycji prowadzi do jeszcze wikszego
wzrostu dochodu i produkcji.
Inwestycje i produkcja osigaj w pewnym momencie grny punkt
zwrotny wyznaczony z jednej strony przez moliwoci produkcyjne, a z
drugiej strony przez poziom popytu. Gdy gospodarka osignie ten punkt
rozpoczyna si zaamanie gospodarki, kiedy nastpuje spadek produkcji,
zatrudnienia i dochodw, oraz w konsekwencji spadek popytu.
Gdy inwestycje osign dolny punkt zwrotny rozpoczyna si stopniowe
oywienie gospodarki.
Zmiany w poziomie zapasw przedsibiorstw speniaj rol czynnika
spaszczajcego amplitud waha koniunkturalnych, czyli wyduajcego
zarwno faz oywienia jak i spadku dziaalnoci produkcyjnej (jeli popyt
gwatownie ronie w pierwszej kolejnoci jest zaspokajany zapasami).

54.
Wymie najwaniejsze zaoenia oraz opisz model popytowy
(keynesowski) gospodarki.
John Maynard Keynes, 1936, Oglna teoria zatrudnienia, procentu i
pienidza. Model popytowy gospodarki zosta opracowany w celu wyjanienia
przyczyn wysokiego bezrobocia i niskiego stanu produkcji i by niejako
odpowiedzi na Wielki Kryzys z lat 1929-1936, kiedy produkcja spada niemal o
poow. Keynes stwierdzi, e wyprowadzenie gospodarki z kryzysu wymaga
zdecydowanej interwencji pastwa. Spadek produkcji jest rezultatem

75

niskiego poziomu popytu. Rzdy powinny wic uczyni wszystko, aby

zwikszy popyt, a wic naley stosowa ekspansywn polityk fiskalna i
pienina oraz utrzymywa niskie stopy procentowe. Jest to model
krtkookresowy wic prbuje odpowiedzie na pytanie dlaczego w krtkim
okresie produkcja faktyczna rni si od potencjalnej. Model ten nazywany jest
popytowym poniewa produkcja zaley od zagregowanych wydatkw.
Zaoenia modelu:
model zakada, e moliwe jest funkcjonowanie gospodarki, ktrej
produkcja faktyczna jest nisza od potencjalnej
zakadamy sztywno pac i cen (nie ulegaj zmianom)
przy istniejcym poziomie pac i cen istniej niewykorzystane moce
wytwrcze (np. istniej osoby bezrobotne, ktre chciayby podj prac),
zatem po stronie podaowej nie istniej czynniki ograniczajce produkcj
czynniki ograniczajce produkcj le po stronie popytu
Model objania ksztatowanie si rnych skadnikw popytu na dobra i usugi
oraz okrela wielko produkcji odpowiadajcej wielkoci popytu zapewniajcej
rwnowag. Formuuje take warunki rwnowagi midzy popytem i poda oraz
pokazuje, jak zmiany wydatkw autonomicznych (niezalenych od poziomu
dochodu) wpywaj na ogln wielko produkcji poprzez mechanizm mnonika.
Model
wyodrbnia
nastpujce
skadniki
(zagregowanego) AE (AD):
konsumpcja indywidualna C
inwestycje prywatne I
wydatki pastwa na zakup dbr i usug G
eksport netto NX (czyli eksport import)

popytu

finalnego

AE = C + I + G + NX
Rwnowaga krzy keynesowski

76

55.
Co to jest mnonik wydatkw autonomicznych?
przykad jego wykorzystania do analizy gospodarki.

Podaj

Mnonik informuje, jak zmieni si produkcja w wyniku zmiany popytu

globalnego. Mnonik jest wikszy od 1, poniewa kada zmiana autonomicznego
popytu inwestycyjnego uruchamia dalsze zmiany popytu konsumpcyjnego.
Wysoko mnonika zaley od kracowej skonnoci do konsumpcji.
Mnonik to stosunek zmiany dochodu do zmiany planowanych wydatkw
autonomicznych (konsumpcji lub inwestycji). Zapewnia utrzymanie
rwnowagi krtkookresowej.
=

Pocztkowy wpyw spadku popytu inwestycyjnego o jednostk wyraa si

spadkiem produkcji i dochodu take o jednostk:
Przy wysokiej MPC (kracowej skonnoci do konsumpcji) ten spadek
dochodu prowadzi do znacznego zmniejszenia si konsumpcji i warto
mnonika jest wysoka.
Jeli MPC jest niewielka, to okrelona zmiana popytu inwestycyjnego i
produkcji spowoduje jedynie niewielkie zmiany popytu konsumpcyjnego i
mnonik bdzie mia nisk warto.
Produkcja na poziomie rwnowagi jest iloczynem autonomicznego
popytu i mnonika. Im wysza kracowa skonno do konsumpcji tym wysza
warto mnonika.
Efekt mnonikowy polega na zwielokrotnieniu wzrostu dochodu
narodowego
pod
wpywem
jednorazowego
zwikszenia
popytu
autonomicznego. Zachodzi on wwczas, gdy w gospodarce istniej wolne
zasoby
czynnikw
produkcji (nie
wykorzystane
zdolnoci wytwrcze,
umoliwiajce wzrost produkcji).
Mnonik okrela o jak wielko wprowadzonego do gospodarki wydatku
autonomicznego wzronie produkcja i dochd. Dostosowanie do nowego punktu
rwnowagi okresowej odbywa si poprzez procesy mnonikowe: wzrost popytu
powoduje konieczno zwikszenia produkcji (dochodu), a zwikszenie dochodu
powoduje kolejny wzrost popytu. O wielkoci tych zmian decyduje mnonik. Im
wiksza jest warto mnonika, tym bardziej gospodarka naraona jest
na wstrzsy i due zmiany produktu rwnowagi.
Jeeli skonno do konsumpcji C # to warto mnonika #
Jeeli stopa podatkowa # to warto mnonika $
Jeeli skonno do importu # to warto mnonika $
Przykady wykorzystania mnonika do analizy gospodarki:
Np. wzrost mnonika wydatkowego moe mie nastpujce przyczyny:
1. Obnienie stopy opodatkowania, co zwiksza skal dochodw
pozostajcych do dyspozycji podmiotw sektora prywatnego.

77

2. Spadek kracowej skonnoci do importu, np. wskutek zwikszenia

konkurencyjnoci krajowych produktw bd posuni rzdu o
charakterze protekcjonistycznym.
3. Zwikszenie kracowej skonnoci do konsumpcji np. wskutek
bardziej progresywnego opodatkowania (zabierajcego wicej
dochodw osobom oszczdzajcym) i silniejszego ukierunkowania
transferw do grup nisko zamonych (o wysokiej skonnoci do
konsumpcji).

56.
Wymie najwaniejsze zaoenia oraz opisz model klasyczny
gospodarki.
Klasyczny model gospodarki (Adam Smith, Jean Babtiste Say, David Ricardo)
Gospodarka w dugim okresie, o ile nie bdzie zakca si jej
funkcjonowania doprowadzi do rwnowagi i neutralnoci pienidza.
Wzrost bezrobocia doprowadzi do staych pac, poniewa niewielka liczba
pracownikw bdzie konkurowa o mniejsz liczb stanowisk pracy.
Gdy cena siy roboczej spadnie, przedsibiorcy bd zatrudniali wicej
pracownikw obniajc stop bezrobocia.
Gwne zaoenia:
Konkurencja doskonaa
Gitkie ceny i pace
Stabilno gospodarki w dugim okresie
Pene wykorzystanie czynnikw wytwrczych
Neutralno pienidza
Poda kreuje popyt (prawo Saya)
Ceny rwnowa popyt z poda
Producenci d do maksymalizacji zyskw, a konsumencie do
maksymalizacji uytecznoci
Ograniczenia budetowe podmiotw (nie mog wyda wicej ni zarobiy)
Podmioty spotykaj si na rynku, gdzie kady stara si zrealizowa swoje
cele, dziaajc niezalenie i wykorzystujc wszelkie moliwe informacje.
Polityka budetowa wedug ekonomii klasycznej:
Zrwnowaony budet
Wydatki ograniczone do minimum
Cakowite wypieranie
Efekt realokacji zasobw
Wzrost wydatkw rzdowych prowadzi do wypierania inwestycji prywatnych.
Wzrost poday pienidza (ekspansywna polityka monetarna) prowadzi do
wzrostu pac i wzrostu cen. Klasycy brali pod uwag analiz dugookresow oraz
konkurencj doskona.

78

Rwnowaga rynku pracy

Popyt na prac i jej poda nie rni si od popytu na inne towary (popyt
na prac ronie, gdy paca spada, a maleje, gdy paca ronie)
Wysoko pacy ustala si na poziomie przecicia popytu i poday na
prac.
Istnieje tylko bezrobocie dobrowolne brak gotowoci podjcia pracy
w zamian za pac na poziomie rwnowagi.
Rwnowaga oszczdnoci i inwestycji
Inwestycje charakteryzuj si du zmiennoci, a oszczdnoci zmieniaj
si powoli.
Oszczdnoci nie przeksztacaj si automatycznie w inwestycje (system
finansowy, rynek kapitaowy).
Istotne zmiany w inwestycjach wpywaj na poziom popytu globalnego (na
produkcj i zatrudnienie).
Inwestycje prowadz do akumulacji kapitau, dziki czemu spoeczestwo
zwiksza swj produkt potencjalny, co w dugim okresie sprzyja rozwojowi
i wzrostowi gospodarczemu.
Agregatowa poda (AS)
czna ilo towarw jak producenci decyduj si wytworzy przy danych
warunkach i dostarczy do sprzeday.
Zaley od zasobw czynnikw produkcji i efektywnoci ich wykorzystania.
Krzywa zagregowanej poday to zaleno midzy wielkoci rPNB
oferowan na sprzeda przez wszystkie przedsibiorstwa, a poziomem cen
mierzonych deflatorem PNB.
Klasyczny model gospodarki AD LAS

79

57.
Co to jest pienidz? Omw funkcje pienidza i korzyci z jego
istnienia.
Pienidzem jest wszystko to, co spenia funkcj powszechnie
akceptowanego rodka wymiany, a ponadto jest miernikiem wartoci i
rodkiem gromadzenia oszczdnoci. Moe by towarowy, symboliczny
(jednostka pienidza jest wicej warta ni materia, z ktrego jest zrobiona),
bezgotwkowy (wkadowy, depozytowy)
Funkcje pienidza:
rodek wymiany poredniczy w transakcjach wymiany dbr (w
gospodarce barterowej naturalnej istnieje wymiana towar za towar, ale
jest bardziej problematyczna, bo trudniej zrealizowa transakcj).
Miernik wartoci jednostka rozliczeniowa, poniewa wyraone s w
nim ceny dbr, ktre z kolei umoliwiaj konsumentom i producentom
porwnywanie wartoci rzeczy i usug.
rodek tezauryzacji gromadzenia oszczdnoci. rodki nie s
przeznaczane na konsumpcj, ale na oszczdnoci.
Miernik odroczonych patnoci przy regulowaniu zobowiza w
duszym okresie.
Korzyci z istnienia pienidza:
Zmniejszanie si kosztw transakcyjnych wykorzystanie pienidza
uprasza proces wymianu, poza tym np. koszt wybicia zotej monety jest
wikszy ni druk banknotu.
Odejcie od gospodarki barterowej do pieninej i zmniejszenie kosztw
transakcyjnych umoliwio specjalizacj, czyli produkcj duej iloci
jednego dobra z myl o jego wymianie na rynku.
Konkurencja daje szans na zdobycie najwikszego zysku temu, kto
najtaniej zaoferuje najlepszy towar. W dugim okresie konkurencja
zwiksza wydajno pracy.
Uatwia porwnywanie nakadw i efektw projektw.

58.
Omw przyczyny istnienia popytu na pienidz. W jaki sposb
banki centralne mog kontrolowa poda pienidza?
Popyt na pienidz zapotrzebowanie na pienidz zgaszane przez rne
podmioty gospodarcze. Okrelany jest przez stop procentow, poziom cen
(przecitn cen dbr i usug oraz realny dochd).

Przyczyny istnienia popytu na pienidz:

Motyw transakcyjny do przeprowadzania transakcji w przyszoci,
dokonywania transakcji handlowych. Ma rdo w niedoskonaoci
synchronizacji wpyww i wydatkw w czasie.

80

Motyw przezornoci z gry decydujemy si trzyma pewien zasb

pienidza na pokrycie nieprzewidzianych wydatkw, ktrych dokadnego
rodzaju nie jestemy jeszcze w stanie przewidzie.
Motyw portfelowy motyw wynikajcy z niechci do ryzyka. Ludzie s
skonni powici wysz przecitnie stop zwrotu w celu zapewnienia
sobie bezpieczestwa lokat, tj. takiego portfela inwestycyjnego, ktry
przyniesie nisz, ale dajc si atwiej przewidzie stop zwrotu. Motyw
ten jest wan zmienn wyjaniajc przy badaniu przyczyn utrzymywania
przez ludzi pienidza w szerszym ujciu, takim jak np. agregat M4.

Kontrola poday pienidza przez banki centralne

- Metody wpywania na poda pienidza przez bank centralny w celu:
Zwikszenia poday
- obnienie stopy redyskontowej celem
zwikszenia poyczek dla bankw
komercyjnych;
zakup
rzdowych
papierw
wartociowych na otwartym rynku
(operacje otwartego rynku);
obnienie
poziomu
rezerw
obowizkowych

Zmniejszenia poday
- podwyszenie stopy redyskontowej
celem
zmniejszenia
poyczek
dla
bankw komercyjnych;
sprzeda
rzdowych
papierw
wartociowych na otwartym rynku
(operacje otwartego rynku);
podwyszenie
poziomu
rezerw
obowizkowych

59.
Omw dziaanie rynku pienidza z krzywymi popytu na
pienidz i poday pienidza.
Na rynku pienidza konfrontacja poday rodka patniczego z popytem na
ten rodek patniczy powoduje powstanie rwnowacej je stopy
procentowej.
I. Zmiany popytu na pienidz powoduj zmiany stopy procentowej na rynku
pienidza. Zwikszenie si popytu powoduje wzrost stopy procentowej (rys a),
zmniejszenie si popytu skutkuje spadkiem stopy procentowej (rys b).

81

Na przykad sytuacja (a) po zwikszeniu popytu na pienidz z M1D do M2D przy

stopie procentowej in1 chtni chc trzyma wicej rodka patniczego ni pozwala
na to zaoferowana ilo rodka patniczego (M1 > M*). Jakie skutki to powoduje?
Musi doj do spadku ceny papierw wartociowych, ludzie akceptuj np.
nisze ceny sprzedawanych obligacji, byle tylko otrzyma rodek patniczy.
W efekcie wzrasta stopa zysku z kapitau przeznaczonego na zakup
papierw wartociowych.
Banki podwyszaj oprocentowanie. Jeeli tego nie zrobi oszczdnoci
odpyn na rynek papierw wartociowych. Wysza stopa procentowa
powoduje zwikszenie si alternatywnego kosztu trzymania pienidza, a
wic rwnie spadek zapotrzebowania na pienidz.
W sytuacji (b) zachodz odwrotne procesy zbyt mae zapotrzebowanie na
pienidz co prowadzi do powstania nadwyki jego oferty.
rodka patniczego jest za duo i ludzie chc go zamienia na papiery
wartociowe, wic np. cena obligacji ronie, co znaczy, e obnia si stopa
zwrotu od zysku przeznaczonego na ich zakup.
Banki odnotowuj wzrost wkadw oszczdnociowych i w efekcie obniaj
stop ich oprocentowania.
Podsumowujc:
M D#
M D$

! i#
! i$

II. Zmiany poday pienidza dokonywane przez bank centralny powoduj

zmiany stopy procentowej na rynku pienidza. Zmniejszenie si poday
powoduje wzrost (rys a), a zwikszenie si poday spadek stopy procentowej
(rys b).

Na rys (a) poda pienidza maleje w wyniku np. spadku wielkoci bazy
monetarnej w wyniku sprzeday papierw wartociowych na otwartym rynku
przez bank centralny. Przy dotychczasowym poziomie stopy procentowej in1

82

ludzie chc trzyma M1 rodka patniczego. Jednak niektrzy maj za mao

gotwki, inni nie mog dosta rodka patniczego w bankach, bo banki
ograniczaj jego kreacj. Poniewa pienidza jest zbyt mao, gospodarstwa
domowe i przedsibiorstwa zamieniaj na wkady oszczdnociowe i papiery
wartociowe, wiec cena papierw spada, co oznacza, e wzrasta stopa zwrotu z
przeznaczonego na ich zakup kapitau. W obliczu zmniejszania si wkadw
oszczdnociowych banki zwikszaj ich oprocentowanie. W efekcie w
gospodarce podnosi si stopa procentowa.
Na rys (b) bank centralny zwiksza poda rodka patniczego (np. bank centralny
skupowa papiery wartociowe). Przy dotychczasowej stopie procentowej in1
ludzie chc trzyma M1 rodka patniczego. Okazuje si, e niektrzy maj za
duo gotwki. Poniewa rodka patniczego jest za duo, ludzie zamieniaj go na
papiery wartociowe i wkady oszczdnociowe, wic cena papierw ronie i
obnia si stopa zysku z przeznaczonego na ich zakup kapitau. Zwikszenie si
wkadw oszczdnociowych powoduje obnienie oprocentowania. W efekcie
stopa procentowa i zmniejsza si koszt trzymania pienidza.
Podsumowujc:
M S$
M S#

! i#
! i$

Opisany wyej mechanizm powstawania stopy procentowej na rynku pienidza

nazywany jest teori stopy procentowej, ktra zaley od preferencji
pynnoci (ang. liqudity pferefence theory of intrest) lub teori stopy
procentowej, ktra zaley od struktury majtku (ang. portfolio balance
theory of intrest).

60.
W jaki sposb banki centralne mog bezporednio wyznaczy
poziom stp procentowych? Podaj przykad.
Podstawowym celem polityki pieninej jest utrzymanie stabilnego
poziomu cen. Od 1999 r. w realizacji polityki pieninej wykorzystuje si
strategi bezporedniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieninej
okrela cel inflacyjny, a nastpnie dostosowuje poziom podstawowych stp
procentowych NBP tak, by maksymalizowa prawdopodobiestwo
osignicia tego celu. Od pocztku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje
cigy cel inflacyjny na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziaem waha
+/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stp procentowych spjny
z realizowanym celem inflacyjnym, wpywajc na wysoko nominalnych
krtkoterminowych stp procentowych rynku pieninego. Stopy rynku
pieninego maj wpyw na oprocentowanie kredytw i depozytw w
bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt
w gospodarce i stop inflacji.

83

Do narzdzi banku centralnego zaliczamy:

1. Operacj otwartego rynku- s to transakcje dokonywane z inicjatywy
banku centralnego z bankami komercyjnymi. Przeprowadzajc operacj
otwartego rynku, banki centralne wpywaj na poda pynnych
rezerw w systemie bankowym, a tym samym na ksztatowanie si
ich
ceny,
czyli
krtkoterminowej
stopy
procentowej
na
midzybankowym rynku pieninym, na ktrym banki komercyjne
poyczaj sobie wzajemnie pynne rezerwy.
a. Jeli
bank
centralny
chce
wywoa
wzrost
stp
procentowych, to sprzedaje bankom komercyjnym papiery
wartociowe. Banki pac za nie ze rodkw, ktre maj na swych
rachunkach biecych w banku centralnym. Zmniejsza si poda
pynnych rezerw na midzybankowym rynku pieninym, co
powoduje wzrost ich ceny rynkowej, czyli krtkoterminowej stopy
procentowej.
b. Jeli
bank
centralny
chce
wywoa
spadek
stp
procentowych, to kupuje od bankw komercyjnych papiery
wartociowe. Paci im, zwikszajc ilo rodkw, ktre maj w nim
na rachunkach biecych. Ronie poda pynnych rezerw na
midzybankowym rynku pieninym co powoduje spadek ich
rynkowej ceny czyli krtkoterminowej stopy procentowej.
Wyrnia si 5 podstawowych operacji otwartego rynku:
1) Warunkowa sprzeda papierw wartociowych
2) Warunkowy zakup papierw wartociowych
3) Bezwarunkowa sprzeda papierw wartociowych
4) Bezwarunkowy zakup papierw wartociowych
5) Emisja papierw dunych Banku Centralnego

2. Rezerw obowizkow- Bank centralny nakada na banki obowizek

utrzymywania rezerwy obowizkowej. Obejmuje ona cz rezerw
zdeponowan w banku centralnym oraz rezerwy w skarbcach wasnych.
Rezerwa ma celu agodzenie wpywu biecych zmian pynnoci
sektora
bankowego
na
stopy
procentowe
na
rynku
midzybankowym. Suy rwnie ograniczaniu nadpynnoci bankw.
Rezerw obowizkow jest wyraona w zotych cz rodkw pieninych
zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzeday
papierw wartociowych. Rezerwa obowizkowa utrzymywana jest na
rachunkach w NBP.
Wysoko stopy rezerwy obowizkowej ustala Rada Polityki Pieninej.
Od 31 grudnia 2010 r. stopa rezerwy obowizkowej wynosi 3,5 proc.
dla wszystkich rodzajw depozytw, z wyjtkiem rodkw uzyskanych z tytuu
sprzeday papierw wartociowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu,
dla ktrych stopa rezerwy obowizkowej wynosi 0 proc. Zmiana poziomu rezerw

84

wpywa na poda pienidza. Odbywa si to za pomoc stopy rezerwy

obowizkowej. Jej wzrost powoduje zmniejszenie poday pienidza, za jej
spadek ekspansj kredytow bankw komercyjnych, ktra przyczynia si do
wzrostu iloci pienidza w obiegu. Podwyszenie poziomu rezerw zmusza banki
do stosownego zachowania, a jego obnienie pewne dziaania jedynie umoliwia
zatem oddziaywanie restrykcyjne tego instrumentu jest silniejsze od
ekspansywnego.
3. Operacje kredytowo- depozytowe maj przede wszystkim na celu
agodzenie ewentualnych waha poziomu krtkoterminowych stp
procentowych, wywoanych operacjami otwartego rynku. Operacje te s
przeprowadzane z inicjatywy bankw komercyjnych, jednak na
warunkach, ktre okrela bank centralny. Bank komercyjny moe zwrci
si do banku centralnego z prob o krtkoterminowy kredyt, w takim
przypadku otrzymuje go, a cena jest wyznaczana na podstawie aktualnej
stopy lombardowej. Z drugiej strony bank komercyjny moe te zoy w
banku centralnym depozyt, w takim przypadku oprocentowanie jest
naliczane wedug stopy depozytowej NBP
Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpywaj na wysoko stp procentowych
na rynku pieninym, ktrych grn granic stanowi oprocentowanie kredytu
lombardowego, a doln oprocentowanie depozytu w NBP. NBP udziela bankom
kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierw wartociowych. Kredyt
ten umoliwia im pokrywanie krtkookresowych niedoborw pynnoci. Udzielany
jest na nastpujcych zasadach:
zastawem s skarbowe papiery wartociowe, a wysoko kredytu
nie moe przekroczy 80 proc. ich wartoci nominalnej,
termin spaty kredytu przypada w nastpnym dniu operacyjnym
po dniu jego udzielenia,
warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spata wczeniej
zacignitego kredytu.
Istniej cztery gwne stopy procentowe ustalane przez RPP stopa
referencyjna,
lombardowa
depozytowa
oraz
redyskontowa.
Kierunek
prowadzonej przez NBP polityki okrelaj przede wszystkim zmiany wysokoci
stopy referencyjnej. Poziomy stp depozytowej oraz lombardowej NBP
wyznaczaj
pasmo
waha
stp,
procentowych
overnight
na
rynku
midzybankowym. Stopa lombardowa to koszt pozyskania pienidza w NBP, a
wic pokazuje ona grny puap wzrostu rynkowych stp overnight. Stopa
depozytowa NBP wyznacza oprocentowanie depozytu w NBP, a wic okrela
dolny puap spadku rynkowych stp overnight. Ostatnia stopa
redyskontowa, nie jest instrumentem sucym walce z inflacj, lecz suy
kreowaniu polityki NBP wobec bankw jest to cena, za jak NBP odkupuje
weksle od bankw na rynku.

85

61.
Omw
przyczyny
naturalne i przymusowe.

bezrobocia.

Uwzgldnij

bezrobocie

Bezrobocie zjawisko braku pracy zarobkowej dla osb zdolnych do pracy i

gotowych do jej podjcia na typowych warunkach pacowych wystpujcych w
gospodarce. Mierzone stop bezrobocia, czyli stosunkiem liczby bezrobotnych
do liczby aktywnych zawodowo (cakowitego zasobu siy roboczej).
Bezrobocie naturalne bezrobotni nale do zasobu pracy, ale z wasnej woli
nie pracuj za ustalon na rynku pac. W gospodarce zawsze bdzie istnia
pewien stopie bezrobocia nawet jeeli jej stan mona okreli jako dobry.
Istnienie bezrobocia naturalnego jest wynikiem midzy innymi tego, i ludzie
zmieniaj miejsce zamieszkanie lub decyduj si nie podejmowa pracy ze
wzgldu na mao atrakcyjn stawk.
Bezrobocie przymusowe aktywni na rynku pracy bezrobotni nie mog
znale pracy za obowizujc na rynku pac. Wystpuje, gdy na rynku pracy
wystpuje nierwnowaga tj. realna paca jest wysza od pacy, ktrej odpowiada
rwnowaga na rynku. Bezrobocie przymusowe zwane jest inaczej cyklicznym,
keynesowskim, koniunkturalnym lub wynikajcym z braku popytu. Bezrobocie to
pojawia si w sytuacji gdy popyt w caej gospodarce si zmniejsza. Bezrobocie
przymusowe charakterystyczne jest szczeglnie dla okresu recesji, podczas
ktrej obserwuje si rosnc liczb osb zwolnionych z pracy. Ze wzgldu na
zy stan gospodarki (wynikajcy z niedostatku popytu) ciko jest tym
osobom znale nowe zatrudnienie.

Przyczyny bezrobocia:
Wysokie koszty pracy dla pracodawcw niepokrywajce korzyci
ekonomicznych z zatrudnienia pracownika (wynikajce z podatkw, pacy
minimalnej, wiadcze spoecznych etc.). Jest to jednak przedmiotem
kontrowersji natury politycznej.
Niedopasowanie poday i popytu na okrelony rodzaj pracy
(bezrobocie strukturalne), np. w gospodarce moe by za duo
politologw, nauczycieli w stosunku do faktycznych potrzeb rynku, a
jednoczenie za mao informatykw, chirurgw etc. Bezrobocie takie
najczciej dotyka sektory gospodarki o niskiej wartoci dodanej, duej
konkurencji i wraliwej na cykle koniunkturalne.
Sztywne i opresyjne dla pracodawcy prawo pracy. Pracodawcy mimo
i potrzebuj pracownikw mog obawia si, e jeeli najpierw zatrudni
pracownika, a potem bd chcieli go zwolni mog by bardzo due
problemy. Ponadto dochodz kwestie stworzenia okrelonych warunkw
pracy etc.
Niedopasowanie terytorialne znalezienie pracy wymaga czasem
zmiany miejsca zamieszkania.
Prawna reglamentacja pracy konieczno uzyskiwania pozwole
pastwowych bd korporacyjnych licencji na prac. Efektem jest redukcja

86

liczby pracownikw mogcych wykonywa dany zawd, a co za tym idzie

wzrost bezrobocia i spadek konkurencyjnoci w brany.
Midzy zakoczeniem pracy a podjciem nowej mija pewien czas, a ten
typ bezrobocia nazywa si bezrobociem frykcyjnym i jest zazwyczaj
niskie.
Brak dowiadczenia zawodowego wrd absolwentw (dla
pracodawcy zatrudnienie absolwenta wyszej uczelni jest inwestycj,
ktrej w warunkach wysokiego bezrobocia nie ma sensu podejmowa, bo
korzystniej jest zatrudni pracownika dowiadczonego.
Dziaalno zwizkw zawodowych

Nieelastyczne pace mog prowadzi do przymusowego bezrobocia

Rne rodzaje bezrobocia moemy opisa za pomoc mikroekonomicznej analizy
poday i popytu. Na wykresie (a) pace rosn (lub spadaj) do poziomu W*
oczyszczajc (rwnowac) rynek pracy. Cao bezrobocia ma charakter
dobrowolny. Cz rysunku (b) pokazuje, co si dzieje, gdy pace nie zmieniaj
si w sposb rwnowacy rynek. Przy zbyt wysokim poziomie pacy W**, JH
robotnikw pozostaje zatrudnionych, lecz HG jest przymusowo bezrobotnych.
Wiele osb jest przekonanych, e przypadek a przypomina elastyczny rynek
pracy USA, a sytuacja b pokazuje skutki wysokiego opodatkowania pracy,
szerokiego stosowania systemu pac minimalnych i szczodrego ustawodawstwa
regulujcego system opieki spoecznej w krajach Europy.

87

62.
Omw pogldy klasykw i keynesistw na temat przyczyn i
sposobw zwalczania bezrobocia. Opisz rda sztywnoci
(lepkoci) cen i pac.
Ekonomici klasyczni o rynku pracy
Pace, podobnie jak reszta cen s gitkie, czyli bez trudu si
zmieniaj. Jakakolwiek nadwyka zapotrzebowania na prac lub
zaoferowanej iloci pracy powoduje zmian stawek i wynagrodze i
odzyskanie rwnowagi przez rynek (stanem normalnym jest wanie stan
rwnowagi).
W zwizku z powyszym klasycy uznawali za bezrobocie za naturalne
(dobrowolne). Przecie aby na rynku pracy powstao bezrobocie
przymusowe (cykliczne), stawka pacy realnej musiaaby przewyszy
pac odpowiadajc rwnowadze. Paca realna jednak nie moe osign
takiego poziomu poniewa paca nominalna jest pac gitk.
W obliczu masowego bezrobocia klasycy wskazywali zwizki zawodowe
jako przyczyn bezrobocia gdy zakcay dziaanie rynku pracy
(wymuszanie podwyek pac). Wspczenie takim czynnikiem jest rwnie
paca minimalna ! bezrobocie, ktre mona uzna za przymusowe
pojawia si wskutek zakce dziaania rynku pracy.
Aby zmniejszy stop bezrobocia naley:
o osabi zwizki zawodowe,
o znie pace minimalne (oraz wszystkie inne czynniki, ktre mog
zakca dziaanie rynku),
o obniy opodatkowanie pac
o zmieni wysoko zasiek (obnienie relacji zasiek-paca)
o zwikszy elastyczno pac

Keynesici o rynku pracy

Rynek pracy dziaa inaczej ni inne rynki dbr i usug
Pace nie s gitkie
Na wahania zagregowanych wydatkw AE i poziomu produkcji Y firmy nie
reaguj od razu zwalnianiem i zatrudnianiem pracownikw oraz zmian
poziomu wynagrodze, ale skracaniem i wyduaniem czasu pracy
(godziny nadliczbowe, dodatkowe zmiany, przymusowe urlopy) ! wielko
produkcji zmienia si przy wzgldnie stabilnych pacach (i cenach) wzdu
bardzo paskiej linii poday zagregowanej AS.
Z jednej strony pracownicy maj dowiadczenie w tej a nie innej firmie i to
dowiadczenie bdzie w innej firmie mniej warte, a z drugiej strony
pracodawcy nie chc ponosi kosztw zwalniania pracownikw (odprawy,
stracone inwestycje w pracownika, wdraanie nowych).
Dopiero w dugim okresie, kiedy spadek popytu okazuje si duszy
zasadna jest redukcja zatrudnienia.
Skutecznym rodkiem na zwalczanie bezrobocia jest ekspansywna
polityka fiskalna i (lub) pienina, np. zwikszenie wydatkw przez
pastwo i przyrost poday pienidza przyczyniaj si do wzrostu

88

zagregowanych wydatkw co sprawia, e przedsibiorstwa zwikszaj

produkcj i zatrudnienie. Wzrost podatkw i zmniejszenie poday
pienidza powoduj spadek popytu.
Pastwo przy wydatkowaniu rodkw w obliczu bezrobocia
powinno wydawa pienidze na sektory pracochonne, a nie
kapitaochonne.
Pastwo powinno tworzy prawo chronice miejsca pracy.
Kiedy w okresie oywienia produkcja szybko ronie, bezrobocie zmniejsza
si o wiele wolniej (pracownicy s zniechcenie, wzrost popytu sabiej
oddziauje na wzrost zatrudnienia bo pracujcy pracownicy pracuj
duej). Z szacunkw wynika, e kady punkt procentowy, o jaki zmienia
si stopa bezrobocia musi zosta okupiony zmian realnego PNB w
przyblieniu o 2,0-2,5% (prawo Okuna).
Aby zmniejszy stop bezrobocia naley:
o Prowadzi ekspansywn polityk fiskaln i pienin,
o Zwikszy wydatki budetowe
o Zmniejszy stop procentow (wzrost inwestycji wzmocniony
efektami mnonikowymi)
o Zmniejszy podatki i tym samym podnie finansowe moliwoci
spoeczestwa.

Teoria lepkich pac i przymusowego bezrobocia gosi, e powolne

dostosowanie pac powoduje powstanie nadwyek i niedoborw na
poszczeglnych rynkach pracy. W krtkim okresie nie nastpuje oczyszczanie
rynkw. Ostatecznie jednak rynki pracy reaguj na warunki rynkowe, podnoszc
pace w zawodach cieszcych si wysokim popytem w stosunku do pac w
zawodach, na ktre zapotrzebowanie jest mniejsze. W dugim okresie wiksze
obszary bezrobocia czy nadwyki miejsc pracy s likwidowane, w miar jak pace
i zatrudnienie dostosowuj si do warunkw rynkowych. Dugi okres moe si
jednak przeciga na wiele lat, co oznacza, e rwnie bezrobocie moe si
utrzymywa w okresach wieloletnich.
Przyczyny lepkoci (sztywnoci) pac:
Sposoby ustalania pac przez negocjacje zwizkw zawodowych i
pracodawcw
(mog
by
strajki,
lokauty;
negocjacje
czsto
zdecentralizowane, co take stabilizuje ich poziom).
Milczce
porozumienia
(implicit
contracts)
pracownikw
z
przedsibiorcami. Pracownicy zgadzaj si na umiarkowanie pac w zamian
za ich stabilno. Dla pracodawcw wynagrodzeniem za usztywnienie pac
w d jest zablokowanie ich podwyek w okresach dobrej koniunktury.
Pace minimalne powoduj, e na niektrych rynkach pracy pace nie
mog si obniy do poziomu zapewniajcego rwnowag, co jest
przyczyn
bezrobocia
(najczciej
dotyka
ono
pracownikw
niskowykwalifikowanych o niskich wynagrodzeniach).
Zatrudnieni pracownicy czsto blokuj zatrudnianie nowych, niej
opacanych pracownikw.

89

Firmy mog oferowa wzgldnie wysokie i stabilne pace

zachcajce do zwikszania wydajnoci (efficiency wages). Najlepsi
pracownicy rzadziej odchodz do konkurencji. Pracownikom nie opaca si
oszukiwa by nie straci dobrego stanowiska.
Normy spoeczne takie jak sprawiedliwo, ktre utrudniaj nadmierne
wahania pac i usztywniaj wynagrodzenia.

63.
Opisz szkody powodowane przez bezrobocie. Uwzgldnij
efektywno i sprawiedliwo.
Bezrobocie a efektywno
Najwiksze marnotrawstwo jakie zostao udokumentowane w obecnej
gospodarce.
Przekracza wielokrotnie koszty zwizane z niedoborem dbr publicznych,
monopolizacj gospodarki, efektami zewntrznymi.
Ogromnym kosztem spoecznym jest warto dbr, ktre nie zostay
wytworzone z powodu braku miejsc pracy (np. zgodnie z badaniami
wzrost bezrobocia w latach 1999-2002 o 1,3 mln osb spowodowa utrat
PKB o wartoci ok. 115 mld z (15,7% PKB i 82% dochodw budetu
pastwa w 2001 r.) ! koszt utraconych korzyci.
Kosztem dla spoeczestwa jest cz rodkw przekazywanych na
zasiki i pomoc socjaln dla bezrobotnych ! brak efektywnoci w sensie
ekonomicznym (mona byoby te pienidze wyda bardziej efektywnie).
Bezrobocie a sprawiedliwo
Wiele osb jest pozostawionych przed wyborem midzy migracj o
brakiem pracy.
Pozostawanie na duszym przymusowym bezrobociu powoduje spadek
dochodw i obnienie si poziomu ycia, co prowadzi do
wyobcowania spowodowanego przerwaniem kontaktw zawodowych.
Nastpuje zanik kwalifikacji (nie wykorzystywanie swoich umiejtnoci).
Pojawia si stres, obnienie poczucia wasnej wartoci, choroby,
uzalenienia, rozwody, a dalej ndza, bezdomno, samobjstwa
(marazm gospodarczy dotyka nie tylko samego bezrobotnego, ale rwnie
jego rodzin).

90

64.

Omw konstrukcj modelu IS-LM.

Model IS-LM (1937, Hicks)

model opisujcy rwnowag w gospodarce na rynku dbr i na rynku
pienidza.
Istota polega na rozpatrywaniu takich kombinacji dochodu i stopy
procentowej, ktre prowadziyby do ustalenia si rwnowagi na kadym z
dwch rynkw oddzielnie i w efekcie wyznaczenia takiej jedynej
kombinacji dochodu i stopy procentowej, ktra prowadzi do rwnowagi na
obu rynkach (pienidza oraz rynku dbr i usug) rwnoczenie.
Tworz go dwie krzywe: IS (nachylona ujemnie) i LM (dodatnio).
Osiami
modelu
IS-LM
s
stopa
procentowa
(i)
oraz
dochd/produkcja (Y).

Krzywa IS zbir rnych kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy

ktrych wystpuje krtkookresowa rwnowaga na rynku dbr i usug (przy
ktrych popyt globalny jest rwny dochodowi faktycznemu) / (I-Inwestycje = Soszczdnoci).
Nachylenie krzywej IS ujemne. Nisza stopa procentowa pobudza
wzrost popytu globalnego i produkcji. Nachylenie krzywej IS odzwierciedla
wraliwo popytu globalnego na zmiany stopy procentowej. Krzywa IS ma
mae nachylenie, jeeli popyt jest wraliwy. Krzywa IS jest stroma, kiedy
popyt jest mao wraliwy na zmiany stopy procentowej.
Przesunicia krzywej IS. Ruchy po krzywej IS ilustruj wpyw samej
stopy procentowej na produkcj i dochd. Wszystkie inne czynniki
powoduj przesunicia caej linii, np. wzrost wydatkw pastwa, wzrost
optymizmu przedsibiorcw, spadek wydatkw pastwa etc.

Krzywa LM zbir rnych kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy

ktrych rynek pienidza znajduje si w stanie rwnowagi w sytuacji, kiedy bank
centralny wyznaczy dany cel monetarny w postaci okrelonej wielkoci
nominalnej poday pienidza / (L-popyt na pienidz = M poda pienidza).
Nachylenie krzywej LM dodatnie. Przy danym celu monetarnym
wzrost dochodu prowadzi do podwyki stopy procentowej, co pozwala
ustabilizowa popyt na pienidz i utrzyma rynek pienidza w stanie
rwnowagi przy niezmienionej poday pienidza. Im silniej dana zmiana
dochodu oddziauje na popyt na pienidz, tym wiksza musi by zmiana
stopy procentowej konieczna do zachowania na rynku pienidza
rwnowagi i tym mniej stroma bdzie krzywa LM. IM popyt na pienidz
sabej reaguje na zmiany stopy procentowej, tym bardziej stroma bdzie
krzywa LM.
Przesunicia krzywej LM. Ruchy po krzywej LM odzwierciedlaj zmiany
stopy procentowej zwizane z realizacj danej polityki pieninej, bdce
reakcj na zmiany wielkoci produkcji. Przesunicia samej krzywej s
odbiciem zmian charakteru prowadzonej polityki pieninej. Krzyw LM

91

wyprowadzamy przy zaoeniu danego celu monetarnego w postaci

nominalnej poday pienidza. Wzrost docelowej wielkoci poday
pienidza oznacza, e aby utrzyma stan rwnowagi na rynku pienidza,
musi rwnie zwikszy si popyt na pienidz. Zmiany te implikuj
przesunicie krzywej LM w prawo. Produkcja jest wiksza, stopa
procentowa nisza, co umoliwia wzrost popytu na pienidz i jego
dostosowanie do zwikszonej iloci pienidza. W odwrotnej sytuacji,
obnienie celu monetarnego i ograniczenie poday pienidza spowoduj
przesunicie krzywej LM w lewo. Poniewa warunkiem utrzymania stanu
rwnowagi na rynku pienidza jest proporcjonalne ograniczenie popytu
konieczny staje si wzrost stopy procentowej przy kadym poziomie
dochodu.
Krzywe te zostay skonstruowane przy zaoeniu, e bank centralny kieruje si w
polityce pieninej regu polegajc na utrzymaniu staej poday pienidza.

W punkcie E gospodarka znajduje

si w stanie rwnowagi, gdzie popyt
na dobra i pienidz jest rwny ich
poday.
Zakadamy przy tym, e poziom cen
jest stay, a firmy przy tym poziomie
cen chc dostarcza na rynek tak ilo
dbr, ktra odpowiada popytowi.

65.
Wykorzystujc model IS-LM, przedstaw
budetowej (fiskalnej) w gospodarce zamknitej.

skutki

polityki

Ekspansja fiskalna oznaczajca dodatni wstrzs popytowy, prowadzi do wzrostu

dochodu, ale jednoczenie wzrasta take stopa procentowa. Wyszy dochd
pociga za sob wzrost popytu na pienidz. Jedynym czynnikiem, ktry moe
temu zapobiec, jest wzrost stopy procentowej. Ekspansja fiskalna powoduje
wypieranie czci wydatkw prywatnych.
Ekspansywna polityka budetowa (fiskalna) powoduje przesunicie
krzywej IS w gr
Wzrost wydatkw pastwa wywouje przesunicie krzywej IS z pooenia IS0 do
pooenia IS1, nie zmieniajc jednak wielkoci poday pienidza. W zwizku z
tym krzywa LM pozostaje w pooeniu LM0. Ekspansja fiskalna powoduje wic
przesunicie punktu rwnowagi z E0 do E1. Dochd zwiksza si tylko do Y1, gdy

92

wzrost produkcji i dochodu prowadzi do podwyki stopy procentowej z r0 do r1,

co ogranicza skal wzrostu popytu globalnego. Jednake, zwikszajc
jednoczenie poda pienidza (cel monetarny), pastwo jest w stanie
spowodowa przesunicie krzywej LM z LM0 do LM1 i tym samym doprowadzi do
wzrostu dochodu do Y2. Ekspansja fiskalna wywouje zatem wiksze efekty po
stronie produkcji, jeli towarzyszy jej rozlunienie polityki pieninej.
Restrykcyjna polityka fiskalna (zacienianie) jest tosame z obnieniem
wydatkw pastwa, w efekcie czego krzywa IS przesuwa si w lewo.

Dodatkowe wydatki pastwa G powoduj identyczne co do wielkoci ograniczenie

wydatkw sektora prywatnego na konsumpcj oraz inwestycje (C+I) byyby
cakowite tylko gdyby krzywa LM przebiegaa pionowo. Po drugie polityka
fiskalna nie jest jedynym moliwym rdem autonomicznych zmian w
popycie globalnym. Na przykad wzrost popytu na eksport rwnie

93

spowodowaby przesunicie krzywej IS na prawo doprowadzajc do wzrostu

produkcji oraz stopy procentowej. Zacienienie polityki fiskalnej przyniesie
odwrotne skutki. Generalnie ekspansja fiskalna wywouje wiksze efektu po
stronie produkcji, jeli tylko towarzyszy jej rozlunienie polityki pieninej.

66.
Wykorzystujc model IS-LM, przedstaw skutki
pieninej (monetarnej) w gospodarce zamknitej.

polityki

Polityka pienina/monetarna to polityka pastwa (prowadzona przez

bank centralny) w zakresie wielkoci poday pienidza na rynku (Uwaga:
dzisiaj celem ostatecznym polityki pieninej jest przede wszystkim stao cen
(inflacji), a nie okrelona poda pienidzy - to tylko poredni cel).
Ekspansywna polityka pienina (agodzenie) jest tosama z wzrostem
poday pienidza i przesuniciem w modelu IS-LM krzywej LM na prawo.
Restrykcyjna polityka pienina (zacienianie) jest tosame z obnieniem
poday pienidza, w efekcie czego krzywa LM przesuwa si w lewo.
Ekspansja monetarna rwnie suy do pobudzania gospodarki.
Mechanizm jest jednak nieco inny. Punktem wyjcia jest znowu punkt A. Poprzez
wzrost poday pienidza, pienidz staje si taszy (tj. obniy si cena jego
pozyskania), czyli spadnie stopa procentowa z i0 do i1, wic krzywa przesunie si
z LM0 do LM1. Jednak w punkcie B rwnowaga wystpuje tylko na rynku
pienidza LM. Caa gospodarka jest w nierwnowadze, gdy na rynku dbr popyt
jest wyszy od poday. Z tego powodu, aby doj do rwnowagi (C) musi
wzrosn produkcja (do Y2). To pociga z kolei za sob wzrost popytu na
pienidz, w efekcie czego stopa procentowa ponownie wzronie do poziomu i2.
Najlepszy rezultat mona osign, jeeli ekspansywna polityka
budetowa idzie w parze z agodzeniem polityki pieninej. Wwczas nie
ma efektu wypierania, a st. proc. nie ulega zmianie.

94

Charakter polityki stabilizacyjnej wpywa na poziom stopy procentowej

przy kadej wielkoci dochodu docelowego.
Docelowy dochd Y* mona osign za pomoc kombinacji agodnej polityki
fiskalnej i restrykcyjnej polityki pieninej. Rwnowaga wystpujca w punkcie
E1, lecym na przeciciu krzywych LM1 i IS1, implikuje wysoki poziom stopy
procentowej r1 i niski udzia inwestycji i konsumpcji sektora prywatnego w PNB.
Przy zastosowaniu alternatywnego wariantu polityki gospodarczej, tj. kombinacji
agodnej polityki pieninej i restrykcyjnej polityki fiskalnej rwnowaga ustali si
w punkcie E2 na przeciciu krzywych LM0 i IS0. Kombinacja ta pozwala take na
osignicie dochodu docelowego ale nastpi to przy niszej stopie procentowej
r2. Udzia inwestycji i konsumpcji sektora prywatnego w PNB jest wyszy ni w
warunkach rwnowagi osignitej w punkcie E1.

67.

Omw konstrukcj modelu AD-AS.

Model AD-AS opisuje wahania koniunktury, czyli odchylenia rzeczywistej

wielkoci produkcji od potencjalnej i pochodne zmiany cen i bezrobocia. Model
zagregowanego popytu i zagregowanej poday.
Skada si z:
Linii zagregowanego (globalnego) popytu AD, nachylonej ujemnie;
Linii zagregowanej krtkookresowej poday SAS, ktra bardziej
paska i nachylona dodatnio;
Linii zagregowanej dugookresowej poday LAS, ktra jest pionowa
(odpowiada wielkoci produkcji potencjalnej Yp;

95

Zmiany stopy procentowej wpywaj na wielko wydatkw konsumpcyjnych i

inwestycyjnych ! efekt stopy procentowej.
MD$ i (lub) MS# ! i$ ! C#
MD# i (lub) MS$ ! i# ! C$

i I# ! AEpl# ! Y#
i I$ ! AEpl $ ! Y$

Efekt wypierania: G#! Y#!#! C$+I$! AEpl $ ! Y$

Kiedy wydatki pastwa powoduj wzrost stopy procentowej, malej prywatne
wydatki konsumpcyjne i inwestycyjne.
Zmiany cen wpywaj na poda pienidza, a przez to za spraw efektu stopy
procentowej na wielko zagregowanych wydatkw. Zaleno cen i
zagregowanych wydatkw jest odwrotna.
Efekt majtkowy oznacza, e np. zmiany cen, podatkw lub stopy procentowej
maj wpyw na realn warto aktyww posiadanych przez gospodarstwa
domowe, co powoduje zmiany wielkoci konsumpcji.
Ekonomici opisujcy reakcje gospodarki na rne zdarzenia (np. zmiany
zagregowanej poday) rozrniaj KRTKI i DUGI OKRES. Kryterium stanowi
stopie dostosowania si pac i cen do zmienionych warunkw
gospodarowania:
OKRES KRTKI (kilkanacie miesicy - dwa lata) jest za krtki, aby pace
i ceny mogy si zmieni i dostosowa do nowej sytuacji. Gospodarka
zachowuje si po keynesowsku (po szoku zmienia si raczej produkcja,
Y, ni ceny, P), pace i ceny s wwczas lepkie
OKRES DUGI (ok. pi lat) jest na to wystarczajco dugi, aby pace i
ceny mogy si zmieni i dostosowa do nowej sytuacji (przeprowadzenie
negocjacji pacowych midzy pracodawcami i pracobiorcami etc.),
gospodarka zachowuje si w dugim okresie klasycznie (po szoku
zmieniaj si raczej ceny, P, a nie produkcja, Y), pace i ceny gitkie.

96

68.
Za pomoc modelu AD-AS przedstaw reakcje gospodarki na
szoki popytowe.
W krtkim okresie moliwe s odchylenia wielkoci rzeczywistej produkcji Y od
produkcji potencjalnej Yp. Dochodzi do nich na skutek np. zmian czasu pracy
zatrudnionych, wyduanie, skracanie, godziny nadliczbowe, przymusowe urlopy.
Negatywny makroekonomiczny szok popytowy (rys a) wywoany np.
restrykcyjn polityk budetow pastwa przesuwa lini zagregowanego popytu
z AD w d do pooenia AD. W krtkim okresie gospodarka reaguje po
keynesowsku i wzdu linii krtkookresowej zagregowanej poday SAS
przemieszcza si z punktu E0 do punktu E1 (nie da si sprzeda wicej ni ludzie
chc kupi). Ceny obniaj si, lecz tylko troch (z P0 do P1). Reakcj
przedsibiorstw jest raczej zmiana produkcji z Yp do Y1 ni obnika cen
(lepko cen sprawia, e nie da si ich atwo i szybko obniy).
Na rynku pracy w tym czasie popyt na prac powoli maleje. Poniewa pace s
lepkie nie da si ich szybko obniy, dopiero w dugim okresie pojawia si
przymusowe bezrobocie. Gospodarka w dugim okresie staje si bardziej
klasyczna w efekcie pace i ceny lepiej dostosowuj si do nowej sytuacji.
Skutkuje to przemieszczeniem si linii SAS z SAS0 do SAS1 (takie same wielkoci
produkcji s oferowane po coraz niszych cenach dziki spadkowi nominalnych
pac na rynku pracy.
W dugim okresie spadek cen zwiksza realn poda pienidza. Poprzez efekt
stopy procentowej zwiksza to zagregowane wydatki i produkcj (podobny
skutek ma efekt majtkowy). W efekcie spada przymusowe bezrobocie.
Gospodarka przesuwa si z punktu E1 do punktu E2 i zgodnie z twierdzeniem
klasykw produkcja wynosi tyle samo, co przed szokiem popytowym (ceny si
obniyy i znikno przymusowe bezrobocie).

W pozytywnym szoku popytowym wszystko przebiega odwrotnie (rys b).

97

69.
Za pomoc modelu AD-AS przedstaw reakcje gospodarki na
szoki podaowe.
Negatywny makroekonomiczny szok podaowy (spowodowany np.
wzrostem ceny ropy naftowej) przesuwa lini krtkookresowej poday SAS w
gr (w lewo). Przedsibiorstwa podnosz ceny dla danych wielkoci
produkcji, aby pokry koszty wytworzenia towarw. Wzrost cen redukuje
zagregowane wydatki. Rys (a) gospodarka znajduje si pocztkowo w punkcie
E0, linia SAS0 w wyniku szoku przemieszcza si do SAS1. Zagregowany popyt si
nie zmienia (AD). Nowy punkt rwnowagi E1 odpowiada wyszym cenom (z P0 do
P1) i niszej produkcji (z Yp do Y1). Na rynku pojawia si przymusowe bezrobocie.
Dwa dalsze scenariusze:
a. Jeli pracobiorcy zgodz si na obniki pac, linia SAS przesunie si w d,
np. powrci do pooenia SAS0 i przymusowe bezrobocie zniknie.
b. Wynagrodzenia pozostaj stae a przedsibiorcy (efekt substytucji)
zastpi drog rop taszym wglem (jeli ceny nie ulegy zmianie).
Dla kadego poziomu zatrudnienia spadnie wwczas kracowa produkcyjno
pracy. Zmniejszy si poziom zatrudnienia odpowiadajcego rwnowadze,
produkcja potencjalna i pace realne.

Pozytywny makroekonomiczny szok podaowy (np. w wyniku znacznego

potanienia ropy naftowej). Na rys b na pocztku znajdowalimy si w punkcie E0.
Ceny produktw spadaj, bo obniaj si koszty produkcji. W wyniku efektu
stopy procentowej i efektu majtkowego rosn zagregowane wydatki planowane.
Linia SAS0 w krtkim okresie przesuwa si w d do pooenia SAS1. Gospodarka
zatrzymuje si w punkcie E1. Dalej mog by rne scenariusze:
a. Niedobr rk do pracy moe spowodowa wzrost pac i cen (linia SAS
powdruje w gr) ! zmniejszenie produkcji do Yp.
b. Przedsibiorstwa zaczn zuywa wicej wzgldnie taniej ropy,
spowodowany tym wzrost wydajnoci pracy pracownikw spowodowaby
trway wzrost produkcji potencjalnej i wynagrodze realnych.

98

70.
Czym jest stagflacja? Wyjanij przyczyny stagflacji i sposoby
jej zwalczania.
Stagflacja inflacja ktrej towarzyszy zmniejszanie si produkcji i wzrost
bezrobocia. Zaprzeczenie teorii Phillipsa.
Przyczyny stagflacji:
Negatywny szok podaowy, ktry powoduje zarwno wzrost cen jak
rwnie ograniczenie produkcji. Jeeli zaoymy, e nominalna poda
pienidza jest staa, w gospodarce nastpi szok podaowy, wzrosa cena
surowca lub (by moe) zwizki zawodowe wymusiy na pracodawcach
dodatkowe podwyki pac nominalnych. Przedsibiorstwa przerzucaj
wzrost kosztw na odbiorcw swoich produktw, czego skutkiem jest
spadek produkcji, bezrobocie oraz inflacja. Wzrost cen stopniowo
zmniejsza realn poda pienidza, podnosi si stopa procentowa, maleje
zagregowany popyt, kryzys si pogbia = proces stagflacji.
wzrost cen kluczowych surowcw dla gospodarki, np. ropy naftowej,
ktrej wzrost cen skutkowa stagflacj i kryzysem w latach 70-tych czyli
negatywny szok podaowy;
nadmierne transfery pastwa dla spoeczestwa (zasiki, waloryzacja
wiadcze i emerytur o inflacj), w efekcie czego popyt konsumpcyjny
spoeczestwa napdza wzrost cen, a pastwo si zadua. Wikszy dug
obnia inwestycje pastwa w gospodark, na rzecz spaty dugu.
nadmierna emisja pienidza przez pastwo, w celu stymulowania
gospodarki w recesji (w efekcie czego inflacja jest nieunikniona, a dug
hamuje wzrost gospodarczy (jak powyej).
Sposoby zwalczania stagflacji:
Politycy mog czeka nie zwikszajc nominalnej poday pienidza. Po
jakim czasie pace i ceny powinny si obniy pod naciskiem
przymusowego bezrobocia. Wywoane obnik cen zwikszenie realnej
poday pienidza spowoduje wzrost zagregowanego popytu.
Chronic pracownikw pastwo moe np. odpowiednia zwikszy
nominaln poda pienidza i w ten sposb usun cz negatywnych
skutkw szoku podaowego (produkcja si zwikszy, zmaleje bezrobocie).
Cen bdzie wyduanie si okresu inflacji.
Zwalczanie
restrykcyjnej
budetowej.

stagflacji
wymaga
polityki pieninej i

99

71.
Co to jest inflacja? Czym rni si wskanik cen konsumenta
(ang. consumer price index CPI) od deflatora PKB?
Inflacja to wzrost przecitnej ceny dbr w pewnym okresie.
Wskanik cen konsumenta (Consumer Price Idex, CPI) jest najczciej
stosowan miar inflacji. Na podstawie CPI banki centralne obliczaj zwykle kilka
innych wskanikw, ktre informuj o tempie inflacji po wyeliminowaniu
sezonowych waha i skutkw przejciowych szokw podaowych. Chodzi m.in. o
wskaniki inflacji po wyeliminowaniu zmian cen regulowanych przez pastwo;
cen ywnoci i paliw; cen o najwikszej zmiennoci (inflacja bazowa). Celem
jest m.in. oszacowanie wpywu polityki pieninej banku centralnego na CPI.
Miar inflacji jest rwnie deflator, ktry opisuje zmiany cen wszystkich dbr
wliczanych do PKB, co czyni go miernikiem o szerszym polu widzenia ni CPI,
ktry dotyczy wycznie najwaniejszych dbr konsumpcyjnych. Za to CPI lepiej
ni deflator informuje o zmianach kosztw utrzymania.
Deflator informuje, jaka cz przyrostu strumienia dbr i usug w gospodarce
wynika wycznie z efektw cenowych. Gdy nominalny PKB przekracza wielko
realn, to mamy do czynienia z inflacj. Deflator jest wtedy wielkoci dodatni.
Gdy sytuacja jest odwrotna mwimy o deflacji, czyli o obnianiu si oglnego
poziomu cen w gospodarce. Jako miara inflacji, deflator jest najbardziej
kompleksowym wskanikiem zmian cen, poniewa bierze pod uwag ceny
wszystkich dbr i usug, ktre wliczane s w strumie produktu narodowego
brutto zgodnie z powszechnie przyjt metodologi jego szacunkw.
CPI
- opisuje zmiany cen najwaniejszych
dbr
konsumpcyjnych
koszyka
(wszy od deflatora);
- lepiej ni delfator informuje o
zmianach kosztw utrzymania;
- Nie uwzgldnia ona bowiem efektw
substytucyjnych,
ktre
odgrywaj
istotn rol w codziennych wyborach
konsumentw.

deflator
- opisuje zmiany cen wszystkich dbr
wliczanych do PKB (szerszy od CPI);
- gorzej ni CPI informuje o zmianach
kosztw utrzymania;
- najbardziej kompleksowy wskanik

100

72.
Za pomoc rwnania wymiany Fishera wyjanij stanowisko
zwolennikw ilociowej teorii pienidza na temat przyczyn inflacji.
Rwnanie wymiany Fishera
(ang. quantity equation of money) opisuje t
oczywist prawd, e w rozpatrywanym okresie cakowite wydatki na zakup dbr
(MSN * V) s rwne wartoci nabytych dbr (Y*P):
MSN*V = Y*P
MSN nominalna poda pienidza
V szybko obiegu pienidza
Y realna wielko produkcji PKB
P oglny poziom cen
Rwnanie wymiany Fishera jest zawsze prawdziwe, a to z powodu sposobu
zdefiniowania szybkoci obiegu pienidza, V: V = (Y P)/M. Przecie niezalenie
od tego, jakie wartoci Y, P i M zaobserwujemy, na mocy definicji V ma zawsze
tak warto, dla ktrej prawd jest, e: MV = YV. Jednak po przyjciu
dodatkowych zaoe, co do zachowania poszczeglnych zmiennych rwnanie
wymiany mona wykorzysta w celu wyjaniania i prognozowania zmian tempa
inflacji. Na przykad, jeli przyjmiemy, e szybko obiegu pienidza, V, i realna
wielko produkcji Y, s wzgldnie stae, moemy oczekiwa, i zwikszanie
poday pienidza, M, w okrelonym tempie, doprowadzi do wzrostu cen w takim
samym tempie.
A zatem, z rwnania wymiany wynikaj dwa wnioski:
Po pierwsze, zwikszenie iloci pienidza. M, musi (ceteris paribus)
powodowa dokadnie taki sam w kategoriach procentowych wzrost cen, P.
Po drugie, ewentualne rnice temp wzrostu iloci pienidza, M, i
cen, P, da si wytumaczy zmianami szybkoci obiegu pienidza,
V, i realnej produkcji, Y. Jak pamitamy, dokadnie tyle twierdz
zwolennicy ilociowej teorii pienidza.
Ilociowa teoria pienidza podkrela zwizek midzy iloci pienidza w
obiegu a poziomem cen. Wedug ilociowej teorii pienidza zmiany w poday
pienidza w gospodarce powoduj inflacj (wzrost iloci pienidza oznacza w
nastpstwie wzrost cen) lub deflacj (spadek oglnego poziomu cen,
proporcjonalny do spadku iloci pienidza w obiegu), nie majc wpywu na
zjawiska realne takie jak poziom dochodu narodowego, zatrudnienie itp. Czsto
prezentuje si ni wanie przy pomocy rwnania Fishera.
Jeli rozmiary handlu s stae, ceny zmieniaj si wprost proporcjonalnie do
poday pienidza. Zaleno t moemy zapisa za pomoc wzoru:

P poziom cen,
M ilo pienidza w obiegu,
T wolumen transakcji kupna-sprzeday w danym okresie,
V szybko obiegu pienidza.

101

73.
Przedstaw obie krzywe Phillipsa. Omw ilustrowane przez
nie zalenoci.
Krzywa Phillipsa (1958) dowodzi, e wyszej stopie inflacji towarzyszy
nisza stopa bezrobocia. Sugeruje to, e moemy wybra nisze bezrobocie,
za cen wyszej inflacji lub odwrotnie.
Przyrost globalnego popytu pociga za sob podwyk cen i pac powodujc
przypieszenie tempa inflacji, lecz zmniejszajc bezrobocie. Obie krzywe razem:

Krtkookresowa krzywa Phillipsa

SPC Short-run Phillips Curve

Szoki popytowe wytrcaj gospodark z rwnowagi i powoduj skierowane w
przeciwnym kierunku zmiany stopy inflacji i stopy bezrobocia. Po upywie
krtkiego okresu gospodarka zaczyna stopniowo wraca do stanu rwnowagi.

102

Wysoko krtkookresowej krzywej Phillipsa zaley od oczekiwanego tempa

inflacji.

Dugookresowa krzywa Phillipsa

Kiedy tempo wzrostu iloci pienidza si zwiksza krtkookresowa krzywa

Phillipsa przesuwa si w gr, wzdu dugookresowej krzywej Phillipsa. Pionowy
przebieg dugookresowej krzywej Phillipsa oznacza, e po przeminiciu skutkw
szoku popytowego stopa bezrobocia powraca do swego naturalnego poziomu. W
dugim okresie niezalenie od tego, ile wynosi stopa inflacji, stopa bezrobocia jest
rwna U*.

74.
Opisz szkody powodowane
efektywno i sprawiedliwo.

przez

inflacj.

Uwzgldnij

Inflacja a efektywno
Inflacja powoduje ubytek PKB (przyczyn jest przede wszystkim wzrost
kosztw transakcyjnych i zahamowanie wzrostu gospodarczego)
o Koszt zdzieranych zelwek (ang. shoe-leather costs) koszty
transakcyjne spowodowane ucieczk od pienidza, np. czas stracony
w kolejkach przez ludzi wykupujcych towary ze sklepw;
o Koszt zmienianych jadospisw (ang. menu costs) koszty
transakcyjne zwizane z adaptowaniem si spoeczestwa do
wzrostu cen, np. koszt zmiany konstrukcji telefonw przyjmujcych
monety.
! powysze koszty s najwiksze w warunkach hiperinflacji.

103

Zahamowanie wzrostu gospodarczego ! inflacja, ktrej nie da

si przewidzie utrudnia prowadzenie rachunku ekonomicznego (nie
wiadomo ile dokadnie wynios koszty i zyski). W przypadku
dugookresowych projektw inwestycyjnych skokowo ronie wtedy
liczba moliwych wariantw ! ludzie s niechtni ryzyku wic
inwestorzy bd powstrzymywa si od dziaania ! zmniejsza
si zagregowany popyt, maleje produkcja, maleje efektywno
gospodarowania.

Inflacja a sprawiedliwo
Niekontrolowana redystrybucja dochodw (gwatowny wzrost cen
nielicznych czyni bogatymi, miliony ponosz straty) ! te zyski i straty nie
s powszechnie uznawane za sprawiedliwe;
Posiadacze rodka patniczego pac podatek inflacyjny (im wikszy
zasb pienidza tym wikszy realny ubytek). Bywa, e nominalne stopy
procentowe nie nadaj za rosncymi cenami (w przypadku wkadw) !
korzystaj na tym dunicy (zwykle modzi i kredyty mieszkaniowe,
konsumpcyjne), inflacja sprawia, e realna warto spacanych rat
poyczek maleje. Trac banki, a w ostatecznym rozrachunku nawet
osoby, ktre woyy do banku pienidze na procent (zwykle starsi, ktrzy
zgromadzili oszczdnoci).
Czasem przedsibiorstwa i gospodarstwa domowe trac na skutek
drenau finansowego, czyli w wyniku niedostosowania sytemu
podatkowego do rosncych cen. Inflacja podnosi otrzymywane dochody
(nominalnie oprocentowane wkady albo nominalne zyski firm),a to w
przypadku staych progw opodatkowania moe oznacza wysze realne
obcienia podatkowe.
Rne grupy spoeczne z rn skutecznoci walcz o zachowanie
zagroonej inflacj siy nabywczej swoich dochodw (pracownicy
reprezentowani przez zwizki zawodowe osigaj swj cel, a np. emeryci
trac, poniewa nominalna warto ich dochodw nie nada za wzrostem
cen.
Dla pastwa redystrybucja ta moe by korzystna:
o Podatek inflacyjny
o Drena finansowy wzrost wpyww do budetu
o Spada realna warto dugu publicznego
Niezalenie od ocen dotyczcych sprawiedliwoci towarzyszce inflacji zmiany
dochodw mog powodowa ubytek produkcji. Przyczyn mog by bankructwa
przedsibiorstw, ktre za spraw inflacji zostay nadmiernie obcione
podatkami, oraz zmniejszajce si oszczdnoci spoeczestwa, inwestycji i
tempa wzrostu produkcji, wywoane niskim realnym oprocentowaniem
oszczdnoci i drenaem fiskalnym.

104

75.
Omw wpyw oczekiwa inflacyjnych na zachowania
podmiotw gospodarczych (uwzgldnij hipotez adaptacyjnych i
racjonalnych oczekiwa).
Inflacja jest rdem niepewnoci, a przez to ryzyka zarwno dla producentw
jak i konsumentw. Oczekiwania inflacyjne to spodziewany przez podmioty
gospodarcze i konsumentw wzrost cen, majcy niezwykle istotn rol w
ksztatowaniu si inflacji oraz wpywie na skuteczno prowadzonej polityki
pieninej.
Jeli podmioty gospodarcze i konsumenci oczekuj wzrostu cen,
dostosowuj do tego swoje dziaania. Tak wic pracownicy daj
wyszych pac, a firmy planuj zwikszenie cen swoich produktw i
jednoczenie godz si ze wzrostem kosztw produkcji.
Gdy gospodarstwa domowe i przedsibiorstwa spodziewaj si wzrostu
cen, atwiej godz si na pacenie coraz wyszych cen za artykuy
konsumpcyjne, gdy uwaaj ich wzrost za zjawisko normalne.
Oczekiwania inflacyjne wpywaj take na wysoko danych podwyek
pac w przedsibiorstwach (schemat mechanizmu transmisji), prowadzc
do wzrostu kosztw produkcji, ktry dalej take przekada si na wzrost
inflacji.
Adaptacyjne oczekiwania inflacyjne
Okresowo wolniejsza inflacja skania ludzi do oczekiwania podobnego trendu w
przyszoci. Uznaj oni, e skoro teraniejsze tempo inflacji maleje, stopniowo
zmniejsza si rwnie przewidywana przysza stopa inflacji.
Hipoteza adaptacyjnych oczekiwa ! zgodnie z t hipotez przysz warto
wskanika ekonomicznego mona przewidzie na podstawie jego przeszych
wartoci oraz wartoci bdw popenionych podczas przewidywania tej samej
zmiennej w przeszoci.
W przypadku gdy przewidywany wskanik charakteryzuje si du zmiennoci
lub na przykad systematycznie ronie, przewidywania dokonane z
zastosowaniem hipotezy adaptacyjnych oczekiwa obarczone s systematycznym
bdem.
W przeciwiestwie do inwestora o oczekiwaniach racjonalnych podmiot
gospodarczy dziaajcy zgodnie z hipotez adaptacyjnych oczekiwa nie bada
wpywu swojej decyzji na przysz inflacj. Ogranicza si do sformuowania
oczekiwa inflacyjnych na podstawie danych z minionego okresu. Na ich
podstawie podejmuje optymaln dla siebie decyzj. O ile jednak w przypadku
gracza racjonalnego wypata oczekiwana zawsze rwna si rzeczywistej, o tyle w
tym przypadku tak nie jest.
a) przypadek rwnych stp zwrotw
Opierajc si na wiedzy dotyczcej inflacji oczekiwanej i rzeczywistej z
poprzedniego okresu podmiot podejmuje decyzj. W pierwszym przypadku
zdecydowanie wiksze zyski moe mu przynie zainwestowanie wszystkiego w
inwestycje nieobarczone ryzykiem. Oczekiwania gracza, w miar upywu czasu s

105

coraz bardziej zblione do faktycznego poziomu inflacji. Natomiast zgodnie z

oczekiwaniami, oczekiwana i rzeczywista wypata inwestora pokrywaj si.
b) przypadek wikszego zwrotu z inwestycji obarczonej ryzykiem
W tym wypadku, gdy zmianie ulegy stopy zwrotu z poszczeglnych inwestycji
opaca si zmieni taktyk. Wpywa to w pocztkowym okresie na poziom inflacji
obserwowalny jest chwilowy wzrost jej stopy. Oczywicie, poniewa po zmianie
strategii inwestor stale inwestuje swj kapita za granic, inflacja rzeczywista od
razu powraca do poziomu zero i pozostaje niezmienna dla dalszych obserwacji.
Oczekiwania gracza natomiast stopniowo zbliaj si do faktycznego poziomu
inflacji. Jeli chodzi o oczekiwania a rzeczywist wypat inwestora to wystpuj
rnice. W okresach bezporednio po zmianie przez inwestora swojej decyzji jego
oczekiwania byy niedoszacowane a po kilku okresach sytuacja ustabilizowaa si

Teoria racjonalnych oczekiwa

Ma zwizek z monetaryzmem; to hipoteza ekonomiczna sformuowana w latach
70. wobec niesprawdzajcej si wtedy w problemach makroekonomicznych
hipotezy oczekiwa adaptacyjnych.
Teoria racjonalnych oczekiwa gosi, e podmioty gospodarcze podejmuj swoje
decyzje w oparciu o wszystkie dostpne informacje o aktualnych
uwarunkowaniach ekonomicznych oraz o potencjalnych skutkach tych decyzji.
Posiadaj rwnie umiejtno wycigania wnioskw ze zdarze w przeszoci, co
pozwala im przewidywa moliwe scenariusze wydarze w przyszoci.
Krytyka teorii racjonalnych oczekiwa ! Krytycy tej teorii kwestionuj
racjonalne oczekiwania jako wiarygodny model zachowania przedsibiorstw,
twierdzc na podstawie bada empirycznych, e nie wszystkie podmioty
zachowuj si w peni racjonalnie oraz e wiele z nich popenia cyklicznie te same
bdy. Wynika to z faktu, e podmioty na og w optymalny sposb wykorzystuj
tylko cz dostpnych informacji.
Podmiot gospodarczy dziaajcy zgodnie z teori racjonalnych oczekiwa
jest w stanie w peni okreli swj wpyw na rynek. Inwestor taki maksymalizuje
potencjaln wypat oraz dokadnie wyznacza najkorzystniejszy dla niego poziom
inwestycji.
Istniej rne moliwoci zachowa podmiotw gospodarczych, co chociaby
moe zalee od poziomw zwrotw z inwestycji.
a) przypadek rwnych stp zwrotw
Przy dodatniej inflacji z poprzedniego okresu oraz rwnych poziomach zwrotw z
obydwu inwestycji, decydentowi opaca si cz pienidzy przeznaczy na opcje
zwizan z ryzykiem inflacyjnym. Pozostaa cz kapitau trafia oczywicie na
rynek wewntrzny i bezporednio wpywa na poziom inflacji, ktra pocztkowo
jest ujemna. W kolejnych okresach faktyczna inflacja stabilizuje si a nawet
zanika. Wwczas potwierdza si wniosek, i przy niezmiennej wartoci kapitau
na rynku, ceny si nie zmieniaj.

106

b) przypadek wikszego zwrotu z inwestycji nieobarczonej ryzykiem

Wwczas cao kapitau zostaje ulokowana w inwestycji wolnej od ryzyka.
Podobnie jak w pierwszym przypadku, ilo pienidza na rynku nie ulega
zmianie, w wyniku czego inflacja prawie nie wystpuje, a wypata inwestora
utrzymuje si na staym poziomie.
c) przypadek wikszego zwrotu z inwestycji obarczonej ryzykiem
Inwestor prawdopodobnie ulokuje cao swojego kapitau za granic, co utrzyma
poziom inflacji rwny zero, bez adnych nawet maych odchyle jakie miay
miejsce w pierwszych dwch opcjach.

76.
Przedstaw
gwne
korzyci
spoeczestwa
z
handlu
zagranicznego. Uwzgldnij teori kosztw komparatywnych.
Korzyci spoeczestwa z handlu zagranicznego:
Korzyci ze specjalizacji produkcji, czego przyczyn jest absolutna
komparatywna przewaga produkcyjnoci ! kraje wymieniaj ze sob
nadwyki produkcji;
o przewaga absolutna oznacza, e jeden kraj wytwarza dobro
niszym kosztem ni drugi kraj;
o przewaga komparatywna oznacza, e jeden kraj wytwarza dobro
niszym kosztem alternatywnym ni drugi kraj;
wzrost produkcji, zatrudnienia oraz zmniejszenie niewykorzystanych
zdolnoci produkcyjnych;
wzrost produkcyjnoci pracownikw
obnika cen (taniej mona kupi za granic);
atwiej mona uzyska trudno dostpne towary bd towary, ktrych nie
wytwarza si w kraju (wiksza oferta i rnorodno towarw)
handel midzynarodowy sprzyja poznawaniu si i tolerancji;
Teoria kosztw komparatywnych (wzgldnych)
David Ricardo (1817)
Zgodnie z koncepcj kosztw komparatywnych kady kraj powinien
specjalizowa si w produkcji artykuw, ktre moe wytwarza relatywnie
najtaniej, a artykuy, ktrych koszty produkcji s stosunkowo wysokie
importowa z zagranicy w zamian za eksport towarw wytworzonych u siebie;
realizacja zasad kosztw komparatywnych wymaga spenienia co najmniej 3
warunkw:
w zainteresowanych krajach musi wystpowa porwnywalny, wzajemny
popyt na produkowane towary;
koszty transportu i koszty handlowe musz by mniejsze ni rnice w
kosztach produkcji;

107

ca
i
inne
opaty
importowe
na
towary
wyprodukowane
w
zainteresowanych wymian krajach musz by mniejsze ni rnice w
kosztach produkcji pomniejszone o koszty transportu i koszty handlowe;

Wymiana midzy krajami wystpuje gdy istniej wzgldne rnice w kosztach

produkcji: stosunek midzy kosztami wytworzenia w kraju A rni si od
stosunku w kraju B. Kady kraj eksportuje ten produkt, ktry wytwarza
wzgldnie taniej, a importuje ten ktry wytwarza wzgldnie droej. Jednym
zdaniem, produkujemy i eksportujemy te dobra w produkcji ktrych osigamy
przewag nad innymi, reszt sprowadzamy.

77.
Czy pastwo powinno chroni rynek krajowy przed towarami
z zagranicy? Przedstaw argumenty za i przeciw protekcjonizmowi.
Protekcjonizm polityka handlowa, ktrej celem jest ochrona rynku krajowego
przed towarami z zagranicy. Jest przeciwiestwem wolnego handlu i jego celem
jest ochrona rynku krajowego przed towarami z zagranicy.
Argumenty ZA
- ochrona miejsc pracy (krajowe
wydatki zagraniczne zwikszaj ilo
miejsc pracy za granic a nie w kraju);
- niskie koszty pracy za granic
wolny handel moe uczyni firmy
krajowe mniej konkurencyjnymi, a
nawet doprowadzi do bankructwa;
- ochrona wsi, rzemiosa etc.
ochrona nieefektywnych gazi (np.
winnic w Nadrenii w Niemczech,
rolnictwa w Polsce);
- ochrona modych sektorw
gospodarki,
eby
rozwiny
si
wewntrz kraju i nie s w wstanie
konkurowa
jeszcze
z
towarami
zagranicznymi;
- dumping dochodzi do niego, gdy
eksportowane towary s sprzedawane
po cenie niszej od kosztw ich
wytworzenia,
doprowadza
si
konkurencj do bankructwa, a potem
podnosi ceny i osiga wysze zyski;
bezpieczestwo
kraju

w
pewnych sektorach gospodarki nie jest
podany
zbyt
duy
udzia

Argumenty PRZECIW
- jeeli my otworzymy granice dla
zagranicy zagranica otworzy swoje dla
nas, a firmy mog produkowa towary
na eksport, a take tworz si firmy
zajmujce si importem, ktre rwnie
zatrudniaj ludzi;
- niskie koszty pracy za granic nie
musz oznacza taszych kosztw
pracy,
poniewa
produkcyjno
pracownikw w takich krajach jak np.
Indie, czy kraje Trzeciego wiata take
jest nisza (niemiecki robotnik bdzie
wytwarza 20 koszul na godzin i
zarabia 10 euro, a hinduski 2 koszule
w cigu godziny za 2 euro);
- opacalno produkcji na wsi czy
innych
nieefektywnych
gaziach
mona
zwikszy
za
pomoc
subsydiw;
- mode sektory traktowane jako
inwestycje z odroczonym zyskiem,
dlatego lepiej je subsydiowa ni
chroni przed konkurencj z zewntrz;
- dumping trudno udowodni, a
sprzedawanie poniszych cenach za

108

zagranicznych towarw, gdy w razie

wojny lub konfliktu mog zosta atwo
odcite;
- ochrona kultury narodowej
moliwo
utraty
tosamoci
narodowej (np. pod wpywem kultury
masowej z USA);
- strategiczna polityka handlowa
wiele krajw wspiera wasnych
producentw, co prowadzi do ich
uprzywilejowania
i
dyskryminacji
producentw z innych krajw, dlatego
naley wspiera wasny eksport i
ogranicza import.

granic moe wynika z polityki

rnicowania cen (trudno osign te
monopol za granic);
- trudno o samowystarczalno armii w
dzisiejszym
zaawansowaniu
technologicznym;
- protekcjonizm nie chroni kultury tylko
chce
da
za
robi
lokalnym
zawodowym grupom interesu;
- potrzebna jest koordynacja polityki
handlowej w ramach takich organizacji
jak
WTO,
aby
przeciwdziaa
praktykom dyskryminacji jednych i
uprzywilejowania drugich firm.

78.
Od czego zaley poziom kursu walutowego w gospodarce?
Uwzgldnij nominalny i realny kurs walutowy.
Nominalny kurs walutowy jest relacj wymienn pienidza jednego kraju na
pienidz innego kraju. Stanowi cen waluty jednego kraju wyraon w walucie
innego kraju.
Realny kurs walutowy jest to nominalny kurs walutowy skorygowany o stopy
inflacji w danych krajach (uwzgldnia rnice poziomu cen w porwnywanych
krajach).
O poziomie kursu walutowego decyduj popyt i poda na rynku waluty.
Stay kurs ustala pastwo zobowizujc si do jego obrony.
Poziom kursu walutowego zaley od:
Popytu i poday na waluty obce na krajowym rynku walutowym wzrost
popytu na walut powoduje jej aprecjacj - jej kurs wobec waluty obcej
spada (np. z 5 EUR/PLN na 3 EUR/PLN); wzrost poday na walut
powoduje jej deprecjacj;
PKB wzrost PKB powoduje umacnianie si waluty krajowej, spadek
powoduje osabienie waluty krajowej;
Stan bilansu handlowego i patniczego kraju nadwyka bilansu powoduje
umocnienie waluty, deficyt powoduje osabienie waluty);
Rnice w stopach procentowych midzy krajami pod uwag bierze si
realne stopy procentowe; W krtkim okresie: wzrost stp procentowych
powoduj aprecjacj waluty krajowej, spadek stp procentowych
powoduje deprecjacj waluty krajowej;

109

Rnice w stopach inflacji midzy krajami wzrost inflacji powoduje

osabienie waluty krajowej, spadek inflacji powoduje wzmocnienie waluty
krajowej;
Przepywy kapitau;
Polityka makroekonomiczna (przy pozytywnych decyzjach nastpuje
umocnienie waluty);
Ataki spekulacyjne jeeli s udane prowadz do dewaluacji waluty
(Spekulant poycza dan walut, wyprzedaj j na rynku powodujc
spadek jej kursu, spekulant odkupuje walut po niszej cenie i spaca
poyczk zachowujc rnic jako zysk);
Decyzje administracyjne wadz (dewaluacja, rewaluacja);
Sytuacja midzynarodowa (kryzysy polityczne i finansowe)

79.

Omw wpyw i zmiany kursu walutowego na gospodark.

Wzrost
realnego
kursu
walutowego
oznacza
spadek
konkurencyjnoci gospodarki krajowej na rynku wiatowym (ceny dbr
wzrastaj).
kiedy kurs nominalny jest pynny szoki popytowe i podaowe powoduj
jego zmiany;
kiedy kurs jest stay po szoku podaowym lub popytowym interweniuje
bank centralny, ktry handlujc walutami broni oficjalnego kursu.
Zmieniaj si ilo pienidza krajowego w obiegu i rezerwy dewizowe w
kraju.
Jeli dany kraj decyduje si na sztywny kurs waluty, ogranicza
poziom ryzyka kursowego. Eksporterzy i importerzy mog mie
pewno, e w okrelonej perspektywie kurs pozostanie na staym
poziomie. To uatwia planowanie i rozwj na obcych rynkach na
przykad poprzez sprzeda swoich towarw. Na kurs sztywny decyduj si
czsto kraje, ktrych gospodarka przeywa powane problemy np. z
wysok inflacj. Powizanie wartoci wasnej waluty z walut duej,
wiarygodnej gospodarki zwiksza zaufanie inwestorw, podmiotw
gospodarczych i konsumentw. W efekcie pozwala czsto na szybkie
ograniczenie tempa wzrostu cen. Obowizek wymiany przez bank
centralny krajowego pienidza na dewizy po okrelonym kursie tworzy
jednak powany czynnik ryzyka dla wadz danego pastwa. Jeli dojdzie
do odpywu zagranicznego kapitau, co oznacza pojawienie si duego
popytu na obce waluty, moe doj do powanego ograniczenia
wysokoci rezerw walutowych banku centralnego a to wanie one
stanowi gwarancj podtrzymania staego kursu wymiany.
Kraje, ktre decyduj si na kurs pynny, nie musz si martwi o
wysoko rezerw walutowych, poniewa ich banki centralne nie musz
wykorzystywa zasobw walutowych do interwencji na rynku (nie ingeruj
w rynkowy kurs wymiany). W ich wypadku wielko rezerw zaley
niemal wycznie od zmian kursw krzyowych (rezerwy s

110

utrzymywane w rnych walutach). W ich wypadku czynnikiem ryzyka jest

to, e kurs walutowy nawet w krtkim czasie moe podlega duym
wahaniom. To moe mie negatywne konsekwencje z punktu widzenia
eksporterw: gwatowne umocnienie waluty przekada si na
pogorszenie pozycji konkurencyjnej firm, ktre sprzedaj swoje
towary zagranic. Jeli dziaalno eksportowa jest dla nich nieopacalna,
przedsibiorstwa musz liczy si ze stratami finansowymi. Mog te np.
ogranicza zatrudnienie. Mniejsze zyski przedsibiorstw czy spadek
zatrudnienia oznaczaj nisze tempo rozwoju danej gospodarki.
Oczywicie, moliwa jest rwnie sytuacja odwrotna szybki spadek
kursu krajowej waluty poprawia pozycj konkurencyjn eksporterw
i zachca ich do zwikszania produkcji, sprzeday, a co za tym idzie
zatrudnienia.
Osabienie krajowej waluty przekada si jednak na wzrost cen
towarw importowanych, a wic skutkuje wysz inflacj. Osabienie,
czyli deprecjacja waluty skutkuje rwnie zwikszeniem obcie
podmiotw (zarwno firm, jak i gospodarstw domowych), ktre maj
zobowizania denominowane w walutach obcych. Musz przeznaczy
wicej krajowej waluty na spat np. kredytw walutowych.
Wiele krajw, w tym Polska, decyduje si na utrzymywanie kursu
pynnego ze wzgldu na to, e chce wpywa na popyt wewntrzny
przede wszystkim za pomoc stp procentowych. Przy swobodnych
przepywach kapitau (z czym mamy do czynienia w krajach rozwinitych,
rwnie w Polsce) w dugim terminie nie jest moliwe rwnoczesne
prowadzenie niezalenej polityki stp procentowych i kursu walutowego.
Jeli np. kraj decyduje si na utrzymywanie okrelonego poziomu kursu, to
musi pogodzi si z tym, e stopy procentowe bd do czsto
zmieniane, by podnosi albo ogranicza napyw kapitau dodanej
gospodarki i w ten sposb sterowa kursem. W warunkach pynnego kursu
walutowego polityka pienina jest skuteczna w krtkim okresie.

80.
Czym jest kurs walutowy odpowiadajcy parytetowi siy
nabywczej? Na czym polega jego przydatno w ekonomii?
Na krtk met wyznaczane przez rynek kursy walutowe wykazuj wysok
niestabilno, reagujc na polityk pienin, wydarzenia polityczne i zmiany
oczekiwa. Na dusz met jednak, w przekonaniu ekonomistw, kursy
walutowe s wyznaczane przez wzgldne ceny dbr w rnych krajach.
Przedstawia to teoria parytetu siy nabywczej (PPP purchasing-power
parity). Zgodnie z t teori kurs walutowy danego kraju bdzie w tendencji
wyrwnywa koszt zakupu dbr bdcych przedmiotem wymiany w kraju z
kosztem nabycia tych dbr za granic.
Doktryna parytetu siy nabywczej utrzymuje, e waluty krajw z wysok stop
inflacji bd wykazyway tendencj do deprecjacji. Np. jeeli stopa inflacji w
kraju A wynosi 10%, a w kraju B 2%, waluta kraju A bdzie wykazywaa

111

tendencj do deprecjacji w relacji do waluty kraju B o rnic w wysokoci stp

inflacji, tj. o 8% rocznie. Albo np. stokrotny wzrost cen w Rosji w cigu roku, a w
USA ceny pozostaj niezmienione zgodnie z teori parytetu siy nabywczej,
rosyjski rubel powinien ulec 99-procentowej deprecjacji, by doszo do
zrwnowaenia cen towarw amerykaskich i rosyjskich.
Chocia teoria parytetu siy nabywczej daje uyteczne wskazwki pozwalajce
zrozumie dugookresowe ksztatowanie si kursw walutowych, przez okresy
trwajce nawet wiele lat kursy te w praktyce mog odbiega od poziomu
wyznaczonego parytetem siy nabywczej.
Za pomoc parytetu siy nabywczej przelicza si waluty w taki sposb,
aby ustali ich rzeczywist si nabywcz. Parytet siy nabywczej rni si
od kursu walutowego - moe by od niego wyszy lub niszy.
Przydatno parytetu siy nabywczej polega na uatwieniu porwnania
poziomu ycia w rnych krajach. Np. s znaczne rnice jeeli np. obliczany
PKB kraju przy zastosowaniu rynkowych kursw walutowych a inne jeli
stosujemy kurs walutowy odpowiadajcy sile nabywczej. Przy uyciu
rynkowych kursw walutowych, produkt takich krajw o niskim
dochodzie takie jak Chiny i Indie jest przewanie niedoszacowany. To
niedoszacowanie bierze si std, e znaczna cz ich produktu wytwarzana jest
w pracochonnych usugach, ktre zwykle s w krajach o niskich pacach tanie.
Dlatego kiedy obliczamy kursy walutowe zgodnie z parytetem siy nabywczej z
uwzgldnieniem cen dbr niestanowicych przedmiotu obrotu, PKB krajw o
niskim dochodzie ronie w porwnaniu z PKB krajw o wysokim poziomie pac.

81.
Dlaczego w rzeczywistoci kurs walutowy odchyla si od
poziomu odpowiadajcemu parytetowi siy nabywczej? Omw
efekt Samuelsona-Balassy.
Chocia teoria parytetu siy nabywczej daje uyteczne wskazwki pozwalajce
zrozumie dugookresowe ksztatowanie si kursw walutowych, przez okresy
trwajce nawet wiele lat kursy te w praktyce mog odbiega od poziomu
wyznaczonego parytetem siy nabywczej.
Teoria PPP jest tylko przyblieniem i nie moe by podstaw do prognozowania
dokadnych zmian kursw walutowych. To pole manewru teorii PPP widoczne
jest w relacji pomidzy dolarem USA a jenem japoskim; kurs ten siga czasem
a 168 jenw za dolara, a potrafi spa do 85 jenw za dolara, mimo, e wedug
wylicze ekonomistw kurs zgodny z parytetem siy nabywczej wynosi ok. 120
jenw za dolara. Bariery handlowe, koszty transportu i wystpowanie
usug, ktre nie s przedmiotem obrotu midzynarodowego sprawiaj,
e ceny wykazuj znacznie rozbienoci midzy krajami. Ponadto
przepywy finansowe mog na krtk met mog uzyska przygniatajc
przewag nad przepywami handlowymi.

112

Efekt Samuelsona-Balassy
Badania empiryczne wykazay istnienie zwizku, ktry po raz pierwszy
zaobserwowali Bela Blassa i Paul Samuelson: w krajach o wyszym poziomie
realnego dochodu per capita wyszy jest take realny kurs walutowy.
Zazwyczaj postp techniczny jest szybszy w gaziach wytwarzajcych dobra
bdce przedmiotem wymiany midzynarodowej (samochody, komputery, sprzt
telekomunikacyjny) ni w sektorze usug niebdcych przedmiotem handlu
(usugi fryzjerw, pralni). Podobnie inwestycje podnoszce produktywno
wykorzystania zasobw s realizowane gwnie w sektorze dbr bdcych
przedmiotem wymiany. Najwaniejsza rnica midzy krajami bogatymi a
biednymi polega nie na tym, e fryzjerzy i opiekunki do dzieci s bardziej
produktywni w krajach bogatych, ale e poziom produktywnoci jest w nich
wyszy w gaziach wytwarzajcych dobra na eksport oraz dobra konkurujce
importem.
Wanie dlatego, e produktywno w sektorze wytwarzajcym dobra
bdce przedmiotem wymiany jest w krajach bogatych wysza, poziom
realnego kursu walutowego w krajach o wyszych dochodach na
mieszkaca, jest te wyszy ni w krajach o niskim dochodzie per capita.
Gdyby nie aprecjacja realnego kursu walutowego, kraje te osignyby zbyt
wysoki
poziom
konkurencyjnoci,
co
mogoby
zaszkodzi
wymianie
midzynarodowej.
W krajach bogatych produkcyjno w gaziach wytwarzajcych dobra handlowe
szybko si zwiksza, powodujc cigy wzrost pac w tych gaziach. To z kolei
powoduje wzrost pac pracownikw wytwarzajcych dobra niehandlowe. W innym
przypadku pracownicy z gazi wytwarzajcych dobra niehandlowe przenieliby
si do gazi wytwarzajcych dobra handlowe. Przy wzgldnie niskiej
produkcyjnoci pracy pracownikw, ktrzy produkuj dobra niehandlowe,
jedynym sposobem sfinansowania ich rosncych wynagrodze s podwyki cen
dbr niehandlowych. Mona ich dokona, gdy dotycz wanie dbr
niehandlowych (w przypadku takich dbr nie jest moliwa cenowa konkurencja
zagranicy).

82.
Za
pomoc
modelu
Mundella-Fleminga
opisz
skutki
ekspansywnej i restrykcyjnej polityki budetowej (fiskalnej) w
gospodarce otwartej.
Model Mundella-Fleminga
Opisuje ma gospodark otwart, w ktrej wystpuje import i eksport (ale
bez wpywu kraju na wiatow stop procentow);
Analiza krtkookresowa, sztywne ceny i pace;
Keynesowskie zaoenie o niepenym wykorzystaniu zasobw;
Model IS-LM z rwnowag bilansu patniczego (krzywa BP bdzie
przesuwa si w zalenoci od zmian realnego kursu walutowego,
wiatowej stopy procentowej i dochodu za granic, przy doskonaej
mobilnoci kapitau co zakadam krzywa BP jest pozioma);

113

Model zakada, e niemoliwe jest, aby rzd posiada jednoczenie

wszystkie trzy narzdzia do kontrolowania gospodarki:
o Sztywny kurs walutowy;
o Swobodny przepyw kapitau;
o Niezalen polityk pienin;

Przy duej mobilnoci kapitau wystarcza niewielki wzrost stopy procentowej w

kraju, za przy niskiej mobilnoci, wzrost stopy procentowej musi by
odpowiednio wikszy.
Polityka fiskalna przy pynnych kursach walutowych:
Przy braku oraz niskiej mobilnoci kapitau, ekspansja fiskalna wywouje
deprecjacj waluty krajowej, ktra poprzez korzystny wpyw na saldo CA
powoduje dodatkowe wzmocnienie efektu ekspansji. Im mniejsza
mobilno kapitau tym silniejszy wzrost dochodu.
Przy wysokiej mobilnoci kapitau ekspansja fiskalna powoduje dwa
efekty: wzrost stopy procentowej oraz pogorszenie salda CA. Tym razem
jednak napyw kapitau jest znacznie wikszy i nastpuje aprecjacja
waluty, ktra niweluje wpyw ekspansji fiskalnej na dochd. W przypadku
doskonaej mobilnoci kapitau ten wpyw na dochd nie wystpuje
zupenie i mamy peny efekt wypierania CA przez wydatki rzdowe.
Kiedy kraj o wysokim stopniu mobilnoci kapitau przyjmuje stay kurs walutowy,
traci kontrol nad polityk pienin i w dostosowaniach polityki
makroekonomicznej musi wykorzysta tylko narzdzia polityki fiskalnej.
1. Ekspansywna polityka fiskalna:
a) Przy staych kursach walutowych:
- ekspansywna polityka fiskalna
przesunie krzyw IS w prawo
(wzronie r i Y);
- w rezultacie nastpi napyw
kapitau
i
nadwyka
Bilansu
Patniczego;
- aby zapobiec aprecjacji waluty
(zwizanej z napywem kapitau),
bank centralny skupuje dewizy, co
powoduje wzrost poday pienidza i
przesunicie linii LM z LM0 do LM1.
- skutek: Produkcja si zwiksza z
Y0 do Y1, a r pozostaje bez zmian;
EKSPANSYWNA POLITYKA
FISKALNA PRZY STAYM KURSIE
WALUTOWYM JEST SKUTECZNA

114

2. Ekspansywna polityka fiskalna:

b) Przy pynnych kursach walutowych:
- ekspansywna polityka fiskalna
przesunie krzyw IS w prawo z IS0
do IS1 (wzronie r i Y);
- w rezultacie nastpi napyw
kapitau
(bo
krajowa
stopa
procentowa przewyszy wiatow) i
nadwyka Bilansu Patniczego;
- dochodzi do aprecjacji waluty
krajowej (bank centralny nic nie
poradzi bo kusy s pynne);
- w wyniku aprecjacji waluty ronie
import i krzywa IS wraca z
powrotem
do
pierwotnego
pooenia
EKSPANSYWNA POLITYKA
FISKALNA PRZY PYNNYM KURSIE
WALUTOWYM JEST
NIESKUTECZNA

3. Restrykcyjna polityka fiskalna:

a) przy staych kursach walutowych:

skuteczna

3. Restrykcyjna polityka fiskalna:

a) przy pynnych kursach walutowych
nieskuteczna

115

83.
Za
pomoc
modelu
Mundella-Fleminga
opisz
skutki
ekspansywnej i restrykcyjnej polityki pieninej (monetarnej) w
gospodarce otwartej.
System staych kursw walutowych
Ekspansywna polityka monetarna spowoduje przesunicie krzywej LM (LM1)
w prawo ! wzrasta dochd (Y) i spada stopa procentowa (i). W efekcie
nastpuje odpyw kapitau i wystpuje deficyt bilansu patniczego (BP), bo
wzrasta import a eksport pozostaje bez zmian. Bank centralny aby zapobiec
deprecjacji kursu bdzie musia sprzedawa dewizy co spowoduje spadek poday
pienidza ! LM przesunie si w lewo do punktu wyjcia (LM0), wzronie stopa
procentowa (i) oraz spadnie dochd (Y) do poziomu wyjciowego. Wniosek:
polityka monetarna jest nieskuteczna.
Przy braku mobilnoci kapitau dochodzi jedynie do pogorszenia salda CA (salda
obrotw biecych). Jeli mobilno kapitau jest dodatnia, wwczas dochodzi
jednoczenie do pogorszenia zarwno salda CA jak i pogorszenia salda KA (salda
obrotw kapitaowych). W tej sytuacji deficyt bilansu patniczego osiga wiksze
rozmiary, ni przy braku mobilnoci kapitau. W sytuacji deficytu bilansu
patniczego poda walut obcych jest mniejsza od popytu na nie i wystpuje
presja na deprecjacj waluty krajowej. W celu utrzymania kursu walutowego na
staym poziomie bank centralny zmuszony jest do interwencji polegajcej na
sprzeday aktyww zagranicznych. Powoduje to jednoczenie spadek poday
pienidza krajowego, ktry niweluje cakowicie skutki pierwotnej ekspansji
monetarnej. Polityka monetarna w systemie staego kursu walutowego jest
zatem zupenie nieskuteczna i nie wpywa na poziom dochodu niezalenie od
stopnia mobilnoci kapitau. Polityka monetarna wpywa jedynie na struktur
bazy monetarnej. Ekspansja w postaci zwikszenia emisji kredytu krajowego
pociga za sob konieczno zmniejszenia zasobu rezerw. Polityka fiskalna w
przeciwiestwie do polityki pieninej jest duo bardziej skuteczna w systemie
staych kursw walutowych ni przy kursie pynnym.
W zalenoci od
nastpujco:

nachylenia

krzywej BP

wykresy

mog

wyglda

a) ekspansywna polityka monetarna (doskonaa mobilno kapitau)

116

b) ekspansywna
kapitau)

polityka

monetarna

(niedoskonaa

mobilno

c) ekspansywna polityka monetarna (brak mobilnoci kapitau)

System pynnych kursw walutowych

Ekspansywna polityka monetarna spowoduje przesunicie LM w prawo (LM1)
! wzrasta Y i spada i. W efekcie nastpi odpyw kapitau (krajowa stopa
procentowa jest nisza od wiatowej) i wystpi deficyt BP oraz deprecjacja
waluty krajowej. Deprecjacja powoduje wzrost eksportu i przesunicie IS w
prawo do IS 1. Efekt kocowy: wyszy Y, stopa procentowa (i) bez zmian.
Wniosek polityka monetarna jest skuteczna.
Ekspansja monetarna powoduje spadek krajowych stp procentowych oraz
wzrost dochodu. Prowadzi to niezalenie od stopnia mobilnoci kapitau, do
deficytu bilansu patniczego. Przy braku mobilnoci kapitau dochodzi jedynie do
pogorszenia salda CA (rachunek obrotw biecych). Do przywrcenia rwnowagi
bilansu patniczego konieczna jest deprecjacja waluty krajowej, ktra wpynie na
poprawienie si eksportu i wyrwnanie salda CA. Jeli mobilno kapitau jest
dodatnia, wwczas dochodzi jednoczenie do pogorszenia zarwno salda CA jak i
pogorszenia salda KA (rachunek obrotw kapitaowych). W tej sytuacji deficyt
bilansu patniczego osiga wiksze rozmiary, ni przy braku mobilnoci kapitau.
Deprecjacja waluty krajowej, ktra nastpuje w tej sytuacji musi by znacznie
wiksza, co prowadzi do silniejszego przesunicia krzywej IS i wikszego
wtrnego wzrostu dochodu. Jeli mobilno kapitau jest doskonaa, jak
zakadamy dla przypadku zintegrowanego rynku kapitaowego, wwczas
jakakolwiek zmiana stopy procentowej w kraju prowadzi natychmiast do silnego
napywu bd odpywu kapitau. Poniewa w sytuacji ekspansji monetarnej stopy

117

procentowe w kraju spadaj, waluta krajowa ulega natychmiastowej deprecjacji,

co powoduje przesunicie krzywej IS w prawo. W nowej rwnowadze poziom
stp procentowych jest taki sam jak poprzednio, gdy wyznaczony jest przez
zagraniczn stop procentow, dan egzogenicznie. W tej sytuacji wpyw
ekspansji monetarnej na dochd jest najwikszy i polityka monetarna okazuje si
by najbardziej skuteczna.
a) ekspansywna polityka monetarna (doskonaa mobilno kapitau)

b) ekspansywna polityka monetarna (niedoskonaa

mobilno kapitau)
Ekspansywna polityka monetarna spowoduje przesunicie LM
w prawo => wzrasta Y i spada i. W efekcie nastpi odpyw
kapitau (krajowa stopa procentowa jest nisza od wiatowej)
i wystpi deficyt BP oraz deprecjacja waluty krajowej.
Deprecjacja spowoduje przesunicie krzywej BP w d do BP1
oraz wzrost eksportu. W efekcie IS przesuwa si w prawo do
IS 1. Efekt kocowy: wyszy Y, i nisze. Wniosek polityka
monetarna jest skuteczna.
c) ekspansywna
polityka
monetarna
(brak
mobilnoci kapitau)
Ekspansywna polityka monetarna spowoduje przesunicie LM
w prawo ! wzrasta Y i spada i. W efekcie nastpi wzrost
importu i wystpi deficyt BP oraz deprecjacja waluty
krajowej. Deprecjacja spowoduje przesunicie krzywej BP w
prawo do BP1 oraz wzrost eksportu i przesunicia si krzywej
IS do IS1. Efekt kocowy: wyszy Y, i nisze. Wniosek
polityka monetarna jest skuteczna.

Skutki poszczeglnych wariantw polityki:

1) ekspansja monetarna: wzrost produkcji i spadek stopy procentowej
2) restrykcja monetarna: spadek produkcji i wzrost stopy procentowej

118

84.
Opisz skutki ekspansywnej polityki pieninej w gospodarce
otwartej w dugim okresie. Na czym polega neutralno pienidza?
Oglnie ekspansywna (mikka) polityka pienina polega na zwikszaniu
poday pienidza tj. na obnianiu stp procentowych, zakupach na otwartym
rynku oraz na obnianiu poziomu rezerw obowizkowych.
O ekspansywnej polityce pieninej mona mwi, gdy bank centralny zwiksza
poda
pienidza
przez
obnienie
stopy
dyskontowej,
stopy
rezerw
obowizkowych lub zakup obligacji rzdowych w ramach operacji otwartego
rynku. Ekspansywna polityka pienina w gospodarce otwartej wpywa na
gospodark za porednictwem kanaw transmisji monetarnej: tradycyjnego,
kursowego i kredytowego. W krtkim okresie spadek stp procentowych
powoduje wzrost popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, a nastpnie wzrost
popytu na pienidz i wzrost cen i produkcji (kana tradycyjny). W kanale
kursowym po wpywem spadku stp procentowych nastpuje odpyw kapitau
za granic i deprecjacja waluty krajowej, a nastpnie wzrost cen importu oraz
wzrost cen w kraju, a take wzrost eksportu i dochodu. W kanale kredytowym
spadek stp procentowych sprawia, e wicej osb jest w stanie spaci kredyt,
wic maleje ryzyko bankw, co powoduje, e zwikszaj one poda kredytw.
Zwikszona poda kredytw zwiksza popyt konsumpcyjny i inwestycyjny, a
take poziom cen i dochodu. W dugim okresie natomiast polityka pienina
jest neutralna, co oznacza, e nie wystpuj zmiany w realnej sferze
gospodarki (w popycie) zmienia si tylko poziom cen. Dzieje si tak,
gdy w dugim okresie nastpuj dostosowania popytu i poday, ktre sprawiaj,
e gospodarka wraca do poziomu potencjalnego. Natomiast w krtkim okresie
wystpuj nominalne sztywnoci cen i pac, ktre uniemoliwiaj szybkie
dostosowania.
Neutralno pienidza polega na tym, e zmiany w jego poday nie powoduj
zmian w sferze realnej gospodarki, ale wycznie w wielkociach nominalnych.
Twierdzenie to jest suszne wycznie w dugim okresie. Wnioskiem z zasady
neutralnoci pienidza moe by fakt, e w dugim horyzoncie czasowym
zwikszanie poday pienidza prowadzi wycznie do wzrostu inflacji, a nie do
stymulacji produkcji i zatrudnienia.

85.
Na czym polega kryzys walutowy? Jakie s jego przyczyny i
skutki?
Za kryzys walutowy uznaje si nag i znaczn deprecjacj waluty krajowej /
gwatowne, niespodziewane zaamanie si kursu walutowego danego
kraju oraz jego rezerw walutowych; /sytuacja, kiedy nagy atak
spekulacyjny prowadzi do ostrej deprecjacji waluty, duego spadku rezerw
walutowych lub kombinacji obu tych zjawisk.

119

Przykady kryzysw walutowych:

Kraje Ameryki aciskiej na pocztku lat 80 XX w.
Napyw petrodolarw do systemw bankowych w latach 70
Azja poudniowo-wschodnia w kocu lat 90 XX w.
Meksyk i Argentyna w latach 1994-1995
George Soros i rzucenie na kolana Banku Anglii na pocztku lat 90.
Przyczyny kryzysw walutowych:
Bdna polityk makroekonomiczna kraju ! deficyt budetowy !
finansowanie prze bank centralny ! inflacja ! zwikszenie importu,
spadek konkurencyjnoci eksportu ! wzrost poday pienidza i niskie
stopy procentowe (odpyw inwestorw zagranicznych) ! pogarszanie si
salda bilansu patniczego ! interwencje banku centralnego (obnienie
poziomu rezerw walutowych ! dewaluacja waluty;
Zmiany popytu na dan walut;
Nage odpywy kapitau;
Ucieczka podmiotw krajowych od wasnej waluty;
Ataki spekulacyjne (masowe wyprzedawanie danej waluty w celu jej
zdewaluowania);
Skutki kryzysw walutowych:
Spadek PKB
Wzrost inflacji
Spadek rezerw walutowych
Pogorszenie si sytuacji oglnogospodarczej kraju

86.
Co to jest wzrost gospodarczy? Wymie gwne rda
wzrostu gospodarczego.
Wzrost gospodarczy powikszanie potencjalnego PKB kraju lub produktu
narodowego (wzrost gospodarczy nastpuje wwczas, gdy granica moliwoci
wytwrczych kraju przesuwa si na zewntrz ukadu wsprzdnych)/
powikszenie si realnej wartoci PKB globalnej lub per capita w gospodarce /
zwikszenie globalnej produkcji danego kraju z upywem czasu.
Jego miar moe by np. roczna stopa wzrostu realnego PKB w danym kraju.
Tempo jego wzrostu jest opisywane za pomoc stopy wzrostu gospodarczego,
ktra informuje o stosunku zmiany wielkoci realnego PKB w danym roku do
poziomu realnego PKB w poprzednim roku.
Cztery siy napdowe wzrostu gospodarczego (Samuelson, Nordhaus):
Zasoby ludzkie (poda pracy, wyksztacenie, dyscyplina pracy, motywacja)
Zasoby naturalne (ziemia, zasoby mineralne, paliwa, jako rodowiska)
Akumulacja kapitau (maszyny, drogi, fabryki)

120

Technologia
(nauka,
technika,
zarzdzanie,
powikszenie produkcyjnoci nakadw)

przedsibiorczo,

Przyczyny wzrostu gospodarczego (B. Czarny):

Wzrost nakadw pracy ! im wicej i im duej ludzi pracuje tym wicej
jest w stanie wytworzy (miara liczba przepracowanych godzin);
Wzrost produkcyjnoci pracy:
o Coraz wicej kapitau rzeczowego ! lepiej wyposaony w
narzdzia
pracownik
jest
bardziej
produktywny
(redaktor
posugujcy si komputerem i edytorem tekstu pisze szybciej ni
ten, kto ma dugopis); inwestycje w kapita rzeczowy mog by
dokonywane zarwno przez firmy prywatne jak i pastwo;
o Coraz wicej kapitau ludzkiego ! demografia oraz umiejtnoci
pracownikw, ktrzy dziki specjalizacji i doskonaleniu umiejtnoci
podnosz swoj wydajno;
o Postp techniczny i organizacyjny ! innowacje, wynalazki,
odkrycia, nakady na badania i rozwj, lepsza organizacja pracy
dziki diagnostyce organizacji, usprawnianiu procesw zarzdzania;
o Korzyci skali ! zmniejszenie si przecitnych kosztw produkcji
w miar wzrostu produkcji (czsto dziki rozszerzeniu rynkw
zbytu);
o Zmiany
struktury
zatrudnienia
!
zaprzestanie
przez
pracownikw pracy w nisko produkcyjnych sektorach, a podjcie
pracy w sektorach o wysokiej produkcyjnoci;
o Inne czynniki:
" przestrzeganie norm dziki instytucjom (prawo, system
polityczny, religia), ktre nadaj deniom ludzi form
maestwo, spka akcyjna;
" skuteczna ochrona wasnoci prywatnej;
" bogactwa naturalne;

87.
Co to jest makroekonomiczna funkcja produkcji? Podaj
przykad funkcji Cobba-Douglasa i omw jej najwaniejsze cechy.
Funkcja produkcji zaleno midzy czynnikami produkcji, ktra wie
cakowit produkcj w gospodarce z nakadami i technologi.
Q=f(K,L)
Q ilo produkcji wyraona w jednostkach waciwych dla danego dobra, np. m,
sztuka, kg;
L nakad pracy mierzony liczb zatrudnionych lub czasem pracy;
K nakad kapitau mierzony czasem pracy urzdze, np. godziny pracy dwigu.

121

Dugookresowa funkcja produkcji, bdca funkcj 2 zmiennych, jest

paszczyzn
w
przestrzeni
trjwymiarowej.
W
dugim
okresie
przedsibiorca moe swobodnie
ksztatowa
relacje
midzy
kapitaem a prac, czyli dokonywa wyboru techniki produkcji. W
zalenoci od cen czynnikw produkcji moe on wybra technik
kapitaochonn, np. koparka plus operator, lub pracochonn, np. 30
kopaczy plus 30 opat.

W krtkim okresie przyjmuje si, e nakady jednego z czynnikw

produkcji, najczciej kapitau, s stae, zmieniaj si za nakady
drugiego czynnika produkcji, czyli pracy. Przy zaoeniu staych
nakadw kapitau funkcja produkcji przybiera posta: Q = f(KL).

Dla teorii ekonomii funkcja produkcji ma ogromne znaczenie, gdy pozwala

zrozumie zalenoci midzy czynnikami produkcji a rozmiarami
produkcji. Zupenie elementarny, ale czsto niedostrzegany przez laikw, jest
wniosek, e zaleno midzy nakadami czynnikw produkcji a wielkoci
produkcji nie jest liniowa (proporcjonalna). Nie kady wzrost zatrudnienia (lub
wzrost nakadw kapitau) musi spowodowa zwikszenie produkcji. Z funkcji
produkcji wyprowadza si krzywe kosztw, ktre su do bardziej
precyzyjnej analizy funkcjonowania przedsibiorstw. Z powyszych
wzgldw funkcja produkcji ma ogromne znaczenie dydaktyczne. Zagregowana
funkcja produkcji, czca nakady wszystkich czynnikw produkcji w gospodarce
narodowej z produktem narodowym, jest stosowana w makroekonomii.
Wprowadzona 1928 przez Ch. Cobba i P. Douglasa, o postaci:
f(x1, x2) = A x1 x2;
Cobb i Douglas zastosowali j jako funkcj produkcji, gdzie
x1 oznaczao nakady kapitau,
x2 nakady pracy, a
f(x1, x2) wielko produkcji;
Wspczenie funkcja Cobba-Douglasa, ze wzgldu na sw prostot, jest czsto
uywana do modelowania rnych zjawisk ekonomicznych, np.
uytecznoci.
Przykad funkcji Cobba-Douglasa
produkt przecitny informuje o tym jaka warto produkcji przypada na
jedn jednostk danego czynnika produkcji
wzgldem kapitau
Wzgldem zatrudnienia
Q(P)K = Qc/K
Q(P)L = Qc/L

122

88.
Omw model wzrostu gospodarczego
zjawisko realnej konwergencji.

Roberta

Solowa

Model wzrostu Roberta Solowa

Neoklasyczny model wzrostu gospodarczego
model ekonomiczny, w ktrym stopa wzrostu gospodarczego zaley w
dugim okresie tylko od wzrostu liczby pracownikw i postpu
technicznego. Przejciowo, wzrost gospodarczy moe przyspieszy
zwikszenie udziau oszczdnoci w gospodarce, z czasem jednak ten efekt
wygasa. Poziom oszczdnoci w modelu Solowa okrela, czy gospodarka
jest w stanie dynamicznej efektywnoci, czy nieefektywnoci.
Podstawowe zaoenia:
o Gospodarka, ktra wytwarza jednorodny produkt przy zastosowaniu
dwojakiego typu nakadw: pracy i kapitau;
o Konkurencja i warunki penego zatrudnienia (wzrost dotyczy kwestii
wzrostu produkcji potencjalnej);
o Gwne skadniki: kapita i postp techniczny;
Nacisk na pogbienie kapitau, czyli wzrost technicznego uzbrojenia
pracy (ilo kapitau przypadajcego na jednego pracownik, np. maszyn
rolniczych, systemw nawadniajcych pola); w efekcie nastpuje ogromny
wzrost produkcji w rolnictwie, transporcie etc.
Dla danego stanu technologii wysokie tempo inwestowania w zakady i
sprzt dziaa na rzecz spadku stopy zwrotu z kapitau, poniewa najpierw
przyjmowane s najbardziej zyskowne inwestycje, a potem coraz mniej,
np. najpierw tory kolejowe kadzie si na najbardziej zaludnionych
terenach, a potem na coraz mniej;
W efekcie wzrostu produktywnoci pracownikw nastpuje rwnie wzrost
pac (w wyniku wzrostu kracowego produktu);
Wzrost technicznego uzbrojenia pracy zachodzi wtedy, gdy zasb kapitau
(majtek produkcyjny) wzrasta szybciej ni sia robocza. Przy braku postpu
technicznego proces ten doprowadzi do wzrostu produkcji na jednego
zatrudnionego, kracowego produktu pracy oraz pac; bdzie rwnie prowadzi
do malejcych zyskw z kapitau i w konsekwencji do spadku stopy zwrotu z
kapitau. Bez postpu technicznego akumulacja kapitau prowadzi ostatecznie do
stagnacji dochodw i pac. Z dugookresowej rwnowagi neoklasycznego modelu
wzrostu wynika, e jeeli na proces wzrostu skada si sama tylko akumulacja
kapitau dokonywana przez powielanie fabryk wykorzystujcych istniejce
metody produkcji, to wzrost poziomu ycia nie moe trwa w nieskoczono.
Wedug zaoe modelu Solowa coraz wiksza ilo kapitau, jaka przypada na
pojedynczego pracownika, wywouje coraz mniejszy przyrost przypadajcej na
niego porcji produkcji. Funkcj t moemy zapisa nastpujco:
y= A*f(k)
Y wielko produkcji na zatrudnionego pracownika

123

A - staa warto, ktra oznacza wzrost produkcyjnoci pracy jaki zosta

spowodowany zmianami technologii
K - kapita rzeczowy przypadajcy na pojedynczego zatrudnionego

Realna konwergencja to w teorii ekonomii zdolno gospodarki sabiej

rozwinitej do szybszego wzrostu gospodarczego, w rezultacie ktrego
pocztkowa rnica w poziomie PKB na mieszkaca w stosunku do krajw
bogatszych z czasem zanika. Prawidowo taka zostaa zauwaona i dowiedziona
empirycznie w licznych przypadkach, np. stanw tworzcych USA i japoskich
prefektur. We wszystkich tych przypadkach zanotowano warto tzw.
wspczynnika konwergencji na poziomie ok. 2%, co oznacza, e w duszym
okresie wzrost regionw ubogich jest o tyle wyszy od wzrostu regionw
bogatych, e redniorocznie nadrabiane jest ok. 2% istniejcej pocztkowo luki w
rozwoju.
Z punktu widzenia neoklasycznej ekonomii, za zjawiskiem tym stoi oczywisty
mechanizm: w regionach ubogich praca jest tania, za kapita relatywnie drogi,
bowiem jest go niewiele. Jeli kapita jest drogi, korzy z jego uycia jest
wysoka. Oznacza to, e z inwestycji w rejonie uboszym osiga si wikszy zysk
ni w regionie bogatym, gdzie kapita jest wzgldnie tani (bo jest go duo).
Stanowi to te zacht do przepywu kapitau z regionw bogatszych do
uboszych, to za wiedzie do szybszego tempa wzrostu regionw biednych.
Realn konwergencj wyjania zarwno model egzogenicznego wzrostu, jak i
model endogenicznego wzrostu. O ile jednak w pierwszym przypadku zwraca si
uwag na wysze stopy zysku osigane w regionach uboszych z inwestycji
kapitaowych, to w teorii endogenicznego wzrostu najwaniejsza jest moliwo
szybszego uczenia si przez kraje, ktre goni inne, silniej rozwinite, w
przypadku prowadzenia dobrej polityki gospodarczej. Tumaczy to, dlaczego
realna konwergencja nie zawsze wystpuje pomidzy krajami: na przeszkodzie
moe jej stan za polityka gospodarcza.

89.
Omw rnice midzy egzogenicznymi i endogenicznymi
teoriami wzrostu gospodarczego.
MODEL ENDOGENICZNY
Teoria endogenicznego wzrostu to teoria ekonomiczna tumaczca procesy i
mechanizmy rozwoju gospodarczego.
Przez dugie lata w teorii ekonomii dominowaa teoria egzogenicznego wzrostu.
Analiza rozwoju gospodarczego wiata w ostatnim trzydziestoleciu pokazaa
jednak, e modele egzogenicznego wzrostu w niezadowalajcym stopniu oddaj
zoono problematyki rozwoju. Wzrost gospodarczy w krajach rozwijajcych si
by wprawdzie w latach 1960-1997 o 1,5 punktu wyszy ni w krajach
rozwinitych, jednak prawidowo ta nie odnosia si do wszystkich regionw.
Generalnie rzecz biorc, wynik ten by sprzeczny z oczekiwaniami formuowanymi
przez teori egzogenicznego wzrostu.

124

W kocu lat 80-tych powsta konkurencyjny model endogenicznego

wzrostu. Tumaczy on dziwny fenomen: USA, najbogatsza gospodarka wiata
rozwijaa si w bardzo szybkim tempie, podczas gdy ubogie kraje Afryki radziy
sobie bardzo sabo. W modelu endogenicznego wzrostu zauwaono trzy zjawiska:
postp techniczno-organizacyjny nie jest wcale egzogeniczny. Na
tempo rozwoju technologii wpywa polityka pastwa (np. zachcanie do
wydatkw na badania i rozwj, czyli B+R), ostra konkurencja rynkowa i
wysoki rozwj rynku kapitaowego, sprzyjajcy innowacyjnym formom
finansowania ryzykownych inwestycji;
zamiast prostej liczby pracujcych, naley patrze na kapita ludzki.
Kapita ludzki akumuluje si tak samo jak fizyczny, wymaga wic
inwestycji. Pracownik wcale nie jest rwny pracownikowi: o jego
produktywnoci decyduje zdrowie, edukacja, dowiadczenia, zdolno do
dostosowania si do nowych technologii;
kapita ludzki i fizyczny (maszyny) moe by wykorzystywany w
sposb bardziej lub mniej efektywny. Jeli ludzie nie maj waciwych
motywacji, wysokie inwestycje mog by marnowane, np. w systemie
gospodarczym, ktry nie tworzy zacht do przedsibiorczoci, lub w
ktrym nie stworzono dostatecznie stabilnych ram prawnych regulujcych
dziaalno gospodarcz, kapita ludzki nie bdzie w peni wykorzystywany
(dziao si tak w przypadku gospodarek komunistycznych).
W modelach endogenicznych wzrost gospodarczy opisany jest procesem
inwestowania w rozwj czynnikw produkcji z jednej strony, z drugiej
za procesem uczenia si sposobw najbardziej efektywnego
wykorzystania tych czynnikw. W takiej sytuacji tzw. realna konwergencja
(tzn. zblienie poziomw PKB na mieszkaca) nie moe by zagwarantowane w
kadym przypadku - kraj ubogi, lecz stosujcy z polityk gospodarcz i nie
inwestujcy w rozwj kapitau ludzkiego, moe rosn wolniej od kraju
bogatszego.
Na gruncie empirycznym, nowa szkoa mylenia o wzrocie spowodowaa
ustalenie tzw. consensusu waszyngtoskiego, czyli listy zalece dla polityki
gospodarczej umoliwiajcych osignicie szybkiego tempa wzrostu. Nale do
nich m.in. niski poziom deficytw budetowych i inflacji, kierowanie wydatkw
publicznych na owiat, nauk i rozwj infrastruktury, niskie stopy podatkowe
oraz szeroka baza poboru podatkw, liberalizacja sektora finansowego, liberalna
polityka kursu walutowego i handlu, tworzenie zacht do napywu kapitau
zagranicznego, stabilne i sprzyjajce prywatnej przedsibiorczoci prawo,
prywatyzacja i dobra ochrona praw wasnoci. Wan rol w zapewnieniu
warunkw dla stabilnego wysokiego wzrostu ma te stabilno spoeczna i
polityczna.
MODEL EGZOGENICZNY
Teoria egzogenicznego wzrostu to teoria ekonomiczna tumaczca procesy i
mechanizmy rozwoju gospodarczego bazujca na teorii neoklasycznej. Teoria ta
dominowaa w ekonomii przez okres 40 lat (1945-1985).

125

Teoria ta zakada, e wzrost gospodarczy jest wynikiem oddziaywania 3

czynnikw:
wzrostu nakadw pracy ywej (czyli wzrostu liczby pracujcych);
wzrostu nakadw kapitau (maszyn i budynkw), osiganemu dziki
wysokiej relacji inwestycji do PKB;
postpu naukowo-technicznego (zakadano, e postp naukowo-techniczny
jest egzogeniczny, czyli jego tempo jest niezalene od polityki
gospodarczej (po prostu w danym okresie naukowcy dokonuj pewnej
liczby odkry).
Wedug teorii egzogenicznego wzrostu, jeli tylko wzgldnie ubogi kraj
zdobdzie si na wystarczajco duy wysiek w dziedzinie inwestycji,
efektem bdzie szybki wzrost PKB. Co wicej, pomidzy krajami powinna
wystpowa tendencja do tzw. realnej konwergencji kraje ubosze powinny
rozwija si szybciej od zamoniejszych. Za zjawiskiem tym stoi oczywisty, z
punktu widzenia ekonomii neoklasycznej, mechanizm: w regionach ubogich
praca jest tania, za kapita relatywnie drogi bo jest go niewiele (regiony ubogie
maj niewielkie dochody, a zatem i niewielkie oszczdnoci). Jeli kapitau jest
mao, kracowa korzy z jego uycia jest wysoka. Oznacza to, e z inwestycji
w rejonie uboszym osiga si wikszy zwrot ni w regionie bogatym,
gdzie kapita jest wzgldnie tani i jest go duo. Stanowi to zacht do
przepywu kapitau z regionw bogatszych do uboszych, to za wiedzie
do szybszego tempa wzrostu regionw biednych.
Szybsze tempo wzrostu regionw biednych nie wymaga zreszt nawet importu
kapitau. Uywana
w
tradycyjnych
modelach
wzrostu
gospodarczego
neoklasyczna funkcja produkcji opisujca proces przetwarzania czynnikw
produkcji (pracy i kapitau) w dobra i usugi charakteryzuje si spadajcymi
kracowymi produktywnociami czynnikw produkcji, wraz ze wzrostem ich
iloci. Oznacza to, e w gospodarce, w ktrej kapitau jest niewiele, kada
dodatkowa jego jednostka zaoszczdzona i zainwestowana daje w
rezultacie wyszy wzrost produkcji, ni w gospodarce rozwinitej. Przy
tej samej stopie oszczdnoci, gospodarka sabiej rozwinita bdzie rosa
szybciej od bogatszej.
Kluczowymi wskanikami okrelajcymi dugookresowe zdolnoci wzrostu
gospodarczego w modelach egzogenicznego wzrostu by postp technologiczny,
oraz charakteryzujca efektywno procesw inwestycyjnych przyrostowa
kapitaochonno. Warto zauway, e modele egzogenicznego wzrostu
koncentroway si na odtworzeniu samego mechanizmu kumulowania si
czynnikw produkcji, mniejsz uwag powicajc polityce gospodarczej
modele te mogy suy do opisu wzrostu gospodarczego i w krajach o
gospodarce rynkowej, i centralnie planowanej, oraz uzasadni kad polityk
gospodarcz, ktra tylko zapewniaaby wzrost stopy i efektywnoci inwestycji.

126

90.
Co to znaczy, e odpowiednio ksztatujc instytucje, pastwo
moe wspiera wzrost gospodarczy? Podaj przykady.
Pastwo chcc wesprze wzrost gospodarczy powinno stworzy
odpowiednie ramy instytucjonalne gospodarowania:
1) Rozwj rynku ! rynki, na ktrych trwa konkurencja, skutecznie
rozstrzygaj kwesti, co, jak i dla kogo wytwarza, co zapewnia wysok
efektywno gospodarowania. Rynek umoliwia przepyw odpowiednich
informacji midzy nabywcami i producentami.
2) Dobry pienidz ! dobry pienidz skutecznie spenia funkcje rodka
wymiany, miernika wartoci oraz rodka gromadzenia oszczdnoci.
Uatwia handel, specjalizacj, oszczdzanie i inwestowanie. Swoboda
handlu zagranicznego umoliwia i wymusza przegrupowanie rodkw,
ktrymi zarzdza gospodarka do najbardziej efektywnych zastosowa.
3) System praw wasnoci chronicy wasno prywatn ! prawa
wasnoci decyduj o moliwociach rozporzdzania dobrami i korzystania
z nich. Dotyczy to m.in. czynnikw produkcji (pracy, ziemi i kapitau),
zasobw pienidza, produktw intelektu (dzie, wynalazkw). W przypadku
wasnoci prywatnej powstaje sprzenie prawa do decydowania i
korzystania z efektw podjtej decyzji (tracenia). Ludzie staraj si
wwczas zwikszy efektywno gospodarowania. Jasne, precyzyjne i
powszechnie przestrzegane prawa wasnoci stanowi m.in. skuteczn
gwarancj, e nikt (np. rzd) nie zabierze ludziom ich prywatnej wasnoci
(dodatkowym warunkiem s skuteczne sdy i szybka egzekucja prawa).

Rodzaje instytucji wspierajcych rynek i wzrost:

Uprawnienia wasnociowe s warunkiem koniecznym do podjcia
dziaalnoci gospodarczej. Przedsibiorca nie bdzie mia odpowiednich
bodcw aby unowoczenia produkcj, jeli nie bdzie mia
odpowiedniego zwrotu z aktyww;
Instytucje regulacyjne mechanizmy reguluj rynek dbr i usug, rynek
pracy, czy rynek finansowy. Bez nich mechanizm rynkowy byby zawodny;
Instytucje wspierajce stabilizacj makroekonomiczn, np. bank
centralny, ktry jest bankiem bankw komercyjnych, ogranicza ryzyko
dziaalnoci kredytowych i sprawuje nadzr nad poda pienidza;
Instytucje
wspierajce
ubezpieczenia
spoeczne wiksza
stabilizacja i mniejsze ryzyko zatrudnionych;
Instytucje pozwalajce na rozwizywanie konfliktw konflikty
generuj niepewno w yciu gospodarczym i zniechcaj do pobudzania
wzrostu gospodarczego.
Pastwo ma za porednictwem instytucji duy wpyw na gospodark i przy ich
pomocy moe odpowiednio wspiera wzrost gospodarczy. Pastwo, aby
zapewni efektywne gospodarowanie powinno zatem:
Zaprojektowa instytucje tak, aby lepiej wspieray ju istniejce instytucje
oraz potencja ludzki i technologie;

127

Wprowadza
zmiany
w
projektowaniu
instytucji
bazujc
na
dowiadczeniach i rezygnujc z projektw, ktre nie odniosy sukcesu;
Komunikowa si ze spoeczestwem przy pomocy otwartego handlu i
swobodnego przepywu informacji;
Sprzyja konkurencji wrd uczestnikw rynku.

Pastwo przez rone instytucje moe wywiera wpyw na:

Obcienia podatkowe ! Wzrost obcie podatkowych moe wpyn
na obnienie stopy inwestycji i iloci miejsc pracy w gospodarce, jak
rwnie na spadek wydajnoci pracy. Wysokie podatki silnie oddziauj na
rynek pracy prowadzc do obcienia nadmiernymi kosztami czynnika
pracy, natomiast bardziej mobilny czynnik - kapita, po prostu odpywa,
obniajc tempo wzrostu gospodarczego i powodujc wzrost stopy
bezrobocia.
Nakady inwestycyjne ! Nakady inwestycyjne s te niezbdne do
finansowania
procesu
unowoczeniania
gospodarki,
uruchomienia
innowacyjnoci w przedsibiorstwach i stosowania postpu technicznego.
Polepszenie
warunkw
gospodarczych
!
poprzez
sprawne
funkcjonowanie instytucji (ochrony patentowej, proste prawo podatkowe);
Otwarcie gospodarki ! import instytucji ma na celu nie tylko
skorzystanie ze sprawdzonych rozwiza funkcjonujcych za granic, lecz
rwnie popraw wiarygodnoci danego kraju jako miejsca lokowania
inwestycji przez kapita zagraniczny;
Zmiany strukturalne ! Reformy strukturalne pozwol na zwikszenie
midzynarodowej konkurencyjnoci gospodarki i przemysu, co jest
warunkiem rozwoju eksportu. Zmiany strukturalne w gospodarce,
polegajce na technicznej restrukturyzacji przemysu i rolnictwa, bd
rwnie prowadzi do rozwoju nowoczesnego sektora usug.
Dostp do edukacji ! zwikszanie moliwoci kapitau ludzkiego;
Polityka wspierania wzrostu gospodarczego w gospodarce otwartej wymaga
zapewnienia odpowiedniej atrakcyjnoci dziaalnoci gospodarczej dla
inwestorw krajowych i zagranicznych, ktrzy mog wybiera spord
bogatego zestawu moliwoci inwestycyjnych na wiecie. Ostatecznym celem tej
polityki jest zapewnienie wysokiej stopy oszczdnoci i inwestycji w kanaach
produkcji, tak aby przedsibiorstwa sigay do najlepszych dostpnych
technologii.
Realizacja
tego
celu
wymaga
uksztatowania
stabilnego
klimatu
makroekonomicznego, gwarancji praw wasnoci zarwno dla inwestycji
rzeczowych
jak
i
dla
wasnoci
intelektualnej,
zapewnienia
wymienialnoci waluty, ktra pozwoli inwestorom na swobodny wywz
zyskw, a take utrzymanie zaufania do politycznej i ekonomicznej stabilnoci
kraju.

128

91.
Scharakteryzuj rne
wzrostu gospodarczego.

metody

wspierania

przez

pastwo

Polityka wspierania wzrostu gospodarczego w gospodarce otwartej wymaga

zapewnienia odpowiedniej atrakcyjnoci dziaalnoci gospodarczej dla
inwestorw krajowych i zagranicznych, ktrzy mog wybiera spord
bogatego zestawu moliwoci inwestycyjnych na wiecie. Ostatecznym celem tej
polityki jest zapewnienie wysokiej stopy oszczdnoci i inwestycji w kanaach
produkcji, tak aby przedsibiorstwa sigay do najlepszych dostpnych
technologii. Realizacja tego celu wymaga uksztatowania stabilnego klimatu
makroekonomicznego, gwarancji praw wasnoci zarwno dla inwestycji
rzeczowych
jak
i
dla
wasnoci
intelektualnej,
zapewnienia
wymienialnoci waluty, ktra pozwoli inwestorom na swobodny wywz
zyskw, a take utrzymanie zaufania do politycznej i ekonomicznej stabilnoci
kraju.
Aby zapewni i przyspieszy wzrost gospodarczy, niezalenie od dbaoci o
odpowiednie ramy instytucjonalne gospodarowania, pastwo podejmuje wiele
innych dziaa szczegowych:
a) Kontrolowanie wielkoci zagregowanego popytu ! (demand-side
policies), polityka stabilizacyjna, zarzdzanie popytem.
Ich bezporednim celem jest zapewnienie penego wykorzystania
zasobw, ktrymi dysponuje gospodarka. Pastwo przy pomocy
polityki pieninej lub budetowej moe tumi wahania koniunktury i
powodowa skrcenie recesji, wyduenie ekspansji i zblianie si do
stanu penego wykorzystania czynnikw produkcji.
Efektem zarzdzania popytem powinna by stabilizacja stp
procentowych na niskim poziomie, co zapewnia obnienie kosztu
inwestowania i pobudza inwestycje prywatne cel ten mona osign
poprzez agodn polityk pienin oraz restrykcyjn polityk fiskaln
(polityka budetowa, ktra nie bdzie powodowa efektu wypierania).
Zwoka w dostrzeeniu problemu, podjciu decyzji i dziaaniu moe
powikszy wahania koniunktury.
Zgodnie z logik modelu AD-AS bez interwencji pastwa luka PKB
(odchylenie rzeczywistej produkcji od potencjalnej produkcji) po
pewnym czasie samoczynnie zniknaby. Rozpoczta zbyt pno
polityka stabilizacyjna przyspiesza ten proces, ale jednoczenie moe
spowodowa wiksze odchylenie rzeczywistej produkcji od potencjalnej.
Negatywnym skutkiem pozytywnych szokw popytowych moe by
wzrost cen inflacja.
b) Kontrolowanie
wielkoci
zagregowanej
poday
(zwikszanie
oszczdnoci rzdowych lub zachcanie ludzi do oszczdzania) ! dziaania
dotyczce strony podaowej gospodarki (supply-side policies) celem
zwikszenia moliwoci produkcyjnych gospodarki. Jej formy:

129

1. Wspieranie
inwestycji
!
pastwo
moe
zachca
do
inwestowania
porednio
(dziki
wikszym
oszczdnociom
narodowym Sn jest wikszy poziom inwestycji pastwo zatem
stosujc odpowiedni polityk podatkow dla osb oszczdzajcych)
lub
bezporednio
(dotacje
dla
inwestujcych
firm,
ulgi
inwestycyjne). Wicej oszczdnoci narodowych oznacza wysze
inwestycje krajowe I (np. Singapur, Tajwan), a kiedy oszczdnoci
narodowe s niskie, niskie s rwnie inwestycje (np. Tanzania). W
przypadku gospodarki otwartej pogorszeniu bilansu handlowego
towarzyszy wzrost inwestycji w naszym kraju.
2. Tworzenie kapitau ludzkiego ! rozwijanie przez pastwo
szkolnictwa wszystkich szczebli oraz szkole zawodowych, take w
pracy,
np.
rozbudowa
sieci przedszkoli,
szk,
bibliotek,
dofinansowanie druku podrcznikw, uatwienie bezrobotnym
zmiany kwalifikacji. Wiedza i dowiadczenie pracownikw zwikszaj
efektywno ich pracy. Lepiej wyksztaceni ludzie lepiej ksztac
swoje dzieci, wybieraj lepszych politykw etc. Prywatny rachunek
korzyci i kosztw ksztacenia si nie zapewnia konsumpcji
spoecznie optymalnej iloci usug edukacyjnych ta zawodno
wymusza interwencj pastwa.
3. Badania i rozwj ! rozwj bada podstawowych i wdroeniowych
(B+R, ang. Research and Development, R&D). Odkrycia i wynalazki
stanowi dobro publiczne, bo prdzej czy pniej bdzie
wykorzystywane przez wszystkich, co podniesie produkcyjno
pracy. Bilans spoecznych korzyci i kosztw bada naukowych jest
inny ni odpowiedni bilans prywatny co znw uzasadnia
interwencj pastwa; np. finansowanie pastwowych uczelni
wyszych
oraz
instytutw
badawczych,
dotowanie
bada
prowadzonych przez instytucje prywatne, a take systemy
patentowe, ktre zwikszaj motywacj do bada, gdy bdzie si
na nich opiera zysk ekonomiczny inwestujcego.

92.
Co to jest cykl koniunkturalny? Scharakteryzuj cykl za
pomoc modelu AD-AS oraz w inny sposb.
Cykl koniunkturalny wahania rzeczywistej wielkoci produkcji wok
trendu dugookresowego, ktry ukazuje zmiany wielkoci produkcji
potencjalnej / Fluktuacje cznej produkcji krajowej, dochodu oraz zatrudnienia
trwajce od 2 do 10 lat, charakteryzujce si zakrojon na szerok skal oraz
jednoczesn ekspansj lub ograniczeniem w wielu sektorach gospodarki. We
wspczesnej makroekonomii mwi si, e cykle wystpuj wtedy, gry realny
PKB ronie w stosunku do potencjalnego PKB (ekspansja) lub zmniejsza si w
stosunku do potencjalnego PKB (ograniczenie lub recesja).

130

Fazy cyklu podzielone s punktami zwrotnymi. Faz spadku wielkoci realnego

PKB nazywamy recesj (recession, spadek taki powinien trwa co najmniej 6
miesicy aby uzna go za recesj). Najniszy punkt, ktry koczy recesj to dno
(trough). Po jego osigniciu zaczyna si faza ekspansji (expansion), ktrej
pocztkowy etap nosi nazw oywienia (recovery). Punkt szczytowy przed
rozpoczciem kolejnej recesji to szczyt (peak). Bardzo duga recesja nazywana
jest depresj (depression).
Wahania cykliczne produkcji, zatrudnienia i cen s czsto spowodowane
zmianami cznego popytu. Te z kolei wynikaj ze zmian cznej sumy wydatkw
konsumentw, przedsibiorstw i rzdu odniesionej do potencjau wytwrczego
gospodarki. Kiedy tak rozlege zmiany cznego popytu prowadz do
gwatownego spadku poziomu dziaalnoci gospodarczej, gospodarka zostaje
dotknita recesj lub wrcz popada w depresj. Gwatowne przejcie do fazy
wzrostowej cyklu moe prowadzi do inflacji.
Spadek
cznego
popytu
prowadzi do wejcia w faz
spadku
dziaalnoci
gospodarczej. Przesunicie w
d krzywej popytu AS przy
wzgldnie
paskiej
i
niezmiennej
krzywej
AS
prowadzi do niszego poziomu
produkcji. Nastpuje spadek
faktycznej
produkcji
w
stosunku
do
produkcji
potencjalnej.

131

Teorie cyklu koniunkturalnego mechanizm zewntrzny i wewntrzny

Teorie zewntrzne doszukuj si rde cyklu w wahaniach czynnikw
zewntrznych w stosunku do systemu caej gospodarki, takich jak wojny,
rewolucje, wybory, ceny ropy, odkrycie nowych terenw ropononych,
zdobycze nauki, innowacje techniczne, np. przyczyn recesji z lat 19901991 jest iracka inwazja na Kuwejt;
Teorie wewntrzne szukaj w obrbie samego systemu gospodarczego
mechanizmw zapocztkowujcych cykl koniunkturalny o wasnym rytmie i
dynamice. Przy takim podejciu kada ekspansja nosi w sobie zalki
recesji i spadku koniunktury, co z kolei inicjuje popraw i ekspansj (nieco
regularny powtarzajcy si acuch). Wanym przykadem takiego
podejcia jest teoria mnonika i akceleratora. Zasada akceleratora:

Szybki wzrost produkcji pobudza inwestycje

Wysoki poziom inwestycji z kolei wywouje
dalszy wzrost produkcji i proces ten rozwija si
tak dugo, a nastpi...
pene wykorzystanie potencjau
wytwrczego gospodarki

spadek tempa wzrostu gospodarczego

zmniejszenie wydatkw inwestycyjnych i wzrost

zapasw, co powoduje pocztek recesji

Cay mechanizm od momentu pocztku recesji dziaa teraz w odwrotn stron,

a osignite zostanie dno cyklu, gdzie gospodarka stabilizuje si, by nastpnie
przej do kolejnej fazy wzrostu.

Inne sposoby opisu cyklu koniunkturalnego:

1) Teorie pienine ! przypisuj cykl ekspansji kurczenia si gospodarki
iloci pienidza i wielkoci kredytu (M. Friedman). Zgodnie z tym
podejciem to wanie te czynniki pienine s gwnym rdem waha
cznego popytu; np. recesja z lat 1981-1982 zostaa wywoana
motywowan wzgldami walki z inflacj podwyk nominalnych stp
procentowych do poziomu 18%.
2) Model mnonika i akceleratora ! gosi, e wstrzsy zewntrzne s
przenoszone poprzez mechanizm mnonika. Teoria ta pokazuje, w jaki
sposb powizany mechanizm mnonika i akceleratora moe prowadzi do

132

3)

4)

5)

6)

regularnych cyklicznych waha cznego popytu (model wyjaniajcy cykle

czynnikami wewntrznymi).
Polityczne teorie cyklw ! przypisuj wahania koniunktury dziaaniom
politykw manipulujcych narzdziami polityki fiskalnej lub pieninej w
celu zapewnienia sobie utrzymania wadzy i zwycistwa w wyborach (np.
zwycistwo Regana w USA na pocztku lat 80).
Teorie cyklu rwnowagi ! gosz, e bdy w oczekiwaniach co do
zmian cen i pac skaniaj ludzi do zgoszenia nadmiernej lub
niedostatecznej poday siy roboczej, co z kolei wywouje cykliczne
wahania produkcji i zatrudnienia (jedna z wersji tej teorii mwi, e
przyczyn wzrostu bezrobocia jest fakt domagania si zbyt wysokich pac
przez pracownikw).
Teorie cyklu koniunkturalnego ! innowacje lub wstrzsy po stronie
wydajnoci w jednym sektorze gospodarki mog si przenosi na ca
gospodark i powodowa wahania cykliczne. Podstawow przyczyn
cyklw s wstrzsy po stronie poday, natomiast czny popyt jest
nieistotny.
Wstrzsy podaowe ! przesunicia cznej poday, np. kryzysy naftowe
z lat 70 XX w, kiedy gwatowny wzrost cen ropy spowodowa spadek
cznej poday i wzrost tempa inflacji oraz spadek produkcji i zatrudnienia.

93.
Co to jest deficyt budetowy i dug publiczny? Omw sposoby
finansowania
deficytu.
Czy
warto
wprowadzi
polityk
zrwnowaonego budetu?
Deficyt budetowy - ujemna rnica midzy dochodami, a wydatkami
budetowymi ustalona dla okresu rozliczeniowego, najczciej jest to rok
kalendarzowy. Gdy wynik tej rnicy jest dodatni, wwczas mamy do czynienia z
nadwyk budetow. Deficyt budetowy moe wynika np. z: nadmiernych
wydatkw np. na infrastruktur, wojsko, spowolnienia gospodarczego, niszych
przychodw z podatkw ni potrzeba itp.
Sposoby finansowania deficytu budetowego:
Drastyczne cicia w wydatkach budetowych. Powoduje to
jednak
zmniejszenie
realnych
wydatkw
rzeczowych
oraz
pogorszenie sytuacji materialnej pracownikw sfery budetowej.
Zaciganie kredytw w bankach. Ta forma finansowania
zmniejsza jednak moliwoci kredytowe sektora prywatnego i moe
spowodowa podniesienie stp % kredytw. Nazywa si to efektem
wypierania.
Najpowszechniejsz forma finansowania deficytu budetowego
jest dug publiczny. Metoda ta polega na tym, e skarb pastwa
emituje obligacje i sprzedaje je na wolnym rynku bankom
komercyjnym, instytucjom ubezpieczeniowym, przedsibiorstwom
oraz podmiotom osobom indywidualnym.

133

Ulokowanie caoci wyemitowanych przez Skarb Pastwa obligacji w

banku centralnym. Jest to nic innego jak emisja pienidza.
Sprzeda obligacji bankom komercyjnym. Moe mie ona rny
wpyw na poda pienidza w zalenoci od tego, jak dug pastwa
zostanie potraktowany przez banki komercyjne.
Ulokowanie obligacji w poza bankowym sektorze prywatnym. Ta
operacja jest niepieninym finansowaniem deficytu budetowego
Sprzeda obligacji podmiotom zagranicznym lub obnienie
poziomu rezerw dewizowych pastwa.

Dug publiczny - cakowite, pozostajce do spaty zaduenie pastwa.

Obejmuje nominalne zaduenie podmiotw sektora finansw publicznych
(administracja rzdowa i samorzdowa, sdy, trybunay, pastwowe szkoy
wysze, ZUS, KRUS, NFZ). Nie uwzgldnia przepyww finansowych pomidzy
podmiotami nalecymi do tego sektora. Dug publiczny jest zacigany za
pomoc:
Papierw wartociowych opiewajce wycznie na wiadczenia pienine
(poza papierami udziaowymi),
Poyczek (w tym papiery wartociowe, ktrych zbywalno jest
ograniczona),
Kredytw,
Przyjtych depozytw.
Wysoko dugu publicznego jest powizany z poziomem deficytu budetowego.
Deficyt budetowy jest finansowany zobowizaniami zaciganymi przez pastwo.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej normuje maksymalny poziom dugu
publicznego. Wynosi on 60% PKB. Dwa progi ostronociowe wynosz
odpowiednio 50 i 55% PKB.
Czy warto prowadzi polityk zrwnowaonego budetu?
Za polityk budetow pastwa odpowiada rzd. Budet jest zrwnowaony
wtedy, gdy wydatki pastwa s rwne przychodom pastwa (gwnie z
podatkw). W gospodarce wystpuj cykle koniunkturalne, ktre maj wpyw na
kondycj gospodarki i wysoko inflacji. Za pomoc odpowiedniej polityki
budetowej mona stabilizowa gospodark, wic zrwnowaony budet nie
zawsze jest podany. Pogld ten jest zgodny z keynesowsk myl
ekonomiczn. Ograniczenie wydatkw pastwa i zwikszenie podatkw redukuje
inflacj w okresach przegrzania gospodarki. Czynniki te zmniejszaj
zagregowany popyt - wysoko inwestycji i konsumpcji. W takim przypadku
powinna wystpowa nadwyka budetowa.
Z kolei obnika podatkw oraz wzrost wydatkw publicznych kreuj deficyt
budetowy i wpywaj pozytywnie na gospodark w czasie recesji. Obydwa te
dziaania wzmacniaj gospodark przez wzrost zagregowanego popytu.
Przedsibiorstwa i konsumenci maj wicej pienidzy dostpnych do
inwestowania i wydawania.
W sytuacji wysokiego dugu publicznego lepszym rozwizaniem jest prowadzenie
polityki zrwnowaonego budetu. Zaufanie inwestorw ulega poprawie. Koszty
zaduenia pastwa s mniejsze.

134

94.
Na czym polega polityka stabilizacyjna pastwa
gospodarce? Podaj argumenty za i przeciw takiej polityce.

Polityka stabilizacyjna to jedna z gazi polityki gospodarczej. Jej celem jest

agodzenie waha aktywnoci gospodarczej wywoanych zmian faz cyklu
koniunkturalnego, poprzez stabilizacj poziomu cen, utrzymanie wysokiego stanu
zatrudnienia i rwnowagi bilansu patniczego. Pastwo moe stabilizowa
gospodark za pomoc narzdzi polityki fiskalnej oraz polityki monetarnej.

Polityka fiskalna jej gwne instrumenty to stopy podatkowe i wydatki

budetowe (wydatki rzdowe i transfery) Zgodnie z gwnymi zaoenia
Keynesizmu, sektor prywatny w gospodarce odznacza si do du
niestabilnoci,
produkcja
okrelona
jest
przede
wszystkim
przez
zagregowany popyt, czynniki podaowe odgrywaj niewielk rol, midzy
inflacj a bezrobociem istnieje wymierno zwaszcza w krtkim okresie (patrz
krtkookresowa
krzywa
Philipsa)
oraz
dugotrwao
procesw
dostosowawczych (dochodzenie do rwnowagi jest przede wszystkim
wynikiem sztywnoci pac i cen). Tak wic istnieje uzasadnienie dla
prowadzenia przez pastwo aktywnej polityki gospodarczej opartej na
dziaaniach dyskrecjonalnych i automatycznych stabilizatorach koniunktury:
o dziaania dyskrecjonalne s to dziaania podejmowane przez
organy pastwowe wg wasnego przekonania w granicach swobodnego
uznania
o automatyczny stabilizator koniunktury to podatek lub wydatek
ktry np. w okresie recesji powoduje podniesienie zagregowanego
popytu bez specjalnego dziaania rzdu lub parlamentu, jest to np.
podatek od dochodw osobistych lub zasiek dla bezrobotnych. Rola
rzdu sprowadza si wycznie do ustanowienia, po czym stabilizatory
dziaaj samoczynnie reagujc na zmiany w koniunkturze.

Podstawowym zarzutem pod adresem polityki fiskalnej jest zarzut dotyczcy jej
nieskutecznoci co wynika z opnie wystpujcych we wdraaniu tej polityki.
Opnienia te zwizane s z procesem legislacyjnym. W hierarchii celw
polityki ekonomicznej pastwa priorytetowym celem jest ograniczenie
bezrobocia.

Polityka monetarna to polityka prowadzona przez bank centralny i rade

polityki pieninej. Jej gwne instrumenty to:
o operacje otwartego rynku, czyli kupno bd sprzeda przez bank
centralny rzdowych papierw wartociowych przez co bank centralny
wpywa na poda pienidza. Jest to instrument wykorzystywany w
sposb cigy.
o stopa redyskontowa czyli stopa po jakiej bank centralny moe
udzieli kredytu bankowi komercyjnemu, ma bezporedni wpyw na
oprocentowanie depozytw i kredytw bankowych.

135

stopa
rezerw
obowizkowych kady bank komercyjny
zobowizany jest do odprowadzenia na wasny nie oprocentowany
rachunek umieszczony w banku centralnym okrelonego procentu od
depozytw umieszczonych w tym banku. Wysoko tej stopy ma
bezporedni wpyw na moliwoci kredytowe bankw. W krajach o
ustabilizowanym systemie bankowym wysoko tej stopy zmienia si
nie czciej ni raz na 10 lat.

Oglny nadzr nad systemem bankowym, zaoenia monetaryzmu:

1. gospodarka jest z natury stabilna, jeeli zostanie zakcona np.
nadmiernym wzrostem poday pienidza szybko jest w stanie przywrci
do rwnowagi dugookresowej z naturaln stop bezrobocia
2. ilo pienidza znajdujcego si na rynku jest podstawow determinant
poziomu cen i aktywnoci gospodarczej, nadmierny i niestabilny wzrost
monetarny moe by przyczyn inflacji i wpywa na cykliczny rozwj
gospodarki, powinna obowizywa zatem zasada niskiego i staego
wzrostu monetarnego 2 4 % rocznie
3. nie ma zamiennoci midzy inflacj a bezrobociem, ani w krtkim ani w
dugim okresie
4. monetarystw cechuje anty etatyzm czyli niech do aktywnej roli
pastwa w gospodarce i wiara w skuteczno mechanizmu rynkowego, s
zwolennikami tzw. maego rzdu, s przeciwnikami powikszania dugu
publicznego
5. w hierarchii celw polityki ekonomicznej pastwa priorytetowe znaczenie
ma ograniczenie inflacji
Argumenty
za polityk stabilizacyjn
przeciw polityce stabilizacyjnej
Wahania
koniunkturalne, Zawodno stabilizacyjna wyraa si w
zawodno rynku i destabilizacja rzeczywistej niemonoci stabilizowania
gospodarki
prowadzi
do gospodarki
za pomoc instrumentw
marnotrawstwa
zasobw,
a popytowych
poniewa
dziaaj
pastwo moe prbowa ogranicza mechanizmy:
natenie tego typu zjawisk oraz
opnie
w
mechanizmie
ich
negatywnych
skutkw
monetarnym

produkcja
i
ekonomicznych i spoecznych.
zatrudnienie reaguj odpowiednio
dugo, zwykle 6 do 18 miesicy, i
zmiennie
na
zmiany
stp
procentowych;
efektu
wypychania
wzrost
wydatkw
rzdowych
powoduje
wzrost
stp
procentowych,
wypieranie wydatkw prywatnych i
spadek popytu;
politycznego
cyklu
koniunkturalnego
decyzje

136

pastwa o wydatkach budetowych

i
poday
pienidza
s
podporzdkowane doranym celom
politycznym, co destabilizuje realne
procesy gospodarcze;
oczekiwa
inflacyjnych
co
sprawia, e pobudzanie popytu jest
nieskuteczne w krtkim okresie;
realnego cyklu
koniunkturalnego
szoki
podaowe,
jak
wstrzsy
technologiczne, zmiany oczekiwa
konsumentw
i
inne
wielkoci
realne,
zakcaj
oddziaywanie
instrumentw popytowych na sfer
produkcji i zatrudnienia.

95.
Omw
rnice
midzy
uznaniowoci
w
polityce
makroekonomicznej (ang. Discretion) a staymi reguami gry (ang.
Rules). Wykorzystaj regu Taylora.

Polityka makroekonomiczna z uwagi na swj zoony charakter podlega ocenie

nie tylko ze wzgldu na swoj skuteczno ale take ze wzgldu na metody
osigania przez ni teje skutecznoci. Jednym z istotnych kryteriw analizy tych
metod jest stopie w jaki decydenci realizujcy polityk makroekonomiczn,
stosuj si do okrelonych, zadanych wczeniej regu postpowania. Innymi
sowy,
czy
dziaania
podejmowane
w
ramach
realizacji
polityki
makroekonomicznej pozostaj uznaniowe, tj. bdce w gestii decydentw
rzdowych, kierujcych gospodark w danym momencie i od nich wycznie
zalenych czy te oparte s o konkretne ograniczenia lub nakazy wynikajce z
zapisw prawnych (w tym o charakterze konstytucyjnym) ewentualnie o
rozwizania o charakterze instytucjonalnym ograniczajce swobod decydentw
rzdowych.
Polityka dyskrecjonalna zwana take aktywn polityk gospodarcz lub
polityk uznaniow, umoliwia rzdowi wywieranie wpywu na sytuacj
gospodarcz pastwa za pomoc aktywnej polityki fiskalnej, budetowej lub
monetarnej. Dziaania podejmowane w ramach polityki dyskrecjonalnej maj
umoliwi rzdowi osignicie krtkoterminowych celw, czsto jednak
wymuszaj naruszenie obowizujcych zasad. Uwaa si, e pojedyncza decyzja
uznaniowa, ktra amie przyjte zobowizanie, moe znacznie pogorszy
wiarygodno rzdu i dugookresowe wyniki gospodarcze. Przeciwdziaa temu
zapisywanie pewnych zasad ekonomicznych w aktach prawnych (np. zawarta w
polskiej konstytucji regua dugu publicznego, ktry nie moe by wyszy ni

137

60% rocznego PKB) oraz delegowanie wykonywania pewnych funkcji

gospodarczych do niezalenych instytucji, jak to ma miejsce w przypadku
bankw centralnych.

Regua Taylora
John B. Taylor, wykadowca Stanforda oraz podsekretarz skarbu w administracji
Georga W. Busha bada sposoby realizacji polityki pieninej w USA i
zaproponowa regu w oparciu o ktr polityka pienina USA byaby w dugim
okresie najbardziej efektywna.
Uzalenia skal zmiany nominalnej stopy procentowej, ktrej dokonuje
bank centralny w konkretnej sytuacji, od rnicy rzeczywistego tempa
inflacji i celu inflacyjnego, a take od rnicy poziomu rzeczywistego i
potencjalnego PKB. W szczeglnoci przy ustalaniu poziomu stopy
procentowej, i , banki centralne powinny wykorzystywa nastpujcy wzr:
i = 2% + + * (Y-Yp)/Yp + * (-*)
i wyznaczana przez bank centralny stopa procentowa
przecitna stopa inflacji w ostatnim roku
* - docelowa dla banku stopa inflacji
Y rzeczywista realna wielko produkcji (realny PKB)
Yp oszacowana potencjalna wielko produkcji.
Zdaniem zwolennikw reguy Taylora jej zastosowanie oznaczaoby swoiste
zautomatyzowanie polityki pieninej i uwolnienie jej od niekompetencji i
uznaniowoci politykw gospodarczych.
Taylor bada zasadno i efekty prowadzenia polityki pieninej w oparciu o:
1. dziaania dyskrecjonalne dziaania dyskrecjonalne oznaczaj, i
decydenci odpowiedzialni za polityk monetarn przeprowadzaj
swobodny osd aktualnej i przyszej sytuacji gospodarczej. Na jego
podstawie podejmuj kroki, ktre stanowi wycznie efekt ich
samodzielnych rozstrzygni, dokonywanych na miar wasnej wiedzy i
sumienia. Nie ograniczaj ich w tym jakiekolwiek punkty odniesienia ani
konieczno precyzyjnego uzasadnienia tego, co postanawiaj.
2. reguy - gdy polityka monetarna prowadzona jest w oparciu o pewien
zesp regu, dokonywana przez decydentw ocena sytuacji gospodarczej
staje si dziaaniem bardziej usystematyzowanym, przewidywalnym.
Nakierowana zostaje na okrelone parametry, a z kolei ich wartoci zostaj
powizane z oczekiwaniem, a wrcz wymogiem okrelonych reakcji.
W wyniku prowadzonych obserwacji i analiz, prof. Taylor, oglnie rzecz ujmujc,
skrytykowa stosowanie dziaa dyskrecjonalnych jako gwnego sposobu
podejmowania decyzji w polityce pieninej. Swoje stanowisko uzasadni
nastpujcymi argumentami:

138

brak wyranych regu zwiksza skonno decydentw do podejmowania

decyzji bardziej korzystnych (niekoniecznie dla pienidza) w danym
momencie, gorszych od optymalnych,
istnienie regu zwiksza odpowiedzialno decydentw, bo w przypadku
odstpstwa od nich zmusza do wytumaczenia si z przyczyn takiego
posunicia,
dyskrecjonalno odsuwa potrzeb ustanowienia celw i planw dziaania
natomiast wanie planowanie umoliwia ocen skutkw danej polityki,
konsekwentne trzymanie si regu polityki podnosi jej wiarygodno, przez
co ronie rwnie jej skuteczno,
istnienie regu oraz ich obecno w wiadomoci uczestnikw rynku
ogranicza niepewno funkcjonowania rynku daje im bowiem moliwo
przewidywania przyszych decyzji z zakresu polityki pieninej.

W miejsce zachowa dyskrecjonalnych, polegajcych na przechodzeniu od jednej

do kolejnej jednorazowej decyzji, naukowiec zaleci zapewniony przez
reguy cig przewidywalnych i spjnych posuni o staym efekcie. Wg
Taylora, polityka pienina polegajca na przestrzeganiu z gry ustalonych
wspzalenoci midzy wystpieniem okrelonych zjawisk i odpowiednich,
wyraalnych liczbowo reakcji na nie, jest najbardziej wiarygodnym, najbardziej
te skutecznym sposobem dbania o pienidz.
Problemem pozostaway jedynie same reguy, ktre powinny zosta, w myl
Taylora, jednoznacznie sformuowane. Profesor osobicie podj to wyzwanie
odwoujc si do dokona teorii ekonomii, jak i ekonometrycznych analiz
procesw monetarnych w USA, wyprowadzi kilka zasad, majcych stanowi
podstawy polityki pieninej.
Zasady owe brzmiay nastpujco:
1. bank centralny powinien przyj docelowy poziom inflacji (cel inflacyjny) i
stara si go utrzyma,
2. polityka pienina powinna reagowa na zmiany dwch podstawowych
wielkoci realnego produktu krajowego brutto i inflacji,
3. kluczowym instrumentem oddziaywania powinna by stopa procentowa,
4. polityka pienina nie powinna stara si o stabilizowanie kursu
walutowego.
Nastpnie prof. Taylor zbudowa wersj opisow "reguy Taylora" oraz wzr
oglny.
Wersja opisowa brzmiaa tak oto: "Stopa funduszy federalnych jest podnoszona
lub obniana stosownie do tego, co dzieje si z realnym produktem krajowym
brutto i inflacj. Jeli realny PKB wzrasta o jeden procent ponad PKB potencjalny
(PKB potencjalny naley rozumie jako wieloletni redni poziomu realnego PKB
przyp. autor), to stopa funduszy federalnych powinna zosta podniesiona
przy uwzgldnieniu biecej stopy inflacji o 0,5 procent. Jeli inflacja wzrasta o
jeden procent ponad cel wynoszcy 2 proc., to z tego powodu stopa funduszy
federalnych powinna zosta podniesiona o 0,5 procent. Jeli realny PKB jest
rwny PKB potencjalnemu, a inflacja jest rwna celowi wynoszcemu 2 proc., to

139

stopa funduszy federalnych powinna pozostawa zbliona do 4 proc., co implikuje

redni realn stop procentow w wysokoci 2 proc.".
Ekonomici rni si w pogldach co do skutecznoci polityki
gospodarczej a wic i stopnia uznaniowoci podejmowanych w jej
ramach decyzji. Po II wojnie wiatowej dominowa pogld, e pastwo powinno
prowadzi aktywn polityk makroekonomiczn. Pogld ten zosta poddany
krytyce na przeomie lat 60. i 70. Najbardziej sceptycznie nastawieni do
prowadzenia
uznaniowej
(dyskrecjonalnej)
polityki
gospodarczej
s
przedstawiciele neoklasycznej szkoy w ekonomii. Zgodnie z tez o
nieskutecznoci polityki ekonomicznej, sformuowan przez J.T. Sargenta i N.
Wallacea, tylko nieantycypowane, przypadkowe zmiany w polityce gospodarczej
wywieraj wpyw na zachowanie si zmiennych realnych w gospodarce
(produkcji, zatrudnienia), przy przyjciu zaoenia o racjonalnym charakterze
oczekiwa podmiotw gospodarczych (oczekiwania racjonalne). Zdaniem
monetarystw, polityka makroekonomiczna moe wywiera w krtkim okresie
istotny wpyw na gospodark, ale ze wzgldu na wystpujcy w niej stopie
niepewnoci (zwizany m.in. z brakiem rozeznania co do waciwej synchronizacji
dziaa i dugoci opnie, dotyczcych opracowania i wdroenia narzdzi, oraz
z reakcj na nie podmiotw gospodarczych) moe ona wzmocni (zamiast
ograniczy) amplitud waha cyklicznych. W ostatnich latach daje si zauway
coraz wiksz zgodno pogldw, e polityka gospodarcza powinna by oparta
na stabilnych reguach, nie za na podejmowanych doranie dziaaniach
uznaniowych. Wyrnia si tzw. reguy stae, w ktrych przypadku dana zmienna
powinna by uwzgldniana niezalenie od okolicznoci (np. regua staego tempa
wzrostu poday pienidza), oraz reguy oparte na sprzeniu zwrotnym,
uwzgldniajce zmiany w sytuacji gospodarczej (np. poda pienidza ronie
szybciej, jeli produkcja spada poniej pewnego progu).
Jednym z wanych argumentw za stosowaniem regu jest denie do
uniezalenienia
polityki
gospodarczej
od
wpywu
czynnikw
politycznych. Skuteczno regu zaley w duej mierze od ich przejrzystoci
oraz wiarygodnoci i reputacji osb i instytucji odpowiedzialnych za prowadzenie
polityki gospodarczej.

96.
Wykorzystujc
kryterium
efektywnoci,
wymie
najwaniejsze argumenty za interwencj pastwa w gospodarce
(uwzgldnij mikro- i makroekonomi).

Interwencja mikroekonomiczna
- Dostarczanie dbr i usug publicznych
- Korygowanie efektw zewntrznych
- Regulacja rynkw instytucje
antymonopolowe, rynek regulowany

Interwencja makroekonomiczna
- narzdzia fiskalne
- narzdzia monetarne

140

Interwencjonizm pastwowy znajduje wyraz w stosowaniu zestawu instrumentw

polityki
ekonomicznej,
w
tym
budetowej,
monetarnej,
dochodowej,
strukturalnej oraz wzgldem wymiany z zagranic. Cele tej polityki to:
wysoka stopa wzrostu gospodarczego i niskie bezrobocie,
zmniejszenie amplitudy waha koniunktury,
zmniejszenie waha cen, zachowanie siy nabywczej pienidza,
zrwnowaony bilans patniczy i ustabilizowany kurs walutowy,
rozwizywanie problemw z ochron rodowiska,
Polityka monetarna wykorzystuje zwizek midzy dziaalnoci inwestycyjn
przedsibiorstw oraz zakupami dbr trwaego uytku przez ludno a cen i
dostpnoci kredytu. Stosuje si:
o zmiany stp procentowych
o zmiany w poday pienidza oraz
o polityk obowizkowej rezerwy.
Wychodzi si z zaoenia e im taszy i atwiej dostpny kredyt tym wikszy
powinien by popyt w gospodarce.
Polityka budetowa polega na finansowaniu z budetu inwestycji publicznych
dotyczcych infrastruktury gospodarczej i spoecznej, jak tez na manipulowaniu
wysokoci stp podatkowych, ulg i zwolnie z obcie podatkowych.
Inwestycje pastwowe tworz nowe miejsca pracy i daj zamwienia sektorowi
prywatnemu pobudzajc oglny popyt. Obniki podatkw, ulgi i zwolnienia
dotyczce wydatkw na badania i rozwj oraz inwestycje bezporednie wpywaj
korzystnie na opacalno tych przedsiwzi.
Polityka dochodowa jest powizana z fiskaln. Polega ona na wpywaniu na
poziom pac i ksztatowaniu wysokoci wiadcze otrzymywanych przez ludno,
jak tez na wyznaczaniu skali i stp podatkowych. W sferze budetowej pastwo
okrela poziom pac bezporednio jako pracodawca. Na sektor prywatny moe
oddziaywa poprzez przepisy prawa, obligatoryjne obcienia pac i podatki.
Ponadto pastwo moe wpywa na dochody realne przez nakadanie podatkw
wliczonych w ceny dbr i usug.
Polityka strukturalna - inicjowanie i wspieranie podanych z punktu widzenia
przyszego rozwoju procesw zmian oraz agodzenie negatywnych skutkw
likwidacji duych przedsibiorstw w branach, ktre nie rokuj rozwoju. Rzd
tworzy koncepcj przyszego rozwoju gospodarczego, ogaszajc je w oficjalnych
dokumentach. Pastwo nie narzuca sektorowi prywatnemu celw, lecz przez
stymulowanie metodami ekonomicznymi oraz perswazj (dziaania edukacyjne,
reklama, informatory) nakania do wyboru podanych kierunkw dziaalnoci.
Jedn z istotnych form dziaalnoci pastwa w zakresie interwencjonizmu jest
bya ochrona krajowych producentw przed zewntrzn konkurencj. Obecnie
stosowane s ca, limity wwozowe (kontyngenty) oraz interwencje na rynku
walutowym, celem utrzymania podanego kursy wymiennego waluty krajowej.
Dziaania te maj na celu popraw relacji midzy eksportem i importem, a wiec
wpywaj na oglny poziom popytu na krajow produkcj.

141

Argumenty za stosowaniem interwencji pastwa:

Konieczno
zabezpieczenia
systemu
gospodarczego
od
strony
instytucjonalno-prawnej. Chodzi tutaj przede wszystkim o tworzenie przez
pastwa norm prawnych i instytucji chronicych prawa wasnoci
Niedoskonao rynku i konkurencji w praktyce, zwizane z monopolizacja
gospodarki i czynnikami takimi jak np.: niedoskonaa informacja, ktre to
prowadza do nie prawidowej alokacji zasobw gospodarczych i obniania
dobrobytu spoeczestwa. Pastwo podtrzymujc konkurencj moe
ograniczy te straty, wzmacniajc system obiegu informacji czy usuwajc
bariery wejcia na rynek
Wystpowanie negatywnych efektw zewntrznych w zakresie produkcji i
konsumpcji. Pastwo moe nakoni podmioty gospodarcze do
pokrywania cao lub cz kosztw zwizanych z ograniczaniem
negatywnych skutkw ubocznych ich dziaalnoci w sferze produkcji
czy konsumpcji (np. kosztw instalowania urzdze zmniejszajcych
zatruwanie rodowiska naturalnego)
Istnienie dbr publicznych, takich jak chodniki, owietlenie ulic, usugi
dostarczane przez policje stra poarn W zwizku z trudnociami w
egzekwowaniu opat za korzystanie z tych dbr i usug, oraz zwizane z
nimi wysokie koszty nie s one opacalne dla sektora prywatnego, i bez
zaangaowania pastwa mogyby znikn
Wystpowanie
zjawisk
takich
jak
due
wahania
aktywnoci
gospodarczej, bezrobocie oraz inflacja, ktre prowadz do destabilizacji
gospodarki, niepewnoci i marnotrawstwa zasobw gospodarczych .
Pastwa dysponujc ronymi rodkami oddziaywania na gospodark,
moe podejmowa dziaania stabilizacyjne, ograniczajce natenie
takich zjawisk
Istnienie pozbawionych opieki ludzi starych, upoledzonych i chorych,
ktrzy nie s w stanie sami sobie poradzi
Powstawanie
zbyt
duych,
nieakceptowanych
spoecznie,
rnic
dochodowych i majtkowych, ktre osabiaj motywacje ludzi o niskich
dochodach, sprzyjaj konfliktom i protestom
wystpowanie pozytywnych efektw zewntrznych konsumpcji tych dbr
np. wzrost poziomu edukacji prowadzi do zmniejszenia przestpczoci i
patologii spoecznych, a powszechne stosowanie pasw bezpieczestwa
zmniejsza liczb ofiar miertelnych
Pojcie efektywnoci rozumie si najczciej jako wzrost gospodarczy wyraany
za pomoc stopy wzrostu produktu krajowego brutto (PKB). W ujciu
modelowym, za efektywn uwaa si rwnie tak sytuacj, w ktrej nie mona
poprawi pooenia adnego czonka spoecznoci, bez pogorszenia pooenia
kogo innego, jest to tzw. optimum w sensie Pareto.

142