TOMASZ CZELEKO1,2, ANDRZEJ LIWCZYSKI1,2, WALDEMAR KARNAFEL3

OCENA WYSTPOWANIA NOWOTWORW

ZOLIWYCH W POPULACJI CHORYCH NA
CUKRZYC W POLSCE DOKONANA NA PODSTAWIE
BAZY DANYCH NARODOWEGO FUNDUSZU ZDROWIA
ROK 2010
ASSESSMENT OF THE INCIDENCE OF DIFFERENT TYPES MALIGNANT
TUMORS BASED ON THE POLISH NATIONAL FUND DATA FOR 2010
Oddzia Zdrowia Publicznego, Wydzia Nauki o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w odzi,
2.
Narodowy Fundusz Zdrowia,
3.
Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorb Przemiany Materii, Warszawski Uniwersytet Medyczny
1.

STRESZCZENIE. Streszczenie. Wiele bada wskazuje, e cukrzyca zmienia ryzyko zachorowania na nowotwory zoliwe.
Autorzy na podstawie danych pochodzcych z caej Polski zawartych w rejestrach Narodowego Funduszu Zdrowia przeprowadzili analiz
zachorowalnoci na nowotwr zoliwy wrd chorych na cukrzyc i bez cukrzycy od 01.01.2010 do 31.12.2010 roku. Stwierdzono 19 027
nowych nowotworw zoliwych u chorych na cukrzyc i 107 165 u osb bez cukrzycy.
U chorych na cukrzyc obserwowano zwikszone zachorowanie na raka wtroby, trzustki, skry, nerek, gruczou krokowego i trzonu macicy.
U chorych na cukrzyc obserwowano zmniejszenie zachorowania na raka puc, tarczycy, krtani, piersi, szyjki macicy i jdra.
Sowa kluczowe cukrzyca, zachorowalno na nowotwory zoliwe.
SUMMARY. Several studies have suggested that diabetes mellitus may alter the risk of the incidence of the variety of cancers. For assessing
this problem an electronic search was performed using Polish National Health Fund database from 01.01.2010 until 31.12.2010 in 2 populations - with diabetes and without diabetes mellitus and who had new cancers.
The new cancers in diabetic cohort was 19 027 and in the population without diabetes mellitus 107 165 patients.
Diabetes mellitus increases the incidence from liver, pancreas, skin, kidney, prostate and endometrial cancers.
Diabetes mellitus lowers the incidence from lung, thyroid, larynx, breast, cervix and testis cancers.
Key words diabetes mellitus, incidence of cancers.

WPROWADZENIE
Od wielu lat obserwuje si wzajemne zalenoci zaburze metabolicznych i ich skutkw, ze szczeglnym
wystpowaniem chorb nowotworowych. Zwizek nowotworw z cukrzyc zauwaono ju w XIX stuleciu. (1)
Przez wiele lat relacje raka i cukrzycy pozostaway trudne do zdefiniowania. Dopiero wprowadzenie

26

nowoczesnych, prospektywnych, ujednoliconych i wieloorodkowych bada epidemiologicznych pozwolio na

bardziej skuteczne rozpoznawanie chorb nowotworowych wrd chorych na cukrzyc gwnie typu 2 i uzyskiwanie bardziej obiektywnych ocen. Zaleno otyoci,
cukrzycy i nowotworu omwiono szerzej w monografii
p.t.: Otyo, cukrzyca a nowotwory. (2)

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2

www.medycyna-metaboliczna.pl

Jedn z najbardziej aktualnych metaanaliz tego problemu przeprowadzili Shikata i wsp. - podali, e ryzyko
raka wtroby, trzustki i trzonu macicy u osb z cukrzyc
jest dwukrotnie wysze w porwnaniu z populacj ogln, za ryzyko wystpienia raka jelita grubego, piersi i pcherza moczowego jest 1,2-1,5 razy wysze. Nie znaleli
korelacji w przypadku raka puc/oskrzeli, obserwowali
zmniejszone ryzyko raka gruczou krokowego. (3)
W niniejszej pracy podjto prb porwnania wskanika zapadalnoci na wybrane nowotwory zoliwe chorych na cukrzyc ze wskanikiem zapadalnoci na nowotwory zoliwe populacji oglnej bez cukrzycy wg bazy
danych Narodowego Funduszu Zdrowia w roku 2010.

MATERIA I METODY
wiadczenia zdrowotne w Polsce s finansowane
przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) na podstawie
ustawy (4) oraz rozporzdze Ministra Zdrowia z nich
wynikajcych (5,6).
Wykonywanie wiadcze z rozpoznaniem nowotworw zoliwych z zakresu grup C, albo nowotworw niezoliwych od D00 do D50 oraz Z51.1 i Z51.2, odbywa
si w ramach lecznictwa zamknitego czyli tzw. umowy
szpitalnej. Organizacj, finansowanie i rozliczenie wiadcze okrelaj zarzdzenia prezesa NFZ (7,8).
Wraz z wprowadzeniem w roku 2008 systemu rozlicze jednorodnych grup pacjentw (JGP) finansowanie
terapii jest realizowane w systemie specjalnych grup.
W celu przeprowadzenia analizy takich danych sprawozdawczych, bdcych w bazie NFZ, wykonano odpowiednie zapytanie do Structured Query Language SQL
w bazach danych.
Za niepowtarzalny identyfikator pacjenta zosta uznany numer PESEL. (9)
Korelacj numeru PESEL pacjentw z cukrzyc
ze wiadczeniem nastpujcym po rozpoznaniu nowotworu nastpio w kilku etapach, co oceniono w sposb
nastpujcy.
W okresie od 1 maja 2008 roku do 30 kwietnia 2009
roku znaleziono w zasobach Narodowego Funduszu Zdrowia sprawozdania ze wiadcze zwizanych
z cukrzyc, jako rozpoznanie gwne cukrzyca z rozszerzeniem: E10.X cukrzyca insulinozalena, E11.X
cukrzyca insulinoniezalena, E12.X cukrzyca zwizana z niedoywieniem, E13.X inne nieokrelone postacie cukrzycy, E14.X cukrzyca nieokrelona albo
w tym samym czasie pacjent zrealizowa recept na
jakikolwiek lek z grupy: A10A.X (insuliny), A10B.X
(leki przeciwcukrzycowe doustne) i specjalistyczne testy diagnostyczne. Byo ich (nr PESEL) cznie
2 146 728
W okresie od 2004 do 30 kwietnia 2008 roku znaleziono sprawozdania wykonanych wiadcze, z powodu

rozpoznania nowotworw zoliwych z grupy C i nowotworw niezoliwych z grupy D00 do D50, Z51.1
lub Z51.2 w sumie byo ich 305 411 (nr PESEL).
Osoby z rozpoznaniami nowotworw przed 30 kwietnia 2008 roku nie byy analizowane w dalszej czci
pracy
Dla pozostaych pacjentw to znaczy 1 840 973 osb
sprawdzono sprawozdania wiadcze z powodu rozpoznania nowotworu zoliwego C00-C97 w okresie od
od 01052008 roku do 30042014 roku
Z tej kohorty chorych na cukrzyc wybrano osoby,
u ktrych sprawozdano wykonanie wiadczenia z powodu nowotworw zoliwych w okresie od 01.01.2010
do 31.12.2010 roku. Dat pierwszego sprawozdania
w/w wiadcze oznaczono arbitralnie w roku wystpienia
nowotworu u osoby okrelonej wg PESEL. Rwnolegle
w analogiczny sposb uzyskano z bazy danych NFZ numery PESEL osb, u ktrych w okresie od 01.01.2010
do 31.12.2010 roku sprawozdano wiadczenia z powodu
rozpoznania nowotworu zoliwego - u osb w populacji
oglnej C00-C97.
Dane opracowano przy wykorzystaniu narzdzi SAS,
Statistica oraz zapyta SQL.

WYNIKI BADA
1 Dane statystyczne dotyczce zapadalnoci oglnej
W okresie od 1 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2010
roku wrd analizowanej kohorty chorych na cukrzyc
tzn. 1 740 967 chorych, w tym 754 552 pci mskiej
i 986 415 pci eskiej, sprawozdano wystpienie
19 023 nowych nowotworw zoliwych, w tym 9 276
u pci mskiej i 9 747 u pci eskiej.
Natomiast w populacji oglnej razem z chorymi na
cukrzyc nowe zachorowania na nowotwory zoliwe
w okresie od 1 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2010
roku stwierdzono u 126 188 osb, w tym 63 332 u pci
mskiej i 62 853 u pci eskiej.
Po wyizolowaniu nowych zachorowa na nowotwory
zoliwe u osb chorych na cukrzyc z populacji oglnej bez cukrzycy stwierdzono nowe nowotwory zoliwe cznie u 107 165 osb, w tym 54 056 u pci mskiej
i 53 109 u pci eskiej.
Populacja oglna Polski w 2010 roku wg GUS wynosia 38 186 860 osb, w tym 18 438 852 pci mskiej
i 19 748 008 pci eskiej.
Populacja chorych na cukrzyc wg bazy danych NFZ
w 2010 roku liczya 2 368 798 osb (osoby byy sprawozdane jako E10-E14 lub jako kupujcy leki lub paski
testowe). W tej populacji byo 1 009 389 osb pci mskiej i 1 359 409 pci eskiej.
Populacja oglna bez cukrzycy liczya 35 818 062 osb
w tym 17 429 463 osb pci mskiej i 18 388 599 pci
eskiej.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2

www.medycyna-metaboliczna.pl

27

 redni odsetek nowych zachorowa na nowotwory zoliwe wrd pci mskiej w kohorcie obserwowanych
chorych na cukrzyc stanowi 17,16% wszystkich nowych zachorowa w 2010 roku pci mskiej. redni
odsetek nowych zachorowa na nowotwory zoliwe
wrd pci eskiej u chorych na cukrzyc stanowi
18,35% wszystkich zachorowa w 2010 roku pci eskiej w Polsce
W tabeli 1 zestawiono odsetki nowych zachorowa na
nowotwory zoliwe u chorych na cukrzyc w 2010
roku wrd wszystkich zachorowa na nowe nowotwory zoliwe wg bazy danych NFZ w Polsce.
Najwysze odsetki nowych zachorowa (zapadalno)
w subpopulacji pci mskiej chorych na cukrzyc - wrd
wszystkich zachorowa w 2010 roku - zaobserwowano
w nastpujcych nowotworach: pcherzyka ciowego
36,57%, wtroby 26,48%, skry 23,34%, trzustki 20,90%
i gruczou krokowego 18,40%.
Odpowiednio najwyszy odsetek nowych zachorowa
(zapadalnoci) w subpopulacji pci eskiej chorych na
cukrzyc - wrd wszystkich zachorowa w 2010 roku zaobserwowano w nastpujcych nowotworach: wtroby
33,47%, skry 25,80%, trzustki 23,21%, pcherzyka ciowego 22,32%, trzonu macicy 21,32% i nerki 20,09%.

2 Wpyw pci na zapadalno

W tabeli 2 przedstawiono zapadalno w procentach
na niektre nowotwory zoliwe wrd grupy chorych
na cukrzyc i w populacji oglnej bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku wg. bazy danych Narodowego Funduszu
Zdrowia.
W kohorcie chorych na cukrzyc u osb pci mskiej
wysz zapadalno w porwnaniu do populacji bez cukrzycy stwierdzono w nowotworach zoliwych nastpujcych narzdw: wtroby 1,79% vs 0,85%, pcherzyka
ciowego 0,53% vs 0,16%, trzustki 3,46% vs 2,25%,
skry 7,56% vs 4,26%, gruczou krokowego 16,70% vs
12,71%, biaaczki limfatycznej 2,01% vs 1,31%.
W grupie chorych na cukrzyc u osb pci eskiej
wysz zapadalno w porwnaniu do populacji oglnej
bez cukrzycy stwierdzono w nowotworach zoliwych nastpujcych narzdw: wtroby 1,69% vs 0,62%, skry
8,85% vs 4,67%, trzustki 3,36% vs 2,04%, trzonu macicy
9,18% vs 6,22%, biaaczki limfatycznej 1,71% vs 0,77%,
szpiczaka 1,45% vs 1,04% i nerki 4,27% vs 3,10%.
W kohorcie chorych na cukrzyc u pci mskiej nisz
zapadalno w porwnaniu do populacji oglnej bez cukrzycy stwierdzono w nowotworach zoliwych nastpujcych narzdw: krtani 1,16% vs 3,57%, puca 12,67% vs

Tab. 1. Odsetek nowych zachorowa na nowotwory zoliwe w 2010 roku w populacji chorych na cukrzyc wrd wszystkich
nowych zachorowa wg bazy danych NFZ.
Nowotwr zoliwy
Przeyk
odek
Jelito grube
Odbyt
Wtroba
Pcherzyk ciowy
Trzustka
Krta
Puca
Czerniak skry
Skra
Piersi u kobiet
Szyjka macicy
Trzon macicy
Jajnik
Gruczo krokowy
Jdro
Nerka
Pcherz moczowy
Mzg
Tarczyca
Szpiczak
Biaaczka limfatyczna
Biaaczka szpikowa

28

C15
C16
od C18 do C21
C18-C21
C22
C23
C25
C32
C34
C43
C44
C50
C53
C54
C56
C61
C62
C64
C67
C71
C73
C90
C91
C92

Pe mska (%)
11,97
12,32
17,50
12,78
26,48
36,57
20,90
5,29
8,98
5,92
23,34

18,40
5,39
17,32
15,54
13,91
9,83
14,03
19,87
9,73

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2

www.medycyna-metaboliczna.pl

Pe eska (%)
15,14
18,54
10,02
15,23
33,47
22,32
23,2
14,02
11,81
7,14
25,80
8,88
10,75
21,32
7,24

20,09
15,98
19,33
6,94
20,29
28,99
12,97

Tab. 2. Zapadalno na wybrane nowotwory zoliwe w subpopulacji chorych na cukrzyc i w populacji oglnej bez cukrzycy
w 2010 roku wg bazy danych NFZ.
Nowotwr zoliwy
Przeyk
odek
Jelito grube
Odbyt
Wtroba
Pcherzyk ciowy
Trzustka
Krta
Puca
Czerniak skry
Skra
Piersi u kobiet
Szyjka macicy
Trzon macicy
Jajnik
Gruczo krokowy
Jdro
Nerka
Pcherz moczowy
Mzg
Tarczyca
Szpiczak
Tarczyca
Szpiczak

C15
C16
od C18 do C21
C18-C21
C22
C23
C25
C32
C34
C43
C44
C50
C53
C54
C56
C61
C62
C64
C67
C71
C73
C90
C73
C90

22,03%, czerniaka skry 0,64% vs 1,74%, jdra 0,63% vs

1,88%, tarczycy 0,35% vs 0,58%.
W grupie chorych na cukrzyc u osb pci eskiej nisz zapadalno w porwnaniu do populacji oglnej bez
cukrzycy stwierdzono w nowotworach zoliwych nastpujcych narzdw: puca 6,45% vs 8,84%, czerniaka skry
0,85% vs 2,03%, piersi 14,16% vs 26,68%, szyjki macicy
3,29% vs 5,02%, jajnika 2,44% vs 5,74%, tarczycy 1,24%
vs 3,05%, biaaczki limfatycznej 0,64% vs 0,97%.
W tabeli 3 przedstawiono stosunek czstoci wystpowania poszczeglnych nowotworw zoliwych w subpopulacji pci mskiej do czstoci ich wystpowania
w subpopulacji pci eskiej - w badanych populacjach
chorych na cukrzyc i bez cukrzycy.
U osb pci mskiej bez cukrzycy w porwnaniu do
osb pci eskiej czciej obserwowano nowotwory zoliwe w nastpujcych narzdach: przeyk, odek, jelito
grube i odbyt, wtroba, krta, puca, pcherz moczowy,
biaaczka limfatyczna. Natomiast u osb pci eskiej bez
cukrzycy czciej ni u pci mskiej obserwowano nowotwory zoliwe w nastpujcych narzdach: pcherzyk
ciowy, tarczyca, czerniak skry i szpiczak.

Pe mska (%)
Populacja
Populacja
oglna
z cukrzyc
1,47
1,16
4,87
3,84
17,50
17,50
13,40
11,44
0,85
1,79
0,16
0,53
2,25
3,46
3,57
1,16
22,03
12,67
1,74
0,64
4,26
7,56

12,71
1,88
4,27
8,82
2,18
0,58
0,87
0,58
0,87

16,70
0,63
5,22
9,45
2,05
0,35
0,83
0,35
0,83

Pe eska (%)
Populacja
Populacja
oglna
z cukrzyc
0,40
0,39
2,44
3,03
10,02
17,50
10,77
10,55
0,62
1,69
1,05
1,64
2,04
3,36
0,44
0,38
8,89
6,45
2,03
0,85
4,67
8,85
26,68
14,16
5,02
3,29
6,22
9,18
5,74
2,44

3,10
2,66
1,92
3,05
1,04
3,05
1,04

4,25
2,76
2,50
1,24
1,45
1,24
1,45

U osb pci mskiej z cukrzyc w porwnaniu do osb

pci eskiej obserwowano nowotwory zoliwe czciej
w nastpujcych narzdach: przeyk, odek, krta puca
i pcherz moczowy. Natomiast u osb pci eskiej z cukrzyc w porwnaniu do osb pci mskiej obserwowano
nowotwory zoliwe czciej w nastpujcych narzdach:
pcherzyk ciowy, tarczyca, mzg, szpiczak, skry.
Porwnanie stosunku czstoci wystpowania poszczeglnych nowotworw zoliwych u pci mskiej do
czstoci wystpowania ich u pci eskiej w populacji
bez cukrzycy do stosunku w populacji z cukrzyc wskazuje na redukcj tego stosunku w nowotworach nastpujcych narzdw: odek, jelito grube i odbyt, wtroba,
krta, puca, mzg, szpiczak, biaaczka limfatyczna.
Odpowiednio wzrost tego stosunku zaobserwowano
w nowotworach nastpujcych narzdw: pcherzyk ciowy, czerniak skry, tarczyca.
W tabeli 4 przedstawiono wskanik zapadalnoci na
100 000 osb z cukrzyc oraz w populacji oglnej - bez
cukrzycy na wybrane nowotwory zoliwe w Polsce
w 2010 roku wg. bazy danych Narodowego Funduszu
Zdrowia.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2

www.medycyna-metaboliczna.pl

29

Tab. 3. Stosunek czstoci wystpowania poszczeglnych nowotworw zoliwych w grupach pci mskiej do czstoci ich
wystpowania w grupach pci eskiej w badanych populacjach chorych bez cukrzycy i z cukrzyc w 2010 roku.
Chorzy bez cukrzycy
pe mska/pe eska
3,67
1,99
1,24
1,37
0,15
1,10
8,11
2,48
0,86
0,91
1,38
3,32
1,14
0,19
0,84
1,70
1,04

Nowotwr zoliwy narzd

Przeyk
odek
Jelito grube i odbyt
Wtroba
Pcherzyk ciowy
Trzustka
Krta
Puca
Czerniak skry
Skra
Nerka
Pcherz moczowy
Mzg
Tarczyca
Szpiczak
Biaaczka limfatyczna
Biaaczka szpikowa

Chorzy na cukrzyc
pe mska/pe eska
3,41
1,27
1,08
1,06
0,32
1,02
3,05
1,96
1,18
0,85
1,23
3,45
0,82
0,28
0,57
1,17
0,94

Tab. 4. Wspczynnik zapadalnoci na 100 000 osb odpowiednich populacji na wybrane nowotwory zoliwe wrd chorych
na cukrzyc i w populacji oglnej bez cukrzycy w 2010 roku w Polsce wg bazy danych NFZ.
Nowotwr zoliwy
Przeyk
odek
Jelito grube
Odbyt
Wtroba
Pcherzyk ciowy
Trzustka
Krta
Puca
Czerniak skry
Skra
Piersi u kobiet
Szyjka macicy
Trzon macicy
Jajnik
Gruczo krokowy
Jdro
Nerka
Pcherz moczowy
Mzg
Tarczyca
Szpiczak
Biaaczka limfatyczna
Biaaczka szpikowa

30

C15
C16
od C18 do C21
C18-C21
C22
C23
C25
C32
C34
C43
C44
C50
C53
C54
C56
C61
C62
C64
C67
C71
C73
C90
C91
C92

Pe mska (%)
Populacja
Populacja
oglna
z cukrzyc
4,57
14,31
15,11
47,22
17,50
17,50
41,55
140,72
2,64
22,02
0,49
6,49
6,97
42,54
11,08
14,32
68,32
155,83
5,38
7,82
13,21
92,97

39,41
5,83
13,25
27,36
6,75
1,79
2,71
4,30
2,93

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2

www.medycyna-metaboliczna.pl

205,30
7,69
64,15
116,3
25,10
4,51
10,21
24,61
7,29

Pe eska (%)
Populacja
Populacja
oglna
z cukrzyc
1,16
3,85
7,05
29,92
10,02
17,50
31,11
104,22
1,78
16,73
3,03
16,23
5,90
33,25
1,27
3,85
25,54
63,79
5,87
8,41
13,50
87,53
77,04
139,90
14,50
32,54
17,96
90,73
16,58
24,13

8,96
7,69
5,54
8,83
3,01
2,22
2,60

41,97
27,28
24,75
12,27
12,29
16,94
6,29

Ocena czstoci zachorowania na nowotwory zoliwe mierzonej wysokoci wartoci wspczynnika zapadalnoci na 100 000 osb populacji w odniesieniu do
poszczeglnych lokalizacji nowotworw daje wan informacj. Wg naszych wylicze (wg bazy danych NFZ)
warto wspczynnika zapadalnoci na 100 000 osb bez
cukrzycy wynosia w 2010 roku u mczyzn 310 a u kobiet 288, natomiast warto tego wskanika na 100 000
osb z cukrzyc wynosia w 2010 roku u mczyzn 1 230
a u kobiet 988
Osoby z nowotworami zoliwymi pci mskiej z cukrzyc ze wskanikiem powyej 10/100 000 stanowiy
79,3% wszystkich zachorowa, a osoby bez cukrzycy stanowili odpowiednio 73,9% wszystkich zachorowa.
W grupie osb z cukrzyc takie szczeglne wskaniki obserwowano w 14 grupach nowotworw a w grupie
osb bez cukrzycy w 8 grupach nowotworw.
W subpopulacji osb pci eskiej ze wskanikiem
powyej 10/100 000 osoby z cukrzyc stanowiy 78,4%
a osoby bez cukrzycy 68,1% wszystkich zachorowa
w odpowiedniej grupie badanych. W populacji osb
z cukrzyc takie wskaniki obserwowano w 17 grupach
nowotworw zoliwych a w grupie osb bez cukrzycy
w 7 grupach nowotworw zoliwych.

W tabeli 5 zestawiono zachorowalno na wybrane,

najczciej wystpujce nowotwory zoliwe u osb pci
mskiej bez cukrzycy i z cukrzyc.
Najczstsze zachorowania na nowotwory zoliwe
u osb bez cukrzycy wg kolejnoci ich wystpowania
stwierdzono w nastpujcych nowotworach: 1/puco;
2/jelito grube i odbyt; 3/gruczo krokowy; 4/pcherz moczowy; 5/odek.
Natomiast u osb chorych na cukrzyc odpowiednio:
1/gruczo krokowy; 2/puco; 3/jelito grube i odbyt; 4/pcherz moczowy; 5/skra.
W tabeli 6 zestawiono zapadalno na wybrane, najczciej wystpujce, nowotwory zoliwe u osb pci
eskiej bez cukrzycy i z cukrzyc.
Najczstsze zachorowania na nowotwory zoliwe
u osb bez cukrzycy wg kolejnoci ich wystpowania
stwierdzono w nastpujcych nowotworach: 1/piersi;
2/jelito grube i odbyt; 3/puco; 4/trzon macicy; 5/jajnik.
Natomiast u osb chorych na cukrzyc odpowiednio:
1/piersi; 2/jelito grube i odbyt; 3/trzon macicy; 4/skra;
5/puco.
W tabeli 7 przedstawiono wskaniki zapadalnoci
na najczciej wystpujce nowotwory zoliwe u pci
mskiej na 100 000 chorych na cukrzyc i odpowiednio

Tab. 5. Porwnanie zapadalnoci na wybrane (najczciej wystpujce) nowotwory zoliwe w grupach pci mskiej chorych
na cukrzyc i bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku wg bazy danych NFZ.
Chorzy bez cukrzycy
1.
Puco
2.
Jelito grube i odbyt
3.
Gruczo krokowy
4.
Pcherz moczowy
5.
odek
6.
Nerka
7.
Skra
8.
Krta
9.
Trzustka
10. Mzg

22,03%
13,40%
12,71%
8,82%
4,87%
4,27%
4,26%
3,57%
2,25%
2,18%

Chorzy na cukrzyc
1.
Gruczo krokowy
2.
Puco
3.
Jelito grube i odbyt
4.
Pcherz moczowy
5.
Skra
6.
Nerka
7.
odek
8.
Trzustka
9.
Mzg
10. Wtroba

16,70%
12,67%
11,44%
9,45%
7,56%
5,22%
3,87%
3,46%
2,05%
1,79%

Tab. 6. Porwnanie zapadalnoci na wybrane (najczciej wystpujce) nowotwory zoliwe w grupach pci eskiej chorych
na cukrzyc i bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku wg bazy danych NFZ.
Chorzy bez cukrzycy
1.
Piersi
2.
Jelito grube i odbyt
3.
Puco
4.
Trzon macicy
5.
Jajnik
6.
Szyjka macicy
7.
Skra
8.
Nerka
9.
Tarczyca
10. Pcherz moczowy

26,68%
10,77%
8,84%
6,22%
5,74%
5,02%
4,67%
3,10%
3,05%
2,66%

Chorzy na cukrzyc
1.
Piersi
2.
Jelito grube i odbyt
3.
Trzon macicy
4.
Skra
5.
Puco
6.
Nerka
7.
Trzustka
8.
Szyjka macicy
9.
odek
10. Mzg

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2

www.medycyna-metaboliczna.pl

14,16%
10,55%
9,18%
8,85%
6,45%
4,25%
3,36%
3,29%
3,02%
2,50%

31

na 100 000 osb z populacji oglnej bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku wg bazy danych NFZ.
Wg Zatoskiego i wsp. nowotwory zoliwe wystpujce w liczbie powyej 25 na 100 000 mieszkacw okrelone s jako czste, natomiast pomidzy 10 a 25 okrelone s jako do czste. (10)
U osb pci mskiej bez cukrzycy do czsto wystpujcych nowotworw zoliwych nale nowotwory: puca,
jelita grubego i odbytu, gruczou krokowego, pcherza
moczowego.
Natomiast do do czsto wystpujcych nowotworw
naley zaliczy nowotwory zoliwe: odka, nerki, skry i krtani
U osb pci mskiej z cukrzyc do czsto wystpujcych nowotworw zoliwych nale nowotwory: gruczou krokowego, puca, jelita grubego i odbytu, pcherza
moczowego, skry, nerki, odka, trzustki i mzgu. Natomiast do do czsto wystpujcych nowotworw zoliwych naley zaliczy nowotwory: biaaczka limfatyczna,

przeyku, wtroby, pcherzyka ciowego, krtani, czerniaka skry i szpiczaka mnogiego.

W tabeli 8 zestawiono wskaniki zapadalnoci na
najczciej wystpujce nowotwory zoliwe u pci eskiej na 100 000 chorych na cukrzyc i odpowiednio na
100 000 osb z populacji oglnej bez cukrzycy w Polsce
w 2010 roku wg bazy danych NFZ.
U osb pci eskiej bez cukrzycy do czsto wystpujcych nowotworw zoliwych nale nowotwory: piersi,
jelita grubego i odbytu, puca. Natomiast do do czsto
wystpujcych nowotworw naley zaliczy nowotwory
zoliwe: trzonu macicy, jajnika, szyjki macicy.
U osb pci eskiej z cukrzyc do czsto wystpujcych nowotworw zoliwych nale nowotwory: jelita grubego i odbytu, trzonu macicy, skry, puca, nerki,
trzonu i szyjki macicy, odka i pcherza moczowego.
Natomiast do czsto u osb z cukrzyc wystpuj u pci
eskiej nastpujce nowotwory: mzgu, wtroby, pcherzyka ciowego, tarczycy i szpiczak mnogi.

Tab. 7. Porwnanie wskanika zapadalnoci na wybrane (najczciej wystpujce) nowotwory zoliwe w grupach pci
mskiej na 100 000 chorych na cukrzyc i na 100 000 osb z populacji oglnej bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku - wg bazy
danych NFZ.
Chorzy bez cukrzycy
1.
Puco

68,32

Chorzy na cukrzyc
1.
Gruczo krokowy

2.

Jelito grube i odbytnica

205,30

41,58

2.

Puco

155,83

3.
4.

Gruczo krokowy

39,58

3.

Jelito grube i odbyt

140,72

Pcherz moczowy

27,36

4.

Pcherz moczowy

116,30

5.

odek

15,11

5.

Skra

92,97

6.

Nerka

13,25

6.

Nerka

64,15

7.

Skra

13,21

7.

odek

47,22

8.

Krta

11,08

8.

Trzustka

42,54

9.

Trzustka

6,97

9.

Mzg

25,10

10.

Mzg

6,75

10.

Biaaczka limfatyczna

24,61

Tab. 8. Porwnanie wskanika zapadalnoci na wybrane (najczciej wystpujce) nowotwory zoliwe w grupach pci
eskiej na 100 000 chorych na cukrzyc i na 100 000 osb z populacji oglnej bez cukrzycy w Polsce w 2010 roku wg bazy
danych NFZ.
Chorzy bez cukrzycy
1.
Piersi
2.

Jelito grube i odbyt

77,04

Chorzy na cukrzyc
1.
Piersi

139,90

31,11

2.

Jelito grube i odbyt

104,22

3.

Puco

25,54

3.

Trzon macicy

90,73

4.

Trzon macicy

17,96

4.

Skra

87,53

5.

Jajnik

16,58

5.

Puco

63,79

6.

Szyjka macicy

14,50

6.

Nerka

41,97

7.

Tarczyca

8,83

7.

Trzustka

33,25

8.

Pcherz moczowy

7,69

8.

Szyjka macicy

32,54

9.

Trzustka

5,90

9.

odek

29,92

10.

odek

7,05

10.

Pcherz moczowy

27,28

32

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2

www.medycyna-metaboliczna.pl

DYSKUSJA WYNIKW
Wiele bada epidemiologicznych wskazuje, e cukrzyca typu 2 zwiksza ryzyko wystpowania niektrych
nowotworw zoliwych jak: rak wtroby, trzustki, trzonu
macicy, jelita grubego i odbytu, piersi i pcherza moczowego, ale rwnie zmniejsza ryzyko wystpienia raka
gruczou krokowego (11).
Przeprowadzone badania i metaanalizy szczegowo
dokumentuj, e cukrzycy typu 2 towarzyszy wzrost ryzyka raka piersi u kobiet (12), jelita grubego (13), trzonu
macicy (14), trzustki (15), wtroby (16), choniaka (17)
i pcherza moczowego (18).
W przedstawionych badaniach, ktre s prb oceny wystpowania raka u chorych na cukrzyc w Polsce
zachorowalno u pci mskiej na raka wtroby osb
z cukrzyc bya 2-krotnie wysza, na raka pcherzyka
ciowego 3,3 razy wysza, na raka trzustki - 1,5 razy
wysza, na raka skry - 1,7 razy wysza, raka gruczou
krokowego - 1,3 razy wysza, biaaczki limfatycznej 1,5
razy wysza w porwnaniu do zachorowalnoci osb bez
cukrzycy.
Zapadalno w populacji pci eskiej z cukrzyc bya
na: raka wtroby 2,7 razy wysza, raka skry 1,9 razy
wysza, raka trzustki 1,6 razy wysza, raka trzonu macicy 1,5 razy wysza, biaaczki limfatycznej 2,2 razy
wysza, szpiczaka mnogiego 1,4 razy wysza, raka nerki 1,4 razy wysza w porwnaniu do zachorowalnoci
na te nowotwory w grupie osb bez cukrzycy.
Jednake u pci mskiej w grupie chorych na cukrzyc
zaobserwowano zapadalno nisz na niektre nowotwory zoliwe w porwnaniu do zapadalnoci na te nowotwory u osb bez cukrzycy. I tak zapadalno na raka
krtani bya 3-krotnie nisza, raka puc odpowiednio 1,7
razy nisza, czerniaka skry 2,7 razy nisza, raka jdra
niemal trzykrotnie nisza, raka tarczycy 1,6 razy nisza.
W grupie chorych na cukrzyc u pci eskiej zapadalno na raka puc bya 1,4 razy nisza, na czerniaka skry
2,4 razy nisza, na raka piersi 1,8 razy nisza, raka
szyjki macicy 1,5 razy nisza, raka jajnika 2,3 razy
nisza, raka tarczycy 2,5 razy nisza, biaaczki szpikowej 1,4 razy nisza w porwnaniu do zapadalnoci na te
nowotwory u osb bez cukrzycy.
W badaniach naukowych stwierdzono, e u chorych
na cukrzyc nie obserwowano mniejszej zapadalnoci na
raka gruczou krokowego u chorych na cukrzyc w porwnaniu do zapadalnoci w populacji bez cukrzycy.
Kasper i wsp. przeprowadzili metaanaliz e cukrzyca powoduje zmniejszenie wystpowania raka gruczou
krokowego. (19)
Podobne wyniki uzyskali Zhang i wsp. (20) i Bonovas
i wsp. (21). Natomiast Long XJ i wsp. (22) w swojej metaanalizie stwierdzili, e u chorych na cukrzyc wystpuje wysze ryzyko wystpienia raka gruczou krokowego.

Podobne wyniki uzyskali Stattin i wsp. (23). Barrett-Connor i wsp. zaobserwowali, e u mczyzn z cukrzyc
w starszym wieku obserwuje si obnienie stenia testosteronu endogennego (24). czyli ten fakt z podwyszeniem ryzyka raka gruczou krokowego.
U chorych na cukrzyc typu 2 wrd czynnikw, ktre
mog zwikszy odczyny mitogenetyczne bdce wstpem do onkogenezy naley take wymieni: insulinooporno i hiperinsulinemi oraz hiperglikemi i markery
zapalenia.
Wsplne czynniki ryzyka dla cukrzycy typu 2 i dla
rozwoju nowotworu to: starzenie si, pe mska, otyo,
brak aktywnoci fizycznej, niewaciwe ywienie, nadmiar spoywania alkoholu i palenia papierosw. (25)
W naszych badaniach wystpoway nastpujce ograniczenia, ktre utrudniay niektre oceny np. nie udao si
ustali obiektywnie typu cukrzycy, czasu jej trwania, sposobu leczenia, wyrwnania metabolicznego, obecnoci
nadwagi i otyoci.
Rozpoznanie cukrzycy ustalano na podstawie sprawozdanych wiadcze i zrealizowanych recept na leki przeciwcukrzycowe i paski do glukometrw.
Rozpoznanie nowotworu przyjmowano na podstawie sprawozdanych wiadcze do Narodowego Funduszu
Zdrowia. Nie objto wic analiz osb z nowotworami, ktrzy nie byli wykazani w takich sprawozdaniach. Nie objto
take analiz chorych na cukrzyc, ktrzy nie byli wykazani, jako leczeni lub nie zrealizowali recept na leki przeciwcukrzycowe i paski do glukometrw. Nie byli analizowani rwnie nowi chorzy na cukrzyc, ktrzy zachorowali
w okresie od 1 maja 2009 roku do 31 stycznia 2010 roku.

WNIOSKI
1 Wrd analizowanych w 2010 roku chorych na cukrzyc wystpuje wysza zapadalno u obu pci na raka
wtroby, trzustki, skry i na biaaczk limfatyczn, tylko u pci mskiej na raka gruczou krokowego, tylko
u pci eskiej na raka trzonu macicy, nerki i szpiczaka
mnogiego w porwnaniu do zapadalnoci u osb bez
cukrzycy.
2 Wrd analizowanych w 2010 roku chorych na cukrzyc wystpuje nisza zapadalno u obu pci na raka
puc, tarczycy, czerniaka skry, tylko u pci mskiej na raka jdra i krtani, tylko u pci eskiej - na raka
szyjki macicy, piersi i biaaczk szpikow w porwnaniu do zachorowalnoci osb bez cukrzycy.

PIMIENNICTWO
1 Gilbert A, Weil L. Le cancer chez les diabetiqnes.
Compt Reud Soc Biol 1898,5,1121-24
2 Karnafel W. Otyo, cukrzyca a nowotwory. Warszawa 2010 Casus BTL.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2

www.medycyna-metaboliczna.pl

33

3 Shikata K1, Ninomiya T, Kiyohara Y. Diabetes mellitus and cancer risk: review of the epidemiological
evidence. Cancer Sci. 2013 Jan;104(1):9-14.
4 Ustawa z dnia 27.08.2004 roku o wiadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze rodkw publicznych. (Dz.U. 2008 nr 164 poz. 1027. z pn. zm.)
5 Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 stycznia
2010 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie wiadcze gwarantowanych z zakresu programw zdrowotnych (Dz.U. 2010 nr 05 poz. 29. z pn. zm.)
6 Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 02 marca
2010 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie wiadcze gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego
(Dz.U. 2010 nr 30 poz. 157. z pn. zm.)
7 Zarzdzenie Nr 101/2007/DGL Prezesa Narodowego
Funduszu Zdrowia z dnia 5 listopada 2007 r. zmieniajce zarzdzenie w sprawie przyjcia Szczegowych
materiaw informacyjnych o przedmiocie postpowania w sprawie zawarcia umw o udzielanie wiadcze opieki zdrowotnej oraz o realizacji i finansowaniu umw o udzielanie wiadcze opieki zdrowotnej
w rodzaju: leczenie szpitalne
8 Zarzdzenie Nr 36/2008/DGL Prezesa Narodowego
Funduszu Zdrowia z dnia 19 czerwca 2008 r. w sprawie okrelenia warunkw zawierania i realizacji umw
w rodzaju leczenie szpitalne w zakresie terapeutyczne
programy zdrowotne
9 http://www.msw.gov.pl/portal/pl/381/32/PESEL.html
10 Zatorski WA, Maczuk M. Co zagraa zdrowiu Polek
i Polakw? Czy zagroenie nowotworowe w Polsce
ronie? W: Wybrane problemy w onkologii. Pod re.
E.Towpika, warszawa 2015, DOMENA, 18-23.
11 Giovannucci E1, Harlan DM, Archer MC, i wsp. Diabetes and cancer: a consensus report Diabetes Care
2010 Jul;33(7):1674-85.
12 Larsson SC1, Mantzoros CS, Wolk A. Diabetes mellitus and risk of breast cancer: a meta-analysis Int J
Cancer. 2007 Aug 15;121(4):856-62.
13 Larsson SC1, Orsini N, Wolk A Diabetes mellitus and
risk of colorectal cancer: a meta-analysis J Natl Cancer Inst. 2005 Nov 16;97(22):1679-87.
14 Friberg E1, Orsini N, Mantzoros CS, Wolk A. Diabetes mellitus and risk of endometrial cancer: a meta-analysis. Diabetologia. 2007 Jul;50(7):1365-74.
15 Huxley R1, Ansary-Moghaddam A, Berrington de
Gonzlez A i wsp:. Type-II diabetes and pancreatic
cancer: a meta-analysis of 36 studies Br J Cancer
2005 Jun 6;92(11):2076-83.

34

16 El-Serag HB1, Hampel H, Javadi F. The association

between diabetes and hepatocellular carcinoma: a systematic review of epidemiologic evidence. Clin Gastroenterol Hepatol. 2006 Mar;4(3):369-80.
17 Mitri J1, Castillo J, Pittas AG. Diabetes and risk of Non-Hodgkins lymphoma: a meta-analysis of observational studies. Diabetes Care. 2008 Dec;31(12):2391-7.
doi: 10.2337/dc08-1034.
18 Larsson SC1, Orsini N, Brismar K, Wolk A Diabetes
mellitus and risk of bladder cancer: a meta-analysis
Diabetologia. 2006 Dec;49(12):2819-23.
19 Kasper JS1, Giovannucci E. A meta-analysis of diabetes mellitus and the risk of prostate cancer Cancer
Epidemiol Biomarkers Prev. 2006 Nov;15(11):205662
20 Zhang F1, Yang Y, Skrip L, i wsp. Diabetes mellitus
and risk of prostate cancer: an updated meta-analysis
based on 12 case-control and 25 cohort studies Acta
Diabetol 2012 Dec;49 Suppl 1:S235-46
21 Bonovas S1, Filioussi K, Tsantes A. Diabetes mellitus
and risk of prostate cancer: a meta-analysis Diabetologia. 2004 Jun;47(6):1071-8. Epub 2004 May 26.
22 Long XJ1, Lin S, Sun YN, Zheng ZF. Diabetes mellitus
and prostate cancer risk in Asian countries: a meta-analysis. Asian Pac J Cancer Prev. 2012;13(8):4097-100.
23 Stattin P1, Rinaldi S, Biessy C, i wsp High levels of
circulating insulin-like growth factor-I increase prostate cancer risk: a prospective study in a population-based nonscreened cohort J Clin Oncol 2004 Aug
1;22(15):3104-12.
24 Barrett-Connor E1, Khaw KT, Yen SS. Endogenous
sex hormone levels in older adult men with diabetes
mellitus. Am J Epidemiol. 1990 Nov;132(5):895-901.
25 Kasuga M, Veki K, Tajima N i wsp. Raport of the IDS/
JCA Joint Committee on Diabetes and Cancer Diabetol Int 2013,4,81-96
Adres do korespondencji:
Prof dr hab n med Waldemar Karnafel
Katedra i Klinika Gastroenterologii i Chorb Przemiany Materii WUM
02-097 Warszawa, ul. Banacha 1A
e-mail: klingast@amwawedupl
tel. (22) 599 28 38

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 2

www.medycyna-metaboliczna.pl