Spis treci

1. Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2. Diagnoza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
3. Cel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
4. Strategia i plan dziaa dla Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Redefinicja roli pastwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Poszerzenie wolnoci gospodarczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Rozwj aktywnoci gospodarczej i spoecznej rodowisk lokalnych
i regionalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Dziaania na rzecz wzrostu innowacyjnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Strategia przyjcia wsplnej waluty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Zwikszenie efektywnoci w tradycyjnych branach . . . . . . . . . . . . . . . 22
Wsparcie przedsibiorczoci i rozwoju zaawansowanych technologii . . . 24
Ochrona konkurencji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Reforma systemu stanowienia i egzekucji prawa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Bezpieczne otoczenie makroekonomiczne wraz ze wzrostem
oszczdnoci krajowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Reformy rynku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Lepsze wykorzystanie obecnych zasobw pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
5. Podsumowanie i zakoczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Raport powsta na podstawie raportw i publikacji: Polska 2025. Nowy motor wzrostu w Europie
McKinsey & Company, W poszukiwaniu antykruchoci zastosowania syntetycznego wskanika
ALK Akademii Leona Komiskiego oraz raportu 25+ Od podwykonawcy do kreatora, czyli jak zapewni Polsce kolejne 25 lat sukcesu Towarzystwa Ekonomistw Polskich. Czerpie rwnie z raportu
Konkurencyjna Polska, jak awansowa w wiatowej lidze gospodarczej pod redakcj prof. Hausnera
i konferencji Polityka przemysowa Unii Europejskiej gospodarczy Trjkt Weimarski. Jest te podsumowaniem serii publikacji i debat prowadzonych w ramach Forum Debaty Publicznej w Paacu Prezydenckim oraz innych spotka organizowanych we wsppracy z Kancelari Prezydenta RP.
Raport zosta opracowany przez zesp: Daniel Boniecki (McKinsey & Company), prof. Andrzej
Komiski (Akademia Leona Komiskiego), Ryszard Petru (Przewodniczcy Towarzystwa Ekonomistw Polskich). Cao powstaa pod redakcj Ryszarda Petru.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

|3

Nowoczesna Polska to innowacyjna gospodarka. Przy rosncej globalnej konkurencji adna gospodarka nie moe sta w miejscu. Polska musi nadal si modernizowa, aby sta si
bardziej konkurencyjn i bardziej innowacyjn i aby zwikszy bezpieczestwo ekonomiczne. Dziaania te musz by podejmowane w ramach wsppracy w Unii Europejskiej.
Zwieczeniem tego procesu powinno by przyjcie wsplnej waluty. Zwikszy to nasz
konkurencyjno, a take integracj ze wiatem Zachodu. Drugim wanym elementem
wzmocnienia konkurencyjnoci, rwnie wizw polityczno-gospodarczych bdzie spodziewane w niedalekiej przyszoci przyjcie umowy o wolnym handlu midzy UE a USA.
Wymusi to wiksz konkurencj gospodarek, a co najwaniejsze obniy koszty ycia dla
milionw obywateli UE i USA. Zmniejszy to rwnie koszty prowadzenia biznesu w tych
dwch wielkich obszarach gospodarczych.
By sprosta tym wyzwaniom niezbdne s dalsze przemiany, dziki ktrym Polska stanie si znacznie zamoniejsza, bardziej innowacyjna i bezpieczniejsza. Std te niniejsze
opracowanie. Jego celem jest odpowied na fundamentalne dla polskich wyzwa pytanie:
jak w perspektywie najbliszych lat zapewni Polsce wzrost, ktry zbliy nas do poziomu
ycia w Europie Zachodniej. Jest to propozycja drogi aspiracji, dziki ktrej bdzie moliwe zniwelowanie przepaci w dochodach midzy Polsk a zamonymi krajami Europy Zachodniej. W wariacie alternatywnym (inercyjnym), Polska bdzie rwnie rosa, tyle e
wolniej i z brakiem perspektyw na osignicie poziomu ycia najbogatszych krajw Europy. Dlatego tak wane jest ju dzisiaj postawienie przed sob wyzwa na najblisze dekady i dopasowanie do nich strategii dziaa.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

|5

1. Wstp
Ostatnie 25 lat pokazao, e realizacja wielkich celw jest moliwa. To, czy uda nam si
stworzy podwaliny pod szybki wzrost gospodarczy na kolejne dekady, zaley przede
wszystkich od nas. Polacy oczekuj Polski nowoczesnej, sprawiedliwej, dajcej nadzieje
i szanse. Polski innowacyjnej i bogatej. Modzi oczekuj perspektywy na lepsze jutro,
przedsibiorcy przejrzystych i przyjaznych warunkw gry, polskie rodziny dobrej jakoci
usug publicznych, szansy na osobisty rozwj, osoby starsze dobrego systemu opieki i codziennego bezpieczestwa. Musimy dalej szybko i stabilnie si rozwija, by taki scenariusz
si zrealizowa. Przyszo Polski jest w naszych rkach.
Dzisiaj, eby przestawi Polsk na tory nowoczesnej, opartej na wiedzy, innowacyjnej gospodarki rynkowej nie s potrzebne gbokie reformy ekonomiczne z pocztku lat 90-ych.
Tym razem potrzebujemy precyzyjnych i finezyjnych zmian instytucjonalnych oraz przypieszenia przemian kulturowych. Nadrzdnym celem jest szybsze tempo zrwnowaonego rozwoju spoeczno-gospodarczego. Wane jest, aby ten postp by udziaem jak najszerszych grup spoecznych.
Dobre zmiany nie musz by bolesne dla spoeczestwa. Bd si jednak wiza ze zmian miejsca pracy, sposobu uzyskiwania dochodw, by moe take miejsca zamieszkania
niektrych grup. Wane jest, by takie zmiany przedstawia jako szans na awans dochodowy i spoeczny, a nie wykluczenie. Konieczna jest zatem publiczna debata, oparta o fundamentalne pojcie dobra wsplnego. Umoliwi ona przedstawianie projektw zmian z wyprzedzeniem i dobre przygotowanie reform, by unikn zaskocze opinii publicznej
i chaosu, ktry obnia zaufanie do rzdzcych.

6 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

2. Diagnoza
Ostatnie 23 lata historii gospodarczej Polski to okres nieprzerwanego wzrostu gospodarczego. Od pocztku transformacji podwoilimy dochd na gow mieszkaca, poprawia si
jako ycia Polakw. Polska z bankruta gospodarczego staa si krajem, ktry najlepiej wykorzysta ostatnie 25 lat spord wszystkich krajw regionu. Wzrs nie tylko dochd na
mieszkaca. Polska dokonaa skoku cywilizacyjnego zarwno poprzez otwarcie na wiat,
wyduenie dugoci ycia, jak i wzrostu wartoci oraz jakoci zasobw materialnych. Ten
nasz sukces zawdziczamy gbokim i konsekwentnie realizowanym reformom gospodarczym, szczeglnie z pocztku transformacji. Uwolniona zostaa energia prywatnej wolnej
konkurencji. Skuteczna absorpcja wiatowych dowiadcze wraz z napywem zagranicznego kapitau bya czynnikiem istotnie zwikszajcym produktywno gospodarki. Przekazanie znacznej czci decyzji na poziom lokalny zwikszyo udzia tych spoecznoci w tworzeniu dobrobytu. Przyczynio si rwnie do stabilizacji politycznej, a co za tym idzie
moliwoci realizowania dugoterminowych strategii rozwoju. Perspektywa czonkostwa
w Unii Europejskiej zainspirowaa budow nowego adu instytucjonalno-prawnego. W efekcie w cigu wierwiecza udao si przeobrazi nieefektywn gospodark centralnie planowan w zintegrowan z Zachodem, konkurencyjn gospodark rynkow. Zmienia si zasadniczo struktura i wolumen produkcji oraz handlu zagranicznego, a polska gospodarka jest
dzi silnie wbudowana w europejskie sieci kooperacji. W eksporcie nie dominuj ju surowce i towary niskoprzetworzone. Ich miejsce zaja produkcja redniozaawansowana technologicznie o wikszej wartoci dodanej.
W ostatnich latach gwnym motorem wzrostu by popyt wewntrzny zarwno konsumentw, jak i firm. Polski model rozwoju bazowa i bazuje na maych oraz rednich firmach
prywatnych, zwykle rodzinnych, z do znacznym udziaem przetwrstwa przemysowego
w tworzeniu dochodu. Czynnikami wspierajcymi ten samoistny model wzrostu by napyw inwestycji zagranicznych, a w ostatnich latach transfer rodkw finansowych z UE.
W cigu ponad 10 lat od maja 2004 do listopada 2014 roku transfery netto z Unii Europejskiej (po odjciu skadki do budetu Unii oraz zwrotu niewykorzystanych rodkw) wyniosy 72 mld euro. Tylko w 2014 roku saldo rozlicze Polski z Uni byo dodatnie i wynioso
ok. 2,9% PKB. Polityka makroekonomiczna ostatnich 25 lat bya w miar konserwatywna,
w znacznej mierze dziki rozwizaniom instytucjonalnym, w tym przede wszystkim przyjtej w 1997 roku Konstytucji z zapisem o limicie dugu w relacji do dochodu narodowego.
Take z zapisami przewidujcymi niezaleno NBP, co pozwolio przeprowadzi sprawnie
proces dezinflacji, nastpnie utrzyma inflacj na niskim poziomie. Szybki wzrost gospodarczy pozwala na utrzymanie umiarkowanej nierwnowagi budetowej, a brak recesji nie
wymusza gbokich zmian w finansach publicznych.
W okresie transformacji znacznie poprawia si dugo ycia Polakw rednio o ponad
5 lat, a mczyzn o ok. 6 lat. Warto przy tym pamita, e przez ponad 20 lat od 1965 do
1989 roku rednia dugo ycia pozostawaa na tym samym poziomie. Wzrs poziom

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

|7

wyksztacenia, nastpia istotna poprawa jakoci infrastruktury. Wzrosa te wydajno,

a co si z tym wie zarobki i sia nabywcza. Pozytywne owoce transformacji nie rozoyy si rwno w spoeczestwie, std poczucie podziau na t cz, ktrej si udao i na
t, ktrej si nie udao. Wysoki poziom bezrobocia strukturalnego, nisko opacane zawody
czy te stare nieperspektywiczne przemysy to przykady nierozwizanych problemw.
Pomimo niewtpliwych sukcesw Polska odstaje nawet od krajw regionu w tworzeniu
wartoci dodanej. To nasi poudniowi ssiedzi specjalizuj si w produkcji wyej przetworzonych wyrobw eksportowych. Co wicej, znaczna cz polskiego spoeczestwa, zamieszkujca tereny wiejskie, jest nieaktywna zawodowo, a rolnictwo wci nie wykorzystuje szans drzemicym w wysokim poziomie przetworzenia produktw rolnych.
Polska gospodarka jest silnie uzaleniona od otoczenia zewntrznego: importu i eksportu
nonikw energii, popytu na polski eksport oraz dopywu kapitau z zewntrz. To otoczenie staje si coraz bardziej burzliwe i nieprzewidywalne, w wielu wymiarach coraz mniej
sprzyjajce. Dodatkowe czynniki wspierajce takie jak inwestycje zagraniczne malej. Po
2020 roku skurcz si rwnie napywajce do Polski fundusze unijne. Z pozycji beneficjanta, absorbujcego rocznie blisko 3% PKB funduszy unijnych, staniemy si w dalszej perspektywie patnikiem netto. Bdzie to miao istotny wpyw na dynamik naszej gospodarki, o ile
nie znajdziemy nowych motorw wzrostu. Tempo wzrostu produktywnoci spada i mona
przewidywa, e bdzie nadal spada. Kocz si bowiem proste rezerwy wzrostu. Niekorzystnie wpywa te bdzie na perspektywy rozwoju demografia. Std wyzwanie, ktre
dotyczy najbliszych 10, ale rwnie i kolejnych 25 lat jak zapewni polskiej gospodarce
wysokie tempa wzrostu, by moga dogania najbogatsze kraje naszego kontynentu.
Kluczem do szybkiego wzrostu gospodarczego jest podnoszenie produktywnoci. Od
wstpienia do Unii Europejskiej w 2004 roku Polska zniwelowaa 27% rnicy w produktywnoci w stosunku do pastw UE-15. Mimo to w 2012 roku produktywno w Polsce
w kilku kluczowych branach pozostawaa niska i odpowiadaa jedynie dwm trzecim
redniej dla krajw UE-15. Trzeba zniwelowa t asymetri zaawansowania gospodarczego sabszych sektorw. Gwnym powodem rnicy w produktywnoci jest to, e polscy
przedsibiorcy wytwarzaj wyroby nisko zaawansowane technologicznie, szczeglnie
w rolnictwie i przetwrstwie, podwykonawstwie, montau na zlecenie. W kluczowych sektorach kapitaochonnych, takich jak grnictwo czy wytwarzanie energii elektrycznej,
transformacja nie zostaa dokoczona. Bez dokoczenia rzeczywistej prywatyzacji nie da
si usun przerostw zatrudnienia i wprowadzi profesjonalnego zarzdzania. Cztery
sektory (grnictwo, rolnictwo, wytwarzanie energii, produkcja przemysowa) odpowiadaj za 60% luki produktywnoci polskiej gospodarki w porwnaniu z UE-15. W porwnaniu
z rozwinitymi krajami europejskimi polska gospodarka jest niedokapitalizowana. To
oznacza konieczno wikszych inwestycji kapitaowych w przemyle, m.in. w nowoczesne maszyny i urzdzenia oraz infrastruktur.
Wzrost gospodarczy powinien suy szeroko rozumianemu dobrobytowi caego spoeczestwa. Dlatego coraz czciej stosowane s wskaniki rozwoju, w ktrych wzrost dochodu narodowego jest tylko jednym z elementw. Pomocnym w tej diagnozie moe by syntetyczny

8 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

wskanik, ktry zdefiniowaby poziom zrwnowaonego rozwoju spoeczno-gospodarczego,

taki jak wskanik ALK opracowany przez zesp badaczy z Akademii Leona Komiskiego.
Wskanik ten oprcz czynnikw ekonomicznych uwzgldnia take spoeczne oczekiwania
wobec przyszoci oraz biece warunki ycia spoeczestwa. Analiza tego wskanika w okresie 19992013 wskazuje, e w ostatnich latach przy nieprzerwanym wzrocie PKB spada wskanik zrwnowaonego rozwoju. W okresie ostatnich kilku lat stosunkowo niewielkim spadkom
wskanika zrwnowaonego rozwoju towarzysz gwatowne zmiany przewidywa przyszoci, ktre wyraaj si we wzrocie pesymizmu. Maj one charakter wyprzedzajcy w stosunku do pozostaych elementw syntetycznego wskanika rozwoju. Poczucie zagroenia i niepewnoci moe mie negatywny wpyw na zachowania konsumentw, inwestorw, rodzin
i obywateli dokonujcych wyborw politycznych. Std tak wane jest nakrelenie wiarygodnej
strategii dziaania na przyszo.
Pesymistyczna ocena gospodarczej sytuacji Polski oraz perspektyw wynika z niskiego poziomu zaufania spoeczestwa do instytucji pastwa oraz niskiej sprawnoci tych instytucji.
Pew Research Center przeprowadza cykliczne badania nastrojw spoecznych w wielu krajach. Nastroje te, co jest zrozumiae, w wikszoci krajw europejskich pogorszyy si na
skutek kryzysu finansowego i recesji. Take w Polsce, ktra recesji unikna, midzy 2007
a 2013 rokiem liczba pesymistw wzrosa o 9 punktw procentowych. Ale w 2007 roku, ktry by szczytowym momentem boomu gospodarczego, szybko rosy dochody Polakw,
a bezrobocie byo na rekordowo niskim poziomie jedynie 36%. Polakw pozytywnie oceniao sytuacj gospodarcz w kraju. W przeddzie wiatowego kryzysu gospodarczego
w krajach Europy Zachodniej optymistycznie oceniao sytuacj gospodarcz od 60 do
80% obywateli. Podobne tendencje pokazuj cykliczne badania Diagnoza Spoeczna. Polacy
s znacznie bardziej zadowoleni z ycia osobistego, z jego materialnego poziomu, a take ze
stanu spraw w swoich miejscowociach ni z sytuacji w kraju. Te postawy s jedn z najwikszych przeszkd przy wprowadzaniu dobrych zmian.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

|9

3. Cel
Przed Polsk stoi wybr strategii nie tylko na najblisz dekad, ale na kolejne 25 lat. Najprostszym, a zarazem najatwiejszym jest scenariusz inercyjny, czyli kontynuacji. W takim wariancie Polska pozostanie gospodark o regionalnym znaczeniu i rednim poziomie dochodw,
pozostajcym na peryferiach Europy. Kraj si rozwija, ale podzia na Polsk A i B oraz nierwnoci spoeczne si pogbiaj, wikszo problemw strukturalnych w tym wysokiego
bezrobocia pozostaje.
Atrakcyjniejsz alternatyw jest scenariusz aspiracyjny, w ktrym konsekwentnie nadrabiamy dystans dzielcy nas od najbogatszych krajw Europy, zwikszajc sw wydajno,
a tym samym konkurencyjno. Nie jest to scenariusz prosty, wymaga wysiku strategicznego i umiejtnoci zastosowania nowoczesnych rozwiza systemowych, zwikszajcych
konkurencj i sprzyjajcych eksperymentowaniu. Jak ju wspomniano, celem powinien by
wzrost dochodw per capita, przy czym musi si on odbywa w ramach harmonii spoecznej, rozumianej jako neutralizowanie poczucia niepewnoci oraz zagroenia, ktre osabiaj aktywno ekonomiczn i obywatelsk.
Polska ma olbrzymi potencja rozwojowy, ktry mona wykorzysta, pokonujc bariery
wzrostu lub te zmniejszajc ryzyko i koszty prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. W procesie dalszych przemian gospodarczych kluczowe bdzie jednoczesne zdiagnozowanie saboci
polskiej gospodarki. Na poziomie makroekonomicznym jest to zbyt niski poziom oszczdnoci, ktrych niedostatek powoduje, e znaczna cz niezbdnych inwestycji musi by finansowana importem kapitau. Gwnym sprawc zbyt niskiego poziomu oszczdnoci krajowych
jest nierwnowaga fiskalna. Czynnikiem zniechcajcym do inwestowania jest te niepewno
otoczenia prawnego czste i nieprzemylane zmiany regulacji, podatkw, prawa pracy itd.
Na poziomie mikroekonomicznym zasadniczym wyzwaniem jest wci niska produktywno, niewystarczajcy poziom innowacyjnoci i przedsibiorczoci. Pomimo znaczcego rozwoju przedsibiorczoci Polska znacznie odstaje od pastw najwyej rozwinitych
w tym zakresie, a odrobienie zalegoci wymaga od nas tempa rozwoju szybszego ni
w krajach starej Unii.
Celem dziaa powinno by spoeczestwo nowoczesne i otwarte, opierajce swj byt ekonomiczny o innowacyjn rodzim przedsibiorczo, skutecznie lokujc swoje produkty na
globalnych rynkach. Proporcja inwestycji finansowanych importem kapitau i wewntrzn akumulacj powinna si stopniowo zmienia na korzy wewntrznego finansowania. Usugi powszechnie dostpne, wysokiej jakoci, takie jak edukacja czy suba zdrowia, powinny opiera
si o kombinacj prywatnego i publicznego finansowania oraz przedsibiorczo prywatn oraz
skuteczn regulacj pastwa. Administracja pastwowa powinna by zdolna do realizacji dugofalowych programw rozwojowych, suebna wobec przedsibiorczoci i spoeczestwa obywatelskiego, przyjazna obywatelom i podatnikom, skuteczna i sprawna, wolna od biurokratycznych patologii.

10 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

Osignicia tak sformuowanych ambitnych celw w perspektywie najbliszych dziesicioleci wymaga maksymalnego wykorzystania szans, ktrymi Polska dysponuje oraz skutecznej neutralizacji zagroe i saboci. Mwic o szansach mamy na myli przede wszystkim:
r

ugruntowanie porzdku demokratycznego i gospodarki rynkowej;

przynaleno do wiata zachodniego zarwno w wymiarze kulturowym, jak i instytucjonalnym (UE, NATO, organizacje midzynarodowe);

znaczny, cho nieefektywnie wykorzystany potencja innowacyjny naukowy, edukacyjny i kulturowy, kwalifikacje ludzkie;

duy i rosncy rynek wewntrzny, zwaszcza konsumpcyjny, ale take inwestycyjny;

dobrze ugruntowan pozycj w midzynarodowych acuchach kooperacyjnych, elastyczny potencja przemysowy;

poda dobrze wykwalifikowanej siy roboczej;

korzystn lokalizacj geograficzn: midzy wschodem a zachodem, pnoc a poudniem Europy;

zaradno, przedsibiorczo i motywacj modego pokolenia.

Mwic o zagroeniach i sabociach chodzi nam przede wszystkim o:

r

zbyt niski poziom oszczdnoci krajowych i w konsekwencji nadmierne uzalenienie

od importu kapitau;

malejce tempo wzrostu produktywnoci;

brak jasnej perspektywy i strategii wejcia do strefy euro;

przewag konkurencyjn, budowan dotychczas gwnie na niskich kosztach pracy;

brak konsekwentnie realizowanych dugofalowych polityk pastwa w kluczowych obszarach, takich jak: nauka i edukacja, ochrona zdrowia, energia, gospodarka wodna itp.;

bariery wzrostu produktywnoci kapitaochonnych sektorw przemysu (np. grnictwo, energetyka czy rolnictwo);

niesprawn, zbiurokratyzowan, anty-przedsibiorcz i nieprzyjazn obywatelom administracj;

niedostosowany do rzeczywistoci ekonomicznej system sdownictwa, podatkowy

i szeroko rozumianych regulacji dla przedsibiorstw;

niedorozwj infrastruktury;

stopniowe starzenie si spoeczestwa, nisza aktywno zawodowa i emigracja modych;

poczucie niepewnoci i zagroenia, podatno na populizm;

niski poziom zaufania, zdolnoci do wsppracy i mae zaawansowanie rozwoju spoeczestwa obywatelskiego, zwaszcza na poziomie makro.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

| 11

4. Strategia i plan dziaa dla Polski

By sta si jedn z najbardziej zaawansowanych gospodarek wiata, Polska bdzie musiaa rozwija si w duo szybszym tempie ni obecnie. Taki wzrost mona osign jedynie
dziki wprowadzeniu kompleksowego programu zmian, dotyczcego caej gospodarki,
spoeczestwa i pastwa. W ramach szeroko pojtej agendy niezbdnych zmian naley wymieni nastpujce zadania:
r

Redefinicja roli pastwa

Poszerzenie wolnoci gospodarczej

Rozwj aktywnoci gospodarczej i spoecznej rodowisk lokalnych i regionalnych

Dziaania na rzecz wzrostu innowacyjnoci

Strategia przyjcia wsplnej waluty

Zwikszenie efektywnoci w tradycyjnych branach

Wsparcie przedsibiorczoci i rozwoju zaawansowanych technologii

Ochrona konkurencji

Reforma systemu stanowienia i egzekucji prawa

Bezpieczne otoczenie makroekonomiczne wraz ze wzrostem oszczdnoci krajowych

Reformy rynku pracy

Lepsze wykorzystanie obecnych zasobw pracy

12 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

v Redefinicja roli pastwa

Przede wszystkim pastwo, a w szczeglnoci wadza centralna powinna skupi si na
funkcjach strategicznych, ograniczajc sw dziaalno biurokratyczn oraz funkcje wacicielskie i bezporednio zarzdcze. Zadaniem pastwa w zakresie gospodarki powinna by
przede wszystkim funkcja regulacyjna, czyli w praktyce tworzenie warunkw do rozwoju.
Wane jest wyrane rozdzielenie na poziomie organizacyjno-operacyjnym funkcji dugofalowych strategicznych od biecych dziaa. Mona te wybra wariant kontynuacji, ktry
sprawdzi si w ostatnich 25 latach. Tyle, e nie dawaby on szans na bardziej efektywne
i skuteczne pastwo.
Celowe wydaje si przygotowanie i przyjcie dugofalowych programw rozwojowych,
wspartych konkretnymi, dorocznie aktualizowanymi budetami w takich obszarach jak:
energia, gospodarka wodna, mieszkalnictwo, edukacja (podstawowa i wysza) czy ochrona zdrowia, eby skutecznie przeciwdziaa poczuciu niepewnoci, zagroenia i przekonaniu, e pastwo dryfuje. Powinno to ograniczy niepewno pracownikw inwestorw
i rodzin. Administracja powinna wypenia funkcje suebne i pomocnicze wobec przedsibiorcw. Wymaga to swoistej rewolucji. Powinna ona polega na powrocie do powanie
traktowanej idei suby cywilnej, czyli zaprzestaniu traktowania administracji jako upu
politycznego oraz na zasadniczej zmianie kryteriw oceny urzdw oraz urzdnikw
z formalistycznych na zadaniowe i wymierne takie jak: wzrost zatrudnienia i bazy podatkowej, poziom zdrowotnoci czy edukacji, liczba innowacyjnych przedsibiorstw itp.
Miejsce formalistycznej, opresyjnej administracji powinno zaj zarzdzanie publiczne.
Musi to wymaga zasadniczej zmiany w systemie ksztacenia urzdnikw, przede wszystkim jednak w ich kryteriach oceny i awansu, mentalnoci i nastawieniu.
Naprawa instytucji pastwa wymaga wspdziaania wszystkich si politycznych. Dotychczasowe dowiadczenie wskazuje na to, e kady rzd na pocztku swej kadencji zapowiada ustabilizowanie i profesjonalizacj kadry urzdnikw pastwowych poprzez
stworzenie apolitycznego korpusu. Wczeniej jednak usuwa niewygodnych urzdnikw
mianowanych przez rzd poprzedni i zastpuje ich swoimi, niezalenie od ich kwalifikacji. Przy niskim poziomie zaufania midzy partiami rzdzcymi a opozycyjnymi kada kolejna reforma pastwa bdzie uznana za sposb na utrzymanie wpyww w administracji
po ewentualnej porace wyborczej. Konieczne jest wic zagwarantowanie wpywu opozycji na zmiany w administracji, np. poprzez powoanie organu uczestniczcego w nominacjach na wysze stanowiska w administracji (np. szefw funduszy, urzdw i agencji pastwowych).

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

| 13

Urzdnikom powinno stworzy si czyteln ciek awansu i okreli kryteria ich oceny.
Promowa powinno si aktywno, skuteczno w rozwizywaniu problemw, jednoczenie nie wprowadza atmosfery zagroenia karami za popenione bdy. Taka atmosfera,
a take nieustanna reorganizacja, wzmacniaj postawy bierne, do ktrych urzdnicy i tak
s przyzwyczajeni. Trzeba zdawa sobie spraw z tego, e naprawa instytucji pastwa
i podniesienie jakoci urzdnikw wymaga czasu i nie moe by przeprowadzana metodami rewolucyjnymi. Przyjazne dla obywateli pastwo nie moe by pustym hasem, a dugofalowym celem realizowanym przy wspdziaaniu wszystkich si politycznych.
Szczeglnie trudnym zadaniem jest podniesienie efektywnoci instytucji, ktrych urzdnicy s chronieni prawami korporacyjnymi sdw, urzdw prokuratorskich, policji, take pastwowych wyszych uczelni. Konieczne jest wspdziaanie rzdu z korporacjami
zawodowymi w procesie naprawy, a jednoczenie wyznaczenie jasnych celw (np. maksymalnego okresu przygotowania i przeprowadzenia procesu w oparciu o europejskie wzorce) i usuwanie z zawodu osb jawnie lekcewacych obowizki lub majcych ze wyniki
w realizacji celw. Powinno to dotyczy np. prokuratorw, stawiajcych zarzuty na podstawie le przygotowanych dowodw czy urzdnikw skarbowych, niszczcych firmy
i miejsca pracy na podstawie podejrze, czsto z naruszeniem prawa. Podsumowujc, za
szczeglnie istotne uznajemy:

vv

Podsumowanie i rekomendacje:

Sformuowanie w formie ustaw i towarzyszcych im obligatoryjnych budetw

dugofalowych programw strategicznych w takich kluczowych obszarach jak:
energia, transport, mieszkalnictwo, rozwj regionalny, ochrona zdrowia, edukacja i nauka.
Wprowadzenie w administracji modelu zarzdzania publicznego, wolnego od
sztywnego formalizmu i nastawionego na realizacj konkretnych wymiernych
celw, takich jak: tworzenie miejsc pracy, poszerzanie bazy podatkowej, poziom zdrowotnoci czy edukacji. Wymaga to zasadniczej zmiany zasad i procedur naboru urzdnikw, oceny, awansu i ksztacenia.
Zmian struktury i trybu funkcjonowania centrum zarzdzania gospodark i pastwem, by nada mu charakter jednoznacznie zadaniowy i prorozwojowy, skupiony na realizacji wspomnianych wyej strategicznych programw. Konieczna jest
w tym celu rozbudowa i profesjonalizacja zaplecza eksperckiego rzdu.
Stworzenie skutecznych instytucji i mechanizmw regulacyjnych, zapewniajcych realizacj interesu oglnospoecznego, polityki pastwa przez podmioty
niezalene, take prywatne. Konieczny jest w tym celu audyt i na tej podstawie
reforma nie tylko takich instytucji jak: UOKiK, URE, UKE, ale take niektrych
ministerstw, takich jak: Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Edukacji, Nauki
i Szkolnictwa Wyszego czy Rolnictwa.

14 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

v Poszerzenie wolnoci gospodarczej

Jedn z praprzyczyn polskiego sukcesu gospodarczego bya wolno gospodarcza. Wraz
z upywem czasu przepisy staway si coraz bardziej zagmatwane, a urzdnik zyska wielk
wadz interpretacyjn. To skomplikowanie przepisw, brak zaufania do przedsibiorstw i postrzeganie podatnikw wycznie jako potencjalnych przestpcw i rdo dochodw podatkowych, a nie jako twrcw potencjau ekonomicznego kraju znacznie ogranicza polsk
przedsibiorczo. Ostatnie 25 lat udowodnio, e polscy przedsibiorcy s w stanie osiga
sukcesy gospodarcze w ramach obowizujcych przepisw. Zawsze pozostaje pytanie, o ile
wicej moglibymy mie miejsc pracy i nowych inwestycji, gdyby otoczenie regulacyjne byo
bardziej przyjazne.
Dlatego niezbdne s dziaania zmierzajce w kierunku uproszczenia procedur, suebnoci aparatu skarbowego wobec podatnikw, przejrzystoci procedur i interpretacji. Urzdnicy skarbowi powinni otrzyma od ministra finansw jasn instrukcj, e celem aparatu skarbowego nie jest krtkookresowa maksymalizacja pobieranych podatkw, ale wspieranie
przedsibiorcw, co bdzie rwnoznaczne z maksymalizacj dochodw pastwa w dugim
okresie. Urzdnicy skarbowi powinni mie prawo negocjowania wysokoci obcie podatkowych z przedsibiorcami, bdcymi czasowo w trudnej sytuacji lub rozpoczynajcymi
dziaalno. Musi by to proces transparentny, by unikn podejrze o korupcj.
Wedug Ministerstwa Finansw ubytki z tytuu przestpstw zwizanych z VAT-em sigaj 3% PKB. Przy obecnym sposobie pobierania VAT walka z przestpczoci w tym obszarze jest trudna i dokuczliwa dla uczciwych przedsibiorcw. Konieczna jest gruntowna
reforma stawek VAT i sposobu pobierania podatku. Jednym z kierunkw zmian powinno
by ujednolicenie stawek, przy jednoczesnym obnieniu stawki podstawowej oraz zwikszeniu kwoty wolnej od podatku od dochodw osobistych, celem zrekompensowania osobom o niszych dochodach podniesienia VAT na podstawowe produkty.
Konieczna jest te zmiana podatkw majtkowych. Obecny podatek od nieruchomoci
faworyzuje osoby bogate, ktre stosuj optymalizacj podatkow przy podatkach dochodowych, nadmiernie obcia nieruchomoci produkcyjne i zniechca zarwno gminy, jak
i prywatnych wacicieli nieruchomoci do bardziej efektywnego ich wykorzystania.
Rwnolegle musi by kontynuowana zarwno prywatyzacja majtku, jak i wszelkie
dziaania wspierajce konkurencj rynkow. Tylko w warunkach wolnoci gospodarczej
i nieskrpowanej konkurencji podmiotw bdzie moliwe zwikszenia potencjau drzemicego w polskich przedsibiorstwach.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

vv

| 15

Podsumowanie i rekomendacje:

Niezbdna jest szeroka agenda deregulacyjna, zmniejszajca skal formalnych

oraz nieformalnych obcie przedsibiorcw i podatnikw.
Gruntowna reforma systemu podatkowego, zwikszajca jego przejrzystoci
i przewidywalno.
Likwidacja rnych stawek VAT i wprowadzenie stawki jednolitej, przy jednoczesnym programie wsparcia dla osb najuboszych.
Wspieranie konkurencyjnoci i rwnych zasad funkcjonowania podmiotw na
rynku, w tym przede wszystkim poprzez dokoczenie procesu prywatyzacji.

16 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

aktywnoci gospodarczej i spoecznej rodowisk lokalnych

v Rozwj
i regionalnych
Dotychczasowe dowiadczenia i oceny badaczy wskazuj, e w nadchodzcym czasie rozwj zaleny bdzie przede wszystkim od umiejtnoci wsppracy na poziomie lokalnym,
od stopnia aktywnoci grup obywateli. Powstaj w ten sposb sieci produkcji, przetwrstwa i zbytu, realizujce korzyci skali i zasigu nieosigalne dla pojedynczych lokalnych
firm. Lokalne inicjatywy pozwalaj rwnie na rozwizywanie problemw spoecznych,
takich jak: bieda, wykluczenie, bezdomno. W Polsce pozytywnym przykadem moe by
dziaalno sieci przedsibiorstw spoecznych Barka. Tego typu inicjatyw jest cigle za
mao.
Podobnie jest z lokalnymi inicjatywami wsppracy biznesu z nauk i edukacj. Tego typu
dziaania pozwalaj dostosowa profile ksztacenia z zapotrzebowaniem przedsibiorstw na
pracownikw z konkretnymi kwalifikacjami. Z drugiej strony rodowiska naukowe zdolne
s do proponowania i pomagania we wdraaniu innowacyjnych przedsiwzi w przedsibiorstwach.
Konieczny jest rwnie rozwj partnerstwa publiczno-prywatnego, co pozwoli na modernizacj infrastruktury i popraw poziomu edukacji, ochrony zdrowia, mieszka i kultury.
Rozwj inicjatyw lokalnych owocuje rwnie wzrostem poczucia bezpieczestwa mieszkacw. Czowiek nie czuje si samotny i uzyskuje poczucie zakorzenienia, zmniejsza si
poziom frustracji, ronie wiara w moliwo ksztatowania wasnego losu we wsppracy
z innymi ludmi.
Wiele zaley od poprawy na poziomie centralnym, zamiany bezwzgldnej walki politycznej na merytoryczn konkurencj z zachowaniem poczucia dobra wsplnego.
Program i aktywno politykw powinny by nakierowane na wspprac i rozwizywanie problemw, a nie na generowanie konfliktw, za samorzd terytorialny powinien by
gwarancj aktywnoci obywatelskiej.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

vv

| 17

Podsumowanie i rekomendacje:

Naley sprzyja wymianie dowiadcze i rozpowszechnianiu dobrych praktyk

w dziedzinie inicjatyw lokalnych.
Naley dokona przegldu rozwiza instytucjonalno-prawnych, blokujcych
lokalne inicjatywy i zaproponowa harmonogram ich eliminacji.
Naley przygotowa i zrealizowa program szkolenia administracji lokalnej
w zakresie wspierania inicjatyw lokalnych.
Naley inspirowa takie plany rozwoju regionalnego, ktre sprzyjaj powstawaniu i realizacji inicjatyw spoecznych.

18 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

v Dziaania na rzecz wzrostu innowacyjnoci

Polska polityka powinna skoncentrowa si na budowie produktywnej gospodarki opartej
na innowacjach i konkurencji rynkowej, aby osign poziom gospodarek Europy Pnocnej. Midzynarodowa konkurencyjno firm determinuje skal zyskw i wynagrodze
w gospodarce, a tym samym zdolno do inwestowania w kapita fizyczny, ludzki i kreatywny. Najwaniejszym wyzwaniem na kolejne dekady jest trwae i skuteczne podniesienie konkurencyjnoci polskich firm. Celem takich dziaa jest przesunicie zasobw z obszarw specjalizacji o niskiej produktywnoci, w kierunku wytwarzania na wiksz skal
dbr i usug bardziej zaawansowanych. Czyli takich, do ktrych produkcji potrzeba relatywnie mniej pracy, a wicej kapitau i wiedzy.
Kompleksowy program zmian, dotyczcy caej gospodarki, bdzie musia uwzgldnia
specyfik poszczeglnych bran, a wic dotyka dwigni wzrostu produktywnoci poszczeglnych sektorw przemysu. W sektorach gospodarki, ktre wykazuj stosunkowo
niewielk dynamik i nisk warto dodan w przeliczeniu na pracownika, takich jak rolnictwo, energetyka czy grnictwo, tkwi sia robocza i kapita. S jednak sektory, ktre mog by wzorem do naladowania, np. sektor usug dla biznesu czy handel detaliczny. W tej
ostatniej brany w latach 20082011 udao si skutecznie zniwelowa ca rnic w produktywnoci w stosunku do UE-15. Osignicie tego celu w innych branach bdzie wymaga usprawnie w organizacji pracy i redukcji zatrudnienia. Zmiany te mog si wic
wiza z koniecznoci podjcia trudnych decyzji politycznych i spoecznych oraz aktywnej polityki rozwoju regionw oraz wspierania procesw tworzenia miejsc pracy.
Samo docignicie krajw UE-15 pod wzgldem produktywnoci cho niezbdne nie
pozwoli na pene wykorzystanie polskiego potencjau wzrostu. Rwnie istotny jest rozwj
nowych sektorw o duym potencjale wzrostu oraz przyspieszenie w sektorze zaawansowanej produkcji przemysowej i dziaa kreatywnych w takich sektorach jak: IT, usugi
techniczne czy komercyjnie zorientowane badania naukowe oraz usug dla biznesu. W sektorach produkcyjnych konieczny bdzie inny poziom wzrostu inwestycji kapitaowych
oraz dziaania, ktre zmierzaj do przesunicia na wysz pozycj w acuchu wartoci,
czy budow marek i ekspansj eksportu. W wielu branach niezbdna jest modernizacja,
ktra pozwoli polskim przedsibiorstwom osign poziom kosztw konkurencyjny
w skali globalnej. Wreszcie nie mona zapomina o sektorach high-tech, ktrych obecny
udzia w wartoci dodanej (okoo 23% PKB) nie moe przesania ich znaczenia jako ob-

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

| 19

szarw rozwoju nowych technologii dla caej gospodarki oraz potencjalnych sektorw
wzrostu w przyszoci.
Poprawy innowacyjnoci nie mona osign bez poprawy systemu edukacji. Zmiany
w tym obszarze powinny polega z jednej strony na lepszym dopasowaniu ksztacenia
na wszystkich poziomach do potrzeb rynku (na przykad przez materialne zachty dla
firm, by organizoway stae i praktyki dla uczcej si modziey i cilej wsppracoway
ze szkoami, uczelniami wyszymi przy okrelaniu programw nauczania). Z drugiej
strony konieczne jest podniesienie poziomu najlepszych szk wyszych. Celem strategicznym powinno by miejsce w pierwszej setce w rankingu szanghajskim przynajmniej
dwu polskich uczelni oraz umocnienia i poprawy pozycji polskich uczelni w midzynarodowych rankingach uczelni i jednostek wsko profilowanych, np. ekonomicznych, biznesowych, medycznych czy artystycznych. Konieczne jest dofinansowanie przez pastwo
najlepszych uczelni, prywatny biznes i samych studentw oraz zmiana sposobu oceny, kariery pracownikw naukowych, eby to osign. Awans naukowy (przynajmniej w najlepszych szkoach wyszych) powinien zalee od liczby publikacji w renomowanych zagranicznych pismach naukowych oraz od innej aktywnoci naukowej o midzynarodowym
znaczeniu. Recenzentami prac doktorskich na najlepszych uczelniach powinni by rwnie
naukowcy z zagranicznych uczelni, majcych wysok pozycj w rankingu szanghajskim.
Istotna jest take profesjonalizacja zarzdzania uczelniami wyszymi.

vv

Podsumowanie i rekomendacje:

Konieczna jest prywatyzacja i zakoczenie wspierania finansowego tradycyjnych sektorw gospodarki.

Niezbdne s zmiany struktury zatrudnienia w rolnictwie, konsolidacja gospodarstw i postawienie na wysoko przetworzone produkty rolne.
Dla potrzeb poprawy jakoci edukacji potrzebne jest dostosowanie programw
nauczania do potrzeb rynku.
Niezbdne jest rwnie wspieranie m.in. poprzez ulg inwestycyjn procesw, czcych badania naukowe z inwestycjami firm.

20 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

v Strategia przyjcia wsplnej waluty

Przyjcie wsplnej waluty jest nie tylko formalnym zobowizaniem, ale take szans dla
polskiej gospodarki. Niektre kraje, ktre przyjy euro, wykorzystay szans, jak daje niwelacja kursu walutowego. Inne j zmarnoway. Polska mogaby, tak jak dzisiaj, pozosta
krajem poza wspln walut. Miaaby nadal moliwo ksztatowania niezalenej polityki
pieninej i elastyczno kursu walutowego. Z kolei wsplna waluta obok korzyci takich
jak obnika kosztw transakcyjnych, stabilno kursu czy wiksza wiarygodno krajw
o niszym ratingu to take wyzwania. Przede wszystkim potrzebne jest prowadzenie nie
tylko odpowiedzialnej polityki fiskalnej, ale rwnie unikanie nierwnowag gospodarczych. Gospodarki, ktre skorzystay ze wsplnej waluty charakteryzoway si oprcz
rwnowagi makroekonomicznej rwnie wysokim poziomem konkurencyjnoci, innowacyjnoci i elastycznoci. Wszystkie te czynniki s dla kadego kraju korzystne same
w sobie, tak wic ich spenienie powinno by samoistnym celem polityki gospodarczej.
Tym bardziej, jeli dodatkowymi korzyciami bd te pynce z faktu posiadania wsplnej
waluty. Dlatego te zarwno droga do euro, jak i czonkostwo jest zgodne z naczelnym wyzwaniem gospodarczym Polski, jakim jest zblianie si do dochodw na poziomie najbogatszych krajw UE. Wsplna waluta jest take istotna z punktu widzenia dalszej integracji Polski ze wiatem Zachodu i ugruntowania w nim naszej pozycji.
Przyjcie europejskiej waluty wymaga zmian w Konstytucji, a tym samym poparcia tego
pomysu przez 2/3 Zgromadzenia Narodowego. W obecnej sytuacji politycznej jest to mao
prawdopodobne. Konieczne jest zatem podjcie z opozycj przeciwn euro rozmw
o warunkach wprowadzenia wsplnej waluty w Polsce. Niezalenie od tego konieczne jest
przeprowadzenie masowej akcji informacyjnej, pokazujcej spoeczestwu korzyci z wejcia do strefy euro. Brak poparcia dla tego pomysu ze strony wikszoci spoeczestwa
obok konstytucyjnych wymogw praktycznie uniemoliwia wprowadzenie w Polsce
wsplnej waluty.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

vv

| 21

Podsumowanie i rekomendacje:

Polska gospodarka powinna przygotowa si na przyjcie wsplnej waluty, bez

wzgldu na moment, kiedy to nastpi.
2

Oprcz stabilnoci makroekonomicznej niezbdne jest zapewnienie wysokiej

elastycznoci gospodarki, a take midzynarodowej konkurencyjnoci.
W Polsce potrzebna jest szeroka kampania informacyjna, obalajca mity i nieporozumienia, jednoczenie informujca o korzyciach i ryzykach zwizanych
z wejciem do strefy euro.

22 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

v Zwikszenie efektywnoci w tradycyjnych branach

Produktywno jest miar okrelajc, na ile dobrze wykorzystane s zasoby ludzkie i techniczne w produkcji towarw i usug. W skali caego kraju zaley ona od efektywnoci, z jak
wykorzystywane s dostpne zasoby, w tym surowce, sia robocza, umiejtnoci, urzdzenia,
grunty, wasno intelektualna, zdolnoci zarzdcze oraz kapita. Pod wzgldem poprawy
produktywnoci Polska zrobia ogromne postpy. Od wejcia do UE w 2004 roku zniwelowaa 27% rnicy w stosunku do redniej dla krajw UE-15. Mimo to w 2012 roku wzgldna produktywno siy roboczej w Polsce bya nadal niska i odpowiadaa 67% redniej dla krajw
starej Unii. Na przykad w grnictwie rnica w produktywnoci w stosunku do redniej
dla UE-15 wynosia 77%, w rolnictwie 59%, a w energetyce 48% Podnoszenie produktywnoci jest kluczem do szybkiego wzrostu, zwaszcza e Polska raczej nie uniknie efektw niekorzystnych zmian demograficznych prognozowanych dla caej Europy i niedoboru siy roboczej. To wanie teraz jest dobry moment na inwestowanie w nowoczesne maszyny, marki czy
infrastruktur.
Blisko 60% luki produktywnoci Polski w stosunku do redniej UE-15 wynika z rnic
w tzw. tradycyjnych branach, w tym rwnie w grnictwie wgla kamiennego. Aby zniwelowa t luk, niezbdne jest usprawnienie procesw restrukturyzacji brany, w tym
m.in. zamykanie wybranych obszarw kopal, eliminacja barier regulacyjnych, ktre nie
wpywaj na popraw efektywnoci pracy lub bezpieczestwa oraz standaryzacja procedur i wymuszenie poprawy dyspozycyjnoci i efektywnoci urzdze. Zmniejszaniu zatrudnienia w grnictwie powinny towarzyszy adekwatne zabezpieczenia socjalne oraz
tworzenie alternatywnych miejsc pracy i lokalnych centrw rozwoju na obszarach pogrniczych. Nasz szans jest specjalistyczna wiedza w zakresie wydobycia z trudno dostpnych z. Usugi inynierskie oparte na tej wiedzy mog sta si wanym elementem polskiego eksportu obok zaawansowanych maszyn i urzdze grniczych.
Scenariuszem alternatywnym byby wariant inercyjny, w ktrym mniej efektywne przemysy s wygaszane lub te stanowi zaplecze produkcyjne dla innych nowoczeniejszych
rozwiza. Wariant taki nie wymaga wikszych zmian. Tyle tylko, e oznaczaby to brak
perspektyw na popraw warunkw ycia osb zatrudnionych w i wok tych bran.
W wariancie aspiracyjnym w przypadku energetyki celem powinno by odnowienie
polskiej bazy aktyww wytwrczych, przy jednoczesnym zapewnieniu konkurencyjnych
cen dostaw energii. Grupy energetyczne powinny skoncentrowa si na budowie portfela
inwestycji, opartego o najbardziej efektywne kosztowo i bezpieczne dla rodowiska tech-

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

| 23

nologie wytwrcze, w celu zabezpieczenia dugofalowych dostaw i rezerw mocy. Istotne

jest rwnie zapewnienie skutecznego i rynkowego mechanizmu wsparcia dla inwestycji
w energetyk konwencjonaln, w poczeniu z efektywnym kosztowo programem dla systemw energetyki odnawialnej oraz podniesienie efektywnoci operacyjnej, praktyk organizacji i zarzdzania. Wszystkie te dziaania powinny zniwelowa rnice w wydajnoci
pracy i jakoci usug w caym acuchu wartoci, czyli doprowadzi do zmniejszenia rnic w wydajnoci pracy, jakoci dostaw energii w Polsce w odniesieniu do krajw UE-15.
Polityka energetyczna musi bra pod uwag fakt, e rynek energii w Unii Europejskiej bdzie liberalizowany. Stworzenie unii energetycznej oznacza bdzie coraz wiksze przepywy energii midzy krajami. Obecnie cena hurtowa energii elektrycznej w Polsce jest okoo
30% wysza ni w krajach ssiednich Niemczech, Sowacji, Czechach, Szwecji. Utrzymanie
takiego stanu spowoduje, e Polska stanie si, po powstaniu unii energetycznej, powanym
importerem energii, za polskie elektrownie bd zmuszone do konkurowania na europejskim rynku. Konieczna jest redefinicja pojcia bezpieczestwo energetyczne, uwzgldniajca kontekst europejski.
Powan przeszkod przy inwestowaniu w energetyk jest niedoskonae prawo energetyczne i biurokratyczny, nie nastawiony na podnoszenie efektywnoci tryb podejmowania
decyzji przez Urzd Regulacji Energetyki. Sposb okrelania taryf przez URE nie wymusza
obniki kosztw i nie eliminuje najmniej efektywnych elektrowni i ciepowni. Poprawa
dziaania URE pozwoliaby skuteczniej wykorzysta potencja maych zakadw energetycznych. Dziki temu przy relatywnie niewielkich inwestycjach mona uzyska powany
przyrost mocy.
I na koniec rolnictwo. Kluczowe bdzie zwikszenie wydajnoci upraw dziki systemowi zacht do dzierawy terenw i tworzenia spdzielni producentw, eby w Polsce powstaa baza do utworzenia europejskiego centrum przemysu spoywczego, oprcz konsolidacji prowadzcej do zwikszenia powierzchni redniego gospodarstwa. A take, a moe
przede wszystkim przeorientowanie sektora z produkcji towarw niskoprzetworzonych
(o maej wartoci dodanej) na przetworzone.

vv

Podsumowanie i rekomendacje:

Najlepszym sposobem na konkurencyjno i podniesienie efektywnoci w tradycyjnych branach jest midzynarodowa konkurencja.
Konieczne jest otwarcie na konkurencj polskiego rynku energii oraz zmiana
systemu dotacji dla rolnictwa z UE tak, by nie sprzyjaa ona rozdrobnieniu
w rolnictwie.

24 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

v Wsparcie przedsibiorczoci i rozwoju zaawansowanych technologii

Niezbdne jest wzmocnienie zwizkw midzy biznesem a rodowiskiem akademickim
w celu dostosowania programw nauczania do potrzeb innowacyjnej gospodarki. Kluczowe jest rwnie wykorzystanie efektw bada w biznesie i zwikszenie wydatkw ukierunkowanych na badania i rozwj (B+R) poprzez umoliwienie dostpu do rde finansowania typu venture capital oraz zastosowanie zacht dla inwestycji proinnowacyjnych.
Celem jest nie tylko maksymalne uproszczenie formalnoci i procedur, ale otwarcie rynku
kapitaowego w sektorach wysokich technologii i uatwienie inwestorom inwestowania
w polskie przedsiwzicia innowacyjne. Pastwo i polski rynek kapitaowy mogyby odegra tu rol porednika i promotora. Administracja powinna by odpowiedzialna za wspieranie, a nie maksymalizowanie dochodw pastwa z tego rodzaju inicjatyw w krtkim horyzoncie czasowym. Przedsibiorczo lokalna nie tylko zmniejsza zagroenie bezrobociem
i wykluczeniem w orodkach prowincjonalnych, ale take przeciwdziaa poczuciu zagroenia i wyobcowania. Podobnie przedsibiorczo zorientowana na realizacj celw spoecznych np. przeciwdziaania wykluczeniu poprzez dziaalno gospodarcz wymaga
stworzenia lepszych warunkw prawnych i instytucjonalnych dla jej rozwoju. Celem polityki pastwa i wadz lokalnych powinno by uruchomienie kolejnej fali polskiej przedsibiorczoci. Chodzi nie tyle o zwikszenie populacji przedsibiorcw, co o promowanie
przedsibiorczoci innowacyjnej i szybkiego wzrostu nowo tworzonych przedsibiorstw,
przeksztacania ich w aktywnych uczestnikw rynku kapitaowego. Nawet przy niewielkim udziale w polskiej gospodarce sektor zaawansowanych technologii moe mie istotny
wpyw na cakowity wzrost gospodarczy, gdy przyczynia si do postpu w innych branach. Dlatego tak wane s efektywne dziaania, ktre tworz przyjazne rodowisko do
rozwoju nowoczesnych technologii.
Wariant alternatywny, czyli trwanie przy obecnych rozwizaniach instytucjonalnych, nie
moe by odpowiedzi na powysze wyzwania. Obecnie bowiem brak wsppracy powoduje brak innowacyjnoci. Pozostawanie podwykonawc oznacza zdanie si na nisze dochody i uzalenienie od wytwrcw finalnych.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

vv

| 25

Podsumowanie i rekomendacje:

Niezbdne jest wzmocnienie zwizkw midzy biznesem a rodowiskiem akademickim w celu dostosowania programw nauczania do potrzeb sektora zaawansowanych technologii.
Potrzebne jest lepsze wykorzystanie efektw bada w biznesie, np. poprzez
wprowadzenie wymogu rwnego udziau rodkw z biznesu oraz publicznych
na badania i rozwj. W ramach szeroko rozumianej strategii PPP proponujemy
zwikszy rodki wydawane w ramach zamwie publicznych na projekty badawczo-rozwojowe.
Niezbdne jest zwikszenie ukierunkowanych wydatkw na badania i rozwj poprzez likwidacj barier podatkowych i umoliwienie dostpu do rde finansowania typu venture capital.

26 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

v Ochrona konkurencji
Gospodarka, aby by innowacyjn, musi tworzy warunki do eksperymentowania. Wane
jest zapewnienie rwnych warunkw startu nowym firmom i pomysom, eby nie byy blokowane przez status quo. Dlatego te trzeba odchodzi od polityki wspierania pracochonnych sektorw gospodarki, gdy tego rodzaju podejcie blokuje powstawanie nowych innowacyjnych firm.

vv

Podsumowanie i rekomendacje:

Wane jest zapewnienie warunkw konkurencji rynkowej zarwno przez ograniczenie kosztw wejcia na rynek, jak i ograniczenie roli pastwa jako waciciela firm.
Ochrona konkurencji powinna by take realizowana przez pastwo z myl
o konsumentach, o przeciwdziaaniu nieuczciwym praktykom wielkich korporacji, wykorzystujcych swoje pozycje na rynku oraz zmowy w celu realizowania nadmiernych korzyci kosztem konsumenta.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

| 27

v Reforma systemu stanowienia i egzekucji prawa

Reforma powinna polega na odchudzeniu systemu prawnego poprzez eliminacj regulacji nieaktualnych, wzajemnie sprzecznych, niejasnych, nadmiernie szczegowych. Powinno temu towarzyszy ograniczenie nadaktywnoci legislacyjnej, ktra wie si z przekonaniem, e same przepisy zmieniaj rzeczywisto oraz rygorystycznej kontroli jakoci
uchwalanych ustaw i wydawanych przepisw. Kontrola taka powinna by realizowana
przez rozbudowane i wzmocnione suby prawne Parlamentu i centralnych organw administracji. Egzekucja prawa powinna si opiera na racjonalnym rachunku kosztw i efektw postpowa, znacznym ich przyspieszeniu w oparciu o midzynarodowo akceptowalne normy, rozwoju odrbnego, wyspecjalizowanego systemu sdownictwa gospodarczego
i arbitrau. Celem jest stworzenie przekonania podmiotw gospodarczych, e obrt jest
rzeczywicie i skutecznie prawnie chroniony oraz przekonania obywateli, e naprawd
mog korzysta z dobrodziejstw pastwa prawa.
W wariacie alternatywnym pastwo moe nadal funkcjonowa i w wielu obszarach by
skuteczne. Niemniej jednak obecny system pozostaby kosztownym szczeglnie dla maych i rednich firm, ktre s postaw polskiego wzrostu gospodarczego.
Chodzi o znaczne podniesienie jakoci stanowienia i egzekucji prawa.

vv

Podsumowanie i rekomendacje:

Proponujemy, aby Rada Legislacyjna przy Prezesie Rady Ministrw zaproponowaa uproszczenie systemu prawa przez wyeliminowanie sprzecznoci, niespjnoci, niejasnoci, wielorakie interpretacje oraz zbyt skomplikowane, dugotrwae i kosztowne procedury.
Proponujemy take, by Minister Sprawiedliwoci zaproponowa maksymalne
czasowe i finansowe ramy do realizowanych postpowa, gbok specjalizacj
niektrych sdw w zakresie spraw gospodarczych oraz system wsparcia sdw arbitraowych i rozjemczych.

28 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

otoczenie makroekonomiczne wraz ze wzrostem

v Bezpieczne
oszczdnoci krajowych
Bez zwikszenia oszczdnoci krajowych nie jest moliwy dalszy wzrost inwestycji. Sam
wzrost oszczdnoci moe okaza si niewystarczajcy przy niewaciwym systemie regulacji, niemniej jest warunkiem koniecznym do spenienia, eby inwestycje na skal potrzebn w Polsce mogy by realizowane. Obecnie rnica pomidzy poziomem oszczdnoci
a inwestycji wynosi 5% PKB i musi by importowana. Wzrost efektywnoci, wydatki na badania i rozwj, wiksze zatrudnienie to wszystko nie bdzie moliwe bez ograniczenia
nierwnowagi budetowej, czyli bardziej efektywnego gospodarowania rodkami publicznymi i ograniczenia deficytw. Rwnolegle niezbdne jest wsparcie dla rozwiza sprzyjajcych oszczdzaniu, takich jak dodatkowe systemy oszczdzania na staro.
Powanym problemem ju w najbliszych piciu latach moe okaza si dualny system emerytalny. Na emerytur przechodzi bd kolejne roczniki, objte reform emerytaln z 1998 roku. Stopa zastpienia ich emerytur bdzie raco nisza ni emerytur starego portfela. Moe
to wywoa napicia spoeczne i zmusi rzd do zwikszenia dotacji do FUS, co zagrozi stabilnoci finansw publicznych i obniy stop oszczdnoci w gospodarce. Warto stworzy zachty do pniejszego przechodzenia na emerytur (niezalenie od istniejcego podnoszenia ustawowego wieku emerytalnego) i szybciej naprawia finanse publiczne, by stworzy ewentualn
rezerw, pozwalajc dofinansowa w przyszoci najuboszych emerytw.
Alternatyw byoby podtrzymanie obecnych rozwiza, w ramach ktrych inwestycje
w czci finansowane s ze rde spoza kraju. Oznacza to zwikszone ryzyko makroekonomiczne, dajc jednake moliwo utrzymania uzyskiwanego w ostatnich latach tempa
wzrostu.

vv

Podsumowanie i rekomendacje:

Niezbdne jest znaczne ograniczenie deficytu budetowego, docelowo do jego

eliminacji, aby zwikszy oszczdnoci krajowe.
System zabezpieczenia spoecznego zarwno publiczny, jak i prywatny powinny poprzez sw konstrukcj zachca do zwikszania krajowych oszczdnoci.
Poziom wydatkw pastwowych nie powinien wzrasta.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

| 29

v Reformy rynku pracy

Przepisy rynku pracy musz odpowiada na wyzwania zwizane z rosnc konkurencj midzynarodow. Z jednej strony musz chroni pracownika, ale z drugiej nie ogranicza mobilnoci i zatrudniania nowych pracownikw. Wane jest te, by ryzyko zatrudnienia nie byo
zbyt due dla maych i rednich przedsibiorstw. Dlatego te powinny by wspierane elastyczne formy zatrudnienia i pracy na cz etatu, w tym w szczeglnoci formua zatrudnienia
kontraktowego na wykonanie okrelonego zadania. Znaczna cz tego typu umw powinna
jednak obejmowa skadki ubezpieczenia zdrowotnego i emerytalnego. Osoby zatrudnione na
umowach nieregularnych, nie objtych ubezpieczeniami, powinny mie prawo przed opodatkowaniem odprowadzania na specjalny rachunek emerytalny (w dowolnej instytucji finansowej) skadki do wysokoci skadki emerytalnej w ZUS. Naley upowszechnia takie
praktyki i zachca do nich. Zasada ta powinna dotyczy take osb, dla ktrych umowa nieregularna jest tylko dodatkowym rdem dochodw. Wane s rwnie dziaania na rzecz
poprawy sytuacji modych ludzi na rynku pracy. Naleaoby czasowo obniy poziom pacy
minimalnej dla osb wchodzcych po raz pierwszy na rynek pracy. Niezbdne bdzie rwnie
zwrcenie wikszej uwagi na potrzeby rynku pracy zarwno w zakresie szkolenia zawodowego, jak i wyszego. W ramach zasikw dla bezrobotnych obowizkowym komponentem powinno by obligatoryjne podnoszenie kwalifikacji pracownika.
Kontynuacja obecnych rozwiza oznacza dualizm prawny. Z jednej strony utrzymane
zostayby sztywne reguy Kodeksu pracy, z drugiej za wyjtkowo elastyczny system
umw cywilno-prawnych i dziaalnoci gospodarczej. W duszym okresie prowadzi to bdzie do napi spoecznych, a take dalece nieefektywnego wykorzystania zasobw pracy.

vv

Podsumowanie i rekomendacje:

Niezbdne jest wspierane elastycznych form zatrudnienia i pracy na cz etatu,

w tym w szczeglnoci formua zatrudnienia kontraktowego na wykonanie okrelonego zadania, jednak wraz ze skadkami ubezpieczenia.
Naleaoby czasowo obniy poziom pacy minimalnej dla osb wchodzcych
po raz pierwszy na rynek pracy.
Wane bdzie rwnie zwrcenie wikszej uwagi na potrzeby rynku pracy zarwno w zakresie szkolenia zawodowego, jak i wyszego.

30 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

v Lepsze wykorzystanie obecnych zasobw pracy

Przede wszystkim chodzi o aktywizacj niewykorzystanej siy roboczej, zaangaowanej w produkcj roln. Naszym wielkim wyzwaniem cywilizacyjnym jest zachcenie modych ludzi,
mieszkajcych na wsi, do porzucenia obszaru niskiej wydajnoci i biedy na rzecz tej czci gospodarki, ktra da im szanse na rozwj i godne ycie. Polityka gospodarcza pastwa powinna
sprzyja procesowi scalania gospodarstw i wspiera tworzenie grup producenckich. W tym kontekcie niezbdna jest weryfikacja warunkw wsparcia ze rodkw unijnych, eby staa si moliwa redukcja nawisu zatrudnienia w rolnictwie i jego przeniesienia z rolnictwa do przemysu
i usug. Barier zmniejszenia pracochonnoci rolnictwa jest przede wszystkim obecny system
podatkowy i ubezpieczeniowy, faworyzujcy dziaalno roln. Jego rewizja i wczenie rolnikw do regu obowizujcych w systemie powszechnym, powinno sta si priorytetem polskiej
polityki zabezpieczenia spoecznego i polityki fiskalnej. Wszechstronny rozwj obszarw wiejskich sprzyja bdzie rozwojowi nowoczesnego przemysu i usug, o ile znajdzie wsparcie w postaci likwidacji barier utrudniajcych, w tym zwaszcza w obszarze infrastruktury komunikacyjnej i mieszkaniowej. Na poziomie mikro czynnikiem dodatkowo utrudniajcym ten proces s
wysokie bariery wejcia na rynek pracy w miastach, w tym m.in. koszty wynajmu mieszka.
Mogyby by one z powodzeniem budowane przez sektor prywatny. Wymaga to jednak weryfikacji systemu ochrony lokatorw, gdy obecny poziom zniechca do inwestycji w tym segmencie rynku.
Drugim powanym wyzwaniem jest niska aktywno zawodowa Polakw. eby j
zwikszy, niezbdne jest oferowanie wachlarza form zatrudnienia na rynku pracy oraz
rozwiza instytucjonalnych, umoliwiajcych czenie aktywnoci zawodowej z yciem
prywatnym. Szczeglnie istotne s inwestycje w obki i przedszkola, warunkujce aktywizacj zawodow kobiet oraz podnoszce komfort ycia w rodzinie.
Ze wzgldu na trendy demograficzne Polska musi przygotowa i ju realizowa przemylan polityk migracyjn. Bdzie nam potrzeba do 2040 roku okoo 3 milionw pracownikw. Sprzyja temu atrakcyjno Polski dla obywateli bliskich nam kulturowo krajw Europy Wschodniej.
Wszystkie trzy wyej opisane strumienie poday pracy w sposb zasadniczy mog zmieni perspektywy naszego kraju. Inaczej nie tylko brakowa bdzie rk do pracy, ale niedopasowanie umiejtnoci czci potencjalnych pracownikw wymusza bdzie emigracj.

NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

vv

| 31

Podsumowanie i rekomendacje:

Niezbdna jest weryfikacja warunkw wsparcia ze rodkw unijnych, aby

moliwa staa si redukcja nawisu zatrudnienia w rolnictwie i jego przeniesienia z rolnictwa do przemysu i usug.
Potrzebne jest oferowanie wachlarza form zatrudnienia na rynku pracy oraz rozwiza instytucjonalnych, umoliwiajcych czenie aktywnoci zawodowej z yciem
prywatnym.
Istotne s inwestycje w obki i przedszkola, warunkujce aktywizacj zawodow kobiet oraz podnoszce komfort ycia w rodzinie.
Polska musi przygotowa i ju realizowa przemylan polityk migracyjn.

32 | NOWOCZESNA POLSKA 201520252040 | Jak zapewni Polsce trway dobrobyt

5. Podsumowanie i zakoczenie
Celem kolejnych 25 lat jest osigniecie poziomu dochodw na gow mieszkaca wedug
parytetu siy nabywczej, porwnywalnego do redniej w krajach Europy Pnocnej, ale take porwnywalnej jakoci ycia spoeczestwa. I jest to realne. By tak si stao, musimy rozwija si o 22,5 punkta procentowego szybciej od tych krajw. Na to nie wystarczy inercyjny wzrost na bazie przemian wypracowanych w latach 90-tych.
Dowiadczenia krajw, w ktrych tempo wzrostu nie zwolnio, pokazuj, e kluczem do
sukcesu jest odpowiedzialna polityka makroekonomiczna i dokonane we waciwym czasie zmiany instytucjonalne, przestawiajce gospodark na nowe tory wzrostu produktywnoci i innowacyjnoci. Procesy unowoczenienia gospodarki i spoeczestwa musz jednak zachodzi rwnolegle i wspiera si wzajemnie. Tylko takie podejcie pozwoli na pene
wykorzystanie potencjau tkwicego w polskich firmach i w Polakach. Niezbdne reformy
strukturalne, kadce podwaliny pod nasz przyszy rozwj, musz znale oparcie w odpowiedzialnej policy mix czyli polityce gwarantujcej niski dug publiczny, zbilansowany
strukturalnie budet i przewidywaln nisk inflacj wspierajcej akumulacj krajowych
oszczdnoci do finansowania niezbdnych inwestycji rozwojowych. Tylko na takim solidnym fundamencie mona budowa reformy strukturalne.
Inercyjny wzrost na poziomie 23% rocznie moe satysfakcjonowa zwolennikw status
quo i symbolicznego rozdawnictwa wytwarzanych przez gospodark nadwyek w imi
populistycznych hase. Ekspansja rozdawnictwa moe jednak stosunkowo prdko zagrozi
take i inercyjnemu wzrostowi, spychajc kraj z powrotem w obszar chaosu i zacofania.
Wyzwania, ktre stoj przed nami w perspektywie najbliszych 25 lat, w tym nadchodzce zmiany demograficzne, nie odbiegaj zasadniczo od tych, z ktrymi mierzy si wiat
rozwinity. Jest wic o tyle atwiej, i przysze reformy nie musz by a tak radykalne jak
te sprzed 25 lat. Jest o tyle trudniej, e musz one by bardziej precyzyjne i finezyjne w konstrukcji. Wymaga to pilnej profesjonalizacji i jednoznacznie proefektywnociowej reorientacji centrum zarzadzania gospodark i pastwem. Trudniej te o polityczn wol przeprowadzenia takich zmian, gdy inercyjny wzrost w tempie 23% PKB i markowanie
zamierze reformatorskich dla wielu sta si atrakcyjn alternatyw, nawet jeli w sferze realnej nie spenia szerszych aspiracji spoeczestwa. Przy takim inercyjnym wzrocie nie bdzie moliwe obnienie stopy bezrobocia do poziomu zblionego do najbardziej innowacyjnych krajw Europy, czyli ok. 5%. Na szczcie wikszo Polakw oczekuje zmian, co
jest siln zacht do tego, aby kontynuowa proces transformacji i przemian gospodarczych, czynic Polsk innowacyjn.

NOTATKI

Wydawca: Towarzystwo Ekonomistw Polskich, marzec 2015

Opracowanie piktogramw: Tomo Group, http://www.tomogroup.pl