SOCJOTECHNIKA (geneza pojcia i istota zjawiska)

1. Technika asocjacje i ewolucja pojcia?

analiza sowa technika: podmioty biorce w nim udzia: z jednej strony czowiek z drugiej raczej byt
martwy, rzecz, jaka niewiadoma cao.
czowiek jest kreatorem, demiurgiem, wiadomym sprawc, a przede wszystkim projektantem.
Druga strona stawia, co najwyej opr.
pierwotne znaczenie odnosio si raczej do sprawnoci w posugiwaniu si rzeczami
materialnymi, np.: narzdziami.
z czasem sowo nabrao bardziej metaforycznego znaczenia: technika gry na fortepianie, technika
gry sportowca.
Wsplnym mianownikiem dla tych rnych znacze i kontekstw zastosowania terminu 'technika' jest

to, i w kadym przypadku kadzie si nacisk na uzalenienie efektw oddziaywania od

opanowania pewnych prawidowoci i od wasnej sprawnoci i biegoci w posugiwaniu si
narzdziami dziaania.
technika, zatem to znajomo pewnych regu dziaania, lecz take praktyczne ich wykorzystanie,
skuteczno w tym co si robi, (technika uytkowa dla okrelenia wirtuozerii sportowca.)
Ostateczne rozszerzenie znaczenia na sfer ludzkich myli, emocji.
W odniesieniu do zjawisk spoecznych pojawia si termin: technika spoeczna oraz inynieria
spoeczna.

1. Socjotechnika. Rozumienie wskie i szerokie.

a. w znaczeniu wszym, zbir dyrektyw okrelajcych warunki, metody i rodki skutecznego dziaania
oraz dziaa praktycznych zmierzajcych do wywoania podanych zachowa jednostek i grup
spoecznych.

b. w znaczeniu szerszym, interdyscyplinarna nauka praktyczna badajca warunki, mechanizmy i reguy

sprawnoci dziaa spoecznych, w celu umoliwienia skutecznego sterowania zachowaniami ludzi i
przeksztacania rzeczywistoci spoecznej.
2. Rne ujcia socjotechniki:
- Refleksja teoretyczna nad celowymi dziaaniami spoecznymi, przyjmujca ich skuteczno za jedno z
gwnych kryteriw analizy (prakseologia)
- Dziaanie indywidualne lub grupowe zmierzajce do uzyskania podanego zachowania jednostek i grup
spoecznych (socjotechnika jako wpyw spoeczny)

- Zesp dyrektyw dotyczcych dokonywania racjonalnych przemian ycia spoecznego. Dyrektywy te,
zwane dyrektywami socjotechnicznymi okrelaj, jak przy pomocy odpowiednich rodkw dokonywa
celowych przemian spoecznych, opierajc si przy tym na ocenach i wartociach spoecznych.

3. Socjotechnika jako nauka korzysta m.in. z dorobku:

- prakseologii,
- socjologii,
- nauk prawniczych
- psychologii, zwaszcza spoecznej,
- logiki,
- politologii
- zarzdzania.
Si socjotechniki jest jej multidyscyplinarny charakter

Zakres problemowy socjotechniki politycznej wg. M. Karwat

Socjocentryczne ujcie socjotechniki:

przez pryzmat wspzalenoci interesw, pogldw i de wielu grup spoecznych i wsplnot
ideowych, ich wzajemnych oddziaywa (sojuszy, konfliktw, kompromisw itd.);

przy zaoeniu, e polityczn tre mog mie niepolityczne formy aktywnoci spoecznej i
dziaalnoci.

Kratocentryczne ujcie socjotechniki:

przez pryzmat mechanizmw wadzy (sposobw zdobywania wadzy, sprawowania i utrwalania
wadzy, pozbawiania wadzy swoich rywali i przeciwnikw);

koncentracja na wewntrznym funkcjonowaniu instytucji pastwowych i partii, na formalnych

(normatywnie regulowanych) zalenociach pomidzy nimi, nieformalnych oddziaywaniach
midzy nimi.

4. Definicje.
Asocjacje sownikowe: socjotechnika nauka o sposobach i wynikach wiadomego wpywania na
rzeczywisto spo. (przez system prawny, wychowanie, sprawowanie wadzy, stosowanie techniki masowego
oddziaywania itd.). (Por. sownik Kopaliskiego)

Socjotechnika jako zesp dyrektyw dotyczcych dokonywania racjonalnych przemian ycia spoecznego.
Dyrektywy te okrelaj, jak przy pomocy odpowiednich rodkw dokonywa celowych przemian
spoecznych, opierajc si przy tym na ocenach i wartociach spoecznych". (M. K. Mlicki. Socjotechnika.
Zagadnienia etyczne i prakseologiczne 1986).

Dziaanie socjotechniczne, to wicej ni dwupodmiotowe dziaanie, w ktrym podmiot (system sterujcy)

skania przedmiot (system sterowany) do zachowa zgodnych z celem lub celami systemu sterujcego.
Skanianie to odbywa si przez emocjonalne i/ lub intelektualne oddziaywanie na postawy i zachowania" (M.
K. Mlicki).

4.1. System sterujcy a system sterowany.

Schemat systemu politycznego (D. EASTON)
SYSTEM SPOECZNY
Wejcia: dania i poparcia

System polityczny
Wejcia

Wadza jako homeostat

Wyjcia: np.: akty normatywne

Wyjcia

Konwersja

Sprzenie zwrotne
System polityczny moe by tu traktowany jako system socjotechniczny w rodowisku spoecznym

System sterujcy a system sterowany w socjotechnice.

Schemat wpywu bezporedniego
System sterujcy

Wpyw

System sterowany

Przykad: wyizolowana grupa (np.: sekta), brak wpywu innych podmiotw sterujcych, brak porednikw

Schemat z systemem poredniczcym

System
sterujcy

System
poredniczcy

System sterowany

Przykad: system totalitarny zamknity, jeden podmiot sterujcy z wykorzystaniem mediw masowych

Schematy wielopodmiotowo zoone (blisze rzeczywistoci spoecznej)

System(y)sterujcy System poredniczcy

SS1
Np.:
partia
polityczna
SS2
Np.: ruch
spoeczny

SP1
To obecnie
przede
wszystkim
media

System sterowany
1
Grupy docelowe:
klasy, warstwy,
segmenty
wyborcw
Np.: Mieszkacy
regionu

Np.: Pracujcy

Np.: Autorytety
spo/polityczne
SS3
Np.: koci
katolicki lub
inne grupy
interesu

4
Partia
polityczna

SP4

5
SP3

Przykad: system spluralizowany np.: demokracja liberalna (przynajmniej w teorii komentarz!!!)

I.

Socjotechnika jako proces komunikacyjny:

Komunikowanie to proces wymiany informacji midzy podmiotami:
Komunikacja bezporednia:

ODBIORCA
NADAWCA
Przekaz

Nadawca kontroluje przekaz

Przekaz typu face to face
Brak znieksztacenia przekazu
Stosunkowo niewielki zasig, raczej mae grupy

Komunikacja porednia:

ODBIORCA

NADAWCA
PRZEKAZ

MEDIA MASOWE

przekaz
zmodyfikowany

Schematy za: B. Dobek Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka, Teoria i praktyka propagandy, Wrocaw 1997 str. 7
Przekaz pierwotny przekaz zmodyfikowany
Nadawcy to przede wszystkim: rzdy, partie polityczne, grupy interesu, kocioy, instytucje wychowawcze
Nonikiem s tu: sowa, symbole, znaki, obrazy, dziki itp.
Dominujc rol peni tu media, o ich wzgldy musz zabiega nadawcy
Przekaz jest zmodyfikowany, czsto zmanipulowany, przez media
Nadawcy najpierw musz zdoby uwag mediw, aby liczy na dotarcie do odbiory kocowego (np.: radykalizm,
hase, happeningi, skandale, retoryka wojenna)
W mediach liczy si komercjalizacji konwencja newsa (good news is no news, no new is bad news, bad news is
good news)

5. Typologie
I. Ze wzgldu na stopie trwaoci i skutki oddziaywa wyrnia si:
a) s. pierwszego (niszego) stopnia, obejmujc sterowanie ludmi poprzez formalne i/lub nieformalne
okrelanie i stosowanie nagrd i kar zapewne zachowania (warunkowanie instrumentalne- behawioralizm)
b) s. drugiego (wyszego) stopnia, zmierzajc do wywoania w ludziach procesu internalizacji
prowadzcego do utrwalenia w nich pewnych cech osobowoci, motywacji, postaw, ideaw i wzorw
zachowa korzystnych dla funkcjonowania systemu spoecznego. (T. Kocowski. Taktyka i strategia sterowania
motywacj ludzk w skali masowej. 1972).

Socjotechnika
(wg. trwaoci i skutkw)

I Stopnia

II stopnia

Socjotechnika I stopnia:
Ogniskuje swe cele na zewntrznych zachowaniach podmiotw poddanych wpywowi, ktry ulega
grobie sankcji lub jest zachcony wizj nagrody. (wzmocnienie pozytywne i negatywne).
Gdy sankcja zniknie moc sterowania zanika take.
Znaczne koszty podtrzymania podporzdkowania, np.: aparatu kontroli i przymusu
Trudna do utrzymania jako jedyne rdo nacisku socjotechnicznego
Socjotechnika II stopnia:
Jest obliczona na cele bardziej dalekosine,
Usiuje zaszczepi zesp: norm, wzorw, wartoci, ktre w przyszoci bd samodzielnie i
endogennie sterowa zachowaniami: np.: kulturotechnika
Nawet po ustaniu dziaa socjotechnicznych podmiot jest nadal wewntrzsterowany. (por. socjalizacja)
Kosztowne i niepewne pocztkowe nakady, mog zwrci si w przyszoci, gdy podmiot
wewntrznie sterowany nie musi by permanentnie kontrolowany.
Tu socjotechnika przypomina socjalizacj i wychowanie.

Socjotechnika: przedmiotowy zakres oddziaywania

II. Kryterium zakresu oddziaywa wskazuje si na:
a) s. fragmentaryczn, dc do wywoania jedynie pewnych zachowa lub postaw.
Dotyczy okrelonego aspektu aktywnoci odbiorcw.
Konkretne cele (np.: gosowanie w wyborach, udzia w referendum, poparcie dla reformy).
Charakterystyczna

dla

rodowiska

pluralistycznego,

konkurencyjnego

(np.:

systemy

demokratyczne)
b) s. totaln, okrelan jako wzgldnie stae oddziaywania centrum dyspozycyjnego na postawy i
zachowania czonkw zespou w celu moliwie penej nad nimi kontroli".
To posta charakterystyczna dla systemw totalitarnych lub w zamknitych grupach o
charakterze totalnym (np.: pranie mzgu w organizacjach sekciarskich: religijnych,
wojskowych, terrorystycznych, paramilitarnych itp.)
Obejmuje cao osobowoci odbiorcy
Ma charakter intensywny
Czsto dezintegruje dotychczasowe struktury osobowoci odbiorcy
Wspczenie to choby ukulturowienie w duchu ideologii kapitalistycznej

III. Kryterium charakteru skutkw pozwala wyrni:

a)

s. pozytywn:
Realizujc potrzeby i interesy systemu sterowanego, przy jednoczesnym respektowaniu norm
moralnych.
Tosamo lub przynajmniej czciowa zbieno celw podmiotu sterujcego i sterowanego. (w
praktyce tego rodzaju zbieno bywa przedmiotem manipulacji: np.: program partii programem
narodu, interes klasowy, racja stanu itp.)

b)

s. neutraln:
Interesy podmiotu sterujcego i sterowanego nie krzyuj si.
Wywoywane zmiany zachowa lub postaw podmiotu sterowanego nie przynosz mu widocznych
zyskw lub strat.

c)

s. negatywn:
Przynoszc sterowanym podmiotom rnego rodzaju straty.
Wynika to z obiektywnej sprzecznoci interesw stron interakcji lub z woli z podmiotu sterujcego do
postawienia na swoim
Szkoda drugiej strony moe by tu by wrcz celem samym w sobie (wojna polityczna)

We wszystkich typach efekt kocowy dziaa socjotechnicznych jest wynikiem, zbiegiem wielu
okolicznoci o charakterze:
obiektywnym (niewolicjonalym):
warunki rodowiskowe (np.: system kulturowy, klimat miejsca i czasu)
reguy gry (np.: prawne, moralne itp.),
przypadek (np.: katastrofa smoleska)
skutek niezamierzony (inny od zamierzonego)
niemoliwe do przewidzenia okolicznoci itp.
Subiektywnym (wolicjonalnym):
preferencjom stron,
ich woli, determinacji, uporze,
wiadomych dziaa
przyjtych planw i ich realizacji
nabytej wiedzy na temat regu i zasad socjotechnicznych itp.

Zawsze trzeba mie wiadomo i w dziaaniach socjotechnicznych nie wszystko mona przewidzie,
nie wszystko mona kontrolowa, a efekty dziaa nie zale tylko od podmiotu oddziaujcego.

IV. Zastosowanie kryterium celu systemu sterujcego i kryterium rodkw dziaania pozwala wyrni
typy idealne dziaa s., w ktrych system sterujcy:
a) realizuje cele systemu sterowanego gwnie metodami emocjonalnymi,
b) realizuje cele systemu sterowanego oddziaujc gwnie intelektualnie
c) nie uwzgldnia celw systemu sterowanego, oddziaujc gwnie emocjonalnie ,
d) nie uwzgldnia celw systemu sterowanego oddziaujc gwnie intelektualnie . (M. K. Mlicki).

Realizacja celw
Emocjonalne

Racjonalne

A
Np.: wychowywanie z

B
Np.: wychowywanie z
odwoaniem si do
argumentw racjonalnych

Narzdzia
Uwzgldniane s cele
systemu sterowanego
Nieuwzgldniane s cele
systemu sterowanego

odwoywaniem si do emocji
C
Np.: wywoywanie stanu
zagroenia dla wzmocnienia
legitymizacji wadzy

rdo: M. Mlicki, cyt., wyd.

D
Budowa legitymizacji opartej
na argumentach ad rem

V. Kryterium spjnoci:
s. spjna
dziaania maj charakter koherentny,
skoordynowane cele, aktywno
to raczej typ idealny (modelowy) moliwy do wyobraenia w idealnym pastwie totalnym lub, do
pewnego stopnia, w idealnej demokracji (rola poprawnoci politycznej)
czsto take spotykany w maych spjnych grupach (np.: sekty)
s. niespjna
rozbienoci treci i celw rnych systemw sterujcych.
Model realny, najlepiej dostrzegany w przypadku systemw pluralistycznych, konkurencyjnych.
Dziaalno poszczeglnych orodkw wzajemnie si znosz
Tu trzeba pamita, i nawet rodowisko demokracji liberalnej jest uporzdkowane wok pewnych
wartoci, norm, orodkw.

VI. Kryterium jawnoci:

socjotechnika jawna; jasno:

podmiotw,
celw,
narzdzi,
dziaa
skutkw w rnych perspektywach

socjotechnika niejawna, zakamuflowane:

cele,
podmioty,
narzdzia
dziaania
skutkw w rnych perspektywach itp.

Kryterium jawnoci: skala realna:

Pena niejawno

(0-1): typy realne)

Pena jawno

VII. Socjotechnika a system polityczny:

Socjotechnika systemw zamknitych (autorytarnych a w szczeglnoci totalitarnych):
system zamknity (hermetyczny) na egzogenne czynniki (np.: zamknite granice)
cae ycie spoeczne, oraz czsto prywatne organizowane przez pastwo
orodek wadzy ma monopol (nieomale) informacji
wadza ma monopol na skoordynowane dziaania socjotechniczne
ogromne zaangaowanie aparatu pastwowego w dziaania socjotechniczne (rne instytucje:
propaganda, szkolnictwo, gospodarka, koci, policja, media, organizacje polityczne, kultura i
nauka itp.)
celem jest uksztatowanie nowego typu czowieka: totalny charakter
socjotechnika podszyta strachem, zagroeniem (wadz mona kocha, a na pewno trzeba si jej
ba)
znaczna rola motyww ideologicznych (zwaszcza w propagandzie)
celem jest wyzwolenie i skanalizowanie aktywnoci obywateli: konieczno aktywnego udziau
w yciu spoeczno-politycznym
budowa atmosfery zagroenia wewntrznego (bd czujny - wrg nie pi) i zewntrznego

(syndrom oblonej twierdzy)

Socjotechnika systemw otwartych (demokratycznych)
mnogo orodkw decyzyjnych na rnych poziomach
mnogo systemw sterujcych o rnym zakresie ambicji
podmioty pastwowe nie organizuj aktywnoci spoecznej i prywatnej
system spluralizowany: wiele, konkurencyjnych podmiotw o ambicjach socjotechnicznych
cele podmiotw sterujcych wsko nakrelone i konkretne
brak szerszego wykorzystywania przymusu i przemocy: (poza przypadkami zakrelonymi
prawem pastwowym)
systemy poredniczce (media) maj daleko posunit swobod (cho moe obowizywa tzw.
poprawno polityczna)
dziaania socjotechniczne podmiotw pastwowych najczciej ograniczone do rywalizacji
wyborczej std potoczne skojarzenia z socjotechnik.
mnogo rde informacji (por. np.: globalizacja, Internet, TV SAT)
cele czciej dotycz sterowania zachowaniami ni dotycz wartoci i postaw (cho s tu
wyjtki np.: pranie mzgu w systemie kapitalistycznym czyli o lemingach)

6. Dziaania socjotechniczne znajduj zastosowanie w obszarach:

sprawowania wadzy (na rnych poziomach),
walki politycznej np.: wyborczej (marketing polityczny),
wytwarzania i rozwizywania konfliktw spoecznych,
tworzenia i stosowania prawa,
komunikacji spoecznej i politycznej (zwaszcza rodkw masowego przekazu - propaganda),
integracji i dezintegracji grup spoecznych (np.: zarzdzanie konfliktami)
funkcjonowania instytucji publicznych (np.: aktywno biurokracji)
dziaa socjalizacyjnych (socjotechnika jako socjalizacja i wychowanie)
edukacji i nauczaniu,
pracy kaznodziejskiej,
marketingu towarowym itd.
Bdem jest utosamianie socjotechniki tylko z walk polityczn i propagand

7. Podstawowe metody dziaa socjotechnicznych (K. Mlicki)

Perswazja
Manipulacja i sterowanie (rozumiane jako tworzenie przez system sterujcy warunkw
zewntrznych - np. przepisw prawa - sprzyjajcych samodzielnemu podjciu pewnych dziaa
przez system sterowany),
Metody tworzenia sytuacji deprywacyjnych, potgowania potrzeb nieelementarnych (ekspansji),
kanalizacji ideaw, intensyfikacji
Metody ostre i metody agodne, rnice si stosunkiem do norm moralnych oraz poziomem
stosowania manipulacji, kamstwa, kamuflau wadzy i przemocy w (M. K. Mlicki).

8. Czynniki ograniczajce skuteczno dziaa socjotechnicznych:

poziom wiedzy socjotechnicznej

w zakresie innych nauk spoecznych, umoliwiajcy

rozpoznawanie mechanizmw regulujcych osobowo, postawy i zachowania ludzi,

trudnoci w zaprojektowaniu optymalnych oddziaywa w dynamicznych i zmiennych warunkach
spoecznych,
wiedza systemw sterowanych i zwizany z ni poziom oporu wobec zabiegw
socjotechnicznych, nie przynoszcych korzyci,
obecno w otoczeniu systemw sterowanych wielu nietosamych i sprzecznych oddziaywa
socjotechnicznych,

realizowanych przez rywalizujce ze sob orodki decyzyjne (tzw.

wichrowato socjotechniczna),
ograniczone zasoby, np.: organizacyjne, czasowe, ludzkie, technologiczne, finansowe itp.
(por. A. Podgrecki, Socjotechnika. Praktyczne zastosowania socjologu. 1968; M. K. Mlicki, 1986).

9. Socjotechnika w perspektywie etycznej:

a. Stanowisko neutralne,
akcentuje przede wszystkim znaczenie prakseologicznej poprawnoci dyrektyw socjotechnicznych.
Socjotechnika jako nauka nie moe bra na siebie odpowiedzialnoci za praktyk spoeczn, w
ktrej dominuj procesy kooperacji negatywnej.
socjotechnika jako n- narzdzie o rnych zastosowaniach (praca wychowawcza lub
resocjalizacyjna vs. praktyka reimw totalitarnych lub pranie mzgu w sektach)
b. Podejcie wartociujce:
podkrela konieczno cznego stosowania prakseologicznych i etycznych kryteriw
oceny celw, metod, rodkw i skutkw dziaania tak, aby w praktyce respektowa dobro
jednostek i grup spoecznych poddanych oddziaywaniom socjotechnicznym.
Odbir spoeczny socjotechniki ma charakter wybitnie pejoratywny

10. Sterowanie spoeczne poziomy

1. Socjotechnika a psychotechnika (Paweczyk).
Socjotechnika obejmuje obszar dziaa nakierowanych na zbiorowo (due grupy, spoeczestwa)
Indywidualne ukierunkowanie dyrektyw majcych wywoa okrelone zmiany nazywamy
psychotechnik (wobec jednostek) (por. P. Paweczyk.

Socjotechniczne aspekty gry politycznej.

Pozna 2000)
2. Adam Podgrecki wyrnia z kolei nie dwa, lecz trzy poziomy oddziaywania, sterowania:
psychotechnika (oparta na wiedzy odnoszcej si do psychologii rnic indywidualnych i do relacji
interpersonalnych),
socjotechnika kameralna (mikrosocjotechnika, blisza moe psychotechnice, zwizana jednak ze
wspyciem zespoowym, a nie jednostkowym)
socjotechnika publiczna (makrosocjotechnika). (A. Podgrecki. Zasady socjotechniki. Warszawa
1966).

Poziomy sterowania spoecznego (Podgrecki):

STEROWANIE
SPOECZNE

PSYCHOTECHNIKA
(jednostki, kontakt
face to face)

SOCJOTECHNIKA

KAMERALNA
(mae grupy; np.:
sekty)

PUBLICZNA:
(wielkie grupy: klasy,
warstwy, narody,
spoeczestwa)

Cechy charakterystyczne komunikacji intymnej w psychotechnice wg. M. Karwata

selektywno (informacje przeznaczone dla osb wybranych, dystans przestrzenny lub wyczenie si pary
czy trjkta z obiegu informacji w szerszym rodowisku);
poufno, dyskrecjonalno powizana z poczuciem zblienia, spoufalenia;
indywidualizacja tzn. oddziaywanie obliczone na uchwycenie niepowtarzalnych (indywidualnych,
oryginalnych, cile osobistych) cech poszczeglnych jednostek.
oddziaywanie detaliczne (do kadego inne podejcie na podstawie rozpoznania jego osobliwoci;
zwracanie si do osb, cho przy wykorzystywaniu ich wizi i uwika mikrospoecznych).

Cechy charakterystyczne komunikacji kameralnej mikrosocjotechnika wg. M. Karwata

Oddziaywanie okrelonej jednostki lub maego zespou ludzi (np. kliki) na zesp (np. personel
instytucji, zaoga nieduego przedsibiorstwa itd.).
Charakter obiektu oddziaywa: maa grupa spoeczna (kontaktowa), wtrna, celowa, czsto
sformalizowana.
Oddziaywanie wewntrz (w krgu) maej grupy lub maej spoecznoci.
Wizi spoeczne oparte na osobistej znajomoci,
W duej mierze socjometryczny charakter wizi (wybory wg kryteriw atrakcyjnoci, sympatii, wanoci
etc.).

Cechy charakterystyczne komunikacji publicznej wg. M. Karwata

standaryzacja lub uniformizacja; punktem zaczepienia dla oddziaywa socjotechnicznych jest
wyabstrahowanie cech spoecznie typowych i rozpowszechnionych, wzgldnie przecitnych, a nie
indywidualnych, zwaszcza wyjtkowych, cech grup lub jednostek);
powtarzalno i schematyczno oddziaywa (obejmujcych agregaty spoeczne lub masy ludzi
podobnych pod pewnym wzgldem np. w roli konsumentw, wyborcw, widzw, czytelnikw, pacjentw
leczonych na t sam chorob itd.);
hurtowo oddziaywa; czyli jednoczesne objcie wpywem duych mas odbiorcw oraz oddziaywanie
za porednictwem caoci, do ktrej nale, za porednictwem wspczonkw, wspwyznawcw,
wsptowarzyszy (efekt oddziaywania zwielokrotniony przez nacisk rodowiska, mechanizmy unifikacji i
konformizmw grupowych);

10. Elementy skadowe systemu socjotechniki to:

Systemy oddziaywania podmiotw sterujcych na przedmioty sterowane gdzie moe zachodzi

relacja liniowa, liniowa porednia i nieliniowa porednia.

Reguy socjotechniczne - dyrektywy socjotechniczne:

warunek wystarczajcy aby osign cel (bardzo rzadkie, gdy brak penej uniwersalnoci
dyrektyw)
warunek konieczny ale nie wystarczajcy (rzadkie)
warunek zwikszenia prawdopodobiestwa (najczstsze, gdy moliwe do uchwycenia)

rodki dziaania podmiotu sterujcego:

oddziaywanie na emocje lub uczucia (czciej stosowane)
oddziaywanie na umys i intelekt (rzadziej stosowane)
Zmiany spoeczne w przedmiotach dziaania wywouj one zmiany w zachowaniach i postawach.
(por. analiza systemowa)

TRZY RODZAJE ODDZIAYWANIA W YCIU POLITYCZNYM wg. M. Karwata

(1)

GRA POLITYCZNA formalnie rwnoprawnych i rwnorzdnych uczestnikw, rozmaitych si

spoecznych

(2)

RZDZENIE technologia wadzy

(3)

NACISK SPOECZNY oddziaywanie na rzdzcych i na innych reprezentantw (np. opozycj)

ze strony grup interesw (z myl o oczekiwaniach, wymaganiach spoecznych, daniach,
roszczeniach, postulatach) a take opr w sytuacjach postrzeganego zagroenia i/lub naruszenia
norm powszechnie obowizujcych, regu gry politycznej.

GRA POLITYCZNA (Por. Zikowski)

Wizja gry politycznej jako rywalizacji sportowej jest silne ugruntowana w percepcji spoecznej.

W przekazie medialnym peno jest opisw batalistyki sportowej, stosowane s tu liczne analogie
midzy sportowcami a politykami.

Celem taki gry jest zwycistwo, wygranie politycznego meczu, granie na przeciwka, gra do
jednej bramki itp.
Wykorzystuje si propagandowo choby analogie do gier karcianych: rozdawanie kart, pokerowa
zagrywka, as w rkawie itp.
Mog by to take odniesienia do szachw: pionki i figury, pat polityczny, roszady polityczne.
Pojawiaj si take analogie do innych sportw np.: kontaktowych: ring polityczny, podwjny
Nelson, nokaut wyborczy itp.
Dla analizy zjawisk politycznych szczeglnie interesujca jest metafora polityki jako teatru
koncepcja dramaturgiczna.

AKTORZY POLTYCZNI;
Aktorzy polityczni to podmioty odgrywajcy role polityczne.
S oni nosicielami politycznych funkcji, zada, zespow kompetencji.
Okrelenie politykw mianem aktorw, w takiej scenicznej metaforze, zwraca uwag na umowno, pewn
sztuczno zachowa politykw.
Politycy zatem, podobnie jak aktorzy filmowi czy teatralni, tylko udaj, symuluj pewne zachowania, stany
emocjonalne, postawy czy pogldy.
Odbir gry aktorskiej powinien zatem uwzgldnia takie symulowanie.
ROLE POLITYCZNE
Role polityczne to zespoy oczekiwa wobec aktorw politycznych.
Role polityczne politykw wynikaj z dwch wymiarw:
a.) zajmowanych stanowisk i penionych funkcji politycznych (np.: rola premiera a rola lidera opozycji);
b.) z warunkw gry scenicznej. W tym przypadku zachowania polityczne mog by pochodne: z jednej strony
narzuconych wzorw dziaa np.: przez zwierzchnikw, ramy prawne itp., z drugiej strony mog wynika z
interpretacji takiej sfery nakazw i zakazw przez samego aktora.
Trzeba tu bowiem pamita, i rola polityczna (efekt kocowy) z jednej strony jest aktorowi narzucona np.: przez
reysera, z drugiej wynika z jego osobowoci i preferencji.

CELE GRY SCENICZNEJ

Cele gry scenicznej mog by rozpatrywane bd w kontekcie gry scenicznej, bd warunkw rywalizacji
politycznej.

W tym pierwszym przypadku aktor na scenie chce wywrze na publicznoci odpowiedni dla siebie efekt. To
nic innego jak sterowanie wraeniem, odbiorem swej gry. Tu cele aktora politycznego bd bardzo rne w
zalenoci od sytuacji.

W drugim przypadku aktor polityczny jako uczestnik rywalizacji to podmiot o celach wadczych. Jego celem
jest zdobycie wadzy, jej utrzymanie lub zwikszenie jej zakresu. Autonomiczno ustalania celw
politycznych moe by rna. Zakres autonomii aktorw pierwszoplanowych, liderw bdzie inny ni
aktorw drugoplanowych czy tym bardziej statystw.
SCENA POLITYCZNA
Scena polityczna to miejsce gry politycznej.

Powinna ona by rozpatrywana co najmniej w dwch wymiarach.

Pierwszy najbardziej oczywisty to scena, gdzie odbywa si gra aktorska. Wspczenie to przede wszystkim
masowe media, ktre stay si niezbdnym porednikiem midzy aktorami a widzami. W takim przypadku
aktorzy musz wykazywa si kompetencjami telegenicznymi, zdolnoci do poruszania si w wietle
kamer lub wrcz zdolnoci do manipulowania mediami.
Scena polityczna moe mie jednak take drugi wymiar: zakulisowy, oddzielony od sceny aktorskiej
kurtyn. Za scen politycy tocz inna gr: midzy sob, midzy podmiotami politycznymi. To miejsce walki

o wpywy w swej grupie politycznej, miejsce eliminacji konkurentw politycznych. To sfer mona okreli
jako: gra zakulisowa.
WIDOWNIA POLITYCZNA
Widownia gry politycznej to odbiorcy przekazw politycznych.
Wspczenie to przede wszystkim obywatele obserwujcy procesy politycznej gry.
Kontakt widowni z aktorami najczciej ma miejsce za pomoc masowych mediw.
W tym sensie metafora teatru politycznego jest nieadekwatna.
Widownia jest obiektem spektaklu politycznego. Celem jest tu wywarcie na ni odpowiedniego dla danego aktora
wraenia.
Wraenie to ma przeoy si na uznanie dla danego aktora.
W systemie demokratycznym efektem kocowym powinna by tu odpowiednia dyspozycja behawioralna np.:
mobilizacja wyborcza.
ZASADY GRY SCENICZNEJ
Zasady gry scenicznej to ramy normatywne (legalne lub zwyczajowe) regulujce procesy interakcji midzy
podmiotami politycznymi z jednej strony i midzy aktorami politycznymi a widowni z drugiej.
Preferowane mog by tu wzory kooperacji pozytywnej, gdzie dominuje raczej wsppraca, porozumienie,
poszanowanie pewnej sfery sacrum, ktra stanowi granice zachowa politycznej.
Z drugiej strony mog by realizowane wzory kooperacji negatywnej: rywalizacji, walki, a nawet wojny

politycznej. w takim przypadku sfera gry politycznej jest mniej przewidywalna.

MEDIA JAKO POREDNIK GRY POLITYCZNEJ.
Wspczesna scena polityczna jest zdominowana przed przekaz medialny.
Aktorzy polityczny musz w ten sposb gra, aby w pierwszej kolejnoci pozyska zainteresowanie mediw.
Te bowiem (poza sytuacjami kontroli mediw przez politykw) maj spory zakres wolnoci w przekazywaniu
treci politycznej.
Politycy czsto nie ustaj w zabiegach przycignicia uwagi mediw.
Efekt kocowy gry aktorskiej jest zmodyfikowany przez media, ktry peni tu funkcje selekcyjne i
interpretacyjne.

RZDZENIE (por. Zikowski)

Termin o korzeniach redniowiecznych. Zazwyczaj wywodzi si go od ang. governing, a wspczenie
czciej wystpuje jako government, od ang. - to govern, a take - to rule rzdzi. W jzyku polskim
czsto jako wymienne

stosowane byy terminy: wadania, panowania, sterowania, zarzdzania,

administrowania, kierowania, przewodzenia.

Termin ten okrela szereg elementw systemu politycznego takich jak:
ukad podmiotowy np.: na linii wadza-podmioty podporzdkowane

najczciej relacja taka

przybiera posta asymetryczn;

zakres przedmiotowy: tre rzdzenia, zakres podejmowanych kwestii, bdcych przedmiotem
wpywu, ksztatowania, zarzdzania, administrowania;
mechanizm rzdzenia: sposb sprawowania zwierzchnoci, narzdzia wpywu, typ socjotechniki.
Poprzez rzdzenie mona rozumie klasycznie: wykonywanie wadzy pastwowej, w szczeglnoci
proces podejmowania decyzji i kierowania aparatem pastwowym dla zapewnienia ich realizacji. Tu W.
Pietras zaliczy cztery grupy decyzji:

 decydowanie o tym, co jest treci interesw poszczeglnych grup spoecznych

decydowanie o kompetencji rnych podmiotw w zakresie realizacji interesw o skonkretyzowanej
treci;
decydowanie o celach, dla ktrych moliwe jest uycie spoecznych zasobw przymusu oraz o ich
dyslokacji pomidzy poszczeglne podmioty spoeczne;
decydowanie o skadzie personalnym grup podejmujcych i egzekwujcych decyzje w powyszych
zakresach.
G. Rydlewski wyrnia dwa podstawowe wymiary krelce model rzdzenia w danym systemie:
model prawno-konstytucyjny, ktry kreli na poziomie unormowa legalnych relacje midzy
podmiotami politycznymi (np.: partie polityczne, instytucje polityczne);
sytuacj polityczn, czyli ukad si politycznych np.: podzia na rzd i opozycj.

12 . WPYW
Czym jest wpyw? Czym rni si od wadzy?
Wpyw jako oddziaywanie asymetryczne (przewaga jednej ze stron zwieczona cakowit lub
czciow realizacj jej celw).
Skala zainteresowa wpywu:
a) wpyw powierzchowny i dorany:
oddziaywanie na zachowania w przejciowych sytuacjach spoecznych.
b) wpyw gbszy, dalekosiny i trway:
zdolno spowodowania i utrwalenia zmian w postawach ludzkich.
Skala dokuczliwoci wpywu: (por. M. Karwat, Sztuka manipulacji politycznej,)
a) wpyw oparty na zrozumieniu i aprobacie;
b) wpyw oparty na przechytrzeniu;
c) wpyw oparty na przymuszeniu;
d) wpyw oparty na usuniciu przeszkody.

Skutki oddziaywania:
uleganie:
potrzeba cigej presji zagroenia sankcj (strach przed kar)
pomiot poddany wpywowi nie akceptuje treci wpywu (lub tylko udaje akceptacj)
podporzdkowanie trwa tak dugo jak zagroenie sankcj
identyfikacja:
pochodne wizi midzy stronami interakcji
podmiot poddany wpywowi ocenia sugestie drugiej strony przez pryzmat wartoci samego
rda (np.: uznany autorytet, osoba darzona afektem, podmiot sawny itp.)
podporzdkowanie trwa tak dugo, jak dugo trwa wi czca strony- pniej ma tendencje do
wygaszania
internalizacja:
prowadzi do przyswojenia, uwewntrznienia okrelonych treci: postaw, norm, wartoci itp.
Podmiot w swym subiektywnym mniemaniu zgadza si z treci przekazu
Tre przekazu staje si czci osobowoci, struktur pamici podmiotu sterowanego

 Podporzdkowanie trwa nawet po ustaniu wpywu regulacja wewntrzna

Najbardziej podany (i najtrudniejszy) efekt dziaa socjotechnicznych
Ujcie statyczne i dynamiczne wpywu:
Statyczne pojcie wpywu:
zdolno nakonienia innych do postpowania (zachowa i czynw) zgodnego z nasz wol
(oczekiwaniami, wymaganiami, zamiarami),
do realizacji naszych celw,
do posuchu lub poparcia.
Dynamiczne ujcie wpywu:
zdolno spowodowania zmian w cudzych zamiarach, zachowaniach i czynach,
ewentualnie rwnie w sposobie mylenia w wyobraeniach i deniach.

13. Wpyw spoeczny jako nacisk (pokonywanie oporu) (por. M. Karwat).

a. Czym jest opr? Istot takiego oddziaywania (pokonywania oporu) jest skanianie innych do mylenia i
zachowania zgodnego z nasz wol i interesami, za rozbienego bd sprzecznego ich wasnymi zasadami,
deniami lub konkretnymi zamiarami wzgldnie z intencja nie angaowania si. (M. Karwat).
Przesanki oporu w kontaktach spoecznych:
rnice, rozbienoci lub sprzeczno interesw,
rnice mentalnoci, wiedzy,
bariery komunikacyjne
niekompatybilno

wzorw

kulturowych,

kompetencji,

nieporozumienia,
uprzedzenia negatywne rodzce brak zaufania, niech,
ze dowiadczenia w kontaktach wzajemnych,
rywalizacja, walka lub wojna jako strategia interakcji itp.

niejednakowy

stopie

zrozumienia,

Czynniki decydujce o szansach oporu lub pokonania oporu:

bilans si i potencjau stron,
ukad si (sojusze)
sprawno poszczeglnych stron oddziaywania,
upr i zdecydowanie w dziaaniach
trwao powodw do nieodwzajemniania zamiarw i oczekiwa.
Skala oporu spoecznego:
inercja (opr niezamierzony wynikajcy z nienawizania kontaktu, z nienadania za cudzymi
inicjatywami i oddziaywaniami);
unik niewyrano (zagadkowo) reakcji; dwuznaczno lub wrcz przewrotno zachowa i
wypowiedzi; wykrt, jego formy przewrotne; zamaskowana obstrukcja, sabota;
sprzeciw (ekspresja dezaprobaty, demonstracyjna odmowa poparcia (zdystansowanie lub odcicie si);
protest; czynne przeciwdziaanie od prby zablokowania po prb odwrcenia, spoecznego
wymuszenia zmiany postanowie i rozpocztych dziaa.

Skala oporu:
inercja

unik

sprzeciw

protest

Pokonywanie (przezwycianie) oporu.

Skala nacisku:
uprzedzanie oporu (oddziaywanie zapobiegawcze);
przeamywanie barier, przeksztacanie oporu we wspdziaanie;
rozbrajanie oporu;
omijanie lub kanalizowanie (selektywne ukierunkowanie) czyjego oporu;
amanie oporu;

amanie ludzi.

14. Sterowanie spoeczne. Zaoenia teoretyczne: (por. M. Karwat)

nadawc, sterujcym jest zazwyczaj podmiot grupowy, jeli jednostka: lider, wadca, dyktator to
raczej jako uosobienie jakie siy spoecznej.

adresatem jest jaka pewna cao spoeczna: zbiorowo, kategoria spoeczna, wsplnota,
spoeczno, grupa w sensie socjologicznym.

oddziaywanie ma duy zasig i intensywno, charakter publiczny, dotyczy wszystkich uczestnikw

ycia spoecznego, ma zatem charakter masowy.

oddziaywanie jest zaprogramowane: urzeczywistnienie pewnych dalekosinych celw.

Wymiary sterowania, moliwe relacje: podmiot sterujcy-podmiot sterowany

jednostka-jednostka,
jednostka-grupa,
grupa-grupa,
jednostka-zbiorowo,
zesp-zbiorowo,
zbiorowo-zbiorowo.

15. Typy kooperacji. (por. M. Karwat, Sztuka Manipulacji)

a. Pojcie kooperacji (wspdziaania): jednostronnie lub obustronnie zamierzony splot dziaa, w
ktrym dziaanie jednego podmiotu wpywa na przebieg i rezultaty dziaa drugiego podmiotu.
Konstruktywna (wsppraca) i negatywna (destrukcyjna).

KOOPERACJA

Negatywna

Pozytywna

Wsppraca

Kooperacja
zespoowa

Walka

Rywalizacja

Wojna

b. Kooperacja pozytywna,
Istota kooperacji pozytywnej:
osiganie wasnej i ew. wsplnej korzyci dziki uzgodnieniu wysikw,
efekt synergii (zwielokrotnienie rezultatw w porwnaniu ze sprawnoci i wydajnoci dziaania na
wasn rk lub wbrew innym).
Przejawy: pomoc, wsparcie w deniu do wsplnych celw.
Przykady: opieka, przyja, pomoc, sojusz, solidarno czynna itp.
Formy kooperacji pozytywnej. Rnica midzy wspdziaaniem podmiotw odrbnych a wsplnym
dziaaniem zespoowym lub zbiorowym w ramach zoonego podmiotu zintegrowanego.

wsppraca (wspdziaanie podmiotw odrbnych) splot dziaa wielu podmiotw zachowujcych

wasn tosamo, odrbno bytow (np. organizacyjn) i samodzielno.

Kooperacja zespoowa. Przeksztacenie zbioru indywidualnych podmiotw (wspdziaajcych) w

jeden zoony podmiot grupowy czy to bdzie druyna, zesp pracowniczy, czy partia powstaa
ze zjednoczenia kilku dotychczas odrbnych,

c. Istota kooperacji negatywnej:

osiganie sukcesu i wasnej korzyci za cen niepowodzenia i strat innych podmiotw
wspuczestnikw sytuacji.
Przejawy: przeszkadzanie i utrudnianie lub szkodzenie ze wzgldu na sprzeczno interesw i de.
Typy kooperacji negatywnej:

wspzawodnictwo - (rywalizacja, konkurencja), zwycistwo dziki wasnej wyszej sprawnoci

(formua konkursu, wycigu);

walka, - dziki aktywnemu i bezporedniemu przeszkadzaniu przeciwnikowi, osabianiu jego si

wasnym dziaaniem, zmniejszaniu jego sprawnoci i determinacji;

wojna - korzy osigana kosztem destrukcji, dziaaniom zagraajcym istnieniu wroga.

Wspzawodnictwo:
dziki wasnej wyszej sprawnoci czemu odpowiada formua konkursu, wycigu lub licytacji.
Jeden z podmiotw osiga sukces dziki temu, e jest szybszy, zwinniejszy, zrczniejszy, lepiej
zorganizowany i wydajniejszy we wasnych wysikach itp.,
nie za dziki temu, e wkracza na teren drugiej strony, czynnie i bezporednio mu przeszkadza w
jego staraniach.
cele uczestnikw gry s przeciwstawne.
ma charakter porwnawczy, gdy ostateczny wynik dziaa na rzecz de przeciwstawnych jest
rezultatem porwnania sprawnoci wspzawodnikw i ich osigni w warunkach (przynajmniej tak
si zakada) rwnych szans, lepiej lub gorzej wykorzystanych przez pretendentw. (rywal)

Walka, jak i wojna:

s konfrontacyjnymi i destrukcyjnymi formami kooperacji negatywnej,
wasne wysiki i forsowanie swoich zamiarw sprzone jest z przeciwdziaaniem, z prb zadawania
mu strat oponentowi, ktre uczyni go sabszym lub wyeliminuj
w wojnie celem s straty trwae i nieodwracalne. W walce straty i szkody maj charakter przejciowy
i odwracalny.

Rnice midzy walk a wojn proponowane przez M. Karwata?

W walce osiga si sukces i korzy wasn:
dziki aktywnemu i bezporedniemu przeszkadzaniu przeciwnikowi,
osabianiu jego si wasnym dziaaniem,
zmniejszaniu jego sprawnoci i determinacji (wytrwaoci, konsekwencji w dziaaniu, wiary
we wasne walory i w szans powodzenia),
dziki udaremnianiu, zakcaniu, a nawet paraliowaniu jego wysikw.

 Ten, kto prowadzi walk, zachowuje si albo jak bojownik, albo jak dywersant.
(przeciwnik)
W wojnie korzy osigana jest dziki:
Obliczone na zadanie trwaych strat i osabienia drugiej strony
trwae osabienie (okaleczenie), umoliwia uzalenienie i wykorzystanie lub stanowi wstp do
pniejszego, odroczonego zniszczenia.
Zakada si daleko posunit destrukcj
stwarzane jest zagroenie dla egzystencji drugiej strony
podmioty relacji to wrogowie, dcy do unicestwienia drugiej strony
brak miejsca na kompromis i porozumienia.
To gra o sumie zerowej: albo my, albo oni