1

KLASYFIKACJA ZWIAZKW NIEORGANICZNYCH

NAZEWNICTWO i WACIWOCI
PODZIA
W zalenoci od obranego kryterium zwizki nieorganiczne mona podzieli na:
- zwizki dwuskadnikowe
- zwizki wieloskadnikowe, lub na
- zwizki poszczeglnych pierwiastkw.
Biorc pod uwag charakter chemiczny zwizkw dzieli si je na nastpujce
grupy:
ZWIZKI NIEORGANICZNE
TLENKI

ZWIZKI NIEMETALI
INNYCH NI TLEN

metali

(np.:PCl3, CS2)

niemetali

pmetali
WODORKI
typu soli

kowalencyjne

metaliczne
KWASY
beztlenowe

tlenowe
WODOROTLENKI
zasadowe

amfoteryczne
SOLE
beztlenowe
tlenowe
wodorosole
hydroksole
oksosole
sole zoone

1. TLENKI
TLENKI: zwizki pierwiastkw z tlenem o oglnym wzorze:

EnOm
gdzie: E - dowolny pierwiastek, n, m - wspczynniki.
(tlen zawsze na -II stopniu utlenienia).
1.1. NAZEWNICTWO
Wzr tlenku
H2O

Nazwa tradycyjna
woda

Nazwa obowizujca
(wg. systemu Stocka)
-

K2O

tlenek potasu

tlenek potasu

N2O

podtlenek azotu

tlenek azotu (I)

NO

tlenek azotu

tlenek azotu (II)

N2O3

trjtlenek azotu

tlenek azotu (III)

NO2

dwutlenek azotu

tlenek azotu (IV)

N2O5

piciotlenek azotu

tlenek azotu (V)

Al2O3

tlenek glinu

tlenek glinu

CaO

tlenek wapnia

tlenek wapnia

CuO

tlenek miedziowy

tlenek miedzi (II)

CrO

tlenek chromawy

tlenek chromu (II)

Cr2O3

tlenek chromowy

tlenek chromu (III)

CrO3

trjtlenek chromu

tlenek chromu (VI)

FeO

tlenek elazawy

tlenek elaza (II)

Fe2O3

tlenek elazowy

tlenek elaza (III)

Fe3O4

tlenek elazawo-

tlenek elaza (III)

(Fe2O3.FeO)

elazowy

elaza (II)

CO

tlenek wgla

tlenek wgla (II)

CO2

dwutlenek wgla

tlenek wgla (IV)

1.2. NADTLENKI i PONADTLENKI

NADTLENKI: zwizki niektrych pierwiastkw z grup 1, 2 i 12 z grup dwu atomw
tlenu bezporednio zwizanych ze sob:

EnO2
gdzie: E - pierwiastek,
n wspczynnik,
O2-II ugrupowanie (O-O)-II
(tlen zawsze na -I stopniu utlenienia).

PONADTLENKI: zwizki pierwiastkw grupy 1 z anionem O2-I o wzorze:

MeO2
(ugrupowanie O2 na -I stopniu utlenienia
O na 1/2 stopniu utlenienia)
1.3. NAZEWNICTWO
Nazwa obowizujca
Wzr

Nazwa tradycyjna

H2O2

nadtlenek wodoru

K2O2

nadtlenek potasu

nadtlenek potasu

BaO2

nadtlenek baru

nadtlenek baru

CdO2

nadtlenek kadmu

nadtlenek kadmu

ZnO2

nadtlenek cynku

nadtlenek cynku

ponadtlenek potasu

ponadtlenek potasu

KO2

(wg. systemu Stocka)

-

1.4. OTRZYMYWANIE TLENKW, NADTLENKW i PONADTLENKW

TLENKI otrzymuje si najczciej poprzez:
bezporedni syntez:
S + O2

= SO2

2Mg + O2 = 2MgO
C + O2

= CO2

rozkad termiczny soli lub wodorotlenkw i tlenkw:

CaCO3

= CaO + CO2

Cu(OH) 2 = CuO +H2O

4MnO2

= 2Mn2O3 + O2

utlenianie tlenkw na niszych stopniach utlenienia:

2SO2 + O2 = 2SO3
2NO + O2 = 2NO2
2CO + O2 = 2 CO2
redukcje tlenkw na wyszych stopniach utlenienia:
CO2 + C = 2CO
spalanie zwizkw organicznych:
CH4 + 2O2 = CO2 + 2H2O
NADTLENKI otrzymuje si z reguy poprzez:

ogrzewanie danego pierwiastka grupy 1 lub 2 w powietrzu:

2Na + O2 = Na2O2

reakcje soli danego metalu z nadtlenkiem wodoru w rodowisku zasadowym:

CdSO4 + H2O2 + 2NH4OH = CdO2 + (NH4)2SO4 + 2H2O

PONADTLENKI

s otrzymywane w reakcji pierwiastkw grupy 1 z tlenem pod

zwikszonym cinieniem:
K + O2 = KO2

1.5. WACIWOCI TLENKW

Fizyczne. tlenki metali i pmetali s z reguy ciaami staymi;
cechy charakterystyczne:
dua gsto
wysoka temperatura topnienia
budowa jonowa
tlenki niemetali s z reguy s gazami, rzadziej cieczami czy ciaami staymi;
cechy charakterystyczne:
wizanie kowalencyjne
rozpuszczalno w wodzie
rozpuszczalne w wodzie s rwnie:
tlenki metali bloku s litowce i berylowce
tlenki metali bloku d na wyszych stopniach utlenienia
np.: Cr2O3, (budowa jonowa)
Mn2O7, (budowa kowalencyjna)
Chemiczne: waciwoci chemiczne tlenkw s zrnicowane;
biorc pod uwag zachowanie si w stosunku do kwasw i zasad
tlenki dzieli si na:
obojtne
kwasowe
zasadowe
amfoteryczne

1.6. PODZIA TLENKW ZE WZGLDU NA ZACHOWANIE SI W STOSUNKU

DO WODY, KWASW i ZASAD
TLENKI

Reagujce z wod

Nie reagujce z wod

Li2O
CaO
SO2
CrO3
Mn2O7

SiO2
Al2O3
CO
CrO
MnO

1.7. PODZIA TLENKW ZE WZGLEDU NA CHARAKTER CHEMICZNY

TLENKI
OBOJTNE
TLENKI OBOJTNE

CO, NO
nie reaguj z wod, z kwasami ani z zasadami

KWASOWE
TLENKI KWASOWE

CO2, NO2
jeli reaguj z wod to tworz kwasy,
reaguj z zasadami tworzc sole

ZASADOWE
TLENKI ZASADOWE

KOH, Ca(OH)2
jeli reaguj z wod to tworz zasady,
reaguj z kwasami tworzc sole

AMFOTERYCZNE
TLENKI AMFOTERYCZNE

Al2O3, ZnO, Cr2O3

reaguj zarwno z kwasami jak i zasadami

tworzc sole

Tlenki obojtne. - tlenki, ktre nie reaguj z kwasami, z zasadami, ani z wod.
rozpuszczalne w wodzie zgodnie z prawami fizyki
Tlenkami obojtnymi s tlenki
niemetali, np.:
CO, NO
pmetali, np.:
SiO
Tlenki kwasowe to bezwodniki kwasowe, - w reakcji z zasadami tworz sole.
SO3 + Ca(OH)2 = CaSO4 + H2O
Tlenkami kwasowymi s tlenki:
niemetali, np.:
Cl2O, SeO3, SO3, N2O5, P2O5
pmetali (na wyszych stopniach utlenienia), np.:
Be2O3, SiO2, As2O5, TeO3
metali bloku d (na wyszych stopniach utlenienia), np.:
CrO3, Mn2O7, Bi2O5
Tlenki zasadowe. bezwodniki zasadowe - w reakcji z kwasami tworz sole, np.:
CaO + H2SO4= CaSO4 + H2O
Tlenkami zasadowymi s tlenki:
metali grup pierwszej i drugiej oraz talu i bizmutu, np.:
Na2O, CaO, Tl2O, Bi2O3
tlenki metali bloku d na najniszym stopniu utlenienia, np.:
CrO, MnO
Tlenki amfoteryczne. tlenki z reguy nie rozpuszczalne w wodzie
rozpuszczalne zarwno w kwasach jak i w zasadach, np.:
Zn(OH)2 + 2HCl = ZnCl2 + 2H2O
Zn(OH)2 + 2NaOH = Na2ZnO2
Tlenki amfoteryczna tworz:
pmetale, np.:
SiO2, As2O3, TeO2
metale grup gwnych, np.:
Al2O3, Ga2O3, SnO, SnO2,
metale bloku d na porednich stopniach utlenienia:
Cr2O3,

2. WODORKI
WODORKI: zwizki pierwiastkw z wodorem o wzorze

EHn
i

HnE
dla pierwiastkw grup 16 i 17 ukadu okresowego
2.1. NAZEWNICTWO
Wzr sumaryczny
Nazwa dopuszczalna
wodorku
KH
NaH
CaH2
AlH3
SiH4
NH3
H3N
PH3
AsH3
H2S
H2Se
HF
HCl
HBr
HI

Wodorek potasu
Wodorek sodu
Wodorek wapnia
Wodorek glinu
Silan
Amoniak
azydek wodoru
fosfina
arsyna
siarkowodr
selenowodr
fluorowodr
chlorowodr
bromowodr
jodowodr

Nazwa obowizujca
(systematyczna)
wodorek potasu
wodorek sodu
wodorek wapnia
wodorek glinu
silan
azan
azydek wodoru
fosfan
arsan
sulfan
selan
fluorek wodoru
chlorek wodoru
bromek wodoru
jodek wodoru

2.2. OTRZYMYWANIE
WODORKI otrzymuje si najczciej poprzez:
reakcj syntezy, np.:
H2+S = H2S
3H2 + N2 = 2NH3
Ca + H2 = CaH2
reakcj wymiany, np.:
3LiH + AlCl3 = AlH3 + 3LiCl

2.3. WACIWOCI
Fizyczne:

wodorki metali wszystkich grup s ciaami staymi

wodorki niemetali s gazami;
rozpuszczalne w wodzie:
wodorki metali grup 1 i 2
wodorki niemetali

Chemiczne: charakter chemiczny wodorkw jest silnie zrnicowany;

wodorki dzieli si ze wzgldu na charakter wizania pomidzy
pierwiastkiem a wodorem na trzy gwne grupy:
wodorki typu soli
wodorki kowalencyjne
wodorki metaliczne
2.4. PODZIA WODORKW

WODORKI

WODORKI TYPU SOLI

(pierwiastki grup 1, 2 blok s i lantanowce)
(wodr na I stopniu utlenienia
wyjtek Be i Mg)
WODORKI METALICZNE

(pierwiastki grup pobocznych blok d)

WODORKI KOWALENCYJNE

(pierwiastki grup 13 (B), 14 17)

(wodr na +I stopniu utlenienia)

10

Wodorki typu soli wodorki metali grup 1 i 2 i niektrych lantanowcw

charakterystyczne:
wodr na I stopniu utlenienia
budowa jonowa
reaguj z wod zgodnie z reakcj:
H-I + H2O = H2 + OH-I
np.: NaH + H2O = NaOH + H2
Wodorki metaliczne : poczenia wodoru z metalami zewntrznoprzejciowymi,
(pierwiastki bloku d)
charakterystyczne:
wasnoci zblione do metalu wyjciowego
skad chemiczny nie daje si wyrazi
prostymi wzorami np.:
TiH 1.73.
Wodorki kowalencyjne : wodorki pierwiastkw grup 14-17 i boru
charakterystyczne:
wodr na +I stopniu utlenienia
wizanie kowalentne
z reguy ciaa gazowe
wasnoci chemiczne: biorc pod uwag zachowanie si
w stosunku do kwasw i zasad wodorki niemetali
dzieli si na wodorki:
obojtne
kwasowe
zasadowe

11

2.5. PODZIA WODORKW NIEMETALI ZE WZGLDU NA ZACHOWANIE SI

W STOSUNKU DO WODY, KWASW i ZASAD
KWASOWE

HCl, HJ

WODORKI KWASOWE

reaguj z wod tworzc kwasy

reaguj z zasadami tworzc sole

ZASADOWE
WODORKI ZASADOWE

NH3
reaguj z wod tworzc zasady
reaguj z kwasami tworzc sole

OBOJTNE

CH4,

WODORKI OBOJTNE

nie reaguj z wod, sabo rozpuszczalne

Wodorki kwasowe: wodorki grupy 17 i grupy 16

rozpuszczone si w wodzie daj kwasy, np.:.
HClgaz + H2O = HClroztwor
bezwodniki kwasw binarnych, beztlenowych
zarwno w roztworach wodnych jak i w stanie gazowym
reaguj z wodorotlenkami dajc sole, np.:
HCl + NaOH = NaCl
Wodorki zasadowe: wodorki niemetali grupy 15 np.:
Azanamoniak rozpuszczany w wodzie tworzy wodorotlenek
NH3 + H2O = NH4OH
NH3 zarwno w roztworach wodnych jak i w stanie gazowym
reaguje z kwasami dajc sole, np.:
NH3 + HCl = NH4Cl
Wodorki obojtne: wodorki, ktre nie reaguj wod.
rozpuszczanie w wodzie zgodnie z prawami fizyki
Wodorkiem obojtnymi jest np. metan CH4

12

3. KWASY
KWASY: zwizki o wzorze oglnym:

HnR

HnRO(m+n)

gdzie: H - wodr, R - reszta kwasowa lub atom centralny,

n - wartociowo reszty kwasowej lub ilo atomw tlenu poczona zarwno z R i H,
m- ilo atomw tlenu poczona z atomem centralnym reszty kwasowej - R
KWASY: zwizki, ktre s zdolne do oddawania protonu innym zwizkom lub jonom
HnR nH+ + Rn3.1 PODZIA ZE WZGLDU NA SKAD PIERWIASTKOWY RESZTY KWASOWEJ

KWASY
BEZTLENOWE (BINARNE)
HBr
HCl
H2S

TLENOWE
HBrO
HClO2
H2SO3

UWAGA: w kwasach tlenowych wodr czy si z pierwiastkiem poprzez tlen

H-O
H-O
n = 1, m = 0 H-O-Cl; n = 2, m = 1 S=O,
H-P=O n = 1, m = 1 H-O-C=O
H-O
H-O
3.2. NAZEWNICTWO

Wzr sumaryczny
kwasu
HF
HCl
H2S
HCN

Nazwa tradycyjna
kwas fluorowodorowy
kwas solny
kwas siarkowodorowy
kwas cyjanowodorowy

Nazwa obowizujc
(wg. systemu Stocka)
kwas fluorowodorowy
kwas solny
kwas siarkowodorowy
kwas cyjanowodorowy

HClO
HClO2
H3PO4
H2SO2
H2SO4
H2CO3
H4SiO4
HNO3
H2MnO4
HMnO4
H2CrO4

kwas podchlorawy
kwas chlorawy
kwas ortofosforowy
kwas sulfoksylowy
kwas siarkowy
kwas wglowy
kwas ortokrzemowy
kwas azotowy
kwas manganowy
kwas nadmanganowy
kwas chromowy

kwas chlorowy (I)

kwas chlorowy (III)
kwas ortofosforowy (V)
kwas siarkowy (II)
kwas siarkowy (VI)
kwas wglowy (IV)
kwas ortokrzemowy
kwas azotowy (V)
kwas manganowy (VI)
kwas manganowy (VII)
kwas chromowy (VI)

13

3.3. OTRZYMYWANIE:
Kwasy binarne-beztlenowe otrzymuje si poprzez syntez odpowiedniego wodorku

i rozpuszczenie go w wodzie, np.:

(1) H2 + S = H2Sgaz

(2) H2Sgaz + H2O = H2S roztwr

Kwasy tlenowe-oksokwasy otrzymuje si poprzez rozpuszczenie odpowiedniego

tlenku - bezwodnika kwasowego w wodzie, np.:

SO3 + H2O = H2SO4

Kwasy beztlenowe jak i oksokwasy mona rwnie otrzyma poprzez dziaanie na sl

otrzymywanego kwasu, kwasem silniejszym, np.:
2NaCl + H2SO2 = Na2SO2 + 2HCl
Na2SiO3 + 2HCl = H2SiO3 + 2 NaCl
3.4. WACIWOCI
Fizyczne: wikszo kwasw jest cieczami
charakterystyczne:
kwany smak
Chemiczne: najwaniejsze wasnoci chemicznych wszystkich kwasw to:
dua reaktywno chemiczna
zdolno oddawania protonw :
w zalenoci od liczby atomw wodoru
zdolnych do dysocjacji rozrnia si kwasy:
jednoprotonowe np.: HNO3, HCI
wieloprotonowe np.: H2S, H2SO3, H3PO3
Kwasy wieloprotonowe dysocjuj wieloetapowo, np. dla kwasu fosforowego (V)
proces ten przedstawia si nastpujco:
H3PO4

H+ + H2PO41-

H2PO41- H+ + HPO42HPO42- H+ + HPO43-

14

3.5. TYPOWE REAKCJE KWASW

Z zasadami : kwasy w reakcji z zasadami tworz sole - reakcje zobojtniania
KWAS + ZASADA = SL + WODA
2HF + Ca(OH) 2 = CaF2 + 2H2O
HCl + NaOH = NaCl + H2O
H2S + 2Ag(OH) = Ag2S + H2O
HMnO4 + KOH = KMnO4 +H2O
Reakcje zobojtniania: kwasy wieloprotonowe reaguj z zasadami stopniowo, np.:
H3PO4 + 1NaOH = NaH2PO4 +H2O
NaH2PO4 + 1 NaOH = Na2HPO4 +H2O
Na2HPO4+ 1 NaOH = Na3PO4 +H2O
Sumarycznie:
H3PO4 + 3 NaOH = Na3PO4 + 3H2O
Z tlenkami: kwasy w reakcji z tlenkami tworz sole, np.:
2HF + CaO

= CaF2 + H2O

2HCl + Na2O = 2NaCl + H2O

H2S + Ag2O = Ag2S + H2O
Z metalami nieszlachetnymi: kwasy w reakcji z metalami nieszlachetnymi
wypierajc wodr tworz sole , np.:
2HC1 + Zn = ZnCl2 + H2
2HC1 + Fe = FeCl2 + H2
Z metalami szlachetnymi i pszlachetnymi: reaguj kwasy utleniajce, np.:
Cu + 2H2 SO 4 = CuSO4 + SO2 + 2H2O
3Ag + 4HNO 3 = 3AgNO 3 + NO + 2H2O

15

4. WODOROTLENKI
WODOROTLENKI: zwizki o oglnym wzorze:

E(OH)n,
gdzie: E - pierwiastek;
OH - grupa wodorotlenowa jednoujemna,
n - ilo grup wodorotlenowych = wartociowo kationu
Wyjtki: kationy:
amonowy NH4+
fosfonowy PH4+.
WODOROTLENKI: zwizki, ktre s zdolne do przyjmowania protonw, lub:
zwizki, ktre s zdolne do odszczepiania grup hydroksylowych
E(OH)n En+ + n(OH)4.1. NAZEWNICTWO
Wzr tlenku

Nazwa tradycyjna

Nazwa obowizujca
(wg. systemu Stocka)

KOH

wodorotlenek potasu

wodorotlenek potasu

NaOH

wodorotlenek sodu

wodorotlenek sodu

Ca(OH)2

wodorotlenek wapnia

wodorotlenek wapnia

Al(OH)3

wodorotlenek glinowy

wodorotlenek glinu

CuOH

wodorotlenek miedziawy

wodorotlenek miedzi (I)

Fe(OH) 2

wodorotlenek elazawy

wodorotlenek elaza (II)

Fe(OH)3

wodorotlenek elazowy

wodorotlenek elaza (III)

Zn(OH)2

wodorotlenek cynku

wodorotlenek cynku (II)

Cr(OH)2

wodorotlenek chromawy

wodorotlenek chromu (II)

Cr(OH)3

wodorotlenek chromowy

wodorotlenek chromu (III)

Pb(OH)4

wodorotlenek oowiowy

wodorotlenek oowiu (IV)

NH4OH

wodorotlenek amonu

wodorotlenek amonu

PH4OH

wodorotlenek fosfonowy

wodorotlenek fosfonowy

16

4.2. OTRZYMYWANIE:
WODOROTLENKI otrzymuje si z reguy poprzez:

rozpuszczeni odpowiedniego tlenku (bezwodnika zasadowego) w wodzie, np.:

Li2O + H2O = 2LiOH
CaO + H2O = Ca(OH)2

w wyniku reakcji pierwiastka z wod pierwiastki grup 1 i 2, np.:

2 Li + 2H2O = 2 LiOH + H2
Ca + 2H2O = Ca(OH) 2+ H2

w wyniku reakcji wodorkw z woda, np.:

2KH + H2O = 2KOH + H2

w reakcji wymiany: dziaajc silna zasad na sl pierwiastka, ktrego tlenek jest

nierozpuszczalny w wodzie, np.:.
CuSO4 + 2KOH = Cu(OH)2 + K2SO4

4.4. WACIWOCI
Fizyczne: wikszo wodorotlenkw jest ciaami staymi
charakterystyczne:
smak gorzki mydlany
Chemiczne: najwaniejsze wasnoci chemicznych wszystkich wodorotlenkw to:
tworzenie z kwasami soli w reakcjach zobojtniania
zdolno przyczania protonw
Wodorotlenki dzieli si na dwie grupy, a mianowicie na wodorotlenki zasadowe i
amfoteryczne, co przedstawia kolejny schemat:

17

4.4. PODZIA WODOROTLENKW

WODOROTLENKI
ZASADOWE
metale grupy 1 i 2
metale grup pobocznych
na najniszym stopniu utlenienia
AMFOTERYCZNE
metale np.: Be(OH)2
metale grup pobocznych
na porednich stopniach utlenienia
pmetale np.: Si(OH)4, As(OH)3

Wodorotlenki zasadowe: wodorotlenki metali grup 1, 2 (z wyjtkiem Be i Mg) i

metali bloku d na najniszych stopniach utlenienia
w reakcjach z kwasami tworz sole, np.:
CsOH+ HF = CsF + H2O
Wodorotlenki amfoteryczne: tworz sole z kwasami jak i z zasadami, np.:
Al(OH)3 + 3 HCl = AlCl3 + 3 H2O
Al(OH)3 + 3 NaOH = Na3[Al(OH)4]
Al(OH)3 + NaOH = NaAlO2 + 2H2O
Al(OH)3 = HAlO2 + H2O
HAlO2+ NaOH = NaAlO2 + H2O

18

5. SOLE
SOLE: zwizki chemiczne powstae w wyniku reakcji zobojtnia wodorotlenkw
kwasami tlenowymi i beztlenowymi o oglnym wzorze:

EnRm;
gdzie: nEm+ - kation pierwiastka zasadotwrczego lub kation zoony
mRn- - reszta kwasowa; n,m wspczynniki.
5.1. NAZEWNICTO
SOLI KWASW BEZTLENOWYCH
Wzr soli
FeCl2
FeCl3
CaF2
SnCl4
KJ
KCN
Ag2S
(NH4)2S

Nazwa obowizujca
(wg. systemu Stocka)
chlorek elaza(II)
chlorek elaza(III)
fluorek wapnia(II)
chlorek cyny(IV)
jodek potasu
cyjanek potasu
chlorek srebra(I)
siarczek amonu

SOLI KWASW TLENOWYCH (OKSOKWASW)

Wr soli
Fe(ClO2)2

Nazwa obowizujca
(wg. systemu Stocka)
chloran(III) elaza(II)

Fe(ClO3)3

chloran(V) elaza(III)

Sn(ClO4)4

chloran(VII) cyny(IV)

Ag2SO4

siarczan(VI) srebra(I)

(NH4)2SO3

siarczan(IV) amonu

Al(NO3) 3

azotan(V) glinu(III)

Na3AsO3

arsenian(III) sodu

K2MnO4

manganian(VI) potasu

KCrO2

chromian(III) potasu

19

5.2. OTRZYMYWANIE:
SOLE: sole mona otrzymywa w nastpujcych reakcjach:
1. METALU i NIEMETALU- otrzymywanie soli kwasw beztlenowych, np.:
2Ag +S = Ag2S
2Na +Cl2 = 2NaCl
2. BEZWODNIKA KWASOWEGO Z BEZWODNIKIEM ZASADOWYM, np.:
CaO + CO2 = CaCO3
3. BEZWODNIKA ZASADOWEGO (TLENKU METALU) Z KWASEM, np.:
CaO + 2HNO3 = Ca(NO3)2
4. ZASADY Z BEZWODNIKIEM KWASOWYM, np.:
2NaOH + CO2 = Na2CO3 + H2O
5. METALU Z KWASEM, np.:
Ca + H2SO4 = CaSO4 +H2
6. ZOBOJTNIANIA WODOROTLENKU KWASEM, np.:
NaOH + HNO2 = NaNO2 +H2O

20

5.3. WACIWOCI
Fizyczne: sole s z reguy ciaami krystalicznymi,
- bezbarwne lub o zabarwieniu zmiennym od biaego do prawie czarnego
- gwny obok tlenkw skadnik ziemi
- bezwodne lub i uwodnione
Chemiczne: pod wzgldem chemicznym sole w odrnieniu od tlenkw
wodorkw, kwasw i zasad, jeli rozpuszczaj si w wodzie maj charakter obojtny.
Wyjtki: sole kwane wodorosole i sole zasadowe hydroksosole.
5.4. PODZIAL SOLI
SOLE

SOLE PROSTE

SOLE ZOZONE
(SOLE PODWJNE, POTRJNE)
K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O lub
KAl(SO4)2.12H2O

SOLE BEZTLENOWE

SOLE TLENOWE

SOLE OBOJTNE: CaBr2, CaSO4

SOLE KWANE (WODOROSOLE): NH4HS, KH2PO4
SOLE ZASADOWE (HYDROKSYSOLE): Mg(OH)Cl
OKSOSOLE: VO(SO4)
SOLE UWODNIONE: Ca(SO4)2. 2H2O

21

Sole obojtne charakter chemiczny obojtny

Wodorosole s to sole o oglnym wzorze:

En(HR)m;
gdzie: nEm+ - kation pierwiastka zasadotwrczego lub kation zoony
mHRn- - reszta kwasowa; n,m wspczynniki.
Wodorosole: produkty niepenego podstawienia wodorw w kwasach wielowodorowych
(wieloprotonowych), np.:.
Na2HPO4
NaH2PO4
Hydroksosole: s to sole o oglnym wzorze:

E(OHk)nRm;
gdzie: nEm+ - kation pierwiastka zasadotwrczego lub kation zoony
mRn- - reszta kwasowa; k, n,m wspczynniki.
Hydroksosole: powstaj w wyniku niezupenego zobojtnienie grup hydroksylowych
wodorotlenkw, np.:
Al.(OH)Cl2
Al.(OH)2Cl
OKSOSOLE: s to sole , w ktrych w skadzie wystpuje tlen nie bdcy czci anionu,
np.:
VOSO4
OKSOSOLE: mona je traktowa jako poczenie soli i tlenku, stad ich nazwy
siarczan(VI) tlenek wanadu (IV)
SOLE PODWJNE: powstaj poprzez rwnoczesn krystalizacj dwu soli o wsplnym
anionie, np.:.
KAl(SO4)2.12H2O
{K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O}

22

5.5. NAZEWNICTWO
WODOROSOLI
Wzr soli
Na2HPO4

Nazwa obowizujca
(wg. systemu Stocka)
wodorofosforan(V) sodu

NaH2PO4

dwuwodorofosforan(V) sodu

CaHPO4

wodorofosforan(V) wapnia(II)

Ca(H2PO4)2

bisdwuwodorfosforan(V)
wapnia(II)

NH4HCO3

wodorowglan(IV) amonu

AgHS

wodorosiarczek srebra(I)
HYDROKSOROSOLI

Wzr soli
Mg(OH)Cl

Nazwa obowizujca
(wg. systemu Stocka)
chlorek hydroksomagnezu(II)

Al(OH) 2NO3

azotan(V) dwuhydroksoglinu(III)

[Al(OH) 2] 2CO3

weglan(IV) dwuhydroksoglinu(III)

Al(OH)Cl2

chlorek dwuhydroksoglinu(III)

[Cu(OH)] 2CO3

wglan(IV) dwuhydroksomiedzi(II)

NAZEWNICTWO SOLI PODWOJNYCH i UWODNIONYCH

Wzr soli
KAl(SO4)2.12H2O
{K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O}

Nazwa obowizujca
(wg. systemu Stocka)
12 hydrat siarczanu(VI) glinu(III) i
potasu

NH4.Cr(SO4)2.12H2O
{NH4SO4. Cr2(SO4)3.24H2O}

12 hydrat siarczanu(VI) chromu(III) i

amonu

CaSO3.2H2O

dwa hydrat siarczanu(IV) wapnia(II)

23

ZJAWISKO AMFOTERYCZNOCI
Amfoteryczno: jest to waciwo niektrych tlenkw metali, pmetali i
odpowiadajcych im wodorotlenkw polegajca na tym,
e w zalenoci od charakteru chemicznego drugiego reagenta
s albo kwasami albo zasadami, np.: tlenek i wodororotlenek cynku

w rekcji z kwasami:
ZnO + 2HCl ZnCl2 + H2O
Zn(OH)2 + 2HCl ZnCl2 + 2H2O

ma charakter zasadowy.

w reakcji z zasadami:
ZnO + 2NaOH Na2ZnO2 + H2O
Zn(OH)2 + 2NaOH Na2ZnO2 + 2H2O

ma charakter kwasowy (H2ZnO2)

ZASADA

E(OH)n

E-O-H

KWAS

HnEOm

H-O-E lub np.: H-O-E=O

ELEKTROUJEMNO E = ~0.7-1.0

E :OH

(c)

E = ~2.5-3.0

EO: H lub H :OE

(a)

E = ~1.5-2.0

E-OH H-OE

(b)

E-OH E+ + OHEO-H H+ + EONp.:

Al(OH)3 + 3HCl AlCl3 + 3H2O
H3AlO3 + 3NaOH Na3AlO3 + 3H2O
H3AlO3 - H2O = HAlO2
HAlO2+ NaOH NaAlO2 + H2O
Al(OH)3 + 3 NaOH Na3[Al(OH)4]

24

WACIWOCI AMFOTERYCZNE S CILE ZWIZANE Z STOPNIEM

UTLENIENIA PIERWIASTKA:
TLENEK
As2O3
As2O5

KATION W SOLI

ANION W SOLI

As2S3
As2S5

Na3AsO3
Na3AsO4

CrO2
Cr2O3
CrO3

CrCl2
CrCl3
-

KCrO2
K2CrO4

MnO
Mn2O3
MnO2
MnO3
Mn2O7

MnSO4
Mn2(SO4)3
Mn+IV
-

MnO3-II
K2MnO4
KMnO4

Przy opracowaniu wykorzystano:

A. Piotrowski; M. Klimek: WICZENIA Z CHEMII DLA MECHANIKW, Wyd.
AGH, Krakw 1987.
W. liwa; N. Zelichowicz: NOWE NAZEWNICTWO W CHEMII ZWIZKW
NIEORGANICZNYCH I ORGANICZNYCH, W. Sz. i P., W-wa 1994
E. I. Matusewicz; J. Matusewicz: CHEMIA, Podrcznik dla klasy I i II technikw o
specjalnociach

niechemicznych

oraz

liceum

oglnoksztacacego

profilach:

humanistycznym i klasycznym. W. Sz i P., W-wa 1989.

Grabczak, Z. Kluz, K. opata, M. Poniczek: REPETYTORIUM Z CHEMII dla
uczniw szk rednich i kandydatw na wysze uczelnie. Zamiast korepetycji,
Krakw 1992.
B. Jasiska: CHEMIA OGLNA, Wydawnictwa AGH, Krakw 1993.
A. Bielaski: PODSTAWY CHEMII NIEORGANICZNEJ, PWN, 1994