Tytu oryginau

Your Erroneous Zones

Redakcja
Anna Napirkowska
Projekt okadki
Hi-Res Studio
Korekta
Bogusawa Jdrasik, Jolanta Ogonowska
Skad i konwersja do formatu epub i mobi
Dorota Borkowska
Copyright 1976 by Wayne W. Dyer
Copyright 1994, 2004, 2008, 2012 for the Polish translation by M arian J. Waszkiewicz
Copyright 2008 for the Polish edition by Wamex
Published in cooperation with Wydawnictwo Czarna Owca.
Wszelkie prawa zastrzeone. Ksika ta nie moe by reprodukowana w jakiejkolwiek formie, w czci lub w caoci, bez pisemnej zgody wydawnictwa Wamex.
Wszelkie prawa zastrzeone. Niniejszy plik jest objty ochron prawa autorskiego i zabezpieczony znakiem wodnym (watermark). Uzyskany dostp upowania
wycznie do prywatnego uytku. Rozpowszechnianie caoci lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci bez zgody waciciela praw jest zabronione.
Wydanie V
ISBN 978-83-7554-581-4

Wydawnictwo Wamex
ul. Krasiskiego 7, 60-830 Pozna
info@wamex.se
www.wamex.se

ul. Alzacka 15a, 03-972 Warszawa

e-mail: wydawnictwo@czarnaowca.pl
Dzia handlowy: tel. 22 616 29 36; faks 22 433 51 51
Zapraszamy do naszego sklepu internetowego:
www.czarnaowca.pl

Dedykuj t ksik
Tracy Lynn Dyer

Kocham Ci w ten szczeglny sposb,

o ktrym pisz na tych stronach.

Caa teoria wszechwiata

ma na celu jedn osob Ciebie.
Wait Whitman

Spis treci
Przedmowa do obecnego wydania
Od tumacza i wspwydawcy
Wstp
Sztuka samokontroli wprowadzenie
Pierwsza mio
Nie potrzebujesz aprobaty innych
Uwalnianie si od przeszoci
Bezuyteczne emocje wina i niepokj
Poznawanie nieznanego
amanie barier konwencji
Puapka sprawiedliwoci
Koniec ze zwlekaniem
Ogo swoj niezaleno
Poegnanie z gniewem
Portret czowieka wolnego od wad osobowoci

Przedmowa do obecnego wydania

Od pierwszego wydania tej ksiki mija osiemnacie lat. To waciwie jedno pokolenie. Od tego
czasu miaa kilka wyda, zmieniaa okadki i format, ale jedno pozostao bez zmian: jej ogromna
popularno wrd rzesz czytelnikw. Bez adnej dodatkowej reklamy znajdowaa odbiorcw,
ktrzy doceniali pozytywny przekaz Pokochaj siebie.
W Polsce zaszo w tym czasie wiele zmian. Dotyczyy zarwno warunkw yciowych caego
spoeczestwa, jak i rozwoju techniki oraz sposobw komunikowania si. Jednak podstawowe
mechanizmy zachowania i sposoby wzajemnego oddziaywania na siebie ludzi w rnych sytuacjach
spoecznych nie ulegy zmianie.
Reakcje polskich czytelnikw w okresie minionych lat wiadcz o tym, e ksika Dyera pomoga im
w osigniciu sukcesw i wypracowaniu osobowoci oczyszczonej z negatywnych schematw
mylowych. Nowe, poprawione wydanie tej ksiki powinno stanowi pomoc dla kolejnych pokole.
Marian J. Waszkiewicz
Gteborg, maj 2012

Od tumacza i wspwydawcy
Utaro si, aby tumaczenia ksiek popularnonaukowych poprzedza przedmow ustawiajc je
niejako w czasie i przestrzeni oraz w relacji do innych autorw i teorii aktualnie panujcych w danej
dziedzinie nauki. Chciabym tu odstpi od tego zwyczaju i przekaza kilka uwag majcych za punkt
wyjcia mj osobisty stosunek, jaki mam do tej ksiki, bdc inicjatorem jej wydania i tumaczem.
Pierwszy raz zetknem si z ksik Dyera pod koniec lat siedemdziesitych, kiedy mieszkaem
w USA. Sowo zetknem si dokadnie oddaje charakter tego pierwszego kontaktu, gdy
zwrciem tylko uwag na kolorow okadk w witrynach ksigar, gdzie pitrzyy si piramidy
uoone z egzemplarzy ksiki i napisy reklamujce j jako Number One Bestseller. Przejrzaem j,
ale nie wzbudzia mojego zainteresowania; wydaa mi si zbyt trudna do czytania, zanadto
przeadowana informacjami. Nie byem gotw do zmierzenia si z ni. Po raz drugi natknem si na
ni kilka lata pniej w Szwecji. Za rad przyjaci przeczytaem j raz, potem drugi, trzeci, czwarty
i zrozumiaem, jak wielu wad charakteru, negatywnych zachowa i nawykw pochodzcych
z dziecistwa musz si pozby...
Ksika Waynea Dyera naley ju do klasyki psychologii humanistycznej, kierunku kadcego
nacisk na peny rozwj i samourzeczywistnienie jednostki, na wyzwolenie z nabytych lub
wyimaginowanych ogranicze i przesdw, na aktywn postaw wobec ycia i osignicie szczcia
w zgodzie z samym sob. Przetumaczona na wikszo jzykw europejskich doczekaa si licznych
wznowie i bya rdem inspiracji dla wielu ksiek i opracowa z dziedziny psychologii
humanistycznej w latach osiemdziesitych. By moe dociera ona do polskiego czytelnika do
pno, zwaywszy na bogat ofert wydawnictw psychologicznych. Jednak (jak wskazuje mj wasny
przykad) jest to rodzaj literatury, do ktrej trzeba dojrze, a powtarzanie tematu jest nieodzownym
elementem terapii, o ktrym autor wspomina we wstpie.
Tytu oryginau amerykaskiego nawizuje do sfer psychiki obarczonych bdami powstaymi
w wyniku dziaania nabytych schematw mylowych, ktre poprzez wiadom prac nad sob
moemy wyeliminowa. Tytu polskiego wydania odpowiada europejskim edycjom ksiki. Nie jest
to oczywicie zachta do mioci w znaczeniu egoistycznym czy te narcystycznym, ale do
pielgnowania i poprawiania swojej osobowoci, do uwalniania si z zakama i faszw
hamujcych lub wrcz blokujcych nasz rozwj (poprzez analizowanie przyczyn lecych u rde
takich zachowa), do stawania si lepszym, peniejszym, gdy dopiero po rozwizaniu swoich
wasnych problemw, po odnalezieniu siebie i osigniciu autentycznego poczucia zadowolenia
z wasnej osoby mona suy konstruktywn pomoc czy mioci blinim.
Niektre elementy ksiki czy przykady w niej zawarte mog by dla polskiego czytelnika trudno
przyswajalne lub wrcz irytujce. Nie naley jednak zapomina, e ksika ta odnosi si do
stosunkw panujcych na kontynencie amerykaskim, gdzie optymizm i wiara w si i moliwoci
jednostki zawsze byy wysoko cenione i s gboko zakorzenione w psychice ludzkiej. Trzeba
pamita, e wobec szybko postpujcych zmian, jakie niesie obecnie ycie w Polsce i przejmowania
licznych wzorcw z Zachodu, moe by ona pomoc do zachowania zdrowego rozsdku
i samokontroli, swego rodzaju przewodnikiem po krtych drogach wspczesnej rzeczywistoci.
Oddajemy j w rce czytelnika z nadziej, e speni swoje zadanie.
Marian J. Waszkiewicz,

Gteborg, maj 1994

Wstp
Osobiste wyznanie. Pewien mwca na spotkaniu z grup alkoholikw upar si, e dowiedzie ponad
wszelk wtpliwo, i alkohol jest najwikszym zem na wiecie. Stojc na podium, zaprezentowa
dwa identyczne pojemniki z przezroczystym pynem i owiadczy, e jeden z nich zawiera czyst
wod, a drugi nierozcieczony alkohol. Nastpnie do pojemnika z wod woy maego robaczka.
Widzowie ujrzeli, jak robak pywa po powierzchni, a nastpnie skierowa si ku szklanej ciance,
po ktrej wydosta si na wolno. W tym momencie prelegent woy robaczka do pojemnika
z alkoholem. Na oczach wszystkich robaczek rozpuci si. A wic powiedzia prelegent.
Jaki z tego wynika mora?. Po mojemu odpowiedzia mu gos z koca sali jeli pijesz
alkohol, to nie bdziesz mia robakw.
W tej ksice jest wiele takich robaczkw. Oznacza to, e zinterpretujesz j dokadnie tak, jak
zechcesz; zgodnie ze swoj wasn skal wartoci, swoimi wierzeniami, uprzedzeniami
i dowiadczeniem yciowym. Zachowanie autodestrukcyjne i sposoby jego pokonywania to bardzo
delikatna sfera ycia, ktra z trudem daje si opisa. Moesz by szczerze zainteresowany
przebadaniem swojego wntrza i mie zamiar je zmieni, ale twoje postpowanie bdzie wci
wiadczy o czym innym. Zmiany te s trudne do przeprowadzenia. Jeli jeste taki jak wikszo
ludzi, to kada czstka ciebie bdzie si przeciwstawia koniecznoci podjcia cikiej pracy,
wyeliminowania myli i zachowa usprawiedliwiajcych twoje autodestrukcyjne zachowania. Myl
jednak, e nawet mimo tych robaczkw ksika ci si spodoba. Ja j kocham tak, jak kochaem kady
moment pracy nad ni.
Cho nie uwaam, e problemy zdrowia psychicznego mona traktowa lekko, to jednak nie
popieram opinii, e musi ono by dziedzin zupenie pozbawion humoru i opisywan za pomoc
tajemniczego, niezrozumiaego specjalistycznego jzyka. Piszc t ksik, prbowaem unika zbyt
zawiych wyjanie gwnie dlatego, i nie wierz, e bycie szczliwym jest spraw a tak bardzo
skomplikowan.
Stan zdrowia psychicznego jest stanem normalnym i osignicie go ley w granicach moliwoci
kadego z nas. Uwaam, e poczenie cikiej pracy, zdrowego rozsdku, humoru i pewnoci siebie
jest podstaw szczliwego ycia. Nie wierz w wymylne recepty na szczcie czy wycieczki
w przeszo, ujawniajce, e bye surowo wychowywany i e to kto inny jest odpowiedzialny za
to, e nie jeste szczliwy.
Ksika niniejsza prezentuje rzeczowe podejcie do problemu osigania szczcia podejcie,
ktre opiera si na samozaangaowaniu, odpowiedzialnoci za siebie oraz na chci do ycia
i pragnieniu bycia tym, kim si chce by. Jest to proste i rozsdne podejcie oparte na zasadach
logiki. Jeli jeste czowiekiem zdrowym i szczliwym, nie jest wykluczone, e pomylisz, i sam
mgby napisa t ksik. Masz racj, nie trzeba by zawodowym psychologiem posiadajcym
dodatkowo doktorat z nauk pokrewnych, by rozumie zasady szczliwego ycia. Nie uczy si ich
w szkole ani nie znajduje w ksikach, ale zdobywa poprzez zaangaowanie i zdecydowane dziaanie
co, nad czym ja pracuj codziennie, pomagajc rwnoczenie innym w podejmowaniu podobnych
decyzji.
Kady rozdzia ksiki jest napisany w formie zbioru wskazwek i wicze. Ma to na celu
stworzenie jak najwikszych moliwoci wykorzystania jej jako podrcznika do samodoskonalenia.
Omawiam tu kolejno poszczeglne uomnoci i zachowania autodestrukcyjne wraz ze zwizanymi

z nimi, a w konsekwencji i z tob, uwarunkowaniami historycznymi i kulturowymi. Chc, aby

zrozumia, dlaczego zachowujesz si w sposb autodestrukcyjny. Nastpnie wymieniam przykady
bdnych zachowa, ktre s typowe dla poszczeglnych sfer naszego ycia. Zachowania, o ktrych tu
mowa, to codzienne czynnoci, ktre pomimo e wydaj si cakowicie dopuszczalne,
w rzeczywistoci przeszkadzaj w osigniciu dobrego samopoczucia i szczcia. Ksika nie
traktuje o powanych zaburzeniach psychicznych, ktre wymagaj hospitalizacji, ale o powszechnych,
codziennych, neurotycznych zachowaniach, ktre dotycz nas wszystkich. Po omwieniu takich
zachowa w danej dziedzinie ycia zajmuj si przyczynami, ktre powoduj kontynuacj zachowa
nieprzynoszcych dobrego samopoczucia. Wymaga to dokadnego przyjrzenia si systemowi
zachowa, ktry stworzye i ktry jest przyczyn twoich autodestrukcyjnych reakcji. Ta cz jest
prb odpowiedzi na pytania: Co osigam dziki mojemu zachowaniu? oraz: Dlaczego upieram
si przy nim, pomimo e jest dla mnie szkodliwe?. W trakcie analizy kolejnych sfer bdw
z pewnoci zauwaysz, e kada grupa pozornych korzyci ma podobne przesanie. Odkryjesz, e
przyczyny neurotycznych zachowa powtarzaj si niemal konsekwentnie we wszystkich sferach
ycia. Zasadniczo atwiej i bezpieczniej jest trzyma si ju wyuczonego sposobu reagowania, nawet
jeli jest on autodestrukcyjny. Co wicej, utrzymujc stary, wyuczony styl zachowania, eliminujesz
konieczno wprowadzania zmian i zwizanego z tym brania na siebie odpowiedzialnoci. Te
korzyci wynikajce z poczucia bezpieczestwa i spokoju s demaskowane w caej ksice.
Zauwaysz, e ch utrzymania psychicznego status quo bdzie ci rozgrzesza i odsuwa
moliwoci ewentualnych zmian. Fakt, e wiele z tych autodestrukcyjnych zachowa ma podobne
przyczyny, powoduje, e zmierzenie si z nimi bdzie atwiejsze. Jeli wyeliminujesz te przyczyny,
pozbdziesz si swoich saboci.
Kady rozdzia ksiki koczy si zestawieniem konkretnych rad pomagajcych usun zachowania
utrudniajce ycie. Taki ukad dokadnie odzwierciedla wizyt u psychologa, czyli odkrycie
i przeanalizowanie trudnoci, przyjrzenie si zachowaniom autodestrukcyjnym, wgld w przyczyny
takich zachowa i wybr konkretnych strategii ich eliminowania.
Moe ci si wyda, e czsto si powtarzam. To dobry objaw, rezultat uwanego czytania. Jestem
terapeut ju od wielu lat i wiem, e produktywne mylenie mylenie, ktre moe wyeliminowa
zachowania destrukcyjne nie opiera si na tym, e co zostao raz stwierdzone. Nowe podejcie do
pewnych spraw musi by wielokrotnie powtarzane. Dopiero gdy zostanie ono w peni zrozumiane
i zaakceptowane, zaczniesz zmienia swoje zachowanie. Dlatego cay czas wracam do pewnych
tematw, tak jak wraca si do pewnych problemw na kolejnych sesjach u psychoterapeuty.
Na kartach tej ksiki przewijaj si dwa gwne tematy. Pierwszy dotyczy umiejtnoci
kontrolowania i wyboru wasnych emocji. Zastanw si nad swoim yciem w wietle wyborw,
ktrych dokonae, i tych, ktrych zaniechae. Spowoduje to przeniesienie caej odpowiedzialnoci
za to, kim jeste i jak si czujesz, na ciebie samego. Stawanie si szczliwszym i wydajniejszym
oznacza stawanie si bardziej wiadomym wyborw, ktre masz przed sob. JESTE SUM
SWOICH WYBORW, a ja zaszedem ju tak daleko, e wierz, i za pomoc odpowiednich
motywacji i wysiku moesz prowadzi ycie zgodnie ze swoimi oczekiwaniami. Drugim tematem tej
ksiki jest przejcie kontroli nad biecymi chwilami twojego ycia. Jest to haso, ktre powtrzy
si wiele razy. Odgrywa ono zasadnicz rol w eliminowaniu wasnych uomnoci i zdobywaniu
szczcia. Istnieje tylko jeden jedyny moment, w ktrym moesz czegokolwiek dowiadczy, ten
moment to tu i teraz, a jak wiele czasu marnujemy na rozwaanie przeszoci lub przyszoci.

Optymalne wykorzystanie kadego momentu w teraniejszoci jest kryterium efektywnego ycia,

podczas gdy prawie wszystkie zachowania autodestrukcyjne s konsekwencj prb ycia poza
teraniejszoci!
Dokonywanie wyborw i ycie chwil biec s podkrelane niemal na kadej stronie tej ksiki.
Jeli bdziesz czyta uwanie, to wkrtce zaczniesz zadawa sobie pytania, ktre nigdy przedtem nie
przyszy ci do gowy: Dlaczego wybieram ze samopoczucie wanie w tej chwili? oraz: Jak
mog efektywniej wykorzysta swj czas teraniejszy?. To s pytania ludzi, ktrzy odwracaj si od
swoich saboci ku yciu w penej odpowiedzialnoci i w penym szczciu.
Ksika koczy si krtkim portretem osoby, ktra wyeliminowaa wszystkie swoje uomnoci
i yje w wiecie emocji kontrolowanych przez siebie (od wewntrz), a nie przez czynniki
zewntrzne. Poniszy test zawierajcy dwadziecia pi pyta pozwoli ci ustali twj aktualny
stopie zdolnoci wyboru szczcia i samorealizacji. Odpowiedz na nie tak szczerze, jak tylko
potrafisz, a nastpnie oce siebie i sposb, w jaki wykorzystujesz swoje tu i teraz. Wszystkie
odpowiedzi TAK oznaczaj samokontrol i dokonywanie efektywnych wyborw.
1. Czy wierzysz, e twj umys jest twoj wasnoci? (rozdzia 1)
2. Czy jeste w stanie kontrolowa swoje emocje? (rozdzia 1)
3. Czy sam decydujesz o motywach twoich poczyna, czy sugeruj je inne osoby? (rozdzia 7)
4. Czy jeste wolny od potrzeby aprobaty innych? (rozdzia 3)
5. Czy sam ustalasz swoje zasady postpowania? (rozdzia 7)
6. Czy jeste wolny od dania sprawiedliwoci za wszelk cen? (rozdzia 8)
7. Czy potrafisz zaakceptowa siebie i unika narzekania? (rozdzia 2)
8. Czy jeste wolny od idealizowania innych osb i postaci? (rozdzia 7)
9. Czy jeste osob, ktra raczej dziaa, ni krytykuje? (rozdzia 9)
10. Czy interesuje ci to, co jest tajemnicze i nieznane? (rozdzia 6)
11. Czy potrafisz nie opisywa si wedug pewnych kategorii? (rozdzia 4)
12. Czy zawsze potrafisz kocha siebie? (rozdzia 2)
13. Czy potrafisz y bez uzaleniania si od innych? (rozdzia 10)
14. Czy wyeliminowae ze swego ycia wszelkie relacje zalenoci? (rozdzia 10)
15. Czy wyeliminowae wszelkie nawyki obwiniania si? (rozdzia 5)
16. Czy uwolnie si od poczucia winy? (rozdzia 5)
17. Czy potrafisz nie martwi si o przyszo? (rozdzia 5)
18. Czy potrafisz dawa i otrzymywa mio? (rozdzia 2)
19. Czy umiesz unika zoci? (rozdzia 11)
20. Czy wyeliminowae ze swego ycia ociganie si? (rozdzia 9)
21. Czy umiesz wyciga wnioski ze swych niepowodze? (rozdzia 6)
22. Czy potrafisz cieszy si spontanicznie yciem? (rozdzia 6)
23. Czy umiesz doceni i stworzy dobry nastrj? (rozdzia 11)
24. Czy inni traktuj ci w sposb, w jaki chcesz by traktowany? (rozdzia 10)
25. Czy gwnym motorem twojego dziaania jest potrzeba rozwoju, a nie obawa przed
niedoskonaoci? (rozdzia 1)
Jeli odrzucisz liczne powinno si i wypada, ktrych si dotd w swoim yciu nauczye,
moesz w kadym momencie odpowiedzie TAK na wszystkie powysze pytania. Rzeczywisty wybr

polega na zadecydowaniu, czy wybierasz osobist wolno, czy te wolisz pozosta w sidach
oczekiwa, jakie stawiaj ci inni.
Moja przyjacika Dorris Warshay po wysuchaniu jednego z moich wykadw napisaa wiersz,
ktry zatytuowaa Odnowa.
Chc zaj, jak daleko mnie nogi ponios,
Chc dotrze do radoci, ktra jest we mnie,
Pozby si barier, ktre mnie ograniczaj,
I poczu, jak mj duch i umys rosn;
Chc y, istnie i by,
I odbiera prawdy, ktre s we mnie.
Wierz, e ksika ta pomoe ci pozby si tych wszystkich uzalenie, ktre stoj na drodze do
nowych, wspaniaych przey i wyboru lepszego, nowego stylu ycia.

1
Sztuka samokontroli wprowadzenie
Istot wielkoci
jest umiejtno wyboru peni ycia w sytuacjach,
w ktrych inni wybieraj obkanie.

Obejrzyj si za siebie, a dostrzeesz wiern towarzyszk. Z braku lepszego imienia nazwij j Mojawasna-mier. Moesz si jej ba albo te uy jej dla osignicia swoich celw wybr naley do
ciebie. Majc wiadomo, jak krtko trwa ycie i jak nieskoczona jest wieczno, zadaj sobie
pytania: Czy ma sens powstrzymywanie si od robienia rzeczy, ktre rzeczywicie chc robi?,
Czy musz y tak, jak tego chc inni?, Czy jest sens w gromadzeniu przedmiotw?, Czy
odkadanie spraw na pniej jest waciwym sposobem ycia?. Z duym prawdopodobiestwem
twoje odpowiedzi mona zawrze w kilku sowach: y, by sob, radowa si, kocha.
Moesz obawia si nieuchronnoci mierci i nie wyciga z tego faktu adnego wniosku, ale
moesz te wykorzysta go do pomocy w nauczeniu si, jak y peni ycia. Wsuchaj si w sowa
bohatera opowiadania Tostoja mier Iwana Iljicza1, ktry oczekujc na mier, rozmyla nad
swoj przeszoci, ktra bya cakowicie zdominowana przez innych, i nad swoim yciem, nad
ktrym utraci kontrol, dostosowujc si do wymaga towarzyskich i powszechnych konwencji.
A jeli cae moje ycie byo ze? Zda sobie nagle spraw, e to, co przedtem wydawao mu si
zupenie niemoliwe, mianowicie przewiadczenie, e nie przey swego ycia tak, jak powinien,
moe by mimo wszystko prawd. Zda sobie spraw, e owe prawie nieodczuwalne impulsy, ktre
zawsze natychmiast tumi, mogy by prawd, a caa reszta faszem, e wszystkie obowizki
zawodowe, cae jego ycie i ycie jego rodziny, kontakty towarzyskie mogy by faszem. Prbowa
broni tego w swoich oczach i nagle poczu, jak sabe jest to, czego broni. Nie byo czego
broni...2.
Nastpnym razem przy podejmowaniu decyzji, od ktrej wyniku bdzie uzalenione przejcie
kontroli nad sob i dokonanie samodzielnych wyborw w twoim yciu, zadaj sobie pytanie: Jak
dugo bd martwy?. Biorc pod uwag perspektyw wiecznoci, ktra nastpi po mierci, moesz
teraz dokona swojego wyboru i zostawi zmartwienia, obawy, poczucie winy oraz pytanie, czy
moesz sobie pozwoli na te uczucia, tym, ktrzy bd yli wiecznie. Jeli tego nie zrobisz, to moesz
si spodziewa, e cae twoje ycie bdzie si toczy tak, jak tego chc inni, a nie tak jak ty chcesz.
Nie ulega wtpliwoci, e skoro twoja ziemska wdrwka jest tak krtka, to powinna by dla ciebie
przyjemna. Jednym sowem, to jest twoje ycie, rb z nim to, co chcesz.

Szczcie a twj iloraz inteligencji

Wzicie na siebie odpowiedzialnoci wymaga rozprawienia si z pewnymi, szeroko

rozpowszechnionymi mitami. Ich lista zaczyna si od przekonania, e miar inteligencji jest
umiejtno rozwizywania skomplikowanych problemw, umiejtno czytania, pisania i liczenia na
w miar wysokim poziomie oraz szybko w rozwizywaniu abstrakcyjnych zada matematycznych.
Taki idea inteligencji postuluje formaln edukacj i celujce wyniki w szkole jako skal okrelajc
stopie twojej doskonaoci. Zachca to do swego rodzaju snobizmu intelektualnego, ktry powoduje
pewne ujemne nastpstwa. Przyzwyczailimy si, e czowiek inteligentny to taki, ktry zaliczy
odpowiedni liczb lat w rnych instytucjach edukacyjnych, pamita duo faktw, ma bogaty zasb
sownictwa, potrafi szybko czyta i liczy. Nie naley jednak zapomina, e szpitale psychiatryczne
maj tylu pacjentw ze wiadectwami ukoczenia szk, ilu bez takich dokumentw. Prawdziwym
miernikiem inteligencji jest umiejtno szczliwego i pozytywnego przeywania swojego ycia
kadego dnia i w kadym jego momencie.
Jeli jeste szczliwy i maksymalnie wykorzystujesz kad chwil ycia, to jeste czowiekiem
inteligentnym. Umiejtno rozwizywania problemw jest poytecznym dodatkiem, ale prawdziwa
inteligencja to wiadomo, e mimo nieumiejtnoci rozwizania danego problemu moesz
wiadomie wybra szczcie lub przynajmniej nie poddawa si nieszczciu. Jeste inteligentny,
jeli posiadasz t najlepsz bro przeciw zaamaniu nerwowemu.
Moe ci to zdziwi, ale tak naprawd nie istnieje nic takiego jak zaamanie nerwowe. Nerwy si
nie ami. Rozetnij kogo i szukaj tych rzekomo poamanych nerww, a na pewno ich nie znajdziesz.
Ludzie inteligentni nigdy nie przeywaj zaama nerwowych, bo potrafi siebie kontrolowa. Oni
wybieraj szczcie zamiast depresji, gdy wiedz, jak radzi sobie z problemami, ktre przynosi
ycie. Zwr uwag na to, e nie powiedziaem, jak rozwizywa problemy. Zamiast ocenia swoj
inteligencj jako umiejtno rozwizywania problemw, poprzestaj na ocenie jej jako umiejtnoci
ycia w szczciu i zachowaniu poczucia wasnej wartoci, bez wzgldu na to, czy problem zostanie
rozwizany, czy te nie.
Moesz zacz myle o sobie jako o kim prawdziwie inteligentnym na podstawie zachowa, jakie
wybierzesz w momencie prby. Kady z nas boryka si z podobnymi problemami. Kady, kto
utrzymuje stosunki z innymi ludmi, w danej sytuacji yciowej napotyka podobne trudnoci.
Nieporozumienia, konflikty i kompromisy s nieuchronn czci tego, co nazywamy yciem ludzkim.
Podobnie pienidze, starzenie si, choroby, mier, klski ywioowe i nieszczliwe wypadki s
problemami, z ktrymi musz sobie radzi prawie wszyscy. Rnica midzy ludmi polega na tym, e
niektrzy potrafi sobie z nimi poradzi i unikn obezwadniajcej depresji i uczucia nieszczcia
pomimo tych problemw, podczas gdy inni poddaj si, staj si apatyczni lub zaamuj nerwowo.
Ci, ktrzy rozumiej, e problemy s immanentnym skadnikiem kondycji ludzkiej, i nie uwaaj, e
miar szczcia jest ich brak, nale do najinteligentniejszej, a zarazem nielicznej grupy ludzi.
Opanowanie sztuki samokontroli pociga za sob przyjcie zupenie nowego sposobu mylenia,
ktry moe okaza si trudny, gdy w naszym otoczeniu istnieje wiele si, ktre przeciwstawiaj si
podejmowaniu indywidualnej odpowiedzialnoci. Musisz uwierzy we wasn umiejtno wyboru
i kontrolowania tego, co, kiedy i w jaki sposb odczuwasz w kadej chwili swojego ycia. Jest to
stwierdzenie rewolucyjne. Prawdopodobnie wychowae si, wierzc, e nie moesz kontrolowa
swoich emocji, e zo, strach, nienawi, tak samo jak mio, ekstaza i rado, s przez ciebie po
prostu odczuwane i e czowiek nie kontroluje tych emocji, lecz moe je jedynie zaakceptowa. Gdy
zdarza si co smutnego, czujesz smutek i masz nadziej, e wkrtce stanie si co miego, co

spowoduje lepsze samopoczucie.

Wybr samopoczucia
Uczucia nie s emocjami, ktre s niezalene od twojej woli. Uczucia to reakcje, na ktre ty sam si
decydujesz. Jeli kontrolujesz swoje emocje, to nie musisz wybiera reakcji, ktre ci szkodz. Gdy
ju nauczysz si, e moesz odczuwa to, co zechcesz, bdziesz na prostej drodze ku inteligencji;
drodze, ktra nie ma faszywych skrtw prowadzcych do zaama nerwowych. Bdzie to nowa
droga, poniewa bdziesz postrzega dan emocj jako twj wybr, a nie jako co znajdujcego si
poza twoj kontrol. To sedno wolnoci osobistej. Z mitem o niemonoci panowania nad uczuciami
moesz si rozsta. Wykorzystujc prosty sylogizm (formua logiczna skadajca si z dwch
przesanek oraz z wniosku opartego na zgodnoci tych przesanek), moesz rozpocz proces
przejmowania kontroli zarwno nad swoimi mylami, jak i emocjami.
SYLOGIZM PRAWIDOWY LOGICZNY

Przesanka pierwsza: Arystoteles jest mczyzn.

Przesanka druga: Wszyscy mczyni maj zarost na twarzy.
Wniosek: Arystoteles ma zarost na twarzy.
SYLOGIZM FASZYWY NIELOGICZNY

Przesanka pierwsza: Arystoteles ma zarost na twarzy.

Przesanka druga: Wszyscy mczyni maj zarost na twarzy.
Wniosek: Arystoteles jest mczyzn.
Jest jasne, e uywajc sylogizmw, musisz uwaa na zgodno obu przesanek. W drugim
przykadzie Arystoteles mgby rwnie dobrze by map albo kretem. Oto sylogizm, ktry moe
pomc ci pozby si raz na zawsze przekonania, e nie potrafisz panowa nad stanem swoich uczu.
Przesanka pierwsza: Potrafi kontrolowa swoje myli.
Przesanka druga: Moje uczucia s pochodn moich myli.
Wniosek: Potrafi kontrolowa swoje uczucia.
Twoja przesanka pierwsza jest oczywista. Masz wadz nad tym, co dopuszczasz do swojego
umysu. Jeli co po prostu przychodzi ci do gowy, zgadzasz si na to, cho moe nie wiesz
dlaczego. Wci jednak masz wadz usun to co i wwczas nadal kontrolujesz stan swojego
umysu. Mog ci powiedzie: Pomyl o rowej antylopie, a ty zdoasz uczyni j zielon, zmieni
w mrwkojada lub po prostu pomyle o czym innym, jeli tylko zechcesz. Tylko ty decydujesz
o tym, jakie myli powstaj w twojej gowie. Jeeli w to nie wierzysz, odpowiedz na nastpujce
pytania: Jeeli to nie ty kontrolujesz swoje myli, to kto to czyni?, Czy robi to twj
wspmaonek? Twj szef? Twoja matka?. Jeli to oni je kontroluj, wylij ich na psychoterapi,
a sam natychmiast poczujesz si lepiej. Ale przecie wiesz, jak jest naprawd. Ty i tylko ty
kontrolujesz swj umys (nie bior pod uwag sytuacji tzw. prania mzgu lub udziau
w eksperymentach polegajcych na uzalenieniu psychicznym, ktre nie s normalnymi stanami

ycia). Twoje myli nale do ciebie i tylko do ciebie, moesz je zatrzymywa, zmienia, dzieli si
nimi z innymi lub je kontemplowa. Nie jest moliwe, aby kto wszed ci do gowy i odczuwa twoje
myli tak jak ty. Nie ulega wtpliwoci, e to ty kontrolujesz swoje myli, a twj mzg jest twoj
wasnoci i moesz go uywa zgodnie z wasn wol.
Twoja druga przesanka te nie podlega dyskusji, jeeli tylko wemiesz pod uwag
przeprowadzone badania naukowe oraz podejdziesz do niej zgodnie ze zdrowym rozsdkiem. Nie
moesz odczuwa niczego, o czym wczeniej nie pomylisz. Usu mzg, a stracisz zdolno
odczuwania. Uczucie jest fizyczn reakcj na myl. Jeli paczesz, rumienisz si, czujesz wzrost ttna
lub wystpuje inna z niekoczcej si listy potencjalnych reakcji na bodce, jakie napotykamy
w yciu, to najpierw musia zosta wysany sygna z twojego orodka mylenia. Jeli twj orodek
mylenia zostaby uszkodzony, nie mgby dowiadcza adnych reakcji emocjonalnych.
W niektrych wypadkach uszkodzenia mzgu nawet nie byby w stanie poczu blu. Na przykad
twoja rka mogaby dosownie smay si w ogniu, a ty nic by nie czu. Wiesz, e nie moesz
niczego odczuwa bez porednictwa swojego umysu. Tak wic twoja druga przesanka jest
prawdziwa. Kade uczucie, ktrego dowiadczasz, jest poprzedzone przez myl i bez udziau umysu
nie moesz nic czu.
Konkluzja naszego sylogizmu jest rwnie nieunikniona. Skoro kontrolujesz swoje myli, a twoje
uczucia (emocje) powstaj w twoich mylach, to znaczy, e potrafisz kontrolowa take swoje
uczucia. Moesz je kontrolowa, pracujc nad mylami, ktre je poprzedzaj. Mwic prociej,
wierzysz, e to okolicznoci i ludzie czyni ci nieszczliwym, ale tak nie jest. To ty czynisz si
nieszczliwym! Poprzez myli o ludziach, rzeczach czy sytuacjach. Jeli chcesz by osob woln
i zdrow, musisz nauczy si innego sposobu mylenia. Jeli zmienisz swoje myli, to nowe uczucia
zaczn dominowa i bdzie to twj pierwszy krok na drodze ku wolnoci osobistej.
Aby zobaczy, jak nasz sylogizm sprawdza si w praktyce, rozwamy przypadek modego
pracownika o imieniu Cal, ktry przez wikszo swego czasu zadrcza si myl, e jego szef ma
o nim niskie mniemanie. Cal by nieszczliwy z powodu opinii, jak mia o nim jego szef.
Zastanwmy si, co by byo, gdyby nie wiedzia, jak ocenia go przeoony? Czy te byby
nieszczliwy? Oczywicie, e nie. Jak mgby by nieszczliwy z powodu czego, o czym nie wie?
Dlatego te to, co jego szef myla lub czego nie myla o nim, nie byo rdem jego zego
samopoczucia. To jego wasne myli czyniy go nieszczliwym. Co wicej, unieszczliwia si,
wierzc, e sdy innych o nim s waniejsze od jego wasnej opinii o sobie.
Tego typu logika dotyczy wszelkich wydarze, rzeczy i osb. To nie czyja mier czyni ci
nieszczliwym. Przecie nie moesz by nieszczliwym, dopki nie dowiesz si o mierci. To nie
mier jest przyczyn depresji, ale to, co ty sobie na ten temat powiesz lub pomylisz. Podobnie
pogoda nie jest przygnbiajca sama w sobie. Przygnbienie jest cech wycznie ludzk. Jeli jeste
przygnbiony pogod, to tylko dlatego, e sam sobie wmawiasz rzeczy, ktre tak na ciebie wpywaj.
Oczywicie nie oznacza to, e powiniene si oszukiwa i wmawia sobie, e np. sztormy nale do
przyjemnoci. Zadaj sobie nastpujce pytania: Dlaczego miabym wybiera depresj?, Czy
dziki niej atwiej mi bdzie sprosta sytuacji?.
Wychowae si w kulturze, ktra uczy, e nie jeste odpowiedzialny za swoje emocje, pomimo e
z sylogizmu wynika, i zawsze bye za nie odpowiedzialny. Nauczye si wielu powiedze, ktre
zaciemniaj ci fakt, e to ty kontrolujesz swoje uczucia. Oto krtka lista takich wyrae, ktre znasz
i ktrych uywasz od dawna. Zastanw si, co one naprawd znacz.

 Mczysz mnie.
Denerwujesz mnie.
Nic nie mog poradzi na to, co czuj.
Jestem po prostu w zym humorze, nie ka mi tego tumaczy.
Na jego widok robi mi si niedobrze.
Mam lk wysokoci.
Oniemielasz mnie.
Ona mnie naprawd podnieca.
Zrobia ze mnie idiot na oczach wszystkich.
Tak list mona cign w nieskoczono. Kade z powyszych twierdze zawiera informacj, e
to nie ty jeste odpowiedzialny za to, co czujesz. Teraz przepisz t list, tak aby oddawaa prawd,
tzn. fakt, e to ty kontrolujesz swoje uczucia i e twoje uczucia s wynikiem twoich myli na dany
temat.
To ja mcz siebie, gdy wmawiam sobie pewne rzeczy o twoim podejciu do mnie.
To ja spowodowaem, e si denerwuj.
Mog poradzi sobie z tym, co czuj, ale postanowiem okazywa niezadowolenie.
Postanowiem okazywa zo, bo w ten sposb mog zazwyczaj manipulowa innymi, gdy oni
myl, e ich kontroluj.
To ja sam sprawiam, e robi mi si niedobrze.
Sam siebie strasz wysokociami.
Sam siebie oniemielam.
Sam si podniecam, gdy jestem blisko niej.
To ja spowodowaem, e czuem si jak idiota, bardziej przejmujc si twoj opini o mnie ni
tym, co sam o sobie sdz, i wierzc, e inni bd myleli tak jak ty.
By moe sdzisz, e zdania z pierwszej listy to tylko utarte powiedzenia, ktre cho niewiele
znacz, przyjy si w naszej kulturze. Jeli tak uwaasz, to dlaczego stwierdzenia z drugiej listy nie
stay si rwnie powszechne? Odpowied na to pytanie ley w naszej kulturze, ktra uczy nas
mylenia zgodnie z zasadami pierwszej listy, a odrzuca logik drugiej.
Wnioski s oczywiste: tylko ty jeste odpowiedzialny za swoje samopoczucie. Czujesz to, co
mylisz, lecz moesz nauczy si myle w inny sposb, jeli podejmiesz tak decyzj. Zadaj sobie
pytanie, czy warto by nieszczliwym, przygnbionym lub zranionym? Potem zastanw si gboko
nad mylami, ktre prowadz ci do takiego samopoczucia.

Trudne zadanie: jak oduczy si bycia nieszczliwym

Nieatwo jest opanowa nowy sposb mylenia. Jeste przyzwyczajony do pewnych stereotypw
mylowych, ktre utrudniaj logiczne mylenie. Oduczenie si tych nawykw mylowych, ktre
wprowadzie do swego mzgu, wymaga ogromnej pracy. atwo jest by szczliwym, ale nauczenie
si, jak nie by nieszczliwym, moe okaza si bardzo trudne. Oczywistym dowodem na to, e

szczcie jest stanem normalnym, jest zachowanie maych dzieci. Trudno bdzie oduczy si tych
wszystkich powinno si i wypada, ktrych nazbierae w cigu minionych lat. Przejcie kontroli
nad sob zaczyna si od uwiadomienia sobie wasnych sw i myli. Zastanw si nad tym, na
przykad gdy mwisz: On zrani moje uczucia.
Przypomnij sobie, co naprawd robisz, w momencie gdy to stwierdzasz. Nowe mylenie wymaga
uwiadomienia sobie, w jaki sposb mylae do tej pory. Twoje nawyki mylowe przyzwyczaiy ci
do rozumowania, ktre stawia rdo twoich uczu poza tob. wiczenie si w tym sposobie
mylenia zabrao ci tysice godzin i bdziesz potrzebowa kolejnych tysicy godzin, aby zastpi je
nowym sposobem mylenia, w ktrym sam przejmujesz odpowiedzialno za swoje uczucia. Jest to
bardzo trudne, lecz co z tego? Na pewno nie jest to powd do rezygnacji. Przypomnij sobie, jak
uczye si prowadzi samochd. Musiae stawi czoo czemu, co wydawao si problemem nie do
pokonania. Trzy peday, a tylko dwie nogi do ich przyciskania. Najpierw zdae sobie spraw
z trudnoci zadania. Delikatnie puszczasz sprzgo o rany! Za szybko, samochd szarpie, a wic
naciskasz peda gazu i jednoczenie puszczasz sprzgo, prawa noga na hamulec, ale wtedy musisz
wcisn sprzgo, bo inaczej znowu szarpnie! Miliony sygnaw w umyle, cay czas wzmoona
aktywno. Co mam teraz zrobi? Cigle napita wiadomo, lecz w kocu po setkach prb
i bdw i wci ponawianych wysikw nadszed dzie, kiedy wsiade do samochodu i po prostu
odjechae. adnych szarpni, adnych przeszkd i adnego zastanawiania si. Prowadzenie
samochodu stao si twoj drug natur. Jak to osigne? Wkadajc ogromny wysiek, cige
zastanawianie si, koncentracj i prac.
Wiesz, jak posuy si umysem, aby wykona prac fizyczn, jak jest nauczenie rk i ng
koordynacji potrzebnej przy prowadzeniu samochodu. Identyczny, cho mniej uwiadamiany, proces
zachodzi w sferze emocji. Przyzwyczajenia, ktre teraz s twoj drug natur, opanowae poprzez
powtarzanie ich przez cae ycie. Czujesz si nieszczliwy, zy, dotknity, sfrustrowany w sposb
niejako automatyczny, gdy jest to spowodowane przez twoje dawno wyuczone nawyki.
Zaakceptowae takie zachowanie i nigdy nic nie uczynie, eby je poda w wtpliwo i zmieni.
A jednak moesz si nauczy nie by nieszczliwym, zym, dotknitym czy sfrustrowanym, tak samo
jak przedtem opanowae te autodestrukcyjne zachowania.
Na przykad powiedziano ci, e chodzenie do dentysty jest przykrym dowiadczeniem i e zwizane
jest z blem. Zawsze czue, e jest to nieprzyjemne, i nawet mwisz sobie: Nienawidz
borowania. Wszystkie te reakcje s wyuczone. Mgby doprowadzi do sytuacji, e dowiadczenie
to pracowaoby na twoj korzy, a nie przeciwko tobie, gdyby uzna je za mie i podniecajce
przeycie. Mgby, gdyby tylko zechcia, uy siy swojego umysu i uczyni dwik wierta
sygnaem kojarzcym si z przyjemnymi dowiadczeniami seksualnymi, a wwczas za kadym razem,
gdy usyszaby dwik wydawany przez wierto, mgby wiczy swj umys, aby wyobraa sobie
najbardziej ekstatyczne chwile twojego ycia. W podobny sposb mgby walczy z blem,
kojarzc go sobie z czym nowym i dajcym zadowolenie. O ile przyjemniejsze od trwania przy
starych przyzwyczajeniach i trwania w biernej rezygnacji jest przejcie kontroli nad swoimi
wizytami u dentysty.
Jeli jeste sceptykiem, to pewnie powiesz: Mog sobie myle, co tylko zechc, ale gdy tylko
rozpoczyna si wiercenie, czuj si nieszczliwy. Pomyl jeszcze raz o nauce jazdy samochodem.
Kiedy uwierzye, e potrafisz go prowadzi? Myl zmienia si w przekonanie na skutek nieustannej
pracy nad sob. Nigdy to nie nastpi, gdy sprbuje si tylko raz i wykorzysta pocztkowe

niepowodzenia jako pretekst do rezygnacji z dalszych wysikw.

Przejcie kontroli nad sob wymaga znacznie wicej wysiku ni wyprbowanie kilku nowych
myli. Wymaga ono determinacji w deniu do szczcia oraz dosownie wyzwania na pojedynek
i zniszczenia kadej myli, ktra ci osabia i czyni nieszczliwym.

Wybr to twoja podstawowa wolno

Jeli wci uwaasz, e to nie ty decydujesz o tym, e czujesz si nieszczliwy, sprbuj wyobrazi
sobie nastpujc sytuacj. Za kadym razem, kiedy poczujesz si nieszczliwy, zostaniesz
potraktowany w sposb dla ciebie nieprzyjemny. Na przykad zostaniesz zamknity na duszy czas
sam w pustym pokoju albo wrcz przeciwnie wepchnity do zatoczonej windy, w ktrej bdziesz
musia pozostawa przez wiele dni. Ewentualnie zostaniesz pozbawiony jedzenia lub na odwrt
zmuszony do zjedzenia potrawy, ktrej szczeglnie nie lubisz. By moe zostaniesz poddany
fizycznym torturom zamiast psychicznych, ktre sprawiasz sam sobie. Wyobra sobie, e staniesz si
obiektem ktrej z powyszych szykan tak dugo, a nie pozbdziesz si uczucia, e jeste
nieszczliwy. Jak mylisz, ile czasu ci to zajmie? Niewykluczone, e poradzisz sobie z tym do
szybko. Problem ley nie w tym, czy potrafisz przej kontrol nad swoimi uczuciami, ale czy tego
chcesz. Jak wiele musisz przetrzyma, zanim podejmiesz tak decyzj? Niektrzy ludzie zamiast
przej kontrol nad sob, wybieraj obd. Inni po prostu rezygnuj i pograj si w nieszczciu,
poniewa dywidenda w formie wspczucia, jakie otrzymuj, jest wiksza ni nagroda, jak niesie
szczcie.
Najwaniejsza jest twoja umiejtno postawienia na szczcie lub przynajmniej unikanie
nieszczcia w kadej chwili twojego ycia. Myl ta moe ci si wydawa niemoliwa do
zaakceptowania, ale powiniene starannie j rozway, zanim j odrzucisz, gdy moim zdaniem
odrzucenie jej jest rwnoznaczne z zaprzepaszczeniem siebie. Odrzucenie jej to uznanie, e kto inny
zamiast ciebie kontroluje twoje ycie. Osignicie szczcia moe okaza si atwiejsze ni wiele
spraw, z ktrymi borykasz si na co dzie.
Podobnie jak masz wolno wyboru szczcia zamiast nieszczcia, tak samo w licznych sytuacjach
ycia codziennego moesz swobodnie wybiera midzy zachowaniem, ktre daje satysfakcj, a takim,
ktre ci przygnbia i osabia. Gdy prowadzisz samochd w godzinach szczytu, istnieje due
prawdopodobiestwo, e utkniesz w jakim korku ulicznym. Czy zocisz si wtedy? Klniesz na
innych kierowcw? Obraasz swoich pasaerw? Wyadowujesz si na wszystkich dookoa? Czy
usprawiedliwiasz swoje zachowanie, mwic, e czekanie w korku doprowadza ci do furii? Jeli
tak, to znaczy, e masz okrelone wyobraenie o swoim zachowaniu w korku ulicznym. Co by byo,
gdyby postanowi wyobrazi sobie co innego? Co by si stao, gdyby postanowi uy swoich
zdolnoci umysowych w sposb, ktry zaczby ci stymulowa? Zabraoby to troch czasu, ale
mgby postanowi zachowywa si w nowy sposb. Na przykad mgby nauczy si gwizda,
piewa, nagrywa listy na magnetofon albo nawet opnia swoj zo o 30 sekund. Nie polubisz
korkw, ale powoli nauczysz si wiczy nowe sposoby mylenia, postanowisz zerwa ze stresem
i niewygod i w miejsce dawnych destrukcyjnych zachowa stopniowo wprowadzisz do swojego
ycia nowe, zdrowe przyzwyczajenia.

Moesz postanowi, e uczynisz kad sytuacj ciekaw i satysfakcjonujc. Dobr ku temu okazj
s nudne przyjcia i zebrania. Gdy dochodzisz do wniosku, e jeste znudzony, moesz zaj swj
umys rnymi interesujcymi ci sprawami. Na przykad zmie w mylach temat dyskusji, przemyl
pierwszy rozdzia swojej powieci lub te wymyl sposb na unikanie takich spotka w przyszoci.
Zastanw si, ktre osoby i sytuacje sprawiaj ci najwicej trudnoci, a potem zdecydowanie
dziaaj, aby te osoby i sytuacje zaczy pracowa na twoj korzy. Jeli w restauracji jeste
niezadowolony z jakoci obsugi, to zastanw si, dlaczego miaby denerwowa si tym, e co lub
kto nie dziaa tak, jak ty by tego chcia. Jeste zbyt cenny, by denerwowa si z czyjego powodu,
szczeglnie jeli jest to kto tak mao wany dla ciebie jak, na przykad, kelner. Znajd sposb,
w jaki moesz zmieni t sytuacj, albo po prostu wyjd z restauracji. Nie pozwl, by takie sytuacje
wpyway na twoj psychik. Uywaj swojego mzgu, tak by pracowa dla ciebie, a z czasem
dojdziesz do wspaniaego stanu niedenerwowania si nawet wwczas, gdy sprawy nie id po twojej
myli.
1 L. Tostoj, mier Iwana Iljicza, tumaczenie wasne (przyp. tum.).
2 L. Tostoj, mier Iwana Iljicza, tumaczenie wasne (przyp. tum.).