ROZPORZDZENIE

MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1)

z dnia 23 grudnia 2008 r.

w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz

ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk

Na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 2 lit. a i b ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r.

o systemie owiaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z pn. zm.2)) zarzdza si,
co nastpuje:

1. Okrela si podstaw programow:

1) wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziaw przedszkolnych
w szkoach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego,
stanowic zacznik nr 1 do rozporzdzenia;
2) ksztacenia oglnego dla:
a) szk podstawowych, stanowic zacznik nr 2 do rozporzdzenia,
b) uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub
znacznym w szkoach podstawowych i gimnazjach, stanowic zacznik nr
3 do rozporzdzenia,

1)

Minister Edukacji Narodowej kieruje dziaem administracji rzdowej owiata i wychowanie, na

podstawie 1 ust. 2 rozporzdzenia Prezesa Rady Ministrw z dnia 16 listopada 2007 r.
w sprawie szczegowego zakresu dziaania Ministra Edukacji Narodowej (Dz. U. Nr 216, poz. 1591).

2)

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostay ogoszone w Dz. U. z 2004 r. Nr 273, poz. 2703 i
Nr 281, poz. 2781, z 2005 r. Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr
167, poz. 1400 i Nr 249, poz. 2104, z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz. 1532 i Nr 227, poz. 1658, z
2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz. 1280 i Nr 181,
poz. 1292 oraz z 2008 r. Nr 70, poz. 416, Nr 145, poz. 917 i Nr 216, poz.1370.

c) gimnazjw i szk ponadgimnazjalnych, ktrych ukoczenie umoliwia

uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego,
stanowic zacznik nr 4 do rozporzdzenia,
d) zasadniczych

szk

zawodowych,

stanowic

zacznik

nr

do

rozporzdzenia,
e) szk policealnych, stanowic zacznik nr 6 do rozporzdzenia,
f) szk specjalnych przysposabiajcych do pracy dla uczniw z upoledzeniem
umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniw
z niepenosprawnociami sprzonymi, stanowic zacznik nr 7 do
rozporzdzenia.

2. Przepisy rozporzdzenia nie dotycz ksztacenia dzieci i modziey

z upoledzeniem umysowym w stopniu gbokim.

3. Podstaw programow wychowania przedszkolnego dla przedszkoli,

oddziaw przedszkolnych w szkoach podstawowych oraz innych form
wychowania przedszkolnego, okrelon w zaczniku nr 1 do niniejszego
rozporzdzenia, stosuje si poczwszy od roku szkolnego 2009/2010.

4. 1.

Podstaw

programow

ksztacenia

oglnego

dla

szk

podstawowych, okrelon w zaczniku nr 2 do niniejszego rozporzdzenia,

stosuje si, poczwszy od roku szkolnego 2009/2010, w klasach I szkoy
podstawowej.
2. W pozostaych klasach szkoy podstawowej, do zakoczenia cyklu
ksztacenia w tej szkole, stosuje si dotychczasow podstaw programow
ksztacenia oglnego dla szk podstawowych, okrelon w zaczniku nr 2 do
rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w
sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia
oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. Nr 51, poz. 458, z pn. zm.),
z zastrzeeniem ust. 3.
3. W zalenoci od potrzeb i moliwoci szkoy podstawowej, w

roku

szkolnym 2009/2010 2013/2014 w klasach IV-VI szkoy podstawowej,

w ktrych stosuje si dotychczasow podstaw programow ksztacenia
oglnego dla szk podstawowych, dyrektor szkoy, po uzyskaniu pozytywnej
2

opinii rady pedagogicznej, moe postanowi o stosowaniu dla przedmiotw:

jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka podstawy programowej
ksztacenia oglnego dla szk podstawowych, okrelonej w zaczniku nr 2 do
niniejszego rozporzdzenia.

5. Podstaw

programow

ksztacenia

oglnego

dla

uczniw

z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym

w szkoach podstawowych i gimnazjach, okrelon w zaczniku nr 3 do
niniejszego rozporzdzenia, stosuje si,

poczwszy od roku szkolnego

2009/2010.

6. 1. Podstaw programow ksztacenia oglnego dla gimnazjw,

okrelon w zaczniku nr 4 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje si,
poczwszy od roku szkolnego 2009/2010, w klasach I gimnazjum.
2. W pozostaych klasach gimnazjum, do zakoczenia cyklu ksztacenia
w tej szkole, stosuje si dotychczasow podstaw programow ksztacenia
oglnego dla gimnazjw, okrelon w zaczniku nr 2 do rozporzdzenia,
o ktrym mowa w 4 ust. 2, z zastrzeeniem ust. 3.
3. W zalenoci od potrzeb i moliwoci gimnazjum, w roku szkolnym
2009/2010 i 2010/2011 w klasach II i III gimnazjum, w ktrych stosuje si
dotychczasow podstaw programow ksztacenia oglnego dla gimnazjw,
dyrektor szkoy, po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, moe
postanowi o stosowaniu dla przedmiotw: jzyk obcy nowoytny, wychowanie
fizyczne i etyka podstawy programowej ksztacenia oglnego dla gimnazjw,
okrelonej w zaczniku nr 4 do niniejszego rozporzdzenia.

7. 1.

Podstaw

programow

ksztacenia

oglnego

dla

szk

ponadgimnazjalnych, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa

dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, okrelon w zaczniku nr 4 do
niniejszego rozporzdzenia, stosuje si:
1) poczwszy

od

roku

szkolnego

2012/2013,

klasach

liceum

oglnoksztaccego, liceum profilowanego i technikum;

2) poczwszy od roku szkolnego 2015/2016, w klasach I uzupeniajcego liceum
oglnoksztaccego i technikum uzupeniajcego.
3

2. W pozostaych klasach szk wymienionych w ust. 1, do zakoczenia cyklu

ksztacenia w tych szkoach, stosuje si dotychczasow podstaw programow
ksztacenia oglnego dla tych szk, okrelon w zaczniku nr 4 do
rozporzdzenia, o ktrym mowa w 4 ust. 2, z zastrzeeniem ust. 3.
3. W zalenoci od potrzeb i moliwoci szkoy ponadgimnazjalnej, poczwszy
od roku szkolnego 2009/2010, we wszystkich klasach liceum oglnoksztaccego,
liceum profilowanego i technikum, w ktrych stosuje si dotychczasow podstaw
programow ksztacenia oglnego dla tych szk, dyrektor szkoy, po uzyskaniu
pozytywnej opinii rady pedagogicznej, moe postanowi o stosowaniu dla
przedmiotw: jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka podstawy
programowej ksztacenia oglnego dla tych szk, okrelonej w zaczniku nr 4 do
niniejszego rozporzdzenia.

8. 1. Podstaw programow ksztacenia oglnego dla zasadniczych

szk zawodowych, okrelon w zaczniku nr 5 do niniejszego rozporzdzenia,
stosuje si, poczwszy od roku szkolnego 2012/2013, w klasach I zasadniczej
szkoy zawodowej.
2. W pozostaych klasach zasadniczej szkoy zawodowej, do zakoczenia
cyklu ksztacenia w tej szkole, stosuje si dotychczasow podstaw programow
ksztacenia

oglnego

dla

zasadniczych

szk

zawodowych,

okrelon

w zaczniku nr 5 do rozporzdzenia, o ktrym mowa w 4 ust. 2,

z zastrzeeniem ust. 3.
3. W zalenoci od potrzeb i moliwoci zasadniczej szkoy zawodowej,
poczwszy od roku szkolnego 2009/2010, we wszystkich klasach zasadniczej
szkoy zawodowej, w ktrych stosuje si dotychczasow podstaw programow
ksztacenia oglnego dla zasadniczych szk zawodowych, dyrektor szkoy, po
uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, moe postanowi o stosowaniu
dla przedmiotw: jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka podstawy
programowej ksztacenia oglnego dla zasadniczych szk zawodowych,
okrelonej w zaczniku nr 5 do niniejszego rozporzdzenia.

9.

Podstaw programow ksztacenia oglnego dla szk policealnych,

okrelon w zaczniku nr 6 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje si,

poczwszy od roku szkolnego 2009/2010.
4

 10.

Podstaw programow ksztacenia oglnego dla szk specjalnych

przysposabiajcych do pracy dla uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu

umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniw z niepenosprawnociami
sprzonymi, okrelon w zaczniku nr 7 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje
si, poczwszy od roku szkolnego 2009/2010.

11. Traci moc rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia

26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego
oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. Nr 51, poz.
458, z pn. zm.3)).

12. Rozporzdzenie wchodzi w ycie po upywie 14 dni od dnia ogoszenia.

Minister
Edukacji Narodowej

3)

Zmiany wymienionego rozporzdzenia zostay ogoszone w Dz. U. z 2003 r. Nr 210, poz. 2041, z
2005 r. Nr 19, poz. 165, z 2006 r. Nr 228, poz. 1669, z 2007 r. Nr 157, poz. 1100 i Nr 171, poz. 1211
oraz z 2008 r. Nr 159, poz. 992.

UZASADNIENIE

Rozporzdzenie stanowi wykonanie upowanienia zawartego w art. 22 ust. 2

pkt 2 lit. a i b ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty (Dz. U. z 2004 r.
Nr 256, poz. 2572, z pn. zm.). Na podstawie tego przepisu, minister waciwy do
spraw owiaty i wychowania zobowizany jest do wydania rozporzdzenia
okrelajcego podstawy programowe wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia
oglnego w poszczeglnych typach szk.
Zmianie w stosunku do obecnie obowizujcych przepisw rozporzdzenia
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy
programowej

wychowania

przedszkolnego

oraz

ksztacenia

oglnego

poszczeglnych typach szk (Dz. U. Nr 51, poz. 458, z pn. zm.) ulegaj:
1) podstawa programowa wychowania przedszkolnego (zacznik nr 1 do
obowizujcego rozporzdzenia);
2) podstawa programowa ksztacenia oglnego dla:
a) szk podstawowych i gimnazjw (zacznik nr 2 do obowizujcego
rozporzdzenia),
b) licew

oglnoksztaccych,

licew

profilowanych,

technikw,

uzupeniajcych licew oglnoksztaccych i technikw uzupeniajcych

(zacznik nr 4 do obowizujcego rozporzdzenia);
c) zasadniczych szk zawodowych (zacznik nr 5 do obowizujcego
rozporzdzenia).
Nie ulega natomiast zmianie podstawa programowa ksztacenia oglnego dla:
1) uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym
w szkoach podstawowych i gimnazjach (zacznik nr 3 do obowizujcego
rozporzdzenia);
2) szk policealnych (zacznik nr 7 do obowizujcego rozporzdzenia);
3) szk specjalnych przysposabiajcych do pracy dla uczniw z upoledzeniem
umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniw
z niepenosprawnociami sprzonymi (zacznik nr 8 do obowizujcego
rozporzdzenia).
W rozporzdzeniu nie okrela si ju podstawy programowej ksztacenia oglnego
dla szk ponadpodstawowych (zacznik nr 6 do obowizujcego rozporzdzenia),
bowiem od roku szkolnego 2009/2010 szkoy te nie bd ju funkcjonoway.
1

Podstawa programowa okrela cele i treci nauczania, umiejtnoci uczniw

oraz zadania wychowawcze szkoy, ktre s uwzgldniane odpowiednio w
programach wychowania przedszkolnego oraz w programach nauczania. Regulacja
treci ksztacenia w jzyku efektw ksztacenia, poprzez okrelenie wymaga na
koniec kadego etapu edukacyjnego, ma na celu precyzyjne okrelenie tego, czego
szkoa zobowizana jest nauczy przecitnego ucznia. Przywizanie szczeglnej
wagi do efektw ksztacenia, dokonujce si aktualnie w systemach edukacji krajw
Europy, bdzie szo w parze ze zwikszeniem autonomii szkoy w zakresie
ksztatowania procesu ksztacenia. Pozwoli to szkole na taki dobr metod nauczania,
ktry w kontekcie uwarunkowa jej pracy w sposb optymalny zapewni
osignicie opisanych w podstawie efektw ksztacenia. Precyzyjny opis wymaga
na koniec kadego etapu ksztacenia zapewni take spjno procesu nauczania w
obrbie caego systemu szkolnictwa.
Sformuowanie podstawy programowej ksztacenia oglnego w jzyku
wymaga (gwne kierunki oraz cele ksztacenia w danej dziedzinie sformuowane s
w jzyku wymaga oglnych, za treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci
sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych) stanowi take pierwszy krok do
wypenienia zalece Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w
sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia si przez cae ycie
(Dz. Urz. UE C z 6.05.2008 r., str. 1).
Oprcz

korzyci

pyncych

precyzyjnego

umiejtnoci, ktre ucze zdobywa na

rozporzdzenia

jest

take

poprawa

okrelenia

wiadomoci

kadym etapie ksztacenia, celem

jakoci

edukacji,

osignicie

spjnego

programowo procesu ksztacenia, dostosowanego do moliwoci i indywidualnych

potrzeb uczniw oraz uwzgldniajcego zwikszone aspiracje edukacyjne uczniw i
modziey.
We
podstawowe

wspczesnych
obszary

badaniach

ksztacenia:

edukacyjnych

umiejtno

identyfikowane

czytania

ze

trzy

zrozumieniem,

umiejtnoci matematyczne oraz umiejtno rozumowania waciwego dla nauk

przyrodniczych, ktre cznie stanowi o przygotowaniu ucznia do dalszej drogi
zawodowej i edukacyjnej, niezalenie od jej szczegowego profilu. Tylko w obszarze
czytania ze zrozumieniem wyniki polskich uczniw w tych badaniach s

zadowalajce; w pozostaych dwch - wyniki polskich uczniw wypadaj poniej

przecitnego wyniku dla krajw wysokorozwinitych, zrzeszonych w OECD. Z tych
bada wynika, e najwiksz saboci ksztacenia oglnego w polskim systemie
owiaty jest niedostateczne rozwijanie umiejtnoci samodzielnego mylenia
uczniw. Tymczasem szeroko rozumiana umiejtno rozumowania jest dzi
potrzebna kademu dla sprawnego poruszania si w wiecie natoku informacji oraz
rozumienia otaczajcego wiata. Szkoa powinna rozwija u uczniw umiejtno
rozumowania,

za

podstawa

programowa

ksztacenia

oglnego

powinna

koncentrowa uwag nauczycieli na realizacji tego zadania.

Wprowadzenie w 1999 r. gimnazjw przeduyo powszechne ksztacenie
oglne o rok. Zamiast dawnej omioklasowej szkoy podstawowej, kady ucze w
nowej szkole podstawowej i gimnazjum cznie otrzyma dziewi lat powszechnego
ksztacenia oglnego, zakoczonego egzaminem zewntrznym. Zmiana ta przyniosa
pozytywne

rezultaty,

znacznie

ograniczajc

odsetek

uczniw

wypadajcych

najsabiej w porwnawczych badaniach midzynarodowych i przyczynia si do

wyrwnywania szans edukacyjnych jednoczenie poprawiajc redni wynik caej
populacji

polskich

uczniw.

Jednake,

zaoenia

przyjtego

aktualnie

obowizujcej podstawie programowej, e w trakcie nauki w gimnazjum pomieci si

cay cykl ksztacenia oglnego nie udaje si efektywnie zrealizowa.
Ponadto,

wprowadzenie

obowizkowego

rocznego

przygotowania

przedszkolnego w 2004 r. wyduyo wprawdzie edukacj o rok, ale program

ksztacenia przedszkolnego nie zosta w sposb zadawalajcy powizany z
programem ksztacenia wczesnoszkolnego: z jednej strony w zerwce dziecko
spdza zbyt wiele czasu na zajciach typowo szkolnych; z drugiej nauczanie
pocztkowe dzieci zaledwie o kilka miesicy starszych stanowi dla wielu z nich zbyt
wysoko ustawion przeszkod.
Przedmiotowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz
ksztacenia oglnego uwzgldnia aspiracje przewaajcej (znacznie wikszej ni
podczas tworzenia obecnej podstawy) czci uczniw do zdobycia przynajmniej
wyksztacenia redniego oraz konieczno pogbionego ksztacenia kadego
absolwenta szkoy koczcej si egzaminem maturalnym w zakresie wybranych
przedmiotw w celu zdobycia przez kadego ucznia gbokiej wiedzy w zakresie jego
zainteresowa i uzdolnie, co w efekcie zapewni mu take lepsze przygotowanie do
podjcia studiw wyszych.
3

Wprowadzane zmiany zapewni konsekwentn cigo programow od

chwili pierwszego kontaktu dziecka ze szko a do uzyskania kocowego
wiadectwa. Powizanie programowe gimnazjum i szkoy ponadgimnazjalnej
umoliwi przede wszystkim spokojn, pen realizacj podstawowego zakresu
wyksztacenia oglnego.
Celem zmian jest rwnie zwikszenie moliwoci indywidualizacji nauki
poprzez pewne zrnicowanie programu w zalenoci od zainteresowa uczniw
oraz lepsze przygotowanie uczniw do podjcia nauki w szkoach wyszych i
aktywnoci na rynku pracy.
Przy opracowywaniu przedmiotowej podstawy programowej uwzgldniono
polityki horyzontalne Unii Europejskiej (polityk rwnoci pci, spoeczestwa
informacyjnego oraz zrwnowaonego rozwoju). Podstawa programowa ksztacenia
oglnego uwzgldniania take Zalecania Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18
grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia si przez cae
ycie (2006/962/WE). Wpisuje si rwnie w realizacj zaoe Strategii Lizboskiej
w obszarze edukacji, takich jak: poprawa efektywnoci i jakoci ksztacenia, poprawa
dostpnoci edukacji dla wszystkich, zblienie ksztacenia do ycia, podniesienie
poziomu umiejtnoci kluczowych, pooenie nacisku na ksztacenia w kierunkach
technicznych, cisych i przyrodniczych.
Przewiduje si, e zmiany programowe przyczyni si do osignicia celw
okrelonych przez Komisj Europejsk w Programie Edukacja i Szkolenia 2010,
takich jak: rozwijanie kompetencji kluczowych (porozumiewanie si w jzyku
ojczystym, porozumiewanie si w jzykach obcych, kompetencje matematyczne i
podstawowe

kompetencje

naukowo-techniczne,

kompetencje

informatyczne,

kompetencje spoeczne i obywatelskie, umiejtno uczenia si, rozwizywania

problemw w twrczy sposb, inicjatywno i przedsibiorczo, wiadomo i
ekspresja kulturalna), co przyczyni si od osigania lepszych wynikw polskich
uczniw w midzynarodowych badaniach OECD/PISA, zwikszenia odsetka osb z
wyksztaceniem minimum rednim, lepszego przygotowania do studiw (zwaszcza
na kierunkach matematycznych, innych nauk cisych i technicznych) oraz
aktywnoci na rynku pracy.
Podstawa

programowa

wychowania

przedszkolnego

oraz

ksztacenia

oglnego zosta opracowany przez zesp ponad 100 ekspertw, zoony z wybitnych
przedstawicieli polskiego wiata nauki oraz dowiadczonych nauczycieli, metodykw
4

i pracownikw systemu egzaminacyjnego. Przygotowana przez ten zesp wstpna

wersja projektu zostaa poddana szerokiej konsultacji spoecznej. Eksperci
przeanalizowali ponad 2,5 tysica opinii i uwag oraz ponad 200 recenzji
sporzdzonych na zamwienie Ministerstwa Edukacji Narodowej przez ekspertw w
poszczeglnych dziedzinach ksztacenia.
Rozporzdzenie

jest

realizowane

przy

dofinansowaniu

ze

rodkw

Europejskiego Funduszu Spoecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapita

Ludzki, priorytet III, tytu projektu Doskonalenie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk pod
ktem jej zgodnoci z wymogami gospodarki opartej na wiedzy.

Podstawa

programowa

wychowania

przedszkolnego

dla

przedszkoli,

oddziaw przedszkolnych w szkoach podstawowych oraz innych form wychowania

przedszkolnego (zacznik nr 1 do rozporzdzenia) opisuje podstawowe zaoenia
wspomagania rozwoju i edukacji dzieci objtych wychowaniem przedszkolnym.
Wymienia on obszary dziaalnoci edukacyjnej przedszkola, dla ktrych okrelone s
kompetencje, ktrymi powinny charakteryzowa si dzieci pod koniec wychowania
przedszkolnego. Opis tych kompetencji jest na tyle precyzyjny, by dzieci
rozpoczynajce nauk w szkole, byy do niej przygotowane niezalenie od tego, do
jakiej formy edukacji przedszkolnej uczszczay.
W podstawie programowej wychowania przedszkolnego okrelono rwnie
zalecane warunki i sposb realizacji tej podstawy. Wrd tych zalece naley
wskaza przede wszystkim przeprowadzanie przez nauczyciela przedszkola
diagnozy przedszkolnej w roku szkolnym poprzedzajcym termin rozpoczcia przez
dziecko nauki w szkole. Celem diagnozy ma by zgromadzenie informacji, ktre
pomog nauczycielom przedszkola opracowa i zrealizowa indywidualny program
wspomagania i korygowania rozwoju kadego dziecka, tak aby byo ono jak najlepiej
przygotowane do nauki w szkole.
Nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego bdzie realizowana
od roku szkolnego 2009/2010 w przedszkolach, oddziaach przedszkolnych w
szkoach podstawowych oraz w innych formach wychowania przedszkolnego.

Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych

(zacznik nr 2 do rozporzdzenia) obejmuje dwa etapy edukacyjne: etap I (klasy IIII szkoy podstawowej) oraz etap II (klasy IV-VI szkoy podstawowej).
Dotychczasowe ksztacenie zintegrowane (I etap klasy I-III) okrela si mianem
edukacji wczesnoszkolnej, ktrej celem jest stopniowe i moliwie agodne
przeprowadzenie dzieci z ksztacenia caociowego do nauczania przedmiotowego w
wyszych klasach szkoy podstawowej. Z uwagi na moliwoci rozwojowe ucznia
klasy I, zakres wiadomoci i umiejtnoci ustalony zosta odrbnie dla ucznia
koczcego klas I oraz w formie wymaga dla ucznia koczcego klas III.
Wymagania te zostay sformuowane w sposb zakadajcy przeprowadzenie ucznia
przez ten etap w sposb jak najbardziej przyjazny i zachcajcy do podejmowania
indywidualnej aktywnoci oraz wsppracy z innymi uczniami.
Zakres wiadomoci i umiejtnoci, jakimi ma dysponowa ucze koczcy
klas pierwsz, a pniej klas trzeci ustalono tak, by nauczyciel mg je
zrealizowa z uczniami o przecitnych moliwociach. Przedmiotowa podstawa
programowa edukacji wczesnoszkolnej umoliwia w szczeglnoci indywidualizacj
nauczania, ze wzgldu na rnice dojrzaoci, ktre obserwuje si pomidzy dziemi.
Dla podkrelenia cigoci procesu edukacji, w podstawie programowej
edukacji wczesnoszkolnej wyodrbnione zostay poszczeglne obszary edukacyjne:
edukacja polonistyczna, jzyk obcy, edukacja muzyczna, edukacja plastyczna,
edukacja spoeczna, edukacja przyrodnicza, edukacja matematyczna, zajcia
komputerowe, zajcia techniczne, wychowanie fizyczne oraz etyka. Okrelono
rwnie wiadomoci i umiejtnoci wymagane po zakoczeniu tego etapu
edukacyjnego dla przedmiotu jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk
regionalny jzyk kaszubski. Edukacja w tych obszarach jest w sposb spjny
skorelowana zarwno z wychowaniem przedszkolnym, jak te z nauk na kolejnych
etapach edukacyjnych.
Edukacja wczesnoszkolna - tak jak dotychczas - bdzie realizowana w formie
ksztacenia zintegrowanego.
Dla II etapu edukacyjnego (klasy IV-VI) okrela si podstaw programow dla
nastpujcych przedmiotw: jzyk polski, jzyk obcy, muzyka, plastyka, historia
i spoeczestwo, przyroda, matematyka, zajcia techniczne, zajcia komputerowe,
wychowanie fizyczne, etyka, jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk

regionalny jzyk kaszubski. W stosunku do obowizujcej podstawy programowej

wyodrbniony zosta dodatkowy przedmiot wychowanie do ycia w rodzinie,
ktrego treci nauczania s w dotychczas obowizujcej podstawie programowej
uwzgldnione jedynie w ramach cieki edukacyjnej wychowanie do ycia w
spoeczestwie (modu wychowanie do ycia w rodzinie).
Podstawa programowa ksztacenia oglnego nie zawiera na adnym z etapw
edukacyjnych dotychczasowych cieek edukacyjnych treci tych cieek zostay w
peni uwzgldnione w podstawie programowej poszczeglnych zaj edukacyjnych.
Przykadowo, na II etapie edukacyjnym elementy edukacji medialnej bd realizowa
wszyscy nauczyciele w ramach prowadzonych zaj. Edukacja ekologiczna i
prozdrowotna bdzie realizowana w szczeglnoci w ramach przedmiotu przyroda
oraz wychowanie fizyczne, wychowanie do ycia w spoeczestwie (modu edukacja
regionalna dziedzictwo kulturowe w regionie oraz modu wychowanie patriotyczne i
obywatelskie) w ramach przedmiotw historia i spoeczestwo, jzyk polski,
plastyka i muzyka.
Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych bdzie
realizowana poczwszy od roku szkolnego 2009/2010 w I klasach szk
podstawowych. W pozostaych klasach szkoy podstawowej, do czasu zakoczenia
cyklu ksztacenia w tej szkole, stosuje si dotychczasow podstaw programow. W
klasach realizujcych dotychczasow podstaw programow dopuszcza si
stosowanie nowej podstawy programowej dla przedmiotw jzyk obcy nowoytny,
wychowanie fizyczne i etyka w celu uatwienia organizowania przez szko zaj z
tych przedmiotw. Szczeglnie w przypadku maych szk, optymalne wprowadzenie
nowych rozwiza organizacyjnych proponowanych dla tych przedmiotw, moe
wymaga wprowadzenia ich od razu dla dwch lub trzech rocznikw uczniw.
Decyzj w tej sprawie bdzie podejmowa dyrektor szkoy (po uzyskaniu pozytywnej
opinii rady pedagogicznej).
W zaczniku nr 4 do rozporzdzenia okrelona zostaa podstawa
programowa ksztacenia oglnego dla gimnazjw (III etap edukacyjny) i szk
ponadgimnazjalnych (IV etap edukacyjny), ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie
wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego. W rozporzdzeniu
zczono

programowo

gimnazjum

szko

ponadgimnazjaln,

celu

unowoczenienia programu szkoy i uniknicie mao skutecznej, dwukrotnej

pospiesznej realizacji tych samych treci programowych. Z dotychczasowych

dowiadcze wynika, e okres 3 lat jest zbyt krtki, by pomieci w nim peny cykl
ksztacenia oglnego i uzyska satysfakcjonujce efekty ksztacenia. Zczenie
programowe gimnazjum i szkoy ponadgimnazjalnej polegajce na wydueniu
powszechnego ksztacenia w gimnazjum o ksztacenie w szkole ponadgimnazjalnej
spowoduje, i uczniowie uzyskaj solidne podstawy wiedzy i umiejtnoci w kadej
dziedzinie ksztacenia.
Dla gimnazjum okrelona zostaa podstawa programowa dla nastpujcych
przedmiotw: jzyk polski, jzyki obce nowoytne, muzyka, plastyka, historia, wiedza
o spoeczestwie, geografia, biologia, chemia, fizyka, matematyka, informatyka,
wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczestwa, wychowanie do ycia w
rodzinie, etyka, jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny kaszubski. W stosunku do dotychczasowej podstawy programowej dla III etapu
edukacyjnego wyodrbniony zosta jeden dodatkowy przedmiot, tj. edukacja dla
bezpieczestwa, dla ktrego ustalona zostaa podstawa programowa (dotychczas dla
gimnazjum bya przewidziana cieka edukacyjna edukacja obronna).
Ponadto, dla gimnazjum okrela si podstaw programow dla dwch przedmiotw,
ktre bd miay charakter uzupeniajcy, tj. zajcia artystyczne oraz zajcia
techniczne. Wprowadzenie tych zaj w szkole ma na celu umoliwienie odkrywania
i rozwijania indywidualnych zdolnoci i zainteresowa uczniw oraz wzbogacenie
oferty szkoy.
Na IV etapie edukacyjnym przedmioty bd mogy by nauczane w zakresie
podstawowym lub w zakresie rozszerzonym:
1) tylko w zakresie podstawowym - przedmioty: wiedza o kulturze, podstawy
przedsibiorczoci, wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczestwa,
wychowanie do ycia w rodzinie i etyka;
2) w zakresie podstawowym i w zakresie rozszerzonym:
a) jzyk polski, jzyk obcy nowoytny na poziomie IV.1, matematyka,
jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny jzyk
kaszubski; ucze realizuje zakres podstawowy albo zakres rozszerzony
(wymagania szczegowe dla zakresu rozszerzonego obejmuj take
wszystkie wymagania szczegowe dla zakresu podstawowego),

b) historia, wiedza o spoeczestwie, geografia, biologia, chemia, fizyka i

informatyka; ucze obowizkowo realizuje zakres podstawowy (zakres
rozszerzony stanowi kontynuacj nauczania danego przedmiotu w
zakresie podstawowym);
3) tylko w zakresie rozszerzonym: historia muzyki, historia sztuki, jzyk aciski
i kultura antyczna, filozofia.

Dla uczniw, ktrzy wybior ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw

matematyczno-przyrodnicznych

przewidziany

jest

dodatkowo

przedmiot

uzupeniajcy historia i spoeczestwo, ktry poszerzy ich wiedz w zakresie nauk

humanistycznych oraz ksztatuje postawy obywatelskie. Natomiast, dla uczniw,
ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw humanistycznych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy przyroda, ktry poszerzy
ich wiedz w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych.
Na III i IV etapie edukacyjnym wprowadza si ponadto przedmioty uzupeniajce,
ktre maj na celu dostosowania oferty szkoy do zainteresowa uczniw:
1) na III etapie edukacyjnym - zajcia artystyczne oraz zajcia techniczne;
2) na IV etapie edukacyjnym - zajcia artystyczne oraz ekonomia w praktyce.
Podstawa

programowa

ksztacenia

oglnego

dla

gimnazjw

szk

ponadgimnazjalnych nie zawiera dotychczasowych cieek edukacyjnych, ktrych

treci

zostay

uwzgldnione

podstawach

programowych

poszczeglnych

przedmiotw.

Podstawa programowa dla gimnazjw i szk ponadgimanzjalnych bdzie

wdraana stopniowo, tj.:
a) od roku szkolnego 2009/2010 w klasach I gimnazjum;
b) od roku szkolnego 2012/2013 w klasach I licew oglnoksztaccych, licew
profilowanych i technikw;
c) od

roku

szkolnego

2015/2016

klasach

uzupeniajcych

licew

oglnoksztaccych i technikw uzupeniajcych.

W pozostaych klasach tych szk do czasu zakoczenia cyklu ksztacenia w tych
szkoach bdzie stosowana dotychczasowa podstawa programowa. Dyrektor
szkoy, po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, bdzie mg postanowi

o stosowaniu nowej podstawy programowej dla przedmiotw: jzyk obcy nowoytny,

wychowanie fizyczne i etyka w pozostaych klasach gimnazjum. Proponuje si, aby
rwnie w szkoach ponadgimnazjalnych, w ktrych nowa podstawa programowa
bdzie realizowana poczwszy od roku szkolnego 2012/2013 w klasach I tych szk,
ju w roku szkolnym 2009/2010 moliwe byo stosowanie nowej podstawy
programowej dla przedmiotw jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka, w
celu stopniowego wdraania szkoy do nowych rozwiza organizacyjnych
proponowanych w nauczaniu tych przedmiotw. W tym przypadku rwnie decyzja
bdzie naleaa do dyrektora szkoy (po uzyskaniu pozytywnej opinii rady
pedagogicznej).
Zacznik nr 5 do rozporzdzenia zawiera podstaw programow
ksztacenia oglnego dla zasadniczych szk zawodowych. Poniewa dobre
wyksztacenie oglne nie tylko wspomaga wykonywanie wyuczonego zawodu, ale
take stanowi baz do podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz ewentualnej ich
zmiany, dla zasadniczych szk zawodowych okrela si ten sam katalog
przedmiotw oglnoksztaccych jak dla szk ponadgimnazjalnych, ktrych
ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu
maturalnego, czyli: jzyk polski, jzyk obcy nowoytny, historia, wiedza o
spoeczestwie, podstawy przedsibiorczoci, geografia, biologia, chemia, fizyka,
matematyka, informatyka, wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczestwa,
wychowanie do ycia w rodzinie i etyka, jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej
oraz jzyk regionalny - kaszubski (dotychczas obowizujca podstawa programowa
nie przewiduje w zasadniczej szkole zawodowej przedmiotw biologia i chemia).
Tylko dla jzyka polskiego i matematyki okrelono dla zasadniczych szk
zawodowych

odrbne

wymagania.

przypadku

pozostaych

przedmiotw

obowizywa bdzie podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk

ponadgimnazjalnych,

ktrych

ukoczenie

umoliwia

uzyskanie

wiadectwa

dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, z tym e wycznie w zakresie

podstawowym. Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla zasadniczych szk
zawodowych nie zawiera dotychczasowych cieek edukacyjnych, ktrych treci
zostay w caoci uwzgldnione w podstawach programowych poszczeglnych
przedmiotw. Edukacja w szkole ponadgimnazjalnej, w tym rwnie zasadniczej
szkoy zawodowej bdzie zamykaa rozpoczty w gimnazjum cykl ksztacenia

10

oglnego, ktry zapewni wszystkim uczniom solidne podstawy wyksztacenia

oglnego.

11

Zacznik nr 2

PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO

DLA SZK PODSTAWOWYCH

Ksztacenie oglne w szkole podstawowej tworzy fundament wyksztacenia szkoa agodnie

wprowadza uczniw w wiat wiedzy, dbajc o ich harmonijny rozwj intelektualny, etyczny,
emocjonalny, spoeczny i fizyczny. Ksztacenie to dzieli si na dwa etapy edukacyjne:
1) I etap edukacyjny, obejmujcy klasy I-III szkoy podstawowej edukacja
wczesnoszkolna;
2) II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IV-VI szkoy podstawowej.
Celem ksztacenia oglnego w szkole podstawowej jest:
1) przyswojenie przez uczniw podstawowego zasobu wiadomoci na temat faktw,
zasad, teorii i praktyki, dotyczcych przede wszystkim tematw i zjawisk bliskich
dowiadczeniom uczniw;
2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystywania posiadanych wiadomoci
podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw;
3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne
funkcjonowanie we wspczesnym wiecie.
Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez ucznia w trakcie ksztacenia oglnego
w szkole podstawowej nale:
1) czytanie rozumiane zarwno jako prosta czynno, jako umiejtno rozumienia,
wykorzystywania i przetwarzania tekstw w zakresie umoliwiajcym zdobywanie
wiedzy, rozwj emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w yciu
spoeczestwa;
2) mylenie matematyczne umiejtno korzystania z podstawowych narzdzi
matematyki w yciu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowa
matematycznych;
3) mylenie naukowe umiejtno formuowania wnioskw opartych na obserwacjach
empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa;
4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzyku obcym, zarwno
w mowie, jak i w pimie;
5) umiejtno posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjnokomunikacyjnymi, w tym take dla wyszukiwania i korzystania z informacji;
6) umiejtno uczenia si jako sposb zaspokajania naturalnej ciekawoci wiata,
odkrywania swoich zainteresowa i przygotowania do dalszej edukacji;
7) umiejtno pracy zespoowej.
Jednym z najwaniejszych zada szkoy podstawowej jest ksztacenie umiejtnoci
posugiwania si jzykiem polskim, w tym dbao o wzbogacanie zasobu sownictwa
uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela.
Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest przygotowanie uczniw do ycia w
spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do
nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z
1

rnych rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z

rnych przedmiotw.
Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna,
dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw
multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw
biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego
przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania
i wykorzystywania informacji.
Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol zarwno w yciu
spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji
medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw.
Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest
ksztatowanie u uczniw nawyku dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci
tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu.
W procesie ksztacenia oglnego szkoa podstawowa ksztatuje u uczniw postawy
sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo,
wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla
innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista,
gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej.
W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy
poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych
kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej
dyskryminacji.
Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa w szkole podstawowej opisane s, zgodnie
z ide europejskich ram kwalifikacji, w jzyku efektw ksztacenia1). Cele ksztacenia
sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane
umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych.
Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez:
1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy,
obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego;
2) program wychowawczy szkoy obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze
wychowawczym;
3) program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb
danego rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze
profilaktycznym.
Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program
profilaktyki tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w
podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy,
jak i kadego nauczyciela.
Obok zada wychowawczych i profilaktycznych nauczyciele wykonuj rwnie dziaania
opiekucze odpowiednio do istniejcych potrzeb.

1)

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich
ram kwalifikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).

Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu

zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb
i moliwoci. Uczniom z niepenosprawnociami, w tym uczniom z upoledzeniem
umysowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje si ponadto do ich moliwoci
psychofizycznych oraz tempa uczenia si.
Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych dzieli si na dwa etapy
edukacyjne: I etap edukacyjny obejmujcy klasy I-III szkoy podstawowej edukacja
wczesnoszkolna realizowana w formie ksztacenia zintegrowanego oraz II etap edukacyjny,
obejmujcy klasy IV-VI szkoy podstawowej, podczas ktrego realizowane s nastpujce
przedmioty:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)

2)

3)

jzyk polski;
jzyk obcy nowoytny;
muzyka;
plastyka;
historia i spoeczestwo;
przyroda;
matematyka;
zajcia komputerowe;
zajcia techniczne;
wychowanie fizyczne;
wychowanie do ycia w rodzinie2);
etyka;
jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3);
jzyk regionalny jzyk kaszubski3).

Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych
wiedzy o yciu seksualnym czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci
rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie
programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121,
poz. 1037).
Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest
realizowany w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz
jzyka regionalnego jzyka kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia
14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki
publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej
uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem
regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).

2) zajcia zwikszajce szanse edukacyjne uczniw zdolnych oraz uczniw majcych

trudnoci w nauce.

II ETAP EDUKACYJNY: KLASY IV-VI

JZYK POLSKI
Cele ksztacenia wymagania oglne
I.

Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Ucze rozwija sprawno uwanego suchania, czytania gonego i cichego oraz umiejtno
rozumienia znacze dosownych i prostych znacze przenonych; zdobywa wiadomo
jzyka jako wartociowego i wielofunkcyjnego narzdzia komunikacji, rozwija umiejtno
poszukiwania interesujcych go wiadomoci, a take ich porzdkowania oraz poznawania
dzie sztuki; uczy si rozpoznawa rne teksty kultury, w tym uytkowe, oraz stosowa
odpowiednie sposoby ich odbioru.
II. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Ucze poznaje teksty kultury odpowiednie dla stopnia rozwoju emocjonalnego i
intelektualnego; rozpoznaje ich konwencje gatunkowe; uczy si je odbiera wiadomie i
refleksyjnie; ksztatuje wiadomo istnienia w tekcie znacze ukrytych; rozwija
zainteresowania rnymi dziedzinami kultury; poznaje specyfik literackich i pozaliterackich
sposobw wypowiedzi artystycznej; w kontakcie z dzieami kultury ksztatuje hierarchi
wartoci, swoj wraliwo, gust estetyczny, poczucie wasnej tosamoci i postaw
patriotyczn.
III. Tworzenie wypowiedzi.
Ucze rozwija umiejtno wypowiadania si w mowie i w pimie na tematy poruszane
na zajciach, zwizane z poznawanymi tekstami kultury i wasnymi zainteresowaniami; dba
o poprawno wypowiedzi wasnych, a ich form ksztatuje odpowiednio do celu
wypowiedzi; wykorzystujc posiadane umiejtnoci, rozwija swoj wiedz o jzyku.
Treci nauczania wymagania szczegowe
I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1.

Czytanie i suchanie. Ucze:

1)

sprawnie czyta teksty gono i cicho;

2)

okrela temat i gwn myl tekstu;

3)

identyfikuje nadawc i odbiorc wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika,

suchacza);

4)

identyfikuje wypowied jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy;

5)

rozpoznaje formy gatunkowe (zaproszenie, yczenia i gratulacje, zawiadomienie

i ogoszenie, instrukcj, w tym przepis);

21

6)

odrnia zawarte w tekcie informacje wane od informacji drugorzdnych;

7)

wyszukuje w tekcie informacje wyraone wprost i porednio (ukryte);

8)

rozumie dosowne i przenone znaczenie wyrazw w wypowiedzi;

9)

wyciga wnioski wynikajce z przesanek zawartych w tekcie (w tym rozpoznaje

w nim prawd lub fasz);

10)

dostrzega relacje midzy czciami skadowymi wypowiedzi (tytu, wstp,

rozwinicie, zakoczenie, akapity).

2.

Samoksztacenie i docieranie do informacji. Ucze korzysta z informacji zawartych

w encyklopedii, sowniku ortograficznym, sowniku jzyka polskiego (maym lub
podrcznym), sowniku wyrazw bliskoznacznych.

3.

wiadomo jzykowa. Ucze:

1) rozpoznaje podstawowe funkcje skadniowe wyrazw uytych w wypowiedziach
(podmiot, orzeczenie, dopenienie, przydawka, okolicznik);
2) rozpoznaje w tekcie zdania pojedyncze nierozwinite i rozwinite, pojedyncze
i zoone (wsprzdnie i podrzdnie), rwnowaniki zda i rozumie ich funkcje;
3) rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe czci mowy (rzeczownik, czasownik,
przymiotnik, przyswek, liczebnik, zaimek, przyimek, spjnik) i wskazuje rnice
midzy nimi;
4) rozpoznaje w tekcie formy przypadkw, liczb, osb, czasw i rodzajw
gramatycznych rozumie ich funkcje w wypowiedzi;
5) rozpoznaje znaczenie niewerbalnych rodkw komunikowania si (gest, wyraz
twarzy, mimika, postawa ciaa).

II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze zna teksty literackie i inne teksty kultury
wskazane przez nauczyciela.
1.

Wstpne rozpoznanie. Ucze:

1)

nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wraenia, emocje);

2)

konfrontuje sytuacj bohaterw z wasnymi dowiadczeniami;

3)

wyraa swj stosunek do postaci.

2.

Analiza. Ucze:

1)

dostrzega swoisto artystyczn dziea;

2)

odrnia fikcj artystyczn od rzeczywistoci;

3)

odrnia realizm od fantastyki;

4)

rozpoznaje w tekcie literackim: porwnanie, przenoni, epitet, wyraz

dwikonaladowczy i objania ich role;

5)

rozpoznaje: wers, zwrotk (strof), rym, rytm, refren; odrnia wiersz rymowany
i nierymowany (biay);

6)

wyodrbnia elementy skadajce si na widowisko teatralne (gra aktorska,

reyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty);

7)

wyodrbnia elementy dziea filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reyseria,

ujcie, gra aktorska);

22

8)

wskazuje cechy charakterystyczne przekazw audiowizualnych (filmu, programu

informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwa ich tworzywo
(ruchome obrazy, warstwa dwikowa);

9)

omawia akcj, wyodrbnia wtki i wydarzenia;

10)

charakteryzuje i ocenia bohaterw;

11) identyfikuje: opowiadanie, powie, ba, legend, mit, bajk, fraszk, wiersz,
przysowie, komiks.
3.

Interpretacja. Ucze:
1)

odbiera teksty kultury na poziomie dosownym i przenonym;

2)

objania mora bajki oraz samodzielnie formuuje przesanie bani.

4.

Wartoci i wartociowanie. Ucze odczytuje wartoci pozytywne i ich

przeciwiestwa wpisane w teksty kultury (np. przyja wrogo, mio
nienawi, prawda kamstwo, wierno zdrada).

III. Tworzenie wypowiedzi.

1.

Mwienie i pisanie. Ucze:

1)

tworzy spjne teksty na tematy poruszane na zajciach zwizane z otaczajc

rzeczywistoci i poznanymi tekstami kultury;

2)

dostosowuje sposb wyraania si do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji

komunikacyjnej oraz do zamierzonego celu;

3)

formuuje pytania do tekstu;

4)

wiadomie posuguje si rnymi formami jzykowymi oraz (w wypowiedzi

ustnej) mimik, gestykulacj, postaw ciaa;

5)

tworzy wypowiedzi pisemne w nastpujcych formach gatunkowych: opowiadanie

z dialogiem (twrcze i odtwrcze), pamitnik i dziennik (pisane z perspektywy
bohatera literackiego lub wasnej), list oficjalny, proste sprawozdanie (np. z
wycieczki, z wydarze sportowych), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu,
ogoszenie, zaproszenie, prosta notatka;

6)

stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiedni kompozycj i ukad graficzny

zgodny z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydziela akapity);

7)

sporzdza plan odtwrczy wypowiedzi (ramowy i szczegowy);

8)

uczestniczc w rozmowie, sucha z uwag wypowiedzi innych, mwi na temat;

prezentuje wasne zdanie i uzasadnia je;

9)

czytajc gono, wyrazicie, przekazuje intencj tekstu, waciwie akcentuje

wyrazy, wprowadza pauz, stosuje odpowiedni intonacj;

10)

recytuje teksty poetyckie oraz fragmenty prozy, podejmujc prb ich gosowej
interpretacji.

2.

wiadomo jzykowa. Ucze:

1)

rozrnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujce, pytajce i rozkazujce;

2)

przeksztaca zdania zoone w pojedyncze i odwrotnie, a take zdania

w rwnowaniki zda i odwrotnie odpowiednio do przyjtego celu;

3)

stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazw odmiennych;

23

4)

poprawnie stopniuje przymiotniki i przyswki i uywa ich we waciwych

kontekstach;

5) pisze poprawnie pod wzgldem ortograficznym, w tym w razie potrzeby

wykorzystuje wiedz o:
a) wymianie gosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych
wyrazw odmiennych,
b) rnicach w wymowie i pisowni samogosek ustnych i nosowych, spgosek
twardych i mikkich, dwicznych i bezdwicznych,
c) zapisie nie z rzeczownikami, przymiotnikami i czasownikami,
d) sposobach pisania nazw wasnych i nazw pospolitych;
6) poprawnie uywa znakw interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania,
cudzysowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika;
7) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych (na tym etapie
skoncentrowanym przede wszystkim wok tematw: dom, rodzina, szkoa i nauka,
rodowisko przyrodnicze i spoeczne).
Teksty kultury poznawane w caoci nie mniej ni 4 pozycje ksikowe w roku szkolnym
oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objtoci:
Frances Hodgson Burnett Tajemniczy ogrd; Jan Brzechwa Akademia Pana Kleksa; Carlo
Collodi Pinokio; Roald Dahl Charlie i fabryka czekolady; Antonina Domaska Historia tej
ciemki; Irena Jurgielewiczowa Ten obcy; Stanisaw Lem Bajki robotw; Clive Staples Lewis
Lew, Czarownica i stara szafa; Astrid Lindgren Bracia Lwie Serce; Kornel Makuszyski
Szatan z sidmej klasy; Aleksander Minkowski Dolina wiata; Ferenc Molnr Chopcy
z Placu Broni; Lucy Maud Montgomery Ania z Zielonego Wzgrza; Edmund Niziurski
wybrana powie (np. Niewiarygodne przygody Marka Piegusa, Sposb na Alcybiadesa);
Joanna Olech Dynastia Miziokw; Joanna Onichimowska wybrana powie (np. Duch
starej kamienicy, Daleki rejs); Ren Goscinny, Jean-Jacques Semp Mikoajek (wybr
opowiada z dowolnego tomu); Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy; Alfred Szklarski
wybrana powie (np. Tomek w krainie kangurw); Dorota Terakowska Wadca Lewawu;
Mark Twain Przygody Tomka Sawyera; John Ronald Reuel Tolkien Hobbit, czyli tam
i z powrotem; Juliusz Verne W 80 dni dookoa wiata; Moony Witcher Dziewczynka
z szstego ksiyca; wybr mitw greckich, bani i legend; wybr kold; wybr pieni
patriotycznych; wybr poezji, w tym utwory dla dzieci i modziey; film i widowisko
teatralne z repertuaru dziecicego; wybrane programy telewizyjne.

JZYK OBCY NOWOYTNY

Cele ksztacenia wymagania oglne
I.

Znajomo rodkw jzykowych.

Ucze posuguje si bardzo podstawowym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych,

gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umoliwiajcym realizacj pozostaych
wymaga oglnych w zakresie tematw wskazanych w wymaganiach szczegowych.
II.

Rozumienie wypowiedzi.

24

Zacznik nr 3
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA UCZNIW
Z UPOLEDZENIEM UMYSOWYM W STOPNIU UMIARKOWANYM LUB
ZNACZNYM W SZKOACH PODSTAWOWYCH I GIMNAZJACH

Wskazania oglne
1.

Edukacja uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub

znacznym polega na integralnej realizacji funkcji dydaktycznej, wychowawczej i
opiekuczej szkoy, z uwzgldnieniem specyficznych form i metod pracy oraz zasad
nauczania, opisanych przez wspczesne nauki spoeczno-pedagogiczne.

2.

Specyfika ksztacenia uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym

lub znacznym polega na nauczaniu i wychowaniu caociowym, zintegrowanym,
opartym na wielozmysowym poznawaniu otaczajcego wiata w caym procesie
edukacji. W stosunku do uczniw, zwaszcza uczniw z upoledzeniem umysowym w
stopniu znacznym, przez cay okres ksztacenia w szkole podstawowej, a nastpnie w
gimnazjum, dziaania edukacyjne s ukierunkowane na zaspokajanie specyficznych
potrzeb edukacyjnych tych uczniw, odpowiednio do ich moliwoci psychofizycznych.
Przy ustalaniu kierunkw pracy z uczniem naley uwzgldnia indywidualne tempo
rozwoju ucznia. Z tego wzgldu podstawa programowa nie wyrnia odrbnych celw,
zada ani treci nauczania dla kolejnych etapw edukacyjnych w szkole podstawowej i
gimnazjum.
Edukacja uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym
lub znacznym opiera si na indywidualnych programach edukacyjnych, opracowanych
przez nauczycieli i specjalistw pracujcych z uczniami na podstawie odrbnych
przepisw.

3.

Nauczyciele prowadz zajcia edukacyjne zgodnie z indywidualnym programem

edukacyjnym, zachowujc korelacj treci nauczania i wychowania. Czas zaj i przerw
naley dostosowa do moliwoci i potrzeb uczniw. O doborze uczniw do oddziaw
decyduj gwnie ich potrzeby edukacyjne i moliwoci psychofizyczne, w mniejszym
stopniu wiek i lata nauki.

4.

Na kadym etapie edukacyjnym w szkole podstawowej i gimnazjum wyodrbnia si:

1) zajcia edukacyjne:
a) funkcjonowanie w rodowisku,
b) muzyka z rytmik,
c) plastyka,
d) technika,
e) wychowanie fizyczne,
f) etyka1);
2) zajcia rewalidacyjne.

1)

Nauczanie religii jest realizowane zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia
14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunkw i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach
i szkoach (Dz. U. Nr 36, poz. 155, z 1993 r. Nr 83, poz. 390 oraz z 1999 r. Nr 67, poz. 753).

5.

Nawet niewielkie postpy ucznia powinny by wzmacniane pozytywnie, natomiast brak

postpw nie podlega wartociowaniu negatywnemu.

6.

Wskazane jest nawizanie wsppracy z rodzin ucznia, wczanie jej w dziaalno

rewalidacyjn prowadzon na terenie szkoy, a take, w miar moliwoci, kontynuacja
przez rodzicw niektrych elementw tej dziaalnoci w domu ucznia. Konieczna jest
te taka organizacja dziaalnoci rewalidacyjnej szkoy, ktra przygotuje rodowisko
lokalne do przyjcia i zaakceptowania ucznia i udzielania mu pomocy.

7. Podany jest udzia rodzicw (prawnych opiekunw) w konsultacjach dotyczcych

postpw i trudnoci ucznia, wspieranie przez szko ich wysikw w pracy z uczniem
(zgodnie ze specyfik rodziny, wyznawanymi przez ni wartociami i kultywowan
tradycj).
Cele edukacyjne
Celem edukacji uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub
znacznym jest rozwijanie autonomii ucznia niepenosprawnego, wdraanie go do
funkcjonowania spoecznego, rozumienia i uznawania norm spoecznych, a w szczeglnoci
wyposaenie go stosownie do jego moliwoci w takie umiejtnoci i wiadomoci, ktre
pozwol mu na postrzeganie siebie jako niezalenej osoby oraz, aby:
1) mg porozumiewa si z otoczeniem w najpeniejszy sposb, werbalnie lub
pozawerbalnie;
2) zdoby maksymaln samodzielno w zakresie zaspokajania podstawowych
potrzeb yciowych;
3) by zaradny w yciu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu
sprawnoci i umiejtnoci oraz mia poczucie decydowania o sobie;
4) mg uczestniczy w rnych formach ycia spoecznego na rwni z innymi
czonkami danej zbiorowoci, znajc i przestrzegajc oglnie przyjtych norm
wspycia, zachowujc prawo do swojej innoci.

Zadania szkoy
1.

2.
3.
4.

5.
6.

Tworzenie warunkw niezbdnych do zapewnienia uczniowi komfortu psychicznego,

poczucia bezpieczestwa i akceptacji, nawizania pozytywnego kontaktu emocjonalnego
nauczyciela z uczniem.
Dokonywanie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i na jej
podstawie opracowywanie i modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjnego.
Rozwijanie u ucznia motywacji do porozumiewania si z drug osob (rwienikiem,
dorosym), komunikowania potrzeb i stanw emocjonalnych.
Tworzenie sytuacji edukacyjnych i wykorzystywanie sytuacji yciowych do rozwijania
umiejtnoci komunikacyjnych uczniw, w tym take umiejtnoci czytania i pisania,
jak rwnie elementarnych umiejtnoci matematycznych.
Wdraanie do samodzielnego wykonywania czynnoci zwizanych z samoobsug,
budzenie chci pomocy innym.
Tworzenie sytuacji wychowawczych umoliwiajcych dowiadczanie relacji
spoecznych, przygotowanie do penienia rl spoecznych, wzmacnianie pozytywnych
przey zwizanych z penionymi rolami.

7.

Uczenie zasad wspycia spoecznego (w szczeglnoci pomoc ssiedzka i inne

zachowania prospoeczne, poszanowanie godnoci osobistej drugiego czowieka,
uprzejmo i yczliwo).
8. Ksztatowanie umiejtnoci radzenia sobie w rnych sytuacjach spoecznych, uczenie
umiejtnoci rozwizywania sytuacji konfliktowych.
9. Uczenie umiejtnoci kierowania swoim postpowaniem, rozwijanie umiejtnoci
dokonywania wyboru i budzenie poczucia odpowiedzialnoci za wasne decyzje, uczenie
obowizkowoci i ksztatowanie niezalenoci uczuciowej.
10. Tworzenie sytuacji sprzyjajcych poznawaniu otoczenia, w ktrym przebywa ucze,
instytucji i obiektw, z ktrych bdzie w przyszoci korzysta.
11. Umoliwianie uczniowi udziau w rnych wydarzeniach spoecznych i kulturalnych
w roli odbiorcy i twrcy kultury, uczenie przy tym wyraania swoich przey i emocji.
12. Przyblianie tradycji i obyczajw lokalnych, narodowych, rozbudzanie poczucia
przynalenoci do spoecznoci lokalnej, regionu, kraju.
13. Umoliwianie poznawania rodowiska przyrodniczego, budzenie zainteresowania i
szacunku dla otaczajcej przyrody i wychowanie do ycia w harmonii z przyrod.
14. Wspieranie rozwoju sprawnoci psychofizycznej uczniw, prowadzenie zaj
niezbdnych do rozwoju psychoruchowego.
15. Tworzenie warunkw do uprawiania przez uczniw rnych dyscyplin sportu, udziau
w zawodach sportowych, turystyce i krajoznawstwie.
16. Tworzenie warunkw do zdobywania umiejtnoci technicznych i wykorzystywania ich
w rnych sytuacjach yciowych. Umoliwianie korzystania z urzdze technicznych,
uatwiajcych funkcjonowanie w yciu.
17. Zapewnienie uczniowi udziau w rnych zajciach rewalidacyjnych wspierajcych
rozwj i majcych wpyw na moliwoci ksztacenia oglnego oraz realizacj treci
podstawy programowej. Zajcia rewalidacyjne s prowadzone w celu:
1) wspomagania rozwoju ucznia;
2) rozwijania psychofizycznej sprawnoci ucznia oraz zdolnoci do odniesienia
sukcesu;
3) rozwijania zainteresowa (w szczeglnoci muzycznych, teatralnych,
tanecznych, piewu i sportowych), sprawnoci manualnej oraz zdolnoci
plastycznych;
4) usprawniania funkcjonowania ucznia oraz jego kondycji fizycznej;
5) wspomagania samodzielnoci spoecznej;
6) wdraania do aktywnoci ruchowej i ksztatowania umiejtnoci samodzielnego
organizowania wypoczynku i rekreacji.
Zajcia rewalidacyjne s ustalane na podstawie orzeczenia o potrzebie ksztacenia
specjalnego.

Treci nauczania
Zakres treci nauczania i wychowania w ksztaceniu uczniw z upoledzeniem umysowym
w stopniu umiarkowanym lub znacznym odpowiada indywidualnym potrzebom edukacyjnym
i moliwociom psychofizycznym ucznia. Przy realizacji treci nauczania i wychowania
naley wykorzysta moliwoci, jakie stwarza rodowisko spoeczno-kulturowe ucznia oraz

baza materialno-dydaktyczna szkoy. Zakres treci nauczania i wychowania ulega

poszerzaniu w miar nabywania przez uczniw wiadomoci, umiejtnoci i sprawnoci.

1.

Umiejtno samoobsugi:
1) ksztatowanie sprawnoci niezbdnych w codziennym yciu, dotyczcych
ubierania si, jedzenia, higieny osobistej, czynnoci fizjologicznych, ochrony
organizmu przed szkodliwymi czynnikami;
2) ksztatowanie nawykw i postaw oglnie akceptowanych w tym zakresie.

2.

Dbao o zdrowie:
1) przyjmowanie prawidowej pozycji ciaa, w szczeglnoci podczas nauki;
2) utrwalanie podstawowych nawykw higienicznych i ywieniowych;
3) unikanie czynnikw szkodliwych dla zdrowia;
4) korzystanie z pomocy medycznej.

3.

Umiejtno porozumiewania si z otoczeniem, w tym:

1) wykorzystywanie komunikatw pozawerbalnych;
2) poznawanie wspierajcych lub alternatywnych metod komunikacji (w stosunku
do uczniw napotykajcych trudnoci w sownym porozumiewaniu si);
3) doskonalenie sownictwa ucznia i umiejtnoci formuowania wypowiedzi;
4) doskonalenie wymowy.

4.

Rozwijanie percepcji wzrokowej i spostrzegania:

1) podczas obserwacji rzeczywistoci i na obrazkach;
2) przez manipulowanie przedmiotami i porzdkowanie przedmiotw;
3) przez wyszukiwanie rnic i podobiestw oraz zauwaanie zmian w otoczeniu.

5.

Rozwijanie percepcji suchowej przez:

1) wiczenia wraliwoci suchowej;
2) wiczenia rytmiczne;
3) wiczenia suchu fonematycznego;
4) analiz i syntez suchow.

6.

wiczenia pamici, w szczeglnoci dotykowej, ruchowej i sownej.

7.

Nauka czytania i pisania z wykorzystaniem wicze:

1) usprawniania spostrzegania wzrokowego i suchowego;
2) rozwijania orientacji przestrzennej;
3) rozwijania sprawnoci manualnej i umiejtnoci pisania rcznego;
4) usprawniania koordynacji wzrokowo-ruchowej;
5) usprawniania innych obszarw zgodnie z potrzebami ucznia.
Biorc pod uwag indywidualne uwarunkowania uczniw, ktrzy nie nabd umiejtnoci
pisania rcznego, naley, w miar moliwoci, przygotowa ich do posugiwania si maszyn
do pisania lub komputerem.
8.

Elementarne umiejtnoci matematyczne:

1) porwnywanie;
2) odwzorowywanie;
3) porzdkowanie zbiorw przedmiotw;
4) liczenie i posugiwanie si pienidzmi;

5) mierzenie dugoci, objtoci, ciaru, czasu z zastosowaniem prostych

przyrzdw pomiarowych.
9.

Poznawanie najbliszego otoczenia:

1) szkoy;
2) urzdw i innych instytucji;
3) placwek kulturalnych;
4) sklepw, punktw usugowych.

10. Poznawanie najbliszego rodowiska spoeczno-kulturowego:

1) aktywne uczestniczenie w rnych formach ycia spoecznego i kulturalnego;
2) przygotowanie ucznia do penienia rnych rl spoecznych (w tym roli dorosej
kobiety i dorosego mczyzny);
3) wdraanie do kulturalnego, spoecznie akceptowanego sposobu bycia.
11. Twrczo artystyczna:
1) kontakt z dzieami muzycznymi, plastycznymi, filmowymi i teatralnymi;
2) aktywno muzyczna, plastyczna i taneczna;
3) umiejtne stosowanie rnych rodkw artystycznego wyrazu;
4) rozwijanie specjalnych uzdolnie i zainteresowa kulturalnych.
12. Poznawanie przyrody:
1) zapoznawanie z rnymi rodowiskami naturalnymi;
2) prowadzenie hodowli i upraw;
3) ksztatowanie postaw proekologicznych w kontaktach z przyrod.
13. Zajcia ruchowe:
1) zabawy i gry ruchowe suce rozwijaniu sprawnoci psychofizycznej;
2) wiczenia gimnastyczne i korekcyjne niezbdne do rozwoju psychoruchowego;
3) udzia w zawodach sportowych, turystyce i krajoznawstwie;
4) wykorzystywanie nabytych umiejtnoci ruchowych w yciu codziennym;
5) przygotowanie do aktywnego spdzania wolnego czasu.
14. Ksztacenie techniczne:
1) poznawanie materiaw i produktw codziennego uytku, ich waciwoci i
zastosowa;
2) korzystanie z prostych narzdzi;
3) korzystanie z urzdze socjalnych i technicznych powszechnego uytku, zgodnie
z ich przeznaczeniem;
4) ksztatowanie zachowa proekologicznych w trakcie posugiwania si
narzdziami, korzystania z urzdze socjalnych i technicznych.

Osignicia
Ze wzgldu na specyficzny charakter edukacji uczniw z upoledzeniem umysowym
w stopniu umiarkowanym lub znacznym, a take indywidualne tempo i zakres nauki kadego
ucznia, osignicia w poszczeglnych sferach oddziaywa pedagogicznych i
rewalidacyjnych s planowane indywidualnie. Dokonywana okresowo przez nauczycieli i
specjalistw wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia umoliwia
modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjnego i dostosowanie poziomu
oczekiwanych osigni ucznia do jego moliwoci.

Zacznik nr 4

PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO

DLA GIMNAZJW I SZK PONADGIMNAZJALNYCH,
KTRYCH UKOCZENIE UMOLIWIA UZYSKANIE WIADECTWA
DOJRZAOCI PO ZDANIU EGZAMINU MATURALNEGO

Po ukoczeniu szkoy podstawowej ucze kontynuuje ksztacenie oglne na III i IV etapie

edukacyjnym. III etap edukacyjny realizowany jest w gimnazjum, za IV etap edukacyjny
realizowany jest w szkole ponadgimnazjalnej.
Ksztacenie oglne na III i IV etapie edukacyjnym, cho realizowane w dwch rnych szkoach,
tworzy programowo spjn cao i stanowi fundament wyksztacenia, umoliwiajcy zdobycie
zrnicowanych kwalifikacji zawodowych, a nastpnie ich pniejsze doskonalenie lub
modyfikowanie, otwierajc proces ksztacenia si przez cae ycie.
Celem ksztacenia oglnego na III i IV etapie edukacyjnym jest:
1) przyswojenie przez uczniw okrelonego zasobu wiadomoci na temat faktw, zasad,
teorii i praktyk;
2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystania posiadanych wiadomoci podczas
wykonywania zada i rozwizywania problemw;
3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne
funkcjonowanie we wspczesnym wiecie.
Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez ucznia w trakcie ksztacenia oglnego
na III i IV etapie edukacyjnym nale:
1) czytanie umiejtno rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania
tekstw, w tym tekstw kultury, prowadzca do osignicia wasnych celw, rozwoju
osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w yciu spoeczestwa;
2) mylenie matematyczne umiejtno wykorzystania narzdzi matematyki w yciu
codziennym oraz formuowania sdw opartych na rozumowaniu matematycznym;
3) mylenie naukowe umiejtno wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym
do identyfikowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw
opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa;
4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzykach obcych, zarwno
w mowie, jak i w pimie;
5) umiejtno sprawnego posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno
-komunikacyjnymi;
6) umiejtno wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;
7) umiejtno rozpoznawania wasnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia si;
8) umiejtno pracy zespoowej.

Jednym z najwaniejszych zada szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest kontynuowanie

ksztacenia umiejtnoci posugiwania si jzykiem polskim, w tym dbaoci o wzbogacanie
zasobu sownictwa uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego
nauczyciela.
Wanym zadaniem szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest przygotowanie uczniw do ycia
w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do
nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z rnych
rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z rnych
przedmiotw.
Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna,
dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw
multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw
biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego
przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania
i wykorzystywania informacji.
Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol, zarwno w yciu
spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji
medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw.
Wanym celem dziaalnoci szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest skuteczne nauczanie
jzykw obcych. Bardzo wane jest dostosowanie zaj do poziomu przygotowania ucznia, ktre
uzyska na wczeniejszych etapach edukacyjnych.
Zajcia z jzykw obcych nowoytnych prowadzone s na nastpujcych poziomach:
1) na III etapie edukacyjnym:
a) na poziomie III.0 dla pocztkujcych,
b) na poziomie III.1 na podbudowie wymaga dla II etapu edukacyjnego;
2) na IV etapie edukacyjnym:
a) na poziomie IV.0 dla pocztkujcych,
b) na poziomie IV.1 dla kontynuujcych nauk:

w zakresie podstawowym na podbudowie wymaga poziomu III.0

dla III etapu edukacyjnego,

w zakresie rozszerzonym na podbudowie wymaga poziomu III.1

dla III etapu edukacyjnego,

c) na poziomie IV.2 dla oddziaw dwujzycznych.

Szkoa powinna te powici duo uwagi efektywnoci ksztacenia w zakresie nauk
przyrodniczych i cisych zgodnie z priorytetami Strategii Lizboskiej. Ksztacenie w tym
zakresie jest kluczowe dla rozwoju cywilizacyjnego Polski oraz Europy.
Wanym zadaniem szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest take edukacja zdrowotna, ktrej
celem jest rozwijanie u uczniw postawy dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz
umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu.

W procesie ksztacenia oglnego szkoa na III i IV etapie edukacyjnym ksztatuje u uczniw

postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak:
uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek
dla innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista,
gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej.
W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy
poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych
kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej
dyskryminacji.
Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa na III i IV etapie edukacyjnym opisane s,
zgodnie z ide europejskich ram kwalifikacji, w jzyku efektw ksztacenia1). Cele ksztacenia
sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci
uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych.
Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez:
1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy,
obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego;
2) program wychowawczy szkoy, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze
wychowawczym;
3) program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb danego
rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze profilaktycznym.
Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program profilaktyki
tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie
programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego
nauczyciela.
Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu zindywidualizowane
wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moliwoci. Nauczanie
uczniw z niepenosprawnociami, w tym uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu
lekkim, dostosowuje si do ich moliwoci psychofizycznych oraz tempa uczenia si.
Na III i IV etapie edukacyjnym wymaga si od uczniw take wiadomoci i umiejtnoci
zdobytych na wczeniejszych etapach edukacyjnych.
Strategia uczenia si przez cae ycie wymaga umiejtnoci podejmowania wanych decyzji
poczynajc od wyboru szkoy ponadgimnazjalnej, kierunku studiw lub konkretnej specjalizacji
zawodowej, poprzez decyzje o wyborze miejsca pracy, sposobie podnoszenia oraz poszerzania
swoich kwalifikacji, a do ewentualnych decyzji o zmianie zawodu.
cznie III i IV etap edukacyjny zapewniaj wsplny i jednakowy dla wszystkich zasb wiedzy
w zakresie podstawowym. Na IV etapie edukacyjnym moliwe jest ponadto ksztacenie w
zakresie rozszerzonym o istotnie szerszych wymaganiach w stosunku do zakresu podstawowego.

1)

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram
kwalifikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).

Na IV etapie edukacyjnym przedmioty mog by nauczane w zakresie podstawowym lub w

zakresie rozszerzonym:
1) tylko w zakresie podstawowym przedmioty: wiedza o kulturze, podstawy
przedsibiorczoci, wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczestwa, wychowanie do
ycia w rodzinie, etyka;
2) w zakresie podstawowym i w zakresie rozszerzonym:
a) jzyk polski, jzyk obcy nowoytny na poziomie IV.1, matematyka, jzyk mniejszoci
narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny jzyk kaszubski; ucze realizuje
zakres podstawowy albo zakres rozszerzony (wymagania szczegowe dla zakresu
rozszerzonego obejmuj take wszystkie wymagania szczegowe dla zakresu
podstawowego);
b) historia, wiedza o spoeczestwie, geografia, biologia, chemia, fizyka,
informatyka; ucze obowizkowo realizuje zakres podstawowy (zakres
rozszerzony stanowi kontynuacj nauczania danego przedmiotu w zakresie
podstawowym);
3) tylko w zakresie rozszerzonym przedmioty: historia muzyki, historia sztuki, jzyk
aciski i kultura antyczna, filozofia.
Szkoa ma obowizek zadba o wszechstronny rozwj kadego ucznia i dlatego dla uczniw,
ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw matematycznoprzyrodniczych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy historia i spoeczestwo,
ktry poszerza ich wiedz w zakresie nauk humanistycznych oraz ksztatuje postawy
obywatelskie. Natomiast dla uczniw, ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z
przedmiotw humanistycznych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy przyroda,
ktry poszerza ich wiedz w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych.
Szkoa ma obowizek przygotowa uczniw do podejmowania przemylanych decyzji, take
poprzez umoliwianie im samodzielnego wyboru czci zaj edukacyjnych. Dlatego na III i IV
etapie edukacyjnym uczniowie mog wybra przedmioty uzupeniajce:
1) na III etapie edukacyjnym zajcia artystyczne oraz zajcia techniczne;
2) na IV etapie edukacyjnym zajcia artystyczne oraz ekonomia w praktyce.

Przedmioty nauczane na III i IV etapie edukacyjnym

III etap edukacyjny

Nazwa przedmiotu
Jzyk polski

Jzyki obce nowoytne

IV etap edukacyjny
zakres
zakres
podstawowy
rozszerzony

Wiedza o kulturze

Muzyka

Historia muzyki

Plastyka
Historia sztuki

Jzyk aciski i kultura antyczna

Filozofia

Historia

Wiedza o spoeczestwie

Podstawy przedsibiorczoci
Geografia

Biologia

Chemia

Fizyka

Matematyka

Informatyka

Wychowanie fizyczne

Edukacja dla bezpieczestwa

Wychowanie do ycia w rodzinie

2)

Etyka
Jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej
Jzyk regionalny jzyk kaszubski

2)

3)

3)

3)

Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia
12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych wiedzy o yciu seksualnym
czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz
metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz.
756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037).
Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany
w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka
kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw
i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia
tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci
posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).

Przedmioty uzupeniajce nauczane na III i IV etapie edukacyjnym

Nazwa przedmiotu
Zajcia artystyczne

III etap edukacyjny

IV etap edukacyjny

Historia i spoeczestwo

Ekonomia w praktyce

Przyroda

Zajcia techniczne

JZYK POLSKI
III etap edukacyjny
Cele ksztacenia wymagania oglne
I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
Ucze samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej
skomplikowanej organizacji werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksj nad znaczeniami
sw
i
dy
do ich dokadnego rozumienia; krytycznie ocenia zawarto komunikatw.
II. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Ucze doskonali sprawno analizy i interpretacji tekstw kultury; zyskuje nowe narzdzia,
dziki ktrym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej wiadoma i samodzielna; poznaje nowe
gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojcia w refleksji o literaturze
i wartociach; czyta teksty kultury odpowiadajce charakterystycznej dla tego wieku wraliwoci
z zakresu literatury modzieowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawa dziea klasyczne
wane dla kultury polskiej i wiatowej.
III. Tworzenie wypowiedzi.
Ucze zyskuje coraz wyraniejsz wiadomo funkcji rodkw jzykowych, ktre su
formuowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedz o rnych odmianach polszczyzny i ksztaci
umiejtno poprawnego wykorzystywania ich w rnych sytuacjach, pogbia znajomo etyki
mowy i etykiety jzyka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Treci nauczania wymagania szczegowe
I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1. Czytanie i suchanie. Ucze:
1) odbiera komunikaty pisane, mwione, w tym nadawane za pomoc rodkw
audiowizualnych rozrnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte
w dwiku i obrazie;

2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie

fragmenty tekstu;
3) porzdkuje informacje w zalenoci od ich funkcji w przekazie;
4) odrnia informacje o faktach od opinii;
5) rozpoznaje rnice midzy fikcj a kamstwem;
6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;
7) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobat, dezaprobat, negacj, prowokacj);
8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;
9) rozpoznaje wypowied argumentacyjn, wskazuje tez, argumenty i wnioski;
10) rozrnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artyku,
wywiad, reporta);
11) czerpie dodatkowe informacje z przypisu.
2. Samoksztacenie i docieranie do informacji. Ucze:
1) samodzielnie dociera do informacji w ksikach, prasie, mediach
elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych;
2) stosuje zasady korzystania z zasobw bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece
rda potrzebnych mu informacji;
3) korzysta ze sownika: jzyka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego,
wyrazw obcych, synonimw i antonimw oraz szkolnego sownika terminw
literackich w formie ksikowej i elektronicznej.
3. wiadomo jzykowa. Ucze:
1) rozumie pojcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzdowy, artystyczny i
naukowy;
2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekcie;
3) dostrzega zrnicowanie sownictwa rozpoznaje sownictwo oglnonarodowe
i sownictwo o ograniczonym zasigu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe,
archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne
konsekwencje uywania wulgaryzmw); rozpoznaje wyrazy rodzime i
zapoyczone (obce) rozumie ich funkcj w tekcie;
4) rozpoznaje cechy kultury i jzyka swojego regionu;
5) rozpoznaje w zdaniach i w rwnowanikach zda rne rodzaje podmiotw,
orzecze, dopenie, okolicznikw oraz przydawk rozumie ich funkcje;
6) rozrnia rodzaje zda zoonych podrzdnie i wsprzdnie, imiesowowe
rwnowaniki zda, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w
wypowiedzi;
7) odrnia temat fleksyjny od kocwki;
8) odrnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynn
i biern) czasownika oraz imiesowy wyjania ich funkcje w tekcie;
9) rozpoznaje temat sowotwrczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje
funkcje formantw w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.
II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze zna teksty literackie i inne teksty kultury
wskazane przez nauczyciela.
1. Wstpne rozpoznanie. Ucze:

1) opisuje odczucia, ktre budzi w nim dzieo;

2) rozpoznaje problematyk utworu.
2. Analiza. Ucze:
1) przedstawia najistotniejsze treci wypowiedzi w takim porzdku, w jakim
wystpuj one w tekcie;
2) charakteryzuje posta mwic w utworze;
3) rozrnia narracj pierwszoosobow i trzecioosobow oraz potrafi okreli ich
funkcje w utworze;
4) wskazuje funkcje uytych w utworze rodkw stylistycznych z zakresu
sownictwa (neologizmw, archaizmw, zdrobnie, zgrubie, metafor), skadni
(powtrze, pyta retorycznych, rnego typu zda i rwnowanikw), fonetyki
(rymu, rytmu, wyrazw dwikonaladowczych);
5) omawia funkcje elementw konstrukcyjnych utworu (tytuu, podtytuu, motta,
apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego);
6) przypisuje czytany utwr do waciwego rodzaju literackiego (epika, liryka,
dramat);
7) rozpoznaje czytany utwr jako: przypowie, pamitnik, dziennik, komedi,
dramat (gatunek), tragedi, ballad, nowel, hymn, powie historyczn;
8) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powie lub opowiadanie
obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
9) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst gwny, tekst poboczny,
monolog, dialog;
10) znajduje w tekstach wspczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach,
piosenkach) nawizania do tradycyjnych wtkw literackich i kulturowych;
wskazuje przykady mieszania gatunkw;
11) uwzgldnia w analizie specyfik tekstw kultury przynalenych do nastpujcych
rodzajw sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki
audiowizualne.
3. Interpretacja. Ucze:
1) przedstawia propozycj odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia j;
2) uwzgldnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;
3) interpretuje gosowo wybrane utwory literackie (recytowane w caoci
lub we fragmentach).
4. Wartoci i wartociowanie. Ucze:
1) ze zrozumieniem posuguje si pojciami dotyczcymi wartoci pozytywnych i ich
przeciwiestw oraz okrela postawy z nimi zwizane, np. patriotyzm-nacjonalizm,
tolerancja-nietolerancja, pikno-brzydota, a take rozpoznaje ich obecno w yciu
oraz w literaturze i innych sztukach;
2) omawia na podstawie poznanych dzie literackich i innych tekstw kultury
podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. mio, przyja,
mier, cierpienie, lk, nadzieja, wiara religijna, samotno, inno, poczucie
wsplnoty, solidarno, sprawiedliwo; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne
wartoci humanistyczne;

3) dostrzega zrnicowanie postaw spoecznych, obyczajowych, narodowych,

religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekcie ksztatuje swoj tosamo.

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mwienie i pisanie. Ucze:
1) tworzy spjne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne
w nastpujcych formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie
opowiadanie, opis sytuacji i przey, zrnicowany stylistycznie i funkcjonalnie
opis zwykych przedmiotw lub dzie sztuki, charakterystyka postaci literackiej,
filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia
z ycia, rozprawka, podanie, yciorys i CV, list motywacyjny, dedykacja;
dostosowuje odmian i styl jzyka do gatunku, w ktrym si wypowiada;
2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworzc spjn
pod wzgldem logicznym i skadniowym wypowied na zadany temat;
3) tworzy plan twrczy wasnej wypowiedzi;
4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego rcznie i na komputerze (umiejtnie
formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki wedug rozmiaru i ksztatu, stosuje
waciwe odstpy, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego korekty,
jednoczenie kontrolujc autokorekt), poprawia ewentualne bdy jzykowe,
ortograficzne oraz interpunkcyjne;
5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia wasne zdanie, przyjmuje pogldy innych lub
polemizuje z nimi;
6) przestrzega zasad etyki mowy w rnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna
konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych rodkw
przekazywania informacji, takich jak: SMS, e-mail, czat, blog (ma wiadomo
niebezpieczestwa oszustwa i manipulacji powodowanych anonimowoci
uczestnikw komunikacji w sieci, atwego obraania obcych, omieszania i
zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazw przedstawiajcych ich
w sytuacjach kopotliwych, zna skutki kamstwa, manipulacji, ironii);
7) stosuje zasady etykiety jzykowej wie, w jaki sposb zwraca si do rozmwcy
w zalenoci od sytuacji i relacji, czcej go z osob, do ktrej mwi (dorosy,
rwienik, obcy, bliski), zna formuy grzecznociowe, zna konwencje jzykowe
zalene od rodowiska (np. sposb zwracania si do nauczyciela, lekarza,
profesora wyszej uczelni), ma wiadomo konsekwencji uywania formu
niestosownych i obraliwych;
8) wiadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca)
z elektronicznych rodkw przekazywania informacji, w tym z Internetu.
2. wiadomo jzykowa. Ucze:
1) rozrnia norm jzykow wzorcow oraz uytkow i stosuje si do nich;
2) sprawnie posuguje si oficjaln i nieoficjaln odmian polszczyzny; zna granice
stosowania slangu modzieowego;
3) tworzc wypowiedzi, dy do precyzyjnego wysawiania si; wiadomie dobiera
synonimy i antonimy dla wyraenia zamierzonych treci;
4) stosuje zwizki frazeologiczne, rozumiejc ich znaczenie;

5) stosuje rne rodzaje zda we wasnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazw

i zda skadowych do wagi, jak nadaje przekazywanym informacjom;
6) wykorzystuje wiedz o skadni w stosowaniu regu interpunkcyjnych; stosuje
rednik;
7) przeksztaca czci zdania pojedynczego w zdania podrzdne i odwrotnie,
przeksztaca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie,
zamienia formy osobowe czasownika na imiesowy i odwrotnie ze wiadomoci
ich funkcji i odpowiednio do celu caej wypowiedzi; zamienia mow niezalen na
zalen;
8) wprowadza do wypowiedzi partykuy, rozumiejc ich rol w modyfikowaniu
znaczenia skadnikw wypowiedzi;
9) wykorzystuje wykrzyknik jako cz mowy w celu wyraenia emocji; stosuje
woacz w celu osignicia efektw retorycznych;
10) stosuje poprawne formy odmiany rzeczownikw, czasownikw (w tym
imiesoww), przymiotnikw, liczebnikw i zaimkw; stosuje poprawne formy
wyrazw w zwizkach skadniowych (zgody i rzdu);
11) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych (na tym etapie
rozwijanym i koncentrujcym si przede wszystkim wok tematw: rozwj
psychiczny, moralny i fizyczny czowieka; spoeczestwo i kultura; region i
Polska).
Teksty kultury
1. Teksty poznawane w caoci nie mniej ni 5 pozycji ksikowych w roku szkolnym oraz
wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objtoci, przy czym nie mona pomin
autorw i utworw oznaczonych gwiazdk:
*Jan Kochanowski wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia;
Molier witoszek lub Skpiec; *Ignacy Krasicki wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta;
Adam Mickiewicz wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesaw Prus lub Eliza
Orzeszkowa wybrana nowela; *Henryk Sienkiewicz wybrana powie historyczna (Quo
vadis, Krzyacy lub Potop); wybrane wiersze nastpujcych poetw XX w.: Maria
Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyski, Julian Tuwim, Czesaw Miosz, ks. Jan
Twardowski, Wisawa Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kamiski Kamienie
na szaniec lub Arkady Fiedler Dywizjon 303; utwr podejmujcy problematyk Holokaustu,
np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty Ildefons Gaczyski wybrane utwory;
Stanisaw Lem wybrane opowiadanie; Sawomir Mroek wybrane opowiadanie; Antoine
de Saint Exupry May Ksi; wybrana powie przygodowa; wybrana modzieowa powie
obyczajowa (np. Magorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych wspczesnych
autorw podejmujcych problematyk dojrzewania); wybrany utwr fantasy (np. Ursuli
Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwr
detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle'a lub Agaty Christie); wybrane opowiadanie z
literatury wiatowej XX w. (inne ni wskazane wyej); wybrana powie wspczesna z
literatury polskiej i wiatowej (inna ni wskazana wyej); inne pozycje ksikowe wskazane
przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniw (przynajmniej jedna rocznie).
2. Teksty poznawane w caoci lub w czci (decyzja naley do nauczyciela):

10

Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pie o Rolandzie; Juliusz
Sowacki Balladyna; Miron Biaoszewski Pamitnik z powstania warszawskiego; Ryszard
Kapuciski wybrany utwr.
Biblia (opis stworzenia wiata i czowieka z Ksigi Rodzaju, przypowie ewangeliczna, hymn
w. Pawa o mioci); wybrane mity greckie.
3. Wybr publicystyki z prasy i innych rodkw spoecznego przekazu; wybrany komiks;
wybrane programy telewizyjne.

JZYK POLSKI
IV etap edukacyjny
Cele ksztacenia wymagania oglne
I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
Ucze rozumie teksty o skomplikowanej budowie; dostrzega sensy zawarte w strukturze
gbokiej tekstu; rozpoznaje funkcje tekstu i rodki jzykowe suce ich realizacji; ma
wiadomo kryteriw poprawnoci jzykowej.
II. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Ucze stosuje w analizie podstawowe pojcia z zakresu poetyki; w interpretacji tekstu
wykorzystuje wiedz o kontekstach, w jakich moe by on odczytywany; poznaje niezbdne dla
lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki; odczytuje rozmaite sensy dziea;
dokonuje interpretacji porwnawczej.
III. Tworzenie wypowiedzi.
Ucze buduje wypowiedzi o wyszym stopniu zoonoci; stosuje w nich podstawowe zasady
logiki i retoryki; ma wiadomo wasnej kompetencji jzykowej.
Treci nauczania wymagania szczegowe
ZAKRES PODSTAWOWY
I.

ZAKRES ROZSZERZONY

Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i suchanie. Ucze:

1) odczytuje sens caego tekstu (a w nim spenia wymagania okrelone dla zakresu
znaczenia
wyrazw,
zwizkw podstawowego, a ponadto:
frazeologicznych,
zda,
grup
zda
1) czyta utwory stanowice konteksty dla
uporzdkowanych w akapicie, odrnia
tekstw kultury poznawanych w szkole;
znaczenie realne i etymologiczne) oraz
2) twrczo
wykorzystuje
wypowiedzi
wydzielonych przez siebie fragmentw;
krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie
potrafi objani ich sens oraz funkcj na tle
(np. recenzja, szkic, artyku, esej);
caoci;
3) porwnuje tekst linearny i hipertekst
2) rozpoznaje
specyfik
tekstw
rozumiany jako wypowied nieciga,
publicystycznych
(artyku,
felieton,
nielinearna,
stanowica
system
reporta), politycznych (przemwienie) i
powizanych
segmentw
tekstowych,
popularnonaukowych;
wrd
tekstw
czonych dowolnie przez uytkownika
prasowych
rozrnia
wiadomo
i

11

komentarz;
odczytuje
zawarte
w
odbieranych tekstach informacje zarwno
jawne, jak i ukryte;
3) rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;

4)

4) wskazuje charakterystyczne cechy stylu

5)

6)
7)
8)
9)

danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w

nim rodki jzykowe i ich funkcje w tekcie;
wyrnia argumenty, kluczowe pojcia
i twierdzenia w tekcie argumentacyjnym,
dokonuje jego logicznego streszczenia;
rozrnia w dialogu odpowiedzi waciwe
i unikowe;
rozpoznaje w wypowiedzi ironi, objania
jej mechanizm i funkcj;
rozpoznaje
pytania
podchwytliwe
i sugerujce odpowied;
rozpoznaje
manipulacj
jzykow
w tekstach
reklamowych,
w
jzyku
politykw i dziennikarzy.

5)

jzyka w kadorazowym akcie odbioru;

rozpoznaje
retoryczn
organizacj
wypowiedzi wskazuje zastosowane w niej
sposoby
osigania
przejrzystoci
i sugestywnoci;
rozpoznaje
mechanizmy
nowomowy
charakterystyczne
dla
systemw
totalitarnych.

2. Samoksztacenie i docieranie do informacji. Ucze:

1) szuka literatury przydatnej do opracowania spenia wymagania okrelone dla zakresu
rnych zagadnie; selekcjonuje j wedug podstawowego, a ponadto:
wskazanych
kryteriw (w
zasobach
1) samodzielnie wybiera do lektury teksty,
bibliotecznych
korzysta
zarwno
z
stosujc rne kryteria wyboru, ktre potrafi
tradycyjnego ksigozbioru, jak i z zapisw
uzasadni;
multimedialnych i elektronicznych, w tym
2) adiustuje tekst na poziomie elementarnym.
Internetu);
2) korzysta ze sownikw i leksykonw, w tym
sownikw etymologicznych i symboli;
3) tworzy
przedmiotowe
bazy
danych
zawierajce informacje zdobywane w toku
nauki;
4) sporzdza opis bibliograficzny ksiki
i artykuu,
zapisw
elektronicznych,
bibliografi wybranego tematu.
3. wiadomo jzykowa. Ucze:
1) analizuje i definiuje (w razie potrzeby spenia wymagania okrelone dla zakresu
z pomoc sownikw) znaczenia sw;
podstawowego, a ponadto:
1) rozrnia i omawia na wybranych
2) zna pojcia znaku i systemu znakw;
przykadach funkcje jzyka poznawcz
uzasadnia, e jzyk jest systemem znakw;
rozrnia znaki werbalne i niewerbalne, ma
(kategoryzowanie wiata), komunikacyjn
wiadomo ich rnych funkcji i sposobw
(tworzenie wypowiedzi i stosowanie jzyka
interpretacji;
w aktach komunikacji) oraz spoeczn
(jednoczenie grupy i budowanie tosamoci
3) zna pojcie aktu komunikacji jzykowej
zbiorowej regionalnej, rodowiskowej,
i wskazuje jego skadowe (nadawca,
narodowej);
odbiorca, kod, komunikat, kontekst),
dostrzega i omawia wspczesne zmiany
2) dostrzega zwizek jzyka z obrazem wiata;
modelu komunikacji jzykowej (np. rnice
3) rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy
midzy tradycyjn komunikacj ustn lub
jzyka polskiego, ktre wiadcz o jego

12

pisan a komunikacj przez Internet);

4) rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu
(informatywn, poetyck, ekspresywn,
impresywn w tym perswazyjn);
5) wskazuje w czytanych tekstach i analizuje
przykady
odmian
terytorialnych,
rodowiskowych
i zawodowych
polszczyzny;
6) rozpoznaje w czytanych tekstach oraz
wypowiedziach
mwionych
stylizacj,
rozrnia
jej
rodzaje
(archaizacj,
dialektyzacj, kolokwializacj) i okrela
funkcje;

4)

przynalenoci do rodziny jzykw

sowiaskich; sytuuje polszczyzn na tle
innych jzykw uywanych w Europie;
postrzega styl potoczny jako centrum
systemu stylowego polszczyzny, od ktrego
odrniaj
si
inne
style:
artystyczny, naukowy,
urzdowy,
publicystyczny.

7) rozrnia pojcia bdu jzykowego

i zamierzonej
innowacji
jzykowej,
poprawnoci i stosownoci wypowiedzi;
rozpoznaje i poprawia rne typy bdw
jzykowych;
8) odrnia
sownictwo
neutralne
od
emocjonalnego i wartociujcego, oficjalne
od swobodnego.
II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane
przez nauczyciela.
1. Wstpne rozpoznanie. Ucze:
1) prezentuje wasne przeycia wynikajce spenia wymagania okrelone dla zakresu
z kontaktu z dzieem sztuki;
podstawowego.
2) okrela problematyk utworu;
3) rozpoznaje konwencj literack (stae
pojawianie
si
danego
literackiego
rozwizania
w
obrbie
pewnego
historycznie okrelonego zbioru utworw).
2. Analiza. Ucze:
1) wskazuje zastosowane w utworze rodki spenia wymagania okrelone dla zakresu
wyrazu artystycznego i ich funkcje (poznane podstawowego, a ponadto:
wczeniej,
a
ponadto:
oksymorony,
1) wskazuje
zwizki
midzy
rnymi
synekdochy, hiperbole, elipsy, paralelizmy)
aspektami utworu (estetycznym, etycznym
oraz inne wyznaczniki poetyki danego
i poznawczym);
utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji,
2) dostrzega przemiany konwencji i praktyk
kompozycji, genologii) i okrela ich funkcje;
ich czenia (synkretyzm konwencji
2) dostrzega w czytanych utworach cechy
i gatunkw);
charakterystyczne
okrelonej
epoki
3) rozpoznaje aluzje literackie i symbole
(redniowiecze, renesans, barok, owiecenie,
kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz
romantyzm, pozytywizm, Moda Polska,
ich funkcj ideow i kompozycyjn, a take
dwudziestolecie
midzywojenne,
znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej,
wspczesno);
chrzecijaskiej, staropolskiej;
3) analizujc teksty dawne, dostrzega rnice
4) dostrzega w czytanych utworach: parodi,
jzykowe
(fonetyczne,
leksykalne)
parafraz i trawestacj, wskazuje ich wzorce
wynikajce ze zmian historycznych;
tekstowe;
4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania
5) rozpoznaje i charakteryzuje styl utworu, np.
wiata przedstawionego i bohatera (narracja,

13

fabua, sytuacja liryczna, akcja);

5) porwnuje utwory literackie
fragmenty (dostrzega cechy
i rne).

wiersza
renesansowego,
barokowego,
klasycystycznego, romantycznego.

lub ich
wsplne

3. Interpretacja. Ucze:
1) wykorzystuje w interpretacji elementy spenia wymagania okrelone dla zakresu
znaczce dla odczytania sensu utworu (np. podstawowego, a ponadto:
sowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);
1) dostrzega i komentuje estetyczne wartoci
2) wykorzystuje w interpretacji utworu
utworu literackiego;
konteksty (np. literackie, kulturowe,
2) przeprowadza interpretacj porwnawcz
filozoficzne, religijne);
utworw literackich;
3) porwnuje funkcjonowanie tych samych
3) w
interpretacji
eseju
i
felietonu
motyww w rnych utworach literackich;
wykorzystuje wiedz o ich cechach
4) odczytuje treci alegoryczne i symboliczne
gatunkowych;
utworu.
4) konfrontuje tekst literacki z innymi
tekstami
kultury
np.
plastycznymi,
teatralnymi, filmowymi.
4. Wartoci i wartociowanie. Ucze:
1) dostrzega zwizek jzyka z wartociami, spenia wymagania okrelone dla zakresu
rozumie, e jzyk podlega wartociowaniu, podstawowego, a ponadto:
(np. jzyk jasny, prosty, zrozumiay,
1) wskazuje rne
sposoby wyraania
obrazowy,
pikny),
jest
narzdziem
wartociowa w tekstach.
wartociowania, a take rdem poznania
wartoci (utrwalonych w znaczeniach nazw
wartoci, takich jak: dobro, prawda, pikno;
wiara, nadzieja, mio; wolno, rwno,
braterstwo;
Bg,
honor,
ojczyzna;
solidarno, niepodlego, tolerancja);
2) dostrzega obecne w utworach literackich
oraz innych tekstach kultury wartoci
narodowe i uniwersalne;
3) dostrzega w wiecie konflikty wartoci (np.
rwnoci i wolnoci, sprawiedliwoci i
miosierdzia) oraz rozumie rda tych
konfliktw.
III.
Tworzenie wypowiedzi.
1. Mwienie i pisanie. Ucze:
1) tworzy duszy tekst pisany lub mwiony spenia wymagania okrelone dla zakresu
(rozprawka, recenzja, referat, interpretacja podstawowego, a ponadto:
utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie
1) tworzy wypowiedzi ze wiadomoci ich
z podstawowymi reguami jego organizacji,
funkcji sprawczej;
przestrzegajc zasad spjnoci znaczeniowej
2) ocenia wasn kompetencj jzykow
i logicznej;
(poprawno gramatyczn i sownikow)
2) przygotowuje wypowied (wybiera form
oraz
kompetencj
komunikacyjn
gatunkow
i
odpowiedni
ukad
(stosowno i skuteczno wypowiadania
kompozycyjny, analizuje temat, wybiera
si).
form kompozycyjn, sporzdza plan
wypowiedzi, dobiera waciwe sownictwo);
3) tworzy
samodzieln
wypowied
argumentacyjn wedug podstawowych

14

4)

5)

6)

7)

zasad logiki i retoryki (stawia tez lub

hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je,
hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod
wzgldem uytecznoci w wypowiedzi,
podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce
wywd mylowy, przeprowadza prawidowe
wnioskowanie);
publicznie wygasza przygotowan przez
siebie wypowied, dbajc o dwikow
wyrazisto przekazu (w tym take tempo
mowy i donono gosu);
stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdajc
sobie spraw z ich wartoci i funkcji;
wystrzega si nieuczciwych zabiegw
erystycznych;
opracowuje redakcyjnie wasny tekst
(dokonuje
uzupenie,
przeksztace,
skrtw,
eliminuje
przypadkow
niejednoznaczno wypowiedzi, sporzdza
przypisy);
wykonuje rne dziaania na tekcie cudzym
(np. streszcza, parafrazuje, sporzdza
konspekt, cytuje).
2. wiadomo jzykowa. Ucze:

1) operuje sownictwem z okrelonych krgw spenia wymagania okrelone dla zakresu

tematycznych (na tym etapie rozwijanym podstawowego.
i koncentrujcym si przede wszystkim
wok tematw: Polska, Europa, wiat
wspczesno i przeszo; kultura,
cywilizacja, polityka).

Teksty kultury
ZAKRES PODSTAWOWY

ZAKRES ROZSZERZONY

1. Teksty poznawane w caoci

(nie mniej ni 13 pozycji ksikowych odpowiednio w trzyletnim bd czteroletnim okresie nauczania
oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objtoci, przy czym nie mona pomin autorw
i utworw oznaczonych gwiazdk):
Sofokles Antygona lub Krl Edyp (wersja
literacka lub spektakl teatralny);
* Bogurodzica; Lament witokrzyski;
*Jan Kochanowski wybrane pieni, treny (inne
ni w gimnazjum) i psalm;
Mikoaj Sp Szarzyski wybrane sonety;
William Szekspir Makbet lub Hamlet;
Adam Mickiewicz wybrane sonety i inne
wiersze (w tym Romantyczno), *Dziadw cz
III, *Pan Tadeusz;
Juliusz Sowacki wybrane wiersze;
Cyprian Norwid wybrane wiersze;
Bolesaw Prus *Lalka;

Teksty okrelone dla zakresu podstawowego,

a ponadto:
Horacy wybrane liryki;
Jan Kochanowski Treny (jako cykl poetycki); poezja
barokowa (np. Daniel Naborowski, Jan Andrzej
Morsztyn);
wybrany wiersz z romantycznej poezji europejskiej;
Juliusz Sowacki Kordian lub Fantazy;
Zygmunt Krasiski Nie-Boska Komedia;
realistyczna lub naturalistyczna powie europejska
(np. Honoriusz Balzak Ojciec Goriot, Emil Zola
Nana lub Gustaw Flaubert Pani Bovary);
Stanisaw Ignacy Witkiewicz Szewcy;

15

Fiodor Dostojewski wybrany utwr, np.

Zbrodnia i kara, agodna;
Joseph Conrad Jdro ciemnoci;
Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer,
Leopold Staff wybrane wiersze;
Stanisaw Wyspiaski *Wesele;
Wadysaw Stanisaw Reymont Chopi (tom I
Jesie);
Stefan eromski wybrany utwr (Ludzie
bezdomni, Wierna rzeka, Echa lene lub
Przedwionie);
Bolesaw Lemian, Julian Tuwim, Jan Lecho,
Julian Przybo, Jzef Czechowicz, Konstanty
Ildefons Gaczyski wybrane wiersze;
Jarosaw Iwaszkiewicz wybrane opowiadanie;
*Bruno Schulz wybrane opowiadanie;
Tadeusz Borowski wybrane opowiadanie;
Krzysztof Kamil Baczyski, Tadeusz Rewicz,
Czesaw Miosz, Wisawa Szymborska, Zbigniew
Herbert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski,
Stanisaw Baraczak wybrane wiersze;
Miron Biaoszewski wybrane utwory;
wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury
polskiej (np. Stanisawa Ignacego Witkiewicza,
Sawomira Mroka lub Tadeusza Rewicza);
wybrana powie polska z XX lub XXI w. (np.
Marii Kuncewiczowej Cudzoziemka, Zofii
Nakowskiej Granica, Jzefa Mackiewicza Droga
donikd, Stanisawa Lema Solaris, Juliana
Stryjkowskiego Austeria, Tadeusza Konwickiego
Kronika wypadkw miosnych);

Gustaw Herling-Grudziski wybrane

opowiadanie;
Michai Buhakow Mistrz i Magorzata;
wybrana powie lub zbir opowiada z XX lub
XXI w. (np. Marii Dbrowskiej, Zofii Nakowskiej,
Marii Kuncewiczowej, Jzefa Wittlina, Jzefa
Mackiewicza, Juliana Stryjkowskiego, Andrzeja
Kuniewicza, Tadeusza Konwickiego, Stanisawa
Lema, Wiesawa Myliwskiego, Marka
Nowakowskiego, Jerzego Pilcha, Olgi Tokarczuk,
Stefana Chwina, Pawa Huellego);
wybrana powie (lub zbiory opowiada)
dwudziestowiecznych autorw z literatury
wiatowej (np. Franza Kafki, Thomasa Manna,
Vladimira Nabokova, Alberta Camusa, Isaaca
Bashevisa Singera, Johna Steinbecka, Kurta
Vonneguta, Gabriela Garcii Marqueza, Gnthera
Grassa, Umberto Eco, Milana Kundery);
wybrane wiersze dwudziestowiecznych poetw
polskich (innych ni wymienieni na poziomie
podstawowym).

wybrana powie wiatowa z XX lub XXI w.

(np. Franza Kafki Proces, Alberta Camusa
Duma, Georgea Orwella Rok 1984, Isaaca
Bashevisa Singera Sztukmistrz z Lublina,
Gabriela Garcii Marqueza Sto lat samotnoci,
Umberto Eco Imi ry).
2. Teksty poznawane w caoci lub w czci (decyzja naley do nauczyciela), przy czym nie mona
pomin utworu oznaczonego gwiazdk:
wybr mitw;
Dzieje Tristana i Izoldy;
Miguel Cervantes Don Kichote;
Jan Chryzostom Pasek Pamitniki;
Ignacy Krasicki wybrana satyra lub
Monachomachia;
Adam Mickiewicz Dziady cz IV;
Juliusz Sowacki Kordian;
Witold Gombrowicz *Ferdydurke;
Irit Amiel wybrane opowiadanie z tomu
Osmaleni lub Hanna Krall Zdy przed Panem
Bogiem;
Gustaw Herling-Grudziski Inny wiat;
Ryszard Kapuciski Podre z Herodotem;

teksty okrelone dla zakresu podstawowego,

a ponadto:
wybrany esej Mieczysawa Jastruna lub Zygmunta
Kubiaka powicony kulturze antycznej;
Dante Alighieri Boska komedia;
Johann Wolfgang Goethe Faust;
Czesaw Miosz wybrany esej;
Zbigniew Herbert wybrany esej;
inny esej autora polskiego (np. Kazimierza Wyki,
Jana Boskiego, Marii Janion, Leszka
Koakowskiego, ks. Jzefa Tischnera, Jarosawa
Rymkiewicza, Jerzego Stempowskiego);
wybrany reporta autora polskiego (np. Ryszarda
Kapuciskiego, Krzysztofa Kkolewskiego, Hanny

16

Biblia (wybrane psalmy, fragmenty: Pieni nad

Pieniami, Ksigi Hioba, Apokalipsy w. Jana);

Krall, Henryka Grynberga);

dziennik (np. Marii Dbrowskiej, Zofii
Nakowskiej, Jarosawa Iwaszkiewicza,
Witolda Gombrowicza);
Jan Pawe II Tryptyk Rzymski;
Biblia (fragmenty Starego i Nowego Testamentu
jako konteksty interpretacyjne dla lektury dzie
z innych epok).

3. Inne:
wybrane filmy z twrczoci polskich reyserw
(np. Krzysztofa Kielowskiego, Andrzeja Munka,
Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego);
homilia Jana Pawa II wygoszona 2 czerwca 1979
roku w Warszawie na Placu Zwycistwa (Pisudskiego) nagranie telewizyjne.

jak dla zakresu podstawowego, a ponadto:

wybrane filmy z klasyki kinematografii wiatowej
(np. Ingmara Bergmana, Charlesa Chaplina,
Federico Felliniego, Akiry Kurosawy, Andrieja
Tarkowskiego, Orsona Wellesa);
spektakle teatralne (w tym Teatru TV)
przynajmniej jeden w roku;
staa lektura gazety codziennej, tygodnika opinii,
miesicznika i kwartalnika.

JZYK OBCY NOWOYTNY

III etap edukacyjny
Poziom III.0 dla pocztkujcych
Cele ksztacenia wymagania oglne
I. Znajomo rodkw jzykowych.
Ucze posuguje si bardzo podstawowym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych,
gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umoliwiajcym realizacj pozostaych
wymaga oglnych w zakresie tematw wskazanych w wymaganiach szczegowych.
II. Rozumienie wypowiedzi.
Ucze rozumie bardzo proste i krtkie wypowiedzi ustne artykuowane wyranie i powoli,
w standardowej odmianie jzyka, a take krtkie i proste wypowiedzi pisemne w zakresie
opisanym w wymaganiach szczegowych.
III. Tworzenie wypowiedzi.
Ucze samodzielnie formuuje bardzo krtkie, proste i zrozumiae wypowiedzi ustne i pisemne,
w zakresie opisanym w wymaganiach szczegowych.
IV. Reagowanie na wypowiedzi.
Ucze uczestniczy w prostej rozmowie i w typowych sytuacjach reaguje w sposb zrozumiay,
adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub pisemnie, w zakresie opisanym w
wymaganiach szczegowych.
V. Przetwarzanie wypowiedzi.
Ucze zmienia form przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach
szczegowych.
17

7. Zna zasady rozwiza problemw utylizacji niesprawnych modeli oraz ponownego

wykorzystania materiaw odpadowych stosowanych do ich budowy.

Zalecane warunki i sposb realizacji.

Jzyk polski
III etap edukacyjny (gimnazjum) przypada na okres w rozwoju ucznia, gdy koczy si czas
bezwzgldnego akceptowania wiata, w tym autorytetu rodzicw i szkoy, ufnego uczenia si
zasad rzdzcych rzeczywistoci, a zaczyna okres krytycyzmu oraz intensywnego budowania
wasnej tosamoci, a take szukania oparcia w grupie rwieniczej. Mody czowiek jest
wraliwy na punkcie niezalenoci, rwnoczenie nie potrafi jeszcze w peni z niej korzysta,
a nawet podwiadomie si jej boi. Dlatego nauczyciel ma za zadanie pomc mu w przejciu
przez ten trudny okres, akceptujc wzrastajce w uczniu poczucie wasnej podmiotowoci,
a nawet umiejtnie je podbudowujc. Na III etapie edukacyjnym szczeglnie wane jest wic
pooenie nacisku na wychowanie ku samodzielnoci. Naley wskazywa podstawy adu
w wiecie (czemu ma suy obcowanie z kultur), wykorzystywa przy tym pojawiajc si
w tym okresie zdolno posugiwania si pojciami abstrakcyjnymi i coraz sprawniejsze
uywanie jzyka poszczeglnych dziedzin wiedzy. Nie naley rwnie zapomina o potrzebie
ksztatowania wiadomoci konwencji funkcjonujcych w jzyku, literaturze i sztuce.
Zadania nauczyciela jzyka polskiego na III etapie edukacyjnym to przede wszystkim:
1) wychowywanie kompetentnego, wiadomego odbiorcy kultury, szczeglnie dzie
literackich;
2) wprowadzanie zarwno w tradycj, jak i kultur XXI w., i uwraliwianie ucznia na
uniwersalne wartoci;
3) zaznajamianie ucznia za porednictwem tekstw kultury z rnymi postawami moralnymi
i skanianie do refleksji nad konsekwencjami dokonywanych wyborw;
4) wspomaganie rozwoju umiejtnoci sprawnego posugiwania si jzykiem polskim
(wiadomego uywania rodkw jzykowych dostosowanych do sytuacji i celu
wypowiedzi, opisywania wiata, oceniania postaw i zachowa ludzkich, precyzyjnego
formuowania myli, operowania bogatym sownictwem, skutecznego i nacechowanego
szacunkiem do adresata komunikowania si);
5) budzenie motywacji do poznawania jzyka i dbaoci o kultur jzyka (ksztacenie
refleksyjnej postawy wobec jzyka, stwarzanie sytuacji, ktre sprzyjaj odkrywaniu norm
jzykowych, rozpoznaniu pozytywnych skutkw stosowania tych norm w wypowiedzi
i negatywnych konsekwencji ich amania, ksztacenie nawyku poprawiania wasnych
wypowiedzi);
6) ksztacenie sprawnoci posugiwania si rnymi gatunkami wypowiedzi ustnej i
pisemnej, ktre bd uczniowi potrzebne w dalszej edukacji, a take w dorosym yciu;
7) ksztatowanie samodzielnoci w docieraniu do informacji, krytycznego podejcia do nich,
umiejtnoci ich selekcjonowania.
Nauczyciel na III etapie edukacyjnym odwouje si do umiejtnoci i wiedzy, ktre ucze zdoby
w szkole podstawowej. Wprowadzajc nowe treci nauczania, powinien wykorzystywa m.in.

244

metody aktywizujce, np. dyskusja i debata, drama, projekt edukacyjny, happening.

Samodzielne, aktywne i wiadome wykonywanie zada pomoe uczniom przyj poznawane
treci jako wasne.
Uwzgldniajc zrnicowane potrzeby edukacyjne uczniw, szkoa organizuje zajcia
zwikszajce szanse edukacyjne dla uczniw majcych trudnoci w nauce jzyka polskiego oraz
dla uczniw, ktrzy maj szczeglne zdolnoci jzykowe, literackie, kulturowe.
IV etap edukacyjny (szkoa ponadgimnazjalna) to czas wchodzenia modego czowieka
w dorose ycie. Dojrzewa wtedy osobowo ucznia, zarwno pod wzgldem intelektualnym, jak
i emocjonalnym, krystalizuj si jego zainteresowania, wyranie zarysowuj cele, do ktrych
dy. Ucze tworzy fundamenty swojego wiatopogldu, uwewntrznia hierarchi wartoci,
samodzielnie analizuje i porzdkuje rzeczywisto. Staje si wiadomym odbiorc kultury,
potrafi systematyzowa swoj wiedz o jzyku, tradycji i wspczesnoci. Jego lektura w
znacznie wikszym stopniu ni wczeniej suy refleksji o wiecie, prowadzi do stawiania pyta
egzystencjalnych i poszukiwania odpowiedzi na nie. Doskonalona przez wszystkie etapy
edukacji umiejtno porozumiewania si z innymi, wzbogacona o refleksj nad jzykiem,
pozwala na odbieranie i tworzenie rozbudowanych i zoonych wypowiedzi.
Zadania nauczyciela jzyka polskiego na IV etapie edukacyjnym to przede wszystkim:
1) stymulowanie i rozwijanie zainteresowa humanistycznych ucznia;
2) wprowadzanie ucznia w wiat rnych krgw tradycji polskiej, europejskiej,
wiatowej;
3) zapoznanie z najwaniejszymi tendencjami w kulturze wspczesnej;
4) nauczenie kompetentnej, wnikliwej lektury tekstu;
5) inspirowanie refleksji o szczeglnie istotnych problemach wiata, czowieka, cywilizacji,
kultury;
6) pogbianie wiadomoci jzykowej i komunikacyjnej ucznia;
7) rozwijanie jego sprawnoci wypowiadania si w zoonych formach;
8) stymulowanie umiejtnoci samoksztacenia ucznia.
W przypadku realizacji jzyka polskiego w zakresie rozszerzonym zadaniem nauczyciela jest
ponadto:
1) pogbianie wiedzy oglnokulturowej ucznia;
2) inspirowanie ucznia do samodzielnego poszukiwania rde wiedzy;
3) wspomaganie ucznia w rozwoju jego indywidualnej erudycji;
4) doskonalenie umiejtnoci ucznia w tworzeniu zoonych wypowiedzi ustnych
i pisemnych;
5) wprowadzanie ucznia w wiat poj z zakresu humanistyki.
Nauczyciel w szkole ponadgimnazjalnej odwouje si do wiedzy i umiejtnoci, ktre ucze
naby na wczeniejszych etapach edukacyjnych. Wprowadza go w wiat kultury wysokiej, uczy
powanej, kompetentnej, otwartej na rne sensy lektury tekstw. Inspiruje do dojrzaej refleksji
wypywajcej z poznawania dzie. Zwraca uwag na kultur wspczesn, popularn,
nowoczesne rodki przekazywania informacji w kontekcie tradycji. Stwarza warunki do
rozwoju niezalenoci umysowej ucznia poprzez stawianie mu zada wymagajcych
samodzielnoci w docieraniu do rde informacji i zachca do lektury utworw spoza szkolnego
wykazu.

245