You are on page 1of 14

Nauka

o
Kolokwium

materiaach
I

I. Podstawowe waciwoci wytrzymaociowe materiaw definicje i jednostki


1. Naprenie stosunek siy do powierzchni na ktr dziaa ta sia (symbol
sigma)
- to miara gstoci powierzchniowej si wewntrznych wystpujcych w orodku
cigym. Jest podstawow wielkoci mechaniki orodkw cigych.

2. Granica sprytoci naprenie, po przekroczeniu ktrego powstaj


nieznaczne, rzdu 0.001 0.03% trwae odksztacenia (symbol spr).
Naprenie, po przekroczeniu ktrego ciao nie powraca do pierwotnego ksztatu
po usuniciu naprenia. W materiale pozostaj trwae deformacje bd to w
wyniku uplastycznienia substancji bd w wyniku dekohezji, czyli zerwania
oddziaywa midzyczsteczkowych.
Granic sprystoci mona wyznaczy na podstawie statycznej prby rozcigania,
statycznej prby ciskania lub innych metod. Granice te oblicza si odnoszc
odpowiedni warto siy do pocztkowego pola przekroju poprzecznego prbki.

3. Granica plastycznoci naprenie, przy ktrym zachodzi pynicie materiau,


czyli wzrost wyduenia przy staym dziaaniu obcienia (symbol e).
To warto naprenia przy ktrym zaczynaj powstawa nieodwracalne
mikroskopowe odksztacenia plastyczne we wszystkich ziarnach lub naprenie w
ktrym wystpuje pynicie metalu pod wpywem staego obcienia. Za umowne
kryterium do okrelenia tej granicy przyjmuje si trwae odksztacenie wzgldne

rwne 0,002. Pomidzy granic sprystoci a granic plastycznoci rozciga si


obszar
czciowej
sprystoc.
Granica plastycznoci jest czsto powizana z wytrzymaoci materiau.

4. Umowna granica plastycznoci naprenie, ktre wywouje trwae


odksztacenie 0.2%. Wyznaczamy j dla materiaw, ktre charakteryzuj si du
wytrzymaoci, a ma plastycznoci.

R0, 2

F0, 2
S0

MPa

5. Wytrzymao na rozciganie - naprenie odpowiadajce najwikszej sile


rozcigajcej Fm uzyskanej w czasie statycznej prby rozcigania, odniesionej do
pierwotnego przekroju poprzecznego tej prbki So

Rm

Fm
MPa
S0

(Statyczna prba rozcigania - Badanie polega na osiowym rozciganiu


znormalizowanej prbki ze sta szybkoci w temperaturze pokojowej (10-35 C),
obnionej
lub
podwyszonej,
a
do
jej
zerwania.)

6. Wyduenie A - przyrost dugoci prbki odniesiony do dugoci wyjciowej


prbki, wyraony w procentach. Wyduenie procentowe po zerwaniu oblicza si na
podstawie danych uzyskanych z statycznej prby rozcigania

A
20%

l
100%
l0

materiay o wysokiej plastycznoci wyduenie powyej


materiay o niskiej plastycznoci wyduenie siga do 2-3%

7. Przewenie Z zmniejszenie przekroju prbki odniesione do przekroju


wyjciowego prbki, wyraone w procentach. Przewenie procentowe oblicza si na
podstawie danych uzyskanych ze statycznej prby rozcigania.

S
100%
S0

Materiay o maej zdolnoci do odksztacenia plastycznego, kruche, cechuje


przewenie Z od 010%, natomiast cech materiaw cigliwych jest przewenie
rzdu 8090%.
8. Udarno - materiau na obcienia dynamiczne. Udarno okrela si jako stosunek pracy
L potrzebnej na zamanie znormalizowanej prbki z karbem do przekroju pola A poprzecznego
tej prbki w miejscu karbu:
U= L/A
Miar udarnoci zgodnie z PN jest stosunek energii zuytej na zamanie prbki za pomoc
jednorazowego uderzenia do pola przekroju poprzecznego prbki w miejscu karbu:

Pomiar udarnoci polega na zmierzeniu pracy jak naley wykona przy zamaniu
prbki materiau. W celu zlokalizowania pknicia na przekroju prbki, wykonuje si
karb sigajcy do 20% gruboci prbki. Wyniki prby udarnoci poddaje si po
przeliczeniu pracy na jednostk powierzchni amanego materiau [J/cm 2]. Dla
standardowych prbek poddaje si tylko prac w dulach. Bardzo cigliwe materiay
metalowe charakteryzuj si udarnociami 300 J/cm 2. Kruche stale maj 10 J/cm 2,
tego samego rzdu udarnoci maj szko i porcelana. Udarno zmniejsza si w
niskim temperaturach i dla wielu stali temperatury przejcia do niskich udarnoci
wynosz -10 do -20oC. Jest to powodem licznych awarii urzdze na mrozie.
Zachowanie si materiaw w ujemnych temperaturach jest wanym kryterium ich
stosowania. Najczciej stosuje si dwa rodzaje prbek, ktre rni si ksztatem
karbu (agodniejsza prba Mesnagera karb z rowkiem o gbokoci 2mm i promieniu
dna 1mm, prba Charpy gboko 2mm, ksztat klina o nachyleniu cianek 45 o i
promieniu wierzchoka 0.25mm), wartoci uzyskane w tych prbach nie s
porwnywalne.
9. Twardo - opr jaki stawia materia podczas wnikania w niego innego materiau.
Skala Mohra skala od 1 do 10, gdzie 1 to materia najbardziej mikki, a 10 to
najbardziej twardy.
Wyrniamy 3 metody pomiaru twardoci:
1. Metoda Brinella polega na wciskaniu w mierzony materia kulki i pniejszym
pomiarze rednicy odcisku. Twardo Brinella oznaczamy symbolem HB (zakres od
3 do 600). Im mniejszy docisk tym wiksza twardo. Metoda suy do badania
metali rednio twardych i mikkich. Wzr:

HB

0,102 P
0.012 2 P

A
D[ D ( D 2 d 2 )1 / 2 ]

gdzie:
A powierzchnia odcisku [mm2]
d rednica odcisku [mm]
P wartoc siy wciskajcej kulk [N]
b) Metoda Vickersa polega na wciskaniu w metal diamentowego ostrosupa o
podstawie kwadratu i kcie midzy przeciwlegymi cianami rwnym 136 o.

Metoda uniwersalna. Twardo Vickersa oznaczamy symbolem HV (zakres od 80


do 700). Wzr:

HV

0,189 F
d2

gdzie:
F sia [N]
d rednia arytmetyczna z pomiarw dwch przektnych odcisku [mm]
c) Metoda Rockwella
wciskanie w metal diamentowego stoka o kcie
wierzchokowym 120o i promieniu zaokrglenia 0,2 mm. Twardo Rockwella
oznacza si symbolem HRC. Metoda jest atwa w uyciu i szybka, gdy stosuje si
przy niej specjalne przyrzdy, ktre same odczytuj gboko wgniecenia i
okrelaj twardo. Ponadto nie jest to metoda niszczca i pozostawia na
badanym przedmiocie tylko niewielk skaz. Wykorzystywana do twardych
materiaw.

II. Modu sprystoci E


Modu
Younga
inaczej modu odksztacalnoci liniowej albo modu sprystoci podunej wielko okrelajca sprysto materiau. Wyraa ona, charakterystyczn dla
danego materiau, zaleno wzgldnego odksztacenia liniowego materiau od
naprenia , jakie w nim wystpuje w zakresie odksztace sprystych.
Jednostk moduu Younga jest paskal, czyli N/m.
Modu Younga jest hipotetycznym napreniem, ktre wystpioby przy
dwukrotnym wydueniu prbki materiau, przy zaoeniu, e jej przekrj nie
ulegnie
zmianie

Prawa Hoo'ka
prawo mechaniki okrelajce zaleno odksztacenia od naprenia. Gosi ono, e
odksztacenie ciaa pod wpywem dziaajcej na nie siy jest proporcjonalne do tej
siy. Wspczynnik midzy si a odksztaceniem jest czsto nazywany
wspczynnikiem (moduem) sprystoci.
Mwi e; stosunek naprenia do wizanego z nim odksztacenia jest wielkoci
sta dla danego materiau

l
l

gdzie:
przyrost dugoci, stosunek dugoci do dugoci pierwotnej
l wyduenie
l dugo pocztkowa
Prawo Hookea przy wydueniach okrela si wzorem:

l
E
l

czyli

gdzie:
naprenie
wzgldny przyrost dugoci
E modu sprystoci

III. Wpyw cyklicznoci napren na wytrzymao materiau


Wytrzmao zmczeniowa najwiksza warto naprenia nie powodujca
pknicia prbki materiau przy okrelonej liczbie cykli zmiennego obcienia
(wyrniamy wytrzymao krtkookresow i dugookresow). Na og obcienia
elementw konstrukcyjnych zmieniaj (np. okresowo) swoj warto w czasie. S to
obcienia zmienne, a naprenia przez nie wywoywane nazywamy napreniami
zmiennymi. Obnianie si wytrzymaoci przy napreniach zmiennych nosi nazw
zmczenia materiaw.

Wykres Whlera wykres zalenoci pomidzy wartoci napre niszczcych


prbk danego materiau i iloci cykli zmian obcienia tej prbki. Najprostsze z
tego rodzaju bada s badania na trwao, pozwalajce na zbudowanie tzw. wykresu
Whlera. Przeprowadzane s one na maszynach zmczeniowych umoliwiajcych
regulowanie wartoci naprenia, przy rwnoczesnym okreleniu liczby cykli
potrzebnych do zniszczenia prbki przy z gry zadanych wartociach a i m. Przyjto,
e jeeli materia wykazuje wytrzymao zmczeniow, wwczas nieograniczona
liczba zmian napre poniej tej wartoci nie powoduje ju zniszczenia badanego
elementu.

IV. Budowa krystaliczna materiau

2. Materiay amorficzne bezpostaciowe (przechodzone ciecze), odznaczaj si


nieuporzdkowanym pozbawionym symetrii rozkadem przestrzennym czstek
materii. Materiay amorficzne cechuje zmiana stanu skupienia ciao stae ciecz
przebiegajca przy cigej zmianie temperatury tj. bez wyranego zakresu
temperaturowego przy obecnoci tylko jednej fazy oraz cigej zmianie
waciwoci fizycznych. Ciaa amorficzne maj budow zblion do cieczy, a nie
do cia staych, cho s ciaami staymi.
2.

Materiay polikrystaliczne metale techniczne i ich stopy majce struktur


polikrystaliczn, tzn. skadaj si z duej liczby krysztaw zwanych ziarnami.
Pojedyncze ziarna nie maj idealnej budowy krystalicznej, lecz zawieraj defekty
punktowe, liniowe i powierzchniowe.

3.

Materiay nanokrystaliczne polikrysztay o bardzo maych ziarnach, ktrych


wielko w jednym kierunku nie przekracza 100nm. Zbudowane s z takich
samych atomw, jak ich mikrokrystaliczne lub monokrystaliczne odpowiedniki. Ze
wzgldu na due rozdrobnienie ziaren w monokrysztaach spotykamy si z du
wytrzymaoci.

V. Wady struktury krystalicznej materiau


1.
a)

b)

Punktowe
wakansy

atomy

wolne

midzywzowe

wzly

atomy

sieci

zlokalizowane

krystalicznej

lukach

nici

c) defekty skadu - to obce atomy (zanieczyszczenia sieci w pozycjach wzowych


oraz midzywzowych)

(pozycje wzowe)

( pozycje midzywzowe)

2. Liniowe dyslokacyjne
a) dyslokacja krawdzi - polega na zmianie jednej z paszczyzn rwnolegych w
obrbie krysztau, jej miejsce zajmuje czciowa pplaszczyzna

Ppaszczyzna usytuowana nad paszczyzn polizgu tworzy dyslokacja dodatnia


natomiast pod paszczyzn polizgu dyslokacja ujemna .Dyslokacje mog si
przemieszcza prze polizg albo wspinanie. Polizg zachodzi w paszczynie polizgu
w kierunku wektora Burgersa i powoduje przesunicie czci krysztau wzgldem
drugiej. Polizg zostaje zatrzymany w miejscu granicy ziarna bd na przeciciu z
inn lini dyslokacji.

3. Wady powierzchniowe - s to bdy uoenia oraz granicy midzyziarnowej i


midzyfazowej

VI. Wpyw wad struktury


mechaniczne materiau

krystalicznej

na

waciowci

Wady budowy krystalicznej w idealny sposb wpywaj na wasnoci


wytrzymaociowe i plastyczne metali. Obliczenia teoretycznie wskazuj, e
najlepszymi wasnociami wytrzymaociowymi powinny cechowa si metale o
idealnej budowie krystalicznej a ich wytrzymao powinna przewysza okoo 1000krotnie wytrzymao metali technicznych. Potwierdza to fakt, e bardzo due
nierwnoci uzyskuj krysztay woskowate tzw. wiskery. (to s monokrysztay o tylko
jednej dyslokacji rubowej). Denie do ograniczenia wad budowy krystalicznej jest
jednak technicznie bardzo trudne. Natomiast praktyczna metoda wzmacniania metali
polega na zwikszeniu gstoci wad budowy krystalicznej, co mona osign przez
stworzenie stopw metali o strukturze polikrystalicznej w wyniku rozdrobnienia
ziaren, wydzielania faz o duej dyspersji, a take przez zgniot w skutek odksztacenia
plastycznego na zimno. Osigniciu tego celu sprzyjaj wic procesy technologiczne
odlewania obrbki plastycznej i obrbki cieplnej. Dokadnie nie da si okreli
wpywu, bo na przykad odksztacenia plastyczne w materiale krystalicznym jest
zwykle realizowane dziki przemieszczaniu si dyslokacji.

Rzeczywista wytrzymao metali zmniejsza si wraz ze zwikszeniem liczby


(gstoci dyslokacji) i innych defektw sieciowych tylko do pewnego momentu,
poniewa gdy osiga pewien poziom zaczyna wpywa pozytywnie
i umacnia materia. Zbyt dua ilo dyslokacji
powoduje ich wzajemnie blokowanie si.

VII. STRUKTURA A SKAD FAZOWY STOPW

1. Faza - jednorodna cz ukadu oddzielona od innych jego czci (faz)


powierzchnia rozdziau czyli granic. Fazy po przekroczeniu, ktrej waciwoci
fizyczne
czy
te
struktura
zmniejsza
si
w
sposb
niecigy.

2.

Struktura sposb uporzdkowania wikszoci metali w tym prawie wszystkie,


ktre maj zastosowanie najczciej w technice krystalizuje w dwch ukadach
krystalograficznych (regularnym i nieregularnym).
- krystalograficzny regularny
- prymitywny nie ma ona znaczenia, poniewa w tej postaci wystpuje tylko jeden
pierwiastek
- regularne przestrzennie centrowane
- regularne ciennie centrowane
posta
heksagonalna
Struktura materiaw, w szczeglnoci metalicznych wywiera znaczny wpyw na ich
waciwoci. Stosujc procesy technologiczne zmieniajce struktur materiau, mona w
pewnych granicach celowo ksztatowa jego waciwoci. Naley zwrci uwag na fakt, e
wyran zaleno od struktury wykazuj waciwoci mechaniczne, elektryczne,
magnetyczne i odporno na korozj, natomiast zaleno od struktury pozostaych
waciwoci np. cieplnych jest pomijalna.

VIII. POJCIE ROZTWORU STAEGO RODZAJE ROZTWORW STAYCH.

3. Roztwr stay - jednorodna pod wzgldem fizycznym krystaliczna mieszanina

dwch lub wicej substancji, znajdujca si w stanie skupienia staym. Mieszanin


tak traktuje si jako roztwr jeeli po dodaniu substancji rozpuszczonych,
struktura rozpuszczalnika nie zmienia si i roztwr ten pozostaje w pojedynczej
fazie jednorodnej. Roztwory mog by z ograniczon i nieograniczon
rozpuszczalnoci.

4. Rodzaje roztworw staych:


5. midzywzowe - powstaj z metali posiadajcych nienasycone wizania
metaliczne, tzw. kowalencyjne, w przypadku gdy atomy rozpuszczone s znacznie
mniejsze od skadnika osnowy rozpuszczalnika wwczas, lokuj si one w lukach
midzywzowych jakie zawsze istniej midzy atomami nawet w najgciej
wypenionych sieciach krystalicznych (luki oktaedryczne i tetraedryczne),
pierwiastki midzywzowe bardzo silnie umacniaj metale co wie si z ich
utrat plastycznoci.

b) rnowzowe - powstaj z metali posiadajcych nienasycone wizania


metaliczne, tzw. kowalencyjne, powstaj w wyniku wzajemnego zastpowania si
atomw skadnikw stopu w wzach sieci. Jest to moliwe po spenieniu prawa
Hume-Rothery'ego: metale chemicznie podobne, o tej samej strukturze
ksylograficznej, zbliona wartociowo, ich promienie nie mog si rni
bardziej ni 15%. Wystpuj przy tym, naprenia w sieci i jej odksztacenie.
Istotnym ale nie jedynym czynnikiem wpywajcym na znieksztacenie sieci jest
wielko atomw. Jeeli rozpuszczone atomy s mniejsze ni atomy
rozpuszczalnika powoduj na og skurcz sieci, natomiast gdy s wiksze to jej
rozkurcz. Jeden ze sposobw umacniania sieci, rozmieszczenie dodatkw stopw
nie jest rwnomierne, ich znaczna cz gromadzi si w dyslokacjach na granicy
ziaren i subziaren.

IX. Rodzaje dwuskadnikowych ukadw rwnowagi

1. Z nieograniczon rozpuszczalnoci skadnikw w stanie staym

a) krzywe chodzenia
b) wykres
Dwa metale speniajce warunki Hume-Rothery'ego po skrzepniciu utworz roztwory
stae w caym zakresie ste (zachodzi wolne studzenie i wyrwnanie st
wszystkich substancji). Krzepn one w zakresie temperatury likwidus do solidus.
Linia
LIKWIDUS
(pocztek
krzepnicia)
oddziela
ciecz
od
mieszaniny
cieczy+krysztaw skrzepnitego stopu. Linia SOLIDUS (koniec krzepnicia) oddziela
obszar dwufazowy ciecz+krysztay stopu od cakowicie skrzepnitego stopu. W
temperaturze > solidus mieszanina ciecz+krysztay jest gsta i trudn ni wypenia
formy o cienkich ciankach. Cieky stop I stygnie do likwidus, z cieczy wydzielaj si
pierwsze krysztay staego stopu o skadzie 1, skad cieczy przesuwa si wzdu
linii likwidus w stron wyszych zawartoci substancji B. Z pozostaej cieczy
wydzielaj si krysztay . Krzepnicie koczy si w momencie, gdy caa ciecz zmieni
si w krysztay. Nastpuje wzajemna wymiana atomw A i B w wzach sieci w
wyniku
dyfuzji,
atomy
A
lokuj
si
w
B.
Cel: umocnienie i utwardzenie skadowych metali, roztwory stae s cigliwe wic
daj si odksztaca i formowa na zimno, odporno korozyjna, moliwo
skrawania, kucia i walcowania.

2. Z ograniczon rozpuszczalnoci skadnikw w stanie staym z eutektyk

a)
b) wykres

krzywe

chodzenia

Skadniki ukadu nie rozpuszczaj si w stanie staym, nie tworz faz porednich, nie
s polimorficzne. STOP 1 zaczyna krzepn w T LIKWIDUS, wydzielajc krysztay
metalu A. Skad chemiczny cieczy zmienia si w sposb cigy i przy okrelonej
temperaturze i skadzie tworzy si EUTEKTYKA (mieszanina 2 lub wicej faz, powstaa
ze stanu ciekego w staej T i o staym skadzie chemicznym) o skadzie A+B. Stop 1
w T otoczenia skada si z krysztaw metalu A i mieszaniny eutektycznej A+B. STOP
2 w pewnej T wydziela krysztay A i B tworzc eutektyk A+B. STOP 3 w T otoczenia
skda si z krysztaw metalu B o eutektyki B+A. Stopy eutektyczne s twarde i
trudne do skrawania, maj dobre waciwoci odlewnicze, niska T krzepnicia,
rzadkopynno zalewanego stopu.

X.

Mechanizmy

umocnienia

Mechanizmy
umocnienia
roztworw
staych
spowodowane
pierwiastkw rozpuszczonych w sieci rozpuszczalnika nastepuja przez:

obecnoci

a) pokonywanie przez dyslokacje pl napre wok niedopasowanych


atomw
pierwiastka
rozpuszczonego
(mechanizm Motta Nabarro) ruch postpowy dyslokacji zachodzi przez
przeskakiwanie odcinka linii dyslokacji L, kilkakrotnie duszego od odlegoci
midzy rozpuszczonymi atomami do nastpnego pooenia rwnowagowego
b) spryste blokowanie ruchu dyslokacji (mechanizm Cottrella)
- atomy rozpuszczone np. wgla gromadz si wok linii dyslokacji dla zmniejszenia
wystpujcych w tych miejscach napre rozcigajcych, tworzc tzw. atmosfery
Cottrell'a. Wywoanie ruchu dyslokacji z takiego obszaru, gdzie utworzyy si te

atmosfery

wymaga

wikszego

naprenia

stycznego.

-Gdy przyoone naprenie pokona oddziaywanie midzy dyslokacj a atmosfer,


moe ona porusza si przy mniejszym napreniu, co decyduje o wystpieniu
wyranej granicy plastycznoci.
c)
chemiczne
blokowanie
rozszczepionych
dyslokacji
zgodnie
z
mechanizmem
Suzuki
:
-w wyniku dyfuzji powstaj w stopie obszary o lokalnie zwikszonym steniu
pierwiastka rozpuszczonego i obnionej przez to energii bdu uoenia, ktre
przycigaj
si
z
rozszczepionymi
dyslokacjami
-dyslokacje czstkowe w wyniku oddziaywania pierwiastkw rozpuszczonych s
bardziej rozszczepione, co doprowadza do dalszego poszerzania pasma bdu
uoenia midzy dyslokacjami czstkowymi i skutecznie zapobiega polizgowi
poprzecznemu dyslokacji rubowych;
d) geometryczne blokowanie ruchu dyslokacji - mechanizm Fishera
atomy pierwiastka rozpuszczonego zamiast pozostawa w bezadnym uoeniu mog
tworzy lokalne zgrupowania tzw. klastry lub mog ukada si regularnie w sieci
rozpuszczalnika tworzc uporzdkowanie bliskiego zasigu, co utrudnia ruch
dyslokacji, gdy ruch ten wymaga zniszczenia klastrw lub uporzdkowania bliskiego
zasigu.

You might also like