Prawo Kanoniczne

55 (2012) nr 2

ANNA GOBIOWSKA

MAESTWO WARUNKOWE W WIETLE

KODEKSU PRAWA KANONICZNEGO I KODEKSU
KANONW KOCIOW WSCHODNICH
Tre: Wprowadzenie. 1. Pojcie warunku. 2. Rodzaje warunku. 3. Geneza
warunku. 4. Warunek w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r. 5. Analiza kan.
1102 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. 5.1. Wpyw na wano maestwa
warunku odnoszcego si do przyszoci. 5.2. Wpyw na wano maestwa warunku odnoszcego si do przeszoci lub teraniejszoci. 6. Maestwo warunkowe
wedug Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich. 6.1. Motu proprio Cerebrae
allatae sunt. 6.2. Analiza kan. 826 Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich.
Zakoczenie.

Wprowadzenie
Instytucja warunkowego aktu zgody wystpujca w Kodeksie
Prawa Kanonicznego z 1983 r.1 i w Kodeksie Kanonw Kociow
Wschodnich z 1990 r.2 wydaje si do zoona, bowiem: Maestwa
zawierane pod warunkiem byy zawsze w doktrynie Kocioa zagadnieniem trudnym i wywoujcym rozbienoci zda w tej materii3.
Wyraenie zgody maeskiej pod warunkiem stanowi okoliczno,
ktra moe spowodowa niewano maestwa, z tego te wzgldu
zaliczana jest do katalogu wad zgody maeskiej. W Kociele aciskim podstawowe elementy kanonicznego pojcia maestwa warunkowego pojawiy si w XII w., natomiast w Kocioach Wschodnich
w XVIII w. KPK z 1983 r. uzalenia wano maestwa od rodzaju
Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus.
Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium, Auctoritate Ioannis Pauli PP. II

promulgatus, Typis Polyglottis Vaticanis 1990.

3
M. Al. urowski, Kanoniczne prawo maeskie okresu posoborowego, Katowice
1976, s. 234.
1
2

56

A. GOBIOWSKA

[2]

warunku, natomiast KKKW z 1990 r. odmawia wanoci jakiemukolwiek maestwu zawartemu pod warunkiem.
1. Pojcie warunku
Wedug niektrych autorw sowo warunek pochodzi od aciskiego terminu conditio a raczej condicio i nie wywodzi si od cum dicere, lecz od pierwiastka dik (greckie deiknymi), co oznacza wykazywa
i odpowiada pojciu conditio (w najoglniejszym tego sowa znaczeniu), jako stanu osobowego, gospodarczego, rwnie moe oznacza
wymg niezbdny do zaistnienia jakiego dziaania prawnego4. KPK
z 1983 r. w myl zasady omnis definitio periculosa est nie przedstawia definicji warunku. Prawo cywilne natomiast pojcie warunku
czerpie z prawa rzymskiego. Wedug encyklopedii popularnej PWN
warunek w znaczeniu prawnym oznacza zastrzeenie, przez ktre
podejmujcy czynno prawn uzalenia powstanie lub ustanie skutkw tej czynnoci od zdarzenia przyszego niepewnego5.
Pojcie warunku znale mona rwnie w sowniku wyrazw
obcych, z tym e termin ten ma wiele znacze i moe by rnie pojmowany w zalenoci od kontekstu i okolicznoci wypowiadania6.
Jednake pewne utrudnienie w pojmowaniu warunku w prawie kanonicznym moe sprawia kan. 1290 KPK z 1983 r., zgodnie z ktrym,
jeeli chodzi o kontrakty, nakazuje czerpa pojcia i normy z prawa
cywilnego, ktre przyjte s na danym terenie take w stosunku do
spraw kocielnych. Tak wic w sprawach dotyczcych kontraktw
i transakcji zwizanych z dobrami materialnymi stosuje si normy

S. Biskupski, Prawo maeskie kocioa rzymskokatolickiego, Warszawa 1956,

s. 302.
5
Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1982, s. 838.
6
Sownik wyrazw obcych PWN, Warszawa 1980, s. 800. Sownik podaje nastpujce znaczenia pojcia warunku: warunek moe by czynnikiem od ktrego uzalenione jest istnienie czego; warunkiem jest okrelone danie, wymaganie stawiane
przy zawieraniu jakiej umowy, od ktrego spenienia zaley dotrzymanie, zrealizowanie czego; warunek moe by utosamiany z sytuacj, w ktrej co si dzieje; warunek to og cech warunkujcych bycie kim, czym, upowaniajcych jednoczenie
do wykonania czego; warunkiem jest zastrzeenie moc ktrego podejmujcy czynno prawn uzalenia powstanie lub ustanie skutkw tej czynnoci od zdarzenia przyszego i niepewnego.
4

[3]

MAESTWO WARUNKOWE

57

prawa cywilnego7. Gdyby natomiast normy prawa cywilnego byy

sprzeczne z prawem Boym, to nie mog by stosowane, a ich miejsce zastpuj odpowiednie normy prawa kanonicznego8. W systemie
prawa cywilnego warunek pojmowany jest jako zdarzenie przysze
i niepewne9. Warto zauway, i istnieje rne pojmowanie terminu
warunek. Niektrzy autorzy twierdz, e warunek jest w pewnym sensie dodatkiem do aktu prawnego10, inni natomiast uwaaj, e
w warunku istnieje zastrzeenie lub owiadczenie woli, w ktrym strony co zmieniaj11. W prawie kanonicznym natomiast wano dokonanego aktu uzalenia si od jakiej okolicznoci niepewnej w danej

Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16, poz. 3) w postanowieniu art. 89 przedstawia

nastpujc definicj warunku: Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych
albo wynikajcych z waciwoci czynnoci prawnej, powstanie lub ustanie skutkw
czynnoci prawnej mona uzaleni od zdarzenia przyszego i niepewnego.
8
Warto przypomnie postanowienie kan. 1290 KPK z 1983 r., ktre brzmi nastpujco: To, co prawo pastwowe na danym terytorium postanawia odnonie umw
zarwno w oglnoci, jak i w szczeglnoci oraz do zobowiza, ma by zachowywane rwnie moc prawa kanonicznego w odniesieniu do rzeczy podlegajcych wadzy
rzdzenia Kocioa, z tymi samymi skutkami, chyba e s przeciwne prawu Boemu
lub co innego zastrzega prawo kanoniczne przy zachowaniu przepisu kan. 1547.
Wydawaoby si, i norma kan. 1290 KPK sugeruje, i tre tej dyspozycji sprawia, e
omawiane pojcie jest jednakowe dla obu systemw prawnych, a prawo kanoniczne
czerpie to pojcie z prawa cywilnego. Oczywicie jest to bdne mylenie z uwagi na
to, i odmienne s rda tego pojcia w dwch prawodawstwach. W systemie prawa
cywilnego warunek Stanowi integraln, nierozczn cz czynnoci prawnej ktrej
dotyczy. Jego istot jest uzalenienie powstania lub ustania skutkw czynnoci prawnej od okrelonego zdarzenia. Z kolei dyspozycja kan. 1547 KPK z 1983 r. dopuszcza
dowd ze wiadkw we wszystkich sprawach, ale zawsze pod kierownictwem sdziego. I chocia istniej rne koncepcje pojmowania warunku to z pewnoci mona
powiedzie, i wystpuje zgodno co do tego, e jest nim: uzalenienie powstania
i ustania skutkw prawnych od zdarzenia przyszego i niepewnego.
9
W postanowieniu art. 89 Kodeksu cywilnego przedstawiono nastpujc definicj warunku: Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych albo wynikajcych z waciwoci czynnoci prawnej, powstanie lub ustanie skutkw czynnoci
prawnej mona uzaleni od zdarzenia przyszego i niepewnego.
10
S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego, Ksiga 1, cz
oglna, Warszawa 2001, s. 293.
11
Por. M. urowski, Aktualna problematyka aktu warunkowego, Prawo Kanoniczne
18 (1975), nr 3-4, s. 88; D. Staffa, De conditione contra matrimonii substantiam,
Romanae 1955, s. 11.
7

58

A. GOBIOWSKA

[4]

chwili dla nupturienta. Warunek moe w rny sposb wpywa na

wano maestwa, w zalenoci od jego rodzaju12.
2. Rodzaje warunku
KPK z 1983 r. odnonie do zawarcia maestwa przewiduje trzy
rodzaje warunkw, czyli: warunek dotyczcy przeszoci, teraniejszoci i przyszoci13. Niektrzy kanonici natomiast wymieniaj jeszcze
inne rodzaje warunkw, a mianowicie: warunek waciwy i warunek
niewaciwy, ktry z kolei dzieli si na warunek konieczny i niemoliwy, jak rwnie przewiduj istnienie warunku godziwego i niegodziwego, warunku rozwizujcego i zawieszajcego, a take warunku
wyranego, warunku domylnego, warunku przyczynowego oraz warunku mieszanego czy te warunku potestatywnego i warunku sukcesywnego14. Oznacza to, i istnieje moliwo wyodrbnienia wielu
Por. T. Pawluk, Prawo kanoniczne wedug Kodeksu Jana Pawa II, t. 3, Olsztyn
1996, s. 156; L.A. Robittaille, Conditioned consent: Natural law and human positive
law, Studia Canonica 26 (1992), s. 75.
13
W. Gralski, Kanoniczne prawo maeskie, Warszawa 1985, s. 108. Autor podkrela, i: W odniesieniu do maestwa zgod wyraon warunkowo uznaje tylko
prawo kanoniczne. Zawarcie maestwa pod warunkiem oznacza w prawie kanonicznym, e w samym kontrakcie, niejako jakby w jego czci konstruktywnej, postawiono jaki element czy okoliczno, od ktrej samo istnienie kontaktu zaley. Zob.
E. Sztafrowski, Chrzecijaskie maestwo, Warszawa 1985, s. 126. Autor wyjania, i: warunek dotyczcy przyszoci moe by zawieszajcy lub rozwizujcy.
Pierwszy zawiesza zgod do czasu zaistnienia okolicznoci, bdcej przedmiotem warunku, np. nasze maestwo bdzie wane, jeli uzyskasz dyplom studiw wyszych.
Warunek rozwizujcy sprowadza si do tego, e kto odwouje swoje zezwolenie
z chwil zaistnienia wymaganej okolicznoci, np. rozejdziemy si w przypadku, gdy
si okae, e nasze charaktery s niedobrane. Poza tym zgodnie z pogldem tego autora warunek moe by moliwy lub niemoliwy, a jest to uzalenione przede wszystkim od tego, czy okoliczno stanowica tre warunku moe zaistnie lub nie. Autor
wymienia te warunek konieczny, w sytuacji, gdy okoliczno bdca przedmiotem
warunku musi si zdarzy, a take warunek niekonieczny, ktrego spenienie zaley
od woli czowieka.
14
P. J. Viladrich, Konsens maeski. Sposoby prawnej oceny i interpretacji
w kanonicznych procesach o stwierdzenie niewanoci maestwa (kanony 1095-1107
Kodeksu Prawa Kanonicznego), S. wiaczny (tum.), Warszawa 2002, s. 369-372.
Warto w tym miejscu przypomnie stwierdzenia autora, ktry wyjania znaczenie wielu typw warunkw. I tak warunek waciwy, to taki, ktry charakteryzuje si decyzj nupturienta uzaleniajc skuteczno jego konsensu od zaistnienia wydarzenia
przyszego i niepewnego. Warunkiem niewaciwym za jest taki warunek, w ktrym
wydarzenie nie jest przysze albo nie jest niepewne. Wobec tego autor wskazuje, i
12

[5]

MAESTWO WARUNKOWE

59

form warunkowych, moliwych do zastosowania przez nupturientw

w celu zabezpieczenia swej zgody15.
Warto zauway, e od warunku mona odrni inne okolicznoci, ktre nie maj wpywu na wano maestwa i do czsto
mylone s ze zgod warunkow. Z uwagi na to niektrzy autorzy podkrelaj, i: Woli warunkowej nie mona myli z innymi rnymi
dodatkami, ktre czsto towarzysz zgodzie maeskiej konkretnego podmiotu16. Ponadto istotn spraw jest fakt nieutosamiania warunku chociaby z przyczyn, zobowizaniem czy te demonstracj.
W zwizku z tym w rzeczywistoci rnica midzy wymienionymi
terminami a warunkiem moe by trudna do zauwaenia, poniewa
wrd warunkw niewaciwych dotyczcych przyszoci wyrnia si warunki konieczne i niemoliwe: pierwsze to takie, w ktrych wydarzenie, cho jest przysze, nie
jest niepewne, poniewa speni si nieuchronnie () drugie to takie, w ktrych wydarzenie, cho jest przysze, jest niemoliwe do zrealizowania. Autor podkrela, e
znaczenie praktyczne posiadaj warunki niewaciwe dotyczce przeszoci albo teraniejszoci (), w ktrych wydarzenie odnosi si do faktw z przeszoci albo zdarze teraniejszych ju dokonanych, ale o ktrych nic si nie wie albo jeszcze si ich
z ca pewnoci nie stwierdzio. Ponadto wyrnia si warunki niegodziwe niekwalifikowane, w ktrych wydarzenie jest obiektywnie niemoralne, jeli nawet przyczyn
tej niegodziwoci lub nieuczciwoci nie jest bezporednia sprzeczno z wartociami
istotnej struktury maestwa. Z kolei warunkami niegodziwymi kwalifikowanymi
albo contra substantiam nazywa si warunki, w ktrych: wydarzenie jest niemoralne wskutek bezporedniej sprzecznoci z elementami, przymiotami i istotnymi celami
maestwa. Pozostae warunki s godziwe, chocia mog by one nieodpowiednie
albo nierozwane. Warunek rozwizujcy wystpuje wtedy, gdy zamiarem podmiotu jest rozwizanie wza maeskiego od momentu, gdy wydarzenie si nie speni natomiast warunek bdzie zawieszajcy, gdy intencj podmiotu jest zawieszenie
powstania wza maeskiego a do momentu dokonania si wydarzenia. Warunek
wyrany zaistnieje wtedy, gdy wola doczenia go do zgody zostaa wyraona w formie oczywistej, jasnej, wyszczeglnionej i okrelonej. Warunek bdzie domylny
lub ukryty, jeeli pozytywn wol doczenia go, chocia nie sformuowao si jej
bezporednio, mona z moraln pewnoci wnioskowa z innych faktw albo pewnych zachowa podmiotu. Ponadto warunek moe by przyczynowy, gdy spenienie
si wydarzenia nie zaley od woli ludzkiej albo mieszany, gdy wydarzenie zaley
w czci od woli ludzkiej i w czci od przypadku. Jednoczenie mona wyrni
warunek potestatywny, ktrego wypenienie zaley od woli drugiej zainteresowanej strony lub sukcesywny, ktrego wypenienie zaley od nieokrelonego kontynuowania dobrowolnego zachowania albo dziaania drugiej strony, albo nawet osoby
trzeciej.
15
W. Gralski, Kanoniczne prawo, s. 108.
16
P. J. Viladrich, Konsens maeski. Sposoby prawnej oceny, s. 372.

60

A. GOBIOWSKA

[6]

zgodnie z tym, co twierdz niektrzy autorzy: Kluczem do ich odrnienia jest w przypadku wtpliwoci naleyte odczytanie wolitywnej intencji podmiotu, uwzgldniajcej przede wszystkim sowa,
przy pomocy ktrych ona si wyraa. Chodzi o stwierdzenie, czy pod
rnymi figurami i formami nie kryje si pozytywna intencja uzalenienia od nich powstania wza17. Wobec tego mona powiedzie,
e gwn rnic, jaka zachodzi pomidzy warunkiem a przyczyn,
czyli motywacj do zawarcia maestwa, jest wanie to, i przyczyna nie stanowi woli warunkowej w sytuacji, gdyby nawet bya podstawowym motywem zawarcia maestwa.
W zwizku z natur aktu prawnego istotne wydaje si uzyskanie
odpowiedzi na nastpujce pytanie: czy na akt warunkowy skada si
jeden akt woli wyraony przez nupturienta (nupturientw), czy te na
uzalenienie zgody przez wprowadzenie warunku potrzeba kilku aktw woli? Wyjanienie tej wtpliwoci mona uzyska, posikujc si
pogldami niektrych kanonistw, ktrzy zgodnie uznaj, i w akcie
warunkowym nie istnieje podwjny akt woli, czyli jeden zgadzajcy
si, a drugi zmieniajcy poprzedni, poniewa: Czowiek () zdolny
do refleksyjnego dziaania podobnie jak ma to miejsce przy symulacji, jednym aktem dokonuje aktu faszywego, chocia na zewntrz jest
on pozornie prawdziwy tak samo tutaj jednym aktem uzalenia swoj zgod na maestwo od okolicznoci niepewnej18. Poza tym naley zauway, e motywy dziaania nie s aktem warunkowym, z tym
e powinny zaistnie w podmiocie dziaajcym, eby samo dziaanie
Tame.
D. Staffa, De conditione contra matrimonii, s. 11. Wedug D. Staffa nie mona robi rozrnienia pomidzy sam zgod maesk, czyli samym aktem woli i jego
przedmiotem, ktrym jest zgoda na prawdziwe maestwo. Ponadto w przypadku,
gdyby przedmiot maestwa byby inny, nie mielibymy do czynienia ze zgod maesk w cisym tego sowa znaczeniu, lecz powstaby twr, ktrego nie moglibymy
nazwa maestwem. Zob. F. Capello, Tractatus canonico moralis. De sacramentis, vol. V, De matrimonio, Romanae 1961, s. 556. Wedug tego kanonisty przy akcie
warunkowym zgoda jest skierowana rwnoczenie do dwch przedmiotw, z ktrych
wybrany zostaje jeden, w zalenoci od spenienia si okolicznoci przyszej niepewnej. Z kolei w sytuacji spenienia si okolicznoci lub zdarzenia przyszego, od ktrego
uzalenia si zgod, strona zainteresowana wyraa zgod i chce maestwa, w sytuacji przeciwnej natomiast nie godzi si na nie. Z uwagi na to podczas zaistnienia aktu
warunkowego powinien zaistnie motyw powodujcy wyraenie zgody i przyczyna,
dla ktrej zgod si zawiesza albo neguje lub ogranicza.
17
18

[7]

MAESTWO WARUNKOWE

61

warunkowe miao sens. W zwizku z tym chocia istniej motywy podwjne, to i tak akt warunkowy jest czym jednym19.
Ogromnie trudn kwesti jest ustalenie zaistnienia warunku, chociaby z tej racji, i stanowi to podstaw do wydania wyroku przez sd
kocielny. Rota Rzymska natomiast, ustalajc zgod warunkow, wymienia kilka kryteriw, ktrymi s: przedmiot warunku, intencja osb,
stan wtpliwoci i reakcja na niespenienie si warunku. Przedmiotem
warunku jest uzalenienie zgody maeskiej od okolicznoci przyszej i niepewnej. Z kolei brak przedmiotu, od ktrego uzalenia si
maestwo, z pewnoci wiadczy o niewystpowaniu warunku.
Z uwagi na to warunek moe doprowadza do powanych konsekwencji. Wedug niektrych autorw: atwiej jest go udowodni, jeli
M. Al. urowski, Aktualna problematyka aktu warunkowego, Prawo Kanoniczne
18 (1975) nr 3-4, s. 91. Autor podkrela, i akt warunkowy nie istnieje u osoby, u ktrej
nie ma adnych wtpliwoci w chwili dziaania, niezalenie od tego, czy stan ten byby wynikiem podstpu, czy te bdu. Zatem istot aktu warunkowego jest: uprzednie
poznanie podwjnej moliwoci, z ktrych jedn zdecydowanie si wybiera a drug
odrzuca. Wtpliwo () nie musi by pozytywna ani specyficzna, wystarczy, aby
bya negatywna. Powstaje ona z braku pewnoci, czy w danym wypadku zdarzenie
czy okoliczno, na ktrej dziaajcemu zaley, istnieje bd nie. Zob. P. J. Viladrich,
Konsens maeski. Sposoby prawnej oceny i interpretacji, s. 378. Autor podkrela,
e: konsens uzaleniony od warunku zawiera pozytywn wol jednego lub obojga
nupturientw zawieszenia skutecznoci zgody, ktr jednak si wyraa, do momentu spenienia si czego, co nie tylko jest przysze, niepewne lub nieznane, ale jest
zewntrzne i niezalene w stosunku do woli maeskiej, i na co przenosi si powstanie wza. () To roszczenie powoduje przerwanie cigoci przyczynowej midzy
momentem wyraenia zgody, co si dokonuje, a momentem jej penej skutecznoci,
co si zawiesza. W tym przerwaniu bezporedniej przyczynowoci nie tylko istnieje
anomalia chronologicznej separacji pomidzy momentem wyraenia zgody i momentem powstania wza, z caym ryzykiem jakie niesie ze sob zawieszenie wza, fikcj prawn przenoszenia wstecz jego skutkw i moliwoci odwoania pocztkowej
zgody. W rzeczywistoci o wiele bardziej gbsz anomali powstajc wanie poprzez wol podmiotu stawiajcego warunek, jest przeniesienie wewntrznej, wycznej i skutecznej siy konsensu do przyczyny zewntrznej: niepewnego wydarzenia.
Wobec tego powstanie warunku powoduje przerwanie cigoci pomidzy momentem
wyraenia zgody a momentem jej penej skutecznoci. Tak wic wola warunkowa zawiera inklinacj woli nupturienta w kierunku niepewnego wydarzenia, ktrego istnienie jest do tego stopnia konieczne, i tylko w sytuacji, kiedy dojdzie do jego spenienia
si, nupturient chce wza maeskiego. Zatem mona powiedzie, i istot intencji
warunkowej jest skierowanie woli nupturienta na spenienie si wydarzenia niepewnego, ale koniecznego dla niego samego, poniewa od jego realizacji bdzie uzaleniona jego zgoda.
19

62

A. GOBIOWSKA

[8]

w odczuciu danej osoby jego przedmiot jest spraw donios, wchodzi w zakres substancji przyszego maestwa lub kiedy stawiano go
w powizaniu z istotnymi przymiotami ycia maeskiego20.
Rota Rzymska do kryteriw ustalania warunku zalicza take wtpliwo. Z analizy wyrokw rotalnych wynika, e pozytywna wtpliwo pocztkowa nie jest absolutnie konieczna do wystpowania
warunku, poniewa wystarczy wtpliwo negatywna, ktra wynika
z braku pewnoci odnonie do wystpienia pewnych okolicznoci czy
te cech, od ktrych chce uzaleni kontrakt. Jednoczenie naley zauway, i warunku nie stawia si koniecznie z racji niepokoju albo
wtpliwoci, tylko wskutek przezornoci w formie zabezpieczenia si
przed czym, czego si waciwie nie zna dobrze21. Poza tym wtpliwo pocztkowa nie jest koniecznie wymagana przy stawianiu warunku, a przecie moe doj do tego, e sam warunek wystpi bez
wtpliwoci22. Wobec tego mona powiedzie, i z orzecznictwa Roty
Rzymskiej wynika, e okrelenie odpowiednich kryteriw, na podstawie ktrych naley ocenia postawiony warunek, ma istotne znaczenie
w sdownictwie kocielnym, poniewa uatwia tym samym sdziom
przeprowadzenie postpowania dowodowego na okoliczno wanie
powstania warunku.
3. Geneza warunku
Instytucja maestwa zawieranego pod warunkiem ma swj pocztek w prawie kocielnym. I chocia prawo rzymskie znao pojcie warunku, zwaszcza przy dziaaniu prawnym, to z ca pewnoci
dotyczy on przyszoci, natomiast nie bya znana instytucja maestwa zawieranego pod warunkiem. W Ksigach Starego Testamentu
za mona znale przykady aktu warunkowego23. W prawie ydow20
J. Laskowski, Maestwo zawierane warunkowo w wietle wyrokw Roty
Rzymskiej, Prawo Kanoniczne 24 (1981) nr 1-2, s. 180.
21
Por. SRR. Dec., vol. 44 z dnia 9 grudnia 1952 r., c. Brennan, s. 657, nr 9; SRR
Dec., vol. 54 z dnia 14 listopada 1968 r., c. Pinna, s. 1962, nr 3; SRR Dec., vol. 60
z dnia 15 grudnia 1968 r., c. Mattioli, s. 865, nr 3.
22
Por. SRR. Dec., vol. 22 z dnia 22 lutego 1940 r., c. Rogers, s. 232, nr 300; SRR.
Dec. vol. 48 z dnia 20 listopada 1956 r., c. Pasquazi, s. 906, nr 4; SRR. Dec., vol. 219
z dnia 23 listopada 1971 r., c. Rogers, s. 337, nr 47; SRR. Dec., vol. 20 z dnia 23 lutego 1976 r., c. Pinto, s. 4784, nr 6.
23
Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, Ksiga Kapaska 26,3. Warto
przytoczy fragment tekstu, gdzie napisano, i: Jeeli bdziecie postpowa wedug

[9]

MAESTWO WARUNKOWE

63

skim wewntrzna intencja nie miaa znaczenia, dlatego te nie miaa wpywu na wano lub niewano aktu. W praktyce do czsto
przy akcie zalubin dodawano jaki warunek, od ktrego spenienia
zaleaa wano czy te niewano danego zwizku maeskiego, zwaszcza wtedy, gdy by to warunek, ktry odnosi si do stanu
aktualnego, a mianowicie by to warunek dotyczcy teraniejszoci.
W takiej sytuacji, gdyby doszo do niewypenienia si warunku, to
maestwo uwaane byoby za niewane wwczas ona mogaby
zosta oddalona bez tzw. listu rozwodowego24.
Jeeli chodzi o rda prawa kanonicznego, zwaszcza okresu dekretaowego, to nie mona wskaza na wystpowanie regulacji dotyczcych aktu warunkowego. Niemniej jednak nie mona te cakowicie
wykluczy nawet minimalnego wpywu prawa rzymskiego, chocia
nie istniej na to dowody. Uywanie warunku szczeglnie w prawie
rzymskim nie byo do czsto stosowane, ale zdarzay si przypadki
wystpowania warunku, z tym e w przypadku zwykych kontraktw,
nie mona natomiast wskaza, e stosowano warunek do maestwa.
Niektrzy autorzy wyjaniaj to tym, i wwczas nie mona byo do
umowy doczy warunku, z uwagi na to, e maestwo zawierane
byo poprzez uroczysty akt, ktry skada si z coemitio i confarreatio,
jak rwnie z tej racji, i maestwo powstawao ze stypulacji, a ten
akt nie przyjmuje warunkw zalenych od niepewnego zdarzenia25.
Problematyk dotyczc warunku mona znale przy okazji zawierania zarczyn. I chocia pocztkowo zabraniano warunkowego zawierania zarczyn, to pniej zostao to zmienione i dopuszczano t
moich ustaw i bdziecie strzegli przykaza moich wprowadzajc je w ycie, dam wam
(). Jeeli lub bdzie wierny Bogu, to on da mu urodzaj, plony, pokj, itp. W dalszej czci tekstu stwierdzono, e: Jeeli za nie bdziecie mnie sucha i nie bdziecie wykonywa tych wszystkich nakazw, jeli bdziecie gardzi moimi ustawami,
jeeli bdziecie si brzydzi moimi wyrokami tak, e nie bdziecie wykonywa moich nakazw i zamiecie moje Przymierze, to ja obejd si z wami odpowiednio ().
Nastpnie Bg wymienia konsekwencje takiego postpowania, czyli mwi o nieurodzaju i coraz ciszych karach. Wynika z tego, i postpowanie Boga uzalenione jest
od postpowania ludu izraelskiego. Mona powiedzie, e warunek ten uzaleniony
od dziaania jednej ze stron.
24
R. Weigand, Die bedingte Eheschliessung im kanonischen Recht, Mnchen
1963, s. 86.
25
W. Woodkiewicz, Prawo rzymskie, Warszawa 1993, s. 89.

64

A. GOBIOWSKA

[10]

form, z tym e pod warunkiem godziwym, ale nie zezwalano na maestwo pod warunkiem26.
Zastanawiajc si nad problematyk dotyczc maestwa warunkowego istotne wydaje si przypomnienie dwch tekstw, ktre
z pewnoci nie s zwizane z instytucj maestwa warunkowego,
ale mog stanowi podoe rozwoju tej instytucji. Pierwszy pochodzi
z synodu partykularnego, natomiast drugi od witego Augustyna.
W obu tekstach chodzi o zawarcie zarczyn, ktre zawierane s, ale
pod warunkiem nawrcenia, czyli przyjcia chrzecijastwa. I chocia
nie chodzi w tej sytuacji o maestwo warunkowe, bo nawet gdyby
byo zawarte, to z pewnoci byoby niewane z racji przeszkody, jak
byby zwizek z osob nieochrzczon27. Niemniej jednak wpyw na
wypracowanie koncepcji maestwa warunkowego ma tzw. Szkoa
Paryska, ktra przyczynia si do opracowania i wyjanienia terminw
zwizanych z warunkiem przeciwnym istocie maestwa28. Zgodnie
z opini niektrych autorw instytucja maestwa warunkowego ma
swj pocztek w XII w., bowiem wwczas zacza upowszechnia si
doktryna stwierdzajca, i zgoda jest przyczyn sprawcz maestwa,
dlatego te rozumienie maestwa jako umowy pozwalao stosowa
do niego reguy prawa rzymskiego, ktre dotyczyy warunku29.
Rozwaajc w dalszym cigu problematyk zwizan z maestwem warunkowym, naleaoby przypomnie doktryn scholastyczn, w ktrej wystpuj trzy opinie na temat stosowania warunku.
Pierwsza opinia stwierdza, i warunek dodany do zgody maeskiej
pozostaje bez skutku prawnego. Druga opinia za wskazuje na to, e
kady warunek doprowadza do tego, e maestwo staje si niewane.
Trzecia natomiast, przewaajca, bo od 1222 r. dopuszczaa istnienie
zgody warunkowej w maestwie i wanie ona zostaa przyjta przez
jurysprudencj30. Jednake podstawowe elementy kanonicznego pojcia maestwa warunkowego zostay przedstawione w XII w. przez
M. Al. urowski, Kanoniczne prawo maeskie okresu, s. 115.
M. Al. urowski, Powstanie kanonicznej koncepcji warunkowego zawarcia
maestwa, Analecta Cracoviensia 7 (1975), nr 1, s. 495.
28
M. Al. urowski, Kanoniczne prawo maeskie okresu, s. 115.
29
Por. W. Gralski, Kanoniczne prawo, s. 209.
30
Por. J. Prader, Il consenso matrimoniale condizionato nella disciplina canonica
Latina e orientale, w: Iustus Iudex, Festgabe fr Paul Wessemann zum 75, Geburstag
von seinen Freuden und Schlern, Essen 1990, s. 280.
26
27

[11]

MAESTWO WARUNKOWE

65

papiea Innocentego IV. Ojciec w. dopuszcza moliwo zawarcia

zarwno zarczyn, jak i maestwa pod warunkiem, z tym e w sytuacji powstania warunku godziwego. Poza tym papie Innocenty IV
stwierdzi, i w takiej sytuacji wano maestwa zostaje zawieszona, dopki okoliczno przysza i niepewna nie speni si31. Podobnie
Henryk de Segusio w dziele zatytuowanym Summa potwierdza moliwo zawieszenia wanoci zarczyn lub maestwa, ale w sytuacji,
gdyby wystpi warunek moliwy i godziwy, z kolei do innych kontraktw nakazuje stosowa koncepcj rzymsk32.
Z kolei dekretay Grzegorza IX z 1234 r. przedstawiaj trzy kategorie warunku. Pierwszy to warunek niemoliwy i niegodziwy,
a wic taki, ktry uznaje si za niepostawiony. Drugi natomiast to warunek przeciwny istocie maestwa, czyli taki, ktry powoduje niewano. Trzeci za to warunek godziwy i moliwy, ktry zawiesza
zgod maesk do chwili spenienia si warunku. Pogldy zawarte w dekretaach upowszechniy si i przetrway do czasw Kodeksu
Prawa Kanonicznego z 1917 r.33 Zatem mona powiedzie, i z analizy materiaw rdowych wynika jednoznacznie, e ju od XIII w.
w kanonistyce funkcjonuje pogld na istnienie odrbnego pojcia warunkowego zawarcia maestwa, w ktrym od okolicznoci przyszej
i niepewnej uzaleniona jest wano zawartego maestwa, a wic
jego istnienie, a nie skuteczno, jak to miao miejsce w prawie rzymskim. W takiej te formie po pewnych niewielkich zmianach instytucja aktu warunkowego znalaza swoje miejsce w prawie kocielnym.
4. Warunek w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r.
Problematyka maestwa warunkowego w Kodeksie Prawa Kano
nicznego z 1917 r. zostaa uregulowana w postanowieniu kan. 109234.
Z treci tego kanonu wynika, e: Warunek raz postawiony i nieodwoalny: 1. Jeeliby odnosi si do przyszoci i by konieczny, albo
Cytuj za M. Al. urowski, Powstanie kanonicznej koncepcji, s. 506.
Innocentinus IV, In quinque libros decretalium, X, 4, 5, 1, Lungduni 1578, s. 304.
32
Cytuj za M. Al. urowski, Kanoniczne prawo maeskie, s. 201. Henricus
de Segusio, Summa Aurea IV, de conditionibus appositis in desponsatione vel allis
contractibus, nr 12, Lyon 1537, s. 204.
33
M. Al. urowski, Kanoniczne prawo maeskie okresu, s. 144.
34
Codex Iuris Canonici P II X Pontifices Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV
auctoritate promulgatus, AAS 9 (1917), p. II.
31

66

A. GOBIOWSKA

[12]

niemoliwy bd te niegodziwy, ale nie przeciw istocie maestwa,

naley uwaa jako nie postawiony. 2. Jeeliby odnosi si do przysz
oci a by przeciw istocie maestwa, sprawia e jest ono niewane.
3. Jeeliby odnosi si do przyszoci a by godziwy, wano maestwa zawiesza. 4. Jeeliby odnosi si do przeszoci albo teraniejszoci, maestwo bdzie wane lub nie, o ile to, co podpada pod
warunek, istnieje lub nie. Przedstawiona dyspozycja stwierdza, i
wano maestwa bya uzaleniona od rodzaju aktu warunkowego.
wczesne przepisy kodeksowe zawieray trzy kategorie warunkw,
czyli: warunek odnoszcy si do przyszoci, teraniejszoci i przeszoci. Poza tym warto zaznaczy, e zapisy KPK z 1917 r. przewidyway take pewne ich odmiany. Niemniej jednak w rzeczywistoci
sformuowanie postanowienia kan. 1092 okazao si skomplikowane,
a niektrych przypadkach nawet bardzo niejasne z uwagi na to, i inspirowao si rwnoczenie trzema opcjami prawnymi, ktre zostay
wyej przedstawione.
Zastanawiajc si nad norm kan. 1092 1 KPK z 1917 r., mona
doj do wniosku, e prawodawca sugerowa si pogldem, zgodnie
z ktrym doczenie na serio do zgody maeskiej warunku niemoliwego do spenienia si, ale ktry bdzie rwnie mona udowodni, doprowadzi do niewanoci maestwa, poniewa w ten sposb
uwarunkowana zgoda nie istnieje i istnie nie bdzie. Ponadto wydaje si, e nikt rozsdny w sprawie ogromnie istotnej, jak jest przecie maestwo, nie bdzie stawia warunku, ktry musi si speni
lub jest niemoliwy do spenienia, chociaby z uwagi na to, i postawienie takiego warunku bdzie postpowaniem niegodziwym35.
35
M. Al. urowski, Kanoniczne prawo maeskie Kocioa Katolickiego,
Katowice 1987, s. 143. Zob. P. J. Viladrich, Konsens maeski, s. 383 384. Autor
zaznaczy, e co do warunkw dotyczcych przyszoci, koniecznych, niemoliwych
i niegodziwych niekwalifikowanych zastosowano kryterium uznania je za niepostawione. Poza tym wyjani, i: W rzeczywistoci, jeeli udowodnio si, e nupturient
powanie postawi warunek, uwaajc to, co konieczne za niepewne, to co niemoliwe za moliwe i naprawd chcc tego, co niegodziwe niekwalifikowane, wwczas takie warunki, ktre prawo uznawao jako nie postawione, byy oceniane przez doktryn
i orzecznictwo jako rzeczywicie doczone, pozostawiajc w zawieszeniu powstanie wza a do spenienia si wydarzenia koniecznego lub niegodziwego i powodujc niewano maestwa w przypadku wydarzenia obiektywnie niemoliwego.
Istotna kwesti na ktr naley zwrci uwag by fakt dotyczcy sprzecznoci midzy
przepisem prawa a praktyk orzecznicz odnonie warunkw nie postawionych. Poza

[13]

MAESTWO WARUNKOWE

67

W analizowanym postanowieniu prawodawca wskazuje, e w sytuacji,

gdyby zaistnia warunek konieczny, to: maestwo byoby wane lub
wano byaby zawieszona a do czasu spenienia si go. Poniewa
w tym wypadku realizacja warunku jest pewna, nie bdzie on mia
charakteru warunku w cisym tego sowa znaczeniu. Raczej oznaczaby termin, od ktrego maestwo zacznie obowizywa36.
Postanowienie kan. 1092 2 KPK z 1917 r. dotyczy postawienia
warunku przyszego, ale przeciwnego samej istocie maestwa, ktremu prawodawca odmawia wanoci aktu dokonanego pod wanie
takim warunkiem. Z kolei, gdyby warunek nie by przeciwny istocie
maestwa, to byby uznawany za niedodany. Niektrzy autorzy tumacz, e warunkiem przeciwnym istocie maestwa jest warunek,
ktry niweczy sam umow maesk, z tego te wzgldu warunek
moe albo zwraca si przeciwko prawu stron w stosunku do siebie,
albo by skierowany przeciwko trwaoci tego prawa, jak rwnie
przeciw jego jednoci37. Inni kanonici natomiast podkrelaj, i watym Autor podkrela, i wan spraw byo to, e przyjcie z tytuu domniemania iuris tantum warunkw koniecznych i niemoliwych wywoao rujnujc dezorientacj wobec prawdziwej woli maeskiej i powagi intencji warunkowej. Ponadto
Autor dodaje, e: obiektywna niemoralno warunkw niegodziwych niekwalifikowanych powodowaa, i do konsensu uznawanego iuris tantum za wany doczano cae mnstwo elementw niegodziwych, niemoralnych i nieuczciwych, ktrych
zdolno do wspistnienia z prawdziw wol maesk i moliwo a fortiori uzalenienia od nich samego powstania sakramentu maestwa ich istnienia bya wrcz
skandaliczna.
36
M. Al. urowski, Kanoniczne prawo maeskie okresu, s. 293-294.
37
S. Biskupski, Prawo maeskie kocioa rzymskokatolickiego, Warszawa 1956,
s. 306. Warto zaznaczy, e warunki niegodziwe kwalifikowane, a wic sprzeczne
z istota maestwa rozpatrywane w 2 postanowienia kan. 1092 KPK z 1917 r. zostay potraktowane zgodnie z tak opcj prawn, ktra odmawia wanoci zgodzie
uzalenionej od takich warunkw. Jednoczenie naley zauway, e w tradycji kanonicznej ju od dekretau Si condiciones papiea Grzegorza IX nie byo adnej wtpliwoci co do tego, e taki wanie konsens jest niewany. W zwizku z tym, jeli
chodzi o rzeczywist podstaw niewanoci, to zarwno doktryna, jak i orzecznictwo
zaczy wyjania, e warunki contra substantiam byy prawdziwymi pozytywnymi
wykluczeniami maestwa lub jego istotnych czci, z tym, e w praktyce przybieray posta pozornego warunku. Zob. P. J. Viladrich, Konsens maeski, s. 381
i 384-385. Autor podkrela, e: jeeli anomalie wprowadzane do systemu przez zgod warunkow s dla zbyt uciliwe jest uznanie, e ten typ zgody zawarcie
maestwa pod warunkiem jest radykalnie przeciwny albo przynajmniej powanie
nieodpowiedni w stosunku do natury maestwa kanonicznego; w konsekwencji pra-

68

A. GOBIOWSKA

[14]

runek taki musia by postawiony pozytywnym aktem woli, poniewa: Pozytywny akt woli, przez ktry wyklucza si wszelkie prawo
do aktu maeskiego ma miejsce wwczas, jeeli kontrahent ma intencj zawarcia maestwa, lecz jednoczenie wyklucza pozytywnie
wszelkie zobowizanie do aktw zdatnych samo przez si do zrodzenia potomstwa38.
Z kolei z dyspozycji kan. 1092 3 KPK z 1917 r. wynika, e gdyby warunek by godziwy i odnosi si do przyszoci, to wwczas
zawieszaby wano maestwa do chwili spenienia si warunku.
W zwizku z tym, aby mona byo w sposb godziwy postawi taki
warunek, musiaaby istnie do istotna kwestia do tego, aby doszo
do zawarcia tego maestwa, jak rwnie musiaby istnie jaki powd do tego, aby mona byo czeka na spenienie si warunku39.
wodawca moe zdecydowa o nie uznaniu wanoci maestw ustanowionych poprzez zgod warunkow, niezalenie od tego, czy warunek si zweryfikuje, czy nie.
To rozwizanie jest korzystne na tyle, e likwiduje anomali w systemie maeskim
zgody warunkowej, bez ryzyka zastpienia jej wol prawa. Jednak to rozwizanie zakada nie uznanie prawdziwej woli maeskiej, ktra przecie istnieje, karcc niejako bardziej perypetie biograficzne skaniajce nupturienta ze susznej przyczyny do
doczenia warunku, ni brak prawdziwej woli maeskiej. Poza tym warto doda,
e Instrukcja Kongregacji Sakramentw z dnia 29 czerwca 1949 r. wprowadzia wymg wczeniejszej konsultacji i zgody Ordynariusza miejsca do godziwego doczenia
warunkw. Autor wyjania, e: w odrnieniu od autentycznej intencji maeskiej,
choby jej skuteczno bya uzaleniona od istnienia niepewnego wydarzenia () warunkach contra substantiam od samego pocztku nie ma prawdziwej woli maeskiej,
lecz jej wolitywna nieobecno cakowita albo czciowa, poniewa taki warunek polega wanie na pragnieniu braku cakowitego albo czciowego, ale w kadym razie
istotnego. () zupena lub czciowa nieobecno istoty maestwa nie moe by
wydarzeniem niepewnym () nie moe zaistnie prawdziwa intencja maeska, chocia uzaleniona od warunku () wola maestwa i rwnoczenie wola nieobecnoci jego istoty jest oczywist sprzecznoci bez wikszych trudnoci wnioskuje si,
e () warunki contra substantiam nie s prawdziwymi warunkami, chocia prawodawca uznaje niewano konsensu od nich uzalenionego () stanowi autentyczne
wykluczenia symulacyjne zgody i to jest bardziej trafny fundament niewanoci maestwa w ten sposb zawartego.
38
W. Szafraski, Motywy prawne z tytuu warunku przeciwko istocie maestwa,
Polonia Sacra 4 (1955), s. 392.
39
Instrukcja o kanonicznym badaniu narzeczonych, Olsztyn 1946, nr 39, s 21.
Warto zaznaczy, e Instrukcja Episkopatu o kanonicznym badaniu narzeczonych
z dnia 9 wrzenia 1946 r. przewidywaa w sytuacji postawienia warunku godziwego
konieczno zbadania, czy zainteresowany chce w sposb godziwy sprawdzi urzeczywistnienie si warunku. Wobec tego, jeli wszystkie elementy istniej, to ww-

[15]

MAESTWO WARUNKOWE

69

Postanowienie kan. 1092 4 KPK z 1917 r. wprowadza zasad

dotyczc tego, e maestwo zawarte pod warunkiem odnoszcym
si do przyszoci lub teraniejszoci jest wane lub nie w zalenoci od tego, czy jego przedmiot istnieje, czy te nie. Wprowadzenie
tego typu warunkw wynikao z uznania, e maestwo ma charakter
umowny, bowiem wzito pod uwag fakt, e skoro w innych umowach uznaje si warunki co do przeszoci i teraniejszoci, to z tego
te wzgldu naley je uzna take w maestwie. Wobec tego, gdyby istniaa moliwo dodania warunku godziwego odnoszcego si
do przeszoci lub do teraniejszoci, maestwo byoby wane lub
nie w zalenoci od tego, czy to, co zastrzeono, istnieje, czy te nie.
Z pewnoci stosowanie tego postanowienia kodeksowego nie budzio
adnych wtpliwoci, z tym e trudnoci nasuway si wtedy, gdy chodzio o warunki niegodziwe albo niemoliwe do spenienia. Dlatego
te warto przypomnie wypowied w. Tomasza, ktry wyjani, e:
jeeli warunek jest czasu teraniejszego a nie sprzeciwia si maestwu, godziwy czy niegodziwy, maestwo istnieje, gdy przedmiot
warunku istnieje, nie ma maestwa, gdy i przedmiotu warunku nie
ma40.
czas do godziwego zawarcia maestwa warunkowego wymagane byo dodatkowe
zezwolenie ordynariusza. Zob. P. J. Viladrich, Konsens maeski, s. 385-386.
Autor wyjania, e: warunki godziwe dotyczce przyszoci sprawiy w zgodzie
wszystkie charakterystyczne skutki waciwego warunku, wcznie z ich anomaliami, czyli istnienie zgody maeskiej aktualnie wyraonej, chocia z zawieszon skutecznoci, rozam midzy in fieri i in facto esse, wolitywne przeniesienie skutecznej
wadzy na przyczyn zewntrzn wydarzenie przysze i niepewne przeniesienie
efektw wstecz przy uyciu fikcji prawnej z momentu spenienia si wydarzenia do
pocztkowego momentu wyraania konsensu, a w midzyczasie moliwo odwoania wyraonej zgody. Jednoczenie odpowiada na nastpujce pytanie, czyli: czym
w rzeczywistoci jest zgoda wyraona lecz moliwa do odwoania? Autor stwierdza,
e: dylematem () bya dopuszczalno konsensu moliwego do odwoania i jego
zgodno z natur i szczegln moc maestwa sakramentalnego. Problem ten znika w stosunku do zgody podporzdkowanej warunkowi dotyczcemu przeszoci
i teraniejszoci, poniewa w tych sytuacjach wydarzenie ju si dokonao w momencie wyraenia zgody, chocia podmiot trwa w niepewnoci co do tego, wskutek czego maestwo jest wane albo niewane w zalenoci od tego, czy istnieje lub nie
przedmiot warunku, przy czym akceptacja tego typu zgody warunkowej nie powoduje
obiektywnego zawieszenia powstania wza maeskiego.
40
M. Al. urowski, Kanoniczne prawo maeskie Kocioa, s. 296. Autor
wyjania, e Thomas Sanchez w stosunku do warunkw niegodziwych ustala t sam
zasad co w. Tomasz, z tym e w stosunku do warunkw niemoliwych i zgodnie

70

A. GOBIOWSKA

[16]

Z przedstawionych rozwaa na temat pojmowania warunku

w KPK z 1917 r. wynika, e zapisy kodeksowe dopuszczay zawieranie maestwa pod warunkiem godziwym dotyczcym przyszoci.
Mona zatem powiedzie, e warunek ten zawiesza wano maestwa do czasu spenienia si okolicznoci. Tak wic, jeeli warunek
nie speni si, to zgoda maeska stawaa si bezskuteczna. Wobec
tego maestwo mona byo uzaleni tylko od warunku zawieszajcego, a nie rozwizujcego. Z kolei gdyby postawiono warunek rozwizujcy, to maestwo byoby od pocztku niewane, z tej racji,
e warunek taki jest sprzeczny z istotnym przymiotem maestwa,
jakim jest nierozwizalno.
5. Analiza kan. 1102 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r.
Rozwaania dotyczce postanowienia kan. 1102 KPK z 1983 r.41
bd obejmoway poszczeglne typy warunku, bowiem prawodawca
kocielny w nowym kodeksie nie eliminuje cakowicie maestwa
warunkowego, mona powiedzie, e nawet uwaa, i warunek jest
i bdzie zawsze obecny w maestwie. Z tego te wzgldu naley
zastanowi si nad problematyk dotyczc warunku odnoszcego si
od przyszoci oraz warunku odnoszcego si do przeszoci i teraniejszoci.

z jego opini naley je odrzuci. Poza tym podkrelono, e tez t popiera wybitny
kanonista Piotr Gaspparri. Jednoczenie zaznaczono, e zapisy kodeksowe z 1917 r.
nie wprowadzaj adnego rozgraniczenia pomidzy warunkiem godziwym i niegodziwym, moliwym do spenienia i niemoliwym, odnoszcym si do teraniejszoci i przyszoci, i to bez adnej rnicy stwierdza, e maestwo jest wane lub nie,
jeli przedmiot warunku istnieje lub nie istnieje w chwili zawierania maestwa.
Wobec tego mona wysun wniosek, e wszystkie warunki co do teraniejszoci
i przeszoci naleao traktowa w jednakowy sposb.
41
Postanowienie kan. 1102 KPK z 1983 r. brzmi nastpujco: 1. Nie mona wanie zawrze maestwa pod warunkiem dotyczcym przyszoci. 2. Maestwo zawarte pod warunkiem dotyczcym przeszoci lub teraniejszoci jest wane lub nie,
zalenie od istnienia lub nieistnienia przedmiotu warunku. 3. Warunek za, o ktrym
mowa w 2, nie moe by godziwie doczony, chyba e za pisemn zgod ordynariusza miejsca.

[17]

MAESTWO WARUNKOWE

71

5.1. Wpyw na wano maestwa warunku odnoszcego si

do przyszoci
Nowe spojrzenie na problematyk zwizan z zawieraniem maestwa pod warunkiem dotyczcym przyszoci zostao wprowadzone w KPK z 1983 r. Mona powiedzie, e po pierwsze prawodawca
kocielny chcia unikn podwaenia zasady nieodwoalnoci zgody
maeskiej wyraonej w postanowieniu kan. 1057 242, z uwagi na
to, e zezwolenie na zawarcie zwizku maeskiego pod warunkiem
dotyczcym przyszoci spowodowaoby oddalenie skutecznoci zgody w czasie, a wic wano maestwa byaby zawieszona do momentu spenienia si warunku. Dlatego te prawodawca kocielny,
wprowadzajc takie uregulowanie, chcia wyeliminowa stan niepewnoci, jaki z pewnoci mgby powsta. Poza tym mogaby wwczas
powsta wtpliwo, czy takie maestwo istnieje, czy te nie. Po
drugie natomiast prawodawca kocielny chcia wyeliminowa rnego rodzaju anomalie, ktre mogyby powodowa akceptacj stanu
zawieszenia midzy wyraeniem zgody a zaistnieniem wza maeskiego, oczywicie nie na skutek moliwoci odwoania konsensu, ale
przede wszystkim z uwagi na problemy doktrynalne i niewyjanione
sytuacje faktyczne moliwego dopenienia maestwa. W obecnych
zapisach kodeksowych dwa wymienione cele cz si43. W zwizku
42
Zgodnie z dyspozycj tego przepisu Zgoda maeska jest aktem woli, ktrym
mczyzna i kobieta w nieodwoalnym przymierzu wzajemnie si sobie oddaj i przyjmuj w celu stworzenia maestwa.
43
P. J. Viladrich, Konsens maeski, s. 387-388. Autor podkrela, e: Opcja
prawodawcy za nie uznaniem wanoci warunku dotyczcego przyszoci, z powodu niejasnych i skomplikowanych sytuacji, ktre stwarza ten typ warunkw, mimo
e jest ze wszech miar suszna i uzasadniona, jest tylko z Prawa pozytywnego. ()
uznanie, e zgoda odwoalna nie jest prawdziw zgod maesk, wyraa lepsze poznanie Prawa naturalnego i w nim ma swj fundament. Poza tym Autor zaznacza,
e: odwoalna zgoda, ktra () zostaa wyraona warunkowo zawiera zastrzeenie wewntrznej moliwoci odwoania, na co pozwala stan zawieszenia zgody wskutek warunku dotyczcego przyszoci, uznawana jest przez prawodawc za niewan
z Prawa naturalnego, poniewa nie uznaje si jej za prawdziw zgod maesk.
Autor jednoczenie wyraa nastpujcy pogld: gdy zaistnieje taka intencja zastrzeenia sobie odwoania zgody, mamy do czynienia z konsensem niewanym, nie tylko przez intencj warunkow, ile przez brak prawdziwej zgody, a w zwizku z tym
mamy do czynienia z przypadkiem wykluczenia z kan. 1101 1 wyraonego w formie warunkowej. Natomiast taka fattispecie, w ktrej wol podmiotu jest wywoanie
zawieszenia powstania wza a do spenienia si przyszego wydarzenia chocia

72

A. GOBIOWSKA

[18]

z tym w myl tego, co twierdz niektrzy autorzy, kwesti istotn jest

udowodnienie, e warunek dotyczcy przyszoci zosta postawiony,
co z kolei oznacza, e taki dowd moe doprowadzi do tego, i maestwo bdzie uznane za niewane44.
Niektrzy autorzy podkrelaj, e w sytuacji, gdy jakikolwiek warunek dotyczcy przyszoci zostanie kategorycznie wyraony, bdzie on niweczy bez wyjtku zgod maesk45. Wobec tego, jeli
zastrzeone wydarzenie bdzie przysze, to z pewnoci nie bdzie
miao adnego znaczenia, czy warunek bdzie godziwy, czy te niegodziwy albo konieczny lub niemoliwy, przyczynowy czy mieszany, poniewa w kadym przypadku bdzie powodowa niewano
maestwa. Z uwagi na to postpowanie dowodowe bdzie opierao si na wykazaniu, e podmiot mia intencj postawienia warunku,
ktra wczeniej nie zostaa odwoana, nawet w momencie zawierania
maestwa. Zatem taka intencja bdzie wystarczajca do tego, aby
zaistniaa moliwo niewanoci konsensu, bez wzgldu na natur zaistniaego wydarzenia46. Jednoczenie naley zauway, e uzabez zastrzeenia sobie odwoalnoci i z prawdziwa wola zawarcia maestwa jest
oczywistym przypadkiem zgody warunkowej, mimo wszystko niewanej, ale w tym
przypadku wskutek wczenia warunku dotyczcego przyszoci, ktry z Prawa pozytywnego nie jest uznawany w obowizujcym prawodawstwie, cho by uznawany
w przeszoci.
44
L. A. Robittaille, Conditioned consent: Natural law and human positive law,
Studia canonica 26 (1992), s. 75-110.
45
W. Gralski, Kanoniczne prawo, s. 205.
46
Tame. Warto zwrci uwag na wypowied Autora, w ktrej porusza problematyk zwizan z tym, czy warunek podnoszcy okoliczno rozcignit w czasie
mona uzna za warunek dotyczcy przyszoci. Autor przedstawia pozytywna odpowied, przy czym przytacza orzecznictwo Roty Rzymskiej, ktre zaprzecza takiej wanie tezie. Dlatego te warto przypomnie, e orzecznictwo rotalne pod rzdami KPK
z 1917 r. kwalifikowao tego typu warunek jako dotyczcy teraniejszoci. Zgodnie
z nim oczekiwanie na spenienie si okolicznoci rozcigajcej w czasie zawiesza
maestwo na czas nieokrelony, co z pewnoci w takiej sytuacji staje si absurdem. Wobec tego Autor wyjania, e przedmiot takiego warunku wystpuje lub nie ju
w samym momencie wyraenia konsensu i jest nim wanie wola. Zatem, jeeli taka
wola maiaby miejsce w chwili zawierania umowy maeskiej, to byaby od pocztku wana. Autor natomiast zaznacza, e wedug jego opinii uzasadnienie przedstawione przez Rot Rzymsk budzi wiele wtpliwoci. Z tego te wzgldu Autor wyjania,
e utrzymanie takiej regulacji obecnie byoby jego zdaniem utrudnione przede wszystkim z uwagi na intencj prawodawcy kocielnego co do usunicia tego wszystkiego,
co moe ogranicza lub pomniejsza wsplnot caego ycia maonkw. W zwizku

[19]

MAESTWO WARUNKOWE

73

lenienie zgody maeskiej przez strony od warunku dotyczcego

przyszoci stanowi okoliczno istotn i z tego wzgldu powinno by
podane do wiadomoci osobie przygotowujcej przyszych maonkw
do sakramentu maestwa, i to najpniej w chwili wstpienia przez
nich w zwizek maeski. Niektrzy autorzy zaznaczaj, i: Jest to
konieczne do tego, aby mona byo podj niezbdne kroki zmierzajce do tego, aby przysze maestwo byo wanie zawarte47. Zatem
wydaje si zasadne przypomnienie Instrukcji Konferencji Episkopatu
Polski o przygotowaniu do zawarcia maestwa w Kociele katolickim48, z ktrej wynika, e na proboszczu ciy obowizek przeprowaz tym Autor podkrela, e ta kategoria okolicznoci, od ktrych uzalenia si zgod
maesk, powinna by zakwalifikowana do warunkw odnoszcych si do przyszoci, powodujcych niewano maestwa. Pogld wyraony przez Autora potwierdza inny znany kanonista. Zob. L. A. Robittaille, Conditioned consent, s. 79-80.
Autorka (obroca wza maeskiego w Vancouver Regional Tribunal) zaznacza, e
postawienie warunku rozcignitego w czasie dokonuje si poprzez umow zawart
w teraniejszoci, z tym e skutki takiej umowy zweryfikuj si dopiero w przyszoci. Zdaniem Autorki niedopuszczalne jest kwalifikowanie warunku rozcigajcego
w czasie, jako okolicznoci dotyczcej teraniejszoci, chociaby z uwagi na to, e
moe zdarzy si, i okoliczno rozcigajca w czasie moe zweryfikowa si pod
koniec ycia maonkw i wwczas pomimo zawarcia przez strony takiego maestwa mielibymy do czynienia ze stanem zawieszenia maestwa a do momentu
zweryfikowania si tej okolicznoci. Ponadto Autorka dodaje, e nie mona mie do
czynienia ze stanem zawieszenia maestwa, poniewa maestwo jest wane lub
niewanie zawarte.
47
P. Gajda, Prawo maeskie Kocioa katolickiego, Tarnw 2000, s. 143.
48
Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia maestwa w Ko
ciele katolickim z dnia 13 grudnia 1989 r., nr 36-43, w: C. Krakowiak, L. Adamow
icz,
Dokumenty duszpastersko liturgiczne Episkopatu Polski (1966-1998), Lublin 1999.
Warto jeszcze doda, e do Instrukcji doczono odpowiedni wzr protokou z rozmw
kanoniczno duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem maestwa. W czci
III noszcej tytu: Wady owiadczenia woli zawarcia maestwa, w pozycji 18 znajduj si trzy pytania zwizane z warunkiem, na ktre oczywicie strony narzeczeni powinni poda odpowiedni odpowied. Nie ulega wtpliwoci, i pytania te mog
ujawni duszpasterzowi, czy strony narzeczeni chc zawrze maestwo pod jakim warunkiem. Z tego te wzgldu mona przytoczy te pytania: 1. Czy s stawiane
jakie wymagania, od ktrych uzalenia si zawarcie lub trwanie maestwa? 2. Czy
wymagania nie maj formy warunku? 3. Jakie jest stanowisko drugiej strony w sprawie? Zatem duszpasterz, sporzdzajc protok przedlubny, powinien poinformowa
strony, e od postawionego przez nie warunku moe zalee wano maestwa,
z tego te wzgldu duszpasterz powinien zapyta kad stron narzeczonych
(osobno), czy nie uzaleniaj wanoci maestwa, ktre chc zawrze, od czego,

74

A. GOBIOWSKA

[20]

dzenia i spisania protokou przedlubnego, w ktrym oprcz danych

osobowych strony powinny odpowiedzie na zamieszczone pytania,
z ktrych mona uzyska odpowied na to, czy narzeczeni s dotknici przeszkodami maeskimi, czy te w ich przypadku mog wystpi
wady owiadcze woli, szczeglnie odnonie do zgody warunkowej.
Koczc rozwaania zwizane z wpywem warunku dotyczcego
przyszoci na wano maestwa, naleaoby postawi nastpujce pytanie: czy maestwo tak zawarte jest niewane z prawa natury, czy moe jest niewane te z prawa stanowionego? Odpowiadajc
na t wtpliwo, naley wyjani, i w doktrynie istnieje spr na temat rde pochodzenia niewanoci maestwa. Niektrzy autorzy,
bdcy zwolennikami pogldu, wedug ktrego defekt konsensu pochodzi z prawa naturalnego, uwaaj, e postawienie warunku przez
kontrahenta wie si z przekonaniem, i w momencie zawierania
maestwa nie istnieje cise zobowizanie49. Poza tym podkrelaj,
e istnienie takiego typu przewiadczenia nie jest do pogodzenia ze
skutecznoci konsensu. Wobec tego, jeeli nupturient stawia warunek, to wwczas nie myli on o zawieszeniu zgody maeskiej, tylko
o rozwizaniu maestwa. Z uwagi na to t form warunku mona
okreli jako conditio de futuro resolutiva. Zatem mona powiedzie,
e podstaw dyspozycji zawartej w kan. 1102 1 KPK z 1983 r. naley upatrywa w zaoeniu, e konsens maeski nie moe zosta
zastpiony przez adn ludzk wadz. Podobn opini przedstawiaj inni kanonici, stwierdzajc, e w przypadku zawarcia maestwa
na czym im w szczeglnie zaley. Wobec tego, gdyby duszpasterz dowiedzia si od
stron, i uzaleniaj lub zamierzaj uzaleni swoj zgod maesk od sprawy dotyczcej przyszoci, to powinien doprowadzi do odwoania takiego warunku. Gdyby
natomiast jedna ze stron tego nie uczynia, to wwczas duszpasterz nie moe dopuci
do zawarcia sakramentu maestwa. Gdyby za jedna ze stron odwoaa warunek, to
wtedy duszpasterz musi dokona odpowiedniego zapisu w protokole przedlubnym
i moe dopuci do zawarcia maestwa. W przeciwnym wypadku, a wic gdyby
warunek dotyczcy przyszoci nie zosta odwoany, maestwo bdzie niewane.
Poza tym duszpasterz powinien pouczy narzeczonych, e stawianie przed lubem
warunkw wiadczy o wyrachowaniu i nie ma nic wsplnego z prawdziw mioci.
Duszpasterz powinien rwnie wzi pod uwag przypadki, ktre uzasadniaj zawarcie maestwa pod warunkiem, ale tylko co do przeszoci lub teraniejszoci, dlatego te w kadym przypadku powinien poinformowa strony o skutkach postawionego
warunku.
49
L. Notaro, Retroattivita o irretroattivita del can. 1102 1, Citt del Vaticano
1993, s. 66.

[21]

MAESTWO WARUNKOWE

75

pod warunkiem co do przyszoci konsens nie istnieje z prawa naturalnego50. Naley zauway, e pogldy niektrych autorw stwierdzajce, e przeszkoda ta pochodzi z prawa naturalnego, nie maj poparcia,
natomiast wikszo kanonistw uwaa, e tytu ten pochodzi z prawa
pozytywnego51.
Analizujc spraw wprowadzenia do KPK z 1983 r. odmiennego
uregulowania maestwa zawartego pod warunkiem dotyczcym
przyszoci, w stosunku do KPK z 1917 r. mona powiedzie, e unikno ono wielu kopotliwych kwestii. KPK z 1917 r. dopuszcza moliwo zawarcia maestwa pod warunkiem dotyczcym przyszoci,
z tym e postawiony warunek nie mg by przeciwny istocie maestwa. Z kolei w przypadku postawienia warunku koniecznego,
niemoliwego albo niegodziwego powodowao, i takie warunki byy
uznawane za niedodane. KPK z 1983 r. natomiast spraw maestwa
zawartego pod warunkiem dotyczcym przyszoci reguluje w sposb
prostszy, bowiem stanowi, e nie mona wanie zawrze maestwa
pod jakimkolwiek warunkiem dotyczcym przyszoci. Ponadto nie
ma znaczenia rodzaj warunku dotyczcego przyszoci, jaki doczya
jedna ze stron albo obie strony do swojej zgody maeskiej, poniewa i tak takie maestwo zostanie zawarte niewanie.
5.2. Wpyw na wano maestwa warunku odnoszcego si do
przeszoci lub teraniejszoci
Postanowienie kan. 1102 2 KPK z 1983 r. stwierdza, e prawodawca kocielny bdzie stosowa t sam regulacj prawn do
warunku dotyczcego przeszoci, jak i teraniejszoci. Z zapisw kodeksowych wynika, e postanowienie to nie rozrnia typw warunkw, jakie mona doczy do przeszoci lub teraniejszoci. Z tego
te wzgldu mona przypuszcza, i mona uywa wszelkich warunkw, nawet koniecznych, niemoliwych lub niegodziwych, z tym e
musz one dotyczy przyszoci lub teraniejszoci. Ustawodawca kocielny podaje tylko jedno ograniczenie, jakim jest uzyskanie pisemnej
zgody od ordynariusza miejsca w celu godziwego doczenia jednego z tych warunkw do zgody maeskiej, o czym informuje norma
50
G. Dzieron, Niezdolno do zawarcia maestwa jako kategoria kanoniczna,
Warszawa 2002, s. 250.
51
W. Gralski, Kanoniczne prawo, s. 209-210.

76

A. GOBIOWSKA

[22]

kan. 1102 3 KPK z 1983 r. Mona zatem powiedzie, e wyraenie zgody na doczenie jakiegokolwiek warunku dotyczcego przeszoci lub teraniejszoci jest jak najbardziej uzasadnione, chociaby
z uwagi na to, e fakt, od ktrego uzalenia si wyraenie zgody, ju
si dokona lub jest w trakcie realizacji i nie bdzie powodowa zawieszenia skutecznoci konsensu. Wynika z tego, e te kategorie warunkw obiektywnie nie opniaj momentu wyraenia zgody52. Aby
za nie doprowadza do obiektywnego zawieszenia, a zwaszcza odwoalnoci zgody, prawodawca kocielny stwierdzi, i mona uzna
wano takiego sposobu zabezpieczenia si w sytuacji wtpliwoci
i niepewnoci, ktrych nupturient dowiadcza w przedmaeskim
procesie biograficznym.
Jednoczenie naley zaznaczy, i w zgodzie uzalenionej od warunku dotyczcego przeszoci lub teraniejszoci nie mona dopuci
zastrzeenia odwoania zgody w czasie subiektywnej niepewnoci, do
czasu, kiedy strona lub strony nie upewni si co do wydarzenia ju
dokonanego53. Wobec tego, gdyby zaistniaa taka sytuacja, e strona
P. J. Viladrich, Konsens maeski, s. 390-391. Autor podkrela, e: zgoda
nigdy nie pozostaje w obiektywnym stanie zawieszenia w czasie ktrego byoby moliwe jej odwoanie. Wydarzenie bdce przedmiotem takiego warunku ju obiektywnie
si dokonao, a jedynie nupturient jest w stanie subiektywnej wtpliwoci lub niweczy
co do jego spenienia si (np. jeli odbye ju sub wojskow, jeeli jeste lubnym
dzieckiem, jeeli to prawda, e otrzymae spadek, jeeli nigdy nie bye onaty, jeeli
otrzymae ju dyplom akademicki czy zawodowy, itd.). Poza tym Autor wyjani, i:
w okresie subiektywnej niepewnoci odwoanie zgody, ktre kontrahent faktycznie
moe zamierza, powinno uwaa si tak obiektywnie nieskuteczne i bez znaczenia,
jak zamiar odwoania zgody wyraonej w formie zwykej i bezwarunkowej.
53
P. J. Viladrich, Konsens maeski, s. 392-394. Autor podkrela, e: Do wanego doczenia warunku dotyczcego przeszoci lub teraniejszoci konieczny jest,
po pierwsze, pozytywny akt woli, ktrego przedmiotem jest powizanie skutecznoci
zgody w wydarzeniem wystarczajco okrelonym, i po drugie, by warunek ten nie by
odwoany przed, lub w samym akcie zawarcia maestwa. Jednoczenie Autor zaznacza, e: Akt doczenia warunku, tak jak i akt jego odwoania, powinien by pozytywnym aktem woli, poniewa tylko nupturient poprzez swoj wol moe sprawi, e
skuteczno jego zgody maeskiej przeniesie si na przyczyn zewntrzn w stosunku do niej () nie spenienie si jakiego wydarzenia. Jednoczenie Autor wyjania,
e: Moe si zdarzy, e kto, kto w cigu znajomoci przedlubnej dowiadcza wielu
wtpliwoci czy niepewnoci co do jakiego faktu, a czsto co do przymiotu drugiego
nupturienta, uzna zweryfikowanie si jego istnienia jako nieodzowny warunek do kontynuowania lub zerwania takiej znajomoci. Nie bdzie w niczym dziwnym zamiana
koniecznoci weryfikacji faktu czyli niepewnego przymiotu w warunek, poniewa
52

[23]

MAESTWO WARUNKOWE

77

lub strony miayby pozytywn intencj zastrzeenia sobie moliwoci odwoania konsensu, to wtedy nie mona mwi o zgodzie warunkowej wynikajcej z postanowienia kan. 1102 1 KPK z 1983 r.,
tylko naley zastrzec rozerwalno wyraon pod pozorem warunku
niewaciwego, a to ju naley do normy kan. 1102 2 KPK. Poza
tym trzeba doda, e konsens wanie uzaleniony od warunku dotyczcego przeszoci lub teraniejszoci, jako zgoda aktualnie wyraona, jest z pewnoci nieodwoalny, w myl dyspozycji kan. 1057
2 KPK.
Istotn kwesti wymagajc rozwaenia jest przede wszystkim
przedmiot uzaleniajcy akt zawarcia maestwa, ktry pomaga
w odrnieniu zwykego warunku przedmaeskiego, od autentycznej zgody warunkowej. Zatem naley zauway, e autentyczny warunek wystpuje wwczas, gdy intencj stron jest uzalenienie samego
istnienia maestwa od jakiego zdarzenia, cho tego typu uzalenienie wystpi dopiero przy okazji rnych niepewnoci dotyczcych
kontynuacji albo zerwania narzeczestwa, czyli uzalenienia od nich
waciwego wza maeskiego, jak rwnie nieodwoania tej intencji przed chwil zawarcia maestwa. Nie bdzie zgody warunkowej,
gdy uzalenionym przedmiotem jest tylko i wycznie teraniejsze
kontynuowanie narzeczestwa albo teraniejsza akceptacja przyszego lubu, bez wczenia uzalenienia waciwego aktu zawarcia maestwa. Z tego te wzgldu niektrzy autorzy podkrelaj, i naley
dokadnie zbada akty i zachowania, ktre s najbardziej charakteryzgoda formuje si poprzez relacje przedmaeskie, a one s skierowane na zawarcie
maestwa. W tych przypadkach decydujce jest okrelenie, czy podmiot przez taki
warunek chcia tylko uwarunkowa kontynuacj narzeczestwa czy te decyzj o zawarciu maestwa, i dlatego, gdy decyduje si kontynuowa relacje przedmaeskie
lub decyduje si na lub, uwaa warunek za speniony, czy te przeciwnie rozcign uwarunkowanie a na sam akt zawarcia maestwa, to jest na waciw zgod
maesk. W pierwszym przypadku to nie zgoda maeska jest uwarunkowana, lecz
kontynuacja narzeczestwa, lub co najwyej zgoda na lub. W konsekwencji to, e
wydarzenie si nie speni, albo gdyby podmiot faszywie przypuszcza, e si spenio,
niekoniecznie naruszaoby waciwy akt zawarcia maestwa, w ktrym byaby moliwa zgoda zwyka i bezwarunkowa. Jeeli takie upewnienie si (choby bdne) co
do faktw lub przymiotw, ktre podtrzymuje przedmaeskie relacje i plany, ograniczyo si do uwarunkowania kontynuowania lub nie kontynuowania narzeczestwa,
po uzyskaniu odpowiedniej pewnoci, nawet gdyby bya ona w sposb oczywisty nieuzasadniona, moe by przyczyn motywujc zawarcie maestwa, ale nie jest samo
w sobie zgod warunkow.

78

A. GOBIOWSKA

[24]

styczne dla obu intencji w czasie znajomoci przedlubnej nupturientw54. Inni kanonici natomiast zaznaczaj, e uzalenienie zgody od
warunku ma uzasadnion przyczyn55. Wobec tego wszelkie wtpliwoci przedlubne mog by jednym z elementw powstania prawdziwych warunkw. W zwizku z tym mog zdarzy si sytuacje,
w ktrych prby wyjanienia wtpliwych okolicznoci okazay si
niewystarczajce lub zosta osignity stan pewnoci, z tym e pniej okaza si tylko tymczasowy. Oznacza to, e im wiksze bdzie
prawdopodobiestwo zaistnienia zgody warunkowej, tym wicej bdzie wtpliwoci co do okolicznoci majcych znaczenie dla strony
wstpujcej w zwizek maeski, a dotyczcych przymiotw drugiej
strony.
Wobec tego do godziwego doczenia do zgody warunku dotyczcego przeszoci lub teraniejszoci postanowienie kan. 1102 3 KPK
z 1983 r. wymaga pisemnej zgody Ordynariusza miejsca56. Proba do
Tame, s. 395.
W. Gralski, Kanoniczne prawo, s. 207.
56
P. J. Viladrich, Konsens maeski, s. 395-396. Autor zaznacza, e: Procedura
otrzymania zgody jest niewtpliwie stosownym momentem, by Ordynariusz miejsca, wysuchujc obie strony, mg oczyci zgod z warunkw trywialnych, nieroztropnych, czyli bezzasadnych, niemoliwych, koniecznych a przede wszystkim
niegodziwych, jak rwnie z tych intencji, ktre pod pozorem formy warunkowej
w rzeczywistoci stanowi zastrzeenie odwoania zgody albo zastrzeenie rozerwalnoci wza. () Ordynariusz miejsca powinien zatroszczy si o zachowanie odpowiedniej tajemnicy, ktrej wymaga prywatno nupturienta wobec osb trzecich,
a nawet wobec drugiego nupturienta, czy to bdzie chodzi o warunki godziwe i usprawiedliwione, czy o wydarzenia o naturze przeciwnej, jeeli a ich ujawnienia mogoby
wypyn szkody i niesprawiedliwe krzywdy, ktrych mona unikn. () Proboszcz
albo inny wiadek kwalifikowany nie mog asystowa przy zawarciu maestwa, jeeli wiedz o istnieniu konsensu warunkowego i braku zgody Ordynariusza miejsca,
gdzie maestwo ma by zawarte. () W kadym razie maestwo zawarte pod warunkiem dotyczcym przeszoci albo teraniejszoci bez stosownej pisemnej zgody
jest wane. () pisemna zgoda jest dokumentem szczeglnej wagi dla udowodnienia warunku doczonego przez pozytywn wol do konsensu. Nawet odmwienie jej
i pniejsze niegodziwe zawarcie maestwa nabieraj doniosego znaczenia dowodowego zgody warunkowej. Warto jeszcze zaznaczy, i w myl postanowienia kan.
134 1 KPK z 1983 r. pod nazw ordynariusz rozumiani s w prawie, oprcz Biskupa
Rzymskiego, biskupi diecezjalni oraz inni, ktrzy choby tylko czasowo s przeoonymi Kocioa partykularnego lub wsplnoty do niego przyrwnanej zgodnie
z przepisem kan. 368, jak rwnie ci, ktrzy w nich posiadaj ogln wykonawcz
wadz zwyczajn, mianowicie wikariusze generalni i biskupi ().
54
55

[25]

MAESTWO WARUNKOWE

79

Ordynariusza miejsca w sprawie zawarcia maestwa pod warunkiem dotyczcym przeszoci lub teraniejszoci powinna by uzasadniona powanymi racjami, jak rwnie powody postawienia warunku
nie mog by lekkomylne. Nie ulega wtpliwoci, e zoenie proby
do Ordynariusza miejsca na zezwolenie zawarcia maestwa pod warunkiem dotyczcym przyszoci lub teraniejszoci stanowi weryfikacj przedmiotu warunku, poniewa, wysuchujc obu stron, moe
on ustali, czy rzeczywicie strony uzaleniaj zgod od warunku57.
Zgoda Ordynariusza miejsca wymagana jest tylko do godziwoci,
a nie do wanoci maestwa, natomiast brak takiej zgody nie ma
wpywu na wano umowy maeskiej58.
Rozwaania zwizane z zawarciem maestwa pod warunkiem
dotyczcym przeszoci lub teraniejszoci naley zakoczy stwierdzeniem, e nie powoduje niewanoci maestwa, natomiast ograniczeniem w tym zakresie jest konieczno uzyskania na zawarcie
takiego maestwa pisemnej zgody Ordynariusza miejsca, z tym e
brak takiego zezwolenia nie powoduje zamknicia moliwoci zawarcia maestwa. W sytuacji za zawarcia maestwa bez odpowiedniej zgody kompetentnej wadzy sam akt maeski bdzie wany,
ale niegodziwy. Z uwagi na to prawodawca kocielny proponuje, aby
strony przed uzalenieniem maestwa od jakiego warunku porozmawiay ze sob w celu usunicia spornych kwestii.
6. Maestwo warunkowe wedug Kodeksu Kanonw
Kociow Wschodnich
6.1. Motu proprio Crebrae allatae sunt
Analiz zagadnienia dotyczcego maestwa warunkowego w usta
wodawstwie katolickich Kociow wschodnich naley rozpocz od
przypomnienia motu proprio papiea Piusa XII z dnia 12 lutego 1949 r.
noszcego tytu: De disciplina Sacramento matrimonii pro Ecclesia
Orientali, ktre zaczyna si od sw: Crebrae allatae sunt59. Z chwil
wejcia w ycie tego dokumentu straciy moc obowizujc przepisy
przeciwne temu prawu i przepisy powszechne i partykularne oraz prze T. Pawluk, Prawo kanoniczne wedug Kodeksu, s. 166.
P. Gajda, Prawo maeskie, s. 144.
59
AAS 41 (1949), s. 152-219.
57
58

80

A. GOBIOWSKA

[26]

pisy wydane na synodach i zatwierdzone przez Stolic Apostolsk60.

Kodyfikacja prawa maeskiego Kociow wschodnich zawiera
131 kanonw, do ktrych doczono nastpujce konstytucje papieskie: pierwsz jest Altitudo papiea Pawa III z dnia 1 czerwca 1537 r.,
drug Romani Pontificis papiea Piusa V z dnia 2 sierpnia 1571 r.,
a trzeci Popularis papiea Grzegorza XIII z dnia 25 stycznia 1585 r.
Ciekaw spraw jest fakt, i kodyfikacja zawarta w motu proprio
Piusa XII odpowiada ukadowi KPK z 1917 r., zwaszcza ta cz,
ktra zawiera problematyk dotyczc maestwa, bowiem stanowi
powtrzenie postanowie kodeksowych obowizujcych w Kociele
aciskim61. Warto zaznaczy, e w Kocioach wschodnich kwestia
doczenia warunku do jakiego aktu prawnego nie powodowaa adnego skutku. Kocioy wschodnie postanowiy pozosta w swojej
tradycji i nie przyjmowa uregulowa z kocioa aciskiego w sprawie zwizanej z warunkiem. Norma kan. 83 zawarta w motu proprio
Crebrae allatae sunt stanowi, e: Maestwo zawarte pod warunkiem jest niewane, a wic jest odmienne ni zapis znajdujcy si
w KPK z 1917 r. Oznacza to, e regulacje Kociow wschodnich nie
dokonay podziaw i nie rozrniaj adnych warunkw, a nawet odmawiaj wanoci maestw zawieranych pod jakimkolwiek warunkiem.
Wobec tego nasuwa si wtpliwo dotyczca tego, co waciwie
oznacza zakaz zawarty w postanowieniu kan. 83 motu proprio Crebrae
allatae sunt. Niektrzy autorzy podkrelaj, i wszelkie warunki doczone do maestwa maj by uwaane za niedodane62. Wedug
jednej z funkcjonujcych teorii warunkiem niedodanym ma by nie
P. Paka, Nowe prawo maeskie w Katolickim Kociele Wschodnim, Roczniki
Teologiczno-Kanoniczne 2 (1955), s. 193.
61
Schemat motu proprio jest nastpujcy: kan. 1-8 kanony wstpne; kan. 9-24 De
iis quae matrimonii celebrationi praemitti debent et praesertim de publicationibus matrimonialibus; kan. 25-47 De impedimentis in tenere; kan. 48-56 De impedimentis
prohibentibus; kan. 57-71 De impedimentis dirimentibus; kan. 72-84 De consensu matrimoniali; kan. 85-92 De forma celebrationis matrimonii; kan. 93-96 De matrimonio
conscientiae; kan. 97-98 De temporement loco celebrationis matrimonii; kan. 99-106
De matrimonii effectibus; kan. 107-121 De separatione coniugum, kan. 122-130 De
matrimonii convalidatione; kan. 131 De secundis nuptiis.
62
P. Paka, Sakramenty wite w prawie katolickich Kociow Wschodnich,
Lublin 1979, s. 116-117.
60

[27]

MAESTWO WARUNKOWE

81

tylko warunek godziwy, ale rwnie przeciwny istocie maestwa63.

Zatem mona powiedzie, e taka interpretacja doprowadza do tego,
i w sytuacji, gdy osoba postawi taki warunek, zgodnie z przepisami prawa maestwo takie bdzie niewane. Z kolei, jeeli warunek
by godziwy i dotyczy przyszoci lub by na pograniczu godziwoci
i niegodziwoci, to wwczas zgodnie z prawem naturalnym maestwo takie bdzie wane. W zwizku z tym powstaje domniemanie, e
w ten sposb wyraona zgoda bya pozbawiona wszelkich wad. Jeeli
natomiast zaistnieje sytuacja, e warunek nie speni si, to zgoda maeska nie bdzie istniaa i wtedy prawo kanoniczne takiemu maestwu odmwi wanoci. Taka interpretacja postanowienia kan. 83 jest
z pewnoci najmniej akceptowana. Jednoczenie naley zauway,
e zasada przedstawiona w normie kan. 83 zakazuje uzaleniania maestwa od warunku, z tym e postawienie takiego warunku nie czyni
maestwa niewanym. Poza tym niektrzy autorzy podkrelaj, e
stawianie jakichkolwiek warunkw jest sprzeczne ze witym obrzdem maestwa i dodaj, e prawo Kociow wschodnich zwraca
wiksz uwag na aspekt religijny mimo braku rnicy w pojmowaniu
sakramentw przez te prawodawstwa64.
Zastanawiajc si nad interpretacj postanowienia kan. 83 zawartego w motu proprio Crebrae allatae sunt, naley uwzgldni opini
jeszcze innych autorw, ktrzy podkrelaj, e kady warunek sprowadza niewano zawieranego maestwa, czyli byoby ono niewane
nawet wwczas, gdyby okoliczno, od ktrej wano maestwa
si uzalenia ju si spenia bd w momencie zawarcia maestwa
ju istniaa65. Z kolei zwolennicy interpretacji, zgodnie z ktr udowodnienie, e warunek zosta postawiony, doprowadzi do tego, e
maestwo automatycznie zostanie uznane za niewane, ignoruj zasady, spord ktrych jedna dotyczy tego, e maestwo cieszy si
przychylnoci prawa, druga natomiast dotyczy niemoliwoci zawieszenia zgody maeskiej66. Mona to zinterpretowa w taki sposb,
e strona lub strony dodaj do zgody maeskiej warunek, pomimo
E. Przekop, Problem maestw warunkowych w nowym schemacie prawa
wschodniego, Zeszyty Naukowe KUL 25 (1982) nr 1, s. 32-33.
64
E. Herman, De interpretatione kan. 83 Motu proprio Crebrae allatae sunt,
Monitor Ecclesiasticus 76 (1951), s. 508-509.
65
E. Przekop, Problem maestw warunkowych w nowym schemacie, s. 29-42.
66
L. A. Robitaille, Conditioned consent, s. 99.
63

82

A. GOBIOWSKA

[28]

tego, e ustawodawca zaznacza, jaki rodzaj warunku moe by dodany (aden), a strony nie dostosowuj si do tego, czego skutkiem bdzie uznanie braku zgody maeskiej, a w konsekwencji niewano
maestwa. Najbardziej znan teori interpretacji dyspozycji kan.
83 jest stwierdzenie, e zakaz zawierania maestw pod warunkiem
sprowadza ten skutek, e Ordynariusz miejsca nie moe zezwoli na
zawarcie maestwa warunkowego nawet wwczas, gdyby dotyczyo
warunku godziwego67.
Warto zaznaczy, e motu proprio Crebrae allatae sunt papiea
Piusa V z 1949 r. nie doprowadzio do zakoczenia przygotowywanego ju od 1935 r. Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich z uwagi na rozpoczcie w 1962 r. Soboru Watykaskiego II i powoania
w 1972 r. przez papiea Pawa VI Komisji Papieskiej do Rewizji
Prawa Kanonicznego Kocioa Wschodniego68. Zatem mona powiedzie, i sprawa dotyczca zawarcia maestwa warunkowego przedstawiona w motu proprio Crebrae allatae sunt zwizana jest cile
z tradycj katolickiego Wschodu, a take wprowadza inne i autonomiczne rozwizanie tego zagadnienia niespotykanego w prawodawstwie Kocioa aciskiego.
6.2. Analiza kan. 826 Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich
Papie Jan Pawe II w dniu 18 padziernika 1990 r. konstytucj
apostolsk Sacri Canones w liturgiczne wito w. ukasza ewangelisty promulgowa nowy Kodeks dla Kociow wschodnich69. Geneza
Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich siga czasw papiea
Piusa XI, ktry zapocztkowa proces kodyfikacji prawa wschodniego,
powoujc w 1929 r. Komisj Kardynaw pod przewodnictwem Piotra
Gaspparriego. Komisja opracowaa materiay rdowe i od 1930 r. zacza wydawa je w Fontes Codificationis Orientalis. Postanowienie
kan. 826 KKKW zawiera regulacje maestwa warunkowego i co
ciekawe stanowi powtrzenie normy kan. 83 z motu proprio Crebrae
allatae sunt z 1949 r. Zastanawiajcym jest fakt, dlaczego w kodyfi H. Graziani, Matrimonium sub conditione contrahi nequit, Ephemerides Iuris
Canonici 75 (1950), s. 221-230.
68
W. Gralski, Prawo maeskie katolickich Kociow Wschodnich wedug kanonw Kociow Wschodnich, Lublin 1992, s. 5.
69
Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium, Auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus, Typis Polyglottis Vaticanis 1990.
67

[29]

MAESTWO WARUNKOWE

83

kacji prawa Kociow wschodnich wprowadzono zupenie odmienne zapisy regulacji dotyczce maestwa warunkowego ni w KPK
z 1983 r.70
Rozwaania zwizane z nieuznawaniem przez KKKW maestwa zawieranego pod warunkiem naley rozpocz od analizy prac
zwizanych z kodyfikacj prawa dla Kociow wschodnich. Z materiaw Komisji wynika, e wedug jednego z pogldw dotyczcych interpretacji postanowienia kan. 826 KKKW znajdowaa si
opinia, wedug ktrej wszystkie rodzaje warunkw, jakie znajduj
si w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r., w prawie Kociow
wschodnich maj by uwaane za niedodane. Inny pogld natomiast
mwi, e warunek dodany do zgody maeskiej powoduje niewano maestwa71. Najbardziej za powszechnie goszony i potwierdzony przez jurysprudencj Roty Rzymskiej uznaje w dyspozycji
kan. 826 KKKW tylko zakaz maestwa warunkowego, na zawarcie ktrego nie moe zezwoli Ordynariusz miejsca, nawet w sytuacji, w ktrej chodzioby o warunek godziwy. Ponadto kwestia samej
wanoci maestwa faktycznie zawartego jest oceniana zgodnie
z oglnymi zasadami dotyczcymi zgody warunkowej72.
E. Przekop, Problem maestw warunkowych w nowym, s. 31. Autor wyjania,
e w ustawodawstwie Kociow wschodnich problematyka maestwa warunkowego zacza funkcjonowa dopiero w XVIII w., z tej racji, e wzbudzaa zainteresowanie tym zagadnieniem Koci aciski. Warto zauway, e na pierwszym synodzie
prowincjalnym w 1872 r., ktry odby si w Rumunii, problematyka maestw warunkowych zostaa uwzgldniona, ale nie wydano w tym zakresie adnego aktu prawnego zwizanego bezporednio z tym zagadnieniem. Z kolei w 1882 r. na drugim ju
synodzie zagadnieniu maestw warunkowych powicono jeden zapis, a mianowicie
kan. 724. W 1898 r., natomiast na synodzie Koptw w Aleksandrii pominito cakowicie spraw zwizan z maestwami warunkowymi. Problematyka maestw warunkowych powrcia dopiero podczas obrad synodu dla katolickich Ormian w Rzymie
w 1911 r.
71
M. Tinti, Condizione esplicita e consenso implicitamente condizionato nel matrimonio canonico, Roma 2000, s. 158. Autor zaznacza, e pomimo istnienia witoci
sakramentu maestwa, maestwo zawarte pod warunkiem jest niewane. Poza tym
maonkowie powinni wyrazi wol wstpienia w zwizek maeski w sposb bezwarunkowy, bowiem w przeciwny wypadku maestwo to bdzie zawarte niewanie.
72
Por. P. V. Pinto, Commento al. codice dei Canoni delle Chiese Orientali, Studium
Romanae Rotae, Citta del Vaticano 2001, s. 705; E. Przekop, Problem maestw warunkowych w nowym..., s. 30-31.
E. Przekop wyjania, e w sytuacji zawarcia maestwa pod warunkiem naley zastosowa nastpujc argumentacj: przede wszystkim
naley udowodni, e warunek zosta faktycznie postawiony, nastpnie naley udowod70

84

A. GOBIOWSKA

[30]

ni, e postawiony warunek nie zici si, jak rwnie naley wskaza argumentacj,
ktra opowiada si za koniecznoci postawienia warunku przeciw obowizujcemu
prawu. Poza tym Autor zaznacza, e zesp konsultorw w dniu 2 czerwca 1980 r. opublikowa schemat prawa maeskiego dla Kociow wschodnich, a pniej rozesa
go do hierarchw katolickiego Wschodu i innych organw konsultacyjnych z prob
o zaopiniowanie. W zwizku z tym nadesano wiele rnych opinii zwizanych z kwesti maestwa warunkowego. Jedna grupa konsultorw opowiadaa si za zachowaniem dotychczasowego postanowienia kan. 83 motu proprio Crebrae allatae sunt,
zaznaczajc, e dotychczasowa dyspozycja potwierdza dawn tradycj wschodni, natomiast proponowany zapis potwierdza zakaz zawierania maestwa warunkowego. Wskazywano zatem, e wprowadzenie takiego uregulowania nie naruszy tradycji
chrzecijaskiej Wschodu, poniewa Kocioy wschodnie nie zajmoway si wczeniej
problematyk maestwa warunkowego, co oznacza, e nie bya znana moliwo zaskarenia maestw z tego wanie tytuu. Zwolennicy tego pogldu twierdzili, e
w doktrynie wschodniej maestwo rozpatruje si zarwno w aspekcie prawnym, jak
i religijnym. Ponadto wyjaniaj, e aspekt prawny polega na tym, e maestwo pojmuje si jako kontrakt, i wtedy nic nie stoi na przeszkodzie, aby do takiego maestwa zastosowa reguy, ktre dotycz zwykych kontraktw, ale ograniczeniem, eby
tre kontraktu nie godzia w istot maestwa. Zob. P. Paka, Sakramenty wite
w prawie katolickich, s. 123. 196. Autor wyjania, e w aspekcie religijnym warunek jest okolicznoci, ktra nie powinna znajdowa si podczas wyraania zgody na
zawarcie maestwa, bowiem jest to: wity obrzd (ritus sacer), ktrego zewntrznym wyrazem jest ceremonia koronowania nowoecw przy otarzu, nie moe pozostawa w zawieszeniu zanim postawiony warunek nie zweryfikuje si. Poza tym
Autor zaznacza, e postanowienie kan. 85 motu proprio Crebrae allatae sunt wyjania
znaczenie sformuowania ritum sacrum, w kttym termin ten oznacza czynno kapana asystujcego i bogosawicego (interventu sacedotis assistentis ac benedicenis)
przy zawieraniu maestwa, przy czym wystarczy samo bogosawiestwo. W myl
normy kan. 85, gdyby zosta postawiony warunek, to nie moe on zawiesi skutecznoci umowy maeskiej, poniewa wyraona zgoda maeska natychmiast wywouje skutki prawne, a nigdy nie jest tak, e wywouje je potem. Zatem Autor dodaje, e
gdyby strony postawiy taki warunek, ktry dotyczyby przyszoci, to wwczas naleaoby ponownie zawrze maestwo, bowiem takie maestwo byoby niewane. Ponadto Autor przytacza jeszcze inn opini konsultorw, ktrzy stwierdzili, e
maestwo cieszy si przychylnoci prawa i z tego wzgldu naley uzna je za wanie zawarte do czasu, kiedy nie udowodni si czego przeciwnego. Przeciwnicy tego
pogldu, jak zaznacza Autor, uznawali postanowienie kan. 83 za zwyke domniemanie prawne, poniewa: W wypadku jakichkolwiek wtpliwoci norma taka jest absolutnie zbdna, gdy znajduje si ona w jednym z pierwszych kanonw motu proprio
Crebrae allatae sunt, mianowicie w kan. 3, gdzie wyranie stwierdza si, e in dubio standum est pro validitate matrimonii, donec contrarium probetur, nie zachodzi
wic potrzeba ponawiania tej zasady po raz drugi; nadto zwyky zakaz doczony do
prawa, bez jakiejkolwiek sankcji kanonicznej, znaczy niewiele. Innym jeszcze argumentem konsultorw, ktre przytoczy Autor, byo to, e w sytuacji stwierdzenia za-

[31]

MAESTWO WARUNKOWE

85

Wobec tego warto przypomnie stwierdzenia konsultorw zajmujcych si nowym schematem prawa maeskiego dla Kociow
wschodnich, ktrzy uwaali, e gdyby postanowienie kan. 1102 KPK
z 1983 r. miao obowizywa katolikw wschodnich, to nie mogoby ono mie zastosowania w sytuacji wystpowania warunku dotyczcego przyszoci, chociaby z tej racji, e taki warunek zawiesza
wano maestwa do chwili jego zrealizowania si73. Zatem naley zauway, e postanowienie kan. 1102 1 KPK z 1983 r. nie
moe by zastosowane do maestwa zawartego zgodnie z kanoniczn form wschodni, bowiem zgoda umawiajcych si stron nie jest
wystarczajca do zaistnienia maestwa z uwagi na to, e wymagana
jest obecno kapana, eby maestwo mogo doj do skutku. Tak
wic postawienie warunku dotyczcego przyszoci podczas zawierania maestwa doprowadzi do zawieszenia wanoci maestwa
a do momentu spenienia si postawionego warunku. Norma kan.
85 motu proprio Crebrae allatae sunt stwierdza, e postawiony warunek zawieszaby take ritus sacri, ktry wywouje skutki zaraz po
obrzdzie, ale nigdy potem. W zwizku z tym w sytuacji, gdyby postawiony warunek dotyczcy przyszoci speni si, naleaoby znowu
z udziaem kapana ponowi zawarcie maestwa74. Zatem w sytuacji
powstania warunku dotyczcego przeszoci lub teraniejszoci ritus
sacer bdzie wywiera wszelkie skutki prawne i religijne natychmiast
lub nie, w zalenoci od tego, czy to, co zostao zastrzeone, istnieje
czy nie75. Rozwaania zwizane z postanowieniem kan. 826 KKKW
dotyczcym maestw warunkowych naley zakoczy konkluzj, e
zapis ten stanowi o bezwzgldnoci niewanoci kadego, zawartego
pod warunkiem maestwa, bez wzgldu na to, czy warunek dotyczy
teraniejszoci, przeszoci czy te przyszoci. Poza tym nie ma tu
znaczenia, czy warunek ten jest godziwy i dozwolony. Oznacza to, i
postanowienie kan. 826 usuwa przyczyny niewanoci maestw, jak
istnienia warunku, ktry nie speni si, zgoda, ktra zostaa wczeniej wyraona, nie
pociga za sob adnych skutkw prawnych i z tego powodu nie moe by uzupeniona. Gdyby za taka sytuacja zaistniaa, to wwczas wierni katolicy wschodni maj
prawo zaskary niewano takiego maestwa zgodnie z zasadami znajdujcymi
si w Kodeksie dla kocioa zachodniego.
73
Por. L. A. Robittaille, Conditioned consent, s. 102.
74
E. Przekop, Problem maestw warunkowych w nowym, s. 196-197.
75
P. Paka, Sakramenty wite w prawie katolickich, s. 123.

86

A. GOBIOWSKA

[32]

rwnie likwiduje moliwo wielu naduy. Zasadne natomiast wydaje si zakoczenie rozwaa stwierdzeniem niektrych kanonistw,
e: Rozwizanie przyjte w Kociele aciskim nie jest szczliwe,
poniewa zwiksza si ilo maestw niewanych z powodu prawa
uniewaniajcego, co nie likwiduje moliwych naduy, a stwarza
jeszcze atwiejsz do nich okazj. Dlatego najrozsdniejsze wydaje si
rozwizanie prawa wschodniego76.
Zakoczenie
Zrozumienie instytucji maestwa warunkowego rozpoczto od
jej historii i rozbienoci pogldw wrd autorw zajmujcych si
tym zagadnieniem. Wynika to zwaszcza z odmiennej koncepcji przyjmowanej przez kanonistw, jak rwnie spowodowane jest rnic
okresw, w ktrych dochodzio do wyksztacania si instytucji maestwa warunkowego. W XII w. wyksztacio si pojcie maestwa
kanonicznego w Kociele aciskim, a dopiero w XVIII w. w ustawodawstwie Kociow wschodnich. Z historii instytucji maestwa zawieranego warunkowo wynika, e prawo kanoniczne opowiadao si
za przestrzeganiem zasady konsensualnoci umowy maeskiej, jako
zgodnego aktu woli i wolnego od wszelkich wad prawnych. I chocia koncepcja ta podupada u podstaw dopuszczenia przez ustawodawstwo kocielne moliwoci warunkowego zawarcia maestwa,
jako pewnego rodzaju odstpstwa od zasady konsensualnoci umowy
maeskiej, to tez t z pewnoci uzasadnia jej wielowiekowa tradycja kanoniczna. Wyjtkiem natomiast jest prawodawstwo Kociow
wschodnich, ktre nigdy nie dopuszczao moliwoci warunkowego
zawarcia maestwa. Z uwagi na to interpretacja nowej regulacji warunku powinna przedstawia si na tle precedensw doktrynalnych
i prawnych, w ktrych uproszczonym rozwizaniem jest postanowienie kan. 1102 KPK z 1983 r. i norma kan. 826 KKKW. Problematyka
instytucji maestw zawieranych warunkowo jest zarwno ciekawa,
jak i trudna z tej racji, e brak jest szczegowej monografii zawierajcej analiz wyrokw zapadych w trybunaach kocielnych z tytuu
uzalenienia zgody maeskiej od postawionego warunku.

M. Al. urowski, Kanoniczne prawo maeskie okresu, s. 297.

76

[33]

MAESTWO WARUNKOWE

87

Marriage conditionally in the light of the Code of Canon Law of 1983 and the
Code of Canons of the Eastern Churches of 1990
The issue of marriages conditionally institutions is complex. Marriage is provided
by the doctrine of the Catholic Church has always been difficult and causing divergence
of views in this area. Therefore, the expression of marital consent condition can result
in the nullity of marriage, and therefore is considered to be defects in consent. Code
of Canon Law of 1983 addicted validity of marriage on the type of condition. Code of
Canons of the Eastern Churches of 1990 denied the validity of any marriage contained
the condition.