Professional Documents
Culture Documents
Radosaw Osipacz
Warszawa 2011
-2-
Spis treci
Spis treci..................................................................................................... 2
Wykaz skrtw....................................................................................... 4
Wstp........................................................................................................... 6
Rozdzia I.
Obrona wiary jako konsekwencja chrztu i przynalenoci do
Kocioa powszechnego ... 13
1.1. Mczestwo jako znak i konsekwencja wiary....................... 15
1.2. Konieczno obrony wiary i trwania w Kociele jako
konsekwencja chrztu i bierzmowania......................................... 26
1.3. Unici jako przykad wiadomego naladowania Chrystusa....... 37
Rozdzia II.
Walka unitw o wolno religijn i jej konsekwencje w dekanacie
wodawskim .. 44
2.1. Stosunki wyznaniowe w dekanacie wodawskim w latach
1867 1905 ... 46
2.2. Opr wiernych i duchowiestwa wobec oczyszczania
obrzdku unickiego ... 61
2.3. Gorliwa obrona wiary przez opornych unitw po likwidacji
Kocioa unickiego 77
-3-
Rozdzia III.
Postawa unitw podlaskich jako znak wiernoci Chrystusowi
i Kocioowi ... 93
3.1. Postawa unitw jako przykad gorliwej obrony wiary 95
3.2. Cierpienia jako wiadectwo wiernoci Chrystusowi 111
3.3. Aktualno przykadu mczestwa unitw dla Kocioa.. 126
Zakoczenie............................................................................................ 133
Bibliografia.............................................................................................. 138
-4-
Wykaz skrtw
AAN
ACr
Analecta Cracoviensia
AGAD
AK
Ateneum Kapaskie
APRP
APS
CHKGH
CHWDPK
CHZD
CKO
ComP
EV
FR
HM
Homo meditans
IM
KDK
KGS
KK
-5-
KKK
KPK
Mps
Maszynopis
OOE
OsRomPol
OS
PDV
RB
Rocznik Bialskopodlaski
RCH
Rocznik Chemski
RL
Rocznik Lubelski
RP
RRH
SD
SGZ
STB
TMA
TOnU
TST
UUS
WDP
-6-
Wstp
si
SD 25.
J. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, [w:] M. Z. Stepulak (red.), Mczennicy
Podlasia w wietle wspczesnej nauki, Siedlce 1995, s. 115.
2
-7-
te
bd
zarazem
jakby
szczeglnym
sprawdzianem
SD 25.
IM 13.
-8-
-9-
W szczeglnoci te wszystkie
wiadomo
wiary
unitw
skonia
mnie
do
wiernych
- 10 -
- 11 -
materiaw
Pastwowego
Podlask
Archiwum
w
Siedlcach,
ziemi.
Skorzystaem
Pastwowego
Archiwum
midzy innymi
Lublinie,
Gwnego
Archiwum
Akt
Dawnych
praca
bdzie
przedstawiona
trzech
rozdziaach.
- 12 -
Chrystusa.
drugim
rozdziale
naszej
rozprawy
- 13 -
R OZDZIA I
OBRONA WIARY JAKO KONSEKWENCJA CHRZTU
I PRZYNALENOCI DO KOCIOA POWSZECHNEGO
- 14 -
- 15 -
- 16 -
wiekach
nastpnych
przychodziy
kolejne
coraz
Por. R. Soszyski, 400 lecie Unii Brzeskiej 1596 1996, Warszawa 1996, s. 33.
Por. A. Kubi, Zarys chrzecijaskiej koncepcji mczestwa, ComP nr (5)/1987, s. 85.
- 17 -
18
- 18 -
jurydycznym,
tak
jak
religijnym.
uyciu
mczennika
jest
Jezus
jako
wiadek
wierny
wiar
powszechn
Kocioa
sowa
w.
Felicyty,
ktre
23
- 19 -
27
- 20 -
30
- 21 -
33
Jan Pawe II, Nigdy nie ugili si przed moc za, homilia Ojca witego, OsRomPol,
nr 225/2000, s. 32.
34
Por. K. Konecki, Paschalny wymiar liturgicznego kultu mczennikw, AK
t. 135/2000, z. 549-550, s. 230.
35
Por. L. Maunowicz, Idea witoci w Kociele staroytnym, AK t. 71/1979, z. 421,
s. 230.
36
Por. A. Rojewski, Pierwsi mczennicy jako wiadkowie wiary, [w:] W. Somka (red.)
Wiara w postawie ludzkiej, HM 6, Lublin 1991, s. 134.
37
Por. F. Gurdniok, Bliej Boga, Wrocaw 1991, s. 268-270.
- 22 -
- 23 -
- 24 -
swoje
ycie,
straci
je,
kto
straci
swe
ycie
Por. Z. J. Zdybicka, Wiara w godno synw Boych, [w:] W. Somka (red.) Wiara
w postawie ludzkiej, HM 6, Lublin 1991, s. 100-101.
47
Unici z Podlasia s katolikami obrzdku unickiego, ktry zapocztkowaa Unia
Brzeska w 1596 roku. Unitami nazywano tych mieszkacw Podlasia, ktrzy naleeli
wyznaniowo do Kocioa greckokatolickiego poczonego w 1596 roku na mocy Unii
Brzeskiej. Unia bya jakby odpowiedzi na modlitwy Chrystusa o jedno Kocioa.
Celem Unii byo odnowienie Kocioa Prawosawnego na terenach Rzeczypospolitej
poprzez zjednoczenie z Papieem - widzialn Gow Kocioa. Unici uznali papiea za
Gow Kocioa i przyjli wszystkie dogmaty katolickie. Od tego momentu
w Rzeczypospolitej zaczy wsppracowa ze sob dwa obrzdki: aciski i unicki.
Z upywem czasu unici przyjmowali aciskie zwyczaje, liturgiczne obrzdy, modlitwy
i naboestwa. Unia bowiem bya le widziana przez carw rosyjskich jak rwnie
przez patriarchat w Moskwie, ktry uwaa, e unici zostali odczeni od Prawosawia
si. Tak naprawd Unia Brzeska zostaa zawarta na zasadzie dobrowolnoci.
Por. J. W. Nowak, wiadkowie Wiary witego Kocioa Siedleckiego, Siedlce 2000,
s. 21 - 22; 52; H. Dylgowa, Dzieje Unii Brzeskiej, Warszawa 1996, s. 5 - 8, zob. take
publikacj Koci unicki w Polsce a mianowicie diecezja Chemska [na:]
http://www.kul.pl/oldbukul/digitalizacja/zdigitalizowane_ksiazki/kosciol_unicki_w_pol
sce_a_mianowicie_dyecezya_chelmska.pdf (02.04.2011 r.), zob. take A. Sotwiski
Unia Podlasko - Chemska od r. 1875-1885, Krakw 1893, s. 2-12.
48
Por. J. W. Nowak, wiadkowie Wiary witego Kocioa Siedleckiego, Siedlce 2000,
s. 21-22; 52.
- 25 -
przyjmowali
przeladowania
nie
jako
akt
przemocy
roku
1596
dobrowolnie
przyczya
si
do
Kocioa
49
- 26 -
51
- 27 -
- 28 -
58
KPK 849.
KPK 879.
60
Por. Z. Kiernikowski, Chrzest w yciu i misji Kocioa, cz. I, Siedlce 2005, s. 3.
61
Por. K. Dbski, Bohaterstwo unitw podlaskich (1875-1905), Warszawa 1993, s. 35.
62
Tame, s. 35.
59
- 29 -
unitki Marianny
- 30 -
65
- 31 -
- 32 -
cerkwiach,
podczas
wymuszonego
uczestnictwa
unitw
72
73
- 33 -
- 34 -
- 35 -
- 36 -
83
- 37 -
Jest tak wiele drg prowadzcych do Boga, ilu jest ludzi na ziemi
i witych w niebie. Kady sobie niejako wytacza swoj wasn ciek do
witoci. Jedn z tych drg jest wysiek, ktry trzeba stale podejmowa,
aby by wiernym powoaniu do witoci. Chrystus nie obiecuje drogi
atwej i przyjemnej, lecz przeciwnie, bdzie to droga trudna naznaczona
rozmaitymi krzyami, bo tylko dwiganie krzya prawdziwie weryfikuje
drog do witoci: Jeli kto chce pj za Mn, niech si zaprze samego
siebie, niech wemie krzy swj i niech Mnie naladuje (Mt 16, 24)86.
84
Por. J. Bojarski, Czasy Nerona w XIX wieku pod rzdem moskiewskim czyli
Prawdziwe Neronowskie przeladowanie Unii w diecezji chemskiej, t. II, Lww 1885,
s. 239.
85
Prawdopodobnie tym biskupem by w. Jozafat Kuncewicz.
86
Por. Z. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, s. 109.
- 38 -
87
KK 42.
Por. Z. Celej, Mczestwo jako droga do witoci, s. 113-116.
89
P. Zbroek, Historya o ucisku Kocioa grecko-katolickiego przez Moskali w diecezji
Chemskiej, Lww 1874, s. 3-4.
88
- 39 -
jak
Chrystus.
Wszystkie
wspomnienia
potomkw
90
Por. J. Starnawski, Mczeska ziemia chemska w literaturze polskiej, [w:] Zew krwi
polskich mczennikw z ziemi Chemskiej i Podlaskiej, Lublin 1939, s. 20.
91
M. J. Nowak, Odwiecznie polski lud chemski woa, [w:] Zew krwi polskich
mczennikw z ziemi Chemskiej i Podlaskiej, Lublin 1939, s. 13.
92
Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 42-43.
- 40 -
93
- 41 -
zwide,
czarne,
smutne.
Smutna
ty,
podlaska
kraino!
Por. J. Kazimierski, Walka unitw o zachowanie wiary i polskoci na Podlasiu (18361905) [w:] Prace Archiwalno - Konserwatorskie na terenie wojewdztwa siedleckiego,
z. 8, Siedlce 1993, s. 65.
98
Tame, s. 71.
99
Por. W. Chotkowski, Z mczeskich dziejw Unii, Listy unitw wygnanych do
Orenburskiej guberni, (przedmowa wydawcy), cz. I, wyd. 2., Krakw 1893, s. 10
- 42 -
wielkiego
cierpienia
zrodzonego
przez
krwawe
- 43 -
102
- 44 -
R OZDZIA II
WALKA UNITW O WOLNO RELIGIJN I JEJ
KONSEKWENCJE W DEKANACIE WODAWSKIM W LATACH
1867-1905
lat.
Straszliwy
dramat
przeladowania
wspczenie
- 45 -
106
- 46 -
110
111
- 47 -
starali
si
pozyskiwa
Polakw
dla
prawosawia,
112
- 48 -
116
- 49 -
- 50 -
127
- 51 -
wzgldem
religijnym
Podlasie
byo
silnie
zwizane
Por. J. Bojarski, Czasy Nerona w XIX wieku pod rzdem moskiewskim czyli
Prawdziwe Neronowskie przeladowanie Unii, s. 93-94.
131
Por. J. Lewandowski, Problemy unii i neounii na Podlasiu w XIX i XX w., [w:] RB
t. VII, 1999, s. 232.
132
J. Pruszkowski, Martyrologium Podlasia w Pieni, Lublin 1925, s. 5.
133
XIX wiek wykazywa bardzo silne denie ludnoci rusiskiej do zlania si z polsk
czci ludnoci w jedn cao pod wpywem polskiej szkoy i polskich urzdw. Tym
- 52 -
Sokoowie i Wodawie137.
W 1867 roku po utworzeniu guberni siedleckiej wadze carskie
zmniejszyy liczb dekanatw w diecezji z omiu do piciu. Byy to
dekanaty: bialski, konstantynowski, radzyski sokoowski i wodawski138.
Granice dekanatw pokryway si z granicami administracyjnymi
powiatw. Wspominany dekanat wodawski by duy w swoich granicach
administracyjnych zosta powikszony o dawny dekanat wisznicki
i skupia w sobie nastpujce parafie: Wodawa, Horodyszcze, Orchwek,
Sobibr, Zberee, Ostrw, Ucimw, eszczynka, Rozwadwka, Wisznice,
bardziej, e unickie duchowiestwo stao si ju jak polskie bo ten sam jzyk , ten
sam duch , i te same religijne przekonania. Por. S. Hasko, Religijno-polityczne motywy
wyodrbnienia Chemszczyzny [w:] W obronie ziemi, Warszawa 1918, s. 40.
134
Por. P. Aleksandrowicz, Diecezja Siedlecka czyli Podlaska, Siedlce 1971, s. 234235.
135
Por. J. Kazimierski, Walka Unitw o zachowanie wiary, s. 61-62.
136
Diecezja chemska w XVIII w. zajmowaa ca ziemi chemsk, cz
wojewdztwa lubelskiego, cae wojewdztwo bialskie i kilka parafii w wojewdztwie
woyskim. Z biegiem czasu przechodzia zmiany terytorialne. W kocu bya to jedyna
diecezja unicka na terenie krlestwa Polskiego. Rozcigaa si ona wzdu wschodniej
granicy Krlestwa Polskiego pasem o dugoci 300 km a szerokoci 40-60 km. W roku
1866 zostao wydane rozporzdzenie carskiego rzdu aby dekanatw przystosowa do
administracyjnych granic powiatw. W caej diecezji zostao utworzonych 12
dekanatw z czego 5 dekanatw byo w diecezji podlaskiej, a mianowicie: bialski,
konstantynowski, radzyski, sokoowski i wodawski. Por. R. Soszyski, 400 lecie
Unii Brzeskiej., s. 175.
137
Por. J. Kazimierski, Walka Unitw o zachowanie wiary, s. 66.
138
Por. M. Maliszewski, G. Welik, Unici Podlascy, s. 7.
- 53 -
zarzdzenie,
ktre
uniemoliwiao
swobodne
podrowanie
- 54 -
144
145
urzdnikom
niszego
wyszego
szczebla
oraz
- 55 -
1875
roku
rzd
rosyjski
ogosi
zniesienie
unii
na
ludzie
konsekwentnie
odrzucali
moliwo
przejcia
na
- 56 -
diecezji
chemskiej,
ktry
mwi
bezwzgldnym
wprowadzili
prawosawny
obrzdek152.
Popiel
by
- 57 -
- 58 -
155
- 59 -
158
- 60 -
nadbuaskich
rozpoczty
walk
unitami
latach
162
- 61 -
- 62 -
by
proces
polonizacyjny
unitw
duchownych
- 63 -
- 64 -
174
- 65 -
nie
tylko
dla
Kocioa
unickiego,
ale
te
- 66 -
oczyszczenie
obrzdu
unickiego
naleciaoci
aciskich.
kilka
parafii
na
podstawie
opracowania
Ks.
- 67 -
wielu
zamieszek
zwizanych
silnym
sprzeciwem
wobec
- 68 -
wzniecanie oporu
wrd
unitw.
Gdy zabroniono
uywania
184
- 69 -
O przeladowaniach ludu unickiego byo gono. Nie tylko w Polsce ale i na wiecie.
Gazeta Toruska z roku 1874 podaje, e mczestwo ludu unickiego rozpoczo si
w Polubiczach. Rzezie naszego nieszczliwego ludu unickiego rozpoczy si
w Polubiczach w powiecie wodawskim. Proboszcz tamtejszy Micha Wachowicz,
wychowaniec szkoy petersburskiej indyferentystw, istny czynownik moskiewski,
pragnc zastosowa si w zupenoci do rozporzdzenia diecezji chemskiej Popiela,
aby zasuy sobie na wzgldy rzdu, postanowi wystpi na ruski Nowy Rok
z naboestwem podg moskiewskiego rytuau i dlatego przy pomocy miejscowego
stolarza zaimprowizowa naprdce carskie wrota (tak nazywa si przepierzenie z desek,
odgradzajce w cerkwiach prawosawnych otarz od reszty cerkwi), co ju zaraz
niekorzystnie ku niemu usposobio mieszkacw Polubicz. Nadszed wreszcie ruski
Nowy Rok; stosownie wic do uoonego przez siebie projektu, zacz Wachowicz
odprawia po nowemu naboestwo. Zrazu parafianie, ktrzy dlatego dosy licznie
zebrali si na naboestwo, przypatrywali si z ciekawoci i spokojem, lecz gdy przed
podniesieniem zamkn proboszcz carskie wrota i zasoni firank, oburzeni do ywego
tym nowym i nieznanym im do tej pory ceremoniaem czysto moskiewskim, wszyscy
tumnie rzucili si na carskie wrota, ktre w kilku minutach na drobne kawaki
poamali, a proboszczowi zapowiedziawszy aeby si nie way zaprowadza im
moskiewskiego naboestwa, wyszli z cerkwi. Wachowicz, jako wierny poddany cara,
zda o tem zajciu raport administratorowi diecezji i miejscowemu naczelnikowi
powiatu, Turowi, ktry dla przekonania ludu o poytecznoci oczyszczenia obrzdw
uda si do Polubicz. Ziemie polskie, [w:] Gazeta Toruska, 1874, R. 8, nr 58, s. 2.
188
Por. T. Krawczak, Likwidacja unii w Krlestwie Polskim., [w:] Martyrologia
Unitw Podlaskich, s. 49-51.
189
Por. tame, s. 50.
190
- 71 -
- 72 -
sakramentw.
Taka
lekcewaca
postawa
unitw
- 73 -
- 74 -
- 75 -
nowoci.
- 76 -
207
- 77 -
sprowadzano
dla
efektw
rnych
Judaszw
postanowiy
zapa
aresztowa
prowodyrw
akcji
- 78 -
ktrzy
mieli
za
zadanie
uproci
odnalezienie
zintensyfikowao
akcje
pacyfikacyjne
wojsk
kozackich
weszo
okres
najwikszej
brutalnoci.
Wadze
- 79 -
diecezj
chemsk
wcielono
do
warszawskiej
eparchii
- 80 -
gubernator
wyda
zarzdzenie,
wedug
ktrego
zakaza
219
- 81 -
222
- 82 -
chopi
wszyscy
jednogonie,
jednomylnie
mwi:
nie!
225
- 83 -
- 84 -
gwnej
mierze
na
bojkotowaniu
obrzdw
cerkiewnych
siedleck,
zaledwie
11898
osb
(9,47%)
brao
udzia
wizytowa
prawosawny
arcybiskup
chemsko-warszawski
- 85 -
- 86 -
- 87 -
dzieci242.
Spadek
liczby
chrztw
cerkwiach
- 88 -
- 89 -
ta
zdumiewajca
postawa
rodziny
Koniuszewskich
wpyna
na
maestw
bya
niewtpliwie
duym
problemem
jednoczenie
chcieli
po
chrzecijasku
- 90 -
przed
grzebaniem
zmarych
bez
obecnoci
duchownego
- 91 -
- 92 -
Pod
dawnemu
trwali
oni
przy
swojej
obrzdowoci
i tradycjach257.
Ludno unicka zachowujc bierny opr po oficjalnej likwidacji
Kocioa unickiego wytrwaa w swej wierze znoszc przeladowania,
pacc kary, speniaa obrzdy religijne, ale do cerkwi prawosawnej
chodzi nie chciano258.
256
- 93 -
R OZDZIA III
POSTAWA UNITW PODLASKICH JAKO ZNAK WIERNOCI
CHRYSTUSOWI I KOCIOOWI
SD 25.
Por. J. Urban, Wrd unitw na Podlasiu, s. 6.
- 94 -
unickiego
rzymskokatolickiego,
mio
bliniego
261
- 95 -
SD 6.
Por. H. Mocicki, Unici. Wspomnienia, (przedmowa). [strona nienumerowana]
- 96 -
nazywani
opornymi
nie
darzyli
zbytni
sympati
wyznawcw prawosawia. Dzielia ich nie tylko przepa wiary, ale take
stosunek do istniejcego porzdku prawnego i moliwoci legalnego
okazywania swoich uczu religijnych269.
Mstwo unitw podlaskich w historii Kocioa dorasta mstwu
wyznawcw Chrystusa w pierwszych wiekach. Przez trzydzieci lat od
1875 r. do 1905 r. wyprbowano na nich rne rodki przemocy, chcc
zama ich upr270. Najwicej przeladowano na Podlasiu, poniewa by to
lud najbardziej przywizany do wiary. By to lud uwaany za prawosawny
lecz w istocie rzeczy stroni od cerkwi prawosawnej i od praktyk
religijnych prawosawnych271.
Unici byli bardzo czujni, jeli chodzi o wszelkie nowatorskie zmiany
w liturgii. Zdarzya si wwczas historia we Wodawie, gdy wprowadzane
byy zmiany oczyszczajce liturgi unick. Gdy rozpocza si Msza bez
organw wzburzona ludno opucia koci. W zwyczajnym czasie
267
List XXII, Z mczeskich dziejw Unii. Listy unitw, cz. II, s. 27.
Por. J. W. Nowak, Przy grobie mczennikw uczmy si mioci, s. 25.
269
Por. B. Korzeniewski, Kwestia wyodrbnienia guberni chemskiej, a problem
unicki, s. 93.
270
Por. J. Urban, Wrd unitw na Podlasiu, s. 8.
271
Por. J. Dymsza, Sprawa Chemska, s. 85.
268
- 97 -
- 98 -
porywajcemu
przykadowi
ich
ycia,
do
gbi
275
Tame.
Por. J. W. Nowak, wiadkowie Wiary..., s. 28-29.
277
Por. W. Chotkowski, Z mczeskich dziejw Unii. Listy unitw wygnanych do
Orenburskiej guberni, (przedmowa wydawcy), cz. II, Krakw 1891, s. 11-12.
276
- 99 -
278
- 100 -
maja i mczyli nas rnymi sposobami, eby nas oszuka, ale my si przy
pomocy Boskiej oszuka nie dali281.
W licie z Syberii dalej unita opisuje z jak determinacj oporni
odmawiali kwater podarowanych przez urzdnikw carskich. Sicie
nam wzili majtek, ale si nam nie dacie. I pokadlimy si na ziemi.
A naczelnik przyjecha i prosi, abymy szli sami, a gdymy nie chcieli,
wtedy kaza policyi pcha nas poniewoli. Ale my si pobrali za szyj,
starzy i modzi leymy. Krzyk i pacz si zerwa wielki, 6 bab zemdlao, a
naczelnik powiedzia: da spokj, i zaraz spisa raport i posa gdzie tam.
A przy nas postawi 40 policyiantw i przykaza wartowa, eby nas do
izby nikt nie puci, a chleba eby nam nikt upiek, bo jak kto upiecze, to
zapaci 15 rubli kary282.
W latach 1887-1888 wywieziono na Syberi kilkaset osb z Podlasia
za opr wobec przyjcia prawosawia. Wrd nich byli czonkowie rodzin
z wczesnego dekanatu wodawskiego, ktre jawnie przeciwstawiay si
prawosawiu.
W pierwszym transporcie wygnacw wywiezionych w 1887 roku,
znajdoway si nastpujce rodziny z dekanatu wodawskiego: z Polubicz
m.in.: rodzina Demiana, s. Teodora Czeczota z dziemi: Szymonem
[oderwanym od ony]; Klemensem; Makarem; Wawrzycem, Katarzyn
i Tekl, ktra zmara w Czelabisku. Rodzina Mikoaja s. Piotra
Szubarczyka z on Magdalen i dziemi: Piotrem, Marcinem [oderwanym
od ony], Dionizym, Maciejem, Anastazj z mem Tadeuszem
Kossowskim i Mari. Rodzina Ambroego s. Piotra Kossowskiego z on
Mariann i dziemi: Baejem z on Ann, Tomaszem [oderwany od
ony], Ann [oderwana od ma] z dziemi: Tomaszem, Ludwikiem
i Mariann. Rodzina Piotra s. Grzegorza Kossowskiego z on Mariann
281
282
- 101 -
- 102 -
- 103 -
- 104 -
- 105 -
291
- 106 -
Tame, s. 33.
Tame, s. 33.
297
Tame, s. 34.
296
- 107 -
List XXXV, Z mczeskich dziejw Unii. Listy unitw, cz. II, s. 82-85.
List XXXIII, Z mczeskich dziejw Unii. Listy unitw, cz. II, s. 66-67.
- 108 -
300
List XLI, Z mczeskich dziejw Unii. Listy unitw, cz. II, s. 103-108.
J. Pruszkowski, Martyrologium czyli mczestwo Unii, s. 49.
302
Por. W. Chotkowski, Z mczeskich dziejw Unii. Listy unitw wygnanych do
Orenburskiej guberni, (przedmowa wydawcy), cz. III, Krakw 1892, s. 11.
301
- 109 -
1874
roku
prawdopodobnie
inicjatywy
Jzefa
Na
pierwszym
miejscu
znajduje
si
wie
Polubicze,
303
- 110 -
Gazeta
Toruska
1874
roku
i,
Rzezie
naszego
305
- 111 -
310
- 112 -
przy tylu
313
Tame, s. 151.
J. Pruszkowski podaje, e unici musieli paci mandaty od 1 rubla od osoby nawet do
zawrotnej jak na tamte czasy sumy 650 rubli na kadego gospodarza tak np. zdarzyo
si we Wodawie.
315
Por. K. Matwiejuk, Bogosawieni Mczennicy Podlascy, Siedlce 1997, s. 27.
314
- 113 -
rosyjskie
skasoway
diecezj
podlask.
Rozpoczo
si
zdecydowany opr
cerkwie
nie
wpuszczajc
tym
samym
prorzdowych
- 114 -
Tame, s. 49.
- 115 -
320
- 116 -
Tame, s. 19-20.
Por. F. Paluszkiewicz, W cieniu Hermesa, s. 25-26.
323
J. Bojarski, Czasy Nerona w XIX wieku pod rzdem moskiewskim, s. 169.
322
- 117 -
- 118 -
327
328
- 119 -
Ci,
oprawcy
ludu
unickiego,
stosowali
zazwyczaj
prowadzenia
jakichkolwiek
prac
polowych.
Plony
ulegay
- 120 -
Bukowiecka
podsumowujc
te
wszystkie
wydarzenia
mogy
przekracza
warto
majtku,
take
wyniszczajce
Tame.
Por. Z. Bukowiecka, Czterdzieci lat przeladowania, s. 86.
- 121 -
krwawych
metod
nawracania
[].
Krwawy
chrzest
lat
- 122 -
338
- 123 -
si
pseudonimem
XYZ
opisywa
tragiczny
los
- 124 -
poprzez
wiadectwo
swoich
wiernych
unitw
- 125 -
- 126 -
przeladowcw.
Ludzie
ci,
posiadali
wielk
motywacj
347
- 127 -
- 128 -
dojrzaego
wspdziaania
Kociele
duchownych
i wieckich353.
Podczas trwania okrutnego przeladowania za wiar na Podlasiu
wielokrotnie
byy
amane
podstawowe
prawa
osoby
ludzkiej,
- 129 -
jeszcze
inni
ulegali
przeladowcom,
dowiadczywszy
nieludzkich
warunkw
w carskich wizieniach. Ale w wikszoci przeladowani unici nie
ulegli354.
Podobnie jak kiedy, tak te i dzisiaj rozmaite niesprawiedliwoci
dotykaj wierzcych. Dzisiaj wielu chrzecijan bardzo cierpi z powodu
bezkarnoci w bagatelizowaniu praw ludzi wierzcych w Chrystusa, czy
te propagowaniu pogldw i zachowania, ktre podwaaj chrzecijask
tosamo narodow, niejako odseparowujc si od wielowiekowej kultury
narodowej, ktra od pocztku bazuje na Ewangelii. Chrzecijanie cierpi
z powodu lansowanego liberalizmu i relatywizmu etycznego, zuchwale
odrzucajcych Dekalog 355. To wszystko prowadzi do niesprawiedliwoci
spoecznych i niejako hamuje waciwy rozwj czowieka.
Form rozwizywania tych problemw zarwno w przeszoci jak
i dzisiaj jest optymizm pyncy z wiary w Boga ywego i ycie z wiary na
co dzie. Unici byli wanie propagatorami takich postaw, wielkiej ywej
wiary, ktrej bronili przed schizmatykami. Wierni obrocy byli
ugruntowani w wierze katolickiej. Nie poszli na ugod z przeladowcami,
za co spotkay ich straszne cierpienia, a przecie wielokrotnie mieli
moliwo pjcia na ugod z przeladowcami. Ci ludzie heroicznej wiary
mieli wiadomo, e wtedy nie tylko trac wiar, Koci, jedno
z Papieem, polsko, ale zatracaj siebie. To prawda, e i oni autentycznie
bali si przeladowa. Bali si zwaszcza coraz to nowych i bardziej
przemylnych uciskw, bali si bicia i wizienia i zsyek na mron
Syberi. Ale wiara pozwalaa im przezwycia ludzki strach. Dawaa moc
do przetrwania wizienia i zsyek356. Unici podlascy, pomimo tego, e byli
prostymi ludmi to jednak byli gboko wierzcy, nie dawali si zwie
354
- 130 -
podszeptom
prawosawia,
lecz
okazali
posuszestwo
wiary
istnieniu,
przygotowanej
premedytacj,
bezwzgldnej
wojny
- 131 -
360
361
- 132 -
odwanego
dawania
wiadectwa
wiary
codziennoci
chrzecijaskiego.
362
ycia
- 133 -
Zakoczenie
Chrystusa,
ogie
powicenia,
czynu,
pragnienie
- 134 -
- 135 -
- 136 -
rozdzia
ukaza
walk
unitw
wolno
religijn
dowiadczali
unici
rk
wojska
carskiego.
Nastpnie
- 137 -
Bibliografia
368
M. Je, Podlaska ty mczeska krwi! [w:] Unici w poezji polskiej, Biaa Podlaska
2001, s. 64.
- 138 -
I. rda
A.P.L.,
Bukowiecka Z.,
Chotkowski W.,
Pruszkowski J.,
Urban J.,
W.P.C.,
Wasilewski L.,
- 139 -
Wernicki A.,
Zbroek P.,
Smoleski W.,
- 140 -
Encyklika
Dominum
et
Vivificantem,
O Duchu witym w yciu Kocioa i wiata,
Watykan 18 V 1986.
Jan Pawe II
Jan Pawe II
Jan Pawe II
Posynodalna
Adhortacja
apostolska
Reconciliatio et paenitentia, O pojednaniu
i pokucie w dzisiejszym posannictwie
Kocioa, Watykan 2 XII 1984.
Jan Pawe II
List
apostolski
Salvifici
O
chrzecijaskim
sensie
cierpienia, Watykan 11 II 1984.
Pius IX
Pius IX
doloris,
ludzkiego
- 141 -
Konstytucja
duszpasterska
Kociele
Ambroise J.,
Bartnik Cz.,
Bezdna M.,
Boski B.,
- 142 -
Bolman S.,
Boudou A.,
Stolica
wita
a
Rosja.
Stosunki
dyplomatyczne midzy nimi w XIX stuleciu,
prze. Z. Skowroska, cz. 1-2, Warszawa
1928-1930.
Cabaj J.,
Celej J.,
Dbiski K.,
Dbski K.,
Dudka F.,
Dylgowa H.,
Dylgowa H.,
Dylgowa H.,
- 143 -
Dymsza L.,
Dziga F.,
Filipczuk H.,
Frankowski J.,
Geresz J.,
Prawosawie
na
Podlasiu,
[w:]
T. Wasilewski, T. Krawczak (red.),
Z nieznanej przeszoci Biaej i Podlasia,
Biaa Podlaska 1990, s. 121-142.
Grzywaczewski J.,
Gurdniok F.,
Hasko S.,
Iwiski G.,
- 144 -
556, s. 262-272.
Jarosiski A.,
Jeske-Choiski T.,
Je M.,
Juchimiuk F.,
Kazimierski J.,
Kielak D.,
Kiernikowski Z.,
Koneczny F.,
Konefa J.,
Korobowicz A.,
- 145 -
Korzeniewski B.,
Kotyo A.,
Kotyo A.,
Krawczak T. (red.),
Krl P.,
Kubicki P.,
Kubi A.,
Kubi A.,
Leniewska D.,
- 146 -
Lewandowski J.,
Likowski F.,
Liwczak N.N.,
Longosz S.,
opuszaska M.,
Maksymiuk K.,
Maksymiuk K.,
Druki ulotne,
Podlasiu,
z
w Siedlcach
Archiwalno Wojewdztwa
z. 8, s. 79-103.
kierowane do Unitw na
Archiwum
Pastwowego
(1903-1905), [w:] Prace
Konserwatorskie na terenie
Siedleckiego, Siedlce 1993,
- 147 -
G.,
Siedlce 1992.
Maecki R.,
Matwiejuk K.,
Matwiejuk K.,
Matwiejuk K.,
Mynarski Z.,
Z mczeskich
Siedlce 1974.
Mocicki H.,
Nowak J. W.,
wiadkowie
dziejw Podlasia,
Wiary
witego
Mps,
Kocioa
[w:]
Oziembo Z.,
Padacz W.,
Paluszkiewicz F.,
Pleszczyski A.,
Pruszkowski J.,
- 148 -
Reymont W. St.,
Ryster J.,
Sajdok K.,
Sekrecki H.,
Sinka T.,
Skowronek J.,
Sotwiski A.,
Sobolewski Z.,
Sobolewski Z.,
Soszyski R.,
Starowieyski M.,
Stepulak M. Z.,
- 149 -
Stopniak F.,
Koci
na
terenie
wojewdztwa
bialskopodlaskiego od poowy XIX wieku,
[w:] T. Wasilewski, T. Krawczak (red.),
Z nieznanej przeszoci Biaej i Podlasia,
Biaa Podlaska, s. 359-403.
Szoucha A.,
Taska M.,
Tarasiuk D.,
Tarasiuk D.,
Tarasiuk D.,
Tebe.,
Urban J.,
Walewski W.,
Welik G.,
- 150 -
Woodko J.,
Wyszyski S.,
Zaleski A.,
(Baronowa XYZ)
Towarzystwo
Warszawskie.
Listy
do
przyjaciki oprac. Ryszard Koodziejczyk,
wyd. II, Warszawa 1971.
Zbroek P.,