Arkusz zawiera informacje

prawnie chronione do momentu

rozpoczcia egzaminu.

MFA
2015

UZUPENIA ZDAJCY
KOD

PESEL

miejsce
na naklejk

EGZAMIN MATURALNY Z FIZYKI

POZIOM ROZSZERZONY
DATA: 11

maja 2015 r.
GODZINA ROZPOCZCIA: 9:00
CZAS PRACY: 180 minut
LICZBA PUNKTW DO UZYSKANIA: 60

Instrukcja dla zdajcego

1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 18 stron (zadania 116).
Ewentualny brak zgo przewodniczcemu zespou nadzorujcego
egzamin.
2. Rozwizania i odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy
kadym zadaniu.
3. W rozwizaniach zada rachunkowych przedstaw tok rozumowania
prowadzcy do ostatecznego wyniku oraz pamitaj o jednostkach.
4. Pisz czytelnie. Uywaj dugopisu/pira tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
5. Nie uywaj korektora, a bdne zapisy wyranie przekrel.
6. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie bd oceniane.
7. Moesz korzysta z Wybranych wzorw i staych fizykochemicznych na
egzamin maturalny z biologii, chemii i fizyki, linijki oraz kalkulatora
prostego.
8. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swj numer PESEL
i przyklej naklejk z kodem.
9. Nie wpisuj adnych znakw w czci przeznaczonej dla egzaminatora.

MFA-R1_1P-152

Ukad graficzny
CKE 2015

MFA
2015

Zadanie 1.
Gimnastyczka rzucia ukonie w gr plastikow
obrcz, nadajc jej jednoczenie ruch obrotowy
w paszczynie pionowej. Obrcz po upadku na
podoe powrcia do gimnastyczki. Rysunek
przedstawia kolejne pooenia A, B i C obrczy.

Zadanie 1.1. (01)

W pooeniu B narysuj symbol
lub
wskazujcy, w ktr stron powinna obraca
si obrcz, aby po upadku moga wrci do gimnastyczki.
Zadanie 1.2. (01)
Wybierz spord podanych i zaznacz waciwe dokoczenie poniszego zdania.
Jeli mona pomin opr powietrza, to prdko ruchu obrotowego obrczy jest
A. najwiksza tu po wyrzuceniu obrczy.
B. najwiksza, gdy obrcz jest w najwyszym punkcie B.
C. najwiksza tu po wyrzuceniu i tu przed upadkiem na podoe.
D. taka sama od momentu wyrzucenia a do upadku.
Zadanie 1.3. (01)
Obrcz toczca si z pooenia C do gimnastyczki nie przewraca si, pomimo e styka si
z podoem praktycznie w jednym punkcie.
Napisz nazw prawa fizycznego, ktre wyjania, dlaczego obrcz si nie przewraca.

Zadanie 1.4. (01)

Wybierz spord podanych i zaznacz waciwe dokoczenie poniszego zdania.
Powrt obrczy z pooenia C do gimnastyczki jest skutkiem dziaania siy
A. grawitacji.

B. tarcia.

C. odrodkowej.

D. oporu powietrza.

Zadanie 2. (01)
Uczniowie w pracowni fizycznej wykonali nastpujce
dowiadczenie. Na wzku zamontowali rwni
pochy, na ktrej zamocowali naczynie z wod
i wprawili wzek w ruch jednostajny prostoliniowy po
poziomej powierzchni. Gdy na wzek zacza dziaa
dodatkowa sia, po pewnym czasie powierzchnia
wody staa si rwnolega do powierzchni rwni, jak
na rysunku obok.

Strona 2 z 18

MFA_1R

Dokocz ponisze zdanie. Zaznacz waciwe uzupenienia wybrane spord A i B oraz

spord 13.
Takie ustawienie powierzchni wody jest moliwe, gdy dodatkowa sia dziaajca na wzek
bya skierowana
A. w prawo,
a wzek
B. w lewo,

1.

musia porusza si w prawo.

2.

musia porusza si w lewo.

3.

mg porusza si w dowoln stron (w prawo lub w lewo).

Zadanie 3.
Supy energetyczne linii przesyowych wysokiego napicia mona skada z czci na
powierzchni ziemi, a nastpnie podnosi je do pozycji pionowej za pomoc liny, podpory
z obrotowym krkiem i na przykad traktora. Do wierzchoka lecego supa przyczepia si
jeden z kocw liny i przerzuca j przez podpor, natomiast drugi koniec liny jest cignity
przez traktor. Drugi koniec supa opiera si o zakotwiczon w ziemi obrotow podstaw
(rysunek poniej). Zakadamy, e krek na podporze obraca si bez tarcia.
obrotowa podstawa

podpora

lina
podnoszony sup

krek

traktor

Zadanie 3.1. (01)

Oce prawdziwo poniszych zda. Zaznacz P, jeli zdanie jest prawdziwe, lub F jeli
zdanie jest faszywe.
1.

Podczas powolnego podnoszenia supa sia nacigu liny w czci A

ma inn warto ni sia nacigu liny w czci B.

2.

W pocztkowej fazie podnoszenia supa kt midzy lin

a poziomem maleje.

Przy niezmiennej wysokoci podpory i niezmiennym pooeniu

3. obrotowej podstawy sia nacigu liny konieczna do uniesienia supa
z pozycji poziomej zaley od wysokoci (dugoci) supa.

Wypenia
egzaminator

MFA_1R

Nr zadania
1.1. 1.2. 1.3. 1.4.
Maks. liczba pkt
1
1
1
1
Uzyskana liczba pkt

Strona 3 z 18

2.
1

3.1.
1

Zadanie 3.2. (04)

Masa supa wynosi 2000 kg, a kt jest rwny 15. Przyjmujemy, e rodek masy supa
znajduje si w poowie jego dugoci.
Oblicz minimaln warto siy nacigu liny konieczn do uniesienia lecego supa.

Strona 4 z 18

MFA_1R

Zadanie 3.3. (03)

Sup o dugoci 12 m by podnoszony bardzo powoli. Gdy by on ju w pooeniu prawie
pionowym, lina odczepia si od niego. W wyniku tej awarii sup si przewrci.
Oblicz warto prdkoci liniowej koca supa w chwili uderzenia o powierzchni ziemi.
Przyjmij, e sup mona potraktowa jako cienki jednorodny prt. Moment bezwadnoci
takiego prta wzgldem osi prostopadej do niego i przechodzcej przez jego koniec jest
1
rwny I = m l 2 , gdzie m jest mas prta, a l jego dugoci.
3

Wypenia
egzaminator

MFA_1R

Nr zadania
3.2. 3.3.
Maks. liczba pkt
4
3
Uzyskana liczba pkt

Strona 5 z 18

Zadanie 4.
Wzek o masie 200 g jest doczepiony do spryny, ktrej
drugi koniec jest unieruchomiony (rysunek obok). Wzek
wykonuje drgania wzdu osi poziomej. Opory ruchu, mas
kek i mas spryny pomijamy.
Na wykresie poniej przedstawiono w jednym ukadzie wsprzdnych wykresy zalenoci
energii kinetycznej, potencjalnej i cakowitej ukadu wzek spryna od wychylenia wzka x.
energia, mJ

a
3

2
1
4

c
0

x, cm

Zadanie 4.1. (01)

Wpisz do odpowiednich komrek poniszej tabeli obok kadej z nazw energii liter a, b
lub c odpowiadajc wykresowi zalenoci tej energii od wychylenia x.
energia kinetyczna
energia potencjalna
energia cakowita
Zadanie 4.2. (01)
Oce prawdziwo poniszych zda. Zaznacz P, jeli zdanie jest prawdziwe, lub F jeli
zdanie jest faszywe.
1.

Energia kinetyczna wzka jest odwrotnie proporcjonalna do wychylenia x

wzka z pooenia rwnowagi.

2.

Energia potencjalna ukadu przy maksymalnym wychyleniu jest rwna

energii kinetycznej wzka przy przechodzeniu przez pooenie rwnowagi.

3.

Energia cakowita ukadu jest zawsze rwna maksymalnej energii

kinetycznej wzka.

Zadanie 4.3. (02)

Oblicz maksymaln prdko, z jak porusza si wzek.

Strona 6 z 18

MFA_1R

Zadanie 4.4. (03)

Oblicz okres drga wzka.

Zadanie 5.
Znaczna cz gwiazd, ktre widzimy na nocnym niebie, wystpuje w ukadach podwjnych.
Gwiazdy fizycznie podwjne to ukady zoone z dwch
gwiazd krcych dookoa wsplnego rodka masy. Goym
okiem dostrzegane s zwykle jako gwiazdy pojedyncze.
Zamy, e mamy do czynienia z ukadem dwch gwiazd
o rnych masach M i m, ktre kr wok wsplnego rodka
masy O po orbitach koowych. Na rysunku obok przedstawiono
3 okrgi. Dwa spord nich mog by orbitami gwiazd
tworzcych ukad podwjny. Na jednym z tych okrgw
zaznaczono pooenie gwiazdy o wikszej masie M.

M
O

Zadanie 5.1. (01)

Zaznacz na odpowiednim okrgu i we waciwym miejscu oraz opisz liter m pooenie
gwiazdy o mniejszej masie.
Zadanie 5.2. (02)
Dana jest odlego d midzy gwiazdami. Odlego rodka masy ukadu od gwiazdy o masie
M oznaczamy jako x. Rozmiary gwiazd naley pomin.
Wyprowad wzr wyraajcy zaleno x od d, M i m.

Wypenia
egzaminator

MFA_1R

Nr zadania
4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 5.1. 5.2.
Maks. liczba pkt
1
1
2
3
1
2
Uzyskana liczba pkt

Strona 7 z 18

Zadanie 5.3. (02)

Oce prawdziwo poniszych zda. Zaznacz P, jeli zdanie jest prawdziwe, lub F jeli
zdanie jest faszywe.
1.

Siy dorodkowe FM oraz Fm dziaajce na gwiazdy o masach M oraz m

maj jednakowe wartoci (FM = Fm).

2.

Prdkoci liniowe obu gwiazd wzgldem rodka masy ukadu maj t sam
warto (vM = vm).

3. Czstotliwoci, z jakimi gwiazdy obiegaj swoje orbity, s rwne (fM = fm).

Zadanie 6. (03)
Wykorzystujc dane z tabeli, oblicz, jaka cz
objtoci gry lodowej wystaje ponad powierzchni
wody.

substancja

gsto, kg/m3

ld

900

woda morska

1040

Zadanie 7. (02)
Wymie trzy rne zjawiska powodujce stygnicie otwartego naczynia z gorc wod.
1.
2.
3.
Zadanie 8. (01)
Elektron wpad z prdkoci w obszar midzy naadowanymi okadkami kondensatora, tak
jak przedstawiono to na rysunku. Zakadamy, e midzy okadkami jest prnia.

Narysuj wektor (kierunek i zwrot) przyspieszenia elektronu w punkcie A.

Strona 8 z 18

MFA_1R

Zadanie 9. (02)
Z prostoktnych pytek aluminiowych i kartek papieru (bdcego dobrym izolatorem)
zbudowano dwa kondensatory paskie. Kondensator A skada si z dwch pytek (okadek)
o wymiarach 14 cm na 20 cm kada, przedzielonych czterema kartkami, a kondensator B
z dwch pytek o wymiarach 7 cm na 10 cm, przedzielonych
A
B
jedn kartk. Kartki stykaj si tak, e pomidzy nimi nie ma
powietrza.
Oblicz warto stosunku pojemnoci CA i CB tych kondensatorw.

Zadanie 10.
U
metal B
Zjawisko termoelektryczne odkryte w 1821 roku
V
przez T. J. Seebecka polega na powstawaniu T1
T2
napicia w obwodzie zoonym z dwch rnych
metal A
metali, ktrych zcza rni si temperaturami
(rysunek obok). Przez powierzchni zcza swobodne elektrony przenikaj z metalu
o wikszej ich liczbie w jednostce objtoci do metalu o liczbie mniejszej. W pierwszym
metalu pojawia si niedobr elektronw, a w drugim nadmiar. Efekt ten zaley od
temperatury, dlatego jeli jedno zcze pozostaje w innej temperaturze ni drugie, to
w obwodzie powstaje napicie (rzdu mV). To zjawisko znalazo wspczenie zastosowanie
w budowie generatorw termoelektrycznych stosowanych do zasilania sond kosmicznych.
Napicie termoelektryczne U okrelone jest wzorem
U = ( S B S A ) (T1 T2 )
gdzie SB i SA s wspczynnikami Seebecka charakterystycznymi dla danych metali, a T1 i T2
temperaturami zcz obu metali. Wartoci wspczynnikw Seebecka S dla niektrych
metali przedstawia ponisza tabela.
metal
S,

V
K

glin

molibden

nikiel

ow

pallad

platyna

wolfram

elazo

+3,9

+12

15

+4,4

+8

+18,8

Na podstawie: H. Stcker, Nowoczesne kompendium fizyki, Warszawa 2010.

Zadanie 10.1. (01)

Wyra jednostk wspczynnika Seebecka

Wypenia
egzaminator

MFA_1R

w jednostkach podstawowych ukadu SI.

Nr zadania
5.3.
Maks. liczba pkt
2
Uzyskana liczba pkt

Strona 9 z 18

6.
3

7.
2

8.
1

9.
2

10.1.
1

Zadanie 10.2. (02)

a) Dobierz par metali spord przedstawionych w tabeli na poprzedniej stronie,
umoliwiajc uzyskanie maksymalnego napicia termoelektrycznego przy ustalonej
rnicy temperatur.

b) Oblicz napicie termoelektryczne dla dobranej przez Ciebie pary metali, jeli jedno
ze zcz umiecimy w naczyniu z topniejcym lodem, a drugie w wodzie wrzcej pod
normalnym cinieniem.

Zadanie 10.3. (01)

Obwd opisany we wstpie do zadania mona potraktowa jako pojedyncze ogniwo
(termoogniwo), ktre czy si szeregowo lub rwnolegle w tzw. stosy termoelektryczne
(termostosy). Przyjmijmy, e napicie uzyskiwane z pojedynczego termoogniwa jest rzdu
miliwoltw, a jego opr wewntrzny rzdu setnych czci oma.
Zaznacz waciwe uzupenienie poniszego zdania wybrane spord AC oraz
uzasadnienie wybrane spord 13.
Aby czerpa z termostosu prd o nateniu kilku amperw pod napiciem kilkudziesiciu
woltw, naley termoogniwa poczy
A.

tylko
rwnolegle,

1.

potrzebne napicie jest wiksze ni dla pojedynczej pary

zcz.

B.

tylko
szeregowo,

poniewa 2.

potrzebne natenie prdu jest wiksze od natenia

prdu moliwego do uzyskania z pojedynczej pary zcz.

C.

szeregowo
i rwnolegle,

3.

potrzebne napicie i natenie prdu s wiksze od

moliwych do uzyskania z pojedynczej pary zcz.

Zadanie 11.
Mamy do dyspozycji silne magnesy w ksztacie walca. Umieszczono dwa takie
odpychajce si magnesy w plastikowej, przezroczystej, pionowo ustawionej rurce
i zbadano, jak sia F ich wzajemnego oddziaywania zaley od odlegoci r
pomidzy ich rodkami (rysunek obok). Dolny magnes by unieruchomiony.
Si F wyraono w miliniutonach. Wyniki pomiarw zapisano w tabeli.
r, cm

F, mN

5,0

10

4,0

23

3,4

43

2,9

83

2,5

163
Strona 10 z 18

MFA_1R

Zadanie 11.1. (05)

a) Narysuj wykres zalenoci F(r).

b) Grny magnes zbliono do dolnego na odlego 2,5 cm (mierzon midzy ich

rodkami rysunek obok).
Oszacuj, korzystajc z wykresu, prac wykonan przeciw sile F przy zblianiu
magnesw, jeli pocztkowo ich rodki byy odlege o 5 cm.

Wypenia
egzaminator

MFA_1R

Nr zadania
10.2.
Maks. liczba pkt
2
Uzyskana liczba pkt

Strona 11 z 18

10.3.
1

11.1.
5

2,5 cm

Informacja do zada 11.2.11.3.

W nastpnym dowiadczeniu wykonano seri pomiarw czasu spadania jednego
magnesu z wysokoci 40 cm w pionowo ustawionych rurkach wykonanych z rnych
materiaw (rysunek obok).

Zadanie 11.2. (02)

Czas spadku magnesu w plastikowej rurce by rwny 0,30 0,03 s.
Sprawd, wykonujc obliczenia, czy w granicach niepewnoci pomiaru mona uzna
spadek magnesu za swobodny. Napisz otrzymany wniosek (mona lub nie mona).

Zadanie 11.3. (01)

Zaznacz waciwe uzupenienie poniszego zdania wybrane spord AC oraz
uzasadnienie wybrane spord 13.
Gdy rurk z plastiku zamieniono na rurk tej samej rednicy, ale wykonan z miedzi, czas
spadania wynis 5,50 s, a ruch magnesu by jednostajny praktycznie na caej dugoci rurki.
Przyczyn takiego zachowania si magnesu byo
A.

zjawisko tarcia
magnesu o rurk,

przyciganie si
B.
magnesu i miedzi,
C.

zjawisko indukcji
elektromagnetycznej,

1. przewodnikiem.
a efekt ten wystpi w rurce
miedzianej, poniewa mied 2. paramagnetykiem.
jest
3. ferromagnetykiem.

Zadanie 12. (04)

Ogniskow f ukadu dwch cienkich i przylegajcych do siebie soczewek mona obliczy ze
wzoru
1
f

f1

f2

gdzie f1 i f2 s ogniskowymi poszczeglnych soczewek.

Masz do dyspozycji mae rdo wiata (np. wieczk), ekran, linijk i dwie soczewki
skupiajc i rozpraszajc. Ogniskowa soczewki skupiajcej jest nieznana, ale mniejsza ni
bezwzgldna warto ogniskowej soczewki rozpraszajcej. Ekran i soczewki s wyposaone
w odpowiednie statywy.

Strona 12 z 18

MFA_1R

Opisz metod wyznaczenia ogniskowej soczewki rozpraszajcej, wykorzystujc podany

wzr. Narysuj uyty ukad dowiadczalny i przedstaw kolejne czynnoci wybrane
spord podanych niej. Czynnoci opisane w punktach e)h) mog by powtarzane.
a) Ustawienie wieczki, soczewki skupiajcej i ekranu w taki sposb, aby na ekranie powsta
ostry obraz wieczki.
b) Ustawienie wieczki, soczewki rozpraszajcej i ekranu w taki sposb, aby na ekranie
powsta ostry obraz wieczki.
c) Ustawienie wieczki, obu soczewek tu obok siebie i ekranu w taki sposb, aby na ekranie
powsta ostry obraz wieczki.
d) Pomiar rednicy kadej z soczewek.
e) Pomiar wielkoci obrazu pomienia na ekranie.
f) Pomiar odlegoci wieczki od soczewki (lub od zestawu soczewek).
g) Pomiar odlegoci ekranu od soczewki (lub od zestawu soczewek).
1

h) Zastosowanie wzoru = + .
f

i) Przeksztacenie wzoru =
f

1
f1

Wypenia
egzaminator

MFA_1R

1
f2

i obliczenie ogniskowej soczewki rozpraszajcej.

Nr zadania
11.2.
Maks. liczba pkt
2
Uzyskana liczba pkt

Strona 13 z 18

11.3.
1

12.
4

Zadanie 13. (01)

Laser, siatk dyfrakcyjn oraz ekran umieszczono
w ustalonych wzajemnych odlegociach
(rysunek obok). Po wczeniu lasera na ekranie
zaobserwowano wiecce punkty.
Zaznacz waciwe uzupenienie poniszego
zdania wybrane spord AC oraz
uzasadnienie wybrane spord 13.

ekran
laser

siatka

Po cakowitym zanurzeniu siatki oraz ekranu w wodzie i owietleniu siatki

wiatem tego samego lasera odlego pomidzy kolejnymi punktami na
ekranie
A. wzrosa,

1. wzrosa.
poniewa
B. nie zmienia si,
2. nie zmienia si.
dugo fali
C. zmalaa,
3. zmalaa.
Zadanie 14.
Polon 210 Po jest rdem promieniowania alfa, a czas poowicznego zaniku tego izotopu
wynosi 139 dni. Prbka zawierajca jeden gram 210 Po wydziela ciepo o mocy okoo 140 W.
Z tego wzgldu polon jest uywany jako rdo ciepa w satelitach i pojazdach kosmicznych
do podgrzewania aparatury i wytwarzania prdu elektrycznego.
Na podstawie: http://www.rsc.org

Zadanie 14.1. (01)

Zaznacz waciwe dokoczenie poniszego zdania.
Po upywie 2 lat moc grzewcza rda, w ktrym zastosowano polon
i wyniesie
A. powyej 1/5 mocy pocztkowej.

210

Po , zmaleje

obliczenia

B. okoo 1/10 mocy pocztkowej.

C. okoo 1/25 mocy pocztkowej.
D. poniej 1/30 mocy pocztkowej.

Zadanie 14.2. (01)

adne urzdzenie nie moe przetwarza ciepa w energi elektryczn ze sprawnoci rwn
100%.
Napisz nazw prawa fizycznego, z ktrego wynika to stwierdzenie.

Strona 14 z 18

MFA_1R

Zadanie 15.
Katod fotokomrki owietlono wiatem, ktrego dugo fali jest rwna 370 nm. Moc
promieniowania padajcego na powierzchni katody jest rwna 6,0 W.
Zadanie 15.1. (02)
W poniszej tabeli zamieszczono wybrane metale, dla ktrych podano wartoci pracy wyjcia.
metal

glin

cez

cynk

lit

W, eV

4,3

2,14

4,3

2,9

kobalt srebro
5,0

4,3

Na podstawie: H. Stcker, Nowoczesne kompendium fizyki, Warszawa 2010.

Wybierz wszystkie metale, z ktrych mona wykona katod, aby mc obserwowa

zjawisko fotoelektryczne dla wiata opisanego wyej. Wybr uzasadnij, wykonujc
odpowiednie obliczenia.

Informacja do zada 15.2. i 15.3.

Fotokomrk poczono szeregowo z amperomierzem
i cao zasilano napiciem, ktrego wzrost skutkowa
wzrostem natenia prdu pyncego przez fotokomrk
do wartoci 0,5 A (wykres obok).

I, A
0,5
U, V

Zadanie 15.2. (01)

Wyjanij, dlaczego natenie prdu nie przekracza pewnej wartoci.

Wypenia
egzaminator

MFA_1R

Nr zadania
Maks. liczba pkt
Uzyskana liczba pkt

13.
1

Strona 15 z 18

14.1
1

14.2.
1

15.1.
2

15.2.
1

Zadanie 15.3. (03)

a) Oblicz liczb fotonw padajcych na katod w cigu 1 sekundy.

b) Oblicz liczb elektronw przepywajcych w cigu 1 sekundy w obwodzie, w ktrym

natenie prdu wynosi 0,5 A.

c) Oszacuj, jaka cz liczby fotonw padajcych na katod spowodowaa wybicie

elektronw w opisanej fotokomrce.

Strona 16 z 18

MFA_1R

Zadanie 16. (02)

Podkrel waciwe okrelenia, tak aby powstay zdania prawdziwe.

Przypuszcza si, e Soce powstao okoo 4,6 miliarda lat temu. Gwnym rdem
energii Soca s reakcje (czenia / rozpadu) jder (lekkich / cikich).

Ukad Soneczny znajduje si (w centrum Galaktyki / okoo 30 tys. lat wietlnych od

centrum Galaktyki).

W obecnej chwili Wszechwiat (powoli kurczy si / zachowuje stae rozmiary / stale si

rozszerza).

Wypenia
egzaminator

MFA_1R

Nr zadania
15.3.
Maks. liczba pkt
3
Uzyskana liczba pkt

Strona 17 z 18

16.
2

BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)

Strona 18 z 18

MFA_1R