You are on page 1of 84

Agnieszka Tajner-Czopek

Wpyw zabiegw technologicznych


na waciwoci frytek ziemniaczanych
i zawartoci akrylamidu

Autor
dr in. Agnieszka Tajner-Czopek
Opiniodawca
prof. dr hab. Mieczysaw Paasiski
Redaktor merytoryczny
prof. dr hab. Ewelina Dziuba
Opracowanie redakcyjne
mgr Anna Piskor
Korekta
mgr Elbieta Winiarska-Grabosz
amanie
Halina Sebzda
Projekt okadki
Marika Modzelewska
Monografie CXX
Copyright by Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu, Wrocaw 2011
ISSN 18981151
ISBN 9788377170427

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCAWIU


Redaktor Naczelny prof. dr hab. Andrzej Kotecki
ul. Sopocka 23, 50344 Wrocaw, tel. 71 3281277
e-mail: wyd@up.wroc.pl
Nakad 100 + 16 egz. Ark. wyd. 6,7. Ark. druk. 5,5
Druk F.P.H. ELMA

Spis treci
1. WSTP.............................................................................................................................................. 7
1.1. Wprowadzenie......................................................................................................................... 7
1.2. Waciwoci frytek ziemniaczanych..................................................................................... 9
1.3. Akrylamid w produktach smaonych z ziemniaka..........................................................12
1.4. Zawarto cukrw redukujcych w bulwach ziemniaka a ilo akrylamidu
we frytkach ...........................................................................................................................16
1.5. Proces technologiczny a zawarto akrylamidu we frytkach..........................................18
2. GENEZA I CEL PRACY..............................................................................................................22
3. MATERIA I METODYKA BADA.........................................................................................23
3.1. Materia badawczy................................................................................................................23
3.2. Przebieg bada.......................................................................................................................23
3.3. Metody analiz........................................................................................................................31
3.4. Sposb przedstawienia wynikw........................................................................................33
4. WYNIKI I ICH OMWIENIE...................................................................................................34
4.1. Barwa frytek i zawarto akrylamidu w zalenoci od uytego surowca......................34
4.2. Tekstura, barwa frytek i zawarto akrylamidu w zalenoci od warunkw
blanszowania w wodzie........................................................................................................38
4.3. Zawarto tuszczu, tekstura i barwa frytek oraz ilo powstajcego akrylamidu
jako efekt blanszowania w roztworach pektyn..................................................................43
4.4. Zawarto tuszczu i akrylamidu we frytkach oraz ich tekstura i barwa
jako efekt dodatku pektynolitycznego preparatu enzymatycznego
do blanszowania....................................................................................................................47
4.5. Zawarto tuszczu i akrylamidu we frytkach oraz ich tekstura i barwa
jako efekt podsuszania krajanki ziemniaczanej................................................................52
4.6. Zawarto tuszczu i akrylamidu we frytkach oraz ich tekstura i barwa
jako efekt wpywu temperatury i czasu smaenia.............................................................56
5. DYSKUSJA.....................................................................................................................................59
6. WNIOSKI.......................................................................................................................................68
7. PIMIENNICTWO......................................................................................................................69
8. OBJANIENIA..............................................................................................................................82

1. WSTP
1.1. Wprowadzenie
Wraz z postpem cywilizacyjnym odnotowywany jest cigy wzrost spoycia ziemniakw przetworzonych w postaci smaonych produktw przekskowych, do ktrych zaliczane
s: rnego rodzaju chrupki (typu snacks), czipsy oraz frytki. Z grupy tych produktw frytki
ciesz si du popularnoci wrd konsumentw ze wzgldu na korzystne cechy organoleptyczne i moliwo atwego przygotowywania z nich posiku podstawowego lub przekski.
Przemysowa produkcja frytek w Polsce cigle wzrasta (tab. 1).
Tabela 1
Table 1
Produkcja frytek w tys. ton [Dzwonkowski i in. 2010]
Production of French fries in thousand tons [Dzwonkowski et al. 2010]
Produkt
Product
Frytki
French fries

2003

2005

2007

2009

2010*

121,0

143,2

154,4

161,3

166,0

* prognoza prognosis

Cigy wzrost produkcji frytek zwizany jest z rosncym zapotrzebowaniem rynku na


ten produkt, ktry coraz chtniej spoywany jest przez konsumenta w barach szybkiej obsugi
typu fast-food, restauracjach lub w domu. Frytki ciesz si du popularnoci szczeglnie wrd dzieci i modziey, ze wzgldu na ich przyjemny aromat i smak oraz zrnicowany asortyment (frytki proste, karbowane, talarki, kulki itp.). Moliwo sporzdzenia frytek
z pproduktu w domu przez dosmaenie w oleju na patelni bd podgrzanie w piekarniku
lub w kuchence mikrofalowej czyni ten produkt jeszcze bardziej atrakcyjnym.
Wymagania konsumentw dotyczce jakoci frytek s wysokie i cile okrelone.
W pierwszej kolejnoci konsument zwraca uwag na podstawowe wyrniki jakoci barw, smak i zapach. Due znaczenie ma rwnie tekstura, a szczeglnie istotna jest zawarto
tuszczu w gotowym produkcie [Talburt, Smith 1987, Lisiska, Leszczyski 1989, Lisiska
i in. 2009]. Konsumenci akceptuj frytki adnie wygldajce, apetycznie przyzocone, chrupkie, smaczne i mao tuste (ze wzgldw zdrowotnych i estetycznych). Rol producenta jest
natomiast przygotowanie produktu bezpiecznego dla zdrowia, zawierajcego jak najmniej
substancji antyywieniowych czy toksycznych. Jedn z mniej poznanych substancji, ktr
mog zawiera frytki, jest akrylamid [Friedman 2003, Skibniewska i in. 2003, De Wilde i in.
2005, Bekas i in. 2009, Gieleciska, Mojska 2009, Mojska i in. 2009].

Akrylamid (CH2=CH-CONH2) zosta sklasyfikowany jako zwizek potencjalnie kancerogenny dla ludzi i zaliczony zosta do grupy (2A), a spoywanie ywnoci o podwyszonej
iloci tego zwizku znacznie zwiksza ryzyko zachorowania na raka [Friedman 2003, Mucci,
Adami 2005, LoPachin 2005, Friedman, Levin 2008]. Informacja ta skonia badaczy w wielu orodkach naukowych do rozpoczcia bada nad budow tego zwizku i mechanizmem
jego powstawania, a take nad ewentualn moliwoci obnienia jego zawartoci w produktach spoywczych. Zawarto akrylamidu (AA) we frytkach podawana przez rnych autorw waha si w zalenoci od uytego surowca, czynnikw uprawowych ksztatujcych skad
chemiczny ziemniaka, warunkw jego przechowywania czy te zrnicowanych parametrw
technologicznych stosowanych w czasie sporzdzania gotowego produktu, zarwno w warunkach domowych, jak i przemysowych. Zawarto AA we frytkach moe si ksztatowa
w zakresie od 5012 000 gkg-1 [Friedman 2003, Fiselier, Grob 2005]. Jak dotd nie zosta
ustalony limit dotyczcy maksymalnego, dopuszczalnego poziomu akrylamidu we frytkach,
jak rwnie w innych produktach ywnociowych [Mojska 2007, FAO/WHO 2008, FAO/
WHO 2009].
Z uwagi na ryzyko zagroenia zdrowia ludzkiego przez spoycie produktw zawierajcych AA powstajce w wyniku zastosowania obrbki termicznej surowcw skrobiowych
w temperaturze powyej 120C Komisja Wsplnot Europejskich uznaa, e istnieje pilna konieczno przeprowadzenia bada dotyczcych zawartoci akrylamidu w ywnoci na terenie
caej Wsplnoty Europejskiej. W zwizku z tym, z dniem 3 maja 2007 r. weszo w ycie zalecenie Komisji Wsplnot Europejskich (2007/307/UE) w sprawie monitorowania poziomw
akrylamidu w ywnoci we wszystkich krajach czonkowskich w latach 20072009. Komisja
wyznaczya do przebadania dziesi kategorii rodkw spoywczych, w tym dwie dotyczyy
frytek mianowicie frytek w formie gotowej do spoycia i frytek wstpnie podsmaonych
[Mojska 2007].
W Polsce nadzr nad tymi badaniami peni Gwny Inspektor Sanitarny, natomiast plany monitoringowe bada, zgodnie z zaleceniami Komisji UE, s opracowywane w Instytucie
ywnoci i ywienia w Warszawie, ktry rwnie koordynuje pobieranie prbek do bada.
Po zakoczeniu bada monitoringowych w 2010 r. planowane jest opracowanie wynikw bdcych sprawozdaniem z przeprowadzonych bada. Wnikliwe badania poziomu akrylamidu
pozwol na okrelenie jego zawartoci w produktach spoywczych, umoliwi oszacowanie
przecitnego dziennego pobrania AA z diet, ocen ryzyka zagroenia zdrowia wynikajcego
z dostarczenia organizmowi AA wraz z ywnoci. Prawdopodobnie te umoliwi to opracowanie maksymalnego dopuszczalnego poziomu akrylamidu w ywnoci [Mojska 2007,
Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej 2007].
W Polsce badania dotyczce zawartoci akrylamidu oraz moliwoci obnienia jego iloci we frytkach nie mogy by do niedawna prowadzone ze wzgldu na brak specjalistycznej
aparatury, ktra umoliwia przeprowadzenie oznacze. Od roku 2007 Katedra Technologii
Rolnej i Przechowalnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu, pierwsza w Polsce,
dysponuje chromatografem cieczowym z tandemowym spektrometrem masowym (HPLC/
MS/MS). Zesp pracownikw Katedry Technologii Rolnej i Przechowalnictwa opracowa metod oznaczania zawartoci AA przy uyciu tego aparatu, w produktach smaonych
z ziemniaka (frytkach, czipsach, chrupkach), bez koniecznoci odtuszczania prb [TajnerCzopek i in. 2009b]. Systematycznie prowadzone s rwnie badania nad wpywem rnych
czynnikw na zawarto akrylamidu w produktach spoywczych, w tym szczegowe oznaczenia dotyczce zawartoci AA we frytkach produkowanych z rnych odmian ziemniaka,

przechowywanego w zrnicowanych warunkach temperaturowych. Prowadzone s take


badania dotyczce modyfikacji zabiegw technologicznych w poszczeglnych etapach procesu otrzymywania frytek, ktre pozwol na wyznaczenie optymalnych warunkw umoliwiajcych zachowanie odpowiedniej barwy produktu, jego konsystencji oraz zawartoci tuszczu,
wraz z ewentualn moliwoci obnienia iloci akrylamidu w gotowym produkcie.
Rwnolegle z pracami pozwalajcymi na poznanie moliwoci zmniejszenia zawartoci
AA we frytkach prowadzone s badania majce na celu znalezienie waciwej metody umoliwiajcej obnienie zawartoci tuszczu w gotowym produkcie. Polegay one na zastosowaniu
zanurzania krajanki ziemniaczanej, po blanszowaniu, w roztworach pektyn lub te nowatorskiej metody przetrzymywania krajanki w roztworach preparatu enzymatycznego zawierajcego poligalakturonaz (PG). Na uwag zasuguje zastosowanie roztworw pektynolitycznego preparatu enzymatycznego Pectinex Ultra SP-L do blanszowania krajanki ziemniaczanej,
ktry istotnie obnia zawarto tuszczu we frytkach oraz wpywa na zmian tekstury gotowego produktu [Lisiska i in. 2007].
W literaturze naukowej brak jest informacji na temat prowadzenia bada z zastosowaniem preparatu enzymatycznego Pectinex Ultra SP-L w procesie otrzymywania frytek
i jego wpywu na zawarto akrylamidu w usmaonym produkcie. Preparat ten stosowany jest
w przemyle owocowym do uzyskiwania zwikszonej wydajnoci sokw z miazgi owocw bez
negatywnego wpywu na jako soku [Speiser 1996, Bagger-Jrgensen, Meyer 2004, Demir,
Baheci 2004, azarowicz 2006, Nowak 2008]. Przy produkcji sokw pitnych, klarowanych,
pektyny utrudniaj procesy klarowania i filtracji, dlatego stosowane s enzymy majce za
zadanie degradacj tego zwizku. Preparat Pectinex Ultra SP-L posiada aktywno pektolityczn [Lisiska i in. 2007], std te charakterystyczne dziaanie preparatu na znajdujce si
w tkance pektyny.
Rwnie w literaturze nie ma danych zwizanych z wpywem podsuszania krajanki ziemniaczanej metod mikrofalowo-prniow przed smaeniem na zawarto AA we frytkach.
Zastosowanie smaenia krajanki w oleju o niszej temperaturze i w krtszym czasie
wpywa na obnienie zawartoci AA we frytkach, nadal jednak prowadzone s badania, ktre umoliwi wskazanie optymalnych warunkw smaenia, gwarantujcych uzyskanie frytek
o oczekiwanej jakoci i niskiej zawartoci akrylamidu.

1.2. Waciwoci frytek ziemniaczanych


Frytki ziemniaczane, zaliczane do grupy produktw przekskowych z ziemniaka, ciesz
si stale rosncym zainteresowaniem ze strony konsumentw na caym wiecie. Nazw frytki ziemniaczane okrela si pprodukt lub produkt gotowy, kierowany do handlu w stanie
zamroonym, przygotowany przez blanszowanie ismaenie w tuszczu ziemniakw w postaci
rnej gruboci supkw, plasterkw, pksiycw lub caych bulw [Lisiska 2000, Lisiska
i in. 2009]. Najbardziej typowym asortymentem s frytki definiowane jako usmaone w gbokim tuszczu kawaki ziemniaka w ksztacie supkw o przekroju 1 x 1 cm i dugoci powyej 6 cm [Lisiska, Leszczyski 1989, Kita i in. 2009]. W Wielkiej Brytanii produkt ten
okrela si mianem chips, natomiast w Niemczech i Francji przyjto nazw pommes frites.
Najpopularniejszym jednak okreleniem wystpujcym wwikszoci krajw na wiecie jest
French fries [Lisiska, Leszczyski 1989,Gould 1999, Kita i in. 2009].

Prawidowo wyprodukowane frytki powinny charakteryzowa si odpowiedni jakoci, ktra okrelana jest na podstawie wyrnikw takich jak: barwa, smak i zapach, zawarto tuszczu oraz tekstura [Talburt, Smith 1987, Lisiska, Leszczyski 1989, Tajner-Czopek 2000, Tajner-Czopek, Lisiska 2004, Kita i in. 2009, Lisiska i in. 2009]. Cechy te maj
duy wpyw na tzw. atrakcyjno gotowego produktu. Konsumenci w pierwszej kolejnoci
oceniaj barw, smak i zapach frytek, znaczn uwag przywizujc do zawartoci tuszczu
w produkcie i jego tekstury. Otrzymanie frytek o prawidowych barwie, smaku i zapachu nie
nastrcza wikszych trudnoci, dlatego obecnie zainteresowanie naukowcw i producentw
skupia si na sposobach uzyskania produktu o charakterystycznej teksturze i moliwie niskiej
zawartoci tuszczu. W ostatnich latach badania prowadzone s take w kierunku zmniejszenia iloci powstajcego podczas smaenia frytek kancerogennego akrylamidu, bez pogorszenia cech organoleptycznych gotowego produktu [Romani i in. 2008, Tajner-Czopek 2008a,
Anese i in. 2009, Romani i in. 2009] .
Barwa jest jedn z cech, ktr ocenia si w pierwszej kolejnoci, niezalenie od sposobu
wytwarzania frytek ziemniaczanych; powinna ona by jasna, zota, bez brzowych przebarwie oraz czarnych plam i smug [Tajner-Czopek 2000, Lisiska 2006, Kita i in. 2009]. Barwa
frytek jest zwizana z zawartoci cukrw redukujcych w ziemniakach oraz ich rozoeniem
na przekroju bulwy [Talburt, Smith 1987, Lisiska, Leszczyski 1989]. Nierwnomierne rozoenie cukrw w bulwie (wysza ich zawarto w czciach wierzchokowej i stolonowej)
powoduje w otrzymanych frytkach efekt brunatnienia kocwek tzw. sugar end. Efekt
ten jest widoczny w gotowym produkcie jako rezultat reakcji Maillarda, zachodzcej pomidzy cukrami redukujcymi a wolnymi aminokwasami [Zgrska, Frydecka-Mazurczyk 1975,
Lisiska, Leszczyski 1989, Sowokinos i in. 2000, Lisiska i in. 2009]. Zachodzca podczas
smaenia frytek reakcja Maillarda przyczynia si do powstawania nie tylko brzowej barwy, ale rwnie gorzkiego smaku gotowego produktu [Lisiska, Leszczyski 1989, Whitfield
1992, Gould 1999].
Smak i zapach frytek, obok barwy, s wyrnikami jakoci ocenianymi w pierwszej kolejnoci. Smak powinien by swoisty, ziemniaczano-olejowy, bez posmaku goryczy, spalenizny lub zjeczaego tuszczu [Talburt, Smith 1987, Lisiska, Leszczyski 1989, Lisiska, Plizga
1992, Gould 1999, Tajner-Czopek 2000].
Rwnie zawarto tuszczu jest wanym wyrnikiem jakoci frytek i ich akceptacji
ze strony konsumentw. Zbyt dua jego ilo w gotowym produkcie powoduje oleisty smak,
a zbyt maa pozbawia frytki naturalnych, charakterystycznych dla nich smaku i zapachu
[Lisiska, Leszczyski 1989, Gould 1999, Mellema 2003]. Zawarto tuszczu we frytkach
zaley zarwno od czynnikw surowcowych, jak np. skad chemiczny bulw oraz od czynnikw technologicznych. Spord skadnikw chemicznych gwnie zawarto suchej masy
oraz skrobi w bulwach ziemniaka wpywa na zawarto tuszczu we frytkach, a wysza ilo
tych zwizkw powoduje zmniejszenie chonicia tuszczu przez gotowy produkt [Lisiska,
Leszczyski 1989, Mellema 2003, Saguy, Dana 2003, Pedreschi 2009, Pedreschi, Zuiga 2009].
Do czynnikw technologicznych ksztatujcych zawarto tuszczu w produkcie smaonym
z ziemniaka nale m.in. grubo krajanki, rodzaj i parametry blanszowania, podsuszania
i smaenia oraz rodzaj oleju uytego do smaenia [Mellema 2003, Saguy, Dana 2003, Kita
i in. 2007]. Dodatkowo na zawarto tuszczu w produktach smaonych moe mie wpyw
stopie degradacji tuszczu smaalniczego, jak rwnie porowato i szorstko powierzchni smaonego produktu [Aguilera, Gloria-Hernndez, 2000, Bouchon i in. 2003, Mellema
2003, Saguy, Dana 2003, Kita 2006].

10

Zawarto tuszczu w produktach smaonych ma due znaczenie, zarwno ze wzgldw


ekonomicznych dla producenta, jak i z punktu widzenia zdrowia konsumentw [Bouchon
i in. 2003, Gawcki 2004]. Produkowane przemysowo frytki po I stopniu smaenia, wymagajce przed spoyciem dosmaenia w gorcym oleju, powinny zawiera od 3 do 4,5% tuszczu, natomiast frytki gotowe do spoycia (po podgrzaniu, bez dosmaania) okoo 7%. Frytki
podawane w barach i restauracjach zawieraj od 7 do 18% tuszczu, a sporzdzone sposobem
domowym (bez blanszowania i podsuszania) mog zawiera nawet znacznie powyej 20%
tego skadnika [Lisiska 2004].
Kolejn, istotn cech jakoci frytek jest ich tekstura [Tajner-Czopek 2003, Tajner-Czopek, Figiel 2003]. Tekstura frytek okrelana jest na podstawie chrupkoci czci zewntrznej
i mczysto wntrza. Cz zewntrzna frytki powinna by chrupka i delikatna, bez tekstury twardej, gumowatej lub skrzastej. Natomiast jej wntrze powinno si charakteryzowa mczystoci, bez odczucia wodnistoci i kleistoci oraz nie powinno oddziela si od
czci zewntrznej. Po przeamaniu frytki jej powierzchnia powinna by wyrwnana i bez
spka [Talburt, Smith 1987, Lisiska, Leszczyski 1989]. Produkt o takiej teksturze mona
otrzyma tylko z nielicznych odmian ziemniaka o odpowiednich cechach fizycznych i skadzie chemicznym [Jaswal 1991, Lisiska 2004, Tajner-Czopek, Lisiska 2004, Kita i in. 2009].
Na tekstur gotowego produktu moe mie wpyw nie tylko zawarto suchej masy i skrobi w bulwach, ale rwnie cechy jakociowe skrobi, tj.: stosunek amylozy do amylopektyny
i wielko gaeczek skrobiowych [Talburt, Smith, 1987].
Zawarto i skad polisacharydw nieskrobiowych, a zwaszcza substancji pektynowych
w bulwach, odgrywa istotn rol w ksztatowaniu tekstury produktu smaonego z ziemniaka
[Reeve 1977, Selvendran 1983, Fennema i in. 1996, Tajner-Czopek 2000, 2003, Goubowska,
Lisiska 2004, Goubowska 2005, Lisiska, Goubowska 2005]. Substancje pektynowe stanowice skadnik ciany komrkowej tkanki rolinnej odgrywaj du rol w ksztatowaniu
tekstury zarwno wieych warzyw, jak i poddanych obrbce termicznej [Marle i in. 1994].
Z grupy zwizkw pektynowych zawartych w tkance rolinnej frakcja protopektyny peni
najistotniejsz funkcj w blaszce rodkowej cementujc i usztywniajc, a take wykazuje
szczegln zdolno do wizania jonw wapnia [Selvendran 1983, Jaswal 1991, Andersson
i in. 1994, Abglor, Scanlon 2000, Tajner-Czopek 2003, Goubowska 2005], w zwizku z czym
moe stanowi czynnik teksturotwrczy produktw.
Na ksztatowanie tekstury gotowego produktu maj wpyw takie cechy surowca jak jego
skad chemiczny, struktura, lepko oraz inne waciwoci fizyczne [Bourne 2002, Szczesniak-Surmacka 2002, Tajner-Czopek 2003]. Konsumenci szczeglnie ceni takie cechy tekstury
jak: krucho, chrupko, delikatno, soczysto, jdrno, a nie akceptuj m.in. ykowatoci,
rozmokoci, wodnistoci, rozpadania si, grudkowatoci i luzowatoci [Bourne 2002, Szczesniak-Surmacka 2002]. Do oceny tekstury ywnoci, w tym produktw smaonych z ziemniaka, np. frytek, stosowane s obecnie rne techniki pomiarowe, wrd ktrych wyrniane
s metody sensoryczne (np. Ilociowa Analiza Opisowa QDA) oraz metody instrumentalne
(obiektywne) przy uyciu urzdze pomiarowych (typu Stevens lub Instron), umoliwiajce
przeprowadzenie rnych testw (np. testy przecinania, zginania czy TPA Profilowa Analiza
Tekstury) [Bourne 2002]. Pomiar tekstury frytek metod obiektywn umoliwia wyznaczenie
maksymalnej siy tncej [Fmax], potrzebnej do przecicia prby. Warto ta jest wskanikiem
okrelajcym twardo produktu [Bourne 2002, Tajner-Czopek, Figiel 2003]. Odczytane
z wykresu urzdzenia pomiarowego wartoci maksymalnej siy tncej [N] dobrze charakteryzuj tekstur frytek, okrelajc, ktry z produktw jest odpowiedni, a ktry zbyt twardy czy

11

zbyt mikki. Wartoci pomiaru obiektywnego w poczeniu z ocen organoleptyczn uatwiaj ostateczn ocen tekstury frytek [Tajner-Czopek, Figiel 2003].
Wymagania konsumentw dotyczce jakoci sensorycznej frytek s wysokie i stale rosn.
Tak wic uwaga zarwno naukowcw, jak i producentw frytek skupiona jest na uzyskaniu
produktu o jak najlepszej teksturze, wyrwnanej jasnej barwie oraz moliwie niskiej zawartoci tuszczu. W trosce o zdrowie konsumentw prowadzone s szeroko zakrojone badania
dotyczce moliwoci zmniejszenia zawartoci substancji antyywieniowych w produktach
spoywczych. Dlatego te konieczne jest prowadzenie bada nad mao poznanym toksycznym akrylamidem, a zwaszcza nad moliwoci obnienia jego zawartoci w produktach
smaonych z ziemniaka bez pogorszenia cech organoleptycznych gotowego produktu.

1.3. Akrylamid w produktach smaonych z ziemniaka


Wykrycie obecnoci akrylamidu (AA) w ywnoci otrzymanej z surowca wglowodanowego poddanego w procesie produkcyjnym dziaaniu wysokiej temperatury jest niezwykle wanym krokiem w nauce o bezpieczestwie zdrowotnym ywnoci. Akrylamid zosta
zakwalifikowany przez Midzynarodow Agencj do Bada nad Rakiem (IARC) jako zwizek prawdopodobnie kancerogenny dla ludzi (zaliczony do grupy 2A), a spoycie ywnoci
o podwyszonej iloci tego zwizku znacznie zwiksza ryzyko zachorowa na raka [IARC
1994]. Organizacja IARC wyznaczya, poza wyej wspomnian grup 2A, take inne grupy
zwizkw, uwzgldniajc ich potencjalne rakotwrcze dziaanie: grupa 1 zwizek kancerogenny dla czowieka, grupa 2B zwizek moliwie (ewentualnie) kancerogenny dla czowieka, grupa 3 zwizek niesklasyfikowany jako kancerogenny dla czowieka, grupa 4 zwizek
prawdopodobnie niekancerogenny dla czowieka [IARC 1994].
Rozwaania na temat akrylamidu przedstawia wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO
World Health Organization) oraz Organizacja ds. ywnoci i Rolnictwa (FAO Food and
Agriculture Organization) na midzynarodowym spotkaniu, ktre odbyo si w Genewie
w czerwcu 2002 r. [FAO/WHO 2002]. Doniesienia szwedzkich naukowcw dotyczce obecnoci akrylamidu w ywnoci wglowodanowej poddanej obrbce termicznej, substancji bdcej potencjalnym zagroeniem dla zdrowia ludzi, byy przedstawione przez Scientific Committee Agency w Brukseli 3 lipca 2002 r. [SCF 2002].
Akrylamid powstaje w ywnoci o duej zawartoci wglowodanw, ktra poddana jest
dziaaniu wysokiej temperatury w procesach smaenia, pieczenia, praenia, tostowania czy
te grillowania [Rosn, Hellens 2002, SNFA 2002, Tareke i in. 2002, SCF 2002, Becalski i in.
2003, FAO/WHO 2008, FAO/WHO 2009]. Nie stwierdzono natomiast obecnoci akrylamidu
w nieogrzewanej lub gotowanej ywnoci [SCF 2002, Rosn, Hellens, 2002, Grob i in. 2003,
Claeys i in. 2005]. Midzy innymi, nie wykryto tego zwizku w gotowanych ziemniakach
[Taeymans i in. 2004].
Akrylamid (AA) jest zwizkiem, ktry powstaje w produktach pod wpywem dziaania
temperatury powyej 120C [Rosn, Hellens 2002, Tareke i in. 2002, SCF 2002, FAO/WHO
2008, FAO/WHO 2009]. Szczeglnie duo tego zwizku wystpuje w produktach smaonych
z ziemniaka, we frytkach i czipsach [SCF 2002, Becalski i in. 2003, Jung i in. 2003, Grob i in.
2003, Friedman 2003, Granda i in. 2004]. Zawarto AA we frytkach (w pprodukcie i produkcie gotowym) ksztatuje si w rnym zakresie w zalenoci od czynnikw surowcowych,

12

technologicznych oraz zastosowanej metody oznaczania. W tabeli 2 przedstawiono zawartoci AA we frytkach oraz dla porwnania w czipsach, podawane przez rnych autorw.
Tabela 2
Table 2

Zawarto akrylamidu (AA) we frytkach i czipsach [g kg-1]


The acrylamide (AA) content in French fries and chips
Zakres zawartoci akrylamidu
[g kg-1]
The range of acrylamide content
Frytki French fries
Czipsy Potato chips
<503 500

1702 287

706 600

Literatura
References
FAO/WHO [2002]
Biedermann i in. [2002b]

314732

1 3003 900

2001 900

5303 700

Tareke i in. [2002]

20012 000

1703 700

Friedman [2003]

355436

592 336

lmez i in. [2008]

632 175

1133 647

Mojska i in. [2008]

1 5703 240

740980

Bekas i in. [2009]

Becalski i in. [2003]

Wartoci rednie spoycia akrylamidu przez czowieka z ywnoci, wedug danych


FAO/WHO [2002], ksztatuj si na poziomie 0,30,8 g AAkg-1 masy ciaa. Natomiast autorzy tacy jak Konings i in. [2003], Dybing i in. [2005] oraz Matthys i in. [2005] na podstawie
zestawienia wynikw bada otrzymanych po przeanalizowaniu diety kilku populacji wyznaczyli redni dawk przyjcia akrylamidu z poywieniem przez osoby dorose, dzieci i modzie. U osb dorosych dawka ta wynosia od 0,3 do 0,6 gkg-1 masy ciaa/dzie, natomiast
u dzieci i modziey 0,40,6 gkg-1 masy ciaa/dzie. Wyszy zakres wartoci stwierdzony
u dzieci i modziey zwizany by ze spoyciem bardziej kalorycznych produktw, bogatych
w akrylamid czipsw i frytek [Dybing i in. 2005, Wilson i in. 2006]. Jak dotd nie zosta
ustalony limit dotyczcy maksymalnego, dopuszczalnego poziomu akrylamidu w produktach
ywnociowych, w tym rwnie we frytkach [Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej 2007].
Limit tego zwizku w wodzie pitnej okrelony zosta znacznie wczeniej, bo ju w 2002 r.
i wynosi on 0,5 gAAL-1 [FAO/WHO 2002]. W rozwaaniach na temat ewentualnej moliwoci ograniczenia spoycia AA w produktach smaonych (w tym rwnie z ziemniaka) musi
by uwzgldniony podstawowy system tzw. ALARA (as low as reasonably or achievable =
tak niskie spoycie, jak jest to tylko moliwe do osignicia) [FAO/WHO 2002, JECFA 2005,
Morales i in. 2008].
Mechanizm powstawania akrylamidu w ywnoci wglowodanowej poddanej dziaaniu
wysokiej temperatury badao wielu naukowcw z caego wiata [Gertz, Klostermann 2002,
Stadler i in. 2002, Weisshaar, Gutsche 2002, Friedman 2003, Vattem, Shetty 2003, Yaylayan
i in. 2003, Zyzak i in. 2003, Yaylayan i in. 2004, Stadler i in. 2004, Granvogl i in. 2004, Amrein
i in. 2006a]. Pierwsze doniesienia dotyczce formowania akrylamidu w produktach spoywczych sugeruj, e zwizek ten powstaje w wyniku zoonej reakcji Maillarda, a gwnymi
zwizkami prowadzcymi do powstania akrylamidu s cukry redukujce (glukoza i fruktoza)
oraz aminokwas asparagina (Asp) [Becalski i in. 2002, Stadler i in. 2002, Weisshaar, Gutsche

13

2002, Biedermann-Brem i in. 2003, Yaylayan i in. 2003, Zyzak i in. 2003]. Nastpnie informacje na temat mechanizmu powstawania AA wzbogacono o udzia w reakcji biaek, peptydw
oraz biogenicznych amin [Vattem, Shetty 2003, Granvogl i in. 2004, Buhlert i in. 2006, Claus
i in. 2008]. Prba wyjanienia innej drogi powstawania akrylamidu w ywnoci poddanej
obrbce termicznej opiera si na kilku hipotezach [Yaylayan i in. 2003, Zyzak i in. 2003].Jedna
z nich wskazuje na obecno akroleiny powstajcej w wyniku oksydatywnej degradacji tuszczu lub degradacji aminokwasw i biaek, ktra tworzy kwas akrylowy ten za moe reagowa z amoniakiem, tworzc akrylamid [Gertz, Klostermann 2002, Lingnert i in. 2002,
Becalski i in. 2003]. Kolejna hipoteza gosi, e akrylamid powstaje bezporednio jako produkt
reakcji innych zwizkw zawierajcych azot (np. aminokwasu alaniny), z wyczeniem wspomnianej wczeniej akroleiny [Becalski i in. 2004, Weisshaar 2004]. Najbardziej prawdopodobny wydaje si jednak mechanizm tworzenia akrylamidu zwizany z reakcj Maillarda [Mottram i in. 2002, Stadler i in. 2002, Yaylayan i in. 2003, Zyzak i in.2003]. Mechanizm tworzenia
akrylamidu zasugerowany przez Zyzak i in. [2003] przedstawiono na rysunku 1.
Przebieg reakcji tworzenia akrylamidu jest nastpujcy. Grupa -aminowa wolnej asparaginy reaguje z grup karbonylow cukru, tworzc zasad Schiffa. Zasada ta pod wpywem
temperatury ulega dekarboksylacji, nastpnie moe albo hydrolizowa z wytworzeniem
3-aminopropionoamidu [Granvogl i in. 2004], ktry nastpnie jest przeksztacany do akrylamidu poprzez eliminacj czsteczki amoniaku, albo moe doj do bezporedniego rozkadu produktu dekarboksylacji zasady Schiffa z wydzieleniem stosownej iminy i akrylamidu
[Zyzak i in. 2003].
Ilo powstajcego akrylamidu uzaleniona jest w duej mierze od iloci prekursorw, tj.
cukrw redukujcych oraz asparaginy w bulwach ziemniaka [Biedremann i in. 2002a, Amrein
i in. 2003, Olsson i in. 2004, Hasse i in. 2004 ]. Oba reagenty pod wpywem dziaania wysokiej
temperatury i niskiej dostpnoci wody tworz akrylamid [Weisshaar, Gutsche 2002]. W produktach smaonych z ziemniaka czynnikiem wpywajcym na ilo powstajcego akrylamidu
jest zawarto cukrw redukujcych [Biedremann i in. 2002a, Amrein i in. 2003, Claeys i in.
2005, De Wilde i in. 2005, 2006a]. Zawarto cukrw redukujcych (glukozy Glu i fruktozy
Fru) w bulwach ziemniaka zawiera si w szerokich granicach i zaley nie tylko od odmiany
ziemniaka, ale rwnie od czynnikw uprawowych i przechowalniczych. Ilo glukozy moe
si waha od 0,05 do 1,5%, natomiast fruktozy od 0,15 do 1,5% [Lisiska, Leszczyski 1989,
Mozolewski 2003]. Glukoza i fruktoza maj istotny wpyw na tworzenie AA w gotowym produkcie [Amrein i in. 2003, Becalski i in. 2004], ale rwnie, jak podaj Robert i in. [2004],
galaktoza moe mie wpyw na powstawanie tego zwizku. Asparagina jest drugim wanym
reagentem odpowiedzialnym za tworzenie AA. Jej zawarto w ziemniakach jest stosunkowo
wysoka 93,9 mg/100 g; asparagina stanowi aminokwas wystpujcy w bulwie w najwikszym steniu spord pozostaych wolnych aminokwasw [Paasiski 1972, Martin, Ames
2001, Fabien i in. 2004]. W produktach zboowych, w przeciwiestwie do produktw ziemniaczanych, najwaniejszym prekursorem tworzenia akrylamidu jest asparagina, a nie cukry
redukujce [Claeys i in. 2005].

14

C = O (rdo karbonylu Carbonyl source)

H2O
R
OH H

H C N CH COOH
NH2 CH COOH

R
CH2
CH2

C =O
C =O

NH2
NH2
(asparagina Asparagine)
CO2

- +
H C NH = CH

R
CH2

C=O

NH2

H2O

CH

CH2

C=O

NH2

(dekarboksylacja zasady Schiffa


De-carboxylated Schiff Base)

NH2 CH2

CH2

C=O

NH2
(3-aminopropionoamid 3-aminopropionoamid)

HC=O

+
H C = NH

H C = N CH COOH

R
CH2

C =O

NH2
(zasada Schiffa Schiff base)

H C = NH

CH2

+
CH

C=O

NH2
(akrylamid Acrylamide)

CH2

CH
+
NH3

C=O

NH2 (akrylamid Acrylamide)


Rys. 1 Mechanizm powstawania akrylamidu w ogrzewanej ywnoci [Zyzak i wsp., 2003]
Fig. 1 Mechanism of acrylamide formation in heated foods [Zyzak et al., 2003]
Rys. 1. Mechanizm powstawania akrylamidu w ogrzewanej ywnoci [Zyzak i in. 2003]
Fig. 1. Mechanism of acrylamide formation in heated foods [Zyzak et al. 2003]

15

1.4. Zawarto cukrw redukujcych w bulwach ziemniaka


a ilo akrylamidu we frytkach
Zawarto akrylamidu w produktach z ziemniaka jest uzaleniona od skadu chemicznego surowca, w tym cukrw redukujcych. W mniejszym stopniu zaley od zawartoci wolnych aminokwasw, np. asparaginy [Claeys i in. 2005], ktrych ilo zawsze jest wystarczajca
do udziau w reakcji Maillarda zachodzcej podczas smaenia, pieczenia czy suszenia bulw.
Zawarto cukrw redukujcych w ziemniakach zaley od wielu czynnikw. Decydujc
rol odgrywa odmiana ziemniaka, ale rwnie warunki klimatyczne, uprawowe i przechowalnicze mog w znacznym stopniu powodowa wahania w zawartoci glukozy i fruktozy
w bulwach [Zgrska, Frydecka-Mazurczyk 1999b, Guska 2000, Fydecka-Mazurczyk, Zgrska
2000, Lisiska 2000, Zgrska i Frydecka-Mazurczyk 2000a, b, c, 2002a, b, Amrein i in. 2003,
Mozolewski 2003, Zgrska 2004, Zgrska, Czerko 2006, Czerko, Zgrska 2008].
Ziemniaki przeznaczone do produkcji frytek powinny charakteryzowa si iloci
cukrw redukujcych nie przekraczajc 0,3%, a nawet 0,25% [Zgrska, Frydecka 2002a,
Lisiska 2006, Lutomirska 2008, Lisiska i in. 2009], aby uzyskany po usmaeniu ziemniaka produkt charakteryzowa si odpowiednimi barw i smakiem. Wybr waciwej odmiany
ziemniaka do przerobu charakteryzujcej si nisk zawartoci cukrw redukujcych w bulwach jest istotnym czynnikiem limitujcym ilo powstajcego w czasie smaenia akrylamidu
[Amrein i in. 2003, Claeys i in. 2005, Williams 2005, De Wilde i in. 2005, 2006a].
Warunki klimatyczne panujce w okresie wegetacji ziemniaka maj duy wpyw na
ksztatowanie zawartoci cukrw redukujcych w bulwach. Brak opadw w okresie zawizywania bulw moe niekorzystnie oddziaywa na skad chemiczny bulw ziemniaka, dlatego konieczne jest uzupenienie wody w glebie poprzez nawadnianie plantacji [Guska 2000].
Nawadnianie zastosowane we waciwym okresie wegetacji moe zapobiec obnieniu jakoci
ziemniaka, powodujc wzrost iloci skrobi i zmniejszenie iloci cukrw redukujcych [Leszczyski 1994]. Szczeglnie niekorzystna jest niska temperatura powietrza i dua ilo opadw,
w kocowym okresie wegetacji ziemniakw, gdy w tych warunkach dochodzi do zwikszonej kumulacji cukrw redukujcych w bulwie [Zgrska, Frydrecka-Mazurczyk 1982, Frydecka-Mazurczyk i Zgrska 2002, Putz 2004, Zgrska 2004, Kumar i in. 2004]. Zbir ziemniakw
z pola oraz ich transport do przechowalni przy temperaturze powietrza poniej 8C moe
spowodowa zwikszenie zawartoci cukrw redukujcych w bulwie [Nowotny, Samotus
1965, Frydecka-Mazurczyk, Zgrska 2002]. Stres temperaturowo-wilgotnociowy prowadzi
nie tylko do zmiany zawartoci cukrw redukujcych w bulwie, ale take do nierwnomiernego rozoenia cukrw w bulwach [Zgrska, Frydecka-Mazurczyk 2002b]. Nierwnomierne rozoenie tych skadnikw w bulwie ziemniaka moe powodowa wad barwy produktu
smaonego w postaci widocznych miejscowych przebarwie i smug [Gould 1999, Zgrska,
Frydecka-Mazurczyk 2002b].
Czynniki uprawowe obok odmiany ziemniaka i warunkw rodowiskowych mog wpywa na ksztatowanie zawartoci cukrw redukujcych w bulwie. Jednym z istotniejszych
czynnikw uprawowych jest nawoenie ziemniaka azotem. Wielu autorw [Rogoziska i in.
1996, Putz 2004, De Wilde i in. 2006a, Jarych-Szyszka 2006] podaje, e stosowanie nawoenia
ziemniaka azotem w wyszych dawkach ma istotny wpyw na zwikszenie zawartoci cukrw
w bulwach zarwno po zbiorze, jak i podczas przechowywania. Wysokie dawki nawoenia
azotem powodujc wzrost zawartoci cukrw redukujcych w bulwach, zwikszaj w efekcie

16

ilo AA w wyprodukowanych z tego surowca frytkach [De Wilde i in. 2006a]. Putz [2004]
podaje, e wzrost zawartoci cukrw redukujcych w bulwach pod wpywem zastosowania
w uprawie ziemniaka zwikszonej dawki nawoenia azotem jest rezultatem przeduenia
okresu wegetacji bulw. Autor ten uwaa, e czynnik odmianowy decyduje w znacznie wikszym stopniu o iloci cukrw w bulwach ni zastosowane nawoenie azotem.
Wymienione wczeniej czynniki wpywaj na zawarto cukrw redukujcych w bulwie
i w rezultacie na jako produktw smaonych z ziemniaka [Mozolewski 2003], w tym na
poziom akrylamidu we frytkach [De Wilde i in. 2005, 2006b, Mestdagh i in. 2009]. Zmiany
zawartoci cukrw redukujcych w bulwach obserwowane s rwnie w wyniku przechowywania ziemniakw. Optymalne warunki przechowywania powinny zapewnia ograniczenie strat powstajcych w wyniku transpiracji, oddychania, kiekowania i rozwoju chorb, ale
przede wszystkim zachowa wymagane cechy jakoci bulw, przewidziane w danym przemyle
[Nowotny 1972, Talburt, Smith 1987, Zgrska, Frydecka-Mazurczyk 2003]. Procesy biochemiczne i fizjologiczne w bulwach najmniej intensywnie przebiegaj w temperaturze 24C;
w tych warunkach nastpuje niekorzystne gromadzenie cukrw redukujcych i sacharozy
[Talburt, Smith 1987, Zgrska, Frydecka-Mazurczyk 2000a, Zgrska 2005]. Proces tworzenia
cukrw redukujcych w bulwach podczas przechowywania w niskich temperaturach przebiega znacznie intensywniej, w porwnaniu z przechowywaniem surowca w temperaturze
68C lub 10C [Samotus, Leja 1974, Zgrska, Frydecka-Mazurczyk 1999b, Frydecka-Mazurczyk, Zgrska 2000, Sowokinos 2001, Gsiorowska, Makarewicz 2004], a intensywno
gromadzenia cukrw w czasie przechowywania jest uzaleniona w duym stopniu od odmiany ziemniaka [Mozolewski 2000a, b, 2003]. Wysok zawarto cukrw redukujcych mona
obniy, stosujc zabieg rekondycjonowania, tzn. przechowywania w podwyszonej temperaturze okoo 1520C przez okres od 7 do 14 dni. Podwyszenie temperatury przywraca
stan fizjologiczny bon i prowadzi do ponownej syntezy skrobi z cukrw [Samotus, Leja 1974,
Sowokinos 2001]. Jednak nie we wszystkich odmianach zawarto cukrw obnia si podczas
tego zabiegu do wymaganego poziomu [De Wilde i in. 2005], gdy obnienie iloci cukrw
redukujcych w bulwach po rekondycjonowaniu do oczekiwanego poziomu jest cech odmianow [Talburt, Smith 1987, Lisiska, Leszczyski 1989, Putz 2004].
Od wielu lat naukowcy staraj si wyhodowa takie odmiany ziemniaka, ktre nawet
w niskiej temperaturze przechowywania (4C) i bez rekondycjonowania charakteryzuj si
nisk i stabiln zawartoci cukrw redukujcych w bulwie (cold storage varieties) [Sowokinos 2001, Edwards 2002, Putz 2004]. Grudziska [2007] podaje, e do odmian typu cold
storage mona zaliczy ziemniaki wczesnej, polskiej odmiany Gracja, ktre charakteryzoway si nisk zawartoci cukrw redukujcych (okoo 0,1%) podczas przechowywania
ziemniakw w temperaturze zarwno w 8C, jak i 4C przez okres 3, a nawet 7 miesicy oraz
wczesnej odmiany holenderskiej Innovator. Pozostae badane przez autork odmiany ziemniakw, nienalece do grupy cold storage, musiay by przechowywane w nastpujcych
warunkach temperaturowo-wilgotnociowych temperatura: 68C i wilgotno: 9095%,
aeby nie kumuloway cukrw redukujcych w bulwach.
Podwyszona zawarto cukrw redukujcych w bulwach ziemniaka wpywa na zintensyfikowanie przebiegu reakcji Maillarda, a tym samym podwyszenie iloci AA w gotowym
produkcie [Biedermann i in. 2002b, Noti i in. 2003, De Wilde i in. 2005, 2006b], dlatego niezmiernie wany jest dobr odpowiedniej odmiany ziemniaka do przerobu, a take uwzgldnienie czynnikw rodowiskowych, uprawowych i warunkw przechowywania.

17

1.5. Proces technologiczny a zawarto akrylamidu we frytkach


Gotowy produkt otrzymany po usmaeniu ziemniaka powinien charakteryzowa si nie
tylko odpowiednimi cechami sensorycznymi, ale take niskim poziomem AA w zwizku
z tym naley przede wszystkim kierowa do przerobu odmiany, ktrych bulwy zawieraj nisk
ilo cukrw redukujcych, a nastpnie podda je waciwemu przetworzeniu. Proces otrzymywania frytek jest prowadzony z zastosowaniem rnych warunkw technologicznych, dostosowanych do rodzaju przerabianego surowca, tak eby uzyska gotowy produkt o jak najlepszych cechach organoleptycznych. Przy ustalaniu warunkw (temperatury i czasu trwania
procesu) naley jednak uwzgldni rwnie zmniejszenie iloci powstajcego akrylamidu.
Do podstawowych etapw technologicznych produkcji frytek zaliczane s: blanszowanie, podsuszanie, podsmaanie i smaenie [Lisiska, Leszczyski 1989, Abglor, Scalon 2000,
Keijbets, Aviko 2001]. S to procesy termiczne, ktre mog mie wpyw na ilo wytworzonego AA w gotowym produkcie [Friedman 2003, Zyzak i in. 2003, Pedreschi i in. 2006, 2007].
Proces blanszowania, mona modyfikowa poprzez zmian temperatury i czasu trwania procesu [Pedreschi i in. 2007, Mestdagh i in. 2008] oraz dodanie rnych substancji
(np. CaCl2, MgCl2) do roztworu blanszujcego [Jaswal 1991, Tajner-Czopek 2003, Gkmen,
enyuva 2007]. Odpowiedni dobr temperatury i czasu blanszowania w wodzie pozwala na
uzyskanie frytek o dobrej jakoci, a take poprawia cechy organoleptyczne produktu sporzdzonego z surowca o skadzie chemicznym odbiegajcym od normy [Lisiska, Leszczyski
1989, Lisiska, Plizga 1992, Gould 1999]. Proces blanszowania frytek ma na celu nie tylko wstrzymanie procesw enzymatycznych i mikrobiologicznych oraz ujednolicenie barwy
gotowego produktu, ale take powierzchniowe kleikowanie skrobi, przez co zmniejsza si
absorpcja tuszczu w czasie smaenia supkw, skraca czas smaenia i poprawia konsystencja
gotowego produktu [Andersson i in. 1994, Lisiska 2000, Haase i in. 2003, van Loon 2007].
Podstawow zalet blanszowania jest rwnie ekstrakcja z powierzchni surowych frytek cukrw redukujcych i asparaginy przed ich smaeniem [Pedreschi i in. 2006, 2007, Mestdagh
i in. 2008, Brunton i in. 2009, Dzwolak 2009].
W praktyce przemysowej stosowane jest blanszowanie frytek w wodzie o rnej temperaturze i w rnym czasie, w ukadzie jednego lub dwch blanszownikw. Czas procesu jest
uzaleniony od odmiany ziemniaka, jego skadu chemicznego i rozmiaru frytek. Blanszowanie trwa zazwyczaj od 2 do 12 minut, a jego temperatura waha si w granicach od 60 do 85C
[Talbur, Smith 1987, Lisiska, Leszczyski 1989, Pksa 2008]. W dowiadczeniach laboratoryjnych rni autorzy stosowali bardziej zrnicowane zakresy temperatury (od 50 do 90C)
i czasy (225 min) blanszowania frytek, w zalenoci od uytej odmiany ziemniaka i zawartoci cukrw [Lisiska, Plizga 1992, Tajner-Czopek 2003, Tajner-Czopek, Lisiska 2004, Liu,
Scalon 2007, Pedreschi i in. 2007]. W procesie produkcyjnym krajanka ziemniaczana jest
zanurzana w sposb cigy w wodzie, do ktrej systematycznie wypukiwane s z niej przede
wszystkim cukry redukujce. W ten sposb zwikszajce si stenie cukru w blanszowniku
moe wstrzyma dalsze wypukiwanie cukrw z frytek, konieczna jest wic staa kontrola
wody blanszujcej [Arroqui i in. 2001, 2002]. W niektrych zakadach w linii technologicznej
jest doczany trzeci blanszownik, do ktrego dodawana jest glukoza w celu wyrwnania oraz
ujednolicenia barwy gotowego produktu [Lisiska, Leszczyski 1989, Pedreschi 2008, Pksa
2008]. Poniewa obecno cukru redukujcego zdecydowanie zwiksza ilo AA powstajcego w usmaonych produktach ziemniaczanych [Biederman i in. 2002a, Becalski i in. 2003,

18

Hasse i in. 2003, Taeymans i in. 2004], dlatego Komisja FAO/WHO [2009] wyranie zalecia
wyeliminowanie glukozy z procesu produkcyjnego otrzymywania frytek i czipsw.
Zastosowanie przez rnych autorw do blanszowania frytek roztworw soli Na+, Ca++
i Mg++ powodowao obnienie zawartoci akrylamidu w gotowych produktach. Uyty do
blanszowania roztwr chlorku wapnia i sodu zmniejszy ilo toksycznego zwizku we frytkach odpowiednio o 95% i 57% w porwnaniu z prb kontroln [Gkmen, enyuva 2007].
Natomiast zastosowanie tych roztworw do blanszowania czipsw obniyo ilo AA w gotowym produkcie o okoo 85% [Ou i in. 2008] lub nawet o 90% [Pedreschi i in. 2007] bez
pogorszenia jego barwy i konsystencji.
Ilo powstajcego w gotowym produkcie akrylamidu jest w duym stopniu uzaleniona
od pH roztworu blanszujcego. Zawarto tego zwizku obnia si wraz z obnianiem si
pH roztworu [Weisshaar, Gutsche 2002, Rydberg i in. 2003]. W rodowisku kwanym reakcja formowania akrylamidu zostaje zablokowana w wyniku przemiany wolnych grup aminowych (-NH2) do grup (-NH 3+ ), ktre hamuj powstawanie zasady Schiffa i w rezultacie
toksycznego zwizku w gotowym produkcie [Jung i in. 2003]. Do obnienia pH roztworw
blanszujcych autorzy uyli kwasw: cytrynowego [Jung i in. 2003, Gamma-Baumgartner
i in. 2004, Pedreschi i in. 2006, 2007, Pedreschi i Zuiga 2009] i octowego [Kita i in. 2006] oraz
roztworu pirofosforanu sodu [Pedreschi, in. 2006, 2007]. Blanszowanie w roztworze kwasu
cytrynowego bardziej obniao ilo AA we frytkach ni w roztworze pirofosforanu sodu,
a jego efektywno zwikszaa si wraz z obnieniem temperatury smaenia ze 190 do 150C
[Pedreschi i in. 2007]. Jung i in. [2003] podaj, e obnienie pH roztworu z 7 do 4 obniyo rednio zawarto akrylamidu o 96%, przy uwzgldnieniu niszej temperatury smaenia
prb. Dobr waciwego stenia kwasu uytego do blanszowania nie tylko obnia ilo AA
w gotowym produkcie, ale take zapewnia waciw jego barw i smak [Jung i in. 2003, Pedreschi i in. 2006, 2007].
Obnienie pH rodowiska do 4,05 uzyskano po przeprowadzeniu fermentacji mlekowej,
ktra zmniejszya nie tylko ilo cukrw redukujcych, ale rwnie aminokwasw (alanina,
arginina, fenyloalanina, seryna) w supkach ziemniaka, a tym samym ilo AA we frytkach
[Baardseth i in. 2006]. Badania Anese i in. [2009] wykazay, e poddanie kawakw ziemniaka fermentacji (w obecnoci Lactobacillus plantarum) z zastosowaniem dodatku glicyny
obniyo pH roztworu, w ktrym znajdoway si prby oraz zmniejszyo ilo cukrw redukujcych na powierzchni ziemniaka. W rezultacie usmaony produkt charakteryzowa si
nisz o okoo 70% iloci akrylamidu (w porwnaniu do prb moczonych w wodzie) oraz
odpowiedni: barw, zapachem, smakiem i tekstur.
Przeprowadzono rwnie badania nad obnieniem iloci asparaginy z zastosowaniem
enzymu asparaginazy (E.C. 3.5.1.1 otrzymanej z Aspergillus oryzae) [Kuilman, Wilms 2007,
Pedreschi i in. 2008]. Asparaginaza katalizuje hydroliz asparaginy do kwasu aspraginowego
i amoniaku, w rezultacie czego eliminuje jeden z gwnych prekursorw tworzenia toksycznego zwizku. Zastosowanie tego enzymu przyczynio si do zmniejszenia iloci akrylamidu
(w wyniku przemiany asparaginy do kwasu asparaginowego) o okoo 90% w gotowym produkcie, bez pogorszenia smaku produktu [Vang Hendriksen i in. 2006]. Inni autorzy uzyskali
t metod obnienie zawartoci AA w usmaonym ziemniaku o okoo 60% [Pedreschi i in.
2008] lub od okoo 50 do 97%, w zalenoci od stenia enzymu i temperatury inkubacji
[Ciesarov i in. 2006]. Zastosowanie asparaginazy jest obiecujce i istotnie obnia poziom AA
w gotowym produkcie, jednak zastosowanie go na szerok skal nie jest moliwe ze wzgldw
ekonomicznych [Kuilman, Wilms 2007].

19

Badania dotyczce wprowadzenia do modelowego roztworu blanszujcego dodatku glicyny, lizyny i cysteiny wskazuj na obnienie iloci AA w produkcie, odpowiednio o 95, 91
i 87% [Kim i in. 2005]. Istotne obnienie poziomu tego toksycznego zwizku uzyskano rwnie w modelowym dowiadczeniu, przy zastosowaniu mieszaniny kwasu cytrynowego, glicyny i zhydrolizowanych biaek soi [Cook, Taylor 2005, Low i in. 2006].
Zastosowanie moczenia ziemniaka po blanszowaniu w roztworze z dodatkiem antyoksydantw z lici bambusa obniyo ilo AA o okoo 75% zarwno we frytkach (stenie
antyoksydantw 0,1%), jak i w czipsach (stenie 0,01%). Zastosowanie rwnoczenie antyoksydantw z lici bambusa (AOB) oraz ekstraktu z zielonej herbaty (EGT) miao wpyw na
obnienie pH roztworu, w ktrym moczono prby do osignicia pH o wartoci 6,8 oraz na
zmniejszenie iloci akrylamidu w gotowym produkcie o okoo 74% [Zhang i in. 2007]. Dodatek rozmarynu zarwno do oleju z oliwek, jak i do oleju kukurydzianego, w ktrych smaono
prby obniy ilo AA w gotowym produkcie o okoo 25% [Becalski i in. 2003], a dodatek
flawonoidw w mieszance przypraw zmniejszy zawarto tego zwizku nawet o okoo 50%
[Fernndez i in. 2003].
Kolejnym termicznym etapem technologicznym przemysowej produkcji frytek jest podsuszanie. Proces ten prowadzony jest w celu usunicia nadmiaru wody z powierzchni frytek
przed ich smaeniem o okoo 13% [Pksa 2008]. Zalet procesu podsuszania jest uzyskanie
prawidowej barwy gotowego produktu, zmniejszenie udziau frytek wiotkich i mikkich po
pierwszym stopniu smaenia przed mroeniem oraz otrzymanie produktu finalnego, ktry
duej zachowuje chrupk powierzchni.
Dodatkowo, nisza zawarto wilgoci w krajance umoliwia krtsze smaenie i w rezultacie zmniejszenie chonnoci tuszczu w gotowym produkcie [Lisiska, Leszczyski 1989,
Abglor, Scalon 2000, Tajner-Czopek i in. 2007a, b, Tajner-Czopek i in. 2008b]. Podsuszanie
krajanki zmniejsza tempo procesw hydrolitycznych w tuszczu smaalniczym oraz wpywa
korzystnie na tekstur gotowego produktu [Van Loon i in. 2007, Kita i in. 2007, Tajner-Czopek i in. 2007a, b; Tajner-Czopek i in. 2008b]. Wielu autorw wyjania mechanizm chonicia
tuszczu przez smaony produkt [Gupta i in. 2000, Krokida i in. 2000, Vitrac i in. 2000, Mellema 2003, Krokida i in. 2001b, e, van Loon i in. 2007].
Procesy podsuszania i suszenia, ktre stosowane s w zakadach przetwrstwa spoywczego, mog by prowadzone metodami konwekcyjn, mikrofalowo-prniow (przy uyciu rnych mocy magnetronw) lub czc dwie wspomniane metody. Istnieje rwnie
moliwo zastosowania w procesie otrzymywania frytek, podsuszania mikrofalowo-prniowego, przy uyciu rnych mocy magnetronw [Tajner-Czopek i wsp., 2007b]. Suszenie
mikrofalowo-prniowe umoliwia ogrzewanie materiau w caej jego masie, co zdecydowanie przewysza moliwoci technik tradycyjnych (np. metoda konwekcyjna) [Jones 1992],
a gotowy produkt charakteryzuje si lepszymi cechami organoleptycznymi w porwnaniu
do podsuszanego tradycyjn metod [Drouzas, Schubert 1996, Maskan 2000, Tajner-Czopek
i in. 2007a, b]. Podsuszanie metod mikrofalowo-prniow, pomimo wysokich kosztw eksploatacyjnych, powinno by zastosowane na skal przemysow, poniewa w znaczny sposb
poprawia cechy organoleptyczne gotowego produktu [Krokida i in. 2001a, Wang i in. 2004],
jak rwnie podsuszanie mikrofalowo-prniowe, ktre korzystnie wpywa na jako frytek
[Tajner-Czopek i in., 2007b].
W zakadach produkcyjnych po podsuszeniu frytki poddawane s smaeniu. W procesie
tym uzyskuje si frytki jako pprodukt (po I stopniu smaenia) lub jako produkt gotowy
(po II stopniu smaenia). Do smaenia frytek obecnie najczciej stosowane s temperatury

20

oleju wynoszce 175180C [Lisiska i in. 2007, Tajner-Czopek i in. 2008a, Kita i in. 2009].
Po smaeniu produkt jest mroony, pakowany i przekazany do dystrybucji. Pniejsze dosmaanie (lub podgrzewanie) ma miejsce w barach szybkiej obsugi, w restauracjach lub
w domu, bezporednio przed konsumpcj. Frytki uzyskane po pierwszym stopniu smaenia (pprodukt) charakteryzuj si kilkukrotnie nisz zawartoci tuszczu, w porwnaniu
z gotowym produktem (1020%) [Aguilera, Gloria-Hernndez 2000, Lisiska i in. 2007, 2009,
Pedreschi i in. 2007, Tajner-Czopek i in. 2007a, b, Kita i in. 2009] oraz istotnie nisz zawartoci AA [Taeymans i in. 2004, Tajner-Czopek i in. 2008a, Pedreschi, Zuiga 2009].
Ilo tuszczu we frytkach jest uzaleniona od skadu chemicznego surowca [Lisiska,
Leszczyski 1989], stosowanych zabiegw technologicznych w procesie blanszowania i podsuszania oraz temperatury i czasu smaenia [Lamberg i in. 1990, Mellema, 2003, Kita i in.
2007, Tajner-Czopek i in. 2007a], jak rwnie od rodzaju oleju uytego do smaenia [Mellema
2003, Saguy, Dana 2003, Kita i in. 2005, 2007] oraz stopnia uszkodzenia, spkania i porowatoci powierzchni smaonego produktu [Krokida i in. 2000, Bouchon i in. 2003, Mellema 2003,
Saguy, Dana 2003].
Na zawarto akrylamidu w produkcie smaonym z ziemniaka ma wpyw kilka czynnikw technologicznych. Zaliczane do nich s midzy innymi: opisywane przez wielu autorw czas i temperatura smaenia [Takere i in. 2002, Mottram i in. 2002, Becalski i in. 2003,
Friedman 2003, Grob i in. 2003, Rydberg i in. 2003, Matthus i in. 2004, Taeymans i in. 2004,
Fiselier i in. 2006, Gkmen i in. 2006, Palazolu i Gkmen 2008a, b, Romani i in. 2008, Tajner-Czopek i in. 2008a], a take rodzaj uytego w procesie oleju [Mathus i in. 2004, Mestdagh
i in. 2005, Tajner-Czopek i in. 2009a] oraz typ uytego smaalnika [Granda i in. 2004, Erdodu
i in. 2007, Yuan i in. 2007]. Dodatkowo na zawarto tworzcego si w gotowym produkcie
akrylamidu maj wpyw jeszcze stopnie degradacji oleju [Mestdagh i in. 2007], procentowy
stosunek iloci uytego oleju do iloci smaonych prb [Grob i in. 2003, Taubert i in. 2004,
Grob 2007] oraz rozmiar frytek [Mathus i in. 2004, Taubert i in. 2004]. Zasadniczy problem
dotyczcy zabiegw majcych na celu obnienie iloci akrylamidu w ywnoci zwizany jest z
tym, e zwizek ten powstaje w wyniku przebiegu tych samych reakcji (Maillarda), co zwizki
odpowiedzialne za ksztatowanie przyjemnego i podanych smaku, zapachu i barwy [Amrein i in. 2006b, Pedreschi, Zuiga 2009, Romani i in. 2009].
Zawarto AA w gotowym produkcie podawana przez rnych autorw czsto znacznie
si rni. Jest to wynikiem nie tylko rnego skadu chemicznego surowca uytego w badaniach czy rnych warunkw procesu technologicznego, ale take od zastosowanej metody
oznaczania tego zwizku. Do oznaczania AA w ywnoci s stosowane gwnie dwie metody chromatograficzne: gazowa (GC) i cieczowa (HPLC), przeprowadzane z derywatyzacj
(bromowaniem) akrylamidu do zwizku 2,4 dibromopropionoamidu lub bez derywatyzacji.
Detekcja akrylamidu przeprowadzana jest przy uyciu spektrometrii masowej (MS) lub
w systemie tandemowym (MS/MS). Systemy analityczne zoone s w zestawach GC/MS,
HPLC/MS, HPLC/MS/MS [Rosn, Hellens 2002, Hoenicke i in. 2004, Gkmen i in. 2005, Zhang
i in. 2005, Bekas i in. 2006, Mojska i in. 2006, Eerola i in. 2007, Tajner-Czopek i in. 2009b].

21

2. GENEZA I CEL PRACY


Na podstawie powyszego przegldu pimiennictwa mona stwierdzi, e badania dotyczce obecnoci akrylamidu w ogrzewanej ywnoci byy prowadzone szczeglnie intensywnie dopiero od 2002 r., kiedy to szwedzcy naukowcy ogosili wyniki analiz dotyczce tego
zwizku [Rosn, Hellens 2002, Takere i in. 2002] Ze wzgldu na stwierdzon szkodliwo
AA dla czowieka (po spoyciu go z ywnoci) podjto badania w wielu orodkach naukowych nad poznaniem mechanizmu powstawania akrylamidu, metod jego oznaczania oraz
moliwoci wyeliminowania lub obniania zawartoci AA w gotowym produkcie. Stwierdzona, niepokojco wysoka, zawarto akrylamidu we frytkach oraz rosnce spoycie przygotowanych w ten sposb ziemniakw wymagaj intensywnych bada naukowych zmierzajcych do obnienia zawartoci AA w gotowym produkcie.Uwzgldnienie czynnikw surowcowych i technologicznych w czasie sporzdzania frytek moe prowadzi do obnienia iloci
AA. Musz by jednak prowadzone nadal badania zmierzajce do znalezienia sposobu, ktry
umoliwi skuteczne wyeliminowanie lub zmniejszenie zawartoci akrylamidu powstajcego
w smaonych ziemniakach bez pogorszenia jakoci gotowego produktu.
Uzyskane w badaniach wyniki bd wskazwk do wprowadzenia pewnych zmian
w procesie produkcyjnym otrzymywania frytek, ktre pozwol zarwno na obnienie zawartoci akrylamidu we frytkach, jak i na uzyskanie gotowego produktu charakteryzujcego si
odpowiednimi barw, tekstur i zawartoci tuszczu.
Celem pracy byo ustalenie wpywu rodzaju surowca i zastosowanych zabiegw technologicznych w procesie otrzymywania frytek na ich barw, tekstur oraz zawarto tuszczu
i akrylamidu.
Realizacja tego celu obejmowaa poznanie wpywu na wybrane cechy jakoci frytek nastpujcych czynnikw:
zawartoci cukrw redukujcych w ziemniakach na ilo utworzonego akrylamidu we
frytkach,
temperatury i czasu blanszowania krajanki ziemniaczanej w wodzie,
efektu blanszowania krajanki ziemniaczanej w roztworach pektyn o rnym steniu,
dziaania preparatu enzymatycznego Pectinex Ultra SP-L w czasie blanszowania krajanki
ziemniaczanej,
metody podsuszania krajanki ziemniaczanej,
temperatury i czasu smaenia.

22

3. MATERIA I METODYKA BADA


3.1. Materia badawczy
Materiaem uytym do bada byy bulwy ziemniaka trzech wczesnych odmian (odpowiednich do sporzdzenia frytek), dostarczonych z przechowalni Zakadu Produkcyjnego
McCain w Chociwelu k. Strzelina z sezonu wegetacyjnego 20062009. Do analiz pobrano,
w zalenoci od zaplanowanego ukadu dowiadczenia, jedn, dwie lub trzy z badanych odmian ziemniaka (Felsina, Innovator, Santana). Z analizowanych ziemniakw jedynie
odmiana Innovator naley do typu cold storage varieties.

3.2. Przebieg bada


3.2.1. Wpyw zawartoci cukrw redukujcych w ziemniakach
na barw frytek i ilo utworzonego akrylamidu
Do bada uyto ziemniakw trzech odmian, ktre podczas przechowywania poddano
dziaaniu temperatury 4C (277,15 K) w celu uzyskania materiau badawczego o zrnicowanej zawartoci cukrw redukujcych. Prby do bada pobierano po 2, 4, 6 i 8 tygodniach
przechowywania. Przed przechowywaniem oznaczano w ziemniakach zawarto suchej masy,
skrobi i cukrw redukujcych, a w kolejnych tygodniach przechowywania oznaczano zawarto suchej masy i cukrw redukujcych. W pprodukcie (frytki po I stopniu smaenia)
i w gotowych frytkach (frytki po II stopniu smaenia) oznaczono zawarto suchej masy
i akrylamidu. W gotowych do spoycia frytkach okrelono ponadto barw metod obiektywn. Schemat przebiegu bada i wykonanych analiz przedstawiono na rysunku 2.

23

Preparing

Rys. 2. Schemat przebiegu bada i wykonanych analiz


Fig. 2. The scheme of investigation and analysis

24

Sposb sporzdzania frytek


Frytki sporzdzono, stosujc metod dwustopniowego smaenia w oleju rzepakowym.
Bulwy ziemniakw po umyciu i obraniu pokrojono przy uyciu rcznej krajalnicy na supki
o gruboci 1 x 1 cm i dugoci okoo 67 cm. Po wypukaniu w zimnej wodzie krajank ziemniaczan blanszowano przez zanurzenie w wodzie o temperaturze 75oC (348,15 K) przez 10
minut. W celu usunicia nadmiaru wody prby osuszano na bibule, a nastpnie podsmaano
w oleju rzepakowym o temperaturze 175oC (448,15 K) przez 1 minut (I stopie smaenia).
Podsmaone i osczone z nadmiaru tuszczu frytki podzielono na dwie czci: jedn przeznaczajc do bezporednich analiz, a drug po ochodzeniu i zamroeniu przechowywano
w temperaturze -18oC (255,15 K) do czasu rozpoczcia kolejnej czci bada. Po przechowywaniu zamroone frytki dosmaano w oleju o temperaturze 175oC (448,15 K) przez 5 minut.
Osczone z nadmiaru tuszczu frytki stanowiy materia do dalszych analiz. Prb kontroln
stanowiy frytki przed przechowywaniem.

3.2.2. Wpyw temperatury i czasu blanszowania krajanki ziemniaczanej


w wodzie na jako frytek
Do bada uyto ziemniakw dwch odmian: Felsina i Innovator, z ktrych sporzdzono frytki, stosujc blanszowanie w wodzie o zrnicowanej temperaturze: 60C (333,15 K)
i 80C (353,15 K) przez 5 i 15 minut. Prb kontroln stanowiy frytki bez blanszowania.
W krajance prby kontrolnej i po blanszowaniu oznaczano zawarto suchej masy i cukrw
redukujcych. W pprodukcie (frytki po I stopniu smaenia) i w gotowych frytkach oznaczono
zawarto suchej masy i akrylamidu. We frytkach gotowych do spoycia oznaczono ponadto barw
i tekstur metod instrumentaln. Schemat przebiegu analiz przedstawiono na rysunku 3.

3.2.3. Wpyw blanszowania krajanki ziemniaczanej w roztworze pektyn


na jako frytek
Do bada uyto bulw ziemniaka odmiany Innovator, z ktrych sporzdzono frytki,
stosujc po blanszowaniu w wodzie, blanszowanie krajanki w wodnych roztworach pektyn
otrzymanych z wytokw cytrusowych i jabkowych (Pektowin, Jaso) o steniu: 1%, 2% i 4%
w temperaturze 40C (313 K) przez 20 minut. Prb kontroln stanowiy frytki niezanurzone
w roztworze pektyn.
W krajance po blanszowaniu w wodzie i w wodnych roztworach pektyn oznaczono zawarto suchej masy i cukrw redukujcych. We frytkach po I i II stopniu smaenia oznaczono
zawarto suchej masy, akrylamidu i tuszczu. We frytkach gotowych do spoycia oznaczono
ponadto barw i tekstur metod instrumentaln. Schemat przebiegu bada i wykonanych
analiz przedstawiono na rysunku 4.

25

Rys. 3. Schemat przebiegu bada i wykonanych analiz


Fig. 3. The scheme of investigation and analysis

26

1%

2%

4%

90
80
70
60
50
40
30
20
10
0

Wsch.
Zach.
Pn.

1. Kw

2. Kw

3. Kw

4. Kw

Rys. 4. Schemat przebiegu bada i wykonanych analiz


Fig. 4. The scheme of investigation and analysis

27

3.2.4. Wpyw dodatku pektynolitycznego preparatu enzymatycznego


do blanszowania krajanki ziemniaczanej na jako frytek
Do bada uyto bulw ziemniakw wczesnej odmiany Innovator, z ktrych sporzdzono frytki, stosujc po blanszowaniu w wodzie blanszowanie w wodzie z dodatkiem pektynolitycznego preparatu enzymatycznego Pectinex Ultra SP-L (handlowy preparat enzymatyczny
otrzymany z Aspergillus aculeatus, enzym poligalakturonazy (PG) z firmy Novozymes A/S)
w iloci: 0,5 gL-1, 1 gL-1 i 2 gL-1, o temperaturze 400C (313,1 K) przez 20 minut. Prb kontroln stanowiy frytki niezanurzone w roztworze preparatu enzymatycznego.
W krajance po blanszowaniu w wodzie i w roztworach z dodatkiem preparatu enzymatycznego oznaczano such mas i zawarto cukrw redukujcych. W pprodukcie (frytki
po I stopniu smaenia) i we frytkach oznaczono such mas, zawarto akrylamidu i tuszczu.
W produkcie gotowym do spoycia oznaczono ponadto barw i tekstur metod instrumentaln. Schemat przebiegu bada i wykonanych analiz przedstawiono na rysunku 5.

3.2.5. Wpyw metody podsuszania krajanki ziemniaczanej


na jako frytek
Do bada uyto bulw ziemniakw odmiany Innovator, z ktrych sporzdzono frytki,
stosujc po blanszowaniu podsuszanie krajanki metod konwekcji wymuszonej w temperaturze 50C (323,15 K) oraz metod mikrofalowo-prniow przy mocy magnetronu 480W
i cinieniu zmieniajcym si w zakresie od 4 kPa do 6kPa. Podsuszon krajank odwodniono
o 14%, czyli do uzyskania suchej masy 22, 23, 24 i 25%, przy pocztkowej zawartoci suchej
masy w krajance wynoszcej 21%. Prb kontroln stanowiy frytki bez podsuszania.
W krajance ziemniaczanej po blanszowaniu w wodzie oraz po podsuszaniu metod mikrofalowo-prnow i konwekcyjn oznaczono zawarto suchej masy. We fytkach po I i II
stopniu smaenia oznaczono zawarto suchej masy, akrylamidu i tuszczu. We frytkach gotowych do spoycia oznaczono ponadto barw i tekstur metod instrumentaln. Schemat
przebiegu bada i wykonanych analiz przedstawiono na rysunku 6.

3.2.6. Wpyw temperatury i czasu smaenia na jako frytek


Do bada uyto mroonego pproduktu (frytki po I smaenia) pochodzcego od producenta (Zakad McCain). Frytki byy wyprodukowane z ziemniakw odmiany Innovator
o wymiarach 0,7 x 0,7 cm. Frytki gotowe do spoycia otrzymywano przez smaenie pproduktu
w oleju rzepakowym podgrzanym do czterech temperatur: 130C (403,15 K), 150C (423,15K),
175C (448,15 K) i 190C (463,15 K). Czas smaenia by dobrany w dowiadczeniu prbnym
tak, by uzyska frytki o wyrwnanej zawartoci suchej masy w granicach 5253% i wynosi
odpowiednio: 5, 4, 3 i 2 min. We frytkach po I i II stopniu smaenia oznaczono zawarto
suchej masy, akrylamidu i tuszczu. We frytkach gotowych do spoycia oznaczono ponadto barw i tekstur metod instrumentaln. Schemat przebiegu bada i wykonanych analiz
przedstawiono na rysunku 7.

28

Rys. 5. Schemat przebiegu bada i wykonanych analiz


Fig. 5. The scheme of investigation and analysis

29

90
80
70
60
50
40
30
20
10
0

Wsch.
Zach.
Pn.

1. Kw

2. Kw

3. Kw

4. Kw

Rys. 6. Schemat przebiegu bada i wykonanych analiz


Fig. 6. The scheme of investigation and analysis

30

Rys. 7. Schemat przebiegu bada i wykonanych analiz


Fig. 7. The scheme of investigation and analysis

3.3. Metody analiz


Oznaczenie suchej masy w bulwach ziemniaka, pproduktach i gotowych frytkach
metod wagow przez suszenie rozdrobnionej prby do staej masy w temperaturze 105oC
(378,15 K) po uprzednim podsuszeniu w temperaturze 60oC (333,15 K) przez 2 h [AOAC,
1995].
Oznaczenie zawartoci skrobi w bulwach ziemniaka metod polarymetryczn EversaGrossfelda w modyfikacji Hadorna i Bifera [Leszczyski 1975].
Oznaczenie zawartoci cukrw redukujcych w bulwach ziemniaka oraz w krajance
po blanszowaniu metod redukcyjn NizowkinaJemielianowej [Jarosz i in. 1955]
Oznaczenie zawartoci tuszczu w pprodukcie (frytki po I smaenia) oraz w gotowym produkcie (frytki po II smaenia) metod ekstrakcyjn Soxhleta, przy uyciu aparatu
typu Bchi Extraction System B-811 [AOAC 1995].
Oznaczenie zawartoci akrylamidu w pprodukcie (frytki po I smaenia) oraz
w gotowym produkcie (frytki po II smaenia) metod opracowan przez Rsen i Hellens
[2002] oraz Hoenicke i in. [2004], a zmodyfikowan w Katedrze Technologii Rolnej i Przechowalnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu [Tajner-Czopek i in. 2009b], przy
uyciu aparatu HPLC/MS/MS (chromatograf cieczowy z tandemowym spektrofotometrem
masowym). Sposb przygotowania prb do oznacze zawartoci akrylamidu przedstawiono
schematycznie na rysunku 8.

31

Rys. 8. Schemat przygotowania prby do oznaczenia zawartoci akrylamidu


Fig. 8. The scheme of the sample preparation in measuring of acrylamide content

32

Prb frytek zmielono przy uyciu mynka typ GM 200 firmy Retsch, przy 2000
obrmin-1 w czasie 16 sekund. Odwaono zmielone, nieodtuszczone frytki (z dokadnoci
do 0,001 g) do probwek Falcona o pojemnoci 50 ml i dodano 10 ml wody dejonizowanej
(Water Milli-Q) oraz 50 l standardu wewntrznego (akrylamidu d3) o steniu 10 gml-1.
Prb wytrzsano przy uyciu aparatu typ 327 Universal Shaker przez 15 min. Nastpnie
prb wirowano przy uyciu wirwki typ 3 KI 5 firmy Sigma przy obrotach 9500 obrmin-1
w temperaturze 4C (277,15 K) przez 15 min. Po odwirowaniu osad usunito, natomiast klarowny roztwr przenoszono na kolumienki SPE, uprzednio poddane kondycjonowaniu.
Kondycjonowanie kolumienek. Stosowano kolumienki firmy SUPELCO: SPE MCAX
(300 mg o objtoci 3 ml) oraz DSC C-18 (1 g o objtoci 6 ml). Kolumienki ustawiano jedn
bezporednio nad drug, czono za pomoc adaptera i umieszczano na prniowym zestawie
do sczenia firmy VARIAN. Przemywano je 1 ml metanolu oraz 1 ml wody dejonizowanej,
a nastpnie osuszano przy uyciu prni. Po zakoczeniu kondycjonowania na przygotowane
kolumienki SPE nanoszono 1 ml wczeniej otrzymanego klarownego roztworu znad osadu.
W celu przemycia prby dodawano 1 ml wody dejonizowanej. Kolumienk (MCAX 300 mg)
odrzucano, a akrylamid eluowano z kolumienki SPE (DSC C-18) za pomoc 2 ml metanolu
i odparowywano do sucha w temperaturze 50C (323,15 K) w atmosferze azotu. Such pozostao rozpuszczano w 0,5 ml wody dejonizowanej, przepuszczano przez filtr strzykawkowy
(0,22 m) i nastrzykiwano do autosamplera aparatu HPLC/MS/MS. Z uzyskanego chromatografu odczytano wynik, ktry po przeliczeniu wyraono w gkg-1.
Oznaczenie barwy gotowego produktu (frytki po II smaenia) metod instrumentaln przy uyciu chromometru Minolta CR-200 (Chroma-Meter). Odczytywano warto L
wedug skali Huntera, oznaczajc jasno (0% dla ciaa idealnie czarnego, 100% dla ciaa
idealnie biaego) [Clydesdale 1976]. Pomiar barwy wykonano na powierzchni 10 frytek uoonych obok siebie. Oznaczenie wykonano w trzech powtrzeniach.
Oznaczenie tekstury gotowego produktu (frytki po II smaenia) wykonano metod
instrumentaln przy uyciu aparatu pomiarowego typu Instron 5544 z oprogramowaniem
Merlin. Urzdzenie wyposaono w prostoktn przystawk przecinajc typu QTS-25-SB,
przesuwajc si z prdkoci 250 mmmin-1. Oznaczenie wykonano w dziesiciu powtrzeniach. Przecicie kadej frytki nastpowao w poowie jej dugoci. Oznaczono maksymaln
si Fmax wyraon w [N], potrzebn do przecicia frytki [Bourne 2002, Tajner-Czopek, Figiel
2003].
Przedstawione w tabelach i na rysunkach wyniki bada stanowi wartoci rednie
z trzech rwnolegych powtrze technologicznych. Analizy laboratoryjne wykonano
w dwch lub trzech powtrzeniach.

3.4. Sposb przedstawienia wynikw


Otrzymane wyniki bada poddano analizie statystycznej przy uyciu pakietu STATISTICA 8.1 firmy StatSoft, stosujc jednoczynnikow analiz wariancji [Stanisz 2000]. W celu
stwierdzenia statystycznie istotnych rnic (NIR; LSD) wyznaczono grupy homogeniczne
oraz wartoci NIR, stosujc test porwna wielokrotnych Duncana, na poziomie istotnoci
=0,05. W celu znalezienia zalenoci pomidzy zawartoci akrylamidu w gotowym produkcie a jego barw wyliczono wspczynnik korelacji.

33

4. WYNIKI I ICH OMWIENIE


4.1. Barwa frytek i zawarto akrylamidu w zalenoci
od uytego surowca
Zawarto suchej masy, skrobi i cukrw redukujcych w bulwach trzech odmian ziemniaka (Felsina, Innovator i Santana) uytych w dowiadczeniu do produkcji frytek
przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3
Table 3
Zawarto suchej masy, skrobi i cukrw redukujcych w bulwach ziemniaka trzech odmian
(przed przechowywaniem)
The content of dry matter, starch and reducing sugar in three varieties of potato (before storage)
Odmiana
Variety
Felsina
Innovator
Santana
NIR; LSD

Sucha masa [%]


Dry matter
20,600,02 a
22,100,03 c
21,130,02 b
0,03

Skrobia [%]
Starch
15,170,02 a
16,420,02 c
16,010,03 b
0,04

Cukry redukujce [%]


Reducing sugar
0,290,02 c
0,130,01 a
0,220,01 b
0,02

a, b, c istotne rnice wynikw (p0,05) a, b, c significant differences among results (p0,05)


Odchylenie standardoweSD standard deviation SD; n=9

Skad chemiczny bulw ziemniaka uytych w dowiadczeniu mieci si w granicach wymaganych przy produkcji frytek: sucha masa 2023%, skrobia 1417% i cukry redukujce
poniej 0,3%. Badane odmiany jednak rniy si istotnie zawartoci oznaczanych skadnikw w bulwach najwysz zawartoci suchej masy i skrobi charakteryzoway si ziemniaki
odmiany Innovator, a odmiany Felsina zawieray najwiksz ilo cukrw redukujcych.
Ocen wpywu zawartoci cukrw redukujcych w bulwach na ilo akrylamidu powstajcego we frytkach po I i II stopniu smaenia oraz barw gotowego produktu przeprowadzono po przechowywaniu ziemniakw w obnionej temperaturze przez zaplanowany okres
czasu (parametry zamieszczono w metodyce). Z danych przedstawionych na rysunku 9 wynika, e wraz z upywem czasu przechowywania systematycznie zwikszaa si w stopniu
istotnym zawarto cukrw redukujcych w bulwach wszystkich prb. Po omiu tygodniach
zawarto cukrw redukujcych w ziemniakach odmian Felsina i Santana wzrosa ponad
5-krotnie (osigajc odpowiednio 1,58 i 1,26%), natomiast najmniejszy wzrost iloci cukrw
stwierdzono w odmianie Innovator (do 0,64%). Ziemniaki tej odmiany gromadziy rednio
o okoo 55% (okoo poow) mniej cukrw redukujcych w bulwach po 8 tygodniach przetrzymywania w niskiej temperaturze w porwnaniu z odmianami Felsina i Santana.

34

1,58

1,8
1,6

Cukry redukujce [%]


Reducing sugar

1,4

Przed przechowywaniem before storage


2 tyg. 2 weeks
4 tyg. 4 weeks
6 tyg. 6 weeks
8 tyg. 8 weeks

1,41
NIR = 0,03
LSD

1,26
NIR = 0,04
LSD

d
1,12

1,2

NIR = 0,02
LSD

0,73

0,8

0,98

0,64

0,53

0,6

c
0,29

0,4

1,22

0,56

0,65
b

0,34
b

0,13

0,2

0,22
a

0
Felsina

Innovator
Odmiana Variety

Santana

Rys. 9. Zawarto cukrw redukujcych w bulwach ziemniaka trzech odmian przechowywanych


w temperaturze 4C (277,15 K) przez okres od 2 do 8 tygodni
Fig. 9. The reducing sugar content in three potato varieties stored in temperature of 4C (277,15 K)
from 2 to 8 weeks

Zwikszenie zawartoci cukrw w bulwach miao wpyw na ilo wytworzonego akrylamidu w sporzdzonych frytkach zarwno po I stopniu smaenia (rys. 10), jak i w gotowym
produkcie (rys. 11). Intensywno i ilo powstawania akrylamidu we frytkach zaleaa jednak nie tylko od iloci cukrw redukujcych w surowcu, ale rwnie od rodzaju surowca
(odmiany ziemniaka). Zarwno w pprodukcie, jak i w gotowych frytkach sporzdzonych
z odmian Felsina i Santana stwierdzono podobne iloci akrylamidu i podobny schemat
tworzenia si tego zwizku w zalenoci od zawartoci cukrw w bulwach. Po przekroczeniu
zawartoci 1% cukrw redukujcych w surowcu wzrastaa zawarto akrylamidu w pprodukcie z okoo 570 gkg-1 do ponad 1 700 gkg-1 oraz w gotowych frytkach z okoo 1 400
gkg-1 do ponad 5 000 gkg-1.
Tworzenie si cukrw redukujcych w ziemniakach odmiany Innovator przechowywanych w tych samych warunkach co odmiany Felsina i Santana byo mniej intensywne
i w kocowym okresie przechowywania bulwy zawieray najmniejsz ilo cukrw redukujcych. Rwnie schemat powstawania akrylamidu w pprodukcie i we frytkach z odmiany
Innovator by inny ni pozostaych odmian. Po przekroczeniu zawartoci 0,5% cukrw redukujcych w surowcu ilo akrylamidu we frytkach intensywniej wzrastaa w porwnaniu
z pozostaymi dwiema odmianami (rys.10, 11). Ponadto frytki sporzdzone z ziemniakw
odmiany Innovator przetrzymywanych w niskiej temperaturze przez 8 tygodni zawieray
w pprodukcie mniej akrylamidu o okoo 27%, a w gotowym produkcie okoo 60% w porwnaniu z prbami z odmian Felsina i Santana.

35

2000
1800

1734

1600

1560
Felsina

Akrylamid [g/kg]
Acrylamide

1400

Innovator

1315

1200

1107

1000

Santana

1097

955

800

797

600

577
469

400

387

448

204

200

43 72

29

0
0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,2

1,4

1,6

1,8

Cukry redukujce [%] Reducing sugar

Rys. 10. Zawarto akrylamidu w pprodukcie (frytki po I stopniu smaenia) w zalenoci od iloci cukrw
redukujcych w bulwach ziemniaka trzech odmian
Fig. 10. The acrylamide content in semi-product (French fries after I step of frying) as depended
on the reducing sugar content in potato tubers of three varieties

6000

Akrylamid [g/kg]
Acrylamide

5356

5121

5000

4000

4977

3792
Felsina

3000

Innovator

2954

Santana

2130

2000

1415

1208

1000

825
205

0
0

0,2

326

470420
0,4

513

728

0,6
0,8
1
1,2
Cukry redukujce [%] Reducing sugar

1,4

1,6

1,8

Rys.11. Zawarto akrylamidu we frytkach w zalenoci od iloci cukrw redukujcych w ziemniaka trzech odmian
Fig.11. The acrylamide content of in French fries as depended on the reducing sugar content in potato tubers
of three varieties

Barwa frytek (rys. 12) zaleaa od iloci cukrw redukujcych w surowcu badanych
odmian. Krzywe zalenoci barwy frytek (wyraonej wartociami L) od iloci cukrw redukujcych w ziemniakach odmian Felsina, Innovator i Santana maj ten sam przebieg.

36

Wyrana jest zaleno pomidzy rosnc zawartoci cukrw redukujcych w bulwach badanych odmian ziemniaka a pogarszajc si barw (zbyt ciemna) sporzdzonych z nich frytek.
Barwa gotowego produktu istotnie korelowaa z zawartoci akrylamidu we frytkach
sporzdzonych z ziemniakw badanych odmian (R2= 0,8388) (rys. 13).

75
70,12

70
65

64,12

Barwa [warto "L"]


Colour [value "L"]

60

62,85

62,48

58,61
57,51

Felsina

55,23
53,83
52,38

55
50

Innovator
Santana

52
46,59

45

43,52

41,83

40,12

40

38,12

35
0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,2

1,4

1,6

1,8

Cukry redukujce [%] Reducing sugar

Rys. 12. Barwa (warto L) frytek w zalenoci od zawartoci cukrw redukujcych w bulwach ziemniaka trzech odmian
Fig. 12. The French fries colour (value "L") as depended on the reducing sugar content in potato tubers of three varieties

6000

5000
R = 0,8388
Akrylamid [g kg-1]
Acrylamide

4000

3000

2000

1000

0
40

45

50

55

60

65

70

Warto ["L"] Value

Rys. 13. Zaleno barwy (warto L) frytek od zawartoci akrylamidu


Fig. 13. Relationship between the colour (value "L") of French fries and the acrylamide content

37

Na podstawie wynikw uzyskanych w powyszej czci bada stwierdzono, e ilo gromadzonych cukrw redukujcych oraz tempo ich przyrostu w bulwach ziemniaka badanych
odmian byy rne. Najmniej cukrw redukujcych zawieray ziemniaki odmiany Innovator, wolniejsze te byo tempo ich gromadzenia w bulwach. Po 8 tygodniach przechowywania w niskiej temperaturze zawarto cukrw redukujcych w bulwach ziemniaka odmiany
Innovator bya rednio o okoo 55% nisza w porwnaniu z odmianami Santana i Felsina. Ilo akrylamidu w pprodukcie i w gotowych frytkach zaleaa od zawartoci cukrw
redukujcych w bulwie, a tym samym od odmiany ziemniaka. Po przekroczeniu 0,5% cukrw redukujcych w ziemniakach odmiany Innovator ilo akrylamidu we frytkach intensywnie zwikszaa si, natomiast w prbach sporzdzonych z ziemniakw odmian Felsina
i Santana dopiero po przekroczeniu 1% cukrw redukujcych. Jednak prby zawierajce
usmaone ziemniaki odmiany Innovator (po 8 tygodniach przetrzymywania w temperaturze 4C) zawieray rednio o okoo 27% mniej akrylamidu w pprodukcie i o okoo 60%
mniej we frytkach w porwnaniu z prbami uzyskanymi z dwch pozostaych odmian.

4.2. Tekstura, barwa frytek i zawarto akrylamidu


w zalenoci od warunkw blanszowania w wodzie
Odmiany ziemniaka rni si zawartoci i rozoeniem cukrw redukujcych w bulwach, std te ilo wypukiwanych z krajanki ziemniaka cukrw moe by zrnicowana,
w zalenoci od warunkw pierwszego z termicznych etapw produkcji frytek blanszowania. Modyfikacja temperatury i czasu tego procesu umoliwia zmian intensywnoci wypukiwania cukrw redukujcych z krajanki i w rezultacie moe mie wpyw na ilo akrylamidu
w smaonym ziemniaku oraz inne cechy organoleptyczne frytek.
Zastosowanie blanszowania w procesie otrzymywania frytek wpyno istotnie na obnienie zawartoci cukrw redukujcych w krajance obu badanych odmian (Innovator
i Felsina) o 2550% (rys. 14) w porwnaniu z prbami bez blanszowania. Wysza temperatura (80C 353,15 K) wody blanszujcej miaa bardziej efektywny wpyw na ilo wypukanych z krajanki cukrw. Po blanszowaniu zostao w krajance o poow mniej cukrw ni
w prbie kontrolnej i to przy krtkim (5 min) czasie blanszowania. Blanszowanie w wodzie
o niszej temperaturze (60C 333,15 K) wymagao duszego czasu (15 min), eby uzyska
ten sam efekt. Przy wyszej pocztkowej zawartoci cukrw redukujcych w krajance z ziemniakw odmiany Felsina (0,28%) po blanszowaniu pozostao jeszcze 0,130,15% cukrw,
czyli tyle, ile zawieraa krajanka otrzymana z ziemniakw odmiany Innovator, niepoddana
temu zabiegowi (0,12%). Blanszowanie krajanki otrzymanej z ziemniakw odmiany Innovator spowodowao zmniejszenie w niej cukrw redukujcych do iloci 0,06%.

38

0,3

0,25

0,28

NIR = 0,02
LSD

bez blanszowania
without blanching

temp. 60C/5 min

Cukry redukujce [%]


Reducing sugar

0,21
0,2

temp. 60C/15 min

NIR = 0,01
LSD

0,15

0,1

0,14

0,15
0,13
a

temp. 80C/15 min

0,12
c

0,09
0,07
b

0,05

temp. 80C/5 min

0,06
a

0,06
a

0
Felsina

Innovator

Rys. 14. Zawarto cukrw redukujcych w krajance otrzymanej z ziemniakw dwch odmian
w zalenoci od warunkw blanszowania w wodzie
Fig. 14. The reducing sugar content in potato strip obtained from two potato varieties as depended
on blanching condition in water

Obnienie zawartoci cukrw redukujcych w krajance poddanej blanszowaniu miao


istotny wpyw na zmniejszenie zawartoci akrylamidu zarwno w pprodukcie (rys. 15), jak
i w gotowych frytkach (rys. 16), niezalenie od zastosowanych parametrw procesu. Blanszowanie w wodzie o temperaturze 80C (353,15 K) i 60C (333,15 K) zarwno przez 15, jak
i przez 5 minut, skutecznie wymyo z krajanki cukry redukujce i w rezultacie zmniejszyo ilo akrylamidu we frytkach. W pprodukcie zawarto tego zwizku zmniejszya si
istotnie z ponad 90 gkg-1 do 33 gkg-1 (odmiana Felsina) i z 31 gkg-1 do 1013 gkg-1
(odmiana Innovator). Podobn tendencj do obnienia poziomu AA zaobserwowano
w gotowych frytkach, z tym e ilo tego zwizku zmniejszya si o okoo 46% i o okoo 37%
(rys. 16). Proces blanszowania krajanki sporzdzonej z ziemniakw obu odmian w wodzie
o temperaturze 60C (333,15 K) przez 15 min istotnie obniy zawarto akrylamidu we
frytkach po I stopniu smaenia (rednio o okoo 59%) oraz w gotowym produkcie (rednio
o okoo 37%), natomiast blanszowanie w 80C (353,15 K) przez 5 min zmniejszyo ilo AA
w gotowych frytkach rednio o okoo 41% (badane odmiany). Frytki sporzdzone z ziemniakw odmiany Innovator blanszowane w wodzie o temperaturze 60C (333,15 K) przez
15 min i 80C (353,15 K) przez 5 min charakteryzoway si rednio o okoo 30% nisz zawartoci AA ni frytki otrzymane z odmiany Felsina. Blanszowanie krajanki z ziemniakw
odmiany Felsina (zawierajcej wyjciowo prawie 0,3% cukrw redukujcych) w wodzie
o temperaturze 60C (333,15 K) przez 5 min byo zbyt krtkie. Zawarto akrylamidu we frytkach z tej samej krajanki bya wysza o okoo 24% (359 gkg-1) ni z krajanki blanszowanej
duej 15 min (273 gkg-1).

39

600
NIR = 5
LSD

500

bez blanszowania without


blanching
temp. 60C/5 min
temp. 60C/15 min

Akrylamid [g/kg]
Acrylamide

400

temp. 80C/5 min

300

temp. 80C/15 min

NIR = 4
LSD

200

90

100

41

33

35

36

31

19

13

Felsina

Innovator

10

10

Rys. 15. Zawarto akrylamidu w pprodukcie sporzdzonym z krajanki otrzymanej z ziemniakw dwch odmian
w zalenoci od warunkw blanszowania w wodzie
Fig. 15. The acrylamide content in semi-product prepared from potato strip obtained from two potato varieties
as depended on blanching condition in water

600
520

NIR = 11
LSD

500

bez blanszowania
without blanching

Akrylamid [g/kg]
Acrylamide

400

NIR = 15
LSD

temp. 60C/5 min

359
temp. 60C/15 min

300

200

273
a

284
a

279
a

295
temp. 80C/5 min
c

224
b

212
180

186

temp. 80C/15 min

ab

100

0
Felsina

Innovator

Rys. 16. Zawarto akrylamidu we frytkach sporzdzonych z krajanki otrzymanej z ziemniakw dwch odmian
w zalenoci od warunkw blanszowania w wodzie
Fig. 16. The acrylamide content in French fries prepared from potato strip obtained from two potato varieties
as depended on blanching condition in water

40

Barwa frytek cile zaleaa od zawartoci cukrw redukujcych w krajance po blanszowaniu. Zastosowany w dowiadczeniu krtszy czas blanszowania (5 min) by niekorzystny
zarwno w procesie wypukiwania cukrw z krajanki, jak i formowania barwy frytek (zbyt
ciemna) (rys. 17).

70
60

Barwa [warto "L"]


Colour [value "L"]

50

NIR = 1,7
LSD
NIR = 1,4
LSD

60,3

62,2
c

54,2
b

61,8
c

62,4
c

60,1
a

62,2
b

65,1
c

65,8

66

bez blanszowania
without blanching
temp. 60C/5 min

temp. 60C/15 min

40

temp. 80C/5 min


temp. 80C/15 min

30

20
10
0
Felsina

Innovator

Rys. 17. Barwa (warto L) frytek sporzdzonych z krajanki otrzymanej z ziemniakw dwch odmian
w zalenoci od warunkw blanszowania w wodzie
Fig. 17. The French fries colour (value "L") prepared from potato strip obtained from two potato varieties
as depended on blanching condition in water

Tekstura frytek z krajanki niepoddanej procesowi blanszowania bya zbyt twarda (wartoci 29 N i 30 N). Frytki o prawidowej teksturze (okoo 20 N) uzyskano z krajanki blanszowanej przez 5 minut w wodzie o temperaturze 80C (353,15 K) lub w wodzie o temperaturze
60C (333,15 K) przez 15 minut (rys. 18).

41

35

30

25

29

NIR = 2
LSD

Tekstura [N]
Texture

15

26

bez blanszowania
without blanching
temp. 60C/5 min

22
20

NIR = 3
LSD

30

18
b

19
bc

20

20

14

temp. 60C/15 min

16

temp. 80C/5 min

temp. 80C/15 min

10

0
Felsina

Innovator

Rys. 18. Tekstura frytek sporzdzonych z krajanki otrzymanej z ziemniakw dwch odmian
w zalenoci od warunkw blanszowania w wodzie
Fig. 18. The texture of French fries prepared from potato strip obtained from two potato varieties
as depended on blanching condition in water

Na podstawie wynikw uzyskanych w powyszej czci bada stwierdzono, e proces


blanszowania krajanki sporzdzonej z ziemniakw odmian Felsina i Innovator spowodowa istotne zmniejszenie iloci cukrw redukujcych w zakresie rednio od 25 do 50%
w porwnaniu z prb nieblanszowan. Blanszowanie krajanki sporzdzonej z ziemniakw
odmiany Innovator miao wpyw na obnienie w niej iloci cukrw redukujcych do poziomu 0,06%. Popraw barwy frytek uzyskano wraz ze wzrostem temperatury oraz czasu blanszowania, a widoczny efekt stwierdzono podczas blanszowania w temperaturze 60C (333,15
K) przez 15 min, zwaszcza w prbach otrzymanych z ziemniakw odmiany Innovator. Natomiast blanszowanie w temperaturze 60C (333,15 K) przez 5 min nie byo wystarczajce do
uzyskania efektu poprawy barwy.
Odpowiedni tekstur charakteryzoway si frytki sporzdzone z krajanki blanszowanej
w wodzie o temperaturze 60C (333,15 K) przez 15 min i 80C (353,15 K) przez 5 min. Niezalenie od czasu i temperatury blanszowania krajanki ziemniaczanej frytki po I i II stopniu
smaenia charakteryzoway si istotnie nisz zawartoci akrylamidu. Najnisz zawartoci
AA charakteryzoway si prby usmaone z krajanki blanszowanej w wodzie o temperaturze
80C (353,15 K) przez 15 min w porwnaniu z prb kontroln. Blanszowanie w wodzie
o temperaturze 60C (333,15 K) przez 15 min istotnie obniyo zawarto AA w pprodukcie
(rednio o okoo 59%) i w gotowych frytkach (rednio o okoo 37%) sporzdzonych z ziemniakw obu odmian w porwnaniu z prb kontroln. Natomiast blanszowanie w wodzie
o temperaturze 80C (353,15 K) przez 5 min zmniejszyo ilo AA w gotowych frytkach rednio o okoo 41% (badane odmiany). Blanszownie frytek z odmiany Innovator w wodzie
o temperaturze 60C (333,15 K) przez 15 min i 80C (353,15 K) przez 5 min, zmniejszyo rednio o okoo 30% zawarto AA w porwnaniu z frytkami otrzymanymi z odmiany

42

Felsina. Cechy organoleptyczne gotowego produktu uzyskanego po blanszowaniu krajanki


ziemniaczanej w temperaturze 60C (333,15 K) przez 15 min i 80C (353,15 K) przez 5 min
byy najbardziej zadowalajce.

4.3. Zawarto tuszczu, tekstura i barwa frytek oraz ilo


powstajcego akrylamidu jako efekt blanszowania
w roztworach pektyn
Rna zawarto pektyn w ziemniakach ma wyrany wpyw na ksztatowanie tekstury
frytek. Dodatek pektyn do blanszowania moe poprawi cechy organoleptyczne otrzymanych
frytek. Wane jest te okrelenie, czy zastosowanie tej modyfikacji technologicznej bdzie
miao wpyw na tworzenie si akrylamidu.
Wpyw dodatku roztworu pektyny podczas blanszowania krajanki ziemniaczanej otrzymanej z ziemniakw odmiany Innovator na jako otrzymanych frytek przedstawiono
w tabeli 3 oraz na rysunkach 19, 20, 21 i 23. Zrnicowanie ste roztworw uytych do
blanszowania miao na celu wytypowanie stenia najbardziej odpowiedniego, ktre uyte
w dowiadczeniu mogo mie oczekiwany wpyw na jako frytek. Otrzymane wyniki bada
porwnywano z wynikami prby kontrolnej (blanszowanej w wodzie).
Oznaczenie suchej masy pproduktu i gotowych frytek wykonano w celu kontroli rwnomiernego wysmaenia prb we frytkach po I stopniu smaenia wynosia ona rednio
27%, a we frytkach po II stopniu smaenia rednio 54% (tab. 4).
Tabela 4
Table 4
Zawarto suchej masy i tuszczu we frytkach po I i II stopniu smaenia w zalenoci od stenia roztworu pektyn
uytego do blanszowania krajanki
The dry matter and fat content in French fries after I0 and II0 stage of frying as depended on the concentration
of pectins solution which was used to blanching of potato strips
Prba
Sample
PK
CS
Stenie roztworu
pektyn
Concentrating of pectins
solution
1%
2%
4%
rednia prby
Mean of sample
NIRzawartoci tuszczu
LSDof fat content

Frytki po I0 smaenia
French fries after I0 stage of frying
Sucha masa [%]
Tuszcz [%]
Dry matter
Fat
26,160,04
3,730,06 c

Frytki po II0 smaenia


French fries after II0 stage of frying
Sucha masa [%]
Tuszcz [%]
Dry matter
Fat
54,18
12,800,05 d

27,410,03
27,220,02
27,650,03

2,830,05 b
1,870,06 a
1,130,05 a

53,85
54,30
55,56

10,150,05 c
6,990,03 b
5,310,05 a

27,11

2,39

54,47

8,81

0,07

0,05

a, b, c istotne rnice wynikw stenia pektyn (p0,05)


a, b, c significant differences among results of pectins concentration (p0,05)
Odchylenie standardowe SD standard deviation SD; n=9
NIR najmniejsza istotna rnica LSD least significant difference
PK prba kontrolna CS control sample

43

Zastosowanie blanszowania krajanki w roztworach pektyn w procesie sporzdzania


frytek miao istotny wpyw na obnienie zawartoci tuszczu we frytkach po I i II stopniu
smaenia w porwnaniu z prb kontroln. Wraz ze wzrostem stenia pektyn w roztworze blanszujcym istotnie zmniejszaa si ilo tuszczu w pprodukcie i w gotowych frytkach (tab. 4). Zastosowanie 4% roztworu pektyn w najwikszym stopniu obniyo zawarto
tuszczu w pprodukcie (o okoo 70%) i w gotowych frytkach (o okoo 59%) w porwnaniu
z prb kontroln. Uycie najniszego stenia pektyn (1%) rwnie istotnie zredukowao
ilo tuszczu w pprodukcie (o okoo 24%) i we frytkach o okoo 21% w porwnaniu z prb
blanszowan w wodzie.
W pprodukcie zawarto tuszczu (w przeliczeniu na 100 g s.m.) zmniejszya si istotnie w zakresie od 27 do 71%, natomiast w gotowych frytkach od 20 do 60%, w zalenoci od
stenia pektyn w roztworze blanszujcym (rys. 19).

25

23,6
Prba kontolna
Control sample

20

Roztwr pektyn 1%
Pectins solution

Tuszcz [g/100g]
Fat

NIR = 2,2
LSD
15

10

14,2

Roztwr pektyn 4%
Pectins solution

10,3
c

Roztwr pektyn 2%
Pectins solution

18,8
NIR = 3,1
LSD
c

12,9
b

6,9
b

9,6
a

4,1
a

0
Pprodukt Semi-product

Frytki French fries

Rys. 19. Zawarto tuszczu (w przeliczeniu na 100 g s.m.) w pprodukcie i we frytkach w zalenoci od stenia
roztworu pektyn uytego do blanszowania
Fig. 19. The fat (in 100g d.m.) content in semi-product and French fries as depended on the concentration of pectins
solution, which used to blanching

W krajance ziemniaczanej blanszowanej w roztworze pektyn o coraz wyszym steniu


zwikszaa si zawarto cukrw redukujcych przy zastosowaniu 4% stenia pektyn ich
ilo wzrosa istotnie (o okoo 32%) w porwnaniu z prb kontroln (rys. 20).
Wzrost iloci cukrw redukujcych mia istotny wpyw na podwyszenie zawartoci
akrylamidu we frytkach. Pprodukt sporzdzony z krajanki blanszowanej w wodzie i w roztworach pektyn zawiera niskie iloci akrylamidu wynoszce okoo 20 gkg-1 (rys. 21).
W gotowych frytkach ilo AA bya istotnie zrnicowana i wahaa si w zakresie od 335 gkg-1
(prba kontrolna) do 735 gkg-1 (frytki z krajanki blanszowanej w 4% roztworze pektyn).
Uycie do blanszowania roztworu pektyn o najwyszym steniu (4%) zwikszyo w najwikszym stopniu ilo akrylamidu w gotowych frytkach w porwnaniu z frytkami blanszowanymi w wodzie (ponad poow).

44

0,2

0,16

0,16

0,15

0,14

0,13
b

0,12

Cukry redukujce [%]


Reducing sugar

0,19

NIR = 0,01
LSD

0,18

0,1

0,08

0,06
0,04
0,02
0
Prba kontrolna
Control sample

Roztwr pektyn 1%
Pectins solution

Roztwr pektyn 2%
Pectins solution

Roztwr pektyn 4%
Pectins solution

Rys. 20. Zawarto cukrw redukujcych w krajance w zalenoci od stenia roztworu pektyn
uytego do blanszowania
Fig. 20. The reducing sugar content in potato strips as depended on concentration of pectin solution,
which used to blanching

Prba kontrolna
Control sample

800

Roztwr pektyn 1%
Pectins solution

700

735

Roztwr pektyn 2%
Pectins solution

600
Akrylamid [g/kg]
Acrylamide

NIR = 12
LSD

587

Roztwr pektyn 4%
Pectins solution

500

485

400

335

300

NIR = 3
LSD

200
b

100
26

18

20

ab

22

0
Pprodukt Semi-product

Frytki French fries

Fig. 21. Zawarto akrylamidu w pprodukcie i we frytkach w zalenoci od stenia roztworu pektyn
uytego do blanszowania
Rys. 21. The acrylamide content in semi-product and French fries as depended on the concentration
of pectins solution, which used to blanching

45

Barwa frytek blanszowanych w wodzie bya prawidowa, w 1 i 2% roztworze pektyn odpowiednia, natomiast blanszowanie w 4% roztworze pektyn istotnie pogorszyo barw, bya
ona ciemniejsza (rys. 22).
Tekstura frytek sporzdzonych z krajanki blanszowanej w roztworach pektyn o steniach 1 i 2% wynosia 1920 N i bya korzystniejsza ni prby kontrolnej (rys. 23). Frytki
z krajanki blanszowanej w 4% roztworze pektyn byy zbyt twarde 24 N.
70
64,1
60

NIR = 2,8
LSD

60,9

58,9
53,5

50

b
a

Barwa [warto "L"]


Barwa [value "L"]

40

30

20

10

0
Prba kontrolna
Control sample

R-r pektyn 1%
Pectins solution

R-r pektyn 2%
Pectins solution

R-r pektyn 4%
Pectins solution

Rys. 22. Barwa (warto L) frytek w zalenoci od stenia roztworu pektyn uytego do blanszowania
Fig. 22. The French fries colour (value "L") as depended on the concentration of pectins solution, which used to blanching
30
NIR = 1
LSD

25

20

20
Tektura [N]
Texture

24

17

15

19
b
b
a

10

Prba kontrolna
Control sample

Roztwr pektyn 1%
Pectins solution

Roztwr pektyn 2%
Pectins solution

Roztwr pektyn 4%
Pectins solution

Rys. 23. Tekstura frytek w zalenoci od stenia roztworu pektyn uytego do blanszowania
Fig. 23. The texture of French fries as depended on the concentration of pectins solution which used to blanching

46

Na podstawie wynikw uzyskanych w powyszej czci bada stwierdzono, e blanszowanie krajanki w roztworach pektyn miao wpyw na ksztatowanie cech organoleptycznych
produktu i zawarto AA we frytkach po I i II stopniu smaenia. Wraz ze wzrostem stenia
pektyn w roztworze blanszujcym z 1 do 4% istotnemu obnieniu ulega zawarto tuszczu
w pprodukcie i gotowych frytkach. Zastosowanie 4% roztworu pektyn do blanszowania
istotnie obniyo ilo tuszczu w pprodukcie (o okoo 70%) oraz w gotowych frytkach
(o okoo 59%) w porwnaniu z prb kontroln. Zastosowanie nawet 1% roztworu pektyny
ju istotnie redukowao zawarto tuszczu w badanych prbach (we frytkach po I stopniu
smaenia o okoo 24%, a we frytkach po II stopniu smaenia o okoo 21%).
Wysze stenie pektyn w roztworze blanszujcym zwikszyo rwnie twardo frytek, pogorszyo barw (ciemniejsza) prb oraz podwyszyo ilo AA w gotowym produkcie.
Frytki sporzdzone z krajanki blanszowanej w 1 i 2% roztworze pektyn charakteryzoway si
waciw tekstur bya ona korzystniejsza w porwnaniu z prb kontroln i blanszowan
w 4% roztworze pektyn (zbyt twarda).
Wzrost stenia pektyn w roztworze mia wpyw na zwikszenie iloci cukrw redukujcych w blanszowanej krajance. Przy zastosowaniu 4% roztworu pektyn ich ilo bya o okoo
32% wysza ni w prbie kontrolnej. Zwikszenie iloci cukrw w roztworze blanszujcym,
a tym samym w krajance, powodowao pogorszenie barwy gotowego produktu oraz zwikszenie zawartoci akrylamidu. Zastosowanie 4% roztworu pektyn zwikszyo ilo toksycznego
zwizku we frytkach do poziomu 735 gkg-1 w porwnaniu z prb kontroln (335 gkg-1)
o ponad poow. Pod wzgldem zawartoci cukrw redukujcych w krajance iloci wytworzonego AA w gotowym produkcie oraz jego barwy zdecydowanie korzystniejsze byo zastosowanie do blanszowania 1% roztworu pektyn w porwnaniu ze steniami 2 i 4%.

4.4. Zawarto tuszczu i akrylamidu we frytkach oraz ich tekstura


i barwa jako efekt dodatku pektynolitycznego preparatu
enzymatycznego do blanszowania
W poszukiwaniu nowych rozwiza w procesie produkcji frytek majcych na celu uzyskane odpowiednich cech organoleptycznych gotowego produktu oraz ewentualne obnienie
zawartoci akrylamidu wprowadzono do blanszowania krajanki ziemniaczanej sporzdzonej
z ziemniakw odmiany Innovator dodatek pektynolitycznego preparatu enzymatycznego.
Ocen wpywu pektynolitycznego preparatu enzymatycznego (Pectinex Ultra SP-L)
na wybrane waciwoci frytek (zawarto tuszczu, tekstur i barw oraz zawarto w nich
akrylamidu) przeprowadzono przy uyciu blanszowania krajanki ziemniaczanej z dodatkiem
trzech rnych iloci tego preparatu (iloci zamieszczone w metodyce pracy i tab. 5). Samo
zastosowanie do blanszowania preparatu (Pectinex Ultra SP-L), a take zrnicowanie jego
iloci miao na celu okrelenie jego wpywu na jako frytek wraz ze wskazaniem odpowiedniej iloci stosowanej do blanszowania. Wyniki porwnano z prb kontroln, blanszowan
w wodzie bez dodatku preparatu.
Oznaczenie zawartoci suchej masy frytek po I i II stopniu smaenia wykonano w celu
skontrolowania rwnomiernego wysmaenia prb wynosia ona w pprodukcie rednio
31,14%, a w gotowych frytkach 51,80% (tab. 5).

47

Tabela 5
Table 5
Zawarto suchej masy i tuszczu we frytkach po I i II stopniu smaenia, w zalenoci od iloci preparatu
enzymatycznego (Pectinex Ultra SP-L) dodanego do blanszowania
Dry matter and fat content in French fries after I i II stage of frying, as depended of quantity the enzymatic
preparation (Pectinex Ultra SP-L) which added to blanching solution
Prba
Sample
PK
CS
Dodatek preparatu
Addition of preparation:
0,5g L-1
1g L-1
2g L-1
rednia prby
Mean value
NIRzawartoci tuszczu
LSDof fat content

Frytki po I smaenia
French fries after I of frying
Sucha masa [%]
Tuszcz [%]
Dry matter
Fat

Frytki po II smaenia
French fries after II of frying
Sucha masa [%]
Tuszcz [%]
Dry matter
Fat

32,740,02

5,950,06 d

53,250,02

16,010,04 c

31,150,03
30,680,02
30,020,02

5,240,03 c
4,170,04 b
3,28 0,03 a

52,500,02
51,230,01
50,250,03

15,010,03 bc
14,230,04 ab
13,350,03 a

31,14

4,66

51,80

14,65

0,69

1,20

a, b, c istotne rnice wynikw dodatku preparatu (p0,05)


a, b, c significant differences among results of addition of preparation (p0,05)
Odchylenie standardowe SD standard deviation SD; n=9
NIR najmniejsza istotna rnica LSD least significant difference
PK prba kontrolna CS control sample

Blanszowanie krajanki ziemniaczanej w roztworze Pectinex Ultra SP-L miao wpyw na


istotne obnienie zawartoci tuszczu we frytkach po I i II stopniu smaenia (tab. 5) w porwnaniu z prb kontroln. Wraz ze wzrostem iloci preparatu zawarto tuszczu w pprodukcie i gotowych frytkach (w przeliczeniu na 100 g s.m.) istotnie si zmniejszaa (odpowiednio
o 840% oraz 512%) w porwnaniu z prb kontroln (rys. 24).
Krajanka blanszowana w roztworze z dodatkiem preparatu Pextinex Ultra SP-L zawieraa wiksz ilo cukrw redukujcych (rys. 25), co miao istotny wpyw na wzrost iloci AA
(rys. 26) w pprodukcie i w gotowych frytkach w porwnaniu z prb kontroln. Dodatek
0,5 gL-1 preparatu do blanszowania zwikszy ilo cukrw redukujcych w krajance zaledwie
do 0,13% z 0,12% prba kontrolna (rys. 25), a to spowodowao zwikszenie zawartoci AA
we frytkach jedynie do 369 gkg-1 z 319 gkg-1 prba kontrolna (rys. 26), ktre nie byo
statystycznie istotne. Dodatek najwikszej iloci preparatu enzymatycznego (2 gL-1) do blanszowania spowodowa istotne podwyszenie zawartoci AA w pprodukcie (do 43 gkg-1
z 29 gkg-1), a w gotowych frytkach do 610 gkg-1 z 319 gkg-1 (rys. 26).
Barwa gotowego produktu (rys. 27) bya ciemniejsza przy zwikszonej iloci zastosowanego preparatu enzymatycznego do blanszowania i wyszym poziomie cukrw redukujcych
w krajance. Przy zawartoci cukrw redukujcych w krajance wynoszcej 0,12% (prba kontrolna) odczyt wartoci L barwy frytek wynosi 63,7, a przy zawartoci cukrw wynoszcej
0,17% (dodatek preparatu 2 gL-1) warto L bya rwna 53. Barwa frytek otrzymanych
z krajanki blanszowanej z dodatkiem 0,5 gL-1 preparatu bya zbliona (L = 60,4) do barwy
frytek prby kontrolnej.

48

35
30,1

30

NIR = 1,1
LSD
28,6

27,8

Tuszcz [g/100g]
Fat

25
20
15

bc

26,6

NIR = 2,5
LSD
18,2

Prba kontrolna
Control sample
Pectinex 0,5 g L-1
Pectinex 1 g L-1

16,8

Pectinex 2 g L-1

13,6
10,9
b

10

5
0
Pprodukt Semi-product

Frytki French fries

Rys. 24. Zawarto tuszczu (w przeliczeniu na 100 g s.m.) w pprodukcie i w gotowych frytkach
w zalenoci od iloci preparatu enzymatycznego (Pectinex Ultra SP-L) dodanego do blanszowania
Fig. 24. The fat (in 100 g d.m.) content in semi-product and French fries as depended on amount
of enzymatic preparation (Pectinex Ultra SP-L) which added to blanching solution

0,18
0,16
0,14

Cukry redukujce [%]


Reducing sugar

0,12
0,1

0,17

NIR = 0,02
LSD

0,16

0,13

0,12
a
a

0,08
0,06
0,04
0,02
0
Prba kontrolna Control sample

Pectinex 0,5 g L-1

Pectinex 1 g L-1

Pectinex 2 g L-1

Rys. 25. Zawarto cukrw redukujcych w krajance w zalenoci od iloci preparatu enzymatycznego
(Pectinex Ultra SP-L) dodanego do blanszowania
Fig. 25. The reducing sugar content in potato strips as depended on amount of enzymatic preparation
(Pectinex Ultra SP-L) which added to blanching solution

49

700
NIR = 23
LSD

600

582

610
Prba kontrolna
Control sample
Pectinex 0,5 g L-1

b
b

Akrylamid [g/kg]
Acrylamide

500

Pectinex 1 g L-1
400

Pectinex 2 g L-1

369
319

300

200
NIR = 6
LSD

100

29

29

38

43

ab

Pprodukt Semi-product

Frytki French fries

Rys. 26. Zawarto akrylamidu w pprodukcie i w gotowych frytkach w zalenoci od iloci preparatu
enzymatycznego (Pectinex Ultra SP-L) dodanego do blanszowania
Fig. 26. The acrylamide content in French fries as depended on amount of enzymatic preparation
(Pectinex Ultra SP-L) which added to blanching solution

70
63,7
60

60,4

NIR = 3,2
LSD
56,2

53

50

Barwa [warto "L"]


Colour [value "L"]

40

30

20

10

Prba kontrolna Control sample

Pectinex 0,5 g L-1

Pectinex 1 g L-1

Pectinex 2 g L-1

Rys. 27. Barwa (warto L) frytek w zalenoci od iloci preparatu enzymatycznego (Pectinex Ultra SP-L)
dodanego do blanszowania
Fig. 27. The French fries colour (value "L") as depended on amount of enzymatic preparation (Pectinex Ultra SP-L)
which added to blanching solution

50

Frytki o prawidowej teksturze (20 N) sporzdzono z krajanki blanszowanej z dodatkiem 0,5 gL-1 oraz bez dodatku preparatu enzymatycznego (rys. 28). Blanszowanie krajanki
ziemniaczanej w roztworze z dodatkiem 2 gL-1 preparatu Pectinex Ultra SP-L wpyno na
pogorszenie tekstury (24 N) gotowego produktu, ktry by zbyt twardy.

30

NIR = 2
LSD
25

24
22

Tekstura [N]
Texture

20

20
a

20

b
ab

15

10

0
Prba kontrolna Control sample

Pectinex 0,5 g L-1

Pectinex 1 g L-1

Pectinex 2 g L-1

Rys. 28. Tekstura frytek w zalenoci od iloci preparatu enzymatycznego (Pectinex Ultra SP-L)
dodanego do blanszowania
Fig. 28. The texture of French fries as depended on amount of enzymatic preparation (Pectinex Ultra SP-L)
which added to blanching solution

Na podstawie wynikw uzyskanych w powyszej czci bada stwierdzono, e dodatek preparatu Pextinex Ultra SP-L do blanszowania krajanki mia wpyw na jako frytek.
Wzrost iloci dodanego do blanszowania preparatu enzymatycznego z 0,5 do 2 gL-1 powodowa zmniejszenie zawartoci tuszczu w pprodukcie o 840%, natomiast w gotowych
frytkach o 512% w porwnaniu z prb bez dodatku preparatu. Dodany do blanszowania
krajanki preparat enzymatyczny przyczyni si do zwikszenia w niej zawartoci cukrw redukujcych. Przy podwyszeniu dawki preparatu z 0,5 do 2 gL-1 ilo cukrw w krajance
zwikszya si z 0,13 do 0,17%. Zwikszenie poziomu cukrw redukujcych w krajance wpyno na pogorszenie barwy gotowego produktu i podwyszenie zawartoci AA w usmaonych
prbach. Preparat dodany do blanszowania w iloci 2 gL-1 podwyszy poziom akrylamidu
w pprodukcie do 43 gkg-1 i w gotowych frytkach do 610 gkg-1 w porwnaniu z prb
kontroln (kolejno z 29 gkg-1 i z 319 gkg-1). Dodatek 0,5 gL-1 preparatu w niewielkim
stopniu zwikszy ilo cukrw redukujcych w krajance w porwnaniu z prb kontroln.
Umoliwi jednak zachowanie dobrej barwy gotowego produktu oraz zwikszy ilo AA we
frytkach w niewielkim stopniu. Najmniejsza ilo preparatu dodanego do blanszowania krajanki miaa wpyw na popraw tekstury frytek, natomiast najwysza jego ilo 2 gL-1 istotnie
zwikszaa twardo gotowego produktu. Uycie do blanszowania krajanki preparatu enzymatycznego w iloci 0,5 gL-1 miao korzystniejszy wpyw na wybrane cechy organoleptyczne
frytek i zawarto akrylamidu w porwnaniu z wyszym dodatkiem tego preparatu.

51

4.5. Zawarto tuszczu i akrylamidu we frytkach oraz ich tekstura


i barwa jako efekt podsuszania krajanki ziemniaczanej
Proces konwekcyjnego podsuszania krajanki po blanszowaniu stosowany jest w zakadach produkujcych frytki i stanowi kolejny istotny etap technologiczny majcy wpyw na
waciwoci frytek.
W pracy stosowano podsuszanie konwekcyjne i podsuszanie mikrofalowo-prniowe
krajanki ziemniaczanej sporzdzonej z ziemniakw odmiany Innovator po blanszowaniu
i okrelono ich wpyw na zawarto tuszczu i akrylamidu we frytkach oraz ich barw i konsystencj. Wyniki bada porwnano z prb kontroln niepodsuszan.
Tabela 6
Table 6
Zawarto suchej masy i tuszczu we frytkach po I i II stopniu smaenia w zalenoci od metody podsuszania
Dry matter and fat content in French fries after I and II stage of frying, as depended on methods of pre-drying

Prba
Sample

Stopie
Sucha masa
podsuszenia
krajanki [%]
krajanki [%]
Dry matter
Pre-drying
of potato
steps of
strips
potato strip

PK CS
0
Metoda mikrofalowo1
-prniowa (480W)
2
Vacuum-microwave
3
metod (480W)
4
rednia stopnia podsuszania
Mean of pre-drying steps
NIR stopnia podsuszania
LSD pre-drying steps

21
22
23
24
25

0
1
2
Metod konwekcyjn
3
Convective metod
4
rednia stopnia podsuszania
Mean of pre-drying steps
NIR stopnia podsuszania
LSD pre-drying steps
rednia metod podsuszania
Mean of pre-drying steps
NIR metody podsuszania
LSD of pre-drying method

21
22
23
24
25

PK CS

Frytki po I smaenia
French fries after I of frying
Sucha
masa[%]
Dry matter

Tuszcz [%]
Fat content

Sucha masa
[%]
Dry matter

Tuszcz [%]
Fat content

28,920,02
30,760,03
30,900,01
33,400,02
34,290,02

3,110,04c
3,020,05c
2,940,03c
2,570,03b
2,220,04a

55,500,02
58,070,02
61,750,02
62,950,01
64,230,01

11,100,05d
10,730,05c
9,660,04b
9,350,02b
8,710,03a

28,920,02
29,880,01
31,550,03
32,670,03
35,950,03

a, b, c istotne rnice wynikw stopnia podsuszania (p0,05)


a, b, c significant differences among results of pre-drying steps (p0,05)
A, B istotne rnice wynikw w metodzie podsuszania (p0,05)
A, B significant differences among results of pre-drying metod (p0,05)
Odchylenie standardoweSD; standard deviation SD; n=9
NIR najmniejsza istotna rnica LSD least significant difference
PK prba kontrolna CS control sample

52

Frytki po II smaenia
French fries after II
of frying

2,77A

9,91A

0,25

0,31

3,110,05c
3,110,03b
3,100,02b
3,080,03ab
2,810,03a

55,500,03
57,340,02
59,270,01
61,270,01
62,610,02

11,10 0,03d
10,910,05b
10,730,04ab
10,660,05a
10,310,04a

3,04B

10,74B

0,27

0,69

2,90

10,32

0,25

0,75

Podsuszanie krajanki (odwodnienie o 14%) w procesie otrzymywania frytek miao


istotny wpyw na obnienie zawartoci tuszczu w pprodukcie i w gotowych frytkach zarwno po zastosowaniu metody mikrofalowo-prniowej, jak i konwekcyjnej. Podsuszenie krajanki
ziemniaczanej w zakresie od 21 do 25% suchej masy, istotnie zmniejszyo zawarto tuszczu w pprodukcie podsuszanym metod mikrofalowo-prniow (o okoo 29%), a metod konwekcyjn
o okoo 10%. W gotowych frytkach podsuszanych metodami mikrofalowo-prniow i konwekcyjn odpowiednio o okoo 22 i 7% (tab. 6).
Porwnujc wpyw podsuszania krajanki metodami mikrofalowo-prniow i konwekcyjn na obnienie zawartoci tuszczu, stwierdzono, e lepszy efekt mona uzyska przy
uyciu metody mikrofalowo-prniowej. Frytki otrzymane z krajanki podsuszanej metod
mikrofalowo-prniow zawieray istotnie mniej tuszczu o okoo 22% w przeliczeniu na
100 g s.m. (rys. 29) w porwnaniu z prb kontroln, natomiast podsuszane konwekcyjnie
o okoo 12% mniej.
Prba kontrolna
Control sample

25

Metoda mikrofalowo-prniowa 480 W


Vacuum-microwave method 480 W
Metoda konwekcyjna
Convective method

20

20

NIR = 1,9
LSD
17,7

Tuszcz [g/100g]
Fat

15,6

15

NIR = 1,0
LSD

10,7
9,3

10

8,2
c

Pprodukt Semi-product

Frytki French fries

Rys. 29. Zawarto tuszczu (w przeliczeniu na 100 g s.m.) w pprodukcie i w gotowych frytkach w zalenoci
od metody podsuszania (rednia stopnia podsuszania)
Fig. 29. The fat content (in 100 g d.m.) in semi-product and French fries as depended on pre-drying methods
(mean of pre-drying steps)

Podsuszanie krajanki ziemniaczanej przed smaeniem istotnie podwyszao zawarto


akrylamidu w pprodukcie i w gotowych frytkach (rys. 30). Frytki po I stopniu smaenia
podsuszane metod mikrofalowo-prniow zawieray prawie cztery razy wicej akrylamidu
(145 gkg-1), a metod konwekcyjn prawie sze razy wicej (245 gkg-1) ni w prbie niepodsuszanej. Natomiast gotowe frytki z prby podsuszanej metod mikrofalowo-prniow
zawieray 1121 gkg-1 akrylamidu, a metod konwekcyjn 1935 gkg-1 (w mikrofalowo-prniowej trzy razy i w konwekcyjnej sze razy wicej w porwnaniu z frytkami prby
niepodsuszanej).

53

2500

Prba kontrolna
Control sample
Metoda mikrofalowo-prniowa 480 W
Vacuum-microwave method 480 W

Akrylamid [g/kg]
Acrylamide

2000

1935

Metoda konwekcyjna
Convective method

NIR = 18
LSD

1500

1121
1000

500

NIR = 7
LSD
39

332

245
145
b

Pprodukt Semi-product

Frytki French fries

Rys. 30. Zawarto akrylamidu w pprodukcie i w gotowych frytkach w zalenoci od metody podsuszania
(rednia stopnia podsuszania)
Fig. 30. The acrylamide content in semi-product and French fries as depended on pre-drying methods
(mean of pre-drying steps)

70
62

NIR =3,5
58

60
c

Barwa [warto "L"]


Colour [value "L"]

50

47,6
a

40

30

20

10

Prba kontrolna Control sample

Metoda mikrofalowo-prniowa
480 W
Vacuum-microwave method

Metoda konwekcyjna
Convective method

Rys. 31. Barwa (warto L) frytek w zalenoci od metody podsuszania (rednia stopnia podsuszania)
Fig. 31. The French fries colour (value "L") as depended on pre-drying methods (mean of pre-drying steps)

54

Barwa frytek sporzdzonych z krajanki niepodsuszanej bya prawidowa warto L


wynosia 62, a podsuszanej metod mikrofalowo-prniow bya istotnie ciemniejsza warto L 58 (rys. 31). Natomiast barwa gotowego produktu sporzdzonego z krajanki podsuszanej metod konwekcyjn bya istotnie ciemniejsza ni pozostaych dwch prb (warto
L = 47,6).
Podsuszanie krajanki metod mikrofalowo-prniow istotnie poprawio tekstur frytek
(22 N) w porwnaniu z prb niepodsuszan (18 N), natomiast frytki z krajanki podsuszanej
metod konwekcyjn byy zbyt twarde (30 N) (rys. 32).

35
30

30

NIR = 3

LSD
25

Tekstura [N]
Texture

20
15

22
18

10
5
0
Prba kontrolna Control sample

Metoda mikrofalowo-prniowa
480 W
Vacuum-microwave method

Metoda konwekcyjna
Convective method

Rys. 32. Tekstura frytek w zalenoci od metody podsuszania (rednia stopnia podsuszania)
Fig. 32. The texture of French fries as depended on pre-drying methods (mean of pre-drying steps)

Na podstawie wynikw uzyskanych w powyszej czci bada stwierdzono, e podsuszanie krajanki ziemniaczanej metod mikrofalowo-prniow i konwekcyjn miao istotny
wpyw na obnienie iloci tuszczu we frytkach po I i II stopniu smaenia. Zastosowanie metody mikrofalowo-prniowej spowodowao zmniejszenie jego zawartoci w gotowych frytkach
o okoo 22%, a przy metodzie konwekcyjnej o okoo 12% w porwnaniu z prb kontroln.
Podsuszanie mikrofalowo-prniowe krajanki ziemniaczanej istotnie poprawio konsystencj
frytek, natomiast konwekcyjne istotnie zwikszyo twardo gotowego produktu.
Zaleno pomidzy barw frytek a zawartoci w nich akrylamidu widoczna bya po podsuszeniu krajanki. Podsuszanie konwekcyjne znacznie pogorszyo barw frytek. Zastosowanie za
metody mikrofalowo-prniowej pozwolio na zachowanie dobrej barwy gotowego produktu.
Podsuszanie krajanki ziemniaczanej miao istotny wpyw na zwikszenie iloci AA we
frytkach (po I i II stopniu smaenia) w porwnaniu z prb niepodsuszan. Uycie metody konwekcyjnej spowodowao znaczne zwikszenie zawartoci akrylamidu w pprodukcie
i w gotowych frytkach, w porwnaniu z prb kontroln oraz metod mikrofalowo-prniow. Podsuszanie prowadzone metod mikrofalowo-prniow miao korzystniejszy wpyw
na jako frytek w porwnaniu z podsuszaniem konwekcyjnym.

55

4.6. Zawarto tuszczu i akrylamidu we frytkach oraz ich tekstura


i barwa jako efekt wpywu temperatury i czasu smaenia
W trakcie procesu smaenia krajanki ziemniaczanej uksztatowane zostaj ostatecznie
cechy organoleptyczne gotowych frytek oraz tworzy si akrylamid. Wyznaczenie odpowiednich parametrw smaenia moe mie istotny wpyw na ilo AA powstajcego w kocowym
etapie smaenia oraz na zawarto tuszczu we frytkach, ich tekstur i barw.
Ocen wpywu smaenia krajanki ziemniaczanej na wybrane cechy jakoci frytek zawarto tuszczu, akrylamidu, tekstur oraz barw przeprowadzono przy zastosowaniu odpowiednio dobranego czasu i temperatury smaenia (zamieszczone w metodyce pracy). Wyznaczenie odpowiednich warunkw procesu powinno mie wpyw na popraw wybranych cech
organoleptycznych frytek oraz na zawarto akrylamidu.
Do bada uyto frytek po I stopniu smaenia wyprodukowanych w zakadzie produkcyjnym McCain z ziemniakw odmiany Innovator o wymiarach (0,7 x 0,7 cm i dugoci
67 cm). Frytki zawieray 32,6% suchej masy i 4,2% tuszczu. Oznaczona w laboratorium
zawarto akrylamidu w pprodukcie wynosia 40 gkg-1.
Podniesienie temperatury smaenia powyej 150C (423,15 K) istotnie zwikszyo zawarto akrylamidu we frytkach (rys. 33). Podwyszenie temperatury oleju do 190C (463,15
K) spowodowao znaczny wzrost zawartoci AA (do 1210 gkg-1) w porwnaniu z frytkami
smaonymi w temperaturze 130C (403,15 K). Pprodukt smaony w oleju o temperaturze
175C (448,15 K) zawiera o okoo 28% (875 gkg-1) mniej akrylamidu w porwnaniu z prbami smaonymi w 190C (463,15 K).

1400

1210

1200
NIR = 8
LSD

1000

Akrylamid [g/kg]
Acrylamide

875
800

600

400

200
70
0

130C/5 min

120
a

150C/4 min

175C/3 min

190C/2 min

Rys. 33. Zawarto akrylamidu we frytkach w zalenoci od czasu i temperatury smaenia


Fig. 33. The acrylamide content in French fries as depended on time and temperature of frying

56

Zawarto tuszczu we frytkach zaleaa od temperatury smaenia (rys. 34). Zastosowanie wyszej temperatury oleju miao istotny wpyw na obnienie zawartoci tuszczu
w gotowym produkcie. Frytki smaone w temperaturze 175C (448,15 K) zawieray o okoo
18% tuszczu mniej ni smaone w 130C (403,15 K), a w 190C (463,15 K) o okoo 21%
mniej badanego skadnika.

16
14

NIR = 0,8
LSD

13,5
12,6
c

12

11

Tuszcz [%]
Fat

10

10,7

8
6
4
2
0
130C/5 min

150C/4 min

175C/3 min

190C/2 min

Rys. 34. Zawarto tuszczu we frytkach w zalenoci od czasu i temperatury smaenia


Fig. 34. The fat content in French fries as depended on time and temperature of frying

80
70
60

NIR = 3,9
LSD
66,7
c

65,7
61,6
c

50
Barwa [warto "L"]
Colour [value "L"]

57

40

30
20
10
0
130C/5 min

150C/4 min

175C/3 min

190C/2 min

Rys. 35. Barwa (warto L) frytek w zalenoci od czasu i temperatury smaenia


Fig. 35. The French fries colour (value L) as depended on time and temperature of frying

57

20

NIR = 2,1
LSD

18

15,5

16

Tekstura [N]
Texture

14
12

19
18

13

10
8
6
4
2
0
130C/5 min

150C/4 min

175C/3 min

190C/2 min

Rys. 36. Tekstura frytek w zalenoci od czasu i temperatury smaenia


Fig. 36. The texture of French fries as depended on time and temperature of frying

Na podstawie wynikw uzyskanych w powyszej czci bada stwierdzono, e zawarto


tuszczu we frytkach zaleaa od temperatury i czasu smaenia wraz ze wzrostem temperatury procesu ilo tuszczu we frytkach istotnie obniaa si. Prby smaone w oleju o temperaturze 175C (448,15 K) zawieray o okoo 18%, a w 190C (463,15 K) o okoo 21% tuszczu
mniej ni smaone w temperaturze 130C (403,15 K). Wzrost temperatury smaenia prb
do 175C (448,15 K) i 190C (463,15 K) umoliwia uzyskanie prawidowej tekstury frytek.
Barwa frytek ksztatowana jest w czasie smaenia, std te prby otrzymane po zastosowaniu temperatury 190C (463,15 K) charakteryzoway si zbyt ciemn barw, odpowiedni
natomiast frytki smaone w zakresie temperatur od 130 (403,15 K) do 175C (448,15 K).
Pogorszenie barwy frytek nastpuje wraz ze wzrostem zawartoci AA. Podwyszanie temperatury smaenia ze 130 (403,15 K) do 190C (463,15 K) miao istotny wpyw na zwikszenie
iloci akrylamidu we frytkach (z 70 gkg-1 do 1 210 gkg-1). Jednak obnienie temperatury
smaenia pproduktu ze 190 (463,15 K) do 175C (448,15 K) istotnie zmniejszyo ilo AA
we frytkach (o okoo 28%).
Cechy organoleptyczne frytek uzyskanych po smaeniu w oleju o temperaturze 175C
(448,15 K) byy najkorzystniejsze, ale ze wzgldu na poziom akrylamidu powinny by podejmowane prby dalszego obnienia temperatury.
Barwa frytek smaonych w oleju o temperaturze od 130 (403,15 K) do 175C (448,15 K)
bya odpowiednia (wartoci L od 66,7 do 61,8), natomiast barwa prb smaonych w 190C
(463,15 K) bya ju zbyt ciemna warto L = 57 (rys. 35).
Tekstura gotowego produktu zaleaa od parametrw smaenia (rys. 36). Wraz z podwyszaniem temperatury oleju polepszaa si tekstura frytek. Frytki o dobrej teksturze otrzymano po smaeniu w oleju o wyszych temperaturach (175C 448,15 K i 190C 463,15
K). Natomiast prby smaone w temperaturze poniej 150C (423,15 K) byy zbyt mikkie
i miay oleist tekstur.

58

5. DYSKUSJA
Przeprowadzone dowiadczenia wykazay, e zastosowane odmiany ziemniakw oraz
wprowadzone modyfikacje parametrw w procesie technologicznym otrzymywania frytek
w rnym stopniu wpywaj na ich jako. Niektre z zastosowanych procesw umoliwiy
wyran popraw takich cech jakoci produktu jak: ilo tuszczu, tekstura, barwa, ale rwnoczenie powodoway wzrost iloci wytworzonego akrylamidu.
Wanym wyrnikiem jakoci frytek jest zawarto tuszczu, na ktr konsumenci zwracaj szczegln uwag. Uycie w procesie technologicznym produkcji frytek blanszowania
w roztworze pektyn lub z dodatkiem pektynolitycznego preparatu enzymatycznego oraz
zmiana warunkw procesu podsuszania i smaenia miay wpyw na zawarto tuszczu we
frytkach.
Obnienie zawartoci tuszczu w gotowym produkcie moliwe jest po blanszowaniu krajanki w wodzie, ktre powoduje midzy innymi proces kleikowania skrobi na powierzchni
ziemniaka oraz prowadzi do utworzenia warstwy osonowej lub filmu. Warstwy te mog
chroni powierzchni smaonego ziemniaka przed nadmiernym wnikaniem oleju [Lisiska,
Plizga 1992; Aguilera, Gloria-Hernndez 2000; Taubert i in. 2004]. Blanszowanie to pierwszy
z termicznych etapw procesu otrzymywania frytek. Istnieje moliwo zastosowania rnych
metod blanszowania pokrojonych ziemniakw. Proces ten moe przebiega w wodzie oraz
w rnych roztworach, mona stosowa zanurzanie prb w wodzie lub te zanurzanie krajanki ziemniaczanej po blanszowaniu w roztworach osonowych. Jednym z takich rozwiza jest
blanszowanie krajanki ziemniaczanej w roztworze pektyn [Khalil 1999], ktre stanowi jedn
z frakcji substancji pektynowych [BeMiller 1986; Garncarek 1995; Voragen i in. 2009]. Pektyny s to rozpuszczalne w wodzie kwasy poligalakturonowe, ktre po rozpuszczeniu w wodzie
tworz roztwory o podwyszonej lepkoci [Kczkowski 1995, Fennema i in. 1996].
Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e zwikszenie iloci pektyn
w roztworze blanszujcym w zakresie 14% istotnie obniyo zawarto tuszczu we frytkach
po I i II stopniu smaenia. Uyty do blanszowania krajanki 4% roztwr pektyn wpyn na
zredukowanie o okoo 70% iloci tuszczu w pprodukcie i o okoo 59% w gotowych frytkach.
Natomiast zastosowanie 1% roztworu pektyn obniyo zawarto tuszczu w pprodukcie
o okoo 24%, a we frytkach o okoo 21% w porwnaniu z prb kontroln. Khalil [1999] oraz
Mellema [2003] stwierdzili, e zastosowanie do blanszowania krajanki ziemniaczanej roztworu pektyn wyranie obniyo zawarto tuszczu we frytkach w porwnaniu z prbami blanszowanymi w wodzie. Khalil [1999] podaje, e blanszowanie krajanki w 5% roztworze pektyn
z dodatkiem 0,5% chlorku wapnia obniyo ilo tuszczu w gotowym produkcie o okoo 40%
w porwnaniu z frytkami prby kontrolnej. Natomiast blanszowanie krajanki w roztworach
pektyn od 1 do 6% ju bez dodatku chlorku wapnia obniao zawarto tuszczu we frytkach
w zakresie od 1 do 16% [Khalil 1999]. Prawdopodobnie pektyny znajdujce si w roztworze

59

blanszujcym wspomagaj skleikowan skrobi znajdujc si na powierzchni krajanki ziemniaczanej w tworzeniu dodatkowej warstwy osonowej. W wyniku powstania takiej osony prawdopodobnie na powierzchni smaonego ziemniaka tworzy si mniejsza ilo porw
i w rezultacie zmniejszeniu ulega zawarto tuszczu w pprodukcie i w gotowych frytkach.
W poszukiwaniu nowych rozwiza technologicznych w procesie produkcji frytek do
blanszowania krajanki zastosowano pektynolityczny preparat enzymatyczny Pectinex Ultra
SP-L. Uycie dodatku tego preparatu do blanszowania krajanki ziemniaczanej stanowi nowatorski aspekt pracy. W literaturze brak jest do tej pory informacji dotyczcych uycia preparatu Pectinex Ultra SP-L do blanszowania krajanki i okrelenia jego wpywu na ksztatowanie
zawartoci AA w gotowym produkcie. Tym bardziej nie ma w literaturze danych na temat
zastosowania tego preparatu do blanszowania krajanki i iloci powstajcego akrylamidu we
frytkach z rwnoczesnym oznaczeniem ich waciwoci. Wstpne badania dotyczce wpywu
dodania preparatu Pectinex Ultra SP-L do blanszowania krajanki na ksztatowanie wybranych cech organoleptycznych frytek, tj. zawartoci tuszczu, tekstury, przeprowadzone zostay przez zesp pracownikw Katedry Technologii Rolnej i Przechowalnictwa Uniwersytetu
Przyrodniczego we Wrocawiu i opublikowane przez autorw [Lisiska i in. 2007]. Inna bya
jednak ilo dodanego preparatu Pectinex Ultra SP-L opisanego w artykule [Lisiska i in.
2007] ni tego stosowanego w przedstawionej rozprawie.
Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e wzrost iloci dodatku preparatu Pectinex Ultra SP-L z 0,5 gL-1 do 2 gL-1 mia istotny wpyw na zmniejszenie zawartoci
tuszczu w smaonym ziemniaku. W pprodukcie jego zawarto zmniejszya si o 840%,
natomiast w gotowych frytkach o 512% w porwnaniu z prb kontroln (bez dodatku preparatu). Obnienie zawartoci tuszczu we frytkach mona tumaczy prawdopodobnie tym,
e preparat uyty do blanszowania krajanki spowodowa uszkodzenie ciany komrkowej na
powierzchni ziemniaka. W wyniku tego doszo do utworzenia mniejszej iloci porw na powierzchni smaonej prby, a tym samym wpyno to na zmniejszenie zawartoci tuszczu
w pprodukcie i w gotowych frytkach. Lisiska i in. [2007] podaj, e zastosowanie preparatu Pectinex Ultra SP-L do blanszowania krajanki obniyo zawarto tuszczu o okoo 20% we
frytkach po I i o okoo 10% we frytkach po II stopniu smaenia. Wielu autorw [Du Pont i in.
1992, Vitrac i in. 2000, Mellema 2003, van Loon i in. 2007] opisuje proces powstawania porw
na powierzchni smaonego w oleju ziemniaka oraz aspekt chonicia tuszczu, aden jednak
z nich nie stosowa dodatku preparatu enzymatycznego do blanszowania krajanki.
Podsuszanie stanowi kolejny etap procesu technologicznego otrzymywania frytek. Prowadzi on do usunicia nadmiaru wody z powierzchni krajanki i ma istotny wpyw na ksztatowanie jakoci gotowego produktu [Krokida i in. 2001b, d]. Podsuszanie prowadzone w odpowiednio dobranych parametrach procesu powinno wpywa na zmniejszenie chonnoci
oleju przez usmaony produkt. W czasie podsuszania produktu jego powierzchnia ulega wysychaniu i marszczeniu, co prawdopodobnie przyczynia si do utworzenia mniejszej iloci
porw o mniejszym rozmiarze w czasie smaenia ziemniaka. Gamble i in. [1987] oraz van
Loon i in. [2007] podaj, e przy mniejszej iloci porw na powierzchni prby smaony produkt chonie mniej oleju. Mniejsza ilo tuszczu w smaonym produkcie, uprzednio podsuszonym, tumaczona jest rwnie czciow utrat wilgoci z powierzchni prby i zwizanym
z tym skrceniem czasu smaenia [Krokida i in. 2001b, van Loon i in. 2007].
Proces podsuszania krajanki w zakadzie przetwrczym prowadzony jest metod konwekcyjn, istnieje rwnie prba uycia w laboratoriach metody mikrofalowej za pomoc
rnej mocy magnetronw, poczenia obu metod lub metody mikrofalowo-prniowej.

60

W pracy stwierdzono, e podsuszanie krajanki obniyo zawarto tuszczu w pprodukcie i w gotowych frytkach w porwnaniu z prbami niepodsuszanymi. Mikrofalowe podsuszanie obniyo zawarto tuszczu we frytkach o okoo 22% w porwnaniu z prb kontroln, a konwekcyjne o okoo 12% (przeliczenie na g100 g-1). Suszenie mikrofalowe umoliwia
ogrzewanie materiau w caej jego masie i stanowi przewag tej metody nad podsuszaniem
konwekcyjnym [Jones 1992, Tajner-Czopek i in. 2007a, Tajner-Czopek i in. 2008b]. Dodatkow zalet metody mikrofalowej jest skrcenie czasu suszenia, co ogranicza czas kontaktu
suszonego materiau z tlenem w podwyszonej temperaturze i prowadzi do zmniejszenia negatywnych skutkw jego dziaania [Drouzas, Schubert 1996]. Zastosowanie metody mikrofalowo-prniowej wpywa na wyrane obnienie zawartoci tuszczu we frytkach w porwnaniu z podsuszaniem konwekcyjnym [Tajner-Czopek i in. 2007b].
Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e zawarto tuszczu we frytkach
zwizana bya rwnie z temperatur procesu smaenia. Smaenie w niszej temperaturze
(130C 403,15 K) wymagao duszego przetrzymywania frytek w oleju i w rezultacie zawieray one najwiksz ilo tuszczu w porwnaniu z pozostaymi prbami. Frytki smaone
w oleju o temperaturze 175C (448,15 K) zawieray o okoo 18% tuszczu mniej, a w 190C
(463,15 K) o okoo 21% mniej ni smaone w temperaturze 130C (403,15K).
Stwierdzono, e uyte w dowiadczeniu blanszowanie krajanki ziemniaczanej w wodzie
o rnej temperaturze i w rnym czasie oraz blanszowanie w roztworach pektyn o rnym
steniu i z dodatkiem pektynolitycznego preparatu enzymatycznego Pectinex Ultra SP-L,
a take zastosowanie okrelonej metody podsuszania i rnej temperatury smaenia prb,
miay wyrany wpyw na tekstur frytek.
Dobr parametrw blanszowania umoliwia uzyskanie produktu odpowiedniej jakoci
oraz popraw cech organoleptycznych frytek sporzdzonych z surowca o skadzie chemicznym odbiegajcym od norm [Lisiska, Plizga 1992]. Abglor, Scalon [2000], Tajner-Czopek
[2003] oraz Liu i Scalon [2007] podaj, e proces blanszowania krajanki ziemniaczanej ma
istotny wpyw midzy innymi na tekstur frytek.
Na podstawie bada stwierdzono, e blanszowanie krajanki ziemniaczanej poprawio
tekstur (o okoo 20 N) otrzymanych frytek w porwnaniu z gotowym produktem prby kontrolnej, ktry by zbyt twardy (29 N odmiana Felsina i 30 N odmiana Innovator). Przy
zastosowaniu wyszej temperatury i duszego czasu blanszowania krajanki frytki staway
si bardziej mikkie. Waciw tekstur charakteryzoway si frytki sporzdzone z krajanki
blanszowanej w wodzie o temperaturze 60C (333,15 K) przez 15 minut oraz w temperaturze
80C (353,15 K) przez 5 minut.
Tekstura frytek zalee moe rwnie od rodzaju dodatkw zastosowanych do blanszowania krajanki ziemniaczanej [Lisiska, Plizga 1992, Khahil 1999, Tajner-Czopek 2003, Tajner-Czopek, Lisiska 2004].
Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e blanszowanie krajanki ziemniaczanej z dodatkiem pektyn o zwikszajcym si steniu (od 1 do 4%) zwikszyo twardo
frytek w porwnaniu z prb kontroln. Frytki sporzdzone z krajanki blanszowanej z 1 i 2%
dodatkiem pektyn charakteryzoway si waciw tekstur (1920 N) bya ona korzystniejsza w porwnaniu z frytkami prby kontrolnej (17 N). Natomiast frytki zbyt twarde (24 N)
otrzymano po zastosowaniu 4% stenia pektyn.
Khalil [1999] podaje, e blanszowanie w roztworze pektyn miao wpyw na tekstur
frytek. Podczas procesu technologicznego produkcji frytek pierwotne waciwoci surowca
zostaj zmienione i nastpuj nieodwracalne zmiany w strukturze komrkowej tkanki ziem-

61

niaka [Andersson i in. 1994, van Marle i in. 1997, Goubowska, Lisiska 2004], ktre maj
wpyw na tekstur frytek [Goubowska, Lisiska 2003, Goubowska 2005, Goubowska, Lisiska 2005].
Stwierdzono, e blanszowanie krajanki ziemniaczanej z dodatkiem preparatu enzymatycznego Pectinex Ultra SP-L miao rwnie istotny wpyw na tekstur frytek. Wzrost iloci
dodanego preparatu w zakresie od 2 do 4 gL-1 zwiksza istotnie twardo frytek w porwnaniu z prb kontroln. Dodatek 0,5 gL-1 preparatu mia wpyw na wytworzenie prawidowej
tekstury gotowego produktu (20 N), natomiast 2 gL-1 statystycznie istotnie zwiksza twardo prb (22 N). Wzrost twardoci frytek zwizany mg by z oddziaywaniem preparatu
Pectinex Ultra SP-L na pektyny. Pektyna jest najbardziej liczn frakcj spord zwizkw pektynowych, natomiast protopektyny w grupie tej jest mniej ni pektyny, lecz jest ona bardziej
trwaa, nierozpuszczajc si w wodzie [Jaswal 1991, Garncarek 1995]. Preparat enzymatyczny prawdopodobnie spowodowa hydroliz pektyn oraz zwikszy stopie ich wymycia
z powierzchni krajanki, wraz ze wzrostem iloci dodanego do blanszowania preparatu. Przypuszczalnie po czciowym rozoeniu pektyn wanie frakcja protopektyny oraz pozostaych
skadnikw ciany komrkowej polisacharydw nieskrobiowych tj. celuloza oraz niebdca
polisacharydem lignina, mogy mie wpyw na zwikszenie twardoci frytek. Wielu autorw
Talbur i Smith [1987], Lisiska i Leszczyski [1989], Tajner-Czopek [2000, 2003], Abglor
i Scanlon [2000], Tajner-Czopek i Lisiska [2004], Goubowska [2005] oraz Goubowska
i Lisiska [2005] opisuje wpyw teksturotwrczych skadnikw ciany komrkowej na ksztatowanie tekstury gotowego produktu. Tajner-Czopek [2000] podaje, e na ksztatowanie tekstury frytek najwikszy wpyw maj hemicelulozy, protopektyny oraz ligniny spord analizowanych frakcji polisacharydw nieskrobiowch (NSP) i ligniny. Wymienieni autorzy nie stosowali jednak w badaniach dodatku preparatu enzymatycznego do blanszowania krajanki.
Proces podsuszania krajanki moe oddziaywa na tekstur gotowego produktu [van
Loon i in. 2007]; jego zadaniem jest rwnie zmniejszenie udziau frytek wiotkich i mikkich
po usmaeniu oraz zachowanie przez duszy czas chrupkoci gotowego produktu [Lisiska,
Leszczyski 1989].
Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e podsuszanie krajanki metod
mikrofalowo-prniow poprawio tekstur frytek (22 N) w porwnaniu z prb niepodsuszan (18 N). Natomiast frytki uzyskane po podsuszeniu metod konwekcyjn byy zbyt
twarde (30 N).
W procesie technologicznym otrzymywania frytek po etapie podsuszania krajanka smaona jest w oleju. Smaenie prb ma rwnie wpyw na tekstur frytek. Stwierdzono, e wraz
ze wzrostem temperatury smaenia prb polepszaa si tekstura gotowego produktu. Smaenie w temperaturach 175C (448,15 K) i 190C (463,15 K) umoliwiao uzyskanie odpowiedniej tekstury frytek, ksztatujcej si na poziomie 18 i 19 N.
Uyta w dowiadczeniu odmiana ziemniaka (Felsina) charakteryzujca si podwyszon zawartoci cukrw redukujcych w bulwach oraz gromadzca wiksz ich ilo w trakcie
przechowywania ziemniakw w niszych temperaturach miaa istotnie wysz zawarto cukrw redukujcych w krajance ziemniaczanej w porwnaniu z odmian cold storage Innovator. Blanszowanie kawakw ziemniaka w wodzie miao istotny wpyw na zmniejszenie
zawartoci cukrw redukujcych w krajance sporzdzonej z ziemniakw badanych odmian.
Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e wysza temperatura wody oraz duszy czas procesu blanszowania zwikszyy ilo cukrw redukujcych wypukiwanych z krajanki.

62

Pedreschi i in. [2007] i Mestdagh i in. [2008] zaobserwowali identyczn tendencj do


wymywania cukrw redukujcych z krajanki blanszowanej w wyszej temperaturze przez
duszy czas. Powysi autorzy podaj, e temperatura procesu ma wikszy wpyw na ilo
wypukiwanych z ziemniaka cukrw ni czas prowadzonego zabiegu. Proces prowadzony
w niszej temperaturze wymaga wyduenia czasu. Pedreschi i in. [2006, 2007], Burch i in.
[2008] oraz Mestdagh i in. [2008] podaj, e wraz ze zmniejszajc si zawartoci cukrw redukujcych w blanszowanej krajance ziemniaczanej barwa uzyskanych frytek bya janiejsza
i bardziej wyrwnana, a gotowy produkt charakteryzowa si nisz zawartoci AA.
Natomiast blanszowanie krajanki z dodatkiem pektyn o zwikszajcym si steniu oraz
w wodzie z dodatkiem pektynolitycznego preparatu enzymatycznego Pectinex Ultra SP-L
zwikszao ilo cukrw redukujcych w krajance otrzymanej z ziemniakw badanej odmiany. Wzrost iloci cukrw redukujcych w roztworze blanszujcym, a nastpnie w krajance
ziemniaczanej by spowodowany dodatkiem pektyn, w skad budowy acucha ktrych wchodz cukry proste, oraz dodatkiem preparatu pektynolitycznego Pectinex Ultra SP-L. Preparat
ten spowodowa hydroliz czci pektyn wchodzcych w skad budowy ciany komrkowej
ziemniaka, w wyniku czego doszo do uwolnienia cukrw prostych z acucha poligalakturonowego do roztworu blanszujcego i nastpnie do krajanki. Wyej wymienione zabiegi
powodoway rwnie pogorszenie barwy frytek oraz wyrany wzrost zawartoci akrylamidu
w pprodukcie i w gotowych frytkach.
W przeprowadzonych badaniach wykazano istotn zaleno pomidzy barw frytek
a zawartoci w nich akrylamidu. Wraz ze zwikszajc si iloci cukrw redukujcych
w bulwach ziemniaka badanych odmian (Felsina, Santana, Innovator) podwyszaa si zawarto akrylamidu w sporzdzonych frytkach oraz pogarszaa si barwa gotowego produktu.
Wykazano rwnie, e niska zawarto cukrw redukujcych w surowcu badanych odmian
(bez przetrzymywania w niskiej temperaturze) umoliwiaa uzyskanie frytek o odpowiedniej,
zotej i wyrwnanej barwie oraz niskiej zawartoci AA.
Pedreschi i in. [2006] podaj, e frytki zawierajce mniejsz ilo AA charakteryzoway
si janiejsz barw w porwnaniu z tymi, ktre zawieray nisz ilo toksycznego zwizku.
Amrein i in. [2003, 2004], Biederman-Brem i in. [2003], Chuda i in. [2003], Becalski i in.
[2004] oraz De Wilde i in. [2005] stwierdzili, e zmniejszenie iloci cukrw redukujcych
w ziemniakach przeznaczonych do smaenia moe znaczco obniy zawarto AA w gotowym produkcie.
W przeprowadzonych badaniach wykazano, e dobr odmiany ziemniaka do przerobu, a przede wszystkim zwizana z tym zawarto cukrw redukujcych w bulwie, decyduj
o iloci powstajcego we frytkach akrylamidu. Stwierdzono, e ziemniaki odmiany Innovator
gromadziy o okoo 55% mniej cukrw redukujcych w bulwach po 8 tygodniach przechowywania w niskiej temperaturze i zawieray o okoo 27 % mniej AA we frytkach po I stopniu smaenia i o okoo 60% w gotowych frytkach w porwnaniu z odmianami Felsina i Santana.
Wybr odmiany ziemniaka charakteryzujcej si odpowiednio nisk zawartoci cukrw
redukujcych w bulwach [Zgrska, Frydecka-Mazurczyk 2000a, Putz 2004, Grudziska 2007]
oraz odpowiednie warunki przechowywania ziemniakw prowadz do uzyskania barwy gotowego produktu akceptowanej przez konsumenta oraz do obnienia zawartoci akrylamidu
w usmaonym produkcie [Amrein i in. 2003, Becalski i in. 2004, Olsson i in. 2004, De Wilde
i in. 2006a, Williams 2005, Pedreschi i in. 2006].
Proces blanszowania krajanki ziemniaczanej w wodzie mia wpyw na popraw barwy gotowego produktu poprzez wymycie cukrw redukujcych z powierzchni ziemniaka.

63

W dowiadczeniu uzyskano polepszenie barwy frytek wraz ze wzrostem temperatury i czasu


blanszowania, a istotny efekt zaobserwowano po zastosowaniu temperatury 60C (333,15 K)
przez 15 minut.
Nisza zawarto cukrw redukujcych w krajance ziemniaczanej ma wpyw na wytworzenie istotnie mniejszej iloci akrylamidu w pprodukcie i w gotowych frytkach. Stwierdzono, e niezalenie od zastosowanego czasu i temperatury blanszowania krajanki w wodzie
frytki charakteryzoway si znacznie nisz zawartoci AA (o okoo 46% odmiana Felsina
i o okoo 37% odmiana Innovator) w porwnaniu z prb bez blanszowania. Blanszowanie w wodzie o temperaturze 60C (333,15 K) przez 15 minut oraz w 80C (353,15 K)
przez 5 minut istotnie obniyo zawarto AA w gotowych frytkach (rednio o okoo 37%
oraz o okoo 41%) sporzdzonych z ziemniakw obu odmian w porwnaniu z prb kontroln. Frytki otrzymane z odmiany Innovator, blanszowane w wodzie o temperaturze 60C
(333,15 K) przez 15 min i 80C (353,15 K) przez 5 min charakteryzoway si nisz zawartoci AA (rednio 196 gkg-1) w porwnaniu z frytkami otrzymanymi z Felsiny (rednio
278,5 gkg-1). Mestdagh i in. [2008] podaj, e ilo akrylamidu we frytkach istotnie si obniya wraz ze wzrostem temperatury i czasu blanszowania krajanki, a proces prowadzony
w temperaturze 80C przez 20 minut spowodowa zmniejszenie iloci AA w gotowym produkcie o okoo 81%.
Blanszowanie krajanki ziemniaczanej w wodzie z dodatkiem pektyn byo ju wczeniej
stosowane przez Khalila [1999], jednak praca tego autora dotyczya innego zakresu bada.
Dotychczas nie prowadzono bada w kierunku okrelenia zmian zawartoci akrylamidu
powstajcego w usmaonych ziemniakach, ani nie analizowano iloci toksycznego zwizku
w gotowym produkcie z rwnoczesn ocen cech organoleptycznych frytek.
Stwierdzono, e blanszowanie krajanki z dodatkiem pektyn miao wpyw na ksztatowanie barwy frytek. Wzrost stenia pektyny w roztworze blanszujcym mia wpyw na zwikszenie iloci cukrw redukujcych w krajance i w rezultacie na pogorszenie barwy frytek.
Blanszowanie krajanki w 1% i 2% roztworze pektyny nieznacznie pogorszyo barw frytek
w porwnaniu z prb kontroln. Natomiast blanszowanie w 4% roztworze pektyn istotnie
zwikszyo ilo cukrw redukujcych (o okoo 32%) w porwnaniu z krajank blanszowan
w wodzie oraz pogorszyo barw gotowego produktu.
W badaniach wykazano, e wraz ze wzrostem stenia pektyn w roztworze blanszujcym
zwikszya si zawarto akrylamidu we frytkach. Blanszowanie krajanki w roztworze pektyn
o najwyszym steniu (4%) nie tylko pogorszyo barw gotowego produktu, ale rwnie
podwyszyo zawarto AA we frytkach ponad dwukrotnie w porwnaniu z prb kontroln (z 335 gkg-1 do 735 gkg-1). Wprowadzenie pektyn do blanszowania krajanki powodowao wzrost iloci AA we frytkach. Prawdopodobnie zaleno ta zwizana jest z budow
pektyn, poniewa skadaj si one z dugiego acucha kwasu -poligalakturonowego oraz
towarzyszcych cukrw, midzy innymi: ramnozy, galaktozy, arabinozy, ksylozy oraz niewielkich iloci fukozy [Kczkowski 1974, Selvendran 1983, BeMiller 1986, Fennema i in.1996,
ONeill i in. 2001, Voragen i in. 2009, Ross i in. 2010], ktrych ilo zwikszaa si najpierw
w roztworze blanszujcym, a nastpnie w krajance, powodujc tym samym podwyszenie
poziomu akrylamidu w usmaonym produkcie. Dobr stenia roztworu pektyn w procesie
blanszowania powinien uwzgldnia zachowanie odpowiedniej barwy gotowego produktu.
Janiejsza barwa frytek nie tylko moe wpyn na wiksz akceptacj ze strony konsumenta,
ale rwnie moe wskazywa na nisz zawarto AA w usmaonym produkcie.

64

Stwierdzono, e wyszy dodatek pektynolitycznego preparatu enzymatycznego (Pectinex Ultra SP-L) do blanszowania zwiksza zawarto cukrw redukujcych w roztworze
blanszujcym oraz w krajance ziemniaczanej. Efekt ten prawdopodobnie zosta spowodowany faktem, e preparat ten dodany do blanszowania krajanki rozkada pektyn wchodzc
w skad budowy ciany komrkowej ziemniaka. W wyniku dziaania preparatu wydzielone
zostay z acucha poligalakturonowego cukry proste, ktrych ilo zwikszya si w roztworze blanszujcym, a nastpnie w krajance. Wysza zawarto cukrw redukujcych w krajance
spowodowaa istotne pogorszenie barwy frytek oraz istotny wzrost iloci AA w porwnaniu
z prb kontroln. Zawarto akrylamidu we frytkach po I i II stopniu smaenia sporzdzonych
z krajanki blanszowanej z dodatkiem 2 gL-1 preparatu zwikszya si kolejno ptorakrotnie i okoo dwukrotnie w porwnaniu z prb blanszowan w wodzie. Natomiast dodatek
0,5 gL-1preparatu w niewielkim stopniu zwikszy ilo cukrw redukujcych i tym sposobem umoliwi zachowanie w miar dobrej barwy oraz podwyszy w niewielkim stopniu
zawarto AA we frytkach.
Proces podsuszania prowadzi do usunicia nadmiaru wody z powierzchni krajanki
i ma istotny wpyw na cechy jakoci gotowego produktu, w tym na jego barw [Krokida i in.
2001b, d].
Na podstawie uzyskanych wynikw stwierdzono, e podsuszanie krajanki ziemniaczanej
metod konwekcyjn miao istotny wpyw na pogorszenie barwy frytek (bya ona zbyt ciemna). Pogorszenie barwy frytek moe by zwizane z intensywniej przebiegajc reakcj Maillarda lub karmelizacji cukrw na powierzchni podsuszanej krajanki [Friedman 2003, Reimerdes, Franke 2006]. Podsuszanie prowadzone metod konwekcyjn jest bardziej dugotrwae
w porwnaniu z metod mikrofalowo-prniow i dlatego zdecydowanie pogorsza barw frytek. Podsuszanie mikrofalowo-prniowe trwao krcej, ogrzewanie materiau byo bardziej
rwnomierne i przebiegao w caej jego masie, std te barwa frytek bya korzystniejsza i bardziej wyrwnana.
Przeprowadzone badania wykazay, e wraz z podwyszajc si iloci suchej masy
podsuszanej krajanki ziemniaczanej w pprodukcie i w gotowych frytkach zwikszaa si
zawarto akrylamidu. Najwysz utrat wilgoci charakteryzoway si prby podsuszane metod konwekcyjn i one te zawieray najwicej toksycznego zwizku (1 935 gkg-1). Pprodukt oraz gotowe frytki sporzdzone z krajanki podsuszanej metod konwekcyjn charakteryzoway si wysz zawartoci akrylamidu (rednio powyej 80%) w porwnaniu z prb
kontroln. Podsuszanie krajanki metodami mikrofalowo-prniow i konwekcyjn miao
niekorzystny wpyw na ilo powstajcego akrylamidu. Frytki otrzymane po podsuszeniu
krajanki metod mikrofalow zawieray trzy razy wicej akrylamidu, a po konwekcyjnym
podsuszeniu sze razy wicej tego zwizku w porwnaniu z prb bez podsuszania. Yuan
i in. [2007] podaj, e ogrzewanie mikrofalowe moe mie wpyw na zwikszenie iloci akrylamidu tworzcego si na powierzchni gotowego produktu (czipsw). Biorc jednak pod
uwag fakt, e proces podsuszania konwekcyjnego jest procesem bardziej dugotrwaym ni
podsuszanie metod mikrofalow, mona wyjani wiksz zawarto akrylamidu w usmaonym ziemniaku uprzednio podsuszanym konwekcyjnie.
Matthus i in. [2004] podaj, e istnieje zaleno pomidzy zawartoci wody w pprodukcie a iloci akrylamidu wytworzonego w gotowym produkcie. W czasie podsuszania
zwiksza si zawarto suchej masy krajanki ziemniaczanej, a jej wzrost wpywa na zwikszenie iloci wytworzonego AA w usmaonym produkcie. W czasie smaenia akrylamid
powstaje na powierzchni smaonego produktu, poniewa tam jest najwysza temperatura

65

i najmniejsza zawarto wody w porwnaniu z pozosta czci [Claeys i in. 2005]. Autorzy
ci twierdz, e najwysz zawartoci akrylamidu charakteryzuj si te produkty ziemniaczane, w ktrych wilgotno surowca ksztatuje si w granicach 1020%.
Barwa frytek tworzy si w czasie smaenia prb w oleju, dlatego istotny jest dobr odpowiednich warunkw procesu, zapewniajcych uzyskanie waciwej barwy gotowego produktu. Frytki o zbyt jasnej lub zbyt ciemnej barwie nie s akceptowane przez konsumenta. Stwierdzono, e frytki smaone w oleju o temperaturze 190C charakteryzoway si zbyt
ciemn barw, natomiast smaone w temperaturach niszych 130C i 175C miay prawidow barw. Ciemniejsza barwa gotowego produktu zwizana jest zazwyczaj z podwyszon
zawartoci akrylamidu w usmaonej prbie [Pedreschi i in. 2006].
Udowodniono, e smaenie prb prowadzone w zakresie temperatur od 130 do 190C
miao istotny wpyw na wzrost zawartoci akrylamidu we frytkach. Podwyszenie temperatury smaenia do 190C zwikszyo prawie siedemnastokrotnie zawarto AA we frytkach
w porwnaniu z tymi smaonymi w temperaturze 130C. Obnienie temperatury smaenia
frytek ze 190C do 175C obniyo istotnie poziom akrylamidu (o okoo 28%). Gkmen i in.
[2006] podaj, e ilo AA we frytkach obniya si wraz z obnieniem temperatury smaenia ze 190C do 150C o okoo 70%. Claeys i in. [2005], Fiselier i in. [2006], Gkmen i in.
[2006], Palazolu i Gkmen [2008b], Brunton i in. [2009], Pedreschi i Zuiga [2009], Romani
i in. [2009] oraz Anese i in. [2010] podaj, e gwatowny wzrost zawartoci AA zwizany jest
gwnie z temperatur smaenia, a zwaszcza z kocowym etapem procesu [Clayes i in. 2005].
Pedreschi i in. [2006] oraz Pedreschi i Zuiga [2009] podaj, e zastosowanie niszej temperatury smaenia (poniej 160C) obnia zawarto AA w gotowym produkcie, lecz odbywa
si to kosztem pogorszenia charakterystycznych wyrnikw jakoci gotowego produktu, tj.
tekstury, barwy i zawartoci oleju, na ktre konsument zwraca szczegln uwag.
Niskie temperatury smaenia (130C i 150C) prowadz do uzyskania frytek o jasnej
barwie i stosunkowo niskiej zawartoci akrylamidu, lecz wiotkiej tekstury oraz podwyszonej
zawartoci tuszczu. Cechy organoleptyczne takich frytek nie speniyby oczekiwa konsumenta. Dlatego zastosowanie smaenia prb w oleju o temperaturze 1750C przez 3 minuty
umoliwio sporzdzenie frytek o odpowiednich cechach organoleptycznych i niskiej zawartoci akrylamidu.
Do pocztku 2010 r. nie zosta jeszcze wyznaczony poziom akrylamidu w ywnoci
wysokoskrobiowej poddanej obrbce termicznej uznany za bezpieczny dla zdrowia i ycia
czowieka. Dlatego smaone produkty ziemniaczane, w ktrych stwierdzono wysok zawarto tego toksycznego zwizku, powinny by w miar rzadko spoywane i w stosunkowo niewielkich ilociach. Spoycie frytek z roku na rok wzrasta i prawdopodobnie cigle bdzie
roso, dlatego w pracy tej podjte zostay badania zmierzajce do uzyskania frytek w miar
bezpiecznych pod wzgldem zawartoci akrylamidu i przede wszystkim smacznych. Dlatego
w przedstawionych badaniach zastosowano rne odmiany ziemniaka oraz zrnicowane
czynniki technologiczne, w celu wybrania tych, ktre umoliwi uzyskanie gotowego produktu o jak najniszym poziomie akrylamidu, bez pogorszenia jego cech organoleptycznych.
Przeprowadzone badania umoliwiy wycignicie kocowego wniosku. W celu uzyskania odpowiednich (oczekiwanych) cech organoleptycznych frytek i stosunkowo niskiej
zawartoci akrylamidu oraz tuszczu naley do przerobu kierowa odmian cold storage Innovator, ktra charakteryzuje si nisk zawartoci cukrw redukujcych w bulwie przed i po
przetrzymywaniu w niskiej temperaturze. Blanszowanie krajanki powinno by prowadzone
w wodzie o temperaturze 60C przez 15 min lub w 80C przez 5 min. Zastosowanie do blan-

66

szowania pektyn w iloci 1% lub dodatku 0,5 gL-1 preparatu Pectinex Ultra SP-L rwnie ma
w miar korzystny wpyw na ksztatowanie jakoci frytek. Do podsuszania krajanki najlepiej
stosowa metod mikrofalowo-prniow zamiast konwekcyjnej. Smaenie frytek natomiast
powinno by prowadzone w temperaturze oleju nie wikszej ni 175C przez 3 min.

6. WNIOSKI
1. Ziemniaki odmiany Innovator zawieray najmniej cukrw redukujcych w bulwach
oraz gromadziy o okoo 55% mniej cukrw, po przechowywaniu w temperaturze 4C ni odmiany Felsina i Santana. Potwierdzono istotn zaleno pomidzy barw frytek a iloci
wytworzonego akrylamidu. Frytki sporzdzone z ziemniakw odmiany Innovator miay
najlepsz barw oraz najnisz zawarto AA (o okoo 27% mniej w pprodukcie i o okoo
60% mniej w gotowych frytkach) w porwnaniu z frytkami z pozostaych odmian.
2. Wraz ze wzrostem temperatury i czasu blanszowania zwikszaa si ilo wypukiwanych z krajanki cukrw redukujcych oraz zmniejszaa zawarto akrylamidu we frytkach po
I i II stopniu smaenia. Blanszowanie krajanki sporzdzonej z ziemniakw odmiany Innovator w wodzie o temperaturze 60C przez 15 min lub w 80C przez 5 min byo najkorzystniejsze, a otrzymane frytki charakteryzoway si odpowiedni tekstur, waciw barw oraz
istotnie nisz iloci AA (rednio na poziomie 196 gkg-1) .
3. Blanszowanie krajanki ziemniaczanej w 1% roztworze pektyn korzystnie wpyno na
cechy organoleptyczne frytek, obniyo zawarto tuszczu w pprodukcie o okoo 24% i we
frytkach o okoo 21% w porwnaniu z prb kontroln. Ponadto frytki charakteryzoway si
waciw tekstur (19 N) i barw oraz istotnie nisz zawartoci AA w porwnaniu z prbami uzyskanymi po blanszowaniu w wyszym steniu pektyn (2 i 4%).
4. Dodatek 0,5 gL-1 preparatu Pectinex Ultra SP-L do blanszowania istotnie zwikszy
zawarto cukrw redukujcych w krajance, pozwoli jednak na zachowanie dobrej barwy
frytek i stosunkowo niskiej zawartoci AA. Obniy take o okoo 5% zawarto tuszczu we
frytkach w porwnaniu z prb kontroln. Zastosowanie preparatu w iloci (2 gL-1) istotnie
pogorszyo barw frytek i zwikszyo zawarto AA, ale rwnie istotnie obniyo zawarto
tuszczu (o okoo 12%) i wpyno na popraw tekstury gotowego produktu.
5. Podsuszenie krajanki metodami mikrofalowo-prniow oraz konwekcyjn obniyo
zawarto tuszczu we frytkach o okoo 22 i 12% w porwnaniu z prb niepodsuszan. Podsuszanie mikrofalowo-prniowe poprawio tekstur frytek oraz utrzymao w miar dobr
barw gotowego produktu, przy stosunkowo niewielkim zwikszeniu zawartoci akrylamidu. Podsuszanie konwekcyjne istotnie pogorszyo tekstur i barw gotowego produktu oraz
zwikszyo szeciokrotnie zawarto AA w porwnaniu z prb kontroln.
6. Zwikszenie temperatury smaenia ze 130 do 190C miao istotny wpyw na ksztatowanie jakoci frytek. Prby smaone w oleju o temperaturze 175C charakteryzoway si
najkorzystniejszymi cechami. Zawarto tuszczu w takich frytkach obniya si o okoo 18%
w porwnaniu z prbami smaonymi w 130C, miay one rwnie odpowiedni tekstur
i barw oraz zawieray o okoo 28% mniejsz ilo AA w porwnaniu z prbami smaonymi
w temperaturze 190C.

68

7. PIMIENNICTWO
Abglor A., Scanlon M.G., 2000. Processing conditions influencing the physical properties of
French fries potatoes. Potato Res., 43, 163178.
Aguilera J.M., Gloria-Hernndez H., 2000. Oil absorption during frying of frozen par fried
potatoes. J. Food Sci., 65, 476479.
Amrein T.M., Bachman S., Noti A., Biedermann M., Ferraz Bardosa M., Biedermann Brem
S., Grob K., Keiser A., Realini P., Escher F., Amado R., 2003.
Potential of acrylamide formation, sugars, and free asparagine in potatoes: a comparison of cultivars and farming
system. J. Agric. Food Chem., 51, 55565560.
Amrein T.M., Andres L., Manzardo G.G., Amad R., 2006a. Investigation on the promoting
effect of ammonium hydrogencarbonate on the formation of acrylamide in model system. J. Agric. Food Chem., 54, 1025310261.
Amrein T.M., Limacher A., Conde-Petit B., Amad R., Escher F., 2006b. Influence of thermal
processing conditions on acrylamide generation and browning in a potato model system. J. Agric. Food Chem., 54 (16), 59105916.
Amrein T.M., Schnbchler B., Rohner F., Lukac H., Schneider H., Keiser A., Escher F.,
Amad R., 2004. Potential for acrylamide formation in potatoes: data from the 2003
harvest. Eur. Food Res. Technol., 219, 572578.
Andersson A., Gekas V., Lind I., Oliveira F., ste R., 1994. Effect of preheating on the potato
texture. Crit. Rev. Food Sci. Nutr., 34, 3, 229251.
Anese M., Bortolomeazzi R., Manzocco L., Manzano M., Giusto C., Nicoli M.C., 2009. Effect
of chemical and biological dipping on acrylamide formation and sensory properties in
deep-fried potatoes. Food Res. Inter., 42, 142147.
Anese M., Suman M., Nicoli M.C., 2010. Acrylamide removal from heated foods. Food
Chem., 119, 791794.
AOAC, 1995. Official Methods of Analysis. Association of Official Analytical Chemists, Washington, DC.
Arroqui C., Rumsey T.R., Lopez A., Virseda P., 2001. Effect of different soluble solids in the
water on the ascorbic losses during water blanching of potato tissue. J. Food Eng., 47,
123126.
Arroqui C., Rumsey T.R., Lopez A., Virseda P., 2002.
Losses by diffusion of ascorbic acid during recycled water blanching of potato tissue. J Food Eng., 52, 2530.
Baardseth P., Blom H., Skrede G., Mydland L.T., Skrede A., Slinde E., 2006.
Lactic acid fermentation reduces acrylamide formation and Rother Maillard reactions in French fries.
J. Food Sci., 71, 1, 2833.
Bagger-Jrgensen R., Meyer A.S., 2004. Effect of different enzymatic pre-press maceration
treatments on the release of phenols into blackcurrant juice. Eur. Food Res. Technol.,
219, 620629.
Becalski A., Lau B.P.-Y., Lewis D., Seaman S.W., 2002. Acrylamid in foods. AOAC Ann.
Meeting., Los Angeles, CA, 2226.09.2002.

69

Becalski A., Lau B.P.-Y., Lewis D., Seaman S.W., 2003. Acrylamide in Foods: Occurrence,
Sources, and Modeling. J. Agric. Food Chem., 51, 802808.
Becalski A., Lau B.P.Y., Lewis D., Seaman S.W., Hayward S., Sahagian M., Ramesh M., Leclerc
Y., 2004. Acrylamide in French fries: influence of free amino acids and sugars. J. Agric.
Food Chem., 52, 38013806.
Bekas W., Kowalska D., Kowalski B., 2006. Akryloamid w ywnoci. Przem. Spo., 3639.
Bekas W., Kowalska D., obacz M., Kowalski B., 2009. Pobr akryloamidu w diecie przez
przedstawicieli wybranej grupy pracownikw umysowych. Bromat. Chem. Toksykol.,
XLII, 3, 491497.
BeMiller J.N., 1986. An introduction to pectins: structure and properties, [in:] Chemistry and
Fuction of Pectins, Fishman M.L., Jen J.J. ACS Sypposium Series; American Chemical
Society, Washinghton, DC, vol. 310, 1, 212.
Biedermann M., Biedermann-Brem S., Noti A. Grob K., 2002a. Methods for determining the
potential of acrylamide formation and its elimination in raw materials for food preparation, such as potatoes. Mittel. Lebens. Hyg., 93, 653667.
Biedermann M., Noti A., Biedermann-Brem S., Mozzetti V., Grob K., 2002b. Experiments on
acrylamide formation and possibilities to decrease the potential of acrylamide formation
in potatoes. Mittel. Lebens. Hyg., 93, 668687.
Biedermann-Brem S., Noti A. Grob K., Imhof D., Bazzocco D., Pfefferie A., 2003. How much
reducing sugar may potatoes contain to avoid excessive acrylamide formation during
roasting and baking? Eur. Food Res. Technol., 217, 369373.
Bouchon P., Aguilera J.M., Pyle D.L., 2003. Structure oil-absorption relationships during
deep-fat frying. J. Food Sci., 68, 27112716.
Bourne M.C., 2002. Food texture and viscosity. Concept and measurement. 2-th ed., Academic Press., New York, 427.
Brunton N. P., Gormley R., Sinn M., Butler F., Cummins E., OKeeffe M., 2009. Effect of pretreatments, frying temperature and oven re-heating on the acrylamide content and quality characteristics of French fries from Rooster potato tubers, [in:]Yee N., Bussel W.
(eds.) Potato IV. FOOD., 3, (Special Issue 2), 7681.
Buhlert J., Carle R., Majer Z., Spitzner D., 2006. Thermal

degradation of peptides and formation of acrylamide. Let. Org. Chem., 3, 356357.


Burch R., Trzesicka A., Clarke M., Elmore J.S., Briddon A., Matthews W., Webber N., 2008.
The effects of low-temperature potato storage and washing and soaking pretreatments
on the acrylamide content of French fries. J. Sci. Food Agric., 88, 6, 989995.
Burton W.G., 1989. The Potato. (3ed.) Longman Scientific and Technical. J. Wiley and Sons
Inc. New York.
Chuda Y., Ono H., Yada H., Ohara-Takada A., Matsuura-Endo., Mori M., 2003. Effects of
physiological changes in potato tubers (Solanum tuberosum L.) after low temperature
storage on the level of acrylmide formed in potato chips. Biosci. Biotech. Biochem., 67,
11881190.
Ciesarov Z., Kiss E., Bgl P., 2006. Impact of L-asparaginase on acrylamide content in potato
products. J. Food Nutr. Res., 45, 141146.
Claeys W.L., De Vleeschouwer K., Hendrickx E., 2005. Quantifying the formation of carcinogens during food processing: acrylamide. Trends Food Sci. Technol., 16, 181193.
Claus A., Carle R., Schieber A., 2008. Acrylamide in cereal products: A review. J. Cereal Sci.,
47, 118133.
Clydesdale F.M., 1976. Instrumental techniques for colour measurement of foods. Symposium: Colour Measurement of Food. Food Technol., 10, 5259.
Cook D.J., Taylor A.J., 2005. On-line MS/MS monitoring of acrylamide generation in potatoand cereal-based systems., J. Agric. Food Chem., 53, 89268933.

70

Czerko Z., Zgrska K., 2008. Technologia przechowywania ziemniakw przeznaczonych do


przetwrstwa. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 530, 6979.
De Wilde T., De Meulenaer B., Mestdagh F., Govaert Y., Ooghe W., Fraselle S., Demeulemeester K., Van Peteghem C., Calus A., Degroodt J.-M., Verh R., 2006b. Selection criteria for potato tubers to minimize acrylamide formation during frying. J. Agric. Food
Chem., 54, 21992205.
De Wilde T., De Meulenaer B., Mestdagh F., Govaert Y., Vandenburie S., Ooghe W., Fraselle S.,
Demeulemeester K., Van Peteghem C., Calus A., Degroodt J.-M., Verh R., 2005. Influence of storage practices on acrylamide formation during potato frying. J. Agric. Food
Chem., 53, 65506557.
De Wilde T., De Meulenaer B., Mestdagh F., Govaert Y., Vandeburie S., Ooghe W., Fraselle
S., Demeulemeester K., Van Peteghem C., Calus A., Degroodt J-M., Verh R., 2006a.
Influence of fertilization on acrylamide formation during frying of potatoes harvested in
2003. J. Agric. Food Chem., 54, 404408.
Demir N., Acar J., Baheci K. S., 2004. Effects of storage on quality of carrot juices produced
with lactofermentation and acidification. Eur. Food Res. Technol., 218, 465468.
Drouzas A.E., Schubert H., 1996. Microwave application in vacuum drying of fruits. J. Food
Eng., 28, 203209.
Du Pont M. S, Kirby A. B., Smith A.C., 1992. Instrumental and sensory tests of cooked frozen
French fries. Int. J. Food Sci. Technol., 27, 285295.
Dybing E., Farmer P.B., Andersen M., Fennell T.R., Lalljie S.P.D., Mller D.J.G., Olin S., Petersen B.J., Schlatter J., Scholtz G., Scimeca J.A., Slimani N., Trnqvist M., Tuijtelaars S.,
Verger P., 2005. Human exposure and internal dose assessments of acrylamide in food.
Food Chem. Toxic., 43, 365410.
Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej., 2007. Zalecenie Komisji z dnia 3 maja 2007 r. w sprawie monitorowania poziomw akrylamidu w ywnoci notyfikowany jako dokument
nr C(2007) 1873. Tekst majcy znaczenie dla EOG (2007/331/WE).
Dzwolak W., 2009. Sposoby zmniejszania zawartoci akryloamidu w produktach skrobiowych. Przem. Spo., 63, 2629.
Dzwonkowski W., Szczepaniak I., Zalewski A., Lewandowski R., 2010. Popyt na ziemniaki.
Rynek Ziemniaka., cz. IV, 37, 1219.
Edwards Ch. G., Englar J.W., Brown Ch.R., Peterson J.C., Sorensen E.J., 2002. Changes in
color and sugar content of yellow fleshed potatoes stored at three different temperatures. Am. J. Potato Res., 79, 4953.
Eerola S., Hollebekkers K., Hallikainen A., Peltonen K., 2007. Acrylamide levels in Finnish
foodstuffs analysed with liquid chromatography tandem mass spectrometry., 51, 239
247.
Erdodu S.B., Palazolu T.K., Gkmen V., 2007. Reduction of acrylamide formation in French
fries by microwave pre-cooking of potato strips. J. Sci. Food Agric., 87, 133137.
FAO/WHO., 2002. FAO/WHO consultation on the health implications of acrylamide in food,
2527 June 2002. Geneva, Food and Agriculture Organization of the United Nations/
World Health Organization (www.who.int/fsf).
FAO/WHO., 2008. Report of the Joint FAO/WHO Food Standards Programme. Codex Alimentarius Commission. Codex Committee on Contaminants in Food. Proposed draft
code of practice for the reduction of acrylamide in Food (N06-2006)., Hague, The Netherlands, 31 March-4 April 2008.
FAO/WHO., 2009. Report of the Joint FAO/WHO Food Standards Programme. Codex Alimentarius Commission. Codex Alimentarius Commission. Draft code of practice for the
reduction of acrylamide in Foods, Rome, Italy, 29 June04 July 2009.

71

Fennema O.R., Karel M., Sanderson G.W., Tannenbaum S. R., Walstra P., Whitaker J.R., 1996.
Food Chemistry. 3-rd ed. A series of Monographs. Food Science and Technology, Marcel
Dekker, Inc., New York, Basel, Hong Kong.
Fernndez S., Kurppa L., Hyvnen L., 2003. Content of acrylamide decreases in potato chips
with addition of a proprietary flavonoid spice mix (Flavomore) in frying. Innov. Food
Technol., 8, 2426.
Fiselier K., Bazzocco D., Gama-Baumgartner F., Grob K., 2006.
Influence of the frying temperature on acrylamide formation in French fries. Eur. Food Res. Technol., 222, 414419.
Fiselier K., Grob K., 2005. Legal limit for reducing sugars in prefabricates targeting 50 g/kg
acrylamide in French fries. Eur. Food Res. Technol., 220, 451458.
Friedman M., 2003. Chemistry, biochemistry, and safety of acrylamide. A review. J. Agric.
Food Chem., 51, 45044526.
Friedman M., Levin C.E., 2008. Review of methods for the reduction of dietary content and
toxicity of acrylamide. J. Agric. Food Chem., 56, (15), 61136140.
Frydecka-Mazurczyk A., Zgrska A., 2000. Przydatno odmian ziemniaka do przetwrstwa
spoywczego po przechowywaniu w niskiej temperaturze. ywn. Nauka Technol. Jako., 7(4), 5159.
Frydecka-Mazurczyk A., Zgrska A., 2002. Wpyw jesiennego przechodzenia bulw ziemniak
na zawarto glukozy, fruktozy i sacharozy. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 481, 141146.
Gama-Baumgartner F., Grob K., Biedereman M., 2004. Citric acid to reduce acrylamide formation in French fries and roasted potatoes? Mittel. Lebens. Hyg., 95, 110117.
Gamble M.H., Rice P., Selman J.D., 1987. Distribution and morphology of oil deposits in
some deep fried products. J. Food Sci., 52, 17421745.
Garcia M.A., Ferrero C., Bertola N., Martino M., Zaritzky N., 2002. Edible

coatings from cellulose derivatives to reduce oil uptake in fried products. Innov. Food Sci. Emerg. Technol., 2, 391397.
Garcia M.A., Ferrero C., Campana A., Bertola N., Martino M., Zaritzky N., 2004.
Methylcellulose coatings applied to reduce oil uptake in fried products. Food Sci. Technol. Intern.,
10, (5), 339346.
Garncarek B., 1995. Wystpowanie, budowa oraz niektre waciwoci zwizkw pektynowych, cz. I: Przem. Ferm. i Owoc.Warz., 6, 2627.
Gsiorowska B., Makarewicz A., 2004. Wpyw terminu sprztu ziemniaka i warunkw przechowywania na skad chemiczny bulw. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 500, 455464.
Gawcki J., 2004. Podstawowe skadniki poywienia, [w:] Kompendium wiedzy o ywnoci
i ywieniu, Gawcki J., Mossor-Pietraszewska T. (red.). Wyd. Nauk PWN, Warszawa,
206249.
Gertz Ch., Klostermann S., 2002. Analysis of acrylamide and mechanisms of its formation in
deep-fried products. Eur. J. Lipid Sci. Technol., 104, 762771.
Gieleciska I., Mojska H., 2009. Ocena zawartoci akryloamidu we frytkach ziemniaczanych.
Bromat. Chem. Toksykol., XLII, 3, 486490.
Guska A., 2000. Nawadnianie jako czynnik ksztatujcy jako plonu ziemniakw. Biul.
IHAR., 213, 179184.
Gkmen V., Palazolu T.K., 2008. Acrylamide formation in foods during thermal processing
with a focus on frying. Food Bioprocess Technol., 1, 3542.
Gkmen V., Palazolu T.K., enyuva H.Z., 2006. Relation between the acrylamide formation
and time-temperature history of surface and core regions of French fries. J. Food Eng.,
77, 972976.
Gkmen V, enyuva HZ. 2007. Acrylamide formation is prevented by divalent cations during
the Maillard reaction. Food Chem., 103, 196203

72

Gkmen V., enyuva H. Z., Acar J., Sariolu K., 2005.


Determination of acrylamide in potato chips and crips by high-performance liquid chromatography. J. Chromatogr. cz. A.,
1088, 193199.
Goubowska G., 2005. Changes of polysaccharide content and texture of potato during French
fries production. Food Chem., 90, 847851.
Goubowska G., Lisiska G., 2003. Zmiany tekstury i zawartoci zwizkw pektynowych
w ziemniakach podczas produkcji frytek. ywn. Nauka Technol. Jako., 1, 34, 9198.
Goubowska G., Lisiska G., 2004. Zmiany zawartoci polisacharydw nieskrobiowych i ligniny w ziemniakach trzech odmian w trakcie procesu technologicznego produkcji frytek. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 500, 483492.
Goubowska G., Lisiska G., 2005. Zmiany tekstury i zawartoci zwizkw pektynowych
w ziemniakach podczas produkcji frytek. ywn. Nauka Technol. Jako., 1, 42, 6370.
Gould W.A., 1999. Potato production, processing and technology. CTI Publications, INC,
Maryland, 1290.
Granda C., Moreira R., Tischy S.E., 2004. Reduction of acrylamide formation in potato chips
by low-temperature vacuum frying. J. Food Sci., 68, 405411.
Granvogl M., Jezussek M., Koehler P., Schieberle P., 2004.
Quantification of 3aminopropionamide in potatoes a minor but potential precursors in acrylamide formation. J.
Agric. Food Chem., 52, 47514757.
Grob K., 2007. Options for legal measures to reduce acrylamide contents in the most relevant
foods. Food Add. Contam., 24, suppl. 1, 7181.
Grob K., Biedermann M., Biedermann-Brem S., Noti A., Imhof D., Amrein T., Pfefferle A.,
Bazzocco D., 2003. French fries with less than 100 g/kg acrylamide. A collaboration
between cooks and analysts. Eur. Food Res. Technol., 271 (3), 185194.
Grudziska M., 2007. Stabilno cech technologicznych i konsumpcyjnych bulw ziemniaka
w czasie przechowywania. Praca doktorska., Koszalin.
Gummadi S. N., Manoj N., Kumar D.S., 2007. Structural

and biochemical properties of pectinases, [in:] Industril Enzymes. Structure, function and applications. Polaina J., MacCabe
A.P.(eds.). Springer, 99115.
Gupta P., Shivhare U.S., Bawa A.S., 2000. Studies on frying kinetics and quality of French fries.
Drying Technol., 18, 311321.
Hasse N.U., Matthus B., Vosmann K., 2003. Acrylamide formation in foodstuffs-minimizing
strategies for potato crips. Deutsche Lebensm. Rund., 99, 8790.
Hasse N.U., Matthus B., Vosmann K., 2004. Aspects of acrylamide formation in potato crips.
J. Appl. Bot., 78, 144147.
Hoenicke K. , Gatermann R., Harder W., Hartig L., 2004. Analysisi of acrylamide in different
foodstuffs using liquid chromatography-tandem masss spectrometry and gas chromatography tandem mass spectrometry. Anal. Chim. Acta., 520, 207215.
IARC International Agency for Research on Cancer., 1994. Acrylamide. IARC Monographs
on the Evaluation of the Carcinogenic Risk of Chemical to Humans., 60, IARC, Lyon,
France, 389433.
Jackson L.S., Al-Taher F., 2005. Effect of consumer food preparation on acrylamide formation, [in:] Chemistry and safety of acrylamide in Food. Friedman M., Mottram D.S.
(eds). Springer, New York, 446465.
Jarosz K., Muszkat T., Skibniewski C., Suchodolski J., Urbaski M., 1955. Kontrola produkcji
w przemyle spirytusowym. WPLiS, Warszawa.
Jarych-Szyszka M., 2006. Zaleno zawartoci zwizkw pro- i antyywieniowych i jakoci
konsumpcyjnej ziemniaka od warunkw uprawy oraz zabiegw technologicznych. Praca
doktorska., Wrocaw.

73

Jaswal A.S., 1991. Texture of French fries potato: Quantitive determination of non-starch
polysaccharides. Am. Potato J., 68, 835841.
JECFA Joint Expert Committee on Food Additives, 2005. Report of the 64-th meeting:
Acrylamide., February, 2005, Rome, Italy.
Jones P.L., 1992. Electromagnetic wave energy in drying process. Drying, ed. A.S. Elsevier
Sciences Publishers B.V., Amsterdam, Part A, 114.
Jung M.Y., Choi D.S., Ju J.W., 2003. A novel technique for limitation of acrylamide formation
in fried and baked corn chips and in French fries. J. Food Sci., 68, 4, 12871290.
Kczkowski J., 1995. Podstawy biochemii. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa.
Keijbets M.J.H., Aviko B.V., 2001. The manufacture of pre-fried potato products. Part III.
Improving product quality, [in:] Frying. Improving quality. J.B. Rossell. (ed.). CRC Press
and Woodhead Publishing Limited, USA, 1369.
Khalil A.H., 1999. Quality of French fried potatoes as influenced by coating with hydrocolloids. Food Chem., 66, 201208.
Kim E. T., Hwang E.S., Lee H.J. 2005. Reducing acrylamide in fried snack products by adding
amino acids. J. Food Sci., 70, C354358.
Kita A., 2006. Wpyw wybranych parametrw technologicznych na jako smaonych produktw przekskowych. Zesz. Nauk AR Wroc., Rozpr. CCXL., 537, 165.
Kita A., Lisiska G., Goubowska G., 2007. The effects of oil and frying temperatures on the
texture and fat content of potato crisps. Food Chem., 102, (1), 15.
Kita A., Lisiska G., Powolny M., 2005. The influence of frying medium degradation on fat
uptake and texture of French fries. J. Sci. Food Agric., 85, 11131118.
Kita A., Lisiska G., Tajner-Czopek A., Pksa A., Rytel E., 2009. The properties of potato
snacks influenced by frying medium. Food., Potato IV, 3, Special Issue 2, 9398.
Konings E.J.M., Baars A.J., van Klaveren J.D., Spanjer M.C., Rensen P.M., Hiemstra M., van
Kooij J. A., Peters P.W.J., 2003. Acrylamide exposure from foods of the Dutch population
and an assessment of the consequent risks. Food Chem. Toxic., 41, 15691579.
Krokida M.K., Maroulis Z.B., Saravacos G.D., 2001a. The effect of the method of drying on the
colour of dehydrated products. Intern. J. Food Sci. Technol., 36,(1), 5359.
Krokida M.K., Oreopolou Z.B., Maroulis D., Marinos-Kouris D., 2001e. Deep fat frying of
potato strips-quality issues. Drying Technology, 19, 879935.
Krokida M.K., Oreopoulou V., Maroulis Z.B., 2000. Effect of frying conditions on shrinkage
and porosity of fried potato. J. Food Eng., 43, (3), 147154.
Krokida M.K., Oreopoulou V., Maroulis Z.B., Marinos-Kouris D., 2001b. Effect of pre-drying
on quality of French fries. J. Food Eng., 49, 347354.
Krokida M.K., Oreopoulou V., Maroulis Z.B., Marinos-Kouris D., 2001d. Viscoelastic behaviuor of potato strips during deep fat frying. J. Food Eng., 48, 213218.
Krokida M.K., Oreopoulou V., Maroulis Z.B., Marinos-Kouris D., 2001c. Colour changes during deep fat frying. J. Food Eng., 48(3), 219225.
Kuilman M., Wilms L., 2007. Safety of the enzyme asparginase, a means of reduction of acrylamide in food. Toxicol. Lett., 172, S196S197.
Kumar D., Singh B.P., Kumar P., 2004. An overview of the factors affecting sugar content of
potatoes. Ann. Appl. Biol., 145, 247256.
Lamberg I., Hallostrom B., Olsson H., 1990. Fat uptake in a potato drying/frying process.
Lebensm. Wiss. Technol., 23, 295300.
azarowicz A., 2006. Wyszy uzysk soku i lepsza jako gwarancj lepszej pozycji na rynku.
Przem. Ferm. i Owoc.-Warz., 6, 8.
Leszczyski W., 1975. Krytyczna ocena metod oznaczania zawartoci skrobi w bulwach ziemniaka. Przem. Ferm. Rol., 19, (11), 2224.

74

Leszczyski W., 1994. Wpyw czynnikw dziaajcych w okresie wegetacji ziemniaka na jego
jako. Post. Nauk. Rol., 6, 5568.
Lingnert H., Grivas S., Jgerstad M., Skog K., Trnqvist M., Aman P., 2002. Acrylamide in
food: mechanisms of formation and influencing factors during heating of foods. Scan. J.
Nutr., 46, 159172.
Lisiska G., 2000. Czynniki surowcowe i technologiczne ksztatujce jako przetworw
ziemniaczanych. Mat. I Konf. Ziemniak spoywczy i przemysowy oraz jego przetwarzanie Polanica Zdrj, 811 maja 2000, 5157.
Lisiska G., 2004. Przetwory ziemniaczane spoywcze: wielko produkcji, warto ywieniowa. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 500, 5768.
Lisiska G., 2006. Warto technologiczna i jako konsumpcyjna polskich odmian ziemniaka. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 511, 8194.
Lisiska G., Goubowska G, 2005. Structural changes of potato tissue during French fries
production. Food Chem., 93, (4), 681687.
Lisiska G., Leszczyski W., 1989. Potato Science and Technology. Elsevier Applied Science.,
London and New York. 1391.
Lisiska G., Pksa A., Kita A., Rytel A., Tajner-Czopek A., 2009. The quality of potato for processing and consumption. Food., Potato IV, 3, Special Issue 2, 99104.
Lisiska G., Pksa A., Tajner A., Pawliczko H., 1995. Jako ziemniaka smaonego. Cz. XI.
Wpyw podsuszania frytek ziemniaczanych po blanszowaniu na ich jako. Zesz. Nauk.
AR Wroc. Technol. ywn. VIII., 273, 8392.
Lisiska G., Plizga I., 1992. Wpyw blanszowania na jako frytek ziemniaczanych. Przem.
Spo., 2, 4951.
Lisiska G., Tajner-Czopek A., Kalum L., 2007. The effects of enzymes on fat content and
texture of French fries. Food Chem., 102, 10551060.
Liu E.Z., Scalon M.G., 2007. Modeling the effect of blanching conditions on the texture of
potato strips. J. Food Eng., 81, 292297.
LoPachin R.M., 2005. Acrylamide Neurotoxicity: Neurologocal, morphology and molecular
endpoint in animal models, [in:] Chemistry and safety of acrylamide in food. Friedman
M., Mottram D. (eds.). Springer Inc., USA, 561, 2137.
Low G., Koutsidis J.K., Parker J.K., Elmore S.J., Dodson A.T., Mottram D.S., 2006. Effect of
citric acid and glycine addition on acrylamide and flavor in a potato model system.
J. Agric. Food Chem., 54, 59765983.
Lutomirska B., 2008. Technologia uprawy ziemniaka przeznaczonego do przetwrstwa. Zesz.
Probl. Post. Nauk Rol., 530, 5367.
Marle J.T., van Dijk C., van Voragen A.G.J., Biekman E.S., 1994. Comparison of the cooking
behaviour of the potato cultivars Nicola and Irene with respect to pectin breakdown and
the transfer of ions. Potato Res., 37, 183195.
Martin F.L., Ames J.M., 2001. Formation of strecker aldehydes and pyrazines in a fried potato
model system. J. Agric. Food Chem., 49, 38853892.
Maskan M., 2000. Microwave/air and microwave finish drying of banana. J. Food Eng., 44,
7178.
Matthus B., Haase N.U., Vosmann K., 2004. Factors affecting the concentration of acrylamide
during deep-fat frying of potatoes. Eur. J. Lipid Sci. Technol., 106, 793801.
Matthys C., Bilau M., Govaert Y., Moons E., De Henauw S., Willems J.L., 2005. Risk assessment
of dietary acrylamide intake in Flemish adolescents. Food Chem. Toxic., 43, 271278.
Mellema M., 2003. Mechanism and reduction of fat uptake in deep-fat fried foods. Trends
Food Sci. Technol., 14, 364373.

75

Mestdagh F., De Meulenaer B., Van Peteghem C., 2007. Influence of oil degradation on the
amounts of acrylamide generated in a model system and in French fries. Food Chem.,
100, (3), 11531159.
Mestdagh F.J., De Meulenauer B., Van Poucke C., Detavenier C., Cromphout C., Van Peteghem C., 2005. Influence of oli type on the amounts of acrylamide in a model system and
in French fries. J. Agric. Food Chem., 53, 61706174.
Mestdagh F., De Wilde T., Fraselle S., Govaert Y., Ooghe W., Degroodt J-M. Verhe R., Van
Peteghem C., De Meulenaer B., 2008. Optimization of the blanching process to reduce
acrylamide in fried potatoes. Food Sci. Technol., 41, (9), 16481654.
Mestdagh F., van Peteghem C., de Meulenaer B., 2009. A farm-to-fork approach to lower
acrylamide in fried potatoes, [in:] Yee N., Bussel W (eds.). Potato IV. FOOD., 3 (Special
Issue 2), 6675.
Mojska H., 2007. Akryloamid nowe zalecenia Unii Europejskiej. Przem. Spo., 12, 812.
Mojska H., Gieleciska I., Chajewska K., Szponar L., 2006. Chipsy jako potencjalne rdo
akryloamidu w polskiej diecie. Zdr. Publ., 116, 2, 353355.
Mojska H., Gieleciska I., Marecka D., Szponar L., widerska K., 2008. Oglnopolskie badania
zawartoci akryloamidu w ywnoci. Bromat. Chem. Toksykol., XXXXI, 3, 848853.
Mojska H., Gieleciska I., Otarzewski M., Szponar L., 2009. Akryloamid w ywnoci ocena
naraenia populacji polskiej. Bromat. Chem. Toksykol., XLII, 3, 436441.
Morales F., Capuano E., Foglianao V., 2008. Mitigation

Strategies to reduce acrylamide formation in fried potato products. Ann. N.Y. Acad. Sci., 1226, 89100.
Morales F., Capuano E., Fogliano V., 2008. Mitigation

strategies to reduce acrylamide formation in fried potato products. Ann. N.Y. Acad. Sci., 1126, 89100.
Mottram D.S., Wedzicha B.L., Dodson A.T., 2002. Acrylamide is formed in the Maillard reaction., Nature., 419, 448449.
Moyano P., Berna Z., 2002. Modelling water loss during frying of potato strips: Effect of solute
impregnation. Drying Technol., 20, 13031318.
Moyano P.C. Mottram D.S., Wedzicha B.I., Dodson A.T., 2002a. Acrylamide is formed in the
Maillard reaction. Nature., 419, 448449.
Moyano P.C., Roseco V.K., Gonzlez P.A., 2002b. Kinetics of crust color changes during deepfat frying of impregnated French fries. J. Food Eng., 54, 249255.
Mozolewski W., 2000a. Przydatno odmian ziemniaka do przetwrstwa w zalenoci od czasu przechowywania. Cz I. Wpyw czasu przechowywania ziemniakw na ich przydatno do wyrobu czipsw. Biul. IHAR, 213, 261267.
Mozolewski W., 2000b. Przydatno odmian ziemniaka do przetwrstwa w zalenoci od czasu przechowywania. Cz II. Wpyw czasu przechowywania ziemniakw na ich przydatno do wyrobu frytek. Biul. IHAR, 213, 269274.
Mozolewski W., 2003. Badania zwizkw midzy jakoci odmian ziemniaka a jakoci czipsw i frytek. Rozprawy i monografie. Wyd. UWM Olsztyn, 164.
Mucci L.A., Adami H.O., 2005. The role of epidemiology in understanding the relationship
between dietary acrylamide and cancer risk in Humans, [in:] Chemistry and safety of
acrylamide in food. Friedman M., Motrram D. (eds.). 561, 3947.
Noti A., Beidermann-Brem S., Beidermann M. Koni Grob., Albisser P., Realini P., 2003. Storage of potatoes at low temperature should be avoided to prevent increased acrylamide
formation during frying and roasting. Mittel. Lebens. Hyg., 94, 167180.
Nowak D., 2008. Enzymy jako nowoczesne narzdzie technologiczne. Surowce i produkty
pomocnicze., Agro Przemys, 7, 2830.
Nussinovitch A., 2003. Water-soluble polymer applications in foods., Blackwell Sci., Ltd., UK,
1226.

76

ONeill M.A., Darvill A.G., Albersheim P., 2001.


Pectic substances. Encyclopedia of life sciences. Nature Publishing Group., 111.
lmez H., Tuncay F., zcan N., Demirel S., 2008. A survey of acrylamide levels in foods from
the Turkish market. J. Food Compos. Anal., 21, 564568.
Olsson K., Svensson R., Roslund C.A., 2004. Tuber components affecting acrylamide formation and colour in fried potato: variation by variety, year, storage temperature and storage time. J. Sci. Food Agric., 84, 447458.
Ou S., Lin Q., Zhang Y., Huang C., Sun X., Fu L., 2008. Reduction of acrylamide formation by
selected agents in fried potato crips on industrial scale. Innov. Food Sci. Emerg. Tech.,
9, 116121.
Palazolu T.K., Gkmen V., 2008a. Development and experimental validation of a frying
model to estimate acrylamide levels in French fries. J. Food Sci., 73, E109E114.
Palazolu T.K., Gkmen V., 2008b. Reduction acrylamide level in French fries by employing
a temperature program during frying. J. Agric. Food Chem., 56, 15, 61626166.
Paasiski M., 1972. Ziemniak jako surowiec przemysowy, [w:] Nowotny F. (red.).Technologia
przetwrstwa ziemniaczanego. WNT, Warszawa.
Pedreschi F., 2009. Fried and dehydrated potato products, [in:] Advances in Potato Chemistry
and Technology. Singh J., Kaur L. (eds.), 1st ed., Elsevier, New York, USA. 1507.
Pedreschi F., Kaack K., Granby K., 2006. Acrylamide content and color development in fried
potato strips. Food Res. Int., 39, 4046.
Pedreschi F., Kaack K., Granby K., 2008. The effect of asparaginase on acrylamide formation
in French fries. Food Chem., 109, 386392
Pedreschi F., Kaack K., Granby K., Troncoso E., 2007. Acrylamide reduction under different
pre-treatments in French fries. J. Food Eng., 79, 12871294.
Pedreschi F., Moyano P., Kaack K., Grandby K., 2005. Color changes and acrylamide formation in fried potato sliced. Food Res. Inter., 38, 19.
Pedreschi F., Zuiga R.N., 2009. Acrylamide and oil reduction in fried potatoes: A review,
[in:] Yee N., Bussel W. (eds.) Potato IV. FOOD., 3, Special Issue 2, 8292.
Pksa A., 2008. Ksztatowanie jakoci przetworw ziemniaczanych w procesie produkcyjnym.
Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 530, 8194.
Putz B., 2004. Reduzierende Zucker in Kartoffel. Kartoffelbau., 55, 188192.
Reeve R.M., 1977. Pectin, starch and texture of potato some practical and theoretical implications. J. Texture Stud., 8, 117.
Reimerdes E.H., Franke K., 2006. Engineering

and biotechnological aspects for the manufacturing of high quality fried potato products. Biotechnol. J., 1, 413419.
Rimac-Brnic S., Lelas V., Rade D., imundi B., 2004. Decreasing of oil absorption in potato
strips during deep fat frying. J. Food Eng., 64, 237241.
Robert F., Vuataz G., Pollen P., Saucy F.O., Alonso M.I. Bauwens I., Blank I., 2004. Acrylamide formation from Asparagine under low-moisture Maillard reaction conditions. 1.
Physical and chemical aspects in crystalline model systems. J. Agric. Food Chem., 52,
68376842.
Rogoziska I. Wojdya T., Piska M., 1996. Wpyw zrnicowanych bezporednich
i porednich czynnikw
rodowiskowych na zawarto

wglowodanw w bulwie ziemniaka jadalnego. Mat. Konf. Ziemniak jako surowiec do przetwrstwa spoywczego
Bonin, 1996, 5460.
Romani S., Bacchiocca M., Rocculi P., Dala Rosa M., 2008. Effect of frying time on acrylamide
content and quality aspects of French fries. Eur. Food Res. Technol., 226, 3, 555560.
Romani S., Bacchiocca M., Rocculi P., Dala Rosa M., 2009. Influence o frying conditions on
acrylamide content and other quality characteristics of French fries. J. Food Com. Anal.,
22, 582588.

77

Rosn J., Hellens K.E., 2002. Analysis of acrylamide in cooked foods by liquid chromatography tandem mass spectrometry. Analyst, 127, 880882.
Ross H.A., Wright K.M., McDougall G.J., Robersts A., Chapman S.N., Morris W.L., Hancock R.D., Stewart D., Tucker G.A., James E.K., Taylor M.A., 2010. Potato tuber pectin
structure in influenced by pectin methyl esterase activit and impacts on cooked potato
texture. J. Experim. Bot. 20, 111.
Rydberg P., Eriksson S., Tareke E., Karlsson P., Ehrenberg L., Trnqvist M., 2003. Investigations of factors that influence the acrylamide content of heated foodstuffs. J. Agric. Food
Chem., 51, 70127018.
Saguy I., Dana D., 2003. Integrated approach to deep fat frying: Engineering, nutrition, health
and consumer aspects. J. Food Eng., 56, 143152.
Sahin S., Sumnu G., Ozop M.H., 2007. Effect of osmotic pretreatment and microwave frying
on acrylamide formation in potato strips. J. Sci. Food Agric., 87, 28302836.
Samotus B., Leja M., 1974. Dynamika nagromadzenia i zanikania cukrw podczas zimnego
przechowywania i rekondycjonowania. Rocz. Technol. Chem. yw., 3, 245249.
Sanny M., Luning P.A., Marcelis W.J., Jinap S., Van Boekel M.A.J.S., 2010. Impact of control
behavior on unaccep
table variation in acrylamide in French fries. Trends Food Sci. Technol., 112.
SCF Scientific Committee on Food., 2002. Opinion of the Scientific committee on Food
on new findings regarding the presence of acrylamide in food. European Commission
Health & Consumer Protection Directotate-General, Scientific Committee on Food.,
Brussel, Belgium, 3 July 2002 (www.europa.eu.int.).
Selvendran R.R., 1983. The Chemistry of Plant Cell Walls. In Dietary Fibre. Ed. G.G. Birch
and K.J. Parker. Applied Science Publisher, London, 95147.
Skibniewska K.A., Wieczorek J., Mozolewski W., 2003. Akrylamid zagroeniem jakoci zdrowotnej ywnoci. Biul. Nauk., 22, 2125.
Skog K., Viklund G., Olsson K., Sjholm I., 2008. Acrylamide in home-prepared roasted potatoes. Molec. Nutr. Food Res., 52, 3, 307312.
SNFA Swedish National Food Administration., 2002.: Acrylamide in Food. URL: http://
www.slv.se/engdefault.asp.
Sowokinos J.R., 2001. Biochemical and molecular control of cold induced sweetening potatoes. Am. J. Potato Res., 78, 221236.
Sowokinos J.R., Shock C.C., Stiebler T.D., Eldredge E.P., 2000. Compositional and enzymatic
changes associated with sugar-end defect in Russet Burbank potatoes. Am. J. Potato Res.,
77, 4756.
Speiser W., 1996. Enzymes for the fruit juice industry. Fruit Process., 12, 487489.
Stadler R.H., 2004. Acrylamide formation in different foods potential strategies for reduction,
[in:] Chemistry and Safety of Acrylamide in Food. Friedman M., Mottram D. (eds.), 561,
157169.
Stadler R.H., Blank I., Varga N., Robert F., Hau J., Guy P. A., Robert M.C., Riediker S., 2002.
Acrylamide from Maillard reaction products. Nature., 419, 449450.
Stanisz A., 2000. Przystpny kurs statystyki z wykorzystaniem programu STATISTICA PL. Na
przykadach z medycyny. Tom I i II, Krakw.
Szczesniak-Surmacka A., 2002. Texture is a sensory property. Food Qual. Pref., 13, 215225.
Taeymans D., Wood J., Ashby P., Blank I., Studer A., Stadler R.H., Gond P., Van Eijck P.,
Lalljie S., Lingnert H., Lindblom M., Matissek R., Mller D., Tallmadge D., OBrien J.,
Thompson S., Silvani D., Whitmore T., 2004. A Review of Acrylamide: An Industry Perspective on Research, Analysis, Formation, and Control. Crit. Rev. Food Sci.Nutri., 44,
323347.

78

Tajner-Czopek A., 2000. Konsystencja frytek ziemniaczanych w zalenoci od zawartoci


i skadu polisacharydw w surowcu. ywn. Nauk. Technol. Jako. Suplement., 4(25),
7083.
Tajner-Czopek A., 2003. Changes of pectin substances concentration in potatoes and French
fries and the effect of these substances on the texture of the final product. Nahrung/
Food, 47 (4), 228231.
Tajner-Czopek A., Figiel A., 2003. Effect on the content of potato non-starch polysaccharides
(NSP) and lignin on the mechanical properties of French fries. Pol. J. Food Nutr. Sci., 12
/53, (2), 136140.
Tajner-Czopek A., Figiel A, Carbonelli-Barrachina A.A., 2008b. Effects of potato strips size
and pre-drying methods on French fries quality. Eur. Food Res. Technol., 227, 757766.
Tajner-Czopek A., Figiel A. Lisiska G., 2007a. The effect of pre-drying method on the quality
and mechanical properties of French fries. Pol. J. Food Nutr. Sci., 57, 4 (c), 555562.
Tajner-Czopek A., Figiel A., Rytel E., 2007b. Effect of potato strips pre-drying methods on
French fries quality. Pol. J. Food Nutr. Sci., 2007, 57, 2(A), 175181.
Tajner-Czopek A., Kita A., Anioowski K., Lisiska G. 2009b.: Determination of acrylamide
content in fried potato products, [in:] New Concepts in Food Evaluation. Nutraceuticals,
Analyses, Consumer. T. Trziszka, M. Oziembowski (eds.), 281289.
Tajner-Czopek A., Kita A., Lisiska G., 2008a. Zawarto akrylamidu we frytkach w zalenoci od temperatury i czasu smaenia. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 530, 371379.
Tajner-Czopek A., Kita A., Lisiska A., 2009a. Wpyw typu oleju na zawarto akrylamidu
oraz barw smaonych produktw przekskowych. Bromat. Chem. Toksyko., XLII, 3,
498502.
Tajner-Czopek A., Lisiska G., 2004. Wpyw blanszowania na jako frytek ziemniaczanych.
Biul. IHAR., 232, 285294.
Talburt W. F., Smith O. 1987. Potato

Processing. (4 ed.). Avi Van Nostrand Reinhold Company. New York.


Tareke E., Rydberg P., Karlsson P., Eriksson S., Trnqvist M., 2002. Analysis of acrylamide,
a carcinogen formed in heated foodstuffs. J. Agric. Food Chem., 50, 49985006.
Taubert D., Harlfinger S., Henkes L., Berkels R., Schoming E., 2004. Influence of processing
parameters on acrylamide formation during frying of potatoes. J. Agric. Food Chem.,
52, 27352739.
van Loon W.A.M., Visser J., Linssen J.P.H, Somsen D.J, Klok H. J., Voragen A.G.J., 2007. Effect
of pre-drying and par-frying conditions on the cripness of French fries. Eur. Food Res.
Technol., 225, (5), 929935.
van Marle J.T., Dijk C. van, Voragen A.G.J., Biekman E.S.A., 1994. Comparison of the cooking
behavior of the potato cultivars Nicola and Irene with respect to pectin breakdown and
the transfer of ions. Potato Res., 37, 183195.
van Marle J.T., Stolle-Smits T., Donkers J., van Dijk C., Voragen A.G.J., Recourt K., 1997.
Chemical and microscopic characterization of potato (Solanum tuberulosum L.) cell
walls during cooking. J. Agric. Food Chem., 45, 5058.
Vang Hendriksen H., Stringer M., Ernst S., Held-Hansen P., Schafermayer R., Corrigan P.,
2006. Novozymes A/S/ Procter and Gamble Inc., Patent No. WOO6053563.
Vattem D.A., Shetty K., 2003. Acrylamide in food: a model for mechanism of formation and
its reduction. Innov. Food Sci. Emerg. Tech., 4, 331338.
Vitrac O., Trystram G., Raoult-Wack A. L., 2000. Deep-fat frying of food: Heat and mass
transfers, transformation and reactions inside the frying material. Eur. J. Lipid Sci. Technol., 102(8/9), 529538.
Voragen A.G.J., Coenen G.J., Vewrhoef R.P., Schols H.A., 2009. Pectin, aversatile polysaccharide present in plant cell walls. Struc. Chem., 20, 262275.

79

Wang J., Xiong Y.S., Yu Y., 2004. Microwave drying characteristic of potato and the effect of
different microwave powers on the dried quality of potato. Eur. Food Res. Technol., 219,
500506.
Weisshaar R., 2004. Acrylamide in heated potato products-analytics and formation routes.
Eur. J. Lipid Sci. Technol., 106, 786792.
Weisshaar R., Gutsche, G., 2002. Formation of acrylamide in heated potato products-model
experiments pointing to asparagine as precursor. Deutsche Lebensm. Rund., 98, 397
400.
Whitfield F.B., 1992. Volaties from interactions of Maillard reactions and lipids. Crit. Rev.
Food Sci. Nutr., 31, 158.
Williams J.S.E., 2005. Influence of variety and processing conditions on acrylamide levels in
fried potato crisps. Food Chem., 90, 875881.
Wilson K.M., Rimm E.B., Thompson K.M., Mucci L.A., 2006. Dietary acrylamide and cancer
risk in humans: A review. J. Verbrau. Lebens., 1, 1927.
Yaylayan V.A., Locas C.P., Wnorowski A.,P., OBrieon J., 2004. The role of creatine in the generation of N-methylacrylamide: A new toxicant in cooked meat. J. Agric. Food Chem.,
52, 55595565.
Yaylayan V.A., Wnorowski A., Locas C.P., 2003. Why asparagine needs carbohydrates to generate acrylamide. J. Agric. Food Chem., 51, 17531757.
Yuan Y., Chen F., Zhao G.H., Liu J., Zhang H.X., Hu X.S., 2007. A comparative study of acrylamide formation induced by microwave and convectional heating methods. J. Food Sci.,
72, C212C216.
Zgrska K., 2004. Wpyw warunkw meteorologicznych w czasie wzrostu roliny na akumulacj sacharydw w bulwach ziemniaka w czasie przechowywania. Mat. III Konf. Nauk.
Ziemniak spoywczy i przemysowy oraz jego przetwarzanie. Polanica, 1013 maja
2004, 110111.
Zgrska K., 2005. Zmiany cech technologicznych bulw ziemniaka w czasie przechowywania.
Ziemniak Polski, 4, 2628.
Zgrska K., Czerko Z., 2006. Rekondycjonowanie bulw przechowywanych w niskiej temperaturze metoda ograniczajca zawarto cukrw w bulwach ziemniaka. Zesz. Probl. Post.
Nauk Rol., 511, 547556.
Zgrska K., Frydrecka-Mazurczyk A., 1982. Wpyw warunkw wegetacji i temperatury przechowywania na zmiany cech jakoci 26 odmian. Biul. IHAR, 28, 135145.
Zgrska K., Frydecka-Mazurczyk A., 1976. Czynniki ksztatujce cechy jakoci wymagane
przy ziemniakach przeznaczonych do bezporedniego spoycia i do przerobu na produkty spoywcze. Biuletyn Instytutu Ziemniaka, 18, 163188.
Zgrska K., Frydecka-Mazurczyk A., 1999a. Wpyw warunkw uprawy i przechowywania na
cechy jakoci ziemniakw przeznaczonych do przetwrstwa. Mat. Konf. Nauk Ziemniak jadalny i dla przetwrstwa spoywczego czynniki agrotechniczne i przechowalnicze warunkujce jako. Radzikw 2325 luty 1999, 8587.
Zgrska K., Frydecka-Mazurczyk A., 1999b. Zmiany zawartoci cukrw redukujcych i sacharozy podczas przechowywania bulw w zrnicowanych temperaturach. Zesz. Probl.
Post. Nauk Rol., 469, 165172.
Zgrska K., Frydecka-Mazurczyk A., 2000a. Przechowywanie ziemniaka do konsumpcji
i przetwrstwa. Mat. II Konf. Nauk. Ziemniak spoywczy i przemysowy oraz jego przetwarzanie. Polanica, 811 maja 2000, 3339.
Zgrska K., Frydecka-Mazurczyk A., 2000b. Wpyw terminu zbioru i warunkw przechowywania na cechy jakoci ziemniakw przeznaczonych do przetwrstwa. Mat. II Konf.
Nauk. Ziemniak spoywczy i przemysowy oraz jego przetwarzanie. Polanica, 811
maja 2000, 161.

80

Zgrska K., Frydecka-Mazurczyk A., 2000c. Wpyw warunkw w czasie wegetacji oraz temperatury przechowywania na cechy jakoci ziemniakw przeznaczonych do przetwrstwa. Biul. IHAR., 213, 239251.
Zgrska K., Frydecka-Mazurczyk A., 2002a. Normy i wymagania jakociowe ziemniakw jadalnych oraz do przetwrstwa spoywczego, [w:] Produkcja i rynek ziemniakw jadalnych, J. Chotkowski (red.). Wyd. Wie Jutra, Warszawa., 183192.
Zgrska K., Frydecka-Mazurczyk A., 2002b. Rozmieszczenie suchej masy i cukrw redukujcych i sacharozy w bulwach ziemniaka w czasie wegetacji i przechowywania. Mat. II
Konf. Nauk. Ziemniak spoywczy i przemysowy oraz jego przetwarzanie. Polanica,
1316 maja 2002, 116117.
Zgrska K., Frydecka-Mazurczyk A., 2003. Wpyw warunkw przechowywania na cechy
jakociowe ziemniakw przeznaczonych na rne kierunki uytkowania. Mat. Konf.
Znaczenie odmiany w agrotechnice i przechowalnictwie ziemniaka, Jadwisin, 2627
marca 2003, 46.
Zhang Y., Chen J., Zhang X., Wu X., Zhang Y., 2007. Addition of antiooxidant of bamboo
leaves (AOB) effectively reduces acrylamide formaion in potato crips and French fries.
J. Agric. Food Chem., 55, 523528.
Zhang Y., Zhang G., Zhang Y., 2005. Occurence and analytical methods of acrylamide in
heated foods. Review and recent developments. J. Chromatogr. A., 1075, 121.
Zhang Y., Zhang Y., 2008. Effect on natural antioxidants on kinetic behavior of acrylamide
formation and elimination in low-moisture asparagines-glucose model system. J. Food
Sci., 85, 105115.
Zyzak D.V., Sanders R.A., Stojanovic M., Tallmadge D.H., Eberhart B.L., Ewald D.K., Gruber
D.C., Morsch T.R., Strothers M.A., Rizzi G.P., Villagran M.D., 2003. Acrylamide formation mechanism in heated foods. J. Agric. Food Chem., 51, 47824787.

81

8. OBJANIENIA
AA
CMC
CS
FAO
HPMC
LSD
MC
NIR
PG
PK
QDA
TPA
WHO

akrylamid
karboksymetyloceluloza
control sample
Organizacja ds. ywnoci i Rolnictwa (Food and Agriculture Organisation)
hydroksypropylo-metyloceluloza
least significant difference
metyloceluloza
najmniejsza istotna rnica
poligalakturonaza
prba kontrolna
Ilociowa Analiza Opisowa (Quantitative Desriptive Analysis)
Profilowa Analiza Tekstury (Texture Profile Analysis)
wiatowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization)

The effect of technological treatments


on the properties of French fries potato
and acrylamide content
Summary
Searching for efficacious method directed to the production of French fries of the best
sensory features (proper colour, low fat content, suitable crunchy consistence and flavourspecific for fried potato) shall be taken into account the possibility of acrylamid a toxic
compound creation during French fries processing. The search in the area of the selection of
potato variety and the parameters of chosen stages of French fries processing just brought out,
in partly, expected results. Anyway, there are still necessary studies concerning new solutions
and efficient method made possible the obtaining of French fries characterized by required
quality and proportionally low acrylamide content.
The research aim of the work was to settle the influence of raw material and applied treatments in French fries production on their colour, consistence, fat and acrylamide content.
On the base of carried over studies it was stated that potatoes of Innovator cultivar
contained the least reducing sugars in tubers and accumulated about 55% less sugars after
storing in the temperature of 4oC when compared with Felsina and Santana cultivars. The
significant relation between French fries colour and the quantity of formed acrylamide had
been confirmed. French fries manufactured from Innovator cultivar characterized the best
colour and the lowest AA content (about 27% less in half-product and about 60% less in final
French fries) in comparison to French fries produced from the remaining cultivars.
Along with the increase of the temperature and time of blanching the quantity of reducing sugars released from potato strips increased and acrylamide declined in French fries
after Ist and IInd stage of frying. The most profitable occurred blanching treatment conveyed
in water of the temperature of 60oC for 15 min or in the temperature of 80oC for 5 min and
obtained French fries characterized suitable texture, proper colour and significant lower AA
content (in average on the level of 196 gkg-1).
Blanching of potato strips in 1% pectin solution was profitable with regard to the formation of French fries sensory features. It affected a decrease of fat content in half product by
about 24% and in French fries by about 21% in comparison with control sample. Moreover,
ready product characterized of suitable texture (19 N), good colour and significantly lower
AA content when compared with samples prepared after blanching in pectin solutions of
higher concentration (2 and 4%).
The application of 0,5 gL-1 addition of Pectinex Ultra SP-L preparation for blanching
significantly increase reducing sugars content in potato strips, however it let to keep good
colour of French fries and proportionally low AA content. There was also found a decrease of
fat content when compared with control sample (by 5%). The utilization of pectin preparation

83

in the concentration of 2 gL-1 made the colour of French fries significantly worse, caused the
increase of AA content but also declined fat content (by about 12%) and influenced on the
improve of the texture of ready product.
Pre-drying of potato strips by vacuum-microwave and convection method affected on
the decrease of fat content in French fries, in turn by about 22% and by about 12% in comparison with not pre-dried sample. The process of vacuum-microwave drying improved the
texture of French fries and keep the colour of ready product on the proportionally good level
along with simultaneously slight increase of acrylamide content. Pre-drying by convection
method substantially made worse the texture and colour of French fries and increased AA
content by six time when compared with control sample.
An increase of frying temperature from 130oC to 190oC significantly affected on French
fries quality formation. Samples fried in the oil of the temperature of 175oC characterized of
the most profitable features. Fat content in ready product declined by about 18% in comparison with French fries fried in 130oC, their texture and colour were suitable and they contained
by about 28% less AA when compared with samples fried in the temperature of 190oC.
Carried over research let to precise resumed conclusion. To achieve the expected (of high
quality) sensory features of French fries and proportionally low acrylamide and fat content
in ready product, Innovator cold storage potato cultivar shall be directed for processing,
which is characterized by low content of reducing sugars in tubers before and after storage in
the low temperature conditions. Potato strips need to be blanched in water of the temperature
of 60oC for 15 min or in 80oC for 5 min. Blanching in the 1% solution of pectin or with the
addition of 0,5 g L-1 Pectinex Ultra SP-L preparation also appears enough profitable effect on
the quality of French fries formation. There is better to use vacuum-microwave method for
potato strips pre-drying instead of convection method. French fries shall be fried in the oil
heated to temperature not higher than 175oC and for 3 minutes.
Key words: potatoes, technological treatments, French fries, acrylamide

84

WPYW ZABIEGW TECHNOLOGICZNYCH


NA WACIWOCI FRYTEK ZIEMNIACZANYCH
I ZAWARTO AKRYLAMIDU
Streszczenie
Poszukujc skutecznego sposobu pozwalajcego na uzyskanie frytek o jak najlepszych
cechach organoleptycznych (prawidowej barwie, niskiej zawartoci tuszczu, odpowiedniej,
chrupkiej konsystencji oraz smaku i zapachu typowym dla usmaonego ziemniaka), naley
uwzgldni fakt powstawania w czasie procesu technologicznego otrzymywania frytek toksycznego zwizku akrylamidu. Poszukiwania w zakresie doboru odmiany ziemniaka oraz
parametrw wybranych etapw procesu technologicznego produkcji frytek przyniosy ju
czciowo oczekiwane rezultaty. Nadal jednak musz by prowadzone badania dotyczce nowych rozwiza oraz skutecznej metody umoliwiajcej uzyskanie frytek o wymaganej jakoci i stosukowo niskiej zawartoci akrylamidu.
Celem pracy byo ustalenie wpywu surowca i zastosowanych zabiegw technologicznych w procesie otrzymywania frytek na ich barw, konsystencj oraz zawarto tuszczu
i akrylamidu.
Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e ziemniaki odmiany Innovator zawieray najmniej cukrw redukujcych w bulwach oraz gromadziy o okoo 55% mniej
cukrw po przechowywaniu w temperaturze 4C ni odmiany Felsina i Santana. Potwierdzono istotn zaleno pomidzy barw frytek a iloci wytworzonego akrylamidu. Frytki
sporzdzone z ziemniakw odmiany Innovator miay najlepsz barw oraz najnisz zawarto AA (o okoo 27% mniej w pprodukcie i o okoo 60% mniej w gotowych frytkach)
w porwnaniu z frytkami z pozostaych odmian.
Wraz ze wzrostem temperatury i czasu blanszowania zwikszaa si ilo wypukiwanych
z krajanki cukrw redukujcych oraz zmniejszaa zawarto akrylamidu we frytkach po I i II
stopniu smaenia. Blanszowanie krajanki sporzdzonej z ziemniakw odmiany Innovator
w wodzie o temperaturze 60C przez 15 min lub w 80C przez 5 min byo najkorzystniejsze,
a otrzymane frytki charakteryzoway si odpowiedni tekstur, waciw barw oraz istotnie
nisz iloci AA (rednio na poziomie 196 gkg-1) .
Blanszowanie krajanki ziemniaczanej w 1% roztworze pektyn korzystnie wpyno na
cechy organoleptyczne frytek, obniyo zawarto tuszczu w pprodukcie o okoo 24% i we
frytkach o okoo 21% w porwnaniu z prb kontroln. Ponadto frytki charakteryzoway si
waciw tekstur (19 N) i barw oraz istotnie nisz zawartoci AA w porwnaniu z prbami uzyskanymi po blanszowaniu w wyszym steniu pektyn (2 i 4%).
Dodatek 0,5 gL-1 preparatu Pectinex Ultra SP-L do blanszowania istotnie zwikszy zawarto cukrw redukujcych w krajance, pozwoli jednak na zachowanie dobrej barwy frytek
i stosunkowo niskiej zawartoci AA. Obniy take o okoo 5% zawarto tuszczu w gotowym

85

produkcie w porwnaniu z prb kontroln. Zastosowanie preparatu w iloci (2 gL-1) istotnie


pogorszyo barw frytek i zwikszyo zawarto AA, ale rwnie istotnie obniyo zawarto
tuszczu (o okoo 12%) i wpyno na popraw tekstury gotowego produktu.
Podsuszenie krajanki metodami mikrofalowo-prniow oraz konwekcyjn obniyo
zawarto tuszczu we frytkach o odpowiedni okoo 22% i o okoo 12% w porwnaniu z prb
niepodsuszan. Podsuszanie mikrofalowo-prniowe poprawio tekstur frytek oraz utrzymao w miar dobr barw gotowego produktu przy stosunkowo niewielkim zwikszeniu
zawartoci akrylamidu. Podsuszanie konwekcyjne istotnie pogorszyo tekstur i barw frytek
oraz zwikszyo szeciokrotnie zawarto AA w porwnaniu z prb kontroln.
Zwikszenie temperatury smaenia ze 130C do 190C miao istotny wpyw na ksztatowanie jakoci frytek. Prby smaone w oleju o temperaturze 175C charakteryzoway si
najkorzystniejszymi cechami. Zawarto tuszczu w takich frytkach obniya si o okoo 18%
w porwnaniu z prbami smaonymi w 130C, miay one rwnie odpowiedni tekstur
i barw oraz zawieray o okoo 28% mniejsz ilo AA w porwnaniu z prbami smaonymi
w temperaturze 190C.
Przeprowadzone badania umoliwiy wycignicie kocowego wniosku. W celu uzyskania odpowiednich (oczekiwanych) cech organoleptycznych frytek i stosunkowo niskiej
zawartoci akrylamidu oraz tuszczu naley do przerobu kierowa odmian cold storage Innovator, ktra charakteryzuje si nisk zawartoci cukrw redukujcych w bulwie przed i po
przetrzymywaniu w niskiej temperaturze. Blanszowanie krajanki powinno by prowadzone
w wodzie o temperaturze 60C przez 15 min lub w 80C przez 5 min. Zastosowanie do blanszowania pektyn w iloci 1% lub dodatku 0,5 gL-1 preparatu Pectinex Ultra SP-L rwnie ma
w miar korzystny wpyw na ksztatowanie jakoci frytek. Do podsuszania krajanki najlepiej
stosowa metod mikrofalowo-prniow zamiast konwekcyjnej. Smaenie frytek natomiast
powinno by prowadzone w temperaturze oleju nie wikszej ni 175C przez 3 minuty.
Sowa kluczowe: ziemniaki, zabiegi technologiczne, frytki, akrylamid

86

You might also like