Rapport STROOP

YDOWSKA DZIELNICA
MIESZKANIOWA W WARSZAWIE
JU NIE ISTNIEJE!
Raport_STROOPA_tlumaczonko.indd 1
2009-08-06 15:10:29
TOM 38
D O K U M E N T Y
2009-08-06 15:10:30
Jrgen Stroop
YDOWSKA DZIELNICA
MIESZKANIOWA W WARSZAWIE
JU NIE ISTNIEJE!
Opracowa Andrzej bikowski
Instytut Pami ci Narodowej

ydowski Instytut Historyczny
Warszawa 2009
2009-08-06 15:10:30
Spis tre ci
Przeds owie Janusz Kurtyka, Eleonora Bergman ...........................................
Wst p Andrzej bikowski ...................................................................................
Jrgen Stroop ydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie

ju nie istnieje! ...................................................................................................
21
Meldunki dzienne ....................................................................................................
43
Wykaz fotograi ...................................................................................................... 107

Jrgen Stroop Es gibt keinen jdischen Wohnbezirk
in Warschau mehr! ......................................................................................... 109
Tgliche Meldungen ................................................................................................ 129
Bildbericht ............................................................................................................... 187
2009-08-06 15:10:37
2009-08-06 15:10:37
Przeds owie
Raport Jrgena Stroopa jest urz dowym sprawozdaniem, opracowanym dla
w adz zwierzchnich przez ocera kieruj cego akcj t umienia powstania ydw
w getcie warszawskim i zbrodnicz operacj likwidacji tego getta wiosn 1943 r.
Dokument, ktry mia ukaza sprawno niemieckiej machiny policyjno-wojskowej,
po kl sce Niemiec w 1945 r. sta si rd em ukazuj cym zbrodniczo tej machiny,
niewyobra alny dramat ludzki ydw warszawskich i bohaterstwo tych, ktrzy
podj li walk , wreszcie spo eczny kontekst tej walki.
Jednak raport Stroopa jest przede wszystkim dowodem zbrodni pope nionej przez
nazistowskie Niemcy na polskich, a szerzej europejskich ydach. Zbrodniarz przygotowa go dla swych prze o onych jako wiadectwo skrupulatnego wykonania wydanych mu polece . Forma, styl, a szczeglnie ozdobnie wykonane fragmenty wiadcz
o tym, e najwyra niej odczuwa dum z powodu swych czynw. Nie przewidzia , e
jego dzie o zostanie wykorzystane w procesie wytoczonym po wojnie zbrodniarzom
hitlerowskim w Norymberdze, a tak e jemu samemu przez s d w Polsce.
Z tego dokumentu uzyskujemy bardzo precyzyjne dane dotycz ce miejsca, czasu,
a przede wszystkim organizatorw likwidacji getta warszawskiego i wymordowania
tysi cy warszawskich ydw. Poznajemy dok adne liczby osb schwytanych, deportowanych i zamordowanych na miejscu, ilo odkrytych przez Niemcw schronw oraz
rodzaj u ytej przez nich broni. Dowiadujemy si o haniebnych metodach post powania, o sposobach mordowania bezbronnej ludno ci getta, a tak e o u yciu przez Niemcw do dzia a nie tylko formacji niemieckich, ale tak e oddzia w kolaboracyjnych
z o onych z przedstawicieli innych narodw g wnie dawnych je cw sowieckich
szkolonych w Trawnikach. W raporcie mowa te jednak o utworzonej przez Niemcw
tzw. Polnische Polizei, ktrej nakazano pe nienie stra y na granicach getta.
W rwnym stopniu co wiadectwem zbrodni niemieckich jest raport Stroopa
dowodem m stwa warszawskich ydw. Nie tylko tych, ktrzy byli w stanie si
zorganizowa i czynnie wyst pi przeciw swym oprawcom. Tak e tych stanowi cych zdecydowan wi kszo dla ktrych jedynym sposobem obrony by o krycie
si w wybudowanych schronach. O dzia alno ci ydowskich grup bojowych dobitnie
wiadczy zawarta na pierwszych stronach raportu lista zabitych i rannych po stronie niemieckiej. Odwag bezbronnych cywili prezentuj fotograe zamieszczone
w ostatniej, trzeciej cz ci dokumentu. Pokazuj one m czyzn, kobiety, a nawet
dzieci, ktrzy w obliczu terroru i mierci, w morzu p omieni i pomimo skierowanych
w ich stron karabinw potra zachowa si godnie. Obdarte i brudne oary maj
w sobie wi cej cz owiecze stwa ni ich czy ci i wietnie wyekwipowani oprawcy.
Wbrew intencjom autora raportu fotograe, ktre mia y prezentowa niemieck
odwag , si i oarno (Schneid, Mut und die Einsatzfreudigkeit), dokumentuj
jedn z najstraszliwszych w dziejach zbrodni , a tak e zamiast prezentowa z o
tkwi ce w ydach sta y si pomnikiem najlepszych i najszlachetniejszych cech
narodu ydowskiego. W ten sposb, przynajmniej w wymiarze moralno-etycznym,
sprawiedliwo ci sta o si zado .
Raport bezsprzecznie wiadczy rwnie o ekonomicznym aspekcie mordw pope nianych przez hitlerowcw i bogaceniu si nazistowskich Niemiec kosztem swoich oar. Stroop wspomina o milionach z otych, kosztowno ciach i innych dobrach.
2009-08-06 15:10:38
Nie wzgardzono nawet zdobyczn odzie raport wymienia m.in. 1240 bluz
wojskowych i 600 par spodni.
Dla Polakw nie mo e by bez znaczenia fakt, e raport ten, pisany r k niemieck ,
mwi o reakcji polskiego spo ecze stwa na pope nian zbrodni . Meldunki dzienne
donosz ce o ostrzeliwaniu Niemcw spoza getta, od tzw. aryjskiej cz ci miasta, oraz
informacje o udziale polskich bandytw w walkach wewn trz getta nie pozostawiaj cienia w tpliwo ci, e zorganizowana cz
polskiego spo ecze stwa, zbrojne
podziemie polskie, zdoby o si na co wi cej ni tylko moralne wsparcie dla gin cych
za murami ydw. Krew polska zmiesza a si w getcie i pod jego murami z krwi
ydowsk . Symbolem tej solidarno ci, co szczeglnie rozjuszy o Niemcw, sta o si
wywieszenie w getcie dwch sztandarw, ydowskiego i polskiego. O postawie wielu
Polakw wiadczy rwnie przypomnienie w adz niemieckich o zakazie udzielania
pomocy zbiegom z getta i karze mierci za tego rodzaju przest pstwa.
Raport Jrgena Stroopa jest drugim obok raportu Fritza Katzmanna (Rozwi zanie kwestii ydowskiej w dystrykcie Galicja, oprac. Andrzej bikowski,
Warszawa 2001) sprawozdaniem dowdcy niemieckiego z akcji mordowania ludno ci ydowskiej, jaki Instytut Pami ci Narodowej prezentuje czytelnikom w Polsce
i na wiecie. Porwnanie ich obu pokazuje nie tylko zbrodnie, do jakich zdolne by y
nazistowskie Niemcy, ale tak e sposb, w jaki funkcjonariusze niemieccy potrali
k ama , j zyk, ktrym si pos ugiwali oraz argumenty u ywane przez nich do uzasadnienia i racjonalizacji pope nianych mordw.
Ta lekcja historii nigdy nie mo e zosta zapomniana.
Janusz Kurtyka
Prezes Instytutu Pami ci Narodowej
Po raz pierwszy po 64 latach od momentu odnalezienia raportu Stroopa pe ny
tekst tego dokumentu w przek adzie na j zyk polski wraz ze starannie opracowanym
reprintem orygina u traa do r k czytelnika w postaci ksi ki. Instytutowi Pami ci
Narodowej nale y si ogromne uznanie za udost pnienie tego wa nego wiadectwa
wszystkim zainteresowanym histori drugiej wojny wiatowej, histori zag ady
ydw, histori Warszawy tak e psychologi zbrodniarza i mechanizmem zbrodni
ale mo e najbardziej determinacj ludzi skazanych na mier , prowadz cych walk
wszelkimi dost pnymi, jak e ograniczonymi rodkami. Pragn wyrazi rado , e
publikacja ta powsta a w wyniku wsp pracy z ydowskim Instytutem Historycznym im. Emanuela Ringelbluma. wiadomo , e mo emy tym rd em dysponowa
obecnie tak e w naszej dzia alno ci edukacyjnej, ma znaczenie pierwszorz dne.
Pragn podzi kowa Andrzejowi bikowskiemu za opracowanie naukowe, za
uzupe nienie naszej wiedzy o wydarzeniu, ktre przesz o do historii pod nazw
powstania w getcie warszawskim, pierwszym miejskim zbrojnym akcie oporu na ziemiach okupowanych przez III Rzesz . Intencj Stroopa nie by o zachowanie pami ci
o zmaganiach warszawskich ydw, ale wbrew woli walnie si do tego przyczyni .
wiadectwo wystawione przez wroga ma warto szczegln .
Eleonora Bergman
Dyrektor ydowskiego Instytutu Historycznego
im. Emanuela Ringelbluma
2009-08-06 15:10:38
Wst p
Raul Hilberg, jeden z prekursorw bada naukowych nad Holokaustem, w swojej
klasycznej pracy The Destruction of the European Jews (London 1961) wyznaczy aktualny po dzi dzie schemat post powania przy analizie tego wyj tkowego
w dziejach cz owieka wydarzenia. Schemat tworz trzy perspektywy (optyki) Zag ady: perspektywa sprawcy, oary i wiadka wydarze , sk adaj ce si na zjawisko
Holokaustu. Wszystkie trzy podej cia wzajemnie si uzupe niaj i jedynie cznie
pozwalaj uchwyci istotne cechy procesu, jakim zag ada europejskich ydw w rzeczy samej by a. Hilbergowskie wyr nienie ma t g wn warto , e wszystkim,
ktrzy chc si zbli y do zrozumienia tego fragmentu przesz o ci, uzmys awia, jak
d ug drog maj do przebycia. Ta droga to przede wszystkim konieczno zbudowania odmiennych warsztatw badawczych. Ka da bowiem perspektywa wspiera
si na odmiennej strukturze odpowiedniego korpusu rde . Dla badaczy zachowa
sprawcw b d to przede wszystkim dokumenty, wynik pracy tysi cy komrek organizacyjnych niemieckiej machiny Zag ady. Perspektywa oar to g wnie zeznania,
relacje, najcz ciej opowie ci poszczeglnych uratowanych. Optyka wiadkw tworzy historyczny kontekst wydarzenia i w jej korpusie rd owym interesuj ce nas
informacje s bardzo rozproszone, fragmentaryczne i zr nicowane pod wzgl dem
formalnym, na dodatek wiadkowie cz sto myl si b d wr cz wiadomie fa szuj
obraz wydarze .
Raport SS-Brigadefhrera i genera a majora policji Jrgena Stroopa Es gibt
keinen jdischen Wohnbezirk in Warschau mehr! dla Reichsfhrera SS Heinricha Himmlera nale y do kategorii dokumentw, z ktr historycy zajmuj cy si
Zag ad pod k tem jej sprawcw i mechanizmw maj do czynienia najcz ciej. Z ich
perspektywy raport ma wszystkie pozytywne i jednocze nie negatywne cechy swojej
grupy. Badacze ci zajmuj si przecie procesem decyzyjnym anga uj cym r ne
poziomy w adzy nazistowskich Niemiec w dynamicznie rozw aj cy si proces ludobjstwa oraz opisem implementacji zapad ych decyzji. W hierarchii zainteresowa
badawczych na czele stoj sprawcy mordw, pocz wszy od najwy szych dygnitarzy
NSDAP, pa stwa i SS, sko czywszy na szeregowych o nierzach. Do wiadczenie
oar sprowadza si w sumie do statystyki, ilu ydw i w jakich okoliczno ciach
zamordowano. Owe okoliczno ci w historycznym opisie mog by i cz sto bywaj
szeroko analizowane, niemniej ich analiza s u y g wnie do ukazania z o ono ci
procesu decyzyjnego, dzi rozumianego jako swoiste sprz enie zwrotne mi dzy
decyzjami centrum i reakcjami lokalnych wykonawcw ludobjczych planw. cznie
mamy otrzyma odpowied na pytanie: dlaczego Holokaust by mo liwy, od kiedy
i jakimi etapami go planowano i w jakich realizowano. Dodatkowym efektem tego
typu spojrzenia jest symetrycznie do przebiegu tego bezprecedensowego mordu
zmieniaj cy si wizerunek sprawcw wszak mordowanie zawsze zmienia o nierza i policjanta w kata.
Korpus rd owy, stanowi cy podstawowy zapis dzie a niemieckich aktorw
Holokaustu, jest bardzo obszerny i niezmiernie zr nicowany zarwno formalnie,
jak i informacyjnie. Jak ju pisa em, przewa aj w nim dokumenty wytyczne,
2009-08-06 15:10:39
wskazwki, rozporz dzenia i rozkazy oraz sprawozdania z ich wykonania.

Do korpusu nale , oczywi cie, rwnie teksty narracyjne listy, relacje i wspomnienia, maj jednak zazwyczaj znaczenie drugorz dne. To co wszystkie gatunki
czy obok przedmiotu odniesienia: europejskich ydw to wsplny, specyczny j zyk, jak pisa Victor Klemperer, lingua tertii imperii (LTI), j zyk mimikry
i kamua u. W tym j zyku nie pisano o mordowaniu ludzi, lecz ich likwidowaniu
w ramach procesu ostatecznego rozwi zania. Likwiduj c ludzi, za atwia si
czy ko czy ich egzystencj jak warto materialn . W j zyku obozw koncentracyjnych mwi si , e wobec jakiej grupy zastosowano ostateczne rozwi zanie
[Endlsung], kiedy ludzie ci zostali zastrzeleni lub pos ani do komory gazowej
pisa Klemperer1.
LTI nie by a pewnym rodzajem ludzkiej mowy s u cej do porozumiewania si ,
by a wrzaskiem masowej propagandy. Ludzie przez ni ow adni ci nie mwili, dyskutowali, przekonywali b d o czym informowali, lecz wykrzykiwali zaimplantowane im w kor mzgow przez hitlerowskiego agitatora szarlata skie has a. Jej
wokabularz zmienia si zale nie od przedmiotu wypowiedzi. Je li byli nim ydzi,
pada y s owa, ktrych w normalnym j zyku u ywa o si co najwy ej do opisu procesu obrbki drewna lub pilnego zwalczenia zarazy szara czy czy jakich innych
szkodliwych robakw. Opis procesu rozwi zywania kwestii ydowskiej do z udzenia przypomina akcj deratyzacji, mo e jedynie wi ksze by o ryzyko utraty zdrowia
przez niemieckich policjantw.
Operuj c takim j zykiem, niemieckie sprawozdania nic nie mwi o wielu warstwach, i to najwa niejszych, opisywanych wydarze , o cierpieniu i oporze oar,
o wymiarze nieodwracalnych strat materialnych, o reakcjach i zachowaniach
wiadkw.
Raport Jrgena Stroopa nie odbiega pod adnym wzgl dem od setek niemieckich sprawozda dotycz cych zag ady europejskich ydw, np. od raportw
Franza Waltera Stahleckera b d Karla Jggera zestawiaj cych niemieckie
zbrodnie Einsatzgruppe A na Litwie w 1941 r. czy raportu Friedricha Katzmanna
na temat Zag ady w Galicji Wschodniej2. W tych raportach w tak samo oboj tnym
tonie pisano o zag adzie ca ych skupisk ydowskich jako o przedsi wzi ciu czysto technicznym, do ktrego opisu wystarcza j zyk statystyki. Niemniej jednak
nawet to rutynowe sprawozdanie z realizacji postawionego Stroopowi zadania
odkrywa osob , czy raczej osoby gdy Stroop jedynie si pod raportem podpisa ktre to zadanie wykona y. Odkrywa ich stosunek do ydw jako g wnego,
ideologicznego wroga III Rzeszy i przybli a nam ich pogl dy na zaplanowane
etapami ludobjstwo ludno ci ydowskiej. Nienawi do ydowskiego wroga,
mimo e by y to w wi kszo ci kobiety i dzieci, silnie kontrastuje z wyra n trosk o w asnych o nierzy i policjantw oraz dum z ich bezlitosnego stosunku
do ydw.
V. Klemperer, LTI. Notatnik lologa, Krakw 1983, s. 170171.

A. bikowski, U genezy Jedwabnego. ydzi na Kresach P nocno-Wschodnich II Rzeczypospolitej. Wrzesie 1939 lipiec 1942, Warszawa 2006; F. Katzmann, Rozwi zanie kwestii
ydowskiej w dystrykcie Galicja, oprac. A. bikowski, Warszawa 2001.
1
2
10
2009-08-06 15:10:39
Raport Stroopa3 sk ada si z trzech cz ci: wst pu, dziennych raportw z przebiegu akcji oraz zbioru fotograi. Cz
pierwsza, ktra nas najbardziej interesuje
w kontek cie analizy LTI, zosta a poprzedzona list o nierzy zabitych i rannych
w czasie akcji oraz wykazem jednostek bojowych, ktre wzi y udzia w t umieniu
powstania w getcie warszawskim. Pierwsza cz
raportu liczy 18 stron jednostronnego maszynopisu (numeracja poza wykazami od 1 do 12), ko czy j datacja:
Warszawa, dnia 16 maja 1943 r. oraz odr czny podpis Stroopa. Meldunki, cznie
31 od 20 kwietnia do 16 maja zajmuj 32 karty4. Ich zgodno z orygina ami
potwierdzi podpisem na ka dej karcie szef sztabu Stroopa SS-Sturmbannfhrer
Max Jesuiter. Po nich umieszczono 53 fotograe.
O historii powstania raportu Stroop opowiada 25 oraz 2729 wrze nia 1948 r.
podczas dochodzenia s dziemu apelacyjnemu Jzefowi Skor y skiemu z G wnej
Komisji Badania Zbrodni Niemieckich, wspomina o tym tak e jego adiutant Karl
Kaleske, przes uchiwany w czerwcu 1946 r. w Wiesbaden przez w adze ameryka skie. Mia a to by inicjatywa wy szego dowdcy SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie SS-Obergruppenfhrera Friedricha Wilhelma Krgera, acz zwi zana
z wyra nym yczeniem Reichsfhrera SS Heinricha Himmlera, ywo interesuj cego
si przebiegiem akcji. Do dzi zachowa y si dwa egzemplarze przechowywany
w Polsce orygina przeznaczony dla Himmlera oraz drugi egzemplarz, ktry zatrzymali sobie Amerykanie.
Nie jest pewne, czy Stroop w asnor cznie napisa pierwsz cz
raportu.
W trakcie ledztwa minimalizowa jego znaczenie, sugerowa , e autorem by sam
gubernator warszawski Ludwik Fischer. Raporty dzienne sporz dza wspomniany
Jesuiter, a zdj cia robili gestapowcy, bez jego polecenia. Kilka z nich w rzeczywisto ci
zrobi Franz Konrad, kieruj cy urz dem Werterfassung (odzyskiwania mienia)
w getcie warszawskim.
Cz
pierwsza raportu powstawa a wi c zapewne w po piechu, gdy jak
podkre laj autorzy pierwszej polskiej edycji, fragmenty dotycz ce utworzenia
warszawskiego getta nawi zuj do powsta ego przed 20 stycznia 1941 r. raportu
dr. Waldemara Schna, kierownika wydzia u przesiedle w urz dzie gubernatora
warszawskiego5.
Raport Stroopa by dowodem rzeczowym co najmniej w trzech procesach
w 1946 r. w Norymberdze przed Mi dzynarodowym Trybuna em Wojennym przeciw
g wnym zbrodniarzom wojennym, w 1947 r. w tej e Norymberdze podczas rozprawy przed Ameryka skim Trybuna em Wojennym przeciw kierownictwu G wnego
Urz du Gospodarki i Administracji SS (proces nr 4) oraz w 1951 r. (1820, 23 lipca)
3
Es gibt keinen jdischen Wohnbezirk in Warschau mehr, oprac. A. Wirth, Warszawa
1960. Edycja polska w opracowaniu Janusza Gumkowskiego i Kazimierza Leszczy skiego: Raport
Stroopa o likwidacji getta warszawskiego w 1943 roku, Biuletyn G wnej Komisji Badania
Zbrodni Hitlerowskich w Polsce 1960, nr 11, s. 113199.
4
Odno nie do raportu z 24 maja zob. poni ej.
5
Podnis t mo liwo podczas warszawskiego procesu obro ca Stroopa Jerzy Nowakowski. 20 I 1941 r., z okazji pobytu w Warszawie generalnego gubernatora Hansa Franka, Schn
wyg osi specjalny referat dotycz cy planw utworzenia getta (opublikowany w: J. Adamska,
J. Ka mierska, Getto warszawskie opisane przez hitlerowca, Kronika Warszawy 1983, nr 1,
s. 6582).
11
2009-08-06 15:10:40
przed S dem Wojewdzkim m.st. Warszawy przeciw samemu Stroopowi. Orygina

raportu zosta przekazany polskim w adzom w 1948 r.
Wykaz poleg ych obejmuje czternastu Niemcw, rosyjskiego stra nika z Trawnik
oraz przodownika Polskiej Policji (tzw. granatowej) Juliana Zieli skiego z 14. Komisariatu, ktry zgin 19 kwietnia 1943 r., by mo e podczas pierwszej polskiej
akcji solidarno ciowej pod murami getta na ul. Bonifraterskiej. Rannych zosta o
(wed ug raportu) 85 o nierzy i policjantw, w tym sze ciu Polakw i dziewi ciu
Rosjan spo rd stra nikw z Trawnik. W t umienie powstania by o zaanga owanych
dwana cie r nej wielko ci jednostek niemieckich, w tym prawie tysi c esesmanw,
367 polskich policjantw granatowych oraz 166 stra akw, nieco ponad stu o nierzy
i ocerw Wehrmachtu oraz licz cy 337 osb batalion z Trawnik.
***
Obie cz ci raportu SS-Brigadefhrera Jrgena Stroopa dotycz ce zag ady getta
warszawskiego w kwietniu i maju 1943 r. interesuj nas z nieco innych powodw.
Przy lekturze pierwszej cz ci uderza wiele podobie stw zarwno w konstrukcji,
jak i u ywanych sformu owaniach do innego zabytku hitlerowskiej nowomowy
raportu Fritza Katzmanna, dotycz cego realizacji akcji Reinhard w dystrykcie
Galicja. Stroop tak jak Katzmann zaczyna od opisu trudno ci, stwarzanych przez
administracj cywiln wobec planw utworzenia getta. Nie wiedziano, co zrobi
z ydami Stroop wspomina o problemach starosty z owicza z ydami ze Skierniewic nielegalnie przekraczaj cymi granic Generalnego Gubernatorstwa; ich
ruchliwo by a jego zdaniem gro na z powodw sanitarnych. Getta by y wi c
jedynym rozwi zaniem.
Oczywi cie, tak e w Warszawie o stworzeniu getta zadecydowa y wzgl dy zdrowotne, troska o stacjonuj ce tu oddzia y wojskowe. Obawa przed epidemi by a tak
nagl ca, e zrezygnowano z pracoch onnego planu utworzenia getta na Pradze, a naczelny lekarz dystryktu nalega , by getto zamkni to jeszcze w 1940 r. Zdecydowano
si na dzielnic p nocn , wcze niej ju uznan za zamkni ty teren obj ty zaraz
(Seuchensperrgebiet). Na tym terenie, zdaniem Stroopa, ydzi rz dzili si sami.
Okaza o si jednak, e nie wszystkie zagro enia wyeliminowano: Warunki
bezpiecze stwa wymaga y, a eby ydw ca kowicie usun z Warszawy. Do
3 pa dziernika 1942 r. wysiedlono (ausgesiedelt) czyli zagazowano w o rodku
zag ady w Treblince ponad 310 tys. osb, w styczniu 1943 r. dalsze 6,5 tys. wys ano
do obozu pracy w Poniatowej na Lubelszczy nie. Tak e w styczniu Reichsfhrer SS
Himmler zdecydowa si przenie na Lubelszczyzn wszystkie zak ady zbrojeniowe dzia aj ce w getcie. Spotka o si to z oporem nie tylko ydw, ale i niemieckich
przedsi biorcw. Przygotowywano si wi c do trzydniowej wielkiej akcji przeniesienia zak adw produkcyjnych na Lubelszczyzn (Verlagerung der Betriebe).
Organizowano j solidnie, obstawiono mury getta, by nie dopu ci do wymykania
si ydw. Wkraczaj cy do getta Niemcy zostali jednak zaskoczeni przez ydw
i polskich bandytw pot n kanonad . Za arte walki trwa y trzy dni, szczeglnie
na placu Muranowskim, gdzie ydw wspomagali owi polscy bandyci. Stroop
my la jednak przede wszystkim o ewakuacji zak adw przemys owych. Jak pisze,
nie by o to proste, gdy na skutek celowego zaniedbania niemieckich nadzorcw pa-
12
2009-08-06 15:10:40
nowa w nich straszliwy ba agan i nie ad (Wirrwarr). Z przerabianych na potrzeby

Wehrmachtu surowcw ydzi robili granaty i koktajle Mo otowa. Stawili te zbrojny
opr, tak e musiano warsztaty spali . Wysz o przy tym na jaw, e w budynkach
dla pracownikw ukrywali si wcze niej wraz z rodzinami bogaci ydzi i wiedli
wspania e ycie (herrliches Leben). Co poniektrzy urz dzali nawet p atyki
(Zechgelage) z w a cicielami rm i zapewne z ocerami i o nierzami Wehrmachtu,
bra y w nich udzia ydowskie kobiety.
W pierwszych dniach powstania apano stosunkowo niewielu ydw, gdy chowali
si oni w kana ach i bardzo licznych bunkrach. Kana ami uciekali na stron aryjsk . Zdaniem Stroopa pomys budowy bunkrw podsun a ydom komunistyczna
propaganda. Stroop (podobnie jak Katzmann) wypowiada si jednak z pewnym
uznaniem o ydowskich budowniczych bunkrw i kryjwek; niektre z nich uda o
si odkry jedynie dzi ki zdradzie z apanych ju ydw.
Stroop szybko si przekona , e warszawscy ydzi ani my l da si dobrowolnie
przesiedli i s gotowi broni si do ko ca. Win za to obarczy polsko-bolszewickich
przywdcw, kieruj cych zbrojnym oporem. M czy ni i kobiety bronili si do ko ca
z heroiczn wr cz odwag , co przyznaje autor raportu. Uda o si ich pokona jedynie
dzi ki energicznej i niezmordowanej [unermndlichen, to ulubiony przymiotnik
u ywany przy ocenie w asnych poczyna ], trwaj cej dzie i noc akcji bojowej oddziaw szturmowych. Po 23 kwietnia (nowy, ponaglaj cy rozkaz Himmlera) rozpocz to
systematyczne palenie ulic getta. Oczywi cie, jak pisze Stroop, Im d u ej trwa opr,
tym twardsi byli o nierze formacji wojskowych SS, policji i Wehrmachtu, ktrzy
i tutaj, w wiernym braterstwie broni, spe niali niezmordowanie swoje zadania i zawsze wiecili przyk adem wsp towarzyszom broni. Ich cechy to energia, odwaga
i gotowo bojowa (Schneid, Mut und die Einsatzfreudigkeit). Stroopowi nie by o
jednak atwo rozprawi si z gettem do ko ca, musia wi c zakaza Polakom pod
kar mierci wchodzenia na jego teren b d ukrywania ydowskich uciekinierw.
Ka demu polskiemu policjantowi obiecano po ow gotwki, ktr znajdzie przy z apanym ydzie. Podobno ta decyzja przynios a pewne sukcesy, a polscy mieszka cy
przyj li zdaniem Stroopa zburzenie getta ze zrozumieniem.
Zniszczenie warszawskiego getta, wymordowanie b d deportacja tutejszych
ydw, tak jak eksterminacja ydw galicyjskich, by y z hitlerowskiego punktu
widzenia trudn akcj deratyzacyjn . Pozbywano si z niemieckiego s siedztwa
morduj c ich na miejscu b d wywo c do o rodkw natychmiastowej zag ady nie
setki tysi cy ywych ludzi, lecz rwn im liczb szkodnikw6. Pozbywano si ich nie
dlatego, e w jaki sposb Niemcom zagra ali tego typu argumenty chyba nikogo
nie mog y przekona , lecz dlatego, i w ogrodzie III Rzeszy by u y porwnania
Zygmunta Baumana nie by o dla nich miejsca.
Referuj c przy innej okazji raport Fritza Katzmanna dotycz cy przebiegu akcji
Reinhard w dystrykcie Galicja, zastanawia em si , w jakim stopniu dzie o ods ania
swojego autora. W przypadku ludzi czynu, a nie ludzi pira i my li (z pewno ci ta
W czasie warszawskiego procesu prokurator Leon Penner zwrci Stroopowi uwag , e
m.in. w raportach z 26 i 30 kwietnia ydw okre la jako ho ot (Gesindel) i podludzi (Untermenschen).
6
13
2009-08-06 15:10:41
druga kategoria nie odnosi si do Stroopa), napisany czy podyktowany tekst ods ania pogl d autora, deniuj c jego horyzonty poznawcze oraz system skojarze . Oba
raporty s sprawozdaniami z realizacji specycznych zada , ktre sprowadza y si
do zamordowania setek tysi cy ludzi. Za od realizatora tego zadania zleceniodawcy w obu przypadkach g wnie Heinrich Himmler oczekiwali nie tylko suchego
meldunku o zyskach i poniesionych kosztach, lecz tak e pewnego uzasadnienia,
racjonalizacji ca ego przedsi wzi cia. Oczekiwano, e b dzie si ono mie ci o
w rodowiskowym dyskursie, w jakim rozmawiano o ydach w gronie dowdcw SS.
Jego ramy okre la zarwno rasistowski wiatopogl d, jak i hitlerowska nowomowa
owa klempererowska lingua tertii imperii.
Na ile Stroop zasady LTI opanowa ? Moim zdaniem wystarczaj co, acz z pewno ci nie mo na go uzna ani za retora LTI, ani te wybitnego specjalist od spraw
rasy. Jego denicja ydw jest bardzo uproszczona to zwykli szkodnicy, nosiciele
bakterii tyfusu, brudni, niechlujni, nieznaj cy porz dku i z r nych wzgl dw niebezpieczni. Co zastanawiaj ce ta bezlito nie zwalczana grupa ma pewne ludzkie
cechy s zaradni i zdolni (buduj bunkry) oraz bardzo odwa ni, nawet kobiety
rzucaj si na Niemcw z ukryt broni . Konieczny dla rasistowskiego paradygmatu
proces odcz owieczenia zab anych ydw musia si pos u y przeciwstawieniem
oarom wizerunku w asnych o nierzy jeszcze bardziej odwa nych, niezmordowanych, oddanych sprawie. Z tego powodu w opowie ci Stroopa bohaterem nie
jest oara, lecz kat. Je li jest on z za o enia dobry, wr cz wspania y, to oara musi
symbolizowa najgorsze z o.
Czy Stroop we wszystkie te zasady wierzy ? Nie atwo na to pytanie odpowiedzie .
Z zapisu rozmw prowadzonych z nim przez Kazimierza Moczarskiego wynika,
e raczej tak. LTI pozna na licznych kursach dla ocerw SS; nauczy si tam, e
ydw si nie zab a, lecz likwiduje, ewentualnie traktuje specjalnie. Dowiedzia si
te , e ydowski wiatopogl d rwna si bolszewizmowi, cho nie wydaje si , by
bli ej potra t konstrukcj przedstawi . Jego decyzje i zaanga owanie okre la a
zasada pos usze stwa, g wnym motywem dzia ania by w asny awans i kariera.
Nieco inny obraz wy ania si z protoko w przes ucha w 1951 r. w Polsce7. Znacznie mocniej ni w raporcie podkre la , e w jego warszawskiej misji nie chodzi o
o ludobjstwo, lecz jedynie o przeniesienie ludzi, narz dzi i zapasw z getta na
Lubelszczyzn . Akcj nazywa Rumung, czyli w zasadzie uprz tni cie getta, co
spotka o si ze zbrojnym oporem (Widerstand) ydw. W getcie walczono mocno
(stark), opr stawiali nie jak w raporcie ydzi i bandyci, lecz przeciwnicy (Gegner,
Kampfgruppe des Gegners, Gegnerseite). Raz nawet nazwa ich powsta cami
(Aufstndischen). Winny by te Judenrat, ktry mia nie dopu ci do przelewu
krwi, lecz ze swojego zadania si nie wywi za 8. Stroop nie mwi te o likwidowaniu,
lecz o rozstrzeliwaniu ludzi, o ktrym zreszt podobno nic nie wiedzia . Wszystkie
te przyk ady wskazuj , e LTI bardzo powierzchownie nim zaw adn a.
7
Trzy rozmowy przeprowadzi wwczas ze Stroopem rzeczoznawca prokuratury i pracownik
ydowskiego Instytutu Historycznego dr Jzef Kermisz. Dodatkowym materia em jest zbiorcza
(pisemna) odpowied Stroopa na postawione mu 42 pytania. Do tych materia w odwo uj si
w przypisach do edycji raportu.
8
Cz onkw Judenratu Niemcy rozstrzelali na Umschlagplatzu 24 IV 1943 r.
14
2009-08-06 15:10:41
Przebieg powstania w getcie warszawskim jest na tyle dobrze opisany w literaturze historycznej, e nie ma powodu, by go w tym miejscu streszcza . Nale y
jednak mocno podkre li , e o jego wyj tkowym znaczeniu zadecydowa o tragiczne
do wiadczenie jego tysi cy oar, w sposb bezwzgl dny zab anych i palonych ywcem, a nie wymiar zbrojny starcia, jakich w latach drugiej wojny by o wiele. Z tego
te powodu wszystkie niezb dne dla zrozumienia raportu dodatkowe informacje
przytaczam w przypisach. Tak jak moi poprzednicy z szacunku dla oar pom am
pewne kontrowersyjne kwestie, np. liczb zabitych po stronie niemieckiej, w literaturze wspomnieniowej wielokrotnie zawy an . Na niektre trudne pytania nie da
si ju dzi z pewno ci odpowiedzie , gdy yje zaledwie kilku powsta cw. Do
takich problemw nale y m.in. dzia alno
ydowskiej policji oraz zdrada i wskazywanie bunkrw przez wcze niej z apanych i zmaltretowanych ydw. W ostatnich
latach polskim historykom (odpowiednie prace wskazuj w przypisach) uda o si do
pewnego stopnia wyja ni dwie dotychczas bardzo kontrowersyjne kwestie: udzia
cz onkw polskiego podziemia w walkach oraz rol , jak odegra w powstaniu
ydowski Zwi zek Wojskowy. Do niedawna ca e militarne zas ugi przypisywano
lewicowym syjonistom, bundowcom i komunistom zjednoczonym od grudnia 1942 r.
w ydowskiej Organizacji Bojowej.
***
Dla polskiej historiograi raport Stroopa odkry i wst pnie opisa Stanis aw
Piotrowski9 w wydanej w 1948 r. w Warszawie w wydawnictwie Ksi ka rozprawie
pod tytu em Sprawozdanie Jrgena Stroopa o zniszczeniu getta warszawskiego. Piotrowski nie opublikowa wprawdzie ca ego raportu, lecz zaledwie kilka kart
orygina u, zwrci jednak uwag na dwie, istotnie si r ni ce jego wersje oraz
przytoczy nieznany wwczas rozkaz Heinricha Himmlera z 16 lutego 1943 r. dla
wy szego dowdcy SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie SS-Obergruppenfhrera Friedricha Wilhelma Krgera nakazuj cy zburzenie warszawskiego getta.
Himmler nakazywa : Ze wzgl du bezpiecze stwa zarz dzam zburzenie getta
warszawskiego po przeniesieniu stamt d na inne miejsce obozu koncentracyjnego;
przy czym nale y zabezpieczy wszystkie materia y wszelkiego rodzaju i cz ci
budynkw, ktre b dzie mo na jeszcze zu ytkowa . Zburzenie getta i przeniesienie
obozu koncentracyjnego jest niezb dne, gdy nigdy inaczej nie uspokoimy Warszawy
ani te nie wyt pimy przest pczo ci, je eli pozostawimy getta10.
9
Prokurator Stanis aw Piotrowski (19021972) by naczelnikiem Wydzia u Prawa Mi dzynarodowego w Ministerstwie Sprawiedliwo ci, wchodzi w sk ad polskiej delegacji na procesie
norymberskim. Jego g wnym dzie em jest praca Dziennik Hansa Franka, Warszawa 1956
(zob. R. Kotarba, Dziennik Hansa Franka i okoliczno ci jego pozyskania przez Polsk w roku
1947, Annales Universitatis Mariae Curie-Sk odowska 2005, t. 60, s. 279289).
10
Dokument ze Zbioru dokumentw oskar enia w czwartym procesie norymberskim
przeciwko Oswaldowi Pohlowi (szef G wnego Urz du Gospodarki i Administracji SS) i szefom
poszczeglnych podleg ych mu urz dw przed Ameryka skim Trybuna em Wojennym w Norymberdze, ks. XX, nr 2494. Piotrowski streszcza tak e wcze niejsze rozkazy Himmlera nakazuj ce
przeniesienie niemieckich zak adw produkcyjnych z getta warszawskiego, wraz z zatrudnionymi
pracownikami, na Lubelszczyzn . Osobnym rozkazem z 11 VI 1943 r. Himmler nakaza ca kowicie
rozebra ruiny getta i na jego miejscu za o y park.
15
2009-08-06 15:10:42
Piotrowski opisa dok adnie orygina sprawozdania Stroopa, oznaczony numerem

PS-1061 przez prokuratur ameryka sk w czasie g wnego procesu norymberskiego11. Ten licz cy 126 kart album zosta oprawiony w koz ow skr , karty (o wymiarze 22 na 30 cm) przewleczono skrzanym sznurkiem12. Wst p zosta napisany
na czerpanym, kartonowym papierze, raporty dzienne na papierze kancelaryjnym,
zdj cia naklejono na karty kartonowe. Duplikat raportu, rwnie datowany u do u
strony 16 maja 1943 r., jednak bez podpisu Stroopa, nie zosta oprawiony i znacznie
r ni si od pierwszego egzemplarza. Jak pisa Piotrowski, w duplikacie13 w cz ci
dotycz cej si niemieckich zsumowano liczb ocerw i o nierzy, a w spisie rannych umieszczono pi dodatkowych nazwisk. W oryginale brakuje tak e raportu
z 24 maja 1943 r. z materialnymi wynikami tzw. wielkiej akcji. Informacje te zosta y
powtrzone w czwartej cz ci duplikatu referatu Stroopa14.
Oba egzemplarze r ni si tak e doborem zdj oraz podpisami pod nimi15.
W oryginale przechowywanym w Polsce nie ma szesnastu zdj do czonych do
duplikatu, m.in. zdj cia przedstawiaj cego grup ocerw nad wychodz cym z bunkra powsta cem, trzech o nierzy rewiduj cych z apanego powsta ca, grup osb
wychodz cych z bramy budynku, dwch o nierzy nad zw okami le cymi w sieni
budynku, o nierza mierz cego z karabinu, pojmanych ydw maszeruj cych
i jad cych na ci arwkach, grup
ydw z wyra nym niemieckim o nierzem,
dwch zdj z odmiennymi uj ciami pal cego si budynku (na zdj ciu w oryginale
z budynku wyskakuje m czyzna), zdj cia z niemieck radiostacj na samochodzie,
11
Jako pierwszy o raporcie Stroopa wspomnia przed Mi dzynarodowym Trybuna em Norymberskim 21 XI 1945 r. s dzia Najwy szego S du USA Robert H. Jackson. Jako dowd s dowy
przed o y raport ameryka ski major William F. Walsh 13 XII 1945 r., wnosz c oskar enie specjalne o prze ladowanie ludno ci ydowskiej. Nast pnego dnia podczas obrad s dowych dok adnie
omwi sprawozdanie.
12
Piecz umieszczona na pierwszej karcie dowodzi, e sprawozdanie zarejestrowano 13 XII
1945 r. jako 275. dokument przed o ony Trybuna owi przez prokuratur ameryka sk . W po owie
ostatniej strony cz ci pierwszej orygina u pod dat 16 V 1943 r. znajduje si w asnor czny podpis
Stroopa. Wszystkie meldunki dzienne zamieszczone w cz ci drugiej s podpisane przez szefa
sztabu Stroopa SS-Sturmbannfhrera Maxa Jesuitera.
13
Piotrowski podczas rozmowy ze Stropem w kancelarii wi zienia mokotowskiego w Warszawie w sierpniu 1947 r. dowiedzia si , e raport wykonano w trzech egzemplarzach. Duplikat
przechowywany jest obecnie w National Archives w Waszyngtonie, nie potwierdzono informacji
o jeszcze jednej kopii przechowywanej w Bundesarchiv w Koblencji.
14
Cz
czwarta referatu zaczyna si u do u karty nr 11 i ko czy u do u karty nr 12. W porwnaniu do raportu z 24 maja zrezygnowano jedynie z odniesie do wyszczeglnionych punktw
14 raportw (Zu Ziff. 14). Zamiast Zu Ziff. 4 napisano: Stan getta w momencie zako czenia
wielkiej akcji (Zustand der Ghettos bei Abbruch der Grossaktion).
15
W oryginale na 49 kart naklejono cznie 53 zdj cia. Zdj cia robi o zapewne kilku fotografw z Propaganda Kompanie nr 689 oraz co bardzo prawdopodobne, gdy wsparte zeznaniem
Stroopa osobi cie Franz Konrad. Stroop w rozmowie z Kazimierzem Moczarskim tak e stwierdzi , e fotografowa wszystkie szczeg y poleci mu podczas wizyty w getcie 2 maja Krger.
Po wojnie fotograami interesowa a si specjalna komisja powo ana przez IH, na jej czele
sta prof. Uniwersytetu Warszawskiego Pawe Horoszowski, wczesny dyrektor Laboratorium
Kryminologicznego w Warszawie. Zidentykowano wwczas jednego z esesmanw pozuj cych
do zdj SS-Rottenfhrera Josefa Blsche, odnalezionego p niej i skazanego na kar mierci
w procesie w Erfurcie. O sporach co do to samo ci osb na zdj ciu, na ktrym gurowa Blsche
(g wnie ma ego ch opca z podniesionymi do gry r koma), zob. E. Kossoy, Chybiona parada.
Dzieje pewnej fotograi, Zeszyty Historyczne 2004, nr 149, s. 8091; R. Raskin, A Child
at Gunpoint. A case Study in the Life of a Photo, Aarhus 2004.
16
2009-08-06 15:10:42
z pojedynczym niemieckim o nierzem maszeruj cym wzd u pal cego si budynku.

W duplikacie umieszczono tak e inne, nieco wcze niejsze uj cie s ynnego zdj cia
z kolumn ydw na czele z dwiema kobietami i dziewczynk , rwnie inne uj cie
zdj cia z dwiema kobietami i m czyzn z podniesionymi r koma, zdj cie z kolumn
maszeruj cych ydw na tle p on cych budynkw16.
Orygina raportu Stroopa przes a Himmlerowi SS-Obergruppenfhrer Krger
2 czerwca 1943 r.17 18 czerwca 1943 r. Jrgen Stroop za prac w Warszawie zosta odznaczony Krzy em elaznym I klasy, nieco p niej awansowany do stopnia
SS-Gruppenfhrera i mianowany we wrze niu 1943 r. na stanowisko wy szego
dowdcy SS i policji w okupowanej przez niemcw Grecji. Po miesi cu zosta przeniesiony na analogiczne stanowisko w Nadrenii (tzw. Marchia Wschodnia, z siedzib
w Wiesbaden), gdzie s u y do ko ca wojny. Aresztowany w maju 1945 r. w Bawarii,
zosta w lipcu rozpoznany i po dosy d ugim ledztwie skazany 2 marca 1947 r.
przez ameryka ski s d wojskowy w Dachau na kar mierci za zbrodnie pope nione w Grecji oraz wydanie rozkazu rozstrzeliwania zestrzelonych ameryka skich
pilotw w Nadrenii. Wydany Polsce w 1948 r. i os dzony w 1951 r., zosta stracony
w warszawskim wi zieniu 6 marca 1952 r.18 Mia 57 lat.
***
Orygina raportu Stroopa by ju kilkakrotnie publikowany zarwno w swej
niemieckoj zycznej wersji, jak i w t umaczeniu na polski, angielski i hebrajski.
Dla mi dzynarodowego grona historykw podstawowe znaczenie ma pierwsza
edycja materia w z procesu norymberskiego19, dla polskich czytelnikw cytowana ju tu edycja G wnej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce
z 1960 r. Trzeba podkre li , e w Polsce raport ukaza si drukiem po raz pierwszy w 1958 r. w t umaczeniu na j zyk angielski, dzi ki staraniom dyrektora
ydowskiego Instytutu Historycznego Bernarda Marka20. Rok p niej zosta
wydany w Tel Awiwie przez Jzefa Kermisza21. Wszystkie wymienione edycje
Jeszcze trzy inne zdj cia zamieszczone w duplikacie s nieco odmiennymi uj ciami fotograi z orygina u. W Archiwum Instytutu Pami ci Narodowej (w cz ci po dawnej G wnej Komisji
Badania Zbrodni Hitlerowskich) znajduje si co najmniej kilkana cie odr bnych zdj dokumentuj cych powstanie w getcie warszawskim. W wi kszo ci s to zdj cia anonimowe, wiadomo
jedynie, e niektre z nich wykona warszawski stra ak Leszek Grzywaczewski fotografowa
z okna szpitala w. Zoi na rogu ul. Nowolipie i elaznej.
17
Na temat ujawnienia tych faktw podczas procesu Oswalda Pohla zob. M. Kunicka-Wyrzykowska, Raport Stroopa. Historia dokumentu zbrodni [w:] Mi dzynarodowa sesja naukowa
nt. Hitlerowskie ludobjstwo w Polsce i Europie 19391945, Warszawa, 1417 kwietnia
1983 r., Warszawa 1983, s. 115.
18
Jego sylwetka jest powszechnie znana g wnie dzi ki zbeletryzowanym wspomnieniom
Kazimierza Moczarskiego Rozmowy z katem, Warszawa 1977.
19
Der Prozess gegen die Hauptkriegsverbrecher von dem Internationalen Militrgerichthof, Nrnberg 14. November 1945 1. October 1946, t. 25, Nrnberg 1947, najnowsze wydanie
Mnchen 1989, s. 628693.
20
The Report of Jrgen Stroop: Concerning the Uprising in the Ghetto of Warsaw and the
Liquidation of the Jewish Residential Area, wst p i oprac. B. Mark, przek ad D. D browska,
Warsaw 1958.
21
Mered geto Warsza be-ejnej ha-ojew: ha-dochot szel mefaked geto Warsza ha-general
Jirgen Sztrop, Tel Aviv 1959. W latach czterdziestych Jzef Kermisz kierowa Centraln ydowsk Komisj Historyczn , z ktrej wywodzi si ydowski Instytut Historyczny.
16
17
2009-08-06 15:10:43
b d w ogle nie zawieraj , b d zawieraj jedynie w wyborze, najcz ciej niskiej

jako ci, faksymile raportu, co jest bardzo dotkliwe szczeglnie w odniesieniu do
cz ci z fotograami. Prezentowany tom jest wi c pierwsz pe n edycj raportu
Jrgena Stroopa.
Andrzej bikowski
2009-08-06 15:10:43
Urz d Szefa Prokuratury do spraw Zbrodni Wojennych

Apo 696 A1
10 czerwca 1948 r.
Do: Majora B[ernarda] Achta2, szefa Polskiej Delegacji przy OCCWC3

Od: Szefa Dzia u Dokumentacji przy OCCWC
Urz d Szefa Prokuratury do spraw Zbrodni Wojennych ma zaszczyt przekaza
rz dowi polskiemu nast puj ce oryginalne dokumenty w celu wykorzystania ich
w archiwach historycznych:
1. Dowd rzeczowy USA, dokument nr L-18
Urz dowe sprawozdanie Katzmanna dla genera a policji Krgera z 30 czerwca
1943 r., dotycz ce Rozwi zania kwestii ydowskiej w Galicji.
2. Dowd rzeczowy USA 275, dokument nr 1061-PS
Urz dowe sprawozdanie Stroopa, dowdcy SS i policji w Warszawie, o zburzeniu
warszawskiego getta w 1943 r.
Te oryginalne dokumenty, ktre dotycz lat wojennych w Polsce, odegra y powa n rol w procesie Hermanna Gringa i in. przed Mi dzynarodowym Trybuna em
Wojskowym w Norymberdze w Niemczech.
Za szefa prokuratury:
Fred Niebergalla
Szef Dzia u Dokumentacji
Fred E. Hertza
Zast pca szefa Dzia u Dokumentacji
Powy ej podpis odr czny.

Army Post Ofce oznaczenie poczty polowej Si Zbrojnych USA.
2
Bernard Acht kierowa od 10 V 1947 r. ocjalnie do 15 V 1948 r. placwk Polskiej Misji
Wojskowej Badania Niemieckich Zbrodni Wojennych w Norymberdze; wspiera oskar enia
w procesach tocz cych si przed Ameryka skim Trybuna em Wojskowym w Norymberdze. Od
1 VII 1948 r. by formalnie pracownikiem Dzia u Prawnego Wydzia u Konsularnego Polskiej Misji
Wojskowej w Berlinie. Dzi ki niemu orygina dziennika Hansa Franka zosta przekazany polskim
w adzom. Zob. E. Kobierska-Motas, Ekstradycja przest pcw wojennych do Polski z czterech
stref okupacyjnych Niemiec 19461950, cz. 12, Warszawa 1991.
3
Ofce of Chief of Counsel for War Crimes Urz d Szefa Prokuratury do spraw Zbrodni
Wojennych.
a
1
19
2009-08-06 15:10:44
2009-08-06 15:10:44
Jrgen Stroop
ydowska
dzielnica mieszkaniowa w Warszawie
ju nie istnieje!
2009-08-06 15:10:45
2009-08-06 15:10:45
Za Fhrera i Ojczyzn
w walce podczas likwidacji ydw i bandytw1 w by ej ydowskiej dzielnicy
mieszkaniowej w Warszawie polegli:
20.4.43 SS-Pz.2 Gren. Paul Jger, ur. 14.1.25, 4 oddzia zapasowy grenadierw pancernych SS
Gefr. Joseph Strupp, ur. 16.3.07, III/8 bateria lekkiej artylerii przeciwlotniczej
Schtze Christian Hohbein, ur. 23.7.00, III/8 bateria lekkiej artylerii
przeciwlotniczej
22.4.43 SS-Ustuf. Otto Dehmke3, ur. 4.7.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
Wachmann Willi Stark, ur. 4.4.20, Obz Szkoleniowy Trawniki4
Wachmann Borys Odartschenko, ur. 11.1.23, Obz Szkoleniowy
Trawniki
1
Zgodnie z rozkazem Reichsfhrera SS Heinricha Himmlera z 31 VII 1942 r. cz onkw
zbrojnego podziemia zacz to okre la terminem bandyci w miejsce wcze niejszego adekwatnego terminu partyzanci.
2
Wykaz skrtw u ytych przez Stroopa stopni korpusu SS, policji i Wehrmachtu: SS-Pz.
Gren. grenadier pancerny Waffen-SS (odpowiednik szeregowca w wojsku polskim); Gefr.
starszy szeregowy; Schtze strzelec, kanonier; SS-Ustuf. (SS-Untersturmfhrer) podporucznik SS; Wachmann stra nik; Rttwm. d. Schp. (Rottwachtmeister der Schupo) kapral
Policji Ochronnej; SS-Rttf. (SS-Rottenfhrer) starszy szeregowiec; Obw. d. Schp. (Oberwachtmeister der Schupo) plutonowy Policji Ochronnej; Wm. d. Schp. (Wachtmeister der
Schupo) plutonowy Policji Ochronnej; SS-Strm. (SS-Sturmann) szeregowiec SS; SS-Reiter
u an, je dziec SS; SS-Sturmscharf. (SS-Sturmscharfhrer) starszy sier ant SS; Feldwebel
sier ant; SS-Oscha. (SS-Oberscharfhrer) sier ant SS; Zugwm. d. Schp. (Zugwachtmeister
der Schupo) sier ant Policji Ochronnej; SS-Uscha. (SS-Unterscharfhrer) plutonowy SS;
Gruppen-Wm. (Gruppenwachmann) starszy stra nik; SS-Scharf. (SS-Scharfhrer) plutonowy SS; SS-Mann szeregowiec SS.
3
SS-Untersturmfhrer Otto Dehmke zob. raport z 22 kwietnia.
4
O obozie szkoleniowym SS w Trawnikach na Lubelszczy nie zob. P. Black, Prosty o nierz akcji Reinhard. Oddzia y z Trawnik i eksterminacja polskich ydw [w:] Akcja
Reinhardt. Zag ada ydw w Generalnym Gubernatorstwie, red. D. Libionka, Warszawa
2004, s. 103131. Obz za o y jesieni 1941 r. dowdca SS i policji w dystrykcie lubelskim
SS-Brigadefhrer Odilo Globocnik w ramach przygotowa do masowych mordw ludno ci ydowskiej z Generalnego Gubernatorstwa. Do oddzia w wartowniczych SS, wykorzystywanych
w obozach zag ady i podczas akcji deportacyjnych, rekrutowano je cw sowieckich. Ocjalna
nazwa to: Oddzia y Wartownicze Pe nomocnika Reichsfhrera SS i Szefa Policji Niemieckiej
ds. Utworzenia Baz SS i Policji na Nowych Terenach Wschodnich, a od marca 1942 r. Oddzia y
Wartownicze Dowdcy SS i Policji (SSPF) na dystrykt lubelski. Potocznie oddzia y te nazywano
askarysami, na pami tk oddzia w tubylczych w niemieckich koloniach. W Trawnikach przeszkolono do wrze nia 1943 r. oko o 3700 osb. Podczas ledztwa przed procesem w Warszawie
Stroop nie mg sobie przypomnie podleg ych mu w czasie walk w getcie dowdcw Policji
Porz dkowej i SS, pomyli te numery pododdzia w. Poza rzeczywi cie kieruj cym Policj
23
2009-08-06 15:10:45
1.5.43
Rttwm. d. Schp. Hans-J. Bolze, ur. 9.10.20, III batalion 22 pu ku Policji

Porz dkowej
SS-Rttf. Edmund Lotholz, ur. 1.11.04, Policja Bezpiecze stwa
6.5.43
Obw. d. Schp. Horst Riemer, ur. 10.5.08, I batalion 22 pu ku Policji

Porz dkowej
Wm. d. Schp. Rudolf Hartmann, ur. 8.6.09, I batalion 22 pu ku Policji
Porz dkowej
8.5.43
SS-Pz. Gren. Lorenz Bichler, ur. 21.10.24, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Helmut Hinz, ur. 27.4.25, 4 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
11.5.43 SS-Strm. Heinz Lehmann, ur. 16.2.12, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
13.5.43 SS-Pz. Gren. Heinz Stuwe, ur. 30.11.24, 3 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Gerhard Fritz, ur. 25.4.24, 3 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
Poza tym poleg podczas pe nienia s u by 19.4.43 przodownik Policji Polskiej Julian Zieli ski, ur. 13.11.91, 14 Komisariat
Z o yli oni najwi ksz oar swoje ycie. Nie zapomnimy ich nigdy.
Zostali ranni
19.4.43 SS-Pz. Gren. Wilhelm Schneider, ur. 25.1.25, 2 batalion zapasowy
grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Friedrich Scholz, ur. 2.6.10, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Karl Gnant, ur. 31.7.07, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
Bezpiecze stwa w dystrykcie warszawskim SS-Obersturmbannfhrerem dr. Ludwigiem Hahnem wymieni jako dowdc Schupo Obersta Richarda Stahna, jako dowdc Orpo nieznanego
bli ej Oberstleutnanta der Schupo von Czermoni, jako dowdc oddzia u grenadierw pancernych SS Oberstleutnanta der Waffen SS Berwitta (wed ug zeznania adiutanta Stroopa Karla
Kaleske A IH, 301/6087 chodzi o o SS-Obersturmbannfhrera Bellwida) i jako dowdc
oddzia u kawalerii SS SS-Hauptsturmfhrera Plancka.
24
2009-08-06 15:10:46
SS-Reiter Oskar Reinke, ur. 26.8.24, oddzia zapasowy kawalerii SS

SS-Reiter Alex Wissinger, ur. 11.11.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Johannes Neugebauer, ur. 6.3.12, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Anton Imgrund, ur. 22.9.22, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Gnther Reitzig, ur. 7.11.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Franz Strobl, ur. 2.3.22, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Strm. Heinz Kruse, ur. 4.12.22, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Anton Mller, ur. 2.12.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Strm. Johann Tyreck, ur. 6.2.20, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Friedrich Bhm, ur. 8.11.16, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Karl Zechmeister, ur. 5.3.15, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Sturmscharf. Rudolf Kosmala, ur. 31.10.01, Policja Bezpiecze stwa
SS-Rttf. Fritz Rhrenschopf, ur. 21.8.10, Policja Bezpiecze stwa
Wachmann Paul Nestarenko, ur. 17.8.19, Obz Szkoleniowy Oddzia
Trawniki
Wachmann Andrej Dawidenko, ur. 31.1.23, Obz Szkoleniowy Oddzia Trawniki
Wachmann Michael Minenko, ur. 11.2.21, Obz Szkoleniowy Oddzia
Trawniki
Wachmann Nikolai Huzulak, ur. 16.3.23, Obz Szkoleniowy Oddzia
Trawniki
Wachmann Borys Roschdestwenskyj, ur. 10.4.14, Obz Szkoleniowy
Oddzia Trawniki
Wachmann Andrej Prottschenko, ur. 1.10.22, Obz Szkoleniowy Oddzia Trawniki
plutonowy Policji Polskiej Franciszek Kluzniski, ur. 30.1.13, 7 Komisariat
posterunkowy Policji Polskiej Wac aw Frydrykewicz, ur. 16.5.04,
1 Komisariat
20.4.43 SS-Pz. Gren. Alfons Hausa, ur. 10.5.12, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Valentin Malle, ur. 13.2.13, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Reiter Ludwig Schay, ur. 30.11.22, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Anton Heist, ur. 7.9.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
25
2009-08-06 15:10:46
Wm. d. Schp. Wilhelm Clemm, ur. 3.2.435, III batalion 22 pu ku Policji

Porz dkowej
Obw. d. Schp. Kurt Sprotte, ur. 11.9.07, I batalion 22 pu ku Policji
Porz dkowej
Wm. d. Schp. Rudolf Kreuz, ur. 25.10.08, I batalion 22 pu ku Policji
Porz dkowej
Feldwebel Joseph Siegert, ur. 12.2.97, oddzia zapasowy poci gw
pancernych, sekcja saperw, Rembertw
SS-Oscha. Sepp Mayowski, ur. 23.12.14, Obz Szkoleniowy Trawniki
posterunkowy Policji Polskiej Boles aw Gruschecki, ur. 1.6.14, oddzia wartowniczy
21.4.43 SS-Reiter Johann Lebisch, ur. 6.6.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
Zugwm. d. Schp. Kurt Szesnik, ur. 9.11.09, III batalion 22 pu ku Policji
Porz dkowej
Zugwm. d. Schp. Erich Prschke, ur. 30.12.14, I batalion 22 pu ku
Policji Porz dkowej
Wachmann Iwan Knyhynyzkyj, ur. 21.7.23, Obz Szkoleniowy Trawniki
22.4.43 Zugwm. d. Schp. Otto Koglin, ur. 3.4.11, I batalion 22 pu ku Policji
Porz dkowej
23.4.43 Zugwm. d. Schp. Erich Waclawik, ur. 25.4.10, III batalion 22 pu ku
Policji Porz dkowej
Wm. d. Schp. d. R. Karl Neidhard, ur. 14.3.03, III batalion 22 pu ku
Policji Porz dkowej
Wachmann Emil Schmidt, ur. 2.2.23, Obz Szkoleniowy Trawniki
24.4.43 SS-Uscha. Franz Ldke, ur. 22.10.22, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Siegfried Bckmann, ur. 14.10.12, 1 batalion zapasowy
Gruppen-Wm. Wladimir Usik, ur. 16.6.17, Obz Szkoleniowy Trawniki
25.4.43 SS-Pz. Gren. Werner Burkhardt, ur. 6.11.06, 1 batalion zapasowy
5
B d w dacie urodzenia.
26
2009-08-06 15:10:47
SS-Pz. Gren. Walter Schmidt, ur. 13.7.21, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Rttf. Fritz Krenzke, ur. 1.11.12, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Scharf. Nieratschker Hugo, ur. 18.6.09, Policja Bezpiecze stwa
27.4.43 SS-Pz. Gren. Friedrich Czwielung, ur. 5.4.07, 1 batalion zapasowy
SS-Pz. Gren. Heinrich Meyer, ur. 16.10.10, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
Gruppen-Wm. Jurko Kosatschok, ur. 3.5.21, Obz Szkoleniowy Trawniki
posterunkowy Policji Polskiej Boles aw Stasik, ur. 18.9.10, 8 Komisariat
28.4.43 SS-Strm. Hans Petry, ur. 10.4.23, 1 batalion zapasowy grenadierw
pancernych SS
SS-Uscha. Erich Schulz, ur. 25.1.24, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
Wm. d. Schp. d. R. Oskar Hexel, ur. 15.2.17, III batalion 22 pu ku
Policji Porz dkowej
1.5.43
aspirant Policji Polskiej Jerzy Mostowski, ur. 21.1.20, oddzia wartowniczy

posterunkowy Policji Polskiej Antoni Gladkowski, ur. 21.1.04, oddzia
wartowniczy
2.5.43
Obw. d. Schp. Robert Linke, ur. 6.3.09, III batalion 22 pu ku Policji

Porz dkowej
3.5.43
SS-Pz. Gren. Clemens Kapitza, ur. 22.11.24, 1 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Reiter Georg Pppl, ur. 18.1.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Schtze Andreas Kuding, ur. 25.1.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
5.5.43
SS-Rttf. Fritz Wiek, ur. 15.8.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
6.5.43
SS-Uscha. Hans Forster, ur. 31.5.14, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
27
2009-08-06 15:10:47
7.5.43
SS-Reiter Ludwig Trk, ur. 8.9.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
8.5.43
SS-Uscha. Fritz Vogel, ur. 31.10.20, oddzia zapasowy kawalerii SS

SS-Uscha. Robert Hauschild, ur. 19.3.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
Schtze Otto Kiel, ur. 17.4.24, oddzia zapasowy poci gw pancernych, sekcja saperw, Rembertw
10.5.43 SS-Mann Johann Nieszner, ur. 23.4.22, oddzia zapasowy kawalerii SS

SS-Mann Hermann Herbst, ur. 26.4.25, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Mann Rudolf Hrnicke, ur. 27.8.25, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Anton Heit, ur. 17.9.21, oddzia zapasowy kawalerii SS
11.5.43 SS-Uscha. Hugo Mielke, ur. 9.6.12, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Reiter Werner Erbes, ur. 24.5.24, oddzia zapasowy kawalerii SS
12.5.43 SS-Rttf. Josef Schuster, ur. 15.3.20, oddzia zapasowy kawalerii SS
13.5.43 SS-Schtze Johann Barlock, ur. 24.12.23, oddzia zapasowy kawalerii SS
SS-Pz. Gren. Otto Dppe, ur. 1.11.24, 3 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Franz Kosarz, ur. 6.1.24, 3 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Alfred Baldt, ur. 15.9.06, 5 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
14.5.43 SS-Oscha. Thomas Wachter, ur. 12.2.19, 4 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Rttf. Josef Posch, ur. 22.7.20, 4 batalion zapasowy grenadierw
pancernych SS
SS-Uscha. Martin Enzbrunner, ur. 19.1.22, 4 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
SS-Pz. Gren. Hans Rder, ur. 10.10.16, 4 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS
Zugwm. d. Schp. Alfons Czapp, ur. 15.9.11, I batalion 22 pu ku Policji
Porz dkowej
15.5.43 Wm. d. Schp. d. R. Otto Luenen, ur. 19.12.05, III batalion 22 pu ku
Policji Porz dkowej
28
2009-08-06 15:10:48
Si y bior ce udzia w akcji

rednia dzienna si
Formacje wojskowe SS6:
3 batalion szkoleniowy i zapasowy grenadierw pancernych SS
4/4407
Warszawa
Oddzia szkoleniowy i zapasowy kawalerii SS Warszawa
5/381
Policja Porz dkowa8:
I batalion 22 pu ku policji SS
III batalion
Pogotowie Techniczne
Polska Policja
Polska Stra Po arna
3/94
3/134
1/6
4/363
166
Policja Bezpiecze stwa:
3/32
Wehrmacht:
Bateria lekkiej przeciwlotniczej artylerii alarmowej III/8 Warszawa
Oddzia zapasowy poci gw pancernych, sekcja saperw, Rembertw
14 batalion zapasowy saperw Gra Kalwaria
2/22
2/42
1/34
Obcoplemienne oddzia y wartownicze:

1 batalion stra nikw z Trawnik
2/335
I
Tworzenie ydowskich dzielnic mieszkaniowych i nak adanie na ydw
ogranicze co do miejsca pobytu, jak rwnie w dziedzinie gospodarczej nie
s w historii Wschodu rzecz now . Pocz tki tych ogranicze si gaj wstecz
a do redniowiecza i stale wyst powa y rwnie w ci gu ostatnich stuleci.
Ograniczenia te wynika y z pogl du o konieczno ci ochrony ludno ci aryjskiej
przed ydami.
Waffen SS.
Liczebno jednostki bojowej z rozbiciem na dowdcw (pierwsza liczba) i szeregowych
(druga).
8
Na mocy rozkazu Heinricha Himmlera z 24 II 1943 r. pu ki Policji Porz dkowej nosi y
nazw SS-Polizei-Regimenten.
6
7
29
2009-08-06 15:10:48
Wychodz c z tych samych za o e , ju w lutym 19409 stworzono koncepcj

utworzenia w Warszawie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej. Pocz tkowo
planowano, by ydowsk dzielnic mieszkaniow utworzy we wschodniej,
oddzielonej Wis cz ci Warszawy. Ze wzgl du jednak na szczeglne warunki
po o enia Warszawy pomys ten okaza si od razu niemo liwy do zrealizowania. Z r nych stron, a przede wszystkim ze strony Zarz du Miejskiego,
zacz to wysuwa przeciwko temu planowi zarzuty. Powo ywano si w szczeglno ci na to, e utworzenie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej wywo a oby
znaczne zak cenia w przemy le i gospodarce i e niemo liwe by oby wy ywienie ydw zgrupowanych w zamkni tej dzielnicy mieszkaniowej.
W wyniku odbytej w marcu 194010 narady zaniechano na razie planu
utworzenia getta ze wzgl du na przedstawione zastrze enia. W tym samym
czasie rozwa ano koncepcj przeznaczenia dystryktu lubelskiego na miejsce
zgrupowania wszystkich ydw z Generalnego Gubernatorstwa, a zw aszcza
wszystkich przybywaj cych z Rzeszy ewakuowanych ydw i uciekinierw
ydowskich. Jednak e ju w kwietniu 1940 wy szy dowdca SS i policji wschd
w Krakowie11 poda do wiadomo ci, e nie przewiduje si przeprowadzenia
takiej koncentracji ydw w dystrykcie lubelskim.
Tymczasem mno y y si samowolne i nielegalne wypadki przekraczania
przez ydw granicy. Dzia o si to zw aszcza na granicy powiatw owickiego
i skierniewickiego. Ten nielegalny nap yw ydw zagra a zarwno warunkom
sanitarnym, jak i warunkom bezpiecze stwa w owiczu. W celu przeciwdziaania temu zagro eniu starosta powiatowy w owiczu zacz tworzy w swoim
powiecie ydowskie dzielnice mieszkaniowe12.
Autorem projektu utworzenia getta na Pradze w Warszawie by Waldemar Schn, szef
Wydzia u Przesiedle (Umsiedlung) w urz dzie gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga
Fischera. Od marca 1940 r. wydzia podlega komisarycznemu prezydentowi Warszawy (do
27 X 1939 r. pe nomocnik szefa dystryktu na m. Warszaw , od 15 IX 1942 r. starosta miejski)
Ludwigowi Leistowi. Zarz d Miejski w Warszawie, kierowany przez komisarycznego burmistrza
miasta Juliana Kulskiego, protestowa przeciwko tym planom, podnosz c problemy z aprowizacj oraz zatrudnieniem ludno ci ydowskiej. Podkre lano, e ydzi stanowi 80 proc.
rzemie lnikw warszawskich (B. Engelking, J. Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po
nieistniej cym mie cie, Warszawa 2001, s. 74; M. Urynowicz, Stosunki polsko- ydowskie
w okresie okupacji hitlerowskiej [w:] Polacy i ydzi pod okupacj niemieck 19391945.
Studia i materia y, red. A. bikowski, Warszawa 2006, s. 574 i nast.; J. Kulski, Zarz d Miejski
Warszawy 19391944, Warszawa 1964).
10
Zapewne 8 III 1940 r.
11
By nim od pocz tku okupacji do listopada 1943 r. SS-Obergruppenfhrer Friedrich
Wilhelm Krger, od 7 V 1942 r. jednocze nie sekretarz stanu ds. bezpiecze stwa w rz dzie
Generalnego Gubernatorstwa.
12
Na temat chaotycznych ucieczek i niemieckich wysiedle ludno ci ydowskiej z tzw.
ziem w czonych do Rzeszy oraz p niejszych przesiedle do Warszawy ydw z zachodnich
i wschodnich powiatw dystryktu warszawskiego zob. A. bikowski, ydowscy przesied9
30
2009-08-06 15:10:49
Do wiadczenia zwi zane z utworzeniem ydowskich dzielnic mieszkaniowych w powiecie owickim wykaza y, e jedynie te metody s w a ciwe w celu
za egnania niebezpiecze stw gro cych stale ze strony ydw.
Rwnie w Warszawie utworzenie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej
stawa o si w lecie 1940 coraz pilniejszym zadaniem ze wzgl du na to, e
po zako czeniu kampanii we Francji na obszarze dystryktu warszawskiego
gromadzono coraz wi cej oddzia w wojskowych. Wydzia Zdrowia przedstawia wwczas kwesti utworzenia ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej jako
szczeglnie piln ze wzgl du na ochron zdrowia zarwno niemieckich oddzia w wojskowych, jak i ludno ci cywilnej. Planowane pierwotnie w lutym
1940 utworzenie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej na przedmie ciu Praga
wymaga oby, bior c pod uwag konieczno przemieszczenia oko o 600 000
ludzi, co najmniej 4 do 5 miesi cy. Wobec tego jednak, e jak wykaza o dotychczasowe do wiadczenie nale a o si liczy z nasileniem w miesi cach
zimowych epidemii i z tego wzgl du, wed ug opinii lekarza dystryktu, akcj
przesiedle cz nale a o przeprowadzi najp niej do 15.11.1940, zarzucono
plan utworzenia getta na kra cach miasta, na Pradze i wybrano jako miejsce przysz ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej istniej cy ju w mie cie
zamkni ty teren obj ty zaraz 13. W pa dzierniku 1940 gubernator14 poleci ,
le cy z dystryktu warszawskiego w getcie warszawskim 19391942 (z pogranicza
opisu i interpretacji) [w:] Prowincja noc. ycie i zag ada ydw w dystrykcie warszawskim, red. B. Engelking, J. Leociak, D. Libionka, Warszawa 2007, s. 223270. Na temat
getta w owiczu zob. J. Petelewicz, Dzieje ludno ci ydowskiej w owiczu 19391945,
cz. 12, Teka Historyka 1998, nr 11, s. 89118, nr 12, s. 91124. Getto w owiczu powsta o
7 V 1940 r.
13
Przysz e getto warszawskie zacz to odgradza od reszty miasta jako Seuchensperrgebiet (obszar zagro ony epidemi ) od marca 1940 r. Naczelnym niemieckim lekarzem Warszawy, opiniuj cym w sprawie mo liwej epidemii tyfusu, by dr Kurt Schrempf. 27 III 1940 r.
warszawska Rada ydowska (Judenrat), jak zanotowa w swoim dzienniku jej prezes in .
Adam Czerniakw, otrzyma a rozkaz budowy muru na w asny koszt wok tego terenu.
W czerwcu 1940 r. na murach ustawiono tablice ostrzegawcze. Pierwsze zarz dzenie prezydenta Leista nakazuj ce wysiedlenie ydw z tzw. dzielnicy niemieckiej zosta o wydane
7 VIII 1940 r. We wrze niu wprowadzono osobne tramwaje Nur fr Juden (A. Czerniakw,
Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego 6 IX 1939 23 VII 1942, red. M. Fuks,
Warszawa 1983).
14
Szef (gubernator) dystryktu warszawskiego Ludwig Fischer podpisa 2 X 1940 r. zarz dzenie o utworzeniu getta (jdische Wohnbezirk) w Warszawie. Zarz dzenie uzupe nia
za cznik ze spisem ulic w jego obr bie. Wed ug kronikarza getta warszawskiego Emanuela Ringelbluma decyzja ta zmusza a do zmiany miejsca zamieszkania 150 tys. Polakw
i 75 tys. warszawskich ydw (E. Ringelblum, Kronika getta warszawskiego wrzesie
1939 stycze 1943, red. A. Eisenbach, Warszawa 1983). W rzeczywisto ci wed ug sprawozdania twrcy getta Waldemara Schna z 20 I 1941 r. z prawie 25 tys. mieszka przesiedlono
113 tys. Polakw i 138 tys. ydw (Eksterminacja ydw na ziemiach polskich w okresie
okupacji hitlerowskiej, red. T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957,
dok. nr 44, s. 106107). Zarz dzenie Fischera og oszono przez uliczne megafony 12 pa dziernika,
31
2009-08-06 15:10:49
aby pe nomocnik szefa dystryktu na miasto Warszaw przeprowadzi do

15.11.1940 przesiedlenia niezb dne do utworzenia w Warszawie ydowskiej
dzielnicy mieszkaniowej.
W utworzonej w ten sposb ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej w Warszawie zamieszka o oko o 400 000 ydw15. Obejmowa a ona 27 000 mieszka przeci tnie 2,5-izbowych. Od reszty miasta zosta a odseparowana przez
przeciwogniowe i odgraniczaj ce mury, a nadto przez zamurowanie wylotw
ulic, okien, drzwi i odst pw mi dzy budynkami.
Zarz d nowo powsta ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej zosta powierzony ydowskiej Radzie Starszych, ktra otrzymywa a polecenia od komisarza do spraw ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, bezpo rednio podporz dkowanego gubernatorowi16. ydzi mieli samorz d, do ktrego nadzr
niemiecki wtr ca si tylko wtedy, gdy wchodzi y w gr interesy niemieckie.
W celu egzekwowania wydawanych przez ydowsk Rad Starszych zarz dze zorganizowano ydowsk S u b Porz dkow , ktra nosi a specjalne
opaski na ramieniu i czapki oraz by a wyposa ona w pa ki gumowe. ydowska S u ba Porz dkowa mia a za zadanie dba o porz dek i bezpiecze stwo
wewn trz ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, a podlega a policji niemieckiej i polskiej.
planowano zako czy przesiedlenia do ko ca miesi ca, kilkakrotnie wprowadzano jednak

korekt granic. Ostatecznie termin przesiedle przed u ono do 15 XI 1940 r. Do getta mo na
by o si dosta przez 22 silnie strze one bramy. W ci gu nast pnych ponad dwch lat obszar
getta sukcesywnie zmniejszano.
15
Wed ug cytowanego sprawozdania Waldemara Schna getto obejmowa o pocz tkowo
403 ha powierzchni, na tym terenie mieszka o od 410 tys. (dane Judenratu) do 470590 tys.
osb. Schn zapewne uwzgl dni 72 tys. ydw przesiedlonych do Warszawy mi dzy styczniem
a marcem 1941 r. z zachodnich powiatw dystryktu. Wed ug jego danych jedno mieszkanie
zamieszkiwa o ponad 15 osb, a jedn izb 67 osb.
16
Od 15 V 1941 r. komisarzem ds. ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej w Warszawie by
Heinz W. Auerswald. Po wydaniu 28 XI 1939 r. przez gubernatora Hansa Franka rozporz dzenia
o powo aniu rad ydowskich w Generalnym Gubernatorstwie na przewodnicz cego (prezesa)
rady warszawskiej zatwierdzono dotychczasowego przewodnicz cego Rady ydowskiej (od
22 IX 1939 r. decyzj prezydenta Warszawy Stefana Starzy skiego) Adama Czerniakowa.
Wysuni te przez niego kandydatury 24 cz onkw rady w adze niemieckie zatwierdzi y 13 X
1939 r. rada kontrolowa a dosy liczn gettow administracj , w maju 1941 dzia a o 26 wydziaw, zatrudniaj cych cznie ponad 9 tys. osb. Do najwa niejszych jej agend nale a Batalion
Pracy (przymusowej) oraz ydowska S u ba Porz dkowa (Ordnungsdienst), na ktrej czele
sta od 29 X 1940 r. Jzef Andrzej Szery ski (Szynkman), a jego zast pc by Jakub Lejkin.
Tzw. policja ydowska liczy a og em 1700 osb (osiem kompanii), kontrolowa a podzielone
na sze rejonw getto. Utrzymywa a si ze specjalnego podatku na o onego na mieszka cw,
oprcz komend rejonowych prowadzono areszt centralny przy ul. G siej 24. Po zamkni ciu
getta na jego terenie nadal (do listopada 1941 r.) dzia a y dwa b d trzy (z pocz tkowo o miu)
komisariaty Policji Polskiej (granatowej).
32
2009-08-06 15:10:50
II
Ju wkrtce okaza o si , e pomimo tego skoncentrowania ydw nie
wszystkie niebezpiecze stwa zosta y za egnane. Warunki bezpiecze stwa
wymaga y, a eby ydw ca kowicie usun z Warszawy. Pierwsze wielkie
wysiedlenie odby o si w okresie od 22 lipca do 3 pa dziernika 1942. Wysiedlono wwczas 310 322 ydw17. W styczniu 1943 nast pi a ponowna akcja
przesiedle cza, ktra obj a og em 6500 ydw18.
W styczniu 1943 Reichsfhrer SS z okazji swego pobytu w Warszawie
wyda dowdcy SS i policji na dystrykt warszawski19 rozkaz przeniesienia
do Lublina znajduj cych si w getcie przedsi biorstw przemys u zbrojeniowego i wojennego wraz z si robocz i maszynami. Wykonanie
tego rozkazu napotyka o powa ne trudno ci, poniewa zarwno kierownicy
przedsi biorstw, jak i ydzi wszelkimi sposobami przeciwstawiali si przeniesieniu. Dlatego te dowdca SS i policji zdecydowa si w drodze wielkiej akcji
projektowanej na 3 dni przymusowo dokona przeniesienia przedsi biorstw.
Przygotowania do tej wielkiej akcji i rozkaz do jej rozpocz cia wyda mj
poprzednik20. Ja sam przyby em do Warszawy 17 kwietnia 1943 i przej em
dowodzenie wielk akcj 19.4.1943 o godz. 8.00, tj. ju po rozpocz ciu akcji
tego dnia o godz. 6.00.
17
Wielka akcja deportacyjna do o rodka zag ady w Treblince trwa a od 22 VII do 21 IX 1942 r.
Poch on a ponad 310 tys. oar. Deportacjami kierowa przyby y z Lublina specjalny sztab,
tzw. Einsatz Reinhard (powo any na polecenie Himmlera przez dowdc SS i policji w dystrykcie lubelskim SS-Gruppenfhrera Odilo Globocnika), dowodzony przez SS-Sturmbannfhrera
Hermanna Hego. Sztab mie ci si w budynku przy ul. elaznej 103 (tzw. Befehlstelle). Komando Hego wspomagali urz dnicy warszawskiej Policji Bezpiecze stwa (Sipo), z pracownikami referatu IV B (tzw. ydowskiego) SS-Untersturmfhrerem Karlem Brandtem i SS-Oberscharfhrerem Gerhardem Mende na czele. Do wyp dzania z domw i transportowania do
kolei Niemcy wykorzystali ydowsk S u b Porz dkow . Poci gi do Treblinki odchodzi y
z bocznicy kolejowej przy ul. Stawki (Umschlagplatz plac prze adunkowy). Komendantem
Umschlagplatzu mianowano jednego z ocerw policji ydowskiej Mieczys awa Szmerlinga.
18
Mi dzy 18 a 22 I 1943 r. na polecenie Himmlera (wizytowa getto 9 stycznia) policja
niemiecka przeprowadzi a drugie wysiedlenie z tzw. getta szcz tkowego w Warszawie.
Planowano wys a do Treblinki 8 tys. osb mieszkaj cych w getcie z niemieckiego punktu
widzenia nielegalnie (niepracuj cych w niemieckich zak adach). Po z apaniu ok. 6,5 tys. osb
wysiedlenia przerwano na skutek zbrojnego oporu ze strony ydowskiej konspiracji. W czasie
akcji zastrzelono kilkaset osb. Na temat ydowskiej samoobrony zob. I. Cukierman, Nadmiar
pami ci. Siedem owych lat. Wspomnienia, red. M. Turski, Warszawa 2000.
19
We wspomnianym rozkazie Himmlera dla wy szego dowdcy SS i policji w Generalnym
Gubernatorstwie Friedricha Wilhelma Krgera jest mowa o wys aniu z getta warszawskiego do
obozw pracy na Lubelszczy nie 16 tys. osb. Israel Gutman (Walka bez cienia nadziei. Powstanie w getcie warszawskim, Warszawa 1998, s. 246) datuje ten rozkaz na 11 I 1943 r.
20
Dowdca SS i policji w dystrykcie warszawskim SS-Oberfhrer dr Ferdinand von Sammern-Frankenegg.
33
2009-08-06 15:10:50
Przed rozpocz ciem tej wielkiej akcji granice by ej ydowskiej dzielnicy

mieszkaniowej zosta y od zewn trz zamkni te kordonem, a eby zapobiec
wymykaniu si ydw. Kordon ten istnia nieprzerwanie od pocz tku a do
ko ca akcji i by noc jeszcze specjalnie wzmacniany.
Podczas wtargni cia po raz pierwszy do getta uda o si ydom i polskim
bandytom21 przez zaatakowanie przygotowanym zawczasu ogniem odeprze
rzucone do walki si y cznie z czo gami i samochodami pancernymi. Przy
drugim natarciu22, oko o godz. 8.00, rzuci em na ogarni te walk odcinki si y
podzielone na ma e grupy w celu przetrz ni cia ca ego getta. Mimo ponownego zaatakowania ogniem uda o si teraz systematycznie przeszuka ca e
kompleksy budynkw. Przeciwnik zosta zmuszony do wycofania si z dachw i wy ej po o onych punktw oporu do piwnic, bunkrw i kana w. A eby
przeszkodzi ucieczce do kana w23, sie kanalizacyjna pod ydowsk dzielnic mieszkaniow zosta a niezw ocznie zalana wod , co jednak okaza o si
przewa nie iluzoryczne na skutek wysadzenia przez ydw w powietrze zaworw. Wieczorem pierwszego dnia napotkano wi kszy opr, ktry jednak
specjalnej jednostce bojowej uda o si pr dko z ama . W toku dalszej akcji
uda o si wyprze ydw z urz dzonych przez nich gniazd oporu, kryjwek
strzeleckich itp. i w ci gu 20 i 21 kwietnia tak opanowa wi ksz cz
tzw.
24
reszty getta , e nie mog o ju by mowy o znaczniejszym oporze na terenie
tego kompleksu budynkw.
Informacja b dna. W walkach w getcie nie brali udzia u Polacy.
Na temat chronologii i rozmiaru walk w czasie powstania zob. przede wszystkim: B. Mark,
Powstanie w getcie warszawskim, Warszawa 1963, wyd. uzup.; Ch. Lazar, Muranowska 7.
The Warsaw getto Rising, Tel Aviv 1966; I. Gutman, Walka bez cienia nadziei... Historycy
zgodnie podaj , e bojowcy ydowscy po raz pierwszy zaatakowali oddzia y von Sammerna na
skrzy owaniu Nalewek i G siej. Pierwsze granaty i butelki zapalaj ce rzucono z okien domu
przy ul. Nalewki 33. Kolejne starcie mia o miejsce na skrzy owaniu ulic Zamenhofa i Mi ej,
tam te powsta com uda o si podpali czo g niemiecki. Stroop potwierdzi ten fakt w czasie
przes uchania podczas procesu, nie potra jednak oceni liczby powsta cw bior cych udzia
w walce. Dzieli ich jednak na g wne grupy o sile oko o 80 bojowcw i ma e grupy uderzeniowe (zeznanie ze ledztwa, stenogramy obu zezna w A IH, Dokumenty niemieckie Jrgen
Stroop, sygn. 233/124). W czasie warszawskiego ledztwa (odpowied na pi te pytanie) Stroop
zezna tak e, e von Sammern otrzyma wieczorem 18 IV 1943 r. meldunek z getta, i nale y
si liczy z oporem zbrojnym. Meldunek przekaza , nie wierz c jednak w jego zasadno , do
Krakowa, do sztabu Krgera. Zgodnie ze stenogramem procesu Stroop stwierdzi , e von
Sammern pojawi si w jego kwaterze 19 kwietnia ko o godz. 7.30, twierdz c, e w getcie
wszystko jest stracone (alles im Ghetto verloren sei), wycofa wi c stamt d swoje oddzia y.
Mieli by zabici i ranni, jednak raport nie potwierdza, by tego dnia zgin li Niemcy.
23
Potwierdza to meldunek z 20 marca. Kanalizacj zalewano systematycznie tak e w kolejnych dniach powstania. Po po udniu 19 kwietnia walki rozgorza y na ul. Muranowskiej i placu
Muranowskim, gdzie pod nr 7 w kilkupi trowym betonowym budynku broni y si g wne si y
ZW. Stroop wycofa swoje oddzia y oko o godz. 21.
24
Tzw. getto centralne, mi dzy ul. Bonifratersk , Muranowsk , Stawki, Smocz i G si .
21
22
34
2009-08-06 15:10:50
G wna grupa bojowa ydw, przemieszana z polskimi bandytami, wycofa a si ju w ci gu pierwszego czy te drugiego dnia na tzw. plac Muranowski. Tam zosta a zasilona przez wi ksz liczb polskich bandytw25. Planem
jej by o utrzymanie si wszelkimi sposobami w getcie, a eby przeszkodzi
wtargni ciu z naszej strony. Na jednym z betonowych budynkw wywieszono
agi ydowsk i polsk 26 jako wezwanie do walki przeciwko nam. Jednak e
ju drugiego dnia akcji uda o si specjalnej jednostce bojowej zdoby te dwie
chor gwie. W tej walce z bandytami poleg SS-Untersturmfhrer Dehmke27,
ktremu eksplodowa na skutek nieprzyjacielskiego obstrza u trzymany w r ce
granat r czny, rani c go miertelnie.
Ju wkrtce, po up ywie pierwszych dni zorientowa em si , e pierwotny
plan by niemo liwy do zrealizowania bez uprzedniej likwidacji rozrzuconych
po ca ym getcie zak adw zbrojeniowych i zak adw przemys u wojennego.
Powsta a wi c konieczno wezwania tych przedsi biorstw, a eby w wyznaczonym im terminie opu ci y zajmowane budynki i natychmiast przenios y
urz dzenia. W ten sposb post piono kolejno ze wszystkimi przedsi biorstwami i w bardzo krtkim czasie osi gni to to, i odebrano ydom i bandytom mo no ci g ej zmiany miejsca w obr bie tych zak adw pozostaj cych w dyspozycji Wehrmachtu. W celu zadecydowania, w jakim terminie te
przedsi biorstwa mog yby zosta usuni te, trzeba by o przeprowadzi dok adne inspekcje. Stanu, jaki stwierdzono w toku tych inspekcji, nie da si
opisa . Nie mog sobie wyobrazi , a eby gdziekolwiek mg panowa wi kszy ba agan ni w warszawskim getcie. ydzi mieli tu wszystko do dyspozycji, pocz wszy od rodkw chemicznych s u cych do wyrobu materia w
wybuchowych, a sko czywszy na cz ciach umundurowania i uzbrojenia
wojskowego. Kierownicy przedsi biorstw tak ma o orientowali si w tym,
co si dzieje w ich zak adach, e umo liwia o to ydom wyrabianie w tych
Udzia polskiej konspiracji, zwi zanej z Korpusem Bezpiecze stwa b d Polsk Ludow
Akcj Niepodleg o ciow , w bezpo rednich walkach w getcie polscy historycy ostatnio zakwestionowali (D. Libionka, Apokryfy z dziejw ydowskiego Zwi zku Wojskowego i ich
autorzy, Zag ada ydw. Studia i Materia y 2005, nr 1, s. 165190; A. Grabski, M. Wjcicki,
ydowski Zwi zek Wojskowy, Warszawa 2008).
26
Raczej na pewno na reducie ZW na pl. Muranowskim 7 agi wisia y ju 19 kwietnia.
27
Zgodnie z wykazem poleg ych zamieszczonym w raporcie poleg 22 kwietnia. Stroop
podczas procesu wspomnia o nim w kontek cie wydarze z 20 kwietnia, czyli zaci tych
walk o redut na pl. Muranowskim 7 (Widzia em je, to znaczy agi, na placu, na ktrym
pad ocer SS Dehmke). Wed ug zezna procesowych tego dnia oddzia ami niemieckimi
dowodzi mjr Sternhagel, a Stroop by w getcie nieobecny. W nocy z 20 na 21 kwietnia bojowcy ZW walcz cy w tym domu wydostali si z getta przez tunel cz cy budynek przy
pl. Muranowskim 7 z budynkiem przy ul. Muranowskiej 6 po tzw. stronie aryjskiej. Grupa ta
(14 osb) zosta a 23 kwietnia zaskoczona i rozbita przez niemieck andarmeri w okolicach
Otwocka.
25
35
2009-08-06 15:10:51
zak adach wszelkiego rodzaju rodkw bojowych, w szczeglno ci granatw r cznych, koktajli Mo otowa28 itd.
P niej uda o si ydom stworzy w tych zak adach gniazda oporu.
Jedno z tego rodzaju gniazd oporu w przedsi biorstwie Zarz du Kwatermistrzostwa Wojska29 trzeba by o ju drugiego dnia zwalczy z pomoc plutonu
saperw z miotaczami ognia i obstrza u artyleryjskiego. W zak adzie tym
ydzi tak si zagnie dzili, e nie mo na ich by o zmusi do dobrowolnego
opuszczenia go, wobec czego postanowi em zniszczy ogniem ten zak ad
nast pnego dnia.
Kierownicy tych zak adw, ktrzy przewa nie byli jeszcze nadzorowani
przez ocera Wehrmachtu, w wi kszo ci wypadkw nie byli w stanie poda
konkretnych danych o zapasach i miejscu ich magazynowania. Podawane
przez nich informacje dotycz ce liczby zatrudnionych u nich ydw nigdy si
nie zgadza y. Stwierdzano stale, e w tym labiryncie domw, ktre nale a y
jako bloki mieszkalne do zak adw zbrojeniowych, bogaci ydzi jako rzekomi
robotnicy zak adw zbrojeniowych znajdowali wraz z rodzinami schronienie
i wiedli wspania e ycie. Mimo wszystkich wydanych rozkazw nakazuj cych
ydom opuszczenie zak adw wielokrotnie stwierdzano, e kierownicy zak adw przekonani, i akcja b dzie trwa a tylko kilka dni, zamykali ydw, aby
p niej, wykorzystuj c pozostawionych im ydw, kontynuowa prac . Wed ug
zezna uj tych ydw w a ciciele rm urz dzali rzekomo z ydami p atyki.
Du rol odgrywa y w tym podobno kobiety. ydzi starali si utrzymywa
dobre stosunki z ocerami i o nierzami Wehrmachtu. P atyki zdarza y si
do cz sto i podczas nich Niemcy i ydzi robili wsplne interesy.
Liczba ydw wyci gni tych z domw i uj tych w pierwszych dniach by a
stosunkowo ma a. Okaza o si , e ydzi pochowali si w kana ach i specjalnie
urz dzonych bunkrach30. W pierwszych dniach przypuszczano, e istniej tylko pojedyncze bunkry, jednak e w toku wielkiej akcji okaza o si , e w ca ym
getcie istnia zorganizowany system piwnic, bunkrw i przej . Ka de przejcie i bunkier mia y dost p do sieci kanalizacyjnej. Umo liwia o to ydom
swobodne poruszanie si pod ziemi . T sie kanalizacyjn wykorzystywali
ydzi rwnie do przedostawania si pod ziemi do aryjskiej cz ci miasta
Czyli butelek z p ynem zapalaj cym.
Chodzi o obszar zak adw Heeresunterkunftsverwaltung, czyli tzw. szop szczotkarzy,
po o ony mi dzy ul. Bonifratersk , wi tojersk , Wa ow i Franciszka sk . Stacjonowa o tu
kilka grup bojowych OB i ZW, ktre podj y walk 20 kwietnia ko o godz. 15. Pod bram
przy ul. Wa owej wybuch a umieszczona przez OB mina. Tego dnia zgin zas u ony dla
konspiracji bundowskiej in . Micha Klepsz, odznaczony p niej przez Naczelnego Wodza
RP gen. Kazimierza Sosnkowskiego krzy em Virtuti Militari V klasy.
30
Podczas zeznania na procesie Stroop podkre li , e o budowie systemu podziemnych
bunkrw w adze niemieckie nie mia y do wybuchu powstania adnej wiedzy.
28
29
36
2009-08-06 15:10:51
Warszawy. Stale nadchodzi y meldunki, e ydzi prbuj ucieka przez otwory kanalizacyjne. Pod pretekstem budowania schronw przeciwlotniczych,
pocz wszy od p nej jesieni 1942, w by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej
urz dzano bunkry. Mia y one s u y do tego, aby w razie od dawna ju spodziewanego nowego przesiedlenia da schronienie wszystkim ydom i mo no
organizowania st d oporu przeciwko nacieraj cym si om. Dzi ki plakatom,
ulotkom i szeptanej propagandzie komunistyczny ruch oporu31 w by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej doprowadzi do tego, e z chwil rozpocz cia
nowej wielkiej akcji bunkry zosta y natychmiast obsadzone. O przezorno ci,
z jak dzia ali ydzi, wiadczy stwierdzone w wielu wypadkach umiej tne zaopatrzenie bunkrw w urz dzenia mieszkalne dla ca ych rodzin, urz dzenia
do prania i k pieli, ust py, pomieszczenia na bro i amunicj oraz w wielkie
zapasy ywno ci na szereg miesi cy. Istnia y oddzielne bunkry dla bogatych
i oddzielne dla biednych ydw. Wykrycie poszczeglnych bunkrw przez si y
prowadz ce akcj by o na skutek zamaskowania ich nies ychanie utrudnione
i w wielu wypadkach mo liwe tylko przez zdrad ze strony ydw.
Ju po up ywie pierwszych dni mo na si by o upewni , e ydzi w adnym
razie nie my leli o dobrowolnym przesiedleniu, lecz byli zdecydowani broni
si , wykorzystuj c wszystkie mo liwo ci i znajduj c si w ich dyspozycji
bro . Pod polsko-bolszewickim kierownictwem otworzy y si tzw. grupy bojowe, ktre zaopatrzono w bro i ktre p aci y ka d
dan cen za mo liw
do uzyskania bro .
Podczas wielkiej akcji zdarza o si , e chwytano ydw, ktrzy przedtem
byli ju odtransportowani do Lublina czy Treblinki, stamt d wyrwali si i zaopatrzeni w bro oraz amunicj wracali do getta. Polscy bandyci32 znajdowali
stale w getcie schronienie i przebywali tam niemal bez przeszkd, poniewa
nie by o po prostu si , ktre mog yby zlikwidowa ten ba agan.
Podczas gdy pocz tkowo mo na by o tchrzliwych w gruncie rzeczy ydw
wy apywa w wi kszej liczbie, to ujmowanie ydw i bandytw w drugiej poowie wielkiej akcji by o coraz trudniejsze. Wci pojawia y si grupy bojowe
licz ce od 20 do 30 lub wi cej ydowskich wyrostkw w wieku od 18 do 25 lat,
ktrym zawsze towarzyszy a pewna liczba kobiet, wzniecaj c nowy opr. Te
grupy bojowe otrzyma y rozkaz broni si do ostatka z broni w r ku i unika
dostania si do niewoli przez pope nienie samobjstwa. Jednej z takich grup
bojowych uda o si z w azu kanalizacyjnego przy tzw. Prostej33 wsi
do
Czyli OB i ZW.
Informacja niepotwierdzona w innych rd ach.
33
Chodzi o wyj cie 10 maja grupy bojowcw wyprowadzonych przez Kazika Ratajzera
i cz onka Gwardii Ludowej W adys awa Gajka Krzaczka (W. Bere , K. Burnetko, Marek
Edelman. ycie. Po prostu, Warszawa 2008). Wcze niej oprcz wspominanej grupy ZW
31
32
37
2009-08-06 15:10:52
samochodu ci arowego i w ten sposb zbiec (oko o 30 do 35 bandytw). Bandyta, ktry tym wozem przyjecha , spowodowa wybuch 2 r cznych granatw,
co by o sygna em dla oczekuj cych w pogotowiu bandytw do wydostania si
z kana u. Bandyci i ydzi w rd ktrych znajdowali si w dalszym ci gu
rwnie i polscy bandyci uzbrojeni w karabiny, r czn bro paln i 1 lekki
karabin maszynowy wsiedli do ci arwki i odjechali w niewiadomym kierunku. Ostatni cz onek tej bandy, ktry sta na stra y w kanale i mia polecenie
zamkn pokryw w azu do kana u, zosta uj ty34. On to w a nie udzieli powy szych informacji. Wszcz ty za ci arwk po cig nie da niestety wyniku.
Nale ce do grup bojowych kobiety ze zbrojnego ruchu oporu by y uzbrojone tak samo jak m czy ni, a cz
z nich nale a a do ruchu chalucowego35.
Nierzadko zdarza y si wypadki, e te kobiety strzela y z pistoletw trzymanych w obu r kach. Stale si zdarza o, e do ostatniej chwili mia y one ukryte
w szarawarach pistolety i r czne granaty (polskie r czne granaty jajowate),
by potem u y ich przeciwko o nierzom z formacji wojskowych SS, policji
i Wehrmachtu.
Stawiany przez ydw i bandytw opr mg zosta z amany tylko przez
energiczn i niezmordowan , trwaj c dzie i noc akcj bojow oddzia w
szturmowych. 23.4.1943 Reichsfhrer SS za po rednictwem wy szego
dowdcy SS i policji wschd w Krakowie wyda rozkaz przeszukania
z najwi ksz bezwzgl dno ci i nieub agan surowo ci getta warszawskiego. Dlatego te zdecydowa em si teraz na ca kowite zniszczenie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej przez spalenie wszystkich blokw mieszkalnych,
cznie z blokami przy zak adach zbrojeniowych. Systematycznie opr niano
jeden zak ad po drugim i niezw ocznie podpalano. Wtedy ydzi prawie zawsze
wychodzili ze swych kryjwek i bunkrw. Nieraz ydzi pozostawali w p on z pl. Muranowskiego 21 kwietnia 25 lub 26 kwietnia tym samym tunelem wydosta a si silna
grupa ZW pod dowdztwem Paw a Frenkla. 27 kwietnia tunelem pod ul. Leszno z getta wydosta o si 36 bojowcw ZW ze schronu przy ul. Karmelickiej 5 (wi kszo poleg a w walce
z Niemcami w podwarszawskim Michalinie oraz po wykryciu kryjwki w Warszawie na ul. Grzybowskiej 1113). 29/30 kwietnia oko o 40 bojownikw OB z szopw Walthera C. Tbbensa,
przez w az do kana u przy ul. Leszno 56, wysz o na rogu ul. elaznej i Ogrodowej. 27 kwietnia
kolejna, bli ej nieokre lona grupa ZW wydosta a si tunelem mi dzy domami przy ul. Muranowskiej 7 i 6 (tzw. strona aryjska) i stoczy a przegran walk z oddzia em niemieckim. Tym
samym tunelem wydosta o si 30 kwietnia dwch cznikw OB Kazik Ratajzer i Zygmunt
Frydrych.
34
Informacja niepotwierdzona w innych rd ach. Bernard Mark w edycji raportu z 1958 r.
wspomina, e Stroop mg mie na my li z apanych przy wyj ciu z kana u Gedalego Rotmana
z Ha-Noar ha-C oni i Cwi Edelsztejna z Akiby, ktrych odprowadzono na posterunek niemiecki
przy ul. elaznej i rozstrzelano.
35
Oglne okre lenie m odzie owych organizacji syjonistycznych przygotowuj cych swoich
cz onkw do osadnictwa rolniczego w Palestynie. Najbardziej wp ywow by a posiadaj ca od
1921 r. central w Warszawie mi dzynarodowa organizacja He-Chaluc.
38
2009-08-06 15:10:52
cych domach tak d ugo, a wreszcie z powodu aru i z obawy przed mierci
w p omieniach woleli wyskakiwa z pi ter po uprzednim zrzuceniu na ulic
materacw i innych wy cie anych przedmiotw. Z po amanymi ko mi usiowali si oni potem jeszcze czo ga przez ulic do blokw, ktre b d wcale,
b d tylko cz ciowo sta y w p omieniach. Cz sto zmieniali ydzi swe kryjwki
w nocy, przenosz c si do wypalonych ju ruin, gdzie znajdowali schronienie
dopty, dopki nie znalaz y ich tam jakie oddzia y szturmowe. Przebywanie
w kana ach te nie by o ju po pierwszych 8 dniach przyjemne. Bardzo cz sto
mo na by o na ulicach us ysze wyra ne g osy dochodz ce z kana w przez
w azy. Wwczas SS-mani, policjanci lub saperzy Wehrmachtu odwa nie w azili
do szybu, a eby wyci gn
ydw i nierzadko potykali si o cia a nie ywych
ju ydw albo te byli ostrzeliwani. Aby wyp dzi ydw, trzeba by o stale u ywa wiec dymnych36. Tak wi c pewnego dnia otwarto 183 w azy do
kana w i wrzucono w nie w oznaczonym czasie X wiece dymne, w wyniku
czego bandyci, uciekaj c przed rzekomym gazem, zbiegli si w centrum
by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, sk d mo na ich by o wyci gn
przez znajduj ce si tam otwory kana owe. Wielu ydw, ktrych liczby nie
mo na by o ustali , zlikwidowano w kana ach i bunkrach przez wysadzenie
tych bunkrw i kana w w powietrze.
Im d u ej trwa opr, tym twardsi byli o nierze formacji wojskowych
SS, policji i Wehrmachtu, ktrzy i tutaj, w wiernym braterstwie broni,
spe niali niezmordowanie swoje zadania i zawsze wiecili przyk adem
wsp towarzyszom broni. Akcja trwa a cz sto od wczesnego ranka a do
p nych godzin nocnych. Nocne oddzia y zwiadowcze o nierzy, z nogami obwi zanymi szmatami, depta y ydom po pi tach i utrzymywa y ich
w ci g ym napi ciu. Nieraz zatrzymywano i likwidowano ydw, ktrzy
wykorzystywali noc, aby wydobyt z opuszczonych bunkrw ywno ci
uzupe ni swoje zapasy albo nawi za
czno czy wymieni wiadomo ci
z s siednimi grupami.
Je eli si we mie pod uwag , i o nierze formacji wojskowych SS przed
u yciem ich w akcji mieli za sob przewa nie tylko trzy- lub czterotygodniowe
przeszkolenie, to trzeba specjalnie podkre li okazan przez nich energi ,
odwag i gotowo bojow . Nale y rwnie stwierdzi , e saperzy Wehrmachtu
wysadzali w powietrze bunkry, kana y i domy betonowe z niezmordowanym
i oarnym wysi kiem. Ocerowie i o nierze policji, ktrych wi kszo mia a
ju za sob do wiadczenia frontowe, odznaczyli si ponownie bezprzyk adn
brawur .
36
U ywanie wiec dymnych (Nebelkerzen) Stroop potwierdzi w czasie przes ucha , podkre laj c, e by y nieszkodliwe dla ludzi.
39
2009-08-06 15:10:53
Tylko dzi ki nieprzerwanemu i niezmordowanemu udzia owi w akcji wszystkich si uda o si uj lub z ca pewno ci zg adzi og em 56 065 ydw. Do
tej liczby nale y jeszcze doda ydw, ktrzy zgin li na skutek wysadzenia
w powietrze, po arw itd., ktrych liczby nie mo na by o jednak ustali .
Ju w toku wielkiej akcji podano ludno ci aryjskiej do wiadomo ci za pomoc plakatw, e wst p na teren by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej
jest najsurowiej wzbroniony i e ka dy, kto zostanie napotkany na terenie
by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej bez wa nej przepustki, zostanie
rozstrzelany37. Jednocze nie w tych plakatach jeszcze raz ostrze ono ludno
aryjsk , e ten, kto wiadomie udzieli schronienia ydowi, a w szczeglno ci
poza ydowsk dzielnic mieszkaniow da pomieszczenie, wy ywienie lub
ukryje yda, b dzie ukarany mierci .
Polskiej policji zezwolono na oddanie ka demu polskiemu policjantowi,
w razie zatrzymania przez niego yda w aryjskiej cz ci miasta Warszawy,
1/3 gotwki tego yda. Zarz dzenie to okaza o si skuteczne.
Ludno polska przyj a przedsi wzi te przeciwko ydom kroki na og
przychylnie38. Pod koniec wielkiej akcji gubernator wyda specjaln odezw
do ludno ci polskiej przedstawion przed podaniem do wiadomo ci publicznej ni ej podpisanemu do aprobaty w ktrej to odezwie, powo uj c si
na zdarzaj ce si w ostatnim czasie na terenie miasta Warszawy zamachy
oraz na masowe groby w Katyniu, wyja nia ludno ci polskiej powody zniszczenia by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej i wzywa do walki przeciwko komunistycznym agentom i ydom (patrz za czony plakat)39.
Wielka akcja zosta a zako czona 16.5.1943 wysadzeniem w powietrze synagogi warszawskiej40 o godzinie 20.15.
Obecnie w by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej nie ma ju ani jednego
przedsi biorstwa. Wszystko, co przedstawia o jak kolwiek warto , surowce
i maszyny, zosta o wywiezione i zmagazynowane. Wszystkie znajduj ce si
tam budynki itp. zosta y zniszczone. Jedyny wyj tek stanowi tzw. wi zienie
Policji Bezpiecze stwa przy Dzielnej41, ktre wy czono ze zniszczenia.
Stroop ma zapewne na my li tzw. trzecie zarz dzenie generalnego gubernatora Hansa
Franka z 15 X 1941 r., gro ce kar mierci ydom z apanym poza gettem bez przepustki
i Polakom, ktrzy im w tym pomagali. By o ono wielokrotnie przypominane przez niemieck
administracj dystryktu warszawskiego.
38
W zeznaniach w ledztwie Stroop podkre la pasywn postaw polskich mieszka cw
wobec powstania.
39
Mowa o rozporz dzeniu gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera
z 13 V 1943 r.
40
Wielka Synagoga przy ul. T omackie.
41
Tzw. Pawiak, po o ony mi dzy ul. Pawi i Dzieln . Mie ci o si tu od pa dziernika 1939 r.
wi zienie Policji Bezpiecze stwa i S u by Bezpiecze stwa (Sipo und des SD Warschau).
37
40
2009-08-06 15:10:53
III
Poniewa nale y si liczy z tym, i nawet po przeprowadzeniu wielkiej
akcji pojedynczy ydzi b d si wci jeszcze ukrywali w gruzach by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, teren ten musi by w najbli szym czasie
ci le odseparowany od aryjskiej cz ci miasta oraz dozorowany. Do tego
celu zosta u yty batalion policji III/23. Ten batalion policji ma za zadanie
pilnowa by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, a w szczeglno ci czuwa , aby nikt nie wchodzi na teren dawnego getta, ka dego za , kto znajdzie
si tam bez upowa nienia, natychmiast rozstrzela . Dowdca tego batalionu
policji otrzymuje na bie co dalsze wskazwki bezpo rednio od dowdcy SS
i policji. W ten sposb trzeba doprowadzi do utrzymywania istniej cej jeszcze ewentualnie resztki ydw w ci g ym napi ciu i ostatecznego ich zlikwidowania. Przez zniszczenie wszystkich budynkw oraz kryjwek i przez odci cie dop ywu wody nale y odebra pozosta ym jeszcze ydom i bandytom
mo no dalszego istnienia.
Powsta a propozycja przekszta cenia wi zienia przy Dzielnej na obz koncentracyjny42, by przy pomocy wi niw wydoby , zebra i zu ytkowa miliony cegie , z om elazny i inne materia y.
Warszawa, 16 maja 1943
Dowdca SS i policji
na dystrykt warszawski
() Stroop
SS-Brigadefhrer i genera -major policji
42
Chodzi o Konzentrationslager Warschau, utworzony na mocy rozkazu Himmlera z 16 II
1943 r. dla szefa G wnego Urz du Gospodarczo-Administracyjnego SS Oswalda Pohla. Rozkaz
ten Himmler ponowi 11 czerwca, a obz zacz dzia a od 19 VII 1943 r. (B. Kopka, Konzentrationslager Warschau. Historia i nast pstwa, Warszawa 2007).
41
2009-08-06 15:10:54
2009-08-06 15:10:54
Meldunki dzienne
2009-08-06 15:10:55
2009-08-06 15:10:55
Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Zn. akt: I ab St/Gr. 1607 L.dz. 516/43 tjn.
Dot.: akcji w getcie
Odpis
Dalekopis
Warszawa, 20.4.43
Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

Krakw
Przebieg akcji w getcie 19.4.43:
Zamkni cie getta od godz. 3.00. O godzinie 6.00 wprowadzenie formacji
wojskowych SS w sile 16/850 do akcji przeszukiwania reszty getta. Natychmiast
po przyst pieniu oddzia w do akcji1 silny planowany ogie ze strony ydw
i bandytw. Wprowadzony do akcji czo g i obydwa wozy pancerne zosta y obrzucone koktajlami Mo otowa (butelkami zapalaj cymi). Czo g pali si 2 razy.
Ten ogie przeciwnika spowodowa pocz tkowo wycofanie si wprowadzonych
do akcji oddzia w. Straty przy pierwszym uderzeniu: 12 ludzi (6 SS-manw
i 6 stra nikw z Trawnik). Oko o godziny 8.00 drugie uderzenie oddzia w pod
dowdztwem ni ej podpisanego. Mimo ponowienia s abszego ognia obronnego
uderzenie to umo liwi o dok adne oczyszczenie kompleksw budynkw2. Zmuszono przeciwnika do wycofania si z dachw i wy ej po o onych gniazd oporu
do piwnic lub bunkrw i kana w. Podczas przeszukiwania uj to zaledwie oko o
200 ydw. Nast pnie skierowano oddzia y szturmowe na znane bunkry z zadaniem wydostania ich za ogi i zniszczenia tych bunkrw. Uj to w ten sposb
oko o 380 ydw. Stwierdzono, e ydzi znajduj si w kana ach. Ca kowicie
zalano je wod , uniemo liwiaj c w ten sposb przebywanie w nich. Oko o
godziny 17.30 napotkano bardzo silny opr w pewnej grupie domw3, a tak e
ogie z karabinw maszynowych. Specjalna grupa bojowa pokona a opr
przeciwnika, wdar a si do domw, jednak e samego przeciwnika nie uj a.
Na rogu ul. Nalewki i G siej kolumn niemieck zaatakowa y dwa oddzia y OB, dowodzone przez Zachariasza Artsztejna i Lutka Rotblata. Kilkadziesi t minut p niej drugi
oddzia niemiecki zosta zaatakowany na rogu Zamenhofa i Mi ej. Atak by dzie em czterech
grup powsta czych pod dowdztwem Bera Braudo, Arona Bryskina, Mordechaja Growasa
i Lewiego Gruzalca.
2
Drugi bj na rogu Nalewek i G siej Bernard Mark (Powstanie w getcie..., s. 52) datuje na
godzin 12. Stroop podczas zezna w ledztwie twierdzi , e przed po udniem zaj stanowisko
dowodzenia na rogu Zamenhofa w pobli u budynku Judenratu. Po wycofaniu si z tych pozycji
OB-owcy podpalili niemiecki magazyn nale cy do tzw. Werterfassung przy ul. Nalewki 31
(rg G siej). Pracownicy ydowscy tej instytucji mieszkali w kompleksie domw przy Niskiej.
W odwecie Niemcy wymordowali pacjentw szpitala przy G siej 6.
3
Mowa o pocz tku walk o redut ZW (nowoczesny budynek betonowy) przy pl. Muranowskim 7/9 oraz naro ny budynek z ul. Nalewki (Muranowska 21). ZW dysponowa jedynym
w getcie ci kim karabinem maszynowym.
1
45
2009-08-06 15:10:55
ydzi i zbrodniarze bronili si z co raz to innego gniazda oporu, a w ostatniej

chwili wymykali si , uciekaj c przez strych lub przej cie podziemne. Oko o
godz. 20.30 wzmocniono posterunki zewn trzne. Wszystkie jednostki zosta y
z getta wycofane i zwolnione do kwater. Wzmocnienie posterunkw stra y
zewn trznej przez 250 o nierzy formacji wojskowych SS.
Dalszy ci g akcji 20.4.43.
Si y stoj ce do dyspozycji:
batalion zapasowych grenadierw pancernych SS
oddzia zapasowy kawalerii SS
Policja Porz dkowa
S u ba Bezpiecze stwa
stra nicy z Trawnik
Wehrmacht
1 haubica 10 cm
1 miotacz p omieni
saperzy
kolumna sanitarna
3 dzia a przeciwlotnicze 2,28
1 francuski czo g formacji wojskowych SS
2 samochody pancerne formacji wojskowych SS
6/400
10/450
6/165
2/48
1/150
1/7
1
2/16
1/1
2/24
razem 31/1262
Dowodzenie dzisiejsz akcj powierzy em panu majorowi Policji Ochronnej
Sternhagelowi4, ktry od wypadku do wypadku otrzymuje ode mnie dalsze
polecenia.
O godzinie 7.00 wprowadzono do akcji 9 oddzia w szturmowych, ka dy
o sile 1/36, z o onych z mieszanych jednostek, w celu przeprowadzenia energicznego oczyszczania i przeszukania reszty getta. To przeszukanie, ktrego
pierwszy cel ma by osi gni ty o godz. 11.00, jest jeszcze w toku. Tymczasem
stwierdzono, e w niezamieszkanej, lecz jeszcze nieopuszczonej cz ci getta,
w ktrej znajduje si kilka zak adw zbrojeniowych lub tym podobnych, jest
szereg gniazd oporu, ktre nawet przeszkodzi y posun si stoj cemu w pobliu czo gowi. Dwa oddzia y szturmowe pokona y te gniazda oporu i utorowa y
drog dla za ogi czo gu. Przy tej akcji nale y zanotowa 2 rannych (formacje
wojskowe SS)5.
4
5
Nie odnaleziono informacji dotycz cych mjr. Sternhagela.

Mowa o drugim boju przy pl. Muranowskim.
46
2009-08-06 15:10:56
W porwnaniu z dniem wczorajszym przeciwnik zachowuje du rezerw ,

poniewa oczywi cie dowiedzia si o przydzieleniu ci kiej broni.
Zamierzam przeprowadzi ca kowite oczyszczenie reszty getta, aby nast pnie oczy ci w podobny sposb tzw. niezamieszkane, ale jeszcze nieopuszczone
getto. Tymczasem stwierdzono, e w tej cz ci getta znajduje si co najmniej
1012 bunkrw, nawet w zak adach zbrojeniowych. Ca akcj utrudnia to, e
pozosta e jeszcze na terenie getta zak ady trzeba ze wzgl du na znajduj ce si
w nich maszyny i narz dzia chroni przed obstrza em i niebezpiecze stwem
po aru.
Dalszy meldunek nast pi dzi wieczorem.
Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski
podp. Stroop
Za zgodno odpowiada:
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
47
2009-08-06 15:10:56

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 20.4.43

SS-Obergruppenfhrera i genera a policji Krgera
lub zast pcy z urz du
Krakw
Nawi zuj c do dalekopisu z 20.4.43 zn. akt I ab St/Gr. 1607, dot[ycz cego]
akcji w getcie, melduj , co nast puje:
Gniazda oporu, wykryte w niezamieszkanym1, jeszcze nieopuszczonym
getcie, zosta y zlikwidowane przez grup bojow Wehrmachtu pluton saperw i miotacz ognia. Przy tym natarciu Wehrmacht mia jednego rannego na
skutek postrza u w p uca. Dziewi oddzia w szturmowych przedar o si a
do p nocnej granicy getta. Wykryto 9 bunkrw, broni c si obsad pokonano,
a bunkry wysadzono w powietrze. Poniesione w trakcie tego straty nieprzyjaciela mo na ustali tylko w przybli eniu. Og em dzi ki akcji 9 oddzia w
szturmowych uj to dzisiaj 505 ydw, ktrzy, o ile tylko byli zdolni do pracy,
zostali zatrzymani w celu przetransportowania do obozu w Poniatowej2. Oko o
godziny 15.00 spowodowa em, e blok Zarz du Kwatermistrzostwa Wojska3,
zaj ty rzekomo przez 4000 ydw, zosta natychmiast opr niony. Niemieckiemu zarz dcy nakazano, by wezwa ydowskich robotnikw do dobrowolnego
wyj cia. Wezwania tego us ucha o tylko 28 ydw. Wobec tego powzi em
decyzj opr nienia tego bloku domw si albo wysadzenia go w powietrze.
U yta w tym celu artyleria przeciwlotnicza 3 dzia a (2 cm) ponios a strat
w 2 zabitych. Wprowadzone do akcji 10-centymetrowe haubice wypar y bandy z ich silnych umocnie i, o ile mo na by o stwierdzi , zada y im rwnie
straty. Z powodu zapadaj cych ciemno ci akcj trzeba by o przerwa . 21.4.43
to gniazdo oporu, ktre w miar mo no ci pozostanie przez ca noc odci te,
b dzie znowu zaatakowane.
Mowa o tzw. getcie dzikim mi dzy ul. Nowolipki i G si .
Na temat obozu pracy w Poniatowej (powiat pu awski) i zamordowaniu oko o 14 tys.
jego ydowskich wi niw 4 XI 1943 r. (Aktion Erntefest akcja Do ynki) zob. A. bikowski, Teksty pogrzebane w niepami ci. Relacje dwch uciekinierek z masowego grobu
Poniatowa, Zag ada ydw. Studia i Materia y 2005, nr 1.
3
Mowa o tzw. szopie szczotkarzy mi dzy ul. wi tojersk , Bonifratersk , Franciszka sk
i Wa ow . W tym kompleksie blokw mieszkalnych walk podj o pi grup OB (rejonem
dowodzi Marek Edelman) i jedna ZW. Najci sze starcia by y w domach od strony ul. wi tojerskiej. Tego dnia walki toczy y si tak e o dom przy ul. Mi ej 5.
1
2
48
2009-08-06 15:10:57
W dzisiejszej akcji zdobyto poza ydami, o ktrych ju meldowano, znaczne zapasy butelek zapalaj cych, granatw r cznych, amunicji, mundurw
wojskowych i ekwipunku wojskowego.
Straty: 2 zabitych (Wehrmacht),
7 rannych (6 z formacji wojskowych SS, 1 stra nik z Trawnik).
W jednym wypadku bandyci za o yli miny4.
W celu opracowania nareszcie konkretnego planu oczyszczenia getta
wymog em, by zak ady W.C. Tbbens, Schulz i Ska oraz Hoffmann 21.4.43 od
godz. 6.00 wraz z ca za og sta y gotowe do odmarszu. Powiernik rmy Tbbens zobowi za si doprowadzi ydw ochotnikw w liczbie oko o 45000
na wyznaczony punkt zborny w celu dalszego odtransportowania. Je eli, jak
w wypadku Zarz du Kwatermistrzostwa Wojska, dobrowolne wyprowadzenie
nie uda si , rwnie i t cz
getta oczyszcz si .
Potwierdzam otrzymane dzisiaj w drodze telefonicznej od Obergruppenfhrera5 polecenie z wszelkimi pe nomocnictwami.
Nast pny meldunek 21.4.43 w po udnie.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
Mina zosta a wysadzona, gdy Niemcy przechodzili przez bram od ul. Wa owej.
Wy szego dowdcy SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie SS-Obergruppenfhrera
Friedricha Wilhelma Krgera.
4
5
49
2009-08-06 15:10:57

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 21.4.43

Krakw
Przebieg akcji w getcie 21.4.43:
Nawi zuj c do dzisiejszego meldunku telefonicznego o godz. 14.00, donosz ,
co nast puje:
Stoj ce do dyspozycji si y jak 20.4.43.
Pocz tek akcji: godz. 7 zastosowane od pocz tku akcji 19.4.43 zamkni cie
ca ego getta trwa nadal bez zmiany.
Wobec tego, e cz ciowa akcja w kompleksie budynkw Zarz du Kwatermistrzostwa Wojska we wschodniej cz ci getta musia a by poprzedniego
wieczoru przerwana z powodu nastania ciemno ci, do akcji skierowano ponownie w oznaczonym czasie grup bojow zasilon przez saperw i bro
ci k . Po oczyszczeniu olbrzymiego bloku domw, gdy okaza o si , e istnieje
tam ogromna liczba bunkrw i przej podziemnych, uj to oko o 60 ydw.
Mimo wszelkich wysi kw nie mo na by o uj wi cej spo rd 7800 ydw
znajduj cych si w bloku. Wycofywali si oni stale z jednej kryjwki do drugiej przez podziemne przej cia, strzelaj c od czasu do czasu. Dlatego te
powzi em decyzj , by wysadzi w powietrze wykryte przej cia, a nast pnie
podpali ca y blok. Dopiero jak ogie si znacznie rozprzestrzeni , ukazali
si krzycz cy ydzi, ktrych natychmiast wysiedlono. Strat przy tej akcji nie
by o. Poczyniono starania zlokalizowania powsta ego po aru.
Wi kszo ci si u yto do oczyszczenia w kierunku z po udnia na p noc
tzw. niezamieszkanego, lecz nieopuszczonego getta1. Przed rozpocz ciem
tej akcji uj to w dawnych zak adach zbrojeniowych 5200 ydw i doprowadzono ich pod stra na dworzec za adunkowy w celu dalszego odtransportowania do obozw. W celu zdobycia, ewentualnie wysadzenia w powietrze
wykrytych ju bunkrw zosta y utworzone 3 grupy przeszukuj ce, ktrym
1
Poni szy fragment dotyczy pierwszej fazy walk na terenie tzw. szopw Tbbensa i Schultza
(czworobok ulic Leszno, Karmelicka, Nowolipki, Smocza, elazna). Walk podj o tu osiem
oddzia w OB dowodzonych przez Eliezera Gellera. Dzie wcze niej maszeruj c kolumn
niemieck na ul. Leszno OB-owcy obrzucili granatami i butelkami zapalaj cymi.
50
2009-08-06 15:10:58
przydzielono specjalne oddzia y szturmowe. Akcj t trzeba by o, po przeszukaniu po owy zaplanowanego terenu, przerwa z powodu zapadni cia zmroku.
Ci g dalszy 22.4.43, godz. 7.00.
Oprcz ydw przeznaczonych do przetransportowania do obozw 150 ydw lub bandytw zabito w toku walki, oko o 80 bandytw zlikwidowano
w bunkrach przy wysadzaniu ich w powietrze. Przeciwnik walczy dzi t
sam broni co w dniu wczorajszym, w szczeglno ci granatami w asnego
wyrobu. Wzory zatrzyma dowdca SS i policji. Po raz pierwszy zauwa ono
cz onkinie kobiecej ydowskiej organizacji bojowej (ruch chalucw). Zdobyto:
karabiny, pistolety, granaty r czne, pociski wybuchowe, konie i cz ci umundurowania SS.
Straty w asne: 2 z Policji Porz dkowej, 2 cz onkowie SS, 1 stra nik z Trawnik (l ejsze rany).
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
51
2009-08-06 15:10:58

Odpis
Dalekopis
Dot.: akcji w getcie dodatek
Warszawa, 22 kwietnia 1943
do ust. 1 z 21.4.43

Krakw
Wzniecenie po aru spowodowa o w ci gu nocy, e ydzi, ukrywaj cy si
pomimo wszystkich akcji przeszukiwawczych na poddaszach, w piwnicach i innych kryjwkach, ukazywali si na zewn trz na fasadach domw,
aby w jakikolwiek sposb uj przed ogniem. ydzi obj ci ju p omieniami
masowo, ca ymi rodzinami wyskakiwali z okien albo usi owali opu ci si
na d za pomoc powi zanych prze cierade itp. Zatroszczono si o to, by
zarwno ci, jak i inni ydzi byli natychmiast likwidowani. Przez ca noc
strzelano ci gle z pozornie opuszczonych budynkw. Strat w kordonie stra y
zewn trznej nie by o.
Uj to i odtransportowano z przeznaczeniem do obozu 5300 ydw.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
52
2009-08-06 15:10:58

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 22 kwietnia 1943

Krakw
Przebieg akcji w getcie 22.4.43 do godz. 12.
Jedna grupa bojowa wdar a si ponownie1 do bloku domw, w znacznej
cz ci ju wypalonych lub jeszcze p on cych, aby schwyta przebywaj cych
tam wci jeszcze ydw. Wobec tego, e z pewnego kompleksu budynkw
otworzono znw ogie do o nierzy formacji wojskowych SS, pod o ono i tutaj
ogie , na skutek czego du a liczba bandytw zosta a wyp oszona z kryjwek
i zastrzelona w czasie ucieczki. Oprcz tego na podwrzach uj to 180 ydw.
W zwi zku z osi gni t wczoraj lini wi kszo jednostek przyst pi a do
oczyszczania jeszcze nieprzeszukanych budynkw getta. Akcja ta jeszcze trwa.
Podobnie jak w ci gu poprzednich dni lokalny opr zosta z amany, a wykryte
bunkry wysadzone w powietrze. Niestety, nie mo na zapobiec ukrywaniu si
cz ci bandytw i ydw w kana ach pod gettem, wskutek czego trudno ich
z apa , gdy przerwali zatapianie kana w. Zarz d Miejski nie jest w stanie
tej przeszkody usun . Zastosowanie wiec dymnych i domieszanie do wody
kreozotu2 rwnie nie odnios o po danego skutku. Wsp dzia anie z Wehrmachtem bez zarzutu.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
1
Tego dnia walki toczy y si w tzw. szopie szczotkarzy przy ul. Franciszka skiej, w bloku
policyjnym przy ul. Zamenhofa 20 (tzw. getto dzikie) i na terenie szopw (B. Mark, Powstanie
w getcie..., s. 7778). Stroop zarz dzi systematyczne podpalanie budynkw w getcie.
2
Olej uzyskiwany w wyniku suchej destylacji drewna, u ywany do dezynfekcji.
53
2009-08-06 15:10:59

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 22.4.1943

Krakw
Przebieg akcji w getcie 22.4.43. Meldunek o akcji do godziny 12.00 zosta
ju przekazany dalekopisem.
W dalszym ci gu melduj , co nast puje:
Wspomniane ju przeszukiwanie pozosta ego kompleksu budynkw przez
wprowadzone do akcji oddzia y szturmowe, ktre cz ciowo natra y na opr,
da o nast puj cy wynik: 1100 ydw uj to z przeznaczeniem do obozu, 203
bandytw i ydw zastrzelono, 15 bunkrw wysadzono w powietrze. Zdobyto:
80 butelek zapalaj cych i innego rodzaju zdobycz.
Si y stoj ce do dyspozycji: tak jak zameldowano dalekopisem z 20.4.43,
L.dz. 516/43 tjn.
Straty w asne: SS-Untersturmfhrer Dehmke (zabity)1 odzia zapasowy
kawalerii SS, nieprzyjacielski strza w trzymany przez niego granat r czny;
1 wachmistrz policji (przestrzelone p uco).
Przy wysadzaniu w powietrze bunkrw przez saperw zosta a pogrzebana
pod gruzami znaczna liczba ydw i bandytw. W szeregu wypadkw okaza o
si konieczne wzniecenie po aru w celu wykurzenia band.
Nale y ponadto donie , e od wczoraj cz
znajduj cych si w akcji oddzia w jest ci gle ostrzeliwana spoza getta2, a wi c ze strony aryjskiej. OdStroop zezna w ledztwie, e oddzia Dehmkego prbowa zdoby redut ZW 21 kwietnia, lecz silny ogie , podtrzymywany przez wybuchy bomb i butelek z p ynem zapalaj cym,
spowolni przedsi wzi cie. Do budynku uda o si wedrze nast pnego dnia. Obro cy wycofali
si na dach, na ktrym poleg p niej porucznik Dehmke.
2
Informacja niepotwierdzona. Stroop mia zapewne na my li akcje solidarno ciowe polskiego podziemia poza murami getta z 19 i 20 kwietnia. 19 kwietnia oddzia Kedywu Okr gu
Warszawskiego AK dowodzony przez kpt. Jzefa Pszennego Chwackiego usi owa zdetonowa
min pod murem getta przy ul. Bonifraterskiej, rg Sapie y skiej. Mimo stoczonej ci kiej potyczki z Niemcami nie osi gni to celu, gdy mina wybuch a na rodku ulicy. 20 kwietnia oddzia
Gwardii Ludowej pod dowdztwem Franciszka Bartoszka zaatakowa niemieckie stanowisko
karabinw maszynowych przy ul. Nowiniarskiej. Kolejne akcje oddzia w AK mia y miejsce
23 kwietnia. Tego dnia oddzia pod dowdztwem kpt. Zbigniewa Lewandowskiego Szyny
zaatakowa posterunki niemieckie przy bramie getta na ul. Okopowej, mi dzy ul. Dzieln
i Pawi , a sze cioosobowy oddzia Dywersji Bojowej Obwodu Mokotw zlikwidowa dwch
1
54
2009-08-06 15:10:59
dzia om szturmowym, ktre natychmiast przeciwdzia a y, uda o si w jednym

wypadku schwyta 35 polskich bandytw3, komunistw, ktrych natychmiast
zlikwidowano. W czasie rozstrzeliwa zarz dzonych dzisiaj z konieczno ci
zdarzy o si znowu, e bandyci gin li z okrzykiem: Niech yje Polska, Niech
yje Moskwa.
Akcja b dzie kontynuowana 23.4.43, godz. 7.00.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
niemieckich policjantw na ul. Leszno i Orlej. Tak e 23 kwietnia grupa wypadowa GL pod
dowdztwem Henryka Sterhela Gustawa zaatakowa a granatami niemiecki samochd na
ul. Freta (W. Bartoszewski, Akcje solidarno ci pod murami getta warszawskiego (kwiecie 1943 r.) [w:] Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomoc
ydom 19391945, oprac.
W. Bartoszewski, Z. Lewinwna, Warszawa 1969, 2007, s. 252258; K. Dunin-W sowicz, ycie,
walka i zag ada ludno ci ydowskiej w czasie II wojny wiatowej w Polsce w wietle
polskich wspomnie i relacji [w:] Powstanie w getcie warszawskim. Sesja w 45 rocznic
(1415 kwietnia 1988 r.), Warszawa 1989, s. 107125).
3
Informacja niepotwierdzona.
55
2009-08-06 15:11:00

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 23.4.1943

Krakw
Przebieg akcji w getcie 23.4.43.
Pocz tek: godz. 7.00.
Ca e by e getto zosta o do dzisiejszych przeszukiwa podzielone na 24 odcinki. Na ka dy odcinek zosta wys any 1 wzmocniony przeszukiwawczy oddzia
szturmowy ze specjalnym zadaniem. Na wykonanie zleconych zada przeszukiwawcze oddzia y szturmowe mia y czas do godz. 16.00.
Wynik tej akcji: wytropiono i uj to 600 ydw i bandytw oraz zastrzelono
oko o 200 ydw i bandytw. Wysadzono w powietrze 48 bunkrw, z ktrych
cz
by a urz dzona w sposb wysoce przemy lny. Zdobyto oprcz przedmiotw warto ciowych, pieni dzy rwnie kilka masek gazowych.
Oddzia y zosta y powiadomione, e akcja ma by w dniu dzisiejszym zako czona. Ta wiadomo by a ju przed po udniem znana ydom. Z tego powodu
po przerwie trwaj cej 11,5 godziny wys ano znw do akcji przeszukiwawcze
oddzia y szturmowe, w wyniku czego stwierdzono, podobnie jak zwykle w tych
wypadkach, e w r nych blokach znajduj si ydzi i bandyci. Z pewnego
kompleksu budynkw ostrzeliwano nawet otaczaj cy go oddzia . W zwi zku
z tym u yto do akcji specjalnej grupy bojowej i w celu wykurzenia bandytw
podpalono wszystkie budynki. ydzi i bandyci utrzymywali si do ostatniej
chwili, aby ostrzeliwa ludzi z tych jednostek. Strzelano nawet z karabinw1.
Pewna liczba bandytw, ktrzy strzelali z balkonw, zosta a strza ami str cona na d .
W dniu dzisiejszym wykryto opuszczon domnieman central PPR2 i zniszczono j . W tym pi tym dniu zostali uj ci najznaczniejsi zapewne terrory ci
i aktywi ci, ktrym dotychczas udawa o si uj przed przeprowadzanymi
przeszukiwaniami czy te wys aniem do obozu.
1
Wed ug Bernarda Marka (Powstanie w getcie..., s. 89) tego i nast pnego dnia silne walki
wybuch y na terenie szopw mi dzy ul. Leszno, Nowolipie i Smocz . W okolicy ul. Karmelickiej
5 przegran potyczk stoczy a z oddzia ami niemieckimi grupa ZW Natana Szulca.
2
56
2009-08-06 15:11:00
Wed ug meldunku pewnego volksdeutscha ydzi znw uciekli kana ami do

aryjskiej cz ci miasta. Kto zdradzi , e w pewnym domu przebywa kilku3
ydw. Wys any do akcji specjalny zmotoryzowany oddzia szturmowy wdar
si do budynku i zdo a jeszcze uj 3 ydw, w tym 2 ydwki. Podczas tej
akcji rzucono na samochd ci arowy butelk zapalaj c i granat, w zwi zku z czym 2 ludzi z Policji Porz dkowej uby o na skutek zranienia.
Ca akcj utrudnia przebieg e post powanie ydw i bandytw; na przyk ad stwierdzono, e na wozach, na ktre sk ada si le ce wsz dzie trupy,
wywozi si jednocze nie na ydowski cmentarz yj cych ydw, ktrzy w ten
sposb wydostaj si poza getto. Przez sta kontrol wozw wywo cych
zw oki zamkni ta zostanie i ta droga ucieczki.
W chwili przerwania dzisiejszej akcji oko o godz. 22.00 stwierdzono, e
znw oko o 30 bandytw dosta o si do tzw. zak adu zbrojeniowego4, by si
ukry . Wobec tego, e w tym zak adzie s zmagazynowane przedmioty o du ej
warto ci nale ce do Wehrmachtu, za dano opr nienia go do po udnia 24.4.,
aby i ten labirynt domw mo na by o jutro atakowa .
Z zak adw zabrano dzisiaj 3500 ydw w celu wys ania do obozu. cznie
uj to do dnia dzisiejszego w celu wys ania do obozu, ewentualnie ju odtransportowano: 19 450 ydw. Z tych ydw pozosta o jeszcze obecnie oko o 2500
do za adowania. Nast pny poci g odchodzi 24.4.43.
Si y tak jak 22.4.43 bez 150 stra nikw z Trawnik. Ci ostatni zostali ju
przydzieleni komendantowi Policji Porz dkowej jako posi ki przy wykonywaniu
innego zadania.
Straty w asne: 2 wachmanw policji (SB)5 rannych,
1 stra nik z Trawnik ranny.
Dalszy ci g akcji 24.4.43, godz. 10.00. T godzin wybrano dlatego, aby
znajduj cych si jeszcze w getcie ydw utrzyma w przekonaniu, e akcja
zosta a dzisiaj faktycznie zako czona.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
3
4
5
Tzw. szop szczotkarzy przy ul. Wa owej.
Tak w oryginale.
57
2009-08-06 15:11:01

Zn. akt: I ab St/Wdt. 1607 L.dz. 545/43 tjn.
Odpis
Dalekopis
Warszawa, 24.4.43

Krakw
Przebieg akcji 24.4.43, pocz tek: godz. 10.00.
W przeciwie stwie do dni poprzednich utworzone znw dzisiaj 24 przeszukiwawcze oddzia y szturmowe zosta y wprowadzone do akcji oczyszczania nie
z jednej strony, lecz jednocze nie ze wszystkich kra cw getta. Ze wzgl du
na to, e akcja rozpocz a si dopiero o godz. 10.00, znajduj cy si jeszcze
w getcie ydzi byli prawdopodobnie prze wiadczeni, e ca a sprawa zosta a
zako czona dnia poprzedniego. Dlatego wynik akcji przeszukiwawczej by
w dniu dzisiejszym szczeglnie pomy lny. Przyczyn tego sukcesu by tak e
fakt, e podocerowie i o nierze zdo ali si ju przyzwyczai do podst pnej
walki i wybiegw ydw oraz bandytw, a przede wszystkim osi gn li wielk
wpraw w wykrywaniu bunkrw istniej cych w niezliczonej liczbie. Po powrocie oddzia w szturmowych zaatakowano dzi pod wieczr specjalny blok
domw w p nocno-wschodniej cz ci by ego getta. W tym labiryncie domw
znajdowa a si tak zwana rma zbrojeniowa1, ktra jakoby mia a do przerbki
i na sk adzie wielomilionowej warto ci materia y nale ce do Wehrmachtu.
23.4.43 oko o godz. 21.00 zawiadomi em Wehrmacht o moim zamiarze, daj c
wywiezienia materia w Wehrmachtu do godz. 12.00. Wobec tego, e Wehrmacht rozpocz wywo enie dopiero oko o godz. 10.00, musia em przed u y
termin do godz. 18.00. O godz. 18.15 przeszukiwawcza grupa bojowa wkroczy a
do budynkw po ich odci ciu i stwierdzi a obecno du ej liczby ydw. Poniewa cz
tych ydw stawia a opr, da em rozkaz podpalenia. Dopiero gdy
ulica i wszystkie podwrza po obu stronach stan y w p omieniach, z bloku
budynkw wyszli ydzi, cz ciowo p on c lub prbowali si ratowa , skacz c
z okien i balkonw na ulic , na ktr uprzednio zrzucili pierzyny, ko dry i inne
przedmioty. Stale mo na by o obserwowa , e mimo gro nego po aru ydzi
i bandyci woleli raczej i z powrotem w ogie ni wpa w nasze r ce. ydzi
strzelali ci gle, prawie do zako czenia akcji, tak e jeszcze przy ko cu tego
1
Chodzi o blok domw tzw. Werterfassung przy ul. Niskiej i Pokornej. Walczono te tego
dnia na pl. Muranowskim.
58
2009-08-06 15:11:01
dnia oddzia saperw musia wdziera si do jednego, szczeglnie masywnego

domu betonowego pod os on lekkich karabinw maszynowych.
Koniec akcji 25.4.43 o godz. 1.45.
Zgromadzono 1660 ydw w celu wys ania do obozu. Z bunkrw wyci gni to
1814, zastrzelono oko o 330. Nieustalona liczba ydw spali a si albo zgin a
w wysadzonych w powietrze bunkrach. Wysadzono w powietrze 26 bunkrw
i zdobyto nieprzeliczone mnstwo banknotw, w szczeglno ci dolarw.
Si y w asne: jak w dniu poprzednim, zmniejszone o 50 o nierzy formacji
wojskowych SS.
Straty w asne: rannych 2 SS-manw i jeden stra nik z Trawnik.
Razem uj to dotychczas w toku bie cej akcji 25 000 ydw, zamieszka ych
w by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej. Wobec tego, e o stanie liczebnym
ydw istniej tylko niedok adne dane, przypuszczam, e w getcie utrzymuje
si jeszcze tylko zupe nie niewielka liczba ydw i bandytw.
Dalszy ci g akcji 25.4.43 o godz. 13.00.
Potwierdzam odbir dalekopisw nr 1222 i 1223 z 24.4.43. O ile mo na
przewidzie , b d ca w toku wielka akcja potrwa do drugiego dnia Wielkanocy
w cznie.
Na zewn trznych murach getta zosta y ju dzi wywieszone plakaty og aszaj ce, e ka dy, kto wejdzie na teren by ego getta, nie mog c si wylegitymowa , zostanie zastrzelony.
podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
59
2009-08-06 15:11:02

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 25.4.43

Krakw
Przebieg akcji 25.4.43, pocz tek godz. 13.00.
Na dzie dzisiejszy wyznaczono 7 przeszukiwawczych oddzia w szturmowych w sile 1/70, przydzielaj c ka demu z nich okre lony blok domw.
Zadanie: Ponowne przeszukanie wszystkich zabudowa , wykrycie bunkrw i wysadzenie ich w powietrze oraz uj cie ydw. Wsz dzie tam, gdzie
b d oni stawiali opr lub gdy nie b dzie mo na zdoby bunkrw, nale y zabudowania spali .
Obok zada wyznaczonych tym 7 przeszukiwawczym oddzia om szturmowym, przeprowadzono specjaln akcj przeciwko znajduj cemu si poza
dawnymi murami getta gniazdu bandytw, zamieszka emu wy cznie przez
Polakw.
Dzisiejsza akcja prawie ka dego oddzia u szturmowego ko czy a si
wzniecaniem olbrzymich po arw, na skutek ktrych ydzi byli zmuszani do
opuszczania swoich kryjwek i nor. Og em uj to ywcem 1690 ydw. Wed ug wyja nie ydw w rd uj tych znajduj si z ca pewno ci zrzuceni
z samolotw spadochroniarze1 oraz tacy bandyci, ktrzy byli zaopatrywani
w bro z nieznanego rd a. 274 ydw zastrzelono i jak co dzie nieustalona liczba ydw zosta a zasypana w wysadzonych w powietrze bunkrach
oraz jak stale stwierdzano spalona. W rd uj tych w dniu dzisiejszym ydw znalaz a si moim zdaniem wi ksza cz
bandytw oraz najgorszych
elementw getta. Z powodu zapadaj cych ciemno ci nie mo na by o przeprowadzi natychmiastowej ich likwidacji. Postaram si uzyska na jutro poci g do T II2, w przeciwnym wypadku likwidacja zostanie przeprowadzona
jutro. Rwnie w dniu dzisiejszym powtrzy y si wypadki zbrojnego oporu,
w jednym z bunkrw zdobyto 3 pistolety oraz pociski wybuchowe. Prcz tego
w dniu dzisiejszym zabezpieczono rwnie wielkie ilo ci pieni dzy papieroInformacja niepotwierdzona.
T II o rodek zag ady w Treblince, dzia aj cy od lipca 1942 do listopada 1943 r. 2 VIII
1943 r. wybuch w Treblince zbrojny bunt, w wyniku ktrego z obozu uciek o kilkuset wi niw.
1
2
60
2009-08-06 15:11:02
wych, dewiz, z otych monet oraz kosztowno ci. ydzi w dalszym ci gu rozporz dzaj powa nym maj tkiem. O ile wczoraj w nocy nad by ym gettem rozci ga a si una po aru, o tyle dzisiaj wieczorem widzia o si na tym miejscu
morze p omieni. Poniewa w czasie planowo i systematycznie dokonywanych
przeszukiwa w dalszym ci gu wy apuje si wielk liczb ydw, akcja b dzie kontynuowana 26.4.43, pocz tek godz. 10.00.
Do dnia dzisiejszego w cznie uj to og em 27 464 ydw z by ego ydowskiego getta warszawskiego.
Si y w asne: jak dnia poprzedniego.
Straty w asne: rannych 3 o nierzy formacji wojskowych SS i 1 cz onek
Policji Bezpiecze stwa.
Dotychczasowe straty oglne:
formacje wojskowe SS
Policja Porz dkowa
Policja Bezpiecze stwa
Wehrmacht
stra nicy z Trawnik
27 rannych
9 [rannych]
4 [rannych]
1 [ranny]
9 [rannych]
50 rannych
oraz 5 zabitych, z tego:

Wehrmacht
stra nicy z Trawnik
2 zabitych
2 [zabitych]
1 [zabity]
5 zabitych

podp. Stroop
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
61
2009-08-06 15:11:02

Dot.: wielkiej akcji w getcie meldunek uzupe niaj cy
Odpis
Dalekopis
Warszawa, 26.4.43

Krakw
1) Akcja 25.4.43 zosta a uko czona o godz. 22.00.
2) Oglne skutki przeprowadzonej akcji:
Zamieszkali w Warszawie Polacy znajduj si pod silnym wra eniem
ostro ci przeprowadzanej akcji w by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej.
Jak wynika z meldunkw, z chwil wszcz cia akcji nast pi o poza drobnymi
wypadkami oglne uspokojenie, szczeglnie na terenie miasta Warszawy.
Z tego nale a oby wnioskowa , e bandyci i sabota y ci przebywali dotychczas w by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej i teraz zgin li.
W zwi zku z tym interesuj cy jest fakt, e podczas po aru jednego z budynkw w dzielnicy mieszkalnej, w ktrej obecnie trwa akcja, wylecia w powietrze nielegalny magazyn amunicji1.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
62
2009-08-06 15:11:03

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 26.4.43

Krakw
Pocz tek akcji godz. 10.00.
Ca a by a ydowska dzielnica mieszkaniowa zosta a z dniu dzisiejszym
znowu przeszukana przez te same oddzia y szturmowe i w tych samych rejonach. W ten sposb chcia em doprowadzi do tego, aby dowdcy, udaj c si
na znane im ju ulice, bloki budynkw i podwrza, mogli coraz dalej wdziera
si w labirynt bunkrw i podziemnych przej . Oddzia y prawie bez wyj tku meldowa y o napotykanym oporze, ktry jednak przez otwarcie z naszej
strony ognia lub wysadzenie w powietrze bunkrw by ca kowicie amany.
Okazuje si coraz wyra niej, e nadesz a kolej na najbardziej zaci tych i najbardziej zdolnych do stawiania oporu ydw i bandytw. W wielu wypadkach
otwierano przemoc bunkry, ktrych za oga nie wychodzi a na powierzchni
od momentu wszcz cia akcji. W szeregu wypadkw obsada bunkrw po wysadzeniu ich w powietrze ledwie by a w stanie wyczo ga si na powierzchni . Z zezna uj tych ydw wynika o, e wi ksza liczba przebywaj cych
w bunkrach osb na skutek aru i dymu oraz wybuchw dosta a pomieszania
zmys w.
Uj to r nych ydw, ktrzy utrzymywali cis
czno i wsp pracowali
z polsk grup terrorystyczn 1. Poza by
ydowsk dzielnic mieszkaniow
uj to 29 ydw.
W toku dzisiejszej akcji spalono szereg blokw mieszkalnych. Jest to jedyna i ostateczna metoda, aby zmusi t ho ot i tych podludzi do wyj cia na
powierzchni .
Znw zdobyto butelki zapalaj ce, granaty oraz wi ksz ilo pieni dzy
i dewiz.
W dniu dzisiejszym wyda em rwnie polecenie natychmiastowego przeniesienia znajduj cych si tam jeszcze zapasw z tzw. zak adw przemys u
zbrojeniowego i wojennego, aby i te domy, do ktrych pod zbrojn ochron
1
Informacja niepotwierdzona, prawdopodobnie chodzi o cz onkw ZW kontaktuj cych
si z Polsk Ludow Akcj Niepodleg o ciow przez podziemny tunel pod ul. Muranowsk .
63
2009-08-06 15:11:03
niemieckiego Wehrmachtu i policji zostali przeniesieni ydzi, mog y by przeszukane. W pewnym wypadku stwierdzono, co zreszt cz sto si zdarza o, e
poza pozornie olbrzymim zak adem nie znaleziono adnych urz dze i adnych warto ciowych materia w. Jeden zak ad zosta natychmiast zamkni ty,
a ydzi przeniesieni.
Rezultat dzisiejszej akcji:
30 ydw przeznaczono do obozu, 1330 ydw wyci gni to z bunkrw
i natychmiast zg adzono, 362 ydw zastrzelono w walkach. Og em uj to
w dniu dzisiejszym: 1722 ydw. W ten sposb oglna liczba uj tych ydw
wzros a do 29 186. Poza tym wed ug wszelkiego prawdopodobie stwa zgin o
wielu ydw w 13 wysadzonych w powietrze bunkrach i wskutek powsta ych
po arw.
W danej chwili nie ma ju adnego z uj tych ydw w Warszawie. Przewidziane odtransportowanie do T II zosta o wykonane.
Si y: jak w dniu poprzednim.
Straty w asne: adne.
Koniec dzisiejszej akcji o godz. 21.45, ci g dalszy 27.4.43 o godz. 9.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
64
2009-08-06 15:11:04

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 27.4.1943

Krakw
W celu przeprowadzenia wyznaczonej na dzie dzisiejszy akcji utworzono 24 oddzia y szturmowe, ktrych zadaniem by o podobnie jak w ci gu
kilku dni ubieg ego tygodnia z pomoc mniejszych grup szturmowych przeszuka by e ydowskie getto. Te przeszukiwawcze oddzia y szturmowe wyci gn y z bunkrw 780 ydw i rozstrzela y 115 ydw stawiaj cych opr.
Zako czenie tej akcji oko o godz. 15.00. Kilka oddzia w szturmowych by o
zmuszonych do dalszego pozostawania w akcji ze wzgl du na to, e natkn y
si na nowe bunkry.
O godz. 16.00 wprowadzono do akcji specjaln grup bojow w sile 320
dowdcw i szeregowcw w celu oczyszczenia wielkiego bloku budynkw po
obu stronach tzw. ulicy Niskiej1, po o onego na p nocnym wschodzie by ej
ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej. Po przeszukaniu ca y blok podpalono,
ca kowicie go przed tym otaczaj c. W toku tej akcji uj to poka n liczb ydw.
Jak zwykle utrzymywali si oni do ostatniej chwili w bunkrach znajduj cych
si pod ziemi lub urz dzonych na strychach. Do ostatniej chwili strzelali,
a nast pnie zeskakiwali na wyrzucone uprzednio pierzyny, materace itp.
nawet z czwartego pi tra na ulic , ale dopiero wtedy, gdy wskutek po aru nie
pozosta a im ju inna droga ucieczki.
Og em uj to w dniu dzisiejszym w by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej 2560 ydw, z ktrych 547 zastrzelono. Poza tym przy wysadzaniu
bunkrw w powietrze i na skutek po aru zgin a nieustalona liczba ydw.
Oglna liczba ydw uj tych w toku trwania akcji w by ej ydowskiej dzielnicy
mieszkaniowej wynosi po dzie dzisiejszy 31 746.
1
Przy ul. Niskiej znajdowa si blok domw, w ktrych byli skoszarowani pracownicy
Werterfassung.
65
2009-08-06 15:11:04
Z anonimowego pisma2 dowiedziano si , e w bezpo rednim s siedztwie ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, ale poza obr bem jej p nocno-wschodniej
cz ci, znajduje si w pewnym bloku domw wi ksza liczba ydw. Skierowano
do tych budynkw specjalny oddzia szturmowy pod dowdztwem porucznika
Policji Ochronnej Diehla. Ten oddzia szturmowy zasta band w sile oko o
120 ludzi, silnie uzbrojon w pistolety, karabiny, lekkie karabiny maszynowe,
granaty r czne, ktra stawi a opr. W toku walki uda o si zlikwidowa 24 bandytw, a 52 bandytw zosta o uj tych. Z powodu zapadaj cych ciemno ci nie
mo na by o reszty uj lub zlikwidowa . Budynki zosta y jednak natychmiast
obstawione, tak e ucieczka jest zupe nie niemo liwa. Dalszy ci g oczyszczania w dniu jutrzejszym. Poza tym uj to 17 Polakw, w rd nich 2 polskich
policjantw, ktrzy powinni byli wiedzie o istnieniu bandy. W akcji tej zdobyto
m.in.: 3 karabiny, 12 pistoletw, cz ciowo wi kszego kalibru, 100 polskich
granatw r cznych jajowatych, 27 niemieckich he mw stalowych, wielk
liczb niemieckich mundurw i p aszczy, przy ktrych nawet by y wst eczki Medalu Wschodniego3, zapasowe pe ne magazynki do lekkiego karabinu
maszynowego, 300 nabojw itp. Dowdca oddzia u szturmowego mia trudne
zadanie do spe nienia, gdy wielu bandytw nosi o niemieckie mundury. Ale
mimo to energicznie si z tym upora . Stwierdzono z ca pewno ci , e w rd
uj tych lub zabitych bandytw byli polscy terrory ci. Dzisiaj rwnie uda o si
m.in. uj i zlikwidowa jednego z za o ycieli i przywdcw ydowsko-polskiej
organizacji wojskowej4.
Zewn trzny wygl d ujmowanych obecnie ydw wskazuje na to, e teraz
nadesz a kolej na tych ydw, w ktrych r ku spoczywa o kierownictwo ca ego
oporu. Z wyzwiskami na ustach przeciwko Niemcom i Fhrerowi oraz przekle stwami na niemieckich o nierzy rzucali si z p on cych okien i balkonw.
2
Tzn. donosu. Wed ug Bernarda Marka (Powstanie w getcie..., s. 105) jego autorem by
cz onek Kadry Bezpiecze stwa, wed ug innej wersji niejaki Rysiek z nacjonalistycznej
organizacji Miecz i P ug. Poni szy akapit meldunku dotyczy dwudniowych walk stoczonych
w kamienicy przy ul. Muranowskiej 6, po polskiej stronie muru, ktrej piwnice czy y si podziemnym podkopem z po o onym w getcie domem przy ul. Muranowskiej 7. Na Muranowskiej
6 broni a si grupa bojowcw ZW, ktrzy wyszli z getta. Wspierali ich polscy konspiratorzy
zapewne z dowodzonego przez Cezarego Szemleya Janusza, Ketlinga oddzia u Polskiej
Ludowej Akcji Niepodleglo ciowej. Zeznanie Stroopa na procesie, w ktrym stwierdzi , e walki
trwa y poza gettem (poza terenem walk, ktry ogranicza mur getta), nie potwierdza opinii
Marka (s. 105), e walczono tak e na samym pl. Muranowskim, na ktry mia si przedosta
polski dziesi cioosobowy oddzia Kadry Bezpiecze stwa dowodzony przez samozwa czego
kapitana Henryka Iwa skiego.
3
Jak podaj redaktorzy pierwszej polskiej edycji Raportu (s. 164), Ostmedaille by odznak
dla o nierzy niemieckich walcz cych na froncie wschodnim od 15 XI 1941 do 15 IV 1942 r.
4
By mo e chodzi o Dawida Apfelbauma; zob. M. Apfelbaum, Dwa sztandary. Rzecz
o powstaniu w getcie warszawskim, Krakw 2003.
66
2009-08-06 15:11:05
SS-mani, ktrzy zeszli do kana w, stwierdzili, e sporo zw ok zabitych

ydw zabiera woda.
Si y w asne: od godz. 719.00
288 niemiecka policja
200 stra nicy z Trawnik
140 Polska Policja
oddzia y blokuj ce
od godz. 197.00
288 niemiecka policja
250 formacje wojskowe SS
140 Polska Policja
Liczebno
si w akcji:
3/115 niemiecka policja

4/400 formacje wojskowe SS
1/6 Pogotowie Techniczne
2/30 Policja Bezpiecze stwa
2/21 saperzy
Straty w asne:
3 rannych, z tego
2 z formacji wojskowych SS
1 stra nik z Trawnik
Koniec akcji: godz. 23.00.

Ci g dalszy: 28.4.43 o godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
67
2009-08-06 15:11:05

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 28.4.1943

Krakw
Do przeszukania ca ego getta u yto 10 oddzia w szturmowych. Oddziay te po dokonaniu mudnej i drobiazgowej roboty wykry y znowu du
liczb bunkrw, w ktrych ydzi, jak obecnie stwierdzono, ju od po owy
ubieg ego roku przygotowywali si do stawiania oporu. Og em wydobyto
si z tych bunkrw 335 ydw. Poza t akcj dokonano ataku na gniazdo
ydowskiej organizacji wojskowej, znajduj ce si na skraju getta. Oprcz
schwytanych w dniu wczorajszym bandytw uda o si dzisiaj dalszych
10 bandytw zastrzeli , a 9 uj oraz zdoby dalsz bro , amunicj i bojowy sprz t wojskowy.
Po po udniu skierowano ponownie jedn grup bojow do przeszukanego ju bloku domw, ktry w czasie tej akcji zosta podpalony. Podobnie jak w dniach poprzednich, tak i dzisiaj na skutek szalej cego po aru
i olbrzymich chmur dymu masowo pojawiali si
ydzi. W innym miejscu
przez ocera saperw przydzielonego przez Wehrmacht zosta otworzony
po mudnych wysi kach bunkier, urz dzony ju od pa dziernika ubieg ego
roku i wyposa ony w wodoci g, klozet i elektryczne o wietlenie oraz inne
urz dzenia, z ktrego to bunkra wyci gni to 274 najbardziej wp ywowych
i najbogatszych ydw.
Rwnie dzisiaj w r nych miejscach natraono na silny opr z broni
w r ku, ktry z amano. Coraz wyra niej wida , e na skutek d ugiego trwania
akcja dosi g a prawdziwych terrorystw i aktywistw.
Wyniki dnia dzisiejszego: uj to 1655 ydw z przeznaczeniem do obozu,
z ktrych 110 zastrzelono w walce.
Ponadto wielu ydw spali o si w p omieniach i nieustalona liczba ydw
zgin a w pojedynczych bunkrach przy wysadzaniu ich w powietrze.
Dzi ki osi gni ciom dnia dzisiejszego czna liczba uj tych lub zg adzonych
ydw wzros a do 33 401. W liczbie tej nie zostali uwzgl dnieni ydzi spaleni
i zg adzeni w bunkrach.
Si y w asne: jak w dniu poprzednim.
68
2009-08-06 15:11:06
Straty: 3 rannych (w tym 1 z policji, 2 z formacji wojskowych SS).

Koniec akcji: godz. 22.00. Dalszy ci g 29.4.43, godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
69
2009-08-06 15:11:06

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 29.4.1943

Krakw
Przebieg wielkiej akcji 29.4.43, pocz tek godz. 10.00.
U ycie w akcji jak dnia poprzedniego przeszukiwawczych oddzia w szturmowych, ktrych specjalnym zadaniem by o przeszukanie wie o oddzielonych
blokw domw.
Wi ksz grup bojow skierowano do oczyszczenia bloku domw (dawny
zak ad Hallmanna)1 i zniszczenia tego bloku przez podpalenie. Og em wykryto
36 nowych bunkrw mieszkalnych. Uj to w nich, jak rwnie w innych kryjwkach oraz p on cych domach, 2359 ydw, z ktrych 106 zabito w walce.
Znowu zdobyto: 2 karabiny, 10 pistoletw, 10 kg materia u wybuchowego
i r nego rodzaju amunicj .
Przy wysadzaniu w powietrze pewnego du ego bunkra, wskutek czego zawali si ca y dom, zgin li wszyscy bandyci. Nast pnie w czasie powsta ego
w zwi zku z tym po aru silne detonacje i p omienie wskazywa y, e musia y
si tam znajdowa wi ksze zapasy amunicji i materia u wybuchowego. Szereg
szybw kana owych wysadzono w powietrze. 2 wykryte poza gettem wyj cia
wysadzono lub zamurowano, uniemo liwiaj c korzystanie z nich.
Z zezna r nych za g bunkrw wynika, e ci ydzi ju od 10 dni nie
wychodzili z nich i e na skutek d u szego trwania wielkiej akcji wyczerpa a
si ywno itp. Poza tym ydzi o wiadczaj , e w nocy zjawili si ydowscy
czy te polscy bandyci w czarnych maskach, zamurowali od zewn trz bunkry, zaznaczaj c im, e nie powinni w adnym wypadku si ujawnia , by
mo na by o nadal zamieszkiwa w getcie. Opr nianie niektrych zak adw
zbrojeniowych post puje bardzo powoli. W wielu wypadkach odnie mo na
wra enie, e dzieje si to celowo. Tak wi c stwierdzi em, e w pewnym zak adzie (Schultz i Ska)2, ktry zwiedzi em w drugie wi to Wielkanocy, wydaj c
niezw ocznie polecenie natychmiastowego przyst pienia do opr nienia, i to
w ci gu 3 dni do dzisiaj, czwartku, nic nie uczyniono.
1
2
Szop Bernarda Hallmanna powsta w lipcu 1941 r., mie ci si przy ul. Nowolipki 59.
Szopy futrzane Fritza Schultza dzia a y od wrze nia 1941 r. przy ul. Nowolipie 44 i 80.
70
2009-08-06 15:11:07

Koniec akcji o godz. 21.00. Dalszy ci g wielkiej akcji 30.4.1943, godz. 9.00.
Og em uj to lub zg adzono 35 760 ydw.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
71
2009-08-06 15:11:07

Odpis
Dalekopis
Dot.: wielkiej akcji w getcie
Warszawa, 30.4.1943

Krakw
Dzisiaj oddzia y szturmowe kontynuowa y przeszukiwanie. Mimo e
olbrzymie bloki domw uleg y ca kowitemu wypaleniu, ydzi utrzymuj si
nadal w bunkrach znajduj cych si na g boko ci 23 m pod ziemi . W wielu wypadkach bunkry te mo na wykry tylko wtedy, gdy schwytany ju yd
udzieli jakich wskazwek. Na podstawie powtarzaj cych si w ostatnich
dniach zezna ustalono, e w nocy wychodz z jakiej kryjwki lub bunkra
uzbrojeni ydzi, ktrzy gro innym ydom rozstrzelaniem, je li ci w jakikolwiek sposb zdradz swoj obecno . Mo na by o bezspornie stwierdzi ,
e bandyci zamkn li z zewn trz szereg bunkrw, aby w ten sposb wymc
wykonanie ich polece . Og em dzisiaj wykryto, opr niono i wysadzono
w powietrze 30 bunkrw. Znowu przy tym uj to wielk liczb bandytw
i podludzi. Obok ma ych oddzia w szturmowych w akcji przeszukiwania
dzia a y 2 wi ksze grupy bojowe, przeszukuj c i niszcz c ogniem r ne
kompleksy domw.
Og em uj to dzisiaj 1599 ydw, z tej liczby 179 zastrzelono w walce.
W ten sposb zwi kszy a si liczba uj tych dotychczas ydw do 37 359.
Za adowano dzisiaj 3855 ydw. W rd uj tych w ostatnich dniach ydw
zwi kszy a si znacznie liczba uzbrojonych. Dzisiaj znowu zdobyto posiadan przez ydw bro , jak rwnie niemieckie mundury. Wszcz ta poza
tym dzisiaj akcja w forcie Traugutta1 mia a przebieg negatywny. Wszystkie
przej cia podziemne, ktre uda o si odkry , zosta y obsadzone b d wysadzone w powietrze. Do zwalczenia pewnego budynku trzeba by o sprowadzi
dzia o.
1
Jedno z umocnie cytadeli warszawskiej (pierwotnie Fort Aleksieja) przy ul. Bonifraterskiej, wybudowane w po owie XIX w.
72
2009-08-06 15:11:07
Si y w asne:
(si y bior ce udzia w akcji) policja
5/133
Policja Bezpiecze stwa 3/36
formacje wojskowe SS 6/432
saperzy
2/40
sztab
3/7
Si y blokuj ce: formacje wojskowe SS
niemiecka policja
Trawniki
3/318
2/89
200, poza tym Polska Policja
Straty w asne: 1 ranny (Policja Ochronna).

Koniec dzisiejszej wielkiej akcji: godz. 21.00. Dalszy ci g 1.5.1943, godz. 9.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
73
2009-08-06 15:11:08

Odpis
Dalekopis

Krakw
Przebieg wielkiej akcji w getcie 1.5.43, pocz tek godz. 9.00.
U ycie 10 przeszukiwawczych oddzia w szturmowych, ponadto jednej
wi kszej grupy bojowej do przeszukania jednego bloku domw z dalszym
zadaniem zniszczenia go przez spalenie. W bloku tym znajdowa si rwnie
tzw. zak ad zbrojeniowy1, ktry chocia do by o po temu czasu nie zosta
ca kowicie opr niony. Zosta on rwnie obj ty powy sz akcj .
W przeprowadzonych dzisiaj akcjach uj to og em 1026 ydw, z tej liczby 245 zabito w walce lub przy stawianiu oporu. Rwnie wzi to do niewoli
du liczb oczywistych bandytw i prowodyrw. W pewnym wypadku jaki
yd gotowy ju do odtransportowania odda 3 strza y do porucznika policji,
ktre jednak chybi y. Uj ci dzisiaj ydzi zostali bez wyj tku si wyci gni ci
z bunkrw. Z otwartych w dniu dzisiejszym bunkrw nie zanotowano adnych
dobrowolnych zg osze . Wi ksza cz
uj tych ydw zosta a wyci gni ta
z kana w. Kontynuowano systematyczne wysadzanie w powietrze lub zasypywanie wyj kana owych.
W pewnym wypadku saperzy za o yli silniejszy adunek i musieli uda
si do s siedniego otworu, aby tam poczyni jakie przygotowania. W tym
czasie 1 yd wyskoczy z kana u, usun zapalnik z adunku i zabra go ze
sob . W toku dalszego realizowania tej cz ci akcji uda o si schwyta tego
yda z adunkiem.
W celu ustalenia ruchw dokonywanych przez ydw w nocy wyznaczy em
dzi po raz pierwszy 5 oddzia w zwiadowczych w sile po 1/9 do pe nienia
s u by w nocy w nieregularnych odst pach czasu.
Oglnie nale y stwierdzi , e wyszukanie znajduj cych si jeszcze
w tzw. bunkrach, jamach i sieci kanalizacyjnej ydw wymaga najwi kszej
uwagi i wysi ku ze strony przeprowadzaj cych t akcj ludzi. Nale y oczekiwa , e teraz reszta by ych mieszka cw getta zostanie uj ta. Oglna liczba
1
By mo e mowa o sk adzie zaopatrzenia Wehrmachtu przy ul. Przejazd, podpalonym
przez grup bojowcw z ZW (B. Mark, Powstanie w getcie..., s. 113).
74
2009-08-06 15:11:08
dotychczas uj tych ydw zwi kszy a si do 38 385. Liczba ta nie obejmuje

ydw spalonych i tych, ktrzy zgin li w bunkrach. Jeden z oddzia w szturmowych stwierdzi , e w g wnym kanale pod gettem p ywa niedaj ca si
ustali liczba trupw.
Poza gettem, w najbli szych okolicach miasta Warszawy andarmeria rozstrzela a od chwili rozpocz cia wielkiej akcji 150 ydw, ktrzy z pewno ci
uciekli z Warszawy.
Znw zdobyto pistolety i materia y wybuchowe.
Si y w asne:
Si y w akcji:
niemiecka policja
4/102
7/350
saperzy (Wehrmacht)
2/38
1/6
2/1
Si y blokuj ce: formacje wojskowe SS
niemiecka policja
Trawniki
300
1/71
250
Straty w asne: 1 cz onek Policji Porz dkowej ranny wczoraj zmar na

skutek odniesionych ran.
Koniec dzisiejszej wielkiej akcji: godz. 22.00. Ci g dalszy 2.5.1943, godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
75
2009-08-06 15:11:09

Odpis
Dalekopis

Krakw
Przebieg wielkiej akcji w getcie 2.5.43 Pocz tek godz. 10.00.
Przeszukanie ca ego terenu by ego getta przez 9 oddzia w szturmowych,
prcz tego u ycie wi kszego oddzia u do oczyszczenia lub zniszczenia bloku
domw zgrupowanych przy dwch zak adach zbrojeniowych Transavia i Wi niewski1. Oddzia y szturmowe w celu wykrycia nowych bunkrw zabra y ze
sob na t akcj uj tych poprzedniego dnia ydw, ktrzy s u yli im za przewodnikw. Dzi ki tym akcjom przeszukiwawczych oddzia w szturmowych
wyci gni to z bunkrw 944 ydw, za 235 ydw przy tej okazji zastrzelono. W toku niszczenia wy ej wymienionego bloku domw uj to 120 ydw,
a nieustalon liczb ydw, ktrzy wyskakiwali na skutek po aru z poddaszy
na podwrza, zlikwidowano. Poza tym wielu ydw zgin o w p omieniach,
a pewna liczba ydw zosta a zniszczona wskutek akcji wysadzania bunkrw
i otworw kana owych w powietrze. Z dwch zak adw zbrojeniowych ydw zabrano, a kierownikw wezwano do opr nienia zak adw w krtkim
terminie.
Og em w dniu dzisiejszym uj to
1852 ydw.
W ten sposb oglna liczba uj tych ydw wzros a do 40237 [ ydw].
Wykryto, otwarto si i zniszczono 27 bunkrw, zdobyto bro i amunicj .
Na skutek ostrzeliwania zewn trznego kordonu i wskutek ataku dokonanego
przez ydw wydostaj cych si z otworu kana owego znajduj cego si poza
by
ydowsk dzielnic mieszkaniow utracono 7 ludzi, z czego 4 z Policji
Porz dkowej i 3 polskich policjantw. U yte w nocy oddzia y zwiadowcze formacji wojskowych SS napotyka y cz ciowo zbrojny opr ze strony ukrywaj cych si ydw, odwa aj cych si wychodzi pod os on ciemno ci z dziur
i bunkrw. W asnych strat nie zanotowano. Natomiast wi ksza liczba ydw
zosta a zastrzelona lub raniona.
1
Zak ad Transavia mie ci si przy ul. Stawki 24 i 36, a szop Wi niewskiego i Serejskiego
przy Stawki 51. Tego dnia broni si tak e nadal bunkier OB przy ul. Franciszka skiej 30.
76
2009-08-06 15:11:09
Si y w asne:
Si y w akcji:
niemiecka policja
3/98
1/6
3/12
saperzy (Wehrmacht)
2/37
grenadierzy SS
11/409
i kawaleria
3/7
Si y blokuj ce: niemiecka policja

grenadierzy SS
Trawniki
2/9
1/300
200
Straty w asne:
4 z Policji Porz dkowej rannych

3 z Polskiej Policji rannych
Przy dzisiejszej wielkiej akcji obecny by wy szy dowdca SS i policji wschd
SS-Obergruppenfhrer i genera policji Krger.
Koniec akcji: godz. 20.30. Dalszy ci g 3.5.43, godz. 9.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
77
2009-08-06 15:11:10

Odpis
Zn. akt: I ab Str/Gr. 1607 L.dz. 597/43 tjn.
Dalekopis

Krakw
Przeszukiwanie by ego getta ydowskiego w dniu dzisiejszym, w czasie
ktrego znw wykryto 19 bunkrw, da o nast puj ce wyniki:
Uj to w bunkrach
1392 ydw
zastrzelono
95 [ ydw]
przeniesiono z by ych zak adw zbrojeniowych
177 [ ydw]
W ten sposb oglna liczba dotychczas uj tych ydw
wzros a do
41806 [ ydw]
W wi kszo ci wypadkw ydzi przed opuszczeniem bunkrw stawiali opr
z broni w r ku. W zwi zku z tym zanotowano 2 wypadki zranienia. Cz
ydw i bandytw strzela a z pistoletw z obu r k.
Wobec tego, e dzisiaj stwierdzono w wielu wypadkach, i ydwki mia y
schowane pistolety w szarawarach, pocz wszy od dzisiaj wzywano wszystkich
ydw i bandytw, by przy rewizji kompletnie si rozbierali.
Zdobyto m.in. 1 niemiecki karabin wzr 98, 2 pistolety 08 i innego kalibru
oraz granaty r czne w asnej produkcji. Dopiero przez spalenie kilku wiec
dymnych mo na by o zmusi
ydw do opuszczenia bunkrw. Z zezna
z o onych w dniu wczorajszym i dzisiejszym wynika, e w drugim p roczu
1942 wezwano ydw do budowy schronw przeciwlotniczych. Pod pozorem
budowy tych schronw rozpocz to ju wwczas budow bunkrw, obsadzonych obecnie przez ydw, aby mc je wykorzysta w akcjach skierowanych
przeciwko ydom.
Kilka oddzia w zwiadowczych operuj cych w getcie ostrzeliwano w ci gu
ostatniej nocy. Jeden wypadek zranienia. Te oddzia y zwiadowcze zameldowa y, e uzbrojeni bandyci maszerowali grupami przez by e getto.
Si y: jak w dniu poprzednim.
Straty w asne: 3 SS-manw rannych.
Koniec dzisiejszej akcji: godz. 21.00, dalszy ci g 4.5.43 o godzinie 9.00.
Za adowano: 3019 ydw.
78
2009-08-06 15:11:10

podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
79
2009-08-06 15:11:11

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 4.5.1943

Krakw
W celu wykrycia bunkrw u yto do akcji oddzia szturmowy w sile 1/60,
wzmocniony przez oddzia saperw Wehrmachtu. Ten oddzia szturmowy
wydosta z bunkrw 550 ydw i zastrzeli w walce 188 ydw. Wykrywanie
bunkrw nastr cza coraz wi ksze trudno ci. Cz sto mo na wykry bunkry
tylko przez zdrad innych ydw. Prawie nigdy nie stosowano si do wezwania, by dobrowolnie opu ci bunkry, dopiero u ycie wiec dymnych zmusza
ydw do tego.
W celu przeszukania, oczyszczenia i zniszczenia dwch wielkich blokw
domw dawnych rm Tbbens1, Schulz i Ska i innych oko o godz. 11.00 wprowadzono do akcji g wne si y. Po ca kowitym otoczeniu tych blokw wezwano
najpierw przebywaj cych tam jeszcze ydw do dobrowolnego zg aszania
si . W ten sposb uj to 456 ydw z przeznaczeniem do obozw. Dopiero gdy
bloki te zacz niszczy ogie , ukaza a si powa na liczba ydw, zmuszona
do tego przez ogie i dym. W wielu wypadkach ydzi wci usi uj przedziera si nawet przez p on ce budynki. Nieokre lona liczba ydw, ktrzy
ukazali si w czasie szalej cego po aru na dachach domw, zgin a w p omieniach. Inni ukazywali si dopiero w ostatnim momencie na najwy szych
pi trach i mogli si ratowa od mierci w p omieniach, jedynie skacz c w d .
W dniu dzisiejszym uj to og em 2283 ydw, z ktrych 204 zastrzelono. Nieokre lona liczba ydw zgin a w bunkrach i w p omieniach. Oglna liczba
uj tych dotychczas ydw wzros a do 44 089.
Jak wynika z zezna ydw, dzisiaj uj to cz
kierownictwa tzw. partii2.
Jeden z cz onkw dowdztwa bandy zostanie jutro u yty do zlikwidowania
dalszych umocnionych bunkrw z uzbrojon za og . Przy opr nianiu zak aJeden z szopw Waltera Caspara Tbbensa (tzw. ma y Tbbens) mie ci si przy ul. Leszno 74 i s siadowa z szopem Karla Georga Schultza przy ul. Leszno 78. Szop Fritza Schultza
mie ci si przy ul. Nowolipie 44.
2
Mowa zapewne o OB i bunkrze przy ul. Franciszka skiej 30, ktry ostatecznie zdobyto
3 maja.
1
80
2009-08-06 15:11:11
dw zbrojeniowych mo na by o stwierdzi ponownie, e zamiast cennego

maj tku wojskowego wywo ono drobiazgi i rupiecie, jak stare meble i tym
podobne zarekwirowane przedmioty. W sprawie tej natychmiast przedsi wzi to
odpowiednie kroki na miejscu.
Patroluj ce w nocy w by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej oddziay zwiadowcze meldowa y ponownie o poruszaniu si
ydw po spalonych
i zburzonych ulicach oraz podwrzach. W celu atwiejszego zaskoczenia ydw oddzia y zwiadowcze ow a y w nocy buty szmatami itp. materia ami.
W starciach oddzia w zwiadowczych z ydami 30 ydw zastrzelono.
Dzisiaj zdobyto 1 karabin, 3 pistolety i amunicj . W czasie po aru eksplodowa a wi ksza ilo magazynowanej amunicji.
Si y w asne:
Si y w akcji:
niemiecka policja
4/101
1/6
2/14
saperzy
2/41
formacje wojskowe SS 11/407
Si y blokuj ce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
2/87
25
200
1/180
w nocy
1/11
1/300
1/180

Koniec akcji: godz. 23.30, ci g dalszy 5.5.43, o godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
81
2009-08-06 15:11:12

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 5.5.1943

Krakw
W pocz tkowym stadium dzisiejszej wielkiej akcji wydawa o si , e u yte
oddzia y szturmowe osi gn ma e wyniki. Jednak e przy ko cu dzisiejszej
akcji okaza o si , e na skutek zdrady oraz zmys u tropicielskiego o nierzy
wykryto wi ksz liczb dalszych bunkrw. Spo rd tych bunkrw 40 zniszczono. W miar mo liwo ci znajduj cych si w tych bunkrach ydw ujmowano (og em 1070). Przeszukiwawcze oddzia y szturmowe zastrzeli y oko o
126 ydw. Rwnie dzisiaj w r nych miejscach ydzi, przed ich schwytaniem, stawiali opr. W wielu wypadkach wej cia (otwory) do bunkrw by y
od wewn trz trzymane si lub zaryglowane, tak e tylko za pomoc bardzo
silnego adunku wybuchowego mo na by o utorowa wej cie i zlikwidowa
przebywaj cych w bunkrach. Dzisiaj znowu zdobyto bro i amunicj , w tym
1 pistolet 08. W istniej cym jeszcze zak adzie (tzw. Prosta)1 uj to 2850 ydw w celu przetransportowania do obozu. Liczba ta zosta a uwzgl dniona
w podanym ju uprzednio zestawieniu oglnym, tak e oglna liczba zwi kszy a si o 1070, osi gaj c liczb 45 159.
Straty w asne: 1 SS-man ranny, 1 cz onek Policji Porz dkowej ranny.
Dotychczasowe straty oglne: 8 zabitych, 55 rannych.
Koniec akcji: godz. 22.00, dalszy ci g 6.5.43, godz. 9.30.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
1
Zapewne chodzi o tzw. du y Tbbens, blok domw mi dzy ul. Prost , Pa sk , elazn ,
Ceglan .
82
2009-08-06 15:11:12

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 6.5.1943

Krakw
Dzisiaj zosta y przeszukane przede wszystkim bloki domw zniszczonych
4.5 przez ogie . Jakkolwiek prawie e nie mo na by o oczekiwa , i napotka tu si yj cych ludzi, wykryto jednak znaczn liczb bunkrw, w ktrych
panowa wielki ar. W bunkrach tych oraz w innych wykrytych w dalszych
dzielnicach getta uj to cznie 1553 ydw. Przy stawianiu oporu i w starciu,
jakie w zwi zku z tym si wywi za o, zastrzelono 356 ydw. W walkach tych
ydzi strzelali z pistoletw 08 i innego kalibru oraz rzucali polskimi r cznymi granatami jajowatymi. Zosta przy tym raniony 1 SS-Unterscharfhrer.
Og em zniszczono 47 bunkrw.
Uby o 2 ludzi z zewn trznego kordonu na skutek zranienia. Prawdopodobnie
ydzi, ktrym uda o si wyrwa z getta, wracaj z powrotem z zamiarem
ul enia ydom znajduj cym si w getcie lub w celu uwolnienia ich. 1 yd
zbieg y z Lublina zosta pochwycony w pobli u murw getta. By on uzbrojony nast puj co: 1 pistolet 08, wi ksza ilo zapasowej amunicji, 2 polskie
r czne granaty jajowate. Dotychczas nie stwierdzono z ca pewno ci , czy
tzw. kierownictwo partyjne ydw (PPR)1 zosta o uj te lub zg adzone. Na
trop bandytw natraono. Mo na mie nadziej , e w czasie jutrzejszej akcji
uda si to tzw. kierownictwo partyjne zlikwidowa . W celu pewniejszego wyapywania ydw i bandytw usi uj cych przedosta si do getta posterunki
ubezpieczenia zewn trznego zosta y przesuni te dalej w g b aryjskiej cz ci miasta. By e ma e getto przy Prostej zosta o dzisiaj przeszukane przez
oddzia y szturmowe. Uda o si pochwyci pewn liczb pozosta ych ydw.
Firmie Tbbens polecono opr ni to ma e getto do po udnia 10.5.43. W celu
tymczasowego zmagazynowania surowcw itp. oddano do dyspozycji tzw. bibliotek 2, znajduj c si poza gettem.
Stroop b dnie uto samia komend OB z Polsk Parti Robotnicz .
Zapewne chodzi o budynek s siaduj cej z Wielk Synagog na T omackiem G wnej
Biblioteki Judaistycznej (gmach oddano do u ytku w 1936 r., od 1947 r. w odbudowanym budynku mie ci si ydowski Instytut Historyczny).
1
2
83
2009-08-06 15:11:12
Oglna liczba dotychczas uj tych ydw wzros a do 47 068.

Polska policja, zach cona wyp acanymi nagrodami pieni nymi, stara si
odstawi do komendantury ka dego yda, ktry poka e si w mie cie. Do ni ej
podpisanego nadchodz anonimowe pisma, w ktrych zwraca si uwag na
obecno
ydw w aryjskiej cz ci miasta. W jednym z anonimowych listw
przeprowadza si porwnanie pomi dzy Katyniem a wielk akcj w getcie.
Si y w asne:
Si y w akcji: niemiecka policja
4/101
1/6
2/14
saperzy (Wehrmacht)
3/72
10/500
Si y blokuj ce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
2/87
25
200
1/180
w nocy
1/11
1/300
1/180
Straty w asne: 1 z Policji Porz dkowej zabity

1 z Policji Porz dkowej ci ko ranny
1 SS-Unterscharfhrer lekko ranny
Koniec akcji: godz. 21.00, dalszy ci g 7.5.43 o godzinie 9.30.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
84
2009-08-06 15:11:13

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 7.5.43

Krakw
U yte do akcji przeszukiwawczej oddzia y szturmowe mia y do zanotowania nast puj ce wyniki: Wykryto 49 bunkrw. Cz
ydw uj to. Wi ksza,
nieznana liczba ydw wzbraniaj cych si opu ci bunkry i stawiaj cych
zbrojny opr zgin a w wysadzanych bunkrach. Og em uj to dzisiaj ywcem
1019 ydw, 255 zastrzelono. Oglna liczba dotychczas uj tych ydw wzros a
do 48 342.
Dzisiaj znowu napotkano gdzieniegdzie zbrojny opr ydw, na skutek
czego wycofano z akcji 1 SS-mana z powodu zranienia. Zdobyto 4 pistolety
r nego kalibru oraz zapasy amunicji.
Po o enie bunkra tzw. cis ego kierownictwa partyjnego jest ju znane1.
Ma on by jutro otwarty si .
ydzi zeznaj , e nocami wychodz na wie e powietrze, poniewa nieprzerwane przebywanie w bunkrach na skutek d u szego trwania akcji jest
dla nich nie do zniesienia. Przeci tnie ka dej nocy 3050 ydw bywa zastrzelonych przez oddzia y szturmowe. Na podstawie tych wypowiedzi nale y
wnioskowa , e wi ksza liczba ydw stale jeszcze przebywa w podziemiach
getta. W dniu dzisiejszym wysadzono w powietrze gmach betonowy, ktrego
nie mo na by o zniszczy ogniem. Stwierdzono przy tym, e wysadzanie
w powietrze domw zabiera niezwykle du o czasu i wymaga olbrzymiej iloci amunicji. Jedyn i najlepsz metod niszczenia ydw jest przeto wci
jeszcze wzniecanie po arw.
1
O podejrzeniu, e Niemcy dowiedzieli si o po o eniu bunkra komendy OB przy ul. Mi ej
18 na skutek zdrady ze strony ktrego ze z apanych wcze niej ydw, zob. C. Gmyz, Zdrada
przy Mi ej, Wprost 2005, nr 17. Bunkier u yczy a OB-owcom grupa szmuglerw gettowych,
kierowanych przez Srula Isera i Moj esza Kulasa. 8 V 1943 r. otoczeni powsta cy pope nili
zbiorowe samobjstwo. Zgin tu m.in. dowdca powstania Mordechaj Anielewicz. Uratowa o
si zaledwie kilka osb, ktre odnalaz y szste, nieznane Niemcom wej cie do bunkra. Wydostali
si oni z getta wraz grup bojowcw ze schronu przy ul. Franciszka skiej 30, dowodzon przez
Marka Edelmana i Cywi Lubetkin. O wyj ciu kana ami zob. S. Rotem Kazik, Wspomnienia
bojowca OB, Warszawa 1993.
85
2009-08-06 15:11:13

Straty w asne: 1 cz onek formacji wojskowych SS ranny.
Koniec akcji: godz. 21.00, dalszy ci g 8.5.43 o godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
86
2009-08-06 15:11:14

Odpis
Dalekopis

Krakw
Przebieg akcji 8.5.43, godz. 10.00.
Ca y obszar by ego getta ydowskiego zosta dzisiaj przetrz ni ty przez
oddzia y szturmowe w poszukiwaniu istniej cych bunkrw oraz ydw. Jak ju
przed kilkoma dniami meldowano, ci podludzie, bandyci i terrory ci utrzymuj
si jeszcze w bunkrach, w ktrych ar od ognia staje si nie do zniesienia. Te
kreatury wiedz dok adnie, e pozosta o im tylko jedno: albo trwa w ukryciu,
jak d ugo tylko si da, albo te wyj na powierzchni i przy tym prbowa
rani lub po o y trupem nacieraj cych o nierzy formacji wojskowych SS,
policji i Wehrmachtu.
W zwi zku z zameldowanym we wczorajszym dalekopisie wykryciem
po o enia bunkra tzw. cis ego kierownictwa partyjnego przedsi wzi to
dzisiaj dalsz akcj . W rezultacie uda o si bunkier kierownictwa partyjnego otworzy i uj oko o 60 silnie uzbrojonych bandytw. Uda o si rwnie
uj
i zlikwidowa zast pc kierownika ydowskiej organizacji wojskowej ZWZ1 i jego tzw. szefa sztabu. W bunkrze tym znajdowa o si oko o
200 ydw, spo rd ktrych 60 uj to, a 140 na skutek dzia ania wiec dymnych oraz pod o enia w kilku miejscach adunkw wybuchowych zosta o
zlikwidowanych. Uj ci ydzi meldowali, e ju na skutek dzia ania wiec
dymnych wielu ydw zgin o. Je eli walki przeciwko ydom i bandytom
w pierwszych 6 dniach by y ci kie, to nale y stwierdzi , e obecnie ujmuje
si tych ydw i ydwki, ktrzy w owych dniach przewodzili walce. Nie
zdarza si obecnie, by przy otwieraniu bunkra znajduj cy si w nim ydzi nie stawiali oporu za pomoc znajduj cej si w ich dyspozycji broni,
lekkich karabinw maszynowych, pistoletw i granatw r cznych. Dzisiaj
znowu uj to pewn liczb ydwek, ktre mia y w szarawarach odbezpieczone i nabite pistolety.
1
Stroop myli w tym miejscu OB z ZW, powsta cw z tej drugiej organizacji w bunkrze
przy Mi ej nie by o.
87
2009-08-06 15:11:14
Wed ug z o onych zezna , w podziemnych lochach, kana ach i bunkrach

ma jeszcze przebywa oko o 34000 ydw. Ni ej podpisany jest zdecydowany
zako czy wielk akcj nie wcze niej, a ostatni yd zostanie zg adzony.
Og em uj to dzisiaj w bunkrach 1091 ydw, w walkach zastrzelono okoo 280 ydw, a nieustalona liczba ydw zgin a w 43 wysadzonych bunkrach. Oglna liczba uj tych ydw wzros a do 49 712. Niezniszczone jeszcze przez po ary budynki zosta y dzisiaj podpalone, przy czym stwierdzono,
e tu i wdzie w murach lub na klatkach schodowych ukrywaj si jeszcze
pojedynczy ydzi.
Si y w asne:
4/101
1/6
2/14
saperzy (Wehrmacht)
3/69
13/527
Si y blokuj ce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
1/87
160
1/160
w nocy
1/36
1/300
1/160
Straty w asne: 2 z formacji wojskowych SS zabitych

2 z formacji wojskowych SS rannych
1 saper ranny
Jeden z rannych 7.5.43 cz onkw Policji Porz dkowej zmar dzisiaj na skutek odniesionych ran.
Zdobyto oko o 1520 pistoletw r nego kalibru, wi ksze ilo ci amunicji
do pistoletw i karabinw, prcz tego pewn liczb granatw r cznych wykonanych w asnym przemys em w by ych zak adach zbrojeniowych.
Koniec akcji: godz. 21.30, dalszy ci g 9.5.43 o godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
88
2009-08-06 15:11:15

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 9.5.43

Krakw
Przeprowadzona dzisiaj wielka akcja da a nast puj cy wynik:
U yte w akcji przeszukiwawcze oddzia y szturmowe wykry y 42 bunkry.
Z bunkrw tych wydobyto ywych 1037 ydw i bandytw. W walce zastrzelono
319 bandytw i ydw, prcz tego nieustalon liczb zniszczono przy wysadzaniu w powietrze bunkrw. Znajduj cy si w pobli u dawniejszego zak adu
Transavia blok domw zosta zniszczony ogniem i w zwi zku z tym pomimo
wszystkich przeprowadzonych przeszukiwa znowu uj to ydw.
Zdobyto znw pistolety i granaty r czne.
Si y w asne:
Si y w akcji:
niemiecka policja
4/103
2/12
saperzy (Wehrmacht)
3/67
13/547
Si y blokuj ce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
1/87
160
1/160
w nocy
1/36
1/300
1/160

Oglna liczba dotychczas uj tych ydw wzros a do 51 313.
Poza obr bem by ego ydowskiego getta zastrzelono 254 ydw i bandytw.
89
2009-08-06 15:11:15
Koniec akcji: godz. 21.00, dalszy ci g 10.5.43, godz. 10.00.

podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
90
2009-08-06 15:11:16

Odpis
Zn. akt: I ab St/G. 1607 L.dz. 627/43 tjn.
Dalekopis
Warszawa, 10.5.1943

Krakw
W dniu dzisiejszym obszar by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej zosta
przeszukany znowu przez u yte w akcji oddzia y szturmowe. Podobnie jak
w dniach poprzednich wbrew oczekiwaniom wyci gni to z bunkrw znaczn
liczb
ydw. Stawiany przez ydw opr nie by dzisiaj s abszy. W przeciwie stwie do dni poprzednich pozostali jeszcze niezlikwidowani cz onkowie
g wnej ydowskiej grupy bojowej wycofali si w najtrudniej dost pne ruiny, aby
ostrzeliwuj c stamt d bior ce udzia w akcji oddzia y, zadawa im straty.
Dzisiaj uj to ywcem og em 1183 ydw. Zastrzelono 187 bandytw
i ydw. Zlikwidowano znowu nieustalon liczb ydw i bandytw w wysadzonych w powietrze bunkrach. Oglna liczba dotychczas uj tych ydw
wzros a do 52 683.
Dzisiaj o godz. 9.00 jaki samochd ci arowy podjecha do w azu kanalizacyjnego przy tzw. ul. Prostej1. Jaki cz owiek z tej ci arwki spowodowa
wybuch 2 granatw r cznych, co by o znakiem dla oczekuj cych tam w pogotowiu bandytw do wydostania si z kana u. Bandyci i ydzi znajduj
si w rd nich wci jeszcze polscy bandyci ktrzy byli uzbrojeni w karabiny, r czn bro paln oraz lekki karabin maszynowy, wsiedli do ci arwki i odjechali w nieznanym kierunku. Ostatni cz owiek z tej bandy, ktry
sta na stra y przy kanale i mia za zadanie zasun pokryw w azu kanalizacyjnego, zosta schwytany. On to udzieli powy szych informacji. Wyja ni
on, e wi ksza cz
bandy, podzielonej na poszczeglne grupy bojowe, b d
to zosta a zastrzelona w walce, b d te sama zada a sobie mier ze wzgl du na beznadziejno walki. Wszcz ty za ci arwk po cig nie da dotychczas pozytywnego wyniku.
1
Mowa o wyj ciu z kana w grupy Marka Edelmana. Odjecha a do omianek ci arwk
sprowadzon przez W adys awa Gaika Krzaczka z PPR i Kazika Ratajzera (Symcha Rotem).
W kana ach pozosta o oko o 15 bojowcw, ktrzy prbowali si wydosta kilka godzin p niej
i zgin li w walce.
91
2009-08-06 15:11:16
Bandyci powiedzieli poza tym, e od chwili, kiedy w by ym getcie ziemia

zacz a im si pali pod nogami, ul. Prosta sta a si ucieczk dla pozosta ych
jeszcze ydw. Z tego powodu zdecydowa em si post pi z Prost podobnie
jak z gettem i to ma e getto zniszczy .
Dzisiaj zdobyto znw r czn bro paln i amunicj . Policji Bezpiecze stwa uda o si w dniu wczorajszym zlikwidowa poza gettem warsztat,
w ktrym wyprodukowano 1011 000 pociskw wybuchowych i tym podobn
amunicj .
Si y w asne: jak w dniu wczorajszym.
Straty w asne: 3 SS-mani ranni.
W wyniku zgodnego pogl du z Wehrmachtem zosta a jeszcze bardziej
wzmocniona grupa saperw. Rwnie oddano nam do dyspozycji wi ksz ilo
amunicji wybuchowej.
Koniec akcji: godz. 22.00, ci g dalszy 11.5.43, godz. 9.30.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
92
2009-08-06 15:11:17

Odpis
Dalekopis
Warszawa, 11.5.1943

Krakw
U yte do akcji w ci gu ostatniej nocy oddzia y zwiadowcze znw zameldowa y, e w niektrych bunkrach musz si jeszcze znajdowa ydzi, poniewa na zrujnowanych ulicach zauwa ono ydw. Oddzia y zwiadowcze zastrzeli y 12 ydw. Na podstawie tego meldunku wprowadzono dzi znw do
akcji przeszukiwawcze oddzia y szturmowe, w wyniku czego wykryto i zniszczono og em 47 bunkrw. Rwnie i dzisiaj uj to ydw, ktrzy usadowili si
w resztkach domw o niezniszczonych dachach. Bandyci i ydzi wyszukuj
sobie te nowe kryjwki, poniewa obecnie przebywanie w bunkrach staje si
dla nich nie do zniesienia. Odkryto bunkier, ktry posiada oko o 12 pokojw
i by zaopatrzony w kanalizacj , wod i urz dzenia k pielowe oddzielne dla
m czyzn i kobiet. Wi ksze ilo ci rodkw ywno ci zabrano lub zabezpieczono, na skutek czego b d si zmniejsza y mo liwo ci uzupe niania prowiantw.
Uj to og em 931 ydw i bandytw. Zastrzelono 53 bandytw. Dalsi stracili ycie w wysadzonych w powietrze bunkrach i przy zniszczeniu ogniem
pewnego bloku domw. Oglna liczba uj tych dotychczas ydw wzros a do
53 667. Zdobyto wiele pistoletw, granatw r cznych i amunicji.
Nie mo na by o przeprowadzi ponownego systematycznego zadymienia
kana w, gdy zabrak o wiec dymnych. OFK1 zg osi a gotowo ponownego
postarania si o wiece dymne.
Si y w asne:
Si y w akcji:
niemiecka policja
6/126
1/6
2/14
saperzy (Wehrmacht)
4/76
12/308
1
wie.
Oberfeldkommandantur g wna komendantura wojskowa (Wehrmachtu) w Warsza-
93
2009-08-06 15:11:17
Si y blokuj ce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
1/112
160
1/160
w nocy
1/86
1/300
1/160
Straty w asne: 1 SS-man ranny.

Straty oglne: 71 rannych, 12 zabitych.
Koniec dzisiaj przedsi wzi tej akcji: godz. 21.45, ci g dalszy 12.5.43,
godz. 9.30.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
94
2009-08-06 15:11:18

Odpis
Zn. akt: I ab St/G. 1607 L.dz. 637/43 tjn.
Dalekopis
Warszawa, 12.5.1943

Krakw
Przeszukiwania dalszych bunkrw, w ktrych ukrywaj si ydzi, przeprowadzone przez u yte do akcji oddzia y szturmowe doprowadzi y do wykrycia
30 bunkrw. Wyci gni to z nich 663 ydw i 133 ydw zastrzelono. Oglna
liczba uj tych ydw wzros a do 54 463.
Nast pnie dzisiaj wzmocniono kordon otaczaj cy ma e getto na Prostej
i zniszczono je ogniem. Prawdopodobnie zgin a w p omieniach wi ksza
liczba ydw. Poniewa jednak przed nastaniem ciemno ci po ar jeszcze nie
wygas , nie mo na by o pod tym wzgl dem poczyni dok adnych ustale . Jeden
betonowy dom na ul. Prostej, z ktrego wyci gni to ydw, zosta zniszczony
przez wysadzenie w powietrze w celu uniemo liwienia bandytom u ycia go
p niej jako punktu oporu. Wskutek tego ucierpia y silnie fasady po o onych
naprzeciwko domw. Warto zaznaczy , e Polacy bez wezwania natychmiast
przedsi wzi li odpowiednie rodki w celu zabezpieczenia szyb w oknach itd.
przed skutkami wybuchw.
Odchodz ce obecnie st d transporty ydw zostan dzi po raz pierwszy
skierowane do T II1.
Si y w asne:
Si y w akcji:
niemiecka policja
5/126
1/6
2/14
saperzy (Wehrmacht)
4/74
12/508
Si y blokuj ce:
niemiecka policja
w dzie
1/112
w nocy
1/86
1/300
1
Na temat transportw powsta cw z getta warszawskiego do o rodka zag ady w Treblince
zob. S. Willenberg, Bunt w Treblince, oprac. A. bikowski, Warszawa 1991, 2004, s. 91.
95
2009-08-06 15:11:18
Trawniki
Polska Policja
160
1/160
1/160
Straty w asne: 1 o nierz z formacji wojskowych SS ranny.

Koniec dzisiejszej akcji: godz. 21.00. Ci g dalszy 13.5.43 o godz. 10.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
96
2009-08-06 15:11:18

Odpis
Dalekopis

Krakw
Przy dzisiejszym przeszukiwaniu du ego i ma ego getta (Prosta) zatrzymano 234 ydw. W walce zastrzelono 155 ydw. Okaza o si w dniu dzisiejszym, e obecnie uj ci ydzi i bandyci nale do tzw. grup bojowych. S to
przewa nie m odzi ch opcy i dziewczyny w wieku 1825 lat. Przy likwidacji
jednego bunkra1 wywi za a si regularna walka, w trakcie ktrej ydzi nie
tylko strzelali z pistoletw 08 i polskich pistoletw Vis, lecz rwnie obrzucali
o nierzy formacji wojskowych SS polskimi r cznymi granatami jajowatymi.
Po uj ciu cz ci za ogi bunkra, kiedy zamierzano j zrewidowa , jedna z kobiet, jak to ju cz sto bywa o, si gn a b yskawicznie pod spdnic i wyci gn a ze swych szarawarw r czny granat, ktry odbezpieczy a i rzuci a pod
nogi o nierzy maj cych j rewidowa , przy czym sama b yskawicznie uskoczy a w bezpieczne miejsce. Tylko przytomno ci umys u o nierzy nale y zawdzi cza , e nie dosz o do strat.
Nieliczni przebywaj cy jeszcze w getcie ydzi i zbrodniarze wykorzystuj
od 2 dni istniej ce jeszcze w ruinach kryjwki, aby noc powrci do znanych sobie bunkrw, tam si po ywi i znw zaopatrzy w ywno na dzie
nast pny. Wydobycie od z apanych ydw informacji o dalszych znanych im
bunkrach jest ostatnio niemo liwe. Reszta za ogi, z ktr odby a si ta walka, zosta a zniszczona przez u ycie bardzo silnych adunkw wybuchowych.
W jednym z zak adw Wehrmachtu uj to dzi 327 ydw. Obecnie ujmowani
ydzi b d kierowani wy cznie do T II.
Oglna liczba uj tych ydw wzros a do 55 179.
Si y w asne:
4/182
1/6
2/14
1
Bernard Mark (Powstanie w getcie..., s. 191) sugeruje, e informacja mo e dotyczy
walk o bunkier przy ul. Bonifraterskiej 3/5 w tzw. szopie szczotkarzy.
97
2009-08-06 15:11:19
saperzy (Wehrmacht)
Si y blokuj ce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
2/137
270
1/160
4/74
12/517
w nocy
1/87
1/300
1/160
Straty w asne: 2 z formacji wojskowych SS zabitych

3 z formacji wojskowych SS rannych
1 cz onek policji ranny
Obydwaj polegli o nierze z formacji wojskowych SS stracili ycie w czasie nalotu na getto2.
Zdobyto i zniszczono 33 bunkry. Zdobycz: 6 pistoletw, 2 granaty r czne
i granaty w asnego wyrobu.
Koniec dzisiejszej akcji: godz. 21.00, ci g dalszy 14.5.43 o godz. 10.00.
Wielk akcj zamierzam zako czy 16.5.43 i przekaza prowadzenie dalszych przewidzianych zada batalionowi policji III/233. Dok adne sprawozdanie wraz z dodatkiem zawieraj cym fotograe przedstawi , je li nie b dzie
innego rozkazu, na konferencji dowdcw SS i policji.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
W nocy 13 maja mia miejsce nalot bombowy samolotw sowieckich.

Zgodnie z ustaleniami redaktorw pierwszej polskiej edycji Raportu trzecim batalionem
23 pu ku Policji Porz dkowej dowodzi mjr Otto Bundtke (ur. 1898 w Zdunach, w powiecie
krotoszy skim).
2
3
98
2009-08-06 15:11:19

Odpis
Dalekopis

Krakw
Podzielone przeszukiwawcze oddzia y szturmowe podj y ponownie dzia alno na przydzielonych im odcinkach z poleceniem otwarcia dalszych bunkrw
mieszkalnych i wy apania ydw. W ten sposb zosta a dzi znw uj ta wi ksza liczba bandytw i ydw. W szczeglno ci tropiono z dobrym wynikiem
niektre lady wykryte w nocy. Nocne oddzia y szturmowe mia y r ne starcia
z uzbrojonymi bandytami. Ci strzelali z karabinw maszynowych i z r cznej
broni palnej. Na skutek tego ponie li my straty w liczbie czterech osb, z czego 3 z formacji wojskowych SS i 1 z Policji Porz dkowej. Znowu strzelano
z aryjskiej cz ci1 do posterunkw stra y zewn trznej. Z linii posterunkw
odpowiedziano na to ostrym ogniem. W starciach zastrzelono oko o 30 bandytw oraz uj to 9 ydw i bandytw, ktrzy nale eli do zbrojnej bandy. W nocy
zlikwidowano jeden bunkier, ydw uj to i zdobyto pewn liczb pistoletw,
m.in. 12-kalibrowe. W pewnym bunkrze, ktry by obsadzony przez oko o 100
osb, uda o si zdoby 2 karabiny, 16 pistoletw, granaty r czne i zapalaj ce.
Niektrzy z broni cych si bandytw nosili r ne niemieckie mundury wojskowe, niemieckie he my stalowe i metalowe kubki. Oprcz karabinw zabrano
60 nabojw niemieckiej amunicji karabinowej, 1 oddzia szturmowy stoczy
z 1014-osobow band walk na dachach bloku domw na skraju getta (cz
aryjska). Bandyci zostali zlikwidowani bez strat po naszej stronie.
Schwytani bandyci cz sto podaj , e jeszcze nie wszystkie osoby w getcie
zosta y uj te. Licz one powa nie na to, e akcja wkrtce zostanie zako czona i e b d mog y potem nadal y w getcie. Niektrzy bandyci posuwaj
si w swych wypowiedziach tak daleko, e utrzymuj , i ju dawno mogliby
zg adzi dowdc akcji genera a, jak go oni nazywaj , lecz tego jednak
zgodnie z rozkazem nie uczyni , aby przez to jeszcze bardziej nie zaostrza
stosowanych przeciwko ydom represji.
99
2009-08-06 15:11:20
Dzisiaj znw zosta o wysadzonych w powietrze przez saperw kilka domw

betonowych, w ktrych si ci gle jeszcze trzymali bandyci.
W celu wydobycia bandytw z kanalizacji na powierzchni o godz. 15.00
zosta y otwarte 183 w azy do kana w, do ktrych w okre lonym czasie X
wrzucono wiece dymne, co mia o taki skutek, e bandyci, uciekaj c przed
rzekomym gazem, zbiegli si w centrum by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej, sk d mo na ich by o wyci gn przez znajduj ce si tam otwory
kana w.
Decyzj co do zako czenia akcji powezm po up ywie dnia jutrzejszego.
Dzi po po udniu by obecny podczas przeprowadzania akcji SS-Gruppenfhrer i genera -leutnant formacji wojskowych SS v. Herff2.
Si y w asne:
4/184
1/6
2/16
saperzy (Wehrmacht)
4/73
12/510
Si y blokuj ce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
w dzie
2/138
/270
1/160
w nocy
1/87
1/300
1/160
Straty w asne: 5 rannych, z tego 4 z formacji wojskowych SS, 1 z Policji

Porz dkowej.
W sumie uj to dzisiaj 398 ydw, prcz tego zastrzelono w walce 154 ydw
i bandytw. Oglna liczba uj tych ydw wzros a przez to do 55 731.
Zdobycz: karabiny, pistolety i amunicja. Prcz tego pewna liczba butelek
zapalaj cych (koktajle Mo otowa).
Koniec akcji: godz. 21.15. Ci g dalszy 15.5.43, godz. 9.00.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
2
SS-Gruppenfhrer Maximilian von Herff, szef G wnego Urz du Personalnego SS.
100
2009-08-06 15:11:20

Odpis
Dalekopis

Krakw
Oddzia y zwiadowcze patroluj ce ostatniej nocy getto zameldowa y, e
napotkano tylko pojedynczych ydw. W przeciwie stwie do ubieg ych
nocy uda o si zastrzeli tylko 6 lub 7 ydw. Wprowadzone dzi do akcji
przeszukiwawcze oddzia y szturmowe mia y rwnie ma e wyniki. Wykryto
29 nowych bunkrw, ktrych jednak cz
by a ju bez obsady. Og em uj to
dzisiaj 87 ydw, a oprcz tego zastrzelono w walce 67 bandytw i ydw.
W walce, ktra wywi za a si w po udnie i w ktrej bandyci bronili si znw
koktajlami Mo otowa, pistoletami i w asnej roboty granatami r cznymi, zosta
po zniszczeniu bandy zraniony jeden z cz onkw Policji Porz dkowej wskutek
przestrzelenia prawego biodra.
Ostatni jeszcze nienaruszony kompleks budynkw getta zosta przez oddzia
specjalny powtrnie przeszukany, a nast pnie zniszczony. Wieczorem na ydowskim cmentarzu1 zosta y wysadzone w powietrze lub zniszczone ogniem
kaplica, kostnica i wszystkie przyleg e budynki. Oglna liczba uj tych ydw
wzros a do 55 885.
Si y w asne:
Si y w akcji:
niemiecka policja
4/184
1/6
2/16
saperzy (Wehrmacht)
4/73
12/510
Si y blokuj ce:
niemiecka policja
Trawniki
Polska Policja
1
w dzie
2/138
270
1/160
w nocy
1/87
1/300
1/160
Przy ul. Okopowej u wylotu ul. G siej.
101
2009-08-06 15:11:21
Straty w asne: 1 z Policji Porz dkowej ranny.

Zdobyto: 4 pistolety wi kszego kalibru, 1 maszyn piekieln z lontem, 10 kg
materia u wybuchowego, jak rwnie wi ksz ilo amunicji.
Koniec akcji: godz. 21.30, ci g dalszy 16.5.43, godz. 10.00.
Zako cz wielk akcj 16.5.43 pod wieczr wysadzeniem w powietrze synagogi, co dzi si nie uda o, a dalsze prowadzenie, ewentualnie zako czenie akcji, ktre nale y jeszcze przeprowadzi , przeka batalionowi policji
III/23.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
102
2009-08-06 15:11:21

Odpis
Dalekopis

Krakw
Zlikwidowano 180 ydw, bandytw i podludzi. By a ydowska dzielnica
mieszkaniowa w Warszawie przesta a istnie . Wielka akcja zosta a zako czona wysadzeniem w powietrze warszawskiej synagogi o godz. 20.151.
Przeprowadzenie dalszych koniecznych akcji na wydzielonych terenach
zamkni tych przekazano po udzieleniu szczeg owej instrukcji dowdcy
batalionu policji III/23.
Oglna liczba uj tych oraz na pewno zg adzonych ydw wynosi 56 065.
Strat w asnych nie ma.
Sprawozdanie ko cowe z o 18.5.43 na konferencji dowdcw SS i policji.
podp. Stroop
Za zgodno :
() Jesuiter
SS-Sturmbannfhrer
Wielka Synagoga Reformowana przy ul. T omackie. Zgodnie z raportami policji granatowej, wzmiankowanymi przez Bernarda Marka (Powstanie w getcie..., s. 144), do star
zbrojnych na terenie getta dochodzi o co najmniej do 24 V 1943 r. Na temat po o enia tzw. gruzowcw, czyli ostatnich ydw z getta warszawskiego, zob. L. Najberg, Ostatni powsta cy
getta, Warszawa 1993.
1
103
2009-08-06 15:11:22

Odpis
Zn. akt: I ab St/Gr. 16 07 L.dz. 663/43 tjn.
Dalekopis
W powo aniu si na: poprzedni dalekopis nr 946 z 21.5.43

SS-Obergruppenfhrera i genera a policji
Krgera lub zast pcy z urz du
Krakw
Na wy ej wymieniony dalekopis odpowiadam, jak nast puje:
Do punktu 1:
Z oglnej liczby 56 065 uj tych ydw zg adzono w toku samej wielkiej akcji
w by ej ydowskiej dzielnicy mieszkaniowej oko o 7000. Przez odtransportowanie do T II zlikwidowano 6929 ydw, tak e cznie 13 929 ydw zosta o
zlikwidowanych. Poza liczb 56 065 zgin o prawdopodobnie 56000 ydw
na skutek akcji wysadzania w powietrze i po arw.
Do punktu 2:
Zniszczono 631 bunkrw.
Do punktu 3 (zdobycz):
7 polskich karabinw, 1 karabin rosyjski, 1 karabin niemiecki, 59 pistoletw
r nego kalibru,
kilkaset r cznych granatw, mi dzy innymi polskie i w asnego wyrobu,
kilkaset butelek zapalaj cych,
w asnego wyrobu pociski wybuchowe,
maszyny piekielne z lontami.
Wielkie ilo ci materia u wybuchowego, amunicja do broni r nego kalibru,
w tym tak e amunicja do karabinw maszynowych.
Co do zdobywania broni, to nale y uwzgl dni , e w wi kszo ci wypadkw
nie mo na by o broni zabra , gdy bandyci i ydzi przed wzi ciem ich do niewoli wyrzucali posiadan bro do trudnych do ustalenia i wykrycia schowkw
i dziur. Zabranie by o rwnie niemo liwe ze wzgl du na zadymianie bunkrw
przez naszych o nierzy. Wobec tego, e bunkry trzeba by o niezw ocznie wysadza , p niejsze zbieranie broni nie wchodzi o w rachub .
Zdobyte granaty r czne, amunicja wybuchowa i butelki zapalaj ce by y
natychmiast przez nas u ywane do zwalczania bandytw.
104
2009-08-06 15:11:22
Prcz tego zdobyto:

1240 starych kurtek mundurowych (cz
ze wst kami orderowymi do
elaznego Krzy a oraz Medalu Wschodniego)
600 starych spodni
cz ci ekwipunku i niemieckie he my stalowe
108 koni, z czego 4 jeszcze w by ym getcie (wz na zw oki).
Do 23.5.43 naliczono:
4,4 mln z otych, prcz tego oko o 56 mln z otych nieprzeliczonych, wielk ilo dewiz, mi dzy innymi 14 300 dolarw w banknotach i 9200 dolarw
w z ocie, prcz tego kosztowno ci (obr czki, a cuszki, zegarki itp.) w wielkich
ilo ciach.
Do punktu 4:
Z wyj tkiem 8 budynkw (kwatery dla policji, szpital, kwatery przewidziane dla stra y fabrycznej) by e getto zosta o zupe nie zburzone. To, czego nie
wysadzono w powietrze, pozosta o tylko jako wypalone mury. Z pozosta ych
jednak ruin mo na wykorzysta w nieprzebranej ilo ci ceg i z om.
podp. Stroop
Za zgodno :
[brak podpisu]
SS-Sturmbannfhrer
105
2009-08-06 15:11:23
2009-08-06 15:11:23
Spis fotograi
[k. 78]. Das Gebude des ehemaligen Judenrates Budynek dawnego
Judenratu
[k. 79]. Heraus aus den Betrieben! Precz z zak adw!
[k. 80]. Die Rumung eines Betriebes wird gesprochen Omwiono
opr nienie zak adw
[k. 81]. Die jdischen Abteilungsleiter der Rstungsrma
Brauer ydowscy kierownicy zak adu zbrojeniowego Brauera
[k. 82]. Firma Brauer Zak ad Brauera
[k. 83]. Marsch zum Verladebahnhof Przemarsz na stacj za adunkow
[k. 84]. Mit Gewalt aus Bunkern hervorgeholt Przemoc wyci gni ci
z bunkrw
[k. 85]. Nach dem Umschlagplatz Na plac prze adunkowy
[k. 86]. Durchsuchung und Verhr Rewizja i przes uchanie
[k. 87]. Jdische Rabbiner Rabini ydowscy
[k. 88]. Jdische Rabbiner Rabini ydowscy
[k. 89]. Abschaum der Menschheit Wstyd dla ludzko ci
[k. 90]. Ein Stotrupp Grupa uderzeniowa
[k. 91]. Mit Gewalt aus Bunkern hervorgeholt Przemoc wyci gni ci
z bunkrw
[k. 92]. Diese Banditen verteidigten sich mit der Waffe Ci bandyci
bronili si , u ywaj c broni
[k. 93]. Soeben aus einem Bunker hervorgeholt Dopiero co wyci gni ci
z bunkra
[k. 94]. Banditen Bandyci
[k. 95]. Im Kampf vernichtete Banditen Bandyci zg adzeni w walce
[k. 96]. Ein Bunker wird geffnet Otwarcie bunkra
[k. 97]. Jdische Verrter ydowscy zdrajcy
[k. 98]. Ausrucherung der Juden und Banditen Wykurzanie ydw
i bandytw
[k. 99]. Zur Flucht und zum Absprung vorbereitet gewesener Platz
Miejsce przygotowane do ucieczki
[k. 100]. Vernichtung eines Huserblocks Zniszczenie grupy domw
[k. 101]. Brak opisu
[k. 103]. Mit Waffen gefangene Weiber der Haluzzenbewegung Pojmane
z broni kobiety z ruchu chalucowego
107
2009-08-06 15:11:23
[k. 104]. Ein Huserblock wird vernichtet Niszczenie bloku

mieszkalnego (Zdj cie powszechnie znane jako In Brand
geschossene Duser Domy strzelaj ce p omieniami)
[k. 105]. Abtransport von Juden Transport ydw
[k. 108]. Bilder aus sogen. Wohnbunkern Zdj cia z tzw. bunkra
mieszkalnego
[k. 111]. Vor der Durchsuchung Przed rewizj
[k. 111]. Sicherung einer Strae Zabezpieczenie ulicy
[k. 112]. Auch in Bunkern unter der Erde wurden sie gefunden
Znajdowano ich tak e w bunkrach pod ziemi
[k. 112]. Bekmpfung eines Widerstandsnesters Zwalczanie gniazd
oporu
[k. 113]. Bekmpfung eines Widerstandsnesters Zwalczanie gniazd
oporu
[k. 113]. Die Banditen entziehen sich der Festnahme durch Absprung
Wyskakuj cy bandyci prbuj unika z apania
[k. 114]. Abgesprungene Banditen Bandyci, ktrzy wyskoczyli [z okien]
[k. 115]. Der Funkwagen des Befehlskopfes Wz czno ci stanowiska
dowodzenia
[k. 116]. Askaris, die mit eingesetzt waren Askarzy, z ktrymi
wsp dzia ano
[k. 116]. Der Fhrer der Groaktion Dowdca wielkiej akcji [gen. Jrgen
Stroop]
[k. 117]. So sieht es im ehemaligen jdischen Wohnbezirk nach
der Vernichtuhg aus Tak wygl da by a ydowska dzielnica
mieszkaniowa po zniszczeniu
108
2009-08-06 15:11:24
Jrgen Stroop
Es gibt keinen jdischen Wohnbezirk

in Warschau mehr!
2009-08-06 15:11:24
2009-08-06 15:11:25
Raport_STROOPA_reprint.indd 111
2009-08-06 15:33:19
2009-08-06 15:33:22
2009-08-06 15:33:24
2009-08-06 15:33:26
2009-08-06 15:33:31
2009-08-06 15:33:34
2009-08-06 15:33:36
2009-08-06 15:33:39
2009-08-06 15:33:42
2009-08-06 15:33:45
2009-08-06 15:33:47
2009-08-06 15:33:51
2009-08-06 15:33:54
2009-08-06 15:33:57
2009-08-06 15:34:00
2009-08-06 15:34:03
2009-08-06 15:34:06
2009-08-06 15:34:09
2009-08-06 15:34:13
2009-08-06 15:34:15
2009-08-06 15:34:18
2009-08-06 15:34:21
2009-08-06 15:34:24
2009-08-06 15:34:27
2009-08-06 15:34:29
2009-08-06 15:34:32
2009-08-06 15:34:34
2009-08-06 15:34:37
2009-08-06 15:34:39
2009-08-06 15:34:42
2009-08-06 15:34:45
2009-08-06 15:34:48
2009-08-06 15:34:51
2009-08-06 15:34:53
2009-08-06 15:34:56
2009-08-06 15:34:59
2009-08-06 15:35:01
2009-08-06 15:35:04
2009-08-06 15:35:07
2009-08-06 15:35:09
2009-08-06 15:35:12
2009-08-06 15:35:15
2009-08-06 15:35:17
2009-08-06 15:35:20
2009-08-06 15:35:22
2009-08-06 15:35:25
2009-08-06 15:35:27
2009-08-06 15:35:30
2009-08-06 15:35:33
2009-08-06 15:35:36
2009-08-06 15:35:38
2009-08-06 15:35:41
2009-08-06 15:35:43
2009-08-06 15:35:46
2009-08-06 15:35:49
2009-08-06 15:35:51
2009-08-06 15:35:54
2009-08-06 15:35:56
2009-08-06 15:35:59
2009-08-06 15:36:01
2009-08-06 15:36:04
2009-08-06 15:36:06
2009-08-06 15:36:09
2009-08-06 15:36:12
2009-08-06 15:36:14
2009-08-06 15:36:17
2009-08-06 15:36:20
2009-08-06 15:36:22
2009-08-06 15:36:25
2009-08-06 15:36:28
2009-08-06 15:36:31
2009-08-06 15:36:34
2009-08-06 15:36:36
2009-08-06 15:36:39
2009-08-06 15:36:41
2009-08-06 15:36:44
2009-08-06 15:36:46
2009-08-06 15:36:50
2009-08-06 15:36:53
2009-08-06 15:36:55
2009-08-06 15:36:58
2009-08-06 15:37:02
2009-08-06 15:37:04
2009-08-06 15:37:07
2009-08-06 15:37:10
2009-08-06 15:37:13
2009-08-06 15:37:16
2009-08-06 15:37:19
2009-08-06 15:37:23
2009-08-06 15:37:25
2009-08-06 15:37:28
2009-08-06 15:37:31
2009-08-06 15:37:34
2009-08-06 15:37:37
2009-08-06 15:37:40
2009-08-06 15:37:43
2009-08-06 15:37:46
2009-08-06 15:37:49
2009-08-06 15:37:52
2009-08-06 15:37:55
2009-08-06 15:37:58
2009-08-06 15:38:01
2009-08-06 15:38:04
2009-08-06 15:38:07
2009-08-06 15:38:10
2009-08-06 15:38:13
2009-08-06 15:38:16
2009-08-06 15:38:20
2009-08-06 15:38:22
2009-08-06 15:38:25
2009-08-06 15:38:29
2009-08-06 15:38:32
2009-08-06 15:38:35
2009-08-06 15:38:38
2009-08-06 15:38:41
2009-08-06 15:38:44
2009-08-06 15:38:47
2009-08-06 15:38:50
2009-08-06 15:38:53
2009-08-06 15:38:56
2009-08-06 15:38:59
2009-08-06 15:39:02
2009-08-06 15:39:05
2009-08-06 15:39:09
2009-08-06 15:39:11
2009-08-06 15:39:15
Raport_STROOPA_zajawka.indd 237
2009-08-06 15:06:40
2009-08-06 15:06:42
W serii Dokumenty dotychczas ukaza y si nast puj ce tomy:

1 Grudzie 1970 w dokumentach MSW, oprac. J. Eisler (2000)
2 Aparat bezpiecze stwa w Polsce w latach 19501952. Taktyka, strategia, metody, oprac. A. Dudek, A. Paczkowski
(2000)
3 Czerwiec 1976 w materia ach archiwalnych, oprac. J. Eisler (2001)
4 Rozpracowanie i likwidacja rzeszowskiego Wydzia u WiN w dokumentach UB (19451949), oprac. T. Balbus, Z. Nawrocki (2001)
5 F. Katzmann, Rozwi zanie kwestii ydowskiej w dystrykcie Galicja, oprac. A. bikowski (2001)
6 Stan wojenny w dokumentach w adz PRL (19801983), oprac. B. Kopka, G. Majchrzak (2001)
7 Obz Pracy w wi toch owicach w 1945. Dokumenty, zeznania, relacje, listy, oprac. A. Dziurok (2002)
8 Represje wobec duchowie stwa grno l skiego w latach 19391956 w dokumentach, oprac. K. Bana , A. Dziurok
(2003)
9 Kryptonim Orze . Warszawski Okr g Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w dokumentach 19471954, oprac.
K. Krajewski, T. abuszewski, J. Paw owicz, L. ebrowski (2004)
10 Aparat bezpiecze stwa w Polsce w latach 19531954. Taktyka, strategia, metody, oprac. G. Majchrzak, A. Paczkowski (2004)
11 Biuletyny dzienne Ministerstwa Bezpiecze stwa Publicznego 19491950, oprac. . Kami ski (2004)
12 Rok pierwszy. Powstanie i dzia alno aparatu bezpiecze stwa publicznego na Lubelszczy nie (lipiec 1944 czerwiec 1945), oprac. L. Pietrzak, S. Poleszak, R. Wnuk, M. Zaj czkowski (2004)
13 Metody pracy operacyjnej aparatu bezpiecze stwa wobec Ko cio w i zwi zkw wyznaniowych 19451989,
red. A. Dziurok (2004)
14 Rok pierwszy. Powstanie i dzia alno aparatu bezpiecze stwa publicznego na Rzeszowszczy nie (sierpie 1944
lipiec 1945), oprac. D. Iwaneczko, Z. Nawrocki (2005)
15 Katowice we Wrze niu 39, oprac. G. B bnik (2006)
16 Przed i po 13 grudnia. Pa stwa bloku wschodniego wobec kryzysu w PRL 19801982, t. 1, oprac. . Kami ski
(2006)
17 Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 19721979, oprac. M. Bie aszko, A.K. Piekarska, P. Tomasik (2007)
18 Kryptonim Wasale. S u ba Bezpiecze stwa wobec Studenckich Komitetw Solidarno ci 19771980, oprac. . Kami ski, G. Waligra (2007)
19 Solidarno Walcz ca w dokumentach, t. 1: W oczach SB, oprac. . Kami ski, W. Sawicki, G. Waligra (2007)
20 Przed i po 13 grudnia. Pa stwa bloku wschodniego wobec kryzysu w PRL 19801982, t. 2, oprac. . Kami ski
(2007)
21 Kryptonim Pegaz. S u ba Bezpiecze stwa wobec Towarzystwa Kursw Naukowych 19781980, oprac. . Kami ski, G. Waligra (2008)
22 Jan Pawe II w Szczecinie. Meldunki operacyjne Wojewdzkiego Urz du Spraw Wewn trznych z 1987 roku, oprac.
M. Semczyszyn, A. Sitkowska, Z. Stanuch (2008)
23 Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 1: Niepokorni, red. F. D browski, P. Gontarczyk, P. Tomasik (2008)
24 Strajki dzkie w lutym 1971. Geneza, przebieg i reakcje w adz, oprac. E. Mianowska, K. Tylski (2008)
25 Kryptonim O miornica. S u ba Bezpiecze stwa wobec Rzeszowskiego Oddzia u Solidarno ci Walcz cej
19821990, oprac. J. Borowiec (2008)
26 Sprawy gospodarcze w dokumentach pierwszej Solidarno ci, t. 1: 16 sierpnia 1980 30 czerwca 1981, oprac.
J. Luszniewicz, A. Zawistowski (2008)
27 Dzia ania S u by Bezpiecze stwa wobec organizacji Ruch, oprac. P. Byszewski (2008)
28 Operacja Zorza II. S u ba Bezpiecze stwa i Komitet Wojewdzki PZPR wobec wizyty Jana Paw a II w Trjmiecie (czerwiec 1987), red. S. Cenckiewicz, M. Kruk (2008)
29 Operacja Podhale. S u ba Bezpiecze stwa wobec wydarze w Czechos owacji 19681970, oprac. . Kami ski,
G. Majchrzak (2008)
30 Z Archiwum Paw a Cierpio a Makopola 19411948. Wybr rde , oprac. A. Badura, M. Dendra, R. Michalski,
. Wiecha, E. Zajchowska (2008)
31 Stan wojenny w regionie dzkim w dokumentach S u by Bezpiecze stwa, oprac. M. Kopczy ski, R. Rabiega
(2008)
32 Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 2, cz. 1: Kronika wydarze , red. F. D browski, P. Gontarczyk, P. Tomasik (2009)
33 Aparat represji wobec ksi dza Jerzego Popie uszki 19821984, t. 1, red. J. Mysiakowska (2009)
34 Zmierzch dyktatury. Polska lat 19861989 w wietle dokumentw, t. 1: Lipiec 1986 maj 1989, oprac. A. Dudek
(2009)
35 Wybory 89 w Polsce po udniowo-wschodniej w dokumentach SB, oprac. J. Borowiec (2009)
2009-08-06 15:06:43
2009-08-06 15:06:43

Rapport STROOP

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rapport STROOP

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YDOWSKA DZIELNICA

Instytut Pami ci Narodowej

Wst p Andrzej bikowski ...................................................................................

Jrgen Stroop ydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie

Meldunki dzienne ....................................................................................................

Wykaz fotograi ...................................................................................................... 107

wskazwki, rozporz dzenia i rozkazy oraz sprawozdania z ich wykonania.

V. Klemperer, LTI. Notatnik lologa, Krakw 1983, s. 170171.

przed S dem Wojewdzkim m.st. Warszawy przeciw samemu Stroopowi. Orygina

nowa w nich straszliwy ba agan i nie ad (Wirrwarr). Z przerabianych na potrzeby

Piotrowski opisa dok adnie orygina sprawozdania Stroopa, oznaczony numerem

z pojedynczym niemieckim o nierzem maszeruj cym wzd u pal cego si budynku.

b d w ogle nie zawieraj , b d zawieraj jedynie w wyborze, najcz ciej niskiej

Urz d Szefa Prokuratury do spraw Zbrodni Wojennych

Do: Majora B[ernarda] Achta2, szefa Polskiej Delegacji przy OCCWC3

Powy ej podpis odr czny.

Rttwm. d. Schp. Hans-J. Bolze, ur. 9.10.20, III batalion 22 pu ku Policji

Obw. d. Schp. Horst Riemer, ur. 10.5.08, I batalion 22 pu ku Policji

SS-Reiter Oskar Reinke, ur. 26.8.24, oddzia zapasowy kawalerii SS

Wm. d. Schp. Wilhelm Clemm, ur. 3.2.435, III batalion 22 pu ku Policji

aspirant Policji Polskiej Jerzy Mostowski, ur. 21.1.20, oddzia wartowniczy

Obw. d. Schp. Robert Linke, ur. 6.3.09, III batalion 22 pu ku Policji

SS-Rttf. Fritz Wiek, ur. 15.8.21, oddzia zapasowy kawalerii SS

SS-Uscha. Hans Forster, ur. 31.5.14, 2 batalion zapasowy grenadierw pancernych SS

SS-Reiter Ludwig Trk, ur. 8.9.24, oddzia zapasowy kawalerii SS

SS-Uscha. Fritz Vogel, ur. 31.10.20, oddzia zapasowy kawalerii SS

10.5.43 SS-Mann Johann Nieszner, ur. 23.4.22, oddzia zapasowy kawalerii SS

Si y bior ce udzia w akcji

Policja Bezpiecze stwa:

Obcoplemienne oddzia y wartownicze:

Wychodz c z tych samych za o e , ju w lutym 19409 stworzono koncepcj

aby pe nomocnik szefa dystryktu na miasto Warszaw przeprowadzi do

planowano zako czy przesiedlenia do ko ca miesi ca, kilkakrotnie wprowadzano jednak

Przed rozpocz ciem tej wielkiej akcji granice by ej ydowskiej dzielnicy

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

ydzi i zbrodniarze bronili si z co raz to innego gniazda oporu, a w ostatniej

Nie odnaleziono informacji dotycz cych mjr. Sternhagela.

W porwnaniu z dniem wczorajszym przeciwnik zachowuje du rezerw ,

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

dzia om szturmowym, ktre natychmiast przeciwdzia a y, uda o si w jednym

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

Wed ug meldunku pewnego volksdeutscha ydzi znw uciekli kana ami do

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

dnia oddzia saperw musia wdziera si do jednego, szczeglnie masywnego

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

oraz 5 zabitych, z tego:

Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd

Nadawca: Dowdca SS i policji na dystrykt warszawski

Do wy szego dowdcy SS i policji wschd