Spoeczna i wychowawcza rola muzyki

Piknem muzyki oraz jej rol spoeczn i wychowawcz zajmowano si ju w czasach

bardzo odlegych. Muzyka wzbudzaa zainteresowanie wrd ludw Bliskiego i Dalekiego
Wschodu - w Asyrii, Babilonii, Egipcie i w Chinach. Na szczegln uwag, ze wzgldu na
mnogo dostpnych rde, oryginalno koncepcji oraz wpyw na rozwj kultury
europejskiej, zasuguj pogldy i system wychowawczy panujce w Staroytnej Grecji.
Wszystkie ludy pierwotne wierzyy w uzdrawiajc moc muzyki, a niektrym instrumentom
(np. flet) przypisywano uzdrawiajce dziaanie. Znane byy rwnie hipnotyczne waciwoci
muzyki.
Staroytni Grecy uwaali, i muzyka ma znaczenie wyjtkowe i jest szczeglnym darem
bogw. Bya ona mocno zwizana z religi i kultem, a wraz z tacem i poezj stanowia
pocztkowo jedn sztuk, tzw. trjjedyn chore. piewacy byli jednoczenie tancerzami, a
poezja bya cile zwizana z muzyk. Bya to poezja piewana, a poeci byli zarazem
muzykami. Muzyka, poezja i taniec jako jedna, nierozerwalna synkretyczna sztuka, bya
naturalnym rodkiem wyraania uczu podniosych. Uwaano, e ten kto sam piewa - taczy,
wyzwala dusz z ciaru uczu. Legendy gosz, e Orfeusz piewa i gra na lirze tak
piknie, e w zachwycie zastygaa caa przyroda. W VI w. p.n.e. przez Pitagorasa i jego
uczniw zaoony zosta zwizek etyczno-religijny, nazwany zwizkiem pitagorejskim, ktry
za cel nadrzdny stawia sobie oczyszczenie duszy i uwolnienie jej z cielesnego wizienia.
Miaa temu suy - obok ascezy i pracy naukowej - muzyka. Pitagorejczycy wysnuli tez o
matematycznym charakterze analogii midzy harmoni dwikw a "harmoni wszechwiata"
i "harmoni czowieka". Uwaali, e wszechwiat zbudowany jest harmonijnie i dlatego
nadali mu nazw kosmosu, czyli adu, a muzyka opiera si na tych samych matematycznych
prawach harmonii co wszechwiat.
Za bezporedniego spadkobierc myli Pitagorasa uznawany jest Platon. Muzyka wedug
Platona jest cile zwizana z yciem zbiorowym i powinna peni funkcje spoeczne w czasie
ceremoniau magicznego i religijnego. Powinna towarzyszy podczas wit religijnych i
politycznych a take w toku rozwoju ycia ludzkiego. Za gwny cel spoeczny Platon obiera
wychowanie obywateli zgodnie z ideaem zrwnowaonej i harmonijnej osobowoci i
podporzdkowuje temu celowi muzyk pod wzgldem stylu, formy, brzmienia. Std wzi si
podzia, segregacja tonacji, instrumentw i kodyfikacja form muzycznych. Podstawowe
zaoenia Platoskiej estetyki muzycznej to:
-wiara w ksztatowanie przez muzyk charakteru czowieka,
-pochwaa dobra jakie niesie i obawa przed zem, jakie nie moe,
-rygoryzm moralny jako kryterium oceny utworw muzycznych,
-integralne wczenie wychowania muzycznego w oglny system ksztacenia. "Muzyka zakada Platon - odzwierciedla okrelone wzorce moralne."
W zetkniciu z prezentacjami wzorcw pozytywnych, odbiorca nabiera cech dodatnich; w
zetkniciu z prezentacjami wzorw negatywnych - cech ujemnych. Z uwagi na cele spoeczne
naley zatem tworzy kanon dzie kierujc si nie kryteriami czysto artystycznymi
("warsztatowymi - np. wirtuozowskimi), ale etyczno-wychowawczymi (pedagogicznymi)".
Pogldy Platona zostay rozwinite i usystematyzowane przez Arystotelesa. Filozof ten wie
muzyk z kulturalnym i rozumnym spdzaniem wolnego czasu. Moe ona peni rwnie
funkcj kojcej rozrywki jak np. sen i oddziaywa wychowawczo na ludzki charakter.
"Muzyka bowiem dostarcza wedug niego zmysowej przyjemnoci publicznoci "wulgarnej"
(rzemielnicy, wyrobnicy, niewolnicy), jest rodkiem wychowania moralnego dla wolno
urodzonej modziey, stanowi za rdo przyjemnoci duchowej dla dojrzaej elity

odbiorczej". Arystoteles, w przeciwiestwie do Platona, dostrzega spoeczn

wielopaszczyznowo kultury muzycznej. Uwaa, i czego innego szuka w muzyce odbiorca
"wulgarny", a czego innego odbiorca elitarny, a kultura muzyczna jest na tyle bogata, e moe
zaspokoi potrzeby kadego z nich.
W porwnaniu z "zamknit" zintegrowan Platosk kultur muzyczn, kultura muzyczna u
Arystotelesa jest wielowarstwowa i wielofunkcyjna.
Wspczenie muzyka posiada rwnie wie os ropne funkcje i wartoci. Wymieni tutaj
naley chociaby funkcje: rozwojowe, ksztacce, wychowawcze i wreszcie terapeutyczne.
Muzyka jest t dziedzin i czci skadow wychowania estetycznego, ktra potrzebna jest
kademu czowiekowi, a tym samym kademu spoeczestwu.
Jest sztuk najbardziej rozpowszechnion zarwno wrd ludzi o wysokiej kulturze
duchowej, jak i wrd "szerokich mas". Towarzyszy ona czowiekowi od narodzin do mierci,
przy pracy, w czasie odpoczynku, w radosnych i smutnych chwilach ycia. W yciu
spoecznym uwietnia uroczyste i powane wydarzenia, podnosi nastrj. Wpyw muzyki na
czowieka jest ogromny i powszechnie znany. Muzyka dziki swej komunikatywnoci i
bezporednioci oddziaywuje na fizjologi oraz sfer uczuciow naszej psychiki. Moe
wywoywa u suchaczy reakcje i odruchy fizjologiczne w postaci np.: przypieszenia lub
zwolnienia akcji serca, oddechu, cinienia, napicia mini, dreszczy itp.
Czynne uprawianie muzyki odgrywa wan rol w rozwoju fizycznym i ma duy wpyw
na system nerwowy. Lekarze psychiatrzy zalecaj muzyk jako rodek terapeutyczny.
Uprawianie piewu korzystnie oddziaywuje na rozwj klatki piersiowej, wymow, krenie
krwi, ksztatuje prawidow postaw.
Aktywne uprawianie muzyki szczegln rol moe odegra w przypadku dzieci
nadwraliwych, przytumionych lub nadmiernie wybuchowych, cierpicych na brak odwagi,
uzdolnie, wiary we wasne moliwoci oraz na niedostatek uczu w najbliszym otoczeniu.
Dla dzieci takich muzykowanie peni funkcj korekcyjn i jest rekompensat rnych
niepowodze, a muzyka pomaga odkry w sobie nieznane dotd wartoci. Nie powinno si
odmawia uczestniczenia w zajciach dzieciom mniej zdolnym, a chtnym i zainteresowanym
muzyk. "Bowiem wszelkie zajcia pozalekcyjne suy powinny i temu, by rozwija such
gorszy i ksztaci gos nawet chropawy, by nauczy gra na instrumencie dziecko, ktre
bardzo tego chce, cho dugo nie potrafi wydoby dwikw waciwych, w rwnym rytmie i
w odpowiedniej chwili" .
Poznawcze kontakty z muzyk wpywaj na rozwj psychiki, ucz spostrzegania,
wzbogacaj wyobrani, rozwijaj pami i mylenie, ucz koncentracji, ksztatuj postawy i
wol czowieka. Muzyka dziaa pobudzajco na intelekt i uatwia wysiki twrcze w rnych
dziedzinach. Mylenie interwaami muzycznymi a take tworzenie i operowanie ukadami
dwikowo - rytmicznymi pobudza rozwj logicznego mylenia, zdolno kojarzenia poj,
uczy krytycznego wycigania wnioskw, susznej oceny zjawisk oraz waciwego ujmowania
zagadnie. Wiadomoci z zasad muzyki rozwijaj mylenie cise.
W czytaniu i zapisie dwikw zaznacza si wspdziaanie dwch zmysw - wzroku i
suchu.
Muzyka charakteryzuje si matematyczn cisoci i logik budowy, przy rwnoczesnej
zmiennoci, swobodzie, zrnicowaniu rytmicznym i brzmieniowym. Wyrabia zdolno
analitycznego i jednoczenie syntetycznego odbioru zjawisk dwikowych. Akord syszymy
jako brzmienie - cao, przy jednoczesnym syszeniu poszczeglnych dwikw skadowych
tego akordu. W ten sposb uczymy si rwnoczesnego spostrzegania i rnicowania
wysokoci dwikw. Wpywa to korzystnie na wyrabianie umiejtnoci dzielenia uwagi,
ktra jest podstawowym elementem rozwoju mylenia. Czytanie nut jest myleniem
zespolonym z dziaaniem - piewem czy gr i opiera si na pamici. Poznawanie dzie

muzycznych oraz ich analiza formalna i historyczna ma na celu wprowadzenie modego

czowieka w kultur.
Naley zaznaczy, i w procesie wychowania muzycznego wraz ze elementami o
charakterze kontemplacyjnym (spostrzeganie, poznanie, mylenie, przeywanie) wystpuj
elementy o charakterze aktywnym (dziaalno artystyczna - piew i gra). Tak wic
dziaalno umysowa czy si i harmonizuje ze zrcznoci manualn oraz elementami
przeyciowo - emocjonalnymi. Dziki temu wychowanie muzyczne ma duy udzia w
ksztatowaniu osobowoci czowieka, czego efekty s bardzo wane nie tylko w czasie pobytu
ucznia w szkole, lecz rwnie pniej, gdy ucze staje si dorosym czowiekiem.
Sztuka, a w szczeglnoci muzyka sprzyja pobudzaniu, wyraaniu i wzbogacaniu uczu,
ktre s si napdow postpowania czowieka.
Wraz z cigym wzrostem poziomu intelektualnego oraz racjonalizacji ycia, powinno
rozwija si, pogbia i wzbogaca ycie emocjonalne. Do osignicia tej rwnowagi
przyczyni moe si aktywne uprawianie rnych dziedzin sztuki, z ktrych najdostpniejsza
jest muzyka. Kontakty z muzyk i pogbione suchanie wartociowej muzyki powinny
uaktywnia wewntrzne siy czowieka. Im doskonalsza jest muzyka, tym mocniej
oddziaywuje na nasz psychik, wywierajc na nas silniejsze wraenie.
Szczeglnie due moliwoci ksztatowania emocjonalnego stosunku do zjawisk
wystpujcych w yciu i wydarze historycznych posiada pie. Dziki swej treci sownej
moe by ona rdem pobudzania ciekawoci, zainteresowa, wyobrani i fantazji.
Uprawianie muzyki w zespole tj. w chrze lub w orkiestrze, uspoecznia jednostk,
uczc j wspdziaania. Realizowane s w ten sposb zadania wychowania spoecznego i
moralnego.
Do najwaniejszych zada wychowania muzycznego naley zaliczy przygotowanie
modziey do czynnego udziau w yciu kulturalnym i umoliwienie jej kulturalnego
spdzania wolnego czasu.
W tym celu naley dy do wcignicia jak najwikszej czci modziey do czynnego
organizowania ycia muzycznego i podejmowania dziaalnoci spoeczno - artystycznej w
szkole i poza szko. Zamiowanie do muzyki, ktre zostao rozbudzone i uksztatowane w
modoci, bardzo czsto bywa kontynuowane w pniejszym yciu w stowarzyszeniach
muzycznych lub we wasnym domu. Zainteresowanie muzyk moe cementowa rodzin,
gdy oywia i uatrakcyjnia ycie rodzinne.
Muzyka moe sta si przyjacielem czowieka, jeli si j pokocha, pozna i bdzie z ni
w bliskich, codziennych kontaktach. Muzyka stanowi odprenie po pracy, niesie rado.
"Kontakt z muzyk powan powinien by tym, czym jest dla nas obcowanie z kad
form sztuki: relaksem, rozrywk, odpoczynkiem od szarej codziennoci" .
Czowiek, ktry yje bez muzyki nie moe czu si w peni szczliwy.
Muzyka spenia take rol kompensacyjn. Bywa, ze praca zawodowa nie daje
czowiekowi zadowolenia, potwierdzenia wasnej wartoci, moliwoci zdobycia uznania.
Wzicie udziau w amatorskim ruchu muzycznym umoliwia rozwj zainteresowa i
zdolnoci, zdobycia uznania otoczenia oraz poczucia wasnej wartoci.
Wychowanie muzyczne ma due znaczenie w ksztatowaniu osobowoci wszechstronnie
rozwinitej: rozwija zainteresowanie muzyk, pogbia wraliwo na pikno, przygotowuje
uczniw do aktywnoci artystycznej oraz do wiadomego korzystania z dorobku kultury
muzycznej, uczy kulturalnego spdzania wolnego czasu.
Bibliografia:
1.

Lipska E., Przychodziska M.: Droga do muzyki. Warszawa: WSiP, 1999.

2. Przychodziska - Kaciczak M.: Dziecko i muzyka. Warszawa: Nasza Ksigarnia, 1974.

3. Przychodziska - Kaciczak M.: Muzyka i wychowanie. Warszawa: Nasza Ksigarnia,
1989.
4. Szuman S.: O sztuce i wychowaniu estetycznym. Warszawa: PZWS, 1962.
5. Szymanowski K.: Wychowawcza rola kultury muzycznej. Warszawa: PWN 1984.
6. Wierszyowski J.: Psychologia muzyki. Warszawa: PWN, 1981.
opr. mgr Ewa Czarnecka