P O L S K A A K A D E M I A NA U K

URSZULA BIJAK
NAZWY WODNE DORZECZA WISY

ISBN 978-83-62275-67-0

I N S T Y T U T J E Z Y K A P O L S K I E G O

URSZULA BIJAK

NAZWY WODNE
DORZECZA WISY
POTAMONIMY ODAPELATYWNE

KRAKW 2013

NAZWY WODNE
DORZECZA WISY

PRACE INSTYTUTU JZYKA POLSKIEGO PAN

142
ZESP REDAKCYJNY
Piotr migrodzki, Ireneusz Bobrowski,
Barbara Czopek-Kopciuch, Teresa Smkowa

POLSKA AKADEMIA NAUK

INSTYTUT JZYKA POLSKIEGO

URSZULA BIJAK

NAZWY WODNE
DORZECZA WISY
POTAMONIMY ODAPELATYWNE

KRAKW 2013

Publikacj opiniowa do druku

JERZY DUMA

Redaktor prowadzcy
EWA BEDNARSKA-GRYNIEWICZ

Korekta
Tomasz Feliks

Projekt okadki
Piotr Rachwaniec

Na okadce wykorzystano obraz olejny Emilii Gsienicy-Setlak Zakrzwek

(wasno Urszuli Bijak)

Copyright by Urszula Bijak, 2013

Copyright by Instytut Jzyka Polskiego PAN, 2013

ISBN 978-83-62275-67-0
Skad i przygotowanie do druku
Wydawnictwo FALL
ul. Garczyskiego 2, 31-524 Krakw
www.fall.pl

SPIS TRECI
WSTP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Wisa i jej dorzecze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Zarys stanu bada nad polsk hydronimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Cel i zakres pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Materia badawczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Zaoenia metodologiczne opracowania potamonimw w wietle metodologii innych kategorii nazw
wasnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Klasyfikacja hydronimw w kontekcie stosowanych klasyfikacji onomastycznych . . . . . . . . . .
7. Kompozycja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. 9
. 9
. 12
. 17
. 17
. 17
. 20
. 23

I. NAZWY PRZEDSOWIASKIE (TZW. STAROEUROPEJSKIE) NAJSTARSZA WARSTWA

HYDRONIMW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Stan bada nad hydronimi przedsowiask . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Hydronimy o niekwestionowanej archaicznoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Hydronimy o dyskusyjnej archaicznoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Nazwy wyeliminowane ze wzgldw formalnych i z powodu innej koncepcji badawczej . . . . .

.
.
.
.
.

.
.
.
.
.

.
.
.
.
.

25
25
27
35
40

II. WARSTWA HYDRONIMW PRASOWIASKICH . . . . . . . . .

1. Stan bada nad hydronimi prasowiask . . . . . . . . . . . . . .
2. Hydronimy o archaicznych podstawach sowiaskich . . . . . . . . .
3. Hydronimy wyodrbnione na podstawie kryterium pozajzykowego .

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

45
45
47
53

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

.
.
.
.

III. MODSZA WARSTWA NAZW WODNYCH HYDRONIMY POLSKIE I INNOSOWIASKIE

Z OBSZARU POLSKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Proces onimizacji w hydronimii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Hydronimy powstae w procesie czystej onimizacji (derywacji semantycznej) . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Hydronimy od rzeczownikw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.1. Hydronimy od podstaw topograficznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.1.1. Hydronimy od apelatyww oznaczajcych wod pync 61 2.1.1.2. Hydronimy od
leksemw okrelajcych koryto rzeki i jego czci 67 2.1.1.3. Hydronimy od apelatyww o znaczeniu gbia, miejsce gbokie 71 2.1.1.4. Hydronimy od apelatyww o znaczeniu miejsce pytkie 72 2.1.1.5. Hydronimy od apelatyww oznaczajcych wody stojce 72 2.1.1.6.
Hydronimy od apelatyww oznaczajcych bagna, tereny podmoke 73 2.1.1.7. Hydronimy od
apelatyww oznaczajcych cechy wody 74 2.1.1.8. Hydronimy pochodzce od okrele terenu 76 2.1.1.9. Hydronimy od podstaw botanicznych 78 2.1.1.10. Hydronimy od podstaw
zoologicznych 82
2.1.2. Hydronimy od podstaw kulturowych, zwizanych z dziaalnoci czowieka . . . . . . . . .
2.1.2.1. Hydronimy od terminw hydrograficznych oznaczajcych obiekty sztuczne 83 2.1.2.2.
Hydronimy od apelatyww zwizanych z gospodark len, roln, hodowlan 85 2.1.2.3. Hydronimy od apelatyww oznaczajcych dziea rk ludzkich 87 2.1.2.4. Nazwy od apelatyww
zwizanych z osadnictwem i organizacj spoeczno-gospodarcz 87 2.1.2.5. Hydronimy metaforyczne 89
2.1.3. Hydronimy o innosowiaskich cechach fonetycznych lub leksykalnych . . . . . . . . . . . .
2.1.3.1. Hydronimy wschodniosowiaskie 90 2.1.3.2. Hydronimy z cechami fonetycznymi czeskimi i sowackimi 91

56
56
60
61
61

83

90

2.2. Hydronimy od przymiotnikw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

2.2.1. Hydronimy od przymiotnikw o charakterystyce topograficznej . . . . . . . . . . . . . . . . 92
2.2.2. Hydronimy od przymiotnikw zwizanych z kultur materialn . . . . . . . . . . . . . . . . 102
2.3. Hydronimy od liczebnikw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
2.4. Hydronimy od imiesoww . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
3. Hydronimy powstae w procesie onimizacji rozszerzonej z uyciem formantw nazwotwrczych . . . 107
3.1. Derywaty paradygmatyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
3.2. Derywaty sufiksalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
3.2.1. Derywaty hydronimiczne z formantami rzeczownikowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
3.2.1.1. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -awa 113 3.2.1.2. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -yni(a) 115 3.2.1.3. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ka i rozszerzeniami 117
3.2.1.4. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ica i rozszerzeniami 133 3.2.1.5. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ik i rozszerzeniami 147 3.2.1.6. Derywaty hydronimiczne z sufiksem
-ec i rozszerzeniami 151 3.2.1.7. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ina 155 3.2.1.8. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -nia i rozszerzeniami 157 3.2.1.9. Derywaty hydronimiczne
z sufiksem -ak, -ak i rozszerzeniami 159 3.2.1.10. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -e
i rozszerzeniami 160 3.2.1.11. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ek i rozszerzeniami 161
3.2.1.12. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -isko, -iszcze 162 3.2.1.13. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -izna 163 3.2.1.14. Derywaty hydronimiczne z sufiksami -acz oraz -icz 164
3.2.1.15. Derywaty hydronimiczne z innymi sufiksami (mao produktywnymi) 165
3.2.2. Derywaty hydronimiczne z formantami przymiotnikowymi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
3.2.2.1. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -n- 170 3.2.2.2. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -sk- 174 3.2.2.3. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ow- 176 3.2.2.4. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -in- 179 3.2.2.5. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -an- 180 3.2.2.6.
Derywaty hydronimiczne z rzadkimi sufiksami przymiotnikowymi 180
3.3. Derywaty od wyrae przyimkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
3.4. Hydronimy komponowane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
3.4.1. Zrosty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
3.4.2. Zoenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
3.4.3. Zestawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
3.4.3.1. Zestawienia dwuczonowe 188 3.4.3.2. Zestawienia wieloczonowe 199
IV. CHARAKTERYSTYKA HYDRONIMW ODAPELATYWNYCH W UJCIU SYNTETYCZNYM.
1. Chronologia, statystyka, stratygrafia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Semantyka podstaw apelatywnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Metafora ogldu a przestrze hydronimiczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. wiaty za nazwami, czyli rekonstrukcja rzeczywistoci potamonimicznej . . . . . . . . .

.
.
.
.
.

. 202
. 202
. 206
. 207
. 208

V. POLIONIMIA ZMIENNO, WARIANTYWNO, PARALELIZM HYDRONIMW

1. Uniwerbizacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Dyferencjacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Sufiksacje substantywizujce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Zmiany liczby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Zmiany rodzaju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6. Zmiany paradygmatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7. Wymiany sufiksw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8. Rozwj nazw jednoczonowych w zestawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Zmiany kolejnoci i wymiana czonw w nazwach zestawionych . . . . . . . . . . . .
10. Zmiany redukcyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11. Zmiany acuchowe i renominacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

. 212
. 214
. 216
. 219
. 220
. 221
. 222
. 223
. 225
. 226
. 227
. 227

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

ZAKOCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
1. Uwagi podsumowujce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
2. Perspektywy badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
BIBLIOGRAFIA RDA I LITERATURA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
SKRTY JZYKOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
INDEKS HYDRONIMW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
SUMMARY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305

Niechaj Ci Wisa napj leje wszytk si,

[...]
Lubo si do Elblga udaa w bok prawy,
Lubo Leniwka gdaskie rozdziela uawy,
I kamienista Biaa, i Raba, co maym
Zbiera deszczem i nurtem brzeg ryje zuchwaym,
I z Tatr biecy Poprad nieleniwym skokiem,
Wisoka niespokojna z spokojnym Wisokiem,
I bystrych wd Dunajec sawny ososiami,
I Nida piczowskimi zabawna mynami,
I San szkutom niepewny dla prdziny skrytej,
I Wisznia, co o Rzeczy sucha Pospolitej,
I Tanew czarna, i Wieprz, dla spustnych przekazw
Od mynw uwolniony prawem i od jazw,
I co dwie wojewdztwa Radomierz graniczy,
I Pilica, co czopowe pierwsze w Polsce liczy,
Bug rusk krwi pamitny, i Narew gadziny
Nie cierpica, i peen Muchawiec kodziny,
I Liw, na ktrym kiedy Jadwingi siedzieli,
I co litewskie ksistwo z Podlasiem Pis dzieli,
I wider mazowiecki, i Ossa, co supw
Bolesawowych tyka, wiadectw pruskich upw,
I Drwca spod Brodnice, i Brda, co podnosi
W Bydgoszczy spore skrzynie na pow ososi,
I Motawa, u ktrej jak w porcie okrty
Cumuje gruba lina i postronek krty.
Jan Andrzej Morsztyn, Rzeki

Wielki przestwr, blisko dwiecie tysicy kilometrw kwadratowych, lecy w niowym Europy ldzie,
zajmuje Wisy dorzecze.
Ponad brzegami jej dopyww cign si ziemie tuste proszowskie i kujawskie, urodzajne lubelskie
i sandomierskie, ziemie chude kieleckie i radomskie, pone mazowieckie i piotrkowskie, le bota
i wydmy piaskw bezpodnych.
Ponad brzegami jej dopyww orze i sieje, kosi i nie jeden jedyny lud.
Nad niemym gosem jej strumieni rozbrzmiewa ywy gwar mowy tej samej przez tysic lat.
Stefan eromski, Wisa

Pragn podzikowa wszystkim, ktrzy wspierali mnie i suyli pomoc podczas powstawania ksiki.
Sowa wdzicznoci kieruj do Pani prof. dr hab. Marii Malec za subteln presj, cenne
uwagi i sugestie rozwiza metodologicznych oraz do Pana prof. dr. hab. Jerzego Dumy za
trud recenzencki i wskazwki merytoryczne. Dzikuj Pani prof. dr hab. Barbarze Czopek-Kopciuch i Panu prof. dr. hab. Piotrowi migrodzkiemu za motywowanie mnie do pracy,
a dr Rozalii Przybytek i mgr. Pawowi Swobodzie za wszelk pomoc.
Autorka

WSTP

1. WISA I JEJ DORZECZE

Na terytorium Polski mona wydzieli dziewi odrbnych obszarw hydrograficznych:
dorzecza Wisy i Odry, zlewnie Zalewu Szczeciskiego i Wilanego, pas rzek Przymorza oraz fragmenty zlewni czterech rzek wypywajcych poza granicami Polski: Niemna,
Dniestru, Dunaju i aby. Powierzchnia dorzecza Wisy wynosi 193 866,03 km2, z czego
w obecnych granicach Polski 169 774,73 km2; 87% powierzchni tego dorzecza znajduje si w Polsce, a 12,9% poza jej granicami. Dorzecze Wisy stanowi 54% obszaru Polski
(por. mapa 1).
Rozkad powierzchni dorzecza Wisy jest asymetryczny: okoo 73% przypada na dopywy prawobrzene, a 27% na dopywy lewobrzene, co ma zwizek z ukadem struktur
geologicznych (Wisa 1982: 96).W hydrologii stosuje si podzia obszaru hydrograficznego na sze odcinkw: Wis lsk (od rde do ujcia Skawy i Przemszy), Maopolsk (od ujcia Skawy do ujcia Sanu od Bramy Krakowskiej po Kotlin Sandomiersk),
Lubelsk (od ujcia Sanu do ujcia Wieprza), Mazowieck (od ujcia Wieprza do ujcia
Skrwy od Kotliny Kozienickiej po Kotlin Pock), Kujawsk (od ujcia Skrwy do ujcia
Brdy od Kotliny Pockiej do przeomu Wisy pod Fordonem, cz. Bydgoszczy), Pomorsk
(od Fordonu po ujcie do Zatoki Gdaskiej) (Wisa 1982: 8993).
Powyszy podzia hydrograficzny pokrywa si czciowo z map podziaw dialektalnych (por. mapa 3), co znajduje rwnie odbicie w przymiotnikowych okreleniach poszczeglnych czci dorzecza derywowanych od nazw historycznych regionw Polski:
lska, Maopolski, Lubelszczyzny, Mazowsza, Kujaw, Pomorza.
Niekiedy stosuje si podzia na trzy odcinki: Wis grn, rodkow i doln. Dorzecze grnej Wisy (od rde do Zawichostu) obejmuje cztery obszary geomorfologiczne:
Karpaty Zachodnie, Karpaty Fliszowe, Kotlin Owicimsko-Sandomiersk, Wyyn Maopolsk. Cechuje je bogata sie hydrograficzna, obejmujca dopywy karpackie (So,
Skaw, Rab, Dunajec z Popradem, Wisok, San z Wisokiem) i maopolskie (Przemsz,
Rudaw, Szreniaw, Nid). Odcinek do ujcia Przemszy zwany jest te Ma Wis. Dorzecze rodkowej Wisy wyznaczaj ujcia Sanu i Narwi, natomiast odcinek powyej Narwi
do Batyku okrelany jest jako Wisa dolna (Wisa 1982: 289, 309, 333).
Wisa i jej dorzecze stanowi inspiracj dla poetw i pisarzy, a take obiekt bada rnych gazi nauki, takich jak: hydrologia, geomorfologia, geografia historyczna czy onomastyka. Gdyby zebra wszystkie vistulana, okazaoby si, e ich liczba jest imponujca.

10
Podstawowe jednostki hydrograficzne MPHP

Mapa 1. Podzia hydrograficzny Polski1

Cytowany jako motto tej pracy fragment wiersza J. A. Morsztyna dokumentuje poetycko
siedemnastowieczny ukad hydrograficzny dorzecza Wisy wraz z krajobrazem naturalnym i kulturowym. Terytorium dorzecza i jego geografi historyczn utrwali te w patriotycznym poemacie Wisa S. eromski.1
Prezentowane mapy pokazuj wspczesny stan hydrograficzny (mapa 1), geomorfologiczny (mapa 2) oraz nakadajcy si na nie podzia dialektalny tego obszaru (mapa 3). W monografii Nazwy wodne dorzecza Wisy analizie i interpretacji zostay poddane jzykowo-onomastyczne aspekty mapy hydronimicznej wd pyncych dorzecza Wisy na przestrzeni
tysica lat (z ograniczeniem zakresu do potamonimw2 pochodzenia odapelatywnego).
1
http://www3.imgw.pl/wl/internet/zz/zz_xpages/hydrografia/podzial_hydrograficzny/podzial_hydrograficzny_pliki/mapa1.html
2
P o t a m o n i m (od grec. rzeka) nazwa wody pyncej, termin niepomieszczony
w wykazie Osnoven sistem i terminologija na slovenskata onomastika (1983), stosowany w onomastyce rosyjskiej. W encyklopedii Sowiaska onomastyka (SOE) pojawia si w opisach badaczy rosyjskich

11

Mapa 2. Rys morfologiczny doliny Wisy oraz jej podzia na odcinki (za: Wisa 1982: 86)

(I 44), biaoruskich (II 255), macedoskich (II 268), serbskich (II 275) i chorwackich (I 92). Na gruncie
polskim upowszechnia go, podobnie jak inny termin hydronimiczny l i m n o n i m (od grec. jezioro) nazwa wody stojcej, Z. Babik (33, 386, 444, 594). W toponomastyce polskiej mocno zakorzeniony
jest termin hydronim dla wszelkich nazw wodnych, w niniejszym opracowaniu uywany jest on wymiennie
z potamonimem na okrelenie nazw ciekw.

12

Mapa 3. Schematyczny podzia dialektw polskich3

2. ZARYS STANU BADA NAD POLSK HYDRONIMI

Nazwy wodne znalazy si w krgu zainteresowania lingwistw na pocztku XX w. Badania i prace jzykoznawcze byy ukierunkowane etnogenetycznie, a hydronimy suyy
do ustale pierwotnego zasiedlenia ludw Europy. Szczeglne miejsce zajmuj tu wydane
pomiertnie Studia nad nazwami wd sowiaskich wybitnego slawisty i indoeuropeisty
3
Opracowanie: A. Krawczyk-Wieczorek na podstawie map: S. Urbaczyk, Zarys dialektologii polskiej, wyd. 3, Warszawa 1968, mapa nr 3 (Schematyczny podzia dialektw polskich); Encyklopedia jzyka
polskiego, red. S. Urbaczyk, Ossolineum, WrocawWarszawaKrakw 1991, 413, mapa 1. Dialekty polskie (podzia schematyczny) z uzupenieniami innych autorw (http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.
php?l1=opis-dialektow).

13
Jana Rozwadowskiego (1948)4, wykraczajce tematycznie poza hydronimi polsk. Tezy
tej rozprawy zostay wykorzystane przez Tadeusza Lehra-Spawiskiego w dziele O pochodzeniu i praojczynie Sowian (1946). Pniej problematyk t zajmowali si rwnie
inni uczeni: M. Rudnicki (19591961), J. Nalepa (1968), Z. Gob (2004), L. Bednarczuk
(1994), a take badacze niemieccy: W. P. Schmidt (1982) i J. Udolph (1979, 1990).
W badaniach nazw wodnych Polski prowadzonych od drugiej poowy XX w. wyrni
mona trzy etapy: pierwszy polega na gromadzeniu hydronimw w ukadzie hydrograficznym, drugi obejmowa historyczno-etymologiczne opracowania nazw wodnych z obszaru
mniejszych dorzeczy, trzeci natomiast sownikowe zestawienie na podstawie dotychczasowych prac wszystkich hydronimw z obszaru caej Polski, z ich pen dokumentacj historyczn i gwarow oraz etymologi.
Pierwszy etap bada zamkny publikacje nazw wodnych dwu wielkich dorzeczy:
Hydronimia Wisy. Wykaz nazw w ukadzie hydrograficznym pod red. P. Zwoliskiego (1965) oraz Hydronimia Odry. Wykaz nazw w ukadzie hydrograficznym pod red.
H. Borka (1983).
Drugi etap opracowa hydronomastycznych zapocztkowa J. Rieger prac Nazwy
wodne dorzecza Sanu (1969). Kilka lat pniej ukazay si dwie kolejne monografie:
J. Riegera i E. Wolnicz-Pawowskiej Nazwy rzeczne dorzecza Warty (1975) oraz E. Rzetelskiej-Feleszko i J. Dumy Nazwy rzeczne Pomorza midzy doln Wis a doln Odr
(1977). Lata osiemdziesite zaowocoway Hydronimi dorzecza Orawy M. Majtna
i K. Rymuta (1985) oraz Hydronimi dorzecza Pregoy z terenu Polski M. Biolik (1987),
a w latach dziewidziesitych ukazay si Nazwy wd stojcych w dorzeczu Batyku
midzy doln Odr a doln Wis A. Belchnerowskiej (1993). Opracowania te skadaj si
z czci sownikowych i krtkich rozdziaw syntetyczno-interpretacyjnych.
Kontynuacj cyklu monografii mniejszych dorzeczy i zlewni stanowi prace serii
Hydronymia Europaea (dalej: HE), powstaej w wyniku wsppracy midzy Akademi
Nauki i Literatury w Moguncji (jej sekcj Jzykoznawstwa Oglnego i Indoeuropejskiego) a Instytutem Jzyka Polskiego PAN w Krakowie (wzorowanej na serii Hydronymia
Germaniae5). W latach 19852005 ukazao si 20 tomw tej serii, wydanych w Stuttgarcie po niemiecku, jednolicie opracowanych przez polskich jzykoznawcw. S to: (I)
H. Grnowicza Gewssernamen im Flugebiet der unteren Weichsel (Nazwy wodne
dorzecza dolnej Wisy) (1985), (II) E. Rzetelskiej-Feleszko Die Zuflsse zur Ostsee von
der Weichselmndung bis zur Persante (Dopywy Batyku od ujcia Wisy do Parsty) (1987), (III) J. Riegera, Gewssernamen im Flugebiet des Wisok (Nazwy wodne dorzecza Wisoka) (1988), (IV) J. Dumy Zuflsse zur unteren Oder und zur Ostsee
bis zur Persante (Nazwy dopyww dolnej Odry oraz Batyku po ujcie Parsty) (1988),
(V) M. Biolik Zuflsse zur Ostsee zwischen unterer Weichsel und Pregel (Nazwy wodne
dopyww Batyku midzy doln Wis a Prego) (1989), (VI) H. Ml Gewssernamen
im Flugebiet des Wieprz (Hydronimia dorzecza Wieprza) (1990), (VII) A. Belchnerowskiej Die Namen der stehenden Gewsser im Zuflugebiet der Ostsee zwischen unterer
4
Fragmenty pracy ogaszane byy wczeniej w formie artykuw, ktrych spis znajduje si w przedmowie wydawcw dziea T. Lehra-Spawiskiego i J. Safarewicza.
5
Jest to seria wydawnicza zainicjowana przez H. Krahego, ktra obejmuje 20 monografii (ukazujcych si w latach 19622006) i zawiera sowniki nazw wodnych z obszaru Niemiec (dorzecza Renu, Dunaju, Wezery i aby).

14
Oder und unterer Weichsel (Nazwy jezior w dorzeczu Batyku midzy doln Odr i doln
Wis) (1991), (VIII) M. Biolik Die Namen der stehenden Gewsser im Zuflugebiet des
Pregel und im Einzugsbereich der Zuflsse zur Ostsee zwischen Pregel und Memel (Nazwy wd stojcych dorzecza Pregoy i dopyww Batyku midzy Prego a Niemnem)
(1993), (IX) K. Rymuta Gewssernamen im Flugebiet der oberen Weichsel von der Quelle bis zu Soa und Przemsza (Nazwy wodne dorzecza grnej Wisy od rde do Soy
i Przemszy) (1993), (X) E. Bilut Gewssernamen im Flugebiet des Westlichen Bug
(Nazwy wodne dorzecza Bugu) (1995), (XI) M. Biolik Die Namen der flieenden Gewsser im Flugebiet des Pregel (Nazwy wd pyncych dorzecza Pregoy) (1996), (XII)
K. Rymuta Rechte Zuflsse zur Weichsel zwischen Soa und Dunajec (Nazwy wodne prawobrzenych dopyww Wisy midzy So a Dunajcem) (1996), (XIII) K. Rymuta i M. Majtna Gewssernamen im Flugebiet des Dunajec (Nazwy wodne dorzecza
Dunajca) (1998), (XIV) J. Dumy Gewssernamen im linken Zuflugebiet der Weichsel
zwischen Pilica und Brda (Nazwy wodne w zlewisku lewych dopyww Wisy po ujcie
Brdy) (1999), (XV) K. Rymuta Gewssernamen im rechten Zuflugebiet der Weichsel
zwischen Dunajec und Wisok (Nazwy prawobrzenych dopyww Wisy midzy Dunajcem a Wisokiem) (2000) oraz (XVI) Gewssernamen im linken Zuflugebiet der Weichsel zwischen Przemsza und Pilica (Nazwy lewobrzenych dopyww Wisy od Przemszy do Pilicy) (2001), (XVII) J. Riegera Gewssernamen im Flugebiet des San, Teil
I: Die flieenden Gewsser, AO (Nazwy wodne dorzecza Sanu, cz. I: Nazwy wd pyncych, AO) (2003); (XVIII) J. Riegera Gewssernamen im Flugebiet des San, Teil
I: Die flieenden Gewsser, P; Teil II: Die stehenden Gewsser (Nazwy wodne dorzecza Sanu, cz. I: Nazwy wd pyncych, P; cz. II: Nazwy wd stojcych) (2004), (XIX)
M. Biolik Gewssernamen im Flussgebiet der Narew von der Quelle bis zur Einmndung
der Biebrza, Teil I: Die flieenden Gewsser (Nazwy wodne dorzecza Narwi od rde
do ujcia Biebrzy, cz. I: Nazwy wd pyncych) (2005) i (XX) M. Biolik, Gewssernamen im Flugebiet der Narew von der Quelle bis zur Einmndung der Biebrza, Teil II:
Die stehenden Gewsser (Nazwy wodne dorzecza Narwi od rde do ujcia Biebrzy, cz.
II: Nazwy wd stojcych) (2005). Seria obja prawie cae dorzecze Wisy, obszar Przymorza, zlewni Zalewu Wilanego oraz doln Odr. Niestety, wbrew wczeniejszym zamierzeniom nie udao si opracowa wszystkich hydronimw z obszaru Polski6. Zasady
redakcyjne, cel oraz metody przedstawiono w zeszycie wstpnym wydanym po niemiecku (z polskim streszczeniem) pt. Hydronymia Europaea. Einfhrung. Ziele. Grundlagen.
Methoden autorstwa W. P. Schmida, K. Rymuta i J. Udolpha.
W monografiach z cyklu Hydronymia Europaea zaprezentowano w porzdku alfabetycznym w obrbie danego dorzecza nazwy wd pyncych i osobno nazwy wd
stojcych. Wykorzystano moliwie peny materia rdowy oraz zapisy wspczesne
i gwarowe. Zamieszczono rwnie bogaty materia ojkonimiczny i anojkonimiczny, genetycznie zwizany z konkretnymi hydronimami (tzw. kontekst onimiczny). Kanon rde
serii HE zawiera ponad 1000 pozycji. S wrd nich rda rkopimienne (gwnie z kartotek sownikw historyczno-geograficznych Polski w redniowieczu), rda drukowane,
Do opracowania pozostay dorzecza: prawobrzenej Wisy midzy Wieprzem a Bugiem, Narwi
(od Biebrzy do ujcia do Wisy), prawobrzenej Wisy powyej Narwi, Odry od rde do ujcia Warty
oraz Noteci.
6

15
w tym najstarsze opublikowane dokumenty kancelarii krlewskich i ksicych, ksigi sdw i urzdw, rejestry podatkowe, wizytacje dbr kocielnych i dekanatw, rda kartograficzne od map osiemnastowiecznych po wspczesne, katastry, sowniki, atlasy historyczne i geograficzne, spisy urzdowe. Poza seri wydane zostay po polsku opracowane
w podobny sposb Nazwy wodne dorzecza Warty od rde do ujcia Prosny autorstwa
E. Wolnicz-Pawowskiej (2006) i Nazwy wodne w dorzeczu Warty od Prosny po ujcie
do Odry (z wyczeniem dorzecza Noteci) J. Dumy (2010). Monografie te maj charakter
sownikw etymologiczno-historycznych, nie zawieraj jednak czci syntetycznej.
Taka analiza zostaa zaprezentowana dla jednego wikszego wycinka dorzecza Wisy
w modelowym opracowaniu J. Dumy Nazwy rzek lewobrzenego Mazowsza (z caym dorzeczem Pilicy) (1999), a take dla dwu mniejszych regionw: E. Jakus-Borkowej Hydronimia powiatu wieckiego (1989) i E. Pawowskiego Nazwy wodne Sdecczyzny
(1996). Poza tym ukazay si krtkie syntezy w formie artykuw: H. Grnowicza Synteza hydronimii dorzecza dolnej Wisy (1988) i H. Ml Budowa sowotwrcza nazw wodnych dorzecza Wieprza (1996). Wspomnie te naley o opracowaniach M. Biolik, ktra
zaja si hydronimami dorzecza grnej Drwcy (1984, 1988), mikrotoponimi (w tym hydronimi) powiatu ostrdzkiego (1994), a obecnie przygotowuje rozpraw o hydronimach
Suwalszczyzny.
Podsumowanie tych dwu etapw prac stanowi publikacja Nazwy wd w Polsce, ktra zawiera indeksy a fronte i a tergo, zestawione przez W. Szulowsk i E. Wolnicz-Pawowsk (2001, 2002) na podstawie: Hydronimii Wisy (1965) i Hydronimii Odry (1983),
szeciu polskich monografii hydronimicznych wydanych w latach 19751993 (zob. wyej)
oraz 15 monografii z serii Hydronymia Europaea7.
Oprcz tych wielkich i mniejszych pozycji monograficznych ukazyway si take artykuy i szkice powicone problematyce hydronimicznej. Ich peny przegld podaje Bibliografia onomastyki polskiej (ponad 500 pozycji z tego zakresu)8. Dotycz one m.in.:
etymologii poszczeglnych nazw rzek i jezior, budowy sowotwrczej, semantyki podstaw, wariantywnoci i stosunkw etnolingwistycznych. Miejsce szczeglne w bibliografii
hydronomastycznej zajmuj dwa zbiory pokonferencyjne, wydane pod redakcj K. Rymuta pt. Hydronimia sowiaska (I 1989, II 1996), ktre przedstawiaj osignicia oraz
wyznaczaj kierunki tej dziedziny bada.
Obok opracowa onomastycznych na uwag zasuguje zestawiony przy udziale jzykoznawcw wykaz standaryzowanych nazw wodnych wraz z lokalizacj w ukadzie alfabetycznym, z podziaem na wody pynce i stojce: Nazewnictwo geograficzne Polski
(t. I. Hydronimy, cz. 1: Wody pynce, rda, wodospady, cz. 2: Wody stojce, 2006). Publikacja ta zawiera okoo 16 tys. nazw wodnych.
W trzecim etapie prac nad hydronimi zaplanowano opracowanie polskiego hydronomastykonu, obejmujcego cao nazw wodnych na obszarze Polski. Na potrzeb powstania polskiego sownika hydronimicznego, po opracowaniu wedug jednolitych zasad
monografii poszczeglnych dorzeczy, wskazywa ju J. Rieger na konferencji w Szcze7
E. Wolnicz-Pawowska jest rwnie autork ksiki O nazwach wodnych w Polsce (2013), ktra
ukazaa si po oddaniu do druku niniejszej publikacji i nie zostaa w niej uwzgldniona.
8
Artykuy i opracowania dotyczce problematyki omawianej w poszczeglnych czciach pracy zostan przywoane w odpowiednim miejscu.

16
drzyku w 1979 r.9 Cel, zaoenia metodologiczne, podstawowe zasady redakcyjne sownika Nazwy wodne Polski, a take propozycje organizacji pracy i rnice midzy penym
hydronomastykonem a seri HE przedstawi w 2002 r. K. Rymut10, ktry w 2005 r. wystpi z wnioskiem do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyszego o sfinansowanie projektu sownika nazw wodnych Polski w formie elektronicznej bazy tekstowej. Pod koniec
2005 r., po podpisaniu umowy na wykonanie projektu badawczego nr 1H01D01029, zesp pod kierownictwem K. Rymuta w skadzie: Barbara Czopek-Kopciuch, Urszula Bijak,
Wanda Makula-Kosek, Halszka Grny (od 2007 r.), Henryka Ml, Rozalia Przybytek, Elbieta Supranowicz i Urszula Wjcik przystpi do pracy. Baz materiaow sownika stay si publikacje ksikowe oraz kartoteki i materiay robocze przekazane przez autorw
monografii serii HE, ktre byy skanowane, niekiedy przepisywane i przetwarzane zgodnie
z zasadami redakcyjnymi sownika. Podstawowa baza zostaa uzupeniona nowymi zapisami sporzdzonymi na podstawie map historycznych i wspczesnych, opracowa historycznych sownikw historyczno-geograficznych redniowiecznych wojewdztw i ziem:
wojewdztwa krakowskiego (1985 i n.), lubelskiego (1983), pockiego (1980, 1981), ziemi sanockiej (1991, 1998, 2002), wyszogrodzkiej (1971), chemiskiej (1971), wydanych
tomw atlasu szesnastowiecznych wojewdztw: krakowskiego (2008), sandomierskiego
(1993), lubelskiego (1966), sieradzko-czyckiego (1998), mazowieckiego (1973), oraz
Sownika nazw miejscowych okrgu mazurskiego Leydinga (1959). Wprowadzono take wspczesne formy standaryzowane, oznaczenia dugoci rzek, zweryfikowano niepewne zapisy, niekiedy te identyfikacje i lokalizacje obiektw. Utworzono zalki artykuw hasowych dotyczcych hydronimw, ktre nie byy dotd opracowane. Z dorzecza
prawobrzenej Wisy midzy Wieprzem a Bugiem i midzy Narwi (wraz z doln Narwi)
a Os wyekscerpowano nazwy z Hydronimii Wisy (1965) oraz z odpowiednich sownikw historyczno-geograficznych redniowiecza i ich kartotek. Jeli chodzi o hydronimy
z dorzecza Odry (od rde do ujcia Warty), to rozpisano Hydronimi Odry oraz uzupeniono materia historyczny z wydanych tomw sownika Nazwy geograficzne lska
(19702007) oraz Sownika geograficznego Polski Zachodniej i Pnocnej S. Rosponda
(1951). Wspomniane opracowania wykorzystano rwnie do zredagowania hase z dorzecza aby. Dla dorzecza Noteci rozpisano materia z Hydronimii Odry (1983) i skonfrontowano z materiaem nazewniczym zawartym w Sowniku historyczno-geograficznym
wojewdztwa poznaskiego w redniowieczu (19822003). Wykorzystano rwnie: rozpraw Z. Babika Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich (2001), materiay robocze Komisji Nazw Miejscowoci i Obiektw Fizjograficznych powstae podczas
standaryzowania hydronimw oraz wykaz nazw standaryzowanych Nazewnictwo geograficzne Polski (2006). Efektem projektu jest alfabetyczny sownik hydronimw (bez
etymologii), obejmujcy nazwy okrelajce obiekty wodne naturalne i sztuczne, zaginione i istniejce w granicach wspczesnej Polski. Ta ogromna baza elektroniczna jest ustawicznie uzupeniana nowymi hasami i zapisami oraz przygotowywana do udostpnienia
w Internecie11.
Tekst tego wystpienia zosta opublikowany w Onomastikach (XXVII: 186189).
Artyku zamieszczony w Onomastikach (XLVII: 3748).
11
Od 2012 r. realizowany jest kolejny projekt badawczy, finansowany przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki, majcy na celu uzupenienie i przetworzenie bazy tekstowej na Elektroniczny sownik
hydronimw Polski.
9

10

17
3. CEL I ZAKRES PRACY
Celem niniejszego opracowania bya w pierwotnym zamyle analiza lingwistyczno-onomastyczna caoci systemu potamonicznego dorzecza Wisy na podstawie materiau historycznego i wspczesnego, w tym: opis warstw chronologicznych, ustalenie rde motywacyjnych, zbadanie elementw systemu nazwotwrczego oraz zmian, jakim w system
podlega. Po zebraniu i wstpnym uporzdkowaniu materiau okazao si, e analiza tak
wielkiej liczby nazw, a take wielo zrnicowanych zagadnie przekroczyyby narzucone limity czasowe i wydawnicze. Zdecydowano zatem przedstawi pierwsz, autonomiczn cz tak okrojonego opracowania, dotyczc odapelatywnych nazw wodnych. Przedmiotem czci drugiej, ktr autorka ma nadziej wyda jako kolejn monografi, bd
potamonimy odonimiczne (utworzone od innych nazw wasnych).
4. MATERIA BADAWCZY
Materia rdowy zosta wyselekcjonowany z komputerowej bazy nazw wodnych opracowanej w ramach grantu MNiSW, znajdujcej si w Pracowni Toponomastycznej Instytutu Jzyka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Jej zawarto zostaa opisana
wyej w podrozdziale dotyczcym stanu bada. Sownik potamonimw dorzecza Wisy
obejmuje ponad 13,5 tys. nazw-referentw12 (nie liczc kalk, wariantw morfologicznych)
okrelajcych ponad 11 tys. obiektw. Z bada wyczono: nazwy wd pyncych delty Wisy (75 obiektw), wedug AtPHP nie nale one bowiem do dorzecza Wisy (por.
mapa 1), a take nazwy rde (282 obiekty) i wodospadw (21 obiektw), ktre reprezentuj inne modele nazewnicze. Poza zakresem analizy pozostay nazwy niemieckie oraz
hydronimy z obszaru Warmii i Mazur, gdy nale one do innojzykowych systemw nazewniczych i wymagaj nieco innych metod badawczych uwzgldniajcych interferencje
jzykowe, substytucje, adaptacje.
5. ZAOENIA METODOLOGICZNE OPRACOWANIA POTAMONIMW
W WIETLE METODOLOGII INNYCH KATEGORII NAZW WASNYCH
Przywoywana przez wielu filozofw i jzykoznawcw dychotomia: nomina appellativa
nomina propria nie oznacza, e funkcjonuj one w izolacji od siebie:
Midzy tymi dwoma gromadami wyrazowymi nie ma przepaci, ktra by je osobno nakazywaa traktowa. Przeciwnie, doskonale si nawzajem uzupeniaj i jedn cao tworz (Taszycki 1963: 1).

Swoisto materiau proprialnego wymusza jednak inny jego ogld, bowiem

Nazwy s czci systemu jzykowego i razem z nim stanowi cao wtedy, kiedy jest rozpatrywany od zewntrz. Rozpatrywane od wewntrz kategorie rni si midzy sob nie tylko odniesieniem do rzeczywistoci, nie tylko sposobem nominacji, ale te waciwociami gramatycznymi,
pragmatycznymi, konotacyjnymi. Kada kategoria nazw wasnych, determinowana przez cechy naNazwy rwnobrzmice okrelajce rne obiekty w statystykach traktowane s jako odrbne jednostki nazewnicze, o czym szerzej poniej. Nazwy oboczne utworzone od rnych podstaw leksykalnych,
dotyczce jednego obiektu, traktowane s jako odrbne hydronimy; posiada je 1315 obiektw (11%).
12

18
zywanych obiektw, wytworzya sobie waciwe relacje i charakterystyczne dla niej elementy (Cielikowa 1996: 17).

Postpujca autonomizacja onomastyki w obrbie jzykoznawstwa oraz wyodrbnianie si poszczeglnych gazi tej dyscypliny, wynikajce ze wiadomoci wewntrznego
zrnicowania onimii, stwarza potrzeb wypracowania w badaniach odpowiedniej metodologii:
[] wytworzenia osobnych narzdzi opisu dla kadej kategorii, a przynajmniej [] takiego zrnicowania metod badawczych, by przyjta konwencja interpretacyjna nie zamazywaa owych wewntrzkategorialnych waciwoci (Skowronek, Rutkowski 2004: 42).

Rozwizania metodologiczne zastosowane w niniejszej pracy bior pod uwag powysze konstatacje. Hydronimy traktowane s jako elementy systemu jzykowego, rne funkcjonalnie od wyrazw pospolitych i posiadajce specyficzne cechy kategorialne w odrnieniu od innych grup onimw.
Wrd kategorii czy klas nazw wasnych hydronimy wraz z antroponimami i ojkonimami najwczeniej weszy w krg zainteresowania jzykoznawcw. Onomaci, obok prac leksykograficznych dotyczcych rnych kategorii nazw wasnych, podejmuj zrnicowane
metodologicznie prby ich caociowego opisu. Imponujcy jest dorobek antroponomastyki,
gdzie badania materiaowe i interpretacyjne objy okres staropolski, redniopolski i wspczesny. Przegld prac badawczych powiconych tej kategorii onimw pozwala wyrni
ujcia syntetyczne poszczeglnych stadiw rozwoju antroponimw powstae na podstawie
penych antroponomastykonw oglnopolskich oraz prowadzone rwnolegle studia regionalne. Rysuje si tu tendencja do uj synchronicznych, takich jak opracowania poszczeglnych subkategorii dla okresu staropolskiego (Cielikowa 1990; Kaleta 1981) czy synteza
wspczesnych nazwisk polskich (Skowronek 2001). Niektre ujcia posiadaj szersz perspektyw diachroniczn (Malec 1971, 1994). W zakresie toponimii badania prowadzone s
nieco inaczej. Maj one przede wszystkim charakter regionalny. Pierwsze opracowania obok
zasigu regionalnego posiaday te cezur chronologiczn do XVI w. (Zierhoffer 1957; Luba 1968; Rymut 1967), kolejne za miay charakter panchroniczny (Borek 1988a; seria Pomorskie Monografie Toponomastyczne; Czopek 1988; Przybytek 1993; Bijak 2001; Wjcik 2001). Istnieje tu take nurt stratygraficzny (Rospond 1969; Borek 1968; Rymut 1973;
Rzetelska-Feleszko 1978a). W mikrotoponimii dominuje opis regionalny (np.: Mznter; Mrzek 1990). Niewiele jest charakterystyk caociowych dotyczcych poszczeglnych kategorii
onimicznych. Za takie mona uzna jedynie opracowanie ewolucji systemu antroponimicznego nazwisk na podstawie bogatego materiau sowiaskiego Z. Kalety (1991).
Rny jest sposb opracowywania w leksykonach antroponimw i toponimw, w tym
hydronimw, zwaszcza postrzeganie relacji: nazwa wasna obiekt (por. Cielikowa 1996:
10). Zjawiskiem powtarzalnoci nazw, posiadaniem przez nazw wicej ni jednego denotatu
zajmowali si filozofowie (por. Grodziski 1973) i lingwici. Z. Kaleta (1998b: 32) stwierdza:
pomimo e t a s a m a n a z w a w a s n a powtarza si, wyznacza w danym krgu spoecznym za kadym razem inny, niepowtarzalny obiekt indywidualny. Czy jest to rzeczywicie
t a s a m a nazwa, czy raczej t a k a s a m a , t a k s a m o b r z m i c a? Leksykony antroponimiczne s sownikami nazw, a kady artyku hasowy jest zbiorem tekstw dotyczcym danej
nazwy osobowej, zbiorem form antroponimicznych. Na rwnobrzmice antroponimy patrzy
si przez pryzmat liczby nosicieli, rwnie wielomotywacyjnoci onimw (por. Cielikowa

19
1990: 67). Sowniki toponimiczne cho nie wszystkie konstruowane s odmiennie. S to
najczciej zbiory nazw jednostkowych obiektw geograficznych zlokalizowanych w przestrzeni. Nazwy rwnobrzmice (a waciwie rwnobrzmice formy hasowe) stanowi odrbne hasa sownikowe przypisane jednej miejscowoci lub rzece. Zawieraj one datowane
zapisy odnoszce si do danego obiektu. Ta jednostkowo, wskazanie na jednego referenta,
jest charakterystyczna dla toponomastykonw, w tym dwu najwikszych: Nazwy miejscowe Polski i Nazwy wodne Polski (baza elektroniczna)13. Toponimy bowiem, powizane
z konkretnymi obiektami, maj wielowiekow histori i tradycj uycia. Ich trwao w czasie
i przestrzeni determinuje ukad sownikw, a take metod analizy. Powtarzalno toponimw
wiadczy o ywotnoci pewnych podstaw, produktywnoci przyrostka czy te typu sowotwrczego. Cho zagadnienie nazw rwnobrzmicych nie jest przedmiotem szczeglnej uwagi w opracowaniach toponomastycznych, mona zaobserwowa rne stanowiska badawcze.
Przegld wikszoci monografii dotyczcych toponimw pod tym ktem pozwoli stwierdzi,
i przewaa raczej traktowanie kadej nazwy rwnobrzmicej, powizanej za porednictwem
aktu nazewniczego z obiektem, jako odrbnego toponimu, por.: studium o toponimach z sufiksem -ov-, -in- (Nieckula 1971: 372), opracowanie dotyczce sufiksu -ica (Rzetelska-Feleszko 1978a: 17) czy artykuy J. Dumy (2003a: 396). Inaczej ujmuje to zjawisko w mikrotoponimii R. Mrzek (1990: 80), dla ktrego rwnobrzmice nazwy terenowe stanowi jedn nazw
okrelajc wicej ni jeden obiekt. Poniewa powtarzalno nazw jest zjawiskiem do charakterystycznym dla hydronimii odapelatywnej, wymaga pewnych rozstrzygni i okrelonego podejcia metodologicznego. Celowe wydaje si wprowadzenie pojcia referencji, czyli
wyznaczonoci, i rozrnienia: nazwa Koprzywnica, referent jednostkowy Koprzywnica odnotowany po raz pierwszy w 1256 r., pd. Cisownicy, oraz inne desygnaty o tej nazwie: Koprzywnica, dzi Strawa; Koprzywnica, dzi Biaa Przemsza; Koprzywnica, ld. Wilgi; Koprzywnica,
ld. liny ( Narew); Koprzywnica, dwa dopywy grnej i dolnej Wisy, dzi nieistniejce14.
Dane statystyczne prezentowane w niniejszym opracowaniu w odniesieniu do hydronimw
rwnobrzmicych dotycz gwnie ich referencji jednostkowej15.
Hydronimia zajmuje wan pozycj w obrbie nazewnictwa geograficznego. Prace
wielu badaczy zoyy si na w miar kompleksowe i jednolite metodologicznie (cho jeszcze niepene) opracowanie polskich nazw wodnych. Oprcz studiw J. Rozwadowskiego
i Z. Babika, dotyczcych najstarszej warstwy hydronimw, dominuj regionalne hydronomastykony poszczeglnych dorzeczy; tylko niektre z nich zawieraj syntezy przedstawiajce ewolucj systemu nazw na osi czasu. Jak zakadali inicjatorzy projektw hydronimicznych: H. Grnowicz, H. Borek i K. Rymut, dopiero po zgromadzeniu penego sownika
nazw wodnych w Polsce bdzie mona przystpi do ustalenia systemowych zalenoci
i powiza midzy poszczeglnymi warstwami chronologicznymi hydronimw i badania
wewntrznej stratyfikacji strukturalno-typologicznej. Nazwy wodne rni si od pozostaych klas toponimw cechami funkcyjno-rozwojowymi i strukturalnymi, wymagaj zatem
odrbnego potraktowania. Uwikane s jednak w tzw. kontekst onimiczny wzajemn sie
powiza i zalenoci systemowych midzy tymi klasami nazw (por. Borek 1989: 1213).
Inaczej zestawiany jest Sownik nazw geograficznych lska (1970).
Zagadnienie to, rwnie w kontekcie toponimii, porusza W. Luba (2006: 264).
15
Nieco szerzej o zjawisku zwizanym z powtarzalnoci nazw, czyli homonimi i polisemi, w onimii
zob. s. 5960.
13
14

20
W niniejszym opracowaniu podjto prb holistycznej syntezy znacznego fragmentu
systemu hydronimicznego na przykadzie potamonimw dorzecza Wisy zrnicowanych
chronologicznie, strukturalnie i semantycznie, ktre cechuje rwnie pewna niestabilno
dynamizujca zjawiska systemowe. Ta rnorodno wewntrzkategorialna powoduje, i
dobr odpowiednich metod badawczych wymaga znajomoci i analizy penego historycznego materiau nazewniczego.
W monografii wykorzystane zostay metody badawcze wypracowane przez polsk
szko onomastyczn, ktre cz metod filologiczn ze strukturalizmem oraz elementami
stratygrafii i statystyki. W badaniu semantyki podstaw hydronimicznych wyzyskano rwnie elementy paradygmatu kognitywnego. Uwaam, za R. Grzegorczykow, e podstaw
bada lingwistycznych, w tym onomastycznych, s metody jzykoznawstwa strukturalnego. Dostrzegam jednak warto i przydatno metod pragmalingwistyki oraz jzykoznawstwa kognitywnego, ktre wi zjawiska jzykowe z zagadnieniami antropologicznymi.
Pragmalingwistyka i semantyka kognitywna bdzie w proponowanym ujciu koncepcj
dopeniajc w opisie hydronimii (por. Grzegorczykowa 2002: 86).
W ograniczonym stopniu stosuj metod historyczno-porwnawcz, gdy jej dotychczasowe propozycje przyjmowane s sceptycznie. Przykadem wykorzystania tej metody
jest monografia J. Udolpha, ktry zrekonstruowa 76 podstaw apelatywnych, egzemplifikujc swoje tezy sowiaskimi apelatywami i toponimami, gwnie hydronimami zarwno
derywowanymi, jaki i niederywowanymi (Udolph 1979). Moim deniem jest natomiast
przedstawienie ewolucji systemu hydronimicznego przez wydzielenie warstw chronologicznych, przy czym zbiory nazw archaicznych (przedsowiaskich) i prasowiaskich nie
s przedmiotem analiz szczegowych. Gwnym zadaniem jest tu ustalenie proporcji midzy poszczeglnymi zbiorami. Poza dociekaniami badawczymi pozostaje rwnie aspekt
etnogenetyczny w problematyce hydronimicznej, gdy zosta on ju wyczerpujco opisany,
cho opis ten nie przynis oczekiwanych rezultatw.
6. KLASYFIKACJA HYDRONIMW W KONTEKCIE
STOSOWANYCH KLASYFIKACJI ONOMASTYCZNYCH
Wanym skadnikiem metodologii bada s klasyfikacje. Klasyfikacja naukowa jak
stwierdza Borek (1988b: 43), ma charakter schematyzujco-porzdkujcy, sucy wydobywaniu istotnych cech analizowanego materiau. Brak jest systematyzacji hydronimw
na miar klasyfikacji stworzonych dla sowiaskich nazw miejscowych: semantyczno-etymologicznej W. Taszyckiego (1958: 228268), strukturalno-gramatycznej S. Rosponda
(1957)16 czy genetyczno-funkcyjnej H. Borka (1988b). Podziay te nadal odgrywaj du
rol w porzdkowaniu i dekodowaniu ojkonimw sowiaskich, s wykorzystywane w segregowaniu materiau z innych klas toponimicznych17.
Opracowania hydronomastyczne nale gwnie do nurtu etymologiczno-historycznego (take z ukierunkowaniem etnogenetycznym) bada onomastycznych, podobnie jest
16
Tytu Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna sowiaskich nazw geograficznych sugeruje, i
obejmuje ona wszystkie nazwy geograficzne, dotyczy jednak tylko nazw miejscowych.
17
Zdezaktualizowa si czciowo podzia strukturalno-gramatyczny S. Rosponda na nazwy prymarne i sekundarne. Okrelenia te w odniesieniu do budowy sowotwrczej s nieadekwatne i niezgodne z terminami prymarny i sekundarny, ktre wprowadzi strukturalizm (por. Kaleta 1998b: 50).

21
z artykuami, ktre wyjaniaj etymologi nazw archaicznych przedsowiaskich, archaicznych sowiaskich oraz batyckich. Omwienia syntetyczne s spotykane w nielicznych
monografiach dorzeczy. J. Rieger, prezentujc nazwy wodne dorzecza Sanu (1969), skupia si jedynie na wybranych zagadnieniach, wyrnia warstw najstarsz (indoeuropejsk
i przedsowiask), nazwy sowiaskie i niejasne, wicej miejsca powicajc strukturom
sufiksalnym, mniej nazwom utworzonym bez uycia sufiksw. Podobne rozwizanie zaprezentowane zostao w opracowaniu dorzecza Warty (1975), ale tu autorzy J. Rieger
i E. Wolnicz-Pawowska zwrcili uwag na problem derywacji dezintegralnej, ktra widoczna jest gwnie w hydronimach utworzonych od nazw miejscowoci. E. Rzetelska-Feleszko i J. Duma w monografii nazw rzecznych Pomorza (1977) wskazuj na liczne
czynniki tworzce obraz nazewnictwa rzecznego danego obszaru, takie jak: stosunki midzy produktywnoci nazw w poszczeglnych bazach semantycznych, proporcje nazw
przymiotnikowych i rzeczownikowych, czliwo poszczeglnych form sowotwrczych
z konkretnymi bazami semantycznymi, produktywno formantw. Autorzy wyodrbniaj rwnie grupy semantyczne nawizujce do podziau znaczeniowego nazw miejscowych: hydronimy topograficzne (wikszo), kulturowe (grupa stosunkowo liczna), deminutywne (rzadkie na Pomorzu), dzierawcze (i pamitkowe). M. Majtn i K. Rymut
w podsumowaniu hydronimw dorzecza Orawy (1985) przyjli podobne ramy klasyfikacyjne, wczajc jako podrzdny podzia S. Rosponda na nazwy prymarne i sekundarne
(rzeczownikowe i przymiotnikowe), rozbijajc composita, ktrych czony wczono do
rnych zbiorw. Monografia J. Dumy, zawierajca nazwy rzek lewobrzenego Mazowsza (1999a), przynosi natomiast klasyfikacj strukturalno-semantyczn. Autor wydziela nazwy: archaiczne najstarsz warstw hydronimw, prymarne, sekundarne, composita oraz
nazwy dwuznaczne i niejasne. Nowatorsko sporzdzony indeks daje jednoczenie obraz
wariantywnoci hydronimw. Prb klasyfikacji semantycznej nazw wodnych, gwnie na
podstawie hydronimw dorzecza Bugu, przedstawia E. Bilut (1989: 151166). Wyrnia
ona: nazwy hydrograficzne, charakteryzujce fizyczne i chemiczne waciwoci pyncej
wody, topograficzne, odzwierciedlajce waciwoci terenu, kulturowe, ukazujce wytwory kultury materialnej, spoecznej i duchowej, a take dzierawcze i etniczne. Kade z tych
uj syntetycznych przedstawia pewien wycinek subsystemu hydronimicznego. Nie mona
jednak przeprowadzi klasyfikacji semantycznej czy strukturalnej hydronimw bez zwrcenia uwagi na warstwy chronologiczne. Jedn z ciekawszych propozycji autorskich jest
klasyfikacja E. Rzetelskiej-Feleszko (1989: 105). Na podstawie przeprowadzonych bada
nad hydronimi Polski z uwzgldnieniem kryterium chronologiczno-etniczno-jzykowego
wydzielia ona nastpujce warstwy nazw rzecznych:
I.
II.
III.
IV.

Nazwy archaiczne; przedsowiaskie, tzw. staroeuropejskie.

Nazwy obce, rne chronologicznie, ale odnoszce si do epok historycznych
(batyckie, niemieckie, wooskie).
Nazwy sowiaskie, archaiczne, motywowane apelatywami lub toponimami
pochodzcymi z rnych jzykw sowiaskich.
Nazwy polskie.

Interesujce rozwizania klasyfikacyjne stosuje szkoa czeska, a podstawowe tezy

tego ujcia prezentuje R. rmek (1999: 203204). Onimi kadego jzyka dzieli na dwie

22
wielkie grupy: odapelatywn (deappellativa) i odproprialn (depropria). Proces zmiany appellativum proprium okrela jako proprializacj lub onimizacj, proces przechodzenia
proprium proprium jako transonimizacj. Problematyka onimizacji i transonimizacji pojawia si u A. Cielikowej (1990: 5; 2005: 135), ktra jednak zawa te procesy do przechodzenia apelatywu do klasy nazw wasnych i wdrwek onimu z jednej klasy onimicznej do innej bez uycia wykadnikw formalnych. Definicje te jednak zostay pniej nieco
przez autork zmodyfikowane18.
Czeski onomasta R. rmek (20032004: 499508) transonimizacj ujmuje szerzej, wyrnia mianowicie transonimizacj waciw, czyli tworzenie onimw odonimicznych bez
wykadnikw formalnych, i rozszerzon, obejmujc powstawanie derywatw fleksyjnych,
sowotwrczych i komponowanych19. Takie spojrzenie na transonimy wymusza podobny
ogld onimw odapelatywnych. Wydaje si, i mona uy terminu onimizacja rozszerzona (analogicznie do pojcia transonimizacji rozszerzonej) w odniesieniu do odapelatywnych derywatw paradygmatycznych, sufiksalnych i komponowanych. W wypadku nazw
odapelatywnych onimizacja jest procesem, ktry ma miejsce w kadej kreacji nazwy od
podstawy apelatywnej tworzeniu nazwy (take przy uyciu rodkw sowotwrczych) towarzyszy proces wyodrbnienia danego obiektu z caej klasy podobnych i wczenia go do
odpowiedniej kategorii nazw wasnych. Onimizacja w szerszym rozumieniu byaby synonimiczna z proprializacj. Istota nazw wasnych jak stwierdza E. Rzetelska-Feleszko (1993:
398399) nie polega na jakim specjalnym doborze wyrazw wystpujcych w tej roli, ani
na ich szczeglnej budowie, lecz przede wszystkim na odmiennej funkcji []. Funkcja ta polega na wyrnieniu [] jednego obiektu spord wszystkich takich samych lub podobnych
obiektw danej klasy. Wanie ta cecha procesw nazwotwrczych powinna wybija si na
pierwszy plan aktu nominacyjnego i jako taka powinna znale odzwierciedlenie w konstruowaniu ram klasyfikacyjnych. Dychotomia: appellativa propria, podkrelana w kadej monografii onomastycznej i opracowaniach wykorzystujcych wybirczo materia proprialny,
powinna stanowi pierwszoplanowy element klasyfikacji materiau onimicznego.
Przyjte w niniejszym ujciu ramy klasyfikacyjne, majce charakter genetyczno-motywacyjny, nawizuj, z jednej strony, do koncepcji stosowanych w polskich opracowaniach
hydronomastycznych, z drugiej natomiast do koncepcji szk czeskiej i sowackiej. Wyroniam wic:
I. Hydronimy archaiczne, przedsowiaskie.
II. Hydronimy prasowiaskie.
III. Hydronimy polskie (oraz innosowiaskie z obszaru Polski):
1. hydronimy powstae w procesie onimizacji:
1.1. hydronimy powstae w wyniku onimizacji waciwej,
1.2. hydronimy powstae w wyniku onimizacji rozszerzonej:
1.2.1. derywaty paradygmatyczne,
1.2.2. derywaty sufiksalne,
1.2.3. derywaty komponowane;
18
Przyjcie stwierdzenia, e onimizacja (proprializacja) jest nadrzdnym pojciem, w ktrym mieszcz si zarwno derywacja semantyczna, jak i sowotwrcza wyznaczaoby dwa sposoby powikszania zasobu nazw wasnych: onimizacj i transonimizacj (Cielikowa 2006: 55).
19
T propozycj klasyfikacyjn upowszechniaj badacze czescy (por. Tukov 2011: 485491), a take sowaccy (Olotiak 2010: 2449).

23
2. hydronimy powstae w procesie transonimizacji20:
2.1. hydronimy powstae w wyniku czystej transonimizacji (ponowienia),
2.2. hydronimy powstae w wyniku transonimizacji rozszerzonej:
2.2.1. derywaty paradygmatyczne,
2.2.2. derywaty sufiksalne,
2.2.3. derywaty komponowane (w ktrych cho jeden czon motywowany
jest przez onim).
IV. Hydronimy obce (batyckie, niemieckie, wooskie).
V. Hydronimy niejasne, znieksztacone.
W klasyfikacji tej wyodrbnienie grup nadrzdnych nastpio przez zastosowanie kryterium chronologiczno-jzykowego. W grupie nazw polskich, ktre s w centrum zainteresowania, wyrniono natomiast hydronimy odapelatywne (III.1.) i odonimiczne (III.2.).
W obrbie hydronimw odapelatywnych zastosowano dodatkowo kryterium gramatyczne (onimy denominalne od rzeczownikw, przymiotnikw, liczebnikw i dewerbalne od
czasownikw, imiesoww) oraz kryterium semantyczne z gwnym podziaem na nazwy
topograficzne i kulturowe21. Wrd hydronimw odonimicznych (III.2.) jako elementy
subpodziau wyrniono typy onimw motywujcych. Aby rozpozna zjawiska systemotwrcze, nie wystarczy stworzy funkcjonalnej klasyfikacji danej kategorii onimicznej, naley ponadto przeanalizowa proprialny akt nominacyjny. Z pomoc przychodzi tu pragmalingwistyczne ujmowanie zjawisk onimicznych zaproponowane przez R. rmka, ktry
wydziela trzy paszczyzny, trzy plany, trzy kolejne fazy nazywania, bez ktrych udziau nie
moe doj do kreacji nazwy wasnej. Stanowi je:
1. Paszczyzna prenominacyjna (faza ideacji), majca charakter pozajzykowy,
w ktrej dokonuje si wyodrbnienie obiektu, wybr motywacji. Motywacj nazewnicz
staje si jedna cecha, wasno wybranego do nominacji obiektu. Nazewnicze cechy relewantne (wybrane w akcie nominacyjnym) dla obiektw danej kategorii stanowi zbir jednostek leksykalno-semantycznych, ktre pniej zostan (w rnym stopniu) spetryfikowane.
2. Paszczyzna nominacyjna (faza substancjalizacji), polegajca na ksztatowaniu si
konkretnego onimu przez zastosowanie leksykalnego i formalnego elementu systemu jzykowego, nastpnie weryfikacj, regulacj przez istniejcy system proprialny, z finalnym
etapem wczenia onimu do odpowiedniej klasy nazewniczej i desemantyzacji.
3. Paszczyzna postnominacyjna to funkcjonowanie onimu i jego rozwj (por.
rmek 1988: 1931; Rutkiewicz-Hanczewska 2012: 355363).
7. KOMPOZYCJA PRACY
Do tradycji opracowa historycznojzykowych, w tym onomastycznych, naley prezentacja materiau. Nie jest moliwe, a nawet niecelowe byoby zamieszczenie penego materiau nazewniczego. Sownik potamonimw dorzecza Wisy jest czci bazy elektronicz20
Punkt ten odnosi si do hydronimw dorzecza Wisy motywowanych przez inne nazwy wasne, ktrych opis znajdzie si w planowanej drugiej czci monografii.
21
Hydronimy pochodzce od apelatyww osobowych oraz od ich derywatw przymiotnikowych
o charakterystyce dzierawczo-pamitkowej zamieszczone zostan w drugiej czci pracy.

24
nej Nazwy wodne Polski (pochodzi gwnie z prac ju opublikowanych), dlatego te nie
wejdzie w caoci do monografii. Nie rezygnuj jednak z przedstawienia fragmentu materiau; najstarsze odczytane i datowane powiadczenia rdowe przywoane s w kolejnych
rozdziaach tej pracy. Zredagowane hasa dotyczce obiektw, ktrych nazwy nie byy publikowane w monografiach hydronimicznych, s umieszczane w przypisach22, podobnie
jak uzupenienia dokumentacyjne, lokalizacyjne i identyfikacyjne do hase opracowanych
w monografiach.
Jak zasygnalizowano w podtytule pracy i wspomniano wczeniej, przedmiotem tej
czci rozprawy bd tylko hydronimy odapelatywne, cho pojawi si odwoania do
hydronimw odonimicznych. Ukad pracy uwzgldnia w pierwszym rzdzie warstwy
chronologiczne hydronimw, fazy aktu proprializacji, a kolejno poruszanych zagadnie
zgodna jest ze schematem przyjtym w wikszoci opracowa toponomastycznych. Syntez hydronimw odapelatywnych rozpoczyna opis warstw najstarszych (rozdzia I i II),
ktrego celem jest archiwizacja oraz krytyczne spojrzenie na ten fragment zasobu nazewniczego. Cz gwn (rozdzia III) stanowi analiza nazwotwrcza hydronimw odapelatywnych odpowiadajca statusowi propriw fazy drugiej aktu nominacyjnego. W rozdziale
IV dokonano syntezy chronologii, statystyki, stratygrafii potamonimw oraz przegldu semantyki podstaw apelatywnych o najwikszej frekwencji, odtworzono wybory motywacyjne zwizane z paszczyzn prenominacyjn. Rozdzia V prezentuje wybrane zmiany formy
hydronimw na osi czasu zarejestrowane w dokumentach, przedstawia faz postnominacyjn i brak stabilnoci do charakterystyczny dla tej kategorii proprialnej.
Po ponad 20 latach nadal jest aktualne stwierdzenie H. Borka (1989: 1213):
[] mao wiemy o systemowych zalenociach i powizaniach midzy poszczeglnymi warstwami
chronologicznymi hydronimw w konkretnych ukadach regionalno-hydrograficznych, [...] o ich wewntrznej stratyfikacji strukturalno-typologicznej.

Niniejsza rozprawa ukazuje map odapelatywnych nazw wd pyncych z terytorium dorzecza Wisy. Autorka ywi nadziej, e ta propozycja badawcza stanowi skromn
odpowied na niektre postulaty i pytania formuowane przez wybitnych, cytowanych powyej onomastw.
22
Zamieszczane s gwnie hasa dotyczce obiektw z obszaru prawobrzenej Wisy midzy Wieprzem a Bugiem oraz midzy Narwi (od ujcia Biebrzy) a Drwc. Materia zosta wyekscerpowany ze
rde drukowanych nalecych do kanonu sownika Nazwy wodne Polski oraz z kartoteki sownika
historyczno-geograficznego Mazowsza w redniowieczu (zawierajcej rda rkopimienne), znajdujcej si w Instytucie Historii PAN. Budowa przedstawianych hase jest podobna do ukadu w bazie Nazwy
wodne Polski. Tytuem hasa jest urzdowa forma nazwy wodnej przyjta przez Komisj Ustalania Nazw
Miejscowoci i Obiektw Fizjograficznych, a w przypadku nazw zaginionych forma jzykowa najbardziej
reprezentatywna, najpniej powiadczona. Nastpnie podawany jest typ obiektu wodnego, np. rz. (= rzeka), pot. (= potok), str. (= strumie, struga), informacja o dugoci cieku w kilometrach oraz wskazany jest
nastpny obiekt wodny, do ktrego wpada dana rzeka, w nawiasie kolejne recypienty. Po dwukropku przytaczany jest materia historyczny: oryginalny zapis historyczny, data, skrt rda.

I. NAZWY PRZEDSOWIASKIE (TZW. STAROEUROPEJSKIE)

NAJSTARSZA WARSTWA HYDRONIMW

1. STAN BADA NAD HYDRONIMI PRZEDSOWIASK

Celem tego rozdziau nie jest szczegowa analiza koncepcji poszczeglnych badaczy
dotyczcych najstarszych hydronimw, lecz na podstawie obecnego stanu wiedzy, dotychczasowych opracowa i krytycznego ich ogldu wyonienie warstwy hydronimw
uznanych za niemotywowane na gruncie jzykw sowiaskich, batyckich czy jzyka niemieckiego oraz sporzdzenie inwentarza nazw archaicznych dorzecza Wisy.
W pierwszej poowie XX w. polscy badacze przypisywali hydronimom, dla ktrych nie
znajdowali objanienia na gruncie sowiaskim, przynaleno do konkretnej niesowiaskiej
grupy jzykowej: wenetyjskiej, celtyckiej, iliryjskiej. Prekursorem wspczesnego podejcia do
najstarszej warstwy nazewniczej by J. Rozwadowski. Dokona on pierwszej syntezy najstarszych polskich hydronimw, w ktrej wiele apelatyww wodnych objani na gruncie jzyka
indoeuropejskiego. Ponad 60 hydronimom oprcz Wisy i jej gniazda przypisa pochodzenie indoeuropejskie, sowiaskie, a take celtyckie, batyckie, germaskie (Rozwadowski 1948:
280303). Badania nad najstarsz warstw hydronimw byy prowadzone przez cay XX wiek.
Indoeuropeici niemieccy w odniesieniu do tych nazw uywaj okrelenia staroeuropejskie.
Koncepcj hydronimii tzw. staroeuropejskiej stworzy H. Krahe, dla ktrego Alteuropa bya pojciem jzykowym odnoszcym si do fazy rozwojowej midzy prajzykiem a jzykami historycznymi. Wyrni on i opisa 20 hydronimicznych baz leksykalnych (apelatyww wodnych)
zwizanych z wod i jej naturalnymi waciwociami (Krahe 1964). Pomysy te podda krytycznej analizie i rozwin W. P. Schmid, dla ktrego Alteuropa jest pojciem onomastycznym. Centrum indoeuropejszczyzny stanowi dla niego jzyki batyckie, ustali te wschodnioeuropejski
zasig hydronimii staroeuropejskiej, co nie udao si H. Krahemu, m.in. z powodu braku znajomoci sowiaskiej literatury onomastycznej, zwaszcza pracy J. Rozwadowskiego. Wedug
Schmida hydronimia staroeuropejska jest warstw nazewnicz, ktr skonny jest identyfikowa z hydronimi indoeuropejsk. Nazwy nalece do tej warstwy nie s motywowane na gruncie danego jzyka czy dialektu, musz mie dokadne morfologiczne odpowiedniki poza danym
obszarem, indoeuropejsk struktur morfologiczn (element leksykalny + element sowotwrczy + element fleksyjny) i bazy apelatywne, sprowadzajce si do okrele wody, rzeki, pynicia, kolorw wody itp. (Schmid 1982). Kontynuatorem bada W. P. Schmida jest J. Udolph,
ktry zaj si star hydronimi z obszaru wspczesnej Polski i wydzieli 50 gniazd hydronimicznych (Udolph 1990). Jest to drugie po dziele J. Rozwadowskiego syntetyczne ujcie

26
najstarszych nazw wodnych z terenu Polski. Histori bada nad nazwami archaicznymi
przedstawiaj: H. Borek (1983a), Z. Babik (2001: 2234) oraz E. Rzetelska-Feleszko (2001a:
148), ktra stwierdza, e teori hydronimii staroeuropejskiej zaakceptowaa w Polsce wikszo badaczy nazw wodnych. Cz onomastw w odniesieniu do tych hydronimw uywa
okrelenia staroeuropejskie (m.in. Grnowicz 1988: 30), cz jednak nazywa je archaicznymi, cho utosamia ze staroeuropejskimi (Duma 1999a: 27). Szczegowe uwagi przedstawi L. Bednarczuk w swojej recenzji pracy J. Udolpha. Uwaa on mianowicie, e powana
dyskusja nad przedsowiask hydronimi Polski bdzie moliwa po opracowaniu caych dorzeczy Odry, Wisy, a take Niemna, Dwiny, Dniepru (1992: 260). Zaproponowa metod bada areaowych, ktr rozwin w komunikacie Areay i procesy jzykowe w przedhistorycznej Polsce (Bednarczuk 1994: 1317). Podzieli on Polsk na 6 regionw hydronimicznych:
pnocno-wschodni (mazowiecko-podlaski z przewag nazw batyckich), pnocno-zachodni
(pomorsko-wielkopolski), centralny (czycko-kielecko-czstochowski), poudniowo-zachodni (podsudecki), podkarpacki (Maopolska pd.) i poudniowo-wschodni (lubelsko-zamojski).
Na temat hydronimw archaicznych napisano wiele, najbardziej interesoway one badaczy zwizanych z nurtem etniczno-jzykowym. Podkrelano wielokrotnie wyjtkow
rol tej archetypicznej warstwy w odtworzeniu najstarszych stosunkw etniczno-jzykowych. Krytyczne omwienie prac dotyczcych hydronimii obszarw sowiaskich w kontekcie docieka etnogenetycznych przedstawia H. Popowska-Taborska (1989; 1993:
3648). Sceptyczne podejcie do uytecznoci hydronimw w badaniach nad etnogenez
Sowian pojawio si rwnie w artykule E. Rzetelskiej-Feleszko (1989).
Podsumowaniem dotychczasowych osigni badawczych w zakresie onomastyki polskiej i sowiaskiej s dwa kompendia: Polskie nazwy wasne (1998) i Sowiaska onomastyka (SOE). Zagadnieniu najstarszych onimw w krajach sowiaskich powicony jest rozdzia 7 SOE I pt. Przedsowiaskie a sowiaskie nazwy wasne, w ktrym
omawiane s gwnie makrohydronimy1. Autor rozdziau dotyczcego Polski J. Duma
(2002b: 156160) przedstawi zwiz syntez najstarszej warstwy nazewniczej wraz z interesujc mapk 144 hydronimw staroeuropejskich, batyckich i sowiaskich z obszaru
wspczesnej Polski. Jest to do lapidarny, ale i wnikliwy opis stosunkw nazewniczych na
tle innych sowiaskich podsumowa zamieszczonych w tym opracowaniu. Z obszaru dorzecza Wisy J. Duma uwaa za staroeuropejskie nastpujce nazwy wikszych rzek: Achna
(Ochnia), Boga, Bug, Bzura, Drwca, Dunajec, Janka, Krztynia, ydynia, Mroga, Narew,
Nida, Nrowa (Utrata), Osa, Pilica, Por, Rawka, San, Skrwa, Soa, wider, Tanew, Uszwa
(Uszwica), Wda, Wierzyca, Wisa, Wisok, Wisoka (ogem 28), natomiast nazw Liwiec zalicza do staroeuropejskich lub staropruskich, Nur (Nurzec) do staroeuropejskich, sowiaskich lub staropruskich, a Brd, Brok, Luci, up(i) (Skierniewk), Przemsz, Rab, Tymienic, Wieprz do staroeuropejskich lub sowiaskich (por. Duma 2002b: 159).
Wikszo najstarszych hydronimw zostaa wielopaszczyznowo zbadana przez wybitnych jzykoznawcw. Przegld dotychczasowych hipotez wraz z bogat dokumentacj rdow i wasnymi propozycjami objanie prezentuje Z. Babik w obszernej monografii Najstarsza
warstwa nazewnicza na ziemiach polskich (2001). Autor zebra i zmapowa 189 toponimw
Termin makrohydronim jest funkcjonalny, ale do dyskusyjny, element makro- nie odnosi si bowiem do samego proprium, lecz do obiektu o duych rozmiarach okrelanego przez onim; por. R. rmek,
Aspekty mikro i makro jako interpretani a klasifikani problem v onomastice (w druku).
1

27
tzw. warstwy I i podda ostrej krytyce wiele dotychczasowych etymologii nazw zaliczanych
przez innych badaczy do archaicznych. Jest to, jak do tej pory, najpeniejsza synteza tej grupy
nazw, cho w opinii E. Rzetelskiej-Feleszko (2001a: 149) nie ma w niej nowych, przekonujcych pomysw poza radykaln polemik z interpretacjami J. Udolpha i z teori staroeuropejsk oraz przesuniciem akcentw w stron sowiaskiego pochodzenia niektrych nazw.
W dorzeczu Wisy Z. Babik (9192 i mapa 14) umieszcza 112 toponimw nalecych do tzw.
warstwy I, definiowanej jako grupa nazw [] niemotywowanych na gruncie jzykw uywanych na tym obszarze w okresie redniowiecza i nowoytnoci. Warstwa I nie jest dla autora
rozprawy synonimiczna z warstw przedsowiask i tego okrelenia on unika (por. Babik 11,
13). Zbiory J. Dumy i Z. Babika rni si liczebnie, niekiedy te jakociowo. Elementy tych
zbiorw s w dalszej czci rozdziau weryfikowane, uzupeniane lub eliminowane.
2. HYDRONIMY O NIEKWESTIONOWANEJ ARCHAICZNOCI
Pena literatura, jej krytyczne omwienie, propozycje etymologiczne oraz dyskusje dotyczce poszczeglnych nazw szeroko zostay zaprezentowane w opracowaniu Z. Babika.
Wobec hipotetycznoci zarwno rekonstrukcji rdzeni indoeuropejskich, jak i ich znaczenia
(co jest widoczne w prbach podwaania i falsyfikowania poszczeglnych hipotez) ogranicz si tylko do przedstawienia hydronimw (w kolejnoci alfabetycznej) i bardzo krtkiego omwienia nowszych koncepcji etymologicznych.
Brzura (1241), dzi Bzura, rz. o d. 173,45 km, pd. Wisy. Nazwa izolowana, etymologizowana wspczenie od ide. rdzenia *breu - nabrzmiewa, wzdyma (Nalepa 1993:
8791), te *bher-//*bhr -2 nie, biec (HE XIV 1617; Duma 1999a, 2829), zestawiana
z grec. rdo (Udolph 1990: 8485; Babik 106110).
Bug (1018), rz. o d. 773,91 km, ld. Narwi. Hydronim, jak wikszo nazw duych
obiektw, ma bogat literatur; objaniany by jako germaski, bato-sowiaski, sowiaski, a ostatnio jako staroeuropejski, zwizany z ide. *bheu g-, *beu g(h)- skrci Pokorny
I 152153 (por. HE X 2226; Udolph 1990: 79; Babik 104106).
Drwca (1203?), rz. o d. 230,83 km, pd. Wisy. Nazwa interpretowana jako batycka,
celtycka, iliryjska, wenetyjska, staroeuropejska, rekonstruowana jako *Dr(o)u(u )enti od
ide. rdzenia *dreu - pdzi, biec, spieszy si (Udolph 1990: 111; Babik 114117).
Dokawa (1498), pot. o d. 13,19 km, ld. Pszczynki ( Wisa). Dla K. Rymuta podstawa nazwy bya niejasna, J. Udolph w uwagach do jego objanie zestawia hydronim z onimami na *Dak- pochodzcymi z rnych jzykw indoeuropejskich, a take z batyckimi
Dacytien, Dakow (HE IX 24). Z. Babik (112), ze wzgldu na sufiks -awa, uwaa nazw za
odprysk areau lskiego i z braku sowiaskich wyrazw na *dok- zalicza do warstwy I.
Paralelne hydronimy Huczow (1400), dzi Huczwa, rz. o d. 77,45 km, ld. Bugu, i Hoczew (1400), dzi Hoczewka, rz. o d. 28,04 km, ld. Sanu, genetycznie identyczne, czsto byy objaniane jako rodzime, pochodzce od czasownika hucze (por. HE X 5455)3.
2
W zwizku z niejednolitymi rekonstrukcjami pierwiastkw ide. oraz ich znaczenia etymologicznego w monografiach, rdzenie i znaczenia podawane s gwnie za sownikiem J. Pokornego (19491969),
z modyfikacjami wynikajcymi ze wspczesnego opinio communis
3
Za tak etymologi opowiadali si rwnie porednio E. Rzetelska-Feleszko i J. Duma (1977: 71). Szukajc dewerbalnych nazw z suf. -awa, przywoali oni form Huczawa, ktra funkcjonowaa tylko w XVIII w.

28
J. Rieger, zgodnie z sugestiami J. Udolpha i W. P. Schmida, wiza nazwy z ac. aqua, uznajc h- za protez (1989: 60). Z. Babik (131133) falsyfikuje obie hipotezy, podstawy uwaa
za niejasne, a nazwy zalicza do warstwy I.
Isa (1405), dzi Zawadka, pot. o d. 14,40 km, ld. Wielopolki ( Wisoka), omwiona przez J. Rozwadowskiego (od ktrego pochodz najstarsze przekazy) i wizana z pierwiastkiem ide. *ei s-/*is- porusza si szybko (1948: 107). K. Rymut dokumentuje t nazw tylko zapisem z Hydronimii Wisy (por. HE XV 163164), a J. Udolph (1990: 349)
i Z. Babik (135136) zestawiaj j z pierwotn n. Ianki.
Isa (1419), dzi Ianka, rz. o d. 77,41 km, ld. Wisy. Nazwa objaniana jako sowiaska (HE XVI 4546), staroeuropejska, od ide. rdzenia *ei s-, *is- porusza si szybko
(Udolph 1989: 197), przez Z. Babika okrelana jako izolowana i warunkowo zaliczona do
warstwy I (Babik 134135).
Jan(i)a (1274), dzi Janka, rz. o d. 31,38 km, pd. Wierzycy. Hydronim ten J. Rozwadowski uzna za przedsowiaski (1948: 117123) i przekonanie to podziela wikszo
badaczy. E. Rzetelska-Feleszko i J. Duma (1977: 44), J. Udolph (1990: 126128), L. Bednarczuk (1992: 252) wi nazw z ide. *i - jecha, inaczej H. Grnowicz (HE I 9)4.
Z. Babik (402403) opowiada si za motywacj antroponimiczn od imienia Jan. Ojkonimy z imieniem Jan w podstawie pojawiaj si ju w w. XIII, Jania byaby wic najstarsz
nazw wodn od imienia chrzecijaskiego z obszaru Polski. Wielko rzeki i gniazdo onimiczne wskazywayby raczej na archaiczno hydronimu.
Jasie (1352), dzi Jasioka, rz. o d. 81,22 km, pd. Wisoki. Onim etymologizowany
jako sowiaski, zwizany z przym. jasny byszczcy (por. m.in. RymNmiast 92), w nowszej literaturze jako staroeuropejski, od ide. *i es- wrze, kipie, burzy si Pokorny
I 506 (HE XV 5455, por. te uwag Udolpha), dla Z. Babika nazwa niejasna etymologicznie, izolowana, wczona do warstwy I (Babik 137139).
Krzna (1475), rz. o d. 107,44 km, ld. Bugu ( Narew). Wedug J. Udolpha nazwa
staroeuropejska, nawizujca do rdzenia *(s)krei -s- krci si Pokorny I 618 (por. uwagi
tumacza w HE X 83). E. Bilut (HE X 8283) i L. Bednarczuk (1996: 127) odwouj si do
bat. *kirsna czarny, Z. Babik (149150) nie wyklucza prapostaci *Kirsn, a nazw uznaje za niesowiask i przedsowiask.
Liw (1427), dzi Liwiec, rz. o d. 142,16 km, ld. Bugu. Hydronim uwaany za staroeuropejski, pochodzcy od ide. *lu -/*leiu - pyn, la, kapa (Udolph 1990: 141145,
HE X 9293), lub batycki, por. ot. lv(en)is rodzaj bagna (Bednarczuk 1994: 14). Z. Babik (155157) opowiada si za zwizkiem z apelatywami batyckimi i umieszcza nazw
w warstwie I.
Lsna (1475), dzi Lena, rz. o d. 143,05 km, pd. Bugu ( Narew). E. Bilut uwaa za
pierwotn posta *Ils(z)na i zestawia z litewsk n. w. lynas (: lynas, lyna siwa glina:
lnas biaa glina SESmocz 646). J. Udolph (tumaczc monografi Bilut) rekonstruuje pierwotn form jako *Ilsna i wie j z ide. rdzeniem *ils-, ten moe od *el-/*ol- pyn(HE X
8889), dla Z. Babika jest to nazwa przedsowiaska i niebatycka (Babik 154).
*Luci(a)za/Lutcisa (1229), dzi Lucia, rz. o d. 52,96 km, ld. Pilicy. Ju J. Rozwadowski (1948: 301) przypuszcza, e potamonim ma pochodzenie przedsowiaskie.
J. Udolph (1990: 145146) wywodzi go od ide. *leu t- boto (?), podobnie L. Bednarczuk
4

Nazwa wodna jest wedug autora motywowana przez ide. *i n potok.

29
(1992: 253) i J. Duma (1999a: 29). Te opinie podwaa Z. Babik (157159), cho oprcz
odczytania pierwotnego brzmienia nazwy jako Luciaza/Lucioza i zaliczenia jej do warstwy
I nie proponuje objanienia.
ada (1245), rz. o d. 62,80 km, pd. Tanwi ( San). J. Rieger wie hydronim z ide.
rdzeniem *el-/*ol- pyn (HE XVII 142). Z. Babik (161162) rozwaa moliwo etymologii sowiaskiej, ale ostatecznie j falsyfikuje i zalicza n. bez zastrzee do warstwy I.
ydynia/Littuna (1295), rz. o d. 74,12 km, ld. Wkry ( Narew). Wahania w zapisach
nazwy utrudniaj ustalenie postaci wyjciowej i jej objanienie. J. Udolph (1990: 157159)
i L. Bednarczuk (1993: 254) uwaaj nazw za niesowiask, dla Z. Babika (165166) jest
to nazwa niejasna, a wedug E. Rzetelskiej-Feleszko (1999: 264) to poyczka batycka.
*Megiew/Meglewy (1486)5, dzi Sawka, rz. o d. 23,50 km, ld. Wieprza. H. Ml rekonstruuje nazw jako *Mlgy, *-ve, ale nie proponuje adnej etymologii (HE VI 37). Dla
J. Udolpha (1998: 40) nazwa staroeuropejska od ide. rdzenia *melg h- puchn, nabrzmiewa. Z. Babik (170), po sfalsyfikowaniu tej i innych hipotez, stwierdza jedynie, e onimu
nie da si objani na gruncie rodzimym.
Cztery ponisze hydronimy powstay (zapewne) paralelnie od tej samej podstawy:
Mie (1233), rz. o d. 55,91 km, pd. Wisy; Mie (1440), dzi Mianka, rz. o d. 27,15 km,
pd. Nurca ( Bug); Mienia (1446), rz. o d. 47,27 km, pd. widra ( Wisa), oraz *Mienia/Mienina (1447), dzi Minina, rz. o d. 44,53 km, ld. Wieprza. Nazwy te uwaane byy
w przeszoci za celtyckie, iliryjskie, wenetyjskie, sowiaskie. Wedug J. Udolpha (1990:
159164) tworz gniazdo staroeuropejskie zwizane z rdzeniem *mei n-/*moi n-/*mn- mija, przechodzi obok (por. te HE VI 2425 i X 101102). L. Bednarczuk (1994: 14) uwaa hydronimy za batyckie i zalicza je do areau pnocno-wschodniego. Z. Babik (171175)
wskazuje na zwarty obszar, ktry tworz te obiekty w rodkowym dorzeczu Wisy z kontynuacj w kierunku pnocno-wschodnim, i czy nazwy z ap. *moi no-, *moi ni- boto, etymologicznie to, co si mija, ktry ma odpowiednik w otewskim maia boto.
Mroga (1333)6, rz. o d. 67,31 km, pd. Bzury. Nazwa od dawna pozostawaa w krgu
zainteresowania etymologw. czona bya z europejskimi n. w. na *Marg-, a etymologicznie z wyrazami o znaczeniu granica; pstry; ka i objaniana jako celtycka, wenetyjska, niesowiaska, sowiaska, indoeuropejska, staroeuropejska. J. Duma (1999a: 30)
z pewnym wahaniem zalicza j do przedsowiaskich, podajc dwie moliwe podstawy:
ide. rdze *mori-/*mri- morze, wody stojce lub ide. *mer()g u - ciemny (por. HE XIV
5253). Z. Babik (464465) okrela hydronim jako niezupenie niejasny, ale nie ciemny
i nie zalicza do penowartociowych reprezentantw warstwy I. Z braku przekonujcego
objanienia na gruncie sowiaskim umieszczam go jednak w grupie nazw archaicznych.
Mtawa (1319), dzi Motawa, rz. o d. 36,77 km, pd. Wisy. Ten mazowiecki potamonim zosta wprowadzony do najstarszego zasobu przez Z. Babika (175176), ktry uwaa,
e jest on niemotywowany na gruncie rodzimym.
Narew/Navrche7 (10651155), rz. o d. 486,67 km, pd. Wisy. Hydronim uwaany by
za iliryjski, najczciej za batycki (por. Bednarczuk 1992: 254) oraz staroeuropejski, od
ide. rdzenia *ner-/*nor- zanurza (Udolph 1990: 170174; HE XIX 129131). Z. Babik
5
6
7

Toponim Megiew wtrny, ale notowany wczeniej ni hydronim; por. in Melgwi (1317) NMPol VII 20.
Forma Mrocza (!) z dokumentu z 1333 r. powinna by emendowana jako Mroga; por. Babik 464465.
W dokumencie, ktry jest falsyfikatem, zapis Navrche jest znieksztacony; por. KMaz I nr 22.

30
(180181) zalicza go do warstwy I, niejasna jednak jest dla niego wyjciowa forma onimu,
sprzed wczenia do sowiaskich tematw na *--.
Paralelne hydronimy: Nida (1135), rz. o d. 154,25 km, ld. Wisy, i Nida (1260)8,
gb. Wkry, rz. o d. 255,47 km, pd. Narwi, czone s przez zwolennikw teorii staroeuropejskiej z ide. rdzeniem *nei d-/*nid- pyn Pokorny I 761 (Udolph 1990: 181185; HE
XVI 9596). Wczeniejsze hipotezy o celtyckim, sowiaskim, czy batyckim pochodzeniu
nie wytrzymay prby czasu (por. Babik 181183).
*Nrowa/Mrowa (1313), dzi Utrata, rz. o d. 78,21 km, pd. Bzury. J. Udolph (1990:
172174) uznaje form *Nrowa za pierwotn i czy j z ide. rdzeniem *ner-/*nor- zanurza Pokorny I 766; podobnie J. Duma (1999a: 3031, HE XIV 9091). Z. Babik (178
179) okrela nazw jako izolowan, pozbawion nawiza sowiaskich i bez zastrzee
wcza j do warstwy I.
Osawa (1400), rz. o d. 68,65 km, ld. Sanu. Nazwa o hipotetycznym pochodzeniu
przedsowiaskim i sowiaskim, od ps. *osla kamie (HE XVII 182183). J. Udolph
(1990: 229, 232, 319) wie j z rdzeniem *as- suchy, por. ide. *s- pali, pray Pokorny I 68. Z. Babik (211212) podaje w wtpliwo zarwno prby sowiaskiej etymologii,
jak i hipotez J. Udolpha, sugeruje zwizek z areaem naddunajsko-karpackim.
Rekonstrukcja *Pielwel dotyczy zapisw dwu obiektw z obszaru karpackiego: Pele
(1390?)1456, dzi Pielnica, rz. o d. 30,45 km, pd. Wisoka ( San), i Pewel Wielka
(XVI), dzi Pewlica, pot. o d. 7,78 km, pd. Koszarawy ( Soa). J. Udolph (1990: 243)
zestawia te hydronimy z Pilic, co czynili ju wczeniej polscy jzykoznawcy (por. Rieger
1969: 122). Z. Babik (219221) neguje rekonstrukcj J. Udolpha, odczytuje za W. Makarskim (MakSk 124) nazw jako *Pielwel i wobec braku nawiza rodzimych oraz zadowalajcej etymologii wcza j do warstwy I. Hydronim *Pielwel moe by te rekonstruowany jako zrost od ide. rdzenia *pel-/*pol-/*pl - pyn, la si na stopniu zanikowym9 i od
*vel-(< *u el-) wilgo10, cho to dyskusyjne.
*Pilca/Pelza (1136), dzi Pilica, rz. o d. 332, 56 km, ld. Wisy. Nazwa obecnie do
powszechnie uwaana za przedsowiask. Zwolennicy teorii staroeuropejskiej wi j
z ide. rdzeniem *pel-/*pol-/*pl - pyn (Udolph 1990: 243246; HE XIV 6062), na co
wczeniej wskazywa J. Rozwadowski (1948: 301). Pierwotne brzmienie trudne do ustalenia, najbardziej prawdopodobna posta to *Pilca (por. Babik 221224).
Hydronim Potew, Pety, dzi Peta11 objaniany by na gruncie germaskim, przez
J. Udolpha (1990: 245) zestawiany z ide. *pel-. Z. Babik (218219), po przeanalizowaniu
propozycji etymologicznych pojawiajcych si od pocztku w. XX, rekonstruuje praposta
Nida, gb. Wkry (do uj. Szkotwki): Nida 1260 Woel I nr 59; aquam Nida (133135), Nida 1343
KMaz II nr 213, 260; nec a Nida 1379 KMaz III 243; Nida a. (Niede) a. (Neide) 1965 HW nr 551; Nida, -y
2006 HPol I 184.
9
Jak w *plo(s), *plese jezioro, por. czes. pleso grskie jezioro (V. Machek, Etymologick slovnik
jazyka eskho, Praha 1968, 458459), pol. Gopo.
10
Por. Wawel (< *v-vl, suche miejsce wrd wd i mokrade (Bory 1975: 165).
11
Peta, rz., d. 48,88 km, pd. Narwi ( Wisa), pynie we wsi Karniewo, Wronowo, uchodzi koo
Przemiarowa: rivulum dictum Polthew (1366!, 1368?), in fluvio qui minor Pelthi dicitur (1380)1473, Pelthi
1380 KMaz III 112, 250; riwulo Pelthwe 1403 SHGMz(Kap. P 133); Pethwa 1425 MkM I nr 19; Pelthew
1433 MkM II nr 445; Pelteph dicta struga 1465, 1474 SHGMz(MK 6, 50v); Palthew 1477 SHGMz(MK 6,
112); Pelteph 1512 SHGMz(C 53, 103v); Pelta al. Petew 1886 SG VII 941; Peta a. Petew a. Sona 1965
HW nr 544; Peta, -ty 1971 UN 129, 20; Peta, -y 2006 HPol I 204. Lit.: Babik 218219.
8

31
jako *P/lty, *-ve, dla ktrej brak objanie na gruncie sowiaskim i poprzestaje na zaliczeniu nazwy do warstwy I.
Poprad (12091246), rz. o d. 169,26 km (z tego ponad 100 km na terytorium Sowacji), pd. Dunajca. Nazwa przez cay ubiegy wiek pozostawaa w krgu zainteresowania jzykoznawcw. Przypisywano jej pochodzenie iraskie, germaskie, iliryjskie, a take sowiaskie oraz staroeuropejskie, z reduplikacj rdzenia, i rekonstruowano jako *Po-pord-.
Bogat literatur, przegld hipotez i dyskusji dotyczcych tego hydronimu obszernie referuje Z. Babik (226230), ktry uznaje nazw za lad substratu karpackiego i jeden z najpewniejszych przykadw przedsowiaskich nazw ziem polskich.
Por (1399), dzi Pr, rz. o d. 46,75 km, ld. Wieprza ( Wisa). Nadal aktualna pozostaje hipoteza J. Rozwadowskiego (1948: 300) o zwizku nazwy z ide. rdzeniem *perprze, ktr powtrzya H. Ml (HE VI 29)12. Wobec cakowitej izolacji hydronimu
w skali oglnosowiaskiej oraz znacznych rozmiarw obiektu Z. Babik (230231) wcza
go do warstwy najstarszej, rozwaajc ewentualny zwizek z ide. *per- w znaczeniu gni.
Raba (1198), rz. o d. 131,13 km, pd. Wisy. Nazw okrelano jako celtyck, iliryjsk, weneck, indoeuropejsk oraz staroeuropejsk i rekonstruowano rnie, najczciej
jako *Ar()-b(h), od pierwiastka ide. *ar()- ora Pokorny I 62 (por. HE XII 158160).
Z. Babik (234236), po przeanalizowaniu pogldw etymologicznych od Szachmatowa
po Rymuta, poprzestaje na okreleniu jej jako przedsowiaskiej, karpackiej, o niejasnej
prapostaci. Rdze ten jednak dobrze znany jzykom indoeuropejskm (por. ac. aratrum
pug, pol. rado, ora SEBor 508), a rozszerzenie sufiksalne -bh- wskazuje na archaiczno nazwy.
*Radawa/Radawka (18771905), str. o d. 17,98 km, pd. Lubaczwki ( San). Hydronim ma powiadczenie dopiero w XIX w., odnotowana wtedy forma jest derywatem od
n. m. Radawa, majcej dokumentacj od XIV w. (por. NMPol (kartoteka)). Pierwotna zapewne bya nazwa wodna, z sufiksem -awa, o niezbyt jasnej podstawie. J. Udolph wie j
z rdzeniem ide. *redh- pyn (1990: 249), W. Makarski z *rd-//*rd- skroba, grzeba, ogryza (MakPrz 218); dla J. Riegera (HE XVIII 38) nazwa niejasna. Z. Babik (236),
mimo niepewnej formy wyjciowej, wcza onim do warstwy I.
Rata (14551480), rz. o d. 76,89 km, ld. Bugu (wypywa na terenie Polski, do Bugu
uchodzi na Ukrainie). Hydronim pojawia si w opracowaniu dorzecza Bugu i czony jest
przez E. Bilut z ps. apelatywem *ort wojna, co bardzo wtpliwe. J. Udolph (w uwagach
tumacza) to objanienie odrzuca i podaje jako moliw podstaw ide. *er-/*or- porusza
si szybko (HE X 136). Z. Babik (238) uwaa nazw za izolowan i skutecznie opierajc
si prbom objanienia. Rozway naley zwizek n. Rata z hydronimem Raba, tu z rozszerzeniem sufiksalnym -th-.
Rawa (1278), dzi Rawka, rz. o d. 105,13 km, pd. Bzury. Nazwa czona bya przez
J. Rozwadowskiego (1948: 256258) z pierwiastkiem *ru - spokojny. J. Udolph (1979:
464467), za Trubaczowem, skania si ku pochodzeniu sowiaskiemu, por. sowac. riava potok grski, J. Duma (1999a: 33) wywodzi j od rdzenia ide. *reu H-/*rou H-/*ruHrozrywa, rozbija (por. te HE XIV 6869), a Z. Babik (239240) skania si ku propozycji Rozwadowskiego.
12
Do ide. *per-/*por- por. ps. *perti m.in. wywiera nacisk, prze, *zapora/*zapor : *za-perti,
pol. zapora SEBor 489, 729.

32
San (1097), rz. o d. 457,81 km, pd. Wisy. Hydronim objania ju J. Rozwadowski,
czc go z rdzeniem ide. *sn- pyn (1948: 189191). Propozycja J. Udolpha (1990:
264270), rekonstruujcego podstaw jako ide. *sindhu- rzeka oraz opowiadajcego si
za pierwotn postaci ukr. Sjan > pol. San, spotkaa si z krytyk, zwaszcza pierwotno
postaci ukraiskiej, na co brak dowodw. Obszernie dyskusj relacjonuje Babik (246250),
ktry sam nazw uznaje za niejasn etymologicznie.
Hydronim Sawa, okrelajcy dwa obiekty: Sawa (1405), dzi Sawka, pot. o d. 9,23
km, pd. Stradomki ( Raba), i Sawa (18491854), str. o d. 22,95 km, pd. Wisoka (
San), zwolennicy teorii staroeuropejskiej objaniaj, odwoujc si do ide. rdzenia *seu wydziela sok, por. *seu -, *seu -, *s- Pokorny I 912 (HE III 70). L. Bednarczuk (1994:
15), a za nim Z. Babik (252253), uwaaj obie nazwy za substratowe, nawizujce do areau karpacko-bakaskiego.
Sidra (1559), rz. o d. 35,15 km, ld. Biebrzy ( Narew). J. Udolph (1990: 270) objania hydronim jako staroeuropejski (Sidra < *Sdra) i czy go z ide. rdzeniem *sei -/*soi /*s(i )-/*si-/*s- kapa, sczy si, ciec; wilgotny Pokorny I 889. M. Biolik skonna jest
uzna go za batycki, moe jawieski *Zigzdr, por. prus. *sixdre, lit. igdras : iezdr
piasek i prus. n. rz. Syxdro13, jez. Syxdrin (HE XIX 169170), dla Z. Babika (253254)
za pozostaje on niejasny, niemajcy motywacji w apelatywach znanych jzykw.
Skrwa (1248), rz. o d. 117 km, pd. Wisy. Jeden z najpewniejszych przykadw hydronimii starogermaskiej dorzecza Wisy, o ustalonej przez J. Rozwadowskiego (1913:
54) etymologii od germ. struk strumie, rzeka, ktrej nie zdoano podway, jak stwierdza Babik (254). J. Udolph (1998: 43) zalicza jednak nazw do staroeuropejskich, od ide.
rdzenia *sreu - pyn, la si, ciec Pokorny I 1031, a J. Duma (1999a: 6667) do przedsowiaskich, od pie. *s(t)r- (/*ser-/*sor-) pyn (por. te HE XIV 77).
Sona14 notowana jest od w. XV i jej posta waciwie nie podlegaa zmianom formalnym. J. Rozwadowski (1948: 190192) widzia w nazwie ide. rdze *sn- pyn, podobnie K. Zierhoffer (ZMaz 343). Z. Babik (336337) dopuszcza pierwotn form *Suna
i czy onim z hipotetycznym ps. przymiotnikiem *sun czerwony. Forma z -u- wydaje
si jednak wtrna, gdy takie zapisy pojawiaj si w XV i XVI w. tylko w odniesieniu do
odhydronimicznej nazwy miejscowej Sosk/Susk, natomiast w zapisach nazwy wodnej
-u- nie wystpuje. Dlatego te rekonstruowana posta *Suna, bdca podstaw zaliczenia
nazwy do sowiaskich (warstwa I/II), budzi wtpliwoci.
wider15 to hydronim izolowany, czony przez wikszo badaczy z rdzeniem
*su ei d-/*su id- w znaczeniu poyskiwa, byszcze16. Z. Babik (276278), analizujc koPor. te PrzybBalt 352, 194.
Sona, rz., d. 71,69 km, ld. Wkry ( Narew Wisa): in Uszcie (!) (1375)1563 KMaz III 176;
Sona (1425) MkM I nr 106; Sona 1432 MkM II nr 345; Sona (1440)1456 SHGMz(MK 3, 153v); Sson,
Szon (l565) Lumaz I 160, 166; Sona, Sonie 1617 Lumaz I 32; 34; Sona a. Sonia (!) (=? Sowa 1) 1965 HW
nr 557; Sona, -y 2006 HPol I 261. Lit.: Babik 336337.
15
wider, rz., d. 99,74 km, pd. Wisy, wypywa na zach. od wsi Jagodne, pynie przez wider,
uchodzi na zach. od widrw Maych: Swider (1416)1456 SHGMz(MK 3, 117v); Swider 1422 KMaz I
167169; Swider 1423, Swyder 1428 MkM I nr 570, 671; Swyder 145580 DugoszAnn I 77; Swyder 1480
SHGMz(MK 5, 198); Szwider 1526 SHGMz(MK 41, 145v); widrze 161720 Lumaz I 201; Swider 1783
MpPerMz; wider a. Ranka 1965 HW nr 350; wider, -dra 2006 HPol I 291. Lit.: Babik 277279.
16
Por. te VanagasLH 323.
13
14

33
lejne hipotezy etymologiczne, wskazuje na rodzaj mski nazwy (podobnie jak Liw, Bug,
Brok), charakterystyczny dla starszej grupy nazw wschodniego Mazowsza i zalicza nazw
do warstwy I.
Tyrawa (1546)17, dzi Tyrawka, rz. o d. 23,04 km, pd. Sanu. Nazwa wodna, cho notowana o wiek pniej ni ojkonim Tyrawa, jest pierwotna i pochodzi od rdzenia ide. *trszybki, prdki Pokorny I 1083 (por. HE XVIII 109). Z. Babik (285286) referuje pogldy jzykoznawcw bez uwag krytycznych i umieszcza hydronim w warstwie najstarszej.
Uszwa (1262), dzi Uszwica, rz. o d. 67,45 km, pd. Wisy. Hydronim zestawiany przez
badaczy z ide. rdzeniem *u es- mokra, wilgotna gleba, trawa, bagna, mokrada (por. HE
XII 210211). Z. Babik (288290) uwaa go natomiast za niejasny, wtpi w pierwotno
postaci *Us(z)y, -wie i przynaleno do tematw na --.
Wda (1209) stanowi znakomit ilustracj trudnoci, jakie napotyka badacz w analizowaniu nazw warstwy najstarszej ze wzgldu na rnorodno dotychczasowych hipotez,
z ktrych cz mona sfalsyfikowa, lecz cz mieci si w granicach prawdopodobiestwa. Trzy hipotezy wydaj si prawdopodobne w tym samym stopniu: pochodzenie od ide.
*u ei d-, *u id-, *u ei - wi si, krci si Pokorny I 1120, od bat. *vid- redni, rodkowy
i od germ. *widu- drewno, las (HE I 3536; Udolph 1990: 293). Jest to rwnie przykad
(nie)trwaoci i szybkiej zmiennoci nazw wodnych, bdcej skutkiem zaniku zbiorowej pamici (por. Babik 297299). Mimo trwaoci odhydronimicznych ojkonimw doszo prawie do cakowitego zaniku starej nazwy Wda, ktra jednak zostaa przywrcona
podczas standaryzacji18.
W(i)el (1257), dzi Wel, wedug M. Biolik to potamonim staroeuropejski, od ide. *u elwilgo(por. Ostr 141). Z. Babik (301) wyklucza moliwo jego sowiaskiej interpretacji i wstpnie zalicza do warstwy I.
Wgra (14141425) 1456, dzi Wgierka19, nazwa dotd dokadnie nie analizowana,
a jej etymologi zaproponowa dopiero Z. Babik (302). W zestawieniu z n. m. Wgra uznaje on hydronim za pierwotny (inaczej ZMaz 375), ale izolowany, niezwizany z etnonimem
17
Zarwno Z. Babik, jak i J. Rieger nie podaj najstarszych zapisw nazwy rzeki ze sownika A. Fastnachta, por.: Tyrawa 1546, Tyrawka 1554 SHGSk III 205.
18
Wda, rz., d. 198,04 km, ld. Wisy, wypywa z Jez. Wieckiego, pynie m.in. przez jez. Wdzydze,
uchodzi pod wieciem: Vdo (1209)1260 AM XXVII 196; Vda 1239, Vda 1250 Perl 59, 159; Wda 1328
PrUr II 417; Bda, Bdo 1338 PrUr III 132; Bedo 1400 Lor X 202; Bedo 1497 ASPK III 274; Wda 1523 Matr
IV/2, nr 13705; rzeka Bda 1565 Lupom 92; nad rzek Wd 1624 LuPrus 208; przylege rzece Czarney 1767
WAPG(Sign. ZWP Nr 5527); Schwarzwasser oder Czarna Woda 17961802 MpSchrt IX; Czernica 1880
SG I 705; nad Czarn 1863 SG IV 174; Czarna Woda al. Wda 1893 SG XIII 184; Das Schwarzwasser 1902
Seligo l; Czarna Woda a. Czarnawoda a. Wda a. Gwda a. Schwarzwasser a. <Bda> 1965 HW nr 713; Czarna Woda, -nej -dy 1971 UN 186, 5; Wda, -y 2006 HPol I 307; gw. vda, vdi, arna voda. Lit.: HE I 356;
Babik 297299.
19
Wgierka, rz., d. 44,82 km, pd. Orzyca ( Narew Wisa), pynie przez w Wgra, uchodzi koo
Modzianowa: fluvio Vangra (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 87); Wangra 1426 MkM I nr 266; Vangra
(1438)1456 SHGMz(MK 3, 161v162); Vangra (1438)1456 SHGMz(MK 3, 161v); Vangra (1449)1456
SHGMz(MK 4, 90); Wangra 1470 SHGMz(MK 5, 138); Vangra 1495 SHGMz(MK 6, 329v); Wangra
1512 SHGMz(C 53, 305); Wangra 1530 Matr IV/1, nr 5484; Wgr (1565) Lumaz II 12; na rzece Wgrze
161720 Lumaz I 65; Wgierka, Wgra 1781 ZPrzasn 110, 133, 140; Wegra 1783 MpPerMz; Wgierka al.
Mrwka 1893 SG XIII 250; Wgierka a. Mrwka a. <Wgra> 1965 HW nr 543; Wgierka, -ki 1972 UN
140, 14, 15; Wgierka, -i 2006 HPol I 308. Lit.: Babik 302.

34
Wgier. Wywodzi go od pierwiastka ide. *u eng- wi si, krci si, por. te lit. vngris
zakrt, wygicie, vingrs krty SESmocz 734735.
Wiagr (1097), dzi Wiar, rz. o d. 74,65 km, pd. Sanu. Badacze, poczwszy od J. Rozwadowskiego (1948: 2989), przyjmuj za wyjciow posta *Vgr, ktr cz ze znaczeniem krty, por. wyej ide. *u eng-. Z. Babik (303304) odrzuca moliwo uznania
nazwy za batyck lub germask i wcza j do warstwy najstarszej. Polska forma Wiar
zostaa przejta z ukraiskiej *Vjahr (por. HE XVIII 117118).
*Wierzysa (1198), dzi Wierzyca, rz. o d. 170,49 km, ld. Wisy. Hydronim ten przez
wikszo badaczy uwaany jest za przedsowiaski, okrelany jako: celtycki, iliryjski, wenetyjski, obecnie staroeuropejski, z suf. -is(s)a od rdzenia *u er- woda, wilgo (Udolph
1990: 301303; Bednarczuk 1992: 258; HE I 3637). Z. Babik (308310), nie akceptujc
prapostaci *Wierzysa, podejmuje prby rekonstrukcji pierwotnej formy, a take wyprowadzenia alternatywnej etymologii, ale bezskutecznie.
Wisa (13351341), dzi Wissa, rz. o d. 51,65 km, pd. Biebrzy ( Narew). Nazwa
uwaana niekiedy za batyck, obecnie za staroeuropejsk, od *u eis-/*u is- pyn (por.
Pokorny I 1134, HE XIX 205206). Z. Babik (311) wyklucza jej motywacj sowiask
i zalicza j do najstarszej warstwy nazewniczej.
*Wistla (I w. n.e.), dzi Wisa, rz. o d. 1020 km, najwikszy obiekt wodny Polski. Od
XIX w. datuj si prby ustalenia pierwotnego brzmienia i etymologii hydronimu. Nazwa
zawiadczona ju w staroytnoci, literatura na jej temat jest bardzo obszerna (bibliografia liczy kilkaset pozycji20). W serii Hydronymia Europaea zabrako niestety caociowej prezentacji zapisw i dokadnego omwienia, na jakie ten obiekt zasuguje. Hydronim przedstawiany jest fragmentarycznie w czterech tomach, por.: HE I 17, 3839; IX 19,
135136; XII 222; XV 156157. Przegld propozycji dotyczcych prapostaci i etymologii
prezentuje natomiast obszernie Z. Babik (311115). Ugruntowana pozostaje pierwotna forma nazwy *U ei s-tl (: ide. *u ei s/*u is pyn) i jej przedsowiasko.
Poniej omwione nazwy wodne ciesz si mniejszym zainteresowaniem badaczy,
a ich geneza nie jest szeroko dyskutowana.
Achna (1250), dzi Ochnia, rz. o d. 49,42 km, ld. Bzury. J. Duma interpretuje nazw
jako przedsowiask, zwizan z ide. rdzeniem *aku a woda, z suf. *-n(j)a (HE XIV
5556). Nie jest ona uwzgldniona w syntezach J. Udolpha i Z. Babika.
*Oudza/Oucza (1319), dzi ebrwka, rz. o d. 26 km, pd. Krztyni ( Pilica).
Wczeniej notowany jest ojkonim21, lecz J. Duma za pierwotn, przedsowiask uznaje nazw rzeki od ide. rdzenia *el-/*ol- biec, pyn, z sufiksem *-ud + *-ja (HE XIV
99100).
Meta (1358), dzi Netta, rz. o d. 113,40 km, pd. Biebrzy ( Narew). M. Biolik
w swojej monografii fragmentu dorzecza Narwi zalicza hydronim do archaicznych, zawierajcych rdze *met- lub *net-, zwizany z ide. pierwiastkiem *sn-/*snt-/*snet- pyn,
wilgo (Pokorny I 971), tym samym, ktry wystpuje w nazwie rzeki Note (HE XIX 79,
133134).
20
21

Por. Bibliografia onomastyki polskiej 19602012.

Por.: Oluzam 1198, Oludza (1257)XV NMPol VIII 117.

35
3. HYDRONIMY O DYSKUSYJNEJ ARCHAICZNOCI
Niej przedstawione nazwy wodne, umieszczone przez Z. Babika w warstwie I, maj alternatywne, cho nie zawsze do przekonujce etymologie sowiaskie, a wielko obiektw
moe przemawia za ich archaicznoci.
Brok (1421), rz. o d. 79,61 km, pd. Bugu ( Narew). Nazwa uwaana za sowiask,
zestawiana ze sow. *broktiti broczy (o niejasnej etymologii), ot. brakas o pierwotnym
znaczeniu krwawi (HE X 1819), co budzi wtpliwoci Z. Babika (102104) i skania
go do zaliczenia onimu do warstwy I.
Hanna (1963), dzi Hanka, rz. o d. 27,39 km, ld. Bugu ( Narew). Hydronim odnotowany dopiero wspczenie (HE X 51). Wczeniej pojawia si w rdach n. m. Hanna, ktra jednak w NMPol uznana zostaa za odantroponimiczn22 i nie jest czona z n. w.
Z. Babik wcza nazw do warstwy I, rekonstruuje jako *Gana i zalicza do niejasnych. To
objanienie jednak nie przekonuje, podobnie jak zwizek ojkonimu z imieniem Hanna, dlatego z pewnym wahaniem umieszczam nazw w warstwie najstarszej.
Kasina (1254), dzi Kasinianka, pot. o d. 17,03 km, pd. Raby. W. Luba (1968: 64)
oraz K. Rymut (HE XII 7980) uznaj potamonim za rodzimy, od ap. kwasina zachowanego w n. wsi, por. zapis Qwaszina 14701480 NMPol IV 368. Z. Babik (142143), po krytycznym przedstawieniu dotychczasowych hipotez, wcza go do warstwy I i stwierdza, i
etymologia i interpretacja jzykowa [s] niejasne.
Mirzawa (1243), dzi Mierzawa, rz. o d. 64,18 km, pd. Nidy ( Wisa). Nazw t K.
Rymut uwaa za sowiask, wic j z ap. mir spokj, rzeka spokojna (HE XVI 8586).
Formacje z -awa, wystpujce w zwartym skupisku i dodawane do podstaw niesowiaskich, mog mie pochodzenie starogermaskie. Model ten nie jest typowy dla Maopolski.
Z. Babik (175) troch bez przekonania zalicza nazw do warstwy I (chyba ze wzgldu na
due rozmiary obiektu) i konkluduje: [] w sumie sytuacja niejasna.
Wodawa (14551480), dzi Wodawka, rz. o d. 53,45 km, ld. Bugu ( Narew). Nazwa
wodna czona przez K. Rymuta z podstaw wod-, por. stp. woda panowa (RymNmiast
266), J. Udolph, uzupeniajc wywody E. Bilut, widzi tu rdze *u eld-/*u old- krci, obraca, przesuwa Pokorny I 1140 (HE X 188189). Z. Babik (320) zalicza hydronim do
przedsowiaskich, ale zakada te moliwo genezy germaskiej (z elementem wald-).
*Zgowid (1250), dzi Zgowiczka, rz. o d. 87,92 km, ld. Wisy. A. Bakowski
(1986: 21) odczytuje pierwotn nazw jako *Zgowid. J. Duma uwaa hydronim za wtrny w stosunku do ojkonimu23, ktry wie z ps. apelatywem *govd bydo (HE XIV
9596). Z. Babik (326328, te 52) t hipotez odrzuca, a nazw wcza do starych zoe
i umieszcza w warstwie I.
okiew (1406), dzi kiewka, rz. o d. 32,96 km, ld. Wieprza ( Wisa). Nazw powszechnie wizano z czas. kn. Tak etymologi przedstawia H. Ml w monografii dorzecza
Wieprza, ale W. P. Schmid w uwagach redaktora proponuje alternatywn batyck i zestawia nazw z lit. lias, prus. saligan zielony (HE VI 48). Z. Babik (328329) skonny jest uzna j za
archaiczn ze wzgldu na izolacj, cho nie wyklucza zwizku z podstaw *lk-, jak w .
Por. Hanna XIV NMPol III 464.
Toponim notowany wczeniej, por.: Segovend 1155, Zgovetka 1282, Zgowitka 1634, Zgowiczka
1796 NMPol (kartoteka).
22
23

36
Wyodrbniona poniej grupa nazw reprezentuje w ujciu L. Bednarczuka (1994: 13
17) area pnocno-wschodni mazowiecko-podlaski z przewag nazw batyckich. Hydronimy te objaniane s take jako staroeuropejskie, ale dla czci badaczy ich pochodzenie
batyckie nie ulega wtpliwoci.
Dyba (1426), str. o d. 12,20 km, pd. Biebrzy ( Narew). Nazwa ju przez K. Zierhoffera uznawana za batyck, ale bez przekonujcego objanienia (por. ZMaz 84, 163).
M. Biolik w monografii grnej Narwi odczytuje nazw jako *Dbla i czy z lit. dubls,
dubs wklsy, gboki lub ot. dubi, lit. dum blas i, szlam, osad (HE XIX 4445, SESmocz 132). Z. Babik (119) kwalifikuje j jako niejasn i zalicza do warstwy I.
Goda (1770), str. o d. 11,65 km, pd. Kosodki ( Biebrza Narew). Hydronim opisywany jako batycki (Bednarczuk 1996: 126). M. Biolik uwaa go za jawieski *Gald
i wie z prus. galdo niecka, kotlina, koryto (HE XIX 5354), por. te lit. glda niecka,
koryto SESmocz 167. Dla Z. Babika (25) nazwa jest niejasna etymologicznie i niecharakterystyczna dla nazw batyckich.
Jaka (1428)24, str. o d. 14,26 km, pd. Rua ( Narew). J. Udolph interpretuje nazw
jako batyck (1981: 81). Z. Babik (137) t hipotez podwaa, a hydronim uznaje za cakowicie izolowany i etymologicznie niejasny, pierwotny w stosunku do ojkonimu.
Kotra (1863), dzi Koterka25, str. o d. 14,52 km, pd. Pulwy ( Bug). E. Bilut uznaje
nazw za niejasn, przywouje stp. i gw. ap. kotery pagrki na kach; kaway zoranej ziemi nierozsypujce si (SW), a J. Udolph w uwagach tumacza skania si ku pochodzeniu
staroeuropejskiemu (HE X 78). Z. Babik (147) przyjmuje tosamo z nazw oddalonego o ok. 130 km w linii prostej dopywu Niemna pod Grodnem Katr, nie wyklucza ponowienia, mapuje hydronim w warstwie najstarszej; por. lit. n. w. Katr, Katrlka, od ide.
*kataro- rzeczka, prd wodny, nurt, strumie VanagasLH 150. Ze wzgldu na niewielkie rozmiary obiektu i pn dokumentacj nazwa zostaa z pewnym wahaniem zaliczona
do warstwy najstarszej.
Kubra (1416), dzi Przytulanka, str. o d. 21,36 km, pd. Matlaka ( Biebrza Narew). Nazwa uwaana powszechnie za batyck, moe jawiesk *Kubra, por.: lit. kbris
grb, kopiec, grzbiet, kark, kbr wzgrze, kopiec (HE XIX 99101). J. Udolph (1990:
130133) rozwaa pochodzenie staroeuropejskie, nie wykluczajc genezy batyckiej, co
wywoao sprzeciw L. Bednarczuka (1993: 253), optujcego za pewnym pochodzeniem
batyckim. Z. Babik (150151) podchodzi z ostronoci do interpretacji etnojzykowych i wcza hydronim do warstwy I.
Liza (1440), rz. o d. 20,65 km, ld. Narwi. Do powszechnie przyjmuje si dla tego
potamonimu genez batyck (HE XIX 110111); por. lit. n. w. Lyen, od lieti obdziera,
zmywa, podmywa (o rzece, wodzie) VanagasLH 190, 195. Dla Z. Babika (157) jest
to nazwa przedsowiaska z odpowiednikami na obszarze batyckim, ale etymologicznie
niebatycka, wczona do warstwy I.
24
Jaka, str., d. 14,26 km, pd. Rua ( Narew Wisa), wypywa koo niadowa, pynie koo Jakaci
Modej, uchodzi na zach. od wsi Szaby Mode: Trczanka (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 16v); Trczanka
(14141425)1456 SHGMz(MK 3, 29) (tu?); Jacacz 1428 MkM I nr 579; Trzanka 1476 SHGMz(MK 9, 68)
(tu?); R. Sniadowo (!) 1839 MpKwat V 3; <Jaka> a. <Trzcianka> 1965 HW nr 520; Jaka, -ci 2006 HPol
I 90. Nazwa miejscowa Jaka notowana ju w XIII w., por. Jakacz (1230) NMPol IV 34. Lit.: Babik 137.
25
Toponim Kotera, wtrnie Koterka, notowany w 1902 r. (SG XV/2, 140).

37
Luk (1097) 1377, dzi Ek, rz. o d. 122,64 km, pd. Kanau Rudzkiego ( Biebrza
Narew). Kontrowersje wzbudza pierwotne brzmienie nazwy i w zwizku z tym jej pochodzenie. Prbowano objania j jako sowiask (RospSEMiG 84), staroeuropejsk
(Udolph 1990: 113117), od rdzenia ide. *lei ku - lub *lk- pyn Pokorny I 669. Wedug
L. Bednarczuka (1992: 252) jest to nazwa jawieska, pochodzca od apelatyww zwizanych z piciem. E. Biolik (za Bg, Gerulisem i Toporowem) rekonstruuje posta prus.
*Luk, pniej *k, zwizan z rdzeniem *lek-, wskazujcym na teren mokry, bagno (HE
XIX 37, 4648). Z. Babik (120121) wcza hydronim bez zastrzee do warstwy I, cho
na terenie pogranicznym to pojcie ma charakter raczej umowny.
Omolew (Mallien 13311335)26, dzi Omulew, rz. o d. 127,20 km, pd. Narwi. J. Udolph
(1998: 41) wie hydronim z ide. rdzeniem *am- kana, koryto rzeki, dla E. Rzetelskiej-Feleszko (1999: 265) jego batyckie pochodzenie [] nie ulega wtpliwoci. Z. Babik
(204), cho stwierdza, e najatwiej byoby go objani na bazie batyckich apelatyww
okrelajcych jemio (por. lit. malas), zalicza nazw do warstwy I.
*Orzyc/Naritze (13311335)27, dzi Orzyc, rz. o d. 142,14 km, pd. Narwi. Wikszo
autorw, m.in. J. Rozwadowski (1948: 303), L. Bednarczuk (1994: 14), E. Rzetelska-Feleszko (1999: 265), przyjmuje batyckie pochodzenie nazwy, J. Udolph (1990: 224226)
czy j z ide. *er-/*or- porusza si szybko. Z. Babik (208210), po omwieniu dotychczasowych hipotez, stwierdza, i nazwy na gruncie sowiaskim nie da si zanalizowa
i naley zaliczy j do warstwy I.
Pisa (13141335)28, rz. o d. 146,74 km, pd. Narwi. Hydronim do powszechnie uwaany jest za batycki (Rozwadowski 1948: 303), zestawiany z ot. psa bagno (Rzetelska-Feleszko 1999: 265), take przez W. P. Schmida (1982: 66), ktry jednak sugeruje pochodzenie staroeuropejskie, por. ide. rdze *pei s-?, *pis- rozgnie, zmiady Pokorny
I 796. Z. Babik (225226) za pierwotn uznaje posta *Pisz, odrzuca zwizek z batyckim
apelatywem i wcza cae gniazdo do warstwy I.
Dwie paralelne nazwy wodne, ktrych pierwotna posta trudna jest do odczytania:
Ruz (1240)29, dzi Ruziec, rz. o d. 44,46 km, ld. Drwcy ( Wisa), oraz Russ (1378 lub
1379)30, dzi Ru, rz. o d. 39,10 km, ld. Narwi, zaliczane byy zwykle do batyckich, gw26
Omulew, rz., d. 127,20 km, pd. Narwi ( Wisa): Mallien 133135 Ley II 3445; KMaz II 213;
fluvium Malie 1341, ad rivulum, que dicitur Omolow 1343? KMaz II 251, 260; Fluminibus ... Nari et Omolew ... (1373)1486 KMaz III 142; Omolew (1414)1456 SHGMz(MK 3, 3); Omelew 1426 MkM I nr 387;
Omolew 1426 MkM I nr 388; Omolew 1428 MkM I nr 646; Omolew 1483 SHGMz(MK 6, 162); Omolewo
1516 SHGMz(PT 1, 470); Homului (1565) Lumaz II 42, 43; Mulewsken 1565 Ley II 344; Omuleff, Mallien,
Molye 1595 HenErcl II 17; Omowi, Omolew, Omowi, Omowi 161720 Lumaz I 96, 97, 100; Omulew
1781 ZPrzasn 25; Omulew 1886 SG VII, 532; Omulewka 1923 Ley II 345; Omulew 1959 Ley II 345; Omulew, -wa 1972 UN 140, 9; Omulew, -lwi 2006 HPol I 196. Por. te n. m. Maga, ktra zostaa ponowiona
z n. obiektu wodnego, i objanienia etymologiczne (NMPol VI 485486).
27
Por. n. m. Orzyc notowan od XV w. NMPol VIII 158.
28
Por. te n. m. Pisz zapisan w XIV w. PrzybBalt 215; NMPol VIII 497.
29
Ruziec, rz., d. 44,46 km, ld. Drwcy ( Wisa), wypywa na pd. od Brzeszczk Maych, pynie
w pobliu Pinina, uchodzi na zach. od wsi Rudziec: fluuium Ruz, fluuij ruz 1240 KMaz I 410; rzyka Rujscem nazwana, rzeka Rziec 1781 ZDobrz 275, 281; Ruziec Fl. 180203 MpGillyPr; Ruziec a. Ruzica
a. Rec a. <Ruz> a. <Bug > l 1965 HW nr 645; Ruziec, -ca 2006 HPol I 243.
30
Ru, rz., d. 39,10 km, ld. Narwi ( Wisa): a fluvio Russ (1378 lub 1379) KMaz III 235, fals
XV (tu?); Ruziec 1393 HMil 434; Rusz (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 10); Ruszecz (14141425)1456

38
nie ze wzgldu na osobliwe brzmienie (RospSEMiG 330331). Trudnoci sprawia zrekonstruowanie formy wyjciowej. Z. Babik (546547) odczytuje nazw jako *Rudz, objania j jako dzierawcz, derywowan od antroponimw na *Rud- (co nie przekonuje),
i umieszcza wrd zweryfikowanych negatywnie. Stwierdza te, i odczytanie *Ruz zmuszaoby do zaliczenia nazwy do najstarszej warstwy.
Soko(da) (1385), rz. o d. 44,10 km, pd. Suprali ( Narew). Nazwa uznawana za
batyck, M. Biolik wywodzi j od ap. sok, z suf. -da (HE XIX 174175). Z. Babik (258
259) opowiada si za przedsowiaskim pochodzeniem onimu i neguje kwalifikowanie go
jako batyckiego. Podaje te pierwszy jego zapis z 1358 r.: Maa Suchoda. Tymczasem jest
to redniowieczna oboczna n. Czarnej, dopywu Suprali, ktrej rda znajduj si w bliskim ssiedztwie Sokody, a nazwa jest transonimem dyferencyjnym (troch znieksztaconym zapewne wskutek adideacji do przym. suchy), z czonem Maa. Ten sam autor zwraca
jednoczenie uwag na zgrupowanie nazw z rzadkim w hydronimii formantem -da, charakterystycznym dla dorzeczy grnej Narwi, grnego Niemna i Jasiody.
Sprzla (1358), dzi Supral, rz. o d. 103,13 km, pd. Narwi. L. Bednarczuk (1996:
127) wskazuje na batycki sufiks -l o funkcji hydronimicznej, podstaw jednak uznaje za
niejasn, nalec do substratu zachodniobatyckiego. M. Biolik uwaa n. za sowiask,
(por. prd, prdki) nawizujc do propozycji Jaszuskiego z 1927 r., powtarzanej przez
polskich onomastw (HE XIX 185186). Z. Babik (264265) natomiast przyjmuje substratow genez hydronimu o nieznanej etymologii, podwaajc te obecno sufiksu -l.
Strabla (1576), dzi Strabelka, rz. o d. 21,27 km, ld. Narwi. Nazwa uwaana za batyck, zwizan z lit. stram bas, strambls odyga roliny (KondBat 70). M. Biolik interpretuje j jako staroeuropejsk, pochodzc od ide. rdzenia *sreu - pyn (HE XIX
180181). Z. Babik (261) zwraca uwag na nieprzejrzysto caej formacji i optuje za
przedsowiaskim rodowodem.
Dwie paralelne jak si wydaje formacje: Szczkwa (1445) 145631, dzi Szkwa,
rz. o d. 74,33 km, pd. Narwi, i Szkwa (1244)32, dzi Racinica, rz. o d. 56,96 km, pd.
Wkry ( Narew), nie byy przedmiotem wielu analiz. J. Udolph (1990: 328) wstpnie
okrela nazw Szkwa jako przedsowiask, E. Rzetelska-Feleszko (1999: 326) natomiast
podejrzewa nazw o pochodzenie batyckie i czy z lit. ap. k skorupa, szczerba,
(SESmocz 651), a hipotez t uprawdopodabnia obecnoci pokadw bursztynu wzdu
tej rzeki. Wspomina rwnie o istnieniu dwu obiektw o tej nazwie, cho w odniesieniu do
SHGMz(MK 3, 38); Rus 1417 HMil 487; Ruszecz 1426 MkM I nr 231; Russz (1438)1456 SHGMz(MK
3, 216); fluvii Ruza 1473 SHGMz(MK 6, 26v27); Rvssz 1476 SHGMz(MK 6, 77); Rusch 1493, 1495
SHGMz(MK 18, 8080v); rzeka Russa, na rzece Ruszie, na rzece Rusz (1565) Lumaz II 40, 90, 100; Rusz
161720 Lumaz I 105; Ru 1781 ZMak 17; Ru a. Ru; gb. <Ruec> 1965 HW nr 520; R, -a 1971 UN
129, 7; Ru, -a 2006 HPol I 243. Lit.: Babik 546547.
31
Szkwa, rz., d. 74,33 km, pd. Narwi ( Wisa): fluvius dictum Ditwo (!) (133135), fluvium dictum
Dincowa 133541 KMaz II 213, 251; Sczqua (1445)1456 SHGMz(MK 4, 74); Sczqua 1500 SHGMz(MK
18, 114v); Szczkwa 1783 MpPerMz; Skwa 1890 SG XI 925; Skwa a. Szkwa a. Skrwa a (Schkwa) a. <Sikwo>
a. <Ditwo> 1965 HW nr 521; Szkwa, -y 2006 HPol I 286. Lit.: Babik 267268.
32
Racinica, rz., d. 56,96 km, pd. Wkry ( Narew Wisa): Szkwa 1244 KMaz I nr 450; Sczqua
1374 KMaz III 156; Strzqua 1430 MkM II nr 609; Racziaznicza 1435 SHGP 250; Sczwa 1453 SHGMz(MK 337, 105); Raczyaschnycza 1483 SHGMz(MK 6, 161v162); [Racinica (Szkwa)] XVI AtMz 248;
Olszewka, Olszowka 1775 ZPo 103, 139 (tu?); Szka 1775 ZPo 116; nad rzk Racinic 1888 SG IX
355; Racinica a. Racia a. Szko 1965 HW nr 555; Racinica, -y 2006 HPol I 228.

39
Szkwy, dzi Racinicy, zna tylko zapisy z XVIII w. Oba obiekty maj do due rozmiary
i trudno ustali, czy ich nazwy powstay rwnolegle (pary nazewnicze s na tym obszarze
czsto spotykane), czy moe te jedna z nich jest transonimem. Z. Babik (267268) ze znakiem zapytania zalicza hydronim do warstwy I33.
*Wic(z)ta (13351341)34, dzi Wincenta, rz. o d. 25 km, ld. Pisy to hydronim, ktrego nie analizowano. Prby wyjanienia etymologii tej nazwy podj Z. Babik (310311),
wydzieli w niej sufiks -ent-, charakterystyczny dla nazw batyckich, lecz z powodu braku
odpowiednika morfologicznego w toponimii batyckiej nie sformuowa hipotezy o batyckiej genezie i zaliczy hydronim do warstwy I, w konkluzji uznajc go za niejasny. Tu por.
jednak lit. n. w. Vintar, Vens, Venta, A-vintis VanagasLH 386, 372, od rdzenia vent- >
vint- : ven-, ktry mona zestawia z lit. vnteris sie na ryby, zwana wicierzem SESmocz 735.
Wkra (10651155), rz. o d. 255,47 km, pd. Narwi. Badacze okrelali nazw jako batyck (Bednarczuk 1992: 7; 1993: 259; 1994: 14) lub batycko-staroeuropejsk (Biolik
1982) albo staroeuropejsk (Udolph 1990: 311313) i zestawiali z lit. vikrs wawy, ide.
rdzeniem *u ei g-/*u ei k- wygi, zgi Pokorny I 1130. Z. Babik (318320) zalicza j bez
zastrzee do warstwy I.
Wszerzec(z) (14141425) 145635, str., dzi bez nazwy, pd. Rua jest niewielkim ciekiem pyncym na Mazowszu. Hydronim waciwie nieetymologizowany przez badaczy.
Z. Babik (323324), ze wzgldu na fleksj na *-i-, opowiada si za archaiczn, przedsowiask genez i zalicza go do warstwy I.
Archaiczno poniszych czterech hydronimw w ujciu teorii staroeuropejskiej budzi pewne wtpliwoci. Naleaoby je klasyfikowa jako starogermaskie (por. Z. Babik
2001).
Drybok (1275), str. o d. 17,51 km, ld. Wisy. H. Grnowicz zalicza nazw do genetycznie niemieckich, podajc jako podstaw dolnoniemiecki apelatyw drge suchy, z adnotacj: wyjtkowo nazwa stara, ju z XIII w. (HE I 7, 1988: 33). E. Rzetelska-Feleszko
i J. Duma (1977: 35) sugeruj genez starogermask, od dr > drei trzy36 i bk > Bach
potok. Z. Babik (118) lokuje hydronim w warstwie I, twierdzc, e jest to pite z dajcych si zidentyfikowa na ziemiach polskich starogermaskich zoe z *bak- potok,
natomiast czon pierwszy jest dla niego niejasny.
Uwzgldnia on tylko jeden obiekt dopyw rodkowej Narwi.
Wincenta, rz., d. 25 km, ld. Pisy Narew Wisa): Wizcenco (133541) PrUr III nr 417; Wecencho, Wencencho 1341, Wenczeta, Wicenco, Wicento 1343 KMaz II 251, 260, 262; od fluvii Vincenta 1343
Kuj nr 26; Wanczatha (1413) Cruc II 180; fluvium Wanczathy (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 3131v);
Winczanta 1426 MkM I nr 317; Wanczatha 1428 MkM I nr 607; Wyanczatha (1437)1456 SHGMz(MK
3, 204v); Vyczatha 1473 SHGMz(MK 6, 25v26); Vyczatha 1500 SHGMz(Ep. 16, 88v); Vincentha 1503
SHGMz(MK 18, 164); Vincent 1595 HenErcl II 24; Winzenta 1925, gw. Wincenta 1928; Johannis Fliess
1938, Wincenta 1959 Ley II 279; Wincenta a. Wycita (!) a. (Winzenta) a. (Johannis Fliess) a. <Vincent>
1965 HW nr 515; Wincenta, -y 2006 HPol I 314. Lit.: Babik 310311. (W opracowaniu Babika jest to dopyw Skrody, w HPol ld. Pisy).
35
Wszerzecz, str., dzi bez nazwy, pd. Rua ( Narew Wisa), uchodzi na zach. od Tarnowa: super
fluviis Rusz et Wszerzecz (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 58); Woszrzecz 1417 HMil 487; Vscherzecz,
Vysscherzecz 1493, 1495 SHGMz(MK 18, 8080v); <Wszerzecz> p 1965 HW nr 520. Por. rwnobrzmicy ojkonim: bonorum Wscherzecz (137779)1519 KMaz III 235. Lit.: Babik 323324.
36
Dolny bieg jest sieci drobnych ciekw.
33
34

40
Hydronim Lutryna (1880)37 J. Udolph (1990: 147) zestawia z innymi na Lut- (< *leu tboto?) z obszaru polskiego. Z. Babik (160) okrela nazw jako zagadkow i zalicza j
jednak do warstwy I. Przypadek ten jest kontrowersyjny, gdy hydronim notowany jest dopiero w XIX w., a w redniowieczu jako nazwa tego obiektu odnotowana bya Maa Ossa
(transonim dyferencyjny od n. rz. Osa), moe wic Lutryna to nazwa pochodzenia niemieckiego, por. lauter czysty.
W swojej syntezie najstarszej warstwy nazewniczej Z. Babik nie wspomina o mazowieckiej Mawie (1425)38, dzi Mawka, ktrej pniej powici artyku. Zakwestionowa
w nim sowiask genez nazwy zaproponowan przez S. Rosponda (por. RospSEMiG
230) i opowiedzia si za pochodzeniem starogermaskim lub nawet przedgermaskim.
Uwaa hydronim za niemotywowany na gruncie pnoprasowiaskiego systemu leksykalno-, sowo- i nazwotwrczego, wyodrbnia sufiks -awa, zakada zwizek z n. m. Mldz
i obie nazwy wcza do starogermanizmw, gwnie jednak ze wzgldu na formanty (por.
Babik 2003: 139150).
List starogermanizmw zamyka mazowiecki potamonim Troga (1420)39, dzi
Tryoga, ktry ma rwnolege postaci na Kujawach: n. jez. i n. m. Trlg. Z. Babik (283
284) nie widzi w nazwie nawiza batyckich ani sowiaskich, uznaje j za genetycznie
germask i zalicza do warstwy I.
4. NAZWY WYELIMINOWANE ZE WZGLDW FORMALNYCH
I Z POWODU INNEJ KONCEPCJI BADAWCZEJ
Nie wczam do niniejszego opracowania hipotetycznych hydronimw, ktre nie posiadaj
adnej dokumentacji historycznej, a s uznawane za pierwotne w stosunku do notowanych
nazw miejscowych. Z inwentarza zaproponowanego przez Z. Babika usunam wic ojkonimy: y by moe pierwotna n. rz. Koprzywianki (Babik 329), Sadug (odczytany jako
Sabg), uwaany za pierwotny limnonim (Babik 246); Zblg (czytany jako bldz), uwaany za ponowiony z limnonimu (Babik 325); mazowiecki Drwcz (< Drwcza), pierwotnie zapewne nazwa jakiej rzeki, chyba przepywajcego przez wie dopywu Orzu (Babik 117); Romoka/Rumoka i Oskobok40 (Babik 243244; 210211), take n. wsi Tymawa,

37
Lutryna, rz., d. 35,63 km, ld. Osy ( Wisa), rdo na wsch. od Grzybna, pynie przez Jez. Chojeskie, uchodzi koo wiecia nad Os: Maa Ossa 1404 Froel I 3223; Lutryna 1880 SG I 366; Lutryna,
Lutrzyna 1884 SG V 492; Lutryna a. Lutrzyna, a. Maa Osa 1965 HW nr 757; Lutryna, -ny 1971 UN 178,
18; Lutryna, -ny 2006 HPol I 172. Lit.: SHGCh 71, 129130; Babik 160.
38
Mawka, rz., d. 44,02 km, ld. Wkry ( Narew Wisa), uchodzi koo Ratowa: Mlawa 1425
SHGP 200; Mlawka 1432, 1530 Matr IV/3, nr 662; Mlawka 1450 SHGMz(MK 335, 90v); Mlawa 1459
SHGMz(MK 335, 167v); nad rzek Mawk 1570, nad rzek Mawk 1616 Lupoc 53, 79; Mawka 1784
MpPerP; Mawka 1885 SG VI 531; Mlawka a. Mawka 1965 HW nr 553; Mawka, -ki 1972 UN 131, 32;
Mawka, -i 2006 HPol I 167.
39
Tryoga, str., dzi bez nazwy?, d. Orzyca ( Narew Wisa): rivula Trloga (1420)1456 SHGMz
(MK 3, 65v); riwuli Trlaga 1493, 1494 SHGMz(MK 6, 305305v); <Trloga > p 1965 HW nr 542. Tryoga, -gi, rw melioracyjny we wsi Bagienice-Folwark 1971 UN 129, 6. ladem po n. w. jest n. uroczyska
Tryoga, notowana wspczenie, por. Geoportal. Lit.: Babik 283284.
40
Wie wedug Babika zanika. Zanika jedynie nazwa Oskobok, por. Oskobok (1426), Smole Oskobok (1519), dzi Smole-Dabogi, por. NMPol (kartoteka).

41
rzekomo pierwotny hydronim, koo Gniewu (Babik 28541). Poza zestawieniem pozostanie
rwnie n. Wieldzdz, okrelajca jezioro i wie, a pierwotnie moe Bach, dopyw Drwcy, ktr Babik (306308) zalicza do warstwy I i mapuje take w grupie domniemanych
germanizmw.
Gwny zrb podziau hydronimw w niniejszej monografii zasadza si na rozrnieniu formacji odapelatywnych i odonimicznych. To kryterium zastosowane jest rwnie
w odniesieniu do nazw archaicznych. Na osobne potraktowanie zasuguj dwa hydronimy
nalece do gniazda Wisy (uywajc okrelenia Rozwadowskiego): Wisoka i Wisok,
ktre J. Duma umieszcza wrd archaicznych (2002b: 159). Z. Babik (316317) zalicza
do warstwy I nazw Wisoka (pd. Wisy), uwaajc j za form deminutywn utworzon za pomoc sufiksu -ok (gw. realizacja -ak) na paszczynie onimicznej. Nazw Wisok
(d. Sanu) uznaje natomiast za ponowion z poprzedniej w rezultacie jakich ruchw migracyjnych. W zwizku z tym nie widzi podstaw do rekonstrukcji apelatyww *vislok, *visloka. Podzielajc ten pogld, zaliczam obie nazwy do grupy transonimw. Analogicznie traktuj nazw Dunajec transonim powstay od hydronimu Dunaj, ze sowiaskim sufiksem
-ec. W warstwie I Z. Babik umieszcza i mapuje (z nr 3) Raw, pd. Brynicy w dorzeczu
Przemszy, notowany w 1708 r. (wczeniej obiekt nazywa si Rodzienka). W omwieniu
szczegowym hydronimu Rawa stwierdza, e prawdopodobnie stanowi ona przeniesienie nazwy pyncej po drugiej stronie wododziau (okolice Mikoowa) Rawy, dopywu
Kodnicy, posiadajcej starsz dokumentacj, lecz tej dokumentacji nie przytacza (Babik 240). Ciek ten nie jest notowany w Hydronimii Odry. Rawa, dopyw Brynicy, zostaa przeze mnie zaliczona do hydronimw ponowionych (transonimw) od n. Rawa, dzi
Rawka, w dorzeczu Bzury. W najstarszej warstwie w opracowaniu Z. Babika znalaza si
te n. Ni(e)dzica, dzi Niedziczanka, pd. Dunajca. Autor stawia hipotez, i pierwotn nazw Dunajca bya *Nida, a Niedzica jest derywatem odonimicznym, z sufiksem -ica (Babik 184, 93). Uwaajc hipotez t za prawdopodobn, zaliczam Niedzic do derywatw
odhydronimicznych, podobnie jak Lutobrok, dzi Prut42, gdy jest to zoenie od przymiotnika luty zimny i od n. w. Brok. Cho obiekt nie jest dopywem Broku i oba te cieki dzieli
20 km, to mogo nastpi przeniesienie tej nazwy (por. Babik 160). Ojkonim oma przez
wielu autorw uwaany jest za sowiaski, czony z ap. om (por. choby RymNmiast
140), z ps. czasownikiem *lomzati, *lom oskota, stuka (SES V 184). S. Rospond
interpretuje go jako hybryd: pol. om, z batyckim formantem -- (por. RospSEMiG 205
206). Z. Babik (162) odczytuje nazw jako *omza, zalicza do najstarszych o niejasnej
podstawie i mapuje wrd hydronimw niepowiadczonych jako pierwotne. Ta pierwotno w odniesieniu do nazwy miejscowej budzi wtpliwoci. Nazwa omza/oma tworzy
do rozbudowane gniazdo onimiczne. Najwczeniej powstaa oma, dzi Stara oma,
por. Staralompza (1410) 1456 SHGMz (MK 3, 83v), wie i grodzisko (z XI w.) pooone
nad Narwi poniej miasta, ktrego powstanie datowane jest na lata 13901395, a jego nazwa ponowiona zostaa z n. tej wsi, por. NMPol VI 358359. Hydronim nalecy do tego
41
Babik (za Kozierowskim SlOcc X 216), wskazuje na zapis z 1355 r., ktry zawiera n. w. Tymawka,
cho dokadna posta z dokumentu nie jest znana. Pierwotny hydronim w postaci *Tymawa zalicza do nazw
przedsowiaskich i podaje w wtpliwo zwizek z nazwami iliryjskimi oraz ze sowiaskim *tymno
lub *tym, -ene.
42
Wspczenie Lutobrok identyfikowa naley raczej z Prutem, ld. Narwi, ni z Wymakraczem, jak
chce Babik (160).

42
gniazda notowany jest od XV w. jako omyca, pniej omyczka43. Rzeka to obiekt o niezbyt duych rozmiarach, a jej nazwa chyba jednak jest wtrna w stosunku do ojkonimw
i od nich derywowana (por. Rzetelska-Feleszko 1978b: 54).
W r. 1378 pojawia si w rdach n. jeziora Sugana i n. rz. Suganica, wedug Z. Babika
(264) nieanalizowane z punktu widzenia slawistycznego. Obecno sufiksu -ica w n. rzeki
Suga(j)nicy sugerowaaby jej wtrno w stosunku do n. jeziora, rzeka ma kilkanacie kilometrw dugoci, wic jak na obiekt z tej grupy jest niewielka. Wczona zostaa do grupy derywatw zakoczonych na -ica, pochodzi od limnonimu, ktry uznaj za pierwotny.
Kolejnym hydronimem niepomieszczonym w moim zestawieniu jest Ubiadek, pd. Dunajca o dugoci ok. 4 km, notowany w XVIII w., mapowany wrd niepowiadczonych jako
pierwotny (Babik 288, 92). Jest on raczej derywatem odmiejscowym z sufiksem -ek, od
n. m. Ubiad (notowanej od XV w. jako: Olbeda 1409, Olbiath 1538, Ubiad 1794 NMPol
(kartoteka). Nazwa miejscowa nie jest jasna, jeli jednak zostaa ponowiona z n. obiektu
wodnego, to raczej chyba jakiego wikszego lub oronimu. W warstwie I Z. Babik (128)
umieszcza hydronim Grzywda/Hrywda, pd. Narewki w Puszczy Biaowieskiej, podajc jedynie zapis z Hydronimii Wisy, i zestawia go z n. Hrywda w dorzeczu Niemna. W monografii dorzecza Narwi znajdujemy t nazw jako wariant hydronimu Hwona, notowany
w XIX w. w Sowniku geograficznym, motywowany przez apelatyw krzywda niesprawiedliwo, te krzywizna lub przez n. os. *Hrywda (< Krzywda), ze zmian nagosowego kr- > gr- (por. HE XIX 6162, 34). Cho etymologia M. Biolik nie cakiem przekonuje, to jednak umieszczenie nazwy w grupie archaicznych nie wydaje si suszne, gdy jest
to jedynie wariant efemeryczny. Mona wic dopuci ponowienie nazwy z wikszej rzeki
lub raczej onimizacj (zob. III.2.1.).
Poza opracowaniem znajd si, jak wspomniano we wstpie, nazwy obiektw z obszaru dolnej Wisy, ktre hydrologicznie nie nale do dorzecza Wisy, lecz do zlewni Zalewu Wilanego44: Motawa, Szpgawa, Styna, zaliczane przez Z. Babika do warstwy I,
u J. Udolpha nie wystpujce. W opracowaniu H. Grnowicza (1988: 31, 33) Styna to
n. staroeuropejska, Motawa i Szpgawa staropruska, podobnie u J. Dumy (2002b: 159).
Zaprezentowany rejestr nazw archaicznych zawiera hydronimy o rnym stopniu archaicznoci. Jak wynika z krtkiego przegldu hipotez etymologicznych, badacze w niewielu
przypadkach s zgodni co do genezy nazwy, w wikszoci poszczeglne pomysy motywacyjne s poddawane krytyce. Etymologizowanie nazw najstarszych jest niezwykle trudne,
poszczeglni autorzy, proponujcy kolejne etymologie, szukaj hipotez zgodnie ze specjalnoci, ukierunkowaniem swoich bada. Wspczenie, po ustaleniu zasobu hydronimw
staroeuropejskich na obszarze Polski, cz badaczy hipotezy te akceptuje lub falsyfikuje,
zwaszcza gdy chodzi o nazwy o paralelach batyckich. Moim celem nie jest tworzenie nowych hipotez ani falsyfikowanie dotychczasowych, a jeli tak to tylko niektrych. Po kilkudziesiciu latach bada w wielu wypadkach jedyn konkluzj jest stwierdzenie nazwa
43
omyczka, rz., d. 20,79 km, ld. Narwi ( Wisa): a fluvio Russ (1378 lub1379) KMaz III 235
(tu?); Lompzicza (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 119v120); Lomzicza (1442)1456 SHGMz(MK 3,
266266v); in torrente omzicza 1522, 1532 Matr IV/2, nr 16601; omyczka 1839 MpKwat V 2; omyczka a. <omyca> 1965 HW nr 470; omyczka, -i 2006 HPol I 150. Wydawcy KMaz identyfikuj ten
zapis z omyc. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 69; Babik 162.
44
Por. mapa 1.

43
niejasna etymologicznie, ktre (po drobiazgowych analizach) pojawia si wielokrotnie na
stronach ostatniej monografii syntetycznej tej grupy nazw (por. Babik 225, 230, 232, 233,
235, 236, 241, 245, 246).
Do zbioru archaicznych nazw wodnych dorzecza Wisy wczono, nie bez wtpliwoci,
87 potamonimw. S to w wikszoci makrohydronimy o bardzo starej dokumentacji. Najduszym obiektem o dugoci powyej 1000 km jest Wisa. W przedziale powyej 100 km
mieci si 25 rzek, midzy 50 a 100 km 22, midzy 30 a 50 km 19, a poniej 20 km
13. Dokumentacj od staroytnoci ma jedynie nazwa Wisy. W XI w. zapisano 6 hydronimw: Bug, Ek, Narew, San, Wiar oraz Wkra, okrelajcych obiekty pooone w czci
prawobrzenej dorzecza; w XII jedynie 4: Nida, Pilica, Raba, Wierzyca. W w. XIII pojawia
si 20 nowych nazw: Bzura, Drwca, Drybok, Janka, Kasinianka, Lucia, ada, ydynia,
Mie, Mierzawa, Ochnia, Poprad, Rawka, Skrwa, Szkwa (Racinica), Uszwica, Wda, Wel,
Zgowiczka. S to obiekty rozproszone po caym dorzeczu, od grnej po doln Wis, od
Maopolski po Pomorze. Zwracaj uwag dwa hydronimy okrelajce obiekty o dugoci
poniej 20 km: Drybok i Kasinianka, ktrych zaliczenie do tej grupy budzi kontrowersje.
W XIV w. odnotowano przyrost 17 nazw, w XV zapisano w rdach 29 nowych nazw dla
obiektw pooonych w wikszoci w dorzeczu prawobrzenej (z wyjtkiem Ianki), rodkowej Wisy (najwicej w dorzeczu Wieprza 3, Bugu 8, Narwi 9), o zrnicowanej
dugoci, w tym 7 poniej 20 km: Dokawa, Dyba, Isa (Zawadka), Jaka, Sawka, Tryoga, Wszerzecz. Do koca XV w. ujawnio si w dokumentach 87% nazw uznanych za archaiczne. W w. XVI zapisano 4 nowe hydronimy: z obszaru grnej Wisy Pewlic i Tyrawk, oraz z dorzecza Narwi Sidr i Strabelk; w XVIII w. jedynie God, rwnie
w dorzeczu Narwi. W XIX w. pojawiaj si nazwy: Koterka, Lutryna, Radawka, Sawa,
a w XX Hanka. Nieprzypadkowo wrd tych najpniej notowanych znajduj si nazwy,
ktrych archaiczno budzi spore wtpliwoci, np.: Hanka, Koterka, Lutryna.
Wilaskie hydronimy archaiczne to gwnie formacje rodzaju eskiego, zakoczone na -a (58), pozostae, zakoczone na spgoski, reprezentuj rodzaj mski, niekiedy
eski. W niektrych nazwach wyodrbni mona stare sufiksy (typu -awa, -ew), za ktrych pomoc adaptowano archaiczne formy.
Wtpliwoci budzi klasyfikowanie nazw maych obiektw jako archaicznych (niekiedy bez znajomoci penej dokumentacji). Nazewnictwo maych obiektw wodnych jest
niestabilne w okresie historycznym, kiedy istnieje cigo osadnicza, na co w badanym
materiale znale mona mnstwo przykadw. Czy mona zakada jego stabilno i przetrwanie, gdy cigo osadnicza jest niepewna, a dokumentacja pna? H. Popowska-Taborska (1993: 47) uwaa, e istnienie nazw maych obiektw o przedsowiaskiej etymologii wiadczyoby o jakiej cigoci osadniczej, potrzebnej w przekazywaniu nazw. Wrd
nazw uznanych za archaiczne 13 obiektw ma dugo poniej 20 km; s one notowane
midzy XV a XIX w. Poczynajc od grnego, lskiego odcinka Wisy, s to: Dokawa (sugeruje si pochodzenie starogermaskie nazwy), w zlewni Soy budzca kontrowersje Pielwel (Pewlica), w zlewni Raby Sawa i Kasina (Kasinianka), uznawana te
za sowiask, w zlewni Wisoki Isa (Zawadka), o niepewnej dokumentacj, w zlewni
Sanu *Radawa (Radawka), o pierwotnej formie rekonstruowanej z ojkonimu, w zlewni
Bugu Kotra (Koterka) oraz w zlewni Narwi Dyba, Goda, Jaka, Troga, Wszerzecz,
zaliczane do areau mazowiecko-podlaskiego i uwaane za batyckie. adna z tych nazw ze
wzgldu na kontrowersje etymologiczne nie moe stanowi raczej dowodu cigoci osad-

44
niczej. Nie wydaje si celowe umieszczanie wrd archaicznych nazw maych obiektw,
w ktrych podstawach tkwi apelatywy stanowice polsk kontynuacj starych indoeuropejskich rdzeni, np. upia, uplanka.
Zwyko si przyjmowa, i w nazwach staroeuropejskich semantyka podstawy wie
si z polem znaczeniowym rzeka, woda, pyn (Rymut 1998: 271). W objanieniach wyej przedstawionych hydronimw pojawiaj si pierwiastki indoeuropejskie odwoujce
si gwnie do tych trzech podstawowych znacze, zwaszcza ujawniaj si tu czsto czasownikowe rdzenie o rekonstruowanym znaczeniu pyn, ciec, kapa, la si, por. ide.
*el-/*ol-, *lu -/leiu -, *lei ku -/*lk-, *nei d-/*nid-, *pel-/*pol-/*pl -, *redh-, *sei -/*soi -/*s(i )-/
*si-/*s-, *sn-/*sn-, *sreu -, *s(t)r-(/*ser-/*sor-), *u ei s-/*u is-.
Ponisze pierwiastki nominalne i werbalne obecne w podstawach nazw archaicznych
rozszerzaj nieco to pole semantyczne: *am- kana, koryto rzeki; *ar()- ora; *as- suchy, por. ide. *s- pali, pray; *bher-/*bhr - nie, biec; *bheu g-, *beu g(h)- skrci;
*breu - nabrzmiewa, wzdyma; *dreu - pdzi, biec, spieszy si; *ei s-/*is- porusza
si szybko; *i n potok : *ei -/*i a- chodzi, jecha, by w ruchu; *i es- wrze, kipie,
burzy si, *er-/*or- porusza si; *mei n-/*moi n-/*mn- mija, przechodzi obok;
*melgh- puchn, nabrzmiewa; *mer()gu - ciemny; *ner-/*nor- zanurza; *pei s?/*pis- rozgnie, zmiady; *per- prze lub gni; *rd-/*rd- skroba, grzeba,
ogryza; *reu H-/*rou H-/*ruH- rozrywa, rozbija; *seu - wydziela sok;*(s)krei-skrci si; *su ei d-/*su id- poyskiwa, byszcze; *tr- szybki, prdki; *u es- mokra,
wilgotna gleba, trawa, bagna, mokrada; *u ei d-/*u id-/*u ei- wi si, krci si; *u ei g-/
*u ei k- wygi, zgi; *u eld-/*u old- krci, obraca, przesuwa; *u eng- wi si, krci si. W zestawieniu pojawiaj si rdzenie zwizane z typem obiektu (innym ni rzeka),
wilgoci, cechami wody (barwa), nurtu (prdko) i koryta rzeki (krto), gwnie jednak
dewerbalne, dotyczce ruchu wody, te jej dziaania. Badacze, ktrzy pokusili si o ujcia
syntetyczne czy syntetyzujce powicone hydronimom, oprcz zestawienia hydronimw
archaicznych okrelaj take ich zasb w caym zbiorze hydronimw danego obszaru.
H. Borek (1983: 342) uwaa, i zasb hydronimw staroeuropejskich w hydronimii danego obszaru moe wynosi ok. 23%. E. Rzetelska-Feleszko stwierdza natomiast, e w polskiej hydronimii nazwy przedsowiaskie stanowi zwykle niewielki procent (ok. 1%)
(1991: 62). Cytowani badacze podawali raczej dane szacunkowe, bo trudno jest w liczbach
bezwzgldnych ustali sum wszystkich obiektw czy hydronimw dla duego obszaru,
a w zwizku z tym proporcj hydronimw archaicznych do caego zbioru. Wrd hydronimw odapelatywnych dorzecza Wisy nazwy archaiczne stanowi 1,3%. Proporcja potamonimw archaicznych do wszystkich potamonimw (biorc pod uwag liczb referentw) w dorzeczu Wisy jest jeszcze mniejsza poniej 1%. Zwrci trzeba jednak uwag,
e nazwy archaiczne to gwnie makrohydronimy, ktrych denotaty stanowi podstawow
siatk hydrograficzn kadego wikszego dorzecza.

II. WARSTWA HYDRONIMW PRASOWIASKICH

1. STAN BADA NAD HYDRONIMI PRASOWIASK

Na pocztku XX w. powstaa pierwsza praca dotyczca onimii sowiaskiej Franz Miklosich opracowa toponimy i antroponimy z rnych jzykw sowiaskich i na podstawie ich analizy stara si wydoby zbir nazw, ktre mogy powsta w okresie prasowiaskim (1927). Badania te miay charakter historyczno-porwnawczy i stanowiy
prb zrekonstruowania zasobu nazw wasnych w okresie prasowiaskim. Podobne studia dotyczce niektrych typw sowotwrczych antroponimw i toponimw byy podejmowane pniej. Ich charakterystyk i przegld przedstawi K. Rymut (1997: 1119)
w artykule dotyczcym moliwoci badawczych w zakresie onimii prasowiaskiej. Jzykoznawcy zajmujcy si hydronimami z obszaru Sowiaszczyzny wydzielaj wrd
warstw chronologicznych oprcz hydronimw archaicznych, staroeuropejskich, przedsowiaskich take hydronimy stanowice wsplne prasowiaskie dziedzictwo poszczeglnych jzykw. Powstao kilka wikszych monografii, ktre na podstawie danych hydronimicznych wnioskuj o etnogenezie Sowian. Zastosowana tam metoda areaowa nie
daa jednoznacznych rezultatw, a prace zostay poddane krytyce. W pracy J. Udolpha
(1979) zanegowano zwaszcza wnioski etnogenetyczne (por.: Rospond 1981: 65, Popowska-Taborska 1981: 82), ale te dobr baz hydronimicznych (por. Babik 7982). Hydronimi prasowiask z obszaru zachodniej Ukrainy opracowa W. P. Szulgacz (uga
1998). Zrekonstruowa on 564 prahydronimy, czyli nazwy wodne odnoszce si do epoki wsplnoty prasowiaskiej. Praca ta przesza bez echa w rodowisku polskich hydronomastw. Autor zaprezentowa w niej, z jednej strony, stereotypowe nazwy ukraiskie
czy wschodniosowiaskie, z drugiej natomiast nazwy, ktrych za sowiaskie uwaa
nie mona. H. Popowska-Taborska (1989; 1993: 48) podaje w wtpliwo moliwo wyodrbnienia sowiaskiej warstwy hydronimw zwizanej z czasami sprzed historycznie udokumentowanych dziejw Sowian i sceptycznie odnosi si do wykorzystywania
faktw hydronimicznych w dociekaniach nad sowiask etnogenez i typogenez. Czy
mona wic ustali zestaw hydronimw prasowiaskich, baz hydronimicznych i jakimi
kryteriami naley si kierowa? Sceptyczne podejcie H. Popowskiej-Taborskiej prowadzi do tego, i badaczka, prezentujc te kryteria, jednoczenie czciowo je kwestionuje;
przejrzysto semantyczn podstaw apelatywnych zestawia z sytuacj zaniknicia czci leksemw sowiaskich, a zestaw prawdopodobnych baz semantycznych z bazami
mniej prawdopodobnymi, ale moliwymi. Stwierdza te, e zestaw leksyki sowiaskiej

46
w okresie formowania si hydronimw by inny ni wspczenie, a prby W. P. Schmida (1979) i J. Udolpha (1979), ktrzy wyodrbniajc star hydronimi sowiask posugiwali si sowiaskimi apelatywami wodnymi, wykryy raczej warstw pn, powsta ju moe nawet w okresie kolonizowania przez Sowian nowych obszarw (por. 1993:
4647). Konfrontowanie hydronimicznych baz motywacyjnych ze Sownikiem prasowiaskim te nie przynosi jednoznacznych rezultatw. Sownik ten, rekonstruujcy stan
prasowiaszczyzny w VIIVIII w. n.e., zawiera bowiem dwie warstwy leksykalne: wyrazy prasowiaskie majce odpowiedniki indoeuropejskie, zbudowane przy uyciu rodkw morfologicznych nieproduktywnych w jzykach sowiaskich oraz formacje ywe,
produktywne, ktre mogy powstawa w rnych okresach i na rnych obszarach sowiaskich (por. Sawski 1974: 8).
W hydronomastyce polskiej wyrnia si prasowiaskie (sowiaskie) nazwy wodne
oraz now warstw, powsta na gruncie jzyka polskiego (tzw. pne innowacyjne nazwy
polskie). K. Rymut (1997; 2001: 45) do optymistycznie uwaa, e mona zrekonstruowa zestaw prasowiaskich hydronimw, do ktrych skonny by zaliczy nazwy wodne okrelajce due rzeki o starych zapisach historycznych i o sowiaskich podstawach
apelatywnych, nieuywanych ju w okresie historycznym. Hydronimiczna baza leksykalna
w czasach prasowiaskich ulega rozszerzeniu o wyrazy oznaczajce barw, rolinno,
faun i teren ssiadujcy z obiektami wodnymi. Pojawiy si nowe sufiksy i nowe kategorie sowotwrcze. Do starszej warstwy sowiaskiej zaliczane s przez K. Rymuta: hydronimy utworzone od przymiotnikw oznaczajcych kolor wody lub podoa, formacje z sufiksami -awa, -ica, take pochodzce od przymiotnikw archaicznych bezsufiksalnych, od
podstaw rolinnych i zwierzcych, sufiksalnych, z przyrostkami *-n-, *-sk- (por. Rymut
1998: 273; 2003: 229230). E. Rzetelska-Feleszko wrd nazw o cechach wsplnych dla
hydronimii sowiaskiej widzi formacje powstae w wyniku derywacji semantycznej od
przymiotnikw typu biay, suchy, bystry i rzeczownikw typu struga, dbek, topiel, a take
derywaty sufiksalne od tych podstaw z suf. -ica, -ka. Traktuje ona cechy wsplne szerzej
ni K. Rymut, wczajc w zakres swoich bada rwnie odapelatywne nazwy zestawione
oraz derywaty sufiksalne od nazw rzek, jezior, gr, lasw i innych obiektw topograficznych. Wskazuje na zwizek polskiego systemu nazw wodnych z systemem prasowiaskim
(por. Rzetelska-Feleszko 1991: 6264). W onomastyce polskiej rozrnienie na warstw
starsz prasowiask (sowiask) i pniejsz stosowane jest do niekonsekwentnie. Nie ma grupy nazw prasowiaskich w syntezie hydronimw dorzecza Sanu J. Riegera
(1969) ani w jego pniejszej pracy dotyczcej dorzecza Warty (Rieger, Wolnicz-Pawowska 1975). Tej grupy nazw nie wydziela rwnie H. Grnowicz (1988), omawiajc nazwy
dolnej Wisy, ani J. Duma (1999a) w monografii nazw rzek lewobrzenego Mazowsza.
Swoje pogldy na ten temat zaprezentowa on we wspomnianym ju kompendium Sowiaska onomastyka (SOE). Na przedstawionej tam hydronimicznej mapie Polski umieci nastpujce sowiaskie nazwy wikszych rzek z dorzecza Wisy: Biaa (2 ), Brynica,
Brzozwka, Bystrzyca, Chodelka, Czarna (3 ), Drzewiczka, Gieczew, Huczwa, Ianka,
Jasioka, Jeziorna, Kamienna (2 ), Kamionka, Koprzywianka, Lubaczwka, g, Mleczka, Orla (Orlanka), Radomka, Ropa, Skawa, Sudwia, Sookija, Szreniawa, Wilga, Wolbrka, Wynica, Zgowiczka (ogem 33 obiekty). Za sowiaskie lub batyckie badacz uznaje
Supral i Biebrz. Zaprezentowane zostay nazwy odapelatywne (wikszo) oraz odtoponimiczne (czy odantroponimczne, jeli uzna pierwotno nazw wodnych, a nie ojkoni-

47
mw): Lubaczwka (1824), dawniej Hodwisznia (1565)1; Radomka (1789), dawniej Radomirza (1230)2; Wolbrka (1775), wczeniej Wolborzyca (1228), Wojborza (1262)3 (por.
Duma 2002b: 159).
Z. Babik natomiast do warstwy nazwanej I/II, ktr okreli mona jako pnoprasowiask, zalicza trzy hydronimy z dorzecza Wisy: Tanew, Sudwi i Son. Uwaa on, i
nie da si oddzieli nazw powstaych w okresie prasowiaskim od nazw, ktre si pojawiy w okresie historycznym (Babik 81). Pogldy tego badacza jednak ewoluuj i ponad
dziesi lat pniej zwikszy on zestaw hydronimw, ktrym skonny jest przypisa pochodzenie prasowiaskie, do kilkunastu: Bochotnica i Bachotek, Glbiczka, Glemieniec,
Krzynowoga, omyca, moe Muzgawa, Pywa i Pytwica, Przeginia, Rylka, Sudwia,
Szreniawa i Szronka, Tanew, Wartopnik; przygotowuje monografi, w ktrej problematyka
ta zostanie omwiona szerzej4.
Celem niniejszej pracy nie jest ustalenie zasobu prasowiaskiego, ale wydobycie
hydronimicznych typw motywacyjnych i baz leksykalnych obecnych w nazwach oraz
przedstawienie ich rozwoju. Nie oznacza to jednak, e cakowicie zrezygnowano z ustalenia zbioru takich nazw. Poszukiwania hydronimw prasowiaskich w dorzeczu Wisy s
wypadkow dotychczasowych ustale wybitnych badaczy, sceptycyzmu prezentowanego przez niektrych oraz weryfikacji hipotez na podstawie najpeniejszej hydronimicznej
bazy materiaowej, jak si udao obecnie zgromadzi. Jest to jedynie pewna propozycja,
w ktrej obok kryterium jzykowego zastosowano take pozajzykowe, biorc pod uwag wczesne pojawienie si nazwy w rdach i jej stabilno oraz wielko okrelanych
obiektw. Autorka zakada (jednak nie bez wahania), i przy braku stabilnoci nazewniczej w hydronimii, zwaszcza w odniesieniu do ciekw o niezbyt duych rozmiarach, jedynie nazwy wikszych obiektw mogy przetrwa kilkanacie stuleci (por. Rymut 1997:
1718).
2. HYDRONIMY O ARCHAICZNYCH PODSTAWACH SOWIASKICH
Na poniszy zestaw hydronimw skadaj si nazwy, ktrych powstanie mona odnie
do epoki prasowiaskiej ze wzgldu na archaiczno podstaw. Kolejnym kryterium, cho
nie stosowanym bezwyjtkowo, jest wielko obiektw. Wykaz uwzgldnia nazwy o rnej budowie, objaniane s ich podstawy, kady natomiast z opisywanych hydronimw jest
umieszczony w odpowiedniej podgrupie nazwotwrczej w rozdziale III i uwzgldniony
w danych statystycznych.
1
Nazwa Hodwisznia jest transonimem, pochodzi od wyraenia przyimkowego od Wiszni, zawierajcego n. w., por. HE XVII 139140.
2
Nazw Radomirza uznaj za odantroponimiczn, pochodzc od imienia zoonego, z sufiksem -ja.
Pozostaje ona w zwizku z n. m. Radom (1154), take genetycznym obie zostay utworzone od tego samego imienia Radomir, skrcenie: Radom. Ojkonim notowany jest wczeniej, wic moe on tkwi w podstawie hydronimu, a pniej nastpiy zmiany dyferencyjne.
3
Odantroponimiczna n. m. Wolbrz udokumentowana jest ju w XI w., por.: Woybor (1065)1103,
Wolborz (1331) XVIXVII NMPol (kartoteka), por. imi zoone Wojbor.
4
Zaoenia metodologiczne i zestaw toponimw zosta przedstawiony w wystpieniu (w marcu
2013 r. w Instytucie Filologii Sowiaskiej UJ) Sowiaskie leksemy toponimiczne w nazewnictwie (miejscowym) ziem polskich jako terenu niemacierzystego.

48
Biebrza (13141335), rz. o d. 163,77 km, pd. Narwi. Nazwa do powszechnie uwaana za sowiask (por. HE XIX 1920; Babik 348349), pochodzi od ps.
*bobr/*bebr/*bbr bbr; pierwotne znaczenie brunatny (SEBor).
Boga (1227), rz. dzi nieistniejca, pd. Pilicy. ladem po n. w. jest nazwa doliny Buga
(Geoportal). J. Udolph (1990: 6976) zestawia hydronim z niem. ap. balge m.in. wyobiony przez wod kana, z lit. ap. bal boto; J. Duma czy j z ide. rdzeniem *bhelg-,
*bhelgh-, ktry ma m.in. znaczenie byszcze, lni (HE XIV 1213; Duma 1999a: 27
28). Za Z. Babikiem (349350) opowiadam si za sowiask genez hydronimu, od ps.
*bolg dobry, miy, jasny, pol. bogi, ktry zwizany jest z ide. pierwiastkiem *bhelg(por. SEBor).
Prasowiaski rdze *brn- tworzy kilka derywatw apelatywnych ju w najstarszym
okresie, jest on rwnie czsto wykorzystywany w toponimii (por. NMPol). W dorzeczu Wisy
nazwy piciu obiektw uznano za odapelatywne, utworzone bezsufiksalnie od tej podstawy.
Brana (1886), dzi Struga Podska, rz. o d. 21,36 km, ld. Nidy, od ps. *brna boto, mokrado (Sps).
*Brenna/Brynnica (1621), rz. o d. 17,18 km, pd. Wisy. Nazwa od ps. *brnn
z bota, z gliny, gliniany (Sps), rekonstruowana na podstawie wczeniej notowanej n. m.,
por. Brenna (1490) NMPol I 336.
*Brona/Bronka (1576), rz. o d. 19,91 km, pd. Nurca ( Bug).
Bre (1354), rz. o d. 53,56 km, pd. Wisy. J. Rozwadowski (1948: 1220) dopatrzy
si w nazwie ladw substratu germaskiego, wikszo badaczy natomiast opowiada si
za sowiaskim rodowodem nazwy, od ps. *brna : *brnje rozmika ziemia, boto,
glina (Sps), cho jej pierwotna posta pozostaje dyskusyjna (HE XV 1819; Babik 357).
Bre (14701980), kan. o d. 29,73 km, ld. Wisoki. Nazwa ta moe by derywatem
odapelatywnym lub ponowieniem z Brnia, pd. Wisy, gdy ujcia tych rzek le w odlegoci ok. 14 km od siebie, a rda znajduj si w pobliu. Trudno stwierdzi, czy s to nazwy paralelne, czy jedna z nich jest transonimem (por. HE XV 19; Babik 357). Oprcz onimw bezsufiksalnych od tej podstawy powstao wiele hydronimw derywowanych, por.:
Branew, take Brennica, Brynica, do wczenie notowanych. Mimo archaicznej podstawy nie mona czasu powstania wszystkich tych hydronimw przesuwa a do okresu prasowiaskiego.
Dbra (1145), dzi Brda, rz. o d. 245,32 km, ld. Wisy. J. Rozwadowski (1948:
5255) uzna nazw za celtyck, H. Grnowicz (1985: 32) za staroeuropejsk. Z. Babik
(353355), wywodzi j od ps. ap. *dbra wwz, parw, co jest przekonujce.
Dubna (1222), dzi Dubnia, rz. od d. 50,76 km, ld. Wisy. K. Rymut susznie czy
t nazw z czasownikiem duba (HE XVI 3334), bezporedni podstaw jest jednak ps.
*dbn zwizany z dubaniem, sucy dubaniu; dubany (Sps)5. Nazwa ta klasyfikowana jest te jako staroeuropejska, utworzona od pierwiastka *dhelbh- duba, obi
(por. Udolph 1990: 9499).
Drwiena (1262), dzi Drwinka, rz. o d. 30,50 km, pd. Wisy. K. Rymut czy hydronim z ap. drewno, drzewo, ale nie wyklucza zwizku z ide. rdzeniem *dreu -/*drou - pyPor. te ps. *dbna dubanie, obienie, co wydubanego (np. koryto), odtworzone m.in. na podstawie n. w. Dubnia (Sps). Pierwsze zapisy hydronimu wskazuj jednak na brak mikkoci i motywacj
odprzymiotnikow (szerzej por. Babik 365367).
5

49
n; rwca, pdzca, wartka (HE XII 43). Nazw t uznaj za archaizm sowiaski, od
przym. drvna zwizana z drewnem (Sps), por. te stp. drwa. Za t motywacj dodatkowo przemawia fakt, e rzeka pynie przez Puszcz Niepoomick. Notowany jest rwnie inny obiekt o tej nazwie: Drw(i)ana (1410), dzi Drwina Duga, pot. o d. 5,48 km,
ld. Serafy ( Wisa). Jego nazwa zapewne jest ponowiona z Drwiny/Drwinki (posiadajcej starsz dokumentacj). Wspczenie ujcie Drwiny Dugiej od grnego biegu Drwinki
dzieli jedynie okoo 5 km.
Krtynia (1257), dzi Krztynia, rz. o d. 29,49 km, ld. Pilicy. W opracowaniu J. Dumy
(1999a: 29) nazwa uznana za archaiczn, od rdzenia *krut-, tkwicego w lit. kruts wawy. Wydaje si jednak sowiaska, uformowana za pomoc suf. -ynia od ap. kret (por. Babik 422) lub od podstawy krzt-, por. krta, krztusi (SEBor).
up(i)a (1330) XVI, dzi Skierniewka, rz. o d. 61,44 km, pd. Bzury. J. Udolph (1990:
152157), a za nim J. Duma, uznaje nazw za staroeuropejsk i wywodzi od rdzenia
ide.*leu p-/*leu bh- obdziera, obupywa (HE XIV 7576; Duma 1999a: 30). Zanegowa
to jednak L. Bednarczuk (1992: 253) w recenzji ksiki J. Udolpha, sugerujc pniejsze
powstanie nazwy i wskazujc na zwizek z czas. upi. Z. Babik (447) za pierwotn uwaa
form upia z efemerycznym wariantem up, od ap. sowiaskiego *lupja o prawdopodobnym znaczeniu koryto, dolina rzeki.
Nazwy: Mozgawa (1195), rz. o d. 14,82 km, pd. Mierzawy ( Nida) i *Mozgawa/
Mozgawka (1787), str. o d. 6,49 km, pd. Nidy, uwaane s za sowiaskie, cho o ich etymologii opinie s rne (szerzej zob. s. 113).
Myla (1909), rz. o d. 22,10 km, ld. Bugu. Rwnobrzmicy hydronim zanotowano w XIII w. w dorzeczu Odry6 i to on poddawany by analizom. E. Rzetelska-Feleszko
i J. Duma (1977: 78), podobnie jak E. Bilut (HE X 111), opowiadali si za sowiask genez nazwy od czas. *my-ti my, z sufiksem -la. J. Udolph (1990: 168169) uwaa j za
straoeuropejsk, od pierwiastka *ms- mech. Z. Babik (468) za A. Bakowskim skania
si ku pochodzeniu odantroponimicznemu od n. os. Myl (: Mylibor), z sufiksem -ja, lub
od ojkonimu odantroponimicznego, cho nie odnotowano takiego na tym obszarze.
Neresna (1396), dzi Nerel, rz. o d. 45,13 km, pd. Narwi. M. Biolik (HE XIX 132
133) wskazuje na staoeuropejsk genez nazwy od rdzenia ide. *ner-/*nor- nurza; zagbienie, jama. Z. Babik (476) szuka objanie na gruncie sowiaskim, czc nazw (za
ESSJ) z ps. ap. *nerst rzeka, w ktrej odbywao si taro, przym. *nerstn, i jest to interpretacja do przekonujca.
Niechwarcz (1330), dzi Niechwaszcz, rz. o d. 40,61 km, pd. Wdy. Hydronim ma
trzy konkurencyjne etymologie. E. Rzetelska-Feleszko i J. Duma (1977: 7879) objaniaj go jako nazw rodzim, zwizan z kasz. czas. varc szeleci, szumie, z negacj.
H. Grnowicz (HE I 21; 1988: 33) rekonstruuje pierwotn posta jako *Ne-k(w)art-is i opowiada si za batyckim pochodzeniem od rdzenia *kart- (por. stprus. pracartis koryto,
niecka) z negacj ne- w znaczeniu rzeka bez dna, rzeka wylewajca. Z. Babik (479480)
za form wyjciow uznaje Niechwarszcz i wie j z ps. *nechvor rne gatunki piounu, te may las. Oba objanienia na gruncie sowiaskim s rwnie prawdopodobne.
Nur (11131136), dzi Nurzec, rz. o d. 107,23 km, pd. Bugu. Dla J. Udolpha (1990:
175176) jest to nazwa staroeuropejska, czona z rdzeniem ide.*nu -/*nu -/*n-, rozsze6

Por. Mizla 1232 CdB A XIX 1.

50
rzonym o -r-, w dawnym znaczeniu koryto, rynna, rzeka (por. VanagasLH 232); nazwa
archaiczna take dla E. Bilut (HE X 114115). L. Bednarczuk (1994: 15) i Z. Babik (483
484) poszukuj objanienia na gruncie apelatyww sowiaskich, por. ps. *nur zagbienie, dolina, jama, te *noriti, *nuriti zanurza, pogra, stp. nor, nur ptak wodny,
dial. dzika kaczka, borsuk (SEBor).
Pywa (1331) 1512, dzi Uchanka, rz. o d. 26,30 km, pd. Bzury. J. Duma (HE XIV
8990; 1999a: 119) wywodzi nazw od ps. czasownikw *plyti/*pluti pyn z suf. -va
(< *-va). Bardziej jednak prawdopodobny jest zwizek z ps. przym. *plyt : *plytv,
fem. *plytva, o pierwotnym znaczeniu szeroki, paski, ale te niegboki, pytki (por.
Bory, 2007: 193195; Babik 1999: 3435).
Dwa hydronimy maopolskie Przegini (1136), dzi Rudno, pot. o d. 16,53 km, ld. Wisy,
oraz Przeginia (1531), pot. o d. 12,76 km, pd. Tarnawki ( Stradomka Raba), K. Rymut
wie z ps. *pergybni okolica grzysta (HE XVI 126; XII 138). A. Bakowski rekonstruuje
apelatyw jako *przeginia miejsce strome, nie do przejcia, jar, urwisko (SEBa); podobnie
Z. Babik (510511), cho z nieco innym, zmodyfikowanym znaczeniem rozpadlina, nierwna, niedostpna powierzchnia; wwz, parw, por. ps. *pergynji < germ. *fergn-.
Rdza (1445) 1456, dzi Rzdza7, rz. o d. 66,35 km, ld. Narwi (zb. Dbe). Wedug
Z. Babika (548549) hydronim derywowany od antroponimw typu Rd, Rda, Rdza,
te jednak notowane s dopiero wspczenie. Podaje on rwnie alternatywn propozycj
genezy od etymonu apelatywnego *rdja o znaczeniu bujny, obfity : przym. *rd. Bardziej prawdopodobne wydaje si odapelatywne pochodzenie hydronimu, zwizane wanie
z przym. *rd (: rditi) o znaczeniu umiejtnie co szeregujcy, porzdkujcy, prawidowy, odpowiedni, dobry, te zwinny, por. kasz. rdi zwinny, zdrowy, wesoy (SEKasz),
i w zwizku z tym naleaoby go zaliczy do archaizmw sowiaskich8.
Rena (1415) 1456, dzi Rynia9, str. o d. 13,35 km, pd. Cienkiej ( Rzdza Narew). Ta mazowiecka nazwa nie jest jasna. Hipotezy o batyckiej i staroeuropejskiej genezie podwaa Z. Babik, ktry uznaje hydronim za derywat dzierawczy o pierwotnej formie
Rania, od n. os. Rana (ta jednak notowana tylko wspczenie), z sufiksem -ja. Obiekt jest
niewielki, nazwa izolowana, a wskazane objanienie nie przekonuje nawet samego autora, ktry w konkluzji stwierdza, i podejrzewanie jej [nazwy] o przedsowiaskie pochodzenie, cho nie dajce si jednoznacznie wykluczy, nie moe by te jednoznacznie potwierdzone (Babik 547548). Moliwy wydaje si zwizek z ps. czasownikiem *rinti,
*rin wprawia w ruch, sprawia, e co si porusza, pynie (Sps), a formy nazwy zawierayby wschodniosowiask realizacj , por. te moe zwizany z tym czasownikiem ap.
7
Rzdza, rz., d. 66,35 km, ld. Narwi (zb. Dbe) ( Wisa), uchodzi koo Starych Zaubic: Randza (1445)1456 SHGMz(MK 3, 326); Randza 1470 SHGMz(MK 5, 133v); Randza 1494 SHGMz(MK
18, 68v); Radza 1514 SHGMz(PT 1, 215); Rdza 1524 SHGMz(MK 32, 238238v); Rzdza, Rzdza 1775
ZWarsz 124, 144; Rzdza a. <Razcza>; gb. Struga 1965 HW nr 549; Rzdza, -y 2006 HPol I 245. Lit.: Babik 548549.
8
O rozwoju znaczeniowym ps. przym. *rd zob. Jakubowicz 2010: 105106.
9
Rynia, str., d. 13,35 km, pd. Cienkiej ( Rzdza Narew Wisa): Rena (1415)1456
SHGMz(MK 3, 6); Renya (1445)1456 SHGMz(MK 3, 326v); Renya 145580 DugoszAnn I 78; fluvium
dictum Renya 1473 SHGMz(AG 6691); Renya 1526 SHGMz(MK 41, 162v); fluvii granitialis dicti Renya
1521 SHGMz(Warsz 13, 65); z rzeky Rynyey 1526 Warsz nr 2454; Rynia a. <Renia> 1965 HW nr 549; Rynia, -i 2006 HPol I 245. Lit.: Babik 547548.

51
ry, re, rynia odsypisko na Dniestrze, naniesione wod z jaru majcego ujcie do koryta
rzeki, naniesiony odsyp kamieni (SW). Pooenie miejscowoci: Rynia, gm. Nieport, we
wspczesnym pow. legionowskim u ujcia Rzdzy, Rynia w gm. Dobre, w pow. miskim,
u rde Ryni, a take bieg rzek Rynia Cienka Rzdza nasuwaj przypuszczenie, i
w przeszoci mg by to jeden obiekt o nazwie Rynia.
Ropa (1279) 1336, rz. o d. 83,82 km, ld. Wisoki. Nazwa objaniana jako sowiaska,
od ps. ap. *ropa gsta ciecz (SEBor), por. HE XV 115116; Babik 539540.
Skawa (1229), rz. o d. 97,77 km, pd. Wisy. J. Rozwadowski (1948: 204206) wywodzi hydronim od ps. *skava krta; jego hipotez zaaprobowali polscy badacze, por.: HE
XII 176; Babik 554556. W. P. Schmid (1991) interpretuje nazw jako staroeuropejsk, od
pierwiastka ide. *skeu - dzieli; owin, co si wydaje mniej prawdopodobne.
Scarde (13141335) XV, dzi Skroda10. Nazwa uwaana za batyck, ze wzgldu na
geografi oraz istnienie odpowiednikw toponimicznych (VanagasLH 301) i apelatywnych na obszarze batyckim (por. skerd-/skird- ktry pk, oddzieli si SESmocz 556,
560). Analogiczne wyrazy (por. *skorditi bronowa, spulchnia ziemi) i toponimy notowane s jednak w jzykach sowiaskich. Z. Babik (557) rekonstruuje dewerbalny ap.
*skorda bruzda > zagbienie > wyobiona, gboka dolina. Rzeka pynie przez historyczne pnocne Mazowsze, tam te odnotowano drugi obiekt o tej nazwie, lecz bez dokadnej identyfikacji i starszej dokumentacji11.
Sodew (1334) 1534, dzi Sudwia, rz. o d. 44,51 km, ld. Bzury. J. Duma rekonstruuje
pierwotn posta nazwy jako *Sodzew i wywodzi j od nazwy myna Sodzew, notowanego w XV w., ta za od n. os. *Sd : sodzi (HE XIV 7879; Duma 1999a: 60). Z. Babik (334335) widzi tu raczej zwizek z przym. *sold sodki, teoretycznie rozwaa te
zwizek z przym. *soldv sodki, lecz brak powiadczenia tej postaci w jzykach historycznych. Mona te rozway zwizek z czas. *solditi czyni przyjemnym, smacznym,
sodkim (SEBor).
Soja (1900), rz. o d. 32,27 km, pd. Suprali ( Narew). Nazwa uwaana za staroeuropejsk, zwizana z rdzeniem ide. *sl - (*sel-/*sol-) potok, pynca woda, prd (por.
HE XIX 172173). Z. Babik (557) wywodzi hydronim od ap. *sloja/*sloj (< ps. *sloja :
*sloj), ktry mg oznacza miejsce zlania si dwu rzek, ujcie rzeki.
Sucza (14141425) 1456, gb. Matlaka, rz. o d. 18,70 km, pd. Wissy ( Biebrza
Narew). Nazwa (podobnie jak poprzednia) uwaana za staroeuropejsk, od rdzenia ide.
*sl -, por. HE XIX 173174. Wczeniej wysuwano hipotezy o jej sowiaskim rodowodzie,
por. *sl (por. ros. slukij krzywy, w ksztacie uku) VasmerREW II 666 lub *sluk
wilgotny z suf. *-j(a) (Lehr-Spawiski 1960: 15).
Srzeniawa (1244), dzi Szreniawa, rz. o d. 87,28 km, ld. Wisy. T. Lehr-Spawiski
(1946: 64) zalicza t nazw do grupy bato-sowiaskich, pniej ju do sowiaskich (por.
Lehr-Spawiski 1960: 10). J. Udolph (1990: 344345) opowiada si za pochodzeniem sta10
Skroda, rz., d. 55,06 km, ld. Pisy ( Narew Wisa), uchodzi koo wsi Rudka-Skroda: Scarde
(13141335)XV PrUr II nr 882; Scharde przed 1343 KMaz II 259; fluvii dicti Skroda 1407, 1474 SHGMz
(MK 6, 60); Skroda 1411 HMil 232; Scroda (1416)1456 SHGMz(MK 3, 110); Scroda (14141425)1457
SHGMz(MK 3, 22); Skroda 1425 MkM I nr 108; Scroda 1429 MkM II nr 79; Scroda 1430 MkM II nr 626;
Scroda 1501, 1505 SHGMz(MK 18, 222); na rzece Skroda (1565) Lumaz II 107; Skroda 1889 SG X 717;
Skroda a. Szkroda 1965 HW nr 517; Skroda, -y 2006 HPol I 256. Lit.: Babik 557.
11
Skroda, str., dzi nieistniejca, ld. Wgierki ( Orzyc Narew Wisa): <Skroda> 1965 HW nr 543.

52
roeuropejskim, od ide. *ser- pyn. Nazw czy trzeba z ps. *sern, *sernjav biay,
biaawy (por. HE XVI 152153; Babik 580581).
lina (1413), rz. o d. 39,26 km, ld. Narwi, pyncy na Podlasiu. Potamonim zaliczany
do batyckich, staroeuropejskich, wizany z rdzeniem ide. *sl - (HE XIX 190191). Znajduje te przekonujce objanienie na gruncie sowiaskim, por. ps. *slina lina < ide.
*(s)lei - luzowaty, kleisty (SEBor; por. Babik 582).
Tana (1500), dzi Tamka12, str. o d. 14,22 km, pd. Orzyca ( Narew), to mazowiecki hydronim, ktry nie by dotd analizowany. Wzmiankowany jest wprawdzie przez
K. Zierhoffera przy odhydronimicznej n. m. Task, jednak bez prby etymologii autor
nie dysponowa wtedy te pen dokumentacj hydronimu (ZMaz 364365). Form posiadajc dokumentacj od pocztku XV w. jest Tana, pierwotnie zapewne *Tna (z wtrnym a), ktr naley wiza z ps. przym. *tn, fem. *tna, por. cienki. Posta z sufiksem
-ka i spgosk m, powstaa zapewne w wyniku adideacji do tama, tamka, pojawia si dopiero w XIX w.
Tnew (1469) 1502, dzi Tanew, rz. o d. 114,25 km, pd. Sanu. Jak wykaza J. Rieger
(1969: 167), pierwotn form hydronimu jest Tnew (< *Tny, *-ve), z wtrn samogosk a; ten sam autor w pniejszych opracowaniach widzi jednak zwizek z ide. *tin- boto (HE XVIII 100101). J. Udolph (1990: 328330) zalicza nazw do staroeuropejskich
i przedsowiaskich, a Z. Babik (337338) czy jej podstaw z rdzeniem ps. *tn-, jak
w *tnk cienki (realizacja *ten-, wtrnie zmiana -eN- > -aN-). Podobnie jak w wypadku
przymiotnikw *plyt : *plytk : *plytv (por. Bory 2007: 194 i n. w. Pywa), mona
zakada paralelne formy *tn : *tnk : *tnv.
*Wgromadnica/Wgromadisa (1229), dzi Wgiermuca, rz. o d. 30,32 km, pd.
Wierzycy ( Wisa). E. Rzetelska-Feleszko i J. Duma zestawiaj nazw z kasz. vgroda
miedza graniczna (1977: 132). H. Grnowicz widzi tu stare zoenie od ide. *u eng-r krty i *mad- ciec, a W. P. Schmid w uwagach redaktora dodaje jeszcze nawizanie do
stprus. *angurgis wgorz (HE I 36). Dla Z. Babika sowiasko nazwy nie podlega dyskusji, a jako podstaw rekonstruuje ap. *gromad lub *gromadje co co znajduje si
midzy (w) tym, co okrela si jako *gromada w znaczeniu topograficznym usypisko, wydma, namulisko > dolina midzy wydmami lub dolina, koryto rzeczne z namuliskami
(Babik 602604).
Wietwca (1198) 1262, dzi Wietcisa, rz. o d. 44,64 km, ld. Wierzycy ( Wisa).
H. Grnowicz uwaa nazw za staroeuropejsk, pochodzc od bazy *u eid-, z formantem
-issa (HE I 3738; 1988: 31), cho W. P. Schmid w uwagach redaktora do jego etymologii podaje konkurencyjn hipotez, rekonstruujc pierwotn form jako *Vtvca (od ps.
*vtv, vtva, pol. gw. wietwa ga), wtrnie Wietcisa. T propozycj rozwija i modyfikuje Z. Babik (615616), objaniajc dalszy rozwj fonetyczny nazwy.
Wilga (1335), rz. o d. 25,01 km, pd. Wisy. K. Rymut zestawia hydronim z stp. wilgi
wilgotny, mokry, co zanegowa J. Udolph w uwagach tumacza, podajc jako podstaw
pierwiastek ide. *u elg- (HE XII 220). Z. Babik nie wtpi w sowiasko nazwy i rekon12
Tamka, str., d. 14,22 km, pd. Orzyca ( Narew Wisa), pynie w Dobrogostach, Dzierzgowie,
Tasku-Przedborach: parte fluvii Thana 1500 SHGMz(MK 18, 115); Tana 1781 ZPrzasn 31; R. Tana 1839
MpKwat IV 1; Tamka 1892 SG XII 152; Tamka a. <Tana> 1965 HW nr 541; Tamka, -ki 1972 UN 140, 19;
Tamka, -i 2006 HPol I 294.

53
struuje dwa ps. przymiotniki, ktre mogy by jej podstaw: *vg i *vgk wilgotny
(Babik 617618).
Wilka (1478), dzi Wilga13, rz. o d. 67,53 km, pd. Wisy. Pierwotna posta nazwy to Wilka, forma Wilga zastpia starsz w XVIII w. Istniej dwie etymologie, obie prawdopodobne.
T. Lehr-Spawiski (1960: 12) wywodzi nazw od przym. *wilgki > *wilkki > wilki, a E. Rzetelska-Feleszko (1982: 265) od ap. wilk, w formie archaicznego przymiotnika (typu *dba).
Powysze hydronimy wyodrbniono na podstawie archaicznych, rzadkich podstaw
sowiaskich, dawnoci dokumentacji i wielkoci okrelanego obiektu. Mona dopuci
ponowienie w wypadku dwu nazw: Drwieny, niewielkiego obiektu, oraz Skrody, nieposiadajcej wczesnej dokumentacji i zapewne niewielkiej strugi.
3. HYDRONIMY WYODRBNIONE NA PODSTAWIE
KRYTERIUM POZAJZYKOWEGO
Przy wyborze tej grupy nazw wodnych brano pod uwag czas zanotowania (XIIIXV w.),
wielko okrelanego obiektu (powyej 30 km) oraz stabilno nazwy w cigu wiekw14.
Wyselekcjonowane hydronimy poddano analizie jzykowej, majcej na celu ustalenie, czy
podstawy nazw i ich budowa sowotwrcza mog korespondowa (lub nie s sprzeczne) z rekonstruowanym stanem z okresu pnoprasowiaskiego. W ten sposb zbir powikszono
o 28 dodatkowych hydronimw, utworzonych w wyniku czystej onimizacji: Biaa (1229),
rz. o d. 105,14 km, pd. Dunajca; Bobrowa (1375), dzi Bobrwka, rz. o d. 38,78 km,
pd. Bzury; Bobrza (1351), rz. o d. 50,75 km, pd. Czarnej Nidy ( Nida); Bystrzyca
(1364), rz. o d. 81,95 km, ld. Wieprza; Bystrzyca (1437), rz. o d. 56,5 km, pd. Tymienicy
( Wieprz); Czarna (1235), rz. o d. 66,07 km, ld. Wisy; Czarna (1364), rz. o d. 52,28;
pd. Pilicy; Czarna (14141425), rz. o d. 47,66 km, ld. Wisy; Czarna (1457), rz. o d. 32,44
km, pd. Tymienicy ( Wieprz); Czarna (1473), rz. o d. 60,22 km, pd. Kanau eraskiego
( Narew); Czerna (1227), rz. o d. 87,87 km, pd. Pilicy; Duga (1426), rz. o d. 48,58 km,
pd. Kanau eraskiego ( Narew); Horz (1406), dzi Orz, rz. o d. 60,66 km, ld. Narwi;
Jabo (1428), dzi Jabonka, rz. o d. 30,92 km, pd. Gaci ( Narew); Jeziora (1404), dzi
Jeziorka, rz. o d. 71,54 km, ld. Wisy; *Kamiona (1210), dzi Kamienna, rz. o d. 149,2 km,
ld. Wisy; Kamienica (1292), rz. o d. 33,08 km, pd. Dunajca; Kamienica (1330), rz. o d.
33,51 km, ld. Dunajca; Kamiona (1273), dzi Kamionka, rz. o d. 69,49 km, pd. Brdy; Osa
(1222), rz. o d. 96,2 km, pd. Wisy; Pech (1418), dzi Pechwka, rz. o d. 34,27 km, ld.
Nurca ( Bug Narew); Pona (1440), dzi Ponka, rz. o d. 43,37 km, pd. Wkry ( Narew); Rudawa (1254), rz. o d. 36,09 km, ld. Wisy; Schodn(i)a (1382), dzi Wschodnia,
Wilga, rz., d. 67,53 km, pd. Wisy: Vilka (1478) SHGMz(MK 5, 185); Vilka 1495 SHGMz(MK 18,
83); Wylka (1508)1540 SHGMz(MK 8, 21); Vilka (1508)1539 Matr IV/1, nr 6506; Wilka 1526 SHGMz(MK
41, 155v); nad rzek Wilk (1565) Lumaz I 87; Wilka 16171620 Lumaz 169; Wilga 1783 MpPerMz; Wilga a. Garwolka 1893 SG XIII 467; Wilga a. Garwlka a. <Wilka> 1965 HW nr 350; Wilga, -i 2006 HPol I
314. Lit.: Babik 618619.
14
Za niestabilno uznaj istnienie nazw obocznych wiadczcych o braku cigoci nazewniczej.
Zmiany dyferencyjne zwizane z kontekstem onimicznym, obecnoci rwnobrzmicego ojkonimu, wtrnego w stosunku do hydronimu, traktuj natomiast jako przejaw zakorzenienia onimicznego i interakcji,
wibracji wewntrzsystemowej, co ma wiksze znaczenie ni pojedynczy zapis nazwy z archaiczn podstaw.
13

54
rz. o d. 48,01 km, pd. Czarnej; Sczko (1425), dzi Szko, rz. o d. 78,03 km, pd. Sanu; Soa
(1272), rz. o d. 89,17 km, pd. Wisy; Wieprz (1236), rz. o d. 348,67 km, pd. Wisy; Wysznia (1358), dzi Wisznia, rz. o d. 83,54 km, pd. Sanu.
Powstanie ponad 20 derywatw sufiksalnych i paradygmatycznych rwnie mona odnie do okresu sprzed pierwszego zanotowania: Biaka (1415), rz. o d. 35,16 km, pd. Tymienicy ( Wieprz); Brennica (1228), dzi Brynica, rz. o d. 57,2 km, pd. Czarnej Przemszy; Chemienica (12281235), dzi Chemiczka, rz. o d. 33,12 km, pd. Wisy; Chocina
(1291), rz. o d. 38,88 km, ld. Brdy; *Gieczew/Gieczwica (1425), dzi Gieczewka, rz.
o d. 50,27 km, ld. Wieprza; Kostrzyn (1436), dzi Kostrzy, rz. o d. 49,62 km, ld. Liwca ( Bug Narew); ososina (1287), dzi Wierna Rzeka15, rz. o d. 39,54 km, ld. Biaej Nidy ( Nida); ososina (1333), rz. o d. 56,91 km, ld. Dunajca; *Mtawa/Montau
(1350), dzi Mtawa, rz. o d. 59,76 km, ld. Wisy; Mleczka (1405), rz. o d. 47,15 km, pd.
Wisoka ( San); Moszczenica (1350), rz. o d. 55,08 km, pd. Bzury; Okrzeja (1470), dzi
Okrzejka, rz. o d. 73,56 km, pd. Wisy; Osetnica (1405), rz. o d. 34 km, pd. Skrwy Lewej;
Prdnik (1228), rz. o d. 35,9 km, ld. Wisy; *Przemszew/Przemsza (1303), rz. o d. 86,95
km, ld. Wisy; Spolna (1240), rz. o d. 41,22 km, pd. Brdy; Solina (1376), dzi Solinka,
rz. o d. 38,25 km, ld. Sanu; Stobnica (1359), rz. o d. 45,75 km, pd. Wisoka ( San);
Tucznia/Tuczna (1470), dzi Toczna, rz. o d. 39,71 km, ld. Bugu ( Narew); Tymienica
(1425), rz. o d. 74,47 km, pd. Wieprza.
W zbiorze tym nie ma nazw komponowanych, gdy nie speniaj one wszystkich wymienionych kryteriw, cho mona przypuszcza, e dwie ponisze powstay kilka wiekw wczeniej ni zostay zapisane w rdach: Wielka Struga (1358), dzi Brzozwka,
rz. o 56,75 km, ld. Biebrzy ( Narew), i Krzynowoga (1397), dzi Ulatwka, rz. o d.
25 km, pd. Orzyca ( Narew).
Rozmieszczenie geograficzne obiektw okrelanych przez nazwy wyodrbnione w tym
zbiorze jest do rwnomierne na badanym obszarze, z pewnym zagszczeniem w czci
rodkowej dorzecza. Liczc od grnego biegu, mona stwierdzi, e w czci prawobrzenej pooonych jest 48 obiektw: *Brenna/Brynica, Soa, Skawa, Przeginia, Wilga, Drwinka; Biaa, Kamienica (2 ), ososina (w dorzeczu Dunajca); Bre (2 ), Ropa; Mleczka,
Stobnica (w dorzeczu Wisoka); Solinka, Szko, Tanew, Wisznia (w dorzeczu Sanu); Wieprz
z Bystrzyc, Czarn, Gieczewk oraz Tymienica wraz z Biak i Bystrzyc; Okrzejka, Wilga, Rynia, Rzdza, Duga; Toczna, Myla koo Drohiczyna, Kostrzy; Nurzec wraz z Pechwk i Bronk (w dorzeczu Bugu); Nerel, Soja i Biebrza, Czarna, Orz, Jabonka, Skroda, Tamka, Ponka (w dorzeczu Narwi); Chemiczka, Osa. W czci lewobrzenej jest to 31
obiektw: Przemsza wraz z Brennic, Przeginia/Rudno, Rudawa, Dubnia, Prdnik, Szreniawa; Brana/Struga Podska, Bobrza, ososina, Czarna wraz ze Wschodni, Kamienna;
Boga, Czarna (2 ), Czerna, Krztynia (w dorzeczu Pilicy); Jeziorka; Bobrwka, Moszczenica, Sudwia, Pywa/Uchanka (w dorzeczu Bzury); Osetnica, Brda z Chocin, Spoln,
Kamionk; Mtawa, Niechwaszcz, Wgromadnica/Wgiermuca, Wietcisa.
Na postawie danych hydronimicznych nie udao si jak dotd wyodrbni przedhistorycznego sowiaskiego areau toponimicznego. Z prezentowanego zbioru i jego rozmieszczenia nie mona wyciga wnioskw etnogenetycznych, mona go natomiast uzna
15
W tym wypadku odstpiono od kryterium stabilnoci nazwy, gdy zmiana zostaa dokonana administracyjnie w XX w. pod wpywem hydronimu literackiego.

55
za kolejn chronologicznie warstw nazw wodnych pojawiajcych si na mapie hydronimicznej, po hydronimii staroeuropejskiej. Wrd 81 nazw o moliwym pochodzeniu prasowiaskim znajduj si hydronimy utworzone prawie wycznie od podstaw topograficznych. W stosunku do nazw archaicznych nastpio poszerzenie pl semantycznych podstaw
motywacyjnych. Pojawiaj si hydronimy od leksemw okrelajcych: kolor wody (Biaa,
Biaka, Czarna, Mleczka, Szreniawa, Rudawa), lnienie, byszczenie (Boga, Szko), waciwoci nurtu (Bystrzyca, Prdnik, Chocina), jako wody (Ponka, Toczna, Nerel), smak
(Mtawa, Ropa, lina, Sudwia, Soa, Solina), cechy akustyczne (Gieczew, Niechwaszcz,
Tymienica), cechy koryta i jego ksztat (Brda, Nur, Soja, Skawa, Skroda, Przeginia), dugo i gboko (Duga, Pywa, Tanew, Tana), charakter podoa (Bre i pozostae z t
podstaw, Chemenica, Kamienna, Kamienica, Kamionka). W nazwach wykorzystywana
jest motywacja zwizana z nadbrzen rolinnoci: Drwi(e)na, Jabo, Kostrzy, Okrzeja, Osetnica, Przemszew, Wysznia, z faun: Bobrowa, Bobrza, ososina (2 ), Horz, Osa,
Pech, Wieprz. Trzy nazwy maj motywacj kulturow (materialn): Moszczenica, Spolna i Stobnica.
Jeli chodzi o budow sowotwrcz wyodrbnionych hydronimw, to reprezentuj one formacje rzeczownikowe bezsufiksalne: Bre, Dbra, Horz, Pech, Ropa, Skroda,
Wieprz, oraz sufiksalne (powstae w wyniku onimizacji czystej lub rozszerzonej) na -awa:
Mtawa, Rudawa, Srzeniawa; *-y, *-ve: Gieczew, Przemszew, Sodew; -yni(a): Krtynia,
Przeginia (2 ); -ica: Brennica, Bystrzyca, Chemenica, Kamienica, Moszczenica, Osetnica, Stobnica, Tymienica, Wgromadnica; -eja: Okrzeja; -ina: Chocina, ososina, Solina;
-ka: Biaka, Mleczka. Wiele te jest hydronimw odprzymiotnikowych, utworzonych zarwno od przymiotnikw niemotywowanych typu: Biaa, Boga, Czarna, Duga, Pona,
Soa, Tana, Wilga, jak i motywowanych, np. archaiczne Kamiona, Osa, z suf. -v: Pywa,
Tanew; -ja: Biebrza, Bobrza; -na: Brenna, Dubna, Neresna; -owa: Bobrowa. Do nazw odczasownikowych nale Myla i Niechwarcz.
Pojawiajce si w tym zestawieniu nazwy maj wyznaczniki prasowiaskich nazw
wodnych, wyrnione przez K. Rymuta (1998: 272274). Nie wystpuje tu jednak aden
derywat na *-sk-, niewiele jest te hydronimw okrelajcych due cieki, utworzonych od
podstaw rolinnych.
Proponowany zbir sowiaskich nazw archaicznych obejmuje zarwno nazwy, ktre
maj odpowiedniki indoeuropejskie, jak i hydronimy nalece do nowszej warstwy, niekiedy take formacje ywe i produktywne, suce cigle jako matryca do tworzenia nowych
derywatw. Wyselekcjonowane hydronimy, ktrych powstanie moe si odnosi do okresu
prasowiaskiego, stanowi 1,2% ogu nazw odapelatywnych dorzecza Wisy.

III. MODSZA WARSTWA NAZW WODNYCH HYDRONIMY

POLSKIE I INNOSOWIASKIE Z OBSZARU POLSKI

1. PROCES ONIMIZACJI W HYDRONIMII

Stwierdzenie, e nazwy wasne s wtrne w stosunku do apelatyww, pojawia si w wikszoci prac onomastycznych i jzykoznawczych (por. np. Rymut 1987: 100; Kucharzyk
2010: 7). W dotychczas publikowanych polskich monografiach onomastycznych tworzenie nazw wasnych od apelatyww opisywane jest jako proces onimizacji, derywacji nazwotwrczej (w tym paradygmatycznej, sowotwrczej) i kompozycji. Onimizacj definiuje si jako przejcie ze zbioru apelatyww do zbioru nazw wasnych w wyniku zmiany
funkcji (Osnoven sistem 15; Cielikowa 1990: 5). W niniejszym opracowaniu onimizacja pojmowana jest szerzej, jako proces proprializacji apelatyww bez uycia formantw oraz z uyciem formantw paradygmatycznych, sufiksalnych, kompozycji, czemu towarzyszy utrata znaczenia apelatywnego (derywacja semantyczna) i uzyskanie referencji
jednostkowej. W ujciu tym indywidualizacja, uzyskanie referencji jednostkowej, powizanie nazwy z danym obiektem (referentem), a take wczenie do odpowiedniej kategorii onimicznej staj si nieodcznymi elementami kadego aktu nominacji. Prekursorem
podejcia teoretyczno-metodologicznego, zakadajcego, i powstaniu onimw odapelatywnych towarzyszy zawsze onimizacja, jest R. rmek, a upowszechnia je szkoa czeska
i sowacka.
Wyanianie si propriw z warstwy apelatywnej dokonywao si i dokonuje etapowo.
W rozdziale tym rozwaania teoretyczne obejmuj drug faz procesu nominacyjnego (por.
rmek 1988: 2627). Formowanie si konkretnego onimu, w tym wypadku potamonimu
(odapelatywnego), odbywa si przez wybr z apelatywnego systemu leksykalnego i sowotwrczego odpowiednich rodkw, wpasowanie ich w model onimiczny lub stworzenie
takiego modelu, co powoduje powstanie jednostki leksykalnej mogcej peni funkcj nazwy wasnej.
Relacje apelatyw hydronim ukadaj si w kilka modeli:
apelatyw + onimizacja (derywacja semantyczna) hydronim, np.: Potok, Biaa
apelatyw + derywacja paradygmatyczna + onimizacja hydronim, np.: Struek, Borucza
apelatyw + derywacja sufiksalna + onimizacja hydronim, np.: Mleczka, Pirsna, Jasienica
apelatywne wyraenie syntaktyczne + onimizacja hydronim komponowany (zestawienie), np.: Gboki Potok, Potok spod Gry

57
apelatywne wyraenie syntaktyczne + derywacja (paradygmatyczna, sowotwrcza, dezintegralna) + onimizacja hydronim komponowany (zoenie), np. Krzynowoga, Migrd
apelatywne wyraenie syntaktyczne + derywacja redukcyjna/uniwerbizacja eliptyczna lub
sowotwrcza + onimizacja hydronim (jednoczonowy)1.
Trzeba przyj, e onimizacja jest procesem dugotrwaym i nie zawsze wystpuje ostra
granica midzy apelatywem a onimem. W zwizku z tym zaoy naley istnienie strefy
przejciowej, w ktrej ustala si wi (silna lub mniej stabilna) midzy obiektem onimicznym i onimem (por. Rymut 1987: 102; rmek 1999: 54). Podstawy apelatywne antroponimw i toponimw nazywane s odpowiednio: antropoleksemami apelatywami antroponimicznymi, oraz topoleksemami apelatywami toponimicznymi (por. Borek 1987a:
113119, SPWT 9). W odniesieniu do apelatywnych podstaw nazw wodnych proponuje si uycie okrele: hydroleksem apelatyw hydronimiczny (por. w 87; Rymut 1998:
270). Apelatywy tkwice w onimach s definiowane rnie. Dla K. Rymuta (1987: 319)
np. apelatyw antroponimiczny to taki apelatyw, ktry po przejciu do kategorii nazw wasnych funkcjonuje jako nazwa osobowa, nie przyjmujc dodatkowego formantu onimicznego lub apelatyw zrekonstruowany z antroponimu. A. Cielikowa (1990: 201) widzi
tu raczej wyraz zrekonstruowany z antroponimu, ktry zachowuje zwizek ze znaczeniem
motywujcego apelatywu. Podobnie H. Borek (1987b: 7) interpretuje wyrazy toponimiczne, czyli formy apelatywne, ktre zostay uyte jako podstawy nazw geograficznych i daj
si zrekonstruowa z ich zasobu. K. Rymut wskazuje take etapy eliminowania elementw znaczenia leksykalnego apelatyww w procesie onimizacji, ktre dokonuje si stopniowo w tzw. strefie przejciowej. W wypadku toponimizacji w pierwszej fazie utrzymuje
si znaczenie podstawowe, wiksze jest te prawdopodobiestwo okrelenia znaczenia rekonstruowanego z apelatywu toponimicznego ni antroponimicznego (Rymut 1987: 103).
W niniejszym opracowaniu okrelenia: apelatyw hydronimiczny hydroleksem uywane
s wymiennie w znaczeniu: podstawa apelatywna hydronimw, rzadziej: apelatyw rekonstruowany.
Podstawowym, prototypowym hydroleksemem jest termin hydronimiczny rzeka.
Obok ustabilizowanych hydronimw typu Rzeka, uywanych w dokumentach, na mapach,
w obiegu administracyjnym, istniej warianty gwarowe typu yka, yka (te gwarowe warianty innych terminw hydronimicznych), do czste w materiale hydronimicznym na
okrelenie obiektw, ktre posiadaj rwnie inn nazw. W pracy przyjto, e tego typu
warianty gwarowe s uywane raczej jako nazwy pospolite, a nie nazwy wasne, i z tego
wzgldu nie bd one poddawane analizie i wczane do statystyk.
W wyznaczaniu podstawy motywacyjnej kieruj si tezami H. Borka, wypracowanymi podczas przygotowywania Sownika polskich wyrazw toponimicznych (dalej:
SPWT). Zerwa on z praktyk ustalania tematw-rdzeni tkwicych w nazwach, a zaleca
wyodrbnienie konkretnej podstawy nazwotwrczej, penego wyrazu wedug przynalenoci do odpowiedniej klasy czy kategorii morfologicznej. Stara si ustali granic midzy formacjami odapelatywnymi powstaymi w wyniku derywacji semantycznej a odapelatywnymi derywatami sufiksalnymi powstaymi w drodze derywacji toponimicznej.
1
Ostatni model, nie do uchwycenia w procesie nominacji, mona odtworzy na podstawie zmian jzykowych w compositach.

58
Traktowa mechanizmy nazwotwrcze podobnie jak apelatywne mechanizmy sowotwrcze i skania si ku opinii, i derywacja semantyczna jest dominujcym procesem nazwotwrczym w toponimach odapelatywnych (por. Borek 1985: 6771). Projekt sownika H. Borka E. Rzetelska-Feleszko okrela jako ogromnie interesujcy, ale te niemal
rewolucjonizujcy dotychczasowe pogldy, cho do rekonstrukcji apelatyww na podstawie toponimw prezentuje podejcie nieco sceptyczne. Przyjmuje, i toponimy to pierwotne apelatywy przeniesione w procesie derywacji semantycznej oraz derywaty sufiksalne powstae w procesie toponimizacji. Obecno wikszej liczby nazw identycznych
moe wiadczy o przeniesieniu gotowych leksemw z zasobu apelatywnego na drodze
derywacji semantycznej, natomiast w wypadku nazw rzadkich i izolowanych powielane
s modele toponimiczne (Rzetelska-Feleszko 1997: 235, 238). Zjawiska takie s sygnalizowane w niniejszej pracy, a potencjalne apelatywy wydobyte z analizowanego materiau. Kryteria wczania hydronimw do odpowiedniej klasy czy subkategorii s podobne
do kryteriw klasyfikacyjnych stosowanych w odniesieniu do apelatyww. Uwzgldnia
si: sposb (model) tworzenia, formant nazwotwrczy, kategorie leksykalno-gramatyczne
podstawy i derywatu, natomiast struktura onomazjologiczna podstaw nie jest przedmiotem analiz (por. Dokulil 1979: 272).
Interpretacja sowotwrcza materiau hydronimicznego nastrcza wielu trudnoci, nie
zawsze bowiem jednoznacznie mona wydzieli podstaw derywacyjn, a badacze rnie
wyznaczaj granice morfologiczne hydronimw. Jak pokazuje bogaty materia hydronimiczny, tak samo brzmice nazwy mogy powstawa w rny sposb, rna te moga by
ich motywacja. Analiza nazwotwrcza, motywacyjna w odniesieniu do hydronimw ma
charakter diachroniczny, ujmuje dynamik systemu, jego rnorodno, a take kontekst
onimiczny. Grupujc hydronimy tej subkategorii, naleao oddzieli nazwy powstae w wyniku derywacji sufiksalnej od derywatw bezsufiksalnych na paszczynie onimicznej. Jest
to gwny problem w analizie nazwotwrczej materiau onomastycznego. Nierzadko bowiem trudno jest ustali, czy hydronim jest formacj sufiksaln, czy bezsufiksaln. Autorzy syntez skaniaj si raczej do wydzielania sufiksu, mimo istnienia rwnobrzmicego
rzeczownika czy przymiotnika (por. Rzetelska-Feleszko, Duma 1977: 158160). Niekiedy
te nie wskazuj bezporednich podstaw motywacyjnych, podajc np. dwa apelatywy: arna, arnw czy olszyna, olszynka (HE XII 13, XVI 175), a take czsto nazwy miejscowe
i terenowe zwizane genetycznie z hydronimem bez ustalenia stosunku pierwotnoci. Wiele nazw rwnobrzmicych w rnych monografiach objanianych jest nieco odmiennie,
dotyczy to zwaszcza granicy morfologicznej midzy podstaw a sufiksem. Opis i usystematyzowanie tak duego materiau wymusza rezygnacj z drobiazgowych analiz na rzecz
pewnych ujednolice i uproszcze, gdy mnoenie nazw wieloznacznych utrudnia stworzenie caociowego obrazu. W niniejszej pracy przyjto, i odnotowanie w sownikach
apelatywu (take motywowanego) mogcego stanowi podstaw hydronimu przemawia
za powstaniem tego ostatniego w procesie czystej onimizacji, czyli przeniesienia istniejcego wyrazu pospolitego (te apelatywnego derywatu sufiksalnego) do kategorii nazw
wasnych. Bliskie jest to koncepcji twrcw niezrealizowanego Sownika polskich wyrazw toponimicznych, ktrzy wyrniaj jako samodzielne jednostki leksykalne nie tylko wyrazy podstawowe, niemotywowane, ale te rne struktury derywacyjne, take takie
poza toponimi niespotykane (SPWT 9). Analizowany materia skania rwnie do uznania
derywacji semantycznej za dominujcy proces w tworzeniu hydronimw odapelatywnych

59
i moe on stanowi pewne uzupenienie fragmentarycznie udostpnionego i nieukoczonego wspomnianego wyej sownika topoleksemw.
W wypadku hydronimw i mikrotoponimw, a take ojkonimw utworzonych od
tych samych podstaw, gwn trudno stanowi ustalenie stosunku pierwotnoci. W pracy przyjto stanowisko historyczno-chronologiczne, tzn. jako pierwotny traktowany jest
hydronim notowany wczeniej i w zwizku z tym umieszczany jest wrd onimw odapelatywnych. Jeli za nazwa miejscowa lub terenowa ma wczeniejsze powiadczenia
rdowe ni hydronim, a podstawa motywacyjna nie nosi cech semantycznych leksemu
hydronimicznego, wtedy przyjmuje si pierwotno ojkonimu lub anojkonimu, natomiast
hydronim zalicza do derywatw transonimicznych. Dlatego te rwnobrzmice hydronimy (dotyczce jednak rnych obiektw) znajd si niekiedy w rnych podklasach (subkategoriach). W wielu wypadkach, cho hydronim zaklasyfikowano jako odapelatywny,
pierwotny w stosunku do rwnobrzmicych ojkonimw czy mikrotoponimw, w przypisach sygnalizowana jest obecno takich nazw. Niejednokrotnie rozstrzygnicie o pierwotnoci czy wtrnoci hydronimu w stosunku do nazwy miejscowej jest niemoliwe
(por. Rzetelska-Feleszko 2001b: 37).
Szczegln uwag zwraca istnienie wrd hydronimw odapelatywnych form rwnobrzmicych. Kwesti dyskutowan w rodowisku jzykoznawcw jest stosowanie terminu homonimia na okrelenie powtarzalnoci onimw. Z. Kaleta (1998b: 32) stwierdza,
e uycie okrelenia homonim w odniesieniu do onimu jest nieadekwatne i moe by
mylce, gdy z definicji homonimu wynika, i jest to wyraz posiadajcy kilka rnych
znacze leksykalnych, a onimy s tego typu znaczenia pozbawione. Mimo tego kategorycznego stwierdzenia zamieszczonego w encyklopedii Polskie nazwy wasne, dziesi
lat pniej zagadnieniu temu powicono konferencj, ktrej efektem jest tom Sowiaskie homonimy apelatywno-onimiczne i onimiczno-onimiczne w diachroniii i synchronii
(2009). Wikszo zawartych w nim artykuw jest skoncentrowana wok materiau antroponimicznego, kilka dotyczy toponimii, aden jednak hydronimii. Z wielu poruszanych
problemw najistotniejsze wydaje si to, i mimo rnic w rozumieniu terminu nikt nie
zakwestionowa istnienia homonimii w onimii. Teoretyczno-terminologiczne zagadnienia
homonimii apelatywnej i proprialnej przedstawi najszerzej R. Mrzek (2009: 165170),
inni autorzy rozpatrywali rne jej przejawy: homonimi apelatywno-onimiczn zwizan z procesem onimizacji, homonimi onimiczno-onimiczn, czc si z transonimizacj, homonimi etymologiczno-motywacyjn (por. np. Cielikowa 2009: 72, 73, 75). We
wnioskach badacze, wskazujc na niejednoznaczno w definiowaniu homonimii, postuluj jej szersze opracowanie w sferze onimii (por. Cielikowa 2009: 77), tak by proponowane
rozstrzygnicia mogy sta si skadnikiem teorii onomastyki sowiaskiej (Mrzek 2009:
16970). Mimo dostrzegania potrzeby caociowego opisu tego zjawiska w onimii, ktry
nie zosta do tej pory zrealizowany, w niniejszym opracowaniu problematyka homonimii/
polisemii w nazwach wodnych jest jednak tylko zasygnalizowana i podporzdkowana opisowi systemu.
Na gruncie hydronimii oprcz zjawisk typowych dla wszystkich kategorii proprialnych, jak wspomniana wyej homonimia apelatywno-onimiczna, onimiczno-onimiczna,
czyli midzykategorialna, zwraca uwag powtarzalno nazw okrelajcych rne denotaty w obrbie jednej klasy onimicznej. Pojawia si ona na wikszych obszarach, w obrbie wikszych dorzeczy, gdzie wiele onimw okrelajcych rne obiekty ma podobn lub

60
tak sam motywacj. Polisemii i homonimii w hydronimii powica kilka uwag we wstpie do monografii dorzecza Turca sowacki jzykoznawca J. Krko (2003: 1422). Przegld
uj tej problematyki w onomastyce sowiaskiej wraz ze stosowan terminologi przedstawia rwnie L. Siakov (2011: 8789). Badacze sowaccy, wychodzc od oglnych definicji homonimii i polisemii apelatywnej, przenosz je do onimii i rwnobrzmice hydronimy o tej samej motywacji oraz genezie traktuj jako polisemy, a majce rn motywacj
jako homonimy. W opisie tych zjawisk w onomastyce sowackiej funkcjonuj okrelenia:
onimiczna polisemia, homonimia onimiczna i onimiczna polireferencjalno jako szersze
pojcie nazywajce oba zjawiska. W wypadku rwnobrzmicych hydronimw odapelatywnych motywowanych przez ten sam leksem mona dopatrywa si onimicznej polisemii, lecz w odniesieniu do powtarzalnoci onimw w ogle bardziej adekwatny jest termin
polireferencjalno, wskazujcy na istnienie wielu referentw jednej nazwy i odrniajcy
jednoczenie zjawiska polisemii/homonimii na gruncie apelatywnym i proprialnym. Spojrzenie na polireferencjalno przez pryzmat kryterium statystyczno-chronologicznego pozwoli ustali prototypowe modele hydronimiczne.
W niniejszym rozdziale, przynoszcym klasyfikacj nazwotwrczo-motywacyjn
hydronimw, prezentowane s odczytane pierwsze zapisy nazw, wraz z dat ich sporzdzenia. Jeli nazwa ulegaa przeobraeniom lub zmianie, w indeksie podawana jest pniejsza
(w wypadku dzi nieistniejcych) lub wspczesna forma nazwy, ktra jest wyrazem hasowym w elektronicznej bazie Nazwy wodne Polski, a take w tomach serii Hydronymia
Europaea2. Indeks ilustruje jednoczenie brak stabilnoci hydronimw, do charakterystyczny dla tej kategorii proprialnej.
W dotychczasowej literaturze brak jest jednolitej klasyfikacji semantycznej nazw wodnych. Badacze prezentujcy syntezy poszczeglnych dorzeczy tworz na ich uytek subpodziay wedug rnych kryteriw semantycznych. Niekiedy przybieraj one form do
drobiazgowych opisw, por. np. propozycj E. Bilut (1989: 151166), ktra wyrnia kilkanacie podgrup, a w ich obrbie rwnie stosuje subpodziay. W niniejszej monografii
niemoliwe i chyba niecelowe byoby zastosowanie bardzo szczegowych podziaw semantycznych. S one ograniczone do subpodziaw, ktre pozwol uchwyci charakterystyczne, typowe i seryjne nazwy, z dwiema gwnymi grupami: hydronimami o charakterystyce topograficznej i kulturowej.
2. HYDRONIMY POWSTAE W PROCESIE CZYSTEJ ONIMIZACJI
(DERYWACJI SEMANTYCZNEJ)
Wrd podstaw apelatywnych, kreujcych hydronimy w procesie czystej onimizacji, znajduj si rzeczowniki i przymiotniki niemotywowane i motywowane3, liczebniki oraz imiesowy o semantyce topograficznej i kulturowej. W grupie nazw powstaych w procesie
derywacji semantycznej umieszczono rwnie hydronimy pluralne. Na temat pluralizacji
jako formantu onimizujcego zdania badaczy s podzielone. Jedni skonni s widzie tu
2
Tytu hasa w bazie Nazwy wodne Polski i monografiach z serii Hydronymia Europaea nie zawsze jest taki sam, gdy wprowadzone zostay korekty lokalizacyjne, identyfikacyjne oraz nazwy standaryzowane.
3
Przyjmuj, e sufiksacja nastpia na gruncie apelatywnym, a hydronimy utworzone zostay w procesie czystej onimizacji, gdy odpowiednie apelatywy s notowane w sownikach.

61
derywacj fleksyjn (por. Rzetelska-Feleszko 1980a: 607), inni dostrzegaj dwoisto interpretacyjn, uniemoliwiajc jednoznaczne rozstrzygnicia (Mrzek 1990: 3334), lub
decyduj si na jednoznaczne zaliczenie do onimw prymarnych, a wic powstaych w wyniku onimizacji pluralnych apelatyww (Duma 1999a: 52). Dostrzegajc rwnie t dwoisto, rozumian jako istnienie hydronimw powstaych w wyniku zmiany paradygmatu
singularnego na pluralny oraz w wyniku onimizacji pluralnych apelatyww (co moe mie
zwizek z pierwotn wieloci obiektw), zamieszczam je w grupie derywatw powstaych
przez przeniesienie apelatywu (tu: pluralnego) do kategorii hydronimw. Zdaj sobie spraw, e powstaj w ten sposb pluralia tantum, a wic onimizacji towarzyszy utrata opozycji: liczba pojedyncza liczba mnoga. Problem form plurale tantum, ktre tu wczono, jest
jednak nadal dyskusyjny.

2.1. Hydronimy od rzeczownikw

2.1.1. Hydronimy od podstaw topograficznych
Terminologia hydrograficzna zostaa uwzgldniona w opracowaniu polskiej terminologii geograficznej P. Nitschego (1964). Ukraisk terminologi hydrograficzn przebada
M. Jurkowski (1971). W niektrych monografiach hydronomastycznych zamieszczono zestawienia terminw hydrograficznych motywujcych hydronimy odpowiednich dorzeczy.
Krtki artyku tej grupie hydronimw odapelatywnych powicia W. ukasik-Szulowska.
Omwia w nim 13 apelatyww hydronimicznych (bystra, macica, nieciecz, ponik, potok,
rzeka, samica, starka, stok, struga, strumie, woda, zdrj) oraz motywowanych przez nie
hydronimw z dorzecza Wisy i Warty (1974: 93102). Obszern monografi dotyczc
76 sowiaskich baz wodnych wraz z obfitym materiaem apelatywnym i gniazdami toponimicznymi oraz ich analiz strukturaln zaprezentowa J. Udolph (1979). Ta imponujca
praca, stanowica podsumowanie pewnego etapu bada hydronimicznych Sowiaszczyzny, podporzdkowana bya gwnie dociekaniom etnogenetycznym. Zebrany przeze mnie
materia z dorzecza Wisy zostanie skonfrontowany z wymienionymi opracowaniami, niekiedy wzbogacony, a dane dotyczce chronologii i geografii ulegn modyfikacji i ucileniu.
2.1.1.1. Hydronimy od apelatyww oznaczajcych wod pync

Dunaj. Apelatyw hydronimiczny dunaj gboka woda, gbina, rzeka, woda w ogle4
powsta w wyniku apelatywizacji n. rz. Dunaj (por. Duma 1999a: 47). Niektrzy badacze
uwaaj jednak ps. apelatyw *dunaj na okrelenie wielkiej rzeki, wielkiej wody, rozlewu wody za pierwotny (por. Jurkowski 1971: 2223), co jest mao prawopodobne. Sama
n. Dunaj (d. Morza Czarnego) jest archaiczna, por. goc. *Dnawi : celt.-ac. Dnuvius
(< ide. *Dnu- rzeka < *d- pynny; pyn) Sps V 9294. Najstarszy hydronim Dunaj w dorzeczu Wisy ma powiadczenie z XVI w. i dotyczy pd. Przewodwki w dorzeczu
4
Znaczenia apelatywne podaj z reguy za opracowaniami monograficznymi, gdzie cytowane s odpowiednie sowniki jzyka polskiego (historyczne, gwarowe, wspczesne), czsto dokonuj jednak ucile, wprowadzam te nowe propozycje motywacyjne zaopatrzone w skrty odpowiednich sownikw.
Ograniczenia objtoci pracy wymusiy rezygnacj z cytowania powszechnie znanych definicji.

62
Narwi, pozostae pojawiaj si w rdach z XVIII (1), XIX (2) i XX w. (3), gwnie w dorzeczu rodkowej Wisy.
Krynica. Wyraz krynica oznacza miejsce, gdzie z ziemi wytryska woda, rdo, zdrj,
stok, struga (Sstp). Pierwotn polsk postaci bya krzynica, notowana od XVI w., a forma
z -ry- powstaa zapewne pod wpywem ukraiskim (por. ps. *krinica o wtrnym znaczeniu
wydrenie, jama, w ktrej zbiera si woda > rdo, zdrj SEBor). Obok formy krzynica
istniaa zapewne rwnie posta *krzynka (por. ps. *krinka zagbienie, mae rdo),
ktr powiadczaj dwa nieistniejce dzi maopolskie hydronimy Krzynka (1347, 1509),
czone przez K. Rymuta z ap. skrzynka/krzynka (HE XII 94), por. te n. Skrzynka okrelajc liczne jeziora w dorzeczu Warty (Duma 2010: II 337341). W badanym materiale odnotowano od XVI w. 10 obiektw o nazwie Krynica, 1 w plurale tantum Krynice
oraz 4 utworzone od postaci deminutywnych apelatywu: Kryniczka, Kryniczki, Kryneczka,
gwnie w dorzeczu Narwi (6 obiektw na obszarze od rde do ujcia Biebrzy), Sanu (3),
Bugu (3) (w ich grnych odcinkach, w zasigu wpyww dialektw wschodniosowiaskich), pojedyncze w dorzeczu Wieprza i Popradu.
Macica. Apelatyw macica w znaczeniu rdo strumienia lub rzeki, te gwny zdrj,
gwne rdo notowany jest od XV w. (SEBor). W tym samym czasie pojawia si rwnie
jednostkowy hydronim Macica (1437), na okrelenie obiektu (dzi nieistniejcego) w dorzeczu Wisoki; wspczenie w tym samym dorzeczu notowany jest hydronim Matyca (1985),
o cechach fonetycznych wschodniosowiaskich (emk.). Termin hydrograficzny macica nie
jest charakterystyczny dla dorzecza Wisy, czciej wystpuje w dorzeczu Odry na terenie
Wielkopolski (por. ukasik-Szulowska 1974: 94). Na badanym obszarze odnotowano natomiast 5 obiektw o nazwie Macocha, pierwszy w 1555 r., dotyczcy rzeki o d. ponad
25 km w dorzeczu Soy. Pozostae pojawiaj si w wykazach wspczesnych i s zgrupowane w pobliu gwnego koryta grnej Wisy. Wprawdzie apelatywu macocha w znaczeniu hydrograficznym nie notuj sowniki ani jzykoznawcze wykazy terminologii hydrograficznej, lecz obecno tych hydronimw wiadczy o prawdopodobnym istnieniu znaczenia
hydrograficznego. Termin matka gwne lub stare koryto rzeki sta si podstaw hydronimu Matka okrelajcego cieki w dorzeczu Wisoka i Bugu, notowanego w XX w.
Nieciecz. Termin hydrograficzny nieciecz, nieciecza oznacza zbiornik wody stojcej;
jeziorko nadbrzene, utworzone przez zalanie wdou w czasie wylewu rzeki, te wod
wolno pync (SW). W dorzeczu Wisy potamonimy Nieciecz (2 obiekty) i Nieciecza (4)
spotykamy prawie wycznie w Maopolsce, wrd ciekw lewobrzenej czci dorzecza
midzy Rudaw a Kamienn, ale rwnie w czci prawobrzenej, na Mazowszu w dorzeczu Narwi. Wikszo z nich bya odnotowana ju w XVXVI w. i wspczenie nie wystpuje. Do gniazda tego wczy mona nazwy o cechach fonetycznych wschodniosowiaskich: Netecza (18491854, ukr. netea), dzi Wirowa, w dorzeczu Sanu, oraz Nietecz
(2006, por. ukr. nete, pol. nietecz woda stojca) w dorzeczu Wisoka.
Potok. Odapelatywnym potamonimem o bardzo wysokiej frekwencji jest Potok
(71 referentw), wystpujcy take w formie plurale tantum Potoki (15). Pojawia si on
w rdach od XIV w. , podobnie jak apelatyw potok (por. ps. *potok maa rzeczka, potok, strumie : *po-tekti pociec, popyn SEBor), ale 60% wystpie tych nazw rzecznych przypada dopiero na wiek XX. Dotycz one obiektw niewielkich rozmiarw, poniej 10 km, ktre w 80% s rozmieszczone po prawobrzenej stronie Wisy, midzy So
a Sanem, cho spotykamy je rwnie w maopolskiej czci lewobrzenej, midzy Nid

63
a Pilic (6), a take sporadycznie w dorzeczu Bugu (2) i Drwcy (1). Nazwa Patoka/Potoka (1909), od starszego derywatu odczasownikowego patoka dial. miejsce zalane wod,
wilgotne, bagniste; wielka gbia w rzece (por. ps. *patoka to co spywa, co pynie, z archaicznym wzdueniem przedrostkowego po- > pa- SEBor), wystpuje jedynie raz jako
wariant Sechlaskiego Potoku (por. HE XIII 222). W dorzeczu grnej Wisy po San zlokalizowanych jest ponadto kilkanacie obiektw o nazwie Potoczek, plurale tantum Potoczki.
Rzeka. Jednym z czciej wykorzystywanych w potamonimii leksemw hydronimicznych jest rzeka, najbardziej prototypowe okrelenie wody pyncej, apelatyw notowany
w jzyku polskim od XIV w. (por. ps. *rka < ide. *roi -k SEBor). Wraz z derywatami
i postaciami gwarowymi wystpuje w podstawach nazw 169 obiektw. Pierwszy potamonim Rzeka pojawia si w rdach w XIV w. na okrelenie obiektu w dorzeczu Wisoka.
W XV w. zapisano dwa kolejne, wspczenie ju nieistniejce; w XVI w. odnotowano nazw Rzeka (1530) jako wariant n. Brzenica w dorzeczu Nidy, nastpne w XVIII w. (3),
XIX (8), a najwicej w XX w. (88). Zwrci trzeba uwag, e zapisy dwudziestowieczne
w wikszoci pochodz z UN-w, a wic mog by, podobnie jak powiadczenia gwarowe,
nazwami uywanymi potocznie, nie w peni proprialnymi. Jako onim pojawia si rwnie
forma pluralna Rzeki, dotyczca 14 obiektw notowanych gwnie w XX w. Wrd ciekw
tak okrelanych dominuj mae, o dugoci poniej 10 km. Hydronim Rzeka jako nazwa
oboczna identyfikowa okresowo take i wiksze obiekty, takie jak: Mleczna (22 km), Rada
(28 km), Sokoda (44 km), Stradomka (44 km). Rzeka pojawia si czciej na okrelenie
ciekw w czci prawobrzenej grnego odcinka Wisy (ponad 70 obiektw); wyrnia si
tu dorzecze Raby, Dunajca, Wisoki, Wisoka i Sanu, w czci lewobrzenej midzy Przemsz a Pilic odnotowano natomiast tylko 23 takie obiekty. Pojedyncze hydronimy Rzeka
spotykamy rwnie w dorzeczu Wieprza i Suprali. Pojawiaj si rwnie hydronimy od
apelatyww deminutywnych: Rzeczka, Rzeczki/Rzyczki (26) na obszarze caego dorzecza,
od grnej Wisy po Biebrz, Rzeczyna (4, rzeczyna maa rzeczka), Rzeczuka (1, rzeczuka maa rzeczka); s to gwnie nazwy notowane w XX w. Wrd nich na uwag zasuguje n. Rzeczyna (w dorzeczu Wierzycy) odnotowana ju w 1198 r. Wrd apelatyww
hydronimicznych nalecych do tego gniazda wyrni jeszcze trzeba rzeczowniki rzeczyca i rzeczysko oznaczajce dawne koryta rzeki. Rzeczyca jako hydronim pojawia si 9 razy,
a Rzeczysko 5 w XVXX w. W dorzeczu Raby notowana jest w XIV w. nazwa Porzycze,
a w dorzeczu Skawy Porzecze, nazwa zapisana w XVIII w.; obie pochodz od gw. ap. porzecze miejsce nad rzek (SGPKar). Zwraca uwag brak hydronimw od apelatywu rzeka
i pochodnych w lewobrzenej czci dorzecza Wisy midzy Pilic a Brd, gdzie natomiast
pojawia si czsto hydronim Struga (zob. niej).
Samica. Termin hydrograficzny samica oznacza gwne koryto rzeki, w tym znaczeniu od XIV w. (SEBor). W dorzeczu (grnym i rodkowym) Wisy hydronim ten pojawi
si 8 razy, w tym dwa razy zanotowano go w XV w., pozostae wystpienia s wspczesne.
Czciej spotykamy go w dorzeczu Odry.
Snoza. P. Nitsche termin hydrograficzny snoza definiuje jako gboki potok grski
(1964: 161). Jest to jedno z wielu znacze tego gwarowego apelatywu, notowane w okolicach Jabonkowa (por. SGPKar). Prasowiaskie dial. *snoza objania si jako drek,
koek czcy, spajajcy czci jakiego przedmiotu, zatyczka i to lub podobne znaczenia
pojawiaj si w gwarach polskich, te kaszubskich. Jest to deverbativum od ps. *s-noziti
przebija, przenika o pierwotnym znaczeniu to, co przebija co, przechodzi przez czci

64
czego spajajc je (por. SEKasz). W okresie staropolskim apelatyw ten odnotowany zosta raz (XV w.) i prawdopodobnie oznacza element myskiego koa nasibiernego (Sstp).
Hydronim Snoza zosta zapisany po raz pierwszy w XVI w. na okrelenie potoku w dorzeczu Soy, por. Snoza (1514), w formie plurale tantum Snozy pod koniec XVI w. w odniesieniu do mynwki w dorzeczu Wilgi; nazwy tych dwu ciekw motywowane s wanie
obecnoci mynw. Pozostae 8 obiektw o nazwie Snoza, Snzka/Snska odnotowano
w XVIIIXX w. na obszarze lska Cieszyskiego i Nowosdecczyzny. Interesujce, e
w gwarach ziemi cieszyskiej ap. snoza spotykamy w znaczeniu wwz, te poczenie
dwu poladkw (SGCiesz). Na podstawie gwarowych znacze topograficznych mona
rekonstruowa pierwotne wybite przez wod gbokie koryto. Motywacja tych hydronimw jest jednak zrnicowana chronologicznie i geograficznie.
Stok. Leksem *jztok spynicie, cieknicie (: *jz-tekti ciec) ma zasig oglnosowiaski (SEBor), cho w jzykach wschodniosowiaskich wystpuje w znaczeniu
zlanie si dwch rzek, potokw (por. Jurkowski 1971: 54). Apelatyw stok5 w jzyku polskim pojawia si w XV w. i oznacza strumie, potok, rdo. Pierwszy obiekt o tej nazwie
zosta zapisany ju w drugiej poowie XIV w. Stok (1365), dzi Popawka, kolejne 4
w XV w. Najstarsze zapisy dotyczyy obiektw pooonych w granicach historycznego
Mazowsza, zarwno bliszego, jak i dalszego. Ogem odnotowano 18 obiektw o nazwie
Stok, 4 w plurale tantum Stoki i 8 o nazwie Stoczek odnoszcych si do ciekw pooonych
na obszarze historycznej Maopolski i Mazowsza, w czci lewobrzenej od Przemszy po
Jeziork (11), a w czci prawobrzenej od Sanu (2), przez dorzecze Wieprza (4), widra
(2), Bugu (1), po dorzecze Narwi (8). W zebranym materiale wystpuje rwnie hydronim
wschodniosowiaski Istok (1554), dotyczcy obiektu w dorzeczu Sanu.
Struga. Apelatyw notowany od XIII w. w znaczeniu maa rzeczka, strumie, w stp.
te strug pewna ilo cieczy pyncej, lejcej si wskim pasmem (por. ps. *struga strumie, to z ide. suf. *-g od czas. *sreu - pyn, ciec, z wstawnym -t- SEBor). Ogem odnotowano 147 obiektw o nazwie pochodzcej od tego apelatywu i jego derywatw. W XV
XVI w. pojawio si w rdach 12 obiektw o nazwie Struga i 2 o nazwie Strug, kolejnych 11 w XVIIXIX w., natomiast w XX w. zapisano 96 obiektw o nazwie Struga,
5 o nazwie Strug oraz 7 w formie plurale tantum Strugi. W wikszoci hydronimy te dotycz ciekw o dugoci poniej 10 km, cho rwnie okrelaj obiekty due, np. Strug, d.
Wisoka (d. 33,92 km), czy Struga d. Drwcy (d. 34,69 km); wystpuj w caym dorzeczu
Wisy, z wyjtkiem jej grnego biegu. Odnotowano tylko jeden obiekt w dorzeczu Przemszy, midzy Przemsz a Pilic 36, a powyej Pilicy po Brd 24. W czci prawobrzenej od Soy po San jedynie 22 obiekty, w czci rodkowej 26, a powyej Narwi 24.
Hydronim Struka spotykamy 13 razy, a plurale tantum Struki 1 (nazwa okrela rowy
w pow. mieleckim). Na badanym obszarze brak jest potwierdzonych w dorzeczu Odry
hydronimw utworzonych od innych derywatw sufiksalnych podstawowego apelatywu:
Struysko, Struyszczka, Strunica, Strunik, Struaj (por. ukasik-Szulowska 1974: 96).
Strumie. Termin hydrograficzny strumie potok, struga (notowany od XIII w.) do
czsto wystpuje w funkcji potamonimu. Ogem odnotowano 15 razy nazw Strumie:
midzy XIII a XVI w. 6 razy, a najstarszy przekaz dotyczy nieistniejcej n. Strumie
(1283), odnoszcej si do obiektu w dorzeczu grnej Wisy; w XVIIIXIX w. pojawiy si
5

Z zanikiem nagosowego i- < *j-; por. skra : iskra.

65
3 nowe, a w XX 6. Wspczenie spotykamy rwnie potamonimy utworzone od postaci deminutywnej strumyk (7 obiektw). Trzeba jeszcze zwrci uwag na archaiczn posta apelatywu strumy (por. ps. *strumy, *strumene, to od ide. czas. sreu - pyn, ciec,
z przyrostkiem -men- i wstawnym -t- SEBor), zachowan w potamonimie okrelajcym
ciek w dorzeczu Wisoka Strumy (15481549). Obiekty o nazwach Strumie, Strumyk
wystpuj w dorzeczu grnej i rodkowej Wisy a po Narew i Bzur na pnocy.
Studnia. Staropolski ap. studnia, oprcz znaczenia oglnie znanego, by rwnie
leksemem hydrograficznym oznaczajcym naturalne rdo (por. SEBor), podobnie
jak jego derywaty studnisko, studzienka, studzionka (por. Nitsche 1964: 180). Wyrazy
te stay si podstaw ponad 20 potamonimw singularnych i pluralnych, spotykanych
gwnie w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy, ale rwnie lewobrzenej, take w dorzeczu Bugu i mazowieckiej czci dorzecza Wisy: Studzianka (1494, 1845, 1915)6, Studzienka (1544, 1855, 1966 3 ), Studzionka (1460, 17861788, 1995), Studzianki (1579,
17861788, 1966), Studzienki (1963, 1965 2 , 1969), Studzionki (17861788 2 ),
Studniska (17861788). W dorzeczu Wisoki odnotowano take potamonimy o cechach
wschodniosowiaskich, por. Studnik (1965, emk. studnyk rdo, krynica, studnia),
Stunnyk (1985).
Zdrj. Apelatyw zdrj rdo notowany jest od XV w.; kontynuuje on ps. dial.
*jzroj rdo, ma zasig pnocnosowiaski. W XV w. notowany jest rwnie ap.
wzroj/wzdroj strumie, potok (SEBor) i to znaczenie stao si motywacj nazw tu prezentowanych. Potamonim Zdrj okrela 15 obiektw, Zdroik, Zdrojek pojedyncze, plurale
tantum Zdroje 3, a Wzdroje 1. Centrum wystpowania przypada na dorzecze Biebrzy
i Narwi (przed ujciem Biebrzy), take Bugu, na pnocny wschd od granic historycznego Mazowsza, na obszarze Suwalszczyzny i czciowo Podlasia, co dowodzi, e apelatyw nie by typowy tylko dla Wielkopolski (jak wynikaoby to z bada J. Udolpha 1979:
461464). Zapisy pochodz w wikszoci z materiaw gwarowych z lat szedziesitych
XX w. Dwa hydronimy w formie plurale tantum okrelaj cieki znajdujce si w dolnej
i rodkowej czci lewobrzenej Wisy: Wzdroje, notowany w 1358 r. (a wic wczeniej
ni stp. ap. wzdroj) nieistniejcy dzi ld. Wisy na Kujawach, oraz Zdroje (1802), dzi Stawiska, ld. Jeziorki.
Do grupy hydronimw utworzonych od podstaw zwizanych znaczeniowo z wod pync nale rwnie: Bicz (1888, zapewne od bicz na okrelenie wody, kaskady, wodospadu),
Ciecza (17861788, 1965, ciecza pyn, ciecz, tu zapewne w znaczeniu potok, strumie
por. ukr. ap. tea tok wodny, prd), Jarek (18491854, 1965, jarek potok; gbokie miejsce w wodzie), Koodzidz (1456, por. ps. *kolddz, *kolddz rdo, krynica, studnia < germ. *kaldinga : kald zimny ESSJ 10, 124125)7, Liwa (18491854, liwa potok
Kilka dat umieszczonych w nawiasie po cytowanym hydronimie wiadczy o istnieniu kilku rnych
referentw o danej nazwie, a znak i liczba sygnalizuj istnienie kilku obiektw o jednej nazwie notowanych w tym samym czasie.
7
Koodzidz, str., pd. widra ( Wisa), koo wsi Koodzi: Colodzyacz 1456 SHGMz(W 6,
61719); super fluvis Swider, Colodzyancz 1456, 1473 SHGMz(MK 5, 171v); Koodzidz (1565) Lumaz I
134, 191; <Koodzidz> 1965 HW nr. 351. N. myna i wsi notowane w XV i XVI w. wtrne w stosunku
do hydronimu. Posta Koodzidz z realizacj *kold- > kood- wynika zapewne z adideacji do ap. koo, koodziej lub z wpyww wschodniosowiaskich (por. Babik 1999: 3134).
6

66
wody deszczowej)8, Martwica (1963, martwica, tu zapewne okrelenie bardzo powolnego nurtu rzeki, braku ryb, rolinnoci lub starego koryta), Ponik (1966, ponik rzeka ginca pod ziemi, w bagnach), Przetok (1962, gw. przetok cienina wodna9), Ruczaj (2006
2 ), Schudnica (1788, schodnica may rowek; cieki wd po polach SGPRei), Siklawa (2006, siklawa wodospad w grach10 SGPKar), Sopot (1455148011, 2005, gw. sopot rdo), Sopotnia (17041725, sopotnia ts.), plurale tantum Spawy (1966, spaw
m.in. zbieg dwch rzek; miejsce przygotowywania barek lub tratw do spawu), Wierzysko (1963, moe od wywierzysko miejsce, skd rdo wytryska), Wirek (19611970,
1966, dem. wirek : wir), Wodca (1964, por. woda, wodca wod wiodca = wodomcza SGPKar), Wodomcza (1537, wodomcza12 strumyk, koryto), Wodonica (1964, 1966,
wodonica rw na polu, ktrym wody ciekaj SW), Wodocza (1568, wodocza wyrwa wodna w polu13 SW), Wodycza (1969), plurale tantum Wodospady (XX w.), Wdki (1965), Wykap (1964, gw. wykap rdo w grach), Zarywka (1961, zarywka strumyk SGPKar), plurale tantum Zarywy (1964, zaryw zarwanie SW), Zwara (1965, zwara
silny wir na rzece), Zwodnica (1990 2 , zwodnica rw w polu, ktrym woda spywa), plurale tantum rda (1966), rdliska (1889, 1882, rdlisko mokrado SGPRei).
Wrd baz od terminw hydrograficznych znalazy si gwnie leksemy genetycznie sowiaskie. Wzmianki wymagaj dwa hipotetyczne apelatywy: *flisa, *flisia > *pisia (< niem.
Fliess rzeka)14 oraz *bacha (< niem. Bach strumie, potok) i hydronimy z nimi zwizane,
por. Pisia (178115, 1812, 1889), Bacha (196516, 1971 217). Pozostaje jednak pytanie, czy to
8
Liwa to zanotowany jedynie w XIX w. wariant n. Czarna, ld. Mrowli ( Wisok San), umieszczany przez J. Udolpha (1990: 141145) wrd nazw staroeuropejskich, a przez J. Riegera czony z ros.
gw. liva, lyva boto (HE III 36, 4849). Krytyczn analiz tych objanie prezentuje Z. Babik. Wie on
nazw z gw. ap. liwa ulewa (: liwa), z moliwoci dalszego rozwoju znaczeniowego: potok wody deszczowej; por. Babik 426427. Objanienie to wydaje si przekonywajce.
9
Materia wschodniosowiaski, a take sowacki powiadcza znaczenie strumyk, koryto rzeki;
por. Jurkowski 1971: 25.
10
By moe kontaminacja sika tryska i sichla ka mokra na grze, z suf. -awa RospSEMiG 444.
11
Zapis uzupeniony z DugoszAnn I 77; brak go w HE XVIII 78.
12
Zapewne od pierwotnego *vodo-ma miejsce, w ktrym przez wyrw woda pomyka.
13
Pokrewne etymologicznie i znaczeniowo z ap. wodomcza.
14
Hipotez tak przedstawi Z. Babik (506), przychyla si do niej i j rozwija E. Wolnicz-Pawowska
(2007: 4635).
15
Pisia, rz., d. 33,70 km, ld. Brynicy ( Kana Brynicy Drwca Wisa), wypywa na wsch. od
wsi Grzby, pynie w pobliu wsi Zduny, przez jez. i w Skrobacj, uchodzi na pn. od wsi Bartniczka: Ksenithe fluvium 1317 KMaz II 145; fluvio Xanthi 1492 SHGMz(Ep. 15, 236); Bachorka 1781 ZDobrz 149 (tu
jako d. Brynicy koo Grzaw); Pissa 1781 ZDobrz 154; Pisia a. Pisa a. Pissa a. Ksenita a. Ksienita 1965
HW nr 638; Pisia, -si 1972 UN 173, 10, 16, 18, 25; Pisia, -i 2006 HPol I 209. Lit.: Babik 505506.
16
Bacha, rz., d. 54,41 km, pd. Drwcy ( Wisa), rdo na pn.-zach. od Wbrzena, ujcie na zach.
od Lubicza Grnego: Bostolz 1262 PrUr I/2 nr 156; nad strum. Postolsk (Bostolz) 1887 SG VIII 850; Gr.
Bache 1909 MpMbl(Thorn, 2977); Mokra a. Muckir a. Mockera; gb. Wieczny, Kana- (od jez. Wieczno do
Jez. Mlewickiego); db. Wilcza Struga a. Bacha a. Wolfs Fliesschen p 1965 HW nr 651; Bacha, -chy 1972
UN 187, 10; Bacha, -y 2006 HPol I 2.
17
Bacha, Dua, rz., d. 21,16 km, ld. Lutryny ( Osa Wisa): Brudzawska Struga l 1965 HW
nr 758; Bacha, -chy 1971 UN 178, 18; Dua Bacha 2005 AtPHP(F-4); Dua Bacha, -ej -y 2006 HPol I 60.
Bacha, Maa, r., d. 6,62 km, ld. Duej Bachy ( Lutryna Osa Wisa), rdo w pobliu Nowych opatek, ujcie na pd.-zach. od Piwnic: Bacha, -chy 1971 UN 178, 18; Maa Bacha 2005 AtPHP
(F-4); Maa Bacha, -ej -chy 2006 HPol I 156.

67
niemieckie nazwy pospolite byy adaptowane do jzyka polskiego i funkcjonoway jako terminy, wtrnie jako hydronimy, czy te do adaptacji dochodzio na gruncie hydronimii.
2.1.1.2. Hydronimy od leksemw okrelajcych koryto rzeki i jego czci

Bania. Apelatywu bania (< ps.*bana ania; kopua; naczynie kopulaste, pkate)
ani jego derywatw: banica (wir wodny, doek), baniska (baseny wodne, charakterystyczne dla grskich potokw), baniocha (cz dawnego koryta rzeki) nie zawiera wykaz terminw geograficznych P. Nitschego (1964). M. Jurkowski (1971: 35) notuje ukraiski termin hydrograficzny banja rdo mineralne, te ciepe rdo. K. Rymut podaje
znaczenie hydrograficzne ap. bania d, wgbienie, te gbokie miejsce w potoku, wir
wodny (HE IX 2; XII 1). Odnotowano 6 obiektw o nazwie Bania (zapisanych w XVIII
XX w.), 2 o nazwie Baniska (1846), 3 o nazwie Banica (1786178, 184718, 188019) oraz
jeden obiekt o nazwie Baniocha (1965). Cieki tak nazwane spotykamy w dorzeczu grnej
Wisy, w jej czci prawobrzenej po Rab i Poprad wraz z Dunajcem, jedynie Baniocha to
obiekt znajdujcy si w dorzeczu Wieprza.
Debrz/Debrza. Staropolski ap. debrz (< ps. *dbra) dolina, zarola, ciernisko,
dial. debrze, debrza (SES), sta si podstaw kilkunastu hydronimw. Najwczeniej, bo
w XV w., pojawia si w rdach (dzi nieistniejcy) hydronim Debrz (1441) na okrelenie obiektu w dorzeczu Nidy, co jednoczenie wyznacza pnocn granic wystpowania
potamonimw z t podstaw. W XVI w. pojawiaj si dwa kolejne: Debrz (1582) i Debrza
(1525). W XVIII w. odnotowano tylko jeden nowy obiekt (dzi ju nieistniejcy) o nazwie
Debrz (1786), pozostae wystpuj dopiero w wieku XX. S to mae cieki, czsto wspczenie ju nienotowane, pooone w wikszoci w prawobrzenej, grnej czci dorzecza
Wisy, najliczniej w dorzeczu Wisoki (9).
Dolina. Leksem dolina ziemia nisko pooona, d, wgbienie, wwz (SES) oznacza rwnie dawniej koryto, oysko rzeki (Nitsche 1964: 186). Wraz z derywatami sta
si podstaw 3 hydronimw okrelajcych 13 obiektw notowanych od XVIII w.: Dolina
(17861788 4 , 1890, 1965), Dolinka (18491854, dem. dolinka : dolina), plurale tantum
Doliny (1845, 1889, 1964, 1965 2 , XX w.).
Jama. P. Nitsche (1964: 43) umieszcza jam wrd terminw speleonimicznych,
a M. Jurkowski (1971: 120) uwzgldnia go wrd ukraiskich terminw hydrograficznych
na oznaczenie doliny potoku, te gbi, wyrwy wodnej. Znaczenie podawane w sownikach
etymologicznych to znaczne wgbienie gruntu, d, loch, jaskinia (SEBor). Frekwencja
nazw z t podstaw w hydronimii (por. te hydronimy przymiotnikowe i derywaty sufiksalne) sprawia, i mona ap. jama uzna za termin hydrograficzny. Do nazw powstaych
w wyniku czystej onimizacji nale: Jama (17861788, 18771905, 1965), plurale tantum
Jamy (17861788, 1965) i Jamki (2006, dem. jamka : jama), ktre okrelaj obiekty pooone w czci prawobrzenej dorzecza Wisy od Skawy po San.
acha. Leksem acha (te ach), notowany od XIV w., oznacza odnog rzeki lub dawne jej koryto, piaszczyst mielizn rzeki; zosta zapoyczony ze rwniem. lache kaua,
teren bagnisty, boczne koryto rzeki oddzielajce si od gwnego (SEBor). Potamonim
18
19

Hydronim rekonstruowany z nazwy miejscowej, ktra jest wtrna; por. NMPol I 69.
Wczeniej notowana nazwa miejscowa; por. z Banice 1600 NMPol I 69.

68
acha okrela 18 obiektw w dorzeczu Wisy, wikszo z nich to stare koryta bd rozlewiska Wisy, a z ponad 40 odnotowanych (cznie z wodami stojcymi) w caej Polsce tylko
2 dotycz innego obszaru ni dorzecze Wisy, mianowicie starorzecza Warty20 (por. Duma
2010: I 129) oraz lskiego dorzecza Baryczy (por. SNGl VII 43). Pierwszy potamonim
acha zosta zapisany w 1395 r. na Mazowszu w okolicach Wychodca, kolejne 5 dopiero
w XIX w., a pozostae w XX w. acha to nazwa typowa dla dorzecza Wisy, zwaszcza
czci rodkowej (maopolsko-mazowieckiej), pojawia si od Liszek koo Krakowa po Siekierki w Warszawie i od Skawiny na poudniu po Zakroczym i wie Wychdc w gm. Czerwisk nad Wis na pnocy. Wystpuje take hydronim ach (1839, 1863), okrelajcy
2 obiekty w dorzeczu Zagodonki, ktry ju w XIX w. zmieni form na esk acha,
oraz plurale tantum achy (1965, 2006).
Odnoga/Otnoga. Wyraz odnoga/otnoga odgazienie np. rzeki, ki pojawia si
w rdach od XIV w., pochodzi od wyraenia przyimkowego od nogi (SEBor). W tym
samym czasie co apelatyw odnotowano hydronim Otnoga (1375), identyfikujcy 2 cieki
w dorzeczu Wisoka. Wspczenie pojawia si dwukrotnie w dorzeczu Dunajca i koo Stycy w pow. ryckim.
Parowa. Staropolski ap. parowa okrela dolin; od XVII w. wystpuje w leksykonach
wyraz parw o znaczeniu wska dolina wyobiona przez wod, wwz, jar (SEBor).
Hydronim Parowa zosta odnotowany w XX w. jako nazwa 4 obiektw. Znajduj si one
w rodkowej czci dorzecza Wisy: 2 w czci lewobrzenej i 2 w prawobrzenej. Cieki o tej nazwie w dorzeczu Biebrzy i Bzury oznaczaj stare koryta. Czciej potamonim ten
spotykany jest w dorzeczu Odry (kilkanacie obiektw).
Paryja. Gwarowy apelatyw paryja oznacza wsk dolin, wwz; d naturalny ze
stromymi brzegami, przez ktry pynie strumyk (SGPKar). P. Nitsche czy go z rum.
pru, pru, pru potok (1964: 60), natomiast A. Bakowski widzi zwizek z czas.
ry (SEBa II 506). Hydronim Paryja zosta zapisany w XX w. na oznaczenie 7 obiektw,
pooonych gwnie w czci grnej, prawobrzenej dorzecza Wisy, w dorzeczu Dunajca,
Wisoki i Wisoka. Jeden ciek znajduje si w czci lewobrzenej, w okolicach Kazimierzy Wielkiej.
Przerwaniec. Gwarowy wyraz przerwaniec miejsce nad wod, gdzie stoi woda
(SGPRei)21 odnotowany zosta na Lubelszczynie i w pogranicznym pow. garwoliskim.
Pochodzcy od niego hydronim Przerwaniec zwizany jest rwnie z tym regionem.
Obiekty o nazwie Przerwaniec (4) znajduj si wycznie w dorzeczu Wieprza i zostay zapisane w XX w. (193722, 1965, 1969 2 ).
Przyrwa/Przerwa. W staropolszczynie ap. przyrwa oznacza wybrzee, zatok, pniej jar, dziur, znany by te we wschodniej Sowiaszczynie (por. Jurkowski 1971: 98),
etymologicznie zwizany z czas. rwa (< ps. *rvati). W XIX i XX w. odnotowano 13 obiektw o nazwie Przyrwa, wikszo (9) znajduje si w czci prawobrzenej od Skawy a po
Wieprz, a 4 w lewobrzenej po dorzecze Nidy. S to gwnie mae cieki, z wyjtkiem Przyrwy, ld. gu w gm. Dzikowiec, pow. kolbuszowski, o d. ponad 34 km. Gwarowy ap. prze20
Tu pojawia si n. w. acha, zapisana ju w pierwszej poowie XIV w., nieco wczeniej ni w dorzeczu Wisy.
21
Take przetacznik zwyczajny (SGPKar).
22
Nazwa oddaje charakter obiektu wodnego, ktry skada si z krtkich odcinkw rozcignitych na
dugoci okoo 5 km.

69
rwa okrela wyrw, nowe koryto rzeki, powstae wskutek przedarcia si przez grobl, nasyp
(SGPKar). Hydronim Przerwa okrela 6 obiektw rzecznych (nazywa te w 12 wypadkach
wody stojce), notowanych w XVIIIXX w., a ich rozmieszczenie nie wykracza poza obszar
zakrelony dla potamonimu Przyrwa. Najstarsze powiadczenia hydronimu Przerwa (1786
1788 2 ) odnosz si do dzi nieistniejcych obiektw w pow. suskim (HE XII 155156).
Rosocha. Apelatyw rosocha notowany jest od XV w. w znaczeniu rozgaziony pie
drzewa, rozgaziona ga, por. sow. *orz()socha (SEBor). W zestawieniu terminologii
geograficznej P. Nitschego nie wystpuje. J. Rieger w objanieniach nazw z dorzecza Sanu
wprowadza znaczenie hydrograficzne tego apelatywu rozwidlenie potoku (RiegSan 138),
podobnie Z. Babik (542), rekonstruujc pierwotn posta mazowieckiej nazwy Rozoga23
jako *Rosocha. Hydronim ten jest powiadczony ju w XIV w. Odnotowano 3 obiekty
o nazwie Rosocha (zapisy pochodz z XIX i XX w.), 2 w formie plurale tantum Rosochy (notowane w XVI w.), jeden od ap. w formie deminutywnej Rososzka (pochodzcy
z XVI w.) oraz 2 w plurale tantum Ros(z)uszki (1965), Rososzki (1596). Najwicej nazw
nalecych do tego gniazda onimicznego (5) odnosi si do ciekw w dorzeczu Sanu. Na
tym obszarze odnotowany jest rwnie potamonim o cechach fonetycznych wschodniosowiaskich Rasocha (1849).
Roztoka. Zapisany w XV w. wyraz roztoka/roztok oznacza dolin grsk wyobion
przez potok, take potok grski (por. ps. *orztoka/*orztok rozpynicie si, rozdzielenie
si pyncej wody SEBor). Sta si on podstaw potamonimu Rostoka, Roztoka (28 obiektw), Rostok (2 obiekty) oraz Rostoki, Roztoki w formie plurale tantum (8 obiektw). Posta
deminutywna rostoczka/roztoczka motywowaa nazw Rostoczka, Roztoczka (3 obiekty)
oraz plurale tantum Rostoczki, Roztoczki (4 cieki). Pierwszy raz hydronim Rostoka zosta
odnotowany w XV w., kilka w XVII, natomiast wikszo zapisw pochodzi z w. XIX
i XX. Obiekty tak nazwane rozmieszczone s prawie wycznie w zlewiskach prawobrzenych dopyww Wisy, od Soy po San, na obszarach grskich (co wie si z semantyk
apelatywu). Wyjtek stanowi tu nazwa oboczna Rostoka, odnotowana w XVII w. na oznaczenie Kanau Zaborowskiego w dorzeczu Bzury (HE XIV 36). W dorzeczu Soy spotykamy kilka obiektw o nazwach pochodzcych od tej podstawy motywacyjnej, wykazujcych sowackie cechy fonetyczne (rozwj ps. grupy *ort-): Rastoka (17861788 2 , 1845,
1846, 1962), Raztoka (1964, 2006, sowac. rztoka potok pyncy w dole, dzia wodny),
plurale tantum Rastoki (1846).
Urwa, Urwisko. Leksem urwa, urwisko notowany jest jako termin topograficzny
w znaczeniu stroma, zwykle pionowa ciana (por. Nitsche 1964: 40). Istnienie jednak
hydronimw Urwa, okrelajcego 1 obiekt, i Urwisko, notowanego 10 razy w rdach od
XVIII w., sprawia, i naley wzi pod uwag apelatyw nie tylko w znaczeniu topograficznym, lecz take hydrograficznym, na okrelenie potoku o stromych, poszarpanych brzegach (por. HE IX 126). Cieki o nazwie Urwisko pojawiaj si w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy od Soy po Osaw.
23
Rozoga, rz., d. 83,10 km, pd. Narwi ( Wisa): Rusow (1335)XV; Rutzogo, Ru(t)zogo 1341;
Rozogi 1343 KMaz II 213, 251, 260; Rososzna XVI AtMz; Rosoga 1783 MpPerMz; Rozoga a. Rozoa
a. Rosoga a. Rutzogo a. Rusow 1965 HW nr 522; Rozoga, -i 2006 HPol I 237. Hydronim okrelany zazwyczaj jako batycki lub przedsowiaski (Rozwadowski 1948: 303; RospSEMiG 330). Z. Babik (542545)
proponuje etymologi sowiask od ap. rosocha (co ma uzasadnienie w widocznym na mapach rozwidleniu w pobliu ujcia), a posta Rozoga uwaa za powsta pod wpywem niemieckim.

70
Widy. Termin widy P. Nitsche (1964: 205) odnotowuje w znaczeniu kt midzy
dwiema czcymi si rzekami, a wic semantycznie jest on zbliony do leksemu rosocha (zob.). W dorzeczu Wisy wystpio 5 obiektw o nazwie Widy; pierwszy zapis pojawi si w XV w. i okrela nieistniejcy ju ciek w okolicach Siewierza. Pozostae odnotowano w XIX i XX w.: 2 w dorzeczu Soy i 2 w dorzeczy Bugu. Ze wzgldu na semantyk
podstawy do tej samej grupy hydronimw odapelatywnych naley rwnie zaliczy n. w.
Wideka (1965). Wczeniej notowana n. m. ma posta Wideki (1654) NMPol (kartoteka)
i jest ona zapewne ponowiona z hydronimu, ktry mona rekonstruowa jako *Wideki
(: dem. wideki). Forma Wideka jest wtrna, powstaa wskutek singularyzacji, dyferencyjna w stosunku do n. wsi (por. HE XV 152153).
Wyrwa, Wyrwisko. Wyraz wyrwa ma znaczenie rowek wyrwany zwaszcza na stoku przez wody staczajce si ze szczytu gry na d podczas roztopw lub ulewy, a wyrwisko wyrwa, dziura zrobiona wyrwaniem, wklso, jama, wyobienie, np. od prdu
wody, wymu (SW). Hydronim Wyrwa pojawia si w XIX i XX w., identyfikujc 5 duych
obiektw (o dugoci od 12 do 35 km), ktre s pooone w prawobrzenej czci dorzecza
Wisy, gwnie w dorzeczu grnego Sanu (3) oraz w dorzeczu Wdy. W badanym materiale
odnotowano rwnie potamonim Wyrwisko okrelajcy d. Skawinki.
Pozostae hydronimy od podstaw o podobnej semantyce (w tym wiele w formie plurale tantum) to: Dunica (1963, gw. dunica dugi, wski, pas pola lub ki SGPRei, tu
w znaczeniu wska, duga rzeka), Doy (17861788, 1847, 1965), Dule (1965 2 , zapewne od ap. d, z podwyszeniem artykulacji samogoski przed -l-, std zmiana doy > dule),
Doki (1963), Dulec (1970, dolec may d), Dolce (1419), Dukla (1336, por. ps. *duka
wgbienie, zagbienie, otwr, por. te dawne grnicze dukla wski szybik, gw. d na
ziemniaki, te przerbla Sps)24, Dupa (1965, dupa w pierwotnym znaczeniu wydrenie, wgbienie SEBor), Dupiny (1733, dupina wydrenie, zagbienie), Grapa (1844,
1845, grapa parw, por. rum. groap d, jama SES), Kotlina (17861788 2 ), Kotliny
(17861788, 1845), oyska (1966, oysko koryto rzeki), ua (19611970, ua jama,
kotlina zalana wod), Padoy (17861788, 19611970, gw. pad, padoek dolina, nizina, wwz, ale te maa studzienka, ktrej wody uywaj tylko do pojenia byda SGPKar), Padoki (17861788), Pod (1963 2 , ts. co pad), Podoy (1846, 1964), Pastrug
(2006, gw. pastrug rw, wd), Poonki (2003, poonka przerbel), Proway/Przeway
(17861788, ukr. prowa przepa, wwz, pol. przewa dziura, tama, grobla), Przepusta
(17861788, przepusta szczerba), Rada (1965, rado rozwidlenie rzeki), Rynwy (1970,
rynwa rynna, ciek wody SW, por. niem. Rinne), Rypa (1882, gw. rypa dua przestrze
zarzucona zwaliskami ska, zachukr. rypa wysokie, skaliste koryto; przepa, wwz,
rw), Rywa (1964, gw. rywa rw, ts. co rynwa), Szachty (1515, szachta zagbienie, d,
por. niem. Schacht szyb), Wdoek (1964), Wkop (18491854, wkop dolina, wwz),
Wsosz (1960, 1965, *(v)so-je) miejsce spynicia dwu rzek), Wwz (17861788),
Wodnica (17861788, 1963, 1965, 1966, wodnica nazwa niektrych gatunkw rolin, te
bruzda)25, Zapad (1965, gw. zapad dolina), Zapat (1453), Zapadliska (2006, zapadlisko
24
Nazwa ma take inne etymologie, ale wspczenie dominuje pogld o sowiaskim polskim pochodzeniu nazwy; por. HE XV 39; Babik 373374.
25
Ze wzgldu na znaczenie podstawy apelatywnej nazwa niejednoznaczna, umieszczona jednak
w grupie leksemw hydrograficznych.

71
bagno), Zapadzisko (17861788 3 , zapadzisko miejsce zapadnite, najczciej na skutek podmycia przez wod), abina (1789, zabina, abina, obina wklso na wierzchach gr, por. te ap. b koryto drewniane; dolina, rw), obina (17861788).
Do hydronimw od apelatyww charakteryzujcych czci koryta rzeki nale rwnie: Brzeg (1965, brzeg brzeg nadwodny, pobrzee; koryto rzeki, te pagrek, wzgrze), Brzegi (1965), Buchta (1965, buchta zatoka utworzona przez zakrt rzeki, por.
niem. Bucht zatoka), Czoo (1934, czoo przenonie przednia, wierzchnia strona czegokolwiek), Flader (19341937, flader ya w drzewie albo kamieniu, ap. pochodzenia niemieckiego), Pazuchy (1788, pazuchy zatoka), Uchd (1966, uchd uchodzenie, ujcie;
miejsce, przesmyk do ujcia), Upust (1892, 2006), Ucie ((1375) 1563), Ujcie (1855),
Wierchowina (1964), Wierzchowina (17861788 3 , 1962, wierzchowina grny pocztkowy bieg rzeki lub strumienia wraz z dopywami; grna, pytsza cz stawu na rzece, te
przylegajcy do nich teren Sstp), Wierzchowiny (17861788), Wirzchowisko (1369, wierzchowisko grny bieg rzeki, wd), Wia (1960, wia meander), Wrotki (17861788, gw.
wrotki wrota), Wyspa (1965), Wysza (17861788, wysza wysoko; grny bieg), Wywierzysko (2006), Zady (1964), Zagwki (1960), Zakrt (17861788, zakrt skrt, uk, zak), Zakrty (1845), Zatoka (1643, 2006), Zatoki (1889, 1966), Zwrotnica (17861788).
2.1.1.3. Hydronimy od apelatyww o znaczeniu gbia, miejsce gbokie

Bek/Bech. Apelatyw bek jest czst baz toponimiczn. Termin ten notowany jest
przez P. Nitschego (1964: 72) w znaczeniu boto, ka, gbokie miejsce w wodzie, wir.
Wyraz ten, okrelany jako zachodniosowiaski, ma kilka znacze: huczenie, huk, oskot;
topiel wodna, wir; od XV w. i w gwarach gboka woda koo myna; woda spadajca
na turbin koa myskiego oraz grzzawisko, boto (por. SPWT 44); to ostatnie znaczenie uznawane jest za dominujce w toponimach. Potamonim od tej podstawy odnotowano
7 razy. Pierwszy zapis pochodzi z XV w. i okrela obiekt w okolicach Tarnowa, pozostae
dopiero z w. XX. Odnotowano rwnie nazw wodn od formy deminutywnej beszek
potamonim Beszek (1787) w dorzeczu Nidy. Nazwy Bech, Bek, plurale tantum Beki charakterystyczne s gwnie dla pnocnej Maopolski (lewobrzena cz dorzecza Wisy).
Do podgrupy tej nale take: Bczal (1880, 18491954, gw. bczal gbokie miejsce w rzece, te moczarowate pole lub ka, trzsawisko SGPRei), Beza.(1881, beza
gboka przepa, gboka woda)26, Bezednia (1970, bezdnia, bezodnia niezgruntowane
jeziorko, ukr. bezodnia gbia, przepa, otcha wodna, gbokie miejsce w rzece, ps.
*bezdna przepa, otcha Sps I 220), *Gbia/Gbia (1545), Gboczena (1789, gboczyna gbia SW), Gboczyzna (2006), Topielisko (19611970, topielisko gbokie
miejsce w rzece), Przepa (2006), Przezde ((1352) 151927, bezde otcha).
26
Termin beza nie ma powiadczenia formy apelatywnej w jzyku polskim, w prasowiaszczynie rekonstruowana jest posta *bl z/*bl za co byszczcego, biaego, por. Sps I 285. Wrd okrele
ukraiskich M. Jurkowski (1971: 120, 94) notuje bewz gboka, ciemna, pozarastana dolina potoku ze stromymi brzegami, gboka przepa, bezde, bewza gboka woda. Toponimy z t podstaw zgrupowane
s w pd.-wsch. czci wojewdztwa lubelskiego i na pogranicznych terenach ukraiskich, por. SPWT 47.
27
Pierwotna jest zapewne forma Bezde, por. n. m. Bezde (dzi nieistniejca): Besgen (11661167)
1533, Bezden 1261 NMPol I 126; forma z nagosowym przez- zamiast bez- pochodzenia przyimkowego
powstaa w wyniku wymiany pierwotnego przyimka, co nie jest zjawiskiem rzadkim.

72
2.1.1.4. Hydronimy od apelatyww o znaczeniu miejsce pytkie

Brd. Apelatyw brd (dem. brodek) notowany od XIV w., posiada oglne znaczenie
pytkie miejsce rzeki, przez ktre mona przej lub przejecha na drugi brzeg, jako termin hydrograficzny zapewne pytki strumie, por. te gw. lena struga z twardym dnem
(Nitsche 1964: 159; Jurkowski 1971: 21). Nazwa wodna Brd pojawia si w rdach od
XVI w. (3 obiekty), wczeniej, bo w XIV w., wystpuje Brodek (1 obiekt). Ogem odnotowano 28 obiektw o nazwach: Brd, Brodek, plurale tantum Brody, Brodki/Brdki, gwnie
w dorzeczu rodkowej Wisy: w czci lewobrzenej 12 obiektw, w prawobrzenej 9;
2 obiekty o tej nazwie zlokalizowa mona rwnie w dorzeczu Przemszy, 4 w dorzeczu
Sanu i 1 w dorzeczu Bzury.
Przewoka. Wyraz przewoka oznacza niskie miejsce midzy rzekami, zwizany jest
z eglug rdldow i tzw. przewoczeniem odzi przez miejsce pytkie, por. stp. miejsce
przecigania odzi z jednej rzeki do drugiej (Sstp). Hydronim Przewoka zosta odnotowany w XV i XVI w. na okrelenie dwu obiektw w dorzeczu Wieprza i Bugu.
Inne nazwy od pokrewnych znaczeniowo leksemw identyfikuj pojedyncze cieki:
plurale tantum Haczyska (18491854, haczysko piasek podwodny niebezpieczny dla statkw, mielizna; krtka mielizna o pkolistym brzegu) oraz Nakie (1565, *nakie piaszczyste namulisko w zakrtach rzecznych28).
2.1.1.5. Hydronimy od apelatyww oznaczajcych wody stojce

Zastanawia wystpowaniew potamonimii leksemw limnonimicznych semantycznie zwizanych z wodami stojcymi. Wikszo tych nazw okrela obiekty o niewielkich rozmiarach, czsto starorzecza; niejednokrotnie s to nazwy oboczne. Od apelatywu jezioro, jego
form pluralnych, deminutywnych, a take sufiksalnych utworzono 5 potamonimw okrelajcych 18 obiektw: Jezioro (17861788, 1964, 1965 2 , 1973, 2006), plurale tantum
Jeziora ((1404) 1541, 1855 2 , 1963, 1966 2 ), Jeziorko (17861788), Jeziorek (1965,
1966 : jeziorek jeziorko, staw SGPRei), Jezierzyska (1585, jezierzysko zanikajce jezioro, rozlewisko i bagnisko po starym, zanikajcym jeziorze Sstp), Podjeziorze (1964,
podjeziorze miejsce nad jeziorem). Od leksemu staw rdldowy zbiornik wodny (naturalny lub sztuczny) (SEBor) i pochodnych stawek, stawik, stawisko (wraz z formami
pluralnymi) utworzono 8 potamonimw nazywajcych 46 obiektw, ktre dotycz rzek
o niewielkich rozmiarach: Staw (17861788, 1965), Stawek (XVI w., 1914), Stawik (1966),
Stawisko (1568, 17861788 2 , 1839, 18491854 2 , 1961, 19611970 2 , 1965, gw.
stawisko miejsce, gdzie poprzednio by staw, te rowek przeorany pugiem dla cieku
wody SGKar), Stawisko/Stawiska (17861788), pluralia tantum: Stawy (18491854 2 ,
1940), Stawki (1643, 17861788 3 , 1789, 18491754, 1881, 1964, 1965 2 ), Stawiska
(18021803, 1839, 1845, 1848, 18491854 2 , 1855, 1884, 1890 2 , 1904, 1962, 1964
2 , 1965, 1966), Stawiski (1845, 1963). Pozostae to: Kaua (1919), Koomyja (1414,

Apelatyw *nakie (< *nakl), nienotowany w sownikach jzyka polskiego i zrekonstruowany na

podstawie kilkunastu nazw miejscowych i wielu terenowych (por. NMPol VII 338339), jest w hydronimii
rzadki (jedynie 2 nazwy w dorzeczu Wisy).
28

73
1965, koomyje gbokie wyboje wypenione wod), Okno (2006 2 , okno niezaronite
miejsce na bagnie, otwr napeniony wod w grzskim bagnie SGPKar), plurale tantum:
Kaue (2006), Oczka (1962, oczko mae, okrge jezioro).
2.1.1.6. Hydronimy od apelatyww oznaczajcych bagna, tereny podmoke

Toponimom od podstawy baba powicia swj obszerny artyku E. Wolnicz-Pawowska

(2005: 151171). Hydronim Baba (gwnie nazwa wd stojcych) wystpuje liczniej ni
inne nazwy geograficzne, jest te do powszechny w innych krajach sowiaskich. W zestawieniu prezentowanym przez autork znalazo si 29 ciekw z dorzecza Wisy o nazwach z t podstaw, w tym 3 obiekty o nazwie Baba (1365, 1564, 1965) w dorzeczu
Przemszy i Brdy. Brak w jej spisie potamonimu Baba.(1401)29, obocznej nazwy Dulwki,
w dorzeczu Rudawy. Autorka kwestionuje istnienie terminu hydrograficznego w znaczeniu
trzsawisko, grzskie miejsce na bagnie, ktry podaje Jurkowski (1971: 145), opowiada
si natomiast za metaforycznym uyciem tego wyrazu w odniesieniu do toponimw, opartym na skojarzeniu z okrgymi, pulchnymi ksztatami kobiecymi, z cechami takimi jak
mikko, galaretowato w wypadku trzsawisk (por. Wolnicz-Pawowska 2005: 169).
Podstawa *bachor-/*bochur-, oznaczajca w terminologii fizjograficznej bagno, boto, por. te ap. bachorza, bachorze botnista nizina, bagno, boto (Nitsche 1964: 68),
tkwi w nastpujcych nazwach wodnych: *Bochur(z)/Bochurzec ((1448) 1574)30, Bachorza (1297) 1552, *Bachorza/Bachorz (1880), Bachrz (1961). Kolejn archaiczn podstaw jest *bary (por. ps. *bara : dial. wschsow. *bar moczar, bagnisko, woda stojca
Sps), z ktr zwizany jest hydronim *Barycz/Baryczka (18491854)31, w dorzeczu Sanu,
moe te wspczenie notowany Bar (2006), w dorzeczu Dunajca.
Leksemy ruda boto, niewysychajce bagnisko, rudka boto, mokrado, na ktrego
powierzchni zbiera si ruda elazna, rudnia miejsce botniste z ktrego wypywa rzeka
albo jezioro i gw. rudawa odmiana bagna, zapewne od rudawego koloru (SW) stay si
podstaw kilku potamonimw okrelajcym ponad 20 obiektw: Ruda (1383, 1855, 1880,
1888, 193437, 1961, 1964, 19611970, 2005), Rudka (1888, 1965, 1966, 1970, 2006),
Rudka/Rudki (1965), plurale tantum Rudki (1965), Rutka (1848, 1966), Rudnia (1888,
1889, por. te brus. rudnia wytwrnia potau, ukr. rudnia miejsce wydobywania i przerobu rudy elaznej), Rudawa (1254, 136532, 17861788 2 , 18491854).
Pozostae nazwy wd pyncych w tej grupie semantycznej to: Bagno (1847, bagno),
Bado (1965, gw. bado bagno, grzzawisko, mokrado SGPRei33), Boto (1854), Botnica (1487, 152134, botnica Pratum palustre Sstp), Borowina (19291936, gw. borowiPor. HE XVI 3536.
Nazwa wodna zrekonstruowana na podstawie n. m. Bachrz, notowanej w XIV w. (por. NMPol I
54); wtrnie dyferencjacja za pomoc dodania suf. -ec.
31
Od XV w. notowana n. m. Barycz (NMPol I 97), ktra jest podstaw rekonstrukcji hydronimu.
32
Rudawa (1254) to lewy dopyw Wisy, natomiast rwnobrzmica Rudawa (1365) to nazwa odnogi Rudawy u jej ujcia do Wisy, ktra rwnie ma dyferencyjne n. Rudawka i Parva Rudawa. W HE XVI
124125 stanowi one odrbne hasa, co sugeruje, e s to rne obiekty. Czy rzeczywicie? Moliwe, e
jedna nazwa jest transonimem albo e s to struktury paralelne.
33
Apelatyw notowany na tym samym obszarze co hydronim, w okolicach Lubatowej (pow. kronieski).
34
Por. te n. m. Botnica 1577 NMPol I 228.
29
30

74
na rodzaj muu leczniczego uywanego do kpieli botnych; torf; borwka), Brodnica
(1966, gw. brodnica moczary, trzsawisko SGPRei), Cheche (1288, 1438, *che()che
< *chchl, por. gw. checho mokrado, bagno, chechy mokrada, ki podmoke
SEBa), Checho (1966), Czeretnik (1713, czeretnik bagno wrd lasu zarose trzcin,
sitowiem albo tatarakiem SW), Jaruga (18491954, jaruga jar gboki, botnisty; boto rzadkie, deszczowe; kaua, bagno), Kaluga (19611970, rus. kalga bagno, boto,
pol. kauga kaua), plurale tantum Kalugi (1966), Mocarzysko (17861788, moczarzysko
moczar), Moczarka (17861788, moczarka trzsawisko, mokrado, te moczarka gatunek roliny rosncej na podmokym gruncie), plurale tantum Moczary (18491854, 1964,
moczar grunt bagnisty, pokryty rolinnoci wodn, mokrado, bagno, trzsawisko), Mikinia (1848, *mikinia < *mg-k-yn a lub *mk-k-yn a grzski, podmoky teren, pooony nad wod, por. BER III 719), *Mokrado/Mokradl (1594)35, Mokrzowa (16601664,
mokrzawa moczar, niski mokry grunt, miejsce mokre, sap, ziemia, na ktrej niedawno
woda staa), Siga (1965), Syhla (1882, gw. siha moczar na grze lesistej, ukr. syhla
bagno, te gsty las iglasty36), Stawarka (1845)/Stawiarka (1855), stawiarka, stawarka szlam, czyli mu w stawie SGPKar), Wyar (19611970, wyar na gruncie bagnistym
lub torfowym, miejsce od poaru ziemnego wypalone, na ktrym w czasie mokrym woda
zbiera si moe), Zza (1965, por. zza boto, bagnisko SW, gw. zzeli aja kogo
SGPKar), plurale tantum Bagniska (1883, bagnisko), Opary (1976, opary mgy unoszce
si nad bagnami, miejscami wilgotnymi), Pary (1961, 1965, gw. para bagno), Tymiany
(XVI w., *tymiano bagno Nitsche 1964: 90).
2.1.1.7. Hydronimy od apelatyww oznaczajcych cechy wody

W obrbie tej grupy panuje do dua rnorodno semantyczna. Cechy wody postrzegane s rnymi zmysami, pojawiaj si wic nazwy od podstaw, ktre okreli mona jako
akustyczne, kolorystyczne, zapachowe, smakowe, kinetyczne.
Do okrelenia prdkoci przepywajcej wody najczciej uywane s leksemy z podstaw bystr- w znaczeniu szybki, ruchliwy. Polskim hydronimom z tym rdzeniem powici dwa bardzo szczegowe artykuy J. Duma (2002a i 2003b). Materia z dorzecza
Wisy potwierdza jego ustalenia. Odrzeczownikowe derywaty z t podstaw to: Bystrz
(17861788, bystrz, bystrze nurt, pd wody, prd, por. ps. *bystr dial. pn. wartki,
rwcy prd wody Sps)/Byszcz (1918), Bystrze (1965)/Byszcze (1966)37, Bystrzec (1379)
1606, 1558, XVI, bystrzec wir na rzece, ps. *bystrc rwcy potok, rwcy nurt, prd
rzeki Sps), Bystrzyca (1364, 1417, 1437, 1447, 1456, 1839, 1965, 1970, bystrzyca miejsce wartkiego, szybkiego prdu na rzece lub potoku < ps. *bystrica Sps). Obiekty tak
nazwane spotykamy zarwno w dorzeczu grnej Wisy, gdzie nurt jest z natury szybki,
jak i w dorzeczu Nidy, Wieprza, Broku. Potamonimy od innych apelatyww o podobnej
35
Mokrado, str., ld. Sierpienicy ( Skrwa Wisa): torrentem dictum Mokradl 1594 SHGP 205;
<Mokradl> 1965 HW nr 580.
36
Ap. gw. siga/siha jest karpatyzmem, por. rum. sihl las. W nazwach wd pyncych dorzecza
Wisy wystpuje niezbyt czsto, a w toponimii sowiaskiej ograniczony jest do regionu karpackiego; por.
Udolph 1979: 388393.
37
Rymut wie n. z ap. byszcz poysk, blask, por. HE XVI 23. Wydaje si jednak, e jest to gwarowa realizacja n. Bystrze.

75
semantyce s nieliczne, nale do nich: Papry (1966, gw. papry pytka, lecz bystra woda
w miejscu, gdzie rzeka chce wydrze koryto SW), Sz(n)ur (1970, gw. ur, por. ap. szur
mu i piasek naniesiony przez wod biec i zakryty wod, wic niebezpieczny, te sur
prd bystrej wody). Dwie kolejne nazwy mona uzna za metaforyczne, utworzone od
apelatyww, ktre konotuj znaczenie zwizane z prdkoci, szybkoci: Sikawka (1593,
sikawka38), Rakieta (1965). Z powolnym ruchem wody zwizana jest nazwa Bujawka
(XVIXVIII w., bujawka to, co si buja, hutawka) z dorzecza Narwi.
Od podstaw uwarunkowanych znaczeniowo waciwociami akustycznymi utworzono
jedynie 2 nazwy, ktre dotycz obiektw w dorzeczu Sanu: Szum (1790), Bech (18491854).
Ostatni zwizany jest z wyrazem dwikonaladowczym bech o dwiku powstaym wskutek
nagego ruchu, uderzenia, por. bechn gwatownie rzuci, wla co lub wyla (SGPRei).
Wrd hydronimw derywowanych od podstaw rzeczownikowych tzw. kolorystycznych dominuj leksemy zwizane z barw rudaw, rdzaw, oznaczajc czsto te tereny
bagienne lub zawierajce rud elaza: Rudawka ((XVIII w.) 1977, 1859, 1867, 19611970
2 , 1967, rudawka woda rudawego koloru na bagnach, na grzskich terenach), Rzawka
(1847, gw. rzawka rdzawa woda SGPKar, por. rdza, pokrewne z ruda, rudy). Do tej grupy nale te hydronimy z podstawami od substantywizowanych przymiotnikw na -awa:
Czarniawa (1965), Czernawa (1938, 1961, 1962), Czerniawa (2006), zwizanymi znaczeniowo z przymiotnikiem czarny, oraz od apelatywu smka (: smoa): Smka (1966),
plurale tantum Smki (1971). Etymologicznie z podstaw biay zwizane s odrzeczownikowe hydronimy: Bielica (129339, 1416, 1524, 1552, bielica mokrado, bagno40), Bielina (1468, 1881, ps. *blina co biaego, biel Sps). Pozostae pochodz od wyrazw,
ktre w sposb metaforyczny konotuj okrelone barwy (przezroczysty, biaawy, byszczcy itp.): Bbel (1964, bbel m.in. baka, pcherzyk), Gwiazda (2006), Iskra (1961
1970), Kouszek (19611970), Malonka (1791, 1847, malanka), plurale tantum Malanki (18491854), Pianka (19611970), ko (1425), Szko (19341937, 1964), lina
(1413)41, Rubinek (2006, rubinek zapewne od koloru wody lub rolinnoci nadrzecznej)42.
Podstawy odnoszce si do waciwoci mineralnych wody motywoway wymienione poniej potamonimy. Apelatyw sotwina43, stp. sowina podmoka ka,
te rdo sone wzgldnie kwane jest jednym z czciej wykorzystywanych leksemw w tej grupie. Hydronimy Sotwina (7 obiektw), plurale tantum Sotwiny (2), Sotwinka (1) notowane s w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy od Skawy przez Rab, Dunajec po San, rwnie w dorzeczu Bugu (1). Po raz pierwszy
38
Por.: stp. sikawka przyrzd do robienia lewatywy, sikado woda wytryskujca spod ziemi; rdo (SEBor). Moe wic istnia w tym okresie neosemantyzm sikawka o znaczeniu strumie wytryskujcy
spod ziemi.
39
Bielica, str., pd. Drwcy od Gnilszczyzny do Mokrej ( Wisa): Beliza 1293 PrUr I/2, nr 609; Belis, belisbach [bez daty] SHGCh 6; Struga a. Bielica p 1965 HW nr 651. Lit.: SHGCh 6, 31, 64, 80.
40
To apelatywne znaczenie zwizane jest z obszarem Mazowsza (por. Sps I 229), a te cztery obiekty
pooone s wanie w czci mazowieckiej, te pomorskiej dorzecza.
41
Dopuci mona zwizek z ap. lina, ktry w uyciu metaforycznym oznacza mg bezbarwn lub
biaaw, gst ciecz, z reguy spienion (Babik 582), por. ps. *slina < pie. *(s)lei - luzowaty, kleisty SEBor.
42
Rubinek, str., d. ok. 0,5 km, pd. Bugu ( Narew Wisa), uchodzi w okolicy wsi Mielnik: Rubinek, -nka 2006 HPol I 239.
43
Por.: ps. *solty, *soltve bagno, boto ze son wod, *soltwina sona woda mineralna, sone
rdo Sps I 122.

76
potamonim Sotwina/Sowina pojawi si w rdach w XIV w. (kilkanacie lat wczeniej ni apelatyw) i dotyczy nieistniejcego ju obiektu w dorzeczu Dunajca, lokalizowanego koo wsi Zabrze, gm cko, pow. nowosdecki (HE XIII 231). Oprcz
wymienionych formacji istnieje te kilka potamonimw od tej podstawy z cechami fonetycznymi wschodniosowiaskimi: Sootfina/Sotwina (1512), Sootwa (1849),
Sootwina (1786, 1890, 1965, 2006), gwnie w dorzeczu Sanu, oraz z cechami fonetycznymi sowackimi: Satwiny (1962) w dorzeczu Dunajca. Hydronimy te nie wykraczaj poza teren poudniowo-wschodniej Polski, ktry naley do karpackiego zwartego obszaru wystpowania toponimw z t podstaw (por. Udolph 1979: 261268).
Liczne s rwnie nazwy od ap. ropa gsta tawa wydzielina gromadzca si
w ranach; ropa naftowa i pochodnych. Najwczeniej notowany jest makrohydronim Ropa
(1279) 1336, rz. o d. 83,82 km, ld. Wisoki. Pozostae nazwy odnosz si do mniejszych
obiektw: Ropa (18491854 3 , 1965, 2006 2 ), Ropienka ((1513) 1616), Ropianka
(1965, 2005, ropianka olej skalny, nafta surowa). Hydronimy, a take ojkonimy z t podstaw skoncentrowane s na jednym obszarze, ktry wyznaczaj geologiczne waciwoci terenu zoa ropy naftowej w regionie karpackim (dorzecze Wisoki, Wisoka, Sanu).
Inne nazwy zwizane s ze skadem chemicznym wody lub jej waciwociami cieplnymi i zapachowymi: Bdzina (1892, por. bdzi < ps. *pzdti, wtrnie *bzdti SEBor),
Cieplica (1789, cieplica miejsce i rda ciepych wd leczniczych), Kwaszenina (1511,
kwaszenina co kwanego), Obornik (1262, obornik mierzwa, gnj gsty na nawz),
Pieczynia (1907, pieczynia sone rdo, studnia), Siara ((1363) 1636, siara siarka, te
mleko wydzielajce si z gruczow mlecznych w pierwszych dniach po porodzie), Solnisko (17861788, solnisko step przesycony sol), Szczawa (1578, 1855, 2006, szczawa
mineralna kwana woda).
2.1.1.8. Hydronimy pochodzce od okrele terenu

Potamonimy od rzeczownikw okrelajcych teren i jego waciwoci tworz do duy

zbir. Apelatywy rnicujce okrelane obiekty na podstawie cech topograficznych mogy by pierwotnie nazwami terenowymi ponowionymi na obiekty wodne, brak jednak takiej dokumentacji w odniesieniu do poniszych formacji. Zwizane s one z rnorodnymi
obiektami topograficznymi znajdujcymi si w pobliu rzeki.
Hydronimy od apelatyww okrelajcych obszary kowe, podmoke
czka (1425, 17861788), ka (1965), plurale tantum czki (18491854), ki
(18491854, XX w.), *g/k (15111523, g ka czsto podmoka, zwykle w dolinie
rzeki, poronita niekiedy krzewami), pluralia tantum: gi (18491854), ek (1918),
ki (17861788), gi (18491854), ka (18491854, 1964, 1965, 1970, 2006), plurale tantum ki (1884, 1969), kta (1847, kta zakrt, wygicie terenu; ka), kawa
(1884, kawa co, co ma ksztat uku, wygicie, krzywizna, linia wykowata, te k,
ka), g (1846, 18491854, 1855, 1983, g las lub ka na botach), ug (1849, 1964,
1970, 2006, ug bagno, mokrado, ka bagnista), plurale tantum ugi (1961), Ryja (1847,
2006, gw. ryja mokra ka Nitsche 1964: 116), Smug (1418, 15111523, 1966 3 , 1969
2 , smug, smuga ka; miejsce nisze midzy polami; kawaek pola; bagno), Smuga
(1961, 1965, 1966, 2006), plurale tantum Smugi (1966 2 , 2006).

77
Hydronimy od apelatyww okrelajcych pole i jego czci, polany, pustki
Bagieniec (17861788 2 , bagieniec pole powstae w wyniku osuszenia bagien), plurale tantum Celiny (1539, 1963, gw. celina glina, pole niezaorane), Cupel (1964, cupel
cypel, pole ostro wchodzce midzy lasy albo wody, ukadajce si w szpiczasty klin),
Kt (18491854), plurale tantum Kciny (17861788, kcina lichy kt; wrbek w lesie
pod ktem), Kty (18491854 2 , 18931895), Klin (1961), Klinik (2006), plurale tantum Kliniska (18491854, klinisko), Krpa (1390, (1443) 1453, 1404, 1471, 1964, 1965,
krpa sucha wynioso na bagnie), plurale tantum ysce (17861788, ysiec ysy, tu:
pozbawiony rolinnoci), Niwa (1961), plurale tantum Niwy (1964, 1974), Niwka (1447)
1511/12, 1965, 2006), Obszar (1855), pluralia tantum: Obszary (1892), Opaka (1262,
*opaka miejsce strome, niezdatne do uprawy, pnocne44), Opusta (1855, 1965, 2006,
gw. opusta kawaek ziemi midzy bruzdami, nietknity lemieszem w oraniu), Ostrw
(1610, ostrw miejsce otoczone wod, wyspa SW, por. ps. *o(b)strov wyspa, od ide.
pierwiastka *sreu - pyn SEBor), Ostrwek (1965, 1966, 2006), Par (1964, par odg,
zaorany ugr), Polanka (1887), plurale tantum Pasy (1973), Polana (17861788), pluralia tantum: Polanki (1887), Polany (17861788), Plko (1966), Wzor (15621565) XVIII,
wzor pole zaorane, uprawne), Dezerta (2006, dezerta pustka, por. ac. desertum pustynia), plurale tantum Pustki (17861788 2 , pustka miejsce puste; pole), Zakcie (1849
1854, zakcie ubocze, stronie).
Hydronimy od apelatyww okrelajcych gleb, podoe, miejsce kamieniste
Czernica (1781, 1886, 1965, czernica czarnoziem), Glinka (170417, glinka grunt gliniasty, gatunek gleby nieprzepuszczajcej wody), Glinik (1847, 1961, 1964 3 ), plurale
tantum Glinki (17861788, 19611970), Gliniki (1964, 1973), Glinnik (1444, 1489, 1568,
1583, 1597, 18491854, 1964), Glinianka (1965, glinianka miejsce, gdzie kopano lub
kopie si glin, d po glinie wybranej na cegy, napeniony zwykle wod), plurale tantum Piaski (1839 2 , 1966), Rdzina (1846, 1966; rdzina grunt gliniasty zmieszany
z iem, glink popielat i marglem rolniczym), plurale tantum Rdziny (17861788), Gaza (17861788, gaza kamie polny o znacznych rozmiarach), Kamie (1854, 1974), plurale tantum Kamienie (1855), Kamyk (1964), Krzemienica (1961, 1966, krzemienica grunt
krzemienisty SW), Krzemienica/Krzemieniec. (1880), Krzemianka (1839, 1900, krzemionka miejsce, gdzie wystpuje duo kamieni), Krzemionka (1890, 1963, 1965).
W grupie tej wyrniaj si frekwencj potamonimy: Kamianka (: kamianka okrelajca strumyk lub miejsce kamieniste), Kamionka (: kamionka kupa kamieni45), Kamienica (: kamienica kamienioom Sstp, miejsce pene kamieni SW), Kamieniec (: kamieniec miejsce kamieniste; nagromadzony przez grskie wody stos kamieni; brzeg potoku
zasany kamieniami), pochodzce od rwnobrzmicych apelatyww. Wyrazy te stanowi
pierwotne nomina loci, oznaczajce miejsca kamieniste, ktre ze wzgldu na czsto uycia w hydronimii mogy sta si rwnie terminami hydrograficznymi oznaczajcymi strumienie czy potoki o kamienistym korycie i brzegach. Najwczeniej notowana jest Kamie44
Na podstawie materiaw toponimicznych wydaje si moliwe zrekonstruowanie apelatywu w tym
znaczeniu, por. opacze SEBa II 413.
45
Cz autorw monografii hydronimicznych widzi w tej nazwie derywat odapelatywny z suf. -ka
(por. Duma 1999a: 92). Dua liczba obiektw o nazwie Kamionka skania do uznania jej za derywat powstay w wyniku czystej onimizacji.

78
nica (1235)46, pd. Wisy w historycznej ziemi dobrzyskiej; pozostae obiekty o tej nazwie
(9) pooone s gwnie w dorzeczu grnej Wisy po Dunajec. Cieki o nazwie Kamianka
(7), notowane od XV w., rozmieszczone s na obszarze caego dorzecza, podobnie jak Kamionka (38), rwnie udokumentowane od pocztku XV w. po wspczesno. Potamonim
Kamieniec pojawia si jako nazwa 10 obiektw w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy
po San.
Hydronimy od apelatyww okrelajcych gry, wzniesienia, pochyoci, stromizny
Gra (1507, 1844), Grka (1846, 1855), pluralia tantum: Gry (1965), Grki (18491854,
1965), Goraj (XX w., goraj miejsce grzyste), plurale tantum Grdy (1966, grd miejsce wrd bagien, wysze i suche, poronite lasem), Grbka/Grpka (1429, grbka
wzgrze, stromy pagrek, wznioso ziemi SW), Grbka (17861788), Gru (1965,
gro szczyt, gra), Gronik (17861788, 197747, 1961, dem. gronik : gro), Groniczek
(17861788 2 , groniczek : gronik), plurale tantum Kopliny (1964, gw. koplina miejsce
wyniose, wolne od niegu; ziemia pokazujca si spod niegu wrd odwily), Pagor
(1933, pagr wzniesienie, gra), Przegibek (18771905, przegibek miejsce w grach lece na pochyoci, przecz), Przypr (1846, przypr strome miejsce), Przysop (1786
1788, 1844, gw. przysop miejsce na grzbiecie gry, przecz), Skaa (1848, 1965), Skaka (2006), Skarpa (1960, 1961, 1964, skarpa pochyy nasyp)/Szkarpa (1962, 1965), Stronie (1845, stronie jedna strona gry), Tatra (1937, tatra wysoka skaa SL48), Ubocz
(18491854, ubocz pochyo gry, dzia, wierzchowina), Poom (1884), Zawale (1786
1788 2 , 1845, gw. zawale lekkie nachylenia gruntu). Do tego zbioru zaliczy mona
jeszcze nazw Bben (1963, bben, tu moe w przenonym znaczeniu wypuko terenu),
ktra w sposb metaforyczny okrela wzniesienie.
Inne nazwy zwizane z okreleniami terenowymi
Leaje (1888, 1962, leaj legowisko zwierzt), Midzydroe (19611970, 1965, midzydroe miejsce, przestrze midzy dwiema drogami), Midzygrze (1965, midzygrze),
Rwnia (1985, rwnia rwna paszczyzna, rwnina).
2.1.1.9. Hydronimy od podstaw botanicznych

Wrd potamonimw florystycznych spotykamy formacje utworzone zarwno od nazw

drzew (pojedynczych, pluralnych, okrele zbiorowych derywowanych sufiksalnie na
gruncie apelatywnym), jak i krzeww, bylin oraz traw.
Podstawa brzoza w hydronimii (podobnie jak w ojkonimii) jest do czsta na terenie caej Polski (por. SPWT 76). Apelatywy hydronimiczne z t podstaw s zrnicowaPor. te nazw wsi Kamienica, notowan od 1434 r. (NMPol IV 285).
Groniki, pot., d. 2,20 km, d. Poniwca ( Wisa): Gronik 1977 Geoportal, Mp-25(Ustro); Potok
Groniki 1989 Geoportal, Mp-10(Ustro); Potok Gronik 1995 Geoportal, Mp-50(Skoczw); Groniki, -w
2006 HPol I 82.
48
Wyraz powsta w wyniku apelatywizacji oronimu. Nazwa Tatry jest przedsowiaska, zapewne
od ide. *ter-, por. sanskryckie trman szpic supa ofiarnego, grec. kraj umarych, pierwotnie moe otcha, bezde. W odmianie zredukowanej i zreduplikowanej kontynuowane moe przez ps.
*tr tra gaz, wzgrze skaliste, skaa Sownik staroytnoci sowiaskich VI 3435.
46
47

79
ne: od formy niemotywowanej brzoza, przez deminutywn brzoska/brzzka, po postaci
derywowane sufiksalnie o znaczeniu las lub lasek brzozowy: brzezie, brzezina/brzeziny,
brzezinka/brzezinki, brzenica, brzenik, brzozowiec, brzenica (Sstp). Na badanym obszarze odnotowano nastpujce potamonimy motywowane tymi podstawami: Brzoza (1448,
15641565, 1989), Brzska (1530, 1542), Brzzka (1967), Brzezie (1965), Brzezina (1786
1788 3 , 2006), plurale tantum Brzeziny (17861788), Brzezinka (1844, 1880, 1964,
1985, 2006), plurale tantum Brzezinki (1525), Brzenica (1317, 1322, 1328, 14701480,
1880), Brzenik (18491854, 1966), Brzozowiec (1519).
Od wyrazw motywowanych przez podstaw buk-, takich jak: bucznik, buczyna, bukowiec, bukowina o znaczeniu las lub lasek bukowy (SGPRei), utworzono 4 hydronimy okrelajce 15 obiektw: Bucznik (17861788, 1846, 1964 3 , 2006), Buczyna (17861788),
Bukowiec ((1444) XVI w.49, 1524, 188450,1965, 2006), Bukowina (17861788, 1962,
2006). Wszystkie te obiekty zgrupowane s w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy po
dorzecze Sanu.
Na 13 potamonimw z podstaw db- (nazywajcych ponad 40 obiektw) tylko jeden
pochodzi od wyrazu podstawowego: Db (14141425); od form deminutywnych utworzono dwie nazwy: Dbek (1457) i Dbczak (1964). Pozostae hydronimy pochodz od
rzeczownikw motywowanych: dbie, dbrowa, dbrwka, dbica, dbina, dbinka, dbczyna, dbnica, dbowiec, poddbie, oznaczajcych las, lasek, gaj dbowy, miejsce pod
dbami (Sstp, SGPRei), por. Dbie (1965, 2006), Dbrowa (1379, 18491854 2 , 1963,
1965, 1973), Dbrwka (1538, 17861788, 1878, 1884, 1885, 1880, 19361937, 1938,
1965 2 , 2005, 2006 5 ), Dbczyna (1965 2 ), Dbica (1585), Dbina (1845, 1961,
1965 4 ), Dbinka (1964, 2006), Dbnica (1459, 1902), Dbowiec (1931), Poddbie
(1567). Wikszo ciekw o wymienionych nazwach znajduje si w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy po San (27), take rodkowej a po Narew (6); pozostae (9) wystpuj
w czci lewobrzenej po Pilic.
Podstawa grab- tkwi w 5 hydronimach nazywajcych 10 obiektw. Podobnie jak w wypadku innych nazw florystycznych rzeczowniki motywujce hydronim oznaczaj miejsca,
gdzie rosn graby: Grabwka (1510, 1845, 1965, 2006), plurale tantum Graby (2006),
Grabina (2006 2 ), Grabnik (18491854 2 ), plurale tantum Grabniki (18491854). Cieki pooone s gwnie w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy.
Od apelatywu jawor utworzono jeden potamonim Jawor (18491854, 1964, 1966)
okrelajcy trzy obiekty. Rzeczownikowe derywaty oznaczajce miejsca, gdzie rosn
jawory, stay si podstaw nazw kolejnych 10 obiektw: Jawornik (1526, 1531, 1836),
Jaworznik (1827), plurale tantum Jaworzniki (1415), Jaworzyna (1846, 1847, 1962, 1964,
jaworzyna gaj jaworowy, miejsce zarose jaworami), Jaworzyna/Jaworzyny (1846).
Wyraz joda i pochodne uformoway 4 potamonimy (dla 6 obiektw): Joda (1520),
Jelnia (1965, jedlnia joda), Jedlina (17861788 2 , 1845, jedlina las jodowy), plurale
tantum Jedliczki (17861788, dem. jedliczka joda).
Rzeczowniki zwizane z podstaw lipa tworz gniazdo 5 potamonimw: Lipa (1885,
19611970), Lipka (1503, 1966, 2004), plurale tantum Lipki (1643, 17861788), Lipnik

49
50

Por. n. wsi Bukowiec 1580 NMPol I 451.

Odnotowana take n. m. Bukowiec (1961) oraz n. lasu Bukowiec 1964 HE XIII 21, 28.

80
(17861788, 1965), plurale tantum Lipinki (1855, 1884). Najwczeniej, bo ju w XV w.,
odnotowano nazw Lupka (1483, z wahaniem lu- > li- w nagosie), w dorzeczu Bugu.
Z wyrazem olsza/olcha i pokrewnymi, takimi jak: olszyna olcha, las olchowy, olszynka,
olszowiec las olszowy (SGPRei), zwizanych jest 6 potamonimw (dla 18 obiektw): Olsza/Olcza (1846), Olszyna (17861788, 18771905, 1886, 19611970 2 , 1965 2 ), plurale tantum Olszyny (1881, 1886, 1965, 1966, 1971), Olszynka (1937, 1965, 2006), Olszowiec
(1961, 1983). Obiekty o tych nazwach zgrupowane s gwnie w dorzeczu grnej (zwaszcza
prawobrzenej) Wisy, jeden znajduje si w dorzeczu Biebrzy.
Od rzeczownikw leszcz, leszczyna i pochodnych utworzono 5 nazw wodnych (dla
8 obiektw): Liszcze (1847, 1942)51, Liszczyna (1787), plurale tantum Leszczyny (1846, 1965),
Leszczynka (2006), Laskowiec (1629, 17861788, 2004, laskowiec gaik leszczynowy).
Do omawianej grupy formacji nale take potamonimy z apelatywem osika
i pokrewnymi w podstawie: plurale tantum Osiki (17861788, gw. osika topola), Osina
(18491854), plurale tantum Osiny (2006), Onica (1518, onica osa, osika).
Apelatywy okrelajce inne drzewa lub ich skupiska stay si podstaw pojedynczych
nazw wodnych, gwnie singularnych: Chojna (1343), Czrzenia (1333, 1456), Jabo
(1428)52, Rokita (18021803, 2003, rokita), Sosna (2006), Szczyp (1883, gw. szczep, szczyp jabo SGPKar), Topola ((1440) 1511/1512), Trzen(i)a. (16601664), Wierzba (1964); Borcok
(17861788, borczak sosna, por. bug. sosna, sosenka), Cisowiec (17861788),
Ispina (17861788, ispina drzewo ispy, wiklina, gitkie gazki, mode wici), Iwina (1891,
1855, iwina drzewo iwy, gatunku wierzby), Rokitka (1847, dem. rokitka), Smerek (1529,
18491854), Smreczyna (1964, smreczyna wierk), Smyrek (1962), Sosenka (1919), Solina (1960, solina sosna), Sonica (17861788, sonica sosna SW), Sonina (18491854,
sonina las sosnowy), wirek (18491854, wierk), plurale tantum Jasiony (1855), Jasionowiec (1511, jesionowiec skupisko drzew jesionowych SGPRei), Modrzewie (1961, modrzew).
Na uwag zasuguj potamonimy, w ktrych podstaw jest jak si wydaje apelatyw
winia, stp. i dial. wisznia, ps. *vin a drzewo owocowe (SEBor). Pochodzenie nazw dwu
obiektw w dorzeczu grnej Wisy: Wisznia (1519), dzi Winia, pd. Brnia ( Wisoka),
oraz Winia (1966), dzi Stara Winia, ld. Wisoki (HE XV 158), nie budzio wtpliwoci. Hydronim Wysznia (1358), Winia (1565), dzi Wisznia, pd. Sanu (d. ponad 80 km)
mia natomiast kilka objanie. J. Rozwadowski (1948: 269) odnajdywa tu stary rdze
indoeuropejski, ten sam co w n. Wisa; za t propozycj opowiada si rwnie J. Rieger
(por. HE XVIII 123). Z. Babik uzna nazw za rodzim, podajc trzy moliwe motywacje:
od przym. *vynij grny w odmianie prostej, od ap. *vin a lub od archaicznego przym.
*vin(j)j winiowy, lub od ap. *vi rolina botna z suf. -n (Babik 620).
Potamonimy od apelatyww typu las, br, gaj, gszcz, oznaczajcych oglnie rolinno
i miejsca zwizane z tymi oglnymi okreleniami, zostay wczone do grupy florystycznej53:
51
Pierwotna jest raczej posta Leszcze, od gw. leszcz leszczyna, w l. mn., wtrnie singularyzacja nazwy. Posta Liszcze to wynik przejcia e >i; podobnie w n. Liszczyna.
52
Jabonka, rz., d. 30,92 km, pd. Gaci ( Narew Wisa), uchodzi koo wsi Milewo: super r. Yablon
1428 MkM I nr 681; flumine Jablon (1435)1456 SHGMz(MK 3, 173v); fluvium Jablonya 1472 SHGMz(MK
6, 17v); fluvii Jablony 1496 SHGMz(MK 9, 206v); torrentis Jablona 1521 SHGMz(MK 32, 102v103); na
rzece, ktr zowi Jablona (1565) Lumaz II 85; Jabonka, Jabonna 1882 SG III 344; Jabonka a. Jabo
a. Jabonna a. Ga a. <Jabona> a. Jabonia> 1965 HW nr 469; Jabonka, -i 2006 HPol I 89.
53
Podobnie jak w opracowaniu R. Mrzka (1990: 53).

81
Br (1885), Borek ((1349) 1570, 15641565, 2006), Gaj ((1765) XVIII w., 19611970 2 ,
1966), Gaik (19611970), Gszcz (17861788, 1964), Gzdek (2006, dem. gzdek : gzd
las, por. ps. *gozd Sps), Gwodziec (17861788, 18491854, gwodziec lasek), Kruchynia (17861788, kruchynia gstwina), Lasek (17861788 2 ), pluralia tantum: Lasy
(1889), Laski (1938), Lesiska (1961), Narty (1966, stp. nart las54), Porbka (1983), Porbki
(17861788, 18491854, dem. porbka : porba zagajnik SGPKar), Podlasie (17861788,
podlasie teren pooony pod lasem), Podlesie (1884, podlesie), Przylasek (17861788,
1875, 1964, przylasek may lasek przy wielkim), Sady (18481854).
Od okrele krzeww i krzewinek utworzono 15 hydronimw: *Bestwina/Bezwina
(17861788)55, Borzyna (1847, borzyna borwka, brusznica), Ciernwka (18021803,
ciernwka jeyna), Jagdka (2006), Kalina (17861788, 1965), Malina (XVI w.), Malinka (1724), *Ostryny/Ostrny (17861788, ostryna jeyna SW), Malenie ((1446)
1456, 1791, *malenie malinowe zarola, zbiorowisko malinowych krzeww; maliniak),
Malennik (1965, malennik maliniak, zarola malinowe), Maliniak (1964), plurale tantum
Malinowiska (17861788, malinowisko miejsce, gdzie rosn maliny).
Byliny, trawy, roliny uprawne, zboa w podstawach potamonimw reprezentowane
s w nazwach: Bylina (1937), Chmielnik (1554), Dzierzga (1426, dzierzga rzsa wodna
SpXVI), Kapunik (17861788, gw. kapunik pole pod kapust albo po kapucie), Kicz
(1883, kicz paka, trzcina, pczek rokiciny), Kobylak (1964, kobylak szczaw koski),
Kocanek (17041725, 1855), Kocierz (1934, bliej nieokrelona rolina lub jej owoc), Kosina 18491854, kosina rolina cielca si), pluralia tantum: Kotyska (1938, kotyski, kotyszki gazki rokity, z modymi, nierozwinitymi pkami), Kozielce (1964, kozielec m.in.
kozio, samiec kozy, ale te gatunek roliny, zawiek ty), cze (1963, cze gatunek roliny), opie (1884), plurale tantum Makowiska (1895, makowisko), Narwa (1965,
gw. narwa narost, porost trawy, dar, darnina), Ostrek (2006, dem. ostrek : ostrg),
Owies (17861788), Palczawka (18491854, palczatka rolina z rodziny traw), Palecznica (1351, palecznica rolina z rodziny traw), Paprotka (2006), Pasternak (1846, pasternak gatunek roliny), Rogo (19611970, rogo, rogoa sitowie), pluralia tantum: Runki (1964, runek rumianek), Ruty (18491854, ruta), Rzepka (2006, dem. rzepka : rzepa),
Rzepnik (1576, 1963, rzepnik gatunek roliny), Rzeucha (19611970), Rzoska (1961,
rzska rzsa, rodzaj roliny wodnej z zanikiem nosowoci), Tatarka (1409, 1980, tatarka gryka), pluralia tantum: Trzciny (1971), Trzcionki (17861788), Sita (1965, gw. sit
trzcina), Wosienica ((1285) 1643, 19361939, wosienica gatunek trawy SW), Wosie
(17861788, gw. wosie, wosi trawa twarda rosnca na brzegach bagien SW).
Szerszego omwienia wymaga mazowiecka n. Gielnica, pniej Gieczanka56.
W Sowniku staropolskim odnotowany zosta ap. gielnica tasznik pospolity (te w tym
54
Apelatyw nart jest derywatem od wyraenia przyimkowego *na rt na szpicu, na kocu: rt
co wysunitego ku przodowi, ostry szpic, czubek czego, por. kasz. nrt m.in. kraniec, przyldek SEKasz III 325327. Nart, Narty to czsta nazwa lasw oraz wsi w Wielkopolsce, w tym na Kujawach, oraz
na Mazowszu; por. NMPol VII 351.
55
Toponimy typu Bestwin, Bestwina, Bestwiny, wystpujce w Polsce, a take w Czechach i Rosji,
wiadcz o istnieniu ap. *bestwina, zwizanego z ps. *bz, *bzd bez Sambucus; por. NMPol I 125.
56
Gieczanka, str., pd. omyczki ( Narew Wisa), uchodzi koo Konarzyc: na rzece Galnizi,
rzece Gielniczi, rzece Gielnizi (1565) Lumaz II 74; Gieczanka 1839 MpKwat V 2; Gieczanka 1965 HW
nr 470. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 67.

82
samym znaczeniu igielnik57) i wanie ten wyraz moe by podstaw motywacyjn hydronimu utworzonego w procesie czystej onimizacji, cho niewykluczona jest rwnie geneza
batycka, por. lit. geltas ty, tawy SESmocz 167.
E. Rzetelska-Feleszko (1978b: 67) wie n. Gielnica z podstaw *gl tn/*gltn, por.
stp. i dial. giel kawa chleba, dial. gielnik kawaek chleba, sera, gieka gaka np. chleba; niedojrzay owoc na drzewie, o niejasnej etymologii, te ps. *gln luz, lepka,
cignca si substancja i *glj ziemia gliniasta, lepka (Sps). Pniejsza posta hydronimu pozostaje w zwizku z nazw lecej u rde strumienia wsi Gieczyno, powiadczonej od 1414 r. (NMPol III 124125).
Kilkanacie potamonimw trudno jest zakwalifikowa do okrelonego zbioru semantycznego, pochodz one od apelatyww, ktre mona czy oglnie z rolinnoci: Chmyz
(19611970, chmyz drobny chrust, badyle, chwasty; krzew liciasty, krzaczasty; niedorodne zboe), Kierzek ((1442) 1456, 1839), Korze (1894, 1938), Korzeczek (1855, gw. korzyczek korze), Somka (1889, 1966), pluralia tantum: Chrusty (1963), Krzaki (17861788),
Strcze (17861788, strcze strki), Wikle (1847, wikle chaszcze), plurale tantum Wisy
(1966, wis zarole, zielsko czepne, zachwaszczone), Wyszulec (1845, wyszulec wisz, wiszar, ktrym pokrywaj strzechy).
2.1.1.10. Hydronimy od podstaw zoologicznych

Potamonimy od nazw zwierzt stanowi mniej liczn grup ni nazwy pochodzce od

okrele botanicznych. Podstawami nazw wodnych stay si okrelenia zarwno zwierzt
yjcych w wodzie, jak i na ldzie, nazwy ryb, owadw, ptakw i ssakw. Niewiele jest
hydronimw pochodzcych od nazw gatunkw ryb, s one notowane gwnie wrd ciekw grnej Wisy: plurale tantum Jawice (1962, jawica gatunek ryby), Karasie (1966,
kara), Leszcz (17861788, leszcz58), plurale tantum Leszcze (17861788, 1964), Lipie
(1846, lipie ryba ososiowata), Mitus (2006, mitus ryba).
Od okrele pazw i gadw pochodz potamonimy: aba (1964) i Jaszczurka (2006).
Liczn grup stanowi nazwy wodne utworzone w wyniku onimizacji mian ptakw:
Ceranka (1787), Cieciorka (1534 2 )59, Cietrzew (17861788), Dropa (2006, dropa ptak,
grzyb), Dzicioek (1979)60, Gawron (17861788), Jaskka. (1970), *Jastrzb/Yostre
(1402), Kania (1664, 1883, 1966, 2006 3 , kania ptak drapieny z rodziny sokow, te
nazwa grzyba), Kruczek (1784, kruczek czarny gob; owad, turku podjadek), Kukawka (1882, kukawka kukuka), astawka (1893, gw. astawka, lastawka jaskka), Nurka (1929, nurka nazwa dzikiej kaczki), Sikorka (1889), Ska (1962, sonka, ska ptak
Nazwa zwizana z charakterystyczn wysok odyg, z osadzonymi owocami przypominajcymi
szpilki. Wedug informacji mieszkaca tego terenu tasznik pospolity ronie nad brzegami bezimiennego
dzi strumienia.
58
Oprcz gatunku ryby ap. leszcz, leszcza oznacza w gwarach te leszczyn, ga leszczynow bd
kij leszczynowy, a wic nie mona wykluczy motywacji florystycznej.
59
Obie nazwy notowane s w jednym dokumencie, a midzy obiektami, ktre okrelaj, istnieje relacja dopyw recypient. Trudno wic orzec, czy powstay rwnoczenie od apelatywu, czy jedna z nich
jest ponowieniem.
60
Notowana jest rwnie n. ter. Dzicioek, a rzeka przepywa przez rezerwat ptakw w okolicy
os. Brzza (gm. ochw, pow. wgrowski).
57

83
z rodziny bekasw), Wilga (1964). Do tej grupy mona zaliczy rwnie dwa potamonimy
w formie plurale tantum: Jastrzbki (1965) i Kawki (1966)61.
Wrd hydronimw od apelatyww entomologicznych wyrnia si wczesn dokumentacj nazwa Muszka (1326, dem. muszka : mucha), redniowieczny wariant n. Siemiechowianka62. Pozostae notowane s w XIX i XX w.: Komar (1965), Mrwka (1893), Mucha (19611970, 1970, 1980), Pszczka (1859), uk (2006).
W podstawach 25 hydronimw utworzonych od nazw ssakw spotykamy zarwno rzeczowniki w formach podstawowych, jak i deminutywnych (w rwnych proporcjach). Najstarsze powiadczenie ma n. rz. Wieprz (1236), okrelajca najduszy (348,67 km) obiekt
w tej grupie. W starszej literaturze nazw t czono z apelatywem wieprz (por. Rozwadowski 1948: 293), J. Udolph (1990: 296300) wywodzi hydronim, podobnie jak i inne
z t podstaw, od ide. *vipro- krty. Z. Babik (609) powraca do tradycyjnego czenia
nazwy z bato-sowiaskim apelatywem oznaczajcym samca wini. Potamonim Wieprz
(17861788) identyfikuje rwnie mniejszy obiekt w dorzeczu Skawy. Kolejnym hydronimem zoologicznym, ktry by przedmiotem wielu analiz etymologicznych, jest mazowiecki Horz (1406, orz, horz ko, rumak, waach Sstp), dzi Orz, ld. Narwi. J. Udolph (1990:
224) odrzuci sugerowany przez M. Vasmera zwizek ze sowiaskim ap. or ko, ogier
i zaproponowa etymologi staroeuropejsk, od *er-/*or- porusza si szybko. Z. Babik
(490491) podwaa t hipotez i opowiada si za rodzim motywacj.
Pozostae hydronimy pochodzce od nazw zwierzt to: Jele (19341937), Koza (1880),
Maciora (2006), Niedwied (15641965, 1564), Pech (1418, pilch gryzo, szczur63), Suka
(1892), Tur (1963), Wydra (18491854), plurale tantum (?) Zebrze (17861788, zbr/zbrze
ubr SEBor); od apelatyww deminutywnych: Byczek (1963), Konik (1839, 1880), Niedwiadek (1964), winka (1531, 1890, 1960, 1961, 1965, 1972, 1983, 2006), Wieprzyk (1961).
W grupie tej zwraca uwag czste wystpowanie apelatyww: wieprz, wieprzyk, winka
w funkcji nazw rzecznych, co jest uwarunkowane bytowaniem dzikich wi nad brzegami rzek.
Podstawami kolejnych potamonimw s nomina loci okrelajce miejsca bytowania
zwierzt: Gawroniec (1937, 1965, 197264, gw. gawroniec miejsce, gdzie zbieraj si gawrony SGPRei), Wilczyniec (1846 2 , wilczyniec miejsce wrd lasu, gdzie gromadz si
wilki), Zwierzyniec (1963), abieniec (17861788, abieniec miejsce, gdzie lgn si
aby, 2006), abiniec (1789, 1965, 1966), abnik (1848, 1965 2 , gw. abnik miejsce,
gdzie jest duo ab SGPKar). Niewykluczone, i pierwotnie byy to nazwy terenowe ponowione na obiekty wodne.
2.1.2. Hydronimy od podstaw kulturowych, zwizanych z dziaalnoci czowieka
2.1.2.1. Hydronimy od terminw hydrograficznych oznaczajcych obiekty sztuczne

Wrd potamonimw zwizanych z tzw. krajobrazem kulturowym dominuj formacje

utworzone od leksemw oznaczajcych rne typy sztucznych obiektw wodnych.
Notowana jest te w tym samym czasie rwnobrzmica nazwa terenowa.
K. Rymut dopuszcza te motywacj przez n. os. Muszka (HE XIII 224).
63
J. Udolph zalicza n. do staroeuropejskich od ide. *pel-/*pol- (HE X 121), natomiast E. Bilut (tame)
i Z. Babik (500) wi n. z ap. pilch (z realizacj sonatu l najpierw jako o, pniej e).
64
Tu te jest notowana n. ter. Gawroniec 1972 (HE X 45).
61
62

84
Mynwka. Najczciej reprezentowanym apelatywem w tej grupie terminw jest
mynwka sztuczna odnoga rzeki albo strumienia, prowadzca wod na koo myskie.
Hydronim Mynwka okrela ponad 100 obiektw, notowanych w w. XVIII (5) i XIX (14),
wikszo jednak ma dokumentacj wspczesn. Mynwki spotykamy gwnie w dorzeczu grnej Wisy przez dorzecze Raby, Dunajca, Sanu, czciej w prawobrzenej czci ni
lewobrzenej, take w dorzeczu rodkowej Wisy, wrd dopyww Bugu i Biebrzy oraz
Bzury i Brdy. S to zazwyczaj niewielkie cieki, cho w kilku wypadkach Mynwka jest
nazw oboczn (zapewne odcinkow) wikszych rzek, np.: Mynwka (1854), dzi Sookija, rz. o d. 89,45 km; Mynwka (1965), dzi Gieczewka, rz. o d. 50,27 km, czy Mynwka (1938), dzi Grbka, rz. o d. 40,57 km. Podobne znaczenie co mynwka ma apelatyw
mynka, ktry sta si podstaw hydronimu Mynka (1789, 184865, 1880, 1962, 1993, 2006)
i plurale tantum Mynki (1849, 1962).
Kana. Apelatyw kana (z ac. canalis rura, rw m.in. rw napeniony wod ciekow; rw do odpywu lub dopywu wody (SW) wystpuje do licznie w hydronimii.
Odnotowano 28 obiektw o nazwie Kana, z ktrych dwa maj dokumentacj dziewitnastowieczn, pozostae wspczesn. Pojawiaj si rwnie nazwy od postaci deminutywnych: Kanalik (1961 2 ) i Kanaek (1965, 1976). Wikszo dotyczy obiektw pooonych w grnym dorzeczu prawobrzenej Wisy. W zestawieniu zwraca uwag nazwa
Kanar (1975), pd. Pszczynki, ktra wywodzi si od gw. lskiego ap. kanar kana.
Przykopa. Apelatyw przykopa oznacza rw krtki; sztuczne koryto, ktrym wod z potoku skierowuj do myna lub tartaku (SGPKar). Utworzono od niego nazwy (singulare i plurale tantum) 24 ciekw, notowanych od XVIII w., por. Przykopa (178688), obiekt w dorzeczu grnej Wisy, pozostae w XIX i XX w. Wczeniej notowane s potamonimy od wariantu
przekopa: Przekopa (14701480,.XVI w.66), plurale tantum Przekopy (1423). Nazwy te maj
starsz dokumentacj ni Mynwka (zob. wyej). Wystpuj te hydronimy, pochodzce od
apelatyww wariantywnych, takie jak: Przypopa (1965), Krzykopa (1964, 1965, 1966), Krzypopa (1964 2 ), Krzepopa (1965), zapisane w XIX i XX w., oraz od formy deminutywnej,
por. plurale tantum Krzypopki (1965). Cieki o tych nazwach spotykamy gwnie w dorzeczu
grnej Wisy, z zagszczeniem w czci prawobrzenej (ponad 20 obiektw).
Rw. Apelatyw rw przekop, poduny d wykopany w ziemi (SEBor), notowany
od XV w., wraz z form deminutywn rowek, sta si take podstaw potamonimw. Rozmieszczenie geograficzne ciekw tak nazwanych (ogem 28) nie wykazuje cech charakterystycznych. Hydronim Rw zosta odnotowany ju w 1466 r. i dotyczy lewego dopywu Wisy koo Ciechocinka, natomiast w XVIII w. zapisano dwie takie nazwy, w XIX 4,
a pozostae wspczenie.
Rybnik. Oglnosowiaskim terminem oznaczajcym staw, staw z rybami jest apelatyw rybnik (por. Jurkowski 171: 65). W dorzeczu Wisy motywuje on nazwy wd stojcych,
a od XIX w. take nazwy wd pyncych. Odnotowano 4 cieki o n. Rybnik i 1 o n. Rybniczek
(: dem. rybniczek), wystpuj one w dorzeczu Sanu i jeden w dorzeczu Narwi.
Wtok. Staropolski apelatyw wtok rw naturalny lub przekop, kana prowadzcy wod,
(Sstp), kana murowany, kana wodny sztuczny (SW) jest ostatnim w tej grupie terminem
Cho hydronim jest notowany dopiero w XIX w., to ze wzgldu na znaczenie podstawy jest on raczej pierwotny w stosunku do n. m. Mynka, zapisanej w XV w. (NMPol VII 180).
66
Obiekt ten zosta omwiony w dwu monografiach, por.: HE IX 51 i HE XVI 115.
65

85
bdcym podstaw wikszej liczby hydronimw. W dorzeczu Wisy spotykamy 6 obiektw
o n. Wtok i 2 w plurale tantum Wtoki. Nazw Wtok (okrelajc obiekt o d. 23 km) odnotowano po raz pierwszy w 1890 r. w dorzeczu Dunajca; pozostae zapisy, pochodzce z w.
XX, dotycz obiektw pooonych w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy po Wisok. Rozmieszczenie hydronimw w poudniowo-wschodniej Maopolsce zbiene jest z zasigiem
gwarowym apelatywu, ktry jest zapewne archaicznym derywatem odczasownikowym, por.
pol. wciec < ps. *vtekti wpyn do wewntrz, w gb czego (Bory 1975: 154155).
Inne hydronimy majce po kilka referentw, notowane wspczenie to: Fosa (7), luza (5), Burzowiec (3, od ap. burzowiec kana burzowy), plurale tantum Sadzawki (3).
Na specjaln wzmiank zasuguje hydronim Kineta. (1964), dzi Kana Jadownicki,
oraz Kineta (2006), ld. Wisy. Jak ustali Z. Babik (2005: 184), ap. kineta (z niem. Knette)
jest terminem oznaczajcym rodzaj wykopanego rowu, te dren, studzienk kanalizacyjn, rowek w studzience kanalizacyjnej, sztucznie pogbione dno morza. K. Rymut czy
n. Kineta z antroponimem Kinet (por. HE XII 81).
Pozostae nazwy kulturowe od leksemw hydrograficznych: Akwadukt (1966, akwedukt wodocig nadziemny doprowadzajcy wod ze rde grskich, ktrymi woda pyna na zasadzie naturalnego spadku, stosowany obecnie gwnie w melioracjach, por. ac.
aquaeductus), Doprowadzalnik (2006, gw. doprowadzalnik rw doprowadzajcy wod
SGPRei), Jaz (1965, 1966, jaz m.in. sztuczna tama, grobla zwracajca wod na koo myskie; pot przez rzek do wstrzymywania i owienia ryb, te gw. miejsce pytkie, czce gbsze wody), Riwa (1855, gw. rywa rw), Stoa (XVI w., dwa obiekty w dorzeczu
Przemszy, ap. stoa, sztoa, sztolnia rw, przykop, kana, te szyb grniczy), plurale
tantum Stoy (1528), Tamy (1965), Ulga (1962, ulga kana przeciwpowodziowy), Zastawa (17961802, zastawa rodzaj zbiornika na ryby), Wgroda (1971, 1983, gw. wgroda
ogrd, te pot, miedza, tu moe tama, jaz).
2.1.2.2. Hydronimy od apelatyww zwizanych z gospodark len, roln, hodowlan

Nazwy wodne tej grupy utworzone zostay od rzeczownikw, ktrych znaczenie odnosi si do
pozyskiwania nowych terenw przez karczowanie i wypalanie lasw, do uprawy roli, hodowli,
ogrodnictwa, pszczelarstwa. S to: Bar (1561), Binduga (1966, binduga miejsce przy rzece,
gdzie drewno spawiaj, por. rdniem. bindinge poczenie), Brodo (1848, brodo), Cercha
(1895), Cerhel (17861788), Cyrhla (1846), Czerszla (1962, 2006, gw. cerhla polana na miejscu wytrzebionego lasu, te nazwa osiedla powstaego na miejscu wytrzebionego lasu67, stp.
czerl cz lasu, w ktrej drzewa uschy po wyciciu na pniach obrczkowatych pasw kory),
Dyl (19611970, dyl tarcica, gruba deska, bal), Gnojnik (18491854), Grd (19611970 2
, 1960, grd ogrodzona ka; miejsce ogrodzone), Grdza (1965, grdza ogrodzenie, miejsce ogrodzone), Kadub (17861788, kadub pierwotnie pie wydrony wstawiony w ziemi
do ujcia wody rdlanej), pluralia tantum: Kadubki (1964), Limirzyska (1845, 1855, lemierzysko miejsce po wypaleniu wgli), Karczunek (1959), Karpa (1965, karpa pniak, karcz,
koda w rzece czy w stawie, o ktre moe zaczepi d czy sie rybacka), plurale tantum
Kopaliny (1847, 2006), Kopanina (2006, kopanina d, zagbienie w ziemi; karczowisko),
Kopa (17861788, kopa naczynie wydrone w drzewie, niecka), Kozieniec (17861788,
67

Por. W. Herniczek-Morozowa, Terminologia polskiego pasterstwa grskiego, Wrocaw 1975, 4748.

86
1938, 1961, kozieniec pomieszczenie dla kz; rolina z rodzaju wiciokrzeww), an (1849,
1965), az (18491854, 1965, az grunt uprawny na miejscu wyrobionym w lesie, czyli wycitym i wypalonym), plurale tantum azy (1884), azek (1965 2 , dem. azek : az), pluralia tantum: azki (1849, 1964), aziska (17861788, 1964, azisko), owisko (1884, owisko),
Matnia (1965 3 , matnia cz sieci rybackiej, puapka), Milerz (1477, 1965, milerz/mielerz
stos drzewa, z ktrego wypala si wgle, uoony na ksztat stogu), plurale tantum Milerzyska (1433, mielerzysko kotlina okryta prochem wglowym, po skoczeniu wglenia), Moczydo (1391, 1786 2 , 2003, moczydo stawek, kaua a. d z wod do moczenia lnu i konopi,
zbiornik wody), Mocznik. (1960, gw. mocznik miejsce gdzie si moczy len SGPKar)68, Mranica (1895, 1964, 2006, mranica rodzaj zagrody dla byda; miejsce w grach, gdzie zimoway
i kociy si owce), Nawrocie (17861788, nawrocie partia gruntu opuszczona podczas orania
SGPRei)69, Otoka (1931, otoka obszar leny z ulami, pasieka), Paciorka (1496, gw. paciorka
cz midlicy do otukiwania konopi, por. te pacirka pacierz), plurale tantum Paleniska
(1597), Pasieka (1883, 1846, 1886, 1961, 2006 2 ), plurale tantum Pasieki (1964), Pasionek
(17861788 3 , gw. pasionek pastwisko, ka przeznaczona do wypasu byda), Pasternik
(18491854, gw. pasternik pastwisko), Pastewnik (1846, 1966, pastewnik pastwisko, szczeglnie ogrodzone), Pastornik (1846), Pastwisko (1973, pastwisko), plurale tantum Pastwiska
(17861788, 1971, 1973), Pachta (1513) 1518, pachta jama po wydobytym kruszcu), Posa (1712, posa kaway ziemi ornej pord wykarczowanych lasw), Puczka (17881792,
puczka miejsce, urzdzenie suce do pukania), Porba (1847, porba miejsce po wyrbanym lesie Sstp), Potas (1846, potasz, pota wglan potasu, popi z drzew palony i stopiony), Pooga (17861788, pooga poar), Przegon (15111523, przegon miejsce przeprawy
byda przez rzek), Przesieka (1839, 1909, przesieka wycity las), plurale tantum Przygony
(1963), Rubomiska (!) (1846, rbanisko wyrbany las), Rudnik (1565 2 , 1839, 1931, 1964,
1972, rudnik kopalnia rudy), plurale tantum Ryska (1880, rysko pole po pszenicy, jczmieniu), Sadziska (1965, *sadzisko sad owocowy), Skotnia (1965, skotnia wygon, droga koo
lasu do pdzenia byda), Szkotnia (1963), Skotnica (1486, 1855, 2006, skotnica droga dla byda na pastwisko), pluralia tantum: Smolarki (17861788), Soliska (17861788, 1846, solisko
miejsce, gdzie sypano sl dla owiec), Spaleniska (17861788), Spawie (1964, spawie dua
skrzynia zbita z desek, uywana do transportu ryb na rzekach SGPKar), Stog (1966, stog, stg
brg), Stos (1962, stos), plurale tantum Strgi (17861788, gw. strga miejsce zagrodzone
do dojenia owiec), Szychta (1867, szychta wielki skad drewna pod goym niebem), Sztolnia
(1964, sztolnia poziome lub lekko nachylone wyrobisko korytarzowe prowadzce ze stoku
w gb gry), cierniwka (1885, gw. cierniwka pole po skoszonym zbou), Trzebierz/Trbierz (1979, trzebie karczunek), Wygon (1962, 1965 2 , wygon pastwisko), plurale tantum
Wygoniska (1884) 1934, wygonisko pastwisko Sstp), Wyrumbaniec (1789, wyrbaniec miejsce po wyrbanym lesie SGPRei), Zagacie (1961, zagacie zagony daleko w polu pooone),
Zapocie (1965, zapocie miejsce za potem, pastwisko za potem), arnowiec (1787, arnowiec kamie myski arnowy, te rolina). Najstarsze z tej grupy hydronimw wi si
z gospodark wypaleniskow i pszczelarstwem, por.: Milerz, Milerzyska, Paleniska, Bar, oraz
z przetwarzaniem lnu, por. Moczydo.
K. Rymut jako podstaw hydronimu gwarowego podaje czasownik moczy czyni mokrym, zwila(HE XV 140).
69
J. Rieger jako podstaw motywacyjn podaje ap. nawrt (HE XVII 172).
68

87
Podstawy poniszych nazw nie cz si bezporednio z gospodark, lecz z czynnociami ycia codziennego zwizanymi z wod, jak kpanie i pranie bielizny: Kpalnia (1970,
kpalnia miejsce kpieli), Pracz (2006), Praczka (1965, 1970, 1979, praczka miejsce,
gdzie pierze si bielizn, te praczka kijanka do prania, deska do prania pooona w rzece), Prado (1966, gw. prado stoek, na ktrym kobiety przy rzece pior SGPKar), plurale tantum Prada (1961).
2.1.2.3. Hydronimy od apelatyww oznaczajcych dziea rk ludzkich

Wrd hydronimw utworzonych od apelatyww oznaczajcych budowle i obiekty o charakterze gospodarczym, przemysowym, mieszkalnym wyrniaj si pod wzgldem liczebnym formacje zwizane z mynarstwem: Mynek (19611970, 1962, 1964, 1966,
19811982), Mynica (19611970, ap. mynica miejsce, gdzie si miele, gdzie stoi myn),
Mynisko (1964, 1965, mynisko miejsce przy mynie), plurale tantum Myniska (1885,
1965), Mynnica (1788, mynica miejsce, gdzie si miele, gdzie stoi myn), Jagielnik
(1787, jagielnik myn, w ktrym si przerabia proso na krupy jaglane). Pozostae to: Brama (1884), Bronia (2006, bronia szopa na zboe), Ceramika (1973), Dworzyska (1965),
Huty (17861788), Chutka (1886, dem. hutka : huta), Gajwka (17861788, 1915), Gbot
(1855)/Chobot (1893, gw. chobot sie na ryby, zastawiana tylko przy upustach), Kamera
(1961, 1965, kamera komnata, izba, pokj), pluralia tantum: Karczmiska (18491754),
Kazanice (18491854, kazanica ambona), Korab (1791, korab d, okrt, statek wodny), pluralia tantum: Korhany (1965, por. kurhan mogia, pagrek), Kosarki (1855), Koszarki (1846, por. koszary czworoboczne ogrodzenie pod otwartym niebem dla owiec, koszara owczarnia), Laktoza (1973, laktoza)70, Murowaniec (1962, murowaniec budynek
murowany, dawniej te karczma), Papiernia (1877, 1965), Parcianka (1847, parcianka ptno, kaftan), Przysta (19611970), plurale tantum Szaaszyska (1965, szaasisko
miejsce, midzy szaasami), Spust (18491854, spust stawida zasuwa do puszczania
wody na koo myskie, take ujcie, odpyw; spuszczenie wody ze stawu).
2.1.2.4. Nazwy od apelatyww zwizanych z osadnictwem i organizacj spoeczno-gospodarcz

Najwczeniej notowanym w tej grupie nazw jest dzi nieistniejcy lski hydronim Osiek
(1360), okrelajcy obiekt w dorzeczu Przemszy. Nazwa wywodzi si od apelatywu osiek
miejsce, gdzie wznosia si warownia lena utworzona z nagromadzonych i pospajanych
pni drzewnych, pniej te w znaczeniu topograficznym miejsce niskie, urodzajne, ktre
dawniej byo k (SW).
Frekwencj wyrniaj si potamonimy od ap. granica (znanego od XIII w.) w znaczeniu linia zamykajca lub oddzielajca okrelony obszar (SEBor), gdy rzeki od zawsze
stanowiy element podziau terytorialnego. Ogem w badanym dorzeczu odnotowano
12 obiektw o nazwie w formie singularnej Granica i 2 w formie plurale tantum Granice (18491854, 1965). Wikszo jest odnotowana wspczenie, 2 w XIX w.; najstarsze powiadczenie ma Granica (1532), nazwa nieistniejcego dzi obiektu koo Koaczyc
70
W yszkowicach, przez ktre pynie struga, znajdoway si fabryki, m.in. cukrownia i zakady farmaceutyczne, a nazwa zapewne nawizuje do produktw tam wytwarzanych.

88
we wspczesnym powiecie jasielskim (HE XV 48). Wszystkie jednak cieki tak nazywane
s niezbyt duymi obiektami, pooonymi gwnie w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy
po San. Jedna nazwa odnotowana jest w dorzeczu Wieprza i okrela obiekt o najwikszych
rozmiarach w tym zbiorze, jest to Granica (1960), str. o d. 16,64 km (HE VI 16).
Hydronimy od innych podstaw leksykalnych, ale o podobnym znaczeniu, to: Chotar
(1512, gw. chotar, chotarz granica wsi; obszar terytorium gminy, wsi; duy kawa ziemi,
pola, ki, pastwiska, z wgierskiego hatr) i Dzia (17861788 2 , 18491854).
Podstawy motywacyjne poniszych potamonimw cz si z dziaaniami czowieka majcymi na celu uatwienie komunikacji ldowej, ktra usprawniana bya przez przeprawy wodne. Apelatywem czsto wykorzystywanym w toponimii jest ga grobla umocniona faszyn, droga moszczona faszyn (Sstp), por. te ps. *gat droga (przez bagna,
bota), wyoona kodami, pniami, gaziami, chrustem, som itp. (Sps). Nazwy wodne
o tej podstawie zapisane zostay ju w XV w. na Mazowszu, por. Ga (1414142571, 1483)
w dorzeczu Narwi i Bugu. Pozostae pojawiaj si pniej i dotycz obiektw pooonych
w czci rodkowej i dolnej dorzecza Wisy, por. Ga (XVI w., 1880, 1888, 1965 2 , 1969,
1970). Plurale tantum Gatki (1788, gatka : ga) odnosi si do nieistniejcego dzi obiektu
w dorzeczu grnej (lskiej) Wisy.
Podobn semantyk ma leksem grobla, grobia wa ziemny, notowany od XV w.
(SEBor). Hydronimy utworzone od niego (oraz od form deminutywnych) udokumentowane od XIV wieku to: Grob(i)a (1394), Grobla (1881, 1891, 1965, 1983), plurale tantum
Groble (1847) oraz Grobelka (1770, 1960, 1974, dem. grobelka).
Wysok frekwencj w tym mikropolu semantycznym maj apelatywy mostek, mocisko,
te most. Hydronimy o tych podstawach posiadaj dokumentacj od XVIII w.: Mostek (1786
1788, 19611970, 1964), pluralia tantum: Mostki (17861788 2 , 1839, 1855 3 , 1964),
Mosty (1788), Mocisko (1784, 17861788), plurale tantum Mociska (1962, 1965). Zblione znaczenie maj podstawy poniszych hydronimw: plurale tantum Kadki (1961
1970 2 , kadka), awa (14141425, 2006, awa kadka przez wod Sstp), awka (1786
1788, dem. awka), plurale tantum awki (1584) oraz Przejazdek (1469, dem. przejazdek
: przejazd).
Semantyka podstaw niej przedstawionych nazw rzecznych jest zwizana z osadnictwem: Budzisko (19611970), Grdek (XVI w., 2006), Grodzisko (1543, 1846, 1881,
1965), Nawsie 17861988 2 , 1845, 1847, 1855 2 , 1966, nawsie cz wsi rodkowa
lub cignca si wzdu drogi, rwnina bdca z zasady wspln wasnoci, plac wiejski,
bonie Sstp), Osada (18491854), Przedmiecie (18491854), Siedlisko (1564), plurale
tantum Siedliska (18491854 2 ), Wie (1973).
Pozostaymi hydronimami wczonymi do grupy nazw kulturowych s: Kawaek
(1964), plurale tantum Deszczki (18491854), Klince (1847, kliniec jedna z desek o tej
samej gruboci, bez fug na boku, sucych do pokrycia dachu), Morgi (19611970), o71
Ga, rz., d. 22,78 km, ld. Narwi ( Wisa), wypywa koo Starego Zakrzewa, pynie przez Milewo,
Ga: Gacz (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 123); Gacz 1425 MkM nr 42; Sokolaka 1457 HMil 467;
Sokolalanka (1470)1471 SHGMz(MK 6, 2v); fluvii Sokolanka alias Gacz 1473 SHGMz(MK 6, 3333v);
Gacz antiqua 1524 SHGMz(MK 41, 1) (stare koryto w pobliu ujcia do Narwi); Staragacz 1545 Matr
IV/1, nr 7415; Str. Puiewska (!), Gacka 1839 MpKwat V 2; Ga lub Jabo 1881 SG II 433; Ga a. Jabo
a. Jabonka a. Pniewska Struga a. Pujowska Struga a. Pujowoska Struga; db. Sokolaka 1965 HW nr 468;
Ga, -ci 2006 HPol I 66.

89
kietnica (1296, 1454, por. okietnica ryba na okie duga lub moe rzeka na okie szeroka), Okrg (1788, okrg teren otaczajcy co, ssiedztwo), plurale tantum Okrawki
(18491854, okrawek), Roniki (1848, ronik, por. gw. ronica kawaki wasnego pola
drobnej szlachty pooone w obcych wsiach SGPKar), O (1966, o wa, na ktrym si
koo obraca), Pobojka (1859, pobjka miejsce po boju), Stanowiski (18491854, por.
ukr. stanovyse miejsce, gdzie wypasane jest bydo), Stopienie (1964, stopienie sprzeda), Stra (1500, por. stroa rybna krlewskie gospodarstwo rybne na przedmieciu
Krakowa), Superata (19611970 2 , superata nadwyka), plurale tantum Szubienice
(17861988), Trjkt (1965), Trupienie (1480), Trupieniec (1880), Tryb (1526, stp. tryb
drka, cieka)72, Ulica (1892), Wirtel (1544, wiertel, wirtel pewna miara na zboe,
wier korca), Zastawa (19961999), Zatwr (19611970, zatwr wszystko, co do zawarcia, zaparcia, zamknicia suy, zapora, zasuwa, rygiel, zawora SWil).
2.1.2.5. Hydronimy metaforyczne

Niewiele jest nazw metaforycznych w mikrotoponimii i hydronimii, dominuj tu raczej

motywacje konkretne. Na uwag zasuguj hydronimy, ktrych podstawy zwizane s z religi, obrzdowoci i wierzeniami ludowymi: Diabeek (18021803)73, Figura (2003),
Hozanna (1882)74, Sobtki (1966), Turo (17861788), Zjawienie (1961).
Frekwencj wyrniaj si hydronimy od podstawy pieko i pochodnych.
Najwczeniejsze powiadczenie ma w tej grupie semantycznej hydronim Pkielnik (1245)75,
pot. o d. 10,76 km, ld. Czarnego Dunajca (HE XIII 177), pniej jest notowany niezidentyfikowany Piekielnik (17861788) we wsi Rychwadek w powiecie ywieckim (HE IX 83).
Hydronim Pieko okrela 7 obiektw notowanych wspczenie. Od formy deminutywnej
piekieko powsta potamonim Piekieko (1585, 1855) oraz plurale tantum Piekieki (1532,
1964). Nazwy te okrelaj niewielkie cieki w dorzeczu Wisoki i Dunajca. Metaforycznym toponimom Pieko powicia krtki szkic M. Malec (2000: 283284), wskazujc na
rnorodne znaczenia wyrazu pieko, ktre mogy si sta motywacj toponimw. Mona
przypuszcza, i w wypadku hydronimw byy to metaforyczne znaczenia: miejsce prze-

72
Trybwka, rz., d. 23,27 km, ld. Omulwi ( Narew Wisa), wypywa koo wsi uka, uchodzi
koo Wiatroowa: fluvius Luko (13311335), Lukow 13351341 KMaz II 213, 251; ad fluvium Luko przed
1343 KMaz II 259; a tor. Tryb 1526 SHGMz(Z 27, 265); Czarna 1783 MpPerMz; Trybowka 1839 MpKwat
IV 1; Triebe 1922, gw. Trybwka 1926, uka 1928 Ley II 351; Tryp a. Tryb a. Trypwka a. Trybwka
a. uka a. (Triebe) a. <Luko> 1965 HW nr 536; Trybwka, -i 2006 HPol I 298. Dawniej uka; n. w. genetycznie prus., od *luk- por. ot. lukt gi, zagina, skrca; por. te n. wsi uka NMPol VI 394. Nazwa
Tryb zapewne od ap. tryb drka, cieka (prosto idca) Sstp, por. te tryba wska posa pola, zagon, miedza SW i niem. Triebe wygon, pastwisko.
73
J. Duma (1999a: 49) wywodzi n. Diabeek od ap. diabeek. Na MpGillyPr odnotowana jest n. w.
i n. myna Diabellek M. (18021803) pooonego midzy Nakonowem a agiewnikami. Moliwe wic, e
n. rz. ponowiona z n. myna.
74
M. Milewska (PMT XV 129) wie nazw z liturgicznym zawoaniem hosanna, dla H. Grnowicza
(1988: 32) jest ona natomiast niejasna.
75
Hydronim Pkielnik (dzi Piekielnik) jest pozostaoci rodzimych, regularnych kontynuantw ps.
*pkl, por. stp. pkie pieko, diabe (SEBor). Por. ap. piekielnik mieszkaniec pieka, szatan (Sstp), diabe, szatan, czart (SW).

90
bywania zych duchw76 oraz czsto sygnalizowane w toponimii miejsce trudno dostpne,
oddalone od wsi, przepastne77.
Na uwag zasuguj rwnie metaforyczne uycia nazw naczy, narzdzi gospodarczych,
czci wozu, ktre za spraw swojego ksztatu konotuj wtrne (cho nie zawsze) znaczenia
topograficzne: Cber (1351, stp. cber, ceber rodzaj duego drewnianego wiadra), Czerpado
(18491854, czerpado chochla, czerpak), Dziea (1881, dziea due drewniane naczynie
do rozczyniania ciasta na chleb), Kazub (1882, kazub m.in. rodzaj naczynia z kory), Kocioek (2006), unia/Lunia (1884, lunia cz skadowa wozu), Koonica (1883)78, Siekierka (1963, 2006), Skrzynka (2005), plurale tantum widry (1786), Topr (1965), moe te
plurale tantum Portki (18491854). W funkcji metaforycznej wykorzystywane s rwnie nazwy czci ciaa: Piszczel (14701480, 2006), Szyja (17861788, 1961, 1966, 2006), cigno
(2005), yka (2005, 2006) oraz inne leksemy konotujce znaczenie dugi i cienki: Ciciwa
(1478, ciciwa struna lub sznurek nacignite na uku; sznur, ni, linka SEBor)79, acuch
(1965), Nitka (1963, 1974, 2003, 2006), Warkocz (1961), Wyk (1839), plurale tantum Wstki (1888). Hydronimy te odnosz si do niewielkich obiektw, co czy je z mikrotoponimi,
dla ktrej tego typu nazwy metaforyczne s charakterystyczne (por. Mrzek 1999: 144).
Na zasadzie metafory utworzono od wyrazw abstrakcyjnych hydronimy: Fantazja
(1787), Figa (1888, figa m.in. osoba albo rzecz maa, drobna), Grzywda/Hrywda (1881,
krzywda), Zgoda (2003, zgoda).
2.1.3. Hydronimy o innosowiaskich cechach fonetycznych lub leksykalnych
Poza zakresem tego opracowania pozostaj nazwy obce w hydronimii dorzecza Wisy (niemieckie, batyckie). W zwizku z tym, e elementy innych jzykw sowiaskich, gwnie
wschodniosowiaskich, na obszarach pogranicza byy i s obecne w hydronimii badanego
dorzecza, zdecydowano si je uwzgldni. Nazwy te reprezentuj podobne czy te te same
modele motywacyjne i sowotwrcze, dlatego wczane s do odpowiednich typw formalnych i wliczane do statystyk.
2.1.3.1. Hydronimy wschodniosowiaskie

Od terminw hydrograficznych powstay nastpujce potamonimy: Bootce (18771890, ukr.

bootce : booto boto), Bryt (1887, ukr. brid potok), Hnyliszcze (1939, ukr. ap. hnyliszcze bagno, boto), Huczek (19341937, 1965, ukr. huczok may wodospad), plurale tantum Huczki (18491854), *Izwor/Izibor (1595, emk. izwor rdo), Izwor (17861788, 1889), Izwr
W wierzeniach ludowych rzeka jest siedliskiem zych duchw (Bartmiski 2007: 164).
Tu w odniesieniu do wymiaru gboki, por. te podobne motywacje w nazwach jaski: Pieko,
Piekieko.
78
Hydronim naley wiza z ap. konica drek na osi wozu przytrzymujcy drabiny lub skrzyni
w znaczeniu metaforycznym na okrelenie rozwidlenia rzeki. To znaczenie sprawia, e cho n. w. notowana
jest dopiero w XIX w., to prawdopodobnie istniaa ju wczeniej, gdy od XVI w. pojawia si n. m. Konice, dzi Koonice; por. NMPol V 73.
79
Ciciwa, str., dzi nieistniejca, pd. Czarnej Strugi ( Duga Kana eraski Narew
Wisa): fluminis Czyanczywa 1478 SHGMz(MK 9, 95v); Zaczanczywa 1478, 1481 SHGMz(MK 9,
103103v); Czyanczywa 1502 SHGMz(MK 18, 143v); <Ciciwa> a. <Zaciciwa> 1965 HW nr 549.
76
77

91
(18491854, 1882), Zwir (18491854 2 , ukr. gw. zvir, zvor potok), Zwor (1635, 17861788,
19341937), Zwr (17861788, 1895, 1965), Zworec (1934, dem. ukr. zwore), Jarocha (1867,
jaruha gboki jar, boto, ukr. ap. jaruha rw, kana), Jaruha (1985 3 , emk. jaruha parw,
jar), Kaabania (1965, ukr. kaabanja kaua, boto, gboka jama z wod), Kiernica (1849
1854, 1854, ukr. kernycja, krynycja rdo), Kulas(z) (1526)80, Makotra (1526) 1549, por.
ukr. makitra (< *makotra kotowina, kotlina), Maka (1885, ukr. gw. maka moczar, bagno), Moklak (18491854, ukr. mokljak miejsce botniste), Murynia (1855, por. ukr. muryna boto, ktre zostaje na polu po powodzi), Prowal (17861888, 18491854, ukr. prowal
przepa, wwz), Riczka (1625, ukr. riczka), Rybnyk (19341836, emk. rybnyk), Urwychwist/Urwychwost (17681788, 18491854, ukr. gw. urwychwost bagno81), Ustrzyk (1855,
ukr. ustrik miejsce zlewu dwu rzek i potokw), Werchowina (1898, ukr. werchowyna, pol.
wierzchowina rdo; grny bieg rzeki). W badanym materiale odnotowano nastpujce hydronimy od apelatyww zwizanych z obiektami terenowymi: Horaj (1965), Horbek (1849
1854, ukr. horbok grka), plurale tantum Horbki (1966), Jandua (1965, jandua czara,
ukr. jandoa, jandya m.in. wgbienie w szczycie gry, ros. jandowa, endowa due wgbienie, zapadlisko), Kaminia (18491854, ukr. kaminnja kamienie), Kiczurka (18491854,
emk. dem. kiczurka), uch (1978 ukr. i brus. ap. uh), uh (1884), Rozpucie (1965, ukr. rozputtja rozdroe), Zarynok (18491854, zarinok brzeg pokryty wirem). Hydronimy od
podstaw rolinnych to: Bereska (1880, ukr. bereska), Bereka (1963), Berenica (1376), Bukowec (18491854), odzina (17861888, por. ukr. odyna szuwary), Paportyna (18491854,
ukr. paportyna papro), pluralia tantum: Syhy (1846), Wilchy (1949, emk. wilcha olcha),
abiny (17861788, emk. abyny skrzek abi, wodorost), a podstawy zoologiczne reprezentowane s w nazwach: Biaahus (1880, por. ukr. gw. biohuzka, pol. biaorzytka), Hawran
(18491854, 1964, ukr. gw. hawran gawron), Jastrib (1882, ukr. jastrib jastrzb), plurale
tantum Medwede (1949, 1965), Zwieryniec (1933, rus. zwierynec, ukr. zwiryne).
Podstawy apelatywne zwizane z kultur materialn reprezentowane s przez nazwy:
Bendiuha (1880, por. bienduga, z ukr. -h- zamiast -g- ), Czerte (1880, 1883, 1965, 2006,
ukr. czerte, pol. gw. czerte, czerti wyrb, karczunek, polana, pierwotnie obszar wykarczowany), Dial (18491854), Hatka (1965, ukr. hatka tama na rzece, pol. gatka : ga),
Horodysko (18771905, ukr. horodysko grodzisko), Koszaryszcza (17861788, ukr. koszaryszcze miejsce dla owiec), Kut (18491854, emk. kut chlew dla wi), Rudnyk
(1426, rudnik miejsce, gdzie wydobywano rud), plurale tantum Zasiki (18491854, ukr.
zasik zasiek). Dominuj tu nazwy obiektw w dorzeczu Sanu, ale te spotka je mona
w dorzeczu Dunajca i Ropy oraz grnego Bugu i Narwi.
2.1.3.2. Hydronimy z cechami fonetycznymi czeskimi i sowackimi

Nieliczne nazwy przejawiaj cechy jzykw poudniowych ssiadw: Blatnica (1679, por.
czes. ap. blatnice teren mokry), Blatnik (1846, sowac. blatnk miejsce moczarowate),
Teplica (1855, czes. teplica, pol. cieplica miejsce i rda ciepych wd leczniczych).
80
Hydronim ma zwizek z n. m., notowan troch pniej. Pierwotna wydaje si n. w. i jak sugeruje
W. Makarski, ma ona charakter metaforyczny okrelaa miejsce grzskie, botniste, por. ukr. kulasza potrawa z mki jczmiennej lub kukurydzianej, pol. kulesza mamayga (por. MakSk 95)
81
Apelatywu tego nie notuje jednak wrd terminw hydrograficznych M. Jurkowski (1971).

92
Wrd hydronimw odapelatywnych formacje odrzeczownikowe powstae w wyniku czystej onimizacji stanowi 36%. Pojawiaj si w rdach od w. XII, lecz do koca
XVIII w. zapisano w dokumentach jedynie 24,2% tych hydronimw, w w. XIX 19,8%,
a 56% stanowi nazwy majce dokumentacj dopiero z XX w. Hydronimy odrzeczownikowe dotycz gwnie obiektw maych, krtszych ni 10 km (wrd nich s cieki, dla ktrych brak danych dotyczcych dugoci, ale zakadam, e byy to rwnie mae obiekty)
85%. Makrohydronimy (powyej 50 km, nie liczc nazw odcinkowych czy okresowych
wariantw nazw duych obiektw) stanowi niewielki procent, por.: Bystrzyca, Jeziora,
g, Orz, Szko, Trzenia, Wieprz, Wisznia. Wrd potamonimw z omawianej tu grupy
dominuj formacje rodzaju eskiego (52%), wiele jest te nazw rodzaju mskiego (28%),
z ktrych ponad poowa okrela obiekty pooone w czci prawobrzenej dorzecza Wisy
po San. Formacje rodzaju nijakiego stanowi niewielki odsetek (5%), wiksz grup tworz hydronimy w plurale tantum (15%).
Trzon warstwy apelatywnej zawartej w hydronimach odrzeczownikowych stanowi
terminy hydrograficzne oraz okrelenia wody, koryta i jego czci 49%. Inne bazy o charakterystyce topograficznej to: okrelenia terenu 12%, leksemy tzw. botaniczne 12%,
zoologiczne 3%. Podstawy o charakterystyce kulturowej stanowi 24%.

2.2. Hydronimy od przymiotnikw

Semantyce przymiotnikw tzw. immanentnych, waciwociowych, powicia swj artyku bazujcy na wspczesnym materiale hydronimicznym, zawierajcym ponad 4 tys.
hydronimw odprzymiotnikowych, E. Jakus-Borkowa (1989: 141149). Ustalia ona
udzia procentowy i rang poszczeglnych przymiotnikw w tworzeniu hydronimw. Jest
to opracowanie synchroniczne oparte na materiale z Hydronimii Wisy i Hydronimii
Odry. Najczstszymi w hydronimii przymiotnikami biay czarny oraz mniej produktywnym bystry zaj si J. Duma (2002a, 2003a, b), ktry na podstawie dostpnego materiau
historycznego przeanalizowa derywowane od nich potamonimy. Niniejsze opracowanie
ma charakter diachroniczny, materiaowo ogranicza si do nazw wd pyncych z obszaru
dorzecza Wisy i jest konfrontowane z ustaleniami wymienionych autorw.
2.2.1. Hydronimy od przymiotnikw o charakterystyce topograficznej
W wypadku hydronimw od przymiotnikw pierwotnych (niemotywowanych) nie jest
moliwe ustalenie, czy zostay one utworzone bezporednio od przymiotnika, czy od zestawienia zawierajcego przymiotnik i termin hydrograficzny w wyniku elipsy tego ostatniego. Jeli chodzi o przymiotniki motywowane, to wachlarz moliwoci jest wikszy. Mog
to by formacje odprzymiotnikowe powstae w wyniku czystej onimizacji lub od zestawienia z przymiotnikiem w wyniku elipsy, lub utworzone w wyniku sufiksacji, np.: Jamna : przym. jamna82; Jamna : jamna rzeka, z elips rzeczownika; Jamna : jama, z suf. -na,
na okrelenie cieku drcego jamy. Do tej grupy nazw rzecznych powstaych przez prze82
W odmianie prostej lub zoonej, ktrych rozrnienie w rodzaju eskim jest moliwe tylko
w przypadkach zalenych (kocwka dopeniacza l. poj. -y lub -ej).

93
niesienie przymiotnikw do kategorii nazw wasnych zaliczyam hydronimy, ktre maj
pierwszy zapis w formie jednoskadnikowej, a w wypadku nazw od przymiotnikw motywowanych jeli taki przymiotnik jest notowany na gruncie apelatywnym. Hydronimy
odprzymiotnikowe cechuje dua rnorodno semantyczna. W ujciu syntetycznym d
jednak do uchwycenia cech najbardziej charakterystycznych.
Wrd wielkiej liczby potamonimw powstaych od przymiotnikw w wyniku czystej onimizacji w rozdziale II, powiconym warstwie prasowiaskiej, znalazy si: Boga,
*Brenna, Drwiena, Neresna, Pywa, Rzdza, Skawa, Tana, Tanew, Wilga, Wilka. Kolejn warstw stanowi hydronimy od archaicznych polskich przymiotnikw (bezsufiksalnych)83: Dba (145384, 1845, 1855, 1856), Jabona85 (1444), Jasiona86 (13401341, 1351,
1373), *Jesiona/Jessina (1336)87, *Kamiona (1210, 1273), *Kamiona/Kamionka (1537),
Kamiony (18491854), Miedwiada (1440). Do tej grupy zaliczy naley take hydronim
Mrowa (1352), dzi Mrowla, ld. Wisoka, ktry J. Rieger (HE III 4849) objania jako
sowiaski, zwizany zapewne z ap. mrwka88 (nazwa owada), podobnie Z. Babik (466),
natomiast J. Udolph zalicza go do warstwy staroeuropejskiej (por. HE III). Nazwy typu
Osa (122289, 14701480, 1966, 2003) rozpatrywa trzeba raczej w zwizku z archaicznym przymiotnikiem osa poronita os, osik, cho dwa wspczesne powiadczenia
mog pochodzi od nazwy owada lub od nazwy osobowej. Potamonim Soa (1272) Z. Babik (562563) uwaa za motywowany archaicznym ps. przymiotnikiem *sol zwizany
z sol, sony, co przekonuje i znajduje potwierdzenie w uwarunkowaniach geologicznych.
Jednak wikszo badaczy czy So z ide. nazw soli, a J. Udolph widzi tu ide. pierwiastek *sal- potok, woda pynca, nurt (1990: 271274). Oprcz nazw pochodzcych
od przymiotnikw bezsufiksalnych do warstwy starszej zaliczy mona raczej rzadkie nazwy od przymiotnikw na -awy, fem. -awa: Modawa ((1525) 1539, modawy)90, Rusawa
(1361, rusawy), Sinaw (1350, sinaw(y), take Srzeniawa (1244), dzi Szreniawa, ld. Wisy.
Potamonim ten by przez A. Brcknera (SEBr 554) i J. Rozwadowskiego (1948: 294295)
uwaany za sowiaski. czono go z przym. ps. *sern biay, siwawy + suf. -awa lub
z *sernjav biaawy. J. Udolph (1990: 344345) odnosi nazw do ide. rdzenia *ser-/*sorOjkonimom tego typu powicia obszerny artyku I. Bajerowa (1957).
Zadbie, rz., d. 20,07 km, ld. Racinicy ( Wkra Narew Wisa), uchodzi w Budach Kraszewskich: Damba torrens 1453 SHGP 55 (tu?); <Dba> 1965 HW nr 556; Zadbie, -a 2006 HPol I 323.
85
J. Duma (1999a: 76) odczytuje nazw jako Jabonia i umieszcza j wrd derywatw fleksyjnych,
lecz w wietle zapisw moe to jednak Jabona od archaicznego przymiotnika *jabona (: jabo).
86
Hydronim moe by formacj bezsufiksaln od archaicznego przymiotnika, moe by take derywatem z suf. -na; por. NMPol IV 113.
87
Elszka, str., d. 7,67 km, ld. Sandeli ( Drwca Wisa): Jessina 1336 Woel 217; Elszka a. Lubawka a. Libawka a. Jesionna a. Zielkowska a. Zilkowska Struga a. Elske a. Jeszona a. Jeschona; gb. Ryki
l 1965 HW nr 626; Lubawka, Elszka, 2004 GUGiK; Elszka -i 2006 HPol I 64. Lit.: SHGCh 31.
88
Por. ps. *morv/*morvj mrwka SEBor 340.
89
Osa, rz., d. 96,2 km, pd. Wisy, rdo w jez. Perkun, pynie przez liczne jeziora, wsie: Sup, Szarno, Szczepanki, Lisie Kty, wiekocin, Now Gr, uchodzi na pn.-zach. od Grudzidza: Ossa 1222
PrUr I/1, nr 41; apud flumen ossaw 1422 Woel 417; na rzece Ossie 1565 Lumalb 145; Osa, -sy 1958 MPol
nr 90; Osa a. Ossa a. <Osse> a. <Ozza> a. -<Ozze> p 1965 HW nr 751; Osa, -sy 1971 UN 178, 6, 7, 9,
10, 11, 15; Osa, -sy 2006 HPol I 198. Lit.: SHGCh 5, 1520, 41, 91; Froel I 86, 178 i in.; Babik 491492.
90
Modawa, str., dzi nieistniejca, pd. widra ( Wisa): Mlodawa (1525)1539 Matr IV/1, nr 6626;
<Modawa> 1965 HW nr 351.
83
84

94
pyn. Rwnobrzmicy, pno notowany hydronim Szreniawa/reniawa (1965), wariant
n. Stradomka (w dorzeczu Raby), jest raczej ponowieniem z herbu Szreniawa.
Przymiotniki od terminw hydrograficznych stay si podstawami nastpujcych nazw
rzecznych: Barona (1428, 1443, 151191, barony : barg legowisko, nora, jaskinia),
Jamna (1511, 17861788), Jamne (1880), Jeziorna (1839, jeziorny SpXVI)92, Korytno
(17861788, gw. korytny : koryto), Maciczna (1884)93, Rosochaty (18491854), Stokowa
(1966, stokowy ze stoku, rdowy), Stokowy (1890), Studzianne/Studenne (1965, studzianny), Studziany/Studziennik (17861788, studziany), Sochaty (17861788, *sochaty, por. rosochaty rozwidlony; oznacza rozwidlony potok), Widowa (2006)94, Wirowa
(1839), Wodna (1935), Wodny (17861788), Zdrojowa (1781)95.
W zbiorze nazw odprzymiotnikowych okrelajcych wymiary, cechy koryta i wody
na pierwszy plan wysuwaj si hydronimy polireferencjalne oraz nazwy, ktrych podstawy tworz opozycje binarne. Jedn z czciej wykorzystywanych baz jest w potamonimii
Wisy przymiotnik gboki. Tworzy on nazwy 89 obiektw, w trzech odmianach rodzajowych: 68 to formy mskie, 11 nijakie, 10 eskie. Ujawniaj si one w dokumentach od pocztku XV w. do wspczesnoci. Do koca XVIII w. odnotowano 50% tego
zbioru. Najwczeniej powiadczony potamonim Gboka (14141425) 1456 identyfikuje jednoczenie obiekt najdalej pooony na pnoc w dorzeczu Wkry. W XV w. odnotowano jeszcze dwa cieki o tej nazwie, por. Gboka (1434, 1478), dzi nieistniejce,
pooone w lewobrzenej czci dorzecza, w okolicach Krakowa i Skaryska-Kamiennej. W w. XVI pojawia si pi nowych zapisw: Gboka (1546), Gboki (15481549,
1562), Gbokie (1583), w tym jeden w aciskim tumaczeniu Profundum (1526)/Gboki
(1786); z XVII w. pochodzi tylko jeden przekaz: Gboki (1644). Najwikszy przyrost notowa mona zaobserwowa w w. XVIII (36 obiektw). Wikszo z nich pochodzi z Metryki Jzefiskiej i dotyczy obiektw z obszaru dawnej Galicji. Kolejne 20 powiadcze
pojawia si w XIX w., a 26 w XX. Strumienie i potoki tak nazwane s rozmieszczone
przewanie w czci prawobrzenej grnego dorzecza Wisy od Soy po San. Wystpuj
rwnie potamonimy z cechami fonetycznymi wschodniosowiaskimi, gwnie w dorzeczu Sanu, por.: Huboki (1511, 1596, 18491854, 1855), Hubokyj (1949). Antonimiczny

91
Barona, str., l. lub pd. Sony ( Wkra Narew Wisa), pyna koo Szyszek na Mazowszu:
a torrente Barlozna 1511 SHGMz(Z 20, 149v); <Barona> 1965 HW nr 558.
Barona, str., dzi nieistniejca, w rejonie townicy na Mazowszu: Barlozna 1428 MkM I nr 718;
rivulum seu struga Barlozna 1443 SHGMz(ADP 258).
Barona, str., dzi nieistniejca, w ziemi nurskiej na Mazowszu: in Barloszna fluvio iacentem ultra
Narew (1443)1517 SHGMz(Kap. P. 50, 5v).
92
E. Bilut hydronim Jeziorna umieszcza wrd sufiksalnych (HE X 7273).
93
Urszulewka, str., d. 3,38 km, pd. Skrwy ( Wisa), pynie we wsi Urszulewo: Maciczna 1884 SG
V 882; Maciczna 1965 HW nr 580; Urszulewska Rzeczka, -kiej -ki 1971 UN 183, 6; Urszulewka 1983 PHP
I 707; Urszulewka, -i 2006 HPol I 303.
94
Widowa, stare koryto, pd. Narwi ( Wisa), koo wsi Izbiszcze: Widowa, -ej 2006 HPol I 309.
Od przym. widowy (: widy rozgazienie rzeki); czy dwa koryta Narwi.
95
Wieczfnianka, str., d. 14,36 km, ld. Orzyca ( Narew Wisa), w Grzybowie: Wiewna 1435
SHGP 324; Rzeczka maa Wieczfionka nazwana zdrojowa 1781 ZPrzasn 96; Wieczfnianka 1893 SG XIII
299; <Wiewna> 1965 HW nr 541; Wieczfnianka, -ki 1972 UN 131, 36; Wieczfnianka, -i 2006 HPol I 309.
Lit.: SHGP 324.

95
przymiotnik pytki nie jest spotykany w nazwach ciekw omawianego dorzecza, por. jednak nazw Pywa .
Frekwencj wyrniaj si take nazwy od przym. suchy ogem 26 obiektw, w tym
12 w formie eskiej, 13 w mskiej, 1 w nijakiej. Pojawiaj si one od XIV w.: Suchy
(1341), Sucha (1351); prawie poowa wystpuje w rdach do koca XVIII w., natomiast
pozostae w XIX i XX w. Obiekty o nazwach Sucha, Suchy, Suche rozmieszczone s od
grnej Wisy a po Brd, najliczniej w dorzeczu Dunajca (10). Opozycyjne semantycznie
nazwy od przym. mokry s nieliczne, por. Mokry (1567, 17861788, 1964) oraz *Mokra,
zrekonstruowana na podstawie niem. Mocker (1297), dzi Mukrz.
Od przymiotnika krzywy utworzono nazwy 19 ciekw niewielkich rozmiarw, w trzech
formach rodzajowych. Najwczeniej pojawia si potamonim Krzywy (1359) w dorzeczu
Wieprza, w XV w. odnotowano dwa cieki o nazwie Krzywa (1501, 152496) w dorzeczu Narwi. Obiekty wystpujce w rdach od XVIII w. po wspczesno rozmieszczone s wycznie w czci prawobrzenej dorzecza Wisy po San.
Adiectivum wielki (w rodzaju mskim i eskim) jest podstaw nazw 15 maych ciekw
(krtszych ni 10 km), ktre si pojawiaj w rdach gwnie w XVIII w. Wystpuj te
formy od gwarowych postaci Wielga (18491854) oraz Wieli (1789). Brak jest nazw od
synonimicznego przymiotnika duy. W nazwach potokw pojawia si natomiast antonimiczny przymiotnik may. Najstarszy zapis n. May pochodzi z XVI w., pozostae z XVIII,
a jedyna eska posta to wspczenie zestandaryzowana nazwa Maa (2006) w dorzeczu Jeziorki. Formy od przymiotnika w stopniu wyszym s rzadkoci, takie pochodzenie ma by moe n. Misza (1511), pierwotnie *Mniejsza, dzi Miazga, w dorzeczu Pilicy.
Kolejny na licie frekwencyjnej jest przymiotnik kamienny, ktry wystpuje jako
okrelenie 12 ciekw, zapisanych od XVI w.: Kamienne (1532), Kamienna (XVI). Pojawiaj si te derywaty od wariantw fonetycznych i sowotwrczych tego przymiotnika:
Kamionna (1964), Kamienista (1965). Obiekty tak nazwane zgrupowane s w dorzeczu
prawobrzenej, grnej Wisy po San, a cieki o nazwie utworzonej od archaicznej postaci
przymiotnika typu Kamiona (zob. wyej) pojawiaj si te w czci lewobrzenej w dorzeczu Kamiennej i Brdy. Semantycznie zwizany z przym. kamienny jest przym. twardy, bdcy podstaw hydronimu Twarda (1367) w dorzeczu Pilicy.
Potamonimy Ostra, Ostre, Ostry, te Wostry, zwizane z przym. ostry stromy, ale te
prdki, rczy (SW) identyfikuj 9 obiektw notowanych od XIX w., ktre s rozmieszczone wycznie w prawobrzenej czci grnego odcinka dorzecza Wisy.
Od przymiotnika dugi pochodz nazwy 9 ciekw, ktre si pojawiaj w rdach od
XV w. Najwczeniej powiadczone maj posta esk Duga (142697, 1473), w dorzeczu Narwi i Raby. Nazwy te, w przeciwiestwie do pozostaych, notowanych w XVIII w.
i wspczenie, maj realne odniesienie do dugoci obiektw wynoszcej ponad 40 km.
Antonimiczny przymiotnik krtki wystpuje w podstawie hydronimu Krtki (17861788),
ktry odnosi si do nieistniejcego ju obiektu w dorzeczu grnej Wisy.
96
Krzywa, str., dzi nieistniejca, l. lub pd. Zambrzycy ( Jabonka Ga Narew Wisa),
brak bliszej lokalizacji: torrentis Krzywey 1524 SHGMz(MK 32, 226v); <Krzywa> 1965 HW nr 469.
97
Duga, rz., d. 48,58 km, pd. Kanau eraskiego ( Narew Wisa): Dluga 1426 MkM I
nr 364; fluvio Dluga (1446)1456 SHGMz(MK 3, 335); Dluga 1502 SHGMz(MK 18, 143v); Dluga 1522
SHGMz(MK 32, 141v); Duga (1565) Lumaz I 24; Duga 1775 ZWarsz 163; Duga a. Duska a. winiarka
a. Zonza 1965 HW nr 549; Duga, -ej 2006 HPol I 54.

96
Nazwy typu Stara (5 obiektw), Stary (3) spotykamy w czci prawobrzenej i lewobrzenej Wisy po Pilic, a najwczeniejszej powiadczona jest Stara (1420), wanie w dorzeczu Pilicy. Okrelay one obiekty niewielkich rozmiarw, czsto starorzecza, wyjtkiem
jest tu Stary. (1882), wariant nazwy Olszanka w dorzeczu Sanu okrelajcej obiekt o dugoci ponad 20 km. Nazwy od przymiotnika stary maj opozycj w postaci jednostkowego
(dzi nienotowanego) hydronimu Nowy (17861788), w dorzeczu grnej Wisy.
Przymiotnik szeroki sta si podstaw nazwy Szeroki i Szeroka (7 obiektw), notowanych od XVIII w. po wspczesno, za antonimiczny przymiotnik wski w nazwie Wski
(17861788, 1881) identyfikuje tylko 2 obiekty. Wszystkie te hydronimy okrelaj niewielkie cieki w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy po San. Semantycznie bliski przymiotnikowi wski jest rwnie cienki podstawa mazowieckiej n. Cienka, notowanej od XVI w.98.
Zgrupowane niej hydronimy pochodz od przymiotnikw znaczeniowo zwizanych
z gruntem, okrelajcych podoe rzek, te okolic nadrzecznych. Najliczniej reprezentowane s nazwy od przym. glinny, te gliniasty (9 obiektw): Glinna (1568, 1846), Glinne (1596, 1629), Glinne/Glinny (1723), Glinny (17041725, 17861788 2 ), Gliniasty
(1446), ktre spotykamy gwnie w dorzeczu Soy i Sanu. Ze znaczeniem botnisty, grzski czy si kilka przymiotnikw, ktre stay si podstaw potamonimw: Babi (1845,
1880, babi : baba), Botna (1882), Botne (1398), Botny (1893), Drzna (1425, ps. *drdn leny), Kalna (XVI w., kalny mtny), Grzska (1885, grzski/grzski pierwotnie
botnisty), ugowa (1511, 1965, ugowy zwizany z bagnem, mokradem, podmoky
SES), Surowy (1595, 1787, gw. surowy wilgotny). Od przymiotnikw piaseczny, piaskowy utworzono nazwy: Piaseczna (142699, 1965100), Piaseczny (1546, 15191582), Piaskowa. (1960). Pozostae hydronimy od podstaw zwizanych z gleb to: Wapienny (XVI w.,
18491854), Rdzinna (1845), Rdzinny (17861788).
Podstawy wymienionych poniej hydronimw odnosz si do cech koryta rzecznego,
zwaszcza do jego ksztatu: Ciasne (1962), Ciasny (1228), Kolna ((1397) 1622, 1529101,
17861788, kolny okrgy, zataczajcy koo), Koowa (1962), Kona (1560, kony ukony, skony), Okolna (19611970, okolny kolisty), Poduny (1966), Obrczna (1849
1854, obrczny obszar otoczony kolistym lasem, rzek), Pryczny (19021903, pryczny
przeczny), Przeczny (17861788 2 , przeczny przeciwny, poprzeczny), Rwne (1882),
Rwny (1855), Stromy (1955), cisa (1854), Urwisty (17861788, urwisty stromy, peen
urwisk).
Woda bya rdem poywienia i do tych waciwoci nawizuj nazwy od przym. rybny peen ryb, obfitujcy w ryby: Rybna (1480, 18771905, 1963 2 ), Rybne (17041725).
98
Cienka, rz., d. 30,69 km, pd. Rzdzy ( Narew Wisa), uchodzi koo Klembowa: [Cienka (Jasienica)] XVI AtMz 247; Cienka 1839 MpKwat IV 3; Jasienica 1883 SG III 473; Cienka a. Jasionka a. Jasienka a. Jasienica 1965 HW nr 549; Cienka, -ej 2006 HPol I 36.
99
Tatarka, str., d. 7,09 km, ld. Sony ( Wkra Narew Wisa), uchodzi koo wsi Modzele:
Pyseczna 1426 MkM I nr 256; Pyaseczna (1440)1456 SHGMz(MK 3, 243); Pyasecznicza (1440)1456
SHGMz(MK 3, 243); Modzelwka 1885 SG VI 574; <Piaseczna> 1965 HW nr 558 (tu?); Struga Tatarka
1980 PHP; Tatarka, -i 2006 HPol I 295. Na podstawie dokadnego opisu w BorkCiech 78 wydaje si, e
mona Piaseczn identyfikowa ze wspczesn Tatark. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 70.
100
Piaseczna, str., d. Rozogi ( Narew Wisa): Piaseczna 1965 HW nr 522.
101
Kolna, str., ld. Nasielnej ( Wkra Narew Wisa), brak bliszej lokalizacji: ad torrentem
Colna 1529 SHGMz(Z 29, 298v); <Kolna> 1965 HW nr 560.

97
Opozycyjn grup w stosunku do powyszej, informujcej o obecnoci ryb, stanowi
nazwy, ktrych podstawy wi si z brakiem czego (np. ryb). Za takie uzna mona:
Jaowa (1598), Jaowy (19341937), Pona (1440102, por. pony lichy, nieurodzajny, ubogi (w ryby), Pony (1962), moe rwnie derywaty od przymiotnika pusty: Pusta (1936),
Pusty (17861788 4 ).
Liczn grup nazw od przymiotnikowych okrele cech wody stanowi tzw. hydronimy kolorystyczne. Najczciej uywan podstaw jest przymiotnik czarny wystpuje
ogem w nazwach 83 obiektw, z czego 64 maj form rodzaju eskiego. Od XIII w. pojawiaj si w rdach rzeki o takich nazwach: Czerna (1227), dzi Czarna, d. Pilicy o d.
87,87 km, oraz Czarna (1235), ld. Wisy o d. 66 km, uchodzcy koo Poaca; w XIV w.
zanotowano nazwy 3 kolejnych obiektw. Do koca XVI w. pojawio si w rdach
29 ciekw, w XVIII w. 9, a wic w tym okresie odnotowano jedynie okoo 45% zbioru,
pozostae nazwy zanotowano pniej. Hydronimy te okrelaj zarwno obiekty mae, jak
i due. Nazwa Czarna odnosi si do 27 rzek krtszych ni 10 km, inne, okrelajce obiekty wikszych rozmiarw, to: Czarna (14141425), rz. o d. 47,66 km, ld. Wisy uchodzcy
koo Czerska; Czarna (1457), rz. o d. 32,44 km, pd. Tymienicy w dorzeczu Wieprza, oraz
Czarna (1473), rz. o d. 60,22 km103; najdusza Wda, ld. Wisy o d. 198,04 km, okresowo bya nazywana Czarn.(1767). Hydronimy od przymiotnika czarny rozmieszczone s
na obszarze caego dorzecza Wisy, od rde a po Wd. Wskaza jeszcze warto 2 nazwy
rzeczne, ktre wspczenie maj form zestawion, a pierwotna, jak si wydaje, nazwa
odprzymiotnikowa, peni obecnie jedynie funkcj dyferencyjn: Czarna.(1540), dzi Czarna Nida (ta forma notowana dopiero od XIX w.), rz. o d. 68,72 km, d. Nidy, oraz Czorna
(1736), wtrnie Czorno Wiseka (1788), dzi Czarna Wiseka, pot. rdowy Wisy. Opozycyjne nazwy od przym. biay to: Biaa Nida (1961), gb. Nidy i Biaa (1736), wtrnie Biaa
Wiseka (1884), prawe rami rdowe Wisy104.
Od przymiotnika biay pochodz nazwy 27 ciekw wodnych, wrd ktrych dominuje
forma eska. Notowane s od XIII w., por.: Biaa (1229), rz. o d. 105,14 km, pd. Dunajca,
kolejne 3 w XIV w., w XV w. 5, po 4 w XVI i XVIII w. oraz 10 nazw w XX w. Obiekty tak nazwane rozmieszczone s od rde Wisy a po dorzecze Narwi, gwnie w czci
prawobrzenej, natomiast w czci lewobrzenej wycznie midzy Pilic a Zgowiczk.
W zestawieniu liczbowym dla obszaru Polski, prezentowanym w artykule J. Dumy
(2003a: 399), potamonimy od przym. czarny (221) wystpuj dwa razy czciej ni od
przym. biay (111). W dorzeczu Wisy proporcje te osigaj jeszcze wysze wartoci dla
nazw od przymiotnika czarny (83 obiekty) w porwnaniu z nazwami od biay (27). Zwra102
Ponka, rz., d. 43,37 km, pd. Wkry ( Narew Wisa), pynie przez Posk, uchodzi na wsch.
od wsi Koozb: Plona (1440)1456 SHGMz(MK 3, 238); fluvium Plona 1474 SHGMz(MK 5, 49); fluvio
Plonya 1491 SHGMz(MK 6, 265); Plona (1521)1540 SHGMz(Cim. 71, 213216); Ponka 1775 ZPo
12; Ponka a. Ponna a. <Pona> a. <Ponia> 1965 HW nr 557; Ponka, -i 2006 HPol I 212. J. Udolph
(1990: 322) uwaa nazw za staroeuropejsk, zwizan z rdzeniem *pel-; L. Bednarczuk (1993: 259) za
przedsowiask; Z. Babik (508509) za rodzim, co przekonuje.
103
Czarna, rz., d. 60,22 km, pd. Kanau eraskiego ( Narew Wisa): Czarna 1473 SHGMz(MK
9, 30v31); Czarna 1526 SHGMz(MK 41, 152); Czarna 1775 ZWarsz 189; Czarna 1783 MpPerMz; Czarna 1965 HW nr 549; Czarna, -ej 2006 HPol I 40.
104
Szerzej o tego typu nazwach opozycyjnych w planowanej czci 2, powiconej potamonimom
odonimicznym i procesom transonimizacyjnym.

98
ca uwag niezgodno rodzaju gramatycznego eskiego ze wspczesnym okreleniem
typu obiektu: na 76 obiektw o nazwach Czarna, Biaa, 16 to cieki typu potok. Podstawa
motywacyjna n. Szronka/Szrenka (1965)105 czy si semantycznie z przymiotnikiem biay.
Na podstawie istniejcego ojkonimu odhydronimicznego Szresk (notowanego od XI w.,
por. ZMaz 361) pierwotn form n. wodnej naley rekonstruowa jako *rzona/*Szrona,
por. ps. *sern biay, siwawy, pol. szron, ron (SEBor), z wtrnym sufiksem -ka (por.
analogiczny proces: *Orana > Oronka, n. m. Orosko).
Wrd potamonimw kolorystycznych wyrniaj si liczebnoci rwnie nazwy od
przym. czerwony (11 obiektw), z dominacj form mskich (8) nad eskimi. Najwczeniej odnotowany zosta hydronim Czerwony (1627), dzi Czerwony Potok, w dorzeczu
Sanu. Kolejne zapisy pojawiaj si w w. XIX 5 i XX 2. Obiekty o nazwach Czerwony, Czerwona zlokalizowane s w czci prawobrzenej, od Skawy, przez dorzecze Dunajca (5 obiektw), po San. Wczenie zapisane zostay hydronimy od synonimicznego
ps. przym. *mn czerwony: Czyrmna (1379, 1470), dwa obiekty w dorzeczu Skawy;
Czermna (1582)106 w dorzeczu Wisoki oraz Czyrmna (1419), zapewne pd. Rudna ( Wisa), dzi obiekt bez nazwy107. Odnotowano te hydronimy od przymiotnikw powizanych
semantycznie: Krasna (1529, 1900, 2006, krasny czerwony, rowy, rumiany, szkaratny), Krwawa (1965, krwawy) w dorzeczu Sanu.
Kolejnym przymiotnikiem okrelajcym barw, ktry si sta podstaw hydronimiczn, jest zoty. Czciej wystpuje jako element zestawie (zob. niej) ni jako nazwa jednoelementowa: Zota (1888, 1964, 2006), Zoty (1965). Odnotowano te potamonim Zotne (1964, zotny zoty), w dorzeczu Dunajca, wystpujcy obok ojkonimu Zotne (1962),
ktry wydaje si wtrny w stosunku do nazwy wodnej. W przebadanym materiale wystpuj 2 hydronimy od przym. srebrny: Srybny (18491854), Srebrna (1890)108, w dorzeczu
Wisoka i widra, oraz dwa od przym. zielony: Zielona (1530, 19901993). Nazywaj one
obiekty znajdujce si w lewobrzenej, mazowieckiej czci dorzecza Wisy. Do pozostaych nazw odprzymiotnikowych pochodzcych od okrele barw nale: Rudy (1972), Rudawy (1596), Rudna (1839), *Rdzawa/Rdzawka (1449, 1888109, rdzawy bagnisty, pokryty
rdz), Rdzawy (17861788), Mleczna (1387, XX w.), Modra (1964), Piwny (17861788),
te Ceglany (18491754). Z zabarwieniem wody, ale nieokrelonym bd niedookrelonym, typu ciemny, jasny, zwizane s kolejne hydronimy Ciemna (1504, 1550), te *Ciemna/Ciemnica (1787), rekonstruowana na podstawie n. m. misk110, Ciemny (1964) oraz
Przylepnica, rz., d. 21,78 km, pd. Mawki ( Wkra Narew Wisa), uchodzi koo Szreska: Przylepnica 1784 MpPerP; Przylepnica 1839 MpKwat III 2; Przylepnica a. Przylipnica a. Przelipnica
a. Szronka a. Szrenka 1965 HW nr 554; Przylepnica, -y 2006 HPol I 225. Lit.: ZMaz 361.
106
Zapis Czermna w HE XV 30 umieszczony zosta w hale Czerna. Historycy identyfikuj obiekt
z Pachniczk; por. AtKr 290.
107
Niestety, w NMPol II 215 zapis ten przypisany zosta rzece o n. Czernka, ktra ma dokumentacj
z XIX w., a jej nazwa jest wtrna w stosunku do n. m. Czerna (gm. Krzeszowice).
108
Srebrna, str., d. 13,86 km, pd. Mieni ( wider Wisa), uchodzi na zach. od wsi Kdzierak:
R. Menia maa 1783 MpPerMz; Srebrna 1890 SG XI 152; Srebrna 1965 HW nr 352; Srebrna, -ej 2006
HPol I 263.
109
Pierwotna posta n. w. Rdzawa zrekonstruowana na podstawie n. m. Rdzawa 1262 i 1581 NMPol
(kartoteka), ktra cho wczeniej notowana wydaje si wtrna; por. HE XII 161162.
110
Nazwa miejscowa notowana wczeniej ni hydronim, por.: Czmynsko 1529, misko 1787 NMPol
II 248. Pierwotna posta nazwy wodnej to *Tmna, wtrnie *Tmnica (szerzej: NalSand 79).
105

99
Jeskra (1396, jaskry bardzo jasny, racy blaskiem oczy111), dzi Jaskrzanka, w dorzeczu
Narwi, oraz Jesny (1228)112, dzi Jasna, w dorzeczu Pilicy.
Czstymi podstawami hydronimw staway si take przymiotniki oznaczajce ruch
wody. Wyrniaj si frekwencj przede wszystkim nazwy od przymiotnika bystry (ogem 18 obiektw), w formie eskiej (9), mskiej (5) i nijakiej (2). Najwczeniej notowane
w tej grupie s mazowieckie hydronimy Bystre (14141425), dzi Bystra, w dorzeczu Narwi, oraz Bystra (1496), dzi Bystrzanka, w dorzeczu Skawy. W XVI w. odnotowano tego
typu nazwy okrelajce 6 kolejnych ciekw, w XVIII w. 3, w XIX w. 6 i w XX w. 1.
Obiekty tak nazwane rozmieszczone s w grnym prawobrzenym dorzeczu Wisy a po
San, z jednym wyjtkiem, ktry dotyczy obiektu najstarszego (zob. wyej). Wczy tu
mona jeszcze nazwy od podstaw odnoszcych si do nurtu wody, takie jak: Rczy (1885,
rczy szybki, bystry), w dorzeczu Dunajca, czy te Silna (1863, silny), w dorzeczu Narwi. Za antonimiczne, nieliczne zreszt, uzna mona hydronimy: Spokojna (1964), Wolny
(1846), Wolna (1850) i Leniwa (XVI w., 1867).
Bazy przymiotnikowe oznaczajce cechy akustyczne wody tkwi w nazwach: Cicha
(14701480, 17041725, 17861788 2 ), Cichy. (1591), Gucha (1962, por. guchy przytumiony, niewyrany, moe te cichy, spokojny; potok pyncy w odlegym, niedostpnym, cichym miejscu), Guchy (17861788 2 , 18491854, 19341937) i antonimicznym
jednostkowym hydronimie Szumny (1845). Tu rwnie naley nazwa omna (2003, omny
kruchy, amliwy, atwy do zamania, moe te bystry, niespokojny, por. omi ama,
rozbija Sstp)113, d. Wiaru, w dorzeczu Sanu.
Z przymiotnikami odnoszcymi si do waciwoci wody jej temperatury, jakoci,
smaku i zapachu zwizane s nazwy okoo 30 obiektw. Licznie reprezentowana jest
podstawa zimny (9 obiektw): Zimna (1551), Zimne (1846 2 ), Zimny (17861788 2 ,
1846, 1937, 1964), spotykana prawie wycznie w grnym biegu prawobrzenej Wisy,
zwaszcza w dorzeczu Dunajca wraz z Popradem. Wspczenie nazw Zimna (2006) odnotowano w dorzeczu Narwi, w tym regionie zapisana zostaa take nazwa Luta (1581, luty
zimny, chodny, ps. *ut gwatowny, szybki, srogi114). Ze znaczeniem zimny, chodny
czy si podstawa hydronimu Studzona (1419, por. gw. przym. studzienny, studziony, por.
bug. c zimny). Potamonimy zawierajce przymiotniki antonimiczne s nieliczne:
Ciepa (1481), moe te *Parny, rekonstruowany z niem. Parner (1846, parny duszny,
gorcy, por. te gw. para bagno). O jakoci wody mwi podstawy takich hydronimw,
jak: Dobra (1700115, 1839 2 ), Czysta (1492), wierza (1477)116. Cechy negatywne wyraaj podstawy nastpujcych nazw rzecznych: Gsty (1598), Gnojno (1965, gnojny zagnoPrzymiotnik w takiej formie notuje SEBor 206. W nazwie widoczne pnpol. przejcie ja- > je-.
M. Biolik pomija pierwszy zapis i uznaje nazw za derywat z suf. -anka (HE XIX 6566).
112
Tu take widoczna zmiana ja- > je-.
113
Hydronim nieodnotowany w HE XVII, w SG wzmiankowany jako pot. z omny (XIII 267).
Nazwa miejscowa omna posiada dokumentacj z XV w. i wywodzona jest od n. w.; por. MakPrz 153
i NMPol III 356.
114
O rozwoju znaczeniowym ps. *ut zob. Jakubowicz 2010: 358.
115
Dzi Dobka. Pierwszy zapis (niepomieszczony w HE IX): na Dobrze (1700) z kartoteki J. Domaskiego (udostpnionej przez Instytut lski w Opolu) wskazuje na odmian rzeczownikow.
116
Pawnica, str., d. 9,44 km, ld. ydyni ( Wkra Narew Wisa), uchodzi koo wsi Niestum:
Swyerza 1477 SHGMz(MK 6, 100); wierza XVI AtMz 248; Pawnica a. <wierza> 1965 HW nr 555;
wierza 2005 GUGiK; Pawnica, -y 2006 HPol I 213.
111

100
jony, peen gnoju), Mtna (16611664), Mtny (1520, 1964), Skalany (1962, 1964, gw.
skalany zmcony), Smarkate (1855).
Wrd hydronimw, ktrych podstawy wyraaj waciwoci smakowe wody, wyrniaj si nazwy od przymiotnika sony (8 obiektw), notowane od XIII w.: Sona
(1234, 1273, 1365, 1464, 1565), Sony (1889), take w formie z podwojonym -n- Sonne (18491854, 1880). Cieki tak nazywane wystpuj wycznie w grnym dorzeczu prawobrzenej Wisy od Raby po San. Synonimiczny przymiotnik solny tworzy 3 potamonimy: Solna (1791), Solny (17861788), Salna117 (1964). Jedyn nazw od opozycyjnego
przymiotnika odnotowano w czci pnocnej, w dorzeczu Skrwy Lewej Sodka (1462).
W grupie tej umieci naley take nazwy: *Gorzki/Garzki (15111523, gorzki), okrelajc obiekt w dorzeczu Bzury, moe te Siarczysty (2006, siarczysty tu raczej nasycony siark), w dorzeczu Soy i Kadzielna (1884, kadzielny kadzidowy).
Z obiektami terenowymi, obok ktrych lub przez ktre pynie rzeka, zwizane s przymiotniki stanowice podstawy nastpujcych hydronimw: Dolinowy (17861788, dolinowy), Garbowy (17861788, garbowy), Grkowy (17861788), Grski (1845 2 , 1964),
Grzaski (1961, grzaski grski, grzysty), ysy (17861788, 1965, ysy tu pozbawiony rolinnoci), Piarny (1846, *piarny : piargi rodzaj osypiska skalnego, piarysty), Skalisty (1446, 2006, skalisty kamienny), Skality (1964, skality kamienny), Skalnity (1788, gw. skalnity skalisty, por. sowac. skalnat skalisty), Skalny (1789, 1846,
skalny), Skalski (1846, 1888, skalski : skaa).
Relacje przestrzenne midzy ciekiem a innymi obiektami w terenie wyraaj przymiotniki motywujce hydronimy, ktre si ukadaj w pary antonimiczne, obiekty jednak nie
s lokalizacyjnie powizane: *Blizna/Blosene (1396, blizny bliski), Blizna (1524), Blizny
(17861788 3 ), Bliniejszy (1643, 1645), Bliski (17861788), Bliszy (17861788) oraz
Dalnia (17861788, gw. dalni dalszy, dalej pooony, daleki), Dalny (17861788), Dalszy (17861788); Dolny (17861788 4 ) oraz Grna (18491854, 1883, 1881), Grny
(17861788, 1847, 18491854); Niny (17861788, 18491854) oraz Wyny (17861788
2 ); Przedni (17861788 4 , 1962), Przednia (18401854) oraz Zadni (17861788 4 ,
1892, 1962), Zadkowy (17861788, zadkowy zadni, tylny).
Pozostae nazwy nalece do tego zbioru to: rednia (1961, 1963), redni (19341937),
rzedni (17861788 4 ), Nadolny (1512), Narony (1519), Ostatni (17861788), Podlena. (XVI w., podleny : pod lasem), Pos(t)rzedni (17861788 2 , gw. postrzedni poredni), Porednia (1457, 1964), Poredni (1844), Schodn(i)a (1382, wschodnia)118, Wschodnia (1970), Uboczny (1847), Zagrni (1964 2 , zagrni119).
Wrd potamonimw odprzymiotnikowych zwizanych z flor obecne s formacje archaiczne (zob. wyej), ktre nale do najwczeniej odnotowanych, oraz wiele nazw od przymiotnikw derywowanych na gruncie apelatywnym przy uyciu sufiksw -owy, -ny oraz
nielicznych na -any, -aty, -isty, -owski. Czste s potamonimy od przymiotnikw zwizanych z oglnymi okreleniami terenw zadrzewionych: Borowa (1404, 1789, 1880, 1936
1939, 1965, 2006 2 , borowy), Borowy (1892), Laskowa (1866, laskowy), Laskowy
Forma Salna (z a) jest sekundarna, hiperpoprawna; por. HE XV 129.
Nazwa zapewne pochodzi od przym. wschodni, a forma Schodn(i)a powstaa w wyniku faszywej
dekompozycji lub jeli uznamy j za pierwotn od schd stopie, przepa SEBor, z suf. -na; por. te
ap. schodnica may rowek; cieki wd po polach SGPRei.
119
Por. przym. zagrny : za gr, tu w odmianie mikkotematowej.
117
118

101
(17861788, 18491854, 1884), Laskowski (1962, laskowski laskowy), Lasowa (1884), Lasowy (1849, 1884), Lena (1447, XVI w., 1839, 1855, 1884, 1974, leny), Leny (17861788).
Przymiotniki od nazw drzew stay si podstaw nastpujcych hydronimw: Brzeszczany (1962, brzeszczany : brzost), Brzozowa (1366)120, Brzozowy (17861788), Bukowa (17641768, 17641768, 1850121, 1929), Bukowy (1846, 1964), Cisowy (17861788),
Dbowy (17861788 2 ), Grabowa (2006), Grabowski (1508, 17861788), Jasienowy
(1846), Jasinowa (18491854), Jaworski (178688 2 , jaworski), Jedlna (13401341,
1489, 15641565, jedlny), Jedowy (17861788), Jodowa (1359), Klonowski (XX w., klonowski klonowy), Lipna (1556122, 2006123), Lipowa (1884, 1962, 1965), Lipowy (1493),
Lipowska (1844, lipowski lipowy)124, ubowa (1966, ubowy, z ubu, tj. z kory lipowej), Olchowa (1352, 1524, olchowy : olcha), Olchowy (1551), Olchowate (18491854),
Olszana (1289, gw. olszany olchowy SGPRei), Olszowa (1409, 17861788), Olszowy
(17861788 3 , 18771905, 1983), Smrekowy (17861788), Sosnowy (17861788, 1847,
1855 2 ), liwowa (17861788, liwowy SGPRei)125, Topolowa (1444), Wir(z)bowa (1254).
Pozostae potamonimy tej grupy wywodz si od przymiotnikw derywowanych od nazw
krzeww i innych rolin (take uprawnych): Bzowy (1787), Cisowa (1674, cisowy), Jagielna (1826, jagielny : jagy krupy z ziarna prosa), Konopata (1971, konopaty koloru
konopi), Krzaczysty (17861788 2 , krzaczysty poronity krzakami), Leszczna (1884,
leszczny leszczynowy), Loskowy (17861788, por. gw. loska leszczyna), czny (1786
1788, czny : ka), ozkowy (17861788), Makowa (1367126, 1644, makowy otrzymany
z maku, jasnopopielaty SpXVI), Marchwiany (1965), Meszna (1715, gw. meszny mszany, tj. mchem porosy), Mszana (1369), Mszena (1254), Ostowata (19611970), Paportny (17861788, paprotny paprociany SW, ukr. paporo), Rokitowy (17861788, rokitowy), Rana (1965), Rany (2003), Ruciana (2006), Rzepna (XVI w., rzepny pochodzcy
od rzepy Sstp), Rona (1565, rany ytni Sstp)127, Sitna (1452), Skrzypny (17861788),
Trciana (1373, stp. trciany trzcinowy), Ziemniaczany (1964), ytnia (1450). Inne wczone tu nazwy motywowane s przez przymiotniki zwizane z czciami rolin: Korzenna
(1960), Skowy (1884).
Jak wynika z powyszego zestawienia, najwczeniej hydronimy tego typu pojawiaj
si w XIII w.: por. Mszena, dzi Mszanka, Wir(z)bowa, dzi Wierzbienica i Olszana, dzi
A. Fastnacht identyfikuje obiekt z Pielnic, por. SHGSk III 33.
Zapis nowy w stosunku do dokumentacji w HE IX 84, por. Stczyski 298.
122
Lipna, str., dzi nieistniejca, pd. Turki ( Wkra Narew Wisa): Lipna 1556 SHGMz(Z 33,
535); <Lipna> 1965 HW nr 559.
123
Lipna, pot., d. 5,09 km, d. Wisoki ( Wisa), uchodzi na pn.-zach. od Wyszowatki: Lipna, -ej
2006 HPol I 149.
124
Nazwy przymiotnikowe na -owski znajdujce si w tej grupie sugeruj, i w acuchu derywacyjnym moga wystpowa jaka nazwa terenowa lub miejscowa, zwaszcza e n. w. jest rodzaju eskiego,
obiekt jest potokiem i ley w dorzeczu grnej Wisy. Nazwa terenowa Hala Lipowska (1962) notowana jest
wspczenie; por. HE IX 60.
125
Por. te n. ter. liwowa 17861788 HE XII 201.
126
Por. te n. m. Makowa 1438 NMPol VI 454455, ktr W. Makarski uznaje za wtrn w stosunku
do n. w. (MakPrz 160161).
127
Czarna Struga, str., d. 8,79 km, pd. Dugiej ( Kana eraski Narew Wisa), uchodzi koo Woomina: Rzona (1565) Lumaz I 103 (tu?); [Czarna] XVI AtMz 247; Czarna Struga 1965 HW
nr 549; Czarna Struga, -ej -i 2006 HPol I 41.
120
121

102
Jastrzbka, w dorzeczu Raby i Dunajca. Poowa wymienionych nazw zostaa zapisana do
koca XVIII w. Spotykamy je na caym obszarze dorzecza, najczciej w odcinku grnym,
prawobrzenym, ale rwnie w dorzeczu Wieprza, Bugu, Narwi, a po dorzecze Wdy na
pnocy. Nazwy te nie s stabilne, czsto uywane byy tylko okresowo; okoo 30% stanowi warianty.
Zbir hydronimw przymiotnikowych od nazw zwierzt (wraz z archaicznymi,
wymienionymi wyej) odnosi si do ponad 50 obiektw. Dominuj wrd nich formacje
powstae od przymiotnikw derywowanych paradygmatycznie oraz z sufiksem -owy, rzadko -na, pojedyncze z -any, -asty. Najwicej hydronimw pochodzi od nazw ssakw: Bobrowa (1300, 1375, 1534128, 1539129, 1674), Borsuczy (1668, 1715), Kobyla (1844, 1965),
Kobyli (1523130, 1846), Koni (1868), Kozia (1965), Kozi (1505), Lisi (17861788), asia
(1426)131, osia (1891), Niedwiedz(i)a (1254, 17861788), Niedwiedzi (1744, 17861788
2 ), Psi (17861788), wina (1373), Turze (18491854), *Wilcza/Wilicza (1434), Wilcze
(1962), Wilczy (17861788 2 ), Woli (18491854), Zubrza (1358). Od przymiotnikw
motywowanych nazwami ptakw i innych mniejszych istot utworzono pozostae hydronimy: Gawroni/Hawrani (1562)132, Jaskczany (17861888), Jastrzb(i)a (1198, 1847),
Jastrzbi (17861788), Orla (1417, 1516, 1869, 1983, orli zwizany z orem)133, Sokola (2003), urawia (1935, 1965), Komarowy (1965), Rakowy (1962), *abna/Sobiska
Struga (1889), mijowaty (17861788). Pierwszy hydronim z tej grupy zapisany zosta
w XII w., jest to Jastrzbia, str. o d. 3,55 km, dzi bezimienna, w dorzeczu dolnej Wisy
w powiecie kociaskim, kolejny w XIII w., w XIV w. 5, do koca XVIII w. pojawio
si w rdach ponad 70% nazw tej grupy. Maj one najczciej form esk (25 obiektw), niewiele mniej jest postaci mskich (24), najmniej nijakich (2).
2.2.2. Hydronimy od przymiotnikw zwizanych z kultur materialn
Kulturowe nazwy rzeczne odprzymiotnikowe, reprezentowane przez potamonimy okrelajce 122 obiekty, s mniej produktywne od kulturowych nazw odrzeczownikowych. Liczebnoci wyrniaj si cieki okrelane przez potamonimy od przym. graniczny (28),
ktre maj wysz frekwencj ni utworzone od ap. granica (14). Wikszo nazw ma
form msk (20), esk jedynie 8. Pierwsza pojawia si na pocztku XV w.: Graniczny (1405), dzi Granice, pot., w dorzeczu Dunajca (HE XIII 76), kolejne w XVI w.:
Graniczny (1511, 1567, 1595, 1596). Najwikszy przyrost zapisw mona zaobserwowa
w w. XVIII, kiedy to odnotowano 12 nowych obiektw o tej nazwie, w tym rwnie w forBobrownica, str., d. 15,36 km, pd. Skrwy ( Wisa), uchodzi koo wsi Turza Maa: Bobrowa
1534 SHGP 15; Bobrownica a Bobrownicki a. <Bobrowa> 1965 HW nr 580 (tu le zlokalizowana); Bobrownica 1983 PHP I 709; Bobrownica, -y 2006 HPol I 16. Lit.: SHGP 15.
129
Bobrowa, str., pd. Wkry ( Narew Wisa), uchodzi poniej Dbrwek i Bieunia: Bobrowa
1539 SHGMz(Poc. 5, 341); <Bobrowa> p 1965 HW nr 553.
130
Kobyli, pot., ld. Sanu ( Wisa), uchodzi midzy wsiami Hoczew i Huzele: Kobili 1523 AGZ XVI
nr 2896. Lit.: SHGSk II 63.
131
asia, str., dzi nieistniejca?, pd. Narwi ( Wisa): riwlum Lassza 1426 MkM I nr 393, 394; <asia> 1965 HW nr 540. Zapewne od przym. asi lub ap. asia (: asica, aska).
132
W HE IX 28 odrbne haso; wedug AtKr 290 jest to dzi Przykwka.
133
Nazwy uwaane te za staroeuropejskie (por.: Udolph 1990: 222224; Grnowicz 1985: 22,
1988: 31), od ide. rdzenia *er-/*or- pyn, co mao prawdopodobne (por. Babik 486487).
128

103
mie eskiej Graniczna (17861788 2 ), pozostae w XIX i XX w. Prawie wszystkie obiekty tak nazywane pooone s w grnym prawobrzenym dorzeczu Wisy od Soy
po San. Jeden obiekt odnotowano w dolnym biegu Wisy, w dorzeczu Wdy Graniczna (1964), okresowy wariant Trzebiochy, rz. o d. 25,20 km (HE I 78). Do tego zbioru
wczy mona te jednostkowy hydronim Pograniczny (17861788, pograniczny), w dorzeczu Wisoka. Podobne znaczenie co przymiotnik graniczny maj okrelenia dziaowy
i dzielny, moe te rozdzielny, ktre s podstawami hydronimw: Dziaowy (17861788),
Dzielny (17681788 3 ), Rozdzielny (1468).
Kolejn grup nazw odprzymiotnikowych jednorodn semantycznie, ale nie morfologicznie, tworz nazwy zwizane znaczeniowo z doprowadzaniem wody do mynw: Mynarska (18491854), Mynarski (17861788), Mynna (1966, 1960, 1970), Mynne (1855,
1886), Myska (17861788 4 , 1884, 1963, 1966, 1970 2 , 2006), Myski (1846, 1847,
1885, 18771905). Cieki o tych nazwach wystpuj w grnym prawobrzenym dorzeczu
Wisy od Soy po San (12 obiektw), take w maopolskiej lewobrzenej czci dorzecza
od Prdnika po Radomk (7). Dalej na pnoc spotykamy tylko dwa obiekty: Myski, gb.
Waranki, w dorzeczu Bugu (HE X 180181), a w dorzeczu dolnej Wisy Myska, dzi
Struga Myska, obiekt o d. 27,34 km, ld. Wisy (HE I 20).
Do innych nazw zwizanych z gospodark nale: Bartna (1373), Bartne (1985 2 ),
Bartny (1963), Chlewna (17861788, chlewny), Chliwny (1877), Fabryczny (2006), Foluszny (1846), Obroczna (1564, obroczny : obrok), Pasieczny (1468, 1537, pasieczny), Pany
(17861788, pany : pa), Pilny (17861788, pilny tartaczny), Szklarski (1787), Tartaczny (1965), arnowa (1534, arnowy : arna), arowy (1964, arowy : ar), orowy (1990).
Hydronimy, ktrych podstawy cz si z osadnictwem i organizacj spoeczno-gospodarcz, reprezentowane s przez nastpujce nazwy: Cmentarna (1970), Domany (1964,
domaszny domowy), Dworski (18491854), Gminny (1962), Gromadzki (1965), Kociany (1985, kociany)134, Krajowy (1962), Mogilna (1839135, mogilny grobowy), Mosteczna
(1964), Mostkowy (XX w.), Mostowy (17861788), Splny (18491854, (w)splny), Wiejska (17861788), Wiejska/Wsiowa (17861788), Wieski (1564, stp. wieski wiejski), Wieny (1964), Wsiowa (18491854, 1882, gw. wsiowy wiejski), Wsplny (17861788), Zagrodny (17861788, zagrodny, moe od za grodem?).
Wystpuj take potamonimy od przymiotnikw okrelajcych rne budowle i przedmioty gospodarcze egzemplifikowane przez nazwy: Drny (17861788, drny drgowy), Gana (13341336, ps. *gatn zwizany z drog utworzon na botach, z tam,
grobl Sps), Gatny (1966), Grodna (1479, grodny grodowy), awny (17861788, awny), azowa (1450, 17861788, 1966, azowy : az), azowy (1456, 1786), ana (1532,
any azowy), Moczydowy (1962, moczydowy : moczydo).
Pewn liczb przymiotnikowych podstaw hydronimicznych mona zgrupowa wok
szeroko pojtej kultury duchowej: Piekielny (18491854, 1962), wita (1466, 1882), wite (1570, XVI w.), Wilkoaczy (1715). Odrbn grup stanowi nazwy od przymiotnikw
o charakterze abstrakcyjnym, ktre przez uycie metaforyczne stay si hydronimami: BdPotok przepywa obok cmentarza.
Mogilna (1), str., d. 10,33 km, ld. Dzierzbi ( Skroda Pisa Narew Wisa), uchodzi koo
Porytego: Struga Mogilna 1839 MpKwat V 2; Mogilna 1885 SG VI 580; Mogilna 1965 HW nr 518; Mogilna, -ej 2006 HPol I 176. Na MpKwat zaznaczony w pobliu cmentarz ydowski.
134
135

104
ne (1460), Gocinny (1965, por. dawne gocinna woda nieoczekiwanie, nagle pojawiajca si woda, powd), Lichy (1847, lichy ndzny, niepozorny, mizerny), Milutka (1961),
Mia (2006), Przykre (1964), Robotna (1880), Rzewny (2006)136, Straszny (17861788,
18491854), Szwarny (1846, szwarny pikny, adny), Wierny (1788). Hydronim Dziewczy
(1964)/gw. dziewiczy, od przym. dziewczy panieski, dziewiczy czysty (SW), motywowao zapewne znaczenie czysty. K. Holly przywouje te znaczenie potok pyncy od dawna
(por. Hollyyw 85). Do nazw metaforycznych wczy mona nazw Zbjna (XVI w.)137, od
stp. zbjny waciwy zbjcy (Sstp); obiekt pooony w Puszczy Kurpiowskiej.
Wrd derywatw odprzymiotnikowych pojawiaj si rwnie potamonimy o cechach fonetycznych (rzadziej leksykalnych) innosowiaskich. Najwicej jest nazw o proweniencji wschodniosowiaskiej: ukraiskie w dorzeczu Sanu i Bugu, bojkowskie i emkowskie
w dorzeczu Wisoki i Dunajca, biaoruskie w dorzeczu grnej Narwi.
Przymiotniki o charakterystyce topograficznej motywoway potamonimy: Beaja.
(1571), Bystryj (1949, emk. bystryj bystry), *Chytra (1788, por. ukr. chytryj tu w znaczeniu bystry, szybki potok)138, Czarnaja (1505), Czornij (18491854), Dalnej (19341936,
emk. dalnij dalny), Dogi (1965, ukr. dowhyj), Dohy (17861788), Dublen (18771905,
ukr. dublenyj wymoczony w dubyle wywar z kory olchy), Dubowy (1525, ukr. dubowy
dbowy), Gilaty (18771905, ukr. hillja ga, przym. hilljastyj rozgaziony)139, Hruska (1562, brus. hruzki, ukr. hruzkyj grzski, bagnisty, botnisty), Kawny (1965, kalna),
Kremiany (1965, ukr. dial. kremjanyj krzemowy), Kruhe (1966, brus. kruhy okrgy, kolisty), Krywe (18491854), Krywy/Krzywy (1883), Krywyj (19341936, ukr. krywyj), Mutny (1526, ukr. mutnyj mtny), Poski (1985, ukr. ploski), Rabe (18491854, ukr. rjabyj
pstry), Rywna (18491854, ukr. riwnyj : riw rw), Sridnie140 (18491854), Szuty (1849
1854, gw. szuty, ukr. sutyj bezrogi, bez wosw), Tychy (17861788, ukr. tychy cichy),
Wapenna (18491854, ukr. wapennyj), Zeleny (1645 2 , ukr. zelenyj). Przymiotniki florystyczne stay si podstawami nastpujcych nazw wodnych: Berezowa (1515), Bieriezowaja (1529), Mochnate (18491854, por. ukr. mochnatyj), Tysi (1846, emk. tys cis).
Przymiotniki zoologiczne tkwi w hydronimach: Medwey (1965), Rybnyj (1376), Woczy
(1889, por. ukr. wowk wilk), a kulturowe w nazwach: Silski (18491854, ukr. silskyj
wiejski), Silska (1963).
136
Rzewny, pot., pd. Urwiska ( Wilga Wisa), w Borku Fackim, cz. Krakowa-Podgrza: Rzewny,
-ego 2006 HPol I 247. Zapewne od przym. rzewny tkliwy, smtny, por. ps. *revn pierwotnie ryczcy.
137
Zbjna, rz., d. 17,91 km, dzi bez nazwy, pd. Narwi ( Wisa): Zbjna XVI AtMz 249; do rzeki Zboinej (1565) Lumaz II 92; midzy rzekami Zboyna, Turorzem i Omowi 16171620 Lumaz I 100;
Zboina struga 1783 MpPerMz; Dopyw z Popioek 2005 APHP (H-4). H. Borek wie podobne toponimy z ap. zbj, natomiast Rospond z czas. bi, por. rzecz. boisko na okrelenie miejsca ubitego, z uklepan
ziemi przygotowan do osiedlenia. Nazwa miejscowa Zbjna, notowana od XVIII w., jest wtrna wobec
hydronimu. Lit.: Borek 1968: 270; RospSEMiG 451.
138
E. Bilut czy hydronim z przym. ukr. chytryj, natomiast J. Udolph (w uwagach tumacza) uwaa n. za staroeuropejsk, od rdzenia *skeu d-/*skeu t-, i podaje w wtpliwo zwizek z przymiotnikiem ze
wzgldu na jego wtrne znaczenie szybki(HE X 32). Tymczasem podstawowe znaczenia ps. *chytr odnoszce si do cech fizycznych rekonstruowane s jako zrczny, szybki, wprawdzie tylko na podstawie
materiau z jzykw poudniowo- i zachodniosowiaskich (por. Babik 359; Jakubowicz 2010: 221).
139
Forma Gilaty powstaa wskutek spolonizowania czonu pierwszej nazwy (HE XVII 96).
140
Forma zruszczona, od przym. redni.

105
Elementy sowackie spotykamy w kilku potamonimach z dorzecza Soy i Dunajca:
Bela (1320, 1334, 1750), Beli (1317), Hlubokie (1846), Mutne (1662), Stupny (1846), Zlatna (1846, 1844).
Hydronimy odprzymiotnikowe w dorzeczu Wisy okrelaj ponad 1000 obiektw o rnej dugoci. Mae strumienie poniej 10 km stanowi 82% zbioru; wiksze rzeki powyej
50 km to niewielki odsetek, jedynie 22 obiekty (niespena 2%). Najwczeniej powiadczona nazwa cieku z tej grupy zostaa odnotowana w XII w., w XIII w. pojawia si 20 nowych
zapisw, w XIV w. 48, w XV w. 68, w XVI w. 117, w XVII w. 16, w XVIII w. 269,
w XIX w. 225, w XX w. 240. Do koca XVIII w. udokumentowano ponad 50% zbioru.
Najwicej potamonimw omawianego typu wystpuje w grnej czci dorzecza Wisy po
So i Przemsz (202), a ponad 70% obiektw tak nazwanych zlokalizowanych jest w czci prawobrzenej po San.
Pod wzgldem rodzaju gramatycznego hydronimy mskie stanowi 51% zbioru, eskie 44%, nijakie 5%. Wiksze cieki, tu powyej 17 km, maj prawie wycznie nazwy
w formie rodzaju eskiego, mniejsze potoki, strumienie, take odcinki wikszych rzek
identyfikowane s przez nazwy w rodzaju mskim, co jest determinowane przez typ obiektu i jego rodzaj gramatyczny.

2.3. Hydronimy od liczebnikw

Liczebniki czciej wykorzystywane s jako elementy nazw zestawionych (zob. s. 198)
ni jednoczonowych. W zgromadzonym tu materiale wystepuj tylko 4 nazwy odliczebnikowe: Pierzwy (17861788, por stp. i gw. pirzwy pierwszy w kolejnoci SEBor), Dziewicioraki (1964); 2 obiekty o tych nazwach powizane s ze sob lokalizacyjnie: Drugi,
Pierwszy (17861788).

2.4. Hydronimy od imiesoww

Polskim hydronimom od imiesoww na -cy powici artyku J. Duma, w ktrym podda
analizie 50 nazw wodnych z obszaru caej Polski (por. 2006: 8194). Niniejsze zestawienie
nie wnosi znaczcych uzupenie do jego ustale.
Hydronimy pochodzce od imiesoww na -cy, -ny, -y, -ony, -ty, w liczbie 50,
okrelaj gwnie obiekty mae, majce dugo poniej 10 km, kilka odnosi si do ciekw o dugoci 2030 km. Nazwy imiesowowe tych wikszych obiektw, pojawiajce
si w pierwszych zapisach, ulegy jednak substantywizacji lub na ich miejscu pojawiy si
nowe (nastpia renominacja), np.: mierdzca, dzi Sanka, Wielca, dzi Wielucz, Ciekca, dzi Radna, Ponika, dzi Psarka, Szumica, dzi Szumionka, Zwnica, dzi miczka.
Archaiczn podstaw zawiera mazowiecki hydronim Glibica (1503)141, w dorzeczu
Narwi. Niewtpliwie pochodzi od imiesowu na -cy, a ten od ps. *glibati brodzi, chodzi po czym lepkim, zapadajc si, por. te *glib pdsow. boto, bagno, trzsawisko (Sps VII 102103). Kontynuantem w gwarach polskich jest czasownik gliba si
141
Glibica, str., dzi nieistniejca, ld. Wincenty ( Pisa Narew Wisa): Glybyancza 1503
SHGMz(MK 18, 164); <Glibacza> 1965 HW nr 516.

106
ugina, por. take pokrewne glibawa ka botnista, grzska, gnibiel, glibiel przepa,
otcha; trzsawisko (SGPRei). Od teje podstawy utworzono inny mazowiecki hydronim Glibicy Stok oraz maopolskie nazwy Glbiczka i Glibiczka (zob. niej). Inna mazowiecka odimiesowowa nazwa dzi nieistniejcego strumienia Posech ((14141425) 1456,
poschn)142, w dorzeczu Narwi, wyrnia si niezoon form odmiany.
Obiekty okrelane przez hydronimy odimiesowowe nie wykazuj wyranego zgrupowania geograficznego, wystpuj na caym badanym obszarze, od grnej Wisy po Narew
i Brd. Maj w wikszoci form rodzaju eskiego: Beczca (1471, 1895, becze), Checzca (1300, checzy ka, szlocha), Cheszczca (1965, chesta chlupa), Ciekca
(1789, 1888, 1965), Grzmica (1965), Szumica (1892), mierdzca (1321, 1964), Wielca
(1480, wia si wi si), Wodzca (2006), Wonica (1965), Wrzca143 (2006), *Zwnica/
Swnocza (1370, *zwnicy, por. ps. *zvnti gono dwicze, brzmie, rozbrzmiewa,
stp. wznie SEBor); Karczowana (19611970), upiana (16601664, upi obdziera
z kory), Moszczona ((1431) 1786), Nieznana (1961), Ponika (1561, 1473, 1561, 1890,
ponika SpXVI, gw. ponikn znikn, skry si, nazwa oznacza strumie, rzek, ktra
w ziemi ginie, by dalej znowu wytrysn), Punika (1888), *Prdzona144/Rzeka Prdzyska (1591, prdzi pyn z prdem), Przekopana (17861788), Przeschy (1596), Stracona (1564), Wylewna (18491854), Zapada (19611970 2 ), Zmylona (2006). Formy
eskie maj rwnie hydronimy oznaczajce obiekty typu potok, strumie, por. Przekopana, Wonica. Postacie rodzaju mskiego przybieraj nieliczne nazwy, por.: Beczc145
(1937), Szumicy (1546), Kopienny (1521), Ryty (17861788), Wyczyszczon (1974). Tylko
2 potoki identyfikowane s przez nazwy w rodzaju nijakim: Kryte (2006) i Zwolne (1855).
Wrd potamonimw odimiesowowych frekwencj wyrniaj si nazwy pochodzce od gniy, zgniy zesputy, stchy, mierdzcy, te gnuny, leniwy, ospay (SW), w odniesieniu do wody zapewne wolno pyncy, ale rwnie o niezbyt przyjemnym zapachu (7 obiektw). Wystpuj one wycznie w dorzeczu Sanu i Narwi. S to: Gnia (1536,
18771895, 1900, 19611970), Gnie (2003), Gniy (17861788), Zgniy (19341937).
Imiesowy bdce podstaw nazw wd pyncych semantycznie wi si gwnie
z czasownikami oznaczajcymi efekty dwikowe towarzyszce przepywowi wody, a take z cechami wody, w tym zapachowymi, oraz z dziaalnoci czowieka dotyczc samych
ciekw (Przekopana), jak i terenu wok nich (Karczowana).
Wrd derywatw odimiesowowych, nie bez wtpliwoci, umieszczona zostaa nazwa *Orana/Oranka (1448), wspczenie Oronka, rzeka o dugoci okoo 20 km w dorzeczu Radomki, ktra wymaga osobnego omwienia. Odnotowana forma z XV w. jest
wtrna, na co wskazuje obecno n. m. Orosko146. J. Nalepa w recenzji pracy dotyczcej
toponimii wojewdztwa sandomierskiego neguje jej sowiaskie pochodzenie, rekonstru142
Posech, str., dzi nieistniejca, pd. Narwi ( Wisa), koo Ostroki: Posszechl (14141425)1456
SHGMz(MK 3, 92v); <Posszechl> 1965 HW nr 538.
143
Jest to interesujcy przykad nazwy opozycyjnej wobec zaginionego hydronimu Zimna Woda
(zob.) oraz odhydronimicznej n. m. Zimna Woda, notowanej wspczenie.
144
Pierwotna posta n. w. rekonstruowana na podstawie n. m. Prdzona, por. Pransin 1400, Prandzen
1546 NMPol IX (w druku).
145
Forma ta moe wiadczy o chci unikania formy imiesowu przez nawizanie do takich apelatyww, jak zajc, brzdc.
146
Por. Oransko 14701780, Oranysko 1508, Oransko 1569, Orosko 1787 NMPol VIII 148.

107
uje pierwotn posta hydronimu w formie *Orana lub *Oran(i)a i wie go z ide. rdzeniem
*or- (NalSand 134135). J. Udolph (1990: 219) rwnie proponuje etymologi staroeuropejsk, od ide. *er-/*or- porusza si szybko, z sufiksalnym *-n-, i odrzuca zwizek ze
sowiaskim *orati, part. praet. passivi orana, ze wzgldu na semantyk. Do tej hipotezy
skania si take L. Bednarczuk (1993: 255256). Natomiast D. Kopertowska (1994: 213)
oraz Z. Babik (489) dopatruj si zwizku hydronimu z imiesowem orany. Istnienie takich
toponimw, jak: Oronne (NMPol VIII 147), Orane, uroczysko (Geoportal), oraz innych
hydronimw odimiesowowych, jak upiana czy Przekopana, czyni t hipotez prawdopodobn.
Kilka hydronimw z dorzecza Wisoki i Sanu wykazuje cechy fonetyczne wschodniosowiaskie, por. Boczaczy (1985, z wschsow. -o-, por. pol. beczcy), Hnya (1935, ukr.
przym. hnyyj zgniy, gniy), Szumlaczy (19341937, ukr. szumljaczyj szumicy), Zawynnyj ((1376) 1427, por. ukr. zawyty, zawywaty zawia, zawiewa lub zawija).
W prezentowanym zbiorze hydronimw odapelatywnych powstaych w procesie czystej
onimizacji zwraca uwag polireferencjalno nazw od leksemw specjalistycznych oraz od
przymiotnikw. Uwypuklono wystpowanie najczciej wykorzystywanych podstaw rzeczownikowych i przymiotnikowych, a take pola semantyczne, ktre reprezentuj. W powyszym rejestrze potamonimw z dorzecza Wisy pojawia si rwnie wiele formacji od
apelatyww derywowanych. Jeeli odpowiednie (homonimiczne) apelatywy s notowane
w sownikach, to bliszy jest mi pogld, i hydronimy takie powstay w wyniku czystej onimizacji. Psycholingwistyczne i socjologiczne uzasadnienia aktu nazwotwrczego, podobnie jak w mikrotoponimii (por. Mrzek 1990: 2950, 158), skaniaj do rozszerzenia bazy
apelatyww, ktre podlegaj toponimizacji. Wrd nich jest wiele rzeczownikw na -ica,
-ina, -ec, -ik, -ak, -ek, -ka, -nia, -e, gwnie terminw topograficznych. Istnienie rwnobrzmicych apelatyww o znaczeniach, ktre raczej nie mogy motywowa hydronimw,
sprawia natomiast, e naley rozway moliwo tworzenia okazjonalnych neosemantyzmw kreujcych hydronimy. Takie przesunicia semantyczne nie s notowane w sownikach, a ich ladem mog by hydronimy i rekonstruowane z nich znaczenia, gwnie lokatywne.
3. HYDRONIMY POWSTAE W PROCESIE ONIMIZACJI ROZSZERZONEJ
Z UYCIEM FORMANTW NAZWOTWRCZYCH

3.1. Derywaty paradygmatyczne

Termin derywacja paradygmatyczna147 stosowany jest gwnie w odniesieniu do zjawisk
synchronicznych. Prezentowane tu ujcie diachroniczne utrudnia rozpoznanie derywacji
paradygmatycznej w funkcji onimicznej. Niektre typy s sufiksalne historycznie, np. Zadziele, a wspczenie paradygmatyczne, inne i historycznie, i wspczenie paradygma147
Derywacj paradygmatyczn jako proces tworzenia nazw pospolitych i wasnych, rozwj pogldw teoretycznych oraz histori terminu w badaniach onomastycznych szeroko omwia w czci teoretyczno-metodologicznej pracy powiconej staropolskim antroponimom utworzonym paradygmatycznie
A. Cielikowa (1991: 525).

108
tyczne. Derywacja paradygmatyczna ma w hydronimii charakter marginalny, dotyczy
tworw odrzeczownikowych, odczasownikowych oraz pochodzcych od wyrae przyimkowych. Wikszo hydronimicznych derywatw paradygmatycznych pochodzi od podstaw topograficznych, mniej jest nazw od podstaw kulturowych.
Motywacja hydronimw na *-y, *-ve (< *--) jest niejednoznaczna. Mogy powsta
od odpowiednich niepowiadczonych eskich apelatyww na *-y, *-ve w wyniku czystej
onimizacji lub przez wczenie podstaw werbalnych i nominalnych do typu deklinacyjnego
na *--, lub przez upowszechnienie si kocwki biernika l. poj. (-ew) w funkcji formantu paradygmatycznego, gdy gwnie formacje z -ew (wtrnie -wa) zostay odnotowane
w rdach jako nazwy rzek. Wskazaniem do ich wydzielenia i szerszego omwienia byy
wzmianki badaczy-slawistw o produktywnoci tej formacji w toponimii, w tym w hydronimii (por. Bernstein 1985: 269; Wojtya-wierzowska 1992: 5255).
W pnym okresie prasowiaskim rzeczowniki na *-- > *-y, *-ve rodzaju eskiego byy zrnicowane chronologicznie. Wyrni mona tu dwie grupy: rzeczowniki o starych, przedsowiaskich podstawach pierwiastkowych i zapoyczenia (np. *cky
witynia, z germ. *kiriki, to z grec. paski), w ktrych morfem ten peni funkcj strukturaln, oraz sowiaskie dewerbalne i denominalne abstracta. Produktywno tematw na *-- ujawnia si w okresie rozpadu wsplnoty prasowiaskiej i we
wczesnych epokach rozwoju jzykw sowiaskich, dlatego wyrazy te maj may zasig,
czsto ograniczajcy si do poszczeglnych jzykw (por. Wojtya-wierzowska 1992:
5255). Sowiaskie rzeczowniki o dawnych tematach na *-- > *-y, *-ve przeanalizowa
S. Bernstein (1985: 269291). Przedstawi on zasb staro-cerkiewno-sowiaski (11 rzeczownikw) oraz rekonstrukcje ponad 50 formacji z rnych dialektw prasowiaskich,
nalecych do wielu pl semantycznych (czowiek, terminy pokrewiestwa, topografika
roliny, zwierzta, uksztatowanie terenu, wytwory czowieka odzie, sprzty, budownictwo), wrd ktrych frekwencj wyrniaj si bazy rolinne i zwierzce. Wybrane polskie
i ukraiskie hydronimy na *-- byy tematem szkicu J. Riegera (1996: 149154), natomiast
J. Domaski (1995: 1542) omwi szerzej 33 hydronimy (gwnie polskie, te innosowiaskie) nalece do tej formacji. Nie ze wszystkimi jego propozycjami zawartymi w tym
artykule mona si zgodzi, zwaszcza jeli chodzi o cz podstaw uznanych przez niego
za sowiaskie148. W hydronimii dorzecza Wisy wyodrbniaj si dwie grupy nazw rzecznych nalecych do formacji na *-y, *-ve z zakoczeniem -ew oraz -wa. Do pierwszej grupy nale potamonimy o podstawach archaicznych, przedsowiaskich: Hoczew, Huczwa,
Megiew, Narew, Omulew, Peta, Szkwa, Skrwa, Uszew, kiew (zob. rozdzia I, por. te
Babik 50), do drugiej nazwy wodne z pnoprasowiaskimi denominalnymi i dewerbalnymi podstawami. Niektre z nich trudno niekiedy odrni od formacji przymiotnikowych, takich jak Pywa, Tanew (zob. s. 50, 52).
Do dawnych formacji na *-- wczono 5 hydronimw odnoszcych si do 9 obiektw.
Nazwa Branew (14551480, 1456) identyfikuje dwa cieki wodne w dorzeczu Sanu.
Do powszechnie jest ona wizana z podstaw *brn- boto i zaliczana do tematw na
*-y, *-ve (por. HE XVII 3334; Babik 352), J. Rozwadowski (1948: 14) umieszcza natomiast ten hydronim w warstwie przedsowiaskiej.
148
Wszystkie hydronimy tej formacji, uznane w niniejszej pracy za archaiczne, przedsowiaskie,
J. Domaski stara si etymologizowa na gruncie sowiaskim, co nie przekonuje.

109
Hydronim Ponikiew okrela 3 obiekty: Ponikiew (1564), dzi Ponikwa, pot.
o d. 5,84 km, ld. Soy (HE IX 87), Ponikwy/Ponikiew149, str. na Mazowszu, oraz Ponikiew
(1564)150, dzi Ponikiewka, pot. o d. 8,79 km, ld. Skawy (HE XII 146147). Nazwa ma
zwizek z ps. ap. *poniky, *ponikve miejsce, w ktrym znika pod ziemi strumie wody
(wtrnie raczej to, co znika pod ziemi), czasownikiem *ponikati, *poniknti znika
(por. Wojtya-wierzowska 1992: 53).
Obecno polireferencjalnych hydronimw na *-y, *-ve uprawdopodobnia moliwo
funkcjonowania na gruncie polskim niezapisanych kontynuantw *brny, brnve rzeka,
miejsce bagniste, gliniaste i *poniky, *ponikve strumie, ktry znika pod ziemi.
Do tego zbioru moe nalee take hydronim Sodew (1334) 1534, dzi Sudwia, ld.
Bzury, por. ps. *solditi czyni przyjemnym, smacznym, sodkim (SEBor).
Pierwotna posta nazwy wodnej *Gieczew jest odtwarzana na podstawie nazwy miejscowej Gieczew. Historyczne powiadczenie ma wtrna posta nazwy rzecznej Gieczwica (1425), dzi Gieczewka, rz. o d. 50,27 km, ld. Wieprza, por. HE VI 1314. Nad rzek
le dwie miejscowoci o nazwach Gieczew i Gieczwica, jedna u rde, por. Gelczwicza (1409), Gelczwya (1414), Gelczew (1529), druga w pobliu ujcia, por. de Golcewa (!)
(13251327), de Gelczwa (13501351), Gelczew (1416) NMPol III 124. Chocia ojkonim
Gieczew ma wczeniejsz dokumentacj ni hydronim, semantyka podstawy skania do
uznania nazwy wodnej za pierwotn, por. ps. *gl ati haasowa, *g haas, huk, oskot, pol. dial. giecze haasowa w zgromadzeniu, szumie (Sps)151.
Nazwa rzeczna *Przemszew (< *Permi) zostaa zrekonstruowana na podstawie znieksztaconego zapisu Przeweczwe (1306) 1445 Kkk I 157. Zapis ten dotyczy dzisiejszej nazwy
Przemsza, ld. Wisy. Ju J. Rozwadowski (1948: 292) czy j z ap. mech, pniej rwnie
wizano j z t podstaw, dyskusyjny natomiast by sposb derywacji (por. HE IX 90). Z. Babik (511514) jako podstaw rekonstruuje apelatyw *permi, -ve o znaczeniu to, co zaroso
mchem, derywowany od czas. *permati pokry si, zarosn mchem. Hipotez t utwierdza istnienie pno powiadczonej n. Przemeszew, -szwi (1964), pot. o d. 6,46 km, w dorzeczu Dunajca (HE XIII 203), cho ta moe by utworzona wedug wzoru hydronimw na -152.
Formacje na *-i, *-ve, do ktrych zaliczy mona *gl i, gl ve to, co szumi, haasuje
i *permi, *permve to, co zaroso mchem s wtrne w stosunku do tworw twardotematowych i reprezentowa mog model archaizujcy (por. Duma 1999b: 8794).
Wrd innych, niezbyt licznych hydronimw utworzonych w wyniku derywacji paradygmatycznej dominuj formy powstae wskutek zmiany rodzaju w stosunku do motywujcego apelatywu (31). Polegaj one na feminizacji rzeczownikw rodzaju mskiego, np.: *Drenia/Drynia (XVI w.153, dre rolina dere), Bczala (1376, gw. bczal)154,
Ponikiew, str., dzi nieistniejca lub obiekt bez nazwy, ld. Sony ( Wkra Narew Wisa):
Ponykwi (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 63v); Ponykwi 1426 MkM I nr 256; Ponykew (1442)1456
SHGMz(MK 3, 268v); Mdzelka (= ? Ponikiew), <Ponikiew> (= ?Mdzelka 1) 1965 HW nr 558.
150
Tu te n. m. Ponikiew 1581 NMPol IX (w przygotowaniu).
151
Nie mona jednak kategorycznie wykluczy pierwotnoci ojkonimu i jego pochodzenia od n. os.
*Giecz; por. Gieka, Gieczyk RymSEN I 232.
152
W pobliu znajduj si obiekty o nazwach zwizanych z gniazdem odhydronimicznym Uszew.
153
Wedug AtSd 168 nazwa notowana ju w XVI w.
154
Hydronim Bczala zamieszczony w dwu monografiach: HE XV 12 (tu za identyfikacja, a n. objaniana jako odantroponimiczna) i HE III 2.
149

110
Beka (1448, bek), Gboczka (1963, 1965155, gboczek d), Praszcza/Braszcza (1885,
gw. (Podlasie) braszcz strumyk, ukr. brjaszcz pytkie miejsce w rzece, gdzie pluska woda
po kamieniach, por. te z XVII w. brzeszczy si wita, dnie), Pastruga (1964, pastrug
rw, wd), Rowa (1856, rw), Smarza (17861788, gw. smarz limak, te gatunek
grzyba156), Wara (1391), dzi Warzyca157, Wtoka (18491854 2 , 1964, wtok), Wicierza (1365, wicierz kosz z wikliny lub sieci do poowu ryb w jeziorach lub rzekach),
Wycieka (17861788, wyciek wyciekanie, wypyw, wylew), Zawoja (1846, 1855, zawoj
zakrt rzeki, te gatunek roliny), Zembrza (1845, zbrz/zbrz), te jednostkowo rodzaju nijakiego Ubiedrza (1423, ubiedrze wysze miejsce ki, pochyo kowa)158. Kilka spord podanych apelatyww ma odnotowane gwarowe postaci w rodzaju eskim,
np. rw/rowa, wtok/wtoka, zawoj/zawoja (SGPRei), trudno wic stwierdzi ostatecznie
czy derywacja paradygmatyczna zasza na gruncie onimicznym.
Maskulinizacja dotyczy kilku podstaw rzeczownikowych rodzaju eskiego: Fos
(1963, fosa), Krzypok (1961), Ryj (1964, ryja), Struek (1596, struka) oraz jednego rzeczownika rodzaju nijakiego: Trzo (XVI, por. trzenie ucieranie, skubanie, szarpanie). Odnotowano jedynie dwa przypadki zmiany rzeczownika rodzaju mskiego na rodzaj nijaki:
Beko (1966, bek), Nakle (1847, *nakie).
Nazwa Urwiz (17861788, urwisko) powstaa w wyniku derywacji dezintegralnej
(ucicie elementu sufiksalnego), ktrej towarzyszya zmiana paradygmatu.
Wikszo hydronimicznych derywatw odczasownikowych ma form rodzaju eskiego: Bieba (1930, 1963, moe gw. bebla miesza w pynnej potrawie, beta, bebli mci, te bebla gsta potrawa, rozgotowane ziemniaki), Borucza (1525, borucze wydawa niski, przecigy gos, rycze SGPRei)159, *Niewarcza/Newatcza (!)
(1318, nie warcze), Oklena (1228, stp. okleni wyprni, wyczyci; wytrzebi
SES), Pryska (1784, pryska pluska, bryzga, wytryska), Przysucha (1961, przysuszy?), Rechta (1280)160, Rzekta (1437, rzechta chrapliwy gos wydawa, o abach
i sroce)161, Spawa (1983, spawia), Szpera (1964, szpera), Zawonia (1966, zawonie zapachnie), Zwina (17861788, por. zwinie wydawa z siebie dwik). Posta rodzaju nijakiego maj dwa hydronimy: Narosie (1891, narosi) i Rozgnoje (1961
1970, rozgnoi). Wrd derywatw odczasownikowych podstawy dwu hydronimw
maj po kilka rwnoprawnych etymologii. Nazwa up(i)a ((1330) XVI w., upi) przez
155
HE XII 52 notuje dwa cieki o tej nazwie, jeden dopyw Gogoczwki, drugi pyncy w Mogilanach, bez podania recypientw. Mona przypuszcza, i chodzi o jeden obiekt.
156
Nie mona wykluczy pochodzenia od n. os. Smarza.
157
J. Rieger (1969: 175) wie hydronim z ps. ap. *var(a) oznaczajcym wod, por. te ps. *var
wrzenie, to, co wrze, od czasownika *vrti wrze, gotowa (SEBor). Za element motywacji hydronimu
posuyo moe bulgotanie, pienienie si, ktre towarzyszy wrzeniu.
158
Jasienica, rz., dzi nieistniejca, pd. Wisy, uchodzcy 6 km na pd.-wsch. od Pocka: Ubyedrza
sive Jassennicza 1423 SHGP 108.
159
Borucza, str., d. 15,13 km, ld. Cienkiej ( Rzdza Narew Wisa): fluwys Borucza 1525
SHGMz(AG 1027); Borucza 1775 ZWarsz 144; Borucza 1783 MpPerMz; Borucza 1965 HW nr 549; Borucza, -y 2006 HPol I 19.
160
Rechta, str., dzi nieistniejca, ld. Wisy, uchodzia midzy Brd a ach: Rechta 1280 Kuj 355;
Rechta a. <Rekta> l 1965 HW nr 712.
161
K. Rymut wywodzi nazw od czasownika (HE XVI 130), natomiast Z. Babik (2002: 213) uwaa
j za derywat od ap. rzeka, z reliktowym suf. -ta (< *-ta).

111
J. Udolpha (1990: 152157) i J. Dum (1999a: 30) uznawana jest za staroeuropejsk,
pochodzc od rdzenia *leu p-/*leu bh- obdziera, obupywa. T hipotez zanegowa
L. Bednarczuk (1992: 253) w recenzji ksiki J. Udolpha, skaniajc si ku pniejszemu powstaniu nazwy i zwizkowi z czas. upi. Z. Babik natomiast (447) nazw t wie
z ap. *lupja o prawdopodobnym znaczeniu koryto, dolina rzeki. Hydronim Niechwarcz
(1330) jest objaniany jako sowiaski, od kasz. czas. varc szeleci, szumie z negacj lub od ps. ap. *nechvor rne gatunki piounu, te may las, take jako
batycki. Motywacja odczasownikowa i proces derywacji paradygmatycznej wydaj si
jednak w wypadku tej nazwy bardziej prawdopodobne (zob. te s. 49). Jako derywat paradygmatyczny mona te objani hydronim Turol162, dla ktrego Z. Babik (590) proponuje etymologi sowiask od ap. turosa szum, pogoski, odgosy, znanego z dialektw ukraiskich, natomiast L. Bednarczuk (1996: 127) nazw t uwaa za batyck,
z formantem -sl-.
Hydronimy utworzone w wyniku singularyzacji stanowi rzadko, proces ten obecny jest w nazwach: Rufa (1962, gw. rufy rowy koo drogi), Skarpiel (1966, skarpiele
oddzielne urwiska brzegu Wisy) oraz Pulwa (1839, gw. pulwy wilgotne ki; bagno
SGPKar). Potamonim Pulwa163, do pno notowany, identyfikuje ld. Bugu na Podlasiu
o d. 55,99 km. Apelatyw, bdcy podstaw nazwy, jest pochodzenia batyckiego, por. lit.
plios wielkie bagna, trzsawisko SESmocz 436.
Do grupy derywatw paradygmatycznych nale take hydronimy o cechach wschodniosowiaskich: odrzeczownikowy Czertezia (18491854, ukr. czerte obszar wykarczowany), Zamio (18771905, ukr. zamil odmia, mielizna nadbrzena) i odczasownikowy
Garka (1867, por. ros. garka krzycze, woa, ukr. harkaty warcze, mrucze).

3.2. Derywaty sufiksalne

Rnica midzy hydronimami powstaymi w procesie czystej onimizacji od apelatyww
motywowanych a hydronimami utworzonymi na drodze onimizacji rozszerzonej (z udziaem formantw sufiksalnych i paradygmatycznych o funkcji nazwotwrczej) od apelatyww niemotywowanych moe by nieostra. Hydronimy Bystrzyca, Bystrzec mog pochodzi od ap. bystrzyca, bystrzec lub od przym. bystry, np. bystra (woda), bystry (potok),
z sufiksami nazwotwrczymi -ica, -ec. W cigu kilku dziesicioleci pogldy onomastw
dotyczce zakresu onimizacji apelatyww i toponimicznych funkcji niektrych sufiksw
ewoluoway. Przeledzi to mona wanie na przykadzie hydronimu Bystrzyca. Przyrostek -ica w warstwie apelatywnej tworzy m.in. nomina loci, jako formant toponimiczny kontynuuje t funkcj i rozwija inne, w tym strukturalne. E. Rzetelska-Feleszko (1978a: 78)
w opracowaniu powiconemu temu wanie sufiksowi wyrnia szczegowe typy sowotwrcze, oddziela te nazwy prymarne od sekundarnych, cho jak stwierdza, jest to hipotetyczne, gdy odwouje si najczciej do apelatyww powiadczonych wspczenie, nie
za historycznie. Badaczka umieszcza nazw miejscow Bystrzyca wrd derywatw od
162
Turol, rz., d. 31,90 km, pd. Pisy ( Narew Wisa): Turgawiten (!) 1341 KMaz II 251 (tu?);
Thurosz (1565) Lumaz II 92; z Turoszm 16171620 Lumaz I 100; bez nazwy 1783 MpPerMz; Turosl 1839 MpKwat V 2; Turol 1892 SG XII 646; Turol a. Turosl a. (Turoschel) 1965 HW nr 517; Turol,
-i 2006 HPol I 300.
163
Mazowieckie n. ter. Plwy omawia Z. Babik (517518).

112
pierwotnych przymiotnikw (por. Rzetelska-Feleszko 1978a: 77). J. Duma (2002a: 1726)
natomiast, analizujc potamonimy z podstaw bystr-, wskazuje na dwoisto motywacji takich formacji, ktre mog pochodzi od gotowych apelatyww lub powstawa w wyniku
derywacji sufiksalnej. Stwierdza, e nazwy typu Bystrzyca mog by nazwami prymarnymi majcymi odniesienia do ap. bystrzyca szybko pynca woda lub sufigowanymi na
gruncie derywacji nazwotwrczej od bystra z suf. -ica, cho w podsumowaniu skonny
jest uzna je raczej za zwizane z rzeczownikiem bystrzyca ni z przymiotnikiem bystra.
W niniejszej pracy stosowane jest rozstrzygnicie bazujce na rdach sownikowych. Jeli jest notowany w sownikach lub opracowaniach rwnobrzmicy apelatyw sufiksalny
o znaczeniu odpowiadajcym okolicznociom powstania nazw wodnych, to taka nazwa
wczana jest do grupy hydronimw utworzonych w procesie czystej onimizacji. Jeli brak
rdowego potwierdzenia takiego apelatywu sufiksalnego lub jest notowany w znaczeniu odlegym od pl semantycznych wykorzystywanych w motywacji nazw wodnych, to
hydronim uznawany jest za derywat sufiksalny. Mimo e istnienie lub brak apelatywu sufiksalnego homonimicznego z hydronimem w sownikach niekoniecznie musi wiadczy
o jego nieistnieniu w przeszoci, z zasady nie s rekonstruowane apelatywy na bazie nazw
wodnych. Sygnalizowane jest niekiedy prawdopodobiestwo ich istnienia, determinowane
przez powtarzalno niektrych hydronimw, czyli wysok polireferencjalno, istnienie
serii nazewniczej (np. nazw pochodzenia botanicznego) oraz tzw. przeskokw motywacyjnych w derywacyjnym acuchu onimicznym (np. Jama : jama, Jamna : jamna, Jamn-ica :
jamna lub *jamnica, Jamn-iczny lub Jamnicz-ny : jamny lub *jamnica164.
Pozostaje pytanie, gdzie i kiedy dokonuje si w wypadku onimw sufiksalnych proces
sowotwrczy wybr formantu i powstanie nowej jednostki leksykalnej czy onimicznej?
Uwaam, e odbywa si to raczej przed wczeniem tej jednostki do odpowiedniej klasy
onimicznej, na paszczynie przejciowej. Wraz z uzyskaniem przez onim in statu nascendi
funkcji identyfikacyjnej, lokalizacyjnej, dyferencyjnej nastpuje stopniowa jego desemantyzacja, wyczanie z apelatywnych pl semantycznych.
Odapelatywne derywaty sufiksalne, tworzone z uyciem kilkudziesiciu przyrostkw nazwotwrczych, s prezentowane w kolejnoci odpowiadajcej ich produktywnoci,
z wyjtkiem formacji archaicznych. Poszczeglne przyrostki uznane za toponimiczne omawiane s wedug schematu: krtka geneza sufiksu, udzia w tworzeniu apelatyww, prezentacja hydronimw wedug podstaw formalnych i semantycznych, podsumowanie uwzgldniajce dane ilociowe, chronologi, geografi, czliwo i funkcje toponimiczne sufiksu.
Dane dotyczce prezentowanych tu hydronimw odapelatywnych derywowanych sufiksalnie zostay skonfrontowane z hydronimami powstaymi w wyniku czystej onimizacji od
apelatyww sufiksalnych oraz w miar moliwoci z deproprialnymi hydronimami utworzonymi z udziaem danego sufiksu.
164
Podobne procesy omawia w odniesieniu do staropolskiego materiau apelatywnego K. Kleszczowa
(por. 1998: 16).

113
3.2.1. Derywaty hydronimiczne z formantami rzeczownikowymi
3.2.1.1. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -awa

Sufiks -awa znajdowa si od dawna w krgu zainteresowa badaczy i do powszechnie uwaany by za stary formant hydronimiczny. Przegld dotychczasowych pogldw
na temat jego pochodzenia oraz prezentacj toponimw, ktre go zawieraj (wraz z mapk), zamieszcza Z. Babik (5459). Sufiks -awa pochodzenia germaskiego jest spotykany
w hydronimach warstwy najstarszej, o podstawach przedsowiaskich 8 takich hydronimw z dorzecza Wisy znalazo si wrd nazw archaicznych, por.: Dokawa, Mirzawa,
Mawa/Mawka, Mtawa/Motawa, Osawa, *Radawa/Radawka, Tyrawa/Tyrawka, Wodawa. Naley jednak odrni go od sufiksu -awa, tworzcego na gruncie apelatywnym
odrzeczownikowe nomina loci i actionis, oraz -aw(y), derywujcego przymiotniki odrzeczownikowe i odprzymiotnikowe. Sufiks -awa w staropolszczynie nie jest produktywny, tworzy jedynie kilka derywatw odrzeczownikowych, odczasownikowych i odprzymiotnikowych (por. Kleszczowa 1996: 277). W gwarach derywowa odczasownikowe, te
odprzymiotnikowe i rzadko odrzeczownikowe nomina loci (por. Kowalska 2011: 9192).
W okresie prasowiaskim przyrostek *-av tworzy przymiotniki o znaczeniu saby stopie intensywnoci jakiej cechy, koloru, por. np.: *nav (*nav), *nava, *navo
majcy kolor zbliony do czarnego (Sps), pol. czarniawy, czerniawy prawie czarny.
W okresie staropolskim apelatywne derywaty przymiotnikowe na -awy s nieliczne (29
formacji, gwnie odrzeczownikowych) i aden z nich nie oznacza sabego nasilenia cechy
(por. Kleszczowa 2003: 6466), ktra to funkcja jest charakterystyczna dla tej klasy derywatw wspczenie165.
W hydronimach pojawia si zarwno rzeczownikowy sufiks -awa, jak i przymotnikowe podstawy na -awy (fem. -awa), por. Modawa, Srzeniawa. Wbrew powszechnym opiniom, i -awa jest typowym sufiksem hydronimicznym, nie tworzy on a tak wielu nazw
wodnych na badanym obszarze (ponad 20). Poniej omwiono tylko nazwy uznane za sowiaskie. Wrd. hydronimw z suf. -awa wyrni mona dwa zbiory derywatw: denominalne i dewerbalne. Najstarszym, tzn. najwczeniej pojawiajcym si w rdach hydronimem w tej grupie, jest Mozgawa (1195), rz. o d. 14,82 km, pd. Mierzawy ( Nida).
K. Rymut wie j z ap. mzg, mozga ostrzyca, rolina z rodziny traw (por. HE XVI
9394), podobnie jak J. Nalepa (por. NalSand 126). Zastanawia zapis Muscawa (Muzgawa), cytowany w HW (nr 134), ktrego brak jednak wrd powiadcze rdowych
zebranych w monografii serii Hydronymia Europaea. Uznanie tej formy za pierwotn, dopuszcza zwizek z *muzga/*muzg pdsow. , ros. a
c ; (: *muzgati, *muskati, por. pol. muska),
por. te przym. *mozgav(j) (ESSJ 20, 202, 197198, 91), pol. muzga gatunek lepszej trawy, trawa pod wod rosnca (SW). Odnotowana jest take n. Mozgawka (1787), str. o d. 6,49 km, pd. Nidy. Ta posta jest jednak wtrna, derywowana od
nazwy miejscowoci Mozgawa, por.: Moschawa (12411243), Mosgawa (1396) NMPol
VII 268269; na bazie ojkonimu zrekonstruowa mona pierwotny hydronim *Mozgawa.
165
Obecnie zbir przymiotnikw na -awy wzrs do okoo 90 formacji i s to gwnie derywaty odprzymiotnikowe (por. Grochowska 1975: 333342).

114
Rzeczki Mozgaw i Mozgawk dzieli w linii prostej okoo 17 km, uznaj obie nazwy za derywaty paralelne, cho nie mona wykluczy ponowienia.
Potamonimy odrzeczownikowe z przyrostkiem -awa to: *Bobrawa/Bobraw (1350,
bbr), Krzakawa (1512, krzak)166, Iawa (1644), Kalawa (1965, ka, ukr. kal), *Kalawa/Kolawa (1964), plurale tantum Kalawy (1545), kawa (XX w., ka)167, Marchawa (1501, ps.
*mr chy *mr chve marchew, zapoyczone z germ. SEBor)168, *Muawa/Muttawa (!) (1867,
mu), Polkawa (1848, plko), Rzsawa (15111523, rzsa, bot. rzsa wodna)169, Smugawa (17861788, smuga dolina, wyduone obnienie terenu Sstp, gw. smug ka midzy polami SGPKar)170, Szydawa (1855, szydo), Sidawa (1936, sido)171, Liniawa.(1970,
lin, rus. lin gatunek ryby), Rzezawa (1786, ps. *ir pokarm, w znaczeniu topograficznym pastwisko)172, Ternawa (1377) XVIII w., tarn, tarnina, ukr. teren, ternyna), Zboawa.
(1880, zboe) oraz yawa (1648, 1979, ya woda zaskrna, rdo takiej wody, ukr. rdo, zdrj Jurkowski 1971: 43). Oba obiekty o n. yawa to dopywy Zielawy ( Krzna
Bug), a ich ujcia dzieli odlego okoo 10 km, mogo wic doj do ponowienia.
Za pomoc sufiksu -awa uformowano rwnie nazwy odczasownikowe: Cykawa
(1966, cyka pi pomau, sczy SW, moe na okrelenie szczeglnie powolnego, leniwego nurtu rzeki)173, *Klikawa/Klikawka (1883, por. ps. *klikati : *klikti : *kliknti krzycze, gono woa SES)174, Smarkawa (1350, smarka < ps. *smr kati pociga nosem
SEBor)175. Kolejne dewerbalne nazwy wodne byy przedmiotem uwagi wielu badaczy i posiaday rne etymologie. Hydronim Srawa (18021803), dzi Strawa, ld. Luciy ( Pilica), uznany zosta przez J. Dum za archaiczny (HE XIV 81; Duma 1999a: 3335), a to
z powodu le zidentyfikowanych zapisw redniowiecznych. Szeroko problemy identyfikacyjne i etymologiczne tej nazwy omawia Z. Babik (574576), ktry opowiada si za pn genez i zwizkiem nazwy wodnej z czasownikiem sra. Motywacj rwnobrzmicego
hydronimu, zanotowanego take w XIX w. Srawa (1855), dzi Serafa, pd. Wisy w Wieliczce, poda ju J. Rozwadowski (1948: 294): Srawa [] pochodzi od tego samego pnia,
ktry jest w sra; w Wieliczce, z jej odwiecznymi kopalniani, jest Srawa rzeczywicie
od wiekw po prostu ciekiem, kanaem. Za takim pochodzeniem opowiedzia si take
166
Krzakawa, str., dzi nieistniejca lub obiekt bez nazwy, pd. Orza ( Narew Wisa), uchodzia koo Bobina, na Mazowszu: fluvium Crzakawa 1512 SHGMz(Siel. 12, I 40); <Krzakawa> 1965 HW
nr 539.
167
kawa, pot., d. 2,57 km, ld. Kisieliny ( Wisa), uchodzi w Biadolinach: Lonkawa XX w. Geoportal; kawa, -y 2006 HPol I 147.
168
Marchawa, rz., dzi nieistniejca, zapewne pd. Wisy, wypywajcy z Gaek, a uchodzcy pod Zakrzewem, w ziemi wyszogrodzkiej: Marchava 1501 SHGWy 33. Lit.: SHGWy 33.
169
Por. n. ter. Rzsawy, pola we wsi Borowiec 1964 (HE XIV 74).
170
Nazwa ma zwizek z n. m. Smugawa, por. migawa (!) 1934, Smugawa 1964 HE XII 181182.
171
Por. n. m. Sidawa 1982 WUN III 207.
172
Por. n. wsi (w pobliu Bochni) Rzezawa, pierwszy zapis: Zyrzawa 1350. Zmian yrzawa > erzawa > Rzeawa K. Rymut objania przejciem -ir- > -er- oraz metatez, a Rzeawa > Rzezawa rozpodobnieniem fonetycznym (HE XII 170).
173
Por. n. ter. Cykawa 1961 HE XVI 27, 133.
174
Nazwa miejscowa Klikawa notowana wczeniej, por. Klykawa 1508 NMPol IV 496, semantyka
podstawy pozwala jednak uzna n. w. za pierwotn; por.: NalSand 95, HE XVI 58.
175
Historycy identyfikuj szesnastowieczn Smarkaw z Krzyworzek, por. AtKr 293, moliwe e
wspczenie to Smarkwka, ld. Kobielnika ( Krzyworzeka Raba) HPol I 258. Por. te n. lasu: in nostra silva densa Smarkawa (1350) ZDM I nr 59 (HE XII 181).

115
K. Rymut (por. HE XII 172173). Zmiany nazw Srawa > Strawa, Strawa > Serafa naley
tumaczy tendencj do eufemizacji. Hydronimem budzcym nieuzasadnione kontrowersje
jest *Mtawa/Montau (1350)176, dzi Mtawa, ld. Wisy. Od dawna z niejasnych przyczyn podejrzewana o pochodzenie batyckie stwierdza Z. Babik (454) na podstawie
rzekomej etymologii zawartej w Nazwach rzecznych Pomorza midzy doln Wis a doln Odr. Tymczasem autorzy, E. Rzetelska-Feleszko i J. Duma (1977: 71), podaj jako
pierwsz etymologi sowiask od *mt-, jak w pol. mci, z suf. -awa, dopuszczajc te pochodzenie batyckie. To objanienie powtarza E. Jakus-Borkowa (w 39), take
H. Grnowicz, tylko w odwrotnej kolejnoci (HE I 19). Do zagadkowa pozostaje n. Prczawa177, w ktrej mona wyodrbni suf. -awa, a podstaw czy z ps. czasownikiem
*prsti, *prd wykonywa (szybkie gwatowne ruchy), porusza, macha ciaem lub czci ciaa, por. te *prd szybki nurt wody (SEBor).
Przyrostek -awa uyty zosta do adaptacji nazwy niemieckiej Morbach (1376), dzi
Morwawa, rz. o d. 29,93 km, ld. Wisoka ( San). Polskie formy adaptacyjne (fonetyczno-morfologiczne) pojawiaj si od XIV w.: Murmawa (1389) 1428 AGZ VIII nr 19; prope
ripam fluvii Mormava ex alia parte Mormawa 1518 AGZ XIX nr 3117; Morwana 1565
Luukr II 251, 300; Rivulo Morvava 17861788 MJ XV 130. J. Rieger uwaa nazw za sowiask, zwizan z ap. *morava (HE III 4647), natomiast Z. Babik (462) opowiada si
za pierwotnoci nazwy niemieckiej178.
Wrd odonimicznych hydronimw na -awa (ktrych jest okoo 20) notowane s wycznie czyste transonimy ponowione z obiektw wodnych, miejscowych oraz terenowych.
Podobny liczebnie zbir tworz hydronimy na -awa, powstae w procesie czystej onimizacji od przymiotnikw na -awy lub zleksykalizowanych apelatyww na -awa. Dominuj tu
polireferencjalne nazwy Czernawa, Czarniawa i Rudawa.
3.2.1.2. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -yni(a)

Przyrostek *-yn i (wtrnie z wyrwnaniem do tematw na -a) w okresie prasowiaskim

formowa eskie odpowiedniki mskich apelatyww osobowych, rzeczowniki abstrakcyjne od przymiotnikw, ktre czsto ulegay konkretyzacji. F. Sawski (1974: 139141)
wskazuje rwnie na jego du rol w onomastyce sowiaskiej. Sufiksowi temu w jzyku polskim na tle sowiaskim powici w latach szedziesitych artyku R. Laskowski
(1962: 171187), ktry, omawiajc gwnie formacje apelatywne, zwrci take uwag na
toponimy utworzone z jego uyciem. W okresie staropolskim odnotowano tylko kilkanacie derywatw apelatywnych, gwnie odrzeczownikowych nazw eskich (Kleszczowa
1996: 262263). W gwarach przyrostek ten wystpuje rzadko, A. Kowalska (2011: 102) notuje 7 rzeczownikw oznaczajcych nazwy miejsc. Odapelatywne hydronimy z suf. -ynia
Por. n. m. Mtawa, dzi Mtawy, odnotowan te w XIV w.: Montaw 1374 NMPol VII 12.
Prczawa, str., d. 15,33 km, pd. Osy ( Wisa), rdo w jeziorku na pn. od Bud i Jeziora
rodkowego, pynie przez jez. Gapa, Jezioro Gulbiskie, ujcie na pd.-zach. od Lisich Ktw: flumen
Prenczellam 1533 Woel 748; de alte Mhle auf der Prenczawa 15551560 Froel I 178; Prenszawa Fl.
17961802 MpSchrt XXI; Przenzawa ok. 1845 MpRey nr 48; Prczawa 1888 IX 38; Prczawa a. <Prenczawa> a. <Prenczella> p 1965 HW nr 764; Prczawa, -wy 1971 UN 178, 15, 16; Prczawa 2005 AtPHP(E-3); Prczawa, -y 2006 HPol I 222. Lit.: SHGCh 56, 75, 102.
178
W okolicach Rymanowa s lady osadnictwa niemieckiego; por. Fastnacht 2007:132142.
176
177

116
(w funkcji lokatywnej) to zaledwie kilkanacie nazw, gwnie odrzeczownikowych, wrd
ktrych najstarsz i posiadajc bogat literatur jest Krtyna (1257)/Krtynia (1499), dzi
Krztynia, ld. Pilicy. J. Duma (1999a: 29) uwaa nazw za staroeuropejsk od rdzenia *krut,
ktry mona odnale w lit. kruts wawy, ruchliwy i pol. kret. Z. Babik (422) opowiada
si za obecnoci w podstawie ap. kret lub rwnobrzmicej n. os. oraz sufiksu -ynia, odrzuca
natomiast zwizek z ap. krtyk grdyka. Czy susznie? W hydronimii dorzecza Wisy znajdujemy jeszcze 3 nazwy wodne z tym rdzeniem: Krzto (1357), rz., dzi zapewne nieistniejca lub niezidentyfikowana, moe w okolicy Nowego Scza, czona przez K. Rymuta m.in.
z ap. krzta, krzto krta, przenonie wski przesmyk wodny (HE XIII 122); Krztwka
(1531), pot., pd. Sanu, nazwa dla J. Riegera niejasna, kojarzona z gw. krzet kret (HE XVII
129), oraz staw Krztyk179 w przysiku Krztyk, gm. Nagowice, woj. witokrzyskie. Nazwy
wodne od czci anatomicznych s do czste w toponimii, por.: Szyja, Piszczel, wic nie
naley chyba odrzuca zwizku tych hydronimw z podstaw krzt- (por. stp. krta/grta,
te krzta gardo, gardziel, grdyka SEBor 263) w przenonym znaczeniu topograficznym.
Kontrowersje etymologiczne wok hydronimw na -ynia nie dotycz tylko tej jednej
nazwy. Oto pozostae, ktrych podstawy nie s zbyt jasne: Cadynia/Cadyna (17861788,
moe cedzi?)180, Fatynia (1448)/Chwatynia (17861788, chwata?), Zdynia (1359)181; Citynia (1809)/Cietynia (1839, cetyna igliwie wierkowe, gazie rbane SW)182, dzi Cetynia, ld. Bugu, najduszy obiekt w tej grupie (ponad 37 km), do pno pojawiajcy
si w rdach. W dorzeczu Bugu rwnie znajdujemy n. Lutynia (1884), dzi Lutnia, rz.
o d. 35 km, pd. Zielawy ( Krzna Bug), ktra moe mie pochodzenie przedsowiaskie183 (por. HE X 96). Z. Babik (435437) wysuwa tez o rodzimoci hydronimu od ps.
*ut w znaczeniu ostry, gwatowny, dziki, co przekonuje. Niejednoznaczn podstaw ma
n. w. Werenia (16601664)184, dzi Werynia, ld. Przyrwy. K. Rymut uwaa j za niejasn,
J. Udolph natomiast podaje jako etymon rdze ide. *u ei-r wirowa, krci (HE XV 152),
por. te moe: ps. *vir wirowanie, pol. wir, w XVI w. te wier szybki, gwatowny ruch
obrotowy wody, ps. *vrti wrze (SEBor).
Podstawa lub- ma rne objanienia, wic nie bez pewnych wtpliwoci hydronim
Lubynia wczam do sowiaskich, utworzonych za pomoc suf. -ynia, moe od podstawy *ub miy, przyjemny (< pie. *leu bho- miy, kochany SEBor), w opozycji np. do
*ut gwatowny, dziki. Nazwa Lubienia (1363), dzi Lubianka, w dorzeczu Kamiennej,
przez K. Rymuta czona bya z ide. *leu p-/*leu bh- odziera z upin, korowa, odrywa
(HE XVI 76; wspczenie i dawniej rozcigay si tu lasy). Wtpliwoci budzi tylko wielko obiektu okoo 6 km. Dopuci rwnie mona pochodzenie odantroponimiczne od
Nazwa stawu zestandaryzowana w formie Staw Krztyni, -u -ego 2006 HPol II 161, w lokalnym
uyciu Krztyk. Apelatyw krztyk ma rwnie gwarowe znaczenie szyja, np. w rejonie Koskich (informacja wasna).
180
Por. te n. ter. Cady 1963, Cadynia, Cadynka 17861788 HE XII 27.
181
Nazwa miejscowa Zdynia notowana od XV w. (HE XV 164165); moliwe e jest ona pierwotna,
por. ps. *zdati, *z lepi, formowa z gliny itp. ciany, naczynia, pol. zdun, bug. zid budowla SEBor 736.
182
Przegld i krytyk hipotez etymologicznych przedstawi Z. Babik (358359), ktry widzi tu wpyw
ukraiski i interakcje dwu systemw jzykowych.
183
Podobnie jak Lutynia w dorzeczu Warty, od pie. rdzenia *leu t-/*lou t-/*lut-, ac. lutum boto
Duma 2010: I 129.
184
Nazwa miejscowa Werynia notowana wczeniej ni hydronim, por. Wyrynya 1503 HE XV 152.
179

117
n. os. *Lubien z suf. -ja, cho wtedy n. m. Lubienia byaby chyba pierwotna (nazwa rzeki
i nazwa miejscowa notowane w tym samym okresie). Kolejne trzy nazwy wodne z t podstaw okrelaj obiekty pooone w dorzeczu Sanu: Lubynia (1359) 1512, dzi Lubenia185;
Lubynia (1565), dzi Lubienia; Lubienia (18491854), por. HE XVII 140, 162; III 3738.
Ponisze nazwy budz mniej kontrowersji: Borynia (1435, br)186, Hudynia (1882, gw.
hudki wawy, prdki, ale por. te huda wydawa gos waciwy dudkowi SGPKar),
Kotynia (1965, kot pniak, kloc do rbania drzewa SES)187, Kostrzynia (XVI w., *kostrze roliny bardzo szorstkie, szczeciniaste, por. stp. kostrzewa chwasty zboowe)188,
Tatynia, Tatyna (18491854, strus. tat zodziej, grabieca, por. te n. os. Tata SSNO),
*Wodynia/Wodynka (1409)189. Niektre spord tych obiektw, zwaszcza o wikszych rozmiarach, posiadaj do wczesn dokumentacj i rozproszone s od dorzecza Skawy na poudniu (Cadynia) po dorzecze Drwcy na pnocy (Kotynia).
Hydronimy utworzone w procesie czystej onimizacji od rzeczownikw na -ynia
(< *-yn i) s nieliczne: Kruchynia, Mikinia, Przeginia (zob. wyej); sufiks -ynia zawiera
take, uznana za archaiczn, n. ydynia (zob. s. 29).
3.2.1.3. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ka i rozszerzeniami

Przyrostek -ka wywodzi si z prasowiaskich sufiksw *-ka, *-ka o identycznych funkcjach. Tworzyy one feminativa, substantywizoway przymiotniki, czasowniki, wystpoway gwnie w funkcji deminutywnej, te strukturalnej, i byy szczeglnie produktywne
w jzykach grupy pnocnosowiaskiej (Sawski 1974: 99). W okresie staropolskim suf.
-ka peni funkcj strukturaln, deminutywn, tworzy derywaty odczasownikowe, take
odprzymiotnikowe (Kleszczowa 1996: 106118). Cho przyrostek ten ma charakter wielofunkcyjny, w gwarach bardzo produktywny jest w funkcji lokatywnej (Kowalska 2011:
5053). Ju w okresie prasowiaskim wyabstrahowa si zoony sufiks -iczka (< *-i-ka
z nawarstwienia si *-ka na deminutywne *-ica) oraz -awka (< *-av-ka z nawarstwienia
si *-ka na *-ava), pniej wyodrbniy si formanty rozszerzone: -anka, -aczka, -czka,
-eczka, -wka, -uka.
W wypadku suf. -ka (wraz z rozszerzeniami), podobnie przy -ica (wraz z rozszerzeniami), badacze rnie wyznaczaj granic midzy podstaw a sufiksem (dotyczy to zarwno apelatyww, jak i nazw wasnych). Apelatywy dbwka, grabwka dla K. Kleszczowej
(1996: 118) s derywatami odprzymiotnikowymi od dbowy, grabowy, natomiast w opracowaniu A. Kowalskiej (2011: 53) grabwka jest klasyfikowana jako rzeczownik odrzeNazwa miejscowa notowana po raz pierwszy w takiej samej formie i w tym samym czasie co nazwa
wodna. W. Makarski (1986: 101), objaniajc ojkonim, oprcz rdzenia indoeuropejskiego rekonstruuje rwnie znaczenie hydronimiczne apelatywu, ktry stanowi podstaw hydronimu, jako niecka, rw, ciek.
186
Wspczenie odnotowano n. m. Borynia 1961 i n. ter. Bory 1963 HE XVI 60, 182.
187
Kotynia, str., dzi nieistniejca, ld. Drwcy ( Wisa), uchodzia midzy Gnilszczyzn a Mokr
(dzi Bacha): <Kotynia> l 1965 HW nr 651. Por. n. ter. Kotynia, torfowiska w ynie 1972 UN 187, 7.
188
Nazwa Kostrzynia zidentyfikowana za Atcz 138 z Mocienic (pd. Moszczenicy Bzura
Wisa) HE XIV 52.
189
Wodynka, str., dzi bez nazwy, pd. widra ( Wisa), we wsi Wodynie: Vodinka 1409 Czer
nr 2020; Wodynka 1476 SHGMz(MK 5, 182a); Vodzynka 1476 SHGMz(MK 5, 181v); Wodynia a. Wodynka
1965 HW nr 351. Tu te wie Wodynie, notowana od XV w., ktrej nazwa jest wtrna wobec hydronimu
(por. Bijak 2001: 221).
185

118
czownikowy od grab, z rozszerzonym suf. -wka. W materiale staropolskim odnajdujemy apelatywy z przyrostkiem -ka w funkcji strukturalnej, deminutywnej, feminatywnej,
symilatywnej, sygnalizujcej podrzdno, s tu rwnie leksemy o rnorodnych relacjach midzy derywatem a podstaw oraz o niejasnej funkcji semantycznej (por. Kleszczowa 1996: 106123). Materia gwarowy dotyczcy derywatw lokatywnych z tym sufiksem dostarcza przykadw na deminutywa formalne, neutralne semantycznie, ale te
okrelajce inne desygnaty wzgldem podstawy, por. glinka d po glinie, niwka cz
pola, ki, nowinki pole po wykarczowaniu lasu, wapienka gleba z du zawartoci
wapna, niektre z nich mona uzna za neosemantyzmy powstae na bazie deminutyww
(por. Kowalska 2011: 52). Jak naley traktowa wic formacje deminutywne w hydronimii? W mikrotoponimii umieszczane s one wrd bezsufiksalnych i dlatego przyrostek
ten w nazwach terenowych lska Cieszyskiego w XVIII w. nie wyrnia si produktywnoci w toponimizowaniu podstaw rzeczownikowych (por. Mrzek 1990: 4546). Inaczej wyglda metodologiczne podejcie w badaniach nad szesnastowieczn mikrotoponimi mazowieck, gdzie wrd gwnych funkcji sufiksu -ka wymieniono tworzenie nazw
odrzeczownikowych od wyrazw pospolitych (por. Mznter 234). Pojawia si pytanie, czy
np. botaniczne i zoologiczne apelatywy na -ka, niemajce znaczenia lokatywnego, mogy
si sta podstaw hydronimw, czy w sposb wystarczajcy identyfikowayby ciek nawet
may, np. jabonka maa jabo? Wydaje si, e funkcja toponimicznego sufiksu derywujcego od rzeczownikw niemajcych charakteru lokatywnego moga by rozszerzana wanie o znaczenie lokatywne, w stosunku do funkcji deminutywnej czy strukturalnej. I tak
Jabonka zapewne okrelaa pierwotnie rzek pynca wrd jaboni. Trudnoci w objanieniu motywacji potguj si, gdy w gr wchodzi kontekst onimiczny, rwnobrzmice toponimy190 i brak stabilnoci nazwy. Przeledzi te problemy mona na przykadzie hydronimu zapisanego w XV w. (wspczenie bez dokumentacji): Bzieniec, rz. o d. ok. 5 km, dzi
obiekt bez nazwy, ld. Ciemigi ( Bystrzyca Wieprz): Bzanka 1416 LKP 149; Bzieniecz
(1427) 1588 ZDM V nr 1365 (por. HE VI 7). Notowana jest rwnie n. m. Bzieniec, por.
Bzenecz 1409 NMPol I 483 oraz n. ter. Las Bziniec 1963 Mp-25(be 2). W HE zignorowano
najwczeniej zanotowan form Bzanka, wyodrbniono przyrostek -ec i nie rozstrzygnito
kwestii pierwotnoci hydronimu i ojkonimu. Stosunek pierwotnoci pozostaje nieustalony
rwnie w NMPol, gdzie jako podstaw podano ap. bez krzew, Sambucus, a wic przyrostkiem nazwotwrczym byby -eniec. Biorc pod uwag chronologi zapisw, za pierwotn uzna naleaoby nazw miejscow. Istnienie jednak rnych sowotwrczo postaci
nazwy wodnej i nazwy miejscowej powoduje, i dopuci mona rwnolege utworzenie
wskazanych toponimw od tej samej podstawy za pomoc rnych sufiksw, z pniejsz zmian w hydronimie -anka > -eniec. Takie wanie rozstrzygniecie zaprezentowano
w tej monografii. Majc wiadomo, i motywacj pewn mona ustali (a wic i wydzieli sufiks toponimiczny) np. dla onimw odtoponimicznych, a cz derywatw w zbiorze
tu prezentowanym moe stanowi wynik derywacji semantycznej (tj. czystej onimizacji),
zdecydowano zaklasyfikowa do grupy hydronimw sufiksalnych191 ponisze nazwy. Zbir
hydronimw na -ka omwiono w grupach z przyrostkiem nierozwinitym i jego wariantami rozszerzonymi (w l. poj. i mn.).
190
191

Ich obecno sygnalizowana jest w przypisach.

Z sufiksami w funkcji nazwotwrczej.

119
Hydronimy z sufiksem prostym -ka (wraz z plurale tantum na -ki) stanowi ponad 50%
oglnej liczby nazw na -ka wraz rozszerzeniami. Inwentarz nazw z tym przyrostkiem otwiera wymagajca szerszego omwienia Cimionka (1482), z dorzecza Wisoki, obiekt lokalizowany koo wsi Samoklski w pow. jasielskim, zamieszczony przez K. Rymuta, wraz
z zapisami dla n. ter. Cimionki (1965), w HE XV 2627. Nazwa, oprcz trudnoci etymologicznych, sprawia rwnie problemy identyfikacyjne. redniowieczna Cimionka zestawiana jest przez historykw ze wspczesnym Glinczanym Potokiem, d. Szczawy (por. AtKr
290). W wykazie nazw zestandaryzowanych Cimionka to ld. Kopotnicy (por. HPol I 37),
ktrego wsprzdne odpowiadaj notowanemu w SG i HW potokowi Dobryski. Teoretycznie wic mamy do czynienia z dwoma obiektami wodnymi, cho mog to by tylko
byty ksikowe i kartograficzne. Etymologicznie hydronim czy naley z ps. *tismen
cicho > *cimie (ta sama podstawa w n. Tymienica, por. Babik 592, przyp. 38).
Do formacji pochodzcych od rzeczownikw o znaczeniu topograficznym zwizanym bezporednio z wod, korytem rzeki nale: Bczalka (1880, bczal gbokie miejsce
w rzece)192, Bloszczka (19611970, gw. ap. blsk, blosk blask SGPKar, ze zmian sk > ),
Jeziorka (1855, jezioro), Mleczka (1405, mleko), Obrzydka (1886, por. dawny ap. obrzyd
obrzydliwo, wstrt, odraza SW; n. okrela zapewne potok mierdzcy), Prudka (1888,
prud, prd), Ropka (1519, ropa), Rozdoka (1531, rozd gboka dziura, wydrenie SL,
te wwz SGPKar), Smrdka (1994, smrd), Stawka (1839, staw), Szczawinka (1934
1937, szczawa), ywiczka (1983, ywica). Od apelatyww oznaczajcych cechy gruntu lub
pobliskiego terenu utworzono nastpujce hydronimy: Bachorka (1781, bachorza, bachorze
botnista nizina, bagno, boto), Bawanka (2004, bawan)193, Barzynka (1965, gw. barzyna
teren podmoky, grzski, botnisty, bagno SGPKar), Checheka (1970, checho), Cimianka
(14141425, *tymiano bagno Nitsche 1964: 90)194, Garbka (19341937, garb gra), kawka (1884, kawa co, co ma ksztat uku, wygicie, krzywizna, linia wykowata, te
k, ka), Miaka (1965, gw. mia boto rzadkie, mu, woda mtna SW), Morawka (1539,
ps. ap. *morava teren podmoky, trawiasty, nadwodny Sps), Ostrwka (1238, ostrw),
Rudawka (1892, rudawa), Smuszka (XIX w., smuga), Tymianka (14141425195, 1960196), Wiseka (1965, zapewne od ap. wisa wszelki wylew wd na wiosn SGPKar). Do tej grupy
naley te potamonim w formie plurale tantum Debrzki (1965)197.
W grupie odrzeczownikowych hydronimw na -ka wiele jest nazw florystycznych:
Buczynka (2006 2 , buczyna), Brzeniczka (1882, brzenica)198, Drapaczka (1974, zapewne od drapaki jeyny SGPKar), Jabonka (1496, 17861788, jabo), Jamioka (1859,
192
Pierwsze zapisy podane w HE XV 12: inter Dobrzechowa fluuium et Banczela paludinem (1373)
KMp III nr 856; inter Banczala et Dobrzechowa fluuios (1376) XV KMp III nr 883, nie dotycz tego obiektu, lecz cieku w dorzeczu Wisoka, por. HE III 2. Wczeniej notowana jest n. wsi, por.: Banczalka 1424, Banczela 1427, Baczalka 1529 NMPol I 104. Hydronim zapewne pierwotny, cho zanotowany pniej.
193
Bawanka, str., d. 4,47 km, ld. rz. Wel ( Drwca Wisa), wypywa z Jeziora Fabrycznego:
Mynwka, Bawanka, -i 2004 GUGiK; Bawanka, -i 2006 HPol I 4.
194
Por. n. m. Ciemianka 1439 NMPol II 131.
195
Por. n. ter. Tymianki 1971 HE X 193.
196
Nasuwa si wtpliwo co do odapelatywnej motywacji nazwy tego cieku (mimo niewtpliwego
znaczenia zwizanego z hydrografi) w zwizku z istnieniem wsi o n. Tymianka, odnotowanej ju w 1563 r.
(NMPol (kartoteka)).
197
Por. te n. pola Debrzki 1965 HE XV 35.
198
Por. n. m. Brzeniczka 1890 HE XVI 21.

120
jemioa), Jasionka (1513199, 1546200, 1783201, 1787, 1882 2 202, 1965, jasion), Jaworka
(15111523, jawor), Jaworzynka (1643, 2006, jaworzyna las jaworowy Sstp), Jesionka/
Jesiona (1965, jesion), plurale tantum Jesionki (1965), Kostrewka ((1362) XVIII, por. pol.
kostrzewa chwasty zboowe Sstp), *Kosutka/Kosodka (1942, kosuty koluchy igy sosnowe, wierkowe, kolki, igliwie SW)203, Kosutka (19611970), Krzanka (1965, chrzan
z gw. zmian nagosowego ch- > k-), Leszczka (XVI w., leszcza leszczyna), Leszczynka (1565, leszczyna)204, ochaczka (17861788, gw. ochacze borwki SW), opianka
(1361, opian), oska (1638, oza), ubinka (1964, ubin), Osiczka (1847, osika topola
SW), Osiczynka (1966, osiczyna topola SWil)205, Pokrzywka (1883, 1891, 1962, 1964 2
, 1965, 2006, pokrzywa), Sianotka (1931, 1966206, gw. siano sianokos czyli ka
zdatna do koszenia trawy na siano SGPKar), Sitwka (19611970, sitowie Sstp), Szuwarka (19341937, szuwary), Trestka (1362, tre trzcina pospolita Sstp), Wierzbka (1893,
wierzba, ukr. werba), Wiska (1964, wis, wiszar sitowie, tatarak; ka mokra, sitowiana
SW), Wosianka (1885, 1965, gw. wosie, wosi trawa twarda rosnca na brzegach bagien SW), urawinka (1970, urawina borwka SW).
Podstawy zwizane z faun motywoway hydronimy: Boberka (1534, bbr), Bobrka
(1397)207, Czapelka (1960, 1966208, czapla ptak botny), Gawronka (1965, gawron), Kobyka (1960, kobya), Krwka (1962, krowa), Raczka (19361939, rak skorupiak lub coll.
drobne ryby nie nadajce si do jedzenia SGSych).
Niezbyt licznie reprezentowane s hydronimy utworzone od apelatyww zwizanych
z kultur materialn i duchow: Berwinka/Bierwinka (1880, berwino bierwiono), Gatka/
Hatka209 (19611970, ga wizki chrustu, gazi uywane jako osona, przykrycie, grobla,
tama), Grodziszczka (1436, grodziszcze), Kotarka (1844, gw. kotarz obszar gruntowy danej
wsi, obwd objty granic administracyjn, moe te kotara kotlina m.in. miejsce, gdzie
spoczywa zajc SGPKar), Kunic(z)ka (1839, kunica warsztat wytopu i obrbki elaza
SW), plurale tantum Moczyki (1964, moczydo)210, Niweczka (1442, niwka niewielkie pole
uprawne Sstp), Stpka (17861788, stpa urzdzenie skadajce si z naczynia lub koryta
i tuczka, tzw. stpora, suce do obtukiwania, ubijania, kruszenia, te potrzask na zwierzta Sstp), Stolka (XVI w., stoa rw, przykop, kana SW), arnwka (1480, 1882, 1990,
arnw jeden z dwu kamieni w ksztacie koa, midzy ktrymi rozciera si ziarno Sstp).
199
Jasionka, str., dzi nieistniejca, ld. Turki ( Wkra Narew Wisa): Jasyonk[a] 1513
SHGMz(Z 11, 594) (tu?); <Jasionka> 1965 HW nr 559.
200
Mimo e n. wsi Jasionka notowana jest ju w XV w., por.: Jasszenka 1442, Jassionka 1518 NMPol
IV 117, pierwotna jednak jest nazwa wodna.
201
Por. n. m. Jasionka 1962 i n. pola Jasionka 1966 HE XVI 47.
202
Por. n. m. Jasionka 1665 NMPol IV 117 i Jasionka 1882 HE XV 55.
203
Forma urzdowa Kosodka jest tworem hiperpoprawnym, nawizujcym do podstawy kosy lub kosi.
204
Por. te n. wsi Leszczyna, zaoonej w 1565 r. na surowym korzeniu nad rzeczk Leszczynk
NMPol VI 71.
205
Odnotowano rwnie n. m. i n. ter. Osiczyna 1961 HE XVI 102.
206
Tu te n. ter. Sianotka 1966 HE XVI 133.
207
Nazwa wsi Bobrka notowana w XIII w. (NMPol I 324) uznawana za wtrn w stosunku do hydronimu.
208
Tu te n. ter. Czapelka 1966 HE X 33.
209
Forma Hatka z gw. wschsow. zmian g- > -h.
210
Por. te n. ter. Moczyki 1964 HE XVI 91.

121
Kilka hydronimw powstao w wyniku metaforycznego uycia apelatyww. Nazwa Trupieka (1791, 1892) okrelaa moe obiekty pynce w pobliu cmentarza lub
miejsc zbiorowego pochwku po epidemiach. Hydronim Bzdurka (2006), pd. Wieprza
o d. 9,26 km okrela prawdopodobnie obiekt niewiele znaczcy, maych rozmiarw (por.
bzdura bagatela, drobiazg, gupstwo SW), a Zodziejka (1786, 19341937) zapewne
strumie, ktry wylewa i zabiera grunty (?), cho niewykluczone jest porednictwo jakiej
nazwy terenowej.
Derywaty odprzymiotnikowe z suf. -ka stanowi do liczn grup. Frekwencj wyrniaj si nazwy od przym. czerwony, stp. czyrwony/czyrzwony czerwony, szkaratny,
rudy, gniady (SEBor); 21 obiektw o takich nazwach znajduje si w czci prawobrzenej od Dunajca po Drwc, w czci lewobrzenej tylko 2. Nazwy majce dokumentacj
z XV w. wystpuj gwnie w formie Czyrwonka (14141425211 2 , 1428212, 1478), pozostae w postaci Czerwonka (1468213, 1630214, 17861788, 1855, 1880, 1885 2 , 1931,
19611970 2 , 1962, 1965 3 , 1967, 2006) i plurale tantum Czerwonki (18491854)215.
Hydronimy z przymiotnikiem biay w podstawie okrelaj 8 obiektw pooonych gwnie
w czci prawobrzenej dorzecza od Dunajca a po Bug: Biaka (1415216, 1437217, 1809218,
1932, 1964, 1965 2 ), Biaka/Biaki (1848). Odnotowano rwnie kilka nazw od przym.
ubiany (: ub, uba kora, szczeglnie z lipy Sstp): *ubianka/Lybyanka (1487), ubionka (17861788)219, ubienka (18491854), ubianka (1965 2 ), plurale tantum ubianki
(1625)220 oraz od przym. parszywy majcy parchy; brudny (SW): Parszywka (17861788
2 , 2006), Praszywka (18771905, praszywy parszywy), ktre okrelaj obiekty w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy.
Krtkiego omwienia wymaga hydronim Branka (1885 2 , 1965), okrelajcy cieki w dorzeczu Trzeniwki (pd. Wisy), w pow. tarnobrzeskim. K. Rymut czy je z ps.
rdzeniem *brn- (por. HE XV 18, 32, 8788), co ze wzgldu na pn dokumentacj oraz
obecno sufiksu -ka przy archaicznej podstawie budzi pewne wtpliwoci. Bardziej prawdopodobny wydaje si zwizek z podstawami bra, brany, branie zbir lnu, owienie ryb,
wykopywanie studni (SGPRei). Pozostae derywaty od przymiotnikw o znaczeniu oglnotopograficznym stanowi: Boczenka (1880, boczny tu w znaczeniu pyncy z boku,

211
Czerwonka, str., dzi nieistniejca (?), ld. Orzyca ( Narew Wisa), pyna spod wsi Czerwonka: Czirvonca (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 2323v); super Czyrwonska 1473 SHGMz(MK 6,
48v); na rzeczce maej Czerwonczyczce (!) 16171620 Lumaz I 85; <Czerwonka> a. <Czerwoska> 1965
HW nr 543.
212
Czerwonka, str., dzi nieistniejca (?), pd. Orza ( Narew Wisa), uchodzia koo Grodziska:
Czirwonka 1428 MkM I nr 717; Czirwonka (1439)1456 SHGMz(MK 3, 224); <Czerwonka> 1965 HW
nr 539.
213
Tu te notowana nazwa wsi Czerwonka 1880 NMPol II 229.
214
Nazwa miejscow Czerwonka 1656 HE XVII 58.
215
Tu te przys. Czerwonki 1980 i lasy Czerwonki 1966 HE III 10.
216
Por. te n. wsi notowan w tym samym czasie: Byalka 1415 NMPol I 147.
217
Nazwa wsi, cho notowana wczeniej, zostaa ponowiona z n. obiektu wodnego, por.: Balka 1425,
Villa Byalka 1437 NMPol I 147148.
218
Por. te n. m. Biaka 1827 HE X 7071.
219
W tym samym czasie notowana n. m. ubianka, por. Ubionka 17861788 HE XII 209.
220
Por. n. ter. ubienka 19341937 HE XVII 150.

122
na uboczu)221, Czarnawka (przed 1554, czarnawy)222, Czerka (1965)223, Czerniawka (1937,
czerniawy), Goka (1839, goy niezaronity), Kraska (XVI w., krasy, krasny czerwony,
dorodny, pikny), Ldwka (19611970, ldowy), ukwka (1965, ukowy), Maka (1965,
may), Mika (2003, miy), Nieradka (2006, nierad nieyczliwy; n. zapewne o charakterze
artobliwym), Ponka (1432, pony lichy, ndzny, niepodny), Rosochatka (1964, rosochaty
rozgaziony), Siarczanka (1964, siarczany), Siarka (1890)/Szarka (1931, pol. szary, ukr. siryj hybryda polsko-ukraiska), Siwka (1960, siwy), Skowyrka (17861788, skowyrny, skowerny wartki, prdki SGPKar, por. te skowyra pies, gderacz, zgrabny SW), Somianka
(1974, somiany224), Sonka (17861788, sony), Ugwka (1970, ugowy botny SW z zanikiem nagosowego -), Wiszowatka (1966, wiszowaty mokry, nieurodzajny, peen wiszu
: wisz sitowie, tatarak SW), Zotka (1457, 1938, zoty)225, elazwka (1965, elazowy)226.
Przymiotnikowe podstawy florystyczne wystpuj w ponad 50 hydronimach, wrd ktrych znaczn grup stanowi przym. na -owy: Borwka (1839, 18491854, 1881, 1964, 1965,
1976, borowy, te por. borwka jagoda, czernica SW), Brzozwka (1428227, 1839 2 , 1845,
1880, 1998, brzozowy), Bzowka (1489, bzowy : bez, por. te bzwka jagoda bzu czarnego
SW), Ciswka (18491854, 1882, cisowy), Dbwka (1882, 1965, 1980, dbowy), Gogwka
(1448228, 1580229, gogowy), Jabonwka (1882, jabonowy Sstp), Jaworwka (1439230, 1542231,
jaworowy), Jegwka (1439, jegowy : jegla wierk SGPKar), Jodwka (1888, jodowy), Kalinwka (1472232, 1509233, 1481, 1960, kalinowy), Klonwka (1565, klonowy), Laskwka (1961,
laskowy : lasek), Makwka (1576, makowy)234, Malinwka (17861788, 1960), Olszewka/Olszwka (1775, olszowy : olsza, por. te olszwka gatunek lichej ziemi torfowatej, na ktrej udaje si tylko olszyna; gatunek grzyba SW), Olszwka (1846, 1961, 1964 2 , 1966 2 , 2006235),
Por. te n. cz. wsi Boczenka 1900 HE X 16.
Zarwno n. w. Czarnawka, jak i Czerniawka nale do gniazda toponimicznego, obejmujcego
n. m.: Czarnawa, Czarnawka, Czerniawa, notowane w tym samym czasie (por. HE XVII i XVI); za pierwotne uwaam hydronimy.
223
Zapewne pierwotnie *Czernka, od przym. czarny, z uproszczeniem grupy spgoskowej -rnk- >
-rk-, z suf.-ka (HE VI 1011).
224
Zarwno M. Biolik, jak i M. Kondratiuk uwaaj n. w. za pierwotn mimo istnienia wczeniej notowanych rwnobrzmicych toponimw, por.: n. m. Soomianka 1890, Somianka uroczysko 1921 Kond
185; HE XIX 172.
225
Por. n. m. Zlotha, Slothka 1467 HE XIII 290.
226
Por. te n. ter. elazwka 1965 HE XV 168.
227
Brzozwka, str., d. Jury lub Winicy, w ziemi wiskiej na Mazowszu: Brosowka 1428 MkM I nr 608.
228
Gogwka, str., dzi nieistniejca, ld. Wkry, midzy Nasieln a ujciem do Narwi ( Narew Wisa), w dawnym pow. nowomiejskim: Glogowka 1448 SHGMz(Z 1413v); <Gogwka> 1965 HW nr 561.
229
Por. te n. ter. Gogwka 1961 HE XII 55
230
Jaworwka, str., dzi nieistniejca lub obiekt bez nazwy, ld. Narwi ( Wisa), midzy ujciem
Biebrzy i Gaci: Jaworowka (1439)1456 SHGMz(MK 3, 231v); <Jaworwka> 1965 HW nr 468.
231
Mimo wczeniejszej dokumentacji nazwy wsi Jaworwka, por. Jaworowka 1439 NMPol IV 145,
nazw wodn uznaje si za pierwotn, por. Kond 77.
232
Kalinwka, str., dzi nieistniejca, ld. Narwi ( Wisa), brak bliszej lokalizacji: Calinowka 1472
SHGMz(MK 6, 7); <Kalinwka> 1965 HW nr 468.
233
Por. n. m. Kalinowka 1511 NMPol IV 264.
234
Wczeniej notowana n. wsi Makwka 1516 NMPol VII 459 i n. ter. br Makwka 1559 Kond 120,
ale n. w. uwaana za pierwotn.
235
Olszwka, pot., d. 5,82 km, ld. Psarki ( wilina Kamienna Wisa), uchodzi na pd. od
wsi Kamieniec: Olszwka, -i 2006 HPol I 195.
221
222

123
Orzechwka (1894, orzechowy), Rokitwka (1460, rokitowy), wierkwka (1965, wierkowy)236, Wirzbwka (1468, wirzbowy Sstp), Wierzbwka (1427, 19541960, 1965), Sosnwka
(19611970, 1966, sosnowy Sstp), Wizwka (1487237, 19611970, wizowy Sstp), Wiszniwka (1883, 1855, winiowy, gw. wiszniowy), Winiwka (1965). Mniej liczn grup hydronimw
stanowi derywaty od przymiotnikw na -any: Dbianka (1435, dbiany dbowy SW, por.
te dbianka od, narol na liciu dbu Sstp), Olszanka (14141425, 1518, 1859, 1888,
1931, 19611970, 1965, 1966, 2003, 2006, olszany : olsza), Ranka (19611970, rany :
ra), Ranka (1494, rany : re yto Sstp)238, Trzcianka (14141425 2 , 1444, 1460, 1472,
1487, 1564, 1581239, 1961, 1965, trzciany, trciany, trciany zwizany z trzcin, poronity
trzcin Sstp). Frekwencj wyrniaj si nazwy Olszanka (11 obiektw), notowane od XV w.,
i Trzcianka (10 obiektw), take notowane od XV w. a po wspczesno. Uwzgldni jeszcze
trzeba hydronim w formie plurale tantum Mszanki (1432, *mszany : mech).
Kolejn zwart podgrup w obrbie odprzymiotnikowych hydronimw topograficznych stanowi formacje zwizane z faun, a wrd nich interesujce z powodu swojej
niejednoznacznoci s nazwy Turka. Najbardziej prawdopodobny jest zwizek starszych
toponimw z ap. tur, przym. turzy (Sstp). w wymary przodek byda domowego najduej przetrwa na Mazowszu, zasiedla nizinne obszary podmoke i bagienne. W redniowieczu odnotowano dwa obiekty o tej nazwie: Turka (1441)240 w dorzeczu Nidy oraz Turka (1485)241 w dorzeczu Narwi na Mazowszu. Pozostae, notowane pniej (1855, 1961,
2006) mog mie inn motywacj: od n. os. lub etnicznej Turek, w formie dopeniacza
lub od czas. turkota, rzecz. turkot, w nawizaniu do dwiku wody. Podstawy od przymiotnikw pochodzcych od nazw zwierzt zawieraj nastpujce hydronimy: Baranwka
(1890, 2006, baranowy Sstp), Bobrwka (1476242, 19141915, 1965243, bobrowy), Borsukwka (1536, borsukowy SW)244, Jaszczorwka (17861788, jaszczorowy SW), Jewka (1578, 1867245, 2006, jeowy SW), Kaczorwka (2003, kaczorowy), Koniwka (1966,

Por. te n. m. wierkwka 1965 HE IX 122.

Wizwka, str., dzi nieistniejca, pd. Gawarka ( Struga Wisa): flumine Vyazowka (1487)
1490 SHGMz(MK 6, 246) (tu?); <Wizwka> 1965 HW nr 563.
238
Ranka, str., dzi nieistniejca, pd. Wilgi ( Wisa): Rzanka 1494 SHGMz(MK 18, 67v); Rssanka
1525 SHGMz(MK 41, 57v); <Ranka> 1965 HW nr 350.
239
Por. n. ki Trzcianka 1579 HE XVI 158.
240
Por. te. n. m. i n. ter. Turka 1966 HE XVI 158.
241
Turka, str., d. 18,76 km, ld. Wkry ( Narew Wisa), uchodzi koo Popielyna Dolnego: Turca 1485 SHGMz(Z 117, 286); Turka 1546 SHGMz(ZG 7, 483); Turca 1507 SHGMz(MK 18, 264v); Turka
1531 SHGMz(Z 31, 55v); Turka 1965 HW nr 557; Turka, -i 2006 HPol I 300.
242
Bobrwka, str., dzi nieistniejca, pd. Pety ( Narew Wisa), na Mazowszu: kole strugy Bobrowka 1476 SHGMz(MK 6, 87v); super Bobrowka 1468, 1472 SHGMz(MK 6, 9); <Bobrwka> p 1965
HW nr 544.
243
Bobrwka, str., dzi nieistniejca, brak bliszej lokalizacji, d. Sony ( Wkra Narew Wisa),
na Mazowszu: <Bobrwka> 1965 HW nr 558. Zapis z HW wskazuje, e jest to n. historyczna, brak jednak dokumentacji w SHGMz.
244
Tu rwnie n. wsi Borsukwka, por.: w siole Borszukowce 1557 NMPol I 305.
245
E. Bilut wie n. Jewka, ld. Huczwy ( Bug Narew Wisa), z antroponimem Je (HE X 59).
Pochodzenie od odpowiednich antroponimw z suf. -wka moliwe w wypadku wielu hydronimw tej
podgrupy zoologicznej.
236
237

124
koniowy)246, Kozinka (1965, koziny), Liswka (1960, lisowy SGPRei), Orwka (1886, orowy orli SW), Rakwka (1787, 1888, 1960, rakowy), Szpakwka (2006, szpakowy SW),
*Wwka/Wswka (18491854, wowy Sstp), Wwka (1938)247, Wowka (1786
1788, woowy), Wrblwka (1938, wrblowy Sstp), mijwka (1786, mijowy). Obok formacji od przymiotnika na -owy : lisowy (zob. Liswka) wystpuje rwnie hydronim od synonimicznej postaci lisi plurale tantum Liszki (1881)/Liszka (1889, lisi : lis).
Przyrostek -ka utworzy niewiele odprzymiotnikowych nazw kulturowych. Do tej
mao licznej grupy nale nastpujce hydronimy: Domaczka (1855248, 2006, domaczy domowy, swojski SW), Jazwka (1964, 1966, jazowy), Mostwka (1839, mostowy), Posplka (19611970, posplny wsplny, powszechny SW, z derywacj dezintegraln), Wsiwka (1964 2 , gw. wsiowy wiejski SGPKar).
Derywaty dewerbalne o znaczeniu topograficznym i kulturowym reprezentuj nazwy:
Kpaczka (1971, kpa, por. te gw. kpaczka naczynie do kpania SGPKar), upka
(1507, upa), Mieka (19611970, mieni odznacza si gr kolorw, blaskw, poyskiwa, byszcze, lni SW)249, Nalewka (XVI w., nalewa), Przerywka (1581, 1964, przerywa przerwa), Przysypka (17861788, gw. przysypa zasypa SGPKar), Skupka (1900,
skupia zgromadza, do kupy zbiera SW), plurale tantum Zakrki (1964, zakry zatoczy krg, zakoowa SW)250.
Nieco wicej jest formacji odimiesowowych, ktre w wikszoci maj niezbyt bogat i pn dokumentacj: Gnika (19611970, gniy, te gnika owoc dzikiej gruszy uleay; ulgaka SW), Kopanka (1839, 1845, 1965, 19811982, kopany; te stp. kopanka
niecka (naczynie) Sstp), Niewiadomka (2006, niewiadomy)251, Ogrodzonka (2006, ogrodzony)252, Pachniczka (1965 2 , pachncy), Pogorzaka (2006, pogorzay)253, Przyrytka (1965, przeryty : przery przekopa), mierdziczka (18491854254, 1966, mierdzcy), wiconka (1966, wicony), Wrzczka (1995, wrzcy gorcy), Zgnika (2004255,
2006256, zgniy), plurale tantum Trzaskonki (1845, trzaskany : trzaska SW). Wrd derywatw odimiesowowych zwraca uwag Glbiczka (1527)257, hydronim nieuwzgldniony
w HE XV, a omwiony przez Z. Babika (1999: 2326), ktry wywodzi go od imiesowu
W tym samym czasie notowana n. ter. Koniwka HE XV 66.
Tu te n. ter. Wwka 1966 HE XV 152.
248
Por. n. ter. Domaczka 1964 HE IX 63.
249
Hydronim raczej niezwizany z archaicznymi nazwami typu: Mie, Mianka, Minina.
250
Tu te n. ter Zakrki 1984 HE XIII 282.
251
Niewiadomka, str., d. 12,03 km, ld. Klikawki ( Wisa), uchodzi na pn. od wsi Podmiecie: Niewiadomka, -i 2006 HPol I 187.
252
Ogrodzonka, pot., d. ok. 2 km, ld. Obrocznej ( Lepietnica Czarny Dunajec Dunajec
Wisa), w pobliu Pienikowic: Ogrodzonka, -i 2006 HPol I 192.
253
Pogorzaka, str., d. 17,66 km, pd. Netty ( Biebrza Narew Wisa), uchodzi na pd.-wsch.
od Orzechwki: Pogorzaka, -i 2006 HPol I 215.
254
Por. n. m. mierdziczka/Smierdzczka 1889 HE III 79.
255
Zgnika, kan., d. 14,85 km, ld. Bachy ( Drwca Wisa), rdo na pd.-zach. od Wbrzena:
Kana Zgniki, Zgnika, -i 2004 GUGiK; Zgnika 2005 AtPHP(E-4); Zgnika, -i 2006 HPol I 328.
256
Zgnika, str., d. 8,56 km, ld. Jegrzni ( Biebrza Narew Wisa), uchodzi koo Wonejwsi:
Zgnika, -i 2006 HPol I 328.
257
Glbiczka, pot. bliej niezlokalizowany, d. Brzenicy zwanej w dolnym biegu Grbk ( Wisa),
pyn w pobliu Ucia Dolnego: Glbyaczka 1527 SHGKr I 744.
246
247

125
*glbicy : *glbie (< *glbti nienotowany w Sps), synonimicznego do gln (< *glnti),
(u)lgn. Wspczenie odnotowano rwnie n. Glibiczka (1966), kan. w Krzemienicy,
pow. mielecki258, czon przez K. Rymuta z gw. gnibiel, glibiel przepa, otcha (por.
HE XV 43). Jest to derywat odimiesowowy z suf. -ka, por. ps. *glibati brodzi, chodzi
po czym lepkim zapadajc si, te *glib boto, bagno, trzsawisko (Sps) oraz pol.
gw. gliba si ugina, te pokrewne glibawa ka botnista, grzska (zob. te Glibica,
Glibicy Stok).
Istniej nieliczne hydronimy w formie zoe przymiotnikowo-rzeczownikowych z sufiksem -ka: Suchodka (2006)259, winobrdka (1931), Zimnodka (1964), i zaimkowo-czasownikowych: Samocieczka (1546, 1965)260.
Wrd hydronimw z suf. -ka dominuj derywaty odprzymiotnikowe (ponad 50%),
nieco mniej liczne s odrzeczownikowe, niezbyt liczne odczasownikowe; odnotowano
rwnie kilka compositw.
Rozszerzony sufiks -wka wyabstrahowa si z rzeczownikw tworzonych za pomoc
przyrostka -ka od podstaw przymiotnikowych zakoczonych na -owy oraz czasownikowych na -owa. W okresie staropolskim utworzono z jego uyciem zaledwie kilka rzeczownikw (por. Kleszczowa 1996: 120); jego produktywno wzrosa w okresie nowopolskim w jzyku oglnym, a take w gwarach, gdzie tworzy liczne nazwy miejsc (por.
Kowalska 2011: 5354). Wrd derywatw hydronimicznych najwicej jest formacji odrzeczownikowych o znaczeniu topograficznym (ponad 70 obiektw): Baniwka (1786
1788 2 , bania), Bielwka (17861788, biel), Brodwka (1845, 18491854, 2006, brd),
Bystrzwka (17861788, bystrz, bystry)261, Dotwka (1526, doto narzdzie do drenia,
obienia, rycia SEBor, zapewne na okrelenie rzeki, ktra obi swoje koryto)262, Gbwka (1881, 1965, gb), Grudwka (1445, grud piasek gruboziarnisty, wir SpXVI),
Jaziorowka (1565)/Jasiorwka (XVI w.)263, Jesionkwka (1937, jesionek : jesion)264, Kniejwka (XVI w., knieja)265, Krztwka (1531, por. gw. krzet kret, krzta odrobina, kruszyna, czas. krztoni ksztusi si SGPKar), omwka (1939, om), Przycznikwka (1845,
przecznik co poprzecznego SW), Serwatwka (2005, serwatka, z derywacj dezinte-

Por. te n. pola Glibiczka 1966 HE XV 43.

Suchodka, str., d. 18,36 km, pd. Wkry ( Narew Wisa), uchodzi w Szczypiornie: Suchodka, -i 2006 HPol I 279.
260
Oba obiekty tak nazwane znajduj si w dorzeczu Wieprza. H. Ml wywodzi hydronim od apelatywu samocieczka, powoujc si na artyku W. ukasik-Szulowskiej (1974), w ktrym tego apelatywu jednak brak (por. HE VI 106); SW notuje jedynie ap. samotok prd, nurt, strumie.
261
Por. te n. gry Bystrwka 1964 HE XII 27.
262
Dotwka, str., moe dzisiaj Jastrzbka, d. Grabownicy ( Omulew Narew Wisa), w Puszczy Raskiej: fluvii dicti Dlothowka 1526 SHGMz(MK 41, 134); <Dotwka> 1965 HW nr 537. Nad
rzek ley wie Dutwka, por. Dutowka 1783 NMPol II 357.
263
Wedug E. Bilut n. rz. od n. os. *Jasior (: Ja) HE X 97, co nie przekonuje. Moe jednak od ap. jesiora o rybia SW (rdze ten sam co w ps.*ostr, pol. ostry, jesiotr) z hiperporawn zmian je- > ja-.
Por. te n. wsi Jasierowka 1783, Jasiorwka 1827 NMPol IV 120.
264
Por. te n. m. Jesionkwka 1962 HE XIII 9596.
265
Cho cytowany w HE XVI 5960 pierwszy zapis hydronimu pochodzi z 1787 r., to wedug historykw nazwa notowana ju w XVI w., por. AtKr 291.
258
259

126
graln)266, Tulejwka (2006, tuleja lejek SW)267, Welmwka (!) (1855, por. ps. *vna,
pol. wena), Wierzchwka (1965, wierzch), Wywka (1965, wy, wya wysoko SW),
Zawawka (1846, zawa), plurale tantum Stokwki (1966, stok).
Rzeczownikowe podstawy rolinne tkwi w nastpujcych nazwach: Chwojwka
(1966, chwoja choina, sosna), Gostkwka (1962)/Gozdkwka (1966, gozdek)268, Gruszwka (19611970, grusza), Jarzbwka (1847, jarzb), Krzakwka (1846, krzak), Skorosiwka (1966269, gw. skorosina lasy jarzbowe w grach SGPKar, skorusa Zborowski),
Szlazwka (2004, laz, szlaz korze lazowy, malwa, te lazwka rolina z rodziny lazowatych (SW)270. Podstaw przymiotnikow ma hydronim ytnwka (1980, ytny SW).
Jedna nazwa pochodzenia botanicznego Jarzbwki (1884) ma pierwotnie form plurale tantum.
Kilkanacie nazw utworzono od podstaw zoologicznych. W zwizku z tym, e nazwy
zwierzt byy czsto podstaw antroponimw, nie mona wykluczy derywacji odosobowej, a w wielu wypadkach rwnie transonimizacji, ktrej ulega inna n. terenowa: Czepielwka/Czapielwka (1963, czapla, rzadziej czapel gatunek ptaka botnego), *Gobiwka/Kolembiwka (!) (1855, gob), Kacwka (1847, gw. kacza), Kaczwka (1938),
Karasiwka (XVI w.271, 1964, kara gatunek ryby), Kulikwka (1536, kulik niewielki
brodzcy ptak botny)272, aniwka (2006, ania)273, Piskorzwka (2006, piskorz gatunek
ryby)274, Sikorwka (1889275, 1963, sikora), Sirszeniwka (1531, stp. sirsze, siersze, od
XVI w. szersze SEBor), Wgrwka (1784, wgorz, wgor), dzi Wgorwka.
Ponisze nazwy ze wzgldu na semantyk podstaw zaliczy mona do kulturowych:
Bruzdwka (17861788, bruzda rowek midzy zagonami do cigania wody SW), Kanawka (19611970, kana), Kopalniwka (1964, kopalnia), Myn(k)wka (2006, mynek)276,
Mostkwka (1965, mostek), Pniwka (1504, pie)277, Podwawka (17861988, podwale
lub pod waem), Potaswka (2006)278, Stawwka (1846, staw, potok zasila zesp staww,
266
Serwatwka, str., d. 4,56 km, pd. Mleczki Wschodniej ( Mleczka Wisok San Wisa),
uchodzi w Zarzeczu: Serwatwka 2005 AtPHP(J-11); Serwatwka, -i 2006 HPol I 250.
267
Tulejwka, pot., d. ok. 2 km, d. Ropy ( Wisoka Wisa), uchodzi koo Bogaczwki: Tulejwka, -i 2006 HPol I 300.
268
Por. te n. wwozu Gozdkwka 1966 HE XVI 42.
269
Por. n. ter. Skorosiwka 1966 HE XV 132.
270
Szlazwka, str., d. 7,04 km, pd. jez. Ewingi ( Iawka Drwca Wisa): Szlazwka, -i 2004
GUGiK; Szlazwka, -i 2006 HPol I 286.
271
Tu te n. m. Karasiwka 1970 HE VI 18.
272
W tym samym czasie odnotowano n. wsi Kulikwka, por. NMPol V 469.
273
aniwka, pot., pd. Lepietnicy ( Czarny Dunajec Dunajec Wisa), w Klikuszowej: aniwka, -i 2006 HPol I 146.
274
Piskorzwka, str., pd. Badnicy ( Wisa), uchodzi koo Midzywiecia: Piskorzwka, -i 2006
HPol I 210.
275
Sikorwka, pot., pd. Targoszwki ( Kocoka Lachwka Stryszawka Skawa Wisa), pynie w pobliu Targoszowa: Sikorwka 1889 SG X 607 (tu?); Sikorwka a. Targoszwka 1963
Mp-25(sus l); Sikorwka 1965 HW nr 30; Sikorwka, -i 2006 HPol I 253.
276
Mynkwka, str., d. Dubni ( Wisa), w Krzesawicach, cz. Krakowa: Mynwka XX w. Geoportal; Mynkwka, -i 2006 HPol I 168.
277
Por. te n. ter. Pniwka 1963 HE XII 138139.
278
Potaswka, pot., d. ok. 2 km, ld. Kopotnicy ( Wisoka Wisa), uchodzi w Foluszu, kron.,
gm. Dbowiec: Potaswka, -i 2006 HPol I 219.

127
ale por. te gw. ap. stawwka gatunek kaczki ceranki SGPKar), Stowka (1934, stola
rw, podkop), Taraswka (1846, taras wizienie, grobla, te nasyp ziemny)279, Wawka (2006, wa)280, Wiechciwka (14701480, wieche wizka somy Sstp)281, Wydziawka
(2006, wydzia : wydzieli)282.
Nazwa Kiebaswka (2003)283 powstaa w wyniku metaforycznego uycia ap. kiebasa w odniesieniu do obiektw terenowych duszych ni szerszych, por. liczne n. ter. typu
Kiebasy, Kiebaswka. Hydronim Zwadwka (1965, zwada spr, zwadliwy SW) posiada
rwnoleg nazw emkowsk Zwadywka.
Odprzymiotnikowe derywaty z suf. -wka o do pnej dokumentacji reprezentuj nazwy: Biawka (1964, biay), Sonwka (1966, sony), Bestrwka (1965, gw. bestry
pstry, kolorowy, plamiasty SGPRei), Czarnwka (1839 2 , czarny)284, Kosswka (1784,
kosy ukony, krzywy, skony)285, Mtnwka (1885, gw. mtny mtny SW), Starwka
(2006, stary)286, Szklanwka (1845, szklany)287.
Hydronim Lubwka (1855) jest jednym z kilku nazw o podstawie lub-, ktra nie jest
cakiem jasna. Mona wskaza zwizek z przymiotnikiem luby miy, przyjemny (< ps.
*ub ts. SEBor).
Dewerbalnych hydronimw na -wka jest niewiele, a i te mog by derywatami odrzeczownikowymi. Reprezentuj je nastpujce nazwy: Roswka (1962, rosi pokrywa ros,
lub rosa), Szumwka (19611970, 2006288, szumie lub szum), Pogniwka (19611970,
im. pogniy).
Dwa hydronimy w tym podzbiorze utworzono od wyrae przyimkowych: Naborwka
(1839, na borze), Podgrkwka (1965, pod grk).
Kolejnym do produktywnym (tworzcym okoo 70 hydronimw) sufiksem rozszerzonym jest -anka (< *-an-ka), wraz z spotykanym nawet czciej wariantem palatalnym -anka (< *-jan-ka). Ponad poow derywatw z tym przyrostkiem stanowi formacje odrzeczownikowe, gwnie o charakterze topograficznym: Bielanka (1964, biay,
biel), Potoczanka (1965, potok), Rozdolanka (1966, gw. rozd dolina SGPKar), Rudniczanka (1983, rudnica, rudnik miejsce botniste, z ktrego wypywa rzeka SW), Rudzianka (1964, ruda), Skalanka (1846 skaa, te skale kamienie nad rzek; rozlewisko rzeki,
przym. skalany kamienny SGPKar)289, Stawiczanka (1491, stawik may staw), Struanka (1966, struga), Wielnianka (1839, moe wena fala, ale te wena, wenianka gatunek
wodnej roliny; bardzo cienkie wkna drzewne SW), Wilanka (1979, wil, wila wilgo
Por. n. os. Taras RymSEN 596 i n. m. Taraswka 1962 HE XIII 258.
Wawka, str., pd. Borwki ( Iownica Wisa), koo Bronowa: Wawka, -i 2006 HPol I 305.
281
Identyfikacja z Gorzyczank za AtSd 169; por. n. ter. Wieche 1970 HE XVI 160161.
282
Wydziawka, rz., d. ok. 2 km, pd. Wisy, pynie w Niepoomicach: Wydziawka, -i 2006 HPol I 321.
283
Kiebaswka, str., d. 5,57, pd. Ratwicy ( Czarna ada ada Tanew San Wisa),
uchodzi na wschd od Bigoraja: Kiebaswka 2003 GUGiK 54; Kiebaswka, -i 2006 HPol I 111.
284
W HE XIV 2324 brak zapisu pochodzcego z MpKwat.
285
Za PHP przyjto, e jest to grny bieg Kosodki; w HE XIX 90 jest to odrbny obiekt.
286
Starwka, str., d. 6,33 km, pd. Bzury ( Wisa), uchodzi w Ozorkowie: Starwka, -i 2006 HPol I 269.
287
Por. n. m. Szklanwka 1982 HE XII 200.
288
Szumwka, stare koryto, pd. Jegrzni ( Biebrza Narew Wisa), ujcie na pn.-wsch. od Dawidowizny: Szumwka, -i 2006 HPol I 287.
289
Por. n. ter. Skalanka 1846 HE IX 103.
279

280

128
SL lub od wilga gatunek ptaka)290, Zawalanka (1966, gw. zawale lekkie pochylenie gruntu SGPKar), rdlanka (1965, rdo). Do tego zbioru nale te nazwy w plurale tantum
(zwizane z mnogoci obiektw): Babianki (1949, baba) i Podgrzanki (1855, podgrze).
Najwczeniej w tej grupie notowany, a dzi nieistniejcy hydronim Koszanka (1475), moe
mie natomiast podwjn motywacj. K. Rymut wie go z ros. kosa przyldek (por. HE
XV 67), bardziej prawdopodobne wydaje si jednak pochodzenie od przym. kosy krzywy, pochyy, ukony (SEBor), ktry jest notowany dopiero na gruncie polskim od XVIII
w., ale udokumentowany w antroponimii w XV w. (n. os. Kosonog). Dopuci mona te
zwizek z ap. kosz w znaczeniu skrzynka drewniana, zwajca si ku doowi, z ktrej
sypie si ziarno na kamienie myskie (SpXVI), byaby to wwczas nazwa o charakterze
kulturowym.
Semantyka florystyczna obecna jest w rzeczownikowych podstawach poniszych hydronimw: Brzeanka/Brzezianka (1373, brzoza)291, Bzanka (1416, 1419292, bez), Cybulanka
(1971, cybula cebula), Czyrmianka (1425, ps. *m robak, czerw SEBor)293, Jaworzanka (1963, jawor), Jedlanka (1458, 1467, jedla), Konopianka (19611970, konopie), Krzewianka (1963, krzew), Lasanka (19611970, las), opuszanka (1961, opuch), Pokrzywianka
(1961, 1966 2 , 2006), Wierzbianka (19611970, wierzba), Winiaka (1880)/Wisznianka
(1882, wisznia lub wisz sitowie, tatarak SW). Nazwa *Trzemenianka/Trzemelanka (1965)
porednio wiadczy o istnieniu przym. *trzemeszny : trzemcha, por. hydronim Trzemeszna.
Apelatywy oznaczajce zwierzta zawieraj w podstawie nazwy: Kacanka (1959, kacza kaczka), Kaczanka (1934, kacza kaczka lub moe kacza toczy, tacza; tarza
SGPKar), Kobylanka (1561, 1966, kobya), Rybianka (1552, ryba), Seroczanka (1969,
gw. ap. seroczka sroczka, por. moe te szeroki), Syroczanka (1961, gw. syroka sroka),
urawianka (XVI w., uraw)294.
Z kultur materialn zwizane s rzeczowniki stanowice bazy nastpujcych hydronimw: Grodzanka (14701480, grd, moe te grodzi), Klecanka (1888, gw. ap. kle lepianka, budowla naprdce sklecona SW), Krypianka (1937, krypa statek wodny podobny do galara; d, czno, te rodzaj koryta SW), azanka (18771905, az), Pilnianka
(1983)295, Sedlanka (1791, siodo siedlisko, siedziba SGPKar).
Przyrostek -anka, -anka tworzy rwnie formacje odprzymiotnikowe: Duganka
(1839, dugi), Dobrzanka ((1450) 1456, dobry)296, Janianka (17861788, jasny), Krzywianka (1980, krzywy), Podskalnianka (2006)297, Rzecznianka (1964, rzeczny), elenianPor. n. ter. Wilanka 1979 HE X 187.
Notowana te n. wsi Brzeanka, por. Brzezyanka 14701480 NMPol I 394.
292
Potok dzi nie istnieje, natomiast istnieje wie Bzianka o odnotowanej w tym samym czasie nazwie, por. Bszanka (1419) XV NMPol I 483.
293
Czyrmianka, str., dzi nieistniejca, pyna koo Nowogrodu, na Mazowszu: in summitate riwlorum Czirmanka prope Nowigrod iacentes 1425 MkM I nr 176.
294
urawianka, rz., d. 27,43 km, pd. Ponki ( Wkra Narew Wisa), uchodzi na zach. od
Poska: bez nazwy 1783 MpPerMz; urawianka 1839 MpKwat III 3; urawianka 1895 SG XIV 857; urawiaska a. urawianka a. urawninka 1965 HW nr 557 (tu d. Wkry?): urawianka, -i 2006 HPol I 336.
295
K. Rymut wie nazw z ps. rdzeniem *plz-, oznaczajcym co mokrego, liskiego (HE XVI
105). Nazwa notowana wspczenie, wic czy rzeczywicie od prasowiaskiego rdzenia, por. ap. pil.
296
E. Bilut wie nazw z ap. debra, debrze, debrza (HE X 41).
297
Podskalnianka, pot., pd. Maej Roztoki ( Wielka Roztoka Poprad Dunajec Wisa),
w pobliu Rytra: Podskalnianka, -i 2006 HPol I 214.
290
291

129
ka (1839, elazny). Z realizacj gwarow sufiksu w formie -onka (< -anka), wraz z dubletem uformowanym przyrostkiem -inka, mamy do czynienia w hydronimie Golinka/
Golionka (19361939, goy nagi, niezarosy, pusty SGSych). Rolinne podstawy wykazuj nazwy rzek: Bukowianka (1964, bukowy) i Osowianka (2006, osowy : osa osika)298.
Hydronim Mcznianka (17861788, mczny) moe mie charakter kulturowy, zwizany
z mynarstwem, lub topograficzny przez nawizanie do koloru mtnej wody.
Niewiele jest hydronimw odczasownikowych z sufikem -anka, -anka, cho jest on
do produktywny w formowaniu apelatywnych odczasownikowych nazw miejsc (por.
Kowalska 2011: 55). Nazwy wodne z podstawami werbalnymi to: Chlipanka (1965, chlipa)299, Chowanka (1965, chowa si, te ukr. chowanka kryjwka), Kosiczanka (1961,
kosi?), Krzepianka (1883, krzepi wzmacnia), *upianka/uplanka (1623, upi obdziera z kory Sstp)300, Stuczanka (1966, stuka)301, *Zalewianka/Zelwianka (!) (1929, zalewa).
Do rzadkich hydronimw nale formacje od wyrae przyimkowych: Zaboczanka
(1931, za botem) i plurale tantum Odewsianki (1855, od(e) wsi). Odnotowa trzeba obecno hybrydalnej nazwy Klewianka (1571, lit. klvas klon, klevnis klonowy)302, dzi
Boberka, ld. Biebrzy.
Sufiks -onka, -onka, wariant fonetyczny -anka, -anka, powiadczony jest w nazwach:
Jedlonka (1839, jedla), mierdzionka (1888, mierdzie), Wedonka (1848, wda wdka),
plurale tantum Kiczonki (1678, kicz wizka, pczek, snopek; maczuga; kitka na trzcinie
lub leszczynie), oraz w derywacie od wyraenia przyimkowego Podczonka (18391840,
pod k).
Inne warianty rozszerzone przyrostka -ka tworz po kilka derywatw od podstaw rzeczownikowych, przymiotnikowych i czasownikowych: -aczka, -aczka: Bierzwiaczka
(1846, bierzwa koda SW), Rosochaczka (1523, rosocha), Ciekaczka (1961, ciec, cieka,
ciekn), Omywaczka (1965, omywa); -iczka/-yczka: Czarniczka (17861788, czarny, ale
zwizek motywacyjny z ap. czernica, czarnica czarna jagoda, jeyna te jest moliwy),
Goawiczka (1880, goawy goy, niezalesiony), osiczka (1964, o, por. te osica skra osia), plurale tantum Solniczki (1964, solny, por. te ap. solniczka), Trzebyczka (1443,
trzebi)303; -awka, -awka/-ewka: Muchawka (1839, mucha), Rzsawka (1476, rzsa)304, Sieniawka (1966, siano), Karczewka (1890, karcz pie), Pijawka (1963, pija, por. te ap.
pijawka), Pluskawka (1887, pluska), Pukawka (1783, puka, dawny ap. puk haas, oskot,
szum), Rajtawka (1846, gw. rajta gono mwi, krzycze, plotkowa SGPKar); -arka
sufiks derywujcy w badanym materiale wycznie formacje odrzeczownikowe: Baantarka
Osowianka, stare koryto, ld. Netty ( Biebrza Narew Wisa): Osowianka, -i 2006 HPol I 199.
Por. te n. urwiska Chlipanka 1965 HE XV 24.
300
Forma uplanka zawiera l epentetyczne, co wskazuje na proweniencj wschodniosowiask, a -anka
stanowi zapewne polonizacj wczeniejszego *-enka lub rezultat akania (HE XIX 118). J. Udolph (1990: 153)
uwaa nazw za staroeuropejsk, od pie. *leu p- obdziera, zrywa, uszkadza. Czasownik ps. *lupiti jest
kontynuantem *leu p-, a nazwa moga by utworzona na gruncie sowiaskim (por. te Babik 450).
301
Por. n. gaj. Stuczanka 1966 HE XIX 183.
302
Tu te n. wsi Klewianka zapisana w tym samym czasie, por. NMPol IV 490.
303
Tu te n. m. Trzebyczka, por. Trzebiczka 1787 NMPol (kartoteka).
304
Rzsawka, str., dzi nieistniejca, d. widra ( Wisa): Rzassawka 1476 SHGMz(MK 5, 181v
182v); Rzsawka 1965 HW nr 351.
298

299

130
(2006 2 , baant)305, Blicharka (18491854, blich miejsce, gdzie si bieli ptno), Krpiarka (1964, krp gatunek ryby karpiowatej SW)306, Mynarka (2006, myn)307, Szynkarka (1839, szynk karczma)308, Szklarka (1962, szko), eglarka (1407, eglarz SEBor);
-inka/-ynka: Bobrynka (1965, bbr)309, Charczynka (1962, charcze wydawa chrapliwe
dwiki, nazwa o charakterze dwikonaladowczym), Kacynka (1964, por. kacza, moe
te kocanka rolina (?))310, Maynka (1900, may)311, Naroynka (1885, na rogu lub naroe narona cz czego), Struynka (1983), Rudzinka (1965, ruda lub rudy), Starzynka
(1931 2 , stary), Swarzynka (1965 swara, swarzy)312, Trzebinka/Trzebuka (1538, trzebi),
Wierzbinka/Wierzbienka (1959, wierzba); -eka: Rzykieka (1839, gw. rzyka), Opreka (1963,
opra < pra, opray, na oznaczenie miejsca, gdzie dawniej prano); -ika: Mocika (1965,
moci), ywika (1965, ywi); -ulka: Krzywulka (1883, krzywy).
Pojedyncze hydronimy s tworzone przy uyciu rzadkich, nieproduktywnych przyrostkw rozszerzonych: -aka: plurale tantum Moczaki (19611970, moczy, w znaczeniu miejsce, gdzie si moczy len, por. ap. moczaka wieche SW), -eczka: Jabreczka
(16601664, gw. jabr jawor SW), -elka: Zakrcielka (1883, zakrci); -enka: Lewenka (1845, lewy); -nwka: loznwka (17861788, lza, luza upust); -otka: lepotka
(1962, lepy przenonie bez wylotu; rzeka zanika w bagnach rozcigajcych si wzdu
koryta Radomki, por. te lepota); -owianka: Suchowianka. (1966, suchy); -eska: Pyrgieska (17861788, por. pyrga skaka, rzuca SGPKar, moe na okrelenie bystrego potoku, skaczcego po kamieniach); -uszka: Czarnuszka (1962, czarny, por. te czarnuszka
rolina).
Ponad 30 hydronimw nalecych do typu derywacyjnego na -ka (z rozszerzeniami) posiada cechy fonetyczne i leksykalne wschodniosowiaskie (emkowskie, ukraiskie, biaoruskie), powielaj one omwione powyej wzorce sowotwrcze i semantyczne. Hydronimy odrzeczownikowe z przyrostkiem -ka: Braszczka (1931, ukr. brjaszcz
pytkie miejsce w rzece, gdzie po kamieniach pluska woda), Humeka (1965, por.
ukr. humno gumno), *Moklaczka/Mathloczka (!) (1489, ukr. mokljak miejsce botniste), Namasterka (18491854, ukr. gw. ap. namaster monastyr), Ploska (1396, brus.
gw. ap. plosa zatoka, kolano rzeki; jezioro utworzone przez rozszerzenie si koryta rzeki, czyste, niezaronite w jeziorze lub rzece; podmoka ka z wod, kaua itd. Kond

Baantarka, str., d. ok. 2 km pd. Radomki ( Wisa): Baantarka, -i 2006 HPol I 6.

Baantarka, str., d. ok. 1 km, ld. Biaej ( Supral Narew Wisa), pynie w Biaymstoku:
Baantarka, -i 2006 HPol I 6.
306
Por. n. ter. Krpiarka 1962 HE XIII 119.
307
Mynarka, str., d. 12,57 km, pd. Mnia ( Wisa), wypywa na pn. od wsi Makowiec, uchodzi na
pd.-zach. od Karnkowa: Mynarka, -i 2006 HPol I 167.
308
Hydronim notowany wczeniej ni n. ter. Szynkarki 1970 HE XVI 153, gdyby ta bya pierwotna, to
hydronim stanowiby derywat paradygmatyczny.
309
Bobrynka, str., pd. Orzyca ( Narew Wisa): Bobrynka a. Bystrzyca p 1965 HW nr 542.
310
H. Grnowicz wie n. z ps. *kakati cacare HE I 37, jednak ze wzgldu na pne zapisy moe
od ap. gw. kacza kaczka.
311
Cho n. m. Maynka zanotowano ju w 1674 r., por. NMPol VI 497, to uznawana jest ona za wtrn, por. te Kond 121.
312
Swarzyna, str., d. 11,95 km, pd. Okrzejki ( Wisa), uchodzi koo Babic: Swarzynka a. Kobyla
Rzeka 1965 HW nr 336; Swarzyna, -i 2006 HPol I 281.
305

131
158)313, Rohatinka (17861788, pol. i ukr. rohatyna wcznia), Werbka (1965, ukr. werba wierzba), odprzymiotnikowe: Berezowka (1900, berezowy), Berezwka (1939, 1965
2 ), Bika (1965, ukr. biyj biay), Jawka (1882 2 314, 2006315, brus. jawy wierkowy), plurale tantum Jawki (19611970), Kawenka (1965, ukr. kalnyj (= kawnyj)
brudny, botnisty), Piszczanka (1907, piszczanyj piaszczysty), odczasownikowe: Niehrebka (1363, ukr. ne hrebti nie grzeba, n. okrelaa rzek o spokojnym nurcie)316. Niewiele hydronimw uformoway warianty rozszerzone: -anka, -anka: Doszczanka (1890,
emk. doszcz deszcz Riegemk 45), Teliczanka (1533, rus. telica ciel, moda krowa,
byczek), Woosianka (18491854, ukr. woos wos), Kaamanka (1963, por. ukr. kalamasza rzadkie boto); -aczka: Braszczaczka (19611970, gw. (z Podlasia) ap. braszcz
strumyk, rdo lub breszcze szczeka SGPRei, ukr. brjaszcz pytkie miejsce w rzece, gdzie woda po kamieniach pluska), Kalnaczka (1882, ukr. kalnyj bagnisty, brudny, nieczysty); -wka: Hradwka (19611970, brus. gw. h(o)rod grd), Serniakwka
(17861788, ukr. gw. sernjak samiec sarny), -arka/-anka: Jelarka, Jelanka (XIX w.,
wschsow. jel, jeka wierk, choinka); -eszka: Kucieszka (19611970, brus. ap. kut, kutok kt, ktek, nazwa moe oznacza rzeczk wypywajc z ktw, zakamarkw lenych); -ynka: Horynka ((1538?) XVIII, ukr. hora gra).
Derywaty z suf -ka (i wariantami rozszerzonymi) tworz zbir ponad 500 hydronimw,
notowanych od XIII w. po wspczesno. Do koca XVI w. pojawio si w rdach jedynie 11% tego typu hydronimw, a do koca XVIII w. ich udzia wzrs do 27%. W wikszoci s to twory, ktre pojawiy si w dwu ostatnich stuleciach. Trudno stwierdzi, czy
rzeczywicie warstwa ta jest tak moda, czy tylko pno zanotowana. Cz tych nazw
wodnych wystpuje jako nazwy oboczne obiektw majcych wczeniejsz dokumentacj,
dua natomiast grupa okrela cieki, ktre pno znalazy si w rejestrach urzdowych.
Najwczeniej pojawia si w rdach maopolski hydronim Ostrwka (1238), okrelajcy potok pyncy niegdy w okolicach Ludmierza (HE XIII 171). W w. XIV odnotowano 7 kolejnych nazw niezbyt duych obiektw, rozrzuconych od dorzecza Wisoki, przez
dorzecze Sanu (3), Pilicy, a po dorzecze Narwi Poska, ld. Suprali. W w. XV pojawio
si 57 zapisw nowych hydronimw. Rysuje si tu tendencja wzrostowa podajca wraz
z biegiem Wisy; im dalej od rde, tym wicej pojawia si nazw tego typu, co potwierdzaj dane liczbowe: grny bieg 4, dorzecze Sanu wraz z Wisokiem 4, dorzecze Wieprza 6, dorzecze Bugu 7, dorzecze Narwi 13. W w. XVI wystpuj 43 nazwy, rwnie
najliczniej w dorzeczu Narwi, w XVII w. 7, w XVIII 37. Wiek XIX przynosi 122 nowe
zapisy, w tym 74 dotyczce obiektw pooonych w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy
a po dorzecze Sanu wraz z Wisokiem (tu najwicej 19). rda dwudziestowieczne dostarczaj 283 nowe nazwy, stanowi to ponad 50% ogu derywatw z suf. -ka. W tym okre313
Nazwa moe rwnie oznacza rzek pync przez rwnin, miejsca paskie, rwne, gadkie, por.
brus. ploski, rus. ploskij paski, te pol. ap. poska maa posa.
314
Oba hydronimy stay si podstaw rwnobrzmicych n. m., por. 1559, Jawka 1900
Jawka 1882 NMPol IV 46.
315
Jawka, str., ld. Tocznej ( Bug Narew Wisa), wypywa na zach. od Niemojek, uchodzi
na pn.-wsch. od Patkowa: Dopyw z Niemojek AtPHP; Jawka, -i 2006 HPol I 90.
316
J. Rieger wie n. rz. z ukr. n. os. *Ni(e)hreb, HE XVII 174. Notowan w tym samym czasie
n. m. Niehrebka, por. de Nehrebca 1363 NMPol VII 364, W. Makarski uznaje za ponowion z n. rzeki, por.
MakPrz 181.

132
sie rwnie oglna liczba hydronimw wzrasta w miar oddalania si od rde Wisy: 31
nazw odnotowano midzy Dunajcem a Wisokiem, tyle samo w dorzeczu Sanu wraz z Wisokiem, 39 midzy Przemsz a Pilic, a 57 w dorzeczu Narwi.
Rozmieszczenie nazw wodnych bdcych derywatami z suf. -ka w poszczeglnych dorzeczach nie jest rwnomierne, tendencje wzrostowe w kierunku pnocnym rysoway si
ju przez kilka stuleci. W dorzeczu grnej Wisy (prawobrzenej i lewobrzenej) od rde
do Soy i Przemszy odnotowano 33 hydronimy, midzy So a Dunajcem 58, w dorzeczu
Dunajca 47, midzy Dunajcem a Wisokiem 51, w dorzeczu Sanu wraz z Wisokiem
73, w czci lewobrzenej od Przemszy do Pilicy 61, w dorzeczu Wieprza wraz z prawobrzen Wis po Bug 36, w dorzeczu Bugu 42, w dorzeczu Narwi 107, w zlewisku
lewych dopyww Wisy od Pilicy po ujcie Brdy 27, dopywy prawobrzenej (mazowieckiej) Wisy wraz z Drwc 12, w dorzeczu dolnej Wisy 5. To zestawienie pozwala
stwierdzi, i najwicej nazw na -ka spotykamy na obszarze Mazowsza i Podlasia, a take pnocnej Maopolski, mimo e sie rzeczna nie wykazuje tu takiego zagszczenia jak
w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy.
Prawie 300 nazw, a wic powyej 50%, dotyczy obiektw maych (poniej 3 km dugoci), czsto ju nieistniejcych, 129 nazw okrela obiekty od 3 do 10 km, 86 od 10 do
20 km, a 49 powyej 20 km. Mona stwierdzi, i hydronimy na -ka nie identyfikuj
obiektw duych, powyej 50 km; nazywaj tylko odcinki takich rzek lub stanowi okresowe nazwy oboczne, por.: Dbwka, gb. Wisoka; Kopanka, rami rdowe Liwca; Orzechwka, wariant z XIX w. n. rz. Wel; Olszewka/Olszwka, nazwa oboczna z XVIII w. dla
Racinicy; Brzozwka, wariant dziewitnastowieczny nazwy Czarnej, pd. Pilicy. Najduszym obiektem w tym zbiorze jest Krwka (dawniej Plutwica), rz. o d. 50,5 km, pd. Brdy;
nieco krtsze to: Mleczka, rz. o d. 47,15 km, pd. Wisoka; Karasiwka, rz. o d. 38,85 km,
pd. Sanny ( Wisa).
Hydronimy z suf. -ka to gwnie twory denominalne. Najwicej jest derywatw od
rzeczownikw (260), wrd ktrych dominuj apelatywy semantycznie odnoszce si do
waciwoci naturalnych terenu. Nazwy zwizane z ogln topografi (87) i tzw. nazwy
botaniczne (84), z najwczeniej notowan formacj opianka (1361), rz. dzi nieistniejc, pync koo Olbierzowic w Maopolsce (wspczesny pow. sandomierski, gm. Klimontw), tworz zbir najliczniejszy. Niewiele jest natomiast nazw zoologicznych (36); tu
wyrnia si wczenie notowana Bobrka (1397) w dorzeczu Wisoki. Potamonimy zwizane z tzw. krajobrazem kulturowym rwnie nie stanowi duej grupy (52) w tym typie
nazwotwrczym, a notowane s od pocztku XV w., por.: eglarka, w dorzeczu Dunajca
i Grodziszczka, w dorzeczu Biebrzy. Hydronimy odprzymiotnikowe konstytuuj zbir 230
nazw wodnych, w ktrym proporcje liczbowe, jeli chodzi o znaczenie podstaw, ukadaj si podobnie. Najwicej jest derywatw od przymiotnikw oznaczajcych waciwoci
oglnotopograficzne (110), zwizanych z rolinnoci (82), duo mniej z podstawami odzwierzcymi (27). Formacje od przymiotnikw czcych si znaczeniowo z kultur materialn i duchow maj udzia marginalny (11).
Potamonimy dewerbalne wynosz niewiele ponad 10% nazw z suf. -ka; odczasownikowe 38 referentw, wrd ktrych wczesnym zapisem wyrnia si Niechrebka (1363),
w dorzeczu Wiaru, odimiesowowe 21, z najstarsz Glbiczk (1527).
W tej grupie derywatw odnotowano rwnie 4 nazwy wodne od wyrae przyimkowych oraz 4 zoenia z suf. -ka.

133
Sufiks -ka (wraz z rozszerzeniami) peni w prezentowanych hydronimach funkcje: substantywizujc, strukturaln, czsto te deminutywn.
Hydronimy utworzone w procesie czystej onimizacji od rzeczownikw na -ka, wrd
ktrych s deminutiva i nomina loci, stanowi zbir 365 nazw. Przyrostek -ka wraz z rozszerzeniami jest bardziej produktywny w tworzeniu hydronimw odonimicznych (ponad
1200 derywatw) i peni tu gwnie funkcj dyferencyjn.
Nazwy rzek z sufiksem -ka i rozszerzeniami tworz pokany zbir w hydronimii dorzecza Wisy, a pord derywatw sufiksalnych stanowi grup najliczniejsz.
3.2.1.4. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ica i rozszerzeniami

Sufiks -ica powsta na gruncie prasowiaskim. W tym okresie tworzy feminatywy, substantywizowa eskie przymiotniki, uywany by w funkcji deminutywnej (por. Sawski 1974: 9899). W staropolszczynie naley do do produktywnych, gwnie w funkcji
strukturalnej, te deminutywnej, derywuje przede wszystkim od rzeczownikw, przymiotnikw, rzadziej czasownikw (Kleszczowa 1996: 4959). W gwarach tworzy apelatywne
nazwy miejsc przede wszystkim od rzeczownikw, te przymiotnikw, rzadziej od czasownikw i wyrae przyimkowych (Kowalska 2011: 7173).
Rozwj i zmiany tego formantu w toponimii zostay wszechstronnie przebadane przez
E. Rzetelsk-Feleszko (1978a) w monografii dotyczcej tego sufiksu oraz w licznych artykuach. Autorka rwnie powicia dwa szkice317 odapelatywnym i odmiejscowym nazwom
rzek z obszaru Polski, nie dysponowaa jednak penym materiaem historycznym. Dokumentacja tu zawarta stanowi dopenienie chronologiczne i uzupenienie zamieszczonego tam zbioru.
W grupowaniu tych nazw, tak jak i wielu innych, napotykano trudnoci klasyfikacyjne. Aby nie
powiksza grupy nazw wieloznacznych czy te mogcych mie wicej ni jedn motywacj,
konieczne byy (rwnie w tej grupie) do arbitralne rozstrzygnicia mimo wiadomoci niejednoznacznoci motywacyjnej pewnych hydronimw, co pokazuj ponisze przykady. Nazw rzeki Kiecznica J. Duma traktuje jako derywat z suf. -nica od apelatywu kiecz karczowisko, zwizanego z kultur materialn, cho podaje te n. lasu, zapisan w tym samy czasie co
n. rz. jako Kielczincza (!) 1511/1512, rekonstruowan w formie *Kieczca (por. Duma 1999a:
81). Jeli uzna zapis za bdny (przestawione litery: in > ni), to semantyka apelatywu w podstawie wskazywaaby raczej na pierwotno n. ter. *Kiecznica. Z pewnym wahaniem hydronim zakwalifikowano do nazw ponowionych z n. terenowej. Kolejny przykad z opracowa
tego samego autora dotyczy problemw z ustaleniem granicy morfologicznej midzy podstaw
a sufiksem. Nazwa rekonstruowana jako *Polnica, a zapisana jako Polenicza (1372), dzi Wglanka, str. o d. 40,23 km, ld. Drzewiczki ( Pilica), w monografii z serii Hydronymia Europaea objaniana jest jako pochodzca od przym. polny, z suf. -ica (por. HE XIV 9192), natomiast w polskiej monografii opublikowanej pniej umieszczona jest w grupie hydronimw
z suf. -nica (por. Duma 1999a: 81). Podobnie jest z n. Korytnica, ktr wywodzi si od ap. koryto, z suf. -nica (por. Duma 1999a: 78) lub od przym. korytna, z przyrostkiem -ica (por. Rzetelska-Feleszko 1978b: 53). Blisze jest mi stanowisko E. Rzetelskiej-Feleszko, ktra uwaa, e
to wanie przymiotniki rodzaju eskiego s przede wszystkim podstaw nazw na -ica, oprcz
nich rwnie rzeczowniki, take czsto rodzaju eskiego (por. 1980b: 9293).
317

Por. Rzetelska-Feleszko 1979: 9199, 1980b: 89107.

134
Szerszego omwienie wymaga hydronim polireferencjalny Babica. Znaczenie toponimiczne ap. baba analizowaa E. Wolnicz-Pawowska (2005: 151171). Toponimw z t
podstaw jest kilkadziesit i s one zrnicowane motywacyjnie: odantroponimiczne, odhydronimiczne i odapelatywne. Sam apelatyw oprcz znaczenia podstawowego ju w okresie prasowiaskim mia kilka znacze przenonych, zwizanych 1) z podobiestwem do
ksztatw starej kobiety; 2) z lekcewacym stosunkiem do starych kobiet; 3) ze znaczeniem znachorka (tu np. nazwy rolin leczniczych) Sps I 170173. W hydronimii trudno
jest ustali zarwno znaczenie motywacyjne, jak i kierunek motywacji. Wrd 6 nazw wodnych Babica w dorzeczu Wisy kada moe mie inn motywacj, a take sposb derywacji.
Hydronim Babica (1373), ld. Wisoka, wywodzi naley od n. gry, por. Baba (14701480),
dzi Babia Gra, a od hydronimu chyba n. m. Babice (1390), dzi Babica NMPol I 45. Inny
hydronim Babica (1880), w dorzeczu Sanu, powsta w wyniku singularyzacji od n. m. Babice (1484) NMPol I 46 (por. te HE XVII 1415). Nazwa Babica (1487), dla pd. Raby,
moe by transonimem od nazwy wzniesienia Babica (1880) lub pierwotnym hydronimem,
utworzonym za pomoc suf. -ica, lub bezporednio od stp. babica gatunek wierzby (Sstp).
W wypadku nazwy Babica (1880), dzi Krzeczowski Potok, najbardziej prawdopodobna
wydaje si odapelatywna derywacja sufiksalna z powodu braku w gniedzie innych toponimw, a w wypadku hydronimu Babica (1961), ld. Samicy, oprcz motywacji odapelatywnej dopuci rwnie mona pochodzenie od n. m. Babica, notowanej w tym samym czasie
(por. HE XII 10). S to przykady wskazujce na trudnoci w jednoznacznym ustaleniu podstawy motywacyjnej, na jakie si czsto napotyka w badanym materiale.
Potamonimy z suf. -ica pojawiaj si w rdach z XIIXIII w., w tym okresie najczciej w dorzeczu dolnej Wisy. Zagadkowa jest wielokrotnie analizowana etymologicznie
Wgiermuca. Wspczesna posta powstaa pod wpywem niemieckiej adaptacji nazwy
sowiaskiej na -ica, por.: Wangermucze (1342) i wczeniejsze zapisy Wangromadiszam
(1229), Wangromadniza (1245). E. Rzetelska-Feleszko i J. Duma (1977: 132) zestawiaj
nazw z kasz. vgroda miedza graniczna. H. Grnowicz uznaje n. za stare compositum,
(HE I 36), a Z. Babik rekonstruuje sowiask podstaw zwizan z ap. gromada w znaczeniu topograficznym (Babik 602604).
Wrd derywatw od rzeczownikw o znaczeniu oglnotopograficznym zwracaj uwag
hydronimy odnotowane wprawdzie w XIX i XX w., ale utworzone od starych dewerbalnych
rzeczownikw na *-y, *-ve: Mtwica (1898, 1965, por. ps. *mty, *mtve mieszanina,
zamieszanie, ale te mtew rosochate drewienko do mieszania, kcenia pynw; mtewki koniczyna; sporysz, mtwica myn; koniczyna rozdta Sstp), dzi Motwica, w dorzeczu
Wieprza i Mutwica w dorzeczu Sanu oraz Ponikwica (1887, por. ps. ap. *poniky, *ponikve
miejsce, w ktrym znika pod ziemi strumie wody), dzi Byczynka, ld. Przemszy.
Pozostae nazwy zaliczone do omawianego zbioru to: Bezednica (1789, gw. bezednia
gbia wodna SGPRei)318, Bonica (1855, 1938, 1965, bonie, bonia rozlega rwnina
traw pokryta, obszerna, otwarta paszczyzna; obszerne pastwisko, te czka na moczarach; staw w polu SW), Bursztynica (1963, bursztyn), Dolica (1964, d), Gardlica
(14701480, ap. gardo cz przewodu pokarmowego, te ujcie lub pocztej rzeki, wir
SW)319, Kalenica (1460, kale boto, bagno, bajoro Sstp), Kpica (15641565, kpa),
318
319

Por. jednak ukr. ap. bezodnica rdo podziemne (Jurkowski 1971: 36).
Por. n. m. Garlica NMPol III 309, notowan od XIV w.

135
oknica (1528)320, *uyca/Lucica (1620, ua jama, kotlina zalana wod SWil), Moczydlica (2006, moczydo), Morawica (1391321, 1480, 1965, gw. morawa miejsca nizinne, mokrawe, ki i gi SGPKar), Ostrowica (1839, ostrw kpa na rzece, jeziorze, stawie, wyspa traw, chrustem, drzewem obrosa SW), Prchnica (2003, prchno), Przejmica (1511,
gw. przejma przetok, tj. wski pas wody pomidzy dwoma przeciwnymi brzegami pooony SGPKar), Studnica (1511, 1961, studnia naturalne rdo SEBor), Topielica (1965,
topiela to, gbia, nurt SW)322, Wenica (1965, wena)323.
Podstawy rzeczownikowe zwizane z flor ma kilkanacie hydronimw. Najczciej
wykorzystywan baz jest ap. jasie, stp. forma ap. jesion (SEBor), por. Jasienica (1335,
1446, 1460324, 1491, 1511, 1566325, 18491854, 19611970, 1964). Wikszo obiektw tak
nazwanych znajduje si w dorzeczu grnej Wisy, najwicej w dorzeczu Sanu, jeden obiekt
o nowszej dokumentacji w dorzeczu Narwi. Inne nazwy florystyczne z suf. -ica to: Chojnica (1965, chojna)326, *Gostwica/Gosuiz (12701279, gstwa gszcz, zarola Sstp)327,
Jelnica (19611970, jelnik las jodowy SGPKar), Jedlnica (2006, jedlnia joda, jedlnik)328, Lipica (1787, lipa), opienica (1431, opian), ozica ((XVIXVIII w.) 1939, oza
drzewo lub krzew wierzby Sstp)329, Tarnica (19341937, stp. tarn krzew ciernisty, zarola cierniste, tarnie krzaki cierniste, zarola SEBor), Trzcienica ((1378) XIX w., trzcina)330, Wirzbica (1417, stp. wirzba, od XV w. wierzba SEBor), Wierzbica (1965331, 1966).
Hydronimy od apelatyww nalecych do pola semantycznego zwierzta s mniej
liczne: Baranica (1892, baran), Lipienica (1328, lipie gatunek ryby)332, Niedwiedzica
(1839, 1964), Zambrzyca (1432333, zbrz ubr).
320
M. Biolik uwaa n. za batyck (HE XIX 115), co od dawna budzi wtpliwoci. Z. Babik (444) czy n. z ps. *lkno roliny rosnce na bagnach SES V 98, z suf. -ica i nietypow wokalizacj jeru.
321
Ojkonim Morawica notowany od XV w., por. NMPol VII 238.
322
Topielica, str., d. 12,95 km, ld. Wkry ( Narew Wisa): Topielica 1965 HW nr 555; Topielica,
-y 2006 HPol I 297.
323
Wenica, str., pd. Brdy od Modrej do Jeziora Dugiego ( Wisa), w okolicy Przechlewa, sup:
Wenica a. Grosse Fischnitz 1965 HW nr 660.
324
Cho rwnobrzmica n. m. notowana jest wczeniej, to za pierwotn uwaam n. w., por. NMPol IV 111.
325
Ojkonim Jasienica notowany ju w 1300 r., por. NMPol IV 110, pierwotna jednak n. w.
326
Chojnica, str., pd. Jeziora Charzykowskiego, w okolicy Czerwonej Strugi i Jeziora Zielonego:
Chojnica 1965 HW nr 665.
327
Nazwa posiada wiele etymologii: E. Rzetelska-Feleszko (1978a: 25) wie j z ap. gstwa i wtrnym zanikiem nosowoci, J. Udolph widzi tu staroeuropejski rdze *ghost-, co raczej nieprawdopodobne, K. Rymut i M. Majtan wywodz j od stp. g(w)ozd, gwost gsty las (HE XIII 6263), a Z. Babik
(390391) skania si ku pochodzeniu odantroponimicznemu, co te nie przekonuje.
328
Jedlnica, str., d. 11,05 km, pd. Biaej Nidy ( Nida Wisa), wypywa we wsi Brus, uchodzi na
pn.-zach. od Mzurowej: Jedlnica, -y 2006 HPol I 97.
329
Nazwa ozica okrela obiekt w dorzeczu Bugu, por. HE X 157. Ciek o tej nazwie znalaz si rwnie w monografii dorzecza Narwi, por. HE XIX 117.
330
Por. te n. m. Trzci(e)nica, notowana od XIV w. NMPol (kartoteka).
331
Wierzbica, rz., d. 33,38 km, ld. Skrwy ( Wisa), uchodzi na pn.-zach. od Ulaszewa: Belicza
1416, Bielica 1575 SHGP 325; Wierzbica a. Wierzbianka 1965 HW nr 580; Wierzbica 1983 PHP I 710;
Wierzbica, -y 2006 HPol I 312. Lit.: SHGP 325; Rzetelska-Feleszko 1978b: 66.
332
Nazwa miejscowa Lipienica notowana rwnie w XIV w. NMPol VI 130131.
333
Zambrzyca, str., d. Jabonki ( Ga Narew Wisa): Zambrzicza 1432 MkM II nr 379 (tu?);
Zambrzyca I 1965 HW nr 469.

136
Wrd derywatw hydronimicznych na -ica spotykamy take nieliczne podstawy
zwizane z kultur materialn, udokumentowane w nazwach: Groblica (1971, grobla)334,
Mocica (17861788, most), Pilica (19361939, od ap. pia tartak, ktry tu faktycznie istnieje), Sopica (2004, sop puapka, potrzask, sie)335, arnica (1938, 1983, arna urzdzenie do mielenia ziarna SEBor).
Hydronimy odprzymiotnikowe derywowane za pomoc przyrostka -ica stanowi
zbir do znaczny. Frekwencj wyrniaj si nazwy od ps. przym. *brnn, *brnna
z bota, z gliny, powiadczonego w apelatywach jedynie w cerkiewnoruskim, serbskim i chorwackim (Sps), ktre licznie reprezentowane s w polskim materiale toponimicznym: Brennica (1228)336, dzi Brynica, pd. Czarnej Przemszy; *Branica/Brynniczka
(1342)337, dzi Brynica, pd. Biaej Nidy; Brannica (1421)338, dzi nieistniejca lub moe to
dawna n. Pierzchnianki, pd. Pilicy; Branica (1425)339, dzi Tucheka, pd. Bugu; Brannica
(1439)340, dzi Jabonica, ld. Szabaswki ( Radomka): Branica (1425), dzi Stara Piwonia, pd. Tymienicy ( Wieprz); Brynnica (1448), pd. Wisy koo Owicimia, dzi nieistniejcy; Brynica (1572)341, dzi Kana Branicki, ld. Pszczynki.
Nazwy te pojawiaj si w rdach w XIIIXVI w., a obiekty tak nazwane pooone
s na caym badanym obszarze od grnej Wisy (lsk), przez Wis rodkow (Maopolska, Mazowsze), zarwno lewobrzen, jak i prawobrzen (dorzecze Wieprza, Bugu),
a po dorzecze Drwcy (dawna ziemia chemiska). Podstawa ta jest do czsta rwnie
w ojkonimii; sownik Nazwy miejscowe Polski zawiera 7 obiektw o n. Branica, 1
Brenica i 8 Brynica342; niektre ojkonimy pojawiaj si w rdach wczeniej ni hydronimy, co moe wiadczy o ich pierwotnoci. Istnienie gniazd toponimicznych (tzw.
kontekstu onimicznego) komplikuje ustalenie stosunkw motywacyjnych, jak w wypadku n. rz. Brennica (1229)343, dzi Brynica, ld. Drwcy, tu te n. jez. Bresko (1229) i n. m.
Groblica, str., d. 9,17 km, ld. Drwcy ( Wisa), pynie w pobliu Gwidzin i Pactowa: Grobnica a. Struga l 1965 HW nr 636; Groblica, -cy 1971 UN 171, 20; Groblica 2005 AtPHP(F-4); Groblica, -y
2006 HPol I 81.
335
Sopica, str., d. 5,20 km, pd. Brdy (jez. Szczytno) ( Wisa), uj. do jez. Szczytno: Sopica, -y 2004
GUGiK; Sopica, -y 2006 HPol I 257.
336
Tu rwnie n. m. Brynica, notowana od XVI w., por. NMPol I 370.
337
Od XII w. notowana n. wsi Brynica, pooonej nad t rzek, por. NMPol I 371.
338
W tym samym rdle odnotowano n. wsi, por. Brannicza 1421 NMPol I 330.
339
Rwnobrzmica n. m. notowana od XIII w., por.: ad Brenycam ok. 1240, Brannycza 1474 NMPol
I 330. E. Rzetelska-Feleszko (1978b: 48, 66), omawiajc obie nazwy, nie rozstrzyga o pierwotnoci.
340
Zapis Brannycza 1439 ZDM II nr 541 zosta umieszczony przez K. Rymuta w hale Branica, obiekt
dzi nieistniejcy, por. HE XVI 18. Tymczasem wedug wydawcw ZDM i AtSd 168 dotyczy on db. Jabonicy.
341
Odnotowano rwnie n. ter. Brenica 1726 HE IX 9.
342
Ta liczba toponimw skania do rekonstrukcji apelatywu *brnica miejsce z rozmik, gliniast ziemi.
343
Brynica, rz., d. 22,78 km, ld. Drwcy ( Wisa), wypywa na wsch. od Bryska Szlacheckiego,
pynie przez Czarny Brysk, uchodzi na pn. od wsi Bartniczka: trans brenintiam (1229)1239 KMaz I 444;
Brennizia 1289 Woel 78; Brennizia, Brennicza, ad Brenniciam 1291 Kuj 163164; Brenniciam 1327 PrUr II
385; Brenize 1341 KMaz II 250; Brennizzia 1378 Woel 271; loco in quo Brennicza influit Drewancziam 1378
KMaz III 224; Brennisie 1379 Woel 277; Branica 1781 ZDobrz 133; Branica 1784 MpPerP; Bartniczka 1881
SG II 733; Brynica a. Branica a. Bartniczka a. <Brennica >; db. Branica, Kana- a. Brynica, Kana- l 1965 HW
nr 636; Brynica, -cy 1972 UN 173, 15, 17, 18, 19, 32; Brynica, -y 2004 GUGiK; Brynica, -y 2006 HPol I 23;
db. Brynica, Kana, kan., od ujcia Pisi: Brynica a. Branica a. Bartniczka a. <Brennica>; db. Branica, Kanaa. Brynica, Kana- l 1965 HW nr 636; Kana Brynica, -u Brynica 2006 HPol I 23. Lit.: SHGCh 13, 104 i in.
334

137
Bresk 1348 KMaz II 296. Zakadajc pierwotno nazwy rzeki, mogaby si ona nazywa
*Brenna lub *Bre (wtrnie Brenica) i od tych postaci za pomoc suf. -sko powstaaby n.
jeziora, ponowiona na nazw wsi. Jeli jednak wemiemy pod uwag fakt, i derywacja
nazw rzek od nazw jezior jest do czsta na obszarze Mazur i Pomorza (por. Rzetelska-Feleszko 1979: 98), to naley uzna, e potamonim Brennica zosta tutaj przedstawiony
tylko jako egzemplifikacja trudnoci klasyfikacyjnych, formalnie jednak naley do zbioru transonimw.
Wyrni jeszcze trzeba dwa hydronimy od archaicznych podstaw o znaczeniu pytki: *Pytwica/Plutwica (1296, ps. *plytva pytka, niegboka)344, dzi Krwka, pd.
Brdy; *Mielczyca (1274, ps. przym. *mlka pytka), dzi Liska, ld. Janki ( Wierzyca).
Nieco szerszego omwienia wymaga n. ukawica, okrelajca 4 obiekty: ukawica (1466),
dzi Kauska, ld. Kostrzynia, ukawica (1477), dzi Dyrbek, pd. Sanu, ukawica (1786),
pd. Sanu, ukawica (1884), dzi winka, pd. Sookii ( Bug), ukawica (1931), pd. Tanwi
( San). Wszystkie ukawice zlokalizowane s we wschodnich rejonach kraju, najdalej
na zachd pynie ukawica, dzi Kauska (w obrbie historycznego pd.-wsch. Mazowsza),
ktr E. Rzetelska-Feleszko (1978b: 70) wywodzi od rekonstruowanego przym. *ukawa :
uk k, kowate obnienie terenu.
Pozostae obiekty znajduj si w dorzeczu Sanu i Bugu. To rozmieszczenie geograficzne oraz forma z -u- zamiast noswki wskazywaaby na wpywy ruskie (por. MakSk 105).
Ojkonimy ukawa i ukawka obecne s jednak take w rodkowej Maopolsce oraz na pograniczu mazowiecko-maopolskim (por. ukawa, ukawka NMPol VI 395397). Pozwala to na wysunicie hipotezy, e oprcz stp. form kawa, kawica, kawka co, co ma
ksztat uku, wygicie, krzywizna, linia wykowata(Sstp) mogy istnie rwnie postaci
*ukawa, *ukawica, *ukawka, zwizane ze star alternacj * : *u. W. Bory, cho uwaa
k i uk za etymologicznie tosame (: ps. *lk wygicie, krzywizna), to nie sdzi, aby
by to rezultat tej starej obocznoci, a w postaci z -u- upatruje zapoyczenie z czeskiego (por.
SEBor 299, 304). Istnienie wielu ojkonimw od tej podstawy oraz par ojkonimiczno-hydronimicznych, dopuszcza hipotez, i nie bya to baza wycznie hydronimiczna, a pierwotno hydronimw pniej notowanych ni ojkonimy jest niekiedy wtpliwa, np. n. w. ukawica, notowana dopiero w 1974 r. (obocznie Lizianka), str. o d. 5,60 km, pd. Lizy (
Narew), moe by ponowiona z n. m. ukawica, zapisanej ju w 1528 r. (NMPol VI 396),
cho autorzy wikszoci opracowa uwaaj t pn nazw za pierwotn (por. Kondratiuk 1974: 118; HE XIX 111). Do pozostaych derywatw hydronimicznych od podstaw
o znaczeniu oglnotopograficznym, zwizanym z cechami wody, koryta czy terenem, nale: Bannica (1549, bania), Czyrwienica ((1449) 1456, czyrwony)345, Dalnica (1849
1854, gw. dalny daleki SGPRei)346, Duyca (1437, 1966347, dugi), Dobrzyca ((1422)

344
Grnowicz w podstawie widzi ps. ap. *puty, *-ve, por. pol. gw. pluta bagno, kaua po deszczu
(HE I 3031). Bardziej prawdopodobne wydaje si pochodzenie od przymiotnika; szerzej o tej podstawie
W. Bory (2007: 188195) i Z. Babik (2004: 2350).
345
Czerwienica, str., ld. ydyni ( Wkra Narew Wisa), pynie przez Zakrzewo, uchodzi koo
Jarlut: Czirwyenycza (1449)1456 SHGMz(MK 4, 140140v); Czirvyenycza (1450)1456 SHGMz(MK 4,
133); <Czerwienica> 1965 HW nr 555. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 66.
346
Por. te nazw cz. wsi Dalnica i n. lasu Dalnica 1966 HE III 10.
347
Tu te n. m. i n. ter. Duyca 1966 HE XV 38.

138
1465, (1423) 1456348, 1439349, XVI, dobry), Durnica (2003, moe od durny lichy, may
SGPKar), Jamnica (1324350, 1528, jamny : jama), *Jamnica/Gemincza (1422), Kalnica
(18771905, 1882, kalny mtny, botny, por. te kale kaua, rzadkie boto)351, *Kalnica/Kalnitz (1365), Ksica (1965, ksy kusy, krtki, por. te ks kawaek, odrobina
SGPKar)352, ubnica (1528, przym. ubny ubowy : ub), Korytnica (1242, 1882, 1880353,
1886, 2006, korytny korytowy SGPRei : koryto), Kranica (17861788, krasny barwny, czerwony SEBor), Krzywica/Krzywiec (17861788, krzywy)354, anica (1963, any
: az), *ompnica/Lompnich (1244, omna : om om, przeom, miejsce wydrone)355,
Ndznica (1963, ndzny), Niewodnica. ((1358) 1434, 1859, niewodna uboga w wod, wysychajca Sstp)356, Osobnica (14701780, osobny oddzielny, samotny Sstp), Paciepnica (1961, gw. paciep pole pooone ku pnocy, te paciepny ciepawy, pospny, sotny, paciepno wilgotno SGPKar), Piasecznica ((1335) XVI, 1493357, 1883, piaseczny),
Pobocznica (1960358, 1966, poboczny bdcy z boku Sstp), *Polnica/Polenica (1372,
polny), Poprzecznica (18491854, poprzeczny), Przecznica (19341937, przeczny poprzeczny Sstp), *Rowienica/Rowenicz (1360, rwny)359, *Skorzyca/Szoryca (1892, skory szybki)360, *Sonica/Slawiscza (!) (1376), Sonica (1960, 1961, sony : sl), Surowica (1966, surowy wilgotny SGPKar), Strasznica (1505, straszny, zapewne w znaczeniu
grona rzeka), Studzianica (1931), Studzienica (1367, 1456, studzony zimny), Suszyca
(17861788, suchy)361, Swornica (17861788, sworny zgodny, solidarny SGPKar), rednica (XVI w., 1964, 1965362, redni rodkowy, por. te ap. rednica obrczka elazna,
krokiew SGPKar, ale podane znaczenia raczej nie mogy motywowa n. w.), *Wapienica/Lopnitz (1571, wapienny, te wapienica lichy gatunek ziemi, zawierajcy du ilo
348
Muzga, str., d. 4,15 km, ld. Skrody ( Pisa Narew Wisa): Dobrzicza (1423)1456
SHGMz(MK 3, 34) (tu?); Dobrzicza 1446 SHGMz(AG 2042); <Dobrzyca>1965 HW nr 518; Muzga, -i
2006 HPol I 181. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 66. Nad rzek powstao kilka wsi o nazwach zestawionych, z jednym czonem ponowionym z n. rz., zob. Borzymy-Dobrzyca, Golanki, Grabowskie, Mugi, widry NMPol, co jest do typowe dla Mazowsza wschodniego (szerzej o tym Bijak 1990: 36).
349
Dobrzyca, str., d. 21,34 km, pd. Racinicy ( Wkra Narew Wisa): Dobrzica 1439 SHGP
61; strumie nazwany Dobrzyca 1775 ZPo 12; Dobrzyca 1965 HW nr 556; Dobrzyca, -y 2006 HPol I 56.
Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 66.
350
Por. n. m. Jamnica (1409) 1472 NMPol IV 49.
351
Wczeniej zanotowano n. m. Kalnica 1552 NMPol IV 270.
352
W tym samym czasie zanotowano n. ter. Ksica 1965 HE XV 63.
353
Dla J. Dumy jest to ld. lub oboczna n. Krztyni, por. HE XIV 39, ale wedug AtKr 292 jest to oboczna n. Oudzy, dzi ebrwki.
354
Por. n. m. Krzywica 1961 HE XII 95.
355
Notowana jest n. m. omnica 1348 NMPol VI 357.
356
Notowana jest rwnie n. m. Niewodnica 1533 NMPol VII 446.
357
Piaseczna, str., ld. Narwi ( Wisa), moe dzi Wymakracz: Pyasecznycza 1493 SHGMz(ADP
387); Pyasseczna 1513 SHGMz(Ep. 6, 405); Pyaseczna (1513)1517 SHGMz(Kap. P. 117v118).
358
Rzeka w dolnym biegu pynie obok koryta Bzury.
359
Nazwa miejscowa Rwienica notowana w tym samym czasie, por. PMT VIII 91.
360
Szoryca, str., ld. Wgiermucy ( Wierzyca Wisa), brak bliszej lokalizacji: Szoryca 1892 SG
XII 21; Szoryca a? Skorzyca l 1965 HW nr 784; Szoryca XX w. Geoportal; Dopyw ze Skrcza 2005
AtPHP(E-3).
361
Por. te n. m. Suszyca 1961 HE XII 198.
362
Por. n. ter. rednica 1966 HE XVIII 98.

139
skay wapiennej SGPKar), Wapielnica (18491854, wapienny, ukr. wapennyj z odpodobnieniem -nn- > -ln-), Wosacica (1483, wosaty majcy wiele wosw, kudaty SW), Wolnica (1847, wolny), Znojnica (1891, znojny nucy, zwilgotniay, zalany, zroszony SW),
elenica (1934, eleny elazny SGPKar, por. te gw. elenica gatunek roliny SW)363,
*yr(z)awica/urawica (18491854, *yr(z)awa rzeka o tustej wodzie, z domieszk ropy)364.
Wrd hydronimw od podstaw rolinnych wyrnia si frekwencj Koprzywnica,
traktowana jako derywat od przym. *koprzywna, cho moe rwnie pochodzi bezporednio od rzeczownika koprzywa, z suf. -nica. Prawie wszystkie nazwy zapisane zostay w redniowieczu i dotycz obiektw pooonych na obszarze caego dorzecza Wisy:
Koprzywnica (1242), dzi Strawa, ld. Luciy ( Pilica), Koprzywnica (1256), pd. Cisownicy ( Myski Rw Motawa); Koprzywnica (1327), dzi Biaa Przemsza, Koprzywnica (1402), moe ld. Wilgi, Koprzywnica (1416)365, Koprzywnica (14141425),
ld. liny ( Narew), Koprzywnica (1426), od XVIII w. Pokrzywnica, dzi Pokrzywianka, pd. wiliny ( Kamienna), Koprzywnica (1450, 1965366), dzi nieistniejce. Podobnie hydronim Rokitnica, okrelajcy 4 cieki wodne (1377, 1430367, 1775368, 1965369),
moe pochodzi od ap. rokita gatunek wierzby, z suf. -nica lub od przym. *rokitna,
z suf. -ica.
Inne rnorodne podstawy florystyczne pojawiaj si w nastpujcych nazwach:
Chrostnica (1348, chrostny : chrost chrust)370, Dbienica (1493, dbinny)371, Dbowica (1418, dbowy), Jemielnica (1294, jemielny)372, Kronica (1356, chrostny), Leszcznica
(14141425, *leszczna : laska, leszcza leszczyna lub leszcz ryba)373, Lenica (1254374,
Por. te n. lasu i gry elenica 1934 HE XII 236237.
Hydronim rekonstruowany na podstawie n. m. notowanej w XV w., por. Zyrawycza (1406). Badacze skaniaj si ku pierwotnoci n. w., por. stp. yr/er pastwisko, ale te ps. *ir tuszcz, karma, pokarm (SEBor), por. HE XVIII 148149 i MakPrz 326.
365
Koprzywnica, str., pd. Rua ( Narew Wisa): Koprzyvnicza 1416, 1564 SHGMz(Siel 2, 91);
fluvii dicti Koprziwnycza 1484, 1494 SHGMz(MK 6, 311); Coprzyvnycza 1512 SHGMz(PT 1, 153); <Koprzywnica> a. <Pokrzywnica> 1965 HW nr 538. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 68.
366
Koprzywnica, str., dzi nieistniejca, d. Osy midzy Lutryn a Gardg ( Wisa): <Koprzywnica> lp 1965 HW nr 761. Nazwa historyczna sprzed 1800 r., brak jednak dokadnego datowania.
367
Por. n. m. Rokitnica 1528 NMPol (kartoteka).
368
Rokitnica, str., d. 16,63 km, pd. Racinicy ( Wkra Narew Wisa), uchodzi midzy Drozdowem a Kiekami: Rokitnica 1775 ZPo 139; Rokitnica 1965 HW nr 556; Rokitnica, -y 2006 HPol I 235.
369
Rokitnica, str., d. 2,34 km, pd. Pisi (jez. Ksite) ( Brynica Drwca Wisa): Rokitnica
lp 1965 HW nr 638; str. bez nazwy 2005 AtPHP(F-4).
370
Por. n. wsi Kronica 1765 NMPol V 335.
371
Dbienica, rz., lokalizowana w pow. gostyniskim, w par. Trbki, lub w ziemi nurskiej:
Dambyenycza torrens 1493 SHGMz(ADP przyp. 387). Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 67.
372
Jest to kolejny przykad rnego podejcia do granicy morfemw: H. Grnowicz interpretuje
n. jako odrzeczownikow, z suf. -nica (HE I 1617), natomiast E. Rzetelska-Feleszko (1978b: 52) jako
odprzymiotnikow od jemielny, z suf. -ica.
373
Lenica, str., d. 10,15 km, pd. Gaci ( Narew Wisa): super fluvio Lenica 1411 HMil 285; fluvio Lescznicza (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 99v); Lescznycza 1428 MkM I nr 717; Lescznicza 1473
SHGMz(MK 6, 26v); <Lenica> 1965 HW nr 469; Lenica, -y 2006 HPol I 137. Lit.: Rzetelska-Feleszko
1978b: 69.
374
Por. n. wsi Lenica 1610 NMPol VI 78.
363
364

140
XVI w.375, 1621, 17861788, 1965376, leny) 377, Lipnica (1334378, 1434379, 1566380, XVI w.381,
lipny lipowy, ale te ps. *lipnica lasek lipowy ESSJ), Lipowica (1965, lipowy), Olszanica (1848, olszany olszowy), Osetnica (1405, *osetny : oset), Sienica (1546, 1928, sienny : siano, por. te siennica stg siana; stodoa SGPKar), Siennica (1379382, 1963), widnica ((1450) 1490, 18491854 2 ,*widna : wid, te widwa gatunek roliny Sstp)383.
Nieliczne przymiotnikowe podstawy odzwierzce tkwi w hydronimach: Owadnica
((1445) 1458,*owadny od owad gw. mucha, osa, te gad, paz; domowe zwierzta SGPKar), *Rybnica/Rypnicz (1348, 1961 2 , rybny, por. te rybnica rybnik, tj. miejsce, gdzie
ryby chowaj, sadzawka SW), abnica (1565, XVI w.384, 1964 2 ).
Jeszcze mniej liczne s hydronimy od przymiotnikw zwizanych z kultur materialn i duchow: Granicznica (1486, graniczny), Gromadnica (15671868, gromadny gromadzki, nalecy do wsi), Izdebnica (1532, izdebny : iz(d)ba), strumyk izdebny, pyncy przy chatach)385, Jagielnica (1890, 1964386, jagielny jaglany, por. te jagielnik myn,
w ktrym si proso na krupy jaglane przerabia, rodzaj arn SGPRei), Kolnica (1448, 1490,
kolna : k pal lub koo)387, Mogilnica (1247, mogilny : mogia naturalna lub sztucznie
usypana kupa ziemi, kamieni, kopiec SEBor). W zestawieniu hydronimw o motywacji
kulturowej interesujca jest n. Bienica (1352) 1519, dzi Korzkiewka388, ld. Biauchy (HE
XVI 15).
K. Rymut wie j z n. os. Biesz, ktra jednak nie jest notowana w SSNO, podaje rwnie ap. bienik czowiek zoliwy (SW, SGPKar), ten jednak typowy dla kaszubszczyzny, podobnie jak eski odpowiednik bienica, por. Sps I 245. Sufiks -(n)ica rzadko tworzy derywaty od antroponimw, w zebranym materiale nieliczne przykady pojawiaj si
pno, wyjtek stanowi n. Klimaszewnica, odnotowana w XV w. na okrelenie rzeki i wsi
na Mazowszu; nie musiaa ona by jednak pierwotnie nazw wodn (por. NMPol IV 497).
Wtpliwoci te spowodoway poszukiwania innego objanienia n. Bienica, nawizujcego
do ap. bies zy duch, szatan, czart (notowanego od XV w. SEBor). Podstaw hydronimu
Historycy datuj zapisy nazwy tego obiektu na XVI wiek, por. Atcz 138.
Lenica, str., dzi zapewne nieistniejca, pd. Narwi ( Wisa), uchodzi midzy Gaci a omyczk: <Lenica> 1965 HW nr 470. Nazwa historyczna sprzed 1800 r., brak jednak dokadnego datowania.
377
Notowany rwnie gw. ap. lenica leniczy; drzewo owocowe dziko rosnce (SGPRei), ale znaczenia te raczej nie mogy sta si etymonem hydronimu.
378
Por. n. wsi Nowa Lipnicza (1369)1585 NMPol VI 142.
379
Por. te n. ter. Lipnice 1964 HE XII 104.
380
Por. n. m. Lipnica 1775 NMPol VI 142.
381
Historycy datuj zapisy nazwy tego obiektu na XVI wiek, por. AtSd 168. Zanotowano rwnie
n. wsi Lipnica 15111523 NMPol VI 142.
382
Siennica, str., dzi nieistniejca, pd. Narwi ( Wisa), midzy Gaci a omyczk: Sennicza 1379
KMaz I 9293; Sennycza 1428 MkM I nr 611; Sennycza 1435 SHGMz(MK 335, 86); Sennycza, Syennycza
1483 SHGMz(MK 6, 160); nad rzek Sienicz (1565) Lumaz II 103; <Siennica> 1965 HW nr 470.
383
Hydronim widnica bywa te zestawiany z rdzeniem ide. *(s)u eid- (por. HE XVIII 98).
384
Por. n. m. abnica XVII w. HE IX 146147.
385
Por. n. ter. Izdebnica 1532 HE IX 40.
386
W tym samym czasie zanotowano n. m. i ter. Jagielnica HE XVI 47.
387
Kolnica, str., d. 25,52 km, ld. Sony ( Wkra Narew Wisa): Colnycza fl. (1448)1457, flumen Colnycza 1493, Okolnycza 1516 SHGMz; <Kolnica> a. <Okolnica> 1965 HW nr 558; Kolnica, -y
2006 HPol I 117. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 68.
388
Identyfikacja za AtKr 289.
375
376

141
mgby by ps. przym. *bsn diabelski; optany przez diaba; wcieky, szalony. W jzyku polskim przymiotnik nie by odnotowany w sownikach, natomiast przykadw dostarcza materia czeski, por. przym. bsn szalony, wcieky, diabelski, dial. dziki, gwatowny, trujcy (o grzybach), n. m. Bsna (Sps). Wyrazy zwizane z polem semantycznym
pieko, diabe byy do czsto wykorzystywane metaforycznie w toponimii, co upowania
do czenia hydronimu z tym przymiotnikiem.
Sufiks -ica derywuje rwnie hydronimy od podstaw werbalnych. Od XV w. notowane
s nieliczne formacje odczasownikowe: Drgica (1525, drga porusza si szybko a nieznacznie, trz si)389, Pasica (19611970, pa karmi np. bydo na ce SW), *Rosica/
Kasica (!) (1965, rosi te o moczeniu lnu w rzece SGPKar)390, Rosica (2006)391, *Zwonica/Szwonica (17861788, zwoni dzwoni), Zminica (1448, zmin : min od krtego biegu rzeki)392. Nieco liczniejsze s derywaty odimiesowowe: Bdzienica (1880, por.
bdcy ten, ktry by)393, Krcica.(1960, krty), Opalenica (1965, opalony)394, Pdzenica (1367, pdzona : pdzi)395, Przylepnica (1784, przylepny przylepiajcy si, lepicy
SW)396, Skrzypnica (1490, skrzypny skrzypliwy od dwiku wody : skrzypie), Stracenica
(1844, stracony : straci zgubi, zabdzi, te znikn, moe n. oznaczaa potok, ktry
ginie w ziemi), Ulewnica (1435, ulewna : ulewa)397. Wrd nazw odimiesowowych frekwencj wyrnia si hydronim Moszczenica, okrelajcy 9 obiektw, pooonych od dorzecza Dunajca na poudniu a po dorzecze Bzury na pnocy. Nazwa ta pojawia si w rdach od XIV w., por. Moszczenica (1348398, 1350399, 1362400, 1424401, 1461, 1499402, 1775,
389
Odnotowana kilka lat wczeniej n. wsi Drgicz, por. Drgycz 1518 NMPol II 424, raczej wtrna
w stosunku do n. wodnej, cho nie jest to powszechny sd; inaczej Bakowski 1977: 156; Rzetelska-Feleszko 1978b: 66; HE X 4344.
390
Rosica, str., d. 9,92 km, pd. Wisy, wypywa koo Chomtowa, uchodzi w Pocku: Kasica (!) 1965
HW nr 577; Rosica (Struga) XX w. Geoportal; Rosica, -y 2006 HPol I 236.
391
Rosica, str., d. 19,45 km, ld. Wkry ( Narew Wisa), uchodzi koo Giyna: Rosica, -y 2006
HPol I 237.
392
Por. te n. m. Zminica/Zmiennica notowana w 1432 r., MakSk 197.
393
Por. n. wsi Bdzienica zanotowan w 1880 r., NMPol I 132.
394
Opalenica, str., pd. Pisi ( Brynica Drwcy Wisa), wymieniona w pobliu Jeziora Warpalskiego, w okolicach Warpalic, tor., gm. Osiek: Stobenicz? 14371438 GZ 90; Opalenica p 1965 HW nr 644.
Lit.: SHGCh 81, 90.
395
Por. zaginion n. m. Pdzienica 1386 NMPol VIII 371.
396
Przylepnica, rz., d. 21,78 km, pd. Mawki ( Wkra Narew Wisa), uchodzi koo Szreska: Przylepnica 1784 MpPerP; Przylepnica 1839 MpKwat III 2; Przylepnica a. Przylipnica a. Przelipnica
a. Szronka a. Szrenka 1965 HW nr 554; Przylepnica, -y 2006 HPol I 225.
397
Ulewnica, str., dzi nieistniejca, pd. Narwi ( Wisa): Vlewnycza (1435)1456 SHGMz(MK 3,
173); fluvio Vlewnycza (1435)1456 SHGMz(MK 3, 173); Vlewnycza 1529 SHGMz(Siel 12, I, 960);
<Ulewnica> 1965 HW nr 538. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 73.
398
Por. te n. m. Moszczenica 13251327 NMPol VII 259.
399
Por. n. m. Moszczenica 1877 NMPol VII 258.
400
Por. n. m. Moszczenica 1392 NMPol VII 259.
401
Zapis Mosczenicza 1424 ZDM VII 145 umieszczony by w hale Kurzelwka (HE XIV 43) oraz
wrd dopyww Wieprza w hale Moszczanka (HE VI 25). Wydawcy ZDM w przypisie 3 identyfikuj t
rzek jako prawoboczny dopyw Wieprza; por. te n. m. Moszczenica, dzi Moszczanka, notowan od
XV w. NMPol VII 257.
402
Por. n. m. Moszczenica (dzi Moszczenica Nina, Moszczenica Wyna), notowan od XIII w.
NMPol VII 259.

142
1884403, 1960, moszczony : moci). Frekwencja hydronimu pozwala hipotetycznie przyj istnienie apelatywu hydronimicznego *moszczenica rzeka, ktrej brzegi czy most.
Rozszerzony sufiks -nica powsta z poczenia przyrostka -ica z przymiotnikami na
-n i peni funkcj strukturaln oraz lokatywn. W okresie staropolskim tworzy derywaty odrzeczownikowe i odczasownikowe, natomiast odprzymiotnikowe nie s udokumentowane w tym okresie (Kleszczowa 1996: 5963). Sufiks -nica jest bardziej produktywny
w gwarach ni -ica. Derywuje gwnie od podstaw rzeczownikowych, rzadziej czasownikowych, niekiedy od przymiotnikowych oraz od wyrae przyimkowych. Wystpuje
w funkcji strukturalnej i lokatywnej (por. Kowalska 2011: 7475).
Wrd okoo 100 hydronimw na -nica wyrniaj si te, ktrych podstaw naley szuka w zasobie prasowiaskim. Bochotnica (1661), pd. Bystrej (HE VI 34), mimo
wczeniejszego odnotowania rwnobrzmicej n. m. Bochotnica (13501351) NMPol I 240
uwaana jest za pierwotn. Wiza j naley z ps. czas. *bachati o silnym urywanym
dwiku, wywoanym np. przez uderzenie, upadek (Sps). Nazwa Szewnica (1436), pd. Fiszora (HE X 165166), rwnie posiada par w postaci rwnobrzmicej n. m. Szewnica (1447) 1457 NMPol (kartoteka), ta zostaa jednak odnotowana pniej. Badacze cz
podstaw n. w. z ps. rdzeniem *ev-/*av-/*ov- rusza si, chwia si, por. stp. szawia
rusza, pomyka404. Z ps. ap. *stob o niezbyt jasnym znaczeniu etymologicznym (moe
sup, koda, por. Sawski 1976: 24405) zwizane s dwa hydronimy: Stobnica (1359), pd.
Wisoka (HE III 7576), oraz *Stobienica/Stobenicz (14371438, por. przym. *stobn),
w dorzeczu Drwcy. Odrzeczownikowe nazwy o podstawach oglnotopograficznych powiadczaj hydronimy: Isepnice (17041725)/Isepnica (17861788, isep m.in. piasek
wyrzucony na brzeg przez rzek SES, tu w znaczeniu potok, z ktrego wydobywano szuter), Kamesznica (1882, 1966, por. kamyszek, kameszek SW), Klucznica (1786
1788; klucz406), Kopotnica ((1363) 1525, kopot haas)407, Kolunica (2006, kolucha,
koluchy igliwie sosnowe SGPKar), Lachnica (1884, zapewne od acha odnoga rzeki,
boczne koryto rzeki Sstp, z bdnym L- w zapisie)408, Mielnica ((1291) 1293409, 1972),
Olenica (1419, 1504, gw. olesie boto wrd lasu; przestrze dookoa lasu lub olsza),
Osusznica (1565, osuch sucha kpa, wysepka na jeziorze), *Prtnica/Prantenitz (1321,
por. ps. *prt cienka, moda gazka, witka, rzga, pol. prt dugi i cienki kawaek
Por. n. m. Moszczenica 1961 HE XIII 157.
Por. Rzetelska-Feleszko 1978b: 72.
405
Nazwy o tej podstawie, a jest ich kilkadziesit na obszarze Polski zarwno ojkonimw, jak
i hydronimw byy przedmiotem zainteresowania badaczy (por. Nalepa 1968: 8896). Podsumowania
dyskusji wok znaczenia podstawy tych toponimw dokona Z. Babik (568569).
406
Apelatyw klucz w znaczeniu topograficznym to miejsce zakrzywione, zakrt drogi lub rzeki;
zdrj, rdo, por. ps. *ku co zakrzywionego SEBor (zob. te Jurkowski 1971: 39).
407
Por. n. przys. Kopotnica (1363)1525 NMPol IV 529.
408
Marianka, str., d. 13,59 km, pd. Skrwy ( Wisa), pynie w Kamieniu Kmiecym, Jasieniu, uchodzi na wsch. od Tuchwka: Lachnica 1884 SG V 53; Lachnica 1965 HW nr 581; achnica, -cy 1972 UN
180, 47; Marianka, -i 2006 HPol I 47.
409
Mielnica, rz., dzi nieistniejca (?), w dorzeczu Brdy ( Wisa), koo Maych Swornychgaci: ad
lacum qui dicitur Planzno per quem Melniza fluit, Melnizam vero descendendo fluit (1291)1293 Perl 433.
Nazwa niejednoznaczna. Moe od gw ap. mia rzadkie boto, mu, bardzo mtna woda SGPKar, z suf.
-nica, lub od stp. ap. miel pytkie miejsce, mielizna Sstp; por. jednak take stp. i gw. ap. mielnica myn,
te droga piaszczysta SGPRei.
403
404

143
drewna, metalu, stp. kij, laska; miara dugoci SEBor)410, Przerwanica (1892), przerwa
wyrwa, nowe koryto rzeki, powstae wskutek przedarcia si przez grobl, nasyp SW)411,
Skrodnica (1867)/Skoradnica (1893, ps. *skorda bruzda > zagbienie > wyobiona,
gboka dolina od *skorditi bronowa, robi bruzdy Babik 557), Sopotnica (1846, gw.
sopot rdo SGPKar)412, Stawnica (!) (1965, staw (?))413, Swornica (2006 2 414, swora
sznurek lub rzemie do sworowania, wizania ogarw SW, to co czy), Szczawnica
(14701480), Szczeknica (1965; *szczelka szczelinka, por. ps. dial. *el szczelina,
szpara SEBor), Szczerbnica (1789, szczerba m.in. wyom, wyrwa, luka SEBor), Wwelnica (1303,*v-vl suche miejsce wrd wd i mokrade Bory 1975: 165), Wyrwanica (1964, wyrwa).
Podstawy oznaczajce roliny z sufiksem -nica uformoway hydronimy: *Dzierznica/Zyrsantnica (1336, por. ps. *derga to, co drze, drapie, to co si drze, obdziera
Sps, dzierzega rzsa wodna SpXVI), *Gozdnica/Gonica (1470, g(w)ozd las Sstp),
pniej Gonica; *G(w)ozdnica/Gosnicza (1470), dzi Gwonica415, *Gozdnica/Gosnycza (1419)416, cznica (1289, ka), *Plewnica/Plevenisse, Pelvenissa (1258, plewa
odpadki pozostae po wymceniu zboa; u rolin trawiastych mae listki, ps. *pelva,
stprus. *pelwo plewa SEBor), Pawnica (1965, gw. pawy ka niska SGPKar)417, Pokrzywnica (1787, pokrzywa), Rzytnica/ytnica (1888, rzy tyek, z powodu nieprzyjemnego zapachu wody), a apelatywy zoologiczne nastpujce nazwy rzek: *Biebrznica/niem. Bebernitz (1650, bbr)418, Niedwiednica (2006, niedwied)419, Okonnica
(1965, oko)420, Piskornica (1440, XVI w.421, piskorz), Racznica (1412, rak), Sikornica
410
Wlka, str., d. 14,79 km, pd. rz. Wel ( Drwca Wisa), rdo na pd.-wsch. od wsi Prtnica, uchodzi na pn. od Jeziora Grnego i wsi Tyliczki: Wlka, -ki 1971 UN 171, 7; Wulka, Wlka, -i 2004
GUGiK; Wlka 2005 AtPHP(F-4); Wlka, -i 2006 HPol I 320. Gb. Prtnica: Prantenitz 1321, Pranthenycz
1338, Pranthnicz 1452, Prantnicz 1453 Woel 193, 199, 483, 489; Pcherz a. Pchra a. Pcherek a. Prtnica a. Wlka [db.] a. <Prantenitz> a. <Pranthenycz> a. <Pranthnicz> p 1965 HW nr 635; Prtnica, -cy 1971
UN 171, 21. Lit.: SHGCh 90, 101102, 138.
411
Przerwanica, str., d. Szorycy ( Wgiermuca Wierzyca Wisa), koo mta Skrcz: Szoryca
struga powstajca z Przerwanicy i Milicy 1892 SG XII 21; Przerwanica lp 1965 HW nr 784.
412
Por. n. ter. Sopotnica 1846 HE XIII 234235.
413
Stawnica, str., d. 12,69 km, pd. ydyni ( Wkra Narew Wisa), uchodzi koo Mocka:
Stawnica a. Sawnica (!) 1965 HW nr 555; Stawnica, -y 2006 HPol I 270.
414
Swornica, str., d. 6,39 km, ld. Korzenicy ( Pszczynka Wisa), koo wsi Nowe Bojszowy:
Swornica, -y 2006 HPol I 282.
Swornica, pot., d. 5,03 km, pd. Wisy, koo wsi Grzawa: Swornica, -y 2006 HPol I 281.
415
Por. n. wsi Gwozdziecz 1462, Gwosznycza 1504, dzi Gwonica Dolna i Grna NMPol III 455.
416
Obiekt identyfikowany przez historykw z rz. Dorzyk, por. AtKr 290.
417
Pawnica, str., d. 9,44 km, ld. ydyni ( Wkra Narew Wisa), uchodzi koo wsi Niestum:
Swyerza 1477 SHGMz(MK 6, 100); [wierza] XVI AtMz 248; Pawnica a. <wierza> 1965 HW nr 555;
wierza 2005 GUGiK; Pawnica, -y 2006 HPol I 213.
418
Por. n. wsi Biebrznica (1664), dzi Wieprznica NMPol (kartoteka).
419
Niedwiednica, str., d. ok. 2 km, ld. Czarnej ( Pilica Wisa), uchodzi koo Nadrzek, cz. wsi
Maachw: Niedwiednica, -y 2006 HPol I 185.
420
Okonnica, str., bez bliszej lokalizacji, wymieniona w pobliu jez. Zembrze, tor., gm. Brzozie:
Okonnica lp 1965 HW nr 638.
421
Zapis Piskornycza 1440 Matr IV/3, nr 737 umieszczony w hale Piskornica, ld. Tymienicy ( Wieprz
Wisa), HE VI 27 dotyczy Piskornicy, ld. Krzny Pnocnej ( Krzna Bug Narew Wisa) HE X 124.

144
(1569422, 1964, sikora gatunek ptaka), *Szczmielnica/mielnica (1379, czmiel, szczmiel trzmiel SEBor), Turnica (1367) XVI, tur)423, Wieprznica (1425, wieprz)424.
Pord rzeczownikw zwizanych z kultur materialn, stanowicych podstawy motywacyjne hydronimw na -nica, wyrnia si produktywnoci ap. nawsie cz wsi
rodkowa lub cignca si wzdu drogi, rwninna, niezabudowana domami i nieuprawiana, bdca z zasady wspln wasnoci, plac wiejski, bonie (Sstp), gw. nawsie, nawie puste czci wsi, suce zwykle za pastwisko (SGPKar). Od ap. nawsie pochodzi hydronim Nawienica, zapisany w 17861788 w Metryce Jzefiskiej, oznaczajcy
5 niewielkich obiektw wodnych (dzi nieistniejcych) w trjkcie WadowiceSkawina
Mylenice (por. HE XII 175). Do grupy nazw kulturowych nale te: Grobnica (1965,
grb), Ssiecznica (1889, ssiek miejsce ogrodzone; przedzia w stodole, gdzie si trzyma zboe Sstp), Siedlnica (12531258, ps. *sedlo siedlisko, przysiek SEBor), Wiciernica (1349, wicierz), ernica/yrnica (1895, erd dugi, cienki drg drewniany
SEBor). Z pewnym wahaniem umieszczam tu rwnie hydronim Pilnica (1915), ld. Suprali ( Narew). M. Biolik zestawia go (za J. Udolphem) z rdzeniem ide. *pl -/*pel/*pol- la, nalewa; pyn, lit. plti la, ot. pil t, pil stu, pilu kapa, ciec, sczy si
kroplami, pile kropla. Notowane jest rwnie uroczysko o n. Pilnica (19611970) HE
XIX 148. Zoony sufiks -nica nie jest raczej dodawany do nazw archaicznych i batyckich (por. Babik 308), a omawiany hydronim okrela ma rzek, pooon w puszczy,
moe wic n. od ap. pia tartak (SW).
Formacje odprzymiotnikowe z suf. -nica reprezentowane s przez hydronimy: *Iownica/Gylobenicz (1347425), Iownica (1525426, 1965, iowy), Kisielnica (1435, kisy kwany
od smaku wody)427, Konica (1786, kosy krzywy), Malnica (14141425, may), Pytnica (1962, pytki), Rudkownica ((1198) 1262, rudkowy : rudka, ruda torf, bagnisko, mokra
ka). Przymiotniki florystyczne tkwi w podstawach nastpujcych hydronimw: Borownica (1565, 1900, borowy), Bukownica (1365 bukowy), Osownica (1532, osowy : osa osika), Sitnica (1348, sit sitowie SGPKar), Wizownica ((1409) 1614, (14141425) 1456428,
14701480, 18021803, 1888, wizowy : wiz gatunek drzewa).
Od przymiotnikw zoologicznych utworzono nieliczne derywaty: Bykownica (1427,
bykowy), Kobylnica (1548, kobyli)429, osinica (1559)430, Rakownica/Reknica (19361939,
422
W HE XII 175 hasa Sikornica i Sikorznica utworzone na podstawie jednego zapisu z 1569 r., cytowane raz za rkp. Acta terr. Crac. 407, 280282, raz za SHGKr III 17, ktry rwnie cytuje ten sam rkp.,
ale opatrzony skrtem ZK 407, s. 279282.
423
Por. te n. ter. Turnica 1966 HE XVIII 107.
424
J. Udolph (1990: 298) opowiada si za przedsowiaskim pochodzeniem nazwy, J. Rieger (2004:
121) i Z. Babik (612613) za rodzimym.
425
Odnotowana rwnie n. m. Iownica, por. Gilwonitz 1400 NMPol III 525.
426
Zapisano te n. wsi Iownica, por. in Gylownita 1300 NMPol III 525.
427
Kisielnica, str., dzi nieistniejca, ld. Penzy ( Narew Wisa): Kyselnycza fl. 1435 SHGMz(MK
4, 13); <Kisielnica> 1965 HW nr 471. Por. n. m. Kisielnica, notowan od XV w. NMPol IV 466. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 68.
428
Por. n. wsi Wizownica, odnotowan w 1435 NMPol (kartoteka).
429
Moliwa te derywacja od n. m. Kobyle, por. Kobila 1378 NMPol V 17.
430
M. Biolik podaje jako podstaw tej nazwy przym. osina, ktry ma tylko znaczenie sownikowe
miso osie (SW), por. HE XIX 115116. Hydronim raczej pochodzi od ap. o, ze zoonym sufiksem
-nica, por. Kond 116.

145
rakowy), podobnie od przymiotnikw o znaczeniu kulturowym: Jazownica (1839, jazowy :
jaz), Mostownica (1846, mostowy)431, tu te moe naley Lubnica (1875, luby?). Hydronim
Pitnica (1434, pity) jest jednostkowym derywatem od liczebnika.
Nazwy odczasownikowe reprezentowane s przez potamonimy: *Gobnica/Maius
Gobnica ((1410) XV, por. wygobi m.in. wydry Sstp), Lepietnica (1234, gw. lepieta mwi wiele i prdko SGPKar; n. zapewne okrelaa rzek o bystrym, prdkim nurcie, ktra pynie z szumem po kamienistym podou, szumicy potok), Otwiernica (1886,
otwiera), Zmorznica (1529, zmorzy znuy, zmordowa, zmczy osabi SW)432. Stanowi one typ marginalny, podobnie jak derywaty od wyrae przyimkowych: *Skpnica
(1421, z kpy)433, Zapotnica (1961, za potem) oraz od zestawienia Zotopolnica (1965,
zote pole)434.
W materiale hydronimicznym wystpuj te nazwy z innymi rozszerzonymi wariantami sufiksu -ica: -owica: Maowica (1350, may); -enica: Chem(i)enica (12281235435,
1965436, chem wzniesienie Sstp), Duenica (1323, dugi), Drodenica (1967, drozd gatunek ptaka, gw. *drod), Gazdzownice (!) (18021803)/Godzienica (1839)/Gozdownica (1881, gozd)437, Kruszenica (1467, kruszy, ukr. kruszyty), Sczenica (17831784,
sczy), Szyroczemica ((1448) 1456, szyroki szeroki)438, Wilczenica (1500, wilczy)439,
Wodzienica (1966, woda); -elnica: Kruszelnica (1624, kruszy); -anica: Pierzchanica
(1531, pierzcha ucieka, znika SW); -awica/-ewica: Pijawica/Pijewica (1538, pija,

Por. n. ter. Mostownica 1892 HE XII 122.

Por. n. ter. Zmornica 1964 HE XVI 173.
433
Skpnica, str., pd. Drwcy ( Wisa), midzy jez. Mielno i rz. Ruziec: Scampnicz 1421 SHGCh
117; Skpnica p 1965 HW nr 645. Lit.: SHGCh 117.
434
winka, str., d. 10,95 km, pd. Wisy (Jezioro Wocawskie), wypywa z Jeziora Chaliskiego,
uchodzi koo wsi Goyszewy: ciek bez nazwy 1784 MpPerP; Makownica 1839 MpKwat II 2; Makownica, Makowica 1884 SG V 935; Makownica a. Makowica a. Mokownica a. Muchownica a. <Zotopolnica>
(n. historyczna sprzed 1800) p 1965 HW nr 584; winka, -ki 1972 UN 180, 18; winka 2005 AtPHP(F-5);
winka, -i 2006 HPol I 294.
435
Chemiczka, rz., d. 33,12 km, pd. Wisy (Jezioro Wocawskie), pynie koo Chemicy, uchodzi
koo Zarzeczewa: inter fluvios Chelmenicam 12281235 Koz VI 52; Chemica a? <Chemienica> 1965
HW nr 584 (tu?); Chemiczka, -i 2006 HPol I 31. Nazwa miejsowa Chemica notowana wiek pniej, por.
Chelmnica 13201339 NMPol II 31.
436
Chemienica, str., dzi nieistniejca, jeden z dopyww Osy od Lutryny do Gardgi ( Wisa):
<Chemienica> lp 1965 HW nr 761. Nazwa historyczna sprzed 1800 r.
437
Gozdawnica, str., d. 23,42 km, pd. Skrwy ( Wisa), uchodzi na zach. od Sierpca: Gazdzownice
Fl. (!) 180203 MpGillyPr; Gozdzienica 1839 MpKwat III 2; Gozdownica 1881 SG II 760; Gozdownica a.
Gozdawnica a. Gozdawica 1965 HW nr 581; Gozdawnica, -y 2006 HPol I 76.
438
Szyroczenica, str., dzi nieistniejca?, ld. Orza ( Narew Wisa): Syroczemycza (1448)1456
SHGMz(MK 4, 79); Syroczenicza (1448)1479 SHGMz(MK 9, 112); Syroczenycza 1482 SHGMz(MK 9,
145v); Struga a. <Seroczenica> 1965 HW nr 539. Pierwszy zapis z mazowieck hiperpoprawn zmian
n > m. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 72.
439
Niestpwka, str., d. 19,52 km, pd. Narwi (zb. Dbe) ( Wisa): a fluvio Nyewstampowska 1494
SHGMz(Z 16, 360v); Vilczenycza 1500 SHGMz(Z 12, 377); Vinicza 1510 SHGMz(Z 20, 65); Vylczenycza
1505 SHGMz(Z 15, 708); Winnicza 1514 SHGMz(Z 11, 642); Vilczenycza 1528 SHGMz(Z 29, 239); Vynycza (1530)1531 SHGMz(Z 14, 250v); [Wilczenica (Winnica)] XVI AtMz 249; nad rzeczk Niestpwk
1886 SG VII 116; Niestpwka a. <Niewstpowska>; gb. <Rbkowska> a. <Winnica> a. <Winnicka Struga>
a. <Wilczenica> p 1965 HW nr 546; Niestpwka, -i 2006 HPol I 186. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 73.
431
432

146
por. kasz. pijawica tcza)440; -ewnica: Rzezewnica (1965, rzeza rzn; , por. rzezanka sieczka, rzezarnia bjnia SGPKar); -ownica: Kotownica (1965)441, Lubownica
(1321, *ub miy, przyjemny (SEBor)442; -esznica: Dbiesznica (1451, db, dawne dbie dby).
W dorzeczu Wisy obecne s hydronimy na -ica, w ktrych mona zauway cechy
fonetyczne lub leksykalne charakterystyczne dla innych jzykw (lub dialektw) sowiaskich. S to gwnie wpywy wschodniosowiaskie, ktre znalazy odbicie w nazwach
obiektw w dorzeczu Sanu: Doyca (1512, ukr. dowhyj dugi)443, Mutwica (19341937,
por. ps. *mty, *mtve, pol. Mtwica), Pohyblica (przed 1554, ukr. pohybe mier),
Stupnica (1494)444; take w dorzeczu grnej Narwi: Pohanica (1859, por. ros. poganyj
nieczysty, brudny)445, Trocianica (1576, ukr. triostyna trzcina, gw. trosin a). Tu rwnie naley hydronim Tymienica (1425), ktry rnie by etymologizowany446. Nazwa ta
bya rnie. Dotychczasowe propozycje badaczy krytycznie omawia Z. Babik i (za Vasmerem) opowiada si za sowiaskim pochodzeniem hydronimu od ps. *tismen cicho, z fonetyk ukraisk, co wiadczy o zasigu tego jzyka po dorzecze Wieprza
(Babik 591592).
Wpywy jzyka poudniowych ssiadw obserwujemy w dwu nazwach z dorzecza grnej Soy: Sanica. (17041725, sowac. slan sony) oraz Czerwenice (1844, sowac. erven czerwony).
W wyekscerpowanym materiale znajduje si rwnie grupa kilkunastu nazw wodnych,
w ktrych da si wyodrbni sufiks -ica, zaklasyfikowanie ich do odpowiednich grup znaczeniowych nie jest natomiast moliwe, gdy podstawy s znieksztacone lub pozostaj
niejasne i z tego wzgldu nie mog by analizowane i wliczane do oglnych statystyk.
Hydronimy odapelatywne derywowane za pomoc suf -ica (wraz z wariantami rozszerzonymi) s formacj produktywn ponad 300 referentw. Dominuj wrd nich nazwy z przyrostkiem -ica (63%), nieco mniej jest natomiast derywatw z -nica (26%), pozostae warianty rozszerzone stanowi zbir marginalny. Najwczeniej w rdach, bo ju
w XII w., pojawia si nazwa Rutkownica, okrelajca ld. Wietcisy, w dorzeczu dolnej Wisy na Pomorzu. W kolejnym stuleciu pojawia si 18 nowych hydronimw; 10 spord nich
dotyczy dopyww dolnej Wisy z obszaru Pomorza i Kujaw, pozostae okrelaj gwnie
cieki czci grnej prawobrzenej po Dunajec, a 3 znajduj si w czci prawobrzenej od
440
Plewica, rz., dzi obiekt bez nazwy, zapewne ld. Narwi ( Wisa), w par. Lubiel, w dawnym
pow. Kamieczyk: Piewicza 1538, Piewicza 1542, Piiewicza 1580, Plewica 1547, Piievicza 1580 SHGMz.
Odnotowano n. m. Plewica (ktra jednak wtrna), por. Piewicza 1542, Plewica 1781 NMPol VIII 508.
Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 70.
441
Kotownica, str., d. Sony ( Wkra Narew Wisa), midzy ujciem Suszy i Barony: Kotownica 1965 HW nr 558.
442
Lubownica, str., pd. Drwcy ( Wisa), midzy Gnilszczyzn (dzi Lubianka) a Mokr (dzi Bacha), by moe niedaleko Myca, tor., gm. Lubicz: de rivolo Lubownycza 1321 PrUr II 251; Lubownica
p 1965 HW nr 651. Lit.: SHGCh 71, 94.
443
Por. n. m. Doyca 1561 NMPol II 397.
444
J. Rieger uwaa n. za niejasn, por. HE XVIII 8889, W. Makarski wie j natomiast z ukr. ap. stupen stopie (n. oznaczaaby wic rzek pync po stopniach). Wczeniej zanotowano n. m Stupnica
(1389), wtrn w stosunku do hydronimu, por. MakSk 157.
445
Por. n. m. Pohanica 1859 HE XIX 151152.
446
N. m. Tymienica notowana w 1409 r., wtrna wobec hydronimu, por. HE VI 4142.

147
Przemszy po Pilic. W w. XIV zapisano 39 nowych nazw, w XV 72, w XVI 42. Do koca tego stulecia zapisano ogem w rdach 50% nazw z tego zbioru, pozostae w nastpnych wiekach: XVII 4, XVIII 25, XIX 47 i XX 88.
Obiekty identyfikowane przez nazwy na -ica rozmieszczone s do rwnomiernie na
caym obszarze dorzecza, a przeledzenie danych z poszczeglnych mniejszych dorzeczy
nie pozwolio wyoni adnego centrum. Hydronimy z tym przyrostkiem okrelaj cieki
wodne o niezbyt duych rozmiarach, poniej 10 km (ponad 63%); najdusza jest Tymienica (ponad 70 km). Apelatywne podstawy hydronimw utworzonych za pomoc przyrostka -ica stanowi: rzeczowniki, przymiotniki, rzadziej czasowniki i imiesowy oraz jednostkowo liczebnik, wyraenie przyimkowe i zestawienie. Toponimiczna funkcja sufiksu -ica
przejawia si w substantywizowaniu przymiotnikw, imiesoww, liczebnikw oraz tworzeniu derywatw od rzeczownikw (funkcja strukturalna).
Hydronimy na -ica (wraz z wariantami rozszerzonymi) mogy powstawa w procesie
czystej onimizacji (od apelatyww na -ica) oraz onimizacji rozszerzonej (sufiksacji), czystej transonimizacji (ponowienia innych onimw na -ica) i transonimizacji rozszerzonej.
Nazwy od apelatyww na -ica tworz zbir ponad 100 referentw. Transonimy na
-ica (ponad 200 hydronimw) to w poowie ponowienia z innych toponimw, nieliczne
z nazw osobowych oraz odtoponimiczne derywaty sufiksalne. Nazwy rzek powstae zarwno w procesie czystej transonimizacji, jak i rozszerzonej, motywowane s gwnie przez
ojkonimy (ponad 60%), rzadziej przez inne hydronimy (ponad 20%).
3.2.1.5. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ik i rozszerzeniami

Sufiks *-ik w prasowiaszczynie mia dwie podstawowe funkcje: deminutywn i substantywizujc przymiotniki, wrd ktrych najczstszym typem byy dewerbalne i denominalne przymiotniki na *-n. Z nawarstwienia si suf. *-ik na formacje na *-n
wyabstrahowa si przyrostek *-nik (por. Sawski 1974: 9091). W staropolszczynie
formant -ik tworzy derywaty odprzymiotnikowe, gwnie od przymiotnikw na -ny (jedyny wyjtek to modzik), odrzeczownikowe i odczasownikowe. Wyrnia si te grupa rzeczownikw tzw. botanicznych i zoologicznych o niejednoznacznej budowie sowotwrczej
(por. Kleszczowa 1996: 139146). Wspczenie suf. -ik tworzy deminutiva, rzadko rzeczowniki o charakterze lokatywnym. W toponimii funkcja deminutywna suf. -ik jest sabo
reprezentowana, natomiast czstsza jest funkcja substantywizowania przymiotnikw (por.
Mznter 235). Granica midzy suf. -ik a jego wariantem rozszerzonym -nik nie jest ostra,
czsto hydronim moe mie podwjn motywacj: od przym. z suf. -ik i od rzeczownika
z suf. -nik, podobnie jak wrd apelatyww, dlatego te podzia derywatw ma charakter
raczej arbitralny (por. Kleszczowa 1996: 139). Rwnie w wypadku niektrych nazw wodnych mona dopuci powstanie w procesie czystej onimizacji od rwnobrzmicych rzeczownikw motywowanych.
W hydronimii suf. -ik tworzy gwnie derywaty od przymiotnikw, rzadziej od rzeczownikw, wyjtkowo od czasownikw. Wrd nazw rzecznych od rzeczownikw oglnotopograficznych charakteryzujcych, rzadziej lokalizujcych, znajduj si: Bagnik
(2006, bagno), Stronik (1855, strona), Wapnik (18491854, wapno); od podstaw zoologicznych: Wrblik (18491854, wrbel), Turzyk (2003, tur), Niedwiedzik (1934, niedwied).
Odnotowa tu take naley hydronim pluralny Rejczyki (1964, gw. rejce jednorazowa po-

148
dr odbyta na spawie jakiej rzeki SGPKar, zapewne potokiem spawiano drewno) o charakterze kulturowym.
Derywaty odprzymiotnikowe stanowi grup dominujc (70 hydronimw), prawie
poowa z nich to nazwy o charakterze topograficznym. Najwczeniej odnotowany zosta
hydronim Czyrnik (1351, czyrny), posiadajcy dublet Czyrnica (1365), dzi Czerska Struga, oraz Czyrnik (1478), dzi Kobylanka. Ze wzgldu na frekwencj i geografi na uwag
zasuguje gw. nazwa Wodnik (1960 4 ), spotykana w dorzeczu dolnej Wisy wrd dopyww Mtawy. E. Jakus-Borkowa (w 68) wywodzi j od przym. wodny (w zestawieniu
wodna struga), z -ik w funkcji uniwerbizujcej. Moliwa wydaje si tu rwnie motywacja
metaforyczna, od ap. wodnik duch wodny (SGPKar). W dorzeczu grnej Wisy po So
znajduj si 4 obiekty o nazwie Zimnik (1715, 1962, 1964, 2006), ktra derywowana jest
za pomoc suf. -ik od przym. zimny. Mona take przyj motywacj od ap. *zimnik o zrekonstruowanym znaczeniu zimne rdo, por. gw. ap. zimnik nazwa pola ornego ze rdem (SGPRei). Pozostae nazwy nalece do tej grupy to: Biernik (17861788, bierny),
Bystrzyk (2006, bystry), Dalnik (17861788, dalni), Jamnik (17861788, jamny), Korytnik
(1525, korytny)447, Kwanik (1973, kwany, por. te ap. kwanik gatunek roliny SW), Lenik (1534, leny), anik (1878, 1883, any azowy, por. te ap. anik przeaz w pocie
SGPKar), Smolnik (1596, 1892, smolny), Sprawnik (19611970, sprawny), rednik (1880,
redni), Zadnik (17861788, zadni), Zagrnik (1567)448, 17861788, zagrny za gr, za
grami lecy SW), Ziemnik (17861788, ziemny, w znaczeniu wypywajcy z ziemi),
elenik (17861788, eleny elazny SGPKar)449. Dodatkowych informacji wymaga hydronim Bustryk (1846), dzi Bustryczaski Potok (w dorzeczu Dunajca), ktry zapewne
mia pierwotnie posta Bystryk (: bystry), a wtrnie nastpia niejasna zmiana na Bustryk450
(HE XIII 194).
Dwa hydronimy wiza mona z podstawami botanicznymi: Odrzewnik (1357, *odrzewny okryty drzewami, por. pol. okrzewi si okry si krzewiem SW), cznik
(XVI w., 1845, czny : ka). Do topografikw zaliczy naley take derywat dewerbalny
Pcznik (1961, pcznie wskutek wilgoci powiksza objto).
W grupie hydronimw utworzonych od podstaw zwizanych z kultur materialn wyrnia si odprzymiotnikowa nazwa Granicznik, okrelajca 32 obiekty. Najwczeniej notowany jest Granicznik (1487) w dorzeczu Sanu; 3 kolejne nazwy odnotowano w XVI w.,
4 w XVII, 5 w XVIII, 9 w XIX i 10 w XX. S to potoki i strugi niewielkich rozmiarw;
ponad poowa z nich wspczenie nie jest notowana, wikszo pynie w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy (28), z najwikszym skupiskiem midzy So a Dunajcem (11),
take w dorzeczu Dunajca (6). Pojedyncze strugi spotykamy rwnie w dorzeczu Wieprza, Narwi, w czci lewobrzenej Wisy w pobliu Alwerni (obiekt zaginiony, notowany w XVII w. bez dokadnej lokalizacji), 2 w powiecie wieckim. Nisz frekwencj ma
hydronim Wienik (: wieny wiejski, odnoszcy si do wsi Sstp, tu pyncy przez wie)
6 obiektw zapisanych w XVIII w. i pooonych wycznie w dorzeczu Soy w okolicy
ywca. Pozostae nazwy odprzymiotnikowe o charakterze kulturowym z suf. -ik to: Cer447
Korytnik, str., dzi nieistniejca, d. Piasecznej ( wider Wisa): in rivulo Corithnik 1525
SHGMz(MK 41, 51); <Korytnik> 1965 HW nr 352.
448
Por. te n. m. Zagrnik 1581 NMPol (kartoteka).
449
Por. n. ter. elenik 17861788 HE IX 148.
450
Por. n. wsi Bustryk NMPol I 465.

149
kiewnik (1965, cerkiewny), Jasielnik (1888, jasielny : jaso, jale m.in. kraty drewniane
a. siatki druciane, ktrymi zastawia si dopyw i odpyw wody w stawie, szczeglnie podczas spuszczania wody i odawiania ryb SW), Splnik (1846, splny wsplny, por. te
gw. splnik wspwaciciel, ssiad SGPKar)451.
W badanym materiale odnotowano 76 hydronimw z rozszerzonym suf. -nik, wrd
ktrych przewaaj derywaty odrzeczownikowe od podstaw o charakterze topograficznym.
Frekwencj w tej grupie wyrnia si hydronim Prdnik (: prd potok, strumie Sstp),
identyfikujcy 4 obiekty, ktre nale do najwczeniej notowanych. Niektre z nich cechuj si do znacznymi rozmiarami: Prdnik (1228), rz. o d. 35,90 km, ld. Wisy (HE
XVI 114115); Prdnik (1400), rz., ld. Lubrzanki w dorzeczu Nidy (HE XVI 115); *Prdnik/Promnik (16171620), rz. o d. 32,48 km, pd. Wisy452; Prdnik (1437) 1456, str. o d.
11 km, ld. Jabonki ( Ga Narew)453, oraz Prdnik.(XVI w.) w dorzeczu Nidy, wariant
leksykalny n. Belnianka (AtSd 168). Inne terminy hydrograficzne i leksemy oglnotopograficzne reprezentowane s w potamonimach: Brunik (1487, 17861788 2 , 1847, brus
kamie SGPKar; nazwy tego typu okrelay zapewne potoki pynce wrd ska wytartych i wygadzonych przez wod), Grznik (1505, gra)454, Jeziernik (1487, jezioro), unik (1787, ua jama, kotlina zalana wod), Poomnik (1544, *poom), Ropnik (1964,
ropa), Sachetnik (17861788, 1964, szachta zagbienie, d, grb), Sopotnik (1886
1888, gw. sopot rdo), Szczawnik (1516, 1964, 2006, szczawa). Wrd derywatw
z suf. -nik zwracaj uwag dwie do liczne serie tematyczne455: hydronimy od nazw
rolin, por.: Jarzbnik (1542, jarzb jarzbina, topola nadwilaska SGPKar), Jasienik
(1491, 1965, jasie), plurale tantum Jasieniki (18491854, jasie), Jedlecznik (17861788,
jedlec joda SpXVI), Jedlicznik (2006, jedlica), Kobiernik (1565, ps. *kober- opian
SEBa)456, Rogonik (1234, rogo, rogoa rolina wodna; sitowie), Rokitnik (1961), Rzepiennik (1344457, 1347, rzepie rodzaj rolin nalecy do astrowatych, te rzepik; rodzaj
kapusty SW), Sczemielnik (XIV w.458, strzemielina trzmielina SW z derywacj dezintegraln), Skrzypnik (1848, skrzyp rolina wodna, bagienna), widnik/widnik Wielki, widOdnotowano te n. ter. Splnik 1876 HE XIII 237.
Promnik, rz., d. 32,48 km, pd. Wisy, wypywa koo wsi Piastw, pynie przez Ostroe Pierwszy,
askarzew, uchodzi koo Rudy Tarnowskiej: na rzece Promniku 16171620 Lumaz 182; Promnik a. Promnica 1965 HW nr 340; Promnik, -ka 1971 UN 124, 8; Promnik, -a 2006 HPol I 222.
453
Prdnik, str., d. 11 km, ld. Jabonki ( Ga Narew Wisa): Prandnyk (1437)1456
SHGMz(MK 3, 209); Prtnik 1437 HMil 335, 336; Prtnik a. <Pradnik> 1965 HW nr 469; Prdnik, -a
2006 HPol I 222.
454
Grznik, str., d. 26,15 km, pd. Czarnej ( Kana eraski Narew Wisa), pynie przez Stanisaww, uchodzi na zach od wsi Rczaje Polskie: Gorznyk 1505 SHGMz(MK 18, 229v); Czyskowka 1524
SHGMz(MK 32, 238238v); Gunik (!) a. <Grznik> a. <Czyskwka> 1965 HW nr 549; Grznik (Grnik)
Geoportal; Grznik, -a 2006 HPol I 77.
455
Podobnie jak w apelatywach gwarowych, por. Kowalska 2011: 6667.
456
Nazwa raczej o charakterze topograficznym, niezwizana z ap. kobiernik ten, co wyrabia kobierce, por. szerzej NMPol V 78.
457
W tym samym czasie zanotowano n. m. Rzepiennik (1347) 1609 NMPol (kartoteka).
458
Sczemielnik, str., pd. Rua ( Narew Wisa), pyn koo Radogoszczy i yniewa, na Mazowszu:
Sczmyknyk (!) 1377 lub 1379 KMaz III 235, fals. XV w.; Sczmelnik (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 10);
Sczemelnik (1422)1456 SHGMz(MK 3, 83); Sczmyelnyk 1468 SHGMz(MK 5, 112); <Scz[e]m[i]elnik>
1965 HW nr 520. Lit.: Sr XL 189.
451
452

150
nik May (1372, wid co czarnego; dere Sstp)459, widnik (17861788, 18491854),
oraz hydronimy od okrele zwierzt, por.: Busielnik (1966, gw. busie bocian SGPRei),
Jastrzbnik (1886, jastrzb), Kozielnik (17861788, kozie), Piskornik (18491854, XX w.
2 , piskorz), Pstrnik (XX w. 2 , pstrg), Sikornik (17861788, sikora), Wydernik/Wydrnik (1885, wydra), orawnik (1534, raw, uraw), urawnik (19021903).
Interesujcy etymologicznie jest hydronim Wartopnik (1477), pd. Moszczony ( Liwiec Bug), niewystarczajco objaniony przez E. Bilut460. Formacj t czy trzeba
z ap. wertep miejsce zapade, znanym w jzykach poudniowosowiaskich w znaczeniu
wir wodny, te zagbienie, pieczara (zapoyczony do rumuskiego), por. bug. vrtop
(< *vr top), objaniany jako stare zoenie z *vt(ti) wierci i ide. *upo-s woda, rzeka,
bato-sow. *up > *ups > sow. *-p (BER I 212).
Rzeczownikowe podstawy zwizane znaczeniowo z kultur materialn oraz duchow posiadaj nazwy: Kodnik (1336, koda), Krzynik (1614, od ap. krzy, moliwa rwnie motywacja topograficzna od jakiego skrzyowania ciekw), Kumornik (17861788,
ap. komora, gw. kumora, por. te kumor komar), Nawienik (17861788, ap. nawie, nawsie pusta cz wsi suca zwykle za pastwisko; ka przy drodze; pole gminne), Piecznik (XVI w., piec)461, Pobiednik (1596, stp. pobieda, ukr. pobida zwycistwo), Stpnik
(1722, stpa przyrzd do tuczenia jczmienia; grube drewniane koryto w foluszu SGPKar)462, wiepietnik (1577, stp. wiepioto bar lenych pszcz Sstp).
Przyrostek -nik tworzy take na gruncie hydronimicznym nieliczne derywaty odprzymiotnikowe: Matownik (2006, matowy (?)), Zotnik (1596, 17861788, 1961, zoty, te zotny tu w znaczeniu czysty, jasny, urodzajny).
Derywaty odczasownikowe stanowi rwnie niewielki zbir (6 nazw): Dononik
(1961, 1965, donosi; n. uyta przenonie na okrelenie rzeki, ktra donosi, dostarcza wod
np. do innego zbiornika wodnego), Ochodnik (1336463), ochodzi obchodzi, czy obej
wkoo Sstp, te ochodza obszar ziemi, ktrego granice zakrelono przez obejcie), Spadnik (2006, spada), Sumnik (17861788, szumie, por. te gw. szumnik przen. las SGPKar,
na podstawie hydronimu mona rwnie zrekonstruowa znaczenie potok, ktry szumi),
Trzebnik (1965 2 , trzebi). Od wyraenia przyimkowego utworzono tylko jedn nazw
Przystrunik (1428, przy strudze).
Zoony sufiks -czyk w nazwach pospolitych tworzy prawie wycznie formacje od
rzeczownikw osobowych i ma gwnie funkcj deminutywn (por. Klemensiewicz 1964:
202203). Szeroko jest uywany w antroponimii, rzadziej w toponimii. Przyrostka tego
mona si doszukiwa w kilku hydronimach: Banczyk (18491851, stp. i ukr. ap. bania,

459
460

Odnotowana te n. m widnik 1374 NMPol (kartoteka).

Badaczka uwaa nazw za zoenie od ps. *var(a) woda i topi, z suf. -nik, co nieprawdopo-

dobne.
461
Zadybka, str., d. 4,54 km, pd. Swarzyny ( Okrzejka Wisa), uchodzi koo wsi Kurzelaty: Piecznik XVI AtSd 169; Zadybka 1965 HW nr 336; Zadybka, -ki 1972 UN 142, 13; Zadybka, -i 2006
HPol I 323.
462
Stpnik, pot., ld. Gostyni ( Wisa): Stpnik (1722) MPszcz. Lit.: SNGl XIII 68.
463
Ten sam zapis Ochodnik (1366) KMp III nr 648 umieszczony zosta w dwu hasach: Ochodnik
i Ochotnica HE XIII 166. Tymczasem odrbny obiekt o nazwie Ochodnik jest raczej bytem ksikowym,
powstaym na skutek pomyki w HW.

151
por. te nazw. Banczyk RymSEN I 18), Budowczyk (17861888, budowa (?), Dunajczyk
(1972, ap. dunaj464), Solniczyk (1548465, solny).
Formacje hydronimiczne z przyrostkiem -ik (wraz z rozszerzeniami) pojawiaj si
w rdach od XIII w. Odnotowano wtedy 2 hydronimy: wspomniany ju Prdnik oraz
Rogonik w dorzeczu Dunajca; w XIV w. pojawia si 8 powiadcze nowych nazw wodnych, w XV 9, w XVI 21, w XVII 6, w XVIII 32. Do koca tego wieku pojawio si
w rdach 49% nazw rzecznych, pozostae w XIX (31) i XX w. (48). Hydronimy te identyfikuj gwnie obiekty mae o dugoci poniej 10 km (ponad 80%), ktre pooone s
przewanie w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy, zwaszcza midzy So a Dunajcem
(27), w dorzeczu samego Dunajca (33), w dorzeczu Sanu wraz z Wisokiem (29), spotykamy je rwnie w dorzeczu Wieprza (2), Bugu (2), Narwi (8) oraz w czci lewobrzenej a
po Brd (cho tu doliczy si mona jedynie kilkunastu ciekw).
Nazwy rzeczne powstae w wyniku czystej onimizacji od apelatywnych okrele
miejsc z przyrostkiem -ik, -yk tworz zbir ok. 90 hydronimw.
Niewiele jest potamonimw powstaych w wyniku transonimizacji przy uyciu suf. -ik
(-yk), -nik, -czyk (ponad 30). S to gwnie formacje odtoponimiczne o charakterze relacyjnym bd deminutywnym.
3.2.1.6. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ec i rozszerzeniami

W okresie prasowiaskim suf. *-c substantywizowa przymiotniki niemotywowane

i motywowane, tworzy deminutiva od rzeczownikw i czasownikw oraz dewerbalne nomina agentis (Sawski 1974: 99101). W staropolszczynie derywaty z tym przyrostkiem
s bardzo liczne. Zazwyczaj s to formacje odprzymiotnikowe, odrzeczownikowe, rzadziej odimiesowowe i odczasownikowe. Sporo jest tzw. derywatw botanicznych i zoologicznych (Kleszczowa 1996: 4149). Apelatywnym formacjom na -iniec powici artyku
B. Kreja. Wskazuje on na rdo powstania tego sufiksu w formach zuniwerbizowanych
typu *korvin gnoj > krowiniec. Ten typ sowotwrczy najczciej reprezentowany jest
przez formacje lokatywne, a wrd nich odzwierzce (por. Kreja 1995: 727).
Do zbioru derywatw hydronimicznych z suf. -ec i wariantami rozszerzonymi -owiec,
-aniec, -eniec, -awiec, -iniec zaklasyfikowano 156 nazw od wyrazw pospolitych. Szerszego omwienia wymagaj dwa hydronimy posiadajce pn dokumentacj, ale jak
si wydaje do archaiczne podstawy: Glemieniec (1715), wtrnie Glemieski, pot., pd.
ylicy ( Soa)466, oraz Glemieniec (18491854), dzi Glimieniec, str., pd. Starego Wisoka ( Wisok San)467. Z. Babik (1999: 26) czy nazwy z hipotetycznym ap. *glemie
glina, luz, ten od ps. *glmy, glmene, stanowicego sowiask realizacj ide. pier464
Dunajczyk, str., d. 12,83 km, pd. ydyni ( Wkra Narew Wisa), we wsi Konopki, Morawy: Dunajczyk, -ka 1972 UN 131, 7; Dunajczyk, -a 2006 HPol I 59.
465
Solniczyk, pot., d. Osawicy ( Osawa San Wisa), we wsi Doyca: Solniczyk 1548
SHGSk III 144.
466
K. Rymut czy n. z ap. glemiza boto, szlam SEBr, nie analizujc budowy i motywacji tej formacji, por. HE IX 29.
467
J. Rieger wie n. z rdzeniem *gli-, por. pol gliwie, pdpol. glwie (o serze biaym) stawa si
olizgym HE III 1415, por. te lit. glim luz, ot. glime limak, gliemas lepka ciecz SESmocz
189.

152
wiastka *gl-ei-/*gl-m- co luzowatego, kleistego, lepkiego, powiadczonego w jzykach batyckich, germaskich i w greckim. W Sowniku prasowiaskim znale mona rekonstrukcj zachsow. ap. *glmyd limak, majcego gwnie paralele batyckie
(Sps VII 99); por. te gw. glemidzi ociga si, marudzi, glemiza, glemida czowiek ociay, powolny (SGPRei). Wrd derywatw odrzeczownikowych do cech wody
i koryta odnosz si: *Gbiec/Klembetz Bach (17641768, por. gbia, gbie gb)468,
Gbiec (1897, 1962), Gborzec (1467, por. gw. gbior staw), *Stklc/klec/klec
(1254, *stklo szko)469, cieklec (1964). W dorzeczu Sanu odnotowano hydronim Nozdrzec (1554, 17861788), ktry wiza naley z ap. nozdrze, nozdrza otwory zewntrzne
nosa470, metaforycznie okrelajcym miejsce o widlastym lub rwnolegym ukadzie potokw, dolin, wwozw (por. te n. w. o cechach wschsow. Nozgryce, Nozgrycia). Wczeniej ni hydronim notowana jest n. m. Nozdrzec (1436) NMPol VII 545, ktr uznaj za
ponowion z obiektu wodnego.
Inne hydronimy o podstawach oglnotopograficznych to: Brodziec (19141915, brd),
Gliniec (1235, glina), Korzeniec (1536, korze), Krpiec (1961, krpa), Krzywiec (1559),
kawiec (1450, kawa co co ma ksztat uku, wygicie, krzywizna Sstp), ukawiec
(14701480, 184954), Moczarec (1855, moczar), Morawiec471 (1966, murawa gsta trawa pokrywajca jak przestrze, trawnik (SEBor), Obaziec (1615, obaz droga boczna
Sstp, te manowiec grski, cieka na urwisku SW), Ostrowiec (17861788, ostrw kpa
na rzece, stawie, wyspa poronita traw, drzewami SW), Polaniec (17861788, polana),
Poaniec (17861788, panie : an).
Podstawy kilku hydronimw wczy mona do mikropola botanicznego: Dbrowiec
(17861788, 1964, dbrowa), Grabiec (18491854, grab), Jaboniec (1882, jabo), Jasieniec (XIXXX w., jasie), Jaworzec (1965, jawor), osieniec (1839)/Osieniec (1966,
osina osika, topola SW), Trzciniec (XVIIIXIX w., trzcina), oraz zoologicznego: Jastrzbiec (1845, jastrzb), Jastrzbiec/Jastrzbice (1846), Myszoowiec (17861888, myszow), Piesiec (1931, pies)472, Woosiec (1937, gw. woo w SGPKar). Do grupy florystycznej naley te hydronim Gruszniec (1808, grusza), ktrego najstarszy zapis jest raczej
znieksztacony, pniejsze bowiem maj form Gruszec (1875).
Podzbir o podstawach kulturowych tworz nazwy: Grodec (14701480, grd), Przykopiec (1960, przykopa), Przyworzec (1973, przywora przegroda SL), Rowiec (1496,
rw), Zagrodziec (2006, zagroda)473, Zakopiec (17861788 2 , zakop kamie graniczny w miedzy SGPKar lub od wyraenia przyimkowego za kopcem) oraz Stawarzec
468
Hydronim wchodzi w skad gniazda onimicznego, por. n. m. Gbce (1751) oraz n. ki i szczytu
Gbiec 1836 HE IX 30; SNGl III 44.
469
K. Rymut zestawia n. z czas. cieka (HE XVI 153154), natomiast Z. Babik (2005: 192) z ap. szko
(pochodzenia germaskiego) i etymologicznym znaczeniem hydronimw o tej podstawie szklane, tj. dajce typowe dla szka refleksy wietlne, silnie poyskujce si i mienice si w promieniach soca. Nazwa
wsi cieklec notowana ju w XII w. NMPol (kartoteka).
470
Por. ps. *nozdra/*nozdr otwr nosowy, nozdrze z ide. *nasr (na gruncie sowiaskim rozwj
fonetyczny *nosr- >*nozr- > *nozdr-, z udwicznieniem grupy spgoskowej i wstawnym -d-, rozbijajcym t grup (SEBor 367).
471
Cho zapis w UN brzmi Morawiec, to uywana jest n. Murawiec (informacja wasna).
472
Por. te n. ter. Piesiec 1931 HE XIX 147.
473
Zagrodziec, pot., ld. Soy ( Wisa), pynie w Midzybrodziu Bialskim: Zagrodziec, -dca 2006
HPol I 323.

153
(17861788, raczej od stawarka osad, mu, szlam na dnie staww SW ni od stawarz kopacz staww SW).
Do nazw odprzymiotnikowych zaliczono takie topografika, jak: Chrustowiec
(17861788, chrust trawa szeroka, ostra, rosnca na mokrych miejscach, suche gazie,
zarola, przym. chrustowy), Czerwieniec (2006, czerwony), Glinianiec (18491854, gliniany), gowiec (1715, 1965, gowy), ukowiec (1966), Mokrzyc (1845)/Mokrzec (1883,
mokry, te mokrza pyn, ciecz; pora deszczw; rozmoke drogi, chlapanina SW), Piaskowiec (1715, piaskowy), Promniec (1888, gw. promny przedni, wyborny SGPKar)474, Roaniec ((1614) 1887, rany od koloru wody lub otoczenia), Rudawiec (17861788, rudawy), Starzec (1884, stary), Szczytowiec (1966, szczytowy).
Spor grup (20 hydronimw) stanowi nazwy od przymiotnikw zwizanych z drzewami i krzewami: Borowiec (1891, borowy), Dbkowiec (17861788, dbkowy dbowy SGPRei), Grabowiec (17861788, grabowy), Jaworowiec (1964, jaworowy), Leskowiec (1715, 1964, leskowy, laskowy leszczynowy SGPKar), Lipowiec ((1535) XVII,
17861788, 2003, lipowy), ozkowiec (17861788 2 , ozkowy wierzbowy SGPKar),
Malinowiec (1526, 18491854475), Olchowiec (18491854, olchowy)476, Olszaniec (1855,
olszany), Osikowiec (17861788, osikowy), wirkowiec (1893, wierkowy), Trzcieniec
(1406, 18491854, trzciany), Wierzbowiec (1965, wierzbowy). Niewielki jest udzia odprzymiotnikowych podstaw zwierzcych wystpi tylko jeden hydronim Bobrowiec
((1406) 1530, bobrowy)477.
Nielicznie reprezentowane s hydronimiczne derywaty odimiesowowe: Moszczaniec
(1447, moszczony), Studzieniec (1453, 1565, XVI, 16601664, studzony : studzi), Zaamaniec (1529, zaamany)478, a formacje od wyrae przyimkowych z tym sufiksem dokumentuje tylko hydronim Poniwiec (1760, po niwie)479.
Oprcz form liczby pojedynczej wystpuj w badanym materiale take odrzeczownikowe i odprzymiotnikowe hydronimy z pluraln form zakoczon na -ce: Boce (1849
1854, bonie) i Miodowce (17861788, miodowy, por. te ap. miodowiec gatunek roliny).
Wrd rozszerzonych wariantw suf. -ec najliczniej reprezentowany jest -owiec (19 hydronimw), ktry derywuje gwnie od rzeczownikw, por.: Gbowiec (17861788 2 ,
gbia), Mkowiec (2006, mka), Obrowiec (17861788, por. obr olbrzym, wielkolud
SW), Olejowiec (1964, olej pynny tuszcz SW, por. te olejowy), Przeporowiec (1965,
przepor skaliste wzniesienie spadziste, skarpa skalista SW), Pustkowiec (2006, pustka,
por. te pustkowie), Spadowiec (1895, spad spadanie, por. te spada). Bazy rolinne zawieraj nastpujce nazwy: Smrokowiec (1358) 1528, smrek wierk pospolity Sstp), liwowiec/liwowic (1847, liwa), Kaniowiec (17861788, kania grzyb lub ptak), bazy

474
K. Rymut jako podstaw hydronimu wymienia przymiotnik. Moe jednak nazw naleaoby rekonstruowa jako *Prdniec >Promniec, por. Prdnik > Promnik od ap. prd potok, strumie Sstp.
475
Notowana te n. ter. Malinowiec 18491854 HE XVII 157158.
476
Notowana te n. m. Olchowiec 18491854 HE XVII 179.
477
Por. te n. m. Bobrowe, notowan od 1564 r. NMPol I 234.
478
Zaamaniec, pot., d. Woosatego ( San Wisa), w pobliu wsi Stuposiany: Zalamanyecz 1529
SHGSk III 258.
479
Zanotowano te n. m. Poniwiec 1887 HE IX 87.

154
zwierzce: Koniowiec (2006, ko), Sokoowiec (1961, sok)480, a w podstawie n. Mynkowiec (1962, mynek) tkwi apelatyw zwizany z kultur materialn.
Hydronimy od przymiotnikw zwaszcza o semantyce topograficznej reprezentowane
s przez nazwy: Czarnowiec (1545, czarny), Strasznowiec (17861788, straszny), Wilgowiec
(17861788, wilgi), Zimnowiec (1847, zimny), w tym jeden zoologiczny Lisiowiec (1964, lis).
Rozszerzony przyrostek -eniec ma do duy udzia w formowaniu hydronimw,
zwaszcza odrzeczownikowych, co odzwierciedlaj nastpujce nazwy: Babieniec (2006,
baba tu w znaczeniu wzniesienie)481, Gbieniec (1846, gbia), Rudzieniec (1965, ruda
lub rudy), Suleniec (1890, gw. sul prg SGPKar, moe na okrelenie potoku z progami,
tj. z naturalnymi przegrodami kamiennymi w poprzek koryta), Wodzieniec (1966, woda),
w tym od apelatyww zwierzcych: Kocieniec (2000, kot), Piskorzeniec (1959, piskorz),
Rybieniec (1965, ryba), Sowieniec (1845, sowa, por. te sowieniec puap pod szczytem
stodoy SW). Trzy hydronimy mona uzna za formacje dewerbalne: Kosieniec (XVI w.482,
kosi), kleniec (1715)/Szkleniec (17861788, szkli si lni si, gw. kleni si byszcze SGPKar), ciekleniec (17861788, cieky : cieka).
Zblion liczebnie grup hydronimw kreuje przyrostek -aniec, gwnie od rzeczownikowych podstaw o charakterze topograficznym: Rosochaniec (1961, rosocha), Skalaniec (1962, skaa), Struganiec (1966, struga lub gw. struga wyprowadza, pieszy,
wypdza, polowa SW), Trzecianiec (19611970, gw. ap. trzecina trzcina (SEBor)/
Trostyniec (1966, ukr. triostyna trzcina), Kunianiec (1965, kunia), take od podstaw
przymiotnikowych: Krzywaniec (1788, krzywy), Wilczaniec (1844, 2006, wilczy) i czasownikowych: Snowaniec (1787, snowa si wolno si porusza, wi si SW), Trzaskaniec
(1555, trzaska), *Zliwaniec/Slywanietz (1789, zlewa).
Sufiks -awiec tworzy hydronimy: *Ciekawiec/Cziechavyecz (1532483, ciek cieczenie,
cieknicie), kawiec (1964, ka, por. te kawiec gatunek motyla), Tarnawiec (1786
1788, tarn tarnina), Muchawiec (1770, mucha), a -iniec nazwy: Komorzyniec (1451),
osiniec (18801902, o), Sroczyniec (17861788, sroka), Stawliniec (1965, staw).
Wrd nazw wodnych z suf. -ec pojawiaj si rwnie takie, ktre wykazuj cechy fonetyczne i leksykalne wschodniosowiaskie: Astrabiec (1965, emk. ap. astriab jastrzb),
Broniec (1883)/Boroniec (18771905, ukr. borona brona), Czereseniec (17861788, ukr.
ap. czeresznja, pol. czerenia), Hnylec (1552, ukr. hnyyj), Krymianec (18491854, ukr.
kremin krzemie), Krywec (1559, 19341937, ukr. krywyj krzywy), Kutec (18491854),
Moczarec (18491854, ukr. moar, pol. moczar), Roweniec (18491851, por. ukr. riwnja,
ukr. gw. rowin rwnina < ps. *rovn-). Odnotowano dwie nazwy w formie plurale tantum: Nozgryce (1985, emk. nozgri nozdrza zejcie si dwu potokw Riegemk 88),
Ozierce (1966, brus. oziero jezioro) oraz kilka z wariantami rozszerzonymi: -yniec Kuzlatyniec (17861788, por. ukr. kozlja, kozlaty), Woczyniec (17861788, ukr. wowk); -owiec
Terebow(i)ec (1529, ukr. terebyty trzebi, karczowa), Tysowiec (1890, ukr. ty cis),
Werbowec (18491854, ukr. werba wierzba). S to gwnie nazwy dopyww Sanu, jedynie Astrabiec dotyczy obiektu w dorzeczu Wisoki.
480
Nie mona wykluczy w niektrych wypadkach motywacji odantroponimicznej od n. os. Kania,
liwa, Sok.
481
Potok spywa ze zbocza gry Dzielec.
482
Za AtSd 168 istnienie hydronimu mona datowa na XVI w.
483
Zapis Cziechavyecz (1532) odnosi si wedug SHGKr I 398 do jeziora.

155
Najstarsze zapisy hydronimw z suf -ec pochodz z XIII w.; odnotowano wtedy dwie
nazwy: Gliniec w dorzeczu Raby (cz prawobrzena) i Sklec w dorzeczu Szreniawy
(cz lewobrzena). W w. XIV pojawi si jedynie jeden hydronim Smrokowiec, wikszy
przyrost obserwowa mona w XV w. zapisano wtedy ogem 10 hydronimw: 4 w czci lewobrzenej, pozostae w czci prawobrzenej, z czego 4 w dorzeczu Wieprza. Wiek
XVI przynis zapisy 14 obiektw pooonych gwnie w czci prawobrzenej (zwaszcza wrd dopyww Sanu), a wiek XVII 4 kolejne nazwy. Wysoki przyrost zapisw
obserwujemy w nastpnym stuleciu 43 nazwy, dla obiektw w dorzeczu grnej Wisy
od rde do Soy (21) oraz midzy So a Dunajcem (12). Pojedyncze cieki pooone s
w dorzeczu Bzury (Trzciniec) i Narwi (Muchawiec). W w. XIX zarejestrowano 37 hydronimw, prawie wycznie w grnej czci prawobrzenej, w lewobrzenej jedynie Jasieniec w dorzeczu Skrwy. W XX w. pojawiaj si zapisy 45 obiektw. Z zestawienia tego wynika, e do koca XVIII w. zapisano 49% hydronimw, pozostae dopiero w w. XIX i XX.
Dominuj tu nazwy rzek z podstawami o charakterze oglnotopograficznym, podstawy botaniczne zawieraj 24 hydronimy, a zoologiczne 14. Odnotowano take 9 nazw od podstaw zwizanych z kultur materialn i duchow.
Hydronimy utworzone w procesie czystej onimizacji od apelatyww na -ec stanowi
grup okoo 50 nazw, wrd ktrych dominuj formacje lokatywne gwnie od rzeczownikw o semantyce topograficznej: Bagieniec (2 ), *Bochurz/Bochurzec, Bystrzec (2 ), Dulec, Kamieniec (10), Brzozowiec, Bukowiec (5 ), Cisowiec, Dbowiec, Gwodziec (2 ),
Jasionowiec, Laskowiec (3 ), Olszowiec (2 ), Gawroniec 2 ), Kozieniec (3 ), Zwierzyniec, abieniec (2 ), abiniec (3 ), oraz kulturowej: Burzowiec (3 ), Murowaniec,
Przerwaniec (4 ), Trupieniec, Wyrumbaniec, Wyszulec, arnowiec.
Derywaty hydronimiczne z przyrostkiem -ec od innych nazw wasnych reprezentuje okoo 70 nazw rzecznych, a tworzone s one od ojkonimw, hydronimiw i antroponimw.
3.2.1.7. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ina

Jak stwierdza F. Sawski, sufiks -ina jest jednym z najproduktywniejszych sufiksw sowiaskich. W okresie prasowiaskim tworzy rzeczowniki od rzeczownikw (w tym
collectiva), przymiotnikw, rzadziej od czasownikw (Sawski 1974: 120). Podobn repartycj mia w okresie staropolskim, zwraca rwnie uwag jego funkcja strukturalna
i kolektywna (Kleszczowa 1996: 177183). W gwarach naley do produktywnych, zwaszcza w nazwach miejsc, w obrbie ktrych frekwencj wyrniaj si derywaty tautologiczne i kolektywne florystyczne (Kowalska 2011: 61).
W zebranym materiale z dorzecza Wisy 49 hydronimw utworzono za pomoc przyrostka -ina, te -iny, -owina, gwnie od rzeczownikw (30), mniej liczne od czasownikw,
przymiotnikw i wyrae przyimkowych.
Od podstaw oglnotopograficznych powstay nastpujce nazwy wodne: Droszczyna
(17861788, drka maa droga, cieka)484, Jawina (15641565, jawa nora borsuka),
Mokradzina (1930, mokrad wilgotne powietrze, wilgo lub od mokro wilgo, boto,

484

W tym samym czasie pojawia si n. ter. Droszczynka/Droszczyna 17861788 HE XII 42.

156
szaruga SW), Paszczyna (2006, paszcz)485, Solina (1376, por. sl), Swilina (1389)486,
Tuczyna (1425, ps. *tuk tuszcz zwierzcy SEBor 652, tu w znaczeniu rzeka obfitujca w ryby)487, *bina/Elbynge (1292, eb)488. Dla nazwy wodnej Chocina (1291) trudno ustali jednoznaczn motywacj; czona jest z ps. *chot ch, *chotti chcie,
pol. ch i chcie, archaizmem chocie (SEBor) na oznaczenie rzeki szybko pyncej (por.
HE I 45). Podobnie jest z hydronimem Poddbina (1959), ktry J. Duma (1999a: 121)
umieszcza wrd derywatw z suf. -ina od wyraenia przyimkowego pod dbami, cho
moe to by formacja motywowana przez ap. poddbie.
Kilka derywatw hydronimicznych z -ina uformowano od podstaw rolinnych, co potwierdzaj ponisze nazwy: Chwoszczyna (1360), Foszczyna (1532, por. ap. chwast, z gw.
przejciem chw- > f-, te choszcz gatunek skrzypu)489, *Plewina/Plewnina (1885, plewa),
wirklina/Zwirklina (1789, *wierkla490, wierk), Pawina (1789, gw. pawy ka niska
SGPKar), Rokicina (15641565, rokita)491, Winina (1419, wino winorol).
Zwraca uwag znaczna liczba derywatw od nazw zwierzcych. Najprawdopodobniej
s to formacje kolektywne, ktrych niewiele zawiera staropolski materia apelatywny492.
Nale do nich: Gogolina (1438, gogol gatunek dzikiej kaczki), Jastrzbina (XX w., jastrzb), Kurzyna (15641565, kura), osina (1453, o)493, ososina (1287, 1333, oso),
Raczyna (1855, rak), Rybina (1889, ryba, por. te rybina marna, licha ryba SW), Wrblina
(1508, wrbel), Wydrzyna (1350, 17861788, wydra), owina (1788, w).
Dwa hydronimy mona wczy do grupy zwizanej z kultur materialn: Przegonina
(1482, przegon gboka bruzda ukona lub poprzeczna w kierunku spadu dla cieku wody
SGPKar), Tyczyna (1365, tycz, tycza palik, erd, tyczy wyznacza bieg).
Zbir derywatw odczasownikowych tworz nazwy: Cedzyna (1357, cedzi, moe
w nawizaniu do wolno pyncej wody, lub procesu przecedzania w tzw. puczkarniach pozyskiwanej rudy), Mcina (1377, mci, mci, por. te mcina pyn zmcony SW), *Plsz485
Paszczyna, pot., d. 1,73 km, ld. Solanki ( Soa Wisa), pynie koo Zwardonia: Paszczyna,
-y 2006 HPol I 211.
486
Moliwe dwie motywacje: od ap. wisa pynca woda, rzeka, z suf. -ina (< *s-vislina), w znaczeniu spyw, zlew (Rozwadowski 1948: 267) lub *svisl grzbiet szczytu NalSand 177178.
487
Por. te n. m. Tuczyna (dzi Mniszek), notowan w 1257 r. (NMPol VII 188), ta jednak ponowiona
z n. obiektu wodnego.
488
K. Rymut i M. Majtan (HE XIII 139140) wi n. rz. z rdzeniem ide. *olb- teren podmoky, rzeka, stawy, ale rdze ten nie jest powiadczony w innych hydronimach (por. te NMPol VI 383). Bardziej
przekonuje propozycja Z. Babika (445), ktry za pierwotn uwaa posta *bina (nagosowe samogoski
to protezy), t za wywodzi od n. os. eb. O ile kierunek rekonstrukcji nie budzi zastrzee, to bardziej
prawdopodobne wydaje si raczej pochodzenie od ap. eb w jakim metaforycznym znaczeniu ni od n. os.,
ktra notowana dopiero w XV w., por. Bij w eb SSNO I 164. Wystpuje te nazwa wsi: Ilbina (1268),
paruum Elbinam 1299, Olbynka, Olbinka 14701480, dzi ubinka NMPol VI 383.
489
Wedug K. Rymuta Foszczyna to dzi nieistniejcy ld. Wisoki ( Wisa), w okolicy wsi Bakowa
(HE XV 42), historycy natomiast identyfikuj Foszczyn z Dbwk, ld. Wisoki (AtKr 290).
490
H. Borek rekonstruuje apelatyw *wierkla na podstawie materiau toponimicznego (1975: 275
279).
491
Apelatyw rokicina jest notowany w Sstp w znaczeniu wierzba rokita, wic hydronim moe by
rwnie derywatem bezsufiksalnym.
492
Chyba jedynie ap. zwierzyna Sstp.
493
osina, str., ld. Prutu ( Narew Wisa), brak bliszej lokalizacji: in fluvio Lossyna (1453)1456
SHGMz(MK 4, 21v22v); <osina> 1965 HW nr 546.

157
czyna/*Blszczyna/Plessen (1423494, pol. dial. plsce < *blszcze byszcze, stp. plszczenie
< blszczenie SEBor), Prusina (1690, prusa kicha, parska linic si przy tym SGSych),
Skarzyna (14701480, ps. *skrgati, *skr skrzecze, zgrzyta, skary w tym wypadku nazwa miaaby charakter dwikonaladowczy, por. NalSand 92)495, Zaprzelina
(1844, zaprzay : zaprze zaplenie SGPKar, a wic potok wydziela nieprzyjemn wo
wskutek butwienia, gnicia podoa), Tyna (1474, te wzbiera, przybiera).
W grupie derywatw odprzymiotnikowych znalazy si: Chudzina (1883, 1909, chudy nieurodzajny, tu zapewne w przenonym znaczeniu bez ryb), *Browina/Prowina
(1255496, ber rodzaj prosa, przym. browy).
Derywaty pluralne z suf. -iny reprezentowane s przez nazwy: Dalniny (17861788,
przym. dalni daleki, oddalony), *Jawiny/Jzwiny (1855, jazwa nora borsuka, dziura),
Jawiny (19541960), czyny (1965, ka), osiny (1855, o), Zawaliny (1902, zawa).
Rozszerzony sufiks -owina utworzy dwa hydronimy: odrzeczownikowy Wilkowina
(1440, wilk) i odczasownikowy Wyrkowina (17861788, wyrka, wyrkota terkota, nazwa o charakterze dwikonaladowczym).
Odapelatywne hydronimy na -ina pojawiaj si ju w XIII w.; odnotowano wwczas
4 obiekty o nazwach: bina w dorzeczu Dunajca, ososina w dorzeczu Nidy, Chocina, d. Brdy,
i Browina, d. Wisy w ziemi chemiskiej. Kolejne 8 pojawio si w w. XIV, 9 w XV w.,
5 w XVI w., 1 w XVII w., 7 w XVIII w., tyle samo w XIX w., a pozostae w XX w.
Rozmieszczenie obiektw nie wykazuje zrnicowania geograficznego, wystpuj one
do rwnomiernie w dorzeczu grnej, rodkowej i dolnej Wisy zarwno prawobrzenej,
jak i lewobrzenej, tu jednak rzadziej.
Hydronimy na -ina powstae w procesie czystej onimizacji od rzeczownikw o znaczeniu topograficznym (w tym wielu kolektywnych zwizanych z flor) tworz zbir prawie
100 nazw. Formacji odonimicznych z sufiksem -ina jest natomiast zaledwie kilka i s to
wycznie derywaty odhydronimiczne, por.: Skawina, Wilina (2 ). Przyrostek -ina peni
w nich funkcj deminutywn.
3.2.1.8. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -nia i rozszerzeniami

Prasowiaski suf. *-n a powsta z naoenia si na przymiotniki z *-n przyrostka *-ja,

tworzcego abstracta. Nowo utworzony sufiks zoony formowa rzeczowniki od podstaw
czasownikowych i rzeczownikowych, m.in. nomina loci, gwnie jednak okrelajce pomieszczenia zamknite (Sawski 1974: 138139). W staropolszczynie wrd kilkudziesiciu formacji odczasownikowych i odrzeczownikowych z suf. -nia czsto pojawiaj si
nazwy miejsc (take otwartych przestrzeni), ale te nazwy czynnoci, obiektw itp. (Kleszczowa 1996: 195197). W gwarach przyrostek ten tworzy wiele odczasownikowych, od494
Zapisy nazwy rzeki (niezamieszczone w HE IX 9293) pochodz ju z XV w., por.: daselbe floss
und wassir genant Plessen 1423, Pssczenke 1463, ad Blssczinkam / Blssczynkam 1466, in fluvio Blssczynka
1467; in Plsczynka 1480 MPszcz.
495
Wedug K. Rymuta Skarzyna to rz. dzi nieistniejca (HE XVI 5354, 135), historycy natomiast
cz j z Kamionk, d. Kamiennej (AtSd 169).
496
Fryba, rz., d. 40,48 km, pd. Wisy, rdo na pn. od Ostaszewa, ujcie na zach. od Chemna: aque,
qui vocatur prowina 1255 Woel 26; Fryba a. Fribbe p 1965 HW nr 713; Fryba, -y 2006 HPol I 65. Lit.:
SHGCh 13. Por. odhydronimiczn n. m. Browina, notowan w 1328 r. NMPol I 357358.

158
rzeczownikowych oraz odprzymiotnikowych rzeczownikw o charakterze lokatywnym,
wrd ktrych przewaaj nazwy pomieszcze zamknitych, wystpuje jednak sporo
okrele przestrzeni (Kowalska 2011: 4350).
Hydronimiczny suf. -nia derywuje 28 formacji okrelajcych obiekty rozproszone po
caym dorzeczu Wisy, bez zwartego centrum.
Nazwy odrzeczownikowe reprezentowane s przez potamonimy: Botnia (1849
1854, boto), Brodnia (1484, brd)497, Kocielnia (14701480, kocie kocio, te nowsze
okrgawa zapadlina terenu SEBor), Korytnia (1961, koryto), Kousznia (1971, kouch,
moe te od nazw. Kouch RymSEN), Mokrznia (2006, mokry, mokrz)498, Promnia (1572,
prd)499; Przechodnia (19611970, przechd przejcie), Tucznia/Tuczna (14701480, ps.
*tuk, stp. tuk tuszcz na okrelenie cieku obfitujcego w ryby; por. te ukr. ap. tua dolina potoku).
Z podstawami rolinnymi zwizana jest moe nazwa Brzunia (15111523, 1783,
por. brzost gatunek wizu, te brzuch), ze zwierzcymi: Jezgrznia (1515, jazgarz, jazgarek gatunek ryby), Komornia (19611970, gw. komr komar lub od komora), Piskornia (1963, piskorz gatunek ryby, gw. piskory bota lene SGPKar), Racznia (1962, rak).
Bazy zwizane z krajobrazem kulturowym wystpuj w nastpujcych hydronimach:
Grodnia/Horodnia (1881, grd zamek, miejsce obronne, brus. ap. horod grd lub od
grodzi ogradza), Kotarnia (1844, kotarz granica wsi, cay obszar gruntw uytkowych, duy kawa ziemi, pastwiska, nieuytki, te grzbiet grski SGPRei), Pradnia (1966,
gw. prado), Spolnia (1775, *spolje pole graniczne), Skarbnia (1565, skarb skarbiec
< ps. *skr b troska, zmartwienie SEBor).
Izolowanym derywatem odprzymiotnikowym w tym zbiorze jest Lichnia (1847, lichy
ndzny, niepozorny, mizerny)500.
Wrd derywatw z sufiksem rozszerzonym -ownia wyrnia si frekwencj hydronim
townia, okrelajcy 3 obiekty: townia (1364)501, dzi Uszewka, pd. Grbki (HE XII
110); townia (1433)502, dzi towianka, ld. Sanu (HE XVII 146147); townia (1790),
ld. Wieprza (HE VI 2223). Autorzy powyszych monografii serii HE wywodz nazw od
ap. t odygi kartofli, na kartoflana, ktry odnotowany jest w jzyku polskim w XVII w.
Wyraz ma zasig pnocnosowiaski, dla ps. dial. *lt rekonstruowane jest znaczenie
yko z modej lipy; polskie na, badyle rozwino si z wtrnego prty obdarte z kory
i yka (notowanego w rosyjskim), por. SEBor. Ze znaczeniem pierwotnym naley raczej
wiza podstawy hydronimw oraz licznych nazw miejscowych z t-, por. towe, townia, townica, towo, tw, moe te towice, por. NMPol VI 339341, oraz mazoBrodnia, str., dzi nieistniejca, pd. Wisy, na Mazowszu: torrentem Brodnya 1484 SHGMz(MK
9, 164164v); Brodnya 1495, 1497 SHGMz(MK 2162216v). Prawdopodobna wydaje si motywacja
od ap. brd na okrelenie rzeki z brodem, brodami (a wic pytkiej), por. jednak ps. *brodna, *bredna
rodzaj sieci rybackiej, ktr si owi brodzc po wodzie (Sps), a wic moe pierwotnie rzeka obfitujca
w ryby.
498
Mokrznia, pot., d. 8,44 km, ld. Strumienia Bdowskiego ( Biaa Przemsza Przemsza Wisa): Potok Bdowski 2005 AtPHP(F-10); Mokrznia, -i 2006 HPol I 177.
499
Promnica, rz., dzi nieistniejca, pd. Skrwy ( Wisa), koo wsi Petrykozy, na Mazowszu: Promnia 1572 SHGP 244; <Promnica> 1965 HW nr 580. Lit.: SHGP 244.
500
Por. te n. ter. Lichnia 1964 HE XIII 129.
501
Tu te wie townia, notowana od XIV w., por. NMPol VI 340.
502
Ojkonim townia zapisany w XVI w., por. NMPol VI 340.
497

159
wieckie n. terenowe: towina, townica, towo (Mznter 94). Zarwno kora, jak i yko
byy wykorzystywane do celw gospodarczych do wyplatania obuwia, koszy itp., por.
ap. ut kora zdarta z lipy modocianej, ktrej wocianie uywaj do wyplatania obuwia
zwanego chodaki, kurpie, apcie, lub postoy SWil (ze wschodniosowiask realizacj
noswki), od ktrego zosta utworzony hydronim utownia (otownia) (XVI XVIII w.),
w dorzeczu grnej Narwi. Pozostae nazwy rzeczne z przyrostkiem -ownia maj charakter topograficzny: Grabownia (1964, grab), Podownia (1480, pd owoc, plony ziemi
SEBor)503. Wariant -enia derywowa nazw Rudziennia (1791, ruda), ktr J. Duma (1996:
130) objania jako utworzon za pomoc suf. -ennia od ap. ruda miejsce bagniste lub od
*rudzienny zawierajcy rud, z kocwk -a, ja natomiast widziaabym tu raczej suf.
-enia z podwojonym -n-.
Hydronimy z przyrostkiem -nia, wraz z wariantami rozszerzonymi -ownia, -enia, notowane s od XIV w. a do wspczesnoci, a obiekty przez nie okrelane s rozmieszczone na
obszarze caego dorzecza Wisy od Soy po Skrw i od Przemszy po Bzur. Nie nale one do
czstych; reprezentuje je 28 odapelatywnych potamonimw utworzonych przez sufiksacj.
W badanym dorzeczu odnotowano take okoo 20 nazw wodnych od rzeczownikw na
-nia, utworzonych w wyniku czystej onimizacji, oraz jedn odonimiczn z tym przyrostkiem, por. Chrzstownia : n. m. Chrzstowice.
3.2.1.9. Derywaty hydronimiczne z sufiksem - ak, -ak i rozszerzeniami

Sufiks -ak (< *-jak), -ak (< *-ak) w okresie prasowiaskim mia 3 funkcje: substantywizowania przymiotnikw, zaimkw i liczebnikw, tworzenia odrzeczownikowych nazw osb
i dewerbalnych nazw wykonawcw i narzdzi (Sawski 1974: 8990). W okresie staropolskim
tworzy gwnie rzeczowniki osobowe, a take tzw. botaniczne i zoologiczne (Kleszczowa
1996: 124125), w gwarach wyrnia si jego funkcja lokatywna (Kowalska 2011: 78).
Wrd hydronimw z suf. -ak, -ak spotykamy kilka derywatw odrzeczownikowych
o charakterze oglnotopograficznym: Beczak (1964, bek), Debrzak (17861788, debrz,
debrza), Rowczak (19611970, rowek), Stronak (1847, strona)504, mietaniak (2006, mietana) oraz dwa zwizane z flor: Leszczak (1962, leszcza leszczyna, por. te leszcz ryba)
i Zarolak (17861788, zarola). Zblion liczebnie grup tworz hydronimy odczasownikowe: Chlipak (1965, chlipa)505, Chlistak (1965, chlista rozlewa, chlapa SGPRei)506,
Ciurak (19361939, gw. ciura la si ciurkiem lub pyn cieniutkim strumieniem, por.
te ciurak niedoga, niezdara SGPRei), Ryjak.(18491854, 1855, por. ps. *ryti, *rj,
pol. ry SEBor), Zlewak (1990, zlewa). Wrd derywatw odprzymiotnikowych spotykamy zarwno topograficzne: Ciemniak/Cimniak (17861788, ciemny), Dalniak (1964,
dalni), Korytniak (1970507), Rokitniak (17861788, rokitny), redniak (1964, redni), jak
i kulturowe: Graniczniak (19361939, graniczny) i Pancerniak (2006, pancerny). Jeden
hydronim o charakterze topograficznym pochodzi od wyraenia przyimkowego: Zdolinak
503
Podownia, str., dzi nieistniejca, d. Orzyca ( Narew Wisa), na Mazowszu: pratis super Plodownya 1480 SHGMz(MK 6, 124); <Podownia> 1965 HW nr 543.
504
Zanotowano rwnie n. m. Stronak 1847 HE XIII 242.
505
Notowana take n. lasu, pola i zagajnika Chlipak 1965 HE XV 24.
506
Por. te nazw cz. wsi Ronowice Chlistak 1965 HE XV 24.
507
Moliwa podwjna motywacja: od ap. koryto i od przym. korytna (por. Rzetelska-Feleszko 1978b: 53).

160
(1846, z doliny). Przyrostek -ak wystpuje te w gwarowej postaci -ok, ktr egzemplifikuj nazwy: Czartok (1963, czart), Kluczok (2006, klucz zdrj, rdo), Widok (17861788,
widy, por. te ap. widak gatunek roliny).
Jak wynika z powyszego zestawienia, hydronimy z suf. -ak, -ak notowane s od koca XVIII w. a po wspczesno.
Przyrostek -niak powsta z poczenia sufiksu -ak, -ak z przymiotnikowymi tematami
na -n-. Nie by odnotowany w okresie staropolskim. W gwarach tworzy derywaty odrzeczownikowe, nieliczne przymiotnikowe i derywaty od wyrae przyimkowych o charakterze lokatywnym (por. Kowalska 2011: 8081). W hydronimii dorzecza Wisy spotykamy
jedynie 2 derywaty od apelatyww o semantyce topograficznej: Przyporniak (1888, przypr skaliste wzniesienie, skarpa skalista SW) i Kobylniak (17861788, kobya).
Ogem odnotowano 26 hydronimw odapelatywnych z suf. -ak, -ak, -niak. Wikszo obiektw tak nazwanych pooona jest w dorzeczu grnej Wisy (20), gwnie prawobrzenej, a po Wisok. W dorzeczu Narwi pyn: Rowczak, Pancerniak (o niezbyt
jasnej motywacji), w czci rodkowej, lewobrzenej Czartok, Korytniak, w dawnym
pow. wieckim Graniczniak, Ciurak. Powiadczenia chronologiczne formacja ta ma od
XVIII w. 6; w. XIX w. 5, w XX w. 15.
Niewiele jest hydronimw powstaych w procesie czystej onimizacji od apelatyww
z suf. -ak, -ak, por.: Dbczak, Kobylak, Maliniak, Moklak, Pasternak.
Sporadycznie sufiks ten wykorzystywany jest w transonimizacji do tworzenia hydronimw odtoponimicznych relacyjnych, por.: Pisiak (2004), Gajniak (1962), i odantroponimicznych o charakterze dzierawczym bd pamitkowym, por.: Bosak (1839), Zbjniczak (1934).
3.2.1.10. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -e i rozszerzeniami

Sufiks -e (< *-je) i rozszerzony -owie (< *-ov-je) w funkcji hydronimicznej nie wystpuje czsto. W sowotwrstwie apelatywnym ju od okresu prasowiaskiego szczeglnie
rozwinita bya jego funkcja kolektywna, przejawiajca si m.in. w tworzeniu okrele
zbiorowych od nazw przedmiotw nieoywionych, szczeglnie od nazw drzew, krzeww
(Sawski 1974: 8586).
W opracowaniach synchronicznych polszczyzny rzeczowniki odrzeczownikowe, odprzymiotnikowe, odczasownikowe i od wyrae przyimkowych na -e traktowane s jako
derywaty paradygmatyczne (por. Kleszczowa 1996: 339343). W staropolszczynie przyrostek ten nie by zbyt produktywny; w postaci rozszerzonej -owie uywany by do tworzenia przede wszystkim odrzeczownikowych nazw zbiorw rolinnych (Kleszczowa 1996:
281); w gwarach formowa odrzeczownikowe, odczasownikowe i odimiesowowe nazwy
miejsc (Kowalska 2011: 92).
W zebranym materiale odnotowano jedynie 20 nazw z przyrostkiem -e oraz 2 z -owie.
Od podstaw rzeczownikowych, gwnie o znaczeniu topograficznym, utworzono hydronimy: Kruszynie (1961, kruszyna nazwa krzewu stosowanego w medycynie)508, Szkarpie
(1964, szkarpy wwozy o urwistych brzegach SGPKar, skarpa, szkarpa stok, pochya
ciana); w tym od rzeczownikw oznaczajcych roliny: Moczarze (1965, moczar), Osicze
508

W tym samym czasie notowana jest n. ter. Kruszynie 1966 HE XV 70.

161
(1965, osika)509, Jodowie (178688, od joda z rozszerzonym suf. -owie) oraz zwierzta:
Jastrzbie (1846, jastrzb), Jaszcze (1855, jaszcz jazgacz, gatunek ryby SW), Piskorowie
(2006, od piskorz z suf. -owie)510, Rybie (1964, ryba).
Kilkanacie nazw wodnych powstao od wyrae przyimkowych o charakterystyce topograficznej, gwnie z udziaem przyimkw midzy oraz pod: Midzybrodzie (1962), Midzypotocze (1965), Midzysnoe (17861788), Midzywodzie (2006), Podbrzezie (1847),
Podepczarze (1847, pczarz (?), pczy pstrzy SW), Podchemie (1539), Podgrabie (1786
1788), Podldzie (1974), Podlipie (XVI w.)511, Zwodzie (1828). Jeden derywat pochodzi
od wyraenia przyimkowego zawierajcego apelatyw zwizany z kultur materialn Zadziele (1846, za dziaem).
Hydronimy z suf. -e odnosz si do obiektw znajdujcych si w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy po San i s notowane od XVI w. po wspczesno. Nie s one zbyt liczne, podobnie jak hydronimy od apelatyww na -e powstae w wyniku czystej onimizacji
(okoo 30 nazw) oraz hydronimy odonimiczne z tym przyrostkiem (jedynie kilka nazw od
wyrae przyimkowych zawierajcych udokumentowane n. terenowe lub miejscowe, por.
Podcichanie : Cichany; Podgaje : Gaj).
3.2.1.11. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ek i rozszerzeniami

Sufiks -ek (< *-k, *-k) w okresie prasowiaskim formowa deminutiva, substantiva odprzymiotnikowe i marginalnie odliczebnikowe, a take nomina agentis (Sawski 1974: 93
94). W staropolszczynie spotykamy go gwnie w funkcji strukturalnej, deminutywnej.
Du liczb derywatw stanowi w tym okresie formacje odczasownikowe (nazwy czynnoci, stanw, rezultatw, nazwy lokatywne), mniejsz konstrukcje odprzymiotnikowe (nazwy nosicieli cech), take od wyrae przyimkowych (nazwy lokatywne) (Kleszczowa 1996:
126139).
W dialektach sufiks ten wystpuje czciej w funkcji lokatywnej ni w jzyku oglnopolskim (Kowalska 2011: 8184). Materia hydronimiczny pokazuje, i sufiks -ek nie rozwin tu produktywnoci, podobnie jak w mikrotoponimii (por. Mznter 235). Po przeanalizowaniu wszystkich hydronimw na -ek do zbioru derywatw sufiksalnych zaliczono okoo
20 nazw. Od podstaw rzeczownikowych o semantyce topograficznej powstay nazwy: uczek (1853, uk k, kowate obnienie terenu), Wykapek (1788, wykap rdo w grach
SGPKar), Zakrek (1965, zakrg zak, koo, zakole, moe te od wyraenia przyimkowego za krgiem). Podstawy zwizane z faun tkwi w nastpujcych hydronimach: Bobrek (1487512, 17861788, 1880513, 1965, bbr), Jastrzbek/Jastrzbiec (1965, jastrzb)514,
Wystpuje te n. ter. Osicze 1965 HE XV 98.
Piskorowie, r., pd. Zabawskiego Rowu ( Kisielina Wisa), pynie koo Budbowej, cz. Przybysawic: Piskorowie, -a 2006 HPol I 210.
511
Hydronim Podlipie notowany ju w XVI w., por. AtLu 44; rwnobrzmica n. ter. notowana wspczenie.
512
Wczeniej notowana n. wsi Bobrek (1369)1662 NMPol I 233, ktr raczej jestem skonna uzna za
wtrn.
513
Wie Bobrek 1877 NMPol I 233 zapisana kilka lat wczeniej.
514
Jastrzbek, str., d. Narwi ( Wisa), brak bliszej lokalizacji: <Jastrzbek> a. <Jastrzbiec>
1965 HW nr 548.
509
510

162
Wilczek (1846, wilk)515. Od przymiotnikw utworzono jedynie 2 nazwy: Bystrzek (1966, bystry, por. te ap. bystrz wartki prd wody w rzece; silny blask SGPRei) oraz Susek (1786
1788, suchy, por. te suszek suchy owoc, sucha ga SGPRei). Niewiele wicej jest derywatw odczasownikowych: Bzdziek (13771379, bdziga chodzi bezczynnie, wasa si, prnowa SGPRei)516, Ciurek (1964, gw. ciura la si ciurkiem lub pyn
cieniutkim strumieniem), Ryczek (1884, rycze), Zbieek (1965, zbiega). Jeden hydronim
powsta od wyraenia przyimkowego Zastawek (18491854, za stawem), rwnie jeden
od rzeczownika zwizanego z kultur materialn Przekopek (19611970, przekop). Pojedyncze nazwy byy derywowane za pomoc rozszerzonych sufiksw: -anek Pogrzanek
(17861788, pogrze teren grzysty SW), -onek Kosionek (1839, kosi, koszony), -iczek
Gbiczek (2006), Maliniczek (1885, malina).
Najstarszym hydronimem z suf. -ek, pochodzcym z XIV w., jest derywat odczasownikowy Bzdziek, ld. Rua w dorzeczu Narwi na Mazowszu. W XV w. pojawi si jeden
nowy ciek Bobrek, pd. Soy. Kolejne 4 zarejestrowano dopiero w XVIII w., w XIX 7,
a na wiek XX przypada 8 nowych zapisw. Obiekty o takich nazwach wystpuj gwnie w czci prawobrzenej dorzecza Wisy a po Narew, nieliczne w czci lewobrzenej w dorzeczu Przemszy i Radomki. Niewiele wicej zanotowano odonimicznych hydronimw z suf. -ek. Tworzy on gwnie nazwy odtoponimiczne, relacyjne, take nieliczne
odosobowe o znaczeniu dzierawczym. Wrd transonimw zwracaj uwag nazwy odhydronimiczne, formowane gwnie od makrohydronimw, cho nie tylko, i majce charakter deminutywny: Buek (3 ) : Bug, Wisoczek (2 ) : Wisoka, Dwerniczek : Dwernik,
Kostrzynek : Kostrzy, Szczawniczek : Szczawnik517.
3.2.1.12. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -isko, -iszcze

Geneza sufiksw *-isko, *-ie nie jest pewna, powstay one na gruncie prasowiaskim
i nawizyway do suf. przymiotnikowego *-sk. Zasadnicz ich funkcj byo tworzenie
nominw loci od rzeczownikw lub czasownikw (Sawski 1974: 9597).
Staropolskie apelatywne derywaty z suf. -isko s formacjami odrzeczownikowymi
i odczasownikowymi, w wikszoci nalecymi do klasy nazwy miejsc (Kleszczowa 1996:
160163). W tym okresie sufiks -isko mia take funkcj strukturaln. Jego genez i geografi na bazie leksyki gwarowej omawia obszernie A. Kowalska (2011: 2034).
Materia hydronimiczny przynosi niewiele nazw z tym przyrostkiem (18), ktry wystpuje zarwno w liczbie pojedynczej (-isko), jak mnogiej (-iska). Dominuj hydronimy
odrzeczownikowe, niektrym tu zamieszczonym mona przypisa wicej ni jedn motywacj. S to nazwy o podstawach zwizanych z topografi terenu: Kryniczysko (1532,
krynica), ysko (1539, g), Jarzyska (2006, jar), Koprzywiska (1846, koprzywa), Mokrzyska/Moczyska (1885, por. mokry518), Olszyniska (1961, olszyna), Rdzyska (17861788,
W tym samym okresie zanotowano n. ter. Wilczek 1846 HE XIII 270.
Bzdziek, str., d. 16,91 km, pd. Rua ( Narew Wisa), wypywa koo Mikoajek, uchodzi
koo Miastkowa: a torrente vulgariter dicto Bdzanzek (13771379)1519 KMaz III 235; Bdziek 1880 I
520; Bzdziek 1965 HW nr 520; Bzdziek, -ka 2006 HPol I 30.
517
Szerzej o transonimach w planowanej czci 2, dotyczcej potamonimw odonimicznych.
518
Oprcz derywacji za pomoc sufiksu -iska od przym. mokry moliwe s rwie inne motywacje:
od n. m. Mokra 1885 SG VI 623 lub od gw. ap. mokrzysko teren mokry (: mokry) SGPRei.
515

516

163
rdza), Wapniska (17861788, wapno), Zabagnisko (2006, za bagnem519), obiska (1964,
b)520, i kultur materialn: Branisko (14141425, brana jaz myski SES), Gacisko
(1965, ga), Nowinisko (1964, nowina), Myczyska (17861788, 1966, mynek), Okniska
(17861788, okno otwr, dziura w czym SEBor), Tromiska (1961, gw. tram, trom belka,
bierwiono SW), Zamocisko (1895, zamocie lub za mostem).
Sufiks -iszcze traktowany jest jako wariant suf. -isko (por. Kleszczowa 1996: 73; Kowalska 2011: 38). W badanym materiale reprezentowany jest tylko przez jeden derywat:
Brzyszcze (1966, ber gatunek prosa), dzi Werbia (w dorzeczu Bugu).
Najstarszy hydronim z sufiksem -isko Branisko pojawia si na pocztku XV w. w dorzeczu Narwi, kolejne 2 w XVI w., nastpne 4 w XVIII, w XIX w. rwnie 4; najwikszy przyrost tych formacji nastpi w ostatnim stuleciu 9. Rozmieszczenie geograficzne
rzek nie wykazuje cech charakterystycznych, spotykamy je gwnie w grnym prawobrzenym dorzeczu Wisy po San, pojedyncze w czci lewobrzenej (Myczyska), oraz
w dorzeczu Bugu (Brzyszcze) i Narwi (Branisko).
Ju w staropolszczynie odnotowane zostay nomina loci oznaczajce brak, pozostao po czym, np.: jezierzysko zanikajce jezioro, rozlewisko i bagnisko po starym, zanikajcym jeziorze, potoczysko dawne koryto rzeki, rzeczysko dawne koryto rzeki Sstp
(por. te Kleszczowa 1996: 160). Apelatywy na -isko/-iska o charakterze topograficznym,
a take kulturowym stay si podstawami okoo 80 hydronimw, w tym nazw zestawionych
(zob. rozdzia III.2.1. i III.3.4.). Czsto s to derywaty od tzw. terminw hydronimicznych,
por.: Jezierzysko, Rzeczysko.
Odonimicznych nazw wodnych z tym sufiksem odnotowano ponad 30. Zdecydowana
wikszo (ponad 70%) to derywaty od makrohydronimw, okrelajce stare koryta rzek,
odnogi bd ramiona, np.: Dunajczysko, Wilisko, a wic w momencie powstawania charakteryzoway one miejsca bdce pozostaoci po gwnych nurtach duych rzek.
Potamonimy na -isko stanowi odzwierciedlenie na paszczynie jzykowo-onimicznej zmian w sieci hydrograficznej, ktre nastpoway przez wieki. Temu mikrotypowi
hydronimicznemu niewtpliwie day pocztek staropolskie apelatywy na -isko, utworzone
od terminw hydronimicznych (zob. wyej).
3.2.1.13. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -izna

Funkcje sufiksu -izna s podobne do funkcji -ina, F. Sawski okrela go jako odmiank -ina.
Jest typowy dla sowiaszczyzny pnocnej, tworzy derywaty odprzymiotnikowe i odrzeczownikowe (Sawski 1974: 123124). W okresie staropolskim odnotowano kilkadziesit
derywatw odprzymiotnikowych, odrzeczownikowych, take odczasownikowych, pojawiaj si wtedy rwnie postaci rozszerzone przyrostka -czyzna, -szczyzna, -owszczyzna,
-owczyzna (por. Kleszczowa 1996: 184187). W gwarach odnotowano w funkcji lokatywnej ponad 80 formacji, najczciej odprzymiotnikowych, mniej odrzeczownikowych i nieliczne odczasownikowe (Kowalska 2011: 63 65).

519

Moliwe rwnie powstanie nazwy od wyraenia za bagniskiem w wyniku derywacji paradygma-

tycznej.
520

Tu te notowana n. ter. obiska 1964 HE XII 293.

164
Formant toponimiczny -izna (wraz z rozszerzeniami) przebadaa w ojkonimii H. Safarewiczowa. Jest to przyrostek typowy dla toponimii wschodniosowiaskiej, na obszarze
Polski spotykany gwnie w czci pnocno-wschodniej. W nazwach miejscowych pojawia si od XVI w., najczciej wystpuje w funkcji spadkowo-dzierawczej, rzadziej topograficznej i kulturowej (Safarewiczowa 1956: 64). Podobnie w mikrotoponimii, cho tu
jego produktywno jest mniejsza (por. Mznter 240). Sporadycznie wystpuje te jako formant hydronimiczny, por.: Barzyzna (17861788, por. *bara moczar, bagnisko Sps, gw.
barzyna bagno, barzysty bagnisty SGPRei), potok dzi nieistniejcy, w pow. ywieckim
(HE IX 3); Debrzczyzny (1965, debrz, debrza rozpadlina, wwz), pot. w dorzeczu Wisoki521 (HE XV 35); Gnilszczyzna (1965, gniy), str. w dorzeczu Drwcy522; Starowi(e)zna
(1784, stary), str., dzi nieistniejca, ld. Nereli (HE XIX 178).
W wyniku czystej onimizacji od apelatyww na -izna powsta tylko jeden hydronim
Gboczyzna, natomiast wrd transonimw sufiksalnych odnotowano 5 formacji odantroponimicznych z suf. -izna, -szczyzna.
3.2.1.14. Derywaty hydronimiczne z sufiksami -acz oraz -icz

Prasowiaski sufiks *- tworzy od pierwiastkw i od tematw werbalnych na -i-, -anomina agentis i nomina instrumenti. Z tych czasownikowych formacji wyodrbniy si
przyrostki -a oraz -i, ktre oprcz podstaw werbalnych czyy si take z nominalnymi (Sawski 1974: 102). W staropolszczynie sufiks -acz tworzy derywaty odrzeczownikowe i odczasownikowe, gwnie okrelenia wykonawcw czynnoci, a od rzeczownikw
nieosobowych nazwy atrybutywne (por. Kleszczowa 1996: 6872). Zarwno w zbiorze nazw pospolitych, jak i nazw wasnych nie naley on do przyrostkw produktywnych.
Kilka mikrotoponimw odrzeczownikowych z -acz pojawia si w XVI w. na Mazowszu
(por.: Chemacz, Garbacz, Gwnacz, Lagacz Mznter 241). W hydronimii Wisy wystpuje
rwnie kilka derywatw odnotowanych od XVI w. a po wspczesno: 3 odrzeczownikowe i 4 odczasownikowe: Plugacz (1971, gw. pluga deszcz rzsisty, brud, ale te plugacz diabe; brudas SGPKar), Widlacz (1965, widy), Rosochacz (15641565, rosocha),
Chlipacz (1965, gw. chlipa paka, ka, szlocha; gono chepta wod SGPKar, nazwa o charakterze dwikonaladowczym), Wymokracz (1839, czas. wymokrzy wypuci z mokrzem, wyszcza, rozrobi z wod SW), Zwiniacz (1537, ps. *zvnti gono
dwicze, brzmie, ukr. dzwenity)523, te Klupocz (1962, klupa, chlupa bryzga wod
SGPKar, z -ocz w wyniku przejcia -a- > -o-)524. Cieki identyfikowane przez te nazwy spotykamy od Wisoki po Wd.
W okresie staropolskim zapisano tylko kilkanacie apelatywnych derywatw odczasownikowych i odprzymiotnikowych z sufiksem -icz (Kleszczowa 1996: 72). Do hydronimw utworzonych tym przyrostkiem zakwalifikowano jedynie 3, w warstwie fonetycznej
widoczne s elementy wschodniosowiaskie zwizane z pooeniem obiektw w strefie
gwar bojkowsko-emkowskich: Starycz (18771905, stary), pd. Lubaczwki ( San);
Tu te pastwiska i pola Debrzczyzny (1965), ktrych nazwy raczej wtrne HE XV 35.
Gnilszczyzna, str., ld. Drwcy ( Wisa), w okolicy jez. Supno, Okonin, moe to dzi Lubianka:
Gnilszczyzna a. <Gweszczyna> a. Gweszczyna 1965 HW nr 648.
523
Wystpuje rwnie n. m. Dwiniacz, por. Dzwynadz 1529 NMPol II 519.
524
Tu te odnotowana n. ter. Klupocz 1962 HE IX 49.
521
522

165
Werbicz (1447, ukr. werba wierzba), dzi Wielki Werbycz, ld. Wisoka ( San); Wysznicz
(1949, wisznia winia), dzi Winicz, pd. Kamienicy ( Dunajec).
3.2.1.15. Derywaty hydronimiczne z innymi sufiksami (mao produktywnymi)

Derywaty hydronimiczne z sufiksalnym -chFormant z podstawowym -ch- ju w okresie prasowiaskim tworzy seri przyrostkw hipokorystycznych rozpoczynajcych si od -a-, -i-, -u-, -e-, -y-, ktre miay do ograniczon produktywno i nie zawsze zasig oglnosowiaski (por. Sawski 1974: 706). W staropolszczynie kilka derywatw tworzy jedynie sufiks -ch oraz -uch, pozostae nale do
rzadkich i jednostkowych (por. Kleszczowa 1996: 6668). Sowiaskie appellativa i propria
z -ch- opisa P. Smoczyski, lecz materia, ktrym wwczas dysponowa, nie by peny i nie
zawiera zbyt wielu nazw wodnych. Wyrni dwa typy semantyczne toponimw: topograficzne i dzierawcze, ktre si pojawiaj dopiero od XVI w. (Smoczyski 1963: 99100).
W dorzeczu Wisy znajdujemy 5 hydronimw utworzonych za pomoc suf. -icha
od rzeczownikw topograficznych: Komosicha (1784, komosa rolina kowa, trawa),
Korzenicha (19611970)/brus. Karanicha (1963, korze, brus. ap. kara), Rudnicha
(2006, rudno)525, Sokolicha (1839, sok). Obiekty te pooone s w dorzeczu Narwi.
Potamonim posiadajcy najwczeniejsz dokumentacj odnotowano w dorzeczu Sanu,
jest to Rzeczycha (1409, rzeka). Przyrostek -och uformowa 2 hydronimy od czasownikw odnoszcych si do cech, zapachu wody: Bdzioch (1663)/Bdziuch (17861788,
gw. bdzi, por. te gw. ap. bdzioch czowiek pierdzcy; smrd SGPRei), nieistniejcy dzi pot. w dorzeczu Sanu, oraz mierdzioch (1839, mierdzie), dzi mierdziucha, str. w dorzeczu Liwca ( Bug). Przyrostek -ocha utworzy: jedn nazw odrzeczownikow Pytlocha (1965, ap. pytel rodzaj myna; rodzaj sita, por. te nazw. Pytel
RymSEN)526; 4 odprzymiotnikowe Bystrocha (1519, bystry), Rudocha (1786, rudy),
Siniocha (1962, siny, ukr. sinij, moe te ukr. ap. sino siano, pol. gw. sieno), Sieniocha/gw. Sieniucha (1965), oraz 2 odczasownikowe Trzebiocha (1750, trzebi wycina), Plutocha (1972, plu, te pluta za pogoda)527. Przy uyciu suf. -uch powstay 2 hydronimy dewerbalne: mierdziuch (17861788, mierdzie) i Wydartuch (1964,
wydarty : wydrze), a przy uyciu suf. -ucha 3 derywaty odprzymiotnikowe: Biaucha (1848, biay, por. te gw. biaucha miejsce, gdzie gleba jest biaa SGPRei), Ciepucha (1930, ciepy), Czernucha (1931, czarny) oraz jeden dewerbalny: Lipietucha
(1970)/Lepietucha (1977, ukr. lepetaty pluska (si), szumie, moe te ukr. lepetucha kto, kto duo mwi, gadua). Tu wczy mona jeszcze hydronim majcy tylko wspczesn dokumentacj, z przyrostkiem -acha Ostracha (2006, ostry)528.
525
Rudnicha, stare koryto, pd. Narwi ( Wisa), koo wsi Bokiny: Rudnicha, -y 2006 HPol I 241.
Por. n. ki Rudnicha 1973 UN 158, 17, cho ta jest raczej wtrna.
526
Pytlocha, str., d. 12,03 km, pd. Okrzejki ( Wisa), uchodzi koo wsi Domaszew: Pytlocha 1965
HW nr 340; Pytlocha, -y 2006 HPol I 228.
527
Plutocha, rz., d. 10,84 km, pd. Orzyca ( Narew Wisa), uchodzi we wsi Brzozowo-g: Plutocha, -chy 1972 UN 140, 18; Dbrwka (Potucha) XX w. Geoportal; Dbrwka 2005 GUGiK; Plutocha,
-y 2006 HPol I 211.
528
Ostracha, rz., d. 14,88 km, pd. Omulwi ( Narew Wisa), uchodzi koo wsi Oborczyska:
Ostracha, -y 2006 HPol I 199.

166
Ogem wystpio 21 derywatw odapelatywnych utworzonych za pomoc sufiksw
z podstawowym -ch-: -icha/-ycha, -och, -ocha, -uch, -ucha, -acha. S one notowane od pocztku XV w. a po wspczesno.
Niewielki jest udzia formantw z podstawowym -ch- w tworzeniu apelatyww, ktre w wyniku derywacji semantycznej stay si hydronimami 12 nazw, wrd ktrych
najczciej pojawia si hydronim Macocha (5 obiektw). Podobna jest liczba transonimw 11 nazw, gwnie odantroponimicznych.
Derywaty hydronimiczne z sufiksalnym -jSufiksy zawierajce w podstawie -j- s odziedziczone z prasowiaskiego (por. Sawski
1974: 8689), w staropolszczynie miay marginalny udzia w tworzeniu formacji rzeczownikowych (Kleszczowa 1996: 104), take w tworzeniu nazw miejsc w gwarach (Kowalska 2011: 110). W hydronimii rwnie uaktywniay si sporadycznie. Do derywatw
naley n. w. Okrzeja (14701480, kierz)529, ktrej pochodzenie nie jest pewne (por. Rozwadowski 1948: 301). K. Rymut (za nim S. Rospond) wie nazw z ap. kierz krzak, krzew;
zarola Sstp i sufiksem -eja, uwaajc j za utworzon analogicznie do nazw miejscowych
typu Opole (: pole) i apelatyww z suf. -eja, por.: kolej, dawniej koleja (: koo), wierzeja (RymNmiast 169170). Tu zalicza si take hydronim lezieja (1988, laz) i zawierajca cechy wschodniosowiaskie n. Sookija, zapisywana jako Zookia (1790)530, z suf. -ija
i ukr. ap. sookwa bagno (Jurkowski 1971: 169) w podstawie.
Przedstawione poniej nazwy opisywane byy w opracowaniach diachronicznych jako
derywaty utworzone za pomoc suf. *-j, -ja, -je, natomiast wspczenie pojawiaj si
w opisach synchronicznych jako derywaty paradygmatyczne (por. Kleszczowa 1996: 320).
Derywatem odrzeczownikowym z suf. *-j jest Otocz (13311335, otok rzeczka,
potok)531, odczasownikowym z suf. -ja Kopia (1538, kopa)532, *Przeryja/Przerie (!)
(1380, przery przekopa), odczasownikowym z suf. -je Pawie (17861788, pawi
moczy, puka w wodzie). Sufiks -ja tworzy te derywaty odprzymiotnikowe: Grabowia (17861788, grabowy), Nizia (1885, *niz-, por. niski < *nizk), Skrajnia (1965, skrajny), Sucza (1414, por. ps. *sl krzywy, w ksztacie uku lub *sluk wilgotny). W tej
funkcji wystpuje rwnie suf. -je: Krzywie (18491854, krzywy).
Mona przypuszcza, e pozostae derywaty z suf. -ja utworzone od rzeczownikw
s pierwotnie przymiotnikami w odmianie prostej, te natomiast o modszej dokumentaOkrzejka, rz., d. 73,56 km, pd Wisy, wypywa we wsi Wola Okrzejska, pynie przez Okrzej, uchodzi koo Rudy Tarnowskiej: in medietate fluminis Okrzeya 14701480 DB III 178; fluvio Okrzeia 1534 RymNmiast 169; na rzece Okrzey 15641565 Lusand 241; Okrzejka a. Okrzeya 1965 HW nr 336;
Okrzejka, -i 2006 HPol I 192. Ojkonim Okrzeja zapisany w tym samym okresie, por. NMPol VIII 68.
530
Odnotowana take n. wsi Sookija, por. Sookije 1839 NMPol (kartoteka) i n. lasu Sookija HE X
153154.
531
Otocz, str., dzi nieistniejca, d. Wkry ( Narew Wisa), uchodzia na pn. od Zielunia: fluvium
dictum Otatz (13311335), fluvium dictum Ochaz 1341 KMaz II 213, 250; Ott[o]czsna 1379 KMaz III 242
(zakole, starorzecze, Wkry wg Kowalczyk); ri[vulum] Otoczsh 1379 KMaz III 242; Otocz 1965 HW nr 654
(tu?). Lit.: Kowalczyk 2001: 7475.
532
wider Wschodni, str., d. 13,65 km, pd. widra ( Wisa), uchodzi koo Stoczka ukowskiego:
ubi fluvii Szwider et Copiia 1538 Matr IV/3, nr 19311, 7092; fluvium Kopia 1546 Matr IV/1, nr 7627; Kopia 1552 SHGMz(AG 6885); Copya, Kopa, Kopya (1565) Lumaz I 138, 139, 183, 191 (tu jako gb. widra);
Swider 1839 MpKwat V 5; wider 1965 HW nr 351; wider Wschodni, -dra -ego 2006 HPol I 291.
529

167
cji to derywaty paradygmatyczne, ktre zmieniy deklinacj na mikkotematow: Biebrza
(13141335, ps. *bobr/*bebr i *bbr bbr, pierwotne znaczenie brunatny SEBor),
Bobrza (1351, por. te przym. bobrzy)533, Bobia (1965, bb)534, Ch(w)oroszcza (1510, por.
gw. chruszcz, chrust suche gazki, te wschsow. chworost chrust, gszcz), Dzierzbia
(1416, dzierzba ptak z rodziny wrblowatych)535, Hoobia, Houbla (1539, ukr. ap. houb
gob)536, Igla (1960, iga m.in. igliwie drzew szpilkowych), opusza (17861788, opuch, opucha, ukr. opuch), Sierpia (1966, por. sierp, tu moe w znaczeniu rzeka pkolista, podobna do sierpa)537, Werbia (1963, ukr. werba wierzba). Nazwa Nozgrycia (1855,
1949, 1965, emk. nozgri, pol. nozdrze metaforycznie miejsce o rwnolegym lub widlastym ukadzie potokw Riegemk 88), oznaczajca trzy obiekty, tak jak kilka poprzednich
ma cechy fonetyczne wschodniosowiaskie.
Derywaty hydronimiczne z sufiksalnym -lSufiks *-ua jest innowacj prasowiask, wystpuje prawie we wszystkich jzykach
sowiaskich w funkcji formantu ekspresywnego, tworzc rzeczowniki odrzeczownikowe (deminutywy, hipokorystyki, augmentatywy), te odprzymiotnikowe i odczasownikowe (por. Sawski 1974: 110). W apelatywnym zasobie staropolskim jest sabo reprezentowany, podobnie w toponimii; w hydronimii obejmuje 6 derywatw odprzymiotnikowych.
Najwczeniej odnotowanym hydronimem jest Zotula (1429, zoty), ld. Kraski na lewobrzenym Mazowszu. Hydronim Krzywula okrela 3 obiekty: Krzywula (1839), pd. Czywki, Krzywula (1970), dzi Krzywulka, pd. Udala, oba w dorzeczu Bugu, oraz Krzywula (18491854), pd. Bucowskiego Kanau, w dorzeczu Sanu. Pozostae to: Mentula (1885,
mtny), odnoga Wieprza, i Dobrula (2006, dobry)538, ld. Wisy na zachd od Nowego Korczyna.
Odnotowano rwnie jedn nazw z suf. -el (< *-) Krgiel (1664, krg, tu w znaczeniu rzeka okrna), ld. Brdy, oraz jedn z suf. -la lepla (1449, lepy), nieistniejcy
ciek w dorzeczu Krzny.
Derywaty hydronimiczne z sufiksalnym -Apelatywy z sufiksami zawierajcymi -- s rzadkie, zarwno w staropolszczynie, jak
i w gwarach. Niektre maj jedynie reprezentacj jednostkow (por. Kleszczowa 1996:
263264, Kowalska 2011: 111). W hydronimii s rwnie bardzo rzadkie. W nazwie wodnej Suchania (1965, suchy, por. te nazw. Sucha)539 mamy do czynienia z wariantem (eskim) suf. -a lub z jego kontaminacj z suf. -nia. Podobnie jest w wypadku n. w. BePor. te n. wsi Bobrza 1390 NMPol I 238239.
Bobia, str., d. Narwi ( Wisa), brak bliszej lokalizacji: <Bobia> 1965 HW nr 548. Nazwa historyczna, sprzed 1800 r., brak jednak dokadnego datowania.
535
Dzierzbia, str., d. 19,14 km, ld. Skrody ( Pisa Narew Wisa): Dzierzbia 1416 HMil 37;
Dzersbya (1421)1456 SHGMz(MK 3, 79v); Dzirzba (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 51v); Dzyrzba alias
Dzyrbenycza 1472 SHGMz(MK 6, 213); Dzyrzbya 1476 SHGMz(MK 6, 81); Sokolicha 1839 MpKwat V 2;
Sokolicha a. Dzierzbia 1965 HW nr 518; Dzierzbia, -i 2006 HPol I 62. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 66.
536
Notowana te nazwa cz. wsi Wapowce Houbla, por. Houbla 18771905 HE XVII 91.
537
Por. n. ter. Sierpia 1966 HE XVI 134.
538
Dobrula, str., d. 9,73 km, ld. Wisy, wypywa w Krzczonowie, uchodzi koo Senisawic: Dobrula, -i 2006 HPol I 56.
539
Tu te rwnobrzmica n. ter. Suchania 1965 HE XV 141.
533
534

168
czonia/Beczona (17861788, gw. bech, bek)540. Przyrostek -e uformowa hydronimy:
Lubie (1889, luby?), Wiele/Wielenia (XVI w., wieli wielki Sstp) oraz Steme/Strume (1965, podstawa znieksztacona). Sufiks -o wystpuje w nazwach wodnych: Bystro
(1859, bystry) i Krzywo (17861788, 1964, krzywy)541, a suf. -unia w potamonimie
Skrzywunia (1963, skrzywi).
Hydronimy utworzone od rzeczownikw na - w wyniku czystej onimizacji stanowi
grup okoo 40 nazw, np.: Bado, cze, Strumie, Wosie (zob. wyej). Wrd transonimw odnotowano kilka ponowie z obiektw wodnych i miejscowych oraz nieliczne
pochodzce od nazw osobowych.
Derywaty hydronimiczne z sufiksalnym -szSufiksy ze spgosk -- w prasowiaszczynie stanowiy nowsz grup. Powstay z nawarstwienia si suf. *-jo-, *-ja- na podstawy z formantami *-cho-, *-cha i miay gwnie
funkcj hipokorystyczn (por. Sawski 1974: 7680). W apelatywnym zasobie staropolskim wystpuj przyrostki: -isz/-ysz, -osz, -usz, -asz, -osza, ktre ogem tworz zaledwie
kilkanacie wyrazw (por. Kleszczowa 1996: 272273). W hydronimii spotykamy niewiele derywatw sufiksalnych tego typu: odrzeczownikowe: Kalisz (1965, ka bagno, mu,
mokry teren SW), okusza (1442, por. ka); odprzymiotnikowe: Ostrusza ((1348), ostry
prdki, rczy SW), Twardosz (2006, twardy, por. te twardosz przyklk, ptasie mleko, rolina z rodziny przyklkowatych SW)542; odczasownikowy Okrzesza (1563, okrzewi pokry krzewami, rolinami, moe te okrzesa SW), Topis(z) (1961, topi).
Derywaty hydronimiczne z sufiksalnym -rPrzyrostki z podstawowym -r- rwnie zostay odziedziczone z prasowiaszczyzny, ich
produktywno pniej zanika tworzyy w jzyku oglnym i gwarach niewiele derywatw (Kleszczowa 1996: 264265; Kowalska 2011: 98, 107108). Sufiks -or (< *-or)
w prasowiaszczynie uformowa kilka formacji odrzeczownikowych, a od pierwiastkw
werbalnych nomina actionis, agentis, abstracta (Sawski 1976: 2425). W hydronimii dorzecza Wisy tworzy derywaty: Paszczor (1421)543, nieistniejcy ciek w Desznie (woj. witokrzyskie), oraz Sipor (1567, por. gw. czasownik sipie chrypie SGPKar, brus. i rus.
sip sp, te nazw. Sipa, Sipura RymSEN)544, dzi Sipurka, w dorzeczu Lenej ( Bug).
Derywaty hydronimiczne z sufiksalnym -Przyrostek -e (< *-e) nie wykazuje duej produktywnoci na gruncie apelatywnym.
W okresie prasowiaskim tworzy nieliczne rzeczowniki dewerbalne, rzadko odprzymiotnikowe (Sawski 1974: 6970); w okresie staropolskim odnotowano jedynie 4 derywaty
odczasownikowe: drapie, kradzie, upie, pacie (Kleszczowa 1996: 295296). Sufiks
Obok cieku pole Beczo 17861788 HE XII 14.
Oba hydronimy posiadaj rwnobrzmice odpowiedniki w n. terenowych Krzywo 1964 HE XII
95; XV 72.
542
Twardosz, pot., d. ok. 1 km, ld. Kobielnika ( Krzyworzeka Raba Wisa), koo wsi Kobielnik: Twardosz, -a 2006 HPol I 301.
543
Por. ap. paszcza otwr gbowy zwierzt, ale ten notowany od XVII w. (SEBor); gw. paszczyska
miejsca wrd lasu pokryte botem (SGPKar), moe te czasownik pa.
544
Por. te n. m. Sipurki 1889 HE X 151.
540
541

169
ten rzadko wystpuje w funkcji toponimicznej. W mazowieckiej mikrotoponimii redniowiecznej wielokrotnie pojawia si n. Rbie, Rbiee (pierwotne nomen acti ulego zmianie w nomen loci Mznter 240). W hydronimii dorzecza Wisy przyrostek -e reprezentowany jest jednostkowo przez nazw Iskrzy (1965, iskrzy), dzi nieistniejcy pd. Narwi (HE
XIX 62), w ktrej pierwotny sufiks uleg przeksztaceniu fonetycznemu (-e > -y).
Rzadki przyrostek -ua tkwi w n. Warua (1890). Nazwa sprawia wraenie do
archaicznej, ale zarwno podstawa war- (por. np. Wara, Warka), jak i sufiks -ua wskazuj na pochodzenie sowiaskie (por. kaua Sawski 1974: 70). E. Jakus-Borkowa (w 65)
uwaa jednak hydronim za niejasny, moe z formantem -ja, od przedsowiaskiej bazy
*u er-/*u ar- wilgo, woda.
Poniej zgrupowano hydronimy z sufiksami, ktre maj marginalny udzia w tworzeniu
nazw wodnych, derywuj zwykle jedn lub dwie nazwy, a na gruncie apelatywnym nie s
rwnie produktywne.
Sufiks -ca tkwi w n. Wietwca (1198) 1262, dzi Wietcisa545, oraz ylca (XVI w., ya,
ya wodna ciek wody podziemnej), dzi ylica.
Odosobniony przyrostek -orz (< ps. *-or-j) utworzy hydronim krz (1964), a -o
(< ps. *-ol) uformowa hydronim Krzto (1357), okrelajcy rzeczk w okolicach Nowego
Scza, dzi nieistniejc. K. Rymut wie podstaw z rzeczownikiem krzta odrobina, kruszyna, czasownikiem krztoni ksztusi si SGPKar (por. HE XIII 122), lecz obecno kilku
hydronimw z rdzeniem krzt- moe wiadczy o istnieniu znaczenia topograficznego podstawy, por. n. w. Krztynia, Krztwka, cho te bywaj czone z ap. kret, gw. krzet (zob. s. 116).
Niejasne pozostaj dwie nazwy na -dza: mazowiecka Lubdza (1445, lubi, luby?)546
i maopolska Przybdza (1710, przyby?)547, w dorzeczu Soy; mog to by derywaty odczasownikowe. Podobnie jak podlaska Myla zapewne odczasownikowa (: *myti my),
z suf. -sla (por. s. 49).
Nazwa mierdzchew (1415), dzi mierdziczka, ld. Wisy koo Poaca, niewtpliwie zwizana z czasownikiem mierdzie, im. mierdzcy, nieatwo poddaje si analizie nazwotwrczej. Istnienie n. ter. mierdzchy, rda siarczane we Wrzsowicach, pow. krakowski (Smoczyski 1963: 84), nasuwa przypuszczenie, i moe to by stara formacja na
*-y, *-ve lub moe doszo tu do naoenia si sufiksw -ch oraz -ew.
3.2.2. Derywaty hydronimiczne z formantami przymiotnikowymi
Sufiksalne formacje przymiotnikowe zostay wydzielone do arbitralnie: jeli w sownikach
nie by powiadczony przymiotnik homonimiczny wobec hydronimu, nazwa zostaa uznana za hydronimiczny derywat sufiksalny. W wydzielaniu przymiotnikowych derywatw sufiksalnych wrd autorw monografii toponimicznych panuj spore rozbienoci. Cze badaczy wyodrbniajc formacje odapelatywne wspomina o trudnociach klasyfikacyjnych
Zob. szerzej na s. 52.
Lubdza, str., dzi nieistniejca?, pd. Orza ( Narew Wisa): Lubandza (1445)1456
SHGMz(MK 3, 319); <Lubdza> 1965 HW nr 539.
547
Por. te n. m. i n. ter. Przybdza (1962). K. Rymut upatruje tu podstaw odantroponimiczn, od
n. os. *Przybda (: przyby), z suf. *-ja (HE IX 9091).
545
546

170
(Mznter 242253548, Duma 1999a: 123136). Inne rozwizanie zastosowa R. Mrzek (1990:
8693), ktry w swojej monografii powiconej systemowi mikrotoponimicznemu do adiektywnych derywatw sekundarnych zalicza tylko formacje odonimiczne, nie odapelatywne.
3.2.2.1. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -n-

Przymiotnikowy przyrostek -n- jest kontynuantem prasowiaskiego *-n-, ktry tworzy

formacje denominalne i dewerbalne. W staropolszczynie kontynuowa t funkcj i by
bardzo produktywny; najliczniejsz grup w tej klasie derywatw s przymiotniki na -ny.
Najwikszy udzia w ich tworzeniu w tym okresie maj podstawy rzeczownikowe, mniejszy czasownikowe (por. Kleszczowa 2003: 3459). Obszern monografi powicon zachodniosowiaskim toponimom na *-n- opracowa H. Borek (1968), prezentowane tam
hydronimy s jednak nieliczne, a dane chronologiczne niepene, co wynika z ograniczonej bazy materiaowej w latach szedziesitych XX w.
Potamonimy na -n- wystpuj w trzech rodzajach: najwicej jest nazw rodzaju eskiego (68), mniej mskiego (35 obiektw zgrupowanych na obszarze grnego prawobrzenego dorzecza a po San), nieliczne formy rodzaju nijakiego reprezentuj odmian
prost na -no (4) i zoon -ne (8). Sufiks -ny (wraz z odmianami rodzajowymi) jest najbardziej produktywny w tworzeniu nazw odrzeczownikowych (89), ktre dominuj, niewiele
jest derywatw odczasownikowych (12), odprzymiotnikowych (2) i od wyrae przyimkowych (12). W poniszych zestawieniach pojawia si take 8 hydronimw majcych fonetyczne cechy wschodniosowiaskie.
Derywaty od rzeczownikw o znaczeniu oglnotopograficznym to nazwy: Banna
(1599, bania), Banny (18491854), Bieliczna (1855, bielica mokrado. bagno)549, Bonna (XVI w., bonie, bonia), Chemna (2006, chem)550, Dbrna (1964, debra may wwz
utworzony przez wod, jar, parw), Dwierstna (1511/1512, por. ps. *zvst wir ze
zmian *zv- > dzv-), Kalczna (1847, kalec ka, boto, szlam, wszelka nieczysto, kaua
SW), Kisielna (1855, kisiel), Kisielny (1889), Kpny (17861788 2, kpa), Krpna (1855,
krpa)551, Moczarne (18491854, moczar), Obazny (17861788, gw. obaz droga boczna, koujca, szczeglnie w grach; manowiec grski; cieka na urwisku SW), Poawne/
Poawny (1523, puawa miejsce niskie, obfitujce w wod esiw 1972: 13)552, Pirsna
(1228)553, Poomna (1472, poom, por. te stp. poomny dajcy si nagi Sstp), Poomny
Cho E. Rzetelska-Feleszko (1997: 235, 238) zwraca rwnie uwag, e hydronimy w formie
przymiotnikw tworzonych z udziaem produktywnych przyrostkw (*-n-, *-ov-, *-in-, *-sk-) mogy
czciej powstawa w wyniku derywacji semantycznej ni formy rzeczownikowe.
549
Por. te n. wsi Biliczna 1794, Bieliczne, Biliczne 1886 NMPol I 177.
550
Chemna, str., d. 16,08 km, ld. Suchej ( Bzura Wisa): Chemna, -ej 2006 HPol I 31.
551
W HE XV 69 nazwa wywodzona jest od przym. krpy silny, bardziej prawdopodobna motywacja ap. krpa grd, wynioso sucha (Nitsche 1964: 92). Nazwa wsi Krempna, cho notowana wczeniej,
uznana jednak w sowniku ojkonimw za wtrn w stosunku do n. rzeki, czy susznie? Por. Krapna 1499
NMPol V 306.
552
Dla J. Riegera n. niejasna, por. HE XVIII 26.
553
Nazwa rnie etymologizowana. Przez J. Udolpha (1990: 238) uwaana za przedsowiask.
J. Duma uznaje j za dwuznaczn, moe przedsowiask, od ide. *pers-/*pors- wypywa, sypa, pryska (HE XIV 62). Z. Babik (503504) przyznaje za pierwszestwo etymologiom rodzimym od sow.
*prst py wodny z suf. *-na, co przekonuje; por. te bug. prst ziemia.
548

171
(1532), Porzyczny (17861788, porzecze teren nad rzek), Rosochna (1883, rosocha), Ruczajna (19611970), Roztoczny (1962, 1965, rostoka), Snozny (17861788, snoza), Sopna
(1964, sapa boto wielkie, niezbyt gbokie; wilgotne pole SW, por. te sopi), Szczawiczny (1846, szczawica), Szczawniczny (1890 ap. szczawnica szczawa, rdo wody kwanej
SW), Wwona (1365, wwz), Zajemna (1826, zajem zajcie, zajmowanie SW, por. te
zajemny wzajemny Sstp), Zawalna (1895, zawa). Nazwy wodne Grzemiczna/Grzimiczna (1788, por. gw. lskie grzym, grzem grom, oskot, omot SGPKar) i Jamniczny (1786
1788, jamny : jama) mog by derywowane zoonym suf. -iczny, rozway jednak mona istnienie nienotowanych podstaw *grzemica/*grzymica, *jamnica (por. hydronim Bieliczna) i udzia suf. -ny. Wczy tu jeszcze naley hydronimy o leksykalnych i fonetycznych cechach wschodniosowiaskich: Kierniczne (17861788, ukr. kernycja rdo),
Koodziazny (17861788, por. ps. *kolddz rdo, krynica, studnia), Kupna (184954,
ukr. kupa wynioso, pagrek), Teplicznyj (1949).
Podstawy zwizane z rolinnoci tkwi w poniszych nazwach: Cisna (1373, cis),
Dzierzena (1327, ps. *derga to, co drze, drapie, to co si drze, obdziera Sps, dzirzega rzsa wodna SpXVI, gw. dzierzga rodzaj wyki, chwast polny SGPRei), Jesionna
(1964, jesion)554, Koprzywna (1436, 1421, koprzywa), opuszna (1429, opucha jaka rolina, moe opian albo rzodkiew wierzepa Sstp)555, Powojno (1576, powoj byliny pnce
z rodziny jaskrowatych SpXVI), Rogona (14701480, rogoa), Rokitna (1599, 1888, rokita), Rutny (1564, ruta rolina z rodziny rutowatych SW), Socinna (1382, socin rolina
z rodziny miedlinowatych SW), Trawny (1591, 15561557, trawa556).
Produktywnoci w tworzeniu hydronimw wyrnia si rzeczownik trzemcha czeremcha, czeremucha, drzewo z rodziny migdaowatych, rodzaj liwy (SW): Trzemaszny
(1564), Strzemeszna (1444), Trzemeszna (1416)557 i Czyremoszna (1488), wtrnie Czeremoszna, pot. nieistniejcy, w dorzeczu Sanu, nazwa z fonetycznymi wpywami ukraiskimi. Od gwarowego leksemu ukraiskiego pochodzi n. w. Aforny (1546, por. ap. afyra (afora) zapewne pochodzenia rumuskiego czarna jagoda, borwka, take kresowe
afina, afyna czarna jagoda SGPKar), ciek w dorzeczu Sanu oraz Turosna (1516, turosa
szum, pogoski, odgosy) w dorzeczu Narwi (por. Kond 206207; HE XIX 195197; Babik 590591). Inne hydronimy o cechach wschodniosowiaskich to: Jelna (1532, brus. jel
wierk), Hwozdna (1529), Hwozna (19611970), Hwona (1560), Skorodny (17861788,
ukr. skoroda nazwa roliny), Smereczny (17861788, emk. smerek), Tisna (1855, emk. tis
cis).
Nieco mniej jest hydronimw zwizanych z podstawami zwierzcymi. Nale do
nich: Borsuczny (1551, borsuk)558, Oklejna/Uklejna (1886, ukleja ryba z rodziny karpioW tym samym czasie zanotowano rwnobrzmice n. ter.: ki Jesionna 1964 HE XV 56.
Wczeniej notowana n. m. opuszna 1400 NMPol 366.
556
Dopuci mona tu rwnie motywacj przez przym. trawny podstpny, przebiegy, faszywy
Sstp w metaforycznym znaczeniu.
557
Strzemesznica, str., dzi nieistniejca, pd. Narwi ( Wisa): Czrzemesna 1416 SHGMz(AG
3426); Themeszna, Strzemesna (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 51 i 112112v); Strzemesznycza 1427
MkM I nr 447; Strzemeschnycza 1453, 1474 SHGMz(MK 6, 63v); Strzemesnastruga 1502 SHGMz(MK
18, 150); <Strzemiesznica> a. <Strzemesznica> a. <Strzemeszna> a. <Strzemeszna Struga> a. <Trzemeszna> 1965 HW nr 538. Lit.: Rzetelska-Feleszko 1978b: 73.
558
Borsuczny, pot., w ssiedztwie wsi Surowica: Borssuczny 1551 SHGSk I 50.
554
555

172
watych), Somna (1380, gw. som sum SGPKar), winna (1562, XVI w., 1613, winia),
wino (1881), Turna (1421, 1839, tur).
W grupie ponad 20 hydronimw od podstaw kulturowych warto na pocztku odnotowa nazwy od gw. ap. chotar, chotarz, te kotarz (z wgierskiego hatr) granica wsi, cay
obszar gruntw uytkowych, duy kawa ziemi, pastwiska, nieuytki, te grzbiet grski
(SGPRei): Chotarny (1846), dzi Chotarny Potok, ld. Muszynki ( Poprad Dunajec)559;
Kotarny (17861788), dzi nieistniejcy d. abnicy (Soa) i Hotarny (1884), dzi Kotarne, pd. apszanki ( Niedziczanka Dunajec (zb. Sromowce))560. Lokalizacje obiektw
pokrywaj si z geografi wystpowania apelatywu gwarowego (por. SGPRei IV 4243).
Frekwencj wyrniaj si take hydronimy od ap. stpa urzdzenie skadajce si z naczynia lub koryta i tuczka, suce do obtukiwania, ubijania, kruszenia, te potrzask na
zwierzta (Sstp): Stpna (1439)561, Stpne (1521)562, Stpny (17861788)563. Pozostae
w tej podgrupie to: Babny (19341936, baba), Brolna (1550, brodo), Chyne (1527)/Hyny (1882, chya chata SW, ukr. chia), Grodeczna (1419, 1460, grodek), Jaglna (1526,
jagy proso)564, Koryczna (1886, korzec, koryto?), Kpielniczna (1890, kpielnik sadzawka, miejsce kpieli Sstp), Pogorzelna (1534, pogorzel)565, Spolna (1240, 1326566,
ps. *spolje pole pograniczne), Skadny (17861788, gw. skad szeroki zagon zorany SGPKar), Spusna (17861788, spust), Szpiklerny (17861788, gw. szpiklerz spichlerz
SGPKar). Wyrazem motywujcym hydronim *Chna/Kna (1344)567, dzi Jastrzbianka, jest stp. ap. chsa banda, zodzieje Sstp. Nazwa rzeki zapewne metaforyczna, w znaczeniu zodziejska; por. np. hydronimy: Zbjno, Zodziejka.
Leksykalne i fonetyczne cechy wschodniosowiaskie zawieraj nastpujce nazwy
z dorzecza Sanu: Kutny (17861788, emk. kut chlew dla wi), Litowiczny (1965, ukr. litowyszcze, litowysko miejsce w lesie, gdzie przebywao bydo), Peredelna (XVIXVIII w.,
gw. ap. pereel, por. rus. perede nowy, ponowny podzia), Stadniczny (17861788, ukr.
stadnycja), Worotni (1491, ukr. worota, por. pol. wrota staa zagroda dla ryb w wodzie,
zwaszcza dla ososi SW).
Do odprzymiotnikowych zaklasyfikowano tylko 2 hydronimy: azowna (1965, azowy mulisty, botny SW) oraz Rosielna (18491854, rosiany, rosiaty pstry z odpodobnieniem -nn- > -ln-). Okrelaj one obiekty pooone w dorzeczu Tanwi i Wisoka.
Derywaty odczasownikowe reprezentuj nastpujce nazwy: Baszna (1388, ps. *bachati o silnym urwanym dwiku, wywoanym przez uderzenie, upadek Sps)568, Pawna
W tym samym czasie odnotowano n. ter. Chotarny 1846 HE XIII 33.
Por. te n. ter. Kotarne 1964 HE XIII 114115.
561
Stpna, str., dzi nieistniejca, pd. Narwi ( Wisa), pyna w ziemi raskiej: Stephna (1439)
1456 SHGMz(MK 3, 225); Stepna (1444)1456 SHGMz(MK 3, 296); <Stepna> 1965 HW nr 544.
562
K. Rymut wie n. z ap. ostp jednostka podziau w lasach SW, por. HE XV 139, czy susznie?
563
W tym samym czasie zapisano n. lasku Stpne 17861788 HE IX 112.
564
Jaglna, str., dzi nieistniejca, d. widra ( Wisa), pyna w dawnym pow. garwoliskim: fluvium Jaglna 1526 SHGMz(MK 41, 133); <Jaglna> 1965 HW nr 351.
565
Pogorzelna, str., dzi nieistniejca lub obiekt bez nazwy, d. Brodwki ( Niestpwka Narew
Wisa): torrente Pogorzelna 1534 SHGMz(Z 22, 332); <Pogorzel> a. <Pogorzelna> 1965 HW nr 546.
566
W tym samym czasie odnotowano n. m. Spolno, por. Sampohl 1326, Spolno 1565 NMPol (kartoteka).
567
W tym samym rdle zapisana n. m. Chna/Kna (1344), por. NMPol IV 398, uznana za wtrn
wobec n. w. H. Borek (1968: 77) natomiast opowiada si za pierwotnoci ojkonimu.
568
Rwnobrzmica n. m. notowana od XVI w., por. Basnia 1531 NMPol I 99.
559
560

173
(1971, pawi), Potoczna (17861788, potoczy, por. potok i potoczny toczcy si, koujcy, o miodzie pynny, cieky SW), Potoczny (2005)569, Przedzielna (1475, 19611970,
przedzieli), Przna (1961, sprzc zczy w jednym zaprzgu par koni, wow; poczy, sprzony; por. te dawne gw. sprzno gwatowno SGPKar), Rozkopna (1438,
rozkopa), Skomielna (1365, skomle, skomli od XVIII w. piszcze, skowycze, ps.
*skomliti ts.; pochodzenie dwikonaladowcze SEBor)570, Stupne (1846, stupa i
SW), Szewna (1438)571, Wdno (2006, moe od wdzi owi na wdk SGPKar)572. Tu
rwnie wczy naley dwie nazwy: Koona (1439) w dorzeczu Wisoki i Koonna w dorzeczu Narwi, czone z czas. koni573.
Sufiks -n- jest take produktywny w tworzeniu hydronimw od wyrae przyimkowych. Wczesn dokumentacj wyrnia si n. w. *Nasiedlna/Nosil(i)na (1436), dzi Nasielna574, ktra uwaana jest za pierwotn w stosunku do n. miasta Nasielsk (por. RospSEMiG 243, RymNmiast 158). Nazwa miejscowa wystpuje w tzw. falsyfikacie mogileskim,
noszcym dat 1065, ale powstaym zapewne w XII w., por.: Nasilzco (1065) XIII, Nosidlzk (1155) XV NMPol VII 354. Nazw wodn wywodzi mona od wyraenia przyimkowego na siedle, z suf. -na (tak Borek 1968: 152), por. ps. *sedlo wie, pol. sioo, ale te
*sedlo siodo, pol. siodo od XIV w. rodzaj zagbienia midzy dwoma wzniesieniami
(SEBor), stp. przym. nasilny gwatowny, uciliwy, dokuczliwy, nieznony (Sstp). Rzeka Nasielna jest jednym z wikszych obiektw w tej grupie (ponad 20 km), duszym jest
Lubienka (ponad 40 km), pd. Zgowiczki, ktra wariantywnie okrelana bya jako Przedpolna (1884, przed polem). Pozostae hydronimy okrelaj obiekty mae, czsto ju nieistniejce: Podchylne (1965, pod chyem : chy wychylenie, wygicie, krzywizna SW), Podgrabna (1890, pod grabami), Pony (1787, po gu), Postawne (1846, po stawie), Przeno
(17831784, bez dna), Uszczawne (17041725, u szczawy)575, Uszczawny (1890)576, Zakpny (17861788, za kp), Zgrna (1522, z gry)577. Wschodniosowiaskie cechy fonetyczne ujawniy si w nazwach: Zesilny (18491854, por. ukr. ap. seo wie, tu z przejciem
* > i), Podhajny (17861788, ukr. haj mody las).
569
Potoczyny, pot., d. ok. 0,5 km, pd. Kronicy ( Dunajec Wisa), uchodzi na pn. od Hauszowej: Potok Potoczny XX w. Geoportal; Potoczyny, -yn 2006 HPol I 219.
570
Historycy identyfikuj Skomieln z Bogdanwk (por. AtKr 293). Por. te n. wsi Skomelna (1581),
dzi Skomielna Czarna NMPol (kartoteka).
571
Hydronim wywodzi si od archaicznej sow. podstawy *ev-/*av-/*ov- chwia si, rusza, por.
stp. szawia rusza, pomyka, poszewny pochyy, pierwotnie bota i trzsawiska, chwiejcy si grunt
HE XVIII 93; Borek 1968: 240.
572
Wdno, pot., d. 3,99 km, ld. Bystrzanki ( Skawa Wisa), uchodzi w Bystrej: Wdno, -a
2006 HPol I 307.
573
Por. ps. *kloniti, *klon chyli, pochyla, zgina SEBor. W nazwach wystpuje wschodniosowiaski penogos.
574
Nasielna, str., d. 23,69 km, ld. Wkry ( Narew Wisa), przepywa przez Nasielsk: Noszilina
fluvius 1436 Zakr II nr 2068, 2178; rivuli dicti Noszylnya 1448 SHGMz(Z 14, 13v); Nassylyna 1462, 1472
SHGMz(MK 9, 8); torrens nosylnya 1511 SHGMz(Z 11, 521); Nosilina 1546 SHGMz(Z 7, 457v); Nasielna 1885 SG VI 924; Nasielna a. <Nosilnia> 1965 HW nr 560; Nasielna, -ej 2006 HPol I 182.
575
W tym samym czasie notowana te n. ter. Uszczawne 17041725 HE IX 126127.
576
Tu te las Uszczawny 1890 HE IX 127.
577
Zgrna, str., dzi nieistniejca, pyna w par. Stoczek, w dawnym pow. garwoliskim, na obszarze
historycznego Mazowsza: fluvii Zgorna 1522 SHGMz(AG 6885).

174
W tej grupie derywatw powinien si znale rwnie hydronim (dzi nieistniejcy)
*Bochna/Bochnau578 (17901802), pd. Mtawy ( Wisa), wystpujcy w postaci zniemczonej, w ktrej niem. -au zastpio pierwotny suf. -na. H. Grnowicz (HE I 2) czy go z takimi
toponimami, jak: Bochynia, Bochotnica, Bachorze, przytaczajc tylko potencjalne znaczenie
ps. rdzenia *boch- zagbienie moczarowate, por. te ps. czas. *bachati, ap. boch (pochodzenia niemieckiego) tuw wou SpXVI oraz n. os. Boch (1453), Bochna (1425) SSNO.
Hydronimy z suf. -n- pojawiaj si ju w XIII w., por.: Pirsna, Spolna; do koca
XVI w. odnotowano 54 nazwy, ktre odnosz si do obiektw wodnych od dorzecza Dunajca, a po doln Wis. Najwikszy przyrost zapisw ma miejsce w w. XIX (30). Cieki
identyfikowane przez nazwy z suf. -n- to w wikszoci niewielkie obiekty, do 10 km (83%),
najdusze Kisielina i Spolna maj powyej 40 km.
Hydronimy powstae w procesie czystej onimizacji od przymiotnikw na -ny (z odmiankami rodzajowymi) to grupa okoo 200 nazw. Wrd hydronimw odonimicznych
przyrostek -ny nie jest produktywny, tworzy jedynie kilkanacie derywatw od n. miejscowych, terenowych, a take osobowych.
3.2.2.2. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -sk-

Jak stwierdza K. Kleszczowa, przymiotnikowy formant -ski jest sufiksem wyjtkowym.

Stanowi pomost midzy klas nazw pospolitych a klas nazw wasnych topograficznych [= geograficznych U. B.] (2003: 24). Staropolskie przymiotniki z przyrostkiem
-ski s derywatami od rzeczownikw osobowych, od nazw miejsc oraz od nazw geograficznych. Formacje toponimiczne z sufiksem -sk- na obszarze caej Sowiaszczyzny przebada wszechstronnie S. Rospond i wykaza, i w ojkonimii formant ten cechowaa znaczna
ekspansywno (por. 1969: 387).
Do zbioru odapelatywnych derywatw hydronimicznych z suf. -sk- zaklasyfikowano
53 nazwy: 38 w rodzaju mskim, 14 w eskim i 1 w nijakim (bd w liczbie mnogiej). S
to formy o odmianie zoonej, co wiadczy o pniejszym powstaniu tych hydronimw,
podobnie jak nazw terenowych (por. Mznter 243), w czasie, kiedy odmiana prosta nie bya
ju ywotna. W wikszoci s to derywaty odrzeczownikowe, od wyrae przyimkowych
utworzono 6 nazw, od przymiotnikw 5, od imiesoww 2 i od czasownikw 2. Za
pomoc przyrostka -ski/-ska uformowano nastpujce hydronimy: Bachorski (184954);
Beczska (1395, beczcy)579, Dbrowski (1847, dbrowa), Dubrawski (17861788, ukr.
dubrowa dbrowa, las, zagajnik SW; z hiperpoprawn zmian o > a), Gbiecka (1962,
*gbiec, gbia), Gnojski (1963, gnj), Granska (1440, przym. grzski grzski lub stp.
gra granica, obwd, obrb, znak graniczny Sstp)580, Kiski (1889, ukr. kin ko), KipielNazwa uwaana czsto za niejasn, por. w 11; Rzetelska-Felszko, Duma 1977: 20.
Beczska, rz., ld. urawinki ( Ponka Wkra Narew Wisa), uchodzia naprzeciw
Wronina: rivulum dictum Belczanszka 1395 KMaz I nr 124; rivulum dictum Belczan(s)ka (1506)1517
SHGMz(Kap. P. 50, 69v) (tu?). Lit.: SHGWy 45.
580
E. Bilut zapis Granska (1440)1456 SHGMz odczytuje jako *Grzska i czy z przym. grzski, por.
HE X 112113. Przym. grzski, dawniej grzski taki, w ktrym si zapada, grznie, bagnisty ma tylko
odpowiedniki wschsow. *grzk grzski, bagienny. Przymiotnik, tak jak i czasownik grzzn, w jzyku polskim zawiadczony pno, w XVIIXVIII w., por. SEBor. Rzeczka pynie w pobliu historycznej
granicy Mazowsza i Podlasia, co dopuszcza zwizek z ap. gra. Obie motywacje s prawdopodobne i obie
578
579

175
ska (1533, kipiel topiel, to, wir, nurt SW)581, Krzywacki (17861788, krzywaczka konica, krzywak laska u gry zakrzywiona, te przym. krzywy), Mostycki (17861788, ukr.
mostyk, pol. mostek), Niedzielska (1234, nie dzieli), ski (17861788, g, g ka, czsto podmoka, zwykle w dolinie rzeki, poronita niekiedy krzewami SW), oski (1974,
an), Obszarski (1845, obszar), Mochnacki (18491854, ukr. mochnaty mechaty), Relska (1455), Rylska (1564, rya : ry), Sootwiski (1376, sotwina, ukr. sootwyna), Solski
(1511, sl).
Przyrostek -ski ju w okresie staropolskim mia warianty rozszerzone. Dla K. Kleszczowej -w-/-ew- i inne elementy znajdujce si midzy podstaw a -ski to morfemy konektywne, ktrych rdem jest dublowanie przyrostkw przymiotnikowych (por. Kleszczowa 2003: 23). Jako formant zoony (podobnie jak -aski) traktowany jest przez autorw
Gramatyki jzyka polskiego. Morfologia (Grzegorczykowa, Laskowski, Wrbel [red.]
1998: 495).
W toponimii, zwaszcza mikrotoponimii, rozszerzony przyrostek -owsk-/-ewsk- by
bardzo produktywny. Wyodrbni si na bazie derywatw od toponimw gwnie odantroponimicznych na -owo, -ewo (por. Mznter 244) i czy gwnie z podstawami zakoczonymi na spgosk. Zarwno w mikrotoponimii, jak i w hydronimii wida jednak jego
ekspansj w zakresie podstaw samogoskowych.
Odnotowano nastpujce odrzeczownikowe nazwy wodne z suf. -owski/-owska: Bielowski (1512, biel), Czemerowski (17861788, ukr. czemerycja czemierzyca, rodzaj bylin), Chwastowska (19611970, chwast), Cisowski (18491854, cis), Kaatkowski
(17861788, koatka), Kimakowski (19371937, ukr. kymak pie drzewa), Klinkowski
(17861788, klinek), ostryszowski582 (1961, gw. ostrysz odosobniony pagrek SGPKar),
ukowski (1376, uk lub moe te od n. os. uka), Malinowski (1847, malina), Mynkowska (1961, mynek)583, Spilkowski (17861788, ukr. spilka kompania, towarzystwo), Stawkowski (1630, stawek), wierczynowski (1990, wierczyna drewno wierkowe lub moe
te nazw. wierczyna RymSEN), Wykrtowski (17861788 2 , od wykrt, zakrt w znaczeniu potok silnie meandrujcy). W hydronimie Cybulawski (19341737, ukr. cybulja
cebula, moe te n. os. Cebula) z dorzecza Sanu morfem -aw- zamiast -ow- wynika zapewne z hiperpoprawnoci jzykowej. Nietypowa sowotwrczo jest n. w. Wierzchniowska
(17861788, wierzchni grny), w ktrej na podstawowy przymiotnik sufiksalny naoy
si drugi przyrostek, take przymiotnikowy. Moliwe, i hydronim pochodzi od nienotowanej n. ter. lub m. *Wierzchniw.
Od wyrae przyimkowych wywodzi naley hydronimy: Naborowska (1855, na borze), dzi Naborwka, Nadolski (1845, na dole)584, Nagrski (1847, na grze)585, Nad Lesowski (1846, nad lasem), wtrnie Nadlasowski, Przyrzecka (1786, przy rzece), Zgrska
(1882, z gry).
maj potwierdzenie w realiach terenowych. Wtrnie n. w. funkcjonuje jako drugi czon nazw miejscowych,
por. oje-Grzko NMPol VI 352.
581
Kipielska, str., l. lub pd. Turki ( Wkra Narew Wisa), pyna koo Klukowa: torrentem
Kypielskie 1533 SHGMz(Z 22, 110v); <Kipielska> 1965 HW nr 559.
582
Nagosowe - (= u -) jest protez, por. HE XII 111.
583
Por. jednak n. m. Mynek 1961 HE XIV 50.
584
Tu te zanotowano n. m. Nadole 1961 HE XIII 161.
585
Por. te n. m. Nagrze, wystpujc wspczenie 1961 HE XIII 161162.

176
Inne warianty rozszerzone podstawowego przyrostka maj niewielk frekwencj. Sufiks -aski/-aska tworzy hydronimy gwnie (z jednym wyjtkiem) od rzeczownikw
spgoskowych, co dokumentuj nastpujce nazwy: Berdiaski (1880, ukr. berdo wzgrze), Dolaski (2006, d)586, Gbczaski (1962, *gbiec, por. gbocz miejsce ukryte
w gbi, gboczki bardzo gboki), Potoczaska (1847, potok), Uboczaska (1962, gw.
ubocz), Zarbczaski (17861788, zarbek dawna miara pola, ok. 24 morgi SW, pierwotnie te las wyrbany). Pozostae zoone przyrostki o jednostkowej reprezentacji to:
-nicki Olszanicer Bach (1847)/Olszanicki (1886, olsza), Poarnicki (1592, poar); -erski
Zadudnierski (1964, zadudni); -iski Suszyskie (1421, suchy, ukr. suchyj).
W powyszym zestawieniu dominuj hydronimy od podstaw topograficznych, nielicznym tylko podstawom mona przypisa charakter kulturowy, por.: Granska, oski, Poarnicki.
Hydronimy z suf. -ski pojawiaj si od XIII w. Niedzielska (w dorzeczu Dunajca);
w XIV udokumentowane s 3 nowe nazwy ukowski i Sootwiski w dorzeczu Sanu
oraz Beczska na Mazowszu w dorzeczu Wkry. Do koca XVI w. odnotowano jedynie
11 nazw tego typu, pozostae pojawiaj si gwnie w XVIII, XIX i XX w. Rozmieszczone s zwaszcza w czci prawobrzenej dorzecza od grnej Wisy a po Wkr na Mazowszu, w czci lewobrzenej odnotowano tylko dwa obiekty w dorzeczu Pilicy. Najduszy
obiekt omawianego typu, to Zgrska, dzi Zgrska Rzeka, rz. o d. 34,41 km, pd. Brenia
( Wisa).
Niewiele jest hydronimw utworzonych od przymiotnikw na -ski w wyniku czystej
onimizacji (okoo 50). W hydronimicznych derywatach sufiksalnych przyrostek -ski wykazuje podobn produktywno. Jego ogromn ekspansywno wida natomiast w derywacji odonimicznej. Tworzy on ponad 400 hydronimw gwnie odtoponimicznych, a take
odantroponimicznych, co uwarunkowane jest jego podstawow funkcj tworzenia przymiotnikw przynalenociowych w odniesieniu do apelatyww; w wypadku derywatw
odtoponimicznych mona mwi o funkcji przynalenociowo-lokalizacyjnej.
3.2.2.3. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -ow-

Przymiotnikowy przyrostek -ow(y)/-ew(y) kontynuuje swoje funkcje derywacyjne odziedziczone z prasowiaszczyzny w okresie staropolskim; tworzy zarwno przymiotniki od
rzeczownikw pospolitych, jak i nazw wasnych. Podstawami przymiotnikw odapelatywnych s gwnie rzeczowniki konkretne, rzadziej inne, a nowo powstae przymiotniki peni przewanie funkcje: materiaow, genetyczn i dzierawcz (por. Kleszczowa 2003:
7586). Monografi sufiksu -ow- na podstawie materiau ojkonimicznego z obszaru Wielkopolski i Maopolski przedstawi w latach siedemdziesitych F. Nieckula (1971) i od tamtego czasu nie powstao peniejsze opracowanie dotyczce tego przyrostka w toponimii.
Autor wskazuje na trudnoci w rozstrzygniciu, czy w podstawach toponimw mamy do
czynienia z apelatywami, czy z antroponimami. Takie wtpliwoci towarzyszyy klasyfikowaniu badanych hydronimw i nie zawsze mona orzec, czy konkretna nazwa wodna jest
derywatem odapelatywnym (powstaym w procesie onimizacji rozszerzonej), czy odantro586
Dolaski, pot., ld. Rusawy ( Rowy Sanoczek San Wisa), pynie midzy Pakoszwk
i Strachocin: Dolaski, -ego 2006 HPol I 56.

177
ponimicznym (powstaym w wyniku transonimizacji rozszerzonej), a take czy mamy do
czynienia z derywatem od przymiotnika na -ow-, uformowanego na gruncie apelatywnym,
czy te od rzeczownika z toponimicznym sufiksem -ow-. Jeli przymiotnik motywujcy
hydronim by notowany w sownikach jzyka polskiego, to hydronim uznany zosta za formacj powsta w wyniku czystej onimizacji (zob. III.2.2.). Jeli potencjalnego przymiotnika rekonstruowanego na podstawie hydronimu leksykony nie zawieray, to hydronim
uznany zosta za derywat sufiksalny utworzony na gruncie onimii. Po przeanalizowaniu
hydronimw, a take ich kontekstu onimicznego, pocztkowo duy zbir formacji z -owzosta do ograniczony (wikszo nazw przesunito do grupy hydronimw powstaych
w procesie czystej onimizacji), a do grupy derywatw odapelatywnych z hydronimicznym sufiksem -ow- zaliczono: 36 nazw rodzaju mskiego (w odmianie prostej i zoonej),
11 nazw rodzaju eskiego oraz jedn rodzaju nijakiego. Rodzaj gramatyczny eski bd
mski ma zwizek z typem nazywanego obiektu. Cieki te miay niewielkie rozmiary, cz
z nich wspczenie nie istnieje lub ich nazwy nie s notowane.
Wrd nazw rzek z suf. -owa najwczeniej notowany jest hydronim *Linowa (1323)587.
J. Udolph na podstawie najstarszych zapisw, odczytanych jako Liwona, uznaje nazw za
staroeuropejsk, zwizan z rdzeniem ide. *leiu -/*lu - kapa (1990: 142). Lekcja taka bya
od dawna kwestionowana, a waciwa brzmi Linowa588 (por. Babik 429430), co wskazuje
na zwizek hydronimu z ap. lin ryba sodkowodna z rodziny karpiowatych (SW). Pozostae odrzeczownikowe nazwy wodne rodzaju eskiego to: Klenowa (1884, kle), Kykowa (14141425, kyk pie drzewa bez gazi SES), Mociskowa (1514, mocisko)589, S(i)
arnowa (1505, sarna)590, Stawiskowa (1963, stawisko), Stawkowa (1514, stawek)591, oraz
jedna nazwa od wyraenia przyimkowego Uwaowa (1847, u wau), a take hydronim o fonetyce wschodniosowiaskiej Dubcowa (18771905, ukr. ap. dub, dem. dubec db).
Formacje rodzaju mskiego reprezentowane s przez hydronimy: Bryjowy (17861788,
bryja rzadkie boto SGPRei, por. te nazwisko Bryj, Bryja RymSEN), Buczkowy (1965,
buczek), Cyrhlowy (XX w., gw. cyrhla, cerhla polana na miejscu wytrzebionego lasu,
te nazwa osiedla powstaego na miejscu wytrzebionego lasu), Gronikowy (17861788,
gronik), Przyporowy (17861788, przypor, przypr skaliste wzniesienie spadziste, skarpa
skalista SW), Snozowy (17861788, snoza), wiatekowy (17861788, wiateko, por. te
nazw. wiateko RymSEN), Zastajowy (17861788, por. huculskie zastajka szaas pastucha w grach), abowy (1964, aba). Derywaty od wyrae przyimkowych s reprezen*Linowa/Linowna, dzi Struga, rz., pd. Rypienicy ( Drwca Wisa), wypywa z jeziora koo
wsi Linne, uchodzi koo Dylewa: Liuona, Liuonam (!) 1323 Kuj 303; Liuonam (!) 1326 KMaz II 182; Dilownica 1345 Kuj 312; Linowna 1352 Kuj 322; <Dylownica> a. <Linowna> 1965 HW nr 644; Struga, -gi
1971 UN 183, 22. Lit.: Borek 1968: 129; Babik 429430. N. m. Linne, cho notowana ju w 1304 r. (ale
w kopii z XVI w.), por. NMPol VI 119, chyba utworzona rwnolegle.
588
H. Borek (1968: 129, 372) pierwszy zapis opatruje wykrzyknikiem i za pierwotn uznaje form Linowna.
589
Mociskowa, str., dzi nieistniejca, pd. Szczawianki ( Sona Wkra Narew Wisa): Moscziskowa 1514 SHGMz(Zakr 11, 609); <Mociskowa> 1965 HW nr 558.
590
S(i)arnowa, str., dzi nieistniejca, zapewne ld. Turki ( Wkra Narew Wisa): ad strugam
Syarnowa 1505 SHGMz(Z 11, 319); <Sarnowski> 1965 HW nr 559 (tu?).
591
Szczawianka, str., dzi zapewne obiekt bez nazwy, ld. Sony ( Wkra Narew Wisa): ad torrente Moscziskowa ad t. Stawkowa 1514 SHGMz(Z 11, 609); Stawkowa 1515 SHGMz(Z 21, 136); Sczawianka 1534 SHGMz(Z 32, 450); <Szczawianka> a. <Stawkowa> 1965 HW nr 558.
587

178
towane przez 3 nazwy: Zakopcowy (17861788, za kopcem), Podgrowy (1962, pod gr)
oraz Przylaskowy (1529, przy lasku).
Przymiotnikowy sufiks -w by wyznacznikiem rodzaju mskiego odmiany niezoonej. Odmiana ta ju w czasach najdawniejszych w przydawce bya zjawiskiem raczej
rzadkim, od XVI w. spotykana jest wycznie w przymiotnikach z formantem -w, -in.
W redniowieczu tak form miay przymiotniki dzierawcze od nazw osobowych oraz od
rzeczownikw osobowych (por. Klemensiewicz, Lehr-Spawiski, Urbaczyk 1964: 325).
Ponisze nazwy rzeczne z tym sufiksem w wikszoci (z wyjtkiem dwu) posiadaj dokumentacj dopiero od XVIII w. i wiadcz o toponimizacji formantu. Niekiedy autorzy monografii widz w nich derywaty dzierawcze od nazw osobowych, co jest moliwe (zwaszcza K. Rymut, por. HE IX 13).
Wydaje si jednak prawdopodobne, e toponimiczny suf. -w wystpuje tu w funkcji strukturalnej. Dominuj formacje utworzone od rzeczownikw w znaczeniu oglnotopograficznym: Mikiniw (1569, *mikinia : mikki + -ynia grzski, podmoky teren, pooony nad wod)592, Plkw (1961, plko); w tym zwizane z rolinnoci:
Dempkw (17861788, dbek, dbek), Jabonw (17861788, jabo), Jesionw Wielki (1589)/Jasionw (1643, jesion), Jasionw/Jasieniec (XIX w.), Jaworw (2006)593,
Matonogw (17861788, gw. matong chwast kkol SGPRei), Osikw (1786
1788, 1847594, 1965, osika), Szantw (17861788, szanta rolina z rodziny wargowych
SW), wirkw (1788, wierk)595, Rohoow (1643, pol. rogoa, ukr. rohoa); z faun: Kleniw (1846, kle gatunek ryby lub emk. klen klon)596, Wilkw (17861788597 2 , wilk).
Mona te do nich zaliczy nazwy: ajkw (17861788, ukr. ajka ajanka, te dial. pies
HE XVII 142143) i Medwedziw (18491854 ukr. medwi ).
Odnotowano rwnie kilka hydronimw od podstaw kulturowych; w niektrych ujawniaj si wschodniosowiaskie cechy leksykalne: Kokuczkw (1965, ukr. kokiczka drewniana grzechotka), anw (18771905), Mostkw (1964, mostek)598, Mostw (17861788,
most), Szyndw (17861788, pol. szyndel, szyngel gont, dachwka SW, ukr. gw. syngel),
Tartakw (18491854, tartak). W nazwach wodnych z suf. -w trudno rozgraniczy derywaty odapelatywne i odantroponimiczne. Jeli poniszy hydronim uznamy za derywat
odapelatywny, to ujawnia si tu dodatkowa funkcja przyrostka tworzcego hydronimy od
przymiotnikw, por. Rychw (1846, rychy prdki, szybki, ruchliwy SW, ale te nazw.
Rychy RymSEN). Niezbyt jasna pozostaje podstawa nazwy wodnej Odryjw (1847), notowanej tylko w XIX w., ktr K. Rymut (HE XII 129) czy z czasownikiem odryja ry
naokoo SW.
Jedynym w tym zbiorze hydronimem rodzaju nijakiego jest nieistniejce dzi mazowieckie Orlikowo (1443)599 w dorzeczu Narwi. M. Biolik w podstawie nazwy wodnej widzi
Por. te n. m. Mikiniw 1961 HE XII 117.
Jaworw, pot., d. ok. 3,5 km, pd. Kabatek ( Dunajec Wisa), uchodzi midzy Kabatkami
a Zawodziem: Jaworw, -owa 2006 HPol I 96.
594
W tym samym czasie wystpuje n. m. Osikw 1847 HE XIII 170171.
595
Wspczenie odnotowano te n. ter. wierkw 1990 HE IX 122; Mrzek 1990: 192.
596
Por. te n. ter. Kleniowa 18461901 HE XIII 106.
597
W tym samym czasie odnotowana n. ter. Wilkow 17861788, wtrnie Wilkwka, por. HE XII 221.
598
Por. te n. ter. Mostkw 1964 HE IX 73.
599
Notowana rwnie miejscowo Orlikowo powstaa nad t rzeczk, por. NMPol VIII 142.
592
593

179
antroponim Orlik (por. HE XIX 143), bardziej prawdopodobne wydaje si jednak pochodzenie n. rz. od ap. orlik, z suf. -owo.
Jak wynika z powyszego przegldu, przyrostek -ow- w hydronimii nie jest zbyt produktywny (48 nazw). Wrd wymienionych formacji zwraca uwag utrzymanie form odmiany niezoonej, a take w wielu wypadkach oderwanie form rodzajowych od kontekstowych terminw hydrograficznych, co wiadczy o toponimizacji formantu, zwaszcza -w.
W toponimii, oprcz podstawowej funkcji tworzenia nazw od rzeczownikw apelatywnych
i antroponimw, ujawnia si dodatkowa waciwo tego przyrostka derywowanie nazw
od wyrae przyimkowych (por. Nieckula 1971: 369370); w badanym materiale odnotowano 3 takie hydronimy: Zakopcowy, Podgrowy, Przylaskowy.
3.2.2.4. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -in-

Przyrostek -in- w okresie staropolskim tworzy na gruncie apelatywnym niewiele derywatw (15), duo wicej odnotowano antroponimw dzierawczych od nazw osobowych, zamieszczonych w Sowniku staropolskich nazw osobowych (250). Byo to zdeterminowane dominujc dzierawcz funkcj tego sufiksu, wystpujcego licznie rwnie w nazwach
miejscowych. Funkcja toponimiczna formantu zostaa przebadana w monografii F. Nieckuli,
dotyczcej maopolskich i wielkopolskich ojkonimw (1971). Na kilkanacie staropolskich
przymiotnikw z tym przyrostkiem wikszo stanowi derywaty od rzeczownikw osobowych, z wyjtkiem dwu: jaskczyn nalecy do jaskki i szawin zwizany z szawi
(Kleszczowa 2003: 6264). Te dwa staropolskie przymiotniki wyznaczaj dwa wyrane pola
semantyczne podstaw hydronimicznych: pole zwizane z faun: Czerwin (1847, czerw robak), Ruchlin (1888, ruchla winia SW), Wgorzyn (1965, wgorz) oraz pole zwizane
z flor: Kostrzyn (1436, kostra, kostrzewa rolina trawiasta Sstp), Smereczyn/Smereczny
(1846, smrek wierk, emk. smerek, przym. smereczny), dzi Smereczek, pd. Popradu w dorzeczu Dunajca.
Ze znaczeniem topograficznym podstawy zwizana jest odrzeczownikowa n. w. Babin
(1880, baba, ale w uyciu metaforycznym, por. te przym. babin) oraz nazwa motywowana
wyraeniem przyimkowym Zaszronin (1439, za szreniem < szre stwardniaa, zmarznita
po odwily skorupa na niegu; drobna kra na potokach SGPKar).
Podstawy motywacyjne o znaczeniu kulturowym maj nazwy *Dziechcin/Diechtin
(1775, dziegie, dzieche smoa z brzozy SES), dzi Dziechcinka oraz Pradlin (1449,
gw. prado stoek, na ktrym kobiety przy rzece pior SGPKar), wtrnie Prada. Wszystkie te nazwy wodne maj form rodzaju mskiego. Wyjtkowo wystpuje w rodzaju nijakim hybryda batycko-polska Lidzino (1965), d. Biaej ( Supral Narew), zaadaptowana przy uyciu suf. -ino. M. Biolik (HE XIX 108) wywodzi n. od bat. rdzenia *lid-, por.
lit. ldyti karczowa las; sta na deszczu : lti la SESmocz 350, 360.
Jak wynika z powyszego przegldu, nazwy z przyrostkiem -in tworz zbir niewielki.
Notowane s od XV w. i okrelaj obiekty pooone gwnie w dorzeczu grnej Wisy po
San. Ich pna dokumentacja i wystpowanie w odmianie prostej wiadczy porednio, i
do sufiksacji nie doszo na gruncie apelatywnym, lecz hydronimy zostay utworzone przy
uyciu toponimicznego suf. -in o funkcji strukturalnej.
Udzia sufiksu -in w tworzeniu hydronimw odonimicznych jest nieco wikszy, ale nie
jest to przyrostek produktywny w nazwach wodnych.

180
3.2.2.5. Derywaty hydronimiczne z sufiksem -an-

Przymiotnikowy formant -an(y) (< *-n-) tworzy w okresie prasowiaskim przymiotniki odrzeczownikowe, gwnie materiaowe. W okresie staropolskim zanotowano niewiele
formacji tego typu. S to derywaty od rzeczownikw konkretnych o znaczeniu materiaowym, dzierawczym, a poowa z nich miaa w tamtym okresie dublety sowotwrcze (por.
Kleszczowa 2003: 6061). Mona go rwnie uzna za sufiks wyposaony w funkcj toponimiczn, co egzemplifikuje mazowiecki materia mikrotoponimiczny (por. Mznter 253),
brak natomiast takich przykadw wrd nazw terenowych ze lska Cieszyskiego (por.
Mrzek 1990). W dorzeczu Wisy w formant hydronimiczny jest sabo reprezentowany, tylko przez 9 nazw, gwnie o charakterze topograficznym: Kozianny (18491854, koza)600, Pagorzany (17861788, pagor), Sikorczana (1846, sikorka601), Sikorczany (1964)602,
Stodoczany (2006, stodka), Studzianczany (17861788, studzianka)603, Szczytowczany (17861788, *szczytwka : szczytowy), Zarbczany (17861788). W grupie tej zwraca
uwag nazwa utworzona od ap. pochodzenia rumuskiego: Strunana (1965, emk. strunga
maa brama w zagrodzie), okrelajca dopyw Mostyszy w dorzeczu Dunajca (HE XIII
243). W przedstawionym materiale waciwie brak form eskich, z wyjtkiem n. Sikorczana, ktra jednak wtrnie zmienia posta na msk. Ma to zwizek z typami identyfikowanych obiektw, ktrymi s potoki pynce w terenach grskich i podgrskich w dorzeczu Soy, Skawy, Dunajca i Sanu.
Niejednoznaczn motywacj ma n. Tymionczany/Tynionczany (17861788), dzi Tynianka, pot. o d. 4,72 km, pd. Soy. J. Udolph (1979: 417), nie znajc najstarszego zapisu, wie j z podstaw *tyn, *tynja. K. Rymut natomiast czy nazw z ap. tymianek, te
z *tymiano bagno, boto, przytaczajc jednoczenie n. lasu Tynionka (18771905), ktra
teoretycznie moga fundowa hydronim (HE IX 125).
Odapelatywne przymiotniki z sufiksem -any stay si podstaw ponad 20 hydronimw
powstaych w wyniku czystej onimizacji i kompozycji; tu rwnie dominuj formy mskie,
nieliczne eskie maj star dokumentacj. Ten przymiotnikowy przyrostek tworzy take
kilka hydronimw odonimicznych, notowanych w XIX w. Hydronimy na -any, -ana zgrupowane s wycznie w czci prawobrzenej dorzecza Wisy po San.
3.2.2.6. Derywaty hydronimiczne z rzadkimi sufiksami przymiotnikowymi

W badanym dorzeczu odnale mona pojedyncze hydronimy o charakterystyce przymiotnikowej z innymi sufiksami. Sufiks -owaty uformowa nazwy: Barwinkowaty (17861788,
barwinek), Berdowaty (17861788, ukr. berdo wzgrze), Bucznikowaty (18391840)604,
Szypowaty (19341937, por. ukr. szypot miejsce z szumic wod, szum wody).
Posta Kozianny traktuj jako derywat z suf. -any, z podwojonym -n-.
Moliwa te motywacja odonimiczna, por. n. m. Sikorczana 1846, n. ter. Sikorczany Wierch, Sikorczana Mlaka 1846 HE IX 128.
602
Tu rwnie n. ter. Sikorczany 1964 HE IX 103.
603
W tym samym czasie zanotowano n. ter. Studzianczane 17861788 HE IX 115, a wspczenie
n. ter. Studzianka (Geoportal), co nieco osabia motywacj odapelatywn hydronimu.
604
Bucznik, pot., d. Gahury ( Wisa), uchodzi na zach. od Wisy-Obaca: Bucznikowaty B.
18391840 MpFran(6/XII); Bucznik, -a 2006 HPol I 25.
600
601

181
Niewiele wicej jest nazw wodnych od przymiotnikw z sufiksem -aty, -owaty powstaych w procesie czystej onimizacji (8 obiektw notowanych w dokumentach w XIX w.),
a jedyn odtoponimiczn nazw jest Woosaty. Hydronimy od przymiotnikw na -aty,
-owaty oraz utworzone za pomoc tych sufiksw stanowi grup marginaln.
Jednostkowo ujawni si te hydronimiczny sufiks -isty: Iczysty (17861788, przym.
iki zawierajcy w sobie i : i szlam, glina, boto SW). Sporadycznie spotykamy hydronimy od przymiotnikw na -isty powstae w procesie czystej onimizacji: Kamienista, Skalisty, Urwisty. Wrd nazw odonimicznych ujawniy si tylko 2 z takim sufiksem: Skaliste
(1846), n. ponowiona z notowanego w tym samym czasie ojkonimu Skaliste (tu o zaliczeniu do transonimw zadecydowa rodzaj gramatyczny), w dorzeczu Raby, oraz Jemielisty
(1525), w dorzeczu widra, od n. m. Jamielne, notowanej rwnie w XVI w., z suf. -isty
i derywacj dezintegraln.
Pojedyncz nazw wodn od ukraiskiej podstawy utworzy suf. -iwy: Trostiwy
(18491854, ukr. tros trzcina).
Hydronimy sufiksalne s drug co do liczebnoci wrd odapelatywnych nazw wodnych
klas, do ktrej zaliczono 1757 potamonimw. Mozaik formantw hydronimicznych konstytuuje ponad 40 przyrostkw hydronimicznych o zrnicowanym stopniu produktywnoci.
Nazwy wodne o charakterystyce rzeczownikowej reprezentowane s przez 1508 jednostek nazewniczych. Powstay one z udziaem ponad 30 sufiksw, przy czym mniej ni
poowa spord nich funduje powyej 10 derywatw. Nazwy o charakterystyce przymiotnikowej to 249 derywatw tworzonych przez 8 sufiksw i tylko 3 spord nich kreuje
wicej ni 10 hydronimw. Tabela 1 przedstawia rozwj produktywnoci poszczeglnych
formantw w cigu wiekw, a wykresy 1 i 2 obrazuj tendencje rozwojowe 4 najbardziej
popularnych przyrostkw rzeczownikowych i przymiotnikowych.
Wrd sufiksw rzeczownikowych produktywnoci w hydronimii odapelatywnej dorzecza Wisy wyrniaj si 4 przyrostki: -ka, derywujcy nazwy 557 obiektw, -ica 336,
-ik 157 i -ec 156. O ile produktywno suf. -ik oraz -ec utrzymuje si na podobnym poziomie, to suf. -ica oraz -ka konkuruj ze sob. Wykres 1 obrazuje aktywno nazwotwrcz sufiksu -ica i jego przewag nad sufiksem -ka w redniowieczu. W w. XVI udzia obu
przyrostkw w tworzeniu odapelatywnych nazw rzek jest podobny, w pniejszych stuleciach natomiast wzrasta produktywno sufiksu -ka. W XVIII w. uzyska on przewag, ktra si utrzymuje w wiekach pniejszych.
Nazwy wodne utworzone za pomoc sufiksw przymiotnikowych stanowi zbir
znacznie mniejszy ni derywaty powstae z udziaem przyrostkw rzeczownikowych. Najczciej uywanym od XIII w. a po wspczesno jest suf. -n-, ktry derywuje nazwy 123
obiektw. Produktywno suf. -sk-, tworzcego hydronimy nazywajce 53 obiekty, oraz
-ow-, derywujcego nazwy 48 obiektw, utrzymuje si na podobnym poziomie w poszczeglnych stuleciach. Udzia innych sufiksw jest marginalny.

182

300

250

200

150

100

50

0
XII

XIII

XIV
suf. -ka

XV

XVI

suf. -ica

XVII
suf. -ik

XVIII

XIX

XX

suf. -ec

Wykres 1. Produktywno sufiksw rzeczownikowych

35
30
25
20
15
10
5
0
XIII

XIV
suf.n

XV

XVI
suf.sk

XVII
suf.ow

XVIII

XIX
suf.in

Wykres 2. Produktywno sufiksw przymiotnikowych

XX

183
Tabela 1.
Hydronimy z sufiksami rzeczownikowymi
suf. -ka
suf. -ica
suf. -ik
suf. -ec
suf. -ina
suf. -nia
suf. -awa
suf. -ak
suf. -jsuf. -e
suf. -ek
suf. -chsuf. -isko
suf. -ynia
suf. -suf. -lsuf. -acz
suf. -szsuf. -izna
suf. -icz
suf. -dza
suf. -or
suf. -ca
suf. -suf. -iszcze
suf. -o
suf. -rz
Hydronimy z sufiksami przymiotnikowymi
suf. -nsuf. -sksuf. -owsuf. -insuf. -ansuf. -atsuf. -istsuf. -iwy
Razem

XII

XIII

XIV

XV

XVI

29

76

177

151

27

1
18
2
2
4

7
39
8
1
8
1
4

57
72
9
10
9
5

43
42
21
14
5
5
5

7
4
6
4
1

1
1
1
3

3
2
1
2
2
1

2
1

XVII XVIII

1
1

XIX

XX

Razem

182

295

568

1508

37
25
32
43
7
4
2
6
5
3
4
4
4
1
2

122
47
31
37
7
4
7
5
3
6
7
3
3
5
2
3
1

283
88
48
45
8
9
6
15
8
11
8
11
8

557
336
157
156
49
28
28
26
24
22
21
21
18
16
9
9
7
6
4
3
2
2
2
2
1
1
1

1
2
1
2

1
1
1
1

4
3
4
3
2
1

1
1
1
1

1
1

13

26

35

59

63

47

249

2
1

9
3
1

18
3
2
3

25
4
6

1
1
1

20
13
18
1
4
2
1

30
15
10
4
2
1

18
13
10
2
3
1

32

89

203

186

30

241

1
358

615

123
53
48
10
9
4
1
1
1757

184

3.3. Derywaty od wyrae przyimkowych

Derywaty od wyrae przyimkowych zarwno na gruncie apelatywnym, jak i onimicznym
traktowane s rnie, dotyczy to sposobu derywacji i klasyfikowania tych struktur syntaktycznych bd jako compositw, bd jako osobnych formacji605. Na gruncie apelatywnego
sowotwrstwa synchronicznego wyrnia si t formacj jako odrbn klas (por. Grzegorczykowa, Puzynina 1998: 451453), za w opracowaniach hydronimicznych nazwy od
wyrae przyimkowych omawiane s wrd compositw (por. Duma 1999a: 139). W dorzeczu Wisy odnotowano 114 derywatw od wyrae przyimkowych powstaych w procesie derywacji paradygmatycznej, natomiast derywaty sufiksalne (aby nie mnoy podziaw) zostay umieszczone w grupie potamonimw sufiksalnych (zob. III.2.1 i 2.2.),
a hydronimy od wyrae przyimkowych zawierajcych onim przedstawione zostan w planowanej czci 2 dotyczcej transonimizacji606.
Najstarszym potamoniem utworzonym od wyraenia przyimkowego jest *Wzlecza/
Zlecza (1345) w dorzeczu Pilicy607; jednoczenie jest to najduszy ciek w tym typie nazw
ponad 20 km. Pozostae nazwy mona podzieli na kilka podgrup ze wzgldu na sposb
substantywizacji.
Derywaty zachowujce paradygmat rzeczownika, ktry tkwi w podstawie, to: Midzygro (1962), Migrd608 (1962), Odstawek (1962), Podstaw (1880), Zadzia (17861788,
1965), Zamost (17861788), Podkopalina (1961), Podrzeczka (19611970), Podzarba
(18491854, gw. zarba zacios na drzewie), Zamagura (18491854). Do derywatw od
wyrae przyimkowych wczy mona rwnie hydronim Zbrza (1551, por. ps. *dbra
wwz, parw, rw, dolina Sps)609 i *Zbrzyca/Sbritze Fl. (ok. 1830, por. ps. *dbrica
jar, parw Sps)610. Mogyby to by rwnie derywaty od odpowiednich apelatyww (bez
przyimka), gdy rdze *dbr(a) mia nowszy wariant *dbr (Sps 148149) i Z- moe
wskazywa na afrykatyzacj > > z (br- > br- > zbr-).
W formie pluralnej wystpiy hydronimy zawierajce gwnie przyimek midzy,
a take pod i za: Midzykody (1961), Midzypotoki (17861788, 1964 3 ), Midzyrowy
(19611970), Podgrki (17861788), Podmrasznice (1846, gw. mranica), Zafladry (1888,
fladra kawaki materiau odstraszajce wilki). Trzy nazwy zmieniy paradygmat rzeczownika z mskiego na eski: Przyga (1882, g), Przywirza (14701480, wir), Za Stawka
(1845, stawek). Pisowni rozdzieln maj nazwy zachowujce w podstawie paradygmat rzeczownika, zarwno singularny, jak i pluralny: Na Kty (1962), Na Piaski (1934), Na Stawki
Przegld uj i interpretacji tego typu derywatw daje S. Tomaszewska (1996: 2223).
Nie mona jednak i w wypadku prezentowanych w tej grupie hydronimw wykluczy porednictwa nienotowanych nazw terenowych jako ogniwa derywacyjnego.
607
J. Duma (1999a: 141) wywodzi od n. wyraenia *vz la koo leszczy, leszczyny. Pniejsze
formy nazwy Zlecza (1345), Zwlecza (1434) powiadczaj metatez przyimka po zaniku jeru oraz uproszczeniem > .
608
Tu dodatkowo nastpi skrt morfemiczny *Midzygrd > Migrd, polegajcy na zaniku czci
przyimka. Zanotowano te n. ter. Migrd 1964 HE XIII 148;
609
Nagosowe z- byoby pochodzenia przyimkowego, por. z D(e)brzy > *Zbrzy, podobnie jak
w n. Zbrzyca.
610
Zbrzyca, rz., d. 48,77 km, przepywa przez jez. Sarnowiec Wielki ( Brda Wisa): Sbritze Fl.
ok. 1845 MpRey nr 31; Zbrzyca a. Zbryca (!) a. Zbrycza (!) a.? Dybrzyca a.? Sbritze l 1965 HW nr 675;
Zbrzyca, -y 2006 HPol I 327.
605
606

185
(1789), Pod Brzeszki (17861788), Pod Hale (1934, 1965), Pod Grapa (1846), Pod Kamie
(17861788 2 ), Pod Olesie (1965), Pod Sihla (1846), Za Pasieki (1847), Za Zastawy (1949).
Odrbn podgrup stanowi nazwy od wyrae przyimkowych, z rekcj podyktowan przez przyimek. Struktury te s do liczne (64 nazwy) a najczciej wykorzystywany jest w nich przyimek nad (12) i pod (16). Dwie nazwy pisane s cznie: Podbrzeziem (1983), Podpodziaem (1931), pozostae rozdzielnie: Do Gronia (1965), Do Roztoki
(1934), Koo Mocedliska (1846), Na Bialisku (1964), Na Dolink (1882), Na Granicy
(1965), Na Kamieniu (1964), Na Podbrzeu (1845), Na Przygrzu (17861788), Na Przykopie (1964), Na Stoc(z)ech (14141425)611, Na rodku (Wsi) (19541960), Na Wapiennicy
(17861788), Na Wgorzach (1988), Na Zagrodach (1964), Nad Drgiem (1965), Od Dolisk (17861788), Od Lasu (17861788, 1971), Od Polany (17861788), Od Szkoy (1974),
Pod Grabnikami (17861788), Pod Jaworzyn (1934), Pod Kopaniami (1964), Pod Kopaniem (17861788), Pod azem (18491854), Pod Mastercem (17861788), Pod Olszank
(18491854), Pod Pazin (1965), Pod Polank (17861788), Pod Posuch (1966), Pod
Sosnami (17861788), Pod Trzeni (17861788), Pod Ubocz (17861788), Przy Drodze
(1972), Spod Bryszcza (17861788), Spod Kaduba (1965), Spod Przegibu (1964), Spod
Leszczynek (17861788), U Gocica (1931), W Ciemnym (1962), W Jamie (17861788),
W Kale (1966), W Rudym (19611970), W Smugach (19611970, 1973), W Solniskach
(1846), Z Bani (1964), Z Budziny (1964), Z Gaju (19611970), Z Lasu (1965), Z Leszczyn
(1965), Za Dworem (1965), Za Karczm (18491954), Za Myskiem (1962), Za Mostem
(1965), Za Wodu (1965). Cztery potamonimy s bardziej rozbudowane; element nominalny
jest tu zestawieniem: Nad Kobyl Wod (1447), Od Smrecznej Polanki (17861788), Pod
Suchym Dziaem (1643), Pod Zimn Wod (1990).
Wrd hydronimw od wyrae przyimkowych s rwnie nazwy posiadajce wschodniosowiaskie cechy fonetyczne i leksykalne: Zahrabnik (18491854, ukr. hrabnyk grabnik), Za Potik (1965, emk. potik potok), Mede Potoki (19341936, 1949 2 , 1965, ukr.
mede midzy), Mee Potoki/Medepotoki (1985), Pod Diem (1965, ukr. dil dzia), Za
Horbem (1965, ukr. horb garb), Za Tyni (18491854, ukr. tyn, tynnja ogrodzenie lub
tyna boto).
Hydronimy od wyrae przyimkowych pojawiaj si w rdach od XIV w.; por.
Zbrzyca. Do koca XVI w. powiadczono jedynie 5 takich nazw identyfikujcych cieki
rozmieszczone w czci lewobrzenej dorzecza Wisy od Zabierzowa po dorzecze Pilicy
w Maopolsce, a w czci prawobrzenej tylko w dorzeczu Narwi na Mazowszu. W XVII w.
udokumentowany jest jeden obiekt w dorzeczu Sanu, w wiekach pniejszych powstaj nowe nazwy, ktre dotycz w wikszoci obiektw w dorzeczu grnej prawobrzenej
Wisy po San (XVIII w. 25, XIX 20). Ponad poowa nazw przyimkowych (63) zostaa
zanotowana dopiero w w. XX, rwnie gwnie w czci prawobrzenej po San, 1 nazw
odnotowano w dorzeczu Wieprza, 5 w dorzeczu Narwi, a jedynie 4 w czci lewobrzenej
dorzecza Wisy po Pilic.
Aktywno poszczeglnych przyimkw w strukturach nazewniczych przedstawia
si nastpujco: pod 33, za 17, na 15, midzy (wraz z ukr. mee, mede) 13, od,
w, z po 7, pozostae, takie jak: nad, przy, popod, spod, do, koo, u, wystpuj sporadycznie.
611
Zapis z HW nr 464 Na stocech, umieszczony w hale Brzozwka w HE XIX 28, odnosi si raczej
do Brzozwki, d. Klimaszownicy, por. Jurkowski 1964: 46.

186
Przyimki najczciej wyraaj relacje przestrzenne wobec obiektw o charakterze topograficznym (74%), w mniejszym stopniu wobec obiektw powstaych wskutek dziaalnoci
czowieka (26%).

3.4. Hydronimy komponowane

Hydronimy komponowane stanowi pokany zbir nazw tej kategorii onimicznej. Nazwy
jednoskadnikowe o duym walorze funkcjonalnoci s czstsze, ale composita znacznie
uzupeniaj ten zasb, przeciwdziaajc homonimii nazewniczej i zwiekszajc funkcjonalno identyfikacyjn (por. Mrzek 1990: 9395). Nazwy wieloskadnikowe to gwnie przeniesienia gotowych apelatywnych struktur syntaktycznych do kategorii nazw
wasnych, ale ich powstanie, oprcz identyfikacji, uwarunkowane byo potrzebami dyferencjalnymi w sferze obiektw wodnych. Kreacja zestawie o potencji onimicznej miaa
wic charakter zoony identyfikacyjno-dyferencjalny. W fazie prenominacyjnej odbywa
si proces wyboru podstawy motywacyjnej, uzupenianej o dodatkowy skadnik leksykalny
o walorach odrniajcych. Struktury te, zanim stay si propriami musiay przez pewien
czas pozostawa w strefie przejciowej w celu weryfikacji i regulacji ich funkcjonalnoci
przez istniejcy system onimiczny.
3.4.1. Zrosty
W dorzeczu Wisy odnotowano ogem 8 potamonimw o strukturze zrostw. Najczciej
s to formacje o charakterystyce przymiotnikowo-rzeczownikowej: Biaystok (14141425
3), Turzaka (1436), Szadykierz (1966), liczebnikowo-rzeczownikowej: Trzywody
(1965), oraz rzeczownikowo-rzeczownikowej: Koniecpole (18491854), Kluczwoda
(1887). Na uwag zasuguj dwie nazwy hybrydalne: redniowieczna hybryda batycko-polska Puzistok (1416), pochodzca od lit. pas ryba, kle, jazgarz lub pzas mty,
osad; mu, szlam, boto VanagasLH 270, i od pol. ap. stok612 oraz hybryda niemiecko-polska Szpilpotok (1965), por. niem. Spiel gra, zabawa i pol. potok. Nazwy w formie zrostw nie stanowi typu produktywnego w toponimii, w tym w hydronimii, pojawiaj si
w rdach od XV w. na Mazowszu w dorzeczu Narwi (5 obiektw) oraz pniej, w XIX
XX w., w dorzeczu grnej Wisy: wrd dopyww Sanu (3), Wisoki (1), Rudawy (1), te
w czci rodkowej dorzecza w pow. opatowskim. Wszystkie te cieki s niewielkie, cz
nazw wspczenie nie jest notowana.
3.4.2. Zoenia
Wrd ponad 20 hydronimw w formie zoe dominuj postaci z interfiksem -o-, z pierwszym czonem utworzonym od przymiotnikw okrelajcych cechy wody czy te koryta
i drugim czonem pochodzcym od rzeczownikw, najczciej od hydroleksemw typu
woda, rzeka, d: Biaowoda (1880), Bystrotok (1963, tok ciek, pynicie), Czarnowoda
Traktuj te nazw jako zrost, cho niewykluczone, e jest to zestawienie (por. Rzetelska-Feleszko 1999: 265), podobnie jak pozostae redniowieczne mazowieckie hydronimy tu wymienione (Biaystok,
Turzaka).
612

187
(1882), Dobrowoda (1468, 1516, 1970), Krzyworzeka (1965), Suchod (14701480),
Sud (< *Suchod, 17861788), Suchorzeczka.(1965), Twardorzeczka/Twardorzycka
(17861788), Zimnowoda (1895) i inne, jak: Szadokierz (1966), *Wieladebrza/Wielebrza
(17861788). Jedno zoenie ma posta plurale tantum: Suchodoy (18491854). Nazwy te
nie wykazuj zauwaalnego zrnicowania geograficznego, spotykamy je czsto w dorzeczu grnej Wisy, rzadziej rodkowej, a po dorzecze Narwi. W dorzeczu Sanu odnotowano
2 hydronimy o fonetyce ukraiskiej: Balotecz (19341937, ukr. tecz rzeka, potok) i Czornotycz (17861788, ukr. czornyj czarny i tecz).
Frekwencj wyrniaj si nazwy w postaci zoe rzeczownikowo-czasownikowych: Konotop (1342613), Konotopa (1401, 1519), Koniotopia (1570)614, z formantem paradygmatyczno-interfiksalnym615, inne to: winoryja (1970), Swynoryja (1888, z fonetyk
wschodniosowiask), dzi Rzeczyca, w dorzeczu Bugu. Odnotowano take jedno zoenie przyswkowo-czasownikowe: Noworycie (1533, nowo ryty : ry), a do zoe czasownikowo-rzeczownikowych zaliczy mona 2 nazwy: Braskoacha (1939)616 i Wiartod
(1532)617, cho motywacje czce pierwsze czony z czasownikami s w ich wypadku niezbyt pewne i nie cakiem przekonujce. Za zoenie motywowane przez dwa rzeczowniki
uzna naley stary hydronim Krzynowoga (1397)618.
3.4.3. Zestawienia
Potamonimy zestawione stanowi w dorzeczu Wisy zbir ponad 1000 jednostek nazewniczych, reprezentowanych najczciej przez struktury dwuczonowe: przymiotnikowo-rzeczownikowe (dominujce) lub rzeczownikowo-przymiotnikowe, imiesowowo-rzeczownikowe, liczebnikowo-rzeczownikowe, rzadko przymiotnikowo-przymiotnikowe
i rzeczownikowo-rzeczownikowe oraz zestawienia z wyraeniem przyimkowym. Rzeczowniki stanowice czon konstytutywny tych zestawie s najczciej terminami hydrograficznymi, a czony okrelajce przymiotnikami, rzadko imiesowami oraz liczebnika613
H. Grnowicz (1988: 31) uznaje hydronim za ponowiony z n. bagna, ta jednak notowana dopiero
wspczenie.
614
Dzi Potok Kaszowski; identyfikacja za AtKr 291.
615
Badacze dopuszczaj istnienie apelatywu konotopa bagno na drodze, miejsce, gdzie ton konie
(por. SEBa I 783, te esiw 1972: 12), wtedy byyby to potamonimy powstae w wyniku czystej onimizacji lub derywacji paradygmatycznej.
616
Czon pierwszy Brask- zwizany zapewne z ps. *brsk/*brzk przedwit, rozwidnienie; przykry cierpki smak, por. te czas. brskati, brzgati zaczyna wita; nabywa przykrego smaku (Sps),
czon drugi od ap. acha odnoga, cz rzeki od gwnego koryta oddzielajca si i znowu pniej czca
si z rzek, por. HE XIX 26.
617
Moe od czas. wierci (si) i od ap. d, por. HE III 84.
618
Ulatwka, rz., d. 25,10 km, pd. Orzyca ( Narew Wisa), we wsi Ulatowo-Sabogra: riwlum Crzinowloga (1397, 1445)1456 SHGMz(MK 3, 315315v); super fluvio Krzinowloska 1427 MkM I
nr 514; Krzynowoga XVI AtMz 248; R. Swiniarka 1839 MpKwat IV 1; winiarka al. Ulatwka 1890 SG
XI 703; winiarka a. Ulatwka 1965 HW nr 542; X <Krzynowoga> a. <Krzynowoska> 1965 HW nr 542;
Ulatwka, -ki 1972 UN 140, 23; Ulatwka, -i 2006 HPol I 302. Zoenie od *krin-, jak w krynica/krzynica rdo, zdrj, strumie oraz od *volga nasycenie wod, wilgotno, gw. z pn. Mazowsza vlyga bagno, woga wilgo, wilgotna, yzna gleba, a wic strumie, ktry pynie przez podmok, yzn gleb.
W XV w. pojawia si n. wsi Krzynowoga, wtedy rz. przybraa n. przymiotnikow: Krzynowoska. Identyfikacja redniowiecznej Krzynowogi z Ulatwk za AtMz 248.

188
mi. Podstawy motywacyjne zestawie s w wikszoci homogeniczne z ju omawianymi
podstawami hydronimw jednoskadnikowych619. W zestawieniach hydronimicznych jest
rwnie dostrzegalna polireferencjalno i ta cecha zostaa uwzgldniona przy prezentacji
materiau.
Najliczniejsz formacj wrd hydronimw komponownych s zestawienia dwuskadnikowe (dwuczonowe) o podstawach:
rzeczownik (S) + przymiotnik (A) lub przymiotnik (A) + rzeczownik (S).
Wystpuj rwnie zestawienia o bazach:
rzeczownik (S) + imiesw (P) lub imiesw (P) + rzeczownik (S);
rzeczownik (S) + liczebnik (N) lub liczebnik (N) + rzeczownik (S);
przymiotnik (A) + przymiotnik (A);
rzeczownik (S) + rzeczownik (S).
Wrd zestawie trjskadnikowych (ktre nie s zbyt czste) dominuj formacje od
podstaw:
rzeczownik (S) + wyraenie przyimkowe zawierajce rzeczownik (p + S);
przymiotnik (A) + przymiotnik (A) + rzeczownik (S).
3.4.3.1. Zestawienia dwuczonowe

Zestawienia typu S + A lub A + S

W formacjach o tym modelu wyrnione zostay 2 podgrupy na podstawie semantyki podstaw rzeczownikowych: zestawienia z rzeczownikiem o charakterystyce topograficznej
S(top.) i kulturowej S(kult.). W obrbie modelu S(top.) + A i S(kult.) + A zrnicowaniu
semantycznemu podlegaj rwnie przymiotniki: topograficzne A(top.) i kulturowe
A(kult.)
Model S(top.) + A
Czon Potok, Potoczek wystpuje na pierwszym miejscu w nazwach zestawionych oznaczajcych 95 obiektw, czciej pojawiaj si struktury z czonem Potok (Potoczek, te Potik) na drugim miejscu.
Najwczeniej zanotowane s hydronimy kiecki Potok (1262, kta zakrt, wygicie terenu; ka), nieistniejcy dzi ciek pyncy koo Niegowici, w pow. wielickim, oraz
Babi Potok (1292) w dorzeczu Dunajca. Najwikszy przyrost zapisw nazw zaobserwowa mona dopiero w XIX i XX w. (70%). W nazwach wczeniej notowanych dominuje
szyk: przymiotnik + rzeczownik, natomiast od XVIII w. pojawiaj si hydronimy o szyku
odwrotnym. Geograficzne rozmieszczenie hydronimw komponowanych z podstaw potok nie wykracza poza dorzecze Biauchy z lewej strony Wisy, a z prawej poza dorzecze Sanu. Pojedyncze nazwy odnotowano w dorzeczu Wieprza, np. Czarny Potok (1935),
i w dorzeczu Bugu: Korytnicki Potok (1883), Myski Potok (1875), Pograniczny Potok
(1890). Najduszymi ciekami s: Czarny Potok (1893), dzi Kleczanka (okoo 20 km),
Jaworowy Potok (2006) w dorzeczu Dunajca i wspomniany ju Czarny Potok w dorzeczu Wieprza (oba po okoo 18 km). Dominuj jednak obiekty o bardzo maych rozmia619
Podobnie konstruowane s zestawienia mikrotoponimiczne, nieco inny jest jednak zestaw baz apelatywnych; por. Mrzek 1990: 95105.

189
rach, w wikszoci poniej 10 km, czsto dzi nieistniejce, co do ktrych brak danych
o dugoci. Czony okrelajce w zestawieniach hydronimicznych z czonem Potok najczciej pochodz od przymiotnikw o znaczeniu topograficznym odnoszcym si bezporednio do cech wody czy koryta. Najwysz frekwencj uycia ma zestawienie Gboki Potok, ktre identyfikuje 48 obiektw, notowanych ju od XV w., por.: Gboki Potok
(1409) XVIII, pd. Olszowianki Palenianka Dunajec (HE XIII 69), Gboki Potok
(1468), ld. Osawy San (HE XVII 78), Gboki Potok (1483), ld. Bulwki Macocha
Soa (HE IX 33). Cieki tak nazwane spotykamy prawie wycznie w dorzeczu prawobrzenej Wisy od rde po San. Jedynie 2 (dzi nieistniejce lub bez nazwy) pooone s
w czci lewobrzenej: Gboki Potok (1596), w okolicy wsi Paza i Regulice (pow. chrzanowski), oraz Gboki Potok (1551), w okolicy Zabierzowa (pow. krakowski). Zestawieniem o wysokiej frekwencji jest take hydronim Czarny Potok (38 obiektw notowanych
od XIV w. po wspczesno), wystpujcy rwnie w zestandaryzowanej formie Potok
Czarny (2 obiekty odnotowane w XX w.). Antonimiczny potamonim Biay Potok identyfikuje tylko 7 obiektw, a pojawia si po raz pierwszy w XV w. Czstoci uycia wyrnia
si ponadto nazwa Suchy Potok, udokumentowana od XVIII w. i nazywajca 11 obiektw,
wraz z jednostkow postaci Potok Suchy.
Wikszo podstaw przymiotnikowych w poczeniu z czonem Potok ma charakter oglnotopograficzny: Babi Potok (1292, 1427, 17861788, 1789, 1985), Banny Potok (1544), Baryczyski Potok (1532, por. *bary : ps. *bar?, *bara moczar, bagnisko,
woda stojca Sps), Belski Potok (1630), Brzyskowy Potok (1482), Bystry Potok (XX w.),
Cichy Potok (1965), Ciemny Potok (XX w., 4 ), Czertezowaty Potok (17861788, ukr.
czerte, pol. gw. czerte wyrb, karczunek, polana, pierwotnie obszar wykarczowany),
Czerwony Potok (1591, 17861788, 1961, 1985), Czyrzwony Potok (1386), Potok Czerwony (1893), Czysty Potok (1965), Dalny Potok (1962), Dugi Potok (1881, 1964, 1965,
2006), Dopustny Potok (2006), Dlny Potok (18491854), Dulni Potok (17861788), Duy
Potok (1961, 1965, 1985), Dziki Potok (1963, 1964), Dziwczy Potok (17861788), Furczaski Potok (2006, furcze?), Glinczany Potok (1965), Gliniany Potok (1881), Glinny
Potok (1496, 1537, 1881), Gbowski Potok (1961, gbia), Gorzki Potok (17861788), Potok Gorzki (1962), Grkowski Potok (1964), Grny Potok (18491854, 1881, 2006), Grski Potok (1881), Potok Grski (18931895, 1965), Groniski Potok (18461879), Jawin
Potok (przed 1554, jawa nora, nora borsuka), Kamiaski Potok (1882), Kamienny Potok (1446, 1532, 1568, 17861788, 1995), Kotylniczy Potok (1977), Krwawy Potok (1558,
1964), Kryniczny Potok (1554), Krzywy Potok (1482, 17861788, 1883, 1962, 1963, 2003,
2006), Potok Krzywy (2006), kowy Potok (18491854), gowy Potok (1534, 1545), ukowy Potok (1570), May Potok (1965), Potok May (17861788), Mtny Potok (2006),
Miedziany Potok (1446), Mokry Potok (1964, 1965), Midzygrski Potok (1962), Niny
Potok (1985), Pareisty Potok (17861788, por. paryja), Parny Potok (1965), Pilny Potok
(1789, 1990, pilny tartaczny), Pytki Potok (1788), Podgrny Potok (2006), Podskalny
Potok (1934), Polny Potok/Potok Polny (1897), Porbowy Potok/Potok Porbowy (1786
1788), Potok Baniskowy (1888, por. baniska baseny wodne charakterystyczne dla grskich potokw), Potok Baski (2006), Potok Blini (1964), Potok Kaowski (2006, ka, por.
te nazw. Kaowski), Potok Ktny (17861788), Potok Kpkowy (2006), Potok Poudniowy
(2006), Potok Przedni (17861788), Przedni Potok (1965), Potok Stary (XX w.), Ropiany Potok (17861788), Ropny Potok.(1518), Rowy Potok (18771905), Rudawy Potok

190
(1625), Rynny Potok (2006), Skalny Potok (1889, 1934, 1964, 2006), Sapny Potok (1889,
por. sop), Sony Potok (1965), Supny Potok (1629), Stara Potoka (17861788), Potok Stawiski (1964), Stawowy Potok (18491854, 1964), Potok Stawowy (1939), Straszny Potok
(1965), Studzienny Potok (1789), Potok Studzienny (2006), Szeroki Potok (1772, 2006 2 ),
Potok Szeroki (18491854, 1965), Szybowy Potok (1574, por. szybki, gw. szyba rzuca),
lepy Potok (1965), redni Potok (17861788 2 , 1964, 1965 3 , 2005), Potok redni
(1965), Potok rzedni/rzedni Potok (1630), Wapienny Potok (1518, 1569, 1570), Wielki Potok (1556, 17861788 2 , 1893, 1965), Potok Wielki (1772, 17861788 2 ), Wolny Potok (1544), Wyny Potok (1985), Zadni Potok/Potok Zadni (17861788), Zadni Potok (1963), Zdolski Potok (1895, z dou), Zielony Potok (2006), Zimny Potok (1450, 1961,
1962, 1964 2 , 1965), Zocki Potok (1884), Zotny Potok (17861788 2 , 2006), Zoty
Potok (14701480, 1888, 1892, 1938, 2006), ty Potok (1965).
Licznie reprezentowane s zestawienia hydronimiczne z czonem Potok i okreleniami od przymiotnikw zwizanych z rolinnoci, co odzwierciedlaj nastpujce nazwy:
Borowy Potok (XVI w.), Borczy Potok (1965, borek), Bukowy Potok (1568), Bziany Potok
(1884, bez), Cisowy Potok (1962, 1965, 2006), Grabowy Potok (17861788), Potok Grabowy (17861788), Jagielny Potok (1532), Jaworowy Potok (1358, 17861788, 1789, 2006),
Jedlniczany Potok (1531, *jedlnik, pol. gw. jelnik las jodowy), Korciepczany (!) Potok
(1965, korcipka czeremcha, gatunek gogu), Laskowski Potok (1962), Lisi Potok (1390),
Litworowy Potok (1985, litworowy : litwor rolina dzigiel), Malinowy Potok (2006), Olszowy Potok (1436, 17861788), Potok Jaworski (1961), Potok Jaworowski (XX w.), Potok Jodowy (17861788), Potok Laskowy (17861788, XX w.), Potok Leny (1897, 2006),
Potok Makowy (17861788), Potok Malinowy (2006), Potok Moczurawy (1847, por. moczar grunt bagnisty, pokryty rolinnoci wodn, mokrado, bagno, trzsawisko), Potok
Osi (17861788, osa osika), Potok Osinny (17861788), Potok Sosnowy (1893), Potok
Torkowy (1788, gw. torka tarnina), Potok urawiski (1892), Rany Potok (1964), plurale tantum Podlene Potoki (1558).
Przymiotnikowe podstawy od okrele zwierzt do czsto wystpuj rwnie w zestawieniach z czonem Potok: Jarzbczy Potok (1965), Jastrzbi Potok (1482, 1511, 1552),
Kawi Potok (1966), Kobyli Potok (1348), Kozi Potok (1530), Potok Kozi (1962), Koziny
Potok (1510, koziny kozi), Kukukowy Potok (2006), Lissowski Potok (1532), Niedwiedny Potok (1518), Niedwiedzi Potok (18771905, 2006), Potok Niedwiedzi (1962, 2003),
Piesi Potok (1964, zapewne od ap. pies z zachowaniem ruchomego e), Potok Rybi (1824),
Rybi Potok (1965), Rybny Potok (1961), Sarni Potok (1966), winiarski Potok (1995),
wiski Potok (1964, 1995), Turzy Potok (1531, 1889), Wilczy Potok (1709, 1787), Wilczy
(Potok)/Wilkw Potok (1965).
Poczenia czonw od przymiotnikw o znaczeniu kulturowym z ap. potok stanowi
nieco mniejsz grup; wrd nich najczciej wykorzystywany jest przymiotnik graniczny
(19 razy). Hydronim Graniczny Potok pojawia si od XVI w. a po wspczesno i identyfikuje 12 obiektw w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy po San oraz jeden w dorzeczu Przemszy, nazwa w szyku odwrotnym Potok Graniczny udokumentowana jest natomiast od XVIII w. po XX w. w odniesieniu do 7 obiektw rozmieszczonych na tym samym
obszarze. Pozostae hydronimy z czonami okrelajcymi od przymiotnikw kulturowych
dotycz gwnie ciekw w dorzeczu prawobrzenej Wisy po San. S to: Dworski Potok
(1964), Dziadowski Potok (1715, dziadowski ndzny, marny, ubogi np. w wod), Foluszo-

191
wy Potok (1895), Gnojski Potok (1881), Gromacki Potok (1847), Kocielny Potok (1883),
Kotowy Potok (1962), Krzyowy Potok.(1545), anecki Potok (1965), anny Potok (1955),
aweczny Potok. (1522, awka), Miejscowy Potok (18491854 2), Mynny Potok (1964),
Myski Potok (18491854), Potok Myski (1586, 1891), Mostkowy Potok (1962, 1985),
Potok Mostkowy (17861788), Mostw Potok (2006), Nawiejski Potok (1532, nawsie),
Potok Cegielny (1882), Potok Dziaowy (2004), Potok Gromacki (1895), Potok Wzorowy
(2006, por. wzorzysty?), Sielski Potok (1889), Stoliczny Potok (1965, gw. stolica stolnica;
stoek; przyrzd ciesielski), Szatani Potok (1964), Szubieniczny Potok (1965 2 ), Wiejski
Potok (1893), Wsiowy Potok (1884, 1889), Zaklty Potok (1888).
Poza tym gwnym skupiskiem odnotowano 2 hydronimy zestawione w dorzeczu
Bugu: Myski Potok (1875) i Pograniczny Potok (1890), oraz jeden w dorzeczu dolnej
Wisy, wrd dopyww Wdy (powiat wiecki): Potok Myski (1964).
Podstawami kilkunastu hydronimw zestawionych jest deminutywny apelatyw potoczek z przymiotnikami, gwnie o charakterystyce topograficznej: plurale tantum Ciskowe
Potoczki (1964), Czerwony Potoczek (1964 2 ), Jodowy Potoczek (1469), May Potoczek (17861788, 1965), Przedni Potoczek (1965), Przewrotny Potoczek (1974, przewrotny
podstpny, wykrtny, obudny), Szczytowy Potoczek (2006), redni Potoczek (1964), Zadni Potuczek (1787), Zimny Potoczek (1787). W zestawieniach pojawia si rwnie czon
o charakterystyce kulturowej: Potoczek Graniczny (17861788).
Termin hydrograficzny rzeka wystpuje w hydronimach zestawionych nazywajcych
ponad 120 obiektw. Najwczeniej notowan nazw wodn tego typu jest Babia Rzeka
(1406), okrelajca obiekt w dorzeczu Sanu. Wrd wielu przymiotnikw o semantyce topograficznej i kulturowej stanowicych podstawy czonu okrelajcego najczciej uywany jest przymiotnik stary. Hydronim Stara Rzeka okrela ponad 50 ciekw pooonych
od grnej Wisy po dopywy Wierzycy na pnocy. Najwczeniej, bo ju w XVI w., odnotowana zostaa ta nazwa jako okrelenie dopywu Uszwicy. Stara Rzeka identyfikuje czsto tylko odcinki rzek, stare koryta, ramiona rdowe, rzadko mona spotka tak nazwane
wiksze obiekty rzeczne, np. Stara Rzeka (1977), str. o d. 24,86 km, pd. Liwca ( Bug).
Hydronim Nowa Rzeka z antonimicznym czonem Nowy pojawia si od XIX w. i okrela
9 niewielkich obiektw w rodkowej lewo- i prawobrzenej czci dorzecza Wisy. Obiekty o nazwach Stara Rzeka i Nowa Rzeka nie tworz par powizanych lokalizacyjnie.
Zestawienia czonu Rzeka z innymi czonami przymiotnikowymi reprezentowane s
przez nastpujce potamonimy: Babia Rzeka (1966), Bekowa Rzeka (1965), Biaa Rzeka (1965), Czarna Rzeka (1511, 18491854, 2006), Czerwona Rzeka (18491854), Dalnia Rzeka (1965), Dobra Rzeka (2006), Dzika Rzeka (18491854), Gwna Rzeka (1965
2 ), Gorca Rzeka (1881), Grna Rzeka (1966), Grska Rzeka (18491854), Maa Rzeka (19611970, 1965), Rzeka Maa (18491854), Pusta Rzeka (1964), Rzeka Pasterniczna (17861788), Stawia Rzeka (1890), Sucha Rzeka (1965 2 , 1970 2 ), Szeroka Rzeka
(1965), Wielga Rzeka (14701480), Wielka Rzeka (15651567, 1883, 1964, 1982), Zimna
Rzeka (1550), Zota Rzeka (1880), Zota Rzyka (18491854). W tej grupie wyrni mona hydronimy z czonami przymiotnikowymi zwizanymi z rolinnoci: Lasowska Rzeka
(1964), Modrzewska Rzeka (19961999), Rzeka Lena (18491854); z faun: Kobyla Rzeka (1965), Kozia Rzeka (19961999), Niedwiadna Rzeka (18021803), oraz o charakterze
kulturowym: Graniczna Rzeka (1433), Rzeka Graniczna (15081509, 17861788), Grodecka Rzeka (1490, przym. grodecki grodzki, grodowy), Jazowa Rzeka (1561), Koci-

192
kowa Rzeka (1963), Mynarska Rzeka (1964), Myska Rzeka (1965), Rzeka Pwiejska
(17861788), Rzeka Wsiowa (18491854 4 ), Wsiowa Rzeka (18491854), luzna Rzeka
(1965, luza), plurale tantum anie Rzeki (1964, az).
Czon rzeczownikowy Rzeczka jest skadnikiem ponad 20 hydronimw. Zestaw czcych si z nim czonw przymiotnikowych nie wykracza poza ju wymienione.
Najwczeniej udokumentowanym hydronimem z tej grupy jest Krowia Rzeczka (1491),
pd. Osawy ( San); w XIX w. odnotowano 4 nazwy: Krzywa Rzyczka, Maa Rzeczka,
Wielka Rzyczka, Zota Rzyczka (18491854), w w. XX pozostae: Biaa Rzeczka (1966),
Cicha Rzeczka (1976), Czarna Rzeczka, Grna Rzeczka, Kamienna Rzeczka, Kozia Rzeczka, Krajna Rzeczka (19611970), Lena Rzeczka, Maa Rzeczka (1970), Polna Rzeczka,
Przewona Rzeczka, Ruda Rzeczka (19611970), Stara Rzeczka (19611970, 2006), Sucha
Rzeczka, Swoja Rzeka, rednia Rzeczka, Wska Rzeczka (19611970), Zielona Rzeczka
(19611970, 1965), Zimna Rzeczka (1963, 1966). Obiekty o tych nazwach rozmieszczone
s gwnie w dorzeczu Narwi, mniej licznie w dorzeczu Sanu.
Apelatyw rzeczysko dawne koryto rzeki jest podstaw hydronimu jednoczonowego,
oznaczajcego kilka obiektw (por. s. 63). W odniesieniu do starych koryt czciej jednak uywa si nazwy zestawionej Stare Rzeczysko, ktra identyfikuje 9 obiektw w dorzeczu grnej Wisy. Najwczeniej notowana jest nazwa dawnego koryta Wilgi Stare Rzeczysko (1531), w XVI w. zapisano w rdach jeszcze dwa obiekty o tej nazwie, pozostae
w XX w. Wystpuj rwnie nazwy o odwrotnym szyku: plurale tantum Rzeczyska Stare
(1643), w dorzeczu Wisoka, oraz Rzeczysko Myskie (1556), nazwa starego koryta Skawy.
Termin hydrograficzny struga czciej by podstaw jednoczonowego hydronimu
Struga (118 obiektw) ni zestawie z czonami przymiotnikowymi (47). W hydronimach
zestawionych, ktre zawieraj ten element, wystpiy czony okrelajce od przymiotnikw zwizanych znaczeniowo z topografi: Babia Struga (1342), Bebrowa Struga (1295,
por. bbr), Biaa Struga (1435), Borkowa Struga (1961), Borowa Struga (2006), Bystra
Struga (2006), Chena620 Struga (18021803), Czarna Struga (1859, 19141915, 1930,
1964, 2006), Czerwona Struga (1966), Duga Struga (1469), Dobrska621 Struga (1426),
Gboka Struga (1887, 1965), Kamienna Struga (1888), Kamiona Struga (1387), Krzywa
Struga (1525622, 1965), abdzia Struga (1444), Maa Struga (1965, 1966), Orla Struga
(1965), Spia Struga (18021803), Stara Struga (2004), Struga Tczowa (1980), Sucha
Struga (1478), Szeroka Struga (19611970), Wielka Struga (1358, 1893), Wilcza Struga
(1973), Wirzbska Struga (1450), Zota Struga (2006). Wrd czonw przymiotnikowych
o znaczeniu kulturowym wyrnia si Myski, wsptworzcy z czonem Struga nazw
Myska Struga, ktra identyfikuje 7 obiektw, oraz Struga Myska, okrelenie 4 ciekw.
Pozostae hydronimy z tej grupy to: Bezimienna Struga (1988), Graniczna Struga (1965),
Krzyowa Struga (1387). Wystpuj te dwie nazwy zestawione z czonem od deminu620
Czon pierwszy zapewne pierwotnie brzmia *Chebna, od cheba si, chebota koysa si, porusza (o pynie w naczyniu), z suf. -na. Uproszczenie grupy spgosek -bn- > -n- nastpi mogo na
gruncie gwarowym, por. HE XIV 18.
621
Budowa sowotwrcza czonu wskazywaaby raczej na pochodzenie od przymiotnika odmiejscowego, lecz odpowiednia n. m. Dobra nie jest notowana.
622
Krzywa Struga, str., dzi nieistniejca lub obiekt bez nazwy, ld. widra ( Wisa), koo wsi Iwowe: in rivulo Krzywastruga, in rivulo Krziwa Struga 1525 Matr IV/1, nr 4860, 6625; Krzijwa Struga 1525
SHGMz(MK 41, 82); <Krzywa Struga> 1965 HW nr 351.

193
tywnego apelatywu struka: Stara Struka (1888), Sucha Struka (1890). Zestawienia hydronimiczne z czonem Struga notowane s od XIII w., por. Bebrowa Struga w dorzeczu
Wierzycy, a rzeczki tak nazwane rozlokowane s w dorzeczu rodkowej i dolnej Wisy od
Kamiennej i Wieprza na pnoc. Wyjtkami zlokalizowanymi na innym terenie s 2 nieistniejce dzi cieki z nazwami o starej dokumentacji: Wirzbska Struga (1450), w dorzeczu
Uszewki, Struga Myska (1532), w okolicach Starego Scza, oraz notowana wspczenie
Maa Struga, ld. Przemszy i kana w dorzeczu Dunajca. Wikszo wymienionych obiektw ma niewielk dugo; czsto s to obiekty dzi ju nie istniejce. Wyrniaj si tylko
dwa cieki o dugoci powyej 20 km: Wielka Struga, d. Kanau Troszyskiego, oraz Graniczna Struga, d. Brdy.
Apelatyw woda nie wystpuje jako podstawa hydronimw jednoskadnikowych ze
wzgldu na sab potencj identyfikacyjn, jest natomiast do produktywny jako podstawa czonu utosamiajcego w hydronimach zestawionych (93 obiekty). Najliczniej wystpujcym zestawieniem jest Zimna Woda, nazwa okrelajca 38 ciekw rozmieszczonych
w grnej i rodkowej czci dorzecza Wisy (maopolsko-mazowieckiej). Najwczeniej
notowana Zimna Woda (1376) oznaczaa nieistniejcy dzi obiekt w okolicach Rakowa,
w pow. jdrzejowskim, w dorzeczu Nidy (HE XVI 269). Obiekty o tej nazwie maj niewielkie rozmiary, najduszym jest Zimna Woda (1405), str. o d. 22,65 km, pd. Rokitnicy
( Utrata Bzura), por. HE XIV 97. Odnotowano rwnie plurale tantum Zimne Wody
(1478), rz. dzi nieistniejca, zapewne w dorzeczu Szreniawy (HE XVI 172), oraz 3 zestawienia od deminutywu wdka: Zimna Wdka/Aqua Frigida (1443), Zimna Wdka (1970,
2006). Kolejne hydronimy zestawione o wysokiej frekwencji to Biaa Woda (6 obiektw)
i Czarna Woda (7). Pozostae zestawienia z czonem Woda zawieraj w wikszoci czony
okrelajce od przymiotnikw o znaczeniu topograficznym, zwizanym gwnie z cechami
wody, koryta, take z flor i faun: Botna Woda (18491854), Cicha Woda (1855, 1880),
Ciemna Woda (1847), Czerwona Woda (17861788, 1791, 1965, 2006 2 ), Czyrwona
Woda (14141425), Czysta Woda (1965), Duga Woda (1963), Dobra Woda (1576, 1965),
Dzika Woda (1965), Gboka Woda (1995), Groniowa Woda (1964), Lena Woda (XVI
w.), Lipowa Woda ((1414) 1456), asicowa Woda (2006), Maa Woda (17861788), Martwa Woda (1435), Obszana Woda (1880), Pocieszna Woda (1965), Polaska Woda. (1887),
Rzycka Woda (1964, gw. rzycki : rzyka rzeka), Siwa Woda (1965), Sona Woda (1964
2 , 1965 2 ), Sucha Woda (1846), Szeroka Woda (18491854, 1949, 1966, 1974), winia
Woda (1965), Zachodnia Woda (1845), Zdrojowa Woda (1961), elazna Woda (1965), ta Woda (1961). Jedno zestawienie hydronimiczne ma w podstawie przymiotnik o znaczeniu kulturowym: Huciaska Woda (1995).
Apelatyw stok sta si podstaw kilkunastu hydronimw jednoczonowych. Czciej
jest spotykany w zestawieniach z czonami od przymiotnikw o charakterze topograficznym, sporadycznie o semantyce kulturowej (ogem 28 obiektw). Grup t reprezentuj nastpujce nazwy: Biay Stok (1510), Bobrowy Stok (14141425), Brudny Stok (1449),
Ciepy Stok (17831784), Czarny Stok (XV w. 2 , 1965, 1998), Dugi Stok (1425), Dworski Stok (2006), *Glinny Stok/Glinny Stoczek (1576)623, Grny Stok (1997), Kamienny Stok
(14141425, 1965), Kamiony Stok (1491), Krzywy Stok (1470), ubiany Stok (1421), Stary
623
Posta pierwotna zrekonstruowana na podstawie n. m. Glinny Stok notowanej ju w XV w., por.
NMPol III 153.

194
Stok (1436, 1965), Wielki Stok (1436), Wiszowaty Stok (14141425)624, Zimny Stok (1538,
2006), pluralia tantum: Ciepe Stoki (14141425), Czarne Stoki (1884), Czerwone Stoki
(2006), Mae Stoki (1428)625. Hydronimy te, pojawiajce si przewanie w rdach z XV
XVI w., dotycz obiektw pooonych na wschodnim Mazowszu w dorzeczu Narwi (21).
Usytuowane poza tym regionem maj nowsz dokumentacj: 1 ciek pynie w dorzeczu
Wieprza, a w lewobrzenej czci dorzecza Wisy odnotowano 1 wrd dopyww Przemszy, 4 w dorzeczu Nidy oraz 1 dopyw Kamiennej.
Do apelatyww wystpujcych czsto w funkcji czonu zestawie hydronimicznych
naley rwnie debrz, debrza dolina, zarola, ciernisko. Wiele hydronimw z tym czonem posiada wczesne zapisy: Czyowska Debrz (1533), Debrz Bbenna (1545, por. gw. bben pagrek, wzniesienie na polu lub ce), Gboka Debrz (1348, 1523, 1529, 1580), Jastrzbia Debrz (1531), Lipska Debrz (1569), aweczna Debrz (1279), Maa Debrza (1965
2 ), Osiczna Debrz (1545), Wielka Debrza (1965). Wikszo nazw jedno- lub dwuczonowych powstaych od tego apelatywu jest zlokalizowana w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy od Soy po Wisok, z najwikszym zagszczeniem w zlewni Wisoki.
Oprcz wymienionych czonw zestawie o duej produktywnoci w podstawach
hydronimw dwuskadnikowych wystpuj leksemy hydrograficzne o niszej frekwencji, ktre cz si z przymiotnikami o charakterystyce oglnotopograficznej: Biay Brzeg
(1557), Ciemna acha (1893), Czarne Boto (1965), Gboka Dolina (1965), Gboka Paryja (1964), Gboka Snoga (1846, por. snoza), Gboki D (18491854), Gboki Strumie (1965), Jezierwa626 Biaa (2006), Kamiony Brd (1358), Kolne Jezioro (1963), Maa
Dolina (1936), Rostoka Wielka (1855, 1856), Roztoka Maa (2006), Siwy D (1966), Stare Koryto (1964), Stary Brd (1789, 1930), Stary Wtok (2006), Stokowe Boto (1961
1970), Sucha Dolina (17861788), Sucha Rostoczka (1638), Sucha Rostoka (1537), Sucha
obina (1965), Suchy Jar (1961), Szerokie Botko (1974), redni Wtok (1964), Widowa
Parowa (1971, przym. widowy : widy widy, rozgazienie rzeki i ap. parowa (< parw)), Wielgi Bek (1597), Wielgi Wzdroj (1428, wzdrj (< ps. *vz(d)roj)), Wielka Dolina (2006), Wielki Brd (1915), Wielki Gro (17861788), Wielki Grud (1928, brus. gw.
hrud grd, hrudok teren podwyszony, pagrek, z zastpieniem brus. h- polskim g-),
Wynia Jama (18491851), Zimna Roztoka (1962), Zimny Brd (1962), Zimny D (1511
1523, 1964), Zota Krzywula (1915). Przymiotniki zwizane z faun ujawniy si w hydronimach: Kozi Brd (1856), Kozi Przeskok (19611970), Wilcza Jama (17861788,
1892), Wilczy D (1589), Wilczy uk (2006), a zwizane z flor jedynie w nazwie Snzka Bukowa (1990). Nieliczne maj charakterystyk kulturow: Graniczna Paryja (1963),
Gromacki Jarok (1846, gw. jarok potok, gbokie miejsce w wodzie, gbia; may jar),
Wiszowate, str., dzi zapewne bez nazwy, pd. Skrody ( Pisa Narew Wisa), pyn koo wsi
Wiszowate, par. Grabowo: Wiszovathistok (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 10); riwli Wischowathe dicti
1426 MkM I nr 318; rivuli Wyschovathe (1435)1456 SHGMz(MK 3, 175v); <Wiszowaty Stok> a. <Wiszowate> 1965 HW nr 518. Od przym. wiszowaty peen wiszu (: wisz zarol, zielsko, sitowie), mokry,
nieurodzajny SW VII 630 i od ap. stok. Lit.: Paucki 1961: 55; Jurkowski 1964: 48.
625
May Stok, str., dzi nieistniejca, d. Koomyi ( Ga Narew Wisa), pyna koo wsi Milewo-Sokolaka w par. Puchay: super Malestoky 1428 MkM I nr 692; super Malysthok in Mylowo 1480
SHGMz(MK 6, 133v); <May Stok> a. <Mae Stoki> 1965 HW nr 469. Lit.: Paucki 1961: 52; Jurkowski
1964: 47.
626
Nazwa Jezierwa okrela stare dorzecza, ktre maj charakter wd stojcych (*jezierwa : jezioro).
624

195
wity Strumie (2005). Dwa cieki identyfikuj pluralia tantum: Czarne rda (1961)
i Kacze Doy (1965).
Odmienny semantycznie typ reprezentuj rzeczownikowe podstawy czonw utosamiajcych wchodzcych w skad poniszych hydronimw zestawionych. Pochodz one od
wyrazw okrelajcych drzewa (te ich czci), zbiorowiska drzew, roliny nadbrzene:
Czarna Kpnica (1336), Stara Gajka (1962), Czarna Koda (19611970), Czarna Olsza
(1966), Czarna Olszyna (17861788), Czarny Lasek (1961), Czarny Pniak (1846), Krzywy
Db (19611970), Mieszy Db (1938, por. miszy, miszy gruby, mocny)627, Stara Winia
(2006), Sucha Olszwka (1445), Szeroka ka (18491854), Szyroka ka (18491854),
Szeroka oza (18491854), Szeroka Olszyna (17861788), Wielka ka (1847), Zadni Lipnik (17861788).
Czony utosamiajce zestawie: Obrzydka Dolna (1888, gw. ap. obrzyd obrzydliwo, wstrt, odraza SW, z suf. -ka, przym. dolny zapewne na okrelenie mierdzcego
potoku) oraz Maa Boczonka (1788, may i czas. becze, z suf. -onka) zostay utworzone
sufiksalnie.
Model S(kult.) + A
Najbardziej produktywny w tej podgrupie czon odapelatywny Rw 628 (ponad 90 referentw) wystpuje w zestawieniach hydronimicznych z czonami okrelajcymi od przymiotnikw o charakterystyce topograficznej oraz kulturowej. Typ S(kult.) + A(top.) reprezentuje w zmiennym szyku 38 nazw: Biay Rw (1967, 1970, 2006 3 ), Czarny Rw
(1987, 2006), Czerwony Rw (1971, 2006), Duy Rw (1966, 1970 2 , 2006), Gboki
Rw (19611970 2 ), Gwny Rw (19361939, 19541960), Kamiony Rw (1435), Kossowy Rw (1892, kosowy, z geminat -ss-, : kos), Lipczy Rw (1965, lipczy : lipka), czkowy Rw (1965), ozowski Rw (19611970), ozowy Rw (19611970), Maciczny Rw
(2006), Mateczny Rw (19541960), Mokry Rw (19361939), Nowy Rw (1962, 1966,
1971), Poprzeczny Rw (19611970), Prosty Rw (2006), Rw Gwny (1966, 1970), Rw
Kryniczny (19541960), Rw Leny (1961), Rw Maciczny (1983), Rw Mateczny (2006),
Rw Mokry (2006), Rw Skony. (1965), Rw Stary (1975), Rw Wschodni (2005), Rw Zatyli. (1929), Rw rdowy (1987), Skony Rw (19611970, 1965), Stary Rw (1820, 1965
3 , 1971), Suchy Rw (19811982), Szeroki Rw (2006), redni Rw (1970), Wielgi Rw/
Wielki Rw (1965), Wielki Rw (1964), Zagwni Rw (1965), elazny Rw (2006).
Typ S(kult.) + A(kult.), te w szyku odwrotnym, jest mniej liczny, dokumentuje go
13 hydronimw: Grabarski Rw (1965, por. grabarz tu kopacz gwnie staww, grabarka rw), Graniczny Rw (2006), Rw Graniczny (1961, 1965, 1974), Kocielny Rw
(1966), Mynarski Rw (1965), Mynowy Rw (19541960), Myski Rw (1933, 1934,
1965 2 ), Rw Komasacyjny (1970), Rw Melioracyjny (1964 4 ), Rw Tartaczny (1997),
Tartaczny Rw (19611970), Wizienny Rw (1977, 1978), plurale tantum Rowy Melioracyjne (1964).
Podstawami czonu utosamiajcego poniszych zestawionych nazw wodnych s rzeczowniki pochodne od ap. rw rowa i rowek: antonimiczne Maa Rowa i Wielka Rowa
(1966) oraz Jegowy Rowek (19611970, jegowy : jegla joda) i Lisi Rowek (1966).
627
628

Zanotowano rwnie n. ter. Miszy Db 1966 HE XV 8586.

Apelatyw rw poza obiektami sztucznymi moe okrela take obiekty naturalne.

196
Najwczeniej notowanym zestawieniem zawierajcym leksem rw jest Kamiony Rw
z XV w., pyncy w dorzeczu rodkowej Wisy, 3 nazwy odnotowano w XIX w., pozostae
wspczenie. Dugoci wyrnia si obiekt o nazwie Rw Mokry, pd. Wieprza (20 km),
pozostae niewielkie cieki rozmieszczone s w caym dorzeczu Wisy zarwno w czsci
prawo-, jak i lewobrzenej a po Wd i Wierzyc na pnocy, z zagszczeniem midzy Dunajcem i Wisokiem (18 obiektw) oraz w dorzeczu Narwi (19).
Apelatyw kana wystpi ponad 40 razy w funkcji czonu utosamiajcego hydronimw zestawionych. Towarzysz mu czony od przymiotnikw o znaczeniu topograficznym, por.: Bystry Kana (19611970), Czarny Kana (2006), Duy Kana (1965, 1966 5 ),
Gwny Kana.(19361939), Kana Bagienny (1965), Kana Boczny (1965), Kana Dolny
(1965), Kana Gwny (1929, 1964, 1965, 2006), Kana Grny (1965), Kana Jasionowy (1966), Nowy Kana (1965 3 ), Kana Poudniowy (2006), Kana Stary (1965), Stary Kana (1965, 1966, 1970), Kana Zadni (1965), May Kana (1965, 1966 3 ), Wielki
Kana (1965, 1966 2 ), Zimny Kana (1961, 1966), take zwizane z kultur materialn:
Kana Burzowy (2006), Kana Domowy (2006), Kana Energetyczny (2006), Kana Myski (2006), Kana Wizienny.(1965), Kana Wystawowy (2006)629, Kolejowy Kana (1979).
Skadnikiem do aktywnym w tworzeniu zestawie hydronimicznych jest apelatyw
przekopa, przykopa sztuczne koryto, ktrym woda z potoku kierowana jest do myna lub
tartaku (11 nazw) i warianty: Grna Krzypopa (1964), Przekopa Borowa (17861988),
Skona Przykop (1964), rednia Przykopa (1964), Wielka Krzykopa (1964), Wielka Krzypopa (1966), Wielki Przekop/Wielka Przekopa (1938), Mynna Przekopa (1426), Myska
Przypopa (1965), Przykopa Mynarska (1846), Przekopa Graniczna/Przykopa Graniczna
(17861988).
Odnotowa trzeba, i termin hydrograficzny mynwka, bardzo produktywny w funkcji hydronimu jednoskadnikowego (okrela ponad 100 obiektw), wystpuje zaledwie raz
jako czon nazwy zestawionej, odnotowanej wspczenie Mynwka Grna (2006).
Pozostae hydronimy zestawione z czonami od apelatyww o charakterystyce kulturowej reprezentuj nastpujce nazwy: Babia awa (2006), Celna Grobla (1583, celny znaczny, gwny, przedni), Nowa Grobla (1854), Dua Fosa (1964), Gwna Fosa
(1964), Grny Stawek (1965), Kamienny Mostek (2006), Przegon Szaany (2006), Stara
Ruda (1963), Stary Wa (1964, 1965), Szatrycha Gboka (19611970, por. ap. szater sie
na cietrzewie lub szatr szaas, namiot z ptna SWil), lepa luza (1964), winia Ga
(1965)630, Wielka Fosa (1964), Wilczy Pasionek (17861788), Wodny Wienik (17861788),
rdlany Staw (1964), elazny Mostek (19611970).
Kilku hydronimom zestawionym mona przypisa motywacj metaforyczn: Czartw
Zdrj (19611970), Duga Noga (1565), Gsia Szyja (1961), Kobyla Szyja (1972), Krzywa
Noga (1839), Lewa Rka (2006), Krzywy Rg (2006), Mleczny Worek (17861788), Zota
Nitka (1965).
629
Gocawski, Kana, kan., d. 6,63 km, gb. Kanau Wystawowego do Jeziora Gocawskiego
( Wisa): Gocawski, Kana 1965 HW nr 356; Kana Gocawski, -u -ego 2006 HPol I 73; db. Kana Wystawowy: Kana Wystawowy, -u -ego 2006 HPol I 322. Nazwa Kana Wystawowy wzia si od
przedwojennych terenw wystawy krajowej, zlokalizowanych midzy Kanaem Wystawowym a ul. Kinow w Warszawie.
630
winia Ga, str., dzi bez nazwy, ld. Lipczynki ( Brda Wisa), w okolicy jez. Liny, sup.,
gm. Przechlewo: winia Ga [l] 1965 HW nr 663.

197
W grupie zestawie przymiotnikowo-rzeczownikowych spotykamy ponad 20 potamonimw o cechach fonetycznych i leksykalnych wschodniosowiaskich, ktre oznaczaj
niewielkie obiekty pooone gwnie w dorzeczu Sanu, te Wisoki, notowane od XIV do
XX w. Podstawy apelatywne tych formacji reprezentuj pod wzgldem semantycznym te
same typy co nazwy polskie: Czerwenyj Potik (1938, ukr. czerwenyj czerwony + potik
potok), Dalnij Potik (1965, emk. dalnij dalny + potik), Hranycznyj Potik (19341936,
ukr. hranycznyj graniczny + potik), Kiniaski Potok (1965, ukr. kin ko), Krywyj Potik
(19351937), Lichyj Potik (1949), Perednyj Potok (1376, ukr. perednyj), Podseredni Potok (1643), Rastiw Potik (1949, rast nazwa wielu rnych rolin), Rublony Potok (1511,
ukr. rubyty rba im. rublenyj), Skorodny Potok (17861788, *skorodny, por. ukr. skoroda rolina, skorodyty bronowa), Staryj Potik (19351937), Weyki Most (17861788),
Zeleny Potok (1645), Zielona Kyrniczka/Zielona Kryniczka (1965, ukr. gw. dem. kyrnyka
kryniczka). Hydronim Hruska Rzeka (1560, brus. hruzki, ukr. hruzkyj grzski, bagnisty,
botnisty) odnosi si do obiektu w dorzeczu Nurca ( Bug), a Rabowa Struga (1471, ukr.
rabyj pstry, take stp. raby) dotyczy cieku w dorzeczu Wieprza na granicy Lubelszczyzny
i Podlasia.
W w. XIII odnotowano nazw Chorni Strumen631 (czes. horni grny), ld. grnej Wisy z obszaru lska, z cechami fonetycznymi czeskimi.
W tym typie hydronimw zwracaj jeszcze uwag redniowieczne, okresowe nazwy
hybrydalne acisko-polskie: Kobya Magna (1254), Magnum Potok (1382), Maior Strunik (1279) 1336/Wielki Strunik (1482), Nigra Kempnica (1336)/Czarna Kpnica, i aciskie kalki kancelaryjne: Alba Aqua (1481, biaa woda), dzi Dzialski Potok, pd. Raby oraz
*Niger Torrens (Nigri Torrentis 1441)/Czarny Potok, w dorzeczu Nidy, dzi obiekt nieistniejcy. Na Mazowszu w XV w. odnotowano hybryd batycko-polsk *Skiej(s)tw Stok
(1425), okrelajc nieistniejcy dzi ciek w dorzeczu Wissy ( Biebrza Narew). Czon
pierwszy zwizany jest zapewne z lit. skistas, skaists jasny, czysty, przejrzysty (por.
SESmocz 554, te HE XIX 170171) i zosta zaadaptowany do jzyka polskiego przez dodanie suf. -w.
W XVI w. natomiast w dorzeczu grnej Wisy pojawia si hybryda niemiecko-polska
Kleine Bistra (1593), dzi Bysterka.
Zestawienia typu P + S lub S + P
Formacje o charakterystyce imiesowowo-rzeczownikowej stanowi kilkanacie potamonimw, wrd ktrych najwczeniej powiadczone s 3 redniowieczne mazowieckie nazwy
nieistniejcych dzi obiektw rzecznych: Beczcy Stok632, Glibicy Stok633 oraz Poniky
Strumie, kan., d. 9,83 km, ld. Wisy, uchodzi w miecie Strumie, biel.: Chorni Strumen
(1293)1709 SUr VI 109 (tu?); zu dem Bache Czorny Strumien CdSil VII/3, 194 (nr 2302); Strumie 2005
AtPHP(E-11); Strumie, -nia 2006 HPol I 276. Lit.: SNGl II 58.
632
Beczcy Stok, str., dzi nieistniejca, d. Prtnika ( Jabonka Ga Narew Wisa), pyna midzy Krajewem i Grzymaami: rivulo dicto Belczanczystok (1436)1456 SHGMz(MK 3, 192); <Beczcystok> 1965 HW nr 469.
633
Glibicy Stok, str., dzi nieistniejca, d. Skrody ( Pisa Narew Wisa): Glibyanczysthok
1478 SHGMz(MK 6, 112v112); <Glibaczy Stok> 1965 HW nr 518. Od im. *glibicy i od ap. stok,
wtrnie elipsa czonu stok; por. ps. *glibati brodzi, chodzi po czym lepkim zapadajc si, *glib
boto, bagno, trzsawisko Sps, gw. gliba si ugina, glibawa ka botnista, grzska SGPRei.
631

198
Stok (14141425, 1472, 1965634). Pozostae hydronimy to gwnie zestawienia z czonami
Potok, Rw, Woda i in.: Biecy Rw (1965, biey, por. te dawne biec, bieg), Burczcy
Rw (1971), Dymica Woda (1984), Gniy Rw (1962), Obrosy Potok (1531), Kopany Rw
(18491854, 2006635), Ogorzay (!) Potok (1564), Stracony Potok (1963), Szumica Woda
(2006)636, cieky Potok (1962), mierdzcy Potok (1962), mierdzcy Rw (1960), Tarty Mostek (19611970), Kana Nawadniajcy (1965), Stok Burzcy (1966), Zgniy Potok
(2006), Zmarzy Potok (1962). Odnotowano rwnie hydronim z leksykalnym elementem
sowackim: Czerczaczy Potoczek (1985 2, por. sowac. rkat brzcze, szumie), identyfikujcy dwa niewielkie dopywy Ropy.
Hydronimy zestawione z czonami o charakterystyce imiesowowo-rzeczownikowej
(ogem 24 obiekty) wystpuj gwnie w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy po San,
pojedyncze rwnie w dorzeczu Liwca ( Bug), Biebrzy ( Narew) oraz Brdy.
Zestawienia typu N + S lub S + N
Liczebniki rzadko staj si podstawami nazw rzecznych. Jako czony dyferencyjne hydronimicznych zestawie odapelatywnych pojawiaj si w ponad 20 potamonimach, ograniczone do liczebnikw porzdkowych 03. cz si z czonami utosamiajcymi pochodzcymi od terminw hydrograficznych potok, potoczek, rzeka, kana, rw, przykopa.
Hydronimy z czonami Pierwszy-, Drugi-, Trzeci- s nazwami wspczesnymi, nadanymi zapewne administracyjnie, tworzcymi serie nazewnicze z elementami powizanymi
ze sob lokalizacyjnie. Zestawienia liczebnikowo-rzeczownikowe identyfikuj gwnie
obiekty w dorzeczu grnej Wisy po San. Jedna trjka: Pierwszy Rw, Drugi Rw, Trzeci
Rw (1966) dotyczy strumieni w dorzeczu Biebrzy. Wikszo stanowi formacje z pierwszym czonem liczebnikowym: Druga Rzeka (1966 2 ), Drugi Kana (1966 3 ), Drugi
Potoczek (1965), Drugi Potok (2006 2 ), Pierwszy Kana (1966 3 ), Pierwszy Potoczek
(1965), Pierwszy Potok (2006 2 ), Pierwszy Rw (1970), Trzeci Potok (2006 2 ). Nieliczne s zestawienia z liczebnikowym czonem drugim: Potok Zerowy (2006)637, Przykopa
Pierwsza, Przykopa Druga (1964).
Zestawienia typu S + S
Hydronim zestawiony o dwu czonach rzeczownikowych to typ rzadki, notowany wspczenie i powstay w wyniku dziaa administracyjnych. Podstaw jednego ze skadnikw
Poniky Stok, str., dzi nieistniejca, pd. awy (Wissa Biebrza Narew Wisa), zapewne
koo awska: Ponyklystok (14141425)1456 SHGMz(MK 3, 28); super rivulo Ponikly stok vulgariter dicto
1437 HMil 142; Ponyklystok 1470 SHGMz(MK 5, 145v); Poniky Stok 1965 HW nr 465. Por. ponika,
gw. ponikn znikn, skry si, nazwa oznacza strumie, rzek, ktra w ziemi ginie, by dalej znowu
wytrysn; ponikymi stokami nazywano rzeczki wystpujce okresowo.
Poniky Stok, str., dzi nieistniejca, ld. Wincenty ( Pisa Narew Wisa): <Poniky Stok>1965
HW nr 516.
Poniky Stok, str., dzi nieistniejca, d. Jastrzbki ( Ru Narew Wisa), pyna koo Jastrzbki, par. niadowo: Ponykly-sstok 1472 SHGMz(MK 6, 8); <Poniky Stok> 1965 HW nr 520.
635
Kopany Rw, r., pd. Wdy ( Wisa), koo wsi Skrzynia: Kopany Rw, -ego -u 2006 HPol I 119.
636
Szumica Woda, pot., ld. Rybnego Potoku ( Jaworzynka Skawica Skawa Wisa), uchodzi na wsch. od Markowych Szczawin: Szumica Woda, -ej -y 2006 HPol I 287.
637
Zerowy, Potok, pot., d. Potoku Bijasowickiego ( Wisa), uchodzi w Bijasowicach, cz. mta Tychy: Potok Zerowy, -u -ego 2006 HPol I 327.
634

199
jest termin hydrograficzny kana: Kana Kaczor (2006), Kana g (1963, 1965), Kana
Granicznik (2004), Kana Kopanka (2006), Kana Niedwiedzie (1980), rzadko inne apelatywy: Kruk Rzeka (19611970), Rw Potok (1961). Formy pluralne reprezentuj 2 hydronimy: Doliny Solce (17861788), Raztoka Oraczyny (1964, gw. ap. oraczyna grunt orny,
grunta grne SW).
Zestawienia typu S + S(dopeniacz)
Odapelatywne zestawienia genetywne to w hydronimii rwnie model rzadki, udokumentowany jedynie wspczenie, a uywany gwnie na oznaczenie kanaw: Kana Ulgi
(1965, 2003, 2004, 2006 2 ), cho nie tylko, por. Wierch Rzeki (19611970).
Zestawienia typu A + A
Zestawienia z dwoma czonami przymiotnikowymi maj tylko kilka powiadcze (najstarsze z XVI w.) i odnosz si do obiektw w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy: Maior
Gboki (1518, ac. maior wikszy), May Olszowy (17861788), May Suchy (1566),
Czarny Wodny (17861788). Trzy spord nich wykazuj cechy fonetyczne wschodniosowiaskie: Kawna Wielka (18491854, ukr. gw. kawnyj brudny), Mayj Bystryj (1949), Weykyj Bystryj (1949, emk. weykyj duy, bystryj szybki).
3.4.3.2. Zestawienia wieloczonowe

Zestawienia typu A + A + S
Hydronimy trjskadnikowe reprezentuje nazwa o starej dokumentacji May Zeleny Potok
(1645, por. ukr. zelenyj), z dorzecza Wisoka, oraz nazwy wspczesne: May Gboki Potok (2006), antonimiczne May Suchy Potok (1995) i Wielki Suchy Potok (1995), z dorzecza
Dunajca.
Zestawienia typu S + A + S
Model ten powiadcza jeden wspczenie notowany hydronim Kana Nowa Ulga (2006).
Zestawienia typu S + (p + S)
Formacja ta w hydronimii nie jest tak liczna jak w mikrotoponimii (por. Mrzek 1990:
109114). Zestawienia zawierajce proste wyraenia przyimkowe z odapelatywnym
skadnikiem rzeczownikowym stanowi grup ponad 20 nazw. Jako czon pierwszy najczciej wystpuje Potok, natomiast skadniki lokalizujce od wyrae przyimkowych,
z najbardziej aktywnym przyimkiem pod, maj gwnie charakter topograficzny, rzadziej
kulturowy: D pod Zog (1987, gw. zoga, oga ziemia wypalona, na ktrej nic si rodzi nie chce), Potoczek pod Borami (1964), Potok na Bagnach (1964), Potok na Podoy (1964), Potok od Gaja (2006), Potok od Lasu (1845), Potok od Szluza (18491854),
Potok pod Cyrl (2006), Potok pod Jawory (2006), Potok pod Kosarzyska (2006, kosarzyska teren, na ktrym znajduj si koszary), Potok pod ki (2006), Potok pod Olszynki (2006), Potok pod Studni (1964), Potok za Kopce.(2006), Potok z Grunia (1985,
gw. gro wzgrze; grzbiet, szczyt gry, zalesiona gra), Potok spod Gry (18491854),
Potok za Gr (1962) , Potok zza Skaki (1995), Rw pod Polami (1961), Rw pod Wsi
(1971), Rzeka na Granicy (1964), Rzeka przez Wie (1964), Struka podle Kaplicy (1608),

200
Szatrycha pod Somiank (19611970), Rzeka pod Kaczorem (1964), Rw przez Krzywe
(19541960).
Zestawienia typu (p +S) + S
Rzadkie w hydronimii zestawienie z inwersj skadnika lokalizujcego pojawia si tylko
raz: Na Dolinie Rowek (19611970), str., w dorzeczu Narwi. Struktury takie spotka mona
w mikrotoponimii, gdzie identyfikuj obiekty ldowe (por. Mrzek 1990: 114).
Zestawienia typu A + (p + S)
Nazwa zestawiona Wielki pod Brzezinami (17861788), z dorzecza grnej Wisy, jest izolowanym przykadem tego modelu, charakterystycznego dla ldowych nazw terenowych
(por. Mrzek 1990: 122123).
Zestawienia typu A + S + (p + S) i S + (p + A + S)
Wrd zestawie hydronimicznych zawierajcych wyraenie przyimkowe rzadko
si pojawiaj formacje bardziej rozbudowane, jak: Guchy D pod Kobyk (1786
1788, kobyka kopa siana), Rw spod Grnych k (1964), Rzeka od Maego Myna
(19541960).
Zamieszczony powyej rejestr ponad 690 potamonimw w formie zestawie odnoszcych si do 1139 referentw obrazuje zjawisko powtarzalnoci nazw, charakterystyczne
dla hydronimii. Formacje dwuskadnikowe z czonem utosamiajcym rzeczownikowym
i z czonami okrelajcymi (dyferencyjnymi) od przymiotnikw, imiesoww i liczebnikw stanowi struktury dominujce wrd hydronimw komponowanych (92,5%), inne
wystpuj sporadycznie. Cho zestawienia pojawiaj si w hydronimii od XIII w., to jednak ich produktywno nasila si w XIX (153 jednostki nazewnicze) i XX w. (699), kiedy
to zapisano 61% nazw zestawionych. Kreacja hydronimw w formie wyrae syntaktycznych bya procesem zoonym i rozcignitym w czasie w fazie prenominacyjnej; zmianom onimizacyjnym towarzyszyy dodatkowo zjawiska dyferencyjne, ktrych efektem s
formacje komponowane. Niekiedy wraz z onimizacj rwnolegle przebiegay take zmiany paradygmatyczne, np. Wielka Rowa (: rw), lub sufiksacja skadnika rzeczownikowego,
np. Obrzydka Dolna, Maa Boczonka.
Produktywno hydronimw komponowanych w kolejnych stuleciach ilustruje
tabela 2.
Tabela 2.
Composita
Zrosty
Zoenia
Zestawienia typu
A, P, N + S
Inne typy
zestawie
Razem

XIII

XIV

XVI

XV
5
3

15

65

94

17

73

XVII

XIX
2
5

XX
3
8

Razem
10
27

92

150

656

1087

43

52

100

11

99

160

710

1176

XVIII

201
Ogem odnotowano 1176 referentw o nazwach komponowanych, wrd ktrych dominuj zestawienia z czonami przymiotnikowymi. Udzia innych typw nazw komponowanych jest marginalny. Pierwsze zapisy rdowe poszczeglnych hydronimw pojawiaj
si w XIII w., a do koca XVIII w. odnotowano jedynie 30% caego zasobu nazw komponowanych, wikszo ma dokumentacj dopiero z XIX i XX w.
Dyslokacja nazw zestawionych najbardziej czstego modelu S + A i A + S jest konsekwencj gstej sieci hydrograficznej prawobrzenej czci dorzecza Wisy po San. Na tym
obszarze pojawia si 65% nazw zestawionych, z najwikszym nasyceniem w dorzeczu
Sanu wraz z Wisokiem i w dorzeczu Dunajca. Pewne zagszczenie zauway mona take
w dorzeczu Narwi (9%). Dominujc grup stanowi nazwy obiektw niewielkich rozmiarw, czsto dzi nieistniejce lub takie, co do ktrych brak danych dotyczcych dugoci
(71%). Zestawienia hydronimiczne s modelem cigle produktywnym, wspczenie czsto okrelajc kanay i rowy pooone w rodkowej i dolnej czci dorzecza, por.: Graniczna Struga, Kana Dolny, Kana Gwny, Kana Grny, Stara Rzeka, Wielka Struga.

IV. CHARAKTERYSTYKA HYDRONIMW

ODAPELATYWNYCH W UJCIU SYNTETYCZNYM

1. CHRONOLOGIA, STATYSTYKA, STRATYGRAFIA

W niniejszej monografii przebadano okoo 4000 potamonimw odapelatywnych odnoszcych si do 6646 referentw. Liczba obiektw rwna liczbie hase sownikowych wynosi 6162. Istnienie nazw rwnobrzmicych (polireferencjalno) oraz nazw obocznych,
nazw odcinkowych dla jednego cieku (polionimia) powoduje, i te 3 typy danych statystycznych s zrnicowane. Aby przedstawi peny obraz chronologiczno-statystyczny
i stratygraficzny potamonimw dorzecza Wisy, kada jednostka nazewnicza, powstaa
w okrelonym czasie i przypisana jednemu obiektowi, jest liczona osobno. W danych statystycznych, tabelarycznych liczby odnosz si do referentw jednostkowych. W analizowanym zbiorze hydronimw odapelatywnych wydzielono trzy warstwy chronologiczne: nazwy przedsowiaskie (tzw. staroeuropejskie), nazwy (pra)sowiaskie oraz polskie.
Nazwy archaiczne (przedsowiaskie), reprezentujce najstarsz warstw nazewnicz
i okrelajce rzeki o najwikszych rozmiarach, tworz niezbyt liczn grup potamonimw
87 nazw. Stanowi one niewielki odsetek zbioru wszystkich nazw odapelatywnych tylko 1,3%, prezentuj jednak podstawow siatk hydronimiczn. Wikszo pierwszych
zapisw rdowych potamonimw archaicznych pojawia si w dokumentach redniowiecznych; do koca XV w. odnotowano 83% nazw. Rzeki o nazwach przedsowiaskich
rozmieszczone s gwnie w czci rodkowej maopolsko-mazowieckiej, od Wieprza
po Narew (46) i od Nidy po Bzur (13); w samym dorzeczu Narwi odnotowano 28 takich
hydronimw. Znaczce jest to, i nagromadzenie nazw uznanych za archaiczne wystpuje na obszarze areau mazowiecko-podlaskiego, co moe wiadczy o batyckoci niektrych podstaw.
W nowszej warstwie nazewniczej (pra)sowiaskiej i polskiej wyodrbniono nazwy
odrzeczownikowe i odprzymiotnikowe, te odimiesowowe i odliczebnikowe, powstae
w procesie derywacji semantycznej (czystej onimizacji); derywaty paradygmatyczne (odrzeczownikowe i odczasownikowe); derywaty sufiksalne; derywaty od wyrae przyimkowych oraz nazwy komponowane (zoenia, zrosty, zestawienia). Hydronimy od rzeczownikw (w tym pluralia tantum) powstae w wyniku czystej onimizacji s zbiorem okoo 1000
nazw okrelajcych 2394 referentw (36% ogu nazw). Nazwy rzeczne od rzeczownikw
pojawiaj si w XII w., lecz do koca XVIII w. powiadczono zaledwie 24% tego zbioru.

203
Pord potamonimw tej grupy dominuj w podstawach rzeczowniki o charakterystyce
topograficznej 76%, natomiast rzeczowniki o semantyce zwizanej z kultur materialn
stanowi jedynie 24% (572 referenty). Najwicej tego typu nazw wystpuje w grnej prawobrzenej czci dorzecza Wisy po San (zwaszcza powyej Dunajca), co nie dziwi, gdy
sie hydrograficzna jest tam bardzo gsta. Hydronimy te wystpuj licznie rwnie w czci lewobrzenej, midzy Przemsz a Pilic.
Nazwy od przymiotnikw oraz nieliczne od imiesoww i liczebnikw to grupa 549
potamonimw, odnoszcych si do 1058 referentw. W podstawach przewaaj przymiotniki o charakterystyce topograficznej (89%). Koncentracj tego typu nazw obserwowa
mona w dorzeczu grnej Wisy po So i Przemsz oraz w dorzeczu Sanu.
Drug co do frekwencji grup, po hydronimach powstaych w wyniku czystej onimizacji, s derywaty sufiksalne. Hydronimy z sufiksami rzeczownikowymi to 1159 nazw identyfikujcych 1508 referentw. Do koca XVIII w. dane rdowe dokumentuj obecno jedynie 42% referentw, wikszo zostaa odnotowana dopiero w XX w. W tej grupie nazw
dominuj rwnie podstawy o znaczeniu topograficznym, a podstawy o nawizaniach kulturowych stanowi okoo 11%. Hydronimy z sufiksami przymiotnikowymi stanowi zbir
230 nazw okrelajcych 249 referentw notowanych od XIII wieku, do koca XVIII w. zapisano 56% nazw, pozostae w dwu ostatnich stuleciach. Przewaaj motywacje od apelatyww o charakterystyce topograficznej, kulturowe stanowi ok. 10%.
Potamonimy utworzone w wyniku derywacji paradygmatycznej od rzeczownikw
i czasownikw stanowi typ marginalny w hydronimii dorzecza Wisy; odnotowano jedynie 47 nazw na okrelenie 60 referentw, ktre nie wykazuj adnego centrum dyslokacji.
Kolejnym, po odczasownikowych i odrzeczownikowych derywatach paradygmatycznych, do marginalnym typem nazewniczym s formacje od wyrae przyimkowych, typowe dla mikrotoponimii. Odnotowano 107 potamonimw nazywajcych 114 referentw;
maj one powiadczenia od XIV w., cho wikszo zapisw pochodzi z XX w.
Composita to 739 nazw okrelajcych 1176 referentw. Hydronimy te notowane s od
XIII w., a do koca XVIII odnotowano jedynie 26%; najwikszy przyrost zapisw nastpi
dopiero w XX w. (60%). W zbiorze tym przewaaj hydronimy o motywacji topograficznej, aczkolwiek 25% compositw zawiera cho jeden czon o charakterystyce kulturowej.
Polireferencjalno charakterystyczna dla hydronimii odapelatywnej widoczna jest zwaszcza wrd nazw powstaych w procesie czystej onimizacji oraz w potamonimach w formie
zestawie.
Szczegowe dane liczbowe dotyczce przyrostu pierwszych zapisw hydronimw dla
poszczeglnych typw nazw odapelatywnych przedstawia tabela 3.
Zestawienie chronologii powiadcze otwiera Wisa, ktra jest najwczeniej notowanym
hydronimem. W XI w. ujawnia si 6 nazw przedsowiaskich, w XII w. 12 nowych hydronimw reprezentujcych oprcz grupy archaicznej trzy zbiory, ktre w kolejnych wiekach
przejawiaj wysok produktywno: nazwy odrzeczownikowe i odprzymiotnikowe powstae w wyniku derywacji semantycznej oraz sufiksalne derywaty rzeczownikowe. Od XIII w.
zarysowuje si przewaga derywatw z sufiksami rzeczownikowymi (29), ktra trwa a do
koca XVI w. W XV w. wzrasta znacznie udzia nazw odrzeczownikowych (123), a w kolejnym stuleciu tendencje wzrostowe rysuj si take wrd potamonimw odprzymiotnikowych (125). Wiek XVII jest ubogi w rda drukowane i tym samym w nowe powiadczenia.
W XVIII w. natomiast nie sabnie produktywno typu sufiksalnego, w szybszym tempie

204
Tabela 3.
Potamonimy
I w.
XI
odapelatywne
n.e.
Potamonimy
1
6
przedsowia(Wisa)
skie
Potamonimy
odrzeczownikowe
Potamonimy
odprzymiotnikowe
Derywaty paradygmatyczne
Derywaty z suf.
rzeczownikowymi
Derywaty z suf.
przymiotnikowymi
Derywaty od
wyrae przyimkowych

XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII XIX

4

20

17

29

12

48 123

134

17

20

52

73

125

17

76 177

151

Composita
Razem

29

12

Razem

87

248

472 1336

2394

272

236

262

1058

14

18

60

27

182

295

568

1508

13

26

35

59

63

47

249

25

20

63

114

17

73

100

11

99

160

710

1176

93 233 512

554

76

890 1264 3005

6646

6
1

XX

wzrasta natomiast liczba hydronimw odprzymiotnikowych (272) i odrzeczownikowych

(248) powstaych w procesie czystej onimizacji, co rwnie ma miejsce w XIX w., z przewag jednak hydronimw odrzeczownikowych (472). W XX w. odnotowano ogromny przyrost zapisw; dopiero wtedy pierwsze powiadczenia dokumentacyjne ma 3005
nazw (45%). W tym okresie utrzymuje si przewaga nazw utworzonych od rzeczownikw
(1336), a drug co do liczebnoci grup stay si zestawienia hydronimiczne (656), ktrych
udzia wzrasta stopniowo od wieku XV. Obfito zapisw ujawniajcych si wspczenie
wiadczy, jak si wydaje, gwnie o saboci bazy materiaowej oraz o ograniczonej we
wczeniejszych okresach archiwizacji nazw maych ciekw.
Przebadane hydronimy odapelatywne tworz zbir 6646 jednostek nazewniczych pojawiajcych si w cigu caego prawie drugiego tysiclecia n.e. Stanowi to nieco mniej ni
poow wszystkich potamonimw dorzecza Wisy. W prezentowanym zestawieniu formacji odapelatywnych nazwy nalece do najstarszej warstwy nazewniczej to 1,3% wszystkich hydronimw odapelatywnych. Dominujcym sposobem tworzenia hydronimw odapelatywnych jest czysta onimizacja, w wyniku ktrej powstao 50,6% nazw (w tym pluralia
tantum). Hydronimy sufiksalne stanowi 27%, composita 20,4%, natomiast niky udzia
procentowy maj derywaty paradygmatyczne (2,6%).
Wrd wymienionych typw nazewniczych przewag maj formacje o charakterystyce rzeczownikowej 4111 nazw (62%), formacje przymiotnikowe to zaledwie grupa 1307

205
referentw (19,6%), a 1228 potamonimw ma posta wyrae syntaktycznych (18,4%).
Ponad poow zbioru stanowi jednoskadnikowe i dwuskadnikowe hydronimy rodzaju
eskiego (3441 referentw = 51%), masculina to grupa nieco mniejsza (2488 referentw = 37%), neutra stanowi niecae 4%. Stosunkowo duo jest hydronimw w plurale tantum okoo 6%. Rozkad nazw rodzaju eskiego i mskiego nie jest rwnomierny, masculina zyskuj przewag (niekiedy nawet znaczn) nad femininami w dorzeczach grnej
prawobrzenej Wisy, Dunajca, Wisoka, Sanu. W czci lewobrzenej, take w dorzeczu
Wieprza, Bugu, Narwi, dolnej Wisy, wicej jest nazw rodzaju eskiego. Uwarunkowane
jest to gwnie rodzajem gramatycznym terminu oznaczajcego ciek (rzeka, struga, potok,
strumie), wyraonego lub niewyraonego w nazwie.
W prezentacji potamonimw nalecych do rnych typw nazewniczych uwzgldniono rwnie ponad 200 nazw innosowiaskich, w wikszoci wschodniosowiaskich (biaoruskich, ukraiskich, emkowskich), nielicznych czeskich i sowackich z obszaru wspczesnej Polski. Nazewnictwu obszarw pogranicznych powicony zosta do obszerny
rozdzia w kompendium Polskie nazwy wasne, w ktrym przedstawiono: krtk histori
ssiedztw, zaoenia metodologiczne i stan bada oraz nazwy wasne (antroponimy, toponimy, w tym oronimy i hydronimy) nalece do tych obszarw (Rzetelska-Feleszko [red.]
1998: 397477). Problematyka ta opracowywana jest z niejednolit intensywnoci w zakresie rnych klas onimw i nieprdko zostanie wyczerpana. W tej pracy nie zajmuj si
kwesti kontaktw jzykowych, pierwsze zapisy nazw ciekw wodnych z cechami innosowiaskimi stanowi jedynie egzemplifikacj wystpujcych modeli hydronimicznych. Ich
niezbyt liczna reprezentacja jednak sprawia, i pogranicze poudniowe i wschodnie w hydronimii dorzecza Wisy mona uzna za zdominowane przez cechy jzykowe polskie. Nazwy innosowiaskie wydzielono, biorc pod uwag gwnie cechy fonetyczne, takie jak:
wschodniosowiaski penogos; inna realizacja sonantw oraz jerw; przejcie pierwotnego g > h; samogoski a i u odpowiadajce polskim , ; samogoska i jako ekwiwalent polskich a i e; odpowiednio o-/je-, a take pojawianie si leksemw charakterystycznych
dla omawianych jzykw i dialektw. Ze wzgldu na specyfik jzykow i pozajzykow
pogranicza polsko-czeskie i polsko-sowackie s do stabilne, okrelane bywaj jako obszar stykowy z naturaln granic Karpatami; charakteryzuje je niewielka liczba hydronimw o cechach tych jzykw. Poudniowo-wschodnia cz (na wschd od Popradu) zostaa wzbogacona elementami niesowiaskimi wooskimi, obecnymi w podstawach nazw
rzecznych (np. Aforny, Grapa, Paryja, Strunana, Syhla). Pogranicze polsko-wschodniosowiaskie jest zrnicowane, poniewa rne byy losy kontaktw jzykowych polsko-ukraiskich i polsko-biaoruskich; charakteryzuje si istnieniem szerokich pasw przejciowych (por. Wolnicz-Pawowska 1998: 399) oraz wiksz liczb hydronimw o cechach
wschodniosowiaskich, zwaszcza ukraiskich. Formy innosowiaskie lub postaci zawierajce elementy fonetyczne niecharakterystyczne dla rozwoju jzyka polskiego pojawiaj
si od XI w. na pograniczu poudniowo-wschodnim, por. Wiagr (1097), Wiar (1367), rz.
o d. 74,65 km, pd. Sanu; w XIII w. na pograniczu poudniowym, por. czesk nazw z obszaru lska Chorni Strumen (1293), dzi Strumie, kan. o d. 9,83 km, ld. Wisy. Wiek
XIV przynosi nowe nazwy z pogranicza poudniowego w dorzeczu Dunajca: Beli (1317),
dzi Biay Potok; Bela (1320), dzi Biaka, i Bela (1334), dzi Biaka, pynca gwnie
na terenie Sowacji; z pogranicza poudniowo-wschodniego w dorzeczu Sanu: Niechrebka
(1363); Berenica (1376), pot. o d. 15,85 km; Perednyj Potok (1376); Sootwiski (1376),

206
wtrnie Sotwina; Zawynnyj (1376); Ternawa (1377), dzi Tarnawka, pot. o d. 9,01 km,
a take z pogranicza wschodniego z dorzecza Narwi Ploska (1396), dzi Poska, rz. o d.
32,20 km. W XV w. pojawia si 6 nowych zapisw: dwa w dorzeczu Wieprza Tymienica i Rabowa Struga, pozostae w dorzeczu Sanu. Wikszo powiadcze nazw innosowiaskich pochodzi z w. XIX (32%) i XX (35%). Nazwy wschodniosowiaskie najliczniej
wystpuj w dorzeczu Sanu wraz z Wisokiem (62% ogu nazw innosowiaskich), wrd
dopyww Wisoki (10%), Narwi (6%), Bugu (4%). Cechy czeskie znale mona w nielicznych hydronimach z dorzecza grnej Wisy, a sowackie w dorzeczu Soy (6%), take
w dorzeczu Dunajca wraz z Popradem (3%).
Hydronimy o cechach innosowiaskich identyfikoway z reguy obiekty niewielkie, poniej 10 km (87%), niekiedy byy wariantami okresowymi lub nazwami odcinkowymi wikszych rzek. Nieliczne zachoway sw pierwotn posta do dzi, cz zanika
wraz z okrelanymi obiektami, a te, ktre przetrway, funkcjonuj czsto w postaci polskiej lub spolszczonej. Do najduszych obiektw, obok Wiaru, naley Tymienica, rz. o d.
74,47 km. Wrd nazw z pogranicza wschodniego przejtych do polszczyzny jako zapoyczenia E. Wolnicz-Pawowska (1998: 458) wymienia Wiar, San i Tanew, lecz w wypadku dwu ostatnich przykadw moliwy jest alternatywny rozwj ich form na gruncie rodzimym (por. Babik 248249, 337338). Zarysowane tu pokrtce problemy kontaktw
jzykowych odbitych w hydronimii pogranicza poudniowego i wschodniego wymaga
bd dalszych bada.
2. SEMANTYKA PODSTAW APELATYWNYCH
Kategorie semantyczne ustalone przez W. Taszyckiego w klasyfikacji nazw miejscowych
(1957: 228268) znalazy zastosowanie take w odniesieniu do innych klas onimicznych. Okrelenia nazwy topograficzne, kulturowe, dzierawcze odnosz si do rodzaju
motywacji wykorzystanych w tworzeniu toponimw. Te kategorie znaczeniowe zostay
uyte w opracowaniu mikrotoponimii mazowieckiej (Mznter 264280), w opisie mikrotoponimii lska Cieszyskiego problematyka motywacji jest natomiast ujta szerzej,
z wykorzystaniem paradygmatu pragmalingwistycznego. Po wnikliwej analizie materiau anojkonimicznego R. Mrzek (1990: 135146) dokona rekonstrukcji motywacji nazw
terenowych, ustali semantyczne determinanty motywacyjne i wyrni motywacj:
topograficzn, kulturow, przynalenociow, metaforyczn oraz sytuacyjno-okolicznociow.
W rozdziale Nazwy wodne, zamieszczonym w opracowaniu Polskie nazwy wasne, K. Rymut szkicowo omwi semantyk warstw chronologicznych polskiej hydronimii. W jego ujciu (i jest to pogld do powszechny) semantyka podstaw hydronimw
przedsowiaskich, tzw. staroeuropejskich naley do indoeuropejskiego pola semantycznego rzeka, woda, pyn (Rymut 1998: 271). Odnonie do epoki prasowiaskiej autor wymienia wrd cech rnicujcych nazwy wodne kolor wody, podoa, charakter terenu, szat rolinn. Rozpatrujc now warstw hydronimw, mniejsz uwag zwraca na znaczenie
podstaw apelatywnych, wskazuje natomiast na pojawienie si nazw wodnych odonimicznych (Rymut 1998: 273). Z tego skrtowego przegldu wynika, e baza semantyczna i pola
semantyczne wykorzystywane w kreacjach hydronimicznych s zrnicowane chronologicznie, z tendencj do poszerzania si w kolejnych warstwach nazewniczych.

207
Oprcz wymienionych powyej semantycznych wyznacznikw opisu podstaw i ich
motywacji w polskich pracach onomastycznych pojawiay si te tezy bliskie jzykoznawstwu kognitywnemu. Zaoenia tego paradygmatu wykorzystywane s coraz czciej do opisw rnych klas onimicznych (por. np. Kaleta 1998b; Kurek 2002; Skowronek, Rutkowski
2004; Myszka 2005). Adaptacja wybranych elementw teorii nurtu kognitywnego do analizy
hydronimw odapelatywnych posuy do odtworzenia pierwszego etapu procesu kreacji onimicznej oraz rekonstrukcji fragmentu jzykowego obrazu wiata zawartego w hydronimii.

2.1. Metafora ogldu a przestrze hydronimiczna

Tradycj w prezentacji kognitywnych tez teoretycznych i analiz jest odwoywanie si do
metafor1. W niniejszym szkicu posuono si zmodyfikowan metafor ogldu nawizujc do podstawowego typu percepcji jakim jest postrzeganie wzrokowe2, ktra pozwoli
uchwyci pocztkowy etap tworzenia odapelatywnych nazw wodnych.
W pierwszym etapie procesu kreacji hydronimw dochodzi do rejestracji za pomoc zarwno wzroku, jak i innych zmysw (powonienia, smaku, suchu, dotyku) penego pola obserwacji: wyodrbnionego obiektu przeznaczonego do nazwania wraz z otaczajc rzeczywistoci. W okrelonym momencie percepcji pole to moe by zawone do mniejszego
obszaru, jego rnorodnych parametrw i elementw. Ma to zwizek z koncentracj uwagi
kreatora w danej chwili, z odlegoci, z jakiej dokonuje ogldu lub dowiadcza okrelonych
fragmentw przestrzeni im bliej danego obiektu, tym bardziej szczegowy jest obraz; im
dalej tym obraz jest bardziej oglny. Przedmiotem ogldu jest ciek widziany na rnym poziomie szczegowoci, w penym lub zredukowanym polu widzenia, z wydzielonymi elementami pierwszego planu (figura), drugiego planu (to), z perspektyw usytuowaniem
obiektw w przestrzeni. Spord rnych elementw realnej przestrzeni poddanych obserwacji (niekiedy te z towarzyszcymi im skojarzeniami, nadbudowanymi konotacjami), zostaje
wybrany jeden, ktry posuy do kreacji nazwy wasnej konkretnego obiektu. Konceptualizacja odbywa si w penej konfiguracji sceny, w penym obszarze, z ktrego zostaje wyabstrahowany jeden czynnik, dajcy pocztek procesowi kreacji onimicznej.
Rzeka obszar wydzielony z otoczenia ostrym konturem (Tabakowska 1995: 80)
przeznaczony do nazwania ma zesp apelatywnych cech kategorialnych, znaczenie.
Usytuowany jest w okrelonej przestrzeni geograficznej z jej elementami skadowymi
okrelonymi apelatywnie. Do kreacji onimicznej potrzebna jest tylko jedna cecha, waciwo obiektu poddawanego proprializacji lub otaczajcej go przestrzeni, ktra jest wybrana na potrzeby i z udziaem okrelonej spoecznoci komunikacyjnej kreatora, podmiotu
konceptualizacji.
Bazowymi, najbardziej oglnymi strukturami pojciowymi wrd podstaw potamonimicznych s apelatywy rzeka3, pyn4. Byy one wykorzystywane jako bazy archaicznych,
1
Metafor przestrzeni geograficznej i mapy zastosowali np. Skowronek, Rutkowski (2004:
160) w opisie medionimw.
2
Por. Langacker 1995: 155212; Tabakowska 1995: 5879.
3
Etymologicznie rzeka < ps. *rka < ide. *roi -k, rzeczownik z przyrostkiem *-k, od pierwiastka *(e)rei - pyn, ciec, oznacza to, co pynie, ciecze (SEBor).
4
Por. ide. pierwiastki o znaczeniu pyn s. 44.

208
najstarszych hydronimw, ale take modszych. Wsze zakresowo leksemy hydronimiczne, okrelajce typ wybranego obiektu hydrograficznego, takie jak potok, kana, krynica,
mynwka, ruczaj, struga, strumie, stok, s bardzo czsto uywane w procesie kreacji
hydronimicznej5. Obiekty wodne postrzegane s za spraw swoich charakterystycznych
cech wszystkimi zmysami. Wyodrbniane s takie parametry jak: gboko, barwa, zapach, jako i czysto, wielko, temperatura, ruch, poziom wody lub jej brak, waciwoci akustyczne towarzyszce pyniciu. Uwaga kreatora ogniskuje si na cechach koryta
cieku, jego ksztacie i waciwociach podoa oraz brzegu, uchwyconych z wiksz lub
mniejsz szczegowoci. Ucilenie wprowadzaj przymiotniki okrelajce cechy cieku
wodnego, np.: biay, czarny, dobry, gboki, grny, graniczny, mtny, solny, stary, suchy,
wielki, zimny. Leksemy nazywajce typ i cechy obiektu wystpuj samodzielnie, tworzc
hydronimy jednowyrazowe, lub jako grupa imienna zoona z leksemu hydronimicznego
i przymiotnika charakteryzujcego. Uzna je naley za detale pierwszego planu. Nastpnie
wybierane s elementy najbliszego otoczenia, ta waciwoci nadbrzenych gruntw,
roliny nadbrzene, zwierzta bytujce w pobliu rzeki, a take obiekty kultury materialnej
i duchowej. Ostatnim elementem jest perspektywa i jej czci skadowe, usytuowanie kreatora i obiektu oraz przestrzenne relacje cieku do innych obiektw elementw sceny,
skomponowane przez wyraenia przyimkowe zawierajce takie przyimki, jak: do, midzy,
na, nad, od(e), pod, przy, spod6, w, z, za. Tak oglnie zarysowana przestrze hydronimiczna
jest poniej przedstawiona poprzez charakterystyczne, typowe podstawy nazewnicze, przy
uwzgldnieniu kryterium frekwencyjnego. Z analiz tych wyczono hydronimy przedsowiaskie ze wzgldu na ich archaiczno i w wikszoci wypadkw hipotetyczno lub
nieprzejrzysto podstaw.

2.2. wiaty za nazwami, czyli rekonstrukcja

rzeczywistoci potamonimicznej
Prezentowany tu oglny szkic diachroniczny jzykowego obrazu wiata zawartego w hydronimii7 jest jedynie rodkiem umoliwiajcym peniejszy opis semantyczny i kwantytatywny podstaw nazw wodnych. Ogldowi semantycznemu poddano ponad 6,5 tys.
5
Apelatywne podstawy hydronimw prezentowane s w kolejnoci wystpowania na licie frekwencyjnej.
6
Przyimek spod bardzo czsto uywany jest wspczenie, w modelu stosowanym przez hydrografw w odniesieniu do ciekw nie majcych nazwy lub dla takich, ktrych nazwy nie s im znane:
typ obiektu + spod + nazwa miejscowa, por. Kamie spod Nowosiek, Kamie spod Przewodowa,
Dopyw spod Obrcznej, Dopyw spod Czarnolasu (AtPHP). S to nazwy sztuczne i pozostaj poza
moim zainteresowaniem, niemniej tendencja ta jest do ywa w hydrologii i wynika z koniecznoci
identyfikacji cieku.
7
Prb interpretacji hydronimw (na podstawie nazw rzek powiatu strzyowskiego) z wyzyskaniem jzykowego obrazu wiata przedstawia A. Myszka (2005: 281292). Analiza ta nie przyniosa spodziewanych rezultatw; obraz zawarty w mikrohydronimii regionalnej nie okaza si bliski ani
stereotypowi ludowemu (przedstawionemu w SSSL I), ani wspczesnemu (wyonionemu w ankietach). Jak si wydaje, przyczyn takich wynikw bada bya analiza dokonana na zbyt maej prbie.
Potamonimy dorzecza Wisy stanowi zbir na tyle duy, i mona oczekiwa bardziej owocnych rezultatw.

209
nazw (referentw) i wyodrbniono bazy wystpujce rzadko oraz czciej. W zbiorze
tym 13% stanowi hydronimy o odapelatywnych podstawach jednostkowo uytych
w potamonimach, 3% to podstawy uyte przynajmniej 2 razy; nale one jednak (nie
we wszystkich wypadkach) do pl semantycznych, ktre s wykorzystywane do czsto. Sporo jest w tych dwu grupach apelatyww o semantyce kulturowej, archaicznych
podstaw sowiaskich o charakterystyce topograficznej oraz wyrazw zawierajcych cechy innosowiaskie. Wikszo hydronimw zostaa utworzona przez wielokrotne uycie podstaw, gwnie o semantyce topograficznej, z wykorzystaniem tych samych lub
rnych wykadnikw nazwotwrczych. Sporzdzona lista rangowa motyww nazewniczych zawiera ponad 300 gniazd apelatywnych i leksemw, ktre zostay wykorzystane
w hydronimach 3 i wicej razy. Leksemy z rang8 od 1100 uyte s z czstoci9 12
596 razy, leksemy z rang 101200 kreuj 612 nazw, a z rang powyej 200 wystpuj z czstoci 36 razy. Sygnalizowana w rozdziale III polireferencjalno hydronimw jest pochodn wielokrotnego wykorzystywania tych samych podstaw motywacyjnych i modeli nazewniczych.
Wrd odapelatywnych baz potamonimicznych najczciej uywany jest wyraz potok (wraz derywatami) prawie 600 wystpie. Jako nazwa wodna pojawia si on w formach: Potok, Potoki, Potoczek, Potoczki, w derywatach sufiksalnych: Potoczny, Potoczaska, Potoczanka, w wyraeniach przyimkowych (tu tylko z przyimkiem midzy, te
wschsow. mede) Midzypotoki, Midzypotocze, zoeniu hybrydalnym Szpilpotok oraz
dominujcych zestawieniach z czonem przymiotnikowym (75% tego zbioru) i mniej
licznych zestawieniach z wyraeniem przyimkowym typu Potok od Lasu, Potok zza Skaki. Baza ta bya produktywna przez stulecia, od XIII w. z tendencj wzrostow w XIX
i XX w. Obiekty, ktrych nazwa zawiera ap. potok (i pochodne), rozmieszczone s gwnie w czci prawobrzenej grnego dorzecza Wisy, najliczniej w dorzeczu Sanu (wraz
z Wisokiem) oraz w dorzeczu Dunajca, a ich wystpowanie ogranicza si do obszaru
lska (pozostajcego w zasigu dorzecza Wisy) i szeroko pojtej Maopolski, na pnocy po Pilic i Huczw w dorzeczu Bugu. Poza tym obszarem wystpuj dwa cieki:
Potoki (1453), obiekt zaginiony, usytuowany w dorzeczu Jeziorki na poudniowym Mazowszu koo Grjca i wspczesny Potok (Dopyw spod Lichtajn), pd. Drwcy (HPol
I 219). W przewaajcej wikszoci s to obiekty niewielkie, poniej 10 km, z nielicznymi wyjtkami. Nazwy pochodzce od leksemw okrelajcych typ obiektu wymagaj
uszczegowienia, dlatego te dominujc grup stanowi zestawienia z czonami okrelajcymi. Wrd zestawie wprowadzajcych uszczegowienie najczciej pojawiaj
si nazwy Gboki Potok i Potok Gboki, Czarny Potok i Potok Czarny oraz Graniczny
Potok i Potok Graniczny.
Drugie miejsce na licie frekwencyjnej podstaw zajmuje ap. rzeka (wraz z derywatami; cznie ponad 300 notowa) w formach: Rzeka, Rzeki, Rzeczka, Rzeczki, Rzeczysko,
Rzeczyna; derywat sufiksalny Rzeczycha; composita: Krzyworzeka, Suchorzeczka, Twardorzeczka oraz Stara Rzeka, Stare Rzeczysko, Nowa Rzeka. Zestawienia przymiotnikowo-rzeczownikowe stanowi 47% referentw z t podstaw, a najczciej spotykan nazw
jest Stara Rzeka (51), okrelajca dawne koryta. Hydronimy te notowane s od XII w.
8
9

Ranga kolejno na licie frekwencyjnej.

Czsto liczba wystpie w hydronimach; elementy skadowe zestawie liczone s osobno.

210
Rzeczyna, d. Wierzycy, w XIV w. Rzeka, w dorzeczu Wisoka, na pocztku XV w. pojawia si pierwsze zestawienie Babia Rzeka w dorzeczu Sanu i 12 innych hydronimw. Do
koca XVIII w. odnotowano jedynie 12% nazw z tej grupy, pozostae zapisano w dwu kolejnych wiekach. Wymienione hydronimy s czsto jedynie okresowymi nazwami obocznymi, gwarowymi, uywanymi w kontaktach lokalnych. Identyfikuj przewanie obiekty
mae, poniej 10 km (86%), dla duszych s nazwami odcinkowymi. Najduszym ciekiem wrd hydronimw nalecych do tego gniazda onimicznego jest Rzeczyca (36 km)
w dorzeczu Bugu.
Trzecie miejsce na licie rangowej baz hydronimicznych zajmuje gniazdo leksykalne zwizane z przymiotnikiem gboki (< ps. *glbok : *glb gboki), zawierajce
180 referentw. Gboko prototypowy wymiar wntrza przedmiotw (por. Grzegorczykowa 2003: 233258) jest najczciej wyodrbnian w hydronimii cech ciekw. Jako
podstawa hydronimw pojawia si od XIV w., por. Gboka Debrz (1348) w dorzeczu
Dunajca, i jest wykorzystywana a po wspczesno, por.: Gbia, Gbiec, Gbiczek,
Gboczka, Gboka/Gboki, Gboki Potok. Hydronimy z t podstaw wystpuj najczciej w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy po San, na pozostaym obszarze pojawiaj
si rzadziej.
Pozycj czwart wrd najczciej funkcjonujcych podstaw ma przymiotnik czarny i jego derywaty (176 referentw, gwnie nazw przymiotnikowych). Potamonimy z t
podstaw notowane s od XIII w., na caym obszarze dorzecza od grnej po doln Wis, z pewnym zagszczeniem w dorzeczu Dunajca, Sanu z Wisokiem oraz Narwi. Warto zwrci uwag, i w zestawieniu potamonimw dorzecza Wisy przymiotniki gboki
i czarny tworz podobn liczb derywatw, za proporcje w nazwach wd pyncych Polski ustalone przez E. Jakus-Borkow (1989: 147) s inne: udzia przym. czarny (19%) jest
znacznie wyszy ni przym. gboki (7,6%).
Pite miejsce w zestawieniu frekwencji podstaw zajmuje apelatyw kamie i pochodne, ujawniajcy si w 108 potamonimach od XIII w. po wspczesno. Pojawiaj si one
gwnie w dorzeczu grnej Wisy po San, take w dorzeczu Narwi, na pozostaym obszarze z mniejsz czstotliwoci.
Tych pi gniazd leksykalnych wyczerpuje list podstaw, ktre byy wykorzystywane
ponad 100 razy w hydronimach. Pozostae bazy apelatywne (wraz z derywatami od form
podstawowych) spord 100 najczciej uywanych, zgrupowane w gwnych typach semantycznych (topograficzne i kulturowe), a w ich obrbie w kolejnoci na licie rangowej, przedstawia ponisze zestawienie.
T y p y o b i e k t w w o d n y c h (n a t u r a l n y c h i s z t u c z n y c h): kana
(94), stok (92), rw (66), rostoka/roztoka (60), przekopa/przykopa (49), woda (30), jezioro
(25), debrz (23), acha (22), zdrj (22), d (21), bania (19), sotwina (18), staw (18), krynica (17), jama (15), przerwa/przyrwa (14), snoza (14).
C e c h y o b i e k t w w o d n y c h: stary (99), biay (83), zimny (77), suchy (63),
wielki (63), czerwony (55), rudy (51)10, krzywy (50), bystry (41), may (37), redni (29), zoty (29), dugi (26), szeroki (25), sony (20), nowy (18), (z)gniy (17), dobry (16), grny (16),

10
Jest to, jak si wydaje, po przymiotniku czarny jeden z podstawowych kolorw ziemi
i wody, zwaszcza podoa, w ktrym wystpuj zwizki elaza (por. Tokarski 1997: 8384).

211
duy (14)11, mtny (13), zadni (13), ciemny (12); brd (35), glina (35), *brn- (19), ka (17),
ropa (14)12, uk (13).
O k r e l e n i a o b i e k t w t e r e n o w y c h: gra (27), baba (21), az (21), skaa (21), smug (19), dolina (17), g/g (16), urwa (13).
P o d s t a w y f l o r y s t y c z n e: db (65), olcha/olsza (59), las (52); brzoza (48),
jasion/jesion (37), lipa (34), jawor (33), buk (31), br (29), joda/jedla (27), pokrzywa/koprzywa (24), grab (23), laska/leszczyna (18), osa/osika (18), trzcina (17), wierzba (17), jastrzb (16), ka (16), cis (14), malina (14), rokita (14).
P o d s t a w y z o o l o g i c z n e: bbr (24), wilk (24), niedwied (21), ryba (21),
winia (21), koza (17), tur (16), aba (16), kobya (14).
O k r e l e n i a d o t y c z c e k u l t u r y m a t e r i a l n e j i d u c h o w e j:
myn (95), granica (86), wie, nawsie (20 i 14), most, moci (25), dzia (20), ga (15), grd
(15), kopa (15), pieko (15).
Z apelatywnych podstaw wykorzystywanych (czsto i nieco rzadziej) w kreowaniu
hydronimw wyania si bardzo konkretna rzeczywisto, ktra zbliona jest do ludowego
stereotypu rzeki. W tradycji ludowej rzeka jest rnicowana i konkretyzowana za pomoc
okrele: rdo, krynica, stok, zdrj, struga, strumie, zestawiana z innymi zbiornikami
wody stojcej, takimi jak stawy, jeziora, konfrontowana z pozostaymi skadnikami krajobrazu naturalnego: gry, doliny, lasy, ki, pola, drzewa, zwierzta, i kulturowego: grody,
drogi, myny, mosty, granice. Postrzegany jest jej rozmiar i ksztat: duga, wielka, szeroka,
gboka, sposb, w jaki pynie: bystra, krzywa, krta, jej ruch i waciwoci akustyczne.
Opisywana jest ze wzgldu na czysto i barw wody z kategoryzacj pozytywn i negatywn, wyodrbniane s jej czci: koryto, rdo, grny i dolny bieg, ujcie, dno, nurt, wir,
a take ich cechy. Wedug wierze ludowych woda pynca jest siedliskiem zych duchw
(pieko). Rzeka jest te rdem wody i poywienia ryb i ptakw wodnych, wykorzystywana jest w celach praktycznych kpiel, pranie, mynarstwo, wytwarzanie przedmiotw
codziennego uytku (wyroby lniane, wikliniarstwo, przetwrstwo gliny). Stanowi element
podziau terytorialnego jest barier, granic oraz szlakiem, arteri komunikacyjn czc
wiat lokalny z odlegymi rejonami (por. SSSL I 153355).
Porzdkowanie apelatywnego obrazu wiata wody, rzeki odbywa si podobnie do jej
systematyzacji w warstwie proprialnej, a obraz potamonimw odapelatywnych stanowi
fragment rzeczywistoci interpretowanej i porzdkowanej jzykowo.
Przymiotnik ten wystpuje jedynie jako czon okrelajcy w zestawieniach z czonami utosamiajcymi od nazw obiektw sztucznych.
12
Podstawa ta pojawia si na zwartym obszarze w hydronimach dorzecza Wisoki, Wisoka
i Sanu, jednostkowo w dorzeczu Dunajca.
11

V. POLIONIMIA ZMIENNO, WARIANTYWNO,

PARALELIZM HYDRONIMW

Rnorodne zmiany nazewnicze to zjawisko typowe dla toponimii. Diachroniczne badania

rdowe pozwoliy opisa szczegowo ten proces w odniesieniu do nazw miejscowych
(por. BaMorf). Synchroniczny opis zmian w mikrotoponimii przedstawiony zosta dla
lska Cieszyskiego (por. Mrzek 1999: 154158), brak natomiast obszerniejszego opisu tego typu przeobrae w hydronimii. Autorzy monografii hydronimicznych poszczeglnych dorzeczy powicaj opisowi zmian niewiele miejsca, skupiajc si raczej na etymologii i klasyfikacji semantyczno-nazwotwrczej. J. Rieger zestawi hydronimy z dorzecza
Sanu podlegajce przeobraeniom sowotwrczym, zwrci uwag na zastpowanie sufiksw przymiotnikowych przez rzeczownikowe (por. RiegSan 220222). E. Jakus-Borkowa
(w 8890), analizujc hydronimi powiatu wieckiego, kilka stron powicia elipsom,
uniwerbizacjom i adideacjom. Stosunkowo obszernie omwi zmienno hydronimw
J. Duma (1999a: 170177), zajmujc si nazwami rzecznymi lewobrzenego Mazowsza,
a proces uniwerbizacji na przykadzie nazw wodnych Warmii i Mazur przeanalizowaa
M. Biolik (2000: 1524). Ustalenia tych autorw wykorzystane s w niniejszej pracy.
Badacze polscy rnie definiuj terminy dotyczce zmian nazewniczych. Najszerzej
problemem tym zaj si A. Bakowski (gwnie opierajc si na materiale ojkonimicznym, niekiedy take hydronimicznym), ktry wystpowanie dwu (i wicej) obocznych postaci toponimu okrela odpowiednio terminami dymorfizm i polimorfizm (BaMorf 78).
R. Mrzek (1990: 154156) na gruncie synchronicznym uywa w odniesieniu do mikrotoponimw okrele wariantywno, paralelizm nazewniczy wymiennie z dubletami nazwowymi, a samo zjawisko nazywa podwjnoci aktw nazewniczych. Na pograniczu
tworw wariantywnych i paralelnych sytuuje nazwy zestawione z wymian skadnika topoleksemowego. M. Majtn (1980: 45) stosuje terminy wielonazwowo albo tautonimia
na okrelenie zmian leksykalnych, sowotwrczych, paradygmatycznych oraz liczby, zmiany fonetyczne i graficzne okrela natomiast terminem wariantywno.
Przegld pogldw i terminw zwizanych z problematyk zmiennoci nazw zestawili
J. Krko (2003: 1422) we wstpie do hydronimii dorzecza Turca oraz L. Siakov (2011:
7887) w teoretycznym opracowaniu hydronimw sowackich. J. Krko (2003: 16) opowiada si za uyciem terminu polionimia na oznaczenie zjawisk niestabilnoci nazewniczej powstajcych na rnych paszczyznach: diachronicznej (zmienno nazwy podczas
wielowiekowego istnienia), socjalnej (typowe dla hydronimw nazwy odcinkowe funkcjonujce w rnych spoecznociach), dialektalnej (zapisy gwarowe), kodyfikacyjnej (nazwy

213
standaryzowane), emocjonalno-ekspresywnej, substytucyjnej (odpowiedniki innojzyczne
w spoecznociach mieszanych), ideologicznej (niezbyt czste w hydronimii). Dla L. Siakovej (2011: 7881) wielonazwowo, synonimia onimiczna, polionimia to zjawiska zwizane z istnieniem nazw jednego obiektu utworzonych od rnych podstaw leksykalnych.
W odniesieniu do zjawisk synchronicznych uywa terminu hydronimy paralelne funkcjonujce w tym samym czasie w obrbie jednej wsplnoty komunikacyjnej oraz uywane
w tym samym czasie, ale przez rne grupy spoeczne (tzw. nazwy odcinkowe wikszych
ciekw). Do zjawisk diachronicznych stosuje natomiast okrelenie hydronimy nieparalelne, czyli nazwy jednego obiektu funkcjonujce w cigu wiekw (cho w konkretnej sytuacji onimicznej bya to zapewne tylko jedna nazwa). Wariantywno odnosi do zmian fonetycznych, morfologicznych i syntaktycznych nazwy zawierajcej t sam podstaw.
W niniejszej pracy, operujcej materiaem historycznym pozwalajcym przeledzi
zmiany nazewnicze w cigu wiekw, pojecie polionimia jest uywane w szerszym zakresie w odniesieniu do wszelkich zjawisk niestabilnoci hydronimw. Brak owej stabilnoci najpeniej ilustruje w tej monografii, podobnie jak w opracowaniu J. Dumy (1999:
191199), indeks nazw. W sytuacjach, gdy pierwszy zapis nazwy wodnej nie by rwnobrzmicy z form pniejsz lub wspczesn, po postaci wyjciowej pojawia si hydronim stanowicy tytu artykuu hasowego, bdcy wariantem fonetycznym (rzadko),
sowotwrczym, leksykalnym lub nazw oboczn. Polionimia jest niekiedy sygnalizowana w poszczeglnych czciach rozdziau I, II i III, np. upia, dzi Skierniewka; Isa, dzi
Zawadka. Nazwy oboczne, czyli hydronimy utworzone od rnych podstaw leksykalnych
(identyfikujce jeden obiekt), traktowane byy w analizach jako odrbne hydronimy. Zjawisko polionimii dotyczy ponad 1000 obiektw w dorzeczu Wisy, gwnie mniejszych
ciekw. Zmiany fonetyczne w hydronimii badanego obszaru jako niezwizane z systemem
nazewnictwa nie stanowi przedmiotu rozwaa. Pomijane s rwnie innojzyczne warianty nazw obiektw (niemieckie czy batyckie), ktre jako nazwy obce wymagaj osobnego opracowania.
W niniejszym rozdziale koncentruj si na tych stadiach funkcjonowania i ewolucji
hydronimw odapelatywnych, w ktrych na skutek ingerencji czynnikw zewntrzjzykowych lub wewntrzjzykowych dochodzi do zmiany formy nazwy. Rozwaania te dotycz
fazy postnominacyjnej, kiedy w ujciu R. ramka (1988: 2729) nastpuje desemantyzacja nazwy (zerwanie ze znaczeniem podstawy onimicznej), stabilizacja relacji nazwa
obiekt i pena proprializacja, ale nie zawsze stabilno.
Nie ma opracowania hydronimii podobnego do monografii A. Bakowskiego, ktre
ujmowaoby kompleksowo zjawisko zmiennoci i jak stwierdza J. Duma (2000c: 337)
nie ma pewnoci, czy uda si podobne zjawiska omwi i sklasyfikowa nawet po zebraniu materiau hydronimicznego z caej Polski. Mimo penej wiadomoci trudnoci
klasyfikacyjnych i interpretacyjnych postaram si przedstawi wybrane zagadnienia wariantywnoci odapelatywnych nazw wd pyncych dorzecza Wisy w cigu wiekw.
Zmiany te s bardzo rnorodne, wystpuj czasami acuchowo1 i nie poddaj si tak
Zmiany acuchowe niestabilno nazwy przejawiajca si w istnieniu wielu form rnych
morfologicznie (dotyczcych tego samego obiektu), ale z zachowaniem pierwotnej podstawy motywacyjnej; termin inspirowany pojciem acuchy derywacyjne (por. Sowotwrstwo gniazdowe,
red. M. Skaryski, Krakw 2003).
1

214
atwo porzdkowaniu. Obserwowa tu mona duy brak stabilnoci, zwaszcza nazw maych obiektw, wikszy ni w toponimii.
Przegld wariantywnoci hydronimw nie wyczerpuje caej problematyki polionimii.
Omawiane s zmiany najczstsze, tj. uniwerbizacje (elipsa, sufiksacja substantywizujca),
dyferencjacje (sufiksacja, dodanie czonu dyferencyjnego), zmiany liczby, rodzaju, paradygmatu, wymiany sufiksw, skrty morfemiczne, ktre miay charakter trway i okresowy. Charakterystyczne dla historii mikrohydronimw jest wystpowanie tzw. zmian acuchowych, kiedy to przez kilka wiekw, a niekiedy w cigu jednego stulecia forma nazwy
dokumentowana na osi czasu nieustannie si zmienia, np. zmianie rodzaju towarzyszy
przeksztacenie w zestawienie, dodanie sufiksu czy odwrotnie elipsie towarzyszy zmiana
rodzaju lub wtrne dodanie sufiksu.
1. UNIWERBIZACJE
Uniwerbizacj zarwno apelatyww, jak i propriw zajmowao si wielu badaczy.
D. Buttler (1981: 215) wymienia pi zabiegw prowadzcych do uniwerbizacji: derywacj sufiksaln, derywacj dezintegracyjn wraz z adideacj, elips (substantywizujc, deadiektywizujc), abrewiacj i kompozycj. Podobne typy uniwerbizacji wyrnia i analizuje na apelatywnym materiale polskim i czeskim E. Szczepaska (1994: 8384). Termin
uniwerbizacja w obu opracowaniach rozumiany jest szeroko, jako tworzenie z wyrae
dwu- lub kilkuwyrazowych jednego wyrazu. A. Bakowski, analizujc zmiany morfemiczne w toponimii (a waciwie ojkonimii) polskiej, uniwerbizacj definiuje jako wszelkie
sposoby zastpowania nazw-paratez, zestawionych z dwu (przynajmniej wyrazw), nazwami jednowyrazowymi (BaMorf 14). Wyrnia on nastpujce typy uniwerbizacji:
elipsa, sufiksacja substantywizujca, transformacja w zrost i zoenie. Podobnie na problematyk t patrzy M. Biolik, badajc wycinkowo hydronimy paratetyczne (2000).
1.1. Elipsa substantywizujca w hydronimach dotyczy najczciej zaniku terminu hydrograficznego typu potok, rzeka, struga w nazwie zestawionej. S to zmiany trwae (niezbyt
liczne) oraz okresowe, ktre wynikaj z braku stabilnoci nazwy i niejednolitych sposobw zapisywania hydronimw zestawionych w rnych typach rde. Zmiany te dotycz
gwnie obiektw kilku- lub kilkunastokilometrowych, w znacznej wikszoci znajdujcych si w dorzeczu grnej Wisy (dopywy Dunajca, Sanu, Soy, Raby). Czciej zachodz
w zestawieniach z czonami odantroponimicznymi, rzadziej z czonami od przymiotnikw
pospolitych. Powiadczone s one gwnie w XIX i XX w., co niewtpliwie ma zwizek
z wiksz liczb rde i zapisw dotyczcych tego okresu. Kilka przykadw dubletw
udokumentowanych jest jednak w wiekach wczeniejszych, co wiadczy o ywej ju wtedy
tendencji do elipsy, por.: Gboki/Gboki Potok (1577), Jastrzbi Potok/Jastrzbi (1511).
Elipsa w zestawieniach hydronimicznych, zawierajcych przymiotnik pospolity o charakterze topograficznym, dotyczy nastpujcych nazw: Krzywy Potok (17861788) > Krzywy (1887); Potok Niedwiedzi (2003) > Niedwiedzi (2006); Rybny Potok (1961) > Rybny
(1964); rednia Rzeczka (19611970) > rednia (1963); Gorca Rzeka (1881) > Gorca
(1965). Wystpuje take w zestawieniach z czonem przymiotnikowym o charakterze kulturowym: Graniczny Potok (1965) > Graniczny (1966); Potok Cegielny (1882) > Cegielny (1965). Zmiany okresowe dokumentuj ponisze zapisy: Czarny Potok (18771905) >

215
Czarny (1931) > Czarny (Potok) (1965); Czerwony Potok (1591) > Czerwony (1962) >
Czerwony (Potok) (1965) > Czerwony Potok (2006); Suchy Potok (17041725) > Suchy
(17861788) > Suchy (1962) > Suchy Potok (1964) > Suchy (1984) > Suchy Potok (2006);
Szeroki/Potok Szeroki (18491854) > Szeroki (1965) > Szeroki Potok (2006); Stracony Potok (1963) > Stracony (1964) > Stracony Potok (2006). Okresowemu zanikowi terminu hydrograficznego w zestawieniach towarzyszy niekiedy zmiana rodzaju gramatycznego, co
ma zwizek z dostosowaniem do rodzaju terminu topograficznego niewyraanego w nazwie (ale zapewne funkcjonujcego w sferze asocjacyjnej), innego ni ten, ktry uleg elipsie, np. Czarny Potok (1893) > Czarna (1965); Biaa Woda (1880) > Biay (1962) > Biay
Potok (1964) > Biaa Woda/Biay (Potok) (1965) > Biay Potok (1985); Suchy Potok (1890)
> Suchy (1885) > Suchy (Potok)/Sucha (1965) > Suchy Potok (2006). W badanym materiale wrd przykadw zmian trwaych dominuje elipsa czonu potok. Uniwerbizacje zestawie z czonami rzeka, rzeczka, struga powiadczone s jednostkowo, co wynika przede
wszystkim z tego, e dominuj zestawienia z czonem potok, a inne terminy hydrograficzne wystpuj rzadziej.
1.2. Uniwerbizacja przez elips czonu charakteryzujcego typ obiektu i sufiksacj substantywizujc ma rwnie charakter trway i okresowy. Do substantywizacji suy przede
wszystkim suf. -ka oraz jego rozszerzone postaci -anka, rzadziej -wka; kilkakrotnie uyty zosta rwnie suf. -ik, -ec, -ica. Najczciej zjawisko to zachodzi w hydronimach typu
X-(ow)ski + termin hydrograficzny > X-(an)ka z przymiotnikiem pochodzenia odonimicznego. Zmiany takie rzadziej zaobserwowa mona w zestawieniach z przymiotnikiem odapelatywnym. Dokonuj si one gwnie w XIX i XX w. w hydronimach okrelajcych
obiekty w dorzeczu grnej Wisy, najczciej niewielkich rozmiarw. Najwczeniejsze
przykady uniwerbizacji substantywizujcej z uyciem suf. -nica i -ka spotykamy w XV w.
w mazowieckich hydronimach odapelatywnych dzi nieistniejcych, por.: *Skiej(s)tw
Stok (1426) > Skiejstownica (1436) > Kejstwka2 (1565); ubiany Stok ((1421) 1456) >
ubianka (1425) > ubiany (1426) > ubiany Stok (1427) > ubianka (1468). Inne przykady tej transformacji to: Biaa Woda (1839) > Biaka (1882); Potok Czerwony (1893)
> Czerwonka (1964); Biay Potok ((1446) 1504) > Bi(e)lanka (1962); okresowe: Kana
Gwny (1965) > Gwnik (1971) > Kana Gwny (2005). W kolejnych przykadach obserwowa mona wielokrotne zmiany formy nazwy przy zachowaniu tej samej podstawy, gdzie sufiksacj (niekiedy wieloprzyrostkow) poprzedza lub towarzyszy jej elipsa
czonu rzeczownikowego, niekiedy zmiana rodzaju: Lena Woda (XVI w.) > Leniwka
(17861788) > Lena (1961) > Leniwka (1964); Szybowy Potok (1574) > Szybowiec
(17861788) > Szybwka (1888); Niedwiedzi Potok (18771905) > Niedwiedzik/Niedwiedzi Potok (1886) > Niedwiedzi (1962) > Niedwiedzik/Niedwiedzi (Potok) (1965) >
Niedwied (1980); Siwa Woda/Siwy (1889) > Siwa Woda (1937) > Siwa Woda/Siwianka/
Siwa (1965). Mamy tu do czynienia nie tyle z brakiem cigoci nazewniczej, gdy pierwotna podstawa motywacyjna jest zachowana, ile raczej z niestabilnoci modelu nazewniczego, ktry by modyfikowany i weryfikowany, take w zwizku z istniejcymi rwnobrzmicymi nazwami miejscowymi lub terenowymi.
2

kowe.

W formie tej dodatkowo wystpia faszywa dekompozycja i zanik S-, uznanego za przyim-

216
1.3. Uniwerbizacja przez transformacj w zoenie jest jak stwierdza A. Bakowski
najczciej powiadczonym sposobem przeksztace paratez zestawionych z przymiotnika (niedzierawczego) i rzeczownika (BaMorf 27). Stwierdzenie to dotyczy ojkonimii,
w hydronimii odnotowano natomiast tylko izolowane potwierdzenia tego procesu, np.:
Biaybrzeg/Biay Brzeg (1557) > Biaobrzeg (1644) w odniesieniu do obiektu w dorzeczu
Sanu. Przeksztacenie zestawienia Dobra Woda (1576) w zoenie z suf. -ka Dobrowdka
(1964) dokumentuje jednoczenie dyferencjacj hydronimu w stosunku do odhydronimicznej n. m. Dobrowoda (szerzej o tym zjawisku w podrozdziale 2. dotyczcym dyferencjacji).
Marginalno tego zjawiska w hydronimii wynika z faktu, i zestawienia przymiotnikowo-rzeczownikowe stanowi produktywny hydronimiczny model nazewniczy.
2. DYFERENCJACJE
Dyferencjacje w hydronimach odapelatywnych s specyficznym typem wymiany sufiksw
wymuszonej przez tzw. kontekst onimiczny. Kontekst ten wie si z istnieniem gniazd
onimicznych. Nie s to gniazda w rozumieniu J. Rozwadowskiego, por. gniazdo Wisy
(Rozwadowski 1948: 282292), ani w ujciu staroeuropeistw tworzone wok archaicznych rdzeni (por. Udolph 1990), lecz wzorowane na gniazdach sowotwrczych, konstruowane z toponimw w procesie transonimizacji, z hydronimem pierwotnym jako centrum.
Istnienie gniazd onimicznych byo sygnalizowane w rozdziale III przez umieszczenie
w przypisach rwnobrzmicych nazw miejscowych lub terenowych wtrnych w stosunku do hydronimw. Z rzadka odnoniki te wyraay pewne wtpliwoci co do pierwotnoci hydronimw, cho ostatecznie ojkonimy i mikrotoponimy uznane zostay za ponowione. W opisie zmian dyferencyjnych analizowane s dwa elementy gniazda, a mianowicie:
hydronim pierwotny w stosunku do toponimw, stanowicy centrum gniazda, i transonim
odhydronimiczny (ojkonim lub mikrotoponim) oraz relacje midzy nimi wymuszajce polaryzacj hydronimu.
Zjawisko dyferencjacji hydronimu w stosunku do ojkonimu odnotowa mona
wrd potamonimw warstwy najstarszej, okrelajcych due obiekty, co odzwierciedlaj zapisy: Hoczew (1511) > Hoczewka (1630), por. n. m. Hoczew; Isa (1241) > Ieczka
(15641565) > Ila (1839) > Ianka (1863), por. n. m. Ia; Jan(i)a (1303) > (Janka) Jonka (1882), por. n. m. Jania (Stara, Kocielna, Lena); Jasie (1570) > Jasioka (1855), por.
n. m. Jasie, wtrnie Jaso; Kubra (1565) > Kubrzenica (16601661) > Kubra (1795) >
Kubrzanka (1808) > Kubra (1975) > Kubrzanka, Kubrzenica (1998), por. n. m. Kubra
(Nowa i Stara); Liw (1483) > Liwiec (1503) > Liw (1511) > Liw (1524) > Liwiec (1526) >
Liw (1535) > Liw (1553) > Liwiec (1565), por. n. m. Liw; Mie (1440) > Mianka (1839),
por. n. m. Mie; Mawa (1459) > Mawka (1570), por. n. m. Mawa; *Pewel/Pewel Wielka (XVI w.) > Pewlica (17041725), por. n. m. Pewel (lemieska, Maa); *Radawa/Radawka (18771905), por. n. m. Radawa; Rawa (16161620) > Rawka (1789), por. n. m.
Rawa (2 ); Sawa (1465) > Sawka (1491), por. n. m. Sawa (2 ); Strabla (1576) > Strabelka (1997), por. n. m. Strabla; Tyrawa (1546) > Tyrawka (1554) > Tyrawa (1565) > Tyrawka
(184954) > Tyrawa (1884) > Tyrawka (1892), por. n. m. Tyrawa; Uszew (1570) > Uszwica
(1839), por. n. m. Uszew; Wodawa (1742) > Wodawka (1839), por. n. m. Wodawa; kiew (14551480) > kiewka (1786) > kiewianka/kiewka (1965), por. n. m. kiew, kiewka; *Zgowid/Zgowidza (1252) > Zgowitka (1255) > Zgowiczka (1785),

217
por. n. m. Zgowid (1155) > Zgowitka (1282) > Zgowiczka. W hydronimie i ojkonimie Zgowiczka po pierwotnej dyferencjacji, ktra miaa miejsce ju w XIII w., nastpio
zrwnanie nazw obu obiektw. Wrd hydronimw archaicznych 16 podlegao dyferencjacji, najczciej przy uyciu suf. -ka, rzadziej -ica (2) oraz -ec (1).
Sufiksacja dyferencyjna dotyczy zarwno nazw warstwy najstarszej, jak i nazw warstwy nowszej, nalecych do rnych typw nazwotwrczych, a wsplnym jej ogniwem
jest istnienie ojkonimu rwnobrzmicego z pierwotnym hydronimem, ktre ten proces wymusza. Do dyferencjacji najczciej uywany jest rwnie suf. -ka (-anka): Baszna (1388) >
Baszenka (1565), por. n. m. Baszn(i)a; Bczal (1880) > Bczaka (1964), por. n. m. Bczal;
Biaa (1368) > Biaki (1462), z dodatkow pluralizacj, por. n. m. Biaa; Biaa (1787) >
Biaka (1880), por. n. m. Biaa (Botna); *Bystra > der Kleinen Bistra (1592) > Bystra
(17861788) > Bysterka (1965), por. n. m. Bystra; Chlewna/Chlewianka (17861788) >
Chlewna (1845) > Chlewianka (2006), por. n. m. Chlewna; Ch(w)oroszcza (1510) > Choroszczanka (1963), por. n. m. Choroszcz; Czerna (1848) > Czernka (1881) > Czerniwka (1964) > Czernka (1991) > Czernka (2006), por. n. m. Czerna; Doyca (1512) > Doyczka (17861788) > Doyca (1881) > Doycki (1885)3 > Doyczka (1966), por. n. m.
Doyca; Drwiena (1262) > Drwinka (1881), por. n. m. Drwinia; Dukla (1373) > Dukielka (1402), por. n. m. Dukla; Gbokie (1846) > Gboczanka (1962), por. n. m. Gbokie;
Jasienica (1531) > Jasionka/Jasienica (1965), por. n. m. Jasienica; Jeskra (1396) > Jaskrzanka (1784), por. n. m. Jaskra; Jodowa (1359) > Jodwka (1564), por. n. m. Jodowa; Kalina (17861788) > Kalinka (1963), por. n. m. Kalina; Kemmenicz ((1351) 1400) >
Kamionka/Kamienica (1565) > Kamienica (15721574) > Kamionka (1882), por. n. m.
Kamienica; Kasina (1425) > Kasinka (17861788) > Kasina (1855) > Kasinka/Kasinianka (1964) > Kasinka/Kasina (1965) > Kasinka (1980) > Kasinianka (2006), por. n. m. Kasina Wielka; *Klikawa > Klikawka (1883), por. n. m. Klikawa; Konopata (1971) > Konopatka (2006), por. n. ter. Konopata; Krpa (1480) > Krpianka (1517), por. n. m. Krpa;
townia (1433) > towienka (1526) > townianka (1965) > towianka (1966), por. n.
m. townia; *ukawa/ukawka (1791) > ukawa (1965) > ukawka (1983), por. n. m. ukawa; Meszna (1715) > Meszynka/Meszenka (17861788) > Meszna (17861788) > Mesznianka (1965), por. n. m. Meszna; Morawica (1391) > Morawka (14701480) > Morawka/
Morawica (1787) > Morawka (1938), por. n. m. Morawica; Moszczenica ((1348) 1584) >
Moszczanka (1855), por. n. m. Moszczenica; *Mozgawa > Mozgawka (1787) > Mozgawa (1938) > Mozgawka (1961), por. n. m. Mozgawa; Mszana (1365) > Mszana/Mszanka
(1855) > Mszana/Mszanka (1885) > Mszanka (1934), por. n. m. Mszana; Olszana (1293) >
Olszanka (1882), por. n. m. Olszana; Olszowa (1409) > Olszowianka (1962), por. n. m. Olszowa; Ostrusza (1564) > Ostruszka (1765) > Ostrusza (1880) > Ostruszanka (Ostrszanka) (1961) > Ostrusza (1965) > Ostruszanka (1980), por. n. m. Ostrusza; Pech (1418) >
Pechwka (1863), por. n. m. Pech; Ponikiew (1564) > Ponikiewka (17861788), por. n. m.
Ponikiew; Rdzawka (1888) > Rdzawka (1962) > Rdzawianka (1964) > Rdzawka/Rdzawianka (1965) > Rdzawka (1980), por. n. m. Rdzawa; Rylska (1880) > Rylski (1888) > Rylsk/
Rylska (1889) > Rylka (1962), por. n. m. Relsko, Rylsk; Rzyki (1889) > Rzyczanka (1934),
por. n. m. Rzyki; Siara (1388) > Siarka (1855), por. n. m. Siary; Zminica (1448) > Zminnica
(1563) > Zminica (1569) > Zmienniczka (1965), por. n. m. Zmiennica.
3

Okresowo dyferencjacja (lub renominacja na bazie n. wsi) z uyciem suf. -ski.

218
Trzeba zwrci uwag na istnienie rwnolegych postaci z sufiksami -ka/-anka: Kasinka/Kasinianka, Rdzawka/Rdzawianka, oraz -ka/-wka, np. Czernka/Czerniwka, a take
na wahania w wyborze waciwej formy, np. Meszenka/Mesznianka.
Okresowym zmianom dyferencyjnym przy uyciu suf. -ka, -anka podlegay nastpujce hydronimy: Blizna/Blizenka (1524) > Blizna (1888), por. n. m. Blizna; *Branica > Bryniczka (1342) > Bryniczka (1965) > Brynica (1966), por. n. m. Brynica (Mokra, Sucha);
Czarna (1964) > Czarnianka (1965) > Czarna (2006), por. n. m Czarna; Jaworzyna (1962)
> Jaworzynka (1985) > Jaworzyna (2006), por. n. m. Jaworzyna; *Kamienna > Kamionka
(1537) > Kamienna (1930) > Kamienna/Kamionka (1965) > Kamienna/Kamionka (1966) >
Kamienna (1983), por. n. m. Kamienna; Mierzawa (1966) > Mierzawka (1966) > Mierzawa (1980), por. n. m. Mierzawa; Potok/Potoczka (1465) > Potoczka (1529) > Potok (1966),
por. n. m. Potok May i Wielki. W wypadku dwu zmian dyferencyjnych z uyciem suf. -ka
udokumentowano efemeryczne, pniejsze zjawisko zrwnania form hydronimu i ojkonimu: Bczala ((1376) XV w.) > Bczalka (1880), por. n. m. Bczala > Bczalka; Dziechcin
(1934) > Dziechcinka (1962) > Dziechcin/Dziechcinka (1965) > Dziechcinka (2006), por.
n. m. Dziechcin > Dziechcinka.
Inne przyrostki pojawiaj si w funkcji dyferencyjnej sporadycznie. S to: -ec Nur
(1424) > Nurzec (1500) > Nur (1557) > Nurzec (1566), por. n. m. Nur; -ec wraz z -ica
Ruz (1240) > Rziec (1781) > Rec (1972) > Ruziec/Ruzica/Rec (1965) > Ruzica/Ruziec
(2004) > Ruziec (2006), por. n. m. Rue; -ek Nozdrzec (1554) > Nozdrzeczek (1886), por.
n. m. Nozdrzec.
Zmiany okresowe z udziaem sufiksw -ica, -ik, -ina dokumentuj zapisy nastpujcych hydronimw: Branew (1515) > Branwica (1808) > Branew/Branwica (1880) > Branwica (19291936) > Branew (1971), por. n. m. Branew; Dzirzbia/Dzirzbienica (1472) >
Dzirzbia (1476), por. n. m. Dzierzbia; Jawornik (15441545) XVIII w. > Jaworniczek
(17861788) > Jawornik (18771905) > Jaworniczek/Jawornik (1882) > Jawornik (1931),
por. n. m. Jawornik; Skawa (1333) > Skawina (1364) > Skawa (14701480) > Skawina
(1786) > Skawa (1787), por. n. m. Skawa.
Materia hydronimiczny dostarcza przykadw na dyferencjacj wielokrotn, por.: Jabo ((1435) 1456) > Jabonia (1472) > Jabona (1521) > Jabona (1565) > Jabonka
(1839) > Jabonka/Jabonna (1882) > Jabonka (2006), por. n. m. Poryte-Jabo; Jamna
(1511) > Jamnica (1565) > Jamninka (18491854) > Jamnenka (19291936) > Jamninka
(1931), por. n. m. Jamna (Dolna i Grna); Jeziora (16601661) > Jeziorka (1820) > Jeziorna (1880) > Jeziorna/Jeziorka/Jeziora (1882) > Jeziorka (1980), por. n. m. Jeziora;
Krzywczyk (1966) > Krzywiec (1974) > Krzywczanka (1980), por. n. m. Krzywiec. Hydronim Bobrza, rz. o d. 50,75 km, pd. Czarnej Nidy ( Nida), jest przykadem dyferencjacji
wielokrotnej (ktra ostatecznie si nie utrwalia) przy uyciu suf. -ek, -ica, -anka, por. Bobrza (1787) > Bobrek/Bobrza (1839) > Bobrek (1856) > Bobrza/Bobrzyca (1880) > Bobrza
(1961) > Bobrzanka (1966) > Bobrza, w gb. Bobrzanka (1983) > Bobrza (2006), por. n. m.
Bobrza.
Zjawiskiem z pogranicza dyferencjacji jest deminutywizacja za pomoc suf. -ka, -anka,
-wka odnotowana w kilku nazwach. Nie jest tu udokumentowany udzia tzw. kontekstu
onimicznego, cho do koca nie mona go wykluczy, gdy nie wszystkie mikrotoponimy nalece do danego gniazda onimicznego s ujte w opracowaniach, obecne na ma-

219
pach. Zmiany tego typu mogy mie przyczyny pozajzykowe, jak niewielkie rozmiary
obiektu, lub jzykowe zwizane z ekspansj przyrostka -ka, ktry w nowszych czasach
mona uzna za typowo hydronimiczny. Proces ten mia zasadniczo charakter trway, ale
niekiedy te tylko okresowy: Borowiec (1891) > Borowcwka (1964); Grodnia, Horodnia
(1881) > Horodnianka (1900); Jzwiny (1855) > Idwinka (1964)/gw. i av ika; ososina
(1961) > ososianka/ososinka (1964) > ososina (1964); Ropa/Ropianka (1965); Smarkawa (1350) > Smarkowa (1964) > Smarkwka (2006); Smuga/Smuka (1965) > Smuga
(1972); Smugawa (17861788) > Smukawa (1889) > Smugawka (1964). W wypadku formacji z wahaniem -awa/-owa mona zaoy istnienie pierwotnej n. zestawionej (niekiedy jest to powiadczone) i uniwerbizacj suf. -ka, np. Sinaw(a) (1350) > Sinwka (Sinowa
Struga) (19361939) > Sinowa (1964) > Sinowa Struga (1965).
3. SUFIKSACJE SUBSTANTYWIZUJCE
O ile w ojkonimii sufiksacja substantywizujca dotyczy nazw paratetycznych (por. BaMorf 2125), to w hydronimii udokumentowana jest w hydronimach odprzymiotnikowych
i odimiesowowych. Przebiega ona gwnie z udziaem sufiksu -ka (efemerycznie -ki), te
-ik, -ica oraz sporadycznie -ec, -ina. Podlegaj jej nazwy w formie przymiotnikw niemotywowanych, z suf. -ny, te -ja, -owy, -any, -ski. Najwczeniejsze powiadczenia, z XIV
XV w., maj warianty z dodanym suf. -ica, -nica, dotyczce obiektw wodnych w dorzeczu dolnej Wisy i Narwi: Jastrzbia (1198) 12901291 > Jestrzbnica (1305); Kamiona
(1349) > (Kamienica) Kemmenicz ((1351) 1400); Piaseczna/Piasecznica ((1440) 1456);
Strzemeszna ((14141425) 1456) > Strzemesznica (1427). Pozostae zmiany dokonyway si w XIXXX w. i wystpoway w nazwach ciekw od grnej Wisy po rodkow jej
cz. Przyrostek -ka (wraz z rozszerzeniami) bra udzia w urzeczownikowieniu (niekiedy tylko okresowym) nastpujcych hydronimw: Biaa (1845) > Biaka (1847); Biaa/gb.
Biaka (1965) > Biaka (1971) > Biaa (1980); *Brona > Bronka (1576) > Bronka/Bronia
(1880) > Bronka (1963) > Bronka/Bronia (1965) > Bronka (1972); Gboka (1846) > Gbwka (1881); Leniwa (1970) > Leniwka (1970) > Leniwa (1980) > Leniwka (2006); Leniwa (1867) > Leniwka (1963); Jasiona (1351) > Jasienna (1846) > Jasienianka (1962);
Lena (1934) > Lenianka/Lena (1962) > Lenianka (1964) > Lena (1965) > Lenianka
(2006); Mrwla/Mrowla/Mrwka (1965) > Mrwka (1966) > Mrwka (1980) > Mrowla4
(2006); Olszowy (18771905) > Olszwka/Olszowy (1886) > Olszowy Potok (1965) > Olszowy (2006); Pona (1474) > Ponia (1491) > Pona (1521) > Ponka (1775) > Ponka
(2006); Punika (1888) > Punikuka (1965); Sona (1289) > Sonka (1520); Sony (1889) >
Somianka/Sonianka (1962); Studzona (1419) > Studzienna (1848) > Studzianka (1961) >
Studzienna (1963) > Studzienna (1965); *rzona > Szronka/Szrenka (1965); mierdzca/
mierdzionka (1965); Szumica (1902) > Szumionka (1963) > Szumica (1971) > Szumionka (2004).
W przypadku kilku hydronimw substantywizacji towarzyszy ucicie sufiksu przymiotnikowego, por. Leszczna (1965) > Leszczka (1972) > Leszczna (1983) > Leszczka (2006); Myska (178688) > Mynwka (1961); Myski (1885) > Mynwka (1893);
Zarbczany (178688) > Zarbki (1855).
4

Nazwa zawiera l epentetyczne.

220
Wspczesna n. Wielka Suszanka, pd. Raby, powstaa w wyniku kilku nakadajcych
si zmian z udziaem kontekstu onimicznego. Pierwotny hydronim Sucha (1351) uleg
w XVIII w. substantywizacji z uyciem suf. -anka/gw. -onka, por. Suszonka (17861788).
Forma ta nie bya stabilna; w XIX i XX w. pojawiy si nastpne warianty: Sucha (1855) >
W(ielki) Suchy/Suszanka (18771905) > W(ielk)a Sucha/Suszanka (1934) > Suszanka/Wielka
Suszanka (1964) > Suszanka, gb. Wielka Sucha (1984) > Wielka Suszanka (2006). Niestabilno ta jest zwizana z istnieniem n. w. Maa Sucha (powstaej w wyniku dyferencjacji) oraz
n. m. Wielka Sucha. Czas pokae, czy forma zestandaryzowana z 2006 r. si upowszechni.
Znacznie mniej jest przykadw na substantywizacj za pomoc przyrostka -ik.
Reprezentuj j jedynie nazwy: Mutny (1526) > Mutnik (1885); Studziany/Studziennik (17861788); Wapienny (XVI w.) > Wapienik (1855) > Wapnik (1892) > Wapenik
(1897) > Wapiennik (1962) > Wapnik (1965) > Wapiennik (2006).
Pojedyncze zmiany dokonay si z udziaem sufiksu -ina, por. Czerna (1504) > Czyrnina (1504) > Czerna (1555), oraz -ec, por. Baranie (1886) > Baraniec (1891) > Potok Baranie (1965) > Barani Potok/Baranie (1965); Kamiony (18491854) > Kamieniec (1881) >
Kamionka (1966).
4. ZMIANY LICZBY
Zmiana liczby w hydronimii dorzecza Wisy nie jest zjawiskiem czstym i ma raczej
charakter marginalny. W nazewnictwie wodnym dominuj formy singularne (singularia
tantum), a formy pluralne (pluralia tantum) stanowi w badanym materiale jedynie 5%
(ok. 350) nazw.
4.1. Singularyzacja dotyczy niewielkiej liczby hydronimw, gwnie nazw na -ice (> -ica),
-iska (> -isko), -ki (> -ka), utworzonych od podstaw topograficznych, i ma charakter trway. Obejmuje nazwy (czsto okresowe warianty leksykalne) obiektw niezbyt duych
(do 20 km), rozmieszczonych na obszarze caego dorzecza od Dunajca przez Bug, Narew po Brd. Najstarsze przykady zmiany formy pluralnej na singularn zawiadczone s
w XV w.: Jaworzniki (1415) > Jaworznik (1417) w dorzeczu Nidzicy; Mae Stoki (1428) >
May Stok (1480) w dorzeczu Narwi; widnice/widnica ((1450) 1490) > widnica ((1503)
1519) w dorzeczu Liwca. Pozostae zmiany dokonay si w XIXXX w. S to: Bagniska (1883) > Bagnisko (1965); Bonia (1882) > Bonie (1966); Limierzyska (1855) > Limierzysko (1884) > Limierzyska (1962) > Limierzysko (1965) > Limierzyska (1980) > Lemierzysko (2006); gi/g (1966) > gi (1980) > g (2006); Rostoki (1537) > Roztoki
(1881) > Rostoka (1888) > Roztoka (1889); Stawiska (1855) > Stawisko (1884) > Ze Stawisk
(1965) > Stawisko (1965); (okresowo) Jawki (19611970) > Jawka (1966); Kryniczki (1890) > Kryniczka (1892) > Kryniczki (1929); Mostki (1885) > Mostek (1965); Wstki
(1888) > Stki/Wstki (1890) > Stki (1892) > Stka (1963); rdliska (1889) > rdlisko (1965). Wahaniu liczby towarzyszy i jednoczenie przerywa je ostatecznie dodanie
suf. -anka, por. Grodzisko (1881) > Grodziska (1888) > Grodzisko (1890) > Grodziszczanka
(1960) > Grodzisko/Grodziska (1965) > Grodziszczanka (1980).
4.2. Hydronimy w formie plurale tantum miay, oglnie rzecz ujmujc, powizanie z liczb obiektw, cho nie zawsze. Zmiana liczby pojedynczej na mnog moe mie zwizek

221
z poszerzeniem zakresu uycia nazwy na mae dopywy gwnego cieku. Pluralizacja obja kilkanacie nazw niewielkich obiektw, gwnie w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy, zwaszcza w dorzeczu Sanu. Zmiany te dokonyway si w XIX i XX w., cho jest przykad na taki rozwj ju w XIV w., por. Gliniec (1235) > Glice (1365) > Gliniec (1900),
w dorzeczu Raby. Pozostae przykady to: Bech (18491854) > Bechy (1880); Cieciorka
(1534) > Cieciorki (17861788); Gronik (1977) > Groniki (1989) > Gronik (1995) > Groniki (2006); Kalenica (1460) > Kalnice/Kalenica (1965); Koniotopia (1570) > Konietopy (1881); Olszyna (1886) > Olszyny (1888); Przyga (1882) > Przygi (1965); Rastoka
(1845) > Raztoki (1962); Stawisko (17861788) > Stawiska (1846); Sumnik (17861788) >
Sumniki (1934); Sucha Rostoka (1537)/Dalsza Rostoka (1537) > Roztoki (18771905)5;
Roztoka (18771905) > Roztoki (1881) > Roztoki/Roztoka (1965). Dublety odnotowane
w XX w. dotycz obiektu z dorzecza Wieprza Rudka/Rudki (1965).
5. ZMIANY RODZAJU
Ponad 50% badanych hydronimw ma form rodzaju eskiego, nazw rodzaju mskiego
jest nieco mniej. Zmiany rodzaju dokonay si lub miay miejsce tylko okresowo, w kilkudziesiciu hydronimach singularnych, gwnie przymiotnikowych, odnoszcych si prawie wycznie do niewielkich obiektw w dorzeczu grnej Wisy po San. Przyczyn waha rodzaju jest wpyw nazw o rodzaju gramatycznym dominujcym na danym terenie oraz
dostosowanie do rodzaju terminu hydrograficznego nieuytego w nazwie, lecz tkwicego
w wiadomoci uytkownikw.
5.1. Zmiana rodzaju eskiego na mski najwczeniej odnotowana jest w hydronimie rzeczownikowym, por. Tuczyna (14701480) > Tuczyn (XVI w.) > Tuczyna (1786) > Tuczyn
(1839), pniej w dublecie Struga/Strug (17861788) oraz w hydronimach przymiotnikowych: Bystra (17041725) > Bystry/Bystra (17861788) > Bystra (1844); Rylska (1880)
> Rylski (1888) > Rylska (1889). W hydronimii dominuje paradygmat eski, dlatego te
zmiany w obrbie rodzaju eskiego s rzadkie.
5.2. Zmiana rodzaju mskiego na eski nie jest zjawiskiem czstym ani trwaym. Powiadczaj j ju od XVI w. nazwy odprzymiotnikowe: Bystry (1591) > Bystra (1595) >
Bystry (1888) > Bystry (1962) > Bystrzaski6 (1964) > Bystry (1965); Bystry (1931) > Bystra (19341937) > Bystra (1962) > Bystry/Bystra (1965) > Bystra (1980) > Bystry (2006);
Borowy (1938) > Borowa (1962) > Borowy/Borowa (1965) > Borowy (1980); Gboki
(18491854) > Gboka (1880) > Gboki (1881); redni/rednia (1965) > rednia (1965).
W formacjach rzeczownikowych zmianie ulegy hydronimy Kostrzyn/Kostrzyna (1436) >
Kosztrzyn (14551480) i mierdzioch/mierdziucha (1889).
Wahania rodzaju towarzysz czsto innym procesom. Stabilizacj form rodzaju eskiego wspomaga deminutywizacja za pomoc suf. -ka, np.: Roztok (18771905) > Roztoka, Roztok (1888) > Rostoka (1902) > Roztok (1931) > Roztoczka (1962) > Roztoka/Roztok

5
6

Pluralizacja zostaa poprzedzona wymian czonu dyferencyjnego zestawienia oraz elips.

Okresowo renominacja na bazie n. m. Bystre.

222
(1965) > Roztoczka (1965). Feminizacyjna zmiana: Mokrzyc (1845) > Mokrzec (1883) >
Mokrzcza (1963), przebiega z udziaem suf. -ja.
5.3. Zmiany rodzaju mskiego na nijaki egzemplifikuj nastpujce nazwy: Bystry (1880) >
Bystre (18771905) > Bystry (1931); Szumny (1845) > Szumne (1964). Zmianie rodzaju moe
towarzyszy dodanie suf. -ec oraz czonu rzeczownikowego, por.: Barani (1880) > Baranie
(1886) > Baraniec (1891) > Baranie (1965) > Barani Potok/Baranie (1965) > Baranie (1983).
5.4. Zmiany rodzaju nijakiego na mski, tendencje maskulinizacyjne w hydronimii udokumentowane s ju od w. XVI: Poawne/Poawny (1523); Glinne/Glinny (1723) > Glinny
(17861788); Rwne (1965) > Rwny (1980).
5.5. Zmiana rodzaju nijakiego na eski jest zauwaalna od XIX w., np.: Smarkate (1855) >
Smarkata (1889) > Smarkata (Rzeka) (1965) > Smarkata (1966); Kruszynie (1966) > Kruszyna (2006).
Zdarza si, e stabilizowanie rodzaju trwa przez cay okres funkcjonowania nazwy, por.:
Cichy (1591) > Cicha (1595) > Ciche (1855) > Cichy (1937) > Ciche (1962) > Cichy
(1965); Debrz (17861788) > Debrza/Debrz (1965) > Debrze (1965); Strug (17861788) >
Strug/Struga/Struha (1890) > Strug (1931) > Struga (19341937) > Strug (1962).
Wielokierunkowym zmianom rodzaju w hydronimach przymiotnikowych towarzyszy
czsto dodanie (trwae lub okresowe) czonu powstaego od terminu hydrograficznego. Powiadcza to wiele przykadw: Bukowa (17641768) > Bukowy Potok/Bukowa (1789) >
Bukowy (1934) > Potok Bukowy (1962) > Bukowy (1965) > Potok Bukowy (2006); Bystre/
Bystra (1880) > Bystry (1891) > Bystra Woda (1895) > Bystra (1937); Czarny (1564) >
Czarna Rzeka (1845) > Czarny (1934) > Czarna Rzeka (1961); Glinne (1596) > Rzeka
Glinna (17861788) > Glinny (17861788); Gboki (1955) > Gbokie (1964) > Gboki Potok (1965); Gbokie (18491854) > Gboki Potok (1914); Krzywa/Krywa (1883) >
Krywy (1937) > Krzywe (1891) > Krzywy Potok (1964); Lasowy (1884) > Lasowa Rzeka
(1964); Sona B. (1855) > Sona/Sony (1889) > Sony Potok (1964) > Sony (1965); Sonne
(18491854) > Sonny Potok (1965); Zimne (1846) > Zimny (1885) > Zimne (1949) > Potok Zimny (1962) > Zimne (1964) > Zimny (1965) > Zimne (2006).
Niekiedy wahania rozstrzygane s przez urzdowe dodanie czonu rzeczownikowego: Graniczna/Graniczny (1965) > Graniczny (1966) > Graniczny Potok (2006); Rybne
(17041725) > Rybny/Rybne (17861788) > Rybny (1846) > Rybne/Rybny (1964) > Rybny
(1965) > Rybny Potok (2006); Sucha (1846) > Suchy (1962) > Potok Suchy (2006).
6. ZMIANY PARADYGMATU
Zmiany paradygmatu dotycz niewielkiej liczby odapelatywnych nazw wodnych, odnoszcych si natomiast czsto do duych obiektw. S one sabiej udokumentowane w hydronimii ni w ojkonimii, cho dotycz tych samych formacji, a niekiedy nawet nazw
rwnobrzmicych (homonimw kategorialnych). Zjawisko zmiany paradygmatu obejmuje
nazwy obiektw na obszarze caego dorzecza, brak tu terenu, na ktrym zmiany te dokonywayby si z wiksz czstotliwoci.

223
Wrd femininw na -yni, wtrnie -ynia, powiadczone s jedynie postaci wtrne. Odnotowano jeden hydronim w formie pierwotnej: Przegini (1136)7; jest to zapis efemeryczny, gdy obiekt zmieni nazw na Rudno.
W grupie hydronimw na *-y, *-ve dokonaa si zmiana -y > -ew/-wia, podobnie jak
w ojkonimach odhydronimicznych. Pierwotne formy na -y: Nary ((1376) 1486), dzi Narew8, Minor Pety ((1380) 1473), Pety (1380), dzi Peta9 (por. te BaMorf 78), Ponikwy
(1456) > Ponikiew ((1442) 1456), odnotowane s pniej lub rwnolegle z postaciami na
-ew. W materiale hydronimicznym dominuj, podobnie jak w ojkonimii, wtrne postaci na
-ew/-wia (por. BaMorf 7879), wahania tych form trway jednak przez kilka wiekw, por.
choby zapisy n. Uszwica: Uszwa (1269) > Uszew (1380) > Uszwia (1383) > Uszwa (1402)
> Uszew (1450) > Uszwa (1463) > Uszew (14701480) > Uszwia (14701480) > Uszwa
(1564) > Uszew (1570) > Uszwica (1839) i innych: Sodew ((1334) 1534) > Sodowia Struga (1793) > Sudwia (1880); Ponikiew (1564) > Ponikwa (1887) > Ponikiewka (1962) >
Ponikwa (1965) > Ponikiewka (1984) > Ponikwa (2006); Huczow, Uczow ((1400) 1606) >
Huczew (1405) > Uczow (16611665) > Huczwia (1717) > Huczwa (1839). Wrd nazw
miejscowych przejcie to zawiadcza wiksza liczba przykadw (por. BaMorf 7693).
W hydronimii zmiana jest sabiej udokumentowana ze wzgldu na tendencje dyferencjacyjne (sufiksacja) w stosunku do rwnobrzmicych ojkonimw.
Odnotowano kilka przykadw zmikczenia tematu, wystpujcego w hydronimach
pierwotnie przymiotnikowych z formantem -na (< *-na). Proces ten ma wczeniejsze
powiadczenie w hydronimii (XIV w.) ni w ojkonimii (XVXVI w., por. BaMorf 81):
Dubna (1275) > Dubnia (1325) > Dubna (1406) > Dubnia (1443); *Nasiedlna > Nosilnia (1448) > Nasilina (1462, 1472) > Nosilnia (1511) > Nasielna (1885); Pona (1474) >
Ponia (1491) > Pona (1521) > Ponka (1775). Zjawisko odwrotne wystpuje sporadycznie, por. Tucznia > Tuczna (1480).
Ewolucja paradygmatu nastpia w mazowieckim hydronimie Jabo ((1435) 1456) >
Jabonia (1472) > Jabona (1521). Ten typ zmian dotyczy rwnie innych formacji: Ga/
Gacia (1965), Kostrzyn (1578) > Kostrzy (1883). Towarzyszy mu sufiksacja dyferencyjna: Sucza (1478) > Sucz (1565) > Suczka/Sucz (1965) > Suczanka (1966). Znaleziono
te jeden przykad dubletu odmiany prostej i zoonej przymiotnika, ale ograniczajcej si
tylko do mianownika: Jaworowy Potok/Jaworw Potok (17861788).
7. WYMIANY SUFIKSW
Zmiana przyrostkw odbywa si bd w obrbie sufiksw ekwiwalentnych, majcych t
sam funkcj, i zwizana jest ze zmianami w systemie sowotwrczym na poziomie apelatyww i w systemie nazwotwrczym w obrbie poszczeglnych klas onimw, bd wie
si z wzajemnym wypieraniem sufiksw o podobnej formie, ale rnej funkcji (por. BaMorf 94). Najczciej spotykan wymian jest zastpienie przyrostka -ica, -nica przez
Cytowany take przez A. Bakowskiego, por. BaMorf 77.
Wczeniej jednak zapisane formy z -ew, por. Nareva (1159), Narew, Nareff 1282 HE XIX
129131.
9
Tu rwnie wczeniejsze zapisy dokumentuj form z -ew: Potew (1366!, 1368?) KMaz
III 112.
7
8

224
-ka (take w formach rozszerzonych -wka, -anka), co wynika z ekspansji tego ostatniego (por. BaMorf 101). Tendencja ta powiadczona jest ju od XV w. przez kilkanacie
hydronimw: Baranica (1926) > Baranwka (1965); Branica (1425) > Branka (1463)10;
Chemica/Chemienica (1965) > Chemiczka (2006); Koprzywnica (1356) > Pokrzywnica (17831784) > Pokrzywianka (1965); Koprzywnica (1426) > Koprzywianka (1439) >
Koprzywnica (1450) > Koprzywianka (1477) > Pokrzywnica (1791) > Pokrzywnica/Pokrzywianka (1839) > Pokrzywianka/Pokrzywnica (1887) > Pokrzywianka (1961) > Pokrzywnica/Pokrzywianka (1966); Mogilnica (1427) > Mogika (1855); Pokrzywnica (1787)
> Pokrzywianka (1893).
Ponisze przykady s rwnie egzemplifikacj ekspansji suf. -ka (-anka, -wka), ktry zastpuje -ec, sporadycznie -ek (-iczek), -ik, -ina, -ana, -nia, -ula, -ucha. Wymiany takie maj charakter trway i okresowy, co pokazuj zapisy poniszych nazw wodnych: Olszowiec (1983) > Olszwka (2006); Maliniczek (1931) > Maliniczek/Malinianka (1965) >
Malenianka (1965) > Maliniczek (1980) > Malinianka (2006); wilina/wilana/wilanka (1965) > wilina (1966) > wilanka (1966) > wilina (1980); townia (1884) > twka (1893) > townia (1914); Stronik (1855) > Stronik/Stronka (1965). W XIX w. spotka mona take dublety: Krzywula (1880) > Krzywka/Krywula (1883); Biaucha/Biaka
(1888).
Do wymiany dwukierunkowej dochodzi rwnie midzy sufiksami -ec oraz -ica, -ice,
co moe wynika z tendencji maskulinizacyjnych lub feminizacyjnych, zwizanych z typem obiektu (potok, rzeczka, struga). Zjawisko to obserwowa mona od XVI w. w nastpujcych nazwach: Studzienica (1456) > Studzienice (15641566) XVIII w. > Studzieniec (1565) > Studzienica (1586); Korzeniec (1786) > Korzenica/Korzyniec/Korzeniec
(1883) > Korzenica (1933); Krzemieniec, Krzemienica (1880) > Krzemieniec (1965) >
Krzemienica (1987); ukawiec (1884) > ukawica (1884) > ukawiec/ukawica (1965) >
ukawiec (1980); Promniec (1888) > Promnica (1964) > Promnice (1965) > Promniec/
Promiec (1965) > Promnice (1980) > Promnica (2006); Stracenica (1880) > Straceniec
(1890).
Sufiksy te wchodz w relacje take z innymi, o czym wiadcz nastpujce przykady:
-owa > -ica: Linowa (1326) > Linica (XIV w.); -ca > -ica: ylca (XVI w.) > ylica (1962);
-(n)ica > -ina: Brzenica (1880) > Brzezina (19291936) > Brzezina (1965) > Brzenica/
Brzezina (1965) > Brzenica (1980) > Brzezina (2006); Tyca (1893) > Tyna (1962);
-awa > -ownica: Iawa (1644) > Iownica (18491854); -anka > -eniec: Bzanka (1416) >
Bzieniec ((1427) 1588).
Wrd hydronimw utworzonych za pomoc suf. -ka i jego wariantw rozwinitych
dochodzi do wymian polegajcych na skrtach morfemicznych, np.: -anka > -ka: Jaworzanka (1963) > Jaworka (1970); Pokrzywianka/Pokrzywka (1966); -awka > -ka: Rudawka (1867) > Rudka (1915), oraz do zjawisk odwrotnych, polegajcych na rozszerzeniu suf.
-ka > -anka: Kryniczka/Kryniczanka (1965) > Kryniczka (1967); -ka > -wka: Wierzbka
(1893) > Wierzbka a. Werbka11 a. Wierzbwka (1965). S rwnie przykady wymiany rozszerzonych wariantw suf. -ka z nawizaniem do bardziej frekwencyjnego typu przyrostkowego, opartego na przymiotnikach na -owy, por. zmiana -anka > -wka: Olszanka (1965) >
10
11

Wymiana sufiksw moga mie take charakter dyferencyjny, por. n. m. Branica (Radzyska).
Forma z cechami fonetycznymi ukraiskimi; obiekt pooony w dorzeczu grnego Wieprza.

225
Olszwka (2006). Podobne zjawisko nastpio z udziaem rozszerzonych wariantw suf.
-ica, por. Godzienica (1839) > Gozdownica/Gozdawnica/Gozdawica (1965) > Gozdawnica (2006); Ostrowica (1888) > Ostrownica (1937); Reknica/Rakownica (193639) > Rakownica (1964) > Rakownica/Raknica (1965) > Rakownica (2006).
Na wymian sufiksw zawierajcych -n- (-ina, -na, -nia) zasadniczy wpyw ma jak
si wydaje podobiestwo formy. Mimo zrnicowania funkcji dochodzi do wymiany, ktra powoduje zatarcie wartoci funkcjonalnej sufiksu i zanik zwizku hydronimu z dan formacj sowotwrcz (por. BaMorf 94). Zmiany takie notowano ju od XV w. w nastpujcych hydronimach: Nosilina (1436) > Nosilnia (1448) > Nasilina (1462, 1472) > Nosilnia
(1511) > Nosilina (1546) > Nasielna (1885); Gogulina (1438) > Gogolna (1504) > Gogolina
(1537) > Gogolina (1570) > Gogolna (1602) > Ggolina (1789) > Gogolna (18021803);
Kocielnia (14701480) > Kocielina (1886) > Kocielina (1966) > gw. koena, koeina;
Kisielna (1855) > Kisielina (1938) > Kisielna/Kisielina (1965) > Kisielina (2006); townia (1505) > towina (1884) > townia (1885); Przedzielna (19611970) > Przedzielnia (2006); Rybina/Rybna (1965); Szewna ((1438) 1687) > Szewnia (19341937). W przymiotnikowym hydronimie (dzi nieistniejcym) doszo do wymiany sufiksw -na/-ska/-ity,
poczonej ze zmian rodzaju, por. Kamienna (17041725) > Kamieska (178688) > Kamenity (1846).
Zapisy dokumentuj te dublety z wahaniem suf. -w > -ec: Jasionw/Jasieniec
(XIX w.); -nik/-w Kobiernik (1565) > Kobierw (1565) oraz -nik/-ak Nawienik
(1964) > Nawienik/Nowienik/Nawiesiak (1965) > Nawienik (1984).
8. ROZWJ NAZW JEDNOCZONOWYCH W ZESTAWIENIA
W hydronimii badanego obszaru czste jest zjawisko dodawania do jednoczonowej nazwy przymiotnikowej czonu rzeczownikowego okrelajcego typ obiektu. Jest to proces odwrotny do elipsy terminw hydrograficznych w nazwach zestawionych, zwizanej
z ekonomi jzykow. Dodawanie czonw wynika gwnie z dziaa urzdnikw sporzdzajcych spisy i wykazy oraz dziaa standaryzacyjnych. Niekiedy charakter zmian jest
okresowy, uzaleniony od preferencji opracowujcych spisy, mapy czy atlasy. Wspczesne zabiegi, pozostajce w sprzecznoci z ekonomi, odbywaj si poza lokaln wsplnot komunikacyjn. Pierwsze tego typu zmiany i wahania odnotowano jednak o wiele
wczeniej, por.: Olchowy (1551) > Potok Olchowy (1633); Sucha (1565) > Sucha Struga
(XVIII w.) > Sucha (1880); dublety Cisowy/Tysowy Potok (17861788) w dorzeczu Sanu,
Biay Potok/Biay (1789) w dorzeczu grnej Wisy koo Ustronia. W XIX w. zarejestrowano nieliczne procesy: Gboki (18491854) > Gboki Potok (1881), Sosnowy (1855) > Sosnowy Potok (1883); a wikszo zmian odnotowano w XX w.: Czarna (XVI w.) > Czarna Struga (1965); Czarny (1964) > Potok Czarny (200612); Czerwony (1962) > Czerwony
Potoczek (1964) > Czerwony Potok (2006); Dugi (XX w.) > Dugi Potok (1962); Gboki/
Gboki Potok (1985); Krasna (1915) > Krasna Rzeczka (19611970) > Krasna (1965) >
Krasna Rzeczka (2006); Mynarski (1965) > Mynarski Potok (2006); Myska (1885) >
Myska Struga (1959) > Stary Myski/Myski (1965) > Struga Myska (1971); Mokry
(1964) > Mokry Potok (2006); Pilny (17861788) > Pilny Potok (2006); Pryczny (1983) >
12

Zapisy z 2006 r. dokumentuj przeobraenia zwizane ze standaryzacj nazw wodnych.

226
Przeczny Potok (2006); Raczy (1980) > Raczy Potok (2006); Rakowy (1964) > Potok Rakowy (2006); Rybna (1964) > Rybny Potok (2006); Sona (1565) > Sona Woda (1845); Stary
(1889) > Stary Potok (2006); Szeroki (1891) > Szeroki Potok/Szeroki (1965) > Szeroki Potok (2006); wita (1882) > wita Struga (19361939); Zboawa (1965) > Zboowa Struga (1979).
Okresowe wahania midzy nazw jednoczonow a dwuczonow, ktrym towarzyszy
niekiedy zmiana rodzaju, powiadczaj zapisy: Czarna Rzeka (1963) > Czarna (1965) >
Czarna Rzeczka (1967); Czarny (1564) > Czarna Rzeka (1845) > Czarny (1934) > Czarna Rzeka (1961); Czarny Potok (1881) > Czarny (1931) > Czarny Potok (1965); Suche
(1846) > Suchy Potok (1965); Skorodny (18491854) > (ukr.) Skorodnyj Potik (19341936)
> Skorodne (1963) > Skorodny (2006).
Rozwj (i wahania) nazwy jednoczonowej w dwuczonow, przebiegajcy nieco inaczej ni omwione wczeniej, obrazuj trzy przykady, w ktrych dodawany jest czon
przymiotnikowy w celu dokadniejszej identyfikacji: Czerna (17861788) > Maa Czerna
(1844) > Czerna (1855); Stok (1531) > Stok Grzmicki (1568); Struga (1965) > Myska
Struga (2006), niekiedy tylko okresowo Kana (18491854) > Nowy Kana (18491854) >
Nowy Kana (1931) > Kana (19341937); Ga Antiqua (1524) > Stara Ga (1545) > Gacka (1839) > Ga (1881).
9. ZMIANY KOLEJNOCI I WYMIANA CZONW
W NAZWACH ZESTAWIONYCH
W zestawieniach dwuczonowych formacje przymiotnikowo-rzeczownikowe (ponad 70%)
dominuj nad rzeczownikowo-przymiotnikowymi. Zmiana kolejnoci czonw wynika
gwnie z potrzeby dostosowania do grupy dominujcej, co odzwierciedlaj przykady:
Potok Graniczny (17861788) > Graniczny Potok (1965); Potok Gboki (17861788) >
Gboki Potok (1965); Potok Gorzki (1962) > Gorzki Potok (2006); Rzeka Graniczna
(17861788) > Graniczna Rzeka (1965); Rzeka Wsiowa (18491854) > Wsiowa Rzeka
(1965). Inwersji czonw towarzyszy niekiedy okresowa elipsa: Potok Rybi (1824) > Rybi
Potok (1962) > Rybi Potok (1964) > Rybi (1965) > Rybi Potok (1995) lub wymiana czonw
odrniajcych: Rostoka Wielka (1855) > Wielka Rostoka (1965) > Sucha Roztoka (2006).
Przeobraenia o kierunku odwrotnym egzemplifikuje kilka nazw: Gboki Strumie
(1965) > Strumie Gboki (1966); Skony Rw (1965) > Rw Skony (1965); Tartaczny
Rw (19611970) > Rw Tartaczny (1997); elazna Woda (1965) > Woda elazna (1983).
Zmiany te zachodz na obszarze, ktry charakteryzuje si du liczb zestawie,
a wic w dorzeczu grnej prawobrzenej Wisy po San.
W compositach moe nastpowa wymiana czonu rzeczownikowego, ktrym jest termin hydrograficzny: Rzeczka Graniczna/Przykopa Graniczna (17861788) > Graniczny
Potok (1881) > Graniczny Potok/Graniczna (1965); Kocikowa Woda (1966) > Kocikowa Rzeka (1963) > Kocikowa Woda (2006); Wsiowa Rzeka (18491859) > Wsiowa Woda
(1881); Zimna Rzeka (1550) > Zimna Woda (1848) > Zimna Rzeka (1964) > Zimna Woda
(2006); Czerwona Rzeka (18491854) > Czerwona Rzeka/Czerwony Potoczek (1965) >
Czerwony Potoczek (1966). Przeobraeniu moe ulega take posta przymiotnika; wykorzystywane s wymiennie przymiotnikowe derywaty paralelne, np.: Gliniany Potok/Glinny
Potok (1881) > Glinny (1931) > Glinny (Potok)/Gliniany Potok (1965) > Glinny Potok (2006).

227
10. ZMIANY REDUKCYJNE
Oprcz przykadw ekspansji niektrych sufiksw zarejestrowa mona take tendencje redukcyjne (skrty morfemiczne) stae lub okresowe. Obserwowa je mona od XV w., a dotycz suf. -ka, -ica, -ce, -na. Najwczeniej powiadczona jest okresowa zmiana w n. Biaka, rz. o d. 35,16 km, pd. Tymienicy ( Wieprz): Biaka ((1424) 1538) > Biaa ((1425)
1536) > Biaka (1430). Pniejsze to: Biaka (1848) > Biaa (1963); Kamionka ((1408)
1510 > Kamiona (1493)) > Kamionka/Kamiona (1965); Mozgawka (1787) > Mozgawa
(1938) > Mozgawka (1961); Pluskawka (1963) > Pluskawka/Pluskawa (1965) > Pluskawka (1983); Ropka (1519) > Ropa (18491854); Sosenka (1919) > Sosna (1937) > Sosenka
(1966) > Sosna (1980); Granicznica (1486) > Graniczna (1508); Piasecznica (1493) > Piaseczna (1513); Boce (18491854) > Bonia (1882); Rosochna (1883) > Rosocha (1885) >
Rosocha/Rosochna (1965) > Rosocha (1980); Rokitnica ((1441) 1456) > Rokita/Rokitna
(1883) > Rokitnica (1889).
Przeobraenia polegajce na wyrwnaniu motywowanego przymiotnika do rzeczownika stanowicego jego podstaw mona uzna take za przejaw tendencji redukcyjnych
powizanych z tendencj do substantywizacji, por. Bucznikowaty (18391840) > Bucznik
(2006); Piekielny (1962) > Pieko (1964) > Piekielny Potok (2006).
Do zaniku jednego czonu zoenia doszo okresowo w n. winobrdka (1931) > winia (19611970) > winobrdka (1963). Zapis z redukcj dokumentuje uycie funkcjonujce w lokalnej spoecznoci. ledzi mona te zjawisko odwrotne do redukcji, tj. dodanie
przyrostka, najczciej -ica, te -iska, -ec, -wka. Najwczeniej, bo ju w XIII w., powiadczony jest dublet z suf. -ica, por. Ropa/Ropica ((1279) 1336) > Ropa (1363), pniej Mroga
(1884) > Mroga (Mroyca) (1888) > Mroga (1960); Tryb (1526) > Trybwka (1839); Wara
(1391) > Warzyca (1965); Piella (1419) > Pielica (1565) > Pielnica (17861788); Korytnia
(1961) > Korytnica (1965), okresowe Jamy (17861788) > Jamiska (19341937).
Zjawisko adiektywizacji dokumentuj nastpujce zapisy, np. Kamie (1965) > Kamienna (1970) > Kamie (1980); Kulasz (1526, 1549) > Kuliaszny (1565) > Kulaszny Potok (1902) > Kulaszny (Potok) (1965) > Kulaszny (2006).
11. ZMIANY ACUCHOWE I RENOMINACJE
Zmiany tzw. acuchowe to cig wariantw hydronimu zwizanych z jedn podstaw motywacyjn. Renominacja pojmowana jest jako ponowny akt kreacji nazwy, dokonujcy si
na podstawie ojkonimu nalecego do tego samego gniazda, powstaego od pierwotnego
hydronimu. Ojkonim staje si podstaw motywacyjn hydronimu, a wic formalnie nowo
powstaa nazwa jest transonimem. Nieskuteczno tej ponownej nominacji oraz fakt, e
stanowi ona pojedyncze ogniwo w acuchu derywacyjnym, sprawia, i zagadnienie to
traktowane jest jako wariantywno i omawiane w tej czci pracy. Przeobraenia tego typu
powiadczone s od XVIII w.: Glemieniec/Glemieski (17861788), por. n. m. Glemieniec; Bystra (1496) > Bystrzaski (17861788) > Bystrzanka (1855) > Bystrzanka/Bystra
(1880) > Bystrzanka (1886), por. n. m. Bystra.
Renominacje odnotowane pniej wraz z caym acuchem zmian hydronimu dokumentuj zapisy: Bannica/Banniczka (1549) > Bannica (1565) > Banniczka (17861788) >
Balniczka/Balnicki (1965) > Balniczka (1966), por. n. m. Balnica; *Banica > Baniczka

228
(17861788) > Banica (1880) > Banica (1965) > Banicka Rzeka (1985) > Banicki Potok (2006), por. n. m. Banica; Brzunik, Brzuniaski (17861788) > Brzunik (1846) >
Brzunianka (1962), por. n. m. Brzunik; Bystry (1591) > Bystra (1595) > Bystry (1888) >
Bystry (1962) > Bystrzaski (1964) > Bystry (1965), por. n. m. Bystre; Cichawoda (1846)
> Cichowiaski Potok (1887) > Cicha Woda (1964) > Cicha Woda/Cichy Potok/Cichowiaski (1965) > Cichowiaska Woda/Cicha Woda (1973) > Cicha Woda (2006), por. n.
m. Mae Ciche; Jamnica (1324) > Jamniczka (17861788) > Jamnicki Potok (1882) >
Jamnica (1885) > Jamniczka (1962) > gw. jamnicka, por. n. m. Jamnica; Makowa ((1511
1513) XVIII) > Makwka (1542) > Makowski (17861788) > Makwka (1884) > Makowa (1885) > Makwka (18771904), por. n. m. Makowa; Turze (18491854) > Turzaski
(2006), por. n. ter. Turze; abnica (XVI w.) > abnicka Rzeka (abniczanka) 1962 > gw.
zabicko vu oda > abniczanka (1964) > abnica (1965) > abniczanka (1980) > abnica
(1984) > abniczanka (2006), por. n. m. abnica; *Zwnica/Swnocza (1370) > Zmiczka/
Zmiczki (1845) > gw. mocki potok > miczka (1965), por. n. m. mica.
Rozwojowi pierwotnego hydronimu *Gieczew, dzi Gieczewka, rz. o d. 50,27 km,
ld. Wieprza, towarzyszy cay wachlarz zmian: sufiksacje (-ica, -ka, -wka, -anka), redukcja i renominacja zwizana z obecnoci odhydronimicznego ojkonimu Gieczew. Proces
ten zosta zamknity (ale czy zakoczony?) standaryzacj w formie z suf. -ka, por. *Gieczew > Geczwica (1425) > Gieczew (1450) > Gieczwka (1786) > Gieczew (1839) >
Kieczewka (!) (1859) > Gieczew (1881) > Gieczwianka/Gieczewski/Giecz (1965) >
Gieczwianka (1967) > Gieczew (1972) > Gieczewka (2006). Podobnie w n. Czyrnik13,
dzi Czerska Struga, rz. o d. 31,47 km, ld. Brdy: Czyrnik ((1351) 1400) > Czirsenitze
(1365) > Czirsenitz (1382) > Czernica (1664) > Czernica (1888) > Czernica/Czerska Struga (19361939) > Czerska Struga (1965) > Czerska Struga/Czernica (1965) > Czerska
Struga (1972) > Czerska Struga (2006). Forma zestandaryzowana pojawia si w XX w.
Powstaa ona w wyniku renominacji na bazie odhydronimicznego ojkonimu Czersk.
Wahania form hydronimu, ktre ostatecznie nie doprowadziy do jego dyferencjacji, powiadczaj zapisy: Jasienica (1566) > Jasionka (1855) > Jasienicki, Jasieniecki
(1882) > Jasienica (1934) > Jasionka (gb.)/Jasienica (1954) > db. Jasieniczanka (1965) >
Jasienica/Jasieniczanka (1983) > Jasienica (2006), por. n. m. Jasienica; Ochodnik (1336) >
Ochotnica (1416) > Ochotnica/Ochotniczanka (1962) > Ochotniczanka (1964) > Ochotnica (1965) > Ochotnica (1980) > Ochotnicka (XX w.) > Ochotnica (2006), por. n. m. Ochotnica (Dolna i Grna); *Prdzona > Rzeka Prdzyska (1707) > Prdzonna (1902) > Prdzona (19361939), por. n. m. Prdzona.
Przykady zmian acuchowych poza brakiem stabilnoci s dowodem na cieranie si hydronimicznych modeli nazewniczych, tendencje regulacyjne i weryfikacyjne,
wymuszane zarwno przez system hydronimiczny, jak i relacje w obrbie toponimicznych
subsystemw lokalnych. Te dziaania odbywaj si wrd modeli produktywnych, a wic
formacji na -ka (wraz z rozszerzeniami), -ica (wraz z rozszerzeniami), -ec, -ek, -ik -ak, formacji przymiotnikowych i nazw zestawionych wraz z wczeniem si kontekstu onimicznego. Zmiany dotycz zarwno makrohydronimw, jak i mikrohydronimw. Ewolucji nazwy Brok, rz. o d. 79,61 km, pd. Bugu ( Narew), zwizanej genetycznie z n. mta Brok,
13
Istnienie odhydronimicznej n. m. Czersk moe wskazywa na pierwotn, hipotetyczn form hydronimu *Czarna.

229
towarzyszyy okresowe zmiany w zestawienie z czonem wielki, powrt do formy pierwotnej, okresowe dodanie suf. -ek, -isko i powrt do formy pierwotnej: Brok (1421) > Magnus
Brok ((14141425) 1456) > maioris Brok (1425) > Wielgi Brok/Wielki Brok (1448) > Brok
(1519) > Brok/Broczek/Broczysko (1880) > Broczysko (1907) > Brok (19621965) > Brok/
Broczek/db. Broczysko (1965) > Brok (1971) > Broczysko (1971) > Brok (1974). Podobnie
wyglday wahania form hydronimu Kamienica, rz. o d. 33,08 km, pd. Dunajca, uwikanego w zaleno z wtrn nazw miejscow Kamienica, por. Kamiennica (1391) > Kamiona (ok. 1480) > Kamionka (1486) > Kamienica (1487) > Kamienica/Kamienna (1965) >
Kamienica/Kamienica Nawojowska (1983) > Kamienica (2006). Nazwa zestandaryzowana nie jest dyferencyjna wobec ojkonimu. Kolejny przykad jest dowodem na wielokrotne
prby dyferencjacji hydronimu w stosunku do n. m. Sitnica za pomoc suf. -nica > -anka:
Sitnica (1765) > Sitanka (1855) > Sietnica al. Sitanka (1889) > Sietniczanka (1937) > Sitanka (1964) > Sitniczanka (1965). Wahania form n. w. Roztoka, por. Roztoka/Roztocki (1846)
> Roztoka Maa/Roztoczka (1888), majce na celu odrnienie od n. m. Roztoka, s dowodem na niezadawalajce efekty polaryzacyjne, gdy obiekt w XX wieku uzyska now nazw Skadziszczaski Potok.
Dyferencjacja w stosunku do ojkonimu oraz renominacja na podstawie ojkonimu w badanej grupie hydronimw ma zwizek ze zmian wielkoci i rangi obiektu zamieszkanego w stosunku do obiektu wodnego oraz zmian stosunkw hierarchicznych w przestrzeni
onimicznej i pozaonimicznej.
cieranie si innych modeli hydronimicznych w nazwach wraz z tendencjami redukcyjnymi powiadczaj nastpujce zapisy: Biay Stok (1516) > Biaa (1890) > Biaka (19611970) > Biaa (1963); Jastrzbie (1846) > Jastrzbiec (1936) > Jastrzbi
(1962) > Jastrzbie (1965) > Jastrzbi (1984) > Jastrzbi Potok (2006); Krzywiec/Krzywica (17861788) > Krzywica/Krzywa (1961) > Krzywica (1980) > Krzywa (1983) > Krzywica (2006); Bystrzec (1379) 1606 > Bystrzek (!) (1558) > Bystrz (17861788); Moczarec
(1886) > Moczar (1892) > Moczar/Moczarec (1965) > Moczarnik (2006).
Hydronimy (z wyjtkiem makrohydronimw) w stosunku do ojkonimw cechuje sabsza archiwizacja i mniejsza stabilno. Zebrana dokumentacja wymaga niekiedy uzupenienia brakujcego ogniwa w acuchu derywacyjnym, std rekonstrukcje na podstawie
wczeniej notowanych odhydronimicznych nazw miejscowych. Zapisy powiadczaj istnienie w zasobie hydronimw duej polionimii, przejawiajcej si w wystpowaniu nazw
obocznych, wariantw morfologicznych i leksykalnych okrelajcych jeden obiekt wodny. Ta zmienno hydronimw wynika z kilku przyczyn. Powstanie nazw obocznych odnoszcych si do tego samego obiektu ma rdo w braku pamici nazewniczej u lokalnych i pozalokalnych uytkownikw, w zaamywaniu si tradycji nazewniczej. Dochodzi
wwczas do ponownej kreacji hydronimiu z inn motywacj. Na powstawanie wariantw
morfologicznych maj wpyw zarwno czynniki pozajzykowe, jak i jzykowe. W zmianach okrelanych jako acuchowe, kiedy kady kolejny chronologicznie zapis dokumentuje inn form nazwy z t sam podstaw motywacyjn, mona mwi o wahaniach typw
nazewniczych i niestabilnoci morfologicznej. W wielokrotnych zmianach formy nazwy
ma te udzia kontekst onimiczny. Wymusza on niejako zmiany dyferencyjne, majce na
celu polaryzacj homonimii kategorialnej. Powoduje take renominacje na podstawie ojkonimu genetycznie powizanego z hydronimem, co zwizane jest ze wzrostem znaczenia

230
nazw miejscowych jako gwnych punktw odniesienia w konstruowaniu mapy. Istnienie wielu form hydronimu z t sam podstaw ma te niewtpliwie zwizek z wariantywnoci zwizan z typem kontaktw, w jakich uywane byy hydronimy: paszczyzn oglnonarodow, w ktrej funkcjonuj urzdowo zatwierdzone nazwy, paszczyzn lokaln
z umiarkowan wariantywnoci oraz paszczyzn indywidualn (por. Luba 1980: 2728).
W wykazie rde, ktre stay si podstaw sownika Nazwy wodne Polski, znajduj si
dokumenty historyczne, wykazy urzdowe, mapy, w ktrych dominuj nazwy typowe dla
kontaktu oglnego, natomiast w UN-ach, sporzdzanych w wyniku eksploracji terenowej,
wystpuj jak si zdaje nazwy wodne typowe dla kontaktu lokalnego, take indywidualnego, podobnie jak w zapisach gwarowych (tu uwzgldnianych w mniejszym stopniu).
W wskich wsplnotach komunikacyjnych uywane s rne nazwy niestandaryzowane.
Nie zawsze nazwy stosowane przez mikrowsplnoty byy znane kartografom sporzdzajcym mapy katastralne, nie zawsze lokalne okrelenia przedostaway si do wykazw. Niekiedy, standaryzujc nazw, dokonywano arbitralnych wyborw spord wielu wariantw.
Przedstawione i scharakteryzowane tu rnorodne przeobraenia maj charakter jzykowy
i pozajzykowy. Typowe dla hydronimii odapelatywnej s dwukierunkowe zmiany na linii
hydronim jednoczonowy nazwa zestawiona, a wrd wariancji sufiksalnej ekspansja
przyrostka -ka (wraz z rozszerzeniami), wzbogacajca i tak dominujc grup hydronimw
sufiksalnych z tym formantem. Ewolucji podlegay hydronimy odnoszce si do ponad
1000 obiektw wodnych dorzecza Wisy. Tu przedstawiono wariantywno prawie 400 hydronimw odapelatywnych, intensywniejszy proces jak to wynika z pobienego ogldu
mia miejsce w grupie hydronimw odonimicznych.
Wielokrotne dyferencjacje, renominacje i zmiany acuchowe w hydronimii wiadcz
o przedueniu drugiego etapu nominacji, w ktrym system nazewniczy reaguje na kontekst onimiczny, zmian hierarchii wanoci w lokalnych skadnikach przestrzeni. S to
dowody cigej weryfikacji formy nazw wasnych przez system nazewniczy.
Hydronimy odapelatywne ulegaj przeobraeniom pozajzykowym, jzykowym zwizanym z uywaniem danej nazwy w rnych typach kontaktu komunikacyjnego (oglnopolskim, lokalnym) oraz wewntrzjzykowym, polegajcym na zmianach struktury nazwy
pod wpywem wzmoonej produktywnoci niektrych form sufiksalnych. Wyodrbni tu
mona mutacje nazw zwizane z istnieniem cigw linearnych wariantw leksykalnych,
nazw obocznych o rnych motywacjach oraz ukadw gniazdowych gniazd toponimicznych czcych si z funkcjonowaniem w tzw. kontekcie onimicznym. Przez te mechanizmy, obecne w hydronimii odapelatywnej, zwaszcza mikrohydronimii, czy si ona
z apelatywnym sownictwem gwarowym, ktre charakteryzuj podobne zmiany (por. Pelcowa 1994: 105).

ZAKOCZENIE
1. UWAGI PODSUMOWUJCE
W niniejszej pracy przedstawiono jzykoznawcze rozwaania nad nazwami wd pyncych
dorzecza Wisy. Z zakresu teorii onomastycznej omwione i sprecyzowane zostay zagadnienia onimizacji i transonimizacji w hydronimii, fazy aktu nominacyjnego, kwestie polireferencjalnoci, polionimii i kontekstu onimicznego. Monografia prezentuje materia diachroniczny na przestrzeni tysica lat, nie zawiera jednak penej dokumentacji rdowej.
Cytowane s pierwsze (odczytane i datowane) zapisy hydronimw wyzyskane z opracowa innych badaczy oraz wybrane artykuy hasowe zredagowane przez autork i podane
w formie przypisw. Analiza hydronimw przebiega z uwzgldnieniem warstw chronologicznych, a w ich obrbie wykadnikw nazwotwrczych i podstaw motywacyjnych.
Zgodnie z zaoonym gwnym podziaem nazw wasnych na nazwy odapelatywne
i odonimiczne w niniejszym opracowaniu przedstawione zostay potamonimy dorzecza
Wisy utworzone od nazw pospolitych powstae w procesie szeroko pojtej onimizacji, z podziaem na trzy warstwy. Wyodrbnienia grup nazw przedsowiaskich, (pra)sowiaskich oraz polskich dokonano na podstawie kryterium chronologicznego. Dyskusyjne, a niekiedy nie do ustalenia, jest to, czy hydronimy najstarsze powstay w procesie
czystej onimizacji, czy te s formacjami sufiksalnymi utworzonymi z uyciem archaicznych przyrostkw nazwotwrczych, a w wypadku niektrych nazw rwnobrzmicych
czy s one paralelne, utworzone w ten sam sposb dla rnych denotatw, czy te moe
niektre s odhydronimicznymi ponowieniami. Podobne dylematy towarzyszyy wyodrbnianiu derywatw sufiksalnych w warstwie nazw polskich, ktrych zbir moe by
pomniejszony, a cz nazw klasyfikowana jako derywaty powstae w procesie czystej
onimizacji, zwaszcza w zakresie sufiksw przymiotnikowych, te sufiksu rzeczownikowego -ka.
Potamonimy przedsowiaskie stanowi 1,3% przebadanych nazw odapelatywnych,
a nazwy, ktrych powstanie mona odnie do okresu prasowiaskiego, tworz podobn
pod wzgldem liczebnym grup (1,2%). Dominuj nazwy warstwy modszej, ktrych kreacj wiza naley z czasem historycznym1. Onimizacja waciwa (czysta) jest najczstszym zabiegiem tworzcym badane potamonimy (50,6%), nastpnym rodkiem o wysokiej
1
Chronologia przedstawiona w tabelach 1, 2, 3 ma charakter wzgldny i odnosi si do pierwszych powiadcze rdowych nazw, nie do momentu ich powstania, gdy ten moe by odlegy
w czasie w stosunku do pierwszego odnotowania.

232
produktywnoci jest sufiksacja towarzyszca onimizacji (27%); niewiele rzadziej stosuje si kompozycj (20,4%). Udzia derywacji paradygmatycznej w wymienionych zabiegach kreujcych odapelatywne nazwy wodne jest marginalny (0,7%). W kadym z trzech
produktywnych sposobw kreacji hydronimicznej wyrni mona dominujce podtypy:
w nazwach powstaych w wyniku czystej onimizacji (derywacji semantycznej) s to formacje od rzeczownikw rodzaju eskiego na -a (36%), w derywatach sufiksalnych potamonimy z suf. -ka (31%), w compositach zestawienia przymiotnikowo-rzeczownikowe (76%).
Nazwy pospolite tkwice w podstawach nazw wd pyncych stanowi wycinek leksyki apelatywnej, zrnicowanej chronologicznie i niejednorodnej systemowo. Apelatywy utrwalone w potamonimii mona podzieli na zrekonstruowane oraz udokumentowane
w sownikach historycznych, wspczesnych, gwarowych. Przy uyciu metody historyczno-porwnawczej zrekonstruowany zosta zasb wyrazw pospolitych tkwicych w tzw.
hydronimach staroeuropejskich. Zbir apelatyww prasowiaskich, podobnie jak i warstwa hydronimw z tego okresu, trudny jest do wydzielenia. Odtworzone zostay nazwy
pospolite niewtpliwie prasowiaskie oraz sownictwo innowacyjne, cigle ywe i produktywne na obszarze Sowiaszczyzny. Odapelatywne hydronimy przedsowiaskie i prasowiaskie stanowi 2,5% badanych nazw, podobny jest udzia leksyki archaicznej (indoeuropejskiej i prasowiaskiej) w apelatywach hydronimicznych. Przewaajc cz
hydronimicznych podstaw apelatywnych stanowi rodzime wyrazy pospolite odnotowane
w sownikach, rozwarstwione chronologicznie i nalece do rnych rejestrw polszczyzny. Datowany i zlokalizowany materia hydronimiczny wprowadza ucilenia chronologiczne i geograficzne wielu leksemw.
Analiza motyww nazewniczych pozwolia zrekonstruowa fragment rzeczywistoci
jzykowej zawarty w potamonimii. Z apelatywnych podstaw motywacyjnych nazw rzek
wyania si obraz potoczny i potoczna kategoryzacja, oparta na znaczeniach konkretnych,
gwnie topograficznych, z rzadka kulturowych i metaforycznych. Sownictwo hydronimiczne bazuje przewanie na leksyce zwizanej z topografi, waciwociami samych
obiektw wodnych, cechami otaczajcej przestrzeni, rwnie z rolinnoci i gatunkami
zwierzt, w mniejszym stopniu na apelatywach zwizanych z kultur materialn i duchow. Jak wynika z zaprezentowanej listy rangowej podstaw motywacyjnych, konceptualizacja przestrzeni hydronimicznej odbywaa si gwnie w sposb konwencjonalny, za pomoc istniejcych poj. Dostrzegalna jest tu znaczna homogeniczno podstaw wynikajca
z powtarzalnoci motyww nazewniczych oraz wielokrotne wybory typowych modeli nazewniczych, co w konsekwencji skutkuje polireferencjalnoci hydronimw.
Kontekst onimiczny obejmuje wzajemne relacje midzy hydronimami a innymi klasami toponimw. Ta zaleno bya sygnalizowana w przypisach przez odwoanie si do ojkonimw lub mikrotoponimw pochodzcych od nazw wodnych uznanych za pierwotne.
Transonimizacje odhydronimiczne to, jak pokazuje liczba odwoa, zjawisko do czste.
wiadczy ono o istnieniu wewntrzysystemowych ukadw i zalenoci midzy skadnikami przestrzeni toponimicznej, ktre nawzajem na siebie wpywaj. Istnienie kontekstu
onimicznego, a wic genetycznie i lokalizacyjnie powizanych skadnikw mapy toponimicznej, ktre nieustannie s ze sob konfrontowane, powoduje rnorodne zjawiska polaryzacyjne, ktre znajduj swoje kumulatywne odbicie w dyferencjacjach, renominacjach
oraz w powstaniu gniazd toponimicznych, czsto bardzo rozbudowanych.

233
Diachroniczna perspektywa, zastosowana w analizie hydronimii odapelatywnej, ukazaa zaamywanie si tradycji nazewniczej, przejawiajce si w tworzeniu nowych nazw
danego obiektu oraz brak stabilnoci form nazewniczych, wyraajcy si w istnieniu wariantw morfologicznych i leksykalnych. Oprcz zaniku tzw. zbiorowej pamici upatrywa
mona rda polionimii w istnieniu lokalnych nazw obiektw wodnych, dziaaniach standaryzacyjnych i kodyfikacyjnych dokonujcych si od XVIII w.
Relacje midzy nomina appellativa i nomina propria ilustruje si czsto w postaci koa
podzielonego na dwie nierwne czci, w ktrym onimy stanowi komponent marginalny. Zalenoci midzy tymi dwiema kategoriami wyrazw, z uwzgldnieniem opozycji
binarnej, obrazuje si te w formie piramidy, ktrej podstaw stanowi nazwy pospolite,
a nazwy wasne funkcjonuj powyej tej podstawy (por. Sklyarenko 2005: 278282). Ta
przestrzenna metafora jak si wydaje lepiej oddaje relacje midzy tymi dwiema kategoriami wyrazw. Onimy to rne klasy nazw, kada z nich ma wasne rda, swoje apelatywne pola semantyczne wykorzystywane w kreacji onimicznej. Z kolei nazwy pospolite
wykazuj zrnicowan zdolno do onimizacji (potencj onimiczn). Na szczycie piramidy onimicznej znajduj si nazwy archaiczne, najbardziej oddalone od zasobu apelatywnego pod wzgldem czasu powstania i struktury. Poniej kolejne warstwy chronologiczne onimw prasowiaskich i polskich, tworzce zhierarchizowany ukad wertykalny
wedug stopnia onimizacji i stadium desemantyzacji. Najbliej podstawy usytuowane s
nazwy z cigle obecnym znaczeniem leksykalnym. Piramida onimiczna jest dynamiczna, cechuj j wibracje wewntrzne, polegajce na transonimizacjach, zmianach polaryzacyjnych, a take wdrwki nazw z klasy propriw do klasy apelatyww (apelatywizacje).
Analiza potamonimw od nazw wasnych i onimiczne wibracje w hydronimii, czyli
proces szeroko pojtej transonimizacji stan si przedmiotem drugiej czci syntezy nazw
wd pyncych dorzecza Wisy.
2. PERSPEKTYWY BADAWCZE
Plan prac badawczych nad hydronimi zosta do szczegowo zarysowany wiele lat temu
przez pomysodawcw i twrcw opracowa nazw wodnych Polski: H. Borka, J. Riegera,
K. Rymuta. I cho uczeni (co mona stwierdzi z perspektywy czasu) zbyt optymistycznie wyznaczali cezury czasowe zakoczenia poszczeglnych etapw bada, cz planowanych opracowa zostaa ukoczona, a cz nadal jest kontynuowana. Oprcz regionalnych monografii, realizowanych w rnych orodkach naukowych w kraju, w Pracowni
Toponomastycznej Instytutu Jzyka Polskiego PAN powstaje Elektroniczny sownik hydronimw Polski2. Narzdziem wykorzystywanym w jego tworzeniu jest pakiet aplikacji TLex (skrt od TshwaneLex), sucy tworzeniu sownikw dostosowanych do indywidualnych potrzeb uytkownika i wyposaony w wiele specjalistycznych funkcji, ktre
pozwol usprawni ekscerpcj, analiz materiau hydronimicznego w rnorodnych badaniach przekrojowych i syntetycznych, postulowanych przez hydronomastw. Ukoczenie
penego sownika hydronimw Polski (obejmujcego dorzecze Wisy, Odry, zlewnie Zalewu Szczeciskiego i Wilanego, Przymorze oraz fragmenty zlewni: Niemna, Dniestru, Dunaju i aby) pozostaje nadal podstawow potrzeb i gwnym celem badawczym. Prezen2

Projekt badawczy nr 11H 12 02588, finansowany przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki.

234
towany tu opis odapelatywnych nazw wodnych nie wyczerpa problematyki zwizanej
z analiz systemu potamonicznego dorzecza Wisy, ktra bdzie kontynuowana. Badania
nad potamonimami odonimicznymi wraz z rozmieszczeniem geograficznym rnych typw nazewniczych dopeni obrazu nazw wd pyncych dorzecza Wisy. Odrbne studia
powinny dotyczy nazw wd stojcych (ale w powizaniu z potamonimi), a take nazw
rde i wodospadw. Specjalnych, zrnicowanych metod badawczych wymaga opracowanie hydronimw z obszaru Warmii i Mazur, ktry cechuje gsta sie wodna, zwaszcza
jeziorna, a take wyrana odrbno nazewnicza w stosunku do pozostaych regionw Polski. Podobnie winny by prowadzone badania dotyczce nazw niemieckich. Innosowiaskie nazwy wodne z terenu Polski (tu przedstawione tylko jako egzemplifikacja typw
nazewniczych) zasuguj na osobne, bardziej szczegowe opracowanie i przebadanie mechanizmw adaptacyjnych w cisym zwizku ze stosunkami ludnociowymi (por. Rieger
1993: 247252). Materia hydronimiczny moe przynie te interesujce, uzupeniajce
dane z zakresu historycznej i gwarowej fonetyki i fleksji. Tak zwany kontekst onimiczny
powinien ukierunkowa badania na obecno niekiedy do rozbudowanych gniazd onimicznych, z hydronimem jako centrum. Diachroniczne nazwotwrstwo gniazdowe moe
stanowi dopenienie apelatywnego sowotwrstwa gniazdowego i acuchw derywacyjnych.

BIBLIOGRAFIA RDA I LITERATURA

AGZ Akta grodzkie i ziemskie z czasw Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyskiego we
Lwowie, IXXII, Lww 18681914.
AM Altpreussische Monatschrift. Neue Folge, wczeniej: Neue Preussische Provinzial-Bltter, 1850.
ASPK Akta stanw Prus Krlewskich, wyd. M. Biskup, K. Grski, IIV, Toru 19551967.
AtKr Atlas historyczny Polski. Wojewdztwo krakowskie w drugiej poowie XVI wieku, I: Mapy. Plany;
II: Komentarz. Indeksy, red. H. Rutkowski, Warszawa 2008.
Atcz Atlas historyczny Polski. Wojewdztwo sieradzkie i wojewdztwo czyckie w drugiej poowie
XVI wieku, I: Mapy, plany; II: Komentarz. Indeksy, red. H. Rutkowski, Warszawa 1998.
AtLu Atlas historyczny Polski. Wojewdztwo lubelskie w drugiej poowie XVI w.; Komentarz i mapa,
oprac. S. Wojciechowski, Warszawa 1966.
AtMz Atlas historyczny Polski. Mazowsze w drugiej poowie XVI wieku, I: Mapa, plany; II: Komentarz
indeksowy, red. W. Paucki, Warszawa 1973 (i kartoteka).
AtPHP Atlas podziau hydrograficznego Polski, 12, pod kier. H. Czarneckiej, Warszawa 2005.
AtSd Atlas historyczny Polski. Wojewdztwo sandomierskie w drugiej poowie XVI wieku, II: Komentarz. Indeksy, red. W. Paucki, Warszawa 1993.
Babik Z. Babik, Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich (w granicach wczesnoredniowiecznej Sowiaszczyzny), Krakw 2001.
Babik Z., 1999, Scritti scelti, Krakw.
Babik Z., 2002, [rec.] U. Bijak, Nazwy miejscowe poudniowej czci wojewdztwa mazowieckiego, Krakw 2001, Onom XLVII, 205218.
Babik Z., 2003, Mawa, Onom XLVIII, 139150.
Babik Z., 2004, Prasowiaskie *pltu- pytki w hydronimii polskiej, Onom XLIX, 2350.
Babik Z., 2005, Z bada nad hydronimami dorzecza grnej Wisy, Onom L, 181198.
Bajerowa I., 1957, Polskie nazwy miejscowe typu Dbe, Oro, Onom III, 142; 293323.
Bakowski A., 1972, Rzeczowniki zbiorowe od nazw drzew w toponimii polskiej, JPol LII, 281286.
Bakowski A., 1977, O nazwie Drohiczyn inaczej, JPol LVII 155156.
BaMorf A. Bakowski, Zmiany morfemiczne w toponimii polskiej, Wrocaw 1982.
Bartmiski J., 2007, Stereotypy mieszkaj w jzyku. Studia etnolingwistyczne, Lublin.
Bednarczuk L., 1992, [rec.] J. Udolph J., Die Stellung der Gewssernamen Polens innerhalb der alteuropischen Hydronymie, Heidelberg 1990, Onom XXXVII, 250261.
Bednarczuk L., 1994, Areay i procesy jzykowe w przedhistorycznej Polsce, (w:) Uwarunkowania i przyczyny zmian jzykowych, Jzyk na Pograniczach 11, 1318.
Bednarczuk L., 1996, Ze studiw nad hydronimi Wielkiego Ksistwa Litewskiego, (w:) Rymut [red.]
1996: 17134.
BER Blgarski etimologien renik, red. V. Georgiev, I, Sofia 1971.
Bernstein S., 1985, Zarys gramatyki porwnawczej jzykw sowiaskich. Alternacje. Tematy imienne,
Warszawa.

236
Bibliografia onomastyki polskiej do roku 1958 wcznie, od roku 1959 do roku 1970 wcznie, oprac.
W. Taszycki przy wspudziale M. Karasia i A. Turasiewicza, od roku 1971 do roku 1980 wcznie,
red. K. Rymut, od roku 1981 do roku 1990 wcznie, oprac. K. Rymut, R. Przybytek, od roku
1991 do roku 2000 wcznie, oprac. R. Przybytek, K. Rymut, od roku 2001 do roku 2010 wcznie
i dalej, oprac. I. Nobis, R. Przybytek [wersja elektroniczna], Krakw 19602012.
Bijak U., 1990, Nazwy zestawione typu Boguty-Augustyny na Mazowszu i Podlasiu, Onom XXXV, 3154.
Bijak U., 2001, Nazwy miejscowe poudniowej czci dawnego wojewdztwa mazowieckiego, Krakw.
Bijak U., 2010, Zmiany nazw wodnych w dorzeczu Wisy, (w:) Nazwy wasne a spoeczestwo, red. R. obodziska, t. II, ask, 237246.
Bijak U., 2011, Chrematonimy odhydronimiczne, JPol XCI, 263272.
Bilut E., 1989, Klasyfikacja semantyczna nazw wodnych, (w:) Rymut [red.] 1989: 151166.
Biolik M., 1982, O nazwie wodnej Wkra, Zeszyty Naukowe Wydziau Humanistycznego Uniwersytetu
Gdaskiego. Prace Jzykowe VIII 113119.
Biolik M., 1987, Hydronimia dorzecza Pregoy z terenu Polski, Olsztyn.
Biolik M., 2000, Hydronimy komponowane i ich uniwerbizacja (na przykadzie nazw wodnych Warmii i Mazur), (w:) Sowiaskie composita onomastyczne (Toponimia. Varia), red. S. Warcho, Lublin, 1624.
Biolik M., 2006, Onomastyka a inne dziay jzykoznawstwa zajmujce si sownictwem, (w:) Munuscula
linguistica in honorem Alexandrae Cielikowa oblata, [red. K. Rymut i in.], Krakw, 6372.
Biolik M., 2009, Homonimy onomastyczne. Rne sposoby interpretacji, Rozprawy Slawistyczne UMCS
22, 3347.
BiulPTJ Biuletyn Polskiego Towarzystwa Jzykoznawczego, Krakw 1927.
Bobrowski I., 1993, Jzykoznawstwo racjonalne, Krakw.
BorkCiech A. Borkiewicz-Celiska, Osadnictwo ziemi ciechanowskiej w XV wieku (13701526), WrocawWarszawaKrakwGdask 1970.
Borek H., 1968, Zachodniosowiaskie nazwy toponimiczne z formantem -n-, Wrocaw.
Borek H., 1975, Wyraz *wierkla na podstawie toponimii, PF XXV, 275279.
Borek H., 1983a, Hydronimia staroeuropejska, Onom XXVIII, 331351.
Borek H., 1983b, Potrzeby i zadania nazwotwrstwa w toponimii sowiaskiej, Z Polskich Studiw Slawistycznych. Jzykoznawstwo, seria 6, Warszawa, 5162.
Borek H., 1985, O derywacji odapelatywnej w toponimii, PF XXXII, 6771.
Borek H., 1987a, O metodach rekonstrukcji apelatyww z nazw toponimicznych, (w:) IX. Slovensk onomastick konferencia, zostavil M. Majtn, Bratislava, 113119.
Borek H., 1987b, Z teorii nazwotwrstwa toponimicznego, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo X, 511.
Borek H., 1988a, Grny lsk w wietle nazw miejscowych, Wrocaw.
Borek H., 1988b, Nazwy relacyjne w toponimii, (w:) V Oglnopolska Konferencja Onomastyczna, Pozna
35 wrzenia 1985, red. K. Zierhoffer, Pozna, 4351.
Borek H., 1989, Stan i zadania hydronomastyki sowiaskiej, (w:) Rymut [red.] 1989: 715.
Borek H., 2002, Rozwaania o toponimii, Onom XLVII, 522.
Bory W., 1975, Prefiksacja imienna w jzykach sowiaskich, Wrocaw.
Bory W., 2007, Ksztatowanie si klasy przymiotnikw w epoce prasowiaskiej, (w:) idem, Etymologie
sowiaskie i polskie. Wybr studiw z okazji 45-lecia pracy naukowej, red. W. Sdzik, przy wspudziale Z. Babika i T. Kwoki, Warszawa, 188195.
Brocki Z., 1979, Czy termin flisacki samica funkcjonowa te jako nazwa wasna podgdaskiego odcinka
Wisy?, SlOcc 36, 3138.
Buttler D., 1981, Tendencje rozwojowe w zasobie sownym powojennej polszczyzny, (w:) Wspczesna
polszczyzna. Wybr zagadnie, red. H. Kurkowska, 187220.
CdB Codex diplomaticus Brandenburgensis, IXXV, Berlin 1835 i n.
Chdzyska J., 2006, Nazwy miejscowe odzwierciedleniem wizji wiata, (w:) Munuscula linguistica in
honorem Alexandrae Cielikowa oblata, [red. K. Rymut i in.], Krakw, 133141.
Cielikowa A., 1990, Staropolskie odapelatywne nazwy osobowe. Proces onimizacji, WrocawWarszawa
Krakw.

237
Cielikowa A., 1991, Derywacja paradygmatyczna w staropolskiej antroponimii, Krakw.
Cielikowa A., 1996, Metody w onomastycznych badaniach rnych kategorii nazw wasnych, Onom XLI,
519.
Cielikowa A., 2000, Jednostkowo w onomastyce a system jzyka, (w:) Onomastyka polska a nowe kierunki jzykoznawcze. Materiay z XI Oglnopolskiej Konferencji Onomastycznej, 1517 czerwca
1998, BydgoszczPieczyska, red. M. Czachorowska, . M. Szewczyk, Bydgoszcz, 2130.
Cielikowa A., 2001, Czy istniej modele nazewnicze w toponimii i oronimii schyku XX wieku?, (w:) Toponimia i oronimia, red. A. Cielikowa, B. Czopek-Kopciuch, Krakw, 4147.
Cielikowa A., 2003, O wspczesnych sowotwrczych analizach onomastycznych, (w:) Metodologia bada onomastycznych, red. M. Biolik, Olsztyn, 5057.
Cielikowa A., 2005, Nazwy wasne w historii i we wspczesnoci jzyka polskiego, (w:) Rozprawy o historii jzyka polskiego, red. S. Borawski, Zielona Gra, 101148.
Cielikowa A., 2006, Onimizacja, apelatywizacja a derywacja, (w:) Onimizacja i apelatywizacja, red.
Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Biaystok, 4756.
Cielikowa A., 2007, Profesor Henryk Borek i Jego nowe spojrzenie na nazwy wasne, (w:) Region
w wietle nazw miejscowych, red. S. Gajda, Opole, 37470.
Cielikowa A., 2009, Homonimia w wietle onimizacji i deonimizacji (apelatywizacji), Rozprawy Slawistyczne UMCS 22, 7980.
Cruc Lites ac res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum, III, wyd. I. Zakrzewski, Pozna
18901892; III, wyd. J. Karwasiska, Warszawa 1935.
Czopek B., 1988, Nazwy miejscowe dawnej ziemi chemskiej i beskiej (w granicach dzisiejszego pastwa
polskiego), Wrocaw.
DugoszAnn Dlugossii Joannis, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, liber primus, liber secundus,
wyd. J. Dbrowski, Warszawa 19641974.
Domaski J., 1995, Nazwy rzeczne na -y, -ew, -wa, -wia, Onom XL, 1542.
Drw I M. Biolik, 1984, Hydronimia grnej Drwcy od rde do Jeziora Drwckiego, Onom XXIX,
4567.
Drw II M. Biolik, 1988, Hydronimia grnej Drwcy od Jeziora Drwckiego do Kanau Elblskiego.
Onom XXXII, 85107.
Duma J., 1994, Przyczyny zmian grup spgoskowych sr-, zr-, str-, zdr- w wietle ich rozprzestrzenienia
w gwarach bugarskich i macedoskich, (w:) Analiza, synteza i rozpoznawanie sygnau mowy dla celw automatyki, lingwistyki i medycyny, red. L. Richter, Warszawa, 3848.
Duma J., 1996, wiat zwierzt w polskich hydronimach, (w:) 12. Slovensk onomastick konferencia
6. Seminr Onomastika a kola, Preov 25.26. oktbra 1995. Zbornk refertov, red. M. Majtn,
F. Ruk, Preov, 278281.
Duma J., 1999a, Nazwy rzek lewobrzenego Mazowsza (z caym dorzeczem Pilicy), Warszawa.
Duma J., 1999b, Nazwy rzek Pisa, Pichna, Pichra itp. w centralnej Polsce, (w:) Florilegium Linguisticum. Festschrift fr Wolfgang P. Schmid zum 70. Geburstag, hrsg. v. E. Eggers, J. Becker, J. Udolph,
D. Weber, Frankfurt am Main, 8794.
Duma J., 1999c, O pewnej zgodnoci zachodzcej midzy wystpowaniem przedsowiaskich nazw w dorzeczu Pilicy i Bzury a przebiegiem szlakw bursztynowych, (w:) Nazewnictwo na pograniczach etniczno-jzykowych. Materiay z Midzynarodowej Konferencji Onomastycznej, BiaystokSupral,
2627 X 1999, red. Z. Abramowicz, L. Dacewicz (Studia Slawistyczne 1), Biaystok, 99108.
Duma J., 2000a, Jak odczyta nazw rzeki Wena?, (w:) Kontakty jzykowe polszczyzny na pograniczu
wschodnim. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Riegerowi, red. W. Szulowska, E. Wolnicz-Pawowska, Warszawa, 6770.
Duma J., 2000b, Rne typy nazw rzecznych a problematyka osadnicza wspczesnych ziem polskich, Prace Jzykoznawcze II, 4657.
Duma J., 2000c, Sposoby fonetycznych adaptacji niektrych starych nazw rzecznych do jzyka polskiego,
(w:) Onomastyka polska a nowe kierunki jzykoznawcze. Materiay z XI Oglnopolskiej Konferencji Onomastycznej, 1517 czerwca 1998, BydgoszczPieczyska, red. M. Czachorowska, . M. Szewczyk, Bydgoszcz, 335343.

238
Duma J., 2002a, Nazwy rzek zawierajce rdze *bystr- szybki, czysty na obszarze Polski, I: Feminina,
Prace Jzykoznawcze IV, 1726.
Duma J., 2002b, Przedsowiaskie a sowiaskie nazwy wasne, (w:) SOE I, 156159.
Duma J., 2003a, Nazwy rzek polskich ze sowiaskim przymiotnikowym okreleniem barwy wody, (w:)
Metodologia bada onomastycznych, red. M. Biolik, Olsztyn, 385410.
Duma J., 2003b, Nazwy rzek zawierajce rdze *bystr- szybki, czysty na obszarze Polski, II: Masculina
i neutra, Prace Jzykoznawcze V, 2937.
Duma J., 2006, Imiesowowe nazwy rzek typu Cheszczca, Grzmica na tle przymiotnikowych polskich
nazw rzecznych, (w:) Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Biaystok,
8194.
Duma J., 2010, Nazwy wodne w dorzeczu Warty od Prosny po ujcie do Odry (z wyczeniem dorzecza
Noteci), I: Nazwy rzek, II: Nazwy jezior, Warszawa.
Duma J., Rzetelska-Feleszko E., 1978, Z geografii typw formalnych w nazwach rzecznych Pomorza,
SFPiS 17, 5162.
Duridanov I., 1975, Die Hydronymie des Vardarsystems als Geschichtsquelle, KlnWien.
Encyklopedia jzykoznawstwa oglnego, red. K. Polaski, WrocawWarszawaKrakw 1993.
ESSJ O. Trubaev, Etimologieskij slovar slavnskich zykov, I, Moskva 1974.
Fastnacht A., 2007, Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 13401650, Sanok.
Fleischer M., 2000, Obraz wiata. Ujcie z punktu widzenia teorii systemw i konstruktywizmu, (w:) Jzykowy obraz wiata i kultura, red. J. Anusiewicz, A. Dbrowska (Jzyka a Kultura 13), Wrocaw,
4571.
Froel X. Froelich, Geschichte der Graudenzer Kreises, III, 2. Aufl., Danzig 18841885.
Gajda S., 1981, Gniazdo derywacyjne gowa w toponimii, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo VII, 5164.
Gala S., 1991, System antroponimiczny imion, przezwisk, nazwisk, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo XIII, 5164.
Gala S., 2003, Sowotwrstwo onomastyczne i sowotwrstwo gwarowe, (w:) Metodologia bada onomastycznych, red. M. Biolik, Olsztyn, 5862.
Geoportal http://maps.geoportal.gov.pl [portal udostpniajcy dane geoprzestrzenne rnego typu mapy
oraz rejestr nazw geograficznych].
Gob Z., 2004, O pochodzeniu Sowian w wietle faktw jzykowych, prze. M. Wojtya-wierzowska
[tyt. oryginau: The Origins of the Slavs. A Linguistic View, Columbus (Ohio) 1992].
Grnowicz H., 1988, Synteza hydronimii dorzecza dolnej Wisy, Gdaskie Studia Jzykoznawcze IV,
2941.
Greszczuk B., 1997, Diachronia i synchronia czy panchronia w jzykoznawstwie?, JPol LXXVII, 112116.
Greszczuk B., 2006, Gniazda i rodziny sowotwrcze a tzw. homonimia nazewnicza. Na materiale onimicznym z pogranicza poudniowo-wschodniej Polski, (w:) Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz, Biaystok, 395403.
Grochowska A., 1975, Przymiotniki z suf. -awy we wspczesnym jzyku polskim, JPol LV, 333342.
Grochowski M., 2011, Strukturalizm i poststrukturalizm w polskim jzykoznawstwie synchronicznym (refleksje metodologiczne), BiulPTJ LXVII, 1528.
Grodziski E., 1973, Zarys oglnej teorii imion wasnych, Warszawa.
Grzegorczykowa R., 2002, Wprowadzenie do semantyki jzykoznawczej, Warszawa.
Grzegorczykowa R., 2003, Znaczenia przenone polskich przymiotnikw wymiarw, (w:) Studia z semantyki porwnawczej, Nazwy barw, nazwy wymiarw, predykaty mentalne, I, red. R. Grzegorczykowa,
K. Waszakowa, Warszawa, 233258.
Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wrbel H. [red.], 1998, Gramatyka wspczesnego jzyka polskiego.
Morfologia, wyd. 2 zm., Warszawa.
Grzegorczykowa R., Puzynina J., 1998, Problemy oglne sowotwrstwa, Rzeczownik, (w:) Grzegorczykowa, Laskowski, Wrbel [red.] 1998: 361464.
GUGiK Materiay robocze Gwnego Urzdu Geodezji i Kartografii z lat 20032005, wykorzystane przez
Komisj Nazw Miejscowoci i Obiektw Fizjograficznych przy standaryzacji hydronimw Polski.

239
GZ Das Grosse Zinsbuch des Deutschen Ritterordens (14141438), hrsg. v. P. G. Thielen, Marburg 1958.
HE I H. Grnowicz, Gewssernamen im Flugebiet der unteren Weichsel (Nazwy wodne dorzecza dolnej Wisy), Stuttgart 1985.
HE III J. Rieger, Gewssernamen im Flugebiet des Wisok (Nazwy wodne dorzecza Wisoka), WiesbadenStuttgart 1988.
HE VI H. Ml, Gewssernamen im Flugebiet des Wieprz (Hydronimia dorzecza Wieprza), Wiesbaden
Stuttgart 1990.
HE IX K. Rymut, Gewssernamen im Flugebiet der oberen Weichsel von der Quelle bis zu Soa und
Przemsza (Nazwy wodne dorzecza grnej Wisy od rde do Soy i Przemszy), Stuttgart 1993 [rec.:
J. Domaski, Onom XL, 199208].
HE X E. Bilut, Gewssernamen im Flugebiet des westlichen Bug (Nazwy wodne dorzecza Bugu),
Stuttgart 1995.
HE XI M. Biolik, Die Namen der flieenden Gewsser im Flugebiet des Pregel (Nazwy wd pyncych
dorzecza Pregoy), Stuttgart 1996.
HE XII K. Rymut, Rechte Zuflsse zur Weichsel zwischen Soa und Dunajec (Nazwy wodne prawobrzenych dopyww Wisy midzy So a Dunajcem), Stuttgart 1996.
HE XIII K. Rymut, M. Majtn, Gewssernamen im Flugebiet des Dunajec (Nazwy wodne dorzecza Dunajca), Stuttgart 1998.
HE XIV J. Duma, Gewssernamen im Linken Zuflugebiet der Weichsel zwischen Pilica und Brda (Nazwy wodne w zlewisku lewych dopyww Wisy od Pilicy po ujcie Brdy), Stuttgart 1999.
HE XV K. Rymut, Gewssernamen im rechten Zuflugebiet der Weichsel zwischen Dunajec und Wisok
(Nazwy prawobrzenych dopyww Wisy midzy Dunajcem a Wisokiem), Stuttgart 2000.
HE XVI K. Rymut, Gewssernamen im linken Zuflugebiet der Weichsel zwischen Przemsza und Pilica
(Nazwy lewobrzenych dopyww Wisy od Przemszy do Pilicy), Stuttgart 2001.
HE XVII J. Rieger, Gewssernamen im Flugebiet des San, Teil I: Die flieenden Gewsser. AO (Nazwy wodne dorzecza Sanu, I: Nazwy wd pyncych. AO), WiesbadenStuttgart 2003.
HE XVIII J. Rieger, Gewssernamen im Flugebiet des San, Teil I: Die flieenden Gewsser. P; Teil
II: Die stehenden Gewsser (Nazwy wodne dorzecza Sanu, I: Nazwy wd pyncych. P; II: Nazwy
wd stojcych), WiesbadenStuttgart 2004.
HE XIX M. Biolik, Gewssernamen im Flugebiet der Narew von der Quelle bis zur Einmndung der
Biebrza, Teil I: Die flieenden Gewsser (Nazwy wodne dorzecza Narwi od rde do ujcia Biebrzy,
I: Nazwy wd pyncych), Stuttgart 2005.
HE XX M. Biolik, Gewssernamen im Flussgebiet der Narew von der Quelle bis zur Einmndung der
Biebrza, Teil II: Die stehenden Gewsser (Nazwy wodne dorzecza Narwi od rde do ujcia Biebrzy,
II: Nazwy wd stojcych), Stuttgart 2005 [rec. E. Kowalczyk-Heyman, 2007, Onom LII, 356370].
HenErcl Casp. Hennenberger Erclerung der grossen Preussischen Landtaffel, I, Knigsberg 1595; II: Von
den Seen, Strmen, Beigabe, Knigsberg 1595.
Hladk J., 2004, Hydronymia povodia Nitry, Trnava.
HMil Herbarz Ignacego Kapicy Milewskiego (Dopenienie Niesieckiego), wyd. z rkp., Krakw 1870.
HO Hydronimia Odry. Wykaz nazw w ukadzie hydrograficznym, red. H. Borek, Opole 1983.
Hollyyw K. Holly, 1990, Nazwy terenowe ywiecczyzny, Onom XXXV, 6790.
HPol Nazewnictwo geograficzne Polski, I: Hydronimy, cz. 1: Wody pynce, rda, wodospady, cz. 2:
Wody stojce, przedmowa A. Cielikowa, E. Wolnicz-Pawowska, Warszawa 2006.
HW Hydronimia Wisy, I: Wykaz nazw w ukadzie hydrograficznym, red. P. Zwoliski, Wrocaw 1965.
Jadacka H., 2001, System sowotwrczy polszczyzny (19452000), Warszawa.
Jakubowicz M., 2010, Drogi sw na przestrzeni wiekw, Warszawa.
Jakus-Borkowa E., 1987, Apelatywne okrelenia wd biecych a toponimia Pomorza Gdaskiego, (w:)
IX. Slovensk onomastick konferencia, zostavil M. Majtn, Bratislava, 136142.
Jakus-Borkowa E., 1989, Semantyka przymiotnikw waciwociowych w hydronimii polskiej, (w:) Rymut [red.] 1989: 141149.
Jakus-Borkowa E., 1991, Terminy geograficzne mikropola wody stojce a hydronimy oglnopolskie, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo XIII, 175182.

240
Jakus-Borkowa E., 2001, Polskie nazwy miejscowoci z -- w czci wygosowej, Onom XLVI, 87107.
Jakus-Borkowa E., 2004, Polskie ojkonimy z suf. -ca, Onom XLIX, 5158.
JPol Jzyk Polski. Organ Towarzystwa Mionikw Jzyka Polskiego, Krakw 1913.
Jurkowski M., 1964, Jeszcze o nazwach miejscowych typu Biaystok, Grnystok, Ponikystok, Onom X,
4549.
Jurkowski M., 1971, Ukraiska terminologia hydrograficzna, Wrocaw.
Kaleta Z., 1981, Staropolskie nazwy osobowe motywowane przez nazwy miejscowe, Wrocaw.
Kaleta Z., 1991, Ewolucja nazwisk sowiaskich. Studium teoretyczno-porwnawcze, Krakw.
Kaleta Z., 1998a, Gramatyka onomastyczna w ujciu kognitywnym, (w:) Najnowsze przemiany nazewnicze, red. E. Jakus-Borkowa, K. Nowik, Warszawa, 241253
Kaleta Z., 1998b, Zagadnienia oglne, (w:) E. Rzetelska-Feleszko [red.] 1998: 1591.
Ksikowa U., 2003, Hydronimy w utworach J. Sowackiego, (w:) Metodologia bada onomastycznych,
red. M. Biolik, Olsztyn, 511524.
Kkk Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej w. Wacawa, III, wyd. F. Piekosiski, Krakw
18741883.
Klemensiewicz Z., Lehr-Spawiski T., Urbaczyk S., 1964, Gramatyka historyczna jzyka polskiego,
Warszawa.
Kleszczowa K., 1996, Sowotwrstwo jzyka doby staropolskiej. Przegld formacji rzeczownikowych
(Prace Naukowe U w Katowicach 1574), Katowice.
Kleszczowa K., 1998, Staropolskie kategorie sowotwrcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki
(Prace Naukowe U w Katowicach 1748), Katowice.
Kleszczowa K., 2003, Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja (Prace Naukowe U w Katowicach 2176), Katowice.
Kleszczowa K., 2006, Oznaki i skutki wygasania produktywnoci formantu, (w:) Munuscula linguistica in
honorem Alexandrae Cielikowa oblata, [red. K. Rymut i in.], Krakw, 223240.
Kleszczowa K., 2011, Strukturalizm i poststruktualizm w badaniach historycznojzykowych, BiulPTJ
LXVII, 97116.
KMaz I J. K. Kochanowski, Zbir oglny przywilejw i spominkw mazowieckich, I, Warszawa 1919
[uwzgldniono corrigenda w rec. W. Semkowicza, Kwartalnik Historyczny XXXVII, 1923, 134166].
KMaz II Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, II: Dokumenty z lat 12481355, wyd. I. Sukowska-Kura, S. Kura, K. Pacuski, H. Wajs, Wrocaw 1989.
KMaz III Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, III: Dokumenty z lat 12561381, wyd. I. Sukowska-Kura, S. Kura; Indeks osb i miejscowoci, oprac. J. Pitka, Warszawa 2000.
KMp Kodeks dyplomatyczny Maopolski, IIV, wyd. F. Piekosiski, Krakw 18761905, oraz Materiay
do t. V kodeksu jako rkp. w Bibliotece Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Kond M. Kondratiuk, Nazwy miejscowe poudniowo-wschodniej Biaostocczyzny, Wrocaw 1974.
KondBat M. Kondratiuk, Elementy batyckie w toponimii i mikrotoponimii regionu biaostockiego,
Wrocaw 1985.
Kopertowska D., 1994, Nazwy miejscowe wojewdztwa radomskiego, Kielce.
Kowalczyk E., 2001, O poytkach pyncych z interdyscyplinarnoci bada mediewistycznych, Kwartalnik Historyczny CVIII, 7378.
Kowalczyk E., 2003, Dzieje granicy mazowiecko-krzyackiej (midzy Drwca a Pis), Warszawa.
Kowalik-Kaleta Z., 1981, Staropolskie nazwy osobowe motywowane przez nazwy miejscowe, Wrocaw
WarszawaKrakw.
Kowalska A., 2011, Apelatywne nazwy miejsc w dialektach polskich. Derywacja sufiksalna (Gwary
Dzi 5), Pozna.
Krahe H., 1964, Unsere ltesten Flussnamen, Wiesbaden.
Kreja B., 1995, Formacje na -iniec typu babiniec, krowiniec w jzyku polskim (na tle sowiaskim), PF XL,
727.
Kreja B., 1996, Sowotwrstwo nazw miejsca we wspczesnym jzyku polskim, (w:) B. Kreja, Studia
z polskiego sowotwrstwa, Gdask, 2456.
Kreja B., 2002, Sowotwrstwo apelatywne pochodzenia proprialnego, (w:) B. Kreja, Studia i szkice sowotwrcze 4, Gdask, 2125.

241
Krko J., 2003, Hydronymia povodia Turca, Bansk Bystrica.
Krko J., 2005, Spracovanie hydronymie Slovenska, Bansk Bystrica.
Krko J., 2009, Vztahov modely slovenskch hydronm, (w:) Jzyki zachodniosowiaskie w XXI wieku, 3: Wspczesne jzyki sowiaskie, red. O. Woliska, M. Szymczak-Rozlach, Katowice, 99108.
Kucharzyk R., 2010, Sownictwo odantroponimiczne w gwarach polskich, Krakw.
Kuj B. Ulanowski, Dokumenty kujawskie i mazowieckie przewanie z XIII wieku, Archiwum Komisji
Historycznej IV 1888, 111531.
Kurek H., 2002, Jzykowy obraz Podkarpacia (na przykadzie mikrotoponimii Dukielszczyzny), (w:) Rozmaitoci jzykowe, red. M. Skaryski, M. Szpiczakowska, Krakw, 139164.
Kwaniewska-Myk K., 1981, Wyraz db i pochodne w toponimii polskiej, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo VII, 6582.
Kwaniewska-Myk K., 1987, Nazwy czeremchy w polskiej toponimii, (w:) IX. Slovensk onomastick
konferencia, zostavil M. Majtn. Bratislava, 143148.
Kwaniewska-Myk K., 1988, Nazwy jarzbu sorbus w polskiej toponimii, Zeszyty Naukowe WSP
w Opolu. Jzykoznawstwo XI, 4554.
Langacker R. W., 1995, Viewing in Cognition and Grammar, (w:) Alternative Linguistic: Descriptive and
Theoretical Modes, ed. by Ph. W. Davis, 155212.
Laskowski R., 1962, Kontynuanty prasowiaskiego przyrostka *-ynji w jzyku polskim, JPol XLII,
171187.
Lehr-Spawiski T., 1946, O pochodzeniu i praojczynie Sowian, Pozna.
Lehr-Spawiski T., 1960, Rozmieszczenie geograficzne prasowiaskich nazw wodnych, Rocznik Slawistyczny XXI, 522.
esiw M., 1972, Terenowe nazwy wasne Lubelszczyzny, Lublin.
Ley II G. Leyding-Mielecki, Sownik nazw miejscowych okrgu mazurskiego, II: Nazwy fizjograficzne
(zlokalizowane), Pozna 1959.
LKP Lubelska ksiga podkomorska pitnastego wieku, I, wyd. L. Biakowski, Lublin 1934.
Lor X F. Lorenz, O pomereskom (drevnekaubskom) zyke do poloviny XV-ogo stoleti, Izvestija Otdeleni Russkogo zyka i Slovenosti Imperatorskoj Akademii Nauk X, z. 3, 1905, 69209; XI, z. 1,
1906, 69209.
Luba W., 1968, Nazwy miejscowe poudniowej czci dawnego wojewdztwa krakowskiego, Wrocaw
WarszawaKrakw.
Luba W., 1974, Typ kontaktu jzykowego a wariantywno nazw wasnych we wspczesnej polszczynie, Prace Naukowe U 4, 713.
Luba W., 1980, Spoeczne warianty nazw wasnych we wspczesnej polszczynie, (w:) VII. Slovensk
onomastick konferencia (Zemplnska rava 20.24. septembra 1976). Zbornk materilov, zostavil
M. Majtn, Bratislava, 2530.
Luba W., 2006, O kategoriach onimiczno-apelatywnych w polszczynie, (w:) Munuscula linguistica in honorem Alexandrae Cielikowa oblata, [red. K. Rymut i in.], Krakw, 261268.
Lbben A. Lbben, Mittelniederdeutsches Handwrterbuch, Darmstadt 1980.
ukasik-Szulowska W., 1974, Appellativa okrelajce wod pync w nazwach dorzecza Warty i Wisy,
SFPiS 7, 9397.
Lumalb 1565: Lustracja wojewdztw malborskiego i chemiskiego 1565, wyd. S. Hoszowski, Gdask
1961.
Lumalb 1570: Lustracja wojewdztw malborskiego i chemiskiego 1570, wyd. S. Hoszowski, Gdask
1962.
Lumaz 1565: Lustracja wojewdztwa mazowieckiego 1565, III, Indeksy do cz. III, wyd. I. Gieysztorowa, A. aboklicka, Warszawa 19671971.
Lumaz XVII: Lustracje wojewdztwa mazowieckiego XVII wieku, wyd. A. Wawrzyczyk, I: 16171620,
Wrocaw 1968; II: 16601661,Warszawa 1989.
Lupoc 15651789: Lustracje wojewdztwa pockiego 15651789 r., wyd. A. Sucheni-Grabowska,
S. M. Szacherska, Warszawa 1965.
Lupom 1565: Lustracja wojewdztwa pomorskiego 1565, wyd. S. Hoszowski, Gdask 1961.

242
LuPrus 1624: Lustracje wojewdztw Prus Krlewskich 1624 (z fragmentami lustracji 1615 r.), wyd.
S. Hoszowski, Gdask 1967.
Luukr erela do istori Ukrani-Rusi, pid red. M. Hruevskogo, IIII, Lviv 18951900.
Majewska M., 2002, Homonimia i homonimy, Warszawa.
Majtn M., 1980, Spoloensk fungovanie vlastnch mien, (w:) VII. Slovensk onomastick konferencia (Zemplnska rava 20.24. septembra 1976). Zbornk materilov, zostavil M. Majtn, Bratislava, 4349.
Majtn M., Rymut K, 1985, Hydronimia dorzecza Orawy, Wrocaw.
MakPrz W. Makarski, Nazwy miejscowoci dawnej ziemi przemyskiej, Lublin 1999.
MakSk W. Makarski, Nazwy miejscowoci dawnej ziemi sanockiej, Lublin 1986.
Malec M., 1971, Budowa morfologiczna staropolskich zoonych imion osobowych, Wrocaw.
Malec M., 1994, Imiona chrzecijaskie w redniowiecznej Polsce, Krakw.
Malec M., 2000, Raj i pieko w toponimii Polski, Onomastick Prce 4, 280285.
Malec M., 2003, Sownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa.
Malinowska E., 1981, Przymiotnik suchy w polskiej toponimii, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo VII, 8388.
Matr Matricularum Regni Poloniae summaria, contextuit indicesque adiecit T. Wierzbowski, IV/1, Varsoviae 19051919; V/2, red. J. Sawicki, Warszawa 1961.
Matveev A. K., 2006, Onomatologi, Moskva.
Miklosich F., 1927, Die Bildug der slawischen Personnen- und Ortsnamen, Heidelberg.
MJ Metryka Jzefiska, rkp. z lat 17851788. Zbir nr 19 w Centralnym Historycznym Archiwum Pastwowym we Lwowie: XVSanok.
MkM Metryka Ksistwa Mazowieckiego z XVXVI wieku, wyd. A. Wodarski, III, Warszawa 1918
1930.
Ml H., 1996, Budowa sowotwrcza nazw wodnych dorzecza Wieprza, (w:) Rymut [red.] 1996: 3346.
Modzioch S., 2011, Krajobraz rzeczny jako rdo tosamoci ludnoci redniowiecznego lska, (w:)
lsk. Kraj, ludzie, memoria a ksztatowanie si spoecznych wizi i tosamoci (do koca XVIII wieku). Schlesien. Land, Leute, memoria und die Herausbildung der sozialen Bindungen und der Identitten (bis zum Ende des 18. Jahrhunderts), [red. S. Rosik, Th. Wnsch] (Radices Silesiae Silesiacae
Radices 1), 4762.
MPszcz L. Musio, Nazewnictwo ziemi pszczyskiej, rkp. [praca zawiera zapisy historyczne nazw z urbarzy, protokow sdw miejskich, przywilejw, ksig miejskich, kocielnych itp.].
Mp-25(be) mapy w skali 1 : 25 000 wyd. w latach 19501966 przez Zarzd Topograficzny Sztabu Generalnego w ukadzie powiatw, tzw. obrbwki (be Beyce 1962).
Mp-100 Mapa taktyczna Polski w skali 1 : 100 000. Wyd. przez Wojskowy Instytut Geograficzny w Warszawie w latach 19241938.
MpFran bersicht der Militr Aufname von Mhren und Schlesien, Mastab 1 : 28 800, Wien 18361852;
http://oldmaps.geolab.cz.
MpGillyPr Special Karte von Sdpreussen mit allerhoechster Erlaubniss aus der kniglichen grossen topographischen Vermessungs-Karte, Berlin 18021803.
MpKwat Topograficzna karta Krlestwa Polskiego, [Warszawa] 1839 [Topografieska karta Carstva
Poskogo [] 1839, sostavlena [] pod rukovodstvom General Maiora Richtera].
MpMbl Niemieckie mapy topograficzne w skali 1 : 25 000 (tzw. Messtischbltter), wydawane od 2. po.
XIX w. do 1944 r.
MpPerMz Mappa szczegulna woiewodztwa mazowieckiego zrzdzona [] przez K. de Perthes, 1783.
MpPerP Mappa szczegulna woiewodztwa pockiego i ziemi dobrzyskiej zrzdzona [] przez K. de
Perthes, 1784.
MpRey Topographische Specialkarte herausgegeben von G. D. Reymann [] und fortgesezt von F.
Handtke, Glogau 18441874.
Mrzek R., 1990, System mikrotoponimiczny lska Cieszyskiego, Katowice.
Mrzek R., 1993, Obce elementy w poudniowolskiej toponimii i mikrotoponimii, (w:) Wpywy obce
w nazewnictwie Polski, [red. M. Kamiska] (Acta Universitatis Lodzensis. Folia Linguistica 27),
191196.

243
Mrzek R., 1995, Hydronimy a kontekst onimiczny, (w:) Semin Onymick systmy v regionech. (Sbornk pspvk z V. semine Onomastika a kola, konanho 12.14. ledna 1993 v Hradci Krlov),
uspo. R. rmek, J. Bartkov, V. Koblek, red. V. Koblek, Hradec Krlov, 157161.
Mrzek R., 2000a, Composita w gwnych subsystemach onimicznych (aspekt interpretacyjny), (w:) Sowiaskie composita onomastyczne (Toponimia. Varia), red. S. Warcho, Lublin, 121126.
Mrzek R., 2000b, Wspczesna lingwistyka a sfera onimiczna jzyka, (w:) Onomastyka polska a nowe
kierunki jzykoznawcze. Materiay z XI Oglnopolskiej Konferencji Onomastycznej, 1517 czerwca
1998, BydgoszczPieczyska, red. M. Czachorowska, . M. Szewczyk, Bydgoszcz, 3139.
Mrzek R., 2002, Dorobek i perspektywy onomastyki polskiej, Onom XLVII, 2335.
Mrzek R., 2003a, Metodologiczno-terminologiczne aspekty rozwoju onomastyki, (w:) Metodologia bada onomastycznych, red. M. Biolik, Olsztyn, 1119.
Mrzek R., 2003b, Mikrotoponimy jako jzykowe wyznaczniki przestrzeni kulturowej, (w:) Nazwy wasne
a kultura. Polska i inne kraje sowiaskie, red. Z. Kaleta, Warszawa, 197202.
Mrzek R., 2009, Pojcie homonimii w teoretyczno-terminologicznym kontekcie lingwistyki i onomastyki, Rozprawy Slawistyczne UMCS 22, 165170.
Myszka A., 2005, Stereotyp rzeki a jzykowy obraz hydronimw (na podstawie nazw wodnych powiatu
strzyowskiego), Studia Philologica, 281291.
Mznter A. Wolff, E. Rzetelska-Feleszko, Mazowieckie nazwy terenowe do koca XVI wieku, Warszawa 1982.
Nalepa J., 1968, Sowiaszczyzna pnocno-zachodnia. Podstawy jednoci i jej rozpad (Prace Komisji Historycznej Poznaskie Towarzystwo Przyjaci Nauk. Wydzia Historii i Nauk Spoecznych 25),
Pozna.
Nalepa J., 1993, Ze studiw nad hydronimi Polski i Poabia: Bzura, Onom XXXVII, 7991.
Nalepa J., 1996, Ze studiw nad hydronimi Polski i Poabia: Poprad, JPol LXXVI, 289298.
Nalepa J., 1997, Polacy nie przejli od Ukraicow nazwy rzeki San. Ze studiw nad najdawniejszym pograniczem polsko-ruskim, JPol LXXVII, 150162.
NalSand J. Nalepa, Opuscula Slavica 2: Krytyczne i metodologiczne uwagi o nazwach miejscowych dawnego wojewdztwa sandomierskiego, Lund 1973.
Nieckula F., 1971, Nazwy miejscowe z sufiksami -ov-, -in- na obszarze Wielkopolski i Maopolski, Wrocaw.
Nitsche P., 1964, Geographische Terminologie des Polnischen, Bhlau.
NMPol Nazwy miejscowe Polski. Historia. Pochodzenie. Zmiany, red. K. Rymut, Krakw, IVIII,
19962009 (i kartoteka).
Nowik K., 1991, Baza g(v)ozd w polskiej toponimii, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo
XIII, 246250.
Nowik K., 1993, Zapoyczone nazwy drzew w toponimii polskiej, (w:) Wpywy obce w nazewnictwie Polski, [red. M. Kamiska] (Acta Universitatis Lodzensis. Folia Linguistica 27), 197204.
Olotiak M., 2010, O spsoboch tvorenia hydronm, (w:) Z hydronymie zpadnho Slovenska, zostavil
J. Hladk, Trnava, 2449.
Onom Onomastica. Pismo powicone nazewnictwu geograficznemu i osobowemu oraz innym nazwom
wasnym, Wrocaw 19551993, Krakw 1994.
Osnoven sistem i terminologija na slovenskata onomastika, [red. F. Bezlaj i in.], Skopje 1983.
Ostr M. Biolik, Mikrotoponimia byego powiatu ostrdzkiego, Olsztyn 1994.
Paucki W., 1961, Nazwy miejscowe typu Biaystok, Grnystok, Ponikystok, Onom VII, 4582.
Pawowski E., 1996, Nazwy wodne Sdecczyzny, oprac. A. Splnik, L. Wajda, Krakw 1996.
Pelcowa H., 1994, Mechanizmy nazwotwrcze i zmiany leksykalne w gwarach (na materiale gwar Lubelszczyzny), (w:) Uwarunkowania i przyczyny zmian jzykowych. Zbir studiw, red. E. Wrocawska, Warszawa, 105111.
Perl M. Perlbach, Pommerellisches Urkundenbuch, III, Danzig 18811882.
PF Prace Filologiczne, Warszawa 1885.
Pisarkowa K., 1972, Szkic pola semantycznego zapachw w polszczynie, JPol LII, 330339.
PlehnG H. Plehn, Geschichte des Kreises Strasburg in Westpreussen, Leipzig 1900.

244
PMT VIII E. Jakus-Borkowa, Toponimia powiatu wieckiego (Pomorskie Monografie Toponomastyczne
VIII), Wrocaw 1987.
PMT XV M. Milewska, Toponimia powiatu tucholskiego (Pomorskie Monografie Toponomastyczne
XV), Gdask 2000.
Pokorny J. Pokorny, Indogermanische etymologisches Wrterbuch, Bd. 12, Bern 19491969.
Popowska-Taborska H., 1989, Stopie uytecznoci danych hydronimicznych w rozwaaniach nad etnogenez Sowian, (w:) Rymut [red.] 1989: 2531.
Popowska-Taborska H., 1993, Wczesne dzieje Sowian w wietle ich leksyki, Warszawa.
Pospiszylowa A., 1990, Toponimia poudniowej Warmii. Nazwy terenowe, Olsztyn.
PrUr Preussisches Urkundenbuch. Politische (allgemeine Abteilung): I/1: [11401257], hrsg. v. R. Philippi, C. P. Woelky. Knigsberg 1882; I/2: [12571269], bearb. v. A. Seraphin, Knigsberg 1909;
II: (13091335), hrsg. v. M. Heine, E. Maschke, Aalen 1962; III: 1. Lieferung (13351341), hrsg.
v. M. Hein, Knigsberg 1944 (Nachdruck: Marburg 1975), 2. Lieferung (13421345), hrsg. H. Koepen, Marburg 1958; IV: (13461351), Nachtrge, hrsg. v. H. Koeppen, B. Poschmann, Marburg
19601964; V: 1. Lieferung (13521356), 2. Lieferung (13571361), 3. Lieferung (Nachtrge und
Register), hrsg. v. K. Conrad, Marburg 19691975.
PrzybBalt R. Przybytek, Ortsnamen baltischer Herkunft im sdlichen Teil Ostpreussens (Nazwy miejscowe pochodzenia batyckiego w poudniowej czci Prus Wschodnich), Stuttgart 1993.
Przybylska R., 2006, O neosemantyznach pozornych, (w:) Munuscula linguistica in honorem Alexandrae
Cielikowa oblata, [red. K. Rymut i in.], Krakw, 351358.
Reichan J. [red.], 1999, Indeks alfabetyczny wyrazw z kartoteki Sownika gwar polskich, III, Krakw.
Rieger J., 1983, Polski sownik hydronimiczny, Onom XXVII, 186189.
Rieger J., 1989, Kilka uwag o dawnej hydronimii w dorzeczu Sanu, (w:) Rymut [red.] 1989: 5762.
Rieger J., 1993, Elementy ukraiskie w toponimii polskiej i w toponimii Polski, (w:) Wpywy obce w nazewnictwie Polski, [red. M. Kamiska] (Acta Universitatis Lodzensis. Folia Linguistica 27), 247252.
Rieger J., 1996, O niektrych polskich i ukraiskich hydronimach na -*-, (w:) Rymut [red.] 1996: 149153.
Rieger J., Wolnicz-Pawowska E., 1975, Nazwy rzeczne w dorzeczu Warty, Wrocaw.
Riegemk J. Rieger, Sownictwo i nazewnictwo emkowskie, Warszawa 1995.
RiegSan J. Rieger, Nazwy wodne dorzecza Sanu, Wrocaw 1969.
Rospond S., 1951, Sownik nazw geograficznych Polski zachodniej i pnocnej, WrocawWarszawa.
Rospond S., 1957, Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna sowiaskich nazw geograficznych, Wrocaw.
Rospond S., 1969, Sowiaskie nazwy miejscowe z sufiksem -sk-, Wrocaw.
RospSEMiG S. Rospond, Sownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocaw 1984.
Rozwadowski J., 1913, Kilka uwag do przedhistorycznych stosunkw wschodniej Europy i praojczyzny
indoeuropejskiej na podstawie nazw wd, Rocznik Slawistyczny VI, 3958.
Rozwadowski J., 1948, Studia nad nazwami wd sowiaskich, Krakw 1948.
Rudnicki M., 19591961, Prasowiaszczyzna Lechia Polska, III, Pozna.
Rutkiewicz-Hanczewska M., 2012, Nazwy wasne w przestrzeni spoeczno-komunikacyjnej. Uwagi jzykoznawcy, Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i Teledetekcji 23, 355363.
Rutkiewicz-Hanczewska M., 2012, Wstp do semantyki onimicznej: nomina propria i nomina appellativa
inkluzja czy ekskluzja?, (w:) Jednotliv a veobecn v onomastike. 18. Slovensk onomastick konferencia, Preov 12.14. septembra 2011, edit. M. Olotiak, Preov, 2231.
RymNmiast K. Rymut, Nazwy miast Polski, wyd. 2 uzup., Wrocaw 1987.
RymSEN K. Rymut, Nazwiska Polakw. Sownik historyczno-etymologiczny. I: AK, II: L, Krakw
19992001.
Rymut K., 1967, Nazwy miejscowe pnocnej czci dawnego wojewdztwa krakowskiego, Wrocaw
WarszawaKrakw.
Rymut K., 1973, Sowotwrstwo polskich patronimicznych nazw miejscowych z przyrostkiem *-(ov)itjona tle zachodniosowiaskim, WrocawWarszawaKrakwGdask.
Rymut K., 1976, Nazwa obca nazwa rodzima (na materiale nazw miejscowych Maopolski), (w:) VI.
Slovensk onomastick konferencia, Nitra 4.6. aprila 1974. Zbornk materilov, zostavil M. Majtn,
Bratislava, 129135.

245
Rymut K., 1987, Apelatywa onimiczne i ich miejsce w systemie jzyka, (w:) IX. Slovensk onomastick
konferencia, zostavil M. Majtn, Bratislava, 100105.
Rymut K., 1993, Co to jest nazwa obca?, (w:) Wpywy obce w nazewnictwie Polski, [red. M. Kamiska]
(Acta Universitatis Lodzensis. Folia Linguistica 27), 265270.
Rymut K., 1997, Onomastyka prasowiaska. Zakres i moliwoci badawcze, Onom XLII, 1119.
Rymut K., 1998, Nazwy wodne, (w:) Rzetelska-Feleszko [red.] 1998: 269281.
Rymut K., 2002, Nazwy wodne Polski. Cel. Zaoenia metodologiczne. Zasady redakcyjne, Onom
XLVII, 3748.
Rymut K. [red.], 1989, Hydronimia sowiaska I. Materiay z IX konferencji Komisji Onomastyki Sowiaskiej przy Midzynarodowym Komitecie Slawistw, Mogilany, 1618 IX 1986 r., WrocawWarszawa.
Rymut K. [red.], 1996, Hydronimia sowiaska II. Materiay z midzynarodowej konferencji hydronimicznej, Mogilany, 2024 wrzenia 1994 r., Krakw.
Rzeki. Antologia poetycka, wybr i opracowanie J. Kolbuszewski, Wrocaw 1998.
Rzetelska-Feleszko E. [red.], 1998, Polskie nazwy wasne. Encyklopedia, WarszawaKrakw.
Rzetelska-Feleszko E., 1978a, Rozwj i zmiany toponimicznego formantu -ica na obszarze zachodniosowiaskim, WrocawWarszawaKrakwGdask.
Rzetelska-Feleszko E., 1978b, Mazowieckie nazwy geograficzne do koca XVI wieku. Nazwy z sufiksem
-ica, PF XXVIII, 4588.
Rzetelska-Feleszko E., 1979, Polskie nazwy rzeczne derywowane od nazw miejscowych przez formant
-ica i pochodne, SlOcc 36, 9199.
Rzetelska-Feleszko E., 1980a, Derywacja fleksyjna w nazewnictwie, Zpravodaj Mstopisn Komise SAV
XXI, 602619.
Rzetelska-Feleszko E., 1980b, Nazwy rzeczne z -ica w porwnaniu z nazwami miejscowymi i terenowymi, SFPiS 19, 89107.
Rzetelska-Feleszko E., 1989, Perspektywy bada nad przedsowiaskimi nazwami rzecznymi na obszarze
Polski, (w:) Rymut [red.] 1989: 99108.
Rzetelska-Feleszko E., 1991, Polski system hydronimiczny, Przegld Geofizyczny XXXVI, 6166.
Rzetelska-Feleszko E., 1992, Procesy rozwojowe polskiej hydronimii, (w:) Procesy rozwojowe w jzykach
sowiaskich, red. J. Zieniukowa, Warszawa, 145150.
Rzetelska-Feleszko E., 1993, Nazwy wasne, (w:) Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, 2: Wspczesny
jzyk polski, red. J. Bartmiski, Wrocaw, 397444.
Rzetelska-Feleszko E., 1997, Problemy rekonstrukcji apelatyww z toponimii, (w:) Leksyka sowiaska na
warsztacie jzykoznawcy, red. H. Popowska-Taborska, Warszawa, 233240.
Rzetelska-Feleszko E., 1999, Niektre mazowieckie nazwy rzek podejrzane o pochodzenie batyckie,
(w:) Nazewnictwo na pograniczach etniczno-jzykowych. Materiay z Midzynarodowej Konferencji Onomastycznej, BiaystokSupral, 2627 X 1999, red. Z. Abramowicz, L. Dacewicz, Biaystok,
262268.
Rzetelska-Feleszko E., 2001a, Przedsowiaskie nazwy rzeczne z obszaru Polski a rezultaty bada
archeologicznych, Onom XLVI, 147156.
Rzetelska-Feleszko E., 2001b, Zagadnienia klasyfikacyjne i terminologiczne z zakresu toponimii, (w:) Toponimia i oronimia, red. A. Cielikowa, B. Czopek-Kopciuch, Krakw, 3339.
Rzetelska-Feleszko E., 2003, Metody opisu nazw miejscowych (ojkonimii) w krajach sowiaskich, (w:)
Metodologia bada onomastycznych, red. M. Biolik, Olsztyn, 2030.
Rzetelska-Feleszko E., 2006, W wiecie nazw wasnych, WarszawaKrakw.
Rzetelska-Feleszko E., Duma, J., 1977, Nazwy rzeczne midzy doln Wis a doln Odr, Wrocaw.
Rzetelska-Feleszko E., Duma, J., 1980, Badanie nazw rzecznych Pomorza i Wielkopolski metod kartograficzn, Onom XXV, 1127.
Safarewiczowa H., 1956, Nazwy miejscowe typu Mroczkowizna, Klimontowszczyzna, Wrocaw.
Saloni Z., 1996, Homonimia a hasa w sowniku, JPol LXXVI, 303314.
Schmid W. P., 1979, Urheimat und Ausbreitung der Slaven, Zeitsvchrift fr Ostforschung XXVII, 407415.
Schmid W. P., 1982, Der Begriff Alteuropa und die Gewssernamen in Polen, Onom XXVII, 5569.
Schmid W. P., 1991, Skawa, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo XIII, 279282.

246
Schmid W. P., 1996, Drawa, Sawa, Skawa und verwandte Bildungen, (w:) Rymut [red.] 1996: 8592.
Schmid W. P., Rymut K., Udolph J., 1985, Hydronymia Europaea. Einfhrung. Ziele. Grundlagen. Methoden. Zeszyt wstpny. Cel. Metoda. Zasady redakcyjne, Stuttgart.
SEBa A. Bakowski, Etymologiczny sownik jzyka polskiego, III, Warszawa 2000.
SEBor W. Bory, Sownik etymologiczny jzyka polskiego, Krakw 2005.
SEBr A. Brckner, Sownik etymologiczny jzyka polskiego, Krakw 1927.
SEKasz W. Bory, H. Popowska-Taborska, Sownik etymologiczny kaszubszczyzny, IV, Warszawa
19942006.
Seligo A. Seligo, Die Fischgewsser der Provinz Westpreussen in kurzer Darstellung bearbeitet, Danzig
1902.
SES F. Sawski, Sownik etymologiczny jzyka polskiego, IV, Krakw 19521982.
SESmocz W. Smoczyski, Sownik etymologiczny jzyka litewskiego, Wilno 2007.
SFPiS Studia z Filologii Polskiej i Sowiaskiej, Warszawa 1955.
SG Sownik geograficzny Krlestwa Polskiego i innych krajw sowiaskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, IXV, Warszawa 18801902.
SGPKar J. Karowicz, Sownik gwar polskich, IVI, Krakw 19001911.
SGPRei Sownik gwar polskich, oprac. przez Zakad Dialektologii Polskiej IJP PAN w Krakowie, red.
M. Kara, J. Reichan, J. Okoniowa, I WrocawKrakw 1982 (i kartoteka).
SGSych E. Sychta, Sownik gwar kaszubskich, IVII, Wrocaw 19671976.
SGCiesz Sownik gwarowy lska Cieszyskiego, red. J. Wronicz, WisaUstro 1995.
SHGCh Sownik historyczno-geograficzny ziemi chemiskiej w redniowieczu, oprac. K. Porbska,
przy wsppracy M. Grzegorza, red. M. Biskup, Wrocaw 1971.
SHGKr Sownik historyczno-geograficzny wojewdztwa krakowskiego w redniowieczu, I, red. J. Winiewski, Wrocaw 19851986; II i n. red. A. Gsiorowski, Wrocaw 1989 i n. (i kartoteka).
SHGLu Dzieje Lubelszczyzny, III: Sownik historyczno-geograficzny wojewdztwa lubelskiego
w redniowieczu, oprac. S. Kura, Warszawa 1983.
SHGMz Sownik historyczno-geograficzny wojewdztwa mazowieckiego w redniowieczu (kartoteka).
SHGP Sownik historyczno-geograficzny wojewdztwa pockiego w redniowieczu, oprac. A. Borkiewicz-Celiska, Wrocaw 19802000 (i kartoteka).
SHGPn Sownik historyczno-geograficzny wojewdztwa poznaskiego w redniowieczu, I, z. 13,
red. J. Winiewski, oprac. S. Chmielewski, K. Grska-Gaka, J. Luciski, Wrocaw 19821986, z. 4,
red. A. Gsiorowski, oprac. S. Chmielewski, K. Grska-Gaka, J. Luciski, Wrocaw 1987; II, red.
A. Gsiorowski, oprac. K. Grska-Gaka i in., Wrocaw 19881992; III, z. 13, red. A. Gsiorowski, oprac. K. Grska-Gaka i in., Pozna 19951997, z. 4, red. A. Gsiorowski, oprac. P. Dembiski
i in., Pozna 1999; IV, z. 12, red. A. Gsiorowski, oprac. P. Dembiski i in., Pozna 2003, z. 34,
red. T. Jurek, oprac. P. Dembiski i in., Pozna 20052008; V, z. 1, red. T. Jurek, oprac. P. Dembiski
i in., Pozna 2011 (i kartoteka).
SHGSd Sownik historyczno-geograficzny wojewdztwa sandomierskiego (kartoteka).
SHGSk A. Fastnacht, Sownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w redniowieczu, do druku
przygotowali A. Fastnacht-Stupnicka, A. Gsiorowski, 12, Brzozw 19911998, 3, Krakw 2002.
SHGWy Sownik historyczno-geograficzny ziemi wyszogrodzkiej w redniowieczu, oprac. A. Wolff,
A. Borkiewicz-Celiska, Wrocaw 1971.
Siakov L., 2011, Propri v jazykovch a mimojazykovch svislostiach (Na materii hydronm z povodia Slanej), Preov.
Sklyarenko A. i O., 2005, Interrelationship between Common Nouns and Proper Nouns, (w:) Proceedings
of the 21st International Congress of Onomastic Sciences 1, ed. E. Brylla, M. Wahlberg incollaboration with V. Dalberg, W. F. H. Nicolaisen, Upsalla, 278282.
Skowronek K., 2001, Wspczesne nazwisko polskie. Studium statystyczno-kognitywne, Krakw.
Skowronek K., Rutkowski M., 2004, Media i nazwy, Krakw.
SL Linde S. B., Sownik jzyka polskiego, IVI, Lww 18541860.
S Z. Stieber, Toponomastyka emkowszczyzny, I: Nazwy miejscowe; II: Nazwy terenowe, d
19481949.

247
Sawski F., 1974, 1976, Zarys sowotwrstwa prasowiaskiego, (w:) Sownik prasowiaski, red. F. Sawski, Wrocaw, I, 43141, II, 1360.
Sownik staroytnoci sowiaskich, IVIII, WrocawWarszawaKrakw 19611982.
SlOcc Slavia Occidentalis, WarszawaPozna 1921.
Smoczyski P., 1962, Nomina appellativa i propria we wzajemnym oddziaywaniu sowotwrczym,
BiulPTJ XXI, 6162.
Smoczyski P., 1963, Sowiaskie imiona pospolite i wasne z podstawowym -ch- w czci sufiksalnej,
d.
SNGl Nazwy geograficzne lska. Sownik etymologiczny nazw geograficznych lska, I, oprac. S. Rospond, WarszawaWrocaw 1970; IIIII: EG, red. S. Rospond, H. Borek, WarszawaWrocaw 1985;
IV, red. H. Borek, WarszawaWrocaw 1986; V, red. S. Sochacka, WarszawaWrocaw 1988; VIX,
red. S. Sochacka, Opole 19912002; XIXII, red. S. Sochacka, Wrocaw 20042005; XIIIXV, red.
S. Sochacka, Opole 20072011.
Sochacka S., Lech-Kirstein D., 2007, Gos w sprawie Sownika polskich leksemw toponimicznych, (w:)
Region w wietle nazw miejscowych, red. S. Gajda, Opole, 4960.
SOE Sowiaska onomastyka. Encyklopedia, III, red. E. Rzetelska-Feleszko, A. Cielikowa przy wspudziale J. Dumy, WarszawaKrakw 20022003.
Sps Sownik prasowiaski, red. F. Sawski, I, Wrocaw 1974.
SPWT Sownik polskich wyrazw toponimicznych zainicjowany przez Henryka Borka. Zeszyt prbny,
red. E. Jakus-Borkowa, K. Nowik, Opole 1991.
SpXVI Sownik polszczyzny XVI wieku, [red. S. Bk i in.], I, Wrocaw 1966.
SpXVII Sownik jzyka polskiego XVII i 1. poowy XVIII wieku, http://xvii-wiek.ijp-pan.krakow.pl/
rmek R., 1972, Toponymick modely a toponymick systm, Slovo a slovesnost 33, 301318.
rmek R., 1988, Teorie onomastyki a paszczyzny nominacji proprialnej, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo XI, 1934.
rmek R., 1991, Apelativn a propriln arel (na pklad eskch apelativ bor-, sosn- a anoikonym Bor-,
Sosn-, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo XIII, 291300.
rmek R., 1999, vod do obecne onomastiky, Brno.
rmek R., 20032004, Transonymizace v propiln nominaci, Folia Onomastica Croatica 1213, 499508.
SSSL Sownik stereotypw i symboli ludowych, red. J. Bartmiski, I: Kosmos, cz. 2: Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999.
SSNO Sownik staropolskich nazw osobowych, red. W. Taszycki, IVI; VII (Suplement) pod kier.
M. Malec, Wrocaw 19651987.
Sstp Sownik staropolski, red. S. Urbaczyk, IIX, WrocawWarszawaKrakwGdaskd
19531987, XXI, red. W. Twardzik, Krakw 19882002 [take: M. Eder, W. Twardzik, Indeksy do
sownika staropolskiego: alfabetyczny, a tergo, verba absentia, verba expurgata, Krakw 2007].
Starzec A., 1981, Nazwy toponimiczne oparte na bazie jemioa, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu. Jzykoznawstwo VII, 8996.
Stefaczyk W., 2007, Kategoria rodzaju i przypadka polskiego rzeczownika. Prba synchronicznej analizy
morfologicznej, Krakw.
Stczyski B. Z. Stczyski, Szlsk. Podr malownicza w 25-ciu pieniach wypiewa Bogusz Zygmunt
Stczyski, b. Biblijotekarz Ksigozbioru p. Mieczysawa hr. Dzieduszyckiego w Krakowie, rkp.
(ze zbiorw Ossolineum).
uga V. P., 1998, Praslovnskij gidronimnij fond [fragment rekonstrukci], Kiv.
SW Sownik jzyka polskiego [tzw. warszawski], red. J. Karowicz, A. Kryski, W. Niedwiedzki, IVIII,
Warszawa 19001927.
SWil Sownik jzyka polskiego [tzw. wileski], oprac. A. Zdanowicz i in., http://eswil.ijp-pan.krakow.pl/
Szczepaska, E., 1994, Uniwerbizacja w jzyku czeskim i polskim, Krakw.
Szulowska W., Wolnicz-Pawowska E., 20012002. Nazwy wd w Polsce, I: Ukad alfabetyczny, wsppraca J. Strzelecka, II: Ukad a tergo, Warszawa
Sr Studia rdoznawcze. Commentationes, Warszawa 1957.
w E. Jakus-Borkowa, Hydronimia powiatu wieckiego (Studia i Monografie WSP w Opolu), Opole 1989.

248
Tabakowska E., 1995, Gramatyka i obrazowanie. Wprowadzenie do jzykoznawstwa kognitywnego,
Krakw.
Taszycki W., 1958, Sowiaskie nazwy miejscowe. Ustalenie podziau, (w:) W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, I, Wrocaw, 228268.
Taszycki W., 1963, Stosunek onomastyki do innych nauk humanistycznych, Onom VIII, 118.
Taszycki W., 1973, Kilka uwag o rzeczownikach na -y (*--), (w:) W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, V, Wrocaw, 143146.
Tokarski R., 1997, Regularny i nieregularny rozwj konotacji semantycznych nazw barw, (w:) Nazwy barw
i wymiarw, [red. B. Nilsson, E. Teodorowicz-Hellman] (Stockholm Slavic Papers 6), Stockholm
1997, 6374.
Tomaszewska S., 1996, Polskie mikrotoponimy motywowane wyraeniami przymiotnikowymi, d.
Trubaev O. N., 1968, Nazvani rek pravoberenoj Ukrainy. timologi. Slovoobrazowanie. tnieska
interpretaci, Moskva.
Tukov J. M., 2011, Transonymizace a chrmatonyma, (w:) Chrematonimia jako fenomen wspczesnoci, red. M. Biolik, J. Duma, Olsztyn, 485492.
Udolph J., 1979, Studien zu slawischen Gewssernamen und Gewsserbezeichnung, Heidelberg [rec.:
H. Grnowicz, Onom XXVI, 1981, 260269; H. Borek, Onom XXVII, 1982, 283287; R. rmek,
ZMK XXIII, 1982, 672675; S. Rospond, RSlaw XLII/1, 1981, 6376; H. Popowska-Taborska,
RSlaw XLII/1, 1981, 7683].
Udolph J., 1981, Zu neuen Arbeiten der polnischen Namenforschung, Zeitschrift fr Ostforschung XXX,
7595.
Udolph J., 1989, Zum Flussnamen Ianka, (w:) Rymut [red.] 1989: 197203.
Udolph J., 1990, Die Stellung der Gewssernamen Polens innerhalb der alteuropischen Hydronymie,
Stuttgart.
Udolph J., 1998, Alteuropische Hydronymie und urslavische Gewssernamen, Onom XLII, 2170.
UN Urzdowe nazwy miejscowoci i obiektw fizjograficznych, red. W. Taszycki: z. 124: pow. garwoliski, 1971; 129: pow. makowski, 1971; 131: pow. mawski, 1972; 140: pow. przasnyski, 1952; 142:
pow. rycki, 1971; 158: pow. apski, 1973; 171: pow. nowowiejski, 1971; 173: pow. brodnicki; 178:
pow. grudzidzki i pow. miejski Grudzidz, 1971; 180: pow. lipnowski, 1972; 183: pow. rypiski,
1971; 186: pow. wiecki, 1971; 187: pow. toruski i pow. miejski Toru, 1972.
VanagasLH A. Vanagas, Lietuvi hidronim etimologinis odynas, Vilnius 1981.
VasmerREW M. Vasmer, Russisches Etymologisches Wrterbuch, IIII, Heidelberg, 19501958.
Walczak B., 1993, Nazwy geograficzne pochodzenia aciskiego i romaskiego na obszarze Polski, (w:)
Wpywy obce w nazewnictwie Polski, [red. M. Kamiska] (Acta Universitatis Lodzensis. Folia Linguistica 27), 325333.
WAPG rkopisy z Wojewdzkiego Archiwum Pastwowego w Gdasku.
Wilko A., 1963, Polskie nazwy miejscowe od nazw wodnych, Onom VIII, 87124.
Wisa. Monografia rzeki. Praca zbiorowa, red. A. Piskozub, Warszawa 1982.
Wiszewski P., 2011, cite drzewo i zapomniany gay. Przyczynek do problemu geografii swojskoci na
redniowiecznym lsku, (w:) lsk. Kraj, ludzie, memoria a ksztatowanie si spoecznych wizi
i tosamoci (do koca XVIII wieku). Schlesien. Land, Leute, memoria und die Herausbildung der sozialen Bindungen und der Identitten (bis zum Ende des 18. Jahrhunderts), [red. S. Rosik, Th. Wnsch]
(Radices Silesiae Silesiae Radices 1), Wrocaw, 7796.
Woel Urkundenbuch des Bistums Culm, III, bearb. von C. P. Woelky, Neues preussisches Urkundenbuch. Westpreussischer Teil, hrsg. v. dem Westpreussischen Geschichtsverein, Danzig 18841887.
Wojtya-wierzowska M., 1992, Prasowiaskie abstractum. Sowotwrstwo. Semantyka, I: Formacje tematyczne, Warszawa.
Wojtya-wierzowska M., 2007, Nazwotwrstwo (nominacja) i onimizacja. Nazwy pospolite i nazwy wasne. Etymologia, (w:) Nowe nazwy wasne nowe tendencje badawcze, red. A. Cielikowa, B. Czopek-Kopciuch, K. Skowronek, Krakw, 457470.
Wolnicz-Pawowska E., 1998, Pogranicze wschodnie, Pogranicze poudniowe, (w:) Rzetelska-Feleszko
[red.] 1998: 453477.

249
Wolnicz-Pawowska E., 2005, Baba w polskiej toponimii, Onom L, 151171.
Wolnicz-Pawowska E., 2006, Nazwy wodne dorzecza Warty od rde do ujcia Prosny, Warszawa.
Wolnicz-Pawowska, E., 2007, Nowoci w tysicletniej historii nazw wodnych, (w:) Nowe nazwy wasne nowe tendencje badawcze, red. A. Cielikowa, B. Czopek-Kopciuch, K. Skowronek, Krakw,
457470.
Woowik B., 1993, Nazwy przewozowych opat celnych w polskiej toponimii, (w:) Wpywy obce w nazewnictwie Polski [red. M. Kamiska] (Acta Universitatis Lodzensis. Folia Linguistica 27), d.
Wjcik U., 2001, Nazwy miejscowe dawnego wojewdztwa rawskiego, Warszawa.
WUN Wykaz urzdowych nazw miejscowoci w Polsce, IIII, Warszawa 19801982.
Wyderka B., 1981, Nazwy toponimiczne z podstaw gad, w, mija, Zeszyty Naukowe WSP w Opolu.
Jzykoznawstwo VII, 107116.
Zborowski J. Zborowski, Sownik gwary Zakopanego i okolic, ZakopaneKrakw 2009.
ZDM Zbir dokumentw maopolskich, wyd. S. Kura, IVIII, Wrocaw 19621975.
ZDobrz Materiay do dziejw ziemi pockiej, 10: Ziemia dobrzyska, zebra i do druku przygotowa
ks. M. M. Grzybowski, Pock 1999.
Zierhoffer K., 1986, Formowanie si nazewnictwa od terminw topograficznych na przykadzie wyrazu
g, WrocawWarszawaKrakwGdaskd.
ZMak Materiay do dziejw ziemi pockiej, 6: Ziemia makowska, zebra i do druku przygotowa
ks. M. M. Grzybowski, Pock 1991.
ZMaz K. Zierhoffer, Nazwy miejscowe pnocnego Mazowsza, Wrocaw 1957.
ZPo Materiay do dziejw ziemi pockiej, 5: Ziemia poska, zebra i do druku przygotowa
ks. M. M. Grzybowski, Pock 1989.
ZPrzasn Materiay do dziejw ziemi pockiej, 7: Ziemia przasnyska, zebra i do druku przygotowa
ks. M. M. Grzybowski, Pock 1995.
uk G., 2010, Jzykowy obraz wiata w polskiej lingwistyce przeomu wiekw, (w:) Przeobraenia w jzyku i komunikacji medialnej na przeomie XX i XXI wieku, red. M. Karwatowska, A. Siwiec, Chem,
239257.

SKRTY JZYKOWE
ap.
bat.
bojk.
brus.
bug
cz.
czas.
czes.
d.
db.
dial.
d.
dniem.
fem.
fals.
gaj.
gb.
germ.
gu.
gm.
grec.
gw.
ib.
im.
ide.
jez.
k.
kan.
kasz.
kron.
l. mn.
l. poj.
ld.
lit.
ac.
emk.
ot.

apelatyw
batycki
bojkowski
biaoruski
bugarski
cz
czasownik
czeski
dopyw
dolny bieg
dialekt
dugo
dolnoniemiecki
femininum
falsyfikat
gajwka
grny bieg
germaski
grnouycki
gmina
grecki
gwarowy
ibidem; tame
imiesw
indoeuropejski
jezioro
karta, kolumna
kana
kaszubski
woj. kronieskie
liczba mnoga
liczba pojedyncza
lewy dopyw
litewski
aciski
emkowski
otewski

n.

n. jez.

n. m.

n. os.

n. rz.

n. ter.

n. w.

nazw.

niem.

par.

pd.

pie.

pd.

pd.-wsch.
pd.-zach.
pn.

pn.-wsch.
pn.-zach.
pol.

pot.

pow.

prus.

przym.

przyp.

przys.

ps.

r.

rkp.

rmel.

rodz.

ros.

rum.

rus.

rz.

sow.

sowac.
sup.

nazwa
nazwa jeziora
nazwa miejscowa
n. osobowa
nazwa rzeki
nazwa terenowa
n. wodna
nazwisko
niemiecki
parafia
prawy dopyw
praindoeuropejski
poudnie, poudniowy
poudniowo-wschodni
poudniowo-zachodni
pnoc, pnocny
pnocno-wschodni
pnocno-zachodni
polski
potok, potoczek
powiat
pruski
przymiotnik
przypis
przysiek
prasowiaski
rw
rkopis
rw melioracyjny
rodzaj
rosyjski
rumuski
ruski
rzeka
sowiaski
sowacki
woj. supskie

252
stczes.
stgerm.
stp.
stprus.
str.
strus.
stukr.
stwniem.
suf.
rb.
rdniem.

staroczeskie
starogermaski
staropolski
staropruski
struga, strumie
staroruski
staroukraiski
staro-wysoko-niemiecki
sufiks
rodkowy bieg
rednio-dolno-niemiecki

rwniem.
tor.

ts.

uj.

ukr.

woj.

wsch.

wschsow.
w

zach.

rednio-wysoko-niemiecki
woj. toruskie
to samo
ujcie
ukraiski
wojewdztwo
wschodni
wschodnio-sowiaski
wie
zachd, zachodni

INDEKS HYDRONIMW
Indeks zawiera alfabetyczne zestawienie nazw wodnych dorzecza Wisy przedstawionych (oraz uwzgldnionych w statystykach) w rnych czciach monografii. W nawiasie wskazano tytu hasa, w ktrym
zawarta jest caa dokumentacja danego obiektu w bazie tekstowej Nazwy wodne Polski. Obecno innych postaci badanych hydronimw lub nazw obocznych w nawiasie sygnalizuje rwnoczenie polionimi.
W celu dokadniejszej identyfikacji podawane s rwnie skrty opracowa i wykazw wykorzystanych
przy tworzeniu tej bazy danych (HE, HW, HPol, niekiedy SHG, Drw, Ostr, PMT, w). Po redniku umieszczone s numery stron w niniejszej publikacji.

Achn(i)a (Ochnia) HE XIV; 34

Aforny HE XVII; 177
Aqua Frigida (Zimna Wdka) HE IX; 193
Astrabiec HE XV; 154
Baba HE I, IX; 73
(Dulwka) HE XVI; 73
Babi HE XII; 96
(Czerwony) HE XIII; 96
Babi Potok HE IX, XII, XIII; 188, 189
Babia awa HPol; 196
Babia Rzeka HE XVII; 191, 210
(Ostrek) HE XVI; 191
Babia Struga HE I; 192
Babianki HE XVII; 128
Babica HE XII; 134
(Krzeczowski Potok) HE XII; 134
Babieniec HPol; 154
Babin HE XII; 179
Babny HE XVII; 172
Bacha HW nr 651; 66
(Dua Bacha) HPol; 66
(Maa Bacha) HPol; 66
Bachorka (Pisia) HW nr 638; 66, 119
Bachorski (Bachorka) HE XVII; 174
Bachorz HE XVII; 73
Bachorza HE XIV; 73
(Bachorz) HE XVII; 73
Bachotek HW nr 642; 47 (jez.)
Bachrz (Bachorz) HE XII; 73

Bado HE III; 73, 168

Bagieniec HE XII; 77, 155
Bagnik HPol; 147
Bagniska (Bagnisko) HE XV; 74, 220
Bagnisko HE XV; 220
Bagno HE XII; 73
Balnicki (Balniczka) HE XVII; 227
Balniczka HE XVII; 227
Balotecz HE XVII; 187
Bawanka HPol; 119
Banczyk HE XVII; 150151
Bania HE IX, XII, XIII, XV; 67
Banica HE XII; 67
(Banicki Potok) HE XIII; 67, 227228
Banicka Rzeka (Banicki Potok) HE XIII; 228
Banicki Potok HE XIII; 228
Baniczka (Banicki Potok) HE XIII; 227
Baniocha HE VI; 67
Baniwka HE IX; 125
Baniska HE XIII; 67
(Baski, Potok) HE XIII; 67
Banna HE III; 170
Bannica (Balniczka) HE XVII; 137, 227
Banniczka (Balniczka) HE XVII; 227
Banny HE III; 170
Banny Potok HE III; 189
Barani (Baranie) HE XV; 220
Barani Potok (Baranie) HE XV; 220
Baranica (Uchanka) HE XIV; 224
Baranie HE XV; 220

254
Baraniec (Baranie) HE XV; 220
Baranwka HPol; 123
(Gnojski, Potok) HE XII; 123
(Uchanka) HE XIV; 224
Barona HW nr 558, SHGMz; 94
Bartna HE III; 103
Bartne HE XV; 103
Bartny HE XII; 103
Barwinkowaty HE XVII; 180
*Barycz (Baryczka) HE XVII; 73
Baryczka HE XVII; 73
Baryczyski Potok HE III; 189
Barzynka HE XIII; 119
Barzyzna HE IX; 164
Baszenka HE XVII; 217
Baszna (Baszenka) HE XVII; 172, 217
Baantarka HPol; 129130
Bbel HE XIII; 75
Bczal HE III; 71
(Bczaka) HE XV; 71, 217
Bczala HE III; 109
(Bczalka) HE XV; 218
Bczalka HE XV; 218
Bczaka HE XV; 217
Bebernitz (Rakownica) HE I; 143
Bebrowa Struga (Myski, Kana) HE I; 192, 193
Bech (Bechy) HE XVII; 75, 221
Bechy HE XVII; 221
Bela HE XIII; 105
(Biaka) HE XIII; 105, 205
Beli (Biay Potok) HE XIII; 105, 205
Belnianka (Nida, Czarna) HE XVI; 149
Belski Potok (Beski Potok) HE XVII; 189
Beaja (Lena) HE X; 104
Bech HE XIII, XVI; 71
Beczak HE XV; 159
Beczc HE X; 106
Beczca HE XIV; 106
(Wronowska Rzeka) HE VI; 106
Beczcy Stok HW nr 469; 197
Beczska SHGWy; 174
Beczona (Beczonia) HE XII; 168
Beczonia HE XII; 167168
Bek HE XIII, XIV; 71
Beka (Zagodonka) HE XVI; 110
Beki HE XVI; 71
(Goczanka) HE XVI; 71
Beko HE XVI; 110
Bekowa Rzeka HE III; 191
Beszek HE XVI; 71
Beza (Radomirka) HE VI; 71
Bendiuha HE XVII; 91

Berdiaski HE XVII; 176

Berdowaty HE XVII; 180
Bereska HE XVII; 91
Berezowa (Brzozwka) HE XIX; 104
Berezowka (Brzozwka) HE XIX; 131
Berezwka HE XVII, XIX; 131
(Czerwonka) HE XIX; 131
Bereka HE XVII; 91
Berenica HE XVII; 91, 205
Berwinka (Berwina) HE XIX; 120
Bestrwka HE XVII; 127
*Bestwina (Bezwina) HE XII; 81
Bezednia HE X; 71
Bezednica HE IX; 134
Bezimienna Struga (Kanaek) Drw II; 192
Bezwina HE XII; 81
Bben HE XVI; 78
Bdzienica HE XV; 141
Bielanka HE XII; 215
Biaa HE IX, XII, XIII, XIV, XVI, XVII, XIX,
HW nr 258, 577; 46, 53, 97, 227
(Biaka) HE VI, XIII, XIV; 97, 217, 219, 227
(Mleczna) HE IX; 97
(Sipurka) HE X; 97
(Strug) HE III; 97, 217
(Wiseka, Biaa) HE IX; 97
(ebrwka) HE XIV; 97
Biaa Nida (Nida) HE XVI; 97
Biaa Rzeczka HE XVI; 192
Biaa Rzeka (Sawka) HE VI; 191
Biaa Struga HE X; 192
Biaa Woda HE VI, XVII; 193
(Biay Potok) HE XIII; 193, 215
(Grajcarek) HE XIII; 193
(Ianka) HE XVI; 193
Biaahus (Lubienia) HE XVII; 91
Biaka HE III, VI, X, XIII, XIV, XVII; 54, 121,
217, 219, 226
(Biaa) XVI, XVII, XIX; 121, 227
(Klukwka) HE X; 121
(Prdnik) HE XVI; 224
Biaki (Biaa) HE XVI; 121;
(Strug) HE III; 217
Biaobrzeg HE XVII; 216
Biaowoda (Bystrzyca, Maa) HE VI; 186
Biawka HE XIII; 127
Biaucha (Prdnik) HE XVI; 165, 224
Biay HE IX, X; 97
(Biay Potok) HE XIII; 215
(Skawica) HE XII; 97
Biay Brzeg (Biaobrzeg) HE XVII; 194, 216
Biay Potok HE IX, XIII, XV, XVII; 189, 215

255
(Bielanka) HE XII; 189
(Biay) HE IX; 189, 225
Biay Rw HE VI, HPol; 195
Biay Stok (Biaa) HE XIX; 193, 229
Biaystok HE XIX, HW nr 471; 186
Bicz HE XVII; 65
Bieba HE XIX; 110
Biebrza HE XIX; 46, 48, 167,
*Biebrznica (Rakownica) HE I; 143
Bielanka (gwka) HE XIII; 127
Bielica HE I, XIX, HW nr 580, 651; 75
Bieliczna HE XIII; 170171
Bielina HE XIX; 75
(Czarna) HE XIV; 75
Bielowski HE XV; 175
Bielwka HE XII; 125
Bieriezowaja (Brzozwka) HE XIX; 104
Biernik HE XII; 148
Bierwinka (Berwina) HE XIX; 120
Bierzwiaczka (Trzetrzewianka) HE XIII; 129
Bienica (Korzkiewka) HE XVI; 140
Biecy Rw HE VI; 198
Bika HE VI; 131
Blatnica (Badnica) HE IX; 91
Blatnik (Batnik) HE XIII; 91
Blicharka HE III; 130
Bliski HE XII; 100
Blizenka (Biaoborski, Kana) HE XV; 218
Blizna HE XIX; 100
(Biaoborski, Kana) HE XV; 100, 218
Blizny HE IX, XII; 100
Bliniejszy HE III, XVII; 100
Bliszy HE XII; 100
Blosene (Blizna) HE XIX; 100
Bloszczka HE XIX; 119
*Blszczyna (Pszczynka) HE IX; 156157
Bdne HE III; 103104
Boga HE XIV; 26, 48, 54, 55, 93
Bonia (Bonie) HE XVII; 227
Bonica HE XVI; 134
(Bonnica) HE XII; 134
(Kisielina) HE XII; 134
Bonie HE XVII; 220
Bonna HE XVI; 170
Boce (Bonie) HE XVII; 153, 227
Botna HE XIV; 96
(Botnia) HE XVII; 96
Botna Woda HE XVII; 193
Botne HE XIV; 96
Botnica HE XII; 73
(Krasna) HE XIV; 73
Botny (Leluta) HE III; 96

Boto HE X; 73
Boberka (Rzeka) HW nr 167, HE XIX; 120, 129
Bobia HW nr 548; 167
*Bobrawa (Bobraw) w; 114
Bobrek HE IX, XII; 161, 162
(Bobrza) HE XVI; 218
Bobrka (Bbrka) HE XV; 120
Bobrowa HW nr 553, 580; 102
(Bobrownica) HW nr 580; 102
(Bobrownicka, Struga) HE XIX; 102
(Bobrwka) HE XIV; 53, 55, 102
Bobrowiec 153
Bobrowy Stok HE XIX; 193
Bobrwka HE VI, XIV, XIX, HW nr 544, 558; 53,
54, 123
Bobrynka HW nr 542; 130
Bobrza HE XVI; 53, 54, 55, 218
Bobrzanka (Bobrza) HE XVI; 218
Bobrzyca (Bobrza) HE XVI; 218
Bochna HE I; 174
Bochnau (Bochna) HE I; 174
Bochotnica HE VI; 47
*Bochurz (Bachorzec) HE XVII; 73
Bochurzec (Bachorzec) HE XVII; 73
Boczenka HE X; 121
Boczaczy HE XV; 107
Bootce (Botce) HE XVII; 90
Borcok (Borczak) HE IX; 80
Borczy Potok HE III; 190
Borek HPol; 81
(Borowianka) HE XIII; 81
(Czarna Taraska) HE XIV; 81
Borkowa Struga (Borkowa Rzeka) HE XIX; 192
Boroniec HE XVII; 154
Borowa HE IX, HPol; 100
(Balica) HE XVI; 100
(Borowska Rzeka) HE XV; 100
(Borowy) HE XVI; 100, 221
(Leksandrwka) HE XII; 100
(Trzebiocha) HE I; 100
Borowa Struga HPol; 192
Borowcwka HE XVI; 219
Borowiec (Borowcwka) HE XVI; 153, 219
Borownica HE XVII; 144
Borowy HE XVI; 100, 221
Borowy Potok AtKr; 190
Borwka Drw I, HE III, IX, XIV; 122
(Kobyka) HE XVI; 122
Borsuczny SHGSk; 171
Borsuczy HE IX; 102
Borsukwka HE XIX; 123
Borucza HW nr 549; 56, 110

256
Borynia (Kobylanka) HE XVI; 117
Bosak HE XVI; 160
Br HE XII; 81
Brana (Podska, Struga) HE XVI; 48, 54
Branew HE XVII; 108, 218
Branica (Brynica) HE XVI; 136, 218
(Piwonia, Stara) HE VI; 136, 224
(Tucheka) HE X; 136
Branisko HW nr 548; 163
Branka HE XV; 121
(Dbrwka) HE XV; 121
(Mokrzyszwka) HE XV; 121
(Piwonia, Stara) HE VI; 224
Brannica (Branica) HE XVI; 136
(Jabonica) HE XVI; 136
Branwica (Branew) HE XVII; 218
Braskoacha HE XIX; 187
Braszcza HE XIX; 110
Braszczaczka (Breszczeczka) HE XIX; 131
Braszczka HE XVII; 130
Brda HE I; 26, 48, 54, 55,
*Brenna (Brennica) HE IX; 48, 54, 55, 93
Brennica (Brynica) HE IX; 46, 54, 136137
Bre HE XV; 48, 54, 55
Broczek (Brok) HE X; 229
Broczysko (Brok) HE X; 229
Brodek HE VI, XIV, XVI, XVII, HPol; 72
(Baba) HE IX; 72
(Sztolnia Ponikowska) HE IX; 72
(Zimna Woda) HE XIV; 72
Brodki (Brusienka) HE XVII; 72
Brodnia SHGMz; 158
Brodnica HE X; 74
Brodwka HE XVII, HPol; 125
(Brodawka) HE XII; 125
Brody (Wschodnia) HE XVI; 72
Brodziec HE X; 152
Brok HE X; 26, 33, 35, 41, 228229
Brolna HE XII; 172
*Brona (Bronka) HE X; 48, 219
Bronia (Bronka) HE X; 219
Broniec (Boroniec) HE XVII; 154
Bronka HE X; 48, 219
*Browina (Fryba) SHGCh; 157
Brd HE X, XIV, XVI, XIX, HPol, HW nr 543; 72
(Czarna Taraska) HE XIV; 72
Brdki (Brodki) HE XVII; 72
Brudny Stok HW nr 541; 193
Brunik HE, XII, XIII; 149
(Brzunianka) HE IX; 149
Bruzdwka HE XII; 126
Bryjowy HE IX; 177

Brynica (Branicki, Kana) HE IX; 136

Bryniczka (Brynica) HE XVI; 218
Brynnica (Brennica) HE IX; 48
(Brynica) HE IX; 136
Bryt (Horiwka) HE XVII; 90
Brzeg HE XVII; 71
Brzegi HE III; 71
Brzeszczany HE IX; 101
Brzezianka (Brzeanka) HE III; 128
Brzezie (ubinka) HE XIII; 79
Brzezina HE IX, XII, XVII, HPol; 79, 224
Brzezinka HE III, IX, XII, XIV, XV; 79
Brzezinki HE XVI; 79
Brzeziny HE IX; 79
Brzenica HW nr 217; 79
(Brzezina) HE XVII; 79, 224
(Grbka) HE XII; 79
(Kisielina) HE XII; 79
(Wiele) HE XIII; 79
Brzeniczka HE XVI; 119
Brzenik HE XV, XVII; 79
Brzeanka HE III; 128
Brzska HE XVII; 79
Brzoza HE XIV, XV; 79
(Sokowka) HE XIV; 79
Brzozowa (Pielnica) HE III; 101
Brzozowiec HE XVII; 79, 155
Brzozowy HE III; 101
Brzozwka HE XII, XIV, XIX; 46, 54, 122
(Czarna) HE XIV; 122, 32
(Petwka) HPol; 122
Brzzka HE XVII; 79
Brzura (Bzura) HE XIV; 27
Brzunia HE XIV; 158
Brzunianka HE IX; 228
Brzuniaski (Brzunianka) HE IX; 228
Brzunik (Brzunianka) HE IX; 228
Brzyskowy Potok HE XV; 189
Brzyszcze (Werbia) HE X; 163
Buchta HW nr 712; 71
Buczkowy HE XVII; 177
Bucznik HE IX, XII, XIII, HPol; 79, 227
Bucznikowaty (Bucznik) HPol; 180, 227
Buczyna HE XVII; 79
Buczynka HPol; 119
Budowczyk HE XII; 151
Bug HE X; 26, 27, 33, 43, 162
Bujawka HE XIX; 75
Bukowa HE X; 101
(Brennica) HE IX; 101
(Bukowy, Potok) HE IX; 101, 222
(Pinkaswka) HE IX; 101

257
Bukowec HE XVII; 91
Bukowianka HE XVI; 129
Bukowiec HE IX, XIII, XV, HPol; 79, 155
(Halicz) HE XVII; 79, 155
Bukowina HE XIII, XVII, HPol; 79
Bukownica HE XIV; 144
Bukowy HE XII; 101
(Bukowy Potok) HE XIII; 101
(Bukowy, Potok) HE IX; 222
Bukowy Potok (Bukowy, Potok) HE IX; 222
(Buk) HE IX; 190
Burczcy Rw HE XIX; 198
Bursztynica HE I; 134
Burzowiec HE XVI, HPol; 85, 155
Busielnik HE XIX; 150
Bustryk (Bustryczaski Potok) HE XIII; 148
Buek HE X; 162
Byczek HW nr 35; 83
Bykownica HE XVI; 144
Bylina HE VI; 81
Bysterka HE IX; 197, 217
Bystra HE VI, IX, XII, XIII; 99, 221, 222
(Biaa) HE IX; 99
(Bochotnica) HE VI; 99
(Bystry) HE XIII, XVII; 221, 227
(Bystrzanka) HE XII, XV; 99, 227
(Bysterka) HE IX; 217
Bystra Struga HPol; 192
Bystra Woda (Bystra) HE XIII; 222
Bystre (Bystra) HE XIII, HW nr 542; 99
(Bystry) HE XVII; 222
Bystrocha HE X; 165
Bystro (Beczc) HE X; 168
Bystrotok HE XVI; 186
Bystry HE XIII, XVII; 99, 221, 222
(Bystra) HE IX, XIII; 99, 221, 222
Bystry Kana (Netta) HE XIX; 196
Bystry Potok HE XIII; 189
Bystryj HE XV; 104
*Bystryk (Bustryczaski Potok) HE XIII; 148
Bystrz HE IX, XII, XVI; 74, 229
Bystrzanka HE XII, XV; 99,
(Bystry) HE XIII; 227
Bystrzaski (Bystry) HE XIII; 221, 227
Bystrze HE XV; 74
Bystrzec HE XVI; 74
(Bystrz) HE XII; 74, 229
(Sumniki) HE XII; 74
Bystrzek HE XV; 162
(Bystrz) HE XII; 229
Bystrzwka HE XII; 125
Bystrzyca HE VI, X, XV; 46, 53, 74

(Bobrynka) HW nr 542; 74
(Dobrzyca) HE XVI; 74
Bystrzyk HPol; 148
Bzanka (Bzianka) HE III; 128
(Bzieniec) HE VI; 118, 128, 224
Bzdurka HE VI; 121
Bzdziek HW nr 520; 162
Bziany Potok HE XVII; 190
Bzieniec HE VI; 118, 224
Bzowka (Bzwka) HE XII; 122
Bzowy HE IX; 101
Bzura HE XIV; 26, 27, 43
Bdzina (Szum) HE XVIII; 76
Bdzioch (Bdziuch) HE XVII; 165
Bdziuch HE XVII; 165
Cadyna (Cadynka) HE XII; 116
Cadynia (Cadynka) HE XII; 116, 117
Cber HE XII; 90
Cedzyna (Lubrzanka) HE XVI; 156
Cegielny HE XIII; 214
Ceglany (Ratnwka) HE XVII; 98
Celiny HE XII; 77
Celna Grobla HE XII; 196
Ceramika HE XV; 87
Ceranka (Cyranka) HE XVI; 82
Cercha HE XIII; 85
Cerhel HE XII; 85
Cerkiewnik HE XVII; 149
Charczynka HE XIII; 130
*Chna (Jastrzbianka) HE XIII; 172
Cheche (Checho) HE XVI; 74
(Racawka) HE XVI; 74
Checheka HE XVI; 119
Checho HE XVI; 74
Checzca HW nr 581; 106
Chemica (Chemiczka) HW nr 584; 224
Chemiczka HW nr 584; 54, 145, 224
Chemienica HW nr 761; 145
(Chemiczka) HW nr 584; 54, 145, 224
Chemna HPol; 170
Chena Struga (Chebna Struga) HE XIV; 192
Cheszczca HW nr 712; 106
Chlewianka HE XII; 217
Chlewna (Chlewianka) HE XII; 103, 217
Chlipacz HE XV; 164
Chlipak HE XV; 159
Chlipanka HE XV; 129
Chlistak HE XV; 159
Chliwny HE XVII; 103
Chmielnik HE IX, XVII; 81
Chmyz HE XIX; 82

258
Chobot HE XV; 87
Chocina HE I; 54, 55, 156, 157
Chodelka HE VI; 46
Chojna (Ludwigwka) HE XIX; 80
Chojnica HW nr 665; 135
Chorni Strumen (Strumie) SNGl; 197, 205
Chotar HE XV; 88
Chotarny (Chotarny Potok) HE XIII; 172
Chotarny Potok HE XIII; 172
Chowanka HE XVII; 129
Chrostnica (Kronica) HE XIII; 139
Chrustowiec HE XII; 153
Chrusty HE XII; 82
Chrzstownia HE XII; 159
Chudzina (Buczynka) HE X; 157
(Koswka) HE X; 157
Chutka (Hutka) HE XVI; 87
Chwatynia (Szklarka) HE XVII; 116
Chwastowska (Chwastwka) HE XIX; 175
Chwojwka HE XIX; 126
Ch(w)oroszcza (Horodnianka) HE XIX; 167, 217
Chwoszczyna HE XV; 156
Chytra HE X; 104
Chyne (Chyny) HE XV; 172
Ciasne HE XIII; 96
Ciasny (Czarna) HE XIV; 96
Cicha HE IX, XVI; 99
(Rogonik, Wielki) HE XIII; 222
Cicha Rzeczka (Klonownica) HE XIX; 192
Cicha Woda HE XIII; 193, 228
(Dunajec, Biay) HE XIII; 193
Ciche (Rogonik, Wielki) HE XIII; 222
Cichowiaska Woda (Cicha Woda) HE XIII; 228
Cichowiaski (Cicha Woda) HE XIII; 228
Cichowiaski Potok (Cicha Woda) HE XIII; 228
Cichy (Rogonik, Wielki) HE XIII; 99, 222
Cichy Potok (Cicha Woda) HE XIII; 228
Cieciorka (Cieciorki) HE XVII; 82, 221
Cieciorki HE XVII; 221
Ciecza HE XVII; 65
(Graniczny Potok) HE XVII; 65
Ciekaczka HE XIV; 129
Ciekawiec HE XVI; 154
Ciekca HE XVI; 106
(Radna) HE XVI; 105
Ciemna HE IX; 98
(Ciemnica) HE XVI; 98
(Macocha) HE IX; 98
Ciemna acha HE XIV; 194
Ciemna Woda HE XIII; 193
Ciemniak HE XII; 159
Ciemnica HE XVI; 98

Ciemny HE XII; 98
Ciemny Potok HE XIII, HPol; 189
Cienka HW nr 549; 96
Cieplica HE IX; 76
Ciepa HE XVI; 99
Ciepe Stoki (Ciepy Stok) HW nr 468; 194
Ciepucha (Przewoka) HE X; 165
Ciepy Stok (Jaworznik) HE IX; 193
Ciernwka (Moszczenica) HE XIV; 81
Cietrzew (Mleczka Wschodnia) HE III; 82
Cietynia (Cetynia) HE X; 116
Ciciwa HW nr 549; 90
Cimianka (Ciemianka) HE XIX; 119
Cimniak (Ciemniak) HE XII; 159
Ciskowe Potoczki HE XIII; 191
Cisna HE III; 171
Cisowa (Zaciswka) HE XIX; 101
Cisowiec HE XII; 80, 155
Cisowski HE III; 175
Cisowy HE XVII; 101, 225
Cisowy Potok HE IX, XIII, HPol; 190
Ciswka HE III; 122
(Tarczynka) HE XIV; 122
Cimionka HE XV; 119
Citynia (Cetynia) HE X; 116
Ciurak w; 159, 160
Ciurek HE XIII; 162
Cmentarna HE X; 103
Cupel HE XII; 77
Cybulanka (acka Struga) HPol; 128
Cybulawski HE XVII; 175
Cykawa (Grabwka) HE XVI; 114
Cyrhla HE XIII; 85
Cyrhlowy HE XIII; 177
Czapelka HE X; 120
Czapielwka HE XIX; 126
Czarna HE III, VI, IX, X, XII, XIII, XIV, XV,
XVI, XVII, XIX, HPol; 46, 53, 54, 55, 97,
218, 225
(Bierowina) HE IX; 97
(Czarna Rzeczka) HE XVII; 97, 226
(Czarna Struga) HW nr 549; 97
(Czarna Taraska) HE XIV; 97
(Czarne) HE XV; 97
(Czarny Potok) HE XV; 97
(Grabinka) HE XV; 97
(Hwona) HE XIX; 97
(Kleczanka) HE XII; 215
(Nida, Czarna) HE XVI; 97
(Paucza) HE XVIII; 97
(Piasecznica) HE XIV; 97
(Sanica) HE XVI; 97

259
(Sokoda) HE XIX; 97
(Trybwka) HW nr 536; 89, 97
(Wda) HE I; 97
(Wodzca) HE XIV; 97
(Zagodonka) HE XVI; 97
(Zasepnica) HE XII; 97
Czarna Kpnica (Kamionka) HE XIII; 195
Czarna Koda HE XIX; 195
Czarna Olsza HE XV; 195
Czarna Olszyna HE XVII; 195
Czarna Rzeczka HE XVII, XIX; 192, 226
Czarna Rzeka HE XIII, XVII, HPol; 191, 222, 226
(Kopytko) HE III; 191
Czarna Struga HE XIV, XIX, HW nr 549, HPol;
192, 225
(Buczynka) HE X; 192
(Koswka) HE X; 192
Czarna Woda HE XIII, XVI, HPol; 193
(Rykolanka) HE XIV; 193
(Wda) HE I; 33, 193
Czarnaja (Czarna) HE XVII; 104
Czarnawka (Czerniawka) HE XVII; 122
Czarne Boto HE XV; 194
Czarne Stoki (Czarny Stok) HE XVI; 194
Czarne rda (Czarne rdo) HE XVI; 195
Czarnianka (Czarna) HE XIII; 218
Czarniawa (Czerniawa) HE XVII; 75
Czarniczka HE IX; 129
Czarnowiec HE XII; 154
Czarnowoda HE IX; 186187
Czarnwka (Czerniawka) HE XIV; 127
(Struga) HE XIV; 127
Czarnuszka HE X; 130
Czarny HE IX, XII, XIII, XIV, XV, XVII; 97
(Czarna) HE XIX; 97
(Czarna Rzeka) HE XIII; 97, 222
(Czarnw Potok) HE XII; 97
(Czarny Potok) HE XIII; 97
(Czarny, Potok) HE IX; 97, 225
(Polaski Potok) HE III; 97, 215
Czarny Kana HPol; 196
Czarny Lasek HE XVI; 195
Czarny Pniak HE XIII; 195
Czarny Potok HE III, VI, IX, XII, XIII, XV, XVI,
XVII, HPol, SHGSk; 188, 189
(Cicha Woda) HE XIII; 189
(Kleczanka) HE XII; 188, 215
(Kopytko) HE III 9; 189
(Macelowy Potok) HE XIII; 189
(Niedwiedny Potok) HE III; 189
(Piekielnik) HE XIII; 189
(Polaski Potok) HE III; 214

(Szczawa) HE XV; 189

(cigocki Potok) HE XIII; 189
Czarny Rw HE XV, HPol; 195
Czarny Stok HE XVI, XIX; 193
Czarny Wodny (Czarny Potok) HE IX; 199
Czartok (Kocica) HE XIV; 160
Czartw Zdrj HE XIX; 196
Czemerowski (Czemerw) HE XVII; 175
Czepielwka (Czapielwka) HE XIX; 126
Czerczaczy Potoczek HE XIII, XV; 198
Czeremoszna HE XVII; 171
Czereseniec (Czereszeniec) HE XVII; 154
Czeretnik (Z Czeretnika, Potok) HE IX; 74
Czerka HE VI; 122
Czermna (Pachniczka) HE XV; 98
Czerna HE IX, XII, XVII, HPol; 97, 220, 226
(Czarna) HE XIV; 53, 97
(Czernka) HE XVI; 217
(Rzeka) HE XVIII; 97
Czernawa HE XIII, XV; 75
(Czarnawa) HE XII; 75, 115
(Czerniawa) HE XIII; 75, 115
Czerniawa HPol; 75
Czerniawka HE XVI; 122
Czernica HPol, HW nr 743; 77
(Czernicki Rw) HE I; 77
(Czerska Struga) HE I; 228
Czerniwka (Czernka) HE XVI; 217, 218
Czernka HE XVI; 217, 218
Czernucha HE XIX; 165
Czerny HE XVII, HW nr 237; 97
Czerpado HE XVII; 90
Czerska Struga HE I; 228
Czerszla HE XIII, HPol; 85
Czertezia HE XVII; 111
Czertezowaty Potok HE XVII; 189
Czerte HE XVII; 91
Czerwenice HE IX; 146
Czerwenyj Potik HE XVII; 197
Czerwieniec HPol; 153
Czerwin HE XII; 179
Czerwona HE III, XIII; 98
(Stpinka) HE III; 98
Czerwona Rzeka (Czerwony Potoczek) HE XVII;
191, 226
Czerwona Struga HE XIX; 192
Czerwona Woda HE IX, XVI, HPol, HW nr 764;
193
Czerwone Stoki HPol; 194
Czerwonka HE VI, IX, XIII, XIV, XV, XVII, XIX,
HW nr 640, HPol; 121, 215
(Jamne) HE XIII; 121

260
Czerwonki HE III; 121
Czerwony HE XII, XIII, XVII; 98
(Czerwony Potok) HE XIII, XVII; 98, 225
Czerwony Potoczek HE XII, XVII; 191, 226
(Czerwony Potok) HE XIII; 225
Czerwony Potok HE IX, XII, XIII; 98, 189, 215,
225
Czerwony Rw HE XIX, HPol; 195
Czoo HE XIII; 71
Czorna (Wisa) HE IX; 97
Czornij (ukawica) HE XVII; 104
Czorno Wiseka (Wisa) HE IX; 97
Czornotycz HE XVII; 187
Czrzenia (Trzeniwka) HE XV; 80
(Barbarka) HE XIV; 80
Czyremoszna (Czeremoszna) HE XVII; 171
Czyrmianka 128
Czyrmna (Czarna) HE XII; 98
(Czerna) HE XII, XVI; 98
Czyrna (Czarna) HE IX; 97
Czyrnica (Czerska Struga) HE I; 148
Czyrnik (Czerna) HE IX; 220
(Czerska Struga) HE I; 148, 228
(Kobylanka) HE X; 148
Czyrnina (Czerna) HE IX; 220
Czyrwienica (Czerwienica) HW nr 555; 137
Czyrwona Woda (Czerwona Woda) HE XIX; 193
Czyrwonka (Czerwonka) HE X, XIV, HW nr 539,
543; 121
Czyrzwony Potok (Czerwony Potok) HE XIII; 189
Czysta HE XIV; 99
Czysta Woda (Wda) HE I; 193
Czysty Potok HE XII; 189
Czyowska Debrz HE XII; 194
Dalnej (Dalne) HE XV, XVII; 104
Dalnia HE IX; 100
Dalnia Rzeka HE XV; 191
Dalniak HE XII; 159
Dalnica HE III; 137
Dalnij Potik HE XV; 197
Dalnik HE XIII; 148
Dalniny HE IX; 157
Dalny HE IX; 100
Dalny Potok (Dolni Potok) HE IX; 189
Dalsza Rostoka (Roztoki) HE XVIII; 221
Dalszy HE XII; 100
Db HW nr nr 469; 79
Dbek HE XIII; 79
Dbie HE XV, HPol; 79
Dbkowiec HE XII; 153
Dbrowa HE XV, XVII; 79

(Laskowska Rzeka) HE XVII; 79

(Olszanka) HE XVII; 79
(Zabawka) HE XII; 79
Dbrowiec HE XII, XIII; 152
Dbrowski HE XIII; 174
Dbrwka HE VI, XII, XV, XIX, HPol; 79
(Bogdanwka) HPol; 79
(Dbrwka Polska) HE XIII; 79
(Plutocha) HPol; 79
(Zgrska Rzeka) HE XV; 79
Dbra (Brda) HE I; 48, 55,
Debrz Bbenna HE XII; 194
Debrz HE XVI; 67
(Debrza) HE XV; 67
(Debrze) HE III; 67, 222
Debrza HE XII, XV, XV; 67
(Debrze) HE III; 222
Debrzak HE III; 159
Debrzczyzny HE XV; 164
Debrze HE III; 222
Debrzki HE XV; 119
Dempkw (Dbkw) HE XII; 178
Deszczki HE XVII; 88
Dezerta HPol; 77
Dba HE XIII, XV, XV; 93
(Zadbie) HW nr 556; 93
Dbczak HE XIII; 79, 160
Dbczyna HE XV; 79
Dbianka (Pukawka Druga) HE X; 123
Dbica HE XII; 79
Dbienica SHGMz; 139
Dbiesznica HE IX; 146
Dbina HE XII, XIII, XV, XVII; 79
(Mokrzcza) HE XII; 79
Dbinka HE XIII, HPol; 79
Dbnica (Dbrwka) HE XV; 79
(Szewnianka) HE XVI; 79
Dbowica (Muchawka) HE X; 139
Dbowiec HE XVII; 79
Dbowy HE IX, XII; 101
Dbwka HE X, XV; 122
(Wisoka) HE XV; 122
Dbrna HE XV; 170
Diabeek (Lubienka) HE XIV; 89
Dia HE XVII; 92
Diechtin (Dziechcinka) HE IX; 179
Dotwka HW nr 537; 125
Dubna (Dubnia) HE XVI; 48, 55, 223
Dubnia HE XVI; 48, 54, 223
Duga HE XVII, HW nr 549; 53, 54, 55, 95
(Stradomka) HE XII; 95
Duga Noga (Krzywa Noga) HPol; 196

261
Duga Struga HE XVI; 192
Duga Woda HE XII; 193
Duganka HE XIX; 128
Dugi HE XII, XVII; 95
(Dugi Potok) HE XIII; 95, 225
Dugi Potok HE III, XII, XIII, HPol; 189, 225
(Duga) HE XVII; 189
Dugi Stok (Dugistok) HW nr 548; 193
Duenica (Dunica) HE I; 145
Dunica (Tusznica) HE XII; 70
Duyca HE XV, XVI; 137
Do Gronia HE XII; 185
Do Roztoki (Pod Jaworzyn) HE XIII; 185
Dobra HE XVI; 99
(Czarna ada) HE XVII; 99
(Dobka) HE IX; 99
Dobra Rzeka HPol; 191
Dobra Woda HE XIII; 193
(Dobrowdka) HE X; 193, 216
Dobrowoda HE XVI, XIX; 187
Dobrowdka HE X; 216
Dobrska Struga HE XIX; 192
Dobrula HPol; 167
Dobrzanka HE X; 128
Dobrzyca HE XVI, HW nr 556; 137138
(Muzga) HW nr 518; 137138
(Zdrojowa Struga) HE X; 137138
Dokawa HE IX; 27, 43, 113
Dolaski HPol; 176
Dolce (Dolcze) HE XVI; 70
Dolica HE XII; 134
Dolina HE IX, XII, XVII, XIX, HW nr 257; 67
Dolinka HE XVII; 67
Dolinowy HE XII; 100
Doliny HE IX, XII, XIII, XVII, HW nr 240; 67
Doliny Solce HE XII; 199
Dolny HE IX, XII; 100
Dogi HE XVII; 104
Dohy HE III; 104
Doki HE XVI; 70
Doy HE IX, XIII, XV; 70
Doyca (Doyczka) HE XVII; 146, 217
Doycki (Doyczka) HE XVII; 217
Doyczka HE XVII; 217
Domaczka HE IX; 124
(Macocha) HE IX; 124
Domany HE XIII; 103
Dononik HE VI, HPol; 150
Doprowadzalnik HPol; 85
Dopustny Potok HPol; 189
Doszczanka HE XV; 131
Dlny Potok (Dolny Potok) HE III; 189

D pod Zog HE XV; 199

Drapaczka HE X; 119
Drny HE IX; 103
*Drenia (Brzunia) HE XIV; 109
Drgica (Dzicioek) HE X; 141
Dropa HPol; 82
Droszczyna HE XII; 155
Drodenica HE I; 145
Druga Rzeka HE XV, XVI; 198
Drugi HE IX; 105
Drugi Kana HE XV; 198
Drugi Potoczek HE XVII; 198
Drugi Potok HPol; 198
Drugi Rw HE XIX; 198
Drwca HW nr 599; 26, 27, 43
Drw(i)ana (Drwina Duga) HE XII; 49
Drwiena (Drwinka) HE XII; 4849, 55, 93, 217
Drwina Duga HE XII; 49
Drwinka HE XII; 4849, 54, 217
Drybok HE I; 39, 43
Drynia (Brzunia) HE XIV; 109
Drzewiczka HE XIV; 46
Drzna HE XIV; 96
Dubcowa HE III; 177
Dublen HE XVIII; 104
Dubowy HE XVII; 104
Dubrawski HE XVII; 174
Dukielka (Dukieka) HE XV; 217
Dukla (Dukieka) HE XV; 70, 217
Dule HE VI; 70
Dulec HE XV; 70
Dulni Potok (Dolny Potok) HE XVII; 189
Dunaj HE XIV, XV, HPol, HW nr 545; 6162
(Linda) HE XIV; 6162
Dunajec HE XIII; 26, 41
Dunajczyk HPol; 151
Dunajczysko HE XIII; 163
Dupa HE VI; 70
Dupiny (Dupina) 70
Durnica HPol; 138
Dua Fosa HE XIII; 196
Duy Kana HE XV, XVI; 196
(Piskornica, Kana) HW nr 324; 196
Duy Potok HE XII, XV, HW nr 180; 189
Duy Rw HE XVI, HPol; 195
Dwerniczek (Caryski) HE XVII; 162
Dworski HE III; 103
Dworski Potok HE XII; 190
Dworski Stok HPol; 193
Dworzyska HE XVII; 87
Dyba HE XIX; 36, 43
Dyl HE XIX; 85

262
Dymica Woda (Rybi Potok) HE XIII; 198
Dziadowski Potok HE IX; 190
Dzia HE XII; 88
(Ratnawicki) HE XVIII; 88
Dziaowy HE XII; 103
Dziechcin (Dziechcinka) HE IX; 179, 218
Dziechcinka HE IX; 179, 218
Dzielny HE IX, XII; 103
Dzierzbia HW nr 518; 167
Dzierzena HW nr 637; 171
Dzierzga (Dzierzska) HPol; 81
Dzierznica HE I; 143
Dziewczy HE IX; 104
Dziewicioraki HE XIII; 105
Dziea (Mianka) HE X; 90
Dzicioek HE X; 82
Dzika Rzeka HE III; 191
Dzika Woda HE VI; 193
Dziki Potok HE XII, XV; 189
Dzirzbia (Dzierzbia) HW nr 518; 218
Dzirzbienica (Dzierzbia) HW nr 518; 218
Dziwczy Potok HE III; 189
Dwierstna HE XIV; 170
Elbynge (ubinka) HE XIII; 156
Ek HE XIX; 37, 43
Fabryczny HPol; 103
Fantazja HE XV; 90
Fatynia (Szklarka) HE XVII; 116
Figa HE XV; 90
Figura HPol; 89
Flader HE XVII; 71
Foluszny HE XIII; 103
Foluszowy (Foluszowy Potok) HE XIII; 190191
Fos (Kostrzecki, Potok) HE XII; 110
Fosa HE III, XIII, XV, XVI; 85
(Kocielnicki Potok) HE XVI; 85
Foszczyna HE XV; 156
Furczaski Potok HPol; 189
Gacia (Ga) HW nr 751; 223
Gana (Chojnatka) HE XIV; 103
Gacisko HE XVII; 163
Gacka (Ga) HW nr 468; 226
Ga HE VI, X, XIV, XVI, HPol, HW nr 468, 751;
88, 226
(Lucia) HE XIV; 88
(Nida) HE XIV; 88
Ga Antiqua (Ga) HW nr 468; 88, 226
Gaik HE XIX; 81
Gaj HE X, XVII, XIX; 81

Gajniak HE XIII; 160

Gajwka HE XII, XIX; 87
Garbka HE III; 119
Garbowy HE XII; 100
Gardlica (Garliczka) HE XVI; 134
Garka HE X; 111
Garzki (Gorzki) HE XIV; 100
Gatka (Hatka) HE XIX; 120
Gatki HE IX; 88
Gatny HE XV; 103
Gawron HE XVII; 82
Gawroni HE IX; 102
Gawroniec HE X; 83, 155
(Kauska) HE X; 83, 155
Gawronka HE XIII; 120
Gazdzownice (Gozdawnica) HW nr 581; 145
Gbia HE XII; 71
Ggolina (Pisia) HE XIV; 225
Gszcz HE XII, XIII; 81
Gbot (Chobot) HE XV; 87
Gemincza (Jamnica) HE XV; 138
Gsia Szyja HE XII; 196
Gsty HE XIII; 99
Gielnica (Gieczanka) HW nr 470; 8182
Giecz (Gieczewka) HE VI; 228
Gieczew (Gieczewka) HE VI; 46, 54, 55, 109, 228
Gieczewka HE VI; 54, 109, 228
Gieczewski (Gieczewka) HE VI; 228
Gieczwka (Gieczewka) HE VI; 228
Gieczwianka (Gieczewka) HE VI; 228
Gieczwica (Gieczewka) HE VI; 54, 109, 228
Gilaty (Hylaty) HE XVII; 104
Glbiczka SHGKr; 47, 106, 124
Glemieniec (Glemieski) HE IX; 47, 151, 227
(Glimieniec) HE III; 47, 151
Glemieski HE IX; 151, 227
Glibica HW nr 516; 105, 125
Glibicy Stok HW nr 518; 106, 125, 197
Glibiczka HE XV; 106, 125
Glinczany Potok HE XV; 189
Glinianiec HE XVII; 153
Glinianka HE XVII; 77
Gliniany Potok (Glinny Potok) HE XVII; 189, 226
Gliniasty HE XII; 96
Gliniec HE XII; 152, 155, 221
Glinik HE XII, XIII, XV; 77
Gliniki HE XV; 77
Glinka (Ujsolska, Woda) HE IX; 77
Glinki HE XII, XIX; 77
Glinna HE IX, XII; 96
Glinne HE XVII; 96, 222
(Glinna Rzeka) HE XVII; 96, 222

263
(Glinny) HE IX; 222
Glinnik HE XII, XVII; 77
(Glinik) HE III, XII; 77
Glinny HE IX, XVII; 96, 222
(Glinna) HE IX; 96
(Glinna Rzeka) HE XVII; 222,
(Glinny Potok) HE XVII; 226
Glinny Potok HE XII, XVII; 189, 226
Glinny Stoczek HE VI; 193
*Glinny Stok (Glinny Stoczek) HE VI; 193
Glice(Gliniec) HE XII; 221
Gaza HE XII; 77
*Gbia (Gbia) HE XII; 71
Gbczaski HE IX; 176
Gbiczek HPol; 162, 210
Gbiec HE IX, XIII; 152, 210
(Gbiczek) HE IX; 152
Gbiecka HE IX; 174
Gbieniec (Gbiniec) HE XIII; 154
Gboczanka HE XIII; 217
Gboczena (Gboczyna) HE IX; 71
Gboczka HE XII; 110, 210
Gboczyzna HPol; 71, 164
Gboka HE XV, XVI, XVII, XIX, HW nr 560; 94
(Janoszka) HE IX; 94, 219
(Olszanka) HE XVII; 221
(Rudnia) HE XVIII; 94
Gboka Debrz HE XII, XIII, XV; 194, 210
Gboka Dolina HE VI; 194
Gboka Paryja HE XIII; 194
Gboka Snoga HE IX; 194
Gboka Struga HE XIV, HW nr 559; 192
Gboka Woda HE XIII; 193
Gboki D (Tatyna) HE III; 194
Gboki HE III, IX, IX, XII, XIII, XV, XVII; 94,
214
(Ganek) HE XV; 94
(Gbokie) HE III, XIII; 94
(wczanka) HE XVII; 94, 225
(Olszanka) HE XVII; 94, 221
(Sopotnia) HE IX; 94
(Wielki Gboki Potok) HE XIII; 94
Gboki Potok HE III, IX, XII, XIII, XIII, XV,
XVI, XVII, HPol; 56, 189, 209, 210, 214,
222, 226
(Duy Potok) HE XV; 189
(Gboki) HPol; 189
(Gbokie) HE XIII; 189
(Gobiwka) HE III; 189
(Granicznik) HE III; 189
(wczanka) HE XVII; 225
(Stachurski) HE IX; 189

(Zelina Jurkowska) HE XIII; 189

Gboki Rw HE XIX; 195
Gboki Strumie HE XVII; 194, 226
Gbokie HE XII, XIII, XV, XVII, HPol; 94
(Gboczanka) HE XIII; 94, 217
(Gboki Potok) HE III; 94, 222
Gborzec HE XVI; 152
Gbowiec HE XII; 153
Gbowski Potok HE XII; 189
Gbwka HE VI; 125
(Janoszka) HE IX; 219
Gogwka HE XII, HW nr 561; 122
Gwna Fosa HE XIII; 196
Gwna Rzeka HE VI, XVII; 191
Gwnik (Kana Gwny) HW nr 748; 215
Gwny Kana w; 196
Gwny Rw HE IX; 195
(Gwny, Kana) w; 195
Gucha (Przybyka) HE IX; 99
Guchy D pod Kobyk HE III; 200
Guchy HE IX, XVII; 99
Gminny (Gminny Potok) HE XIII; 103
Gnilszczyzna HW nr 648; 164
Gnia HE XVII, XIX; 106
Gnie HPol; 106
Gnika HE XIX; 124
Gniy HE XVII; 106
Gniy Rw HE VI; 198
Gnojnik HE XVII; 85
Gnojno HE XIX; 99
Gnojski HE XII; 174
Gnojski Potok (Gnojski, Potok) HE XII; 191
Gogolina (Pisia) HE XIV; 156, 225
Gogolna (Pisia) HE XIV; 225
Gogulina (Pisia) HE XIV; 225
Golinka (Golionka) w; 129
Golionka w; 129
Goawiczka HE XIV; 129
Goda HE XIX; 36, 43
*Gobiwka (Niegoszcz) HE XV; 126
Goka (Zelwianka) HE XIX; 122
Goraj HE XIII; 78
Gorca (Dubnia) HE XVI; 214
Gorca Rzeka (Dubnia) HE XVI; 191, 214
Gorzki HE XIV; 100
Gorzki Potok HE XII; 189, 226
Gostkwka (Gozdkwka) HE XVI; 126
*Gostwica (Gostwiczanka) HE XIII; 135
Gosuiz (Gostwiczanka) HE XIII; 135
Gocinny HE XVII; 104
Gonica HE XV; 143
(Dorzyk) HE XII; 143

264
(Gwonica) HE III; 143
Gozdawica (Gozdawnica) HW nr 581; 145, 225
Gozdkwka HE XVI; 126
*Gozdnica (Gonica) HE XV; 143
(Gwonica) HE III; 143
(Dorzyk) HE XII 143
Gozdownica (Gozdawnica) HW nr 581; 145, 225
Godzienica (Gozdawnica) HW nr 581; 145, 225
Gra HE XII; 78
(Growa) HE IX; 78
Grka HE XIII; 78
(Grkowski) HE XIII; 78
Grki HE III; 78
Grkowski Potok HE XIII; 189
Grkowy HE XII; 100
Grna HE XVII; 100
(Olszyny) HE IX; 100
(Szysia) HE X; 100
Grna Krzypopa HE IX; 196
Grna Rzeczka HE XIX; 192
Grna Rzeka HE XV; 191
Grny HE III, IX, XIII; 100
Grny Potok HE XVII, HPol; 189
(Zalesie) HE XVIII; 189
Grny Stawek HE XVI; 196
Grny Stok HE XIX; 193
Grska Rzeka HE III; 191
Grski HE IX, XII, XIII; 100
Grski Potok HE XIII; 189
Gry HE VI; 78
Grzaski HE XII; 100
Grznik HW nr 549; 149
Gzdek HPol; 81
Grabarski Rw HE X; 195
Grabiec HE XVII; 152
Grabina HPol; 79
Grabnik HE XVII; 79
Grabniki (Grabnik) HE XVII; 79
Grabowa HPol; 101
Grabowia HE IX; 166
Grabowiec (Grabowski Potok) HE XIII; 153
Grabownia HE XII; 159
Grabowski HE IX, XIII; 101
Grabowy Potok HE XII; 190
Grabwka HE VI, XII, XVI, XIX; 79
Graby HPol; 79
Granica HE III, VI, IX, XII, XIII, XV, XVII,
HPol; 8788
Granice HE III, XIII, XVII; 87, 102
Graniczna HE III, XII, XIII, XV; 102103
(Graniczny Potok) HE III, XVII; 102103,
222, 226

(Pisarzwka) HE IX; 102103

(Szewnica) HE X; 227
(Trzebiocha) HE I; 103
Graniczna Paryja HE XII; 194
Graniczna Rzeka HE III, XIV; 191
Graniczna Struga HW nr 706; 192
Graniczniak w; 159, 160
Granicznica (Szewnica) HE X; 140, 227
Granicznik HE III, VI, IX, XII, XIII, XVI, XVII,
XIX, HPol, w; 148
(Rakw Potok) HE XVIII; 148
(Sotwina) HE XVIII; 148
(Stempne) HE XV; 148
Graniczny HE III, IX, XII, XIII, XVII; 102104
(Czemerw) HE XVII; 102103
(Granice) HE XIII; 102103
(Graniczny Potok) HE XVII; 222
(Laskowy, Potok) HE III; 102103
(Na Granicach) HE XII; 102103
Graniczny Potok HE III, IX, XII, XV, XVII, HPol;
190, 222, 226,
(Graniczny) HE III; 190, 214
Graniczny Rw HPol; 195
Granska (Nitka) HE X; 174, 176
Grapa HE XII; 70
Grbka HE XII; 78
(Grbka) HE XII; 78
Grdy HE XV; 78
Grpka (Grbka) HE XII; 78
Grob(i)a HE XIV; 88
Grobelka HE X; 88
(Lebiedzianka) HE XIX; 88
Grobla HE XV, XVII; 88
(Wlka) HE XV; 88
Groble HE XII; 88
Groblica HW nr 636; 136
Grobnica (Groblica) HW nr 636; 136, 144
Grodec (Grodarz) HE VI; 152
Grodecka Rzeka HE XVI; 191
Grodeczna HE III; 172
(Grodno) HE III; 172
Grodna HE XII; 103
Grodnia (Horodnianka) HE XIX; 158, 219
Grodzanka (Czechwka) HE VI; 128
Grodziska (Ranka) HE III; 220
Grodzisko HE XIII, XV, XVII; 88,
(Ranka) HE III; 88, 220
Grodziszczanka (Ranka) HE III; 220
Grodziszczka (Grodziska) HE XIX; 120, 132
Gromacki Jarok (Dubnik) HE XIII; 194
Gromacki Potok (Gromadzki) HE XIII; 191
Gromadnica HE XII; 140

265
Gromadzki HE XV; 103
Groniczek HE IX, XII; 78
Gronik HE IX, XIII; 78
(Groniki) HPol; 78, 221
Groniki HPol; 221
Gronikowy HE IX; 177
Groniowa Woda HE IX; 193
Groniski Potok (Groski Potok) HE XIII; 189
Grdek HPol; 88
(Somianka) HE XIV; 88
Grdza (Trzebonica) HE XVII; 85
Grd HE X, XIX; 85
Grudwka HE X; 125
Gru (Gro) HE XVII; 78
Gruszec HE XVII; 152
Gruszniec (Gruszec) HE XVII; 108
Gruszwka HE XIX; 126
Grzemiczna (Grzymiczna) HE IX; 171
Grzska HE III; 96
Grzmica HW nr 643; 106
Grzymiczna HE IX; 171
Grzywda (Hwona) HE XIX; 42, 90
Gwiazda HPol; 75
G(w)ozdnica (Gwonica) HE III; 143
Gwodziec HE III, XII; 81, 155
Gylobenicz (Iownica) HE I; 144
Haczyska HE XVII; 72
Hanka HE X; 35, 43
Hanna (Hanka) HE X; 35
Hatka HE XIX; 120
(Gro) HE XVII; 91
Hawran HE XIII, XVII; 91
Hawrani (Gawroni) HE IX; 102
Huboki HE XVII; 94
(Gboki Potok) HE XV; 94
Hlubokie (Gboka) HE XIII; 105
Hubokyj (Gboki) HE XIII; 94
Hnya HE XVII; 107
Hnylec (Hnilec) HE XVII; 154
Hnyliszcze HE XVII; 90
Hoczew (Hoczewka) HE XVII; 27, 108, 216
Hoczewka HE XVII; 27, 216
Hodwisznia (Lubaczwka) HE XVII; 47
Hoobia (Houbla) HE XVII; 167
Houbla HE XVII; 167
Horaj HE XVII; 91
Horbek HE XVII; 91
Horodnia (Horodnianka) HE XIX; 158
Horodnianka HE XIX; 219
Horodysko (Grodzisko) HE XVII; 91
Horynka HE XVII; 131

Horz (Orz) HW nr 538; 53, 55, 83

Hotarny (Kotarne) HE XIII; 172
Hozanna HE I; 89
Hradwka HE XIX; 131
Hranycznyj Potik (Graniczny Potoczek) HE XVII;
197
Hruska (Horuska) HE XIX; 104
Hruska Rzeka (Mielnica) HE X; 197
Hrywda (Hwona) HE XIX; 42, 90
Huciaska Woda HE XIII; 193
Huczek HE XVII; 90
Huczew (Huczwa) HE X; 223
Huczki HE XVII; 9091
Huczow (Huczwa) HE X; 27, 223
Huczwa HE X; 27, 46, 108, 223
Huczwia (Huczwa) HE X; 223
Hudynia (Cetynia) HE X; 117
Humeka HE XV; 130
Huty HE XVII; 87
Hwozdna (Hwona) HE XIX; 171
Hwozna HE XIX; 171
Hwona HE XIX; 42
(Ruda) HE XIX; 171
Idwinka (Dbwka) HE XV; 219
Igla HE XIV; 167
Iawa (Iownica) HE III; 114, 224
Iczysty HE XVII; 181
Iownica HE I, III; 144, 224
(Marcinek) HE III; 144
*Ilsna (Lena) HE X; 28
Ila (Ianka) HE XVI; 216
Ianka HE XVI; 28, 46, 216
Ieczka (Ianka) HE XVI; 216
Isepnica HE IX; 142
Isepnice (Isepnica) HE IX; 142
Iskra HE XIX; 75
Iskrzy HE XIX; 169
Isa (Zawadka) HE XV; 28, 43, 213
Isa (Ianka) HE XVI; 28, 216
Ispina HE XII; 80
Istok HE XVII; 64
Iwina HE XV; 80
Izdebnica HE IX; 140
Izibor (Izdwor) HE XIII; 91
Izwor (Izdwor) HE XIII; 91
(Izwr) HE III; 91
Izwr HE III; 91
(Izwor) HE III; 91
Jabona HE XIV; 93
(Jabonka) HW nr 469; 218

266
Jabonia (Jabonka) HW nr 469; 218, 223
Jaboniec HE XV; 152
Jabonka HE VI, XII, HW nr 469; 53, 119, 218
Jabonna (Jabonka) HW nr 469; 218
Jabonw (Jabonka) HE IX; 178
Jabonwka (Jaboniwka) HE XIX; 122
Jabo (Jabonka) HW nr 469; 53, 55, 80, 218, 223
Jabreczka HE XVI; 130
Jagielna HE VI; 101
Jagielnica HE XVI; 140
(Sztoa) HE IX; 140
Jagielnik HE XIV; 87
Jagielny Potok HE XII; 190
Jaglna HW nr 351; 172
Jagdka HPol; 81
Jaka HW nr 520; 36, 43
Jaowa SHGSk; 97
Jaowy HE XVII; 97
Jawka HE XIX, HPol; 131, 220
Jawki (Jawka) HE XIX; 131, 220
Jama HE XII, XVII; 67
Jamioka (lina) HE XIX; 119
Jamiska HE III; 227
Jamki HPol; 67
Jamna HE XIII; 92, 94,
(Jamninka) HE XVII; 94, 218
Jamne HE XIII; 94
Jamnenka (Jamninka) HE XVII; 218
Jamnica HE XV; 138
(Jamniczka) HE XIII; 138, 228
(Jamninka) HE XVII; 218
(Trzeniwka) HE XV; 138
Jamnicka (Jamniczka) HE XIII; 228
Jamnicki Potok (Jamniczka) HE XIII; 228
Jamniczka HE XIII; 228
Jamniczny HE XVII; 171
Jamnik HE XII; 148
Jamninka HE XVII; 218
Jamy HE XVII; 67
(Jamiska) HE III; 67, 227
Jan(i)a (Janka) HE I; 28, 216
Jandua HE III; 191
Janka HE I; 26, 28, 43, 216
Jarek HE XV, XVII; 65
Jarocha (Sieniocha) HE X; 91
Jaruga HE XVII; 74
Jaruha HE XV; 91
Jarzbczy Potok HE XIII; 190
Jarzbnik HE XIII; 149
Jarzbwka HE XIII; 126
Jarzbwki (Branica) HE XIV; 126
Jarzyska HPol; 162

Jasielnik HE XIII; 149

Jasie (Jasioka) HE XV; 28, 216
Jasienica HE IX, XV, XVII, XIX; 56, 135, 228
(Jasielnica) HE XVII; 135
(Jasieniczanka) HE XII; 135
(Jasionka) HE XVII; 135, 217
(Rosielna) HE III; 135
Jasienicki (Jasienica) HE IX; 228
Jasieniczanka (Jasienica) HE IX; 228
Jasieniec HE XIV; 152
(Kraska) HE XIV; 225
Jasieniecki (Jasienica) HE IX; 228
Jasienik (Jasiennik) HE III; 149
Jasieniki HE III; 149
Jasienna (Jasienianka) HE XIII; 219
Jasienowy (Jaworzyna) HE XIII; 101
Jasinowa (Jasienowa) HE XVII; 101
Jasioka HE XV; 28, 46, 216
Jasiona HE III; 93
(Jasienianka) HE XIII; 93, 219
(Siedliszczanka) HE XIII; 93
Jasionka HE VI, XV, XVI, XVII, HW nr 559, 707;
120, 217
Jasionowiec HE XVII; 80, 155, 178
Jasionw HE XVII; 178
(Kraska) HE XIV; 178, 225
Jasiony (Jasienne Rzeki) HE XV; 80
Jasiorwka (ojewski Rw) HE X; 125
Jaskczany HE XII; 102
Jaskka (Bukowa) HE X; 82
Jaskrzanka HE XIX; 99, 217
Jasna HE XIV; 99
Jastrib HE XVII; 91
Jastrzabka HE XIII; 101
*Jastrzb (Jastrzbianka) HE XIX; 82
Jastrzbek HW nr 548; 161
Jastrzbki HE XV; 83
Jastrzbi HE IX; 102
(Jastrzbi Potok) HE XIII, XVII; 102, 214,
229
Jastrzbi Potok HE XIII, XVII; 190, 214, 229
(Skalny Potok) HE XV; 190
Jastrzbia Debrz HE XIII; 194
Jastrzbia HE I; 102, 219
(Jastrzbka) HE XIII; 102
Jastrzbianka HE XIII; 172
Jastrzbice (Jastrzbiec) HE XIII; 152
Jastrzbie (Jastrzbi Potok) HE XIII; 229
Jastrzbiec HE XIII; 152
(Jastrzbek) HW nr 548; 161
(Kasinianka) HE XII; 152
(Jastrzbi Potok) HE XIII; 229

267
Jastrzbina HE XIII; 156
Jastrzbnik HE XII; 150
Jaszcze HE XIII; 161
Jaszczorwka (Jaszczurwka) HE IX; 123
Jaszczurka HPol; 82
Janianka HE XIII; 128
Jawor HE XIII, XVI; 79
(Bonie) HE XVII; 79
Jaworka HE VI, XIV; 120, 224
Jaworniczek (Jawornik) HE XVII; 218
Jawornik HE IX, XVII; 79, 162, 218
(g) HE III; 79
Jaworowiec HE XIII; 153
Jaworowy Potok HE IX, XIII, XVII, HPol; 188,
190, 209, 223
Jaworw HPol; 178
Jaworw Potok (Jaworowy Potok) HE XVII; 223
Jaworwka HE XIX, HW nr 468; 122
Jaworski HE IX, XII; 101
Jaworzanka (Jaworka) HE VI; 128, 224
Jaworzec HE XVII; 152
Jaworznik HE IX; 79
(Jawornik) HE XVI; 220
Jaworzniki (Jawornik) HE XVI; 79, 220
Jaworzyna HE IX, XIII; 79, 218
(Jaworzynka) HE XIII; 79
(Jaworowy Potok) HE XIII; 79
Jaworzynka HE XVII, HPol; 120
(Jaworzyna) HE XIII; 218
Jaworzyny (Jaworowy Potok) HE XIII; 79
Jaz HE XV, XVI; 85
Jaziorowka (ojewski Rw) HE X; 125
Jazowa Rzeka HE XVI; 191
Jazownica (Wizownica) HE XVI; 145
Jazwka HE XII, XVI; 124
Jawice HE XIII; 82
Jawin Potok HE XVII; 189
Jawina HE XV; 155
Jawinka (Dbwka) HE XV; 219
Jawiny HE VI; 157
(Dbwka) HE XV; 157
Jedlanka HE XVI; 128
Jedlecznik HE XII; 149
Jedliczki HE XII; 79
Jedlicznik HPol; 149
Jedlina HE XII, XVII; 79
Jedlna HE XVII; 101
(Chojnik) HE XIII; 101
(Jedlnia) HE XV; 101
Jedlnica HPol; 135
Jedlniczany Potok HE III; 190
Jedlonka HE XVI; 129

Jedowy HE XIII; 101

Jegowy Rowek (Jeglowy Rowek) HE XIX; 195
Jegwka HE XIX; 122
Jelanka (Orwka) HE XIX; 131
Jelarka (Orwka) HE XIX; 131
Jele HE XVIII; 83
Jelna (Jelonka) HE XIX; 171
Jelnia HE XVII; 79
Jelnica HE XIX; 135
Jemielnica (Leniwa) HE I; 139
Jesiona (Elszka) SHGCh; 93
(Jesionka) HW nr 626; 120
Jesionka HW nr 626; 120
Jesionki HE XV; 120
Jesionkwka HE XIII; 125
Jesionna (Jasionna) HE XV; 171
Jesionw Wielki (Jasionw) HE XVII; 178
Jeskra (Jaskrzanka) HE XIX; 99, 217
Jesny (Jasna) HE XIV; 99
Jessina (Elszka) SHGCh; 93
Jestrzbnica (Jastrzbia) HE I; 219
Jezgrznia (Jegrznia) HE XIX; 158
Jeziernik (Jeziornik) HE XIII; 149
Jezierwa Biaa HPol; 194
Jezierzyska HE XII; 72
Jeziora HE III, XII, XVI; 72
(Jeziorka) HE XIV; 53, 72, 218
(Kamienica) HE XV; 72
Jeziorek HE XIII, XV; 72
Jeziorka HE XIV; 53, 92, 218
(upawka) HE XV; 119
Jeziorko HE IX; 72
Jeziorna (Koodziejka) HE X; 94
(Jeziorka) HE XIV; 46, 218
Jezioro HE IX, XII, XV, XIX, HPol; 72
Jewka HE X, XII, HPol; 123
Joda HE XIV; 79
Jodowa (Jodwka) HE XV; 101, 217
Jodowie HE XII; 161
Jodowy Potoczek HE XII; 191
Jodwka HE XV, XVII; 122, 217
Jonka (Janka) HE I; 216
Jzwiny (Dbwka) HE XV; 157
Kacanka HE XVI; 128
Kacwka (Kaczwka) HE XIII; 126
Kacynka (Wierzyca, Maa) HE I; 130
Kaczanka HE XII; 128
Kacze Doy HE XVII; 195
Kaczorwka HPol; 123
Kaczwka HE XV; 126
Kadub HE IX; 85

268
Kadubki HE IX; 85
Kadzielna (Libuszanka) HE XV; 100
Kalawa HE XII, XVII; 114
Kalawy HE XII; 114
Kalczna HE XIII; 170
Kalenica (Kalnice) HE III; 134, 221
Kalina HE XVII; 81
(Kalinka) HE XII; 81, 217
Kalinka HE XII; 217
Kalinwka HE XIV, XVI, HW nr 468; 122
(Kalinwka Maa) HE XIX; 122
Kalisz HE XVI; 168
Kalna HE IX; 96
Kalnaczka (Grabar) HE X; 131
Kalnica HE III, XVII; 138, 221
(Czerwonka) HE I; 138
Kalnice HE III; 221
Kalnitz (Czerwonka) HE I; 138
Kaluga HE XIX; 74
Kalugi HE XV; 74
Kaabania HE XVII; 91
Kaamanka (Grabar) HE X; 131
Kaatkowski HE III; 175
Kaua HE X; 72
Kaue HPol; 73
Kamenity (Kamieska) HE IX; 225
Kamera HE XII, XV; 87
Kamesznica HE XVI, HPol; 142
Kamianka HE X, XVII, XIX, HW nr 518; 7778
(Cetna) HE XIX; 7778
Kamiaski Potok (Biay Potok) HE XV; 189
Kamienica HE XII, XIII, XV, XVI, XIX; 7778,
229
(Kamieniczanka) HE IX; 7778
(Kamionka) HE I; 217
(Porbianka) HE XII; 7778
(Roztocki Potoczek) HE XIII; 7778
(Kamienicka, Struga) HW nr 582; 7778
Kamienica Nawojowska (Kamienica) HE XIII; 229
Kamienie HE XII; 77
Kamieniec HE III, IX, XII, XIII; 77, 78
(Kamienny Potok) HPol; 77, 78
(Kamionka) HE XVII; 220
Kamienista HE III; 95, 181
Kamienna HE IX, XIII, XVI, XIX; 46, 53, 95, 218
(Jachwka) HE XII; 95
(Kamienica) HE XIII; 229
(Kamienny) HE IX; 95
(Kamieska) HE IX; 225
(Kmiczynka) HE X; 227
Kamienna Rzeczka HE XIX; 192
Kamienna Struga PMT XV; 192

Kamienne HE XVII; 95
Kamiennica (Kamienica) HE XIII; 229
Kamienny HE III, IX, XII, XVII; 95
Kamienny Mostek HPol; 196
Kamienny Potok HE III, XII, XIII; 189
(Dobryski) HE XV; 189
Kamienny Stok HW nr 518; 193
Kamie HE XV; 77
(Kmiczynka) HE X; 77, 227
Kamieska HE IX; 225
Kaminia (Kamieniec) HE III; 91
Kamiona (Kamionka) HE I, HW nr 547; 46, 53,
93, 219, 227
(Kamienica) HE XIII; 229
(Kamienna) HE XVI, XIX; 46, 53, 93
Kamiona Struga HE XIV; 192
Kamionka HE I, III, IX, XII, XIII, XIV, XV,
XVI, XVII, XIX, HPol, HW nr 410, 547; 53,
7778, 217, 220, 227
(Barbarka) HE XIV; 7778
(Brda) HW nr 655; 7778
(Kamienica) HE I, XIII; 229
(Kamienna) HE XIX; 7778, 218
(Kamieska Woda) HE XIII; 7778
(Klukwka) HE X; 7778
(Koodziejka) HE X; 7778
(Kuninianka) HE X; 7778
(Pisia Tuczna) HE XIV; 7778
(Psarka) HE XVI; 7778
(Sucha Kamionka) HE XIII; 7778
(Wierzyca, Maa) HE I; 7778
Kamionna (Zimna Woda) HE XIII; 95
Kamiony (Kamionka) HE XVII; 93, 220
Kamiony Brd (Kamienny Brd) HE XIX; 194
Kamiony Rw HE XIV; 195, 196
Kamiony Stok (Kamienny Stok) HE XIX; 193
Kamyk HE XII; 77
Kanalik HE XIX; 84
(Swobodzka Rzeka) HE XIX; 84
Kana HE X, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII, XIX,
HPol; 84
(Barcwka) HE XVII; 84, 226
(Budziszanka) HE XV; 84
(Mrowla) HE III; 84
(Skodzierska) HE XV; 84
Kana Bagienny HW nr 541; 196
Kana Boczny HE XVI; 196
Kana Burzowy HPol; 196
Kana Dolny (Dolny Kana) HPol; 196
Kana Domowy HPol; 196
Kana Energetyczny HPol; 196
Kana Gwny HPol, HW nr 748, w; 196

269
(Rudnia) HE XVIII; 196
Kana Grny (Grny Kana) HPol; 196
Kana Granicznik HPol; 199
Kana Jadownicki XII; 85
Kana Jasionowy HE XV; 196
Kana Kaczor HPol; 199
Kana Kopanka HPol; 199
Kana g HE XIX; 199
Kana Myski HPol; 196
Kana Nawadniajcy (Wielki Kana Brdy) HE I;
198
Kana Niedwiedzie HE XVII; 199
Kana Nowa Ulga HPol; 199
Kana Poudniowy HPol; 196
Kana Stary HW nr 553; 196
Kana Ulgi HE VI, HPol; 199
Kana Wizienny (Wizienny Rw) HE X; 196
Kana Wystawowy HW nr 356; 196
Kana Zadni HE VI; 196
Kanaek Drw II, HE XVII; 84
Kanawka HE XIX; 126
Kanar HPol; 84
Kania HE I, XV, XVI, HPol; 82
(Koprzywianka) HE XII; 82
Kaniowiec HE IX; 153
Kapunik HE XII; 81
Karasie HE XV; 82
Karasiwka HE VI, XII; 126, 132
Karczewka HE VI; 129
Karczmiska HE XVII; 87
Karczowana HE XIX; 106
Karczunek HE XIV; 85
Karpa HE XIX; 85
Kasina (Kasinianka) HE XII; 35, 43, 217
Kasinianka HE XII; 35, 43, 217, 218
Kasinka (Kasinianka) HE XII; 217, 218
Kawaek HE XVI; 88
Kawenka (kiewka) HE VI; 131
Kawi Potok HE III; 190
Kawki HE XVI; 83
Kawna Wielka (Kawna) HE XVII; 199
Kawny HE XVII; 104
Kazanice HE III; 87
Kazub HE XVI; 90
Kciny HE XII; 77
Kpaczka HE XVI; 124
Kpalnia HE XVI; 87
Kpielniczna HE XII; 172
Kna (Jastrzbianka) HE XIII; 172
Kty HE III, XIII, XVII; 77
Kejstwka (Skiejtw Stok) HE XIX; 215
Kemmenicz (Kamionka) HE I; 217, 219

Kpica (Wolbrka) HE XIV; 134

Kpny HE IX; 170
Ksica HE XV; 138
Kt HE XVII; 77
Kicz HE I; 81
Kiczonki HE XIII; 129
Kiczurka HE XVII; 91
Kiebaswka HPol; 127
Kieczewka (Gieczewka) HE VI; 228
Kiernica HE XVII; 91
(Prutnik) HE X; 91
Kierniczne HE XVII; 171
Kierzek HE XIV; 82
(Mayszyniec) HE XVI; 82
Kimakowski HE XVII; 175
Kineta HPol; 85
(Kana Jadownicki) HE XII; 85
Kiniaski Potok HE XVII; 197
Kiski HE XVII; 174
Kipielska HW nr 559; 174175
Kisielina HE XII; 225
Kisielna (Kisielina) HE XII; 170, 225
Kisielnica HW nr 471; 144
Kisielny HE XVII; 170
Klecanka (Kaczanka) HE XII; 128
Kleine Bistra (Bysterka) HE IX; 197, 217
Klembetz Bach (Gbiczek) HE IX; 152
Kleniw (Kleniw Potok) HE XIII; 178
Klenowa HE XIII; 177
Klewianka (Boberka) HE XIX; 129
*Klikawa (Klikawka) HE XVI; 114, 217
Klikawka HE XVI; 114, 217
Klin HE VI; 77
Klince (Klice) HE XIII; 77
Klinik HPol; 77
Kliniska HE XVII; 77
Klinkowski HE III; 175
Klonowski HE XIII; 101
Klonwka HE I; 122
Klucznica HE XII; 142
Kluczok HPol; 160
Kluczwoda (Wierzchwka) HE XVI; 186
Klupocz HE IX; 164
Kadki HE XIX; 88
Kodnik HE XIII; 150
Kokuczkw HE XVII; 178
Kopotnica HE XV; 142
Kotynia HW nr 651; 117
Kykowa HE XIV; 177
Kniejwka HE XVI; 125
Kobiernik HE XVII; 149, 225
Kobierw (Kobiernik) HE XVII; 225

270
Kobyla HE IX; 102
(Wodzca) HE XIV; 202
Kobyla Rzeka HW nr 336; 191
Kobyla Szyja HE VI; 196
Kobylak HE XII; 81, 160
Kobylanka HE X, XV, XIX; 128, 148
Kobyli Potok HE XIII; 190
Kobyli SHGSk; 102
(Kobyli Potok) HE XIII; 102
Kobylniak HE XII; 160
Kobylnica (Zbcka) HE XIII; 144
Kobya Magna (ostwka) HE XII; 197
Kobyka HE XVI; 120
Kocanek HE XV; 81
Kocielina (Jawornik) HE XVI; 225
Kocielnia (Jawornik) HE XVI; 158, 225
Kocieniec HPol; 154
Kocierz HE XII; 154
(Kocierzanka) HE IX; 154
Kocioek HPol; 90
Kolawa HE XII; 114
Kolejowy Kana (ojewski Rw) HE X; 196
Kolembiwka (Niegoszcz) HE XV; 126
Kolna HE XII, XVII, HW nr 560; 96
Kolne Jezioro HE XII; 194
Kolnica HE XIV, HW nr 558; 140
Kolunica HPol; 142
Koo Mocedliska (Koo Moczydliska) HE IX; 185
Koodziazny (Koodzialny) HE XVII; 171
Koodzidz HW nr 351; 65
Koomyja HE XV, HPol; 7273
Koona SHGSk; 173
Koonica HE XVII; 90
Koonna HE XIX; 173
Koowa (Pytnica) HE III; 96
Komar HW nr 351; 83
Komarowy (Mokry Potok) HE XVII; 102
Komornia HE XIX; 158
Komorzyniec HE XIV; 154
Komosicha (Pilnica) HE XIX; 165
Koni HE XV; 102
Koniecpole HE XVII; 186
Konietopy (Kaszowski, Potok) HE XVI; 221
Konik HE X; 83
(Bczalka) HE XV; 83
Koniotopia (Kaszowski, Potok) HE XVI; 187, 221
Koniowiec HPol; 154
Koniwka HE XV; 123124
Konopata (Konopatka) HPol; 101, 217
Konopatka HPol; 217
Konopianka HE XIX; 128
Konotop HE I; 187

Konotopa HE VI, XV; 187

Kopaliny HE XIII, HPol; 85
Kopalniwka HE IX, XVI; 126
Kopanina HPol; 85
Kopanka HE X, XII, XVII; 124
(Liwiec) HE X; 124, 132
Kopany Rw HE XVII, HPol; 198
Kopa HE XII; 85
Kopia (wider Wschodni) HW nr 351; 166
Kopienny HE XV; 106
Kopliny HE XIII; 78
Koprzywianka (Pokrzywianka) HE XVI; 46, 224
Koprzywiska HE XIII; 162
Koprzywna HE XIV, XV; 171
Koprzywnica HE I, XII, XIX, HW nr 538, 761;
19, 139
(Pokrzywianka) HE XVI; 139, 224
(Przemsza, Biaa) HE IX; 19, 139, 224
(Strawa) HE XIV; 19, 139
Korab HE XVI; 87
Korciepczany Potok HE XIII; 190
Korhany HE X; 87
Koryczna HE XIV; 172
Korytnia (Brd) HE XIV; 158, 227
Korytniak HE XVI; 159, 160
Korytnica HE XII, XIV, HPol; 133, 138
(Brd) HE XIV; 138, 227
(Krztynia) HE XIV; 138
Korytnicki Potok (Szysza) HE X; 188
Korytnik HW nr 352; 148
Korytno HE IX; 94
Korzeczek HE XV; 82
Korzenica HE IX; 224
Korzenicha HE XIX; 165
Korzeniec (Korzenica) HE IX; 152, 224
Korzenna HE XVI; 101
Korze HE XV; 82
Korzyniec (Korzenica) HE IX; 224
Kosarki (Koszarski Potok) HE XIII; 87
Kosiczanka (Kasinianka) HE XII; 129
Kosieniec (Narutwka) HE XVI; 154
Kosina HE III; 81
Kosionek HE XVI; 162
Kosodka HE XIX; 120
Kossowy Rw HE X; 195
Kosswka (Kosodka) HE XIX; 127
Kostrewka HE III; 120
Kostrzyn (Kostrzy) HE X; 179, 221, 223
Kostrzyna (Kostrzy) HE X; 221
Kostrzynek HE X; 162
Kostrzynia (Mocienica) HE XIV; 117
Kostrzy HE X; 54, 55, 162, 223

271
Kosutka HE XIX; 120
(Kosodka) HE XIX; 120
Koszanka HE XV; 128
Koszarki HE IX; 87
Koszaryszcza HE XVII; 91
Kociany HE XV; 103
Kocielny Potok (Pyszenka) HE XVIII; 191
Kocielny Rw HE XV; 195
Kocikowa Rzeka (Kocikowa Woda) HE III;
191192, 226
Kocikowa Woda HE III; 226
Kona HE X; 96
Konica HE XIV; 144
Kotarka HE XII; 120
Kotarnia HE IX; 158
Kotarny HE IX; 172
Koterka HE X; 36, 43
Kotlina HE IX, XII; 70
Kotliny HE IX, XII; 70
Kotowy Potok HE XIII; 191
Kotownica HW nr 558; 146
Kotra (Koterka) HE X; 36, 43
Kotylniczy Potok HE XIII; 189
Kotyska (Kotyzki) HE XVI; 81
Koza (Kosarzewka) HE VI; 83
Kozi (Uszewka) HE XII; 102
Kozi Brd HE IX; 194
Kozi Potok HE XIII; 190
Kozi Przeskok HE XIX; 194
Kozia HW nr 350; 102
Kozia Rzeczka HE XIX; 192
Kozia Rzeka (Koniecznica) HE I; 191
Kozianny (Koziany) HE XVII; 180
Kozielce HE XIII; 81
Kozielnik HE XVII; 150
Kozieniec HE XII, XV; 8586, 155
Kozinka HE XVI; 124
Koziny Potok HE XIII; 190
Kouszek HE XIX; 75
Kousznia HE XIX; 158
Krajna Rzeczka HE XIX; 192
Krajowy (Krajowy Potok) HE XIII; 103
Kraska HE XIV; 122
Krasna HE XIV; 98
(Bryniczanka) HE XVI; 98
(Krasna Rzeczka) HE XIX; 98, 225
Krasna Rzeczka HE XIX; 225
Kranica HE XII; 138
Kremiany HE III; 104
Krcica (Drybok) HE I; 141
Krgiel HE I; 167
Krpa HE I, VI, XIV, HW nr 543; 77

(Klimontwka) HE XVI; 77
(Krpianka) HE XVI; 77, 217
Krpianka HE XVI; 217
Krpiarka HE XIII; 130
Krpiec HE XVI; 152
Krpna (Krempna) HE XV; 170
Kronica HE XV; 139
Krowia Rzeczka HE XVII; 192
Krtki HE IX; 95
Krwka HE I; 120, 132, 137
Krtynia (Krztynia) HE XIV; 49, 116
Kruchynia HE XII; 81, 117
Kruczek HE XIX; 82
Kruhe HE XIX; 104
Kruk Rzeka HE XIX; 199
Kruszenica (Kruszelnica) HE XVII; 145
Kruszyna HE XV; 222
Kruszynie (Kruszyna) HE XV; 160, 222
Krwawa HE XVII; 98
Krwawy Potok HE XII; 189
Krymianec HE XVII; 154
Kryneczka HE XIX; 62
Krynica HE X, XVII, XIX; 62
(Kryniczanka) HE XIII; 62
(osiniecki Potok) HE XVII; 62
(yka) HE X; 62
Krynice HE XIX; 62
Kryniczanka HE VI; 224
Kryniczka (Kryniczanka) HE VI; 62, 224
(Kryniczki) HE X; 62, 220
Kryniczki HE X; 62, 220
Kryniczny Potok HE XVII; 189
Kryniczysko (Marciszewski) HE III; 162
Krypianka HE XVI; 128
Kryte HPol; 106
Krywe (Doyczka) HE XVII; 104
Krywec HE XVII; 154
(Krzywczanka) HE XIX; 154
Krywy (Krzywy Potok) HE XV; 222
Krywyj HE XVII; 104
Krywyj Potik HE XVII; 197
Krzaczysty HE IX, XII; 101
Krzakawa HW nr 539; 114
Krzaki HE XVII; 82
Krzakwka HE IX; 126
Krzanka HE XII; 120
Krzemianka HE XIX; 77
(Krzywianka) HE X; 77
Krzemienica HE XV; 77
(Babulwka) HE XV; 77, 224
(Zarwnieski, Kana) HE XV; 77
Krzemieniec (Babulwka) HE XV; 77, 224

272
Krzemionka HE XII, XV; 77
(Krzemianka) HE XIX; 77
Krzepianka (Krzywianka) HE X; 129
Krzepopa (Krzypopa) HE III; 84
Krzewianka (Wizienny Rw) HE X; 128
Krzna HE X; 28
Krzto HE XIII; 116, 169
Krztwka HE XVII; 116, 169
Krztynia HE XIV; 26, 49, 54, 116, 169
Krzykopa HE III, XV; 84
Krzynowoga (Ulatwka) HW nr 542; 47, 54, 187
Krzypok HE XII; 110
Krzypopa HE IX, XIII; 84
Krzypopki HE XV; 84
Krzywa HE IX, XV, XVII, XIX, HW nr 469; 95
(Krzywy Potok) HE XV; 95, 222
(Krzywica) HE XII; 229
Krzywa Noga HPol; 196
Krzywa Struga HW nr 351; 192
(Krzywastruga) HW nr 696; 192
Krzywa Rzyczka (Krzywa Rzeczka) HE XVII; 192
Krzywacki HE IX; 175
Krzywaniec HE IX; 154
Krzywczyk (Krzywczanka) HE XIX; 218
Krzywe HE XIII, HPol; 95
(Krzywy Potok) HE XV; 222
(Tryputnik) HE XVIII; 95
Krzywianka (Wizienny Rw) HE X; 128
Krzywica HE XII; 138, 229
Krzywie HE XVII; 166
Krzywiec (Krzywczanka) HE XIX; 152, 218
(Krzywica) HE XII; 138, 229
Krzywka (Krzywula) HE X; 224
Krzywo HE XII, XV; 168
Krzyworzeka HE VI; 187, 209
Krzywula HE X, XVII; 167, 224
(Krzywulka) HE X; 167
Krzywulka (Zunianka) HE XIX; 130
Krzywy HE VI, IX, XII, XIII, XV, XVII; 95
(Krzywy Potok) HE IX; 214
(Krywy) HE XVII; 104
(Sootwina) HE XVII; 214
Krzywy Db HE XIX; 195
Krzywy Potok HE IX, XII, XVII, HPol; 189, 222
(Krzywy) HE XV; 189
(Sootwina) HE XVII; 189, 214
Krzywy Rg HPol; 196
Krzywy Stok 193
Krzynik HE XVI; 150
Krzyowa Struga HE XIV; 192
Krzyowy Potok (Krzyowy) HE XII; 191
Kubra (Przytulanka) HE XIX; 36, 216

Kubrzanka (Przytulanka) HE XIX; 216

Kubrzenica (Przytulanka) HE XIX; 216
Kucieszka (Kamienna) HE XIX; 131
Kukawka HE X; 82
Kukukowy Potok HE III; 190
Kulas(z) (Kulaszny) HE XVII; 91, 227
Kulaszny HE XVII; 227
Kulaszny Potok (Kulaszny) HE XVII; 227
Kulikwka HE XIX; 126
Kumornik HE IX; 150
Kupna (Kopija) HE XVII; 171
Kurzyna (Wierzbica) HE XIV; 156
Kut HE XVII; 91
Kutec HE XVII; 154
Kutny HE XVII; 172
Kuzlatyniec HE XVII; 154
Kunianiec HE XV; 154
Kuniczka HE XVI; 120
Kwaszenina HE XVII; 76
Kwanik HE XV; 148
Lachnica (Marianka) HW nr 581; 142
Ldwka HE XIX; 122
Laktoza HPol; 87
Lasanka HE XIX; 128
Lasek HE IX, XII; 81
Laski HE XV; 81
Laskowa HE XII; 100
Laskowiec HE IX, XVII, HPol; 80, 155
Laskowski HE XIII; 101
Laskowski Potok HE XIII; 190
Laskowy HE XII; 100101
Laskwka HE XVI; 122
Lasowa (Bednarka) HE XV; 101
Lasowa Rzeka HE XIII; 222
Lasowska Rzeka HE XII; 191
Lasowy HE III; 101
(Lasowa Rzeka) HE XIII; 101, 222
Lasy HE X; 81
Leniwa (Leniwka) HE X, XVI; 99, 219
Leniwka HE X, XVI; 219
Lepietnica HE XIII; 145
Lepietucha (Lepitucha) HE X; 165
Lesiska HE XIV; 81
Leskowiec HE IX; 153
Lena HE X, XVI, XIX; 28, 101
(Leszczka) HE X; 101
(Lenianka) HE IX; 219
(Leniwka) HE IX; 215
(Roztoczka) HE XVIII; 101
(arnwka) HE IX; 101
Lena Rzeczka HE VI; 192

273
Lena Woda (Leniwka) HE IX; 193, 215
Lenianka HE IX; 219
Lenica HE IX, XII, XIII, HW nr 470; 139140
(Luboczanka) HE XIV; 139140
Lenik (Mordarka) HE XIII; 148
Leniwka HE IX; 215
Leny HE XII; 101
Leszcz HE XII; 82
Leszczak HE XII; 159
Leszcze HE XII, XIII; 82
Leszczka HE X; 219
(Pechwka) HE X; 120
Leszczna (Leszczka) HE X; 101, 219
Leszcznica (Lenica) HW nr 469; 139
Leszczynka HPol; 120
Leszczyny HE XIII, XVII; 80
Lewa Rka HPol; 196
Lewenka HE XII; 130
Leaje HE IX, XIII; 78
Lichnia HE XIII; 158
Lichy HE XIII; 104
Lichyj Potik (Lichy Potok) HE XV; 197
Lidzino HE XIX; 179
Limierzyska (Lemierzysko) HE XIII; 220
Limierzysko (Lemierzysko) HE XIII; 220
Limirzyska (Lemierzysko) HE XIII; 85
Liniawa (Wenianka) HE X; 114
Linica (Struga) HW nr 644; 224
Linowa (Struga) HW nr 644; 177, 224
Lipa HE XVII, XIX; 79
Lipczy Rw (ylawa) HE X; 195
Lipica (Cyranka) HE XVI; 135
Lipie (Bystry) HE XIII; 82
Lipienica w; 135
Lipietucha (Lepitucha) HE X; 165
Lipinki (Kujawski Potok) HE XV; 80
(Lipianka) HE XV; 80
Lipka HE XV, XVI, HPol; 79
Lipki HE IX, XVII; 79
Lipna HPol, HW nr 559; 101
Lipnica HE XII, XVI; 140
(Dbrwka) HE XV; 140
(Pomaranka) HE X; 140
Lipnik HE III, XVII; 7980
Lipowa HE XV, XVI; 101
(Lenianka) HE IX; 101
Lipowa Woda HE XIV; 193
Lipowica HE XV; 140
Lipowiec HE IX, HPol; 153
(Bielcza) HE XV; 153
Lipowska HE IX; 101
Lipowy HE XIII; 101

Lipska Debrz HE XII; 194

Lisi HE IX; 102
Lisi Potok HE XIII; 190
Lisi Rowek HE XIX; 195
Lisiowiec HE XIII; 154
Liswka w; 124
Lissowski Potok (Lisowski Potok) HE III; 190
Liszcze HE XIII; 80
(Leszcz) HE XIII; 80
Liszczyna (Leszczyna) HE IX; 80
Liszka (Liska) HE I; 124
Liszki (Liska) HE I; 124
Litowiczny HE XVII; 172
Littuna (ydynia) HW nr 555; 29
Litworowy Potok HE XIII; 190
Liw (Liwiec) HE X; 28, 33, 216
Liwiec HE X; 26, 28, 216
Liwa (Czarna) HE III; 6566
Liwona (Struga) HW nr 644; 177
Liza HE XIX; 36
Lompnich (omniczanka) HE XIII; 138
Lopnitz (Wapienica) HE IX; 138
Loskowy (Laskowy) HE IX; 101
Lsna (Lena) HE X; 28
Lubaczwka HE XVII; 46, 47
Lubdza HW nr 539; 169
Lubie (Hermanwka) HE III; 168
Lubienia HE XVII; 117
(Lubianka) HE XVI; 116
Lubnica (Wirowa) HE XVIII; 145
Lubwka HE XVII; 127
Lubownica HW nr 651; 146
Lubynia (Lubenia) HE III; 116
(Lubianka) HE XVI; 117
(Lubienia) HE XVII; 117
Luci(a)za (Lucia) HE XIV; 2829
Lucia HE XIV; 26, 2829, 43
Lucioza (Lucia) HE XIV; 29
Lucica (uyca) HE XIV; 135
Luk (Ek) HE XIX; 37
Lupka (Lipka) HE X; 80
Lunia (Kamieski) HE XV; 90
Luta HW nr 553; 99
Lutcisa (Lucia) HE XIV; 28
Lutnia HE X; 116
Lutobrok (Prut) HW nr 546; 41
Lutryna HW nr 757; 40, 43
Lutynia (Lutnia) HE X; 116
Lybyanka (ubianka) HE XII; 121
abdzia Struga HE XIX; 192
ach (acha) HE XVI; 6768

274
(Zagodonka) HE XVI; 6768
acha HE VI, XV, XVI, HPol, HW nr 267; 6768
(Sanka) HE XVI; 6768
achy HPol, HW nr 655; 68
ada HE XVII; 29, 43
ajkw HE XVII; 178
an HE XV, XVII; 86
anecki Potok HE XII; 191
aniwka HPol; 126
anny Potok HE XIII; 191
anw HE XII; 178
acuch HE XVII; 90
asia HW nr 540; 102
asicowa Woda HPol; 193
astawka HE XII; 82
awa HE XIX, HPol; 88
aweczna Debrz HE XV; 194
aweczny Potok (Oarowicki, Potok) HE IX; 191
awka HE XII; 88
awki HE XII; 88
awny HE IX; 103
az HE XVII; 86
azanka HE XVII; 128
azek HE XVII; 86
aziska HE XII, XIII; 86
azki HE XIII, XVII; 86
azowa HE XV; 103
azowna HE XVII; 172
azowy HE IX; 103
azy (aziska) HE XV; 86
ana HE XV; 103
anica HE XVI; 138
anie Rzeki HE XV; 192
anik HE XII, XIII; 148
cze HE XII; 81, 168
czka HE XII; 76
(Golcwka) HE III; 76
czki HE XVII; 76
czkowy Rw HE VI; 195
cznica (Wierzyca, Maa) HE I; 143
cznik HE XII, XIII; 148
czny HE XII; 101
czyny HE XVII; 157
*g (Lucia) HE XIV; 76
gi HE XVII; 76
k (Lucia) HE XIV; 76
ka HW nr 651; 76
kawa HPol; 114
kawiec HE XVI; 154
ki HE XIII; 76
(ki) HE XVII; 76
kiecki Potok HE XII; 188

kowy Potok HE III; 189

kta HE XIII; 76
ski HE IX; 175
ek (Bystrz) HE XVII; 76
ki HE IX; 76
*bina (ubinka) HE XIII; 156
g HE III, XV, XIX; 46, 76
(g Rokietnicki) HE XVII; 76
(gwka) HE XIII; 76
gi (g) HE III; 76
gowiec HE IX; 153
gowy Potok HE XII; 189
ka HE XV; 76
kawa HE XIII; 76
kawiec (Mylachwka) HE XVI; 152
kawka HE IX; 119
ki HE XV; 76
(abnik) HE XV; 76
*krz (krz, Duy) HE XII; 169
towienka (towianka) HE XVII; 217
townianka HE XVII; 217
towina (Uszewka) HE XII; 225
townia HE VI; 158, 224
(towianka) HE XVII; 158, 217
(Uszewka) HE XII; 158, 225
twka (townia) HE VI; 224
ysko HE XIII; 162
ochaczka HE XII; 120
odzina HE XVII; 91
okietnica HE XIV, HW nr 708; 88
oknica HE XIX; 135
okusza (kusza) HE XVI; 168
omna HPol; 99
omwka (Rudawka) HE XIX; 125
*ompnica (omniczanka) HE XIII; 138
omyca (omyczka) HW nr 470; 4142, 47
oski HE IX; 175, 176
opianka HE XVI; 120, 132
opienica (Sufraganiec) HE XVI; 135
opie (opa) HE VI; 81
opusza HE XVII; 167
opuszanka HE VI; 128
opuszna (opuszanka) HE XIII; 171
osia (o) HE XV; 102
osiczka HE XII; 129
osieniec HE XVI; 152
osina HW nr 546; 156
osinica HE XIX; 144
osiniec HE XVII; 154
osiny HE XV; 157
oska (ozka) HE XVII; 120
ososianka (ososina) HE XIII; 219

275
ososina HE XIII; 54, 55, 156, 219
(Wierna Rzeka) HE XVI; 54, 55, 156, 157
ososinka (ososina) HE XIII; 219
ostryszowski HE XII; 175
otownia (utownia) HE XIX; 159
owisko (yka) HE XVII; 86
ozica HE X; 135
ozkowiec HE IX; 153
(Leskowiec) HE IX; 153
ozkowy HE IX; 101
ozowski Rw HE XIX; 195
ozowy Rw HE XIX; 195
oyska HE XV; 70
ubianka HE XII, XV, HW nr 474; 121
(ubiany) HE XIX; 215
ubiany HE XIX; 215
ubiany Stok (ubiany) HE XIX; 193, 215
ubienka HE XVII; 121
ubinka HE XIII; 120
ubnica HE XV; 138
ubowa HE XVI; 101
uch HE X; 91
uczek HE XV; 161
ug HE XV, XVI, XVII, HPol; 76
ugi HE XV; 76
ugowa (Czarna) HE XIV, XVI; 96
uh HE XVII; 91
ukawica HE XVII; 137
(Dyrbek) HE XVII; 137
(Kauska) HE X; 137
(ukawiec) HE XVII; 224
(winka) HE X; 137
ukawiec HE XV, XVII; 152, 224
ukowiec HE XVI; 154
ukowski (ukowski Potok) HE XVII; 175, 176
ukowy Potok SHGSk; 189
ukwka HW nr 340; 122
up(i)a (Skierniewka) HE XIV; 26, 44, 49, 111,
213
upiana HE XV; 106, 107
*upianka (uplanka) HE XIX; 129
upka HE VI; 124
uplanka HE XIX; 44, 129
unia (Kamieski) HE XV; 90
utownia HE XIX; 159
ua HE XIX; 70
unik HE IX; 149
uyca HE XIV; 135
ydynia HW nr 555; 26, 29, 43, 117
ysce HE XIII; 77
ysy HE XVII, HW nr 239; 100

Macica HE XV; 62
Maciczna (Urszulewka) HW nr 580; 94
Maciczny Rw HPol; 195
Maciora HPol; 83
Macocha HE IX, 63, IX, HPol; 62, 166
Magnum Potok (Wielki Potok) HE XV; 197
Magnus Brok (Brok) HE X; 229
Maior Gboki (Gboki) HE III; 199
Maior Strunik (Wielki Strnik) HE XV; 197
Maius Gobnica (Gobnica Maius) HE III; 145
Makotra HE XVII; 91
Makowa HE XVI; 101
(Makwka) HE XVII; 101, 228
Makowiska HE XIII; 81
Makowski (Makwka) HE XVII; 228
Makwka HE XVII, XIX; 122, 228
Malenianka (Malinianka) HE XVII; 224
Malenie HE XVI; 81
(Malina) HW nr 545; 81
Malennik HE XV; 81
Malina HE XIV; 81
Maliniak HE XII; 81, 160
Malinianka HE XVII; 224
Maliniczek (Malinianka) HE XVII; 224
Malinka HE IX; 81
Malinowiec HE XVII; 153
(Malinowski) HE XVII; 153
Malinowiska HE XVII; 81
Malinowski HE XII; 175
Malinowy Potok HPol; 190
Malinwka HE XII; 122
(Wolica) HE VI; 122
Mallien (Omulew) HW nr 522; 37
Malnica (Molnica) HE XIV; 144
Maa HPol; 95
Maa Czerna (Czerna) HE IX; 226
Maa Debrza HE XV; 194
Maa Dolina HE IX; 194
Maa Ossa (Lutryna) HW nr 757; 40
Maa Rowa HE XV; 195
Maa Rzeczka HE XVI, XVII; 192
Maa Rzeka HE XIX; 191
(Merla) HE III; 191
Maa Struga HE IX, XV; 192, 193
Maa Suchoda (Czarna) HE XIX; 38
Maa Woda HE XII; 193
Mae Stoki (May Stok) HW nr 469; 194, 220
Maka HE III; 122
Maowica w; 145
May Gboki Potok HPol; 199
May HE IX, XVII; 95
(Czaszyski Potok) HE XVII; 95

276
(May Potok) HE IX; 95
May Kana HE XV, XVI, XVII; 196
May Olszowy HE XII; 199
May Potoczek HE XVII, HW nr 238; 191
May Potok HE XV; 189
May Stok HW nr 469; 220
May Suchy HE IX; 199
May Suchy Potok HE XIII; 199
May Zeleny Potok HE III; 199
Mayj Bystryj HE XV; 199
Maynka HE XIX; 130
Marchawa SHGWy; 114
Marchwiany (Robw) HE XIII; 101
Martwa Woda HE XIV; 193
Martwica HE VI; 66
Malanki HE XVII; 75
Malonka (Krasna) HE XIV; 75
(Malanka) HE XII; 75
Mateczny Rw HE VI; 195
Mathloczka (Mokluczka) HE III; 130
Matka HE III, X; 62
Matlak HE XIX; 51
Matnia HE III, XV; 86
Matonogw HE IX; 178
Matownik HPol; 150
Matyca HE XV; 62
Mcznianka HE X; 129
Mkowiec HPol; 153
Mtawa HE I; 54, 115
Mtnwka (Malinwka) HE XII; 127
Mtny Potok HPol; 189
Mtwica (Motwica) HE VI; 134, 146
(Mutwica) HE XVII; 134
Medwedziw HE XVII; 178
Medwede HE XIII, XV; 91
Medwey (Medwedy) HE XVII; 104
Mede Potoki HE XV, XVII; 185
Meglewy (Sawka) HE VI; 29
*Megiew (Sawka) HE VI; 29, 108
Mentula HE VI; 167
Meszenka (Mesznianka) HE IX; 217, 218
Meszna (Mesznianka) HE IX; 101, 217
Mesznianka HE IX; 217, 218
Meszynka (Mesznianka) HE IX; 217
Meta (Netta) HE XIX; 34
Mee Potoki HE XV; 185
Mcina (Mcianka) HE XV; 156
Mtna HE X; 100
Mtny HE III, XII; 100
Miaka HE XVI; 119
Mianka HE X; 29, 216
Misza (Miazga) HE XIV; 95

Miedziany Potok HE XII; 189

Miedwiada (Niedwiedna) HE XIV; 93
Miejscowy Potok HE III; 191
*Mielczyca (Liska) HE I; 137
Mielnica HE X; 142
Mienia HW nr 352; 29
(Minina) HE VI; 29
Mienina (Minina) HE VI; 29
Mie HW nr 594; 29, 43
(Mianka) HE X; 29, 216
Mieka HE XIX; 124
Mierzawa (Mierzawka) HE XVI; 35, 43, 218
Mierzawka HE XVI; 218
Mieszy Db HE XV; 195
Midzybrodzie HE XIII; 161
Midzydroe HE XIX; 78
Midzygrski Potok HE XIII; 189
Midzygrze HE XIII; 78
Midzygro HE XIII; 184
Midzykody HE XIV; 184
Midzypotocze HE XIII; 161, 209
Midzypotoki HE IX, XII, XIII; 184, 209
Midzyrowy HE XIX; 184
Midzysnoe HE IX; 161
Midzywodzie HPol; 161
Mikinia HE XVI; 74, 117
Mikiniw HE XII; 178
Mitus HPol; 82
Migrd HE XIII; 184
Milerz HE III, XIII; 86
Milerzyska HE XII; 86
Milutka HE VI; 104
Mia HPol; 104
Mika (Szewnia) HE XVIII; 122
Minina HE VI; 29
Minor Pety (Peta) HW nr 544; 223
Miodowce (Miodowiec) HE IX; 153
Mirzawa (Mierzawa) HE XVI; 35, 113
Mleczka HE III; 46, 54, 55, 56, 119, 132
Mleczna HE IX, XVI; 63, 98
Mleczny Worek HE XII; 196
Maka HE XVII; 91
Mawa (Mawka) HW nr 553; 40, 113, 216
Mawka HW nr 553; 40, 113, 216
Modawa HW nr 351; 93, 113
Mynarka HPol; 130
Mynarska (Mynarski Potok) HE XVII; 103
Mynarska Rzeka HE XIII; 192
Mynarski HE IX, XVII; 103, 225
Mynarski Potok HE XVII; 225
Mynarski Rw HE III; 195
Mynek HE XII, XVI, XIX; 87

277
(Opocznianka) HE XIV; 87
Mynica HE XIX; 87
Myniska HE XIII; 87
(Myska) HE III; 87
Mynisko HE XIII, XVII; 87
Mynka HE IX, XIV, XVI, HPol; 84
(Biaka) HE XVII; 84
Mynki HE III, IX; 84
Mynkowiec HE XIII; 154
Mynkowska (Mynkowska Rzeka) HE XIV; 175
Mynna HE XV, XVI; 103
Mynna Przekopa HE XV; 196
Mynne HE XIII; 103
Mynnica HE IX; 87
Mynny Potok HE XIII; 191
Mynowy Rw HE VI; 195
Mynwka HE III, VI, IX, X, XII, XIII, XV, XVI,
XVII, XIX, HPol; 84
(Czernicki Rw) HE I; 84
(Gieczewka) HE VI; 84
(Grbka) HE XII; 84
(Malawka) HE III; 84
(Mynwka Czaniecka) HE IX; 84
(Myska, Struga) HW nr 599; 84
(Sookija) HE X; 84
(Waranka) HE X; 219
Mynwka Grna HPol; 196
Myczyska HE XII, XVI; 163
Myska HE IX, XII, XVI, HPol; 103
(Mynwka Czaniecka) HE IX; 103, 219
(Myska, Struga) HE I; 225
Myska Przypopa HE XV; 196
Myska Rzeka (winka) HE VI; 192
Myska Struga HE I, XIX, HPol, Ostr, w; 226
Myski HE XII; 103
(Mynne) HE XIII; 103
(Myska) HE XIII; 103
(Myska, Struga) HE I; 225
(Waranka) HE X; 103
Myski Potok HE III; 191
(Nowa Grobla) HE X; 188
Myski Rw HE IX, HPol, HW nr 784; 195
*Mniejsza (Miazga) HE XIV; 95
Mocarzysko (Moczarzysko) HE XII; 74
Mochnacki HE XVII; 175
Mochnate HE III; 104
Mocker (Mukrz) HE I; 95
Moczaki HE XIX; 130
Moczar (Moczarnik) HE XV; 229
Moczarec HE XVII; 154
(Moczarnik) HE XV; 152, 229
Moczarka HE IX; 74

Moczarne HE XVII; 170

Moczarnik HE XV; 229
Moczary HE III, XII; 74
Moczarze HE XV; 160
Mocznik (Struga) HE XV; 86
Moczydlica HPol; 135
Moczydo HE IX, XII, XVI, HPol; 86
Moczydowy HE XIII; 103
Moczyki HE XVI; 120
Moczyska (Mokrzyska) HE III; 162
Modra HE XIII; 98
Modrzewie (Modrzewina) HE XVI; 80
Modrzewska Rzeka (Koniecznica) HE I; 191
Mogilna HW nr 518; 103
Mogilnica (Mogika) HE XII; 140, 224
Mogika HE XII; 224
*Moklaczka (Mokluczka) HE III; 130
Moklak HE XVII; 91, 160
*Mokra (Mukrz) HE I; 95
Mokradl (Mokrado) HW nr 580; 74
Mokrado HW nr 580; 74
Mokradzina HE XIX; 155
Mokry HE XII; 95
(Mokry Potok) HE XIII; 225
Mokry Potok HE XIII, XVII; 189, 225
Mokry Rw w; 195
Mokrzcza HE XII; 222
Mokrzec (Mokrzcza) HE XII; 153, 222
Mokrznia HPol; 158
Mokrzowa (Pacynka) HE XVI; 74
Mokrzyc (Mokrzcza) HE XII; 153, 222
Mokrzyska HE III; 162
Motawa HW nr 575; 29, 113
Montau (Mtawa) HE I; 54, 115
Morawica HE XVI; 135
(Morawka) HE XVI; 135, 217
(Nida, Czarna) HE XVI; 135
Morawiec HE XVI; 152
Morawka HE XII, XVI; 119, 217
Morgi HE XIX; 88
Mosteczna HE XIII; 103
Mostek HE IX, XV, XIX; 88
(Struga) HE XIV; 220
Mostki HE III, IX, XII, XV; 88
(ukawica) HE XVII; 88
(Struga) HE XIV; 88, 220
Mostkowy HE XIII; 103
Mostkowy Potok HE XIII; 191
(Mostowy Potok) HE XV; 191
Mostkw HE IX; 178
Mostkwka HE XV; 126
Mostownica HE XII; 145

278
Mostowy HE IX; 103
Mostw HE XII; 178
Mostw Potok HPol; 191
Mostwka HE X; 124
Mosty HE IX; 88
Mostycki HE XVII; 175
Moszczaniec (Surowica) HE III; 153
Moszczanka HE XV; 217
Moszczenica HE III, VI, XIII, XIV; 54, 55, 141142
(Moszczanka) HE XIV, XV; 141142, 217
(Mocienica) HE XIV; 141142
(Wolbrka) HE XIV; 141142
Moszczona HE X; 106
Mocica (Mostysza) HE XIII; 136
Mocika HE XV; 130
Mociska HE XIII, XVI; 88
Mocisko HE IX, XIX; 88
Mociskowa HW nr 558; 177
Motawa HE I; 42
Mozgawa HE XVI; 49, 113114
(Mozgawka) HE XVI; 49, 113114, 227
Mozgawka HE XVI; 49, 114, 227
Mranica HE XII, XIII, HPol; 86
Mroga HE XIV; 26, 29, 227
Mrowa (Mrowla) HE III; 93
(Utrata) HE XIV; 30
Mrowla HE III; 93, 219
Mroyca (Mroga) HE XIV; 227
Mrwka (Mrowla) HE III; 219
(Wgierka) HW nr 543; 33, 83
Mrwla (Mrowla) HE III; 219
Mszana (Mszanka) HE XV; 101, 217
Mszanka HE XV; 217
Mszanki HE XVII; 123
Mszena (Mszanka) HE XII; 101
Mtawa (Motawa) HW nr 575; 29, 113
Mucha HE XVI, XVII, XIX; 83
Muchawiec HE XIX; 154, 155
Muchawka HE X; 129
Mukrz HE I; 95
Muawa HE X; 114
Murowaniec HE IX; 87
Murynia HE XV; 91
Muszka (Siemiechowianka) HE XIII; 83
Mutne (Mutnik) HE IX; 105
Mutnik HE III; 220
Mutny (Mutnik) HE III; 104, 220
Muttawa (Muawa) HE X; 114
Mutwica HE XVII; 146
Muzgawa (Mozgawa) HE XVI; 47, 113
Myszoowiec HE XVII; 152
Myla HE X; 49, 54, 55, 169

Na Bialisku HE XIII; 185

Na Dolinie Rowek HE XIX; 200
Na Dolink HE XIII; 185
Na Granicy (Na Granicy, Potok) HE XV; 185
Na Kamieniu HE XII; 185
Na Kty (Kadecki Potok) HE XIII; 184
Na Piaski (Turbacz) HE XII; 184
Na Podbrzeu HE XII; 185
Na Przygrzu HE XII; 185
Na Przykopie HE XVI; 185
Na Stawki (obki) HE IX; 184
Na Stoc(z)ech (Brzozwka) HE XIX; 185
Na rodku HE VI; 185
Na Wapiennicy HE IX; 185
Na Wgorzach (Krasna) HE XIV; 185
Na Zagrodach HE XV; 185
Naborowska (Naborwka) HE XII; 175
Naborwka HE X, XII; 127, 175
Nad Drgiem HE XVII; 185
Nad Kobyl Wod HE XIV; 185
Nad Lesowski (Nadlasowski) HE XIII; 175
Nadolny (Czerwonka) HE X; 100
Nadolski HE XIII; 175
Nagrski (Nagrski, Potok) HE XIII; 175
Nakie (Rosochatka) HE XII; 72
Nakle HE XIII; 110
Nalewka (Beczca) HE XIV; 124
Namasterka HE XVII; 130
Narew HE XIX; 26, 29, 43, 168, 223
Naritz (Orzyc) HW nr 540; 37
Narosie HE XIII; 110
Narony (Naroe) HE XII; 100
Naroynka HE XV; 130
Narty HE XV; 81
Narwa HW nr 581; 81
Nary (Narew) HE XIX; 223
Nasielna HW nr 560; 173, 223, 225
*Nasiedlna (Nasielna) HW nr 560; 173, 223
Nasilina (Nasielna) HW nr 560; 225
Nawiejski Potok HE XII; 191
Nawiesiak (Nawienik) HE IX; 225
Nawienica HE XII; 144
Nawienik HE IX; 150, 225
Nawrocie HE XVII; 86
Nawsie HE III, XII, XIII; 88
(Naprawka) HE XII; 88
(Poomianka) HE XV; 88
(Rudzanka) HE XIII; 88
Neresna (Nerel) HE XIX; 49, 55, 93
Nerel HE XIX; 49, 54, 55
Netecza (Wirowa) HE XVIII; 62
Netta HE XIX; 34

279
Newatcza (Niewarcza) HE XVI; 110
Ndznica HE VI; 138
Nida HE XVI, HW nr 551; 26, 30, 43
Niechrebka (Niehrebka) HE XVII; 132, 205
Niechwarszcz (Niechwaszcz) HE I; 49
Niechwarcz (Niechwaszcz) HE I; 49, 55, 111
Niechwaszcz HE I; 49, 54, 55
Nieciecz HE XVI; 62
(Plewka) HE XVI; 62
Nieciecza HE XVI, XIX; 62
Niedzica (Niedziczanka) HE XIII; 41
Niedzielska HE XIII; 175, 176
Niedwiadek HE XII; 83
Niedwiadna Rzeka (Sucha) HE XIV; 191
Niedwiednica HPol; 143
Niedwiedny Potok HE III; 190
Niedwiedzi HE IX, XIII, XVII, HPol; 102, 214
(Niedwied) HE XVII; 215
Niedwiedzi Potok HPol; 190
(Niedwied) HE XVII; 190, 215
Niedwiedz(i)a HE XII, XVII; 102
Niedwiedzica HE XII, XIX; 135
Niedwiedzik HE IX; 147
(Niedwied) HE XVII; 215
Niedwied HE XIII, XVII; 83, 215
(Niedwiedzia) HE XVII; 83
Nieradka HPol; 122
Nietecz HE III; 62
Niewarcza HE XVI; 110
Niewiadomka HPol; 124
Niewodnica HE XIX; 138
(Czaplinianka) HE XIX; 138
Nieznana HE XIV; 106
Niger Torrens (Czarny Potok) HE XVI; 197
Nigra Kempnica (Kamionka) HE XIII; 197
Nitka HE X, XVII, HPol; 90
Niwa HE XIII; 77
Niweczka (Smudzwka) HPol; 120
Niwka HE IX, XIV; 77
(Kalinwka) HE XIV; 77
Niwy HE IX; 77
Nizia (Mogielanka) HE XIV; 166
Niny HE IX, XVII; 100
Niny Potok HE XV; 189
Nosilina (Nasielna) HW nr 560; 173, 225
Nosilnia (Nasielna) HW nr 560; 223, 225
Nowa Grobla HE X; 196
Nowa Rzeka HE VI, X, XVI, XVII, HPol; 191, 209
(Bachorka) HE XVII; 191
(Czarna, Nowa) HE XIV; 191
Nowienik (Nawienik) HE IX; 225
Nowinisko HE XIII; 163

Noworycie (Skorcza) HE XIV; 187

Nowy HE IX; 96
Nowy Kana HE XVII, HPol; 196
(Barcwka) HE XVII; 226
Nowy Rw HE VI, XV, XIX; 195
Nozdrzec HE XVII; 152
(Nozdrzeczek) HE XVII; 152, 218
Nozgryce HE XIII; 152, 154
Nozgrycia HE XIII, XV; 152, 167
Nur (Nurzec) HE X; 26, 49, 55, 218
Nrowa (Utrata) HE XIV; 26, 30
Nurka HE XIX; 82
Nurzec HE X; 26, 49, 54, 218
Obaziec HE IX; 152
Obazny HE XII; 170
Obornik HE XII; 76
Obrczna HE III; 96
Obroczna HE XIII; 103
Obrowiec HE XII; 153
Obrzydka Dolna (Bogusawa) HE XII; 195
Obrzydka HE XII; 119
Obszana Woda HW nr 151; 193
Obszar HE XV; 77
Obszarski HE XII; 175
Obszary HE XVII; 77
Ochnia HE XIV; 26, 34, 43
Ochodnik (Ochotnica) HE XIII; 150, 228
Ochotnica HE XIII; 228
Ochotnicka (Ochotnica) HE XIII; 228
Ochotniczanka (Ochotnica) HE XIII; 228
Oczka HE X; 73
Od Dolisk HE XVII; 185
Od Lasu HE XV, XVII; 185
Od Polany HE XVII; 185
Od Smrecznej Polanki HE XII; 185
Od Szkoy HE XV; 185
Odewsianki (Odewsiaski Potok) HE XIII; 129
Odnoga HE XIII, HPol; 68
Odryjw HE XII; 178
Odrzewnik (Ciekaczka) HE XIV; 148
Odstawek HE XVI; 184
Ogrodzonka HPol; 124
Oklejna (Kobylak) HE XII; 171
Oklena (Regulka) HE XVI; 110
Okniska (Aczyska) HE XVII; 163
Okno HPol; 73
(Czarna ada) HE XVII; 73
Okolna HE XIX; 96
Okonnica HW nr 638; 143
Okrawki HE XVII; 89
Okrg HE IX; 89

280
Okrzeja (Okrzejka) HW nr 340; 54, 55, 166
Okrzejka HW nr 340; 54, 166
Okrzesza HE XIV; 168
Olchowa HE III, XV; 101
Olchowate (Olchowaty) HE XVII; 101
Olchowiec (Olechowiec) HE XVII; 153
Olchowy (Olchowy, Potok) HE III; 101, 225
Olcza (Olczyski Potok) HE XIII; 80
Olejowiec HE XII; 153
Olenica HE XV, XVI; 142
Olsza (Olczyski Potok) HE XIII; 80
Olszana (Jastrzbka) HE XIII; 101, 217
Olszanica HE XVI; 140
Olszanicer Bach (Olszanica) HE XII; 176
Olszanicki (Olszanica) HE XII; 176
Olszaniec (Przyrwa) HE XV; 153
Olszanka HE III, XIX, HPol; 123
(Czermianka) HE XV; 123
(Jastrzbka) HE XIII; 217
(Olszwka) HE XVII; 123, 224
(Olszynka) HE XVII; 123
(Zambrzyca) HW nr 469; 123
Olszewka (Racinica) HW nr 555; 38, 122, 132
Olszowa HE XII; 101
(Olszowianka) HE XIII; 101, 217
Olszowianka HE XIII; 217
Olszowiec HE XV; 80
(Olszwka) HE XIV; 80
Olszowy HE IX, XII; 101, 219
(Koninka) HE XII; 101
Olszowy Potok HE XII, XIII; 190
(Olszowy) HE XII; 219
Olszwka HE XII, XIV, XV, XVI, XVII, HPol;
122, 225
(Olszowy) HE XII; 122, 219
(Racinica) HW nr 555; 38, 122, 132
Olszyna HE IX, XII, XV, XVII, XIX; 80
(Olszyny) HE IX; 80, 221
Olszyniska HE XV; 162
Olszynka HE XV, HPol; 80
Olszyny HE III, IX, XV; 80, 221
(Rada) HE XVIII; 80
Oucza (ebrwka) HE XIV; 34
*Oudza (ebrwka) HE XIV; 34
Omolew (Omulew) HW nr 522; 37
Omulew HW nr 522; 37, 108
Omywaczka HE XV; 129
Opaka HE XII; 77
Opalenica HW nr 644; 141
Opary HE XIX; 74
Opreka HE XIX; 130
Opusta HE XII, XV, HPol; 77

*Orana (Oronka) HE XVI; 98, 106, 107

Oranka (Oronka) HE XVI; 106
Orla HE I, XV, HPol; 102
(Orlanka) HE XIX; 46, 102
Orla Struga HE I; 192
Orlikowo HE XIX; 178
Orwka HE XIX; 124
Oronka HE XVI; 98, 106
Orz HW nr 538; 53, 54, 83, 92
Orzechwka (Wel) Ostr; 123
Orzyc HW nr 540; 37,
Osa HE XV, HW nr 751, HPol; 26, 53, 54, 55, 93
Osada HE XVII; 88
Osetnica HE XIV; 54, 55, 140
Osicze HE XV; 160161
Osiczka HE XII; 120
Osiczna Debrz HE XII; 194
Osiczynka HE XVI; 120
Osiek HE IX; 87
Osiki HE XII; 80
Osikowiec HE XII; 153
Osikw HE III, IX; 178
(Osikwka) HE XIII; 178
Osina HE III; 80
Osiny HPol; 80
Osawa HE XVII; 30, 113
Osobnica (Bdkwka) HE XVI; 138
Osowianka HPol; 129
Osownica (Bednarka) HE XV; 144
Ostatni HE IX; 100
Ostowata HE XIX; 101
Ostra HE XIII, XV, XVII; 95
Ostracha HPol; 165
Ostre HE XVII; 95
Ostrny HE IX; 81
*Ostryny (Ostrny) HE IX; 81
Ostrowica (Ostrownica) HE XVI; 135, 225
Ostrowiec HE XII; 152
Ostrownica HE XVI; 225
Ostrw (Kozwka) HE XIV; 77
Ostrwek HE XV, HPol; 77
Ostrwka HE XIII; 119
Ostrek HE XVI; 81
Ostrusza (Ostruszanka) HE XIII; 168, 217
Ostruszanka HE XIII; 217
Ostruszka (Ostruszanka) HE XIII; 217
Ostry HE IX, XII, XVII; 95
Osusznica HE I; 142
O HE XV; 89
Onica HE XIV; 80
Otnoga HE III; 68
(Wysoka) HE III; 68

281
Otocz HW nr 654; 166
Otoka (Sipurka) HE X; 86
Otwiernica HE XVII; 145
Owadnica (Struga) HE X; 140
Owies HE IX; 81
Ozierce HE XIX; 154
Pachniczka HE III, XV; 124
Paciepnica (Pociepnica) HE XII; 138
Paciorka HE VI; 86
Padoki HE XII; 70
Padoy HE XII, XIX; 70
Pagor HE IX; 78
Pagorzany HE XII; 180
Palczawka (Gilwka) HE XVII; 81
Palecznica (Palenianka) HE XIII; 81
Paleniska HE XIII; 86
Pancerniak HPol; 159, 160
Papiernia HE XVIII; 87
(Glinianka) HE XVII; 87
Paportny (Paprotny) HE XVIII; 101
Paportyna HE XVIII; 91
Paprotka (Przysta) HE XIX; 81
Papry (San, Stary) HE XVIII; 75
Par HE XV; 77
Parcianka HE XIII; 87
Pareisty Potok HE III; 189
Parner (Parny) HE XIII; 99
*Parny HE XIII; 99
Parny Potok HE XVIII; 189
Parowa HE XIV, XIX, HPol; 68
(Brzenica) HW nr 217; 68
Parszywka HE IX, XII, HPol; 121
Pary HE XV; 74
Paryja HE III, XIII, XV, XVI; 68
Pasica HE XIX; 141
Pasieczny HE XVIII, SHGSk; 103
Pasieka HE XII, XV, XVIII, HPol; 86
(Piesiec) HE XIX; 86
Pasieki HE XIII; 86
Pasionek HE IX; 86
Pasternak HE XII; 81, 160
Pasternik (Niebocki Potok) HE III; 86
Pastewnik HE XIII, XIX; 86
Pastornik HE XIII; 86
Pastrug HPol; 70
Pastruga HE XII; 110
Pastwiska HE IX; 86
Pastwisko HE XV; 86
Pasy HE XV; 77
Paszczor HE XVI; 168
Pany (Pasny) HE IX; 103

Patoka (Sechlaski Potok HE XIII; 63

Pazuchy HE IX; 71
Pele (Pielnica) HE III; 30
Pelvenissa (Plewnica) HE I; 143
Pech (Pechwka) HE X; 53, 55, 63, 217
Pechwka HE X; 53, 54, 217
Peta HW nr 544; 31, 108, 223
Pety (Peta) HW nr 544; 31, 223
Peredelna (Peredzielna) HE XIX; 172
Perednyj Potok HE XVIII; 197, 205
*Pewel (Pewlica) HE IX; 216
Pewel Wielka (Pewlica) HE IX; 30, 216
Pewlica HE IX; 30, 43, 216
Pcznik (Sanica) HE XVI; 148
Pdzenica (Parzenica) HE I; 141
Pianka HE XIX; 75
Piarny HE XIII; 100
Piaseczna HW nr 522; 96, 227
(Tatarka) HW nr 558; 96, 219
Piasecznica HE XIV; 138
(Lubochenka) HE XIV; 138
(Tatarka) HW nr 558; 219
(Piaseczna) SHGMz; 138, 227
Piaseczny HE XVIII; 96
(Piaseczyn) HE XVIII; 96
Piaski HE XIV, XV; 77
(Kobylanka) HE XVI; 77
Piaskowa HE XII; 96
Piaskowiec HE IX; 153
Pitnica HE XVI; 145
Piecznik (Zadybka) HW nr 336; 150
Pieczynia (Czywka) HE X; 76
Piekielnik HE IX; 89
Piekielny HE XVIII; 103
(Piekielny Potok) HE IX; 103, 227
Piekielny Potok HE IX; 227
Piekieki HE XIII, XV; 89
Piekieko HE XII, XIII; 89
Pieko HE XIII, XV, HPol; 8990
(Piekielny Potok) HE IX; 227
Pielica (Pielnica) HE III; 227
Piella (Pielnica) HE III; 30, 227
Pielnica HE III; 30, 227
*Pielwel (Pewlica) HE IX; 30, 43
(Pielnica) HE III; 30
Pierwszy HE IX; 105
Pierwszy Kana HE XV; 198
Pierwszy Potoczek HE XVIII; 198
Pierwszy Potok HPol; 198
Pierwszy Rw HE XVI, XIX; 198
Pierzchanica (Rdzawka) HE XII; 145
Pierzwy (Pierzwa) HE XIII; 105

282
Piesi Potok HE XIII; 190
Piesiec HE XIX; 152
Pijawica (Plewica) SHGMz; 145146
Pijawka HE XVIII; 129
Pijewica (Plewica) SHGMz; 145146
Pilca (Pilica) HE XIV; 30
Pilica HE XIV; 26, 30, 43
(Trzebiocha) HE I; 136
Pilnica HE XIX; 144
Pilny (Pilny Potok) HE XII; 103, 225
Pilny Potok HE IX, XII; 189, 225
Pilnianka (Pierzchnianka) HE XVI; 128
Pirsna HE XIV; 56, 170, 174
Pisa HW nr 471; 37
Pisia HE XIV, HW nr 638; 66
Pisiak HPol; 160
Piskornia HE XII; 158
Piskornica HE VI, X; 143
Piskornik HE XVI, HPol; 150
(Wgorzyn) HE III; 150
Piskorowie HPol; 161
Piskorzeniec HE XV; 154
Piskorzwka HPol; 126
*Pisz (Pisa) HW nr 471; 37
Piszczanka HE X; 131
Piszczel HE XVI, HPol; 90, 116
Piwny HE XVIII; 98
Pkielnik (Piekielnik) HE XIII; 89
Plessen (Pszczynka) HE IX; 156157
Plevenisse (Plewnica) HE I; 143
Plewica SHGMz; 146
*Plewina (Matlak) HE XIX; 156
*Plewnica HE I; 143
Plewnina (Matlak) HE XIX; 156
Ploska (Poska) HE XIX; 130, 206
*Plszczyna (Pszczynka) HE IX; 156157
Plugacz w; 164
Pluskawa (Przeginia) HE XII; 227
Pluskawka (Przeginia) HE XII; 129, 227
Plutocha HPol; 165
Plutwica (Krwka) HE I; 132, 137
Pachta (Pierzchnianka) HE XIV; 86
Paszczyna HPol; 156
Pawie HE XII; 166
Pawina HE IX; 156
Pawna (Czarna Kamionka) HE XIII; 172173
Pawnica HW nr 555; 143
Podownia HW nr 543; 159
Pona (Ponka) HW nr 557; 53, 55, 97, 219, 223
Ponia (Ponka) HW nr 557; 219, 223
Ponka HE X, HW nr 557; 53, 219, 223
Ponna (Ponka) HW nr 557; 223

Pony HE IX; 97
Posa (Czarna Woda) HE XIII; 86
Poski HE XV; 104
Puczka HE IX; 86
Pywa (Uchanka) HE XIV; 47, 50, 52, 54, 55, 93,
95, 108
Pytki Potok HE IX; 189
Pytnica HE III; 144
*Pytwica (Krwka) HE I; 47, 137
Pniwka HE XII; 126
Pobiednik (Laskowska Rzeka) HE XVII; 150
Pobocznica HE XVI; 138
(Bobrwka) HE XIV; 138
Pobojka (Rudawka) HE XIX; 89
Pocieszna Woda HE XII; 193
Pod Brzeszki (Pod Brzeki) HE IX; 185
Pod Diem HE XVIII; 185
Pod Grabnikami HE III, XVIII; 185
Pod Grapa (Pod Grap) HE IX; 184
Pod Hale HE XIII; 185
Pod Jaworzyn HE XIII; 185
Pod Kamie HE XVIII; 185
Pod Kopaniami HE XII; 185
Pod Kopaniem HE XII; 185
Pod azem HE XVIII; 185
Pod Mastercem HE XVIII; 185
Pod Olesie HE XVIII; 185
Pod Olszank (Kopija) HE XVII; 185
Pod Pazin HE XVIII; 185
Pod Polank HE XII; 185
Pod Posuch HE XV; 185
Pod Sihla (Sichlaski Potok) HE XIII; 185
Pod Sosnami HE XVIII; 185
Pod Suchym Dziaem HE XVIII; 185
Pod Trzeni HE IX; 185
Pod Ubocz (Ubocz) HE XVIII; 185
Pod Zimn Wod HE XIII; 185
Podbrzezie HE XII; 161
Podbrzeziem (Siedliszczanka) HE XIII; 185
Podchemie (Kamyk) HE XII; 161
Podchylne HE XIII; 161
Podcichanie HE XV; 161
Poddbie (Podybie) HE XII; 79
Poddbina HE XIV; 156
Podepczarze HE XIII; 161
Podgaje HE XII; 161
Podgrki HE XII; 184
Podgrkwka (Antaowski Potok) HE XIII; 127
Podgrny Potok HPol; 189
Podgrowy HE XIII; 178, 179
Podgrzanki (Podgrzaski Potok) HE XIII; 128
Podgrabie HE XII; 161

283
Podgrabna HE XII; 173
Podhajny HE XVIII; 173
Podjeziorze (Dunajczysko, Stare) HE XIII; 72
Podkopalina HE VI; 184
Podlasie HE XII; 81
Podldzie HE XV; 161
Podlesie (Korzenianka) HE XIII; 81
Podlena HE XII; 100
(Olszowiecki, Strumyk) HE VI; 100
(lepla) HE X; 100
Podlene Potoki HE XII; 190
Podlipie HE VI; 161
Podczonka (Podczanka) HE IX; 129
Poduny HE XIX; 96
Podmrasznice HE XII; 184
Podoy HE XII, XIII; 70
Pod HE XII, XVI; 70
Podpodziaem HE XVIII; 185
Podrzeczka (Prosty Rw) HE XIX; 184
Podseredni Potok HE XVIII; 197
Podskalnianka HPol; 128
Podskalny Potok HE XII; 189
Podstaw (Podstawie) HE XVIII; 184
Podwawka HE XIII; 126
Podzarba HE XVIII; 184
Pogniwka HE XIX; 127
Pogorzaka HPol; 124
Pogorzelna HW nr 546; 172
Pogrzanek HE XII; 162
Pograniczny HE III; 103
Pograniczny Potok HE X; 188
Pohanica (Poganica) HE XIX; 146
Pohyblica HE XVIII; 146
Pokrzywianka HE IX, XVI, HPol; 128, 139, 224
(Szewnianka) HE XVI; 128
(Przemsza, Biaa) HE IX; 224
Pokrzywka HE XII, XVI, HPol; 120
(Kisielina) HE XII; 120
(Pokrzywianka) HE XVI; 120, 224
(Szewnianka) HE XVI; 120
Pokrzywnica (Pokrzywianka) HE IX, XVI; 139, 224
(Przemsza, Biaa) HE IX; 224
Polana HE XVIII; 77
Polaniec HE IX; 152
Polanka HE IX, XII; 77
Polanki HE XV; 77
Polany HE IX; 77
Polaska Woda (Surowiczny Potok) HE III; 193
Polenica (Wglanka) HE XIV; 138
Polkawa HE XVI; 114
Polna Rzeczka HE XIX; 192
*Polnica (Wglanka) HE XIV; 138

Polny Potok HE XIII; 189

Poaniec (Polaniec) HE IX; 152
Poawne (Poawny) HE XVIII; 170, 222
Poawny HE XVIII; 170, 222
Pony HE IX; 173
Poom (Rzeka) HE XII; 78
Poomna HE XV; 170
Poomnik HE XVIII; 149
Poomny HE XVIII; 171
Poonki HPol; 70
Potew (Peta) HW nr 544; 3031, 223
Ponik HE XVI; 66
Ponikiew HW nr 558; 109, 223
(Ponikiewka) HE XII; 109, 217
(Ponikwa) HE IX; 109, 223
Ponikiewka HE XII; 109, 217
(Ponikwa) HE IX; 223
Ponika HE XIX; 106
(Psarka) HE XVI; 105
(Zambrzyca) HW nr 469; 106
Poniky Stok HE XIX, HW nr 516, 520; 198
Ponikwa HE IX; 223
Ponikwica (Byczynka) HE IX; 134
Ponikwy (Ponikiew) HW nr 558; 223
Poniwiec HE IX; 153
Poprad HE XIII; 31, 43
Poprzecznica HE XVIII; 138
Poprzeczny Rw HE XIX; 195
Por (Pr) HE VI; 26, 31
Porbka HE XVI; 81
Porbki HE III; 81
Porba HE XIII; 86
Porbowy Potok HE XVIII; 189
Portki HE XVIII; 90
Porzyczny HE III; 171
Pos(t)rzedni (Poredni) HE IX; 100
Posech HW nr 538; 106
Posplka HE XIX; 124
Postawne HE XIII; 173
Poredni (Wienik) HE IX; 100
Porednia HE XIII; 100
Potas HE XIII; 86
Potaswka HPol; 126
Potoczanka HE III; 126, 209
Potoczaska HE XIII; 176, 209
Potoczek HE III, XII, XIII, XV, XVI, XVIII,
HPol; 63, 209
(Gboka Debrz) HE XV; 63
(Rusawa) HE XVIII; 63
(Zocki Potok) HE XIII; 63
Potoczek Graniczny HE XVII; 191
Potoczek pod Borami HE XIII; 199

284
Potoczka (Potok) HE XVI; 218
Potoczki HE XII, XIII, XV, XVIII; 63, 209
Potoczna HE XII; 173
Potoczny (Potoczyny) HPol; 173, 209
Potok HE III, VI, IX, X, XII, XIII, XIV, XV, XVI,
XVIII, HPol; 56, 6263, 218
(Bechy) HE XVII; 6263
(Jaroszwka) HE XII; 6263
(Jaworzynka) HE XIII; 6263
(Kobylecki Potok) HE XII; 6263
(apczycki Potok) HE XII; 6263
(Mikowianka) HE XVI; 6263
(Pawianka) HE XIII; 6263
(Ryjak, May) HE III; 6263
(Rzepianka) HE XIII; 6263
(Stanianka) HE VI; 6263
Potok Baniskowy HE XIII; 189
Potok Baski HPol 4; 189
Potok Baranie (Baranie) HE XV; 220, 222
Potok Blini (Blini Potok) HE IX; 189
Potok Bukowy HE IX; 222
Potok Cegielny (Cegielny) HE XIII; 191, 214
Potok Czarny HPol; 189
Potok Czerwony (Czerwonka) HE XIII; 189, 215
Potok Dziaowy (Banasiwka) HPol; 191
Potok Gboki HPol; 209
(Gboki) HE IX, XVII; 209
(Gboki Potok) HE III; 226
Potok Gorzki (Gorzki Potok) HE XII; 189, 226
Potok Grski HE XIII, XV; 189
Potok Grabowy (Grabowy Potok) HE XVII; 190
Potok Graniczny HE IX, XII, HPol; 190
(Graniczny Potok) HE III, XVII; 190
Potok Gromacki (Dubnik) HE XIII; 191
Potok Jaworowski (Jaworowski) HE XVIII; 190
Potok Jaworski HE XII; 190
Potok Jodowy (Jodowy Potok) HE XVII; 190
Potok Kaowski HPol; 189
Potok Ktny HE III; 189
Potok Kpkowy HPol; 189
Potok Kozi HE XII; 190
Potok Krzywy HPol; 189
Potok Laskowy HE III, XIII; 190
Potok Leny HE XIII, HPol; 190
Potok Makowy HE XVII; 190
Potok Malinowy HPol; 190
Potok May HE IX; 189
Potok Myski HE XIII, w; 191
(Korzkiewka) HE XVI; 191
Potok Moczurawy HE XIII; 190
Potok Mostkowy (Mostkowy Potok) HE XVII; 191
Potok na Bagnach HE XII; 199

Potok na Podoy HE XII; 199

Potok Niedwiedzi (Niedwiedzi) HPol; 190, 214
(Niedwiedzi Potok) HE IX; 190
Potok od Gaja HPol; 199
Potok od Lasu HE XIII; 199, 209
Potok od Szluza HE XVIII; 199
Potok Olchowy HE III; 225
Potok Osi (Osi Potok) HE XVII; 190
Potok Osinny HE XII; 190
Potok pod Cyrl HPol; 199
Potok pod Jawory HPol; 199
Potok pod Kosarzyska (Lewa Rka) HPol; 199
Potok pod ki HPol; 199
Potok pod Olszynki HPol; 199
Potok pod Studni HE XIII; 199
Potok Poudniowy HE XVI; 189
Potok Porbowy (Porbowy Potok) HE XVIII; 189
Potok Przedni (Przedni Potok) HE XVIII; 189
Potok Rakowy HE IX; 226
Potok Rybi (Rybi Potok) HE XIII; 190, 226
Potok Sosnowy HE XIII; 190
Potok spod Gry HE XVIII; 56, 199
Potok Stary HE XIII; 189
Potok Stawiski HE XII; 190
Potok Stawowy (Stawowy) HPol; 190
Potok Studzienny HPol; 190
Potok Suchy HE III, IX; 189, 222
Potok Szeroki HE IX, XVIII; 190
(Szeroki Potok) HE XVIII; 215
Potok redni HE XV, HPol; 190
Potok rzedni (rzedni Potok) HE XVIII; 190
Potok Torkowy (Torkowy Potok) HE IX; 190
Potok Wielki HE IX, XVIII; 190
(Wielki) HE XII; 190
Potok Wzorowy HPol; 191
Potok z Grunia (Beskidek) HE XV; 190
Potok za Gr HE XII; 199
Potok za Kopce (Nickulina) HE IX; 199
Potok Zerowy HPol; 198
Potok Zimny (Zimne) HE XIII; 222
Potok zza Skaki HE XIII; 199, 209
Potok urawiski HE XIII; 190
Potoka (Sechlaski Potok) HE XIII; 63
Potoki HE III, XIII, XIV, XV, XVI, XVIII; 62
Powojno HE XII; 171
Poarnicki HE XII; 176
Pooga HE XII; 86
Plko HE XVI; 77
Plkw (Jasienna) HE XII; 178
Pr HE VI; 31
Pracz HPol; 87
Praczka HE XVI, XVIII; 87

285
Pradlin (Prada) HE XVI; 179
Prada (Wierzchwka) HE XVI; 179
Prado HE XVI; 87
Pradnia HE XV; 158
Prantenitz (Wlka) HW nr 635; 143
Praszcza (Braszcza) HE XIX; 110
Praszywka HE IX; 121
Prdnik HE XVI, HW nr 469; 54, 55, 149
(Nida, Czarna) HE XVI; 149
(Promnik) HW nr 340; 149
*Prdzona HE I; 106, 228
Prdzonna (Prdzona) HE I; 228
*Prtnica (Wlka) HW nr 635; 142143
Prczawa HW nr 764; 115
Profundum (Gboki) HE XVII; 94
Promiec (Promnica) HE XV; 153, 224
Promnia (Promnica) HW nr 580; 158
Promnica HE XV, HW nr 580; 158, 224
Promnice (Promnica) HE XV; 224
Promniec (Promnica) HE XV; 224
Promnik HW nr 340; 149
Prosty Rw HE XIX; 195
Prowal (Prowa) HE XVIII; 91
Proway (Przeway) HE XVIII; 70
Prowina (Fryba) SHGCh; 157
Prchnica HPol; 91
Prudka HE XIV; 119
Prusina HE I; 157
Pryczny (Przeczny Potok) HE XIII; 225
Pryska HE XIX; 110
Przechodnia HE XIX; 158
Przecznica HE III; 138
Przeczny HE IX; 96
Przeczny Potok HE XIII; 226
Przedmiecie (Drohobyczka) HE XVII; 88
Przedni HE IX, XIII, XVIII; 100
Przedni Potoczek HE XVIII; 191
Przedni Potok HE XVIII; 189
Przednia HE XVIII; 100
Przedpolna (Lubienka) HE XIV; 173
Przedzielna HE XV; 173
(Przedzielnia) HE XIX; 173, 225
Przedzielnia HE XIX; 225
Przegibek HE IX; 78
Przegini(a) (Rudno) HE XVI; 47, 50, 54, 55, 117
Przeginia HE XII; 47, 50, 55, 117
Przegon HE XIV; 86
Przegon Szaany HPol; 196
Przegonina (Skwka) HE XV; 156
Przejazdek HE XVI; 88
Przejmica HE XII; 135
Przekopa Borowa (Borowa Krzypopa) HE IX; 196

Przekopa Graniczna (Graniczny Potok) HE III; 196

Przekopa HE XIII, XVI; 84
(Kopalniwka) HE IX, XVI; 84
Przekopana HE XVIII; 106, 107
Przekopek HE XIX; 162
Przekopy HE XII, XV; 84
Przemeszew HE XIII; 109
Przemsza HE IX; 26, 54, 55, 109
*Przemszew (Przemsza) HE IX; 54, 55, 109
Przepa HE XVI; 71
Przeporowiec HE XII; 153
Przepusta HE XII; 70
Przerie (Krpianka) HE XVI; 166
Przerwa HE VI, XII, XVIII; 6869
Przerwanica HW nr 784; 143
Przerwaniec HE VI; 68, 155
*Przeryja (Krpianka) HE XVI; 166
Przerywka HE XII, XVI; 124
Przeschy HE XVIII; 106
Przesieka HE X; 86
(Szysia) HE X; 86
Przetok HE VI; 66
Przeway HE XVIII; 70
Przeweczwe (Przemsza) HE IX; 109
Przewoka HE X; 72
(Piwonia) HE VI; 72
Przewona Rzeczka HE XIX; 192
Przewrotny Potoczek HE IX; 191
Przezde (Robotna) HE XVI; 71
Przeno HE XVI; 173
Przna HE XVI; 173
Przy Drodze HE XV; 185
Przybdza HE IX; 169
Przycznikwka HE XII; 125
Przygony HE XII; 86
Przykopa Druga HE XII; 198
Przykopa Graniczna (Graniczny Potok) HE III;
196, 226
Przykopa HE III, IX, XII, XIII, XV, XVIII, HPol; 84
(Frydrychwka) HE XII; 84
(Lubienia) HE XVII; 84
(Trybska Rzeka) HE XIII; 84
Przykopa Mynarska HE XIII; 196
Przykopa Pierwsza HE XII; 198
Przykopiec HE XII; 152
Przykopy HE XVIII; 84
Przykre HE XIII; 104
Przylasek HE XII, XIII; 81
Przylaskowy (Trzciaski, Potok) HE XII; 178, 179
Przylepnica HW nr 554; 141
Przyga (Siekierczanka) HE XIII; 184, 221
Przygi (Siekierczanka) HE XIII; 221

286
Przypopa HE XV; 84
Przyporniak HE XIII; 160
Przyporowy HE IX; 177
Przypr HE XIII; 78
Przyrwa (Gogowka) HE XV; 6869
(Graniczna) HE III; 6869
Przyrytka (Przerytka) HE VI; 124
Przyrzecka HE XIV; 175
Przysop HE IX; 78
Przysta HE XIX; 87
Przystrunik HE XIV; 150
Przysucha HE XII; 110
Przysypka HE IX; 124
Przytulanka HE XIX; 36
Przywirza HE XVI; 184
Psi HE XII; 102
Pstrnik HE XIII, HPol; 150
Pszczka HE XIX; 83
Pukawka HE X; 129
Pulwa HE X; 111
Punika HE XVI; 106, 219
Punikuka (Punika) HE XVI; 219
Pusta HE XIII; 97
Pusta Rzeka HE XVI; 191
Pustki HE IX, XII; 77
Pustkowiec HPol; 153
Pusty HE IX, XII, XIII; 97
Puzistok (Puzw Stok) HW nr 518; 186
Pyrgieska HE IX; 130
Pytlocha HW nr 340; 165
Raba HE XII; 26, 31, 43
Rabe (Rabiaski Potok) HE XVIII; 104
Rabowa Struga HE VI; 197, 206
Racinica HW nr 555; 38, 43
Raczka w; 120
Racznia HE IX; 158
Racznica (Jaworka) HE XIV; 143
Raczy (Raczy Potok) HE XIII; 225
Raczy Potok HE XIII; 226
Raczyna HE XII; 156
*Radawa (Radawka) HE XVIII; 31, 43, 113, 216
Radawka HE XVIII; 31, 43, 113, 216
Radomirza (Radomka) HE XVI; 47
Radomka HE XVI; 46, 47
Rada HE XVIII; 70
Rajtawka HE IX; 129
Rakieta HE XVI; 75
Raknica (Rakownica) HE I; 225
Rakownica HE I; 144, 225
Rakowy (Rakowy, Potok) HE IX; 102, 226
Rakwka HE I; 124

(Bobrek) HE IX; 124

(Krzywulka) HE X; 124
Rasocha (Rosocha) HE XVIII; 69
Rastiw Potik HE XV; 197
Rastoka HE IX; 69, 221
(Raztoka) HE IX; 69
(Raztoki) HE IX; 69, 221
(Roztoka) HE IX; 69
Rastoki (Raztoka) HE IX; 69
Rata HE X; 31
Rawa (Rawka) HE XIV; 26, 216
Rawka HE XIV; 26, 43, 216
Raztoka HE IX, HPol; 69
Raztoka Oraczyny HE IX; 199
Raztoki HE IX; 221
Rczy (Raczy Potok) HE XIII; 99
Rdza (Rzdza) HW nr 549; 50
Rdzawa (Rdzawka) HE XII; 98
Rdzawianka (Rdzawka) HE XII; 217, 218
Rdzawka HE XII; 98, 217, 218
Rdzawy HE XII; 98
Rdzyska HE XII; 162
Rechta HW nr 712; 110
Rejczyki HE IX; 148
Reknica (Rakownica) HE I; 144, 225
Relska (Rylka) HE XIV; 175
Rena (Rynia) HW nr 549; 5051
Rdzina HE III, XII; 77
Rdzinna HE XII; 96
Rdzinny HE XII; 96
Rdziny HE XII; 77
Riczka (Rzeczka) HE XVIII; 91
Riwa HE XV; 85
Robotna HE XVI; 104
Rogona HE XII; 171
Rogonik (Rogonik, Wielki) HE XIII; 149, 151
Rogo HE XIX; 81
Rohatinka (Lachawka) HE XVII; 131
Rohoow HE XVIII; 178
Rokicina HE XV; 156
Rokita HE XIV, HPol; 80
(Rokitnica) HE XIX; 227
Rokitka HE XII; 80
Rokitna HE XIII, XIV; 171
(Rokitnica) HE XIX; 227
Rokitniak HE IX; 159
Rokitnica HE XIX, HW nr 556, 638; 139, 227
(g Rokietnicki) HE XVII; 139
Rokitnik HE XIX; 149
Rokitowy HE IX; 101
Rokitwka HE XIV; 123
Ropa HE III, XV, XVIII, HPol; 46, 51, 54, 55, 76,

287
219, 227
Ropianka HE XVIII, HPol; 76,
(Ropa) HE III; 219
Ropiany Potok HE XVIII; 189
Ropica (Ropa) HE XV; 227
Ropienka HE XVIII; 76
Ropka (Ropa) HE XVIII; 119, 227
Ropnik HE XIII; 149
Ropny Potok (Radkow Potok) HE III; 189
Ros(z)uszki (Rososzki) HE XVIII; 69
Rosica HW nr 577; 141
Rosielna HE III; 172
Rosocha HE XII, XVI; 69, 227
(Pyszenka) HE XVIII; 69
(Rozoga) HPol; 69
Rosochacz HE XVI; 164
Rosochaczka HE XIII; 129
Rosochaniec HE XIII; 154
Rosochatka HE XII; 122
Rosochaty HE XVIII; 94
Rosochna (Rosocha) HE XII; 171, 227
Rosochy HE XVIII; 69
Rososzka (Rosuszka) HE XVIII; 69
Rososzki HE XVIII; 69
Roswka HE X; 127
Rostoczka HE XVIII; 69
Rostoczki (Roztoczki) HE XVIII; 69
Rostok (Roztoka) HE XIII; 69, 221
Rostoka HE XIII, XV; 69, 221
(Kamienica) HE XIII; 69
(Roztocki Potoczek) HE XIII; 69
(Roztoczka) HE XVIII; 69, 221
(Roztoka) HE IX, XIII, XV, XVIII; 69, 220
(Rytrzanka) HE XIII; 69
(Skadziszczaski Potok) HE XIII; 69
(Zaborowski, Kana) HE XIV; 69
Rostoka Wielka HE IX; 194
(Sucha Roztoka) HE IX; 194, 226
Rostoki HE IX, XIII; 69
(Roztoka) HE XVIII; 69, 220
(Roztoki) HE XIII; 69
Rowa HE XV; 110
Rowczak HE XIX; 159, 160
Rowenicz (Rwienica) w; 138
Roweniec (Boroniec) HE XVII; 154
Rowiec HE VI; 152
*Rowienica (Rwienica) w; 138
Rowki HE XIX; 84
Rowy HE XIX; 84
Rowy Melioracyjne HE XV; 195
Rozdolanka HE XV; 127
Rozdoka HE XV; 119

Rozdzielny (Mynwka) HE XVII; 103

Rozgnoje HE XIX; 110
Rozkopna (Przekopna) HE XIX; 173
Rozpucie HE XVIII; 91
Roztocki (Skadziszczaski Potok) HE XIII; 229
Roztoczka HE XVIII; 69, 221222
(Skadziszczaski Potok) HE XIII; 229
Roztoczki HE III, XV; 69
Roztoczny HE IX; 171
(Roztoczni) HE IX; 171
Roztok (Roztoczka) HE XVIII; 221
Roztoka HE IX, XIII, XVIII, HPol; 69, 220
(Rostoka) HE XII; 69
(Roztoczka) HE XVIII; 69, 221, 229
(Roztoki) HE XVIII; 69, 220
(Maniwka) HE XVII; 69
Roztoka Maa HPol; 194
(Skadziszczaski Potok) HE XIII; 229
Roztoki HE XII, XIII, XVIII, HPol; 69, 220, 221
Roaniec (Raniec) HE XVIII; 153
Roniki HE XVI; 89
Rw Drw, HE VI, X, XII, XIII, XIV, XV, XVI,
XVIII, HPol; 84
(Garbutka) HE XVI; 84
(Kurzynka) HE XVII; 84
(Wielki Rw) HE XV; 84
(Wygnanw) HE XVI; 84
(Zarwnieski, Kana) HE XV; 84
Rw Gwny HE XVI; 195
Rw Graniczny HE XV; 195
Rw Komasacyjny HE XVI; 195
Rw Kryniczny HE VI; 195
Rw Leny HE XV; 195
Rw Maciczny HE XIV; 195
Rw Mateczny HPol; 195
Rw Melioracyjny HE XIII, XV, XVI; 195
Rw Mokry HPol; 195, 196
Rw pod Polami (Potok) HE XV; 199
Rw pod Wsi HE XV; 199
Rw Potok (Potok) HE XV; 199
Rw przez Krzywe HE VI; 200
Rw Skony HE III; 195, 226
Rw spod Grnych k HE XV; 200
Rw Stary HE XV; 195
Rw Tartaczny HE XIX; 195, 226
Rw Wschodni HPol; 195
Rw Zatyli HE XVIII; 195
Rw rdowy HE XV; 195
Rwne (Rwny) HE XV; 96, 222
Rwnia HE XV; 78
Rwny HE XV; 222
(Rwne) HE XV; 96

288
Rziec (Ruziec) HW nr 645; 218
Rana HE XVIII; 101
Ranka HE XIX; 123
Rany HPol; 101
Rany Potok HE IX; 190
Rec (Ruziec) HW nr 645; 218
Rowy Potok (Rowy) HW nr 203; 189
Rubinek HPol; 75
Rublony Potok (Rublony) HE XVIII; 197
Ruchlin (ernicki Potok) HE XVIII; 179
Ruciana HPol; 101
Ruczaj HPol; 66
Ruczajna HE XIX; 171
Ruda HE I, VI, XII, XIV, XV, XVIII, XIX; 73
(Stka) HE I; 73
(Zgrska Rzeka) HE XV; 73
Ruda Rzeczka (Bartoszycha) HE XIX; 192
Rudawa HE III, XII, XVI; 53, 54, 55, 73, 115
(Rudawka) HE XVI; 73
Rudawiec HE IX; 153
Rudawka HE VI, IX, XIV, XIX; 75, 119
(Rudka) HE X; 75, 224
Rudawy HE XII; 98
Rudawy Potok HE XVIII; 189
Rudka HE VI, X, XIV, XVI, XVIII, HPol; 73, 221,
224
Rudki HE VI; 73, 221
Rudkownica (Rutkownica) HE I; 144
Rudna HE XVI; 98
Rudnia HE XVI, XIX; 73
Rudnicha HPol; 165
Rudniczanka (Mynwka) HE XII; 127
Rudnik HE XV, XVI, XIX, HPol; 86
(Piegwka) HE XII; 86
Rudno HE XVI; 50, 54, 223
Rudnyk (Rudnik) HE XIII; 91
Rudocha HE XVIII; 165
Rudy HE XV; 98
Rudzianka HE XII; 127
Rudzieniec HE III; 154
Rudziennia HE XIV; 159
Rudzinka HE III; 130
Rufa HE XII; 111
Runki HE XIII; 81
Rusawa HE XVIII; 93
Rutka HE XV; 73
(Rudka) HE XVI; 73
Rutny HE XVIII; 171
Ruty HE XVIII; 81
Ruz (Ruziec) HW nr 645; 37, 38, 218
(Ru) HW nr 520; 37, 38
Ruzica (Ruziec) HW nr 645; 218

Ruziec HW nr 645; 37, 218

Rybi (Rybi Potok) HE XIII; 226
Rybi Potok HE XIII; 190
Rybianka HE XVIII; 128
Rybie HE XIII; 161
Rybieniec HW nr 708; 154
Rybina HE XV; 156, 225
Rybna HE XVI, XVIII; 96
(Rybina) HE XV; 96, 225
(Rybny Potok) HE XII; 96, 226
Rybne (Rybny Potok) HE IX; 96, 222
Rybnica HE XIII, XIV, XV; 140
Rybniczek HE XVIII; 84
Rybnik HE XVIII, XIX; 84
Rybny HE XIII; 214
(Rybny Potok) HE IX; 222
Rybny Potok HE IX, XII; 190, 222
(Rybny) HE XIII; 214
Rybnyj HE XVIII; 104
Rybnyk (Rybnik) HE XVIII; 91
Rychw (Ratulowiec) HE XII; 178
Ryczek (Lecka) HE III; 162
Ryj HE XV; 110
Ryja HE XIII, HPol; 76
Ryjak HE XV; 159
(Strug) HE III; 159
Rylka HE XIV; 47
Rylsk (Rylka) HE XIV; 217,
Rylska (Rylka) HE XIV; 175, 217, 221
Rylski (Rylka) HE XIV; 217, 221
Rynia HW nr 549; 5051, 54
Rynny Potok HPol; 190
Rynwy HE VI; 70
Rypa (twka) HE X; 70
Rypnicz (Rybnica) HE XIII; 140
Ryty (Ryta) HE XII; 106
Rywa HE XII; 70
Rywna HE XVIII; 104
Rzawka HE XIII; 75
Rzdza HW nr 549; 50, 54, 93
Rzeczka HE III, VI, X, XII, XIII, XV, XVI, XVIII,
XIX, HPol; 63, 209
(Bliznica) HE XIX; 63
(Kamienica) HE XIX; 63
(Kania) HE XVI; 63
(Kumiaka) HE XIX; 63
(owinianka) HE XVI; 63
(Mleczna) HE IX; 63
Rzeczka Graniczna (Graniczny Potok) HE III; 226
Rzeczki HE IX, XII, XVI, XVIII; 63, 209
Rzecznianka HE XIII; 128
Rzeczuka HE XII; 63

289
Rzeczyca HE III, X, XVIII, HPol; 63, 187, 210
(Bukowa) HE XVII; 63
(Karasiwka) HE VI; 63
(Rado) HE IX; 63
Rzeczycha (Botnia) HE XVII; 209
Rzeczyna HE I, XV; 63, 209, 210
Rzeczyska Stare (Zatoka) HE III; 192
Rzeczysko HE III, XV, XVI, HPol; 63, 209
Rzeczysko Myskie HE XII; 192
Rzeka HE III, IX, XII, XIII, XV, XVI, XVIII; 63,
209, 210
(Brzenica) HE XVI; 63
(Futomka) HE III; 63
(Gadyszwka) HE XV; 63
(Gnojski, Potok) HE XII; 63
(Jodwka) HE XVII; 63
(Kamionka) HE XVII; 63
(Kniejwka) HE XVI; 63
(Mleczna) HE IX; 63
(Mozgawka) HE XVI; 63
(Olszyna) HE XVII; 63
(Przyrwa) HE III; 63
(Pstrgwka) HE III; 63
(Rada) HE XVIII; 63
(Sotwka) HE XV; 63
(Sokoda) HE XIX; 63
(Stopnica) HE III; 63
(Strachocka, Rzeka) HE VI; 63
(Stranka) HE XVIII; 63
(Szczebrza) HPol; 63
(wierkowiec) HE III; 63
Rzeka Glinna (Glinna Rzeka) HE XVII; 222
Rzeka Graniczna (Graniczna Rzeka) HE III, XIV;
191, 226
Rzeka Lena (Ruczkaka) HE XVIII; 191
Rzeka Maa (Merla) HE III; 191
Rzeka na Granicy HE XIII; 199
Rzeka od Maego Myna HE VI; 200
Rzeka Pasterniczna (Pasterniczna Rzeka) HE
XVIII; 191
Rzeka pod Kaczorem HE XV; 200
Rzeka Pwiejska HE XII; 192
Rzeka Prdzyska (Prdzona) HE I; 106, 228
Rzeka przez Wie HE XIII; 199
Rzeka Wsiowa (Wsiowa Rzeka) HE III; 192, 226
Rzeki HE III, XII, XV, XVI, XVIII; 63, 209
Rzekta HE XVI; 110
Rzepiennik (Merla) HE III; 149
(Rzepianka) HE XIII; 149
Rzepka HPol; 81
Rzepna HE XIX; 101
Rzepnik HE XII; 81

Rzewny HPol; 104

Rzezewnica HE XVI; 146
Rzeucha HE XIX; 81
Rzsawa (Krasna) HE XIV; 114
Rzsawka HW nr 351; 129
Rzoska (Rzska) HE XVI; 81
Rzycka Woda HE XII; 193
Rzyczki HE III, XII; 63
Rzykieka HE XVI; 130
Rzytnica (ytnica) HE I; 143
Ranka HW nr 350; 123
Rona (Czarna Struga) HW nr 549; 101
Ryska (Babulwka) HE XV; 86
Sachetnik HE XII; 149
Sady HE XVIII; 81
Salna HE XV; 100
Samica HE VI, XII, XV, XVI, HPol; 63
(Kosarzewka) HE VI; 63
(Wszachowianka) HE XVI; 63
Samocieczka HE VI; 125
San HE XVIII; 26, 32, 43, 206,
Sarni Potok HE III; 190
Sawa HE III; 32, 43
(Sawka) HE XII; 32, 43, 216
Sawka HE XII; 32, 43, 216
Sczenica HE XVI; 145
Spolna (Lipczynka) HE I; 172
(Spolna) HE I; 54, 55, 172
Spolnia (Troszyski, Kana) HE XIV; 158
Ssiecznica (Somianka) HE XIV; 144
Sbritze (Zbrzyca) HW nr 675; 184
Scarde (Skroda) HW nr 517; 51
Schodn(i)a (Wschodnia) HE XVI; 53, 100
Schudnica (Schodnica) HE IX; 66
Sczemielnik HW nr 520; 149
Sczko (Szko) HE XVIII; 54
Sedlanka HE XVI; 128
Serniakwka HE XVIII; 131
Seroczanka (Biaa Woda) HE VI; 128
Serwatwka HPol; 125126
Skowy (Siedliszczanka) HE XIII; 101
Spia Struga HE XIV; 192
Sianotka HE XVI, XIX; 120
Siara (Siarka) HE XV; 76, 217
Siarczanka HE XIII; 122
Siarczysty HPol 251; 100
Siarka HE XV; 217
(Szarka) HE XVIII; 122
S(i)arnowa HW nr 559; 177
Sidra HE XIX; 32
Siedliska HE III; 88

290
(Rzeczka) HE XVIII; 88
Siedlisko HE XV; 88
Siedlnica (Sidzinka) HE XII; 144
Siekierka HE XVI, HPol; 90
Sielski Potok HE XIII; 191
Sieniawka (Werbia) HE X; 129
Sienica (Krzymosza) HE X; 140
(Siennica) HE X; 140
Sieniocha HE X; 165
Sieniucha (Sieniocha) HE X; 165
Siennica HE X, HW nr 470; 140
Sierpia HE XVI; 167
Sietnica (Sitniczanka) HE XV; 229
Sietniczanka (Sitniczanka) HE XV; 229
Siga HE XVIII; 74
Sikawka HE XVIII; 75
Siklawa (Hopkie, Kana) HPol; 66
Sikorczana (Sikorczany) HE IX; 180
Sikorczany HE IX; 180
Sikorka HPol; 82
Sikornica HE XII; 143144
Sikornik HE XIII; 150
Sikorwka HE XII, HW nr 30; 126
Silna HE X; 99
Silska HE XVIII; 104
Silski HW nr 201; 104
Sinaw(a) (Sinowa Struga) HE I; 93, 219
Siniocha HE X; 165
Sinowa (Sinowa Struga) HE I; 219
Sinowa Struga HE I; 219
Sinwka (Sinowa Struga) HE I; 219
Sipor (Sipurka) HE X; 168
Sirszeniwka (g) HE III; 126
Sita HE XV; 81
Sitanka (Sitniczanka) HE XV; 229
Sitna (Mitrga) HE IX; 101
Sitnica (Sitniczanka) HE XV; 144, 229
Sitniczanka HE XV; 229
Sitwka HE XIX; 120
Siwa (Dunajec) HE XIII; 215
Siwa Woda (Dunajec) HE XIII; 193, 215
Siwianka (Dunajec) HE XIII; 215
Siwka (Rzeka) HE XIII; 122
Siwy (Dunajec) HE XIII; 215
Siwy D HE XVI; 194
Sjan (San) HE XVII; 32
Skalaniec (Skaleniec) HE XVIII; 154
Skalanka HE IX; 127
Skalany HE IX; 100
Skaliste HE XII; 181
Skalisty HE XII, HPol; 100, 181
Skality HE IX; 100

Skalnity HE IX; 100

Skalny HE IX, XIII; 100
Skalny Potok HE XIII, XV, HPol; 190
Skalski HE XIII; 100
(Skalskie) HE XIII; 100
Skaa HE XV, XVI; 78
Skaka HPol; 78
Skarbnia HE VI; 158
Skarpa HE IX, XIII; 78
(Jaworzynka) HE XIII; 78
Skarpiel HE XVI; 111
Skarzyna (Kamionka) HE XVI; 157
Skawa HE XII; 46, 51, 93, 218
Skawina (Skawa) HE XII; 218
(Skawinka) HE XII; 157
Skpnica HW nr 645; 145
Skiejstownica (Skiejtw Stok) HE XIX; 215
*Skiej(s)tw Stok HE XIX; 197, 215
Skierniewka HE XIV; 26, 49, 213
Sklec (cieklec) HE XVI; 152, 155
Skadny HE IX; 172
Skomielna (Bogdanwka) HE XII; 173
Skoradnica (Ulanwka) HE X; 143
Skorodne (Skorodny) HE XVIII; 226
Skorodny HE XVIII; 171, 226
Skorodny Potok HE III; 197
Skorodnyj Potik (Skorodny) HE XVIII; 226
Skorosiwka HE XV; 126
*Skorzyca (Szoryca) HW nr 784; 138
Skona Przykop HE XV; 196
Skony Rw HE XIX; 195
(Skony, Rw) HE III; 195, 226
Skotnia HE XV; 86
Skotnica HE XII, HPol; 86
(Jastrzbka) HE XII; 86
Skowyrka (Skowierka) HE III; 122
Skrajnia HE XVIII; 166
Skroda HW nr 517, 543; 51, 54, 55
Skrodnica (Ulanwka) HE X; 143
Skrwa HE XIV; 26, 32, 43, 108
Skrzynka HPol; 62, 90
Skrzypnica HE XVIII; 141
Skrzypnik HE IX; 149
Skrzypny HE XVIII; 101
Skrzywunia HE XII; 168
Skupka HE XIX; 124
Slawiscza (Sonica) HE IX; 138
Slywanietz (Iownica) HE IX; 154
Sanica (Soa) HE IX; 146
Sapny Potok HE XV; 190
Satwiny HE XIII; 76
Ska HE XIII; 82

291
Socinna (Socina) HE XV; 171
Sowina XIII; 76
Sodew (Sudwia) HE XIV; 51, 55, 109, 223
Sodka HE XIV; 100
Sodowia Struga (Sudwia) HE XIV; 223
Soja HE XIX; 51, 54, 55
Somianka HE XIX; 122
(Sonianka) HE XIII; 219
Somka HE XII, XV; 82
Sona (Somka) HE XIII; 100
(Sona Woda) HE XII; 100, 226
(Sonianka) HE XIII; 100
(Sonka) HE XII; 100, 219
(Sony) HE XV; 100, 222
Sona Woda HE XII, XV, XVI; 193, 226
(Supianka) HE XVI; 193
Sonianka HE XIII; 219
Sonica HE IX; 138
(Kromparek) HE IX; 138
Sonica (Sanica) HE IX, XVI; 146
Sonka HE XII; 122, 219
Sonne (Sona) HE XVIII; 100
(Sonny Potok) HE XVIII; 100, 222
Sonny Potok HE XVIII; 222
Sonwka HE XVI; 127
Sony HE XV, XVIII; 100
(Sonianka) HE XIII; 219
Sony Potok HE XVIII; 190, 222
(Sony) HE XV; 222
Sopica HPol; 136
Sotwina HE X, XII, XIII, XVIII; 75, 76, 206, 205
(Glinianka) HE XVII; 75
Sotwinka (Lubcza) HE III; 75
Sotwiny HE XII; 75
Sucz (Matlak) HE XIX; 51, 223
Sucza (Matlak) HE XIX; 51, 166, 223
Suczanka (Matlak) HE XIX; 223
Suczka (Matlak) HE XIX; 223
Sudwia HE XIV; 46, 47, 51, 54, 55, 109, 223
Supny Potok HE XVIII; 190
Smarkata HE XV; 222
Smarkata Rzeka (Smarkata) HE XV; 222
Smarkate (Smarkata) HE XV; 100, 222
Smarkawa (Smarkwka) HE XII; 114, 219
Smarkowa (Smarkwka) HE XII; 219
Smarkwka HE XII; 219
Smarza HE XII; 110
Smereczek HE XIII; 179
Smereczny HE III; 171
(Smereczek) HE XIII; 179
Smereczyn (Smereczek) HE XIII; 179
Smerek HE XVIII; 80

Smolarki (Smolarka) HE XIII; 86

Smolnik HE XIII, XVIII; 148
Smka HE XV; 75
Smki HE XV; 75
Smreczyna HE XIII; 80
Smrekowy HE IX; 101
Smrokowiec (Smerekwka) HE XV; 153
Smrdka HE XIV; 119
Smug HE XIV, XV, XVI; 76
Smuga HE III, VI, XVI, HPol; 76, 219
Smugawa (Smugawka) HE XII; 114, 219
Smugawka HE XII; 219
Smugi HE XVI, HPol; 76
Smukawa (Smugawka) HE XII; 219
Smuszka (Smuka) HE XVIII; 119
Smuka (Smuga) HE VI; 219
Smyrek HE XIII; 80
Snowaniec HE IX; 154
Snoza HE IX; 63, 64
(Snzki) HE XIII; 63
Snozny HE XII; 171
Snozowy HE XII; 177
Snozy HE XII; 64
Snzka HE IX, XIII; 64
Snzka Bukowa HE IX; 194
Sobiska Struga (Sobina) HE I; 102
Sobtki HE XV; 89
Sochaty HE XII; 94
Sokola HPol; 102
Sokolicha (Dzierzbia) HW nr 518; 165, 167
Sokoda HE XIX; 38, 63
Solina (Solinka) HE XVIII; 54, 55, 156
Solinka HE XVIII; 54, 55
Soliska HE IX, XIII; 86
Solna HE XVI; 100
Solniczki HE XII; 129
Solniczyk SHGSk; 151
Solnisko HE XII; 76
Solny HE IX; 100
Solski HE XVIII; 175
Soa HE IX; 26, 54, 55, 93
Sookija HE X; 46, 84, 166
Sootfina (Sotwina) HE XVIII; 76
Sootwa HE XVIII; 76
Sootwina HE XVII, XVIII; 76
(Panna) HE XV; 76
Sootwiski (Sotwina) HE XVIII; 175, 176, 205
Somna (Somianka) HE X; 172
Sona HW nr 557; 32, 47
Sopna HE XII; 171
Sopot HE XVIII, HPol; 66
Sopotnia HE IX; 66

292
Sopotnica (Sopotnicki Potok) HE XIII; 143
Sopotnik HE XVIII; 149
Sosenka (Sosna) HE X; 80, 227
Sosna HE X, HPol; 80, 227
Sosnowy HE XII, XIII; 101, 225
(Ochotnica) HE XIII; 101
Sosnowy Potok (Sosnowy) HE XIII; 225
Sosnwka HE XVI, XIX; 123
Solina (Rolny) HE XIII; 80
Sonica HE XII; 80
Sonina HE XVII; 80
Sowieniec HE XII; 154
Spadnik HPol; 150
Spadowiec HE XIII; 153
Spaleniska HE III; 86
Spilkowski HE XVIII; 175
Spawa (Pukawka) HE X; 110
Spawie HE XV; 86
Spawy HE XIX; 66
Spod Bryszcza HE XVIII; 185
Spod Kaduba HE III; 185
Spod Leszczynek HE IX; 185
Spod Przegibu HE IX; 185
Spokojna HE XVI; 99
Splnik HE XIII; 149
Splny HE XVIII; 103
Sprawnik HE XIX; 148
Sprzla (Supral) HE XIX; 38
Spusna HE IX; 172
Spust HE XVIII; 87
Srawa (Serafa) HE XII; 114, 115
(Strawa) HE XIV; 114, 115
Srebrna HW nr 352; 98
Sridnie HE III; 104
Sroczyniec HE XII; 154
Srybny (Srebrnik) HE III; 98
Srzeniawa (Szreniawa) HE XVI; 5152, 55, 93,
113
Stadniczny HE III; 172
Stanowiski HE XVIII; 89
Stara HE XIV, XVIII, SHGKr; 96
Stara Ga (Ga) HW nr 468; 88, 226
Stara Gajka (Gajka, Stara) HE IX; 195
Stara Piwonia HE VI; 136
Stara Potoka HE XVIII; 190
Stara Ruda HE XIX; 196
Stara Rzeczka HE XIX, HPol; 192
Stara Rzeka HE I, III, VI, X, XII, XV, XVI, XVII,
XVIII, XIX, HPol, HW nr 685; 191, 201, 209
(Bystrzyca) HE XV; 191, 201, 209
(Grbka) HE XII; 191, 201, 209
(Jankwka) HE VI; 191, 201

(Kukukowy Potok) HE III; 191, 201, 209

(Stawidza) HE XV; 191, 201, 209
(Struga) HE VI; 191, 201, 209
Stara Struga HPol; 192
Stara Struka PMT XV; 193
Stara Winia (Winia, Stara) HE XV; 80, 195
Stare Koryto HE XVI; 194
Stare Rzeczysko HE XII, XV, XVI, HPol; 192, 209
Starowi(e)zna (Starowizna) HE XIX; 164
Starwka HPol; 127
Stary HE IX; 96
(Olszanka) HE XVII; 96
(Stary Potok) HE XIII; 96, 226
Stary Brd HE XVI; 194
(Kumiaka) HE XIX; 194
Stary Kana HE XV, XVI, HW nr 278; 196
Stary Myski (Myska, Struga) HE I; 225
Stary Potok HE XIII; 226
Stary Rw HE X, XVIII, XIX, HW nr 554; 195
(asica) HE XIV; 195
Stary Stok HE XIV, XVI; 193194
Stary Wa HE XV; 196
Stary Wtok (Wtok, Stary) HPol; 194
Starycz HE XVIII; 164
Staryj Potik HE XVIII; 197
Starzec HE VI; 153
Starzynka HE XIX, XIX; 130
Staw HE IX, XVIII; 72
Stawarka HE XII; 74
Stawarzec HE XII; 152153
Staw Krzytni 116
Stawek HE VI; 72
(Sawka) HE VI; 72
Stawia Rzeka HE XVIII; 191
Stawiarka (Kotlanka) HE XV; 74
Stawiczanka HE XIX; 127
Stawik HE XVI; 72
Stawiska HE III, III, XII, XIII, XIV, XV, XVI,
XVIII, XVIII, XIX, HPol; 72
(Gwonica) HE III; 72
(Jaworowski) HE XVIII; 72
(aziska) HE XV; 72, 220
Stawiski HE XVI, XIX; 72
Stawisko HE VI, XII, XVI, XVIII, XIX; 72,
(aziska) HE XV; 220
(Stawiska) HE XII; 72, 221
(Szysza) HE X; 72
Stawiskowa HE XII; 177
Stawka (Zwoleka) HE XVI; 119
Stawki HE IX, XII, XVIII; 72
(Skoszewka) HE XIV; 72
(Stawki) HE III, XVIII; 72

293
Stawkowa (Szczawianka) HW nr 558; 177
Stawkowski HE XVIII; 175
Stawliniec HE XV; 154
Stawnica (Stawnica) HPol; 143
Stawowy Potok HE XII, XVIII; 190
Stawwka (Stawonka) HE IX; 126127
Stawy HE IX, XVIII; 72
(Sootwina) HE XVII; 72
Stki (Stka) HE I; 220
Stka HE I; 220
Steme (Przytulanka) HE XIX; 168
Stpka HE IX; 120
Stpna HW nr 544; 172
Stpne (Stempne) HE XV; 172
Stpnik SNGl; 150
Stpny HE IX; 172
Stobenicz (Opalenica) SHGCh; 142
*Stobienica (Opalenica) SHGCh; 142
Stobnica HE III; 54, 55, 142
Stoczek HE VI, X, XVI, XIX, HW nr 351, 472; 64
(Studczek) HE XVIII; 64
Stodoczany HPol; 180
Stog HE XV; 86
Stok Grzmicki HE IX; 226
Stok HE XIV, XVI, XVIII, XIX, HPol, HW nr
352, 470, 545; 64
(Grzmicki, Stok) HE IX; 64, 226
(Popawka) HE XIV; 64
(Zote Stoki) HW nr 518; 64
Stoki HE VI, HPol; 64
(Kownaciska) HW nr 538; 64
(Sawka) HE VI; 64
Stokowa HE XVI; 94
Stokowe Boto HE XIX; 194
Stokowy (Grodarz) HE VI; 94
Stokwki (Stokwka) HE XVI; 126
Stoliczny Potok HE XIII; 191
Stolka (Sztolnia) HE IX; 120
Stoa (Sztolnia Ponikowska) HE IX; 85
(Sztoa) HE IX; 85
Stowka (Chrobaczy) HE IX; 127
Stoy (Mylachwka) HE XVI; 85
Stopienie HE XIII; 89
Stos HE XIII; 86
Strabelka HE XIX; 38, 216
Strabla (Strabelka) HE XIX; 38, 216
Stracenica (Straceniec) HE IX; 141, 224
Straceniec HE IX; 224
Stracona (Straconka) HE IX; 106
Stracony (Stracony Potok) HE XII; 215
Stracony Potok HE XII; 198, 215
Strasznica HE XII; 138

Strasznowiec HE XII; 154

Straszny HE XII, XVIII; 104
Straszny Potok HE XIII; 190
Strcze HE XII; 82
Strgi HE XIII; 86
Stromy HE XIII; 96
Stronak HE XIII; 159
Stronie HE XIII; 78
Stronik (Bachorz) HE XII; 147, 224
Stronka (Bachorz) HE XII; 224
Stra HE XVI; 89
Strug HE III, XV, HPol; 64, 222
(Prada) HE XVI; 64
(Stranka) HE XIII; 64
(Malawka) HE III; 64, 221
Struga HE I, III, VI, IX, X, XII, XIII, XIV, XV,
XVI, XVI, XVIII, XIX, HPol, HW nr 644,
SHGP; 64
(Bielica) HW nr 651; 64
(Brzezinka) HE XIV; 64
(Drzna) HE XIV; 64
(Grny Kana) HPol; 64
(Groblica) HPol; 64
(Jacika) HPol; 64
(Jakubwka) HE XVI; 64
(Klaskawska Struga) HE I; 64
(Kotomierzyca) HE I; 64
(Krzymosza) HE X; 64
(ukawka) HE XVI; 64
(Malawka) HE III; 221
(Myska Struga) HPol; 64, 226
(Ojrzanka) HE XIV; 64
(Rudawka) HE XIV; 64
(Rudnik) HE XVI; 64
(Rumienica) HPol; 64
(Rutkownica) HE I; 64
(Rybieniec) HW nr 708; 64
(Rzdza) HW nr 549; 64
(Stobianka) HE XIV; 64
(Strug) HE III; 222
(Struynka) HE X; 64
(Sugajnica) HW nr 636; 64
(Wissa) HE XIX; 64
(Woszczowicki, Potok) HE XVI; 64
(Zaborowski, Kana) HE XIV; 64
Struga Myska (Myska Struga) HE I, XIII,
HPol, 103, 192
Struga Podska HE XVI; 48
Struga Tczowa (Tczwka) HE XVI; 192
Struganiec HE X; 154
Strugi HE III, XII, XIII, XV, XVI; 64
Struha (Strug) HE III; 222

294
Strumie HE VI, IX, XII, XVI, XVIII, XIX, HPol;
6465, 168, 197, 205
(Bdowski, Strumie) HE IX; 6465, 168
(Budne) HE XV; 6465, 168
(Kozi Brd) HE IX; 6465, 168
(Sudwia) HE XIV; 6465, 168
Strumie Gboki HE XVII; 226
Strumy HE III; 65
Strumyk HE XIV, XVI; 65
(Bibiczanka) HE XVI; 65
Strume (Przytulanka) HE XIX; 168
Strunana HE XIII; 180, 205
Struanka HE XVI; 127
Struek HE IX; 56, 110
Struka HE VI, XVI, XIX, HPol, HW nr 496, 633,
w; 64
(Struga) HE VI, XIX; 64
Struka podle Kaplicy w; 199
Struki HE XV; 64
Struynka (Giezwka) HE XIV; 130
Strzemeszna HE XIV; 171
(Strzemesznica) HW nr 538; 171, 219
Strzemesznica HW nr 538; 171, 219
Stuczanka HE XIX; 129
Studenne (Studzianne) HE XVIII; 94
Studnica HE IX, XVIII; 135
Studnik HE XV; 65
Studniska HE IX; 65
Studzianczany (Studziaski) HE IX; 180
Studzianica (Studzienica) HE XVIII; 138
Studzianka HE X, XII; 65
(Studzienna) HE XVI; 219
Studzianki HE IX, XV; 65
(Strzegw) HE XVI; 65
Studzianne HE XVIII; 94
Studziany HE XII; 94, 220
Studzienica (Somianka) HE XIV; 138
(Studzieniec) HE XVIII; 138, 224
Studzienice (Studzieniec) HE XVIII; 224
Studzieniec HE XVI, XVIII; 153; 224
(Babulwka) HE XV; 153
(Gilwka) HE XVII; 153
(Taszka Struga) HE XIV; 153
Studzienka HE III, XIII, XVI; 65
Studzienki HE XV, XVI, XVIII; 65
Studzienna HE XVI; 94, 219
Studziennik (Studziany) HE XII; 94, 220
Studzienny Potok (Studzienny) HE IX; 190
Studzionka HE XII, XVI; 65
(Kanar) HPol; 65
Studzionki HE XII; 65
Studzona (Studzienna) HE XVI; 219

Stunnyk HE XV; 65
Stupne HE XIII; 173
Stupnica HE XVIII; 146
Stupny HE IX; 105
Styna HE I; 42
Sucha Dolin HE IX; 194
Sucha HE IX, XIII, XIV, XVI, HPol; 95, 225
(Korabiewka) HE XIV; 95
(Suchy Potok) HE IX; 95, 215,
(Suchy, Potok) HE IX; 95, 222
(Suszanka, Wielka) HE XII; 95, 220
(mierdziucha) HE X; 95
Sucha Olszwka HE XIII; 195
Sucha Rostoczka (Sucha Roztoczka) HE XVIII;
194
Sucha Rostoka (Roztoki) HE XVIII; 194, 221
Sucha Roztoka HE IX; 226
Sucha Rzeczka HE XIX; 192
Sucha Rzeka HE VI, X, XV; 191
Sucha Struga HW nr 562; 192
(Sucha) XIV; 225
Sucha Struka w; 193
Sucha Woda (Cicha Woda) HE XIII; 193
Sucha obina HE IX; 194
Suchania HE XV; 167
Suche (Rafaczaski Potok) HE XIII; 95, 226
Suchodoy HE III; 187
Suchod (Sud) HE XVI; 187
Suchodka HPol; 225
Suchorzeczka (Sucha Rzeczka) HE XIX; 187, 209
Suchowianka (Wszachowianka) HE XVI; 130
Suchy HE III, IX, XIII, SHGSk; 95
(Suchy Potok) HE XIII, XVIII; 95, 189, 215
(Suchy, Potok) HE IX; 222
(Suchy, Wielki) HE IX; 95
Suchy Jar HE XVI; 192
Suchy Potok HE IX, XII, XIII, XV, XVIII, HPol;
189, 215
(Rafaczaski Potok) HE XIII; 226
Suchy Rw HE X; 195
Sud HE XIII; 187
Suganica (Sugajnica) HW nr 636; 42
Suka (Urzdwka) HE VI; 83
Suleniec (Szkleniec) HE IX; 154
Sumnik (Sumniki) HE XII; 150, 221
Sumniki HE XII; 221
Superata HE XIX; 89
Supral HE XIX; 38, 46
Surowica HE III; 138
Surowy HE IX, XIII; 96
Susek (Suszek) HE XII; 162
Suszanka (Suszanka, Wielka) HE XII; 220

295
Suszonka (Suszanka, Wielka) HE XII; 220
Suszyca HE XII; 138
Suszyskie HE XVIII; 176
Swarzynka (Swarzyna) HW nr 336; 130
Swilina (wilina) HE XVI; 156
Swnocza (miczka) HE XIII; 106, 228
Swoja Rzeka HE XIX; 192
Swornica HPol; 138, 143
(Siarnica) HE XII; 143
Swynoryja (Rzeczyca) HE X; 187
Syhla HE XVIII; 74, 205
Syhy HE XIII; 91
Syroczanka HE VI; 128
Szachty HE XII; 70
Szadokierz HE XVI; 187
Szadykierz HE XVI; 186
Szaaszyska HE III; 87
Szantw HE XVIII; 178
Szarka HE XVIII; 122
Szatani Potok HE XII; 191
Szatrycha Gboka HE XIX; 196
Szatrycha pod Somiank HE XIX; 200
Szczawa HE XIII, XV, HPol; 76
Szczawniczek HE XIII; 162
Szczawiczny (Szczawiczny Potok) HE XIII; 171
Szczawinka HE XVIII; 119
Szczawnica (Szczawny, Potok) HE XIII; 143
Szczawniczek (Szczawnik) HE XIII, HPol; 162
Szczawniczny (Kryniczanka) HE XIII; 171
Szczawnik HE XIII, HPol; 149, 162
Szczeknica HE XIV; 143
Szczerbnica (Biaka) HE XIV; 143
Szczkwa (Szkwa) HW nr 521; 38
*Szczmielnica (Golonka) HE XIV; 144
Szczyp HE XVI; 80
Szczytowczany HE IX; 180
Szczytowiec HE XV; 153
Szczytowy Potoczek HPol; 191
Szeroka HE XIII, HW nr 260; 96
(Szeroki Potok) HE IX; 96
Szeroka ka HE III; 195
Szeroka oza HE III; 195
Szeroka Olszyna HE IX; 195
Szeroka Rzeka HE VI; 191
Szeroka Struga HE XIX; 192
Szeroka Woda HE X, XV; 193
(Graniczny Potok) HE III; 193
(San, Stary) HE XVIII; 193
Szeroki HE IX, XVIII; 96
(Szeroki Potok) HE XV; 96, 215, 226
Szeroki Potok HE XV, XVIII, HPol; 190, 215, 226
Szeroki Rw HPol; 195

Szerokie Botko HE X; 194

Szewna (Szewnia) HE XVIII; 173, 225
Szewnia HE XVIII; 225
Szewnica HE X; 142
Szkarpa HE XIII, XV; 78
Szkarpie HE XIII; 160
Szklanwka HE XII; 127
Szklarka HE XIII; 130
Szklarski HE IX; 103
Szkleniec HE IX; 154
Szko HE XII, XVIII; 54
Szkotnia HE XV; 86
Szkwa HW nr 521; 38, 108
Szkwa (Racinica) HW nr 555; 38, 43
Szlazwka HPol; 126
Sz(n)ur HE X; 75
Szoryca HW nr 784; 138
Szpakwka (Libuszanka) HE XV; 124
Szpera HE XIII; 110
Szpgawa (Myski, Kana) HE I; 42
Szpiklerny HE IX; 172
Szpilpotok HE XVIII; 186, 209
Szreniawa HE XVI; 46, 47, 5152, 55, 93
Szrenka (Przylepnica) HW nr 554; 98, 219
*Szrona (Przylepnica) HW nr 554; 98, 219
Szronka (Przylepnica) HW nr 554; 47, 98, 219
Sztolnia HE IX; 86
Szubienice HE XII; 89
Szubieniczny Potok HE XIII, XVIII; 191
Szum HE XVIII; 75
Szumica (Szumionka) HE I; 105, 106, 219
Szumica Woda HPol; 198
Szumicy (Szumiaczy) HE XVIII; 106
Szumionka HE I; 105, 219
Szumlaczy HE XVIII; 107
Szumne HE XII; 222
Szumny (Szumne) HE XII; 99, 222
Szumwka HE XIX, HPol; 127
Szuty HE XVIII; 104
Szuwarka HE III; 120
Szwarny HE XIII; 104
Szwonica HE IX; 141
Szybowiec (Szybwka) HE IX; 215
Szybowy Potok (Szybwka) HE IX; 190, 215
Szybwka HE IX; 215
Szychta (Waranka) HE X; 86
Szydawa (Sidawa) HE XV; 114
Szyja HE XII, XII, XIX, HPol; 90, 116
Szyndw HE XVIII; 178
Szynkarka HE XVI; 130
Szypowaty HE XVIII; 180
Szyroczemica (Szyroczenica) HW nr 539; 145

296
Szyroka ka (Szeroka ka) HE XVIII; 195
ciekleniec HE XII; 154
cieklec HE XVI; 152
cieky Potok HE XIII; 198
cierniwka HE XIII; 86
cigno HPol; 90
cisa (Rzeczyca) HE X; 96
*klec (cieklec) HE XVI; 152
mielnica (Golonka) HE XIV; 144
klec (cieklec) HE XVI; 152
kleniec (Szkleniec) HE IX; 154
lepa luza HE XIII; 196
lepla HE X; 167
lepotka HE XVI; 130
lepy Potok HE XV; 190
lezieja (Krasna) HE XIV; 166
lina HE XIX; 52, 55, 75
liwowa (liwie) HE XII; 101
liwowic (liwowiec) HE XIII; 153
liwowiec HE XIII; 153
loznwka HE XII; 130
luza HE XIII, XV, XVI; 85
luzna Rzeka HE VI; 192
mierdzca HE IX; 106, 219
(Sanka) HE XVI; 105, 106
mierdzchew (mierdziczka) HE XVI; 169
mierdzcy Potok HE IX; 198
mierdzcy Rw HE X; 198
mierdziczka HE III, XVI; 169
mierdzioch (mierdziucha) HE X; 165, 221
mierdzionka (Matylda) HE IX; 129
(mierdzca) HE IX; 219
mierdziuch HE XII; 165
mierdziucha HE X; 165, 221
mietaniak HPol; 159
redni (rednia) HE III; 100, 221
redni Potoczek HE XIII; 191
redni Potok HE III, XII, XIII, XV, HPol; 190
(redni) HE III; 190
redni Rw HE XVI; 195
redni Wtok HE XV; 194
rednia HE III, XV, XIX; 100, 214, 221
rednia Przykopa HE XIII; 196
rednia Rzeczka (rednia) HE XIX; 192, 214
redniak HE XIII; 159
rednica HE XIV, XV, XVIII; 138
rednik (Werednik) HE XVI; 148
rzedni (redni) HE IX, XII; 100, 190
rzedni Potok HE XVIII; 190
*rzona (Przylepnica) HW nr 554; 219
wiatekowy HE XII; 177

wider HW nr 350; 26, 32

widnica HE X, XVIII; 140, 220
widnice (widnica) HE X; 220
widnik HE XIII, XVIII; 150
widnik May HE XIII; 149150
widnik Wielki HE XIII; 149150
widry HE XVIII; 90
wiepietnik HE XII; 150
wierczynowski HE IX; 175
wierkwka HE IX; 123
wierza (Pawnica) HW nr 555; 99
wiconka (Gozdkwka) HE XVI; 124
wita HE XII; 103
(wita Struga) HE I; 103, 226
wita Struga HE I; 226
wite HE XVIII; 103
(apczycki Potok) HE XII; 103
wity Strumie HPol; 195
*wina (Suina) HE III; 102
winia (winiobrdka) HE XIX; 227
winia Ga HW nr 663; 196
winia Woda HE XVI; 193
winiarski Potok HE XIII; 190
winiobrdka HE XIX; 227
winka HE VI, X, XVIII, HPol; 83, 137, 145
(Stara Rzeka) HE XVII; 83
(wierszcz) HE VI; 83
winna (Dzierzzna) HE XIV; 172
(Przykwka) HE IX; 172
(Struga) HE XIV; 172
wino (winno) w; 172
winobrdka (winiobrdka) HE XIX; 125, 227
winoryja HE X; 187
wiski Potok HE IX, XIII; 190
wirek HE XVIII; 80
*wirklina (wierklina) HE IX; 156
wirkowiec (wierkowiec) HE III; 153
wirkw (wierkw) HE IX; 178
wilana (wilina) HE XVI; 224
wilanka (wilina) HE XVI; 224
wilina HE XVI; 224
Tamka HW nr 541; 52, 54
Tamy HE XV; 85
Tana (Tamka) HW nr 541; 52, 55, 93
Tanew HE XVIII; 26, 47, 52, 54, 55, 93, 108, 206
Taraswka HE XIII; 127
Tarnawiec HE XVIII; 154
Tarnica HE XVIII; 135
Tartaczny HE III; 103
Tartaczny Rw (Tartaczny, Rw) HE XIX; 195,
226

297
Tartakw (Tartakwka) HE XVIII; 178
Tarty Mostek HE XIX; 198
Tatarka HE XVI, HPol; 81, 96
Tatra (Rzeczyca) HE X; 78
Tyna HE XIV; 157, 224
Teliczanka (Cieliczanka) HE XIX; 131
Teplica (Cieplica) HE IX; 91
Teplicznyj HE XV; 171
Terebowi(e)c HE XVIII; 154
Ternawa (Tarnawka) HE III; 114, 206
Tyca (Tyna) HE XIV; 224
Tisna HE XV; 171
Tnew (Tanew) HE XVIII; 52
Toczna HE X; 54
Topielica HW nr 555; 135
Topielisko HE XIX; 71
Topis(z) (Konotopa) HE XV; 168
Topola HE XIV; 80
Topolowa (Lubcza) HE III; 101
Topr (Zagodonka) HE XVI; 90
Trawny HE XIII, XVIII; 171
Trciana HE III; 101
Trestka (Struga) HE XIV; 120
Trbierz (Hanka) HE X; 86
Troga (Tryoga) HW nr 542; 40, 43
Tromiska HE XIII; 163
Trostiwy HE XVIII; 181
Trocianica HE XIX; 146
Trjkt HE XVIII; 89
Trupienie HE XVI; 89, 155
Trupieniec (Bobrza) HE XVI; 89
Trupieka HE VI; 121
Tryb (Trybwka) HW nr 536; 89, 227
Trybwka HW nr 536; 89, 227
Tryoga HW nr 542; 40, 43
Trzaskaniec HE IX; 154
Trzaskonki (Trzaskanki) HE XIII; 124
Trzcianka HE III, X, XVI; 123
(Gawroniec) HE X; 123
(Jaka) HW nr 520; 36, 123
(Kauska) HE X; 123
(Kamieski) HE XV; 123
(Sztolnia) HE IX; 123
Trzcienica (Mynwka) HE XV; 135
Trzcieniec HE III, ZDM VI; 153
Trzciniec (Czerwonka) HE XIV; 152, 155
Trzciny HE XV; 81
Trzcionki HE XII; 81
Trzebierz (Hanka) HE X; 86
Trzebinka (Trzebinka) HE XIV; 130
Trzebiocha HE I; 165
Trzebnik (Grna) HE XVII; 150

(Turka) HE XVIII; 150

Trzebuka (Trzebinka) HE XIV; 130
Trzebyczka HE IX; 129
Trzeci Potok HPol; 198
Trzeci Rw HE XIX; 198
Trzemaszny (Trzemeszna) HE XVI; 171
Trzemeszna (Strzemesznica) HW nr 538; 171
Trzemelanka (Trzemelaka) HE III; 128
*Trzemenianka (Trzemelaka) HE III; 128
Trzecianiec (Trostyniec) HE XIX; 154
Trzenia (Trzeniwka) HE XV; 80
(Werynia) HE XV; 80
Trzo (Trzonia) HE IX; 110
Trzywody HE XV; 186
Tuczna (Toczna) HE X; 54, 158, 223
Tucznia (Toczna) HE X; 54, 158, 223
Tuczyn HE VI; 221
Tuczyna (Tuczyn) HE VI; 156, 221
Tulejwka HPol; 126
Tur HE XX; 83
Turka HE XV, XVI, XVIII, HW nr 557; 123
(Piskornica) HE VI; 123
Turna HE X; 172
Turnica HE XVIII; 144
Turo HE XII; 89
Turosna (Turonianka) HE XIX; 171
Turol HW nr 517; 111
Turzaka (Ludwigwka) HE XIX; 186
Turzaski HE XVIII; 228
Turze (Turzaski) HE XVIII; 102, 228
Turzy Potok HE XVIII; 190
(Brzezinka) HE III; 190
Turzyk HPol; 147
Twarda HE XIV; 95
Twardorzeczka HE IX; 187, 209
Twardorzycka (Twardorzeczka) HE IX; 187
Twardosz HPol; 168
Tychy HE XVIII; 104
Tyczyna HE XII; 156
Tymianka HE X; 119
(Zotoria) HE X; 119
Tymiany (Tymianka) HE XVI; 74
Tyrawa (Tyrawka) HE XVIII; 33, 113, 216
Tyrawka HE XVIII; 33, 113, 216
Tysi HE XIII; 104
Tysowiec HE XVIII; 154
Tysowy Potok (Cisowy) HE XVII; 225
Tymienica HE VI; 26, 54, 55, 119, 146
U Gocica HE III; 185
Ubiadek HE XIII; 42
Ubiedrza (Jasienica) SHGP; 110

298
Ubocz HE XVIII; 78
Uboczaska HE XIII; 176
Uboczny HE XIII; 100
Uchanka HE XIV; 50, 54
Uchd HE XVI; 71
Uczow (Huczwa) HE X; 223
Ugwka HE VI; 122
Ujcie (Trzeniwka) HE XV; 71
Uklejna (Kobylak) HE XII; 171
Ulatwka HW nr 542; 54, 187
Ulewnica HW nr 538; 141
Ulga HE XII; 85
Ulica (Supianka) HPol; 89
Upust HE XV, HPol; 71
Urwa HE IX; 69
Urwisko HE IX, XII, HPol; 69
Urwisty HE IX; 96
Urwiz (Urwis) HE XII; 110
Urwychwist HE XVIII; 91
Urwychwost HE XVIII; 91
Ustrzyk (Ochotnica) HE XIII; 91
Uszczawne (Uszczawny) HE IX; 173
Uszczawny HE IX; 173
Uszew (Uszwica) HE XII; 216, 223
Uszwa (Uszwica) HE XII; 26, 33, 223
Uszwia (Uszwica) HE XII; 223
Uszwica HE XII; 26, 33, 43, 216, 223
Ucie (Sona) 32, 71
Uwaowa HE XIII; 177
W Ciemnym (W Ciemnym, Potok) HE IX; 185
W Jamie HE XVIII; 185
W Kale HE XVI; 185
W Rudym HE XIX; 185
W Smugach HE XIX; 185
W Solniskach HE XIII; 185
Wawka HPol; 127
Wapenik (Wapiennik) HE XIII; 220
Wapenna HE III; 104
Wapielnica HE XVIII; 139
Wapienica HE IX; 138
Wapienik (Wapiennik) HE XIII; 220
Wapiennik HE XIII; 220
Wapienny HE XVIII; 96
(Wapiennik) HE XIII; 96, 220
Wapienny Potok HE III, XII; 190
(Wapenny) HE XVIII; 190
Wapnik HE XVIII; 147
(Wapiennik) HE XIII; 220
Wapniska HE XVIII; 163
Wara (Warzyca) HE XVIII; 110, 227
Warkocz HE XVI; 90

Wartopnik HE X; 47, 150

Warua (winno) w; 169
Warzyca HE XVIII; 110, 227
Wdoek HE XIII; 70
Wgroda HE X; 85
(Jasionka) HE X; 85
Wgromadisa (Wgiermuca) HE I; 52
*Wgromadnica (Wgiermuca) HE I; 52, 54
Wkop HE XVIII; 70
Wska Rzeczka HE XIX; 192
Wski HE XII; 96
(Luba) HE XIII; 96
Wsosz HE X, XV; 70
Wtok HE III, XIII, XV; 84
Wtoka HE III, XIII; 110
Wtoki HE III, XV; 84
Wwelnica (Wwolnica) HE IX; 143
Wwona HE XIV; 171
Wwz HE IX; 70
Wda HE I; 26, 33, 43, 97
Wedonka (Wdonka) HE XVI; 129
Wel HW nr 629; 33, 43,
Welmwka (Wecza) HE XII; 126
Wenica HW nr 660; 135
Weyki Most HE XVIII; 197
Weykyj Bystryj HE XV; 199
Werbia HE X; 163, 167
Werbicz (Werbycz, Wielki) HE III; 165
Werbka HE VI; 131, 224
Werbowec (Wierzbowiec) HE III; 154
Werchowina (Rata) HE X; 91
Werenia (Werynia) HE XV; 116
Werynia HE XV; 116
Wdno HE XVI; 173
Wgierka HW nr 543; 33
Wgiermuca HE I; 52, 54, 134
Wgorwka HE XIX; 126
Wgorzyn HE III; 179
Wgra (Wgierka) HW nr 543; 33
Wgrwka (Wgorwka) HE XIX; 126
Wswka (Wwka) HE III; 124
Wwka HE III, XV; 124
Wyk HE XVI; 90
Wiagr (Wiar) HE XVIII; 34, 205
Wiar HE XVIII; 34, 205, 206
Wiartod HE III; 187
Wizownica HE X, XVI, XIX; 144
(Kacanka) HE XVI; 144
(Sucha) HE XIV; 144
Wizwka HE XIX, HW nr 563; 123
Wideka HE XV; 70
Wideki (Wideka) HE XV; 70

299
Widlacz HE III; 164
Widok (Widak) HE IX; 160
Widowa HPol; 94
Widowa Parowa HE XIX; 194
Widy HE IX, X, HPol; 70
(Hupan Wielki) HE X; 70
Wiechciwka (Gorzyczanka) HE XVI; 127
Wiejska HE XII; 103
Wiejski Potok HE XVIII; 191
W(i)el (Wel) HW nr 629; 33
Wielca (Wielucz) HE X; 105, 106
Wieladebrza (Wielebrza) HE XII; 187
Wielenia (Wielonka) HE IX; 168
Wiele (Wielonka) HE IX; 168
Wielga HE XVIII; 95
Wielga Rzeka (Wielka Rzeka) HE XVI; 191
Wielgi Bek HE XVI; 194
Wielgi Brok (Brok) HE X; 229
Wielgi Rw HE XVIII; 195
Wielgi Wzdroj (Wielki Wzdrj) HE XIX; 194
Wieli HE IX; 95
Wielka HE XII, XV; 95
(Cicha) HE XVI; 95
Wielka Debrza HE XV; 194
Wielka Dolina HPol; 194
Wielka Fosa HE XIII; 196
Wielka Krzykopa HE XV; 196
Wielka Krzypopa HE XV; 196
Wielka ka (kta) HE XIII; 195
Wielka Przekopa (Wrblwka) HE XII; 196
Wielka Rostoka (Sucha Roztoka) HE IX; 226
Wielka Rowa HE XV; 195, 200
Wielka Rzeka HE XV; 191
(Kleczanka) HE XII; 191
(Krzna) HPol; 191
(Zota) HE XVIII; 191
Wielka Rzyczka (Wielka Rzeczka) HE III; 192
Wielka Struga HE XIV; 192, 193, 201
(Brzozwka) HE XIX; 54, 192
Wielka Sucha (Suszanka, Wielka) HE XII; 220
Wielka Suszanka (Suszanka, Wielka) HE XII; 220
Wielki HE IX, XII, XVIII; 95
(Sabatwka) HE XVIII; 95
Wielki Brok (Brok) HE X; 229
Wielki Brd HE X; 194
Wielki Gro HE XII; 194
Wielki Grud HE XIX; 194
Wielki Kana HE XV, XVIII, XIX; 196
Wielki pod Brzezinami HE IX; 200
Wielki Potok HE XII; 190
(Wielki) HE XVIII; 190
(Wiewiczanka) HE XV; 190

Wielki Przekop (Wrblwka) HE XII; 196

Wielki Rw HE XV; 195
(Wielgi Rw) HE XVIII; 195
Wielki Stok HW nr 469; 194
Wielki Strunik HE XV; 197
Wielki Suchy Potok (Suchy Potok) HE XIII; 199
Wielnianka (Wenianka) HE X; 127
Wielucz HE X; 105
Wieprz HE VI; 26, 54, 83, 92
(Wieprzczanka) HE XII; 83
Wieprznica HE XVIII; 144
Wieprzyk; 83
Wierch Rzeki HE XIX; 199
Wierchowina HE XIII; 71
Wierna Rzeka HE XVI; 54
Wierny HE XIII; 104
Wierzba (Kniejwka) HE XVI; 80
Wierzbianka HE XIX; 128
Wierzbica HE XVI, HW nr 580; 135
Wierzbienka HE XIV; 130
Wierzbinka (Wierzbienka) HE XIV; 130
Wierzbka (Werbka) HE VI; 120, 224
Wierzbowiec HE III; 153
Wierzbwka HE VI, XII, XV; 123
(Werbka) HE VI; 224
Wierzchniowska HE XII; 175
Wierzchowina HE XII, XIII, XVIII; 71
Wierzchowiny HE IX; 71
Wierzchwka HE XVI; 126
Wierzyca HE I; 26, 34, 43
*Wierzysa (Wierzyca) HE I; 34
Wierzysko HE XVIII; 66
Wieski HE XII; 103
Wie HE XV; 88
Wienik HE IX; 148
Wieny HE IX; 103
Wietcisa HE I; 52, 169
Wietwca (Wietcisa) HE I; 52, 169
Wiciernica HE XV; 144
Wicierza HE XII; 110
*Wic(z)ta (Wincenta) HW nr 515; 39
Wizienny Rw HE X; 195
Wilchy HE XV; 91
Wilcza (Brzozwka) HE XIV; 102
Wilcza Jama HE IX; 194
(Waradoki) HE XV; 194
Wilcza Struga (asica) HE XIV; 192
Wilczaniec HE IX, HPol; 154
Wilcze HPol; 102
Wilczek HE XIII; 162
Wilczenica (Niestpwka) HW nr 546; 145
Wilczy HE IX; 102

300
Wilczy D HE XVI; 194
Wilczy uk HPol; 194
Wilczy Pasionek HE IX; 196
Wilczy Potok HE IX; 190
(Wilkw Potok) HE XIII; 190
Wilczyniec HE IX; 83
Wilga HE XII, HW nr 350; 46, 5253, 54, 55, 63, 93
Wilgowiec HE IX; 154
Wilicza (Brzozwka) HE XIV; 102
Wilka (Wilga) HW nr 350; 53, 93
Wilkoaczy HE IX; 103
Wilkowina HE VI; 157
Wilkw HE XII; 178
Wilkw Potok HE XIII; 190
Wilanka HE X; 127128
Wia HE X; 71
Wincenta HW nr 515; 39
Winina (Wszachowianka) HE XVI; 156
Wir(z)bowa (Wierzbienica) HE XII; 101
Wirek HE XV, XIX; 66
Wirowa HE XVIII; 62, 94
Wirtel HE XII; 89
Wirzbica (Wierzbica) HE XIV; 135
Wirzbwka HE XII; 123
Wirzbska Struga HE XII; 192, 193
Wirzchowisko (Psarka) HE XVI; 71
Wisa (Wissa) HE XIX; 34
Wiseka HE III; 119
Wiska HE XV; 120
Wisoczek (Wapienny Potok) HE III; 162
Wisok HE III; 26, 41
Wisoka HE XV; 26, 41
Wissa HE XIX; 34
Wistla (Wisa) HE I, 34
Wisa HE I, IX, XV; 26, 34, 43, 80, 204
Wisznia (Winia) HE XV; 80
Wisznianka (Wiszniaka) HE XIII; 128
Wiszniwka (Winiwka) HE XV; 123
(Wynica) HE VI; 123
Wiszowatka HE XV; 122
Wiszowaty Stok (Wiszowate) HW nr 518; 194
Wilina HE XV, HPol; 157
Wilisko HE VI, XII, XVI; 163
Winia (Winia, Stara) HE XV; 80
(Wisznia) HE XVIII; 80
Winiaka (Wiszniaka) HE XIII; 128
Winiwka HW nr 351; 123
Wkra HW nr 550; 39, 43
Wodawa (Wodawka) HE X; 35, 113, 216
Wodawka HE X; 35, 216
Wosacica HE XVIII; 139
Wosianka HE XVI; 120

(Berenica) HE XVII; 120

Wosienica (Myska, Struga) HE I; 81
(Wosanka) HE XII; 81
Wosie HE XII; 81
Wodca HE XVI; 66
Woda elazna (elazna Woda) HE IX; 226
Wodna HE XVI; 94
Wodnica HE III, XV, XVI, HW nr 260; 70
Wodnik w; 148
Wodny HE IX; 94
Wodny Wienik HE IX; 196
Wodomcza HE XII; 66
Wodonica HE XVI; 66
Wodocza HE XII; 66
Wodospady HE XIII; 66
*Wodynia (Wodynka) HW nr 351; 117
Wodycza HE VI; 66
Wodzca HE XIV; 106
Wodzienica HE XVI; 145
Wodzieniec HE XVI; 154
Wojborza (Wolbrka) HE XIV; 47
Wolborzyca (Wolbrka) HE XIV; 47
Wolbrka HE XIV; 46, 47
Woli HE XVIII; 102
Wolna (Wolny) HPol; 99
Wolnica HE XII; 139
Wolny HE IX, HPol; 99
Wolny Potok HE XII; 190
Woczy HE XVIII; 104
Woczyniec HW nr 175; 154
Woosianka (Wooszanka) HE XVIII; 131
Woosiec HE XV; 152
Wowka HE XII; 124
Wonica HE XV; 106
Worotni HE XVIII; 172
Wostry (Ostry) HE XIII; 95
Wdki (Prdnik) HE XVI; 66
Wrotki (Krzywy Potok) HE XII; 71
Wrblik HE XVIII; 147
Wrblina (Wroblina) HE VI; 156
Wrblwka HE XII; 124
Wrzca HPol; 106
Wrzczka HE XIX; 124
Wschodnia HE XVI; 53
Wsiowa HE XVIII; 103
(Wiejska) HE XII; 103
(Wsiowa Rzeczka) HE XVIII; 103
Wsiowa Rzeka (Wsiowa Woda) HE III; 192, 226
Wsiowa Woda HE III; 226
Wsiowy Potok (Skawa) HE XII; 191
(Wsiwka) HE XII; 191
Wsiwka HE XIII; 124

301
Wsplny HE XII; 103
Wstki (Stka) HE I; 90, 220
Wszerzec(z) HW nr 520; 39, 43
Wycieka HE III; 110
Wyczyszczon HE IX; 106
Wydartuch HE XV; 165
Wydernik (Wadernik) HE XV; 150
Wydra HE XVIII; 83
Wydrnik (Wadernik) HE XV; 150
Wydrzyna HE XII; 156
(Uszewka) HE XII; 156
Wydziawka HPol; 127
Wygon HE III, XV; 86
(Zagrski, Potok) HE XIII; 86
Wygoniska HE XIII; 86
Wykap HE IX; 66
Wykapek HE IX; 161
Wykrtowski HE IX, XII; 175
Wylewna HE III; 106
Wymokracz (Wymakracz) HPol; 164
Wyrkowina HE XII; 157
Wyrumbaniec (Wyrbaniec) HE IX; 86, 155
Wyrwa HE I, XII, XVIII; 70
Wyrwanica HE XII; 143
Wyrwisko HE XII; 70
Wyspa HE XV; 71
Wysza HE XII; 71
Wysznia (Wisznia) HE XVIII; 54, 80
Wysznicz (Winicz) HE XIII; 165
Wyszulec HE XII; 82, 155
Wywierzysko HPol; 71
Wyar HE XIX; 74
Wyny HE IX; 100
Wynia Jama (Olchowaty) SHGSk; 194
Wynica HE VI; 46
Wyny Potok HE XV; 190
Wywka (wilcza) HE III; 126
*Wzlecza (Zwlecza) HE XIV; 184
Wzdroje HE XIV; 65
Wzor HE XVIII; 77
Z Bani HE XII; 185
Z Budziny HE IX; 185
Z Gaju HE XIX; 185
Z Lasu HE III; 185
Z Leszczyn HE III; 185
Za Dworem HE XVIII; 185
Za Horbem HE XVIII; 185
Za Karczm HE XVIII; 185
Za Myskiem HE IX; 185
Za Mostem (Szpilpotok) HE XVIII; 185
Za Pasieki HE XIII; 185

Za Potik (Za Potok) HE XIII; 185

Za Stawka HE XII; 184
Za Tyni HE XVIII; 185
Za Wodu HE XV; 185
Za Zastawy HE XV; 185
Zabagnisko HPol; 163
Zaboczanka HE XIX; 129
Zachodnia Woda HE XII; 193
Zadkowy HE XII; 100
Zadni HE IX, XII, XIII; 100
Zadni Lipnik HE III; 195
Zadni Potok HE XVIII; 190
Zadni Potuczek (Zadni Potok) HE IX; 191
Zadnik HE IX; 148
Zadudnierski HE XIII; 176
Zady HE XIII; 71
Zadzia HE IX, XVIII; 184
Zadziele (Bednarka) HE XIII; 107, 161
Zagacie HE XII; 86
Zagwki HE VI; 71
Zagrni HE XIII; 100
(Zagrni Potok) HE XIII; 100
Zagrnik HE XII; 148
Zagwni Rw (Kcikwka) HE III; 195
Zagrodny HE IX; 103
Zagrodziec HPol; 152
Zahrabnik HE XVIII; 185
Zajemna (Biaa) HE XVII; 171
Zakcie HE III; 77
Zakpny HE IX; 173
Zaklty Potok (Kosiczne) HE XII; 191
Zakopcowy HE IX; 178, 179
Zakopiec HE IX; 152
Zakrek HE XV; 161
Zakrki HE XIII; 124
Zakrcielka (Zunianka) HE XIX; 130
Zakrt HE XII; 71
Zakrty (Krzyszkowianka) HE XII; 71
*Zalewianka (Zelwianka) HE XIX; 129
Zaamaniec SHGSk; 153
Zamagura HE XVIII; 184
Zambrzyca HW nr 469; 135
Zamio HE XVIII; 111
Zamost HE XII; 184
Zamocisko HE XIII; 163
Zapad HE XV; 70
Zapadliska HPol; 7071
Zapada HE XIX; 106
Zapadzisko HE IX; 71
Zapat (Zapad) SHGWy; 70
Zapocie HE XV; 86
Zapotnica HE XVI; 145

302
Zaprzelina HE IX; 157
Zarbczany (Zarbki) HE XII; 180, 219
Zarbczaski HE XII; 176
Zarbki HE XII; 219
Zarolak HE IX; 159
Zarynok HE XVIII; 91
Zarywka (Zarbianka) HE XIII; 66
Zarywy HE XII; 66
Zasiki HE XVIII; 91
Zastajowy HE XVIII; 177
Zastawa HE I; 85
(Parzenica) HE I; 89
Zastawek HE XVIII; 162
Zaszronin HE XVI; 179
Zatoka HE III, HPol; 71
Zatoki HE XIX; 71
(Ryszka) HE I; 71
Zatwr HE XIX; 89
Zawadka HE XV; 28, 43, 213
Zawalanka HE XVI; 128
Zawale HE XII; 78
Zawaliny (Wyrwa) HE XVIII; 157
Zawalna HE XVIII; 171
Zawawka HE XIII; 126
Zawoja HE XIII, XV; 110
Zawonia HE XIX; 110
Zawynnyj HE XVIII; 107, 206
Zza HPol; 74
Zbieek (Krpianka) HE XVI; 162
Zboawa (Bojewka) HE X; 114, 226
Zboowa Struga (Bojewka) HE X; 226
Zbjna 104
Zbjniczak HE IX; 160
Zbrza HE XVI; 184
Zbrzyca HW nr 675; 184, 185
Zdolinak (Zdoliniak) HE XIII; 159160
Zdolski Potok (Racawka) HE XVI; 190
Zdroik HE XIX; 65
Zdroje HE XIX; 65
(Stawiska) HE XIV; 65
Zdrojek HPol; 65
Zdrojowa (Wieczfnianka) HW nr 541; 94
Zdrojowa Woda HE XIII; 193
Zdrj HE X, XIX; 65
(Olszanka) HE XIX; 65
Zdynia HE XV; 116
Ze Stawisk (aziska) HE XV; 220
Zebrze (Zbrze) HE XII; 83
Zeleny HE III; 104
Zeleny Potok HE III; 197
Zelwianka HE XIX; 129
Zembrza HE XIII; 110

Zesilny (Czarny Potok) HE XVII; 173

Zgowiczka HE XIV; 35, 46, 216217
Zgnika HPol; 124
Zgniy HE XVIII; 106
Zgniy Potok HPol; 198
Zgoda HPol; 90
*Zgowid (Zgowiczka) HE XIV; 35, 216
Zgowidza (Zgowiczka) HE XIV; 216
Zgowitka (Zgowiczka) HE XIV; 216
Zgrna SHGMz; 173
Zgrska (Zgrska Rzeka) HE XV; 175, 176
Zgrska Rzeka HE XV; 175, 176
Zielona HE XIV; 98
(Zielona Struga) HE XIV; 98
Zielona Kryniczka HE XVIII; 197
Zielona Kyrniczka (Zielona Kryniczka) HE XVIII;
197
Zielona Rzeczka HE XVIII; 192
(Narewka) HE XIX; 192
Zielony Potok HPol; 190
Ziemniaczany HE XII; 101
Ziemnik HE IX; 148
Zimna HE XVI, HPol; 99
Zimna Roztoka (Zimna Raztoka) HE IX; 194
Zimna Rzeczka HE XV, XVI; 192
Zimna Rzeka (Zimna Woda) HE XVI; 226
Zimna Woda HE IX, XII, XIIII, XIV, XV, XVI,
XVIII, HPol, HW nr 538, 547, SHGWy; 193,
226
(Ciosenka) HE XIV; 193
(Krzeszowska Struga) HE XIV; 106, 193
(Przecznica) HE III; 193
(Rakwka) HE XIV; 193
(Zimny Wody) HE XII; 193
Zimna Wdka HE IX, XVI, HPol; 193
Zimne HE XIII; 99, 222
Zimne Wody HE XVI; 193
Zimnik HE IX, XIII, HPol; 148
Zimnodka HE IX; 125
Zimnowiec HE XII; 154
Zimnowoda (Zimnawoda) HE VI; 187
Zimny HE IX, XIII; 99
(Kluska) HE XIII; 99
(Zimne) HE XIII; 99, 222
Zimny Brd (Zimny Brodek) HE XVI; 194
Zimny D HE XIII; 194
(Struga) HE XIV; 194
Zimny Kana HE XV; 196
Zimny Potoczek HE IX; 191
Zimny Potok HE IX, XII, XIII; 190
Zimny Stok HPol, HW nr 545; 194
Zjawienie HE XVI; 89

303
Zlatna (Bystra) HE IX; 105
Zlecza (Zwlecza) HE XIV; 184
Zlewak HE IX; 159
*Zliwaniec (Iownica) HE IX; 154
Zocki Potok (Niedwied) HE XII; 190
Zodziejka HE XVIII; 121, 172
(Sanna) HE VI; 121
Zota HPol; 98
(Brzoza) HE XIV; 98
(Radlanka) HE XIII; 98
Zota Krzywula (Krzywula) HE X; 194
Zota Nitka HE XVIII; 196
Zota Rzeka (Zota) HE XVIII; 191
Zota Rzyczka (Zota) HE XVIII; 192
Zota Rzyka (Zota Rzeka) HE XVIII; 191
Zota Struga HPol; 192
Zotka HE XIII; 122
(Babulwka) HE XV; 122
Zotne HE XIII; 98
Zotnik HE IX, XII; 150
(Szklarka) HE XVII; 150
Zotny Potok HE XII, HPol; 190
Zotopolnica (winka) HW nr 584; 145
Zotula HE XIV; 167
Zoty HE IX; 98
Zoty Potok HE IX, XII, XIII, XV; 190
(Zotny Potok) HE XIII; 190
Zmarzy Potok HE XIII; 198
Zmiczka (miczka) HE XIII; 105, 228
Zmiczki (miczka) HE XIII; 228
Zmienniczka HE III; 217
Zminica (Zmienniczka) HE III; 141, 217
Zminnica (Zmienniczka) HE III; 217
Zmorznica (Zmornica) HE XVI; 145
Zmylona HPol; 106
Znojnica HE XVI; 139
Zookia (Sookija) HE X; 166
Zubrza HE III; 102
Zwadwka (Zwadywka) HE XV; 127
Zwadywka HE XV; 127
Zwara HE XVIII; 66
Zwieryniec (Zwierzyniec) HE X; 91
Zwierzyniec HE XII; 83, 155
Zwina HE III; 110
Zwiniacz HE XVIII; 164
Zwir HE XVIII; 91
Zwirklina (wierklina) HE IX; 156
Zwnica (miczka) HE XIII; 105, 228
Zwodnica HE IX; 66
Zwodzie (Bolina) HE IX; 161
Zwolne HE XIII; 106
*Zwonica (Szwonica) HE IX; 141

Zwor HE XVIII; 91
(Izwor) HE III; 91
Zworec HE XVIII; 91
Zwr HE XVIII; 91
(Zwor) HE XVIII; 91
Zwrotnica HE XII; 71
Zyrsantnica (Dzierznica) HE I; 143
rdlanka HE III; 128
rdlany Staw HE XVI; 196
rdliska HE VI; 66
(Rylka) HE XIV; 66, 220
rdlisko (Rylka) HE XIV; 220
rda HE XVI; 66
aba HE XVI; 82
abieniec HE IX, HPol; 83, 155
abiniec HE IX, XV; 83, 155
abiny HE XVIII; 91
*abna (Sobina) HE I; 102
abnica HE XIII, XVIII; 104
(abniczanka) HE IX; 104, 228
abnicka Rzeka (abniczanka) HE IX; 228
abnicka Woda (abniczanka) HE IX; 228
abniczanka HE IX; 228
abnik HE IX, XV, XVI; 83
abowy HE XIII; 177
arnica HE X; 136
(Piskorzanka) HE VI; 136
arnowa HW nr 546; 103
arnowiec HE IX; 86, 155
arnwka HE IX, XVI; 120
arowy HE XIII; 103
eglarka HE XIII; 130, 132
ebrwka HE XIV; 34
elazna Woda HE IX; 193, 226
elazny Mostek HE XIX; 196
elazny Rw HPol; 195
elazwka HE XV; 122
elenianka (Kamionka) HE XVI; 128129
elenica HE XII; 139
elenik HE IX; 148
ernica (Grabarka) HE X; 144
abina HE IX; 71
obina HE IX; 71
obiska HE XIII; 163
micki Potok (miczka) HE XIII; 228
miczka HE XIII; 105, 228
mijowaty HE IX; 102
mijwka HE VI; 124
okiew (kiewka) HE VI; 35
owina HE IX; 156

304
orawnik (rawnik) HE XVIII; 150
orowy HE IX; 103
kiew (kiewka) HE VI; 108, 216
kiewianka (kiewka) HE VI; 216
kiewka HE VI; 35, 216
ta Woda HE XIV; 193
ty Potok HE XIII; 190
urawia (Dziea) HE X; 102
(Toczewka) HE X; 102
urawianka HW nr 557; 128
urawica (urawianka) HE XVIII; 139
urawinka HE XVI; 120

urawnik HE XVI; 150

ylca (ylica) HE IX; 169, 224
ylica HE IX; 169, 224
yawa HE X; 114
(ylawa) HE X; 114
yka HE X, XVII; 90
*yr(z)awica (urawianka) HE XVIII; 139
yrnica (Grabarka) HE X; 144
ytnia (Muchawka) HE X; 101
ytnwka HE XVIII; 126
ywiczka HE XIV; 119
ywika HE XV; 130

SUMMARY
HYDRONYMS OF THE VISTULA RIVER BASIN:
APPELLATIVE-DERIVED POTAMONYMS

Hydronymy occupies an important position within the realm of geographical names. The
works of many researchers have been combined into a complex and coherent (but still incomplete) methodological study of Polish water objects names. Within this very monograph, there has been an attempt to synthesize a significant fragment of the hydronymic system using the example of the appellative-derived potamonyms of the Vistula basin,
which are differentiated chronologically, structurally and semantically. The source material
comes from the most complete computer database to date, which is found in the Toponomastic Department of The Institute of Polish Language at The Polish Academy of Sciences
in Krakow. This book presents an analysis of over 6,000 names of rivers that emanate from
the Vistula basin (within the limits of contemporary Poland except the Warmia and Mazur
regions as well as the Vistula delta) whose origin can be found in common words. The research method combines a philological method with structuralism, elements of stratigraphy, statistics and a cognitive paradigma as complementary approach. Hydronyms were
divided into three distinct layers: archaic Pre-Slavic hydronyms, Proto-Slavic Hydronyms,
and Polish Hydronyms. Studies of Slavic names have adopted an incentive framework for
genetic-motivational classification which refer to the concept used in Polish hydronomastic research and to the concept applied in the Czech and Slovak onomastic school. Isolated
hydronyms have resulted from both pure onymisation (semantic derivation) and so called
extended onymisation processes (paradigmatic, suffixal and compounding).
The oldest layer of hydronyms concerning the Vistula Basin, called archaic or Old-European, contains 87 river names. These macrohydronyms have longstanding historical records (with the longest object Vistula river). These are mainly names of the feminine ending -a, also with consonants that can be either masculine or feminine. Some potamonyms can contain old suffixes (like -awa, -ew), which were used to adapt archaic words
into the Polish language system. The motivational foundations have their source in the semantic field river, water, flow. So-called, Old European names represent a small percentage of appellative-derived hydronyms in the Vistula basin (1.3%).
The layer of Proto-Slavic hydronyms is very difficult to separate. Any successful extraction of these Archaic Slavic hydronyms owes its credit to the proven theses of renowned

306
researchers and the verification of pre-existing hypotheses. The present set of 81 names is
only a proposal, in which the linguistic criteria were employed alongside extra-linguistic
criteria. When choosing this set of water names, the following was taken into account: the
recorded date (XIIIXV century), the determined size of the object (exceeding 30 km),
and the stability of the recorded names over the centuries. When comparisons between
Pre-Slavic and Proto-Slavic names are made, one can observe the semantic development
(widening of semantic fields) according to characteristics such as the colour of water, taste,
acoustics, dimensions of the trough, the nature of the ground (in which the body of water
flows), flora and fauna, as well as culturally determined conditions. These selected ProtoSlavic Hydronyms represent 1.2% of all appellative-derived names in the Vistula basin and
can illustrate both the nouns and adjectives formation. One can label them as another layer
of water names following Old European hydronymy.
The analysis of a younger layer of potamonyms precede theoretical considerations regarding the process of onymisation which is defined as the proprialization of Appellatives
without the usage of formatives and with the usage of paradigmatic, suffixal formatives,
and composition, that are accompanied by the loss of appellative meaning while gaining
a single point of reference. This process of individualization, which ties together names and
referents as well as includes the appropriate onomastic category, becomes an integral part
of every act of nomination.
When grouping hydronyms of this subcategory, one can distinguish two types: one as
a result of pure onymisation (from nouns, adjectives, numerals, participles) and the other as
a result of extended onymisation processes.
Hydronyms that come from nouns (including pluralia tantum) and arise from pure
onymisation comprise of a collection of about 1,000 names for 2,394 referents (36%). Most
of these names (76%) have their source in the substantives of topographic characteristics
while the remaining 24% have a cultural source. The highest density of such names appears in the upper-right bank of the Vistula River basin to San (especially above the Dunajec), which is not surprising, since there the hydrographic network is very dense. Many of
these names can equally be found on the left bank of the river between the rivers Przemsza
and Pilica.
A group of 549 potamonyms, which relate to 1,058 referents, come mostly from adjectives and in some cases, from participles and numerals. The adjective bases have mostly topographic characteristics (about 89%). The concentration of such names can be observed in
the upper basin of the Vistula up to the Sola and Przemsza rivers as well as in the San basin.
The second most frequent class after Hydronyms that result from pure onymisation
are suffixal derivatives. The group of 1,159 names for 1,508 referents are hydronyms with
noun suffixes. The bases have predominately a topographic meaning while around 11%
share a cultural meaning. Next, the group of 230 names for 249 referents are hydronyms
in which the suffixes are typical for adjectives. The majority of bases have a topographic
meaning while only 10% have a cultural meaning.
For compound formations there are 739 names for 1,176 referents. Only 26% of these
names were first recorded between the 13th and 18th century. However, the most extensive
increase of records occurred in the 20th century (about 60%). The majority of compound
hydronym bases have a topographic meaning, while 25% contain at least one part that indicates cultural meaning.

307
Potamonyms that have been paradigmatically derived from nouns and verbs are only
a marginal type within hydronymy. There have only been 47 names for 60 referents recorded. Another insignificant type is derivatives from prepositional phrases which is typical for
microtoponymy (recorded 107 potamonyms for 114 referents).
In each of the three productive ways of creating hydronyms, one can differentiate predominant subtypes. The first subtype contains names that are products of pure onymisation
(semantic derivation) of feminine nouns ending in -a (36%). The second subtype are suffixal derivatives potamonyms with suffix -ka (31%) and the last one are compounds of adjectives and nouns (76%). Feminine hydronyms that contain one or two components make
up more than half of the entire class (51%). Meanwhile, masculine hydronyms are a slightly
smaller group (37%) and only 4% are neutral hydronyms. A relatively high percentage of
hydronyms come in plural form (around 6%). The presentation of potamonyms of different
types of name-forming also includes more than 200 names that contain other Slavic (East
Slavic, Czech and Slovak) phonetic and lexical features.
An analysis of the appellative-derived names of the rivers demonstrated that the most
common method of forming potamonyms is the pure onymisation (50.6%). The second and
third most common processes respectively are the suffixal derivation (27%) and composition processes (20.4%). Compared to the previous processes, paradigmatic derivation is insignificant (0.7%).
The common names rooted in the foundations of hydronyms are a part of a chronologically diverse and systemically heterogeneous appellative lexis. Appellatives that are
congealed in potamonymy are for the most part native words documented in dictionaries, ranging across different time periods, and coming from different registers of Polish language. A small part belongs to the archaic vocabulary Indo-European and Proto-Slavic.
Hydronymic vocabulary is based on the lexis connecting with topography, characteristics
of aquatic objects, features of surrounding area as well as flora and fauna. To a lesser degree, hydronymic vocabulary is also based on appellatives relating to material and spiritual culture.
Chronologically, the name Vistula is the first hydronym to be recorded. In the 11th century, there are 6 archaic names. In the 12th century, there are 12 new hydronyms that, in addition to the group representing the archaic names, there are three sets being actively used
in the following centuries (these are names that come from nouns and adjectives that have
emerged as a result of suffixal and semantic derivation). Only 36% of the names are documented from before the end of the 18th century. Meanwhile, 19% of the names have been recorded from the 19th century and 45% from the 20th century. However, this high percentage
of names recorded in the 20th century only indicates the limited material as well as a lack of
documenting smaller streams.
There is a weaker and relatively less stable level of archiving of hydronyms (except
for macrohydronyms) in relation to oiconyms. The records attest to the existence of large
amount of polionymy in hydronyms, which manifests itself in the presence of lexical and
morphological variants. Presented and outlined in this work is the transformation of hydronyms: univerbation, differentiation, replacement of suffixes, changes of gender, paradigma,
order of elements, changes from the singularity to the plurality of words and vice versa and
other mutations. Typical for appellative-derived hydronymy are bi-directional transformations between single- and multi-component hydronyms. With regards to suffixal variance,

308
typical is the expansion of the suffix -ka (including extensions). Name changes in hydronymy are proof of continuous verification of name forms by the system in reaction to an onomastic context and the change in the hierarchy of local components.
This summary description of appellative-derived names has not exhausted the comprehensive analysis of the potamonymic system in the Vistula basin. Research on onymic-derived names of rivers within a geographic distribution of different naming types (which will
be continued) will present a larger picture of the names in the Vistula basin.
Translated by David Kwasniewski

P O L S K A A K A D E M I A NA U K

URSZULA BIJAK
NAZWY WODNE DORZECZA WISY

ISBN 978-83-62275-67-0

I N S T Y T U T J E Z Y K A P O L S K I E G O

URSZULA BIJAK

NAZWY WODNE
DORZECZA WISY
POTAMONIMY ODAPELATYWNE

KRAKW 2013