Bg tego chce

Dotychczas mylaem e najwaniejsz dat w historii Europy by rok

1492, rok odkrycia Ameryki i przepdzenia resztek mahometan z Europy.
Rok ten otwiera Europ na reszt wiata, to pocztek epoki nowoytnej,
to pocztek podbojw ziem na innych kontynentach, zniewalania ludw
podbitych, prawie kompletnego unicestwienia Indian Centralnej i
Poudniowej Ameryki, to pocztek wielkich odkry geograficznych, to czas
narodzin protestantyzmu, co porednio spowodowao wiele nieszcz,
wojen religijnych, to te czas rozkwitu Wielkiej Inkwizycji hiszpaskiej.
Dochodz teraz do wniosku e rwnie wan , jeli nie waniejsz dat w
historii Europy by rok 1095, kiedy to papie Urban II wezwa do "witej
wojny" z wrogami Chrzecijastwa i do odzyskanie Palestyny.
Byo to wystpienie publiczne. Papie
zachca wszystkich mieszkacw Europy
"by pomogli wschodnim chrzecijanom i
wypdzili z granic chrzecijaskiego wiata
ludzi tego niszego rodzaju". Suchacze
papiea zareagowali na to wezwanie
entuzjastycznym krzykiem: Deus lo vult
(Bg tego chce). Miao to miejsce w
Burgundii, dokadniej w Clermont (obecne
Clermont-Ferran), po zakoczeniu synodu
powszechnego. Burgundia bya wtedy
faktycznym centrum Chrzecijastwa, tu
zapocztkowany by ruch odnowy, a jego
sercem by potny i ogromny zakon
benedyktynw w Cluny, w ktrym przeorem
by wspomniany papie, a pniej synny
Grzegorz VII. Faktyczn osob numer jeden w kociele sta si nieco
pniej nie papie, lecz w. Bernard z Clairvaux, czonek nowego zakonu
cystersw, zwolennikw ewangelickiej prostoty, ubstwa, pokutniczego
stylu ycia ; to grupa ktra odesza od bogatych benedyktynw. Ci bogaci
zakonnicy take odeszli daleko od surowej reguy pierwszego
chrzecijaskiego zakonu, ktry na synnej Monte Cassino zaoy w.
Benedykt z Nursji w roku 529. Benedyktyni z Cluny uwaali e zamiast
surowego ycia w myl zasady w. Benedykta "ora et labora" (mdl si i
pracuj) lepiej suy Bogu opywajc w bogactwie, budujc wspaniae
witynie, rozbudowujc ceremonia liturgiczny - bogactwo i przepych
miao w ich mniemaniu podrela wielko i potg Boga. W drodze do
Clermont papie Urban II powici w Cluny kamie wgielny budowanego
tu kocioa, p wieku pniej inny papie, Innocenty II, w asycie przeora i
1212 zakonnikw powici skoczon budowl, najwikszy i najduszy

(187 metrowy) koci w wiecie chrzecijaskim przez nastpne cztery

wieki do czasw oddania do uytku dusz o 12 metrw bazylik w. Piora
na Watykanie. W czasie przemwienia papiea Bernard z Clairvaux mia
tylko 5 lat, a cystersi pojawili si trzy lata pniej. Ani on, ani jego zakon
nie uczestniczyli w pierwotnym zrywie zmierzajcym do odzyskania dla
chrzecijan grobu Chrystusa, Jerozolimy i Palestyny, ale kilkadziesit lat
pniej ich nadgorliwo religijna rozkrcia do zenitu mentalno
krzyowcw o koniecznoci nie tylko uwolnienie Ziemi witej od
innowiercw, ale unicestwienia islamu, a przy okazji i ydw, przecie to
oni wydali Chrystusa na mier, a mier domaga si mierci. Papiee,
szczeglnie ci sprzed czasw wypraw krzyowych, zapltani w dwie
sprawy nie do pogodzenia: rzdzenie Kocioem i swoim wieckim
pastwem, nie cieszyli si autorytetem, byli czsto powodem zgorszenia
dla wiernych. Stawali si jednak coraz bardziej potnymi wadcami
wieckimi w swoim pastwie, zaczli walk z innymi wadcami Europy,
szczeglnie z cesarzami redniowiecznego Cesarstwa Rzymskiego.
Pocztkowo bya to walka o inwestytur, czyli prawo nominowania
wyszych urzdnikw kocielnych, szybko staa si ona walk o
hegemoni nad Europ. Papiestwo zwyciyo w tej walce ktr
rozgrywano rwnolegle do wojen krzyowych trwajcych prawie 200 lat
liczc od pierwszej wyprawy rycerskiej do momentu upadku ostatniego
miejsca oporu krzyowcw, Akki.

Pochd krzyowcw

Pisaem ju o historii wojen krzyowych, teraz skupi si jedynie na

ich genezie i skutkach, a szczeglnie na mentalnoci tych, co spowodowali
narodziny krucjat i uczestnictwa w nich setek tysicy ludzi wszystkich
stanw, nawet maych dzieci, tych niekoczcych si wojen, ktre
zmieniy Europ, faktycznie stworzyy now spoeczno europejsk.
Wykopay przepa midzy chrzecijastwem zachodnim a islamem,
ydami, a nawet chrzecijastwem wschodnim, czyli kocioem
prawosawnym. Nastpio tysic lat nienawici, jak to susznie okreli w
podtytule swojej ksiki "Krucjaty" Gad Lerner. Od pocztku wypraw
krzyowych upyno niewiele ponad 920 lat, ale nienawi do
innowiercw zacza wzrasta od czasw zajcia Pwyspu Iberyjskiego
przez muzumaskich afrykaskich berberw na pocztku VIII wieku,
nasilia si z nastaniem XI wieku, kiedy to w Europie przeciw islamowi
wybuch wielki gniew gdy w roku 1009 psychicznie chory kalif Egiptu AlHakim zniszczy Palestyn, szczeglnie okrutnie Jerozolim, a w niej
najwitsze miejsce chrzecijan, bazylik Grobu i Zmartwychwstania
Paskiego. Nastpni kalifowie znowu otwarli te tereny dla pielgrzymw,
tak jak to byo wczeniej od czasw zajcia Palestyny przez arabskich
mahometan w roku 638, ale ten drugi okres otwarcia trwa niezbyt dugo,
bo w roku 1072 Jerozolim opanowali Turcy selduccy, te mahometanie,
ale bardziej fanatyczni od Arabw. Dostp do miejsc pielgrzymkowych
znowu zosta zamknty.
Z wyprawami krzyowymi do Palestyny zwizany jest proces
powstawania instytucji zakonw rycerskich. Faktycznie ten ruch zamiany
brewiarza na miecz zosta zapocztkowany ju w roku 1069, kiedy to
papie Aleksander II wezwa to walki z islamistami na Pwyspie
Iberyjskim wadcw chrzecijaskich Europy, by pomogli wadcom
pwyspu przepdzi Maurw (jak ich powszechnie nazywano) z Europy.
Zacza powstawa do skandaliczna instytucja zakonnikw w zbrojach i
z szablami przed powstaniem synnych Templariuszy i Szpitalnikw w
Ziemi witej. Pierwszy z tych wymienionch wielkich zakonw krzyowych
mia pocztkowo chroni ptnikw od atakw w czasie drogi do miejsc
witych, drugi mia zadba o ich zdrowie i da im, w razie potrzeby,
przytuek. Oba zakony zwrciy si do Bernarda z Clairvaux o stworzenie i
o zabieganie u papiea o zatwierdzenie dla nich reguy zakonnej, co
Bernard uczyni. Do szybko zakony te zmieniaj si w regularne
oddziay wojskowe, ich rycerze staj si gwn si militarn
Europejczykw na tym terenie, oni faktycznie zapewnili przetrwanie
Krlestwu Jerozolimskiemu przez prawie sto lat. Nieco pniej inny zakon
krzyowy zwany popularnie Krzyakami, dobrze znany na Wgrzech i w
Polsce, doczy do tych dwch ju istniejcych najbardziej znanych i
czynnych w Palestynie. Nazwaem je instytucjami skandalicznymi, bo

wyjtkowo daleko odeszli od tego co nazywamy etosem zakonnika i jego

roli w Kociele, ktr jest pomoc potrzebujcym, nawracanie perswazj i
dobrym przykadem, modlitwa i praca, a nie zabijanie.
Wezwanie papiea Urbana II by ruszy na wschd i odebra
innowiercom Ziemi wit pado na bardzo podatny grunt. W swym
przemwieniu do tumw powiedzia nie tylko to, by przepdzi z miejsca
witego dla chrzecijan "ludzi niszego rodzaju", a kto to zrobi nie tylko
zapewni sobie "chwa zarwno ziemsk, ale i wieczn", ale i to, e
wszyscy ktrzy stan si krzyowcami bd ludmi wolnymi, a wic i
chopi, a nawet niewolnicy, ponadto wszyscy otrzymaj odpuszczenie
grzechw obecnych i przyszych, a take odpust zupeny, czyli zwolnienie
z odbycia pokuty w czycu za grzechy wczeniej popenione. Papie
obieca te odroczenie dugw i umorzenie procesw, opiek nad osobami
pozostawionymi w domu, oraz gwarancj powrotu do swej posiadoci
takiej, jak si zostawio wyruszajc na krucjat. Niektre z tych obietnic
byy troch na wyrost, bo papiee nie mieli jeszcze takiej wadzy i
autorytetu w Europie by nakaza wadcom poszczeglnych pastw by, na
przykad, zaniechali sdw nad zbrodniarzami. Te obietnice znalazy
oddwik w pieniach i opowiastkach ludowych. piewano o tym, e
aden baron czy rycerz nie moe uwaa siebie za walecznego, jeli tego
nie sprawdzi walczc z innowiercami, a kto umrze podczas wyprawy
krzyowej zyska wicej, bo niebo, ni gdyby pozostawa w swej
posiadoci.

Po bitwie

T atmosfer szaleczego entuzjazmu by i i zabija niewiernych,

ktra panowaa od momentu wspomnianego wystpienia papiea, wyraa
nieco pniej Bernard z Clairvaux, zwany przez historykw Miodopynnym,
ktry donosi swemu uczniowi papieowi Eugeniuszowi III, e po swojej
pomiennej mowie usysza wielki krzyk:" krzye, krzye, krzye"; chodzio
o kawaki czerwonego materiau w formie krzya, ktre doczepiano do
szat, i to by jedyny sposb samonominacji na krzyowca. wity dodaje
e rwa swoje szaty, by dostarczy materiau na te krzye. Ten
samochwaa w samozachwycie pisze papieowi: "Otworzyem usta i
przemwiem, a liczba krzyowcw natychmiast pomnoya si w
nieskoczono. Wioski i miasta s opustoszae i z trudem znalazby si
jeden mczyzna na siedem kobiet". W innych przemwieniach mwi:
"Zabi nieprzyjaciela dla Chrystusa, to pozyska go dla Chrystusa" i
"Rycerz Chrystusowy zabijajc zoczyc (czyli niekatolika) nie postpuje
jak zabjca, ale jak zobjca". Uprzedza swe owce, by nie angaoway si
zbytnio w mio ziemsk, bo pikniejsza mio boska czeka na nich,
niech tylko wyrusz w drog na wschd. Posuwa si nawet do takiego
stwierdzenia: "Cudzooy, kto zbyt gorco kocha maonk"- chodzi mu o
to, by zbytno nie angaowa si emocjonalnie w rodzinie, bo to moe
spowodowa decyzj pozostania w domu i nie pjcia na "wit wojn".
Ten sam Bernard nawouje do wypraw krzyowych przeciwko pogaskim

Sowianom, bo miecz jest po to, by oczyszczya ziemi z nieprzyjaci

Boga. Takie wyprawy wysano przeciwko Sowianom poabskim. Do dzisiaj
ten skrajny niezrwnowaony czowiek czczony jest jak wity nie tylko
przez katolikw, ale i anglikanw i kilka innych grup protestanckich, modl
si do niego jak patrona mieszkacy diecezji w Pelplinie, jest take
patronem pszczelarzy, (co ma mnich redniowieczny wsplnego z
pszczelarstwem, nie wiem). Jeli ten wyksztacony czowiek mia tak
mroczne wyobraenie o ponurym Bogu mcicielu nakazujcym mordowa
wszystkich tych ktrzy nie nale do jego trzody, mona sobie wyobrazi
e proci i niewyksztaceni ludzie mieli jeszcze bardziej spaczone
wyobraenie o istocie ewangelicznego Chrzecijastwa, w ktrej Bg jest
kochajcym ojcem wszystkich ludzi, gdzie Chrystus umiera na krzyu dla
odkupienia wszystkich ludzi, gdzie najwikszym przykazaniem jest
przykazanie mioci, gdzie Bg jest istot wszechmocn, nie musi si
posugiwa ludmi, gdyby chcia kogo kara.
Byem w Burgundii kilka razy, okoo miesic czasu spdziem w tej
cudownej, zielonej i yznej krainie z uroczymi maymi wzgrzami, penej
winnic jednego z przedniejszych win wiata, burgunda. Odwiedziem
Cluny, ale do monumentalnych, wprost monstrualnych ruin nawet nie
wchodziem, przeraay mnie swym ogromem. Zburzyli to miejsce
rewolucjonici francuscy, a w kilku ocalaych budynkach Napoleon zaoy
narodow stadnin koni czystej rasy. Do dzisiaj pamitam krzyk
gawronw unoszcym si nad tym potnym kamiennym
cmentarzyskiem. Zwiedziem, i to do szczegowo, kilka innych miejsc w
tym regionie kraju. Zaskakiwao mnie to, e w potnych kocioach
romaskich znajdowaem rzeby jakich ohydnych stworw, pludzi i
pdiabw i inne, podobnie dziaajce na wyobrani, jak na przykad
ogromne szczury podgryzajce kolumny i filary utrzymujce sklepienia
kociow. Zajo mi troch czasu by zrozumie, e s one niejako
odbiciem duszy tych co budowali te zabytki w okresie wojen krzyowych,
e w ich mniemaniu w kadym z ludzi jest jaki szatan i trzeba y w
bojani boej i prbowa si przypodoba mciwemu Bogu, nawet odda
ycie dla niego, by w ten sposb dusz zbawi. Taka bya mentalno
wikszoci tych, co wyruszali w drog.
Moliwo ucieczki przed piekem, zawarta implicite w obietnicach
papieskich, a przy okazji okazja by si wyy, mordowa, gwaci, bo
przecie ludziom naznaczonym krzyem wszystko bdzie odpuszczone,
byo chyba najwikszym czynnikiem motywujcych wielu krzyowcw.
Wyzwolenie Ziemi Switej, chodzenie ladami Chrystusa, przyjrzenie si
miejscom, o ktrych mwi Ewangelie, to te motywy bardzo pocigajce.
By to take czas ogromnego kultu relikwii; handel nimi, prawie zawsze
faszywymi, by wtedy jednym z najbardziej popularnym i popatnym

zajciem. Pragnienie znalezienia w Ziemi witej prawdziwych relikwii po

Chrystusie, chronicych ich posiadacza od wszelkich szkd, manipulacji
diabelskich, nawet od chorb, byo take wanym powodem przyszywania
krzya do szat i ruszania na wschd. Dziwi mnie, e w opracowaniach
historycznych ten motyw uczestniczenia w wyprawach, a take zwyczajna
ciekawo ludzka odkrywania kompletnie innego wiata, rzadko s
wzmiankowane. Nie do pogardzenia byy motywy ekonomiczno-spoeczne.
Wyjcie z niewoli i zalenoci paszczyniano-feudalnych dla ludzi
prostych byo potnym bodcem by wyruszy na wypraw. Oczywicie
wszelkie dobra materialne zdobyte na innowiercach to te wielka pokusa,
bo wszystko pozyskane w wojnie miao by ich wasnoci, papiee
zarezerwowali dla siebie jedynie zdobyte tereny.
System feudalny w owych czasach trzeszcza w posadach. Ludziom
ju przestaa wystarcza samowystarczalno i handel wymienny w
ramach jednej posiadoci feudalnej, chcieli mie dostp do rzeczy o
ktrych syszeli, moe ogldali je na dworach monych, ale ktre nie byy
do nabycia, bo handel za odpat by jeszcze w powijakach. Feudalny
system spoeczny, ktry sprzyja przejmowaniu posiadoci ziemskich
przez najstarszego syna i wywaszczaniu pozostaego rodzestwa by
pobudk, by ci "bez ziemi" zdobyli j i bogacili si poza granicami
spoecznoci chrzecijaskich. W Europie by nadmiar rycerzy bez zajcia,
jedni stawali si rozbjnikami na drogach, inni klepali bied, szczeglnie w
czasach kiedy obowizywaa "treuga Dei" - czas pokoju, kiedy miecze
nikomu nie byy przydatne. Ciekawa to bya praktyka. Zapocztkowali j
w Europie papiee, w wielu krajach nakadali j take na wierzcych
synody biskupw. By zmniejszy liczb wojen midzy feudaami Koci
nakazywa e nie wolno walczy od rody rano do poniedziaku
wieczorem, take przez wszystkie dni w czasie adwentu, wielkiego postu,
e nie tylko kocioy ale i domy, zamczyska s miejscami azylu, e nie
wolno zabija osoby sabe i bezbronne, a wic duchownych, kobiety,
dzieci, starcw, chopw, kupcw i podrnikw. To prawo kocielne byo
przestrzegane w krajach katolickich, w jednych bardziej, w innych mniej,
od X do XIII wieku. Papiee mieli jeszcze inne motywy nawoywania do
wypraw. Przede wszystkim organizujc je stawali si niejako
automatycznie osobami najwaniejszymi w Europie, chcieli take
przesun granice wiary chrzecijaskiej, i to tej, w ich mniemaniu,
jedynie prawdziwej, czyli rzymsko-katolickiej, poza Europ. Istnia jeszcze
inny praktyczny powd. Ju do papiea Urbana II przysza proba o pomoc
militarn od cesarza Bizancjum Aleksego I. Co prawda nie prawosawie nie
cieszyo si sympati hierarchw kocioa zachodniego, bo p wieku
wczeniej koci w Cesarstwie Wschodnim odczy si od kurateli
papieskiej, za co cay kraj zosta oboony przez papiea interdyktem, a

cesarz i duchowni ekskomunikowani, ale dla papiestwa byo rzecz

wygodniejsz i bezpieczniejsz mie na wschodnich rubieach co prawda
niepokornych chrzecijan ni bojowych, rozfanatyzowanych religijnie
Turkw. Ta pomoc katolikw dla Cesarstwa Bizyntyjskiego okazaa si dla
jego mieszkacw prawdziwym przeklestwem. Urban II, a pniej inni
papiee, obiecywali pomoc i prbowali pomaga, ale zamiast zbrojnych
wywiczonych w bojach oddziaw rycerzy, najpierw zjawili si w
cesarstwie pospolici prostacy, ktrych zmobolizowali do pjcia na
wschd religijni fanatycy, podobni do tych ktrych widzimy obecnie w
niedziele w przekazach telewizyjnych na niektrych stacjach. Ludowa
wyprawa wyprzedzia pierwsz rycersk. Po prostu skrzyknito si do
szybko. By to ruch spontaniczny, bez jakiegokolwiek przygotowania i
planowania. Przewodziy grupom tej wyprawy liczccej do 90 tysicy
osb tacy fanatycy jak Piotr Pustelnik, Walter bez Mienia i im podobni.

Tumy przemieszczay si wzdu Alp i przez Pwysep Bakaski

najczciej pieszo, boso.

Przemawia Piotr Pustelnik

Po drodze chrzczono przez si ydw i natychmiast topiono ich w rzekach,

najwicej na terenie Berlina i Pragi, by nie zdyli si wyrzec nowej wiary i
znowu odej od Boga. Zdewastowano po drodze cae Bakany, szczeglnie
wsie. Gdy natrafiano na czynny opr nie zostawiano kamienia na kamieniu
nawet w miastach, czego przykadem moe by Belgrad. Przeraony tym
nieprzeliczonym tumem, ktry zjawi si pod stolic Bizancjum, cesarz
zamkn bramy miasta, ale zaopatrzy we wszystko co tum potrzebowa,
przekupi prowadyrw, by jak najszybciej ruszyli na wschd, zorganizowa
przepraw przez Bosfor. Ruszyli. Grupa Waltera bez Mienia na terenach
ksistwa seldukw wpada w starannie zastawion puapk i po prostu
zostaa wyrnita; mwi si, e byo w tej grupie 20 tysicy ludzi. Piotr ze
swymi ludmi dotar do Antiochii, jednego z waniejszych miast Azji
Mniejszej, by razem z uczestnikami pierwszej wyprawy baronw, czyli
wyprawy rycerskiej, bra udzia w obleniu tego dobrze ufortyfikowanego
miasta. Uwiadomi chyba sobie, e jego wyprawa to nie jaka biblijna
apokaliptyczna wojna, ostatnia z wojen na ziemi, ktra miaa przygotowa
wiat na powtrne przyjcie Chrystusa, ale ohydna, krwawa rze, jak kada
inna wojna. Prbowa nawet zdezerterowa spod murw tego miasta,
zatrzymano go, ocali gow, dotar z rycerzami do Jerozolimy, ale ju wtedy
nie bdc osob na wieczniku, cichaczem wrci do Europy i wie o nim
zagina.
Pierwsza wyprawa rycerska po zdobyciu Antiochii ruszya na poudnie
wdu wschodnich wybrzey Morza rdziemnego w stron Jerozolimy. Po
drodze opuszczali j baronowie ktrym udao si po drodze zdoby
terytoria dla siebie. Wspomniane wybrzee byo zasiedlone przez mae
plemiona tureckie wypchnite przez Mongow z Azji rodkowej, niektre
bez walki oddaway si nowym wadcom europejskim. Do Jerozolimy
dotarto dopiero w trzy lata po wyruszeniu z Europy. Fanatyzm oddziaw
rycerskich by podobny do szalestw uczestnikw wyprawy ludowej.
Zanim zdobyto Jerozolim podprowadzano pod jej mury saraceskich
jecw, mordowano ich w sposb okrutny na oczach oblonych, a potem
z katapult wyrzucano ponad murami ich ciaa do miasta. Gdy ju miasto
zdobyto, zwycicy wpadli w jaki amok, biegali po miejscach w miecie,
o ktrych mwi Ewangelie, mordujc kadego napotkanego po drodze,
nawet chrzecijan tam zamieszkaych. Wielu ydw spalono ywcem w ich
synagodze, innych zakuto na ulicach i w domach, saracenw pozbawiano
czonkw ciaa przed zamordowaniem. wiadek nauczny opowiada, moe
przesadzajc nieco, e ulicami nie dawao si przejecha, bo tyle na nich
byo trupw, i e konie zanurzay si po kolana w przepywajcej ulicami
krwi, a pniej, gdy trupy zoono na stosy, byy one wysze od domw.

Oblenie Jerozolimy

Ju w czasie tej pierwszej wyprawy rycerskiej nastpca Urbana II da

pozwolenie na walk z chrzecijanami wschodnimi, usunito z kilku
metropolii kocielnych ich rzdcw i nominowano w ich miejsce
hierarchw rzymsko-katolickich. Byy niekiedy to akcje ohydne. I tak
baron fracuski, niejaki Raynald z Chtillon, nie tylko przepdzi staruszka
patriarch Antiochii z jego paacu, ale zrobi z tego "widowisko" kac go
nagiego wykpa w ciekym miodzie i obsypa pierzem. Oczywicie w
tym "przyodziewku" musia paradowa przez tumami. By to jeden z wielu
powodw znienawidzenia przez tych chrzecijan wspbratymcw w
wierze z zachodu nazywanych popularnie Frankami, bo najwiksza grupa
krzyowcw to mieszkacy Francji. Ten gniew osign swj zenit okoo stu
lat pniej. Wtedy ju najpotniejszy czowiek Zachodu papie Innocenty
III, noszcy na gowie trzy korony, zorganizowa IV wypraw krzyow w
celu niesienia pomocy chrzecijanom wschodnim, wysyajc krzyowcw
przeciw najpotniejszym w owym czasie na tych terenach wadcom
Egiptu. Wszystko poszo w niezgodzie z planem papieskim. Przepraw i
wyposaeniem zaj si prawie stuletni lepy starzec, doa Wenecji Enrico
Dandolo. Zamiast na poudnie wyruszono do Dalmacji by odbi zajty
przez Wgrw port Zadar, potem zdobyto dla Wenecji kilka wysp. I to byo
za mao pazernemu doy. Przekona krzyowcw, by przepdziili z
Konstantynopola cesarza Bizancjum i zaoyli tam krlestwo aciskie, przy

okazji dobra zrabowane doa przej jako zapat za przewz, wyywienie i

wyposaenie rycerzy. Sam przewodzi wyprawie, zmar w Konstantynopolu,
tu zosta pochowany w patriarchalnej bazylice Hagia Sophia. Cesarz
usun si na wschd od stolicy pod granic potnych seldukw,
ktrych plemi zamieszkujce wschodnie obszary Pwyspu Azji Mniejszej
nazywao si sutanatem Ikonium (od nazwy stolicy), ale take sutanatem
Rumu czyli rzymskim, bo znajdowao si na terytorium cesarstwa
rzymskiego. Prawie 60 lat upyno zanim prawowity cesarz przepdzi
acinnikw ze swego zrujnowanego i ograbionego terytorium. Klska
zadana seldukom przez Mongow przeduya istnienie tego cesarstwa
wschodniego, ale cigle okraiwano jego terytorium od wschodu, poudnia i
zachodu. Gdy na terenie dawnego imperium wzroli w si inni Turcy,
Ottomanie, i najechali cesarstwo ju zredukowane do stolicy i okolic,
bronio go tylko siedem tysicy zaogi, w ostatnim momencie sam cesarz
zrzuci z siebie strj i insygnia cesarstkie i stan do walki wrcz jako jeden
z obrocw. Stao si to 2 kwietnia 1453 roku. Ju nie proszono Zachd o
pomoc. Ta przewrotno i samowola krzyowcw wykopay ogromn
otcha nienawici i braku zaufania midzy Chrzecijastwem wschodnim i
zachodnim na wiele wiekw, nie wiadomo jeszcze na jak dugo, moe na
zawsze. Znikno przedmurze chrzecijastwa, otwara si muzumanom
droga na zachd.
Zdobycze terytorialne krzyowcw to pi pastewek rozcignitych
nad brzegiem Morza rdziemnego, bo poza Krlestwem Jerozolimskim
istniay ksistwa Antiochii, Maej Armenii w Cylicji, oraz hrabstwa Edessy i
Trypolisu. Losy wszystkich tych nienaturalnych tworw w morzu islamu
byy przesdzone. Upaday po kolei mniejsze spoecznoci, Krlestwo
Jerozolimskie przetrwao 88 lat. Zdoby je synny Saladyn. Zna z
opowiada okruciestwa krzyowcw w Jerozolimie, odpaci si
chrzecijanom w ten sposb, e po zwycistwie nad nimi pod Hittim
urzdzi widowisko powolnego i okrutnego mordowania wzitych do
niewoli Szpitalnikw i Templariuszy, bo oni teraz tworzyli serce armii
krzyowcw, tylko oni przedstawiali realne zagroenie w czasie wojen.
Sam zaszczyci wasnorcznym umierceniem jednego z najwikszych
bandytw na tych terenach, wspomnianego Raynalda z Chtillon, innym
baronom, co w walce zachowywali si po rycersku, darowa ycie. Gdy
dotar do Jerozolimy okaza si askawym dla wszystkich, zachowa
wszystkie pamitki chrzecijaskie, a dwa najwitsze zabytki
muzumaskie: meczet Al-Aksa i Kopu na Skale poleci skropi wod
ran - by to rodzaj odkaenia po uytkowaniu tych miejsc przez
Frankw. Jerozolim, Betlejem i kilka innych miejsc pielgrzymkowych
odzyska pniej na drodze dyplomatycznej cesarz Fryderyk II, ale tylko na
okres od 1229 do 1244 roku. Po ponownym zajciu ich przez Turkw

pielgrzymi mieli jednak dostp do nich w wikszym lub mniejszym

stopniu, a do czasw wspczesnych.

Historycy wyraaj rne opinie o skutkach wypraw krzyowych.

Pomijam tych, co widzieli w nich jaki heroiczny zryw odradzajcego si
chrzecijastwa, rzecz wit i wspania, z nimi nie da si dyskutowa.
Inni dostrzegaj zarwno skutki pozytywne jak i negatywne, z tym e nie
wszystko co mwi przekonuje mnie. Owszem, zliwidowano przeludnienie
w niektrych krajach Europy, ale jakim kosztem? Nie znamy dokadnej
liczby tych co zginli w bojach, zmarli z godu i od chorb w czasie
przeprawy do Lewantu (czyli Palestyny i okolic), ocenia si, e byo ich
kilkaset tysicy. Poza tym feudalizm wali si w caej cywilizowanej Europie
jako niesprawny system spoeczno-ekonomiczny. Nie wojny krzyowe byy
powodem rozwoju miast i wsi: by to naturalny postp cywilizacyjny:
wzmoony handel, rozwj owiaty, wiksza wiedza agrarna zapewniajca
obfitsze plony, nastpowa powoli czas wynalazkw uatwiajcych ycie i
bogacenia si ludzi. Teraz na dawniej przeludnionych terenach mogo y
we wzgldnym dobrobycie wicej ni przedtem mieszkacw. upy
wojenne wzbogaciy faktycznie tylko dwa miasta-pastwa woskie: Genu i
Wenecj, w mniejszym stopniu Piz i ograniczon liczb poszczeglnych

ludzi, nie cae kraje. Byy to niekiedy ohydniejsze sposoby bogacania si

nawet ni zajcie Konstantynopola przez acinnikw. W roku 1212, w kilka
lat po tym wydarzeniu, ruszyy dwie wyprawy dziecice z Francji i Niemiec.
Zapocztkowa je dwunastoletni pastuch Stefan z Cloyes. Zgosi si do
krla Francji z propozycj zorganizowania wyprawy dzieci, bo tylko one
sw niewinnoci potrafi nawrci saracenw, nie trzeba bdzie z nimi
nawet walczy. Krl odesa chopca na pastwisko, ten nie da za wygrane,
mia niesamowity dar przekonywania, zorganizowa przeogromn grup
dzieci przynajmniej 30-tysiczn, przewanie chopcw wiejskich
uciekinierw z domu, ale i z domw bogatszych rodzin. On podrujcy w
paradnej karocy otoczony modzikami na koniach udajcymi rycerzy,
ogromna wikszo pieszo, ruszyli z miejsca zbirki do Marsylii. Wielu po
drodze zmaro z godu, zimna i chorb. Poza chopcami byo w tej grupie
troch dziewczt i modych ksiy, najmodsze dzieci liczyy po trzy lata,
przecitny wiek wszystkich to 12 lat. W Marsylii morze nie chciao si
otworzy, by dzieci mogy ruszy w stron Palestyny such stop, co byo
obiecane przez przywdc. Niektrzy dostrzegli e s oszukani i
zmanipulowani, wrcili do domu, inni czekali na otwarcie sI morza.
Zgosili si do dwunastletniego wodza dwaj kupcy, (faktycznie zoczycy,
same ich nazwania mwi o tym: Hugon Ferrus (elazny) i Wilhelm Porcus
(Wieprz)), ktrzy zaofiarowali przewiezienie dzieci za darmo do miejsca ich
przeznaczenia. Zaadowano je na siedem wynajtych statkw i wie o
nich zagina na 18 lat. Jednemu ksidzu biorcemu udzia w tej wyprawie
udao si uciec z niewoli i powiedzie co si stao z dziemi. Dwa statki
zatony, wiele dzieci umaro z godu, inne umierajce wysadzono na
brzegach Cypru, by tam skonay, zdrowe dostarczone zostay do
Aleksandii w Egipcie i sprzedane hurtem przez kupcw. Dzieci niechciane
w tym kraju przetransportowano do Bagdadu i tam sprzedano na
najwikszym w owych czasach targu niewolnikw.
Wie o wyczynach Stefana Pastuszka dotara do Niemiec. W Kolonii
znalaz si dorosy fanatyk Mikoaj, ktry namwi na wypraw okoo 20
tysicy dzieci. Byy starsze ni dzieci francuskie, byo w twej grupie wicej
dziewczt, wrd nich wiele prostytutek. Niemieckie dzieci podzielone
zostay na dwie grupy: 12 tysicy pod wodz Mikoaja dosza do Genui, tu
morze te nie chciao si rozstpi, doszli brzegiem ldu do Pizy, cz
dzieci zaokrtowano na statki jadce w stron Palestyny, z innymi Mikoaj
stan w w Rzymie przed papieem, wspomnianym Innocentym III. Ten
odesa wszystkich spowrotem do ich kraju - niewielu tam dodaro, cz
zostaa we Woszech, inni pomarli w drodze powrotnej. Ojcowie
oszukanych dzieci czekali na powrt fanatyka, schwytano go i powieszono.
Druga grupa niemiecka dotara do Ankony, przeszo przez pieko podobne
do tego, ktre spotkao grup pod przewodnictwem Mikoaja. Rozpisaem

si o tej haniebnej aferze, by uzmysowi czytelnikom, jak si w owych

czasach bogacono. Oczywicie te wzbogacenia nie przeoyy si, jak
wspomniaem, na popraw bytu wikszoci mieszkacw Europy.

Papie Franciszek przy cianie Paczu

Owszem, kontakty z Lewantem wpyny na poszerzenie si

horyzontw mylowych Europejczykw, oywienie handlu, pamitajmy
jednak, e handel ten istnia nieprzerwanie od kilku wiekw starej ery do
czasw wypraw. Arabom Europa duo zawdzicza, jak choby
przechowanie i przekazanie dzie wiata staroytnego, rozwj medycyny,
astronomii, matematyki i bardziej praktycznych zdobyczy, jak choby
umiejtnoci destylowania alkoholi, ale do tego nie trzeba byo wypraw
krzyowych, wikszo tych osigni przekazali nam muzumanie
zamieszkujcy dzisiejsz Hiszpani. Powstanie zakonw rycerskich i wzrost
autorytetu papiey nie uwaam, jak niektrzy historycy, za skutki
pozytywne wypraw. Wzmocnienie autorytetu papiestwa doprowadzio do
tego, e papiee renesansowi byli bardziej wpltani w walk o wadz
wieck ni dbanie o Koci, ich bogactwo, rozrzutno i rozpusta byy
gwnym powodem dalszego rozpadu chrzecijastwa, powstanie ruchw
protestanckich, a co za tym idzie krwawych, wyniszczajcych wojen
religijnych.
Skutkami negatywnymi wypraw byo, po upadku Bizancjum, otwarcie
drogi Turkom do najazdw na Europ , ale przede wszystim wrogo i
nienawi nie tylko midzy podzielonymi grupami chrzecijan, ale take
wczenie w krg tej nienawici ydw, ktrzy nie mieli nawet swego
pastwa, ktrzy nie byli czynnymi uczestnikami wojen krzyowych. W

czasie moich kursw nauki jzyka hiszpaskiego w Sewilli, wybraem si

do jednej z najwanieszych stolic Mauretanw, do Kordoby. Byem na
dwch placach na ktrych po zdobyciu miasta przez katolikw na jednym
z nich w cigu jednego dnia wyrnito 4000 muzumanw na drugim 4000
ydw. Dzisiaj te wielkie place s eleganckie i pikne, na ziemi zroszonej
krwi rosn gorzkie o niezwykym zapachu pomaracze sewilijskie, z
ktrych moja ona pod koniec lutego prawie kadego roku robi
najsmaczniejsz jak znam marmolad, mimo e produkt dostarczany jest
do ontaryjskich sklepw nie z Sewilli czy Kordoby, ale z Kalifornii.
Oczywicie nie o marmolad tu chodzi, lecz o okruciestwo katolikw.
Ta nienawi, a przynajmniej podejrzliwo i brak zaufania midzy
narodami podzielonymi religi s i dzisiaj zjawiskiem powszechnym. Na
przestrzeni wiekw byy gesty zniwelowania tej nienawici, moim
zdaniem pierwszym papieem ktry prbowa nawiza autentyczny
dialog z islamistami i ydami by Jan Pawe II. Nie tylko mia przyjaci
wrd ydw, nie tylko jako pierwszy z papiey odwiedzi ich synangog
w Rzymie, nie tylko woy w szczeliny "Muru Paczu" w Jerozolimie
odrczn notk z przeprosinami za krzywdy im wyrzdzone przez
katolikw. Co wicej, otwiera katolikw na ludzi spoza grona judeochrzecijan organizujc spotkania i wsplne uroczystoci religijne, na ktre
zaproszeni byli przedstawiciele wszystkich wielkich religii wiata. W czasie
swych podry papieskich, a byo ich ponad sto, nawizywa kontakty nie
tylko ze swymi wiernymi, ale odwiedza i rozmawia z ludmi innych religii,
kiedy okazywali zainteresowanie jego przesaniem. Mam przyjemno
obserwowa otwarto i szczero wobec innowiercw papiea
Franciszka, jak choby jego wypowiedzi , gesty i postpowaniew czasie
jego podry do Ziemi witej: zaprosi nawet prezydentw Izraela i
obecnego Pastwa Palestyskiego do wsplnej modlitwy o pokj i zgod
midzy ich obywatelami i na caym wiecie, ci chtnie przyjli to
zaproszenie, uczestniczyli pniej w tej wsplnerj modlitwie w Watykanie
Doczy do nich patriarcha Kocioa Wschodniego. Zasadzono w ogrodach
watykaskich kilka pamitkowych drzew.Ta dziaalno tych dwch
papiey to na razie niemiae zblienie si hierarchw do ludzi o innym
wyobraeniu o Bogu, czy bogach. Nie atwo bdzie zasypa tej przepaci
wzajemnej pogardy, nieufnoci, poczucia krzywd wyrzdzonych,
stworzonej na przestrzeni wiekw. Myl e dopiero wtedy, gdy katolicy
zrozumiej e prostestanci i prawosawni to te chrzecijanie, e kady
czowiek, nawet niewierzcy, to te czowiek, a wyznawcy innych religii
zrozumiej to samo, pozbd si nienawici, zapomn o krzywdach, wtedy
moe wiat stanie si lepszym , ale czy to si kiedy stanie, to wielki znak
zapytania. Poprawa warunkw bytu i owiata te zblia ludzi, jak choby
ludzi z kilkudziesiciu narodowoci w obecnej Kanadzie. Ale czy to

wystarczy, by nauczy si traktowa kadego napotkanego przez nas

czowieka z szacunkiem i w duchu tolerancji. Trudno mi w to uwierzy e
kiedy o wojnach religijnych i rasowych bd wspominay tylko
podrczniki historii. Mog tylko pomarzy sobie, e moe postp w
medycynie okieza destrukcyjne tendencje ludzkiego testosteronu, skoni
go w stron akcji pozytywnych, akcji yczliwych ludziom innego koloru
skry i odmiennych wierze.