Compact Disc - pyta kompaktowa - srebrzysty krek o rednicy 12 cm (czasem 8 cm), i

gruboci 1.2 mm zrobi oszaamiajc karier. Zostaa zaprezentowana przez firmy Philips i
Sony w roku 1981, na Japoskich Targach Muzycznych jako nastpca starzejcej si pyty
winylowej. W cigu dwch lat odtwarzacze CD wprowadzono kolejno na rynek japoski,
europejski i amerykaski. Drogie pocztkowo tak odtwarzacze jak i pyty, szybko zyskay
popularno, a ich cena staa si przystpna dla wikszoci ludzi. Po zaledwie kilku latach
zupenie wypary pyt winylow, tak e obecnie s one produkowane w niewielkich ilociach
tylko dla hobbystw - melomanw. Co zadecydowao o popularnoci pyty kompaktowej?
Niewtpliwie wicej zalet, ni wad. Na niewielkim, wygodnym w uyciu krku, mona
zapisa cyfrowo do 80 minut (obecnie) muzyki. Pyta jest w znacznym stopniu odporna na
uszkodzenia mechaniczne, a niewielkie rysy w zasadzie nie pogarszaj jakoci dwiku.
Koniec z trzaskami i szumami pyty. Koniec z wraliwoci na kurz i tuste palce.

Parametry odtwarzacza pyt kompaktowych s znakomite:

- pasmo przenoszenia czstotliwoci 10 Hz - 20 kHz, +/- 0,3 dB,
- dynamika 96 dB, - stosunek sygnau do szumw wikszy od 90 dB,
- tumienie midzy kanaami stereofonicznymi wiksze ni 90 dB
- znieksztacenia nieliniowe mniejsze ni 0,04%,
- rnice wzmocnienia kanaw mniejsze ni 0,3 dB,
- wspczynnik zawartoci harmonicznych mniejszy ni 0,005%.
Odtwarzacz daje si zminiaturyzowa, tak e mona go nosi ze sob i zautomatyzowa, tak
e moemy atwo nim sterowa nie podnoszc si z fotela. Jako muzyki jest doskonaa. Ale
po zachyniciu si "dwikiem cyfrowym" okazao si e dwik taki ma te wady.
Zauwaono, e dwik z pyty kompaktowej, owszem jest dokadny, precyzyjny, ale brakuje
mu ciepa i naturalnoci. Czasem jest zbyt ostry, suchy - po prostu "cyfrowy". Stara pyta
analogowa miaa t odrobin "czaru" ktrego nie maj pyty kompaktowe. Stao si to
impulsem do poszukiwania doskonalszego dwiku, poprzez popraw konstrukcji
odtwarzaczy, wzmacniaczy, gonikw, a take samego procesu nagrywania muzyki w
studiach nagraniowych. Dzisiaj, mamy doskonae odtwarzacze, wzmacniacze i goniki i
okazuje si e pyta kompaktowa osigna kres swoich moliwoci. Poszukuje si nowych
rozwiza i obecnie wprowadzane s nowe formaty - DVD-Audio i SACD.
Konstrukcja
i
dziaanie
odtwarzacza
CD
Pyta kompaktowa skada si z 3 warstw. Pierwsza ochronna, liczc od "gry" czyli od
warstwy z nadrukiem, ma grubo ok. 30 mikrometrw. Poniej jest warstwa odbijajca w
ktrej jest wytoczona cieka dwikowa. Warstwa ta wykonana jest najczciej z
aluminium, srebra, czasem zota. Od strony lasera znajduje si warstwa o gruboci ok. 1.2 mm
z
przezroczystego
tworzywa
ktra
nadaje
ksztat
i
sztywno
pycie.
W warstwie odbijajcej znajduj si wgbienia (ang. pit) o szerokoci 0,6 mikrometra i
gbokoci 0,12 mikrometra. Pity te mog mie rn dugo. Odstp midzy wgbieniami a take wgbienie - wynosi nie mniej ni 0,9 mikrometra. Najwiksza warto tych wielkoci

- 3,3 mikrometra. Cig wgbie (pitw) stanowi spiraln ciek od rodka pyty do
zewntrz, cyfrowo zapisanej informacji.

Czytanie pyt. W jaki sposb odbywa si

czytanie informacji zapisanej na pycie?
Zobaczmy na rysunek obok. Do odczytania
informacji na pycie suy gowica,
poruszajca si na specjalnych szynach,
wzdu promienia pyty. W gowicy
znajduje si dioda (1) emitujca wiato
laserowe (bliska podczerwie, dugo fali
780 nanometrw), ukad optyczny (2, 3, 4),
oraz zesp fotodiod odczytujcych odbite
wiato (6). Ponadto fotodiody wraz ze
specjalnym
elektromechanizmem
sterujcym soczewk, su do kontroli
ogniskowania i ledzenia cieki. Pyta
obraca si ze zmienn prdkoci (500 - 200
obr/min.), tak, aby odczyt odbywa si ze
sta liniow szybkoci 1.25 m/s.
wiato (cige) wyemitowane przez laser
(1), poprzez ukad luster (2,3) i skupione w
soczewce (4) do rednicy ok. 1 mikrometra padajc na wgbienia i pola nie zapisane ulega w
rnym stopniu odbiciu i polaryzacji. Wracajc z powrotem, przechodzi przez lustro
pprzepuszczalne (2) i pada na fotodiody odbiorcze (6) gdzie powstaje sygna modulowany.
Logiczne "1" to krawdzie wgbienia (pocztek i koniec kadego wgbienia). Wzdu
wgbie i w polach czystych midzy wgbieniami biegn logiczne "0". Poniewa 1 bit
zapisu na pycie zwanego kanaowym zajmuje na ciece 0,3 mikrometry, najkrtsze
wgbienie jest odczytywane jako 1001, a najdusze - 100000000001. Odczytany sygna
cyfrowy jest wzmacniany a nastpnie poddawany demodulacji, korekcji bdw, rozdzielany
na dwa kanay i dopiero wtedy zamieniany w przetworniku cyfrowo-analogowym na sygna
analogowy. Std, po wzmocnieniu podawany jest na gniazda wyjciowe. Warto napicia
sygnau wyjciowego (analogowego) wynosi okoo 2 V (1.6-3V). Na podobnej zasadzie
odbywa si czytanie pyt DVD, z tym e dugo wiata lasera jest krtsza (wiato
czerwone,
650
lub
635
nm)
a
cieki
s
bardziej
upakowane.
W nagrywarkach mechanizm jest podobny. Podczas nagrywania zwiksza si moc lasera, a
jego wiato jest modulowane w takt zapisywanego sygnau. Powracajce wiato, padajce na
fotodiody (6) suy wtedy do kontroli ogniskowania i korekcji cieki. Do odczytu suy ten
sam
ukad,
laser
emituje
wiato
cige
o
mniejszej
mocy.
Jak zamieni analogowy dwik na pity? Fala dwikowa, ktra trafia do mikrofonu
podczas nagrywania, zamieniana jest na impulsy prdu, zmieniajce si w takt muzyki czy
mowy. W analogowym torze, impulsy prdu zapisane np. na magnetofonie (analogowo)
podczas suchania wzmacniane s przez wzmacniacz i zamieniane z powrotem na dwik w
kolumnach gonikowych. Lecz aby sygna analogowy zamieni na warto cyfrow, trzeba
zastosowa bardziej skomplikowan metod. Jestemy przyzwyczajeni do wykonywania
wszelkich oblicze w systemie dziesitnym. W ukadach elektronicznych system ten jest
bardzo niedogodny, dlatego stosuje si system dwjkowy. Na czym on polega? Najkrcej
mwic na tym, e rozrniamy tylko dwie liczby: 0-1, a w elektronice dwa stany: wczony 2

wyczony, obwd otwarty - zamknity, napicie wysokie - niskie. Elektronika cyfrowa i

komputery bazuj wycznie na tym systemie. Dowoln liczb dziesitn mona przedstawi
w postaci dwjkowej, w postaci tylko dwch cyfr: 0 i 1. I tak np. liczba 2 w systemie
dwjkowym to 10, liczba 10 to 1010, a liczba 16 to 10000. Tak jak w systemie dziesitnym
wykonuje si wszelkie dziaania matematyczne, dodawanie, odejmowanie, mnoenie itp.
1. Jak wiemy, sygna analogowy ma jak warto
cigle zmieniajcego si napicia. Na rysunku
obok bdzie to przykadowo fragment sinusoidy
(A). Warto napicia staego moemy zmierzy
np. multimetrem. Ale sygna dwikowy cigle
zmienia sw warto. Dlatego, aby zmierzy
warto sygnau w danej, bardzo krtkiej chwili
stosuje si tzw. prbkowanie. Za pomoc
specjalnych
ukadw
elektronicznych
odczytywana jest warto napicia w bardzo
krtkiej chwili - im krtszej tym dokadniej.
Sygna prbkowany jest zapamitywany na taki
okres, by mona byo go kwantowa i kodowa.
Podczas nagrywania pyty kompaktowej sygna
dwikowy prbkowany jest z czstotliwoci
44.1 kHz, czyli jego warto odczytywana jest
44100 razy na sekund. Prbkowanie musi
odbywa si w rwnych odstpach czasowych,
wyznaczanych przez zegar kwarcowy o duej
dokadnoci. Na rysunku poniej (B) sygna jest
sprbkowany 18 razy, co oczywicie jest
ogromnym
uproszczeniem.
Czstotliwo
prbkowania moe by rna dla rnych
zastosowa. Spotykane s czstotliwoci 32 kHz
dla tunera satelitarnego, 44.1 kHz dla pyty CD i
Minidisc, 48 kHz dla rejestratorw DAT, w nowych technologiach DVD-Audio 92 i
192
kHz,
a
w
przypadku
SACD
a
2,822
MHz.
2. Kada prbka ma jak warto. Odczytana warto prbki zamienia jest na posta
cyfrow w ukadzie dwjkowym. Operacj t nazywa si kwantowaniem. Jak wiemy,
kad warto fizyczn moemy poda z rn dokadnoci. Mwimy e sygna ma
warto okoo 2V, lub po zmierzeniu dokadnym przyrzdem okae si e ma warto
np. 1.99876V. Podobnie jest z poziomem dokadnoci kwantowania. Jeeli zmierzona
warto wyrazimy za pomoc 4 cyfr zerojedynkowych to mwimy, e warto zostaa
wyraona za pomoc sowa 4-bitowego (bit, jest to pojedyncza, podstawowa warto,
np. 1 lub 0, nie myli z bajtem - jest to zestaw 8 bitw). Oczywicie, im odczytana
warto jest przedstawiona z wiksz dokadnoci, tym wicej bitw bdzie
zawierao sowo. Do odczytywania wartoci prbkowanego sygnau przyjto, e w
technice CD odbywa si to bdzie z dokadnoci (rozdzielczoci) sowa 16
bitowego, co daje dokadno 65 536 poziomw. Kwantowanie jest obarczone
zasadnicz wad. Poniewa sygna zmienny ma nieskoczon ilo chwilowych
wartoci, to kady pomiar i nastpnie jego przeliczenie (czyli kwantowanie) bdzie
tylko wartoci przyblion. Jak widzimy na rysunku (C) sygna po kwantowaniu nie
przypomina sinusoidy lecz schody. Do tego odczytana warto jest przyporzdkowana
do najbliszej wartoci poziomu (na rysunku przyporzdkowana do najbliszej

wartoci jednego z 16 poziomw kwantowania). Oczywicie rysunek pokazuje to w

uproszczeniu, ale faktem jest e niedokadnoci kwantowania daj szum, zwany
szumem kwantyzacji. Kwantowanie z wiksz dokadnoci (20 lub 24 bit), dajce
duo
mniejszy
szum
jest
podstaw
dziaania
DVD-Audio.

Zakodowa muzyk Metoda przeksztacania sygnau analogowego na cyfrowy nazywana

jest modulacj impulsowo-kodow (Pulse Code Modulation), w skrcie PCM. Na krku
CD informacja cyfrowa zapisana jest w sposb bardzo skomplikowany. Otrzymane
sygnay PCM lewego i prawego kanau s multipleksowane, czyli poczone w jeden
strumie bitw. Nastpn operacj jest przeksztacenie sygnau cyfrowego,
odpowiadajcego dwm sygnaom fonicznym, w now posta uatwiajc pniej
korekcj bdw odczytu. Proces ten nazywa si dekodowaniem Reeda-Solomona z
poprzecznym przeplataniem, CIRC (Cross-Interleave Reed-Solomon decoding). Kod
CIRC umoliwia odtworzenie zapisu nawet wwczas, gdy nie bdzie odczytanych 3500
kolejnych bitw, (odpowiada to odcinkowi cieki o dugoci 2.5 mm) co pozwala na
unikniecie bdw odczytu w wypadku zabrudzenia czy zarysowania pyty. Proces tego
kodowania obejmuje trzy operacje: - podzia sw 16-bitowych na operacyjne sowa 8bitowe i zakodowanie ich w sowach 14-bitowych, - przeplatanie (interleaving), - dodanie
8-bitowych sw parytetowych. System dokonuje podziau danych na porcje zwane
ramkami, blokami, czy pakietami, ktre zostaj oznaczone odpowiednim sygnaem
rozpoznawczym w celu uatwienia dekodowania. Kada ramka zawiera po 12 sw 16bitowych, w ktrej zapisane s bity danych, korekcji bdw, sygnau sterowania,
synchronizacji oraz bity czce i scalajce. Uff... mocno to wszystko skomplikowane.
Nie bd omawia wszystkich szczegw, zainteresowanych odsyam do literatury
fachowej (zobacz : "Bibliografia"). Dla nas, suchaczy wystarczy jeeli odczytywanie pyt
bdzie
odbywao
si
precyzyjnie
i
dokadnie.
Korygowanie w locie... Zapis w formacie CD, zawiera oprcz danych muzycznych take
dane korekcyjne. Bity korekcyjne zajmuj znaczn cz zapisanej na pycie informacji.
Jest to spowodowane tym, e odczyt przebiega w czasie rzeczywistym, laser i ukad
przetwarzajcy nie maj moliwoci powrotu i ponownego odczytu bdnie, czy le
zapisanej cieki. Odtwarzanie nie moe by przerwane. Za prawidowe odtwarzanie
odpowiedzialny jest proces dekodowania CIRC o ktrym wspomniaem powyej. W
momencie gdy ukad czytajcy na wskutek zabrudzenia czy zarysowania pyty nie moe
odczyta danych do pracy przystpuje korekcja bdw. Moliwe s trzy sytuacje.
1. Bd moe by skorygowany - dzieje si tak w wikszoci przypadkw. Specjalny
algorytm analizuje dane i uzupenia brakujce. Nie syszymy nieprawidowoci w
odtwarzaniu.
2. Jeeli nie da si uzupeni sygnau za pomoc danych korekcyjnych, sygna jest
interpolowany, czyli uzupeniany. Odtwarzacz tworzy wtedy now prbk, ktra czy
dwie ssiednie, prawidowo odczytane. Czasami syszymy trzask w gonikach.
3. Jeeli uszkodzenie cieki jest due, ukad korekcyjny nie moe ani skorygowa, ani

interpolowa danych. W gonikach sycha wtedy chwile ciszy lub przeskakiwanie.

Nawet dobrej jakoci pyta nie jest wolna od bdw, lecz ukad korekcyjny daje sobie z
nimi doskonale rad i my nie syszymy pogorszenia jakoci dwiku.
Odtwarzacze.
Wikszo odtwarzaczy ma wyjcia analogowe, dla lewego i prawego kanau. Gniazda s
typu RCA popularnie zwane "Cinch" (niesymetryczne, sygna "gorcy" i masa). Spotyka si
take podwjne gniazda wyjciowe RCA, z ktrych jedno ma regulowany poziom sygnau.
Regulacji dokonuje si potencjometrem na przednim panelu odtwarzacza lub pilotem. Takie
rozwizanie doskonale sprawdza si przy podczeniu odtwarzacza bezporednio do
kocwki mocy lub suchawek. Odtwarzacz ma take pojedyncze gniazdo wyjcia
cyfrowego, (tzw. Koaksjalne) z ktrego pobiera moemy sygna cyfrowy. Jest to sygna
cyfrowy wzmocniony, po demodulacji i korekcji bdw, lecz nie przetworzony w
przetworniku c/a. Wyjcie cyfrowe ma impedancj 75 omw, i uywamy go do czenia
odtwarzacza z nagrywark pyt CD-R, Minidiskiem, zewntrznym przetwornikiem cyfrowoanalogowym, lub - w przypadku kina domowego - przetwornikiem c/a wbudowanym we
wzmacniacz (amplituner). Kabel cyfrowy (interkonekt) wyglda podobnie jak interkonekty
typu "chinch", lecz powinien mie impedancj 75 omw, a jego budowa jest taka jak
telewizyjnego koncentrycznego kabla antenowego. Czsto spotykamy take gniazdo optyczne
(najczciej typu Toslink), w ktrym moemy pobra sygna cyfrowy zamieniony przez diod
LED na posta impulsw wietlnych. Zastosowanie wyjcia optycznego, jest takie jak
cyfrowego, natomiast poczenia dokonujemy za pomoc wiatowodu. W droszych
odtwarzaczach sygna cyfrowy moe te by podawany na wyjcie AES/EBU, bdce
wyjciem symetrycznym. Uywa si gniazda typu XLR, o impedancji 110 omw. Wszystkie
wyjcia cyfrowe korzystaj z protokou cyfrowej transmisji - SPDIF.
16, 20, 24 bity.
Do zapisu dwiku na pytach kompaktowych uywa si prbkowania z czstotliwoci 44.1
kHz i rozdzielczoci 16 bitow. Pasmo przenoszenia zostao ograniczone za pomoc filtru
antyaliasingowego do 22.05 kHz. Pocztkowo sdzono, i taki format zapisu bdzie
wystarczajcy, lecz okazao si, e w miar rozwoju technologii przetwarzania dwiku,
wychodz na jaw pewne niedoskonaoci tego formatu. Przeprowadzone badania
psychoakustyczne dowodz, e ograniczenie pasma przenoszenia odtwarzacza do 22 kHz to
za mao. Obecno wyszych skadowych sygnau, w zakresie 20 kHz - 50 kHz poprawia
przenoszenie stanw przejciowych i krtkich impulsw obecnych zwaszcza we
wspczesnych nagraniach muzycznych. Drugi problem zwizany jest z dynamik dwiku.
Zakres czuoci ludzkiego suchu, czyli rnica pomidzy syszalnym najcichszym a
najgoniejszym dwikiem (dynamika) wynosi okoo 120 dB. Idealny system zapisu
powinien charakteryzowa si takim samym zakresem dynamiki. Obecnie stosowany standard
zapisu 16-bitowego zapewnia dynamik okoo 96 dB. Istniej rne sposoby podniesienia
dynamiki sygnau, lecz najlepszym rozwizaniem byoby zwikszenie dokadnoci
kwantyzacji do 24 bitw. W technice studyjnej stosuje si j ju od dawna, natomiast w
sprzcie domowego uytku zmiana standardw dopiero nastpuje (DVD-Audio). Producenci
odtwarzaczy CD proponuj rne usprawnienia. Sygna zapisany 16-bitowo jest obrabiany w
odtwarzaczu za pomoc specjalnych algorytmw, symulujcych zapis 20, a nawet 24 bitowy i
dopiero podawany na przetwornik c/a. Uzyskuje si przez to polepszenie przestrzennoci,
czystoci i szczegowoci dwiku oraz przywrcenie mu pierwotnego ciepa i barwy
brzmienia Metody poprawy jakoci odtwarzania s rne i rne maj nazwy: procesor
ALPHA firmy Denon, system SBS firmy Sony, system Legato Link Pioneera, system FPCS
firmy Onkyo, Pro-Bit Yamaha, itp.

HDCD (High Definition Compatible Digital)

Jest to opracowany przez amerykask firm Pacific Microsonics, sposb zapisu pyty
pozwalajcy poprawi niektre parametry bez utraty kompatybilnoci ze standardem CD.
Kompatybilno jest obustronna, co oznacza, e zwyke odtwarzacze, ktre nie zostay
wyposaone w dekoder HDCD mog odczytywa pyty HDCD. Dodatkowe informacje s
"zatopione" w samym sygnale fonicznym. Odtwarzacz bez dekodera odczytuje ten dodatkowy
sygna jako bardzo cichy szum, maskowany jednak przez sam sygna. Wedug firmy Pacific
parametry kodowania s cakowicie niesyszalne. Pyty nagrane z kodem HDCD s
rozpoznawane przez odtwarzacz w ktrym zainstalowano dekoder, automatycznie. Odczyt tak
nagranej pyty jest sygnalizowany najczciej zapaleniem si diody, widocznej na panelu
odtwarzacza. Procesor HDCD podczas nagrywania wykorzystuje rnego rodzaju filtry,
dziki czemu uzyskujemy dwik o wikszej dynamice i jakoci.