Kompletna samopomoc dla Twoich nerww

Szafer.pl
artyku "Uzdrawiajce kody" w numerze 08/2012 miesicznika "Nieznany wiat". ksik:
"Kod uzdrawiania" Aleksandra Loyd'a i Bena Johansona

Zwierciado.pl

Ludzie odporni na zmian. Na czym polega

pseudorozwj?...........s.1
Jak sobie radzi z zachwian
samoocen?.................................................s.3
Mechanizmy obronne niskiej samooceny. Samoutrudnianie, projekcja,
krytykanctwo..s.5

Co nam przeszkadza w stworzeniu prawdziwej

relacji?.......................s.7
Wewntrzne dzieci w
zwizkus.8

Kobiety sukcesu tworz silne rodziny

.s. 33
Dzisiaj, 11 czerwca (05:50)

Ludzie odporni na zmian. Na czym polega

pseudorozwj?
Chodz na kolejne szkolenia i terapie, ale nadal pozostaj w tym samym miejscu.
Zmieniaj partnerw, prac, ale nowe nie znaczy inne. S dowodem na to, e
wspczesne popkulturowe traktowanie rozwoju osobistego moe by rwnie
destrukcyjne jak nag.

Uczc si nowych umiejtnoci, podejmujc prac nad sob, ludzie kieruj si rnymi
motywami. Jak mwi Monika Jdrowska, psycholoka i certyfikowana psychoterapeutka
1

Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, poza marzeniami i celami do zdobycia najczciej

jest to jaka forma cierpienia, jak poczucie osamotnienia, niezrozumienia siebie i innych,
konflikty albo kopoty w nawizywaniu i pogbianiu relacji z ludmi. Czasami jest to
trudne do zdefiniowania poczucie napicia albo pustki wyjania i dodaje, e najnowsze
badania wyranie wskazuj, e to, na ile skorzystamy z rnych form rozwoju osobistego,
zaley tylko od nas.
Znaczy to tyle, e im wicej w nas zasobw, tym wiksze szanse na powodzenie. Pozornie
wydaje si logiczne, e udzia w kolejnych zajciach zwiksza wiadomo zasobw, pozwala
je rozpozna albo uaktywni. Niestety, moe si okaza, e wspczesne, popkulturowe
traktowanie rozwoju osobistego nie tyle nie przynosi efektw, co moe by rwnie
destrukcyjne jak uzalenienie od alkoholu. Uczestnictwo w kolejnych warsztatach bywa
form rozadowania emocji. Mechanizm jest tu taki sam jak u naogowcw. Nieumiejtno
rozpoznawania oraz regulowania emocji i nieprzyjemne napicie zamieniane jest na potrzeb
uczestniczenia w jakich zajciach mwi Monika Jdrowska. Dodatkowo u takich osb
rozwija si system zaprzeczania problemom (przecie cay czas si rozwijam), i tak
odtwarza si przymus pracy nad sob, ktry nic nie wnosi.
W mojej pracy terapeutycznej dostrzegam rwnie kilka innych schematw, ktre
powoduj, e ludzie wielokrotnie zmieniaj terapeut. Jednym z nich jest potrzeba
potwierdzania narcystycznej kompensacji, e jest si kim wyjtkowym, szczeglnym.
Obecnie wszelkie formy pracy nad sob mog by traktowane jako dowd na uduchowienie,
wraliwo, wiksz wiadomo. Tak naprawd to tylko kolejna forma pogbiania dystansu
do samego siebie, a przede wszystkim nie leczy gbokiego blu, samotnoci, z ktr
czowiek boi si spotka. Popycha te do coraz to nowych aktywnoci, bo adna nie jest t,
ktra przyniosaby ukojenie przyznaje Monika Jdrowska.
Zdarza si, e takie osoby wykazuj wielk ch wchodzenia w rol pocieszycielki, doradcy,
ratowniczki czy mentora. W ten sposb jeszcze gbiej ukrywaj swoje cierpienie i
nieumiejtno poradzenia sobie z nim. Skd ten mechanizm?

Lk przed katastrof
Jak w wielu innych, tak i w tym wypadku kluczowe s relacje. Dzieciom coraz czciej
okazuje si warunkow mio za dobre oceny, posuszestwo, ulego lub aktywno,
milczenie lub zabieranie gosu. Do tego dochodzi brak czasu na blisko z rodzin, a to
odbiera poczucie stabilizacji i bezpieczestwa. Z tego powodu dziecko dorasta w atmosferze
pozbawionej warunkw potrzebnych do zbudowania zaufania, najpierw do innych, a potem
do samego siebie. W konsekwencji przybywa osb zalenych od gosu ekspertw, zarazem
niepotraficych im zaufa, z niskim i zmiennym poczuciem wasnej wartoci, a co
najwaniejsze niepotraficych budowa autentycznych i trwaych relacji z innymi.
Deficyt w umiejtnoci tworzenia wizi jest jednym z powodw tego, e kto nie potrafi
utrzyma si w relacji terapeutycznej, wytrwa na jakich zajciach, dokoczy jakiego
projektu twierdzi Monika Jdrowska. W takim czowieku istnieje ogromna tsknota za
bliskoci, zalenoci, opiek, ale z drugiej strony jest lk przed zblieniem, przed
2

powtrzeniem znanego z dziecistwa scenariusza, kiedy to, bdc blisko, byo si naraonym
na jaki rodzaj krzywdy zranienie, omieszenie, odrzucenie. Taka osoba pierwsza wycofa
swoje zaangaowanie, tak aby ow katastrof wyprzedzi, zapobiec jej. Nawet jeli jest to
katastrofa wyimaginowana. A do nastpnego razu, kiedy gnana tsknot za kontaktem,
mioci, bliskoci wejdzie w now relacj, ktr po jakim czasie porzuci z tych samych
powodw.
Jest te inna grupa zmianoodpornych. W przeszoci dowiadczyli dotkliwej straty, takiej jak
mier bliskiej osoby, zdrada czy rozpad wizi i w zwizku z tym rozwinli w sobie gorzkie
przekonanie, e nie ma nadziei na zmian, na inne, szczliwsze ycie. Podejmujc si pracy
nad sob terapeutycznie lub na jakichkolwiek innych warsztatach niewiadomie realizuj
ten sam scenariusz. W ich gowie niczym zdarta pyta rozbrzmiewa monolog wewntrzny:
nie moe si uda, to nie ma sensu, nie mam nadziei, moe inni, ale nie ja, to si nigdy nie
zmieni. Przywizanie do owego monologu zwizane jest paradoksalnie z poczuciem
moralnego zwycistwa nad sprawcami krzywdy, najczciej rodzicami lub innymi
znaczcymi osobami. Dopuszczajc do autentycznej zmiany, symbolicznie oddaliby
zwycistwo terapeucie lub innej osobie udzielajcej pomocy. Odchodzc z kolejnej terapii,
ponosz porak, ale nie daj satysfakcji innej, wanej osobie, np. terapeucie. Odnosz
krtkotrwae zwycistwo, ktre jednak ma potwornie gorzki smak. To oczywicie
psychologiczna gra, w ktrej wygrana oznacza jednoczenie emocjonaln klsk.

Zanurzy si w procesie zmiany

Gboka zmiana jest przede wszystkim rozcignita w czasie. Obejmuje procesy
poznawcze, czyli destrukcyjne, ograniczajce przekonania, narracje yciowe, wspomnienia,
fantazje. I procesy emocjonalne, czyli dowiadczenia kontaktu ze sob w zakresie
rozpoznawania, nazywania i adekwatnego przeywania emocji wyjania Monika Jdrowska.
Gdy dochodzi do takiej zmiany, rozluniaj si napicia w ciele, znikaj pewne nawyki, a
inne si zmieniaj, poza tym znacznie poszerza si spektrum moliwych zachowa. Oznacza
to wiksz wolno wyboru, brak przymusu i brak koniecznoci nieustannego sigania po
wsparcie. Zmieniaj si rwnie relacje, w ktrych znika napicie i lk, pojawia si przestrze
na sowo nie, ale i sowo tak dla nowych smakw, pomysw. Rozszerza si wiadomo
i mnogo dozna, a to powoduje, e w samych sobie znajdujemy najwicej sposobw na
rozwizywanie pojawiajcych si problemw.
Monika Jdrowska psycholoka i certyfikowana psychoterapeutka Polskiego
Towarzystwa Psychologicznego

28 listopada 2014 w Psychologia Autor: Agnieszka Paczkowska

Jak sobie radzi z zachwian samoocen?

Wysoki status spoeczny, eksponowane stanowisko, ogromna wiedza, udane ycie
towarzyskie i rodzinne. Na zewntrz - godny naladowania idea, darzony
3

szacunkiem, czasem budzcy zazdro. A w rodku? Poczucie dyskomfortu i

nieustanny lk przed tym, e wyjd na jaw wszystkie wady, saboci, brak
kompetencji. Co powiedz pracownicy, przyjaciele i rodzina, kiedy okae si, e
ON/ONA nie jest taki idealny/idealna?

Agnieszka Paczkowska, psycholog psychoterapeuta, Centrum probalans

Coraz wicej osb, ktre obiektywnie patrzc wiele osigny w yciu,
trafia na terapi w poczuciu wiecznego oszukiwania otoczenia.
Wydaje im si, e kantuj wszystkich niczym filmowy Dyzma. Czuj si nie
na swoim miejscu.
Mamy tu do czynienia z zachwian samoocen czyli subiektywnym
spojrzeniem na wasn osobowo. I chodzi tu nie tyle o zbyt nisk
samoocen, ile niepewn. Ma ona w duej mierze swoje korzenie w
dziecistwie danej osoby, kiedy rodzice traktowali j troch jak
niewidzialn. Owszem, speniali jej potrzeby fizjologiczne, dajc je, pi i
dach nad gow, ale ju niewiele lub zgoa nic poza tym. Takie dziecko nie
otrzymuje przekazu, e jest godne mioci, e zasuguje na szacunek i
uwag przez sam fakt swojego istnienia. Skutek jest taki, e dziecko czuje
si przeroczyste. Nie wie, w czym jest dobre, nie wie, czy jest ok.
By by jakim

Swego rodzaju stan zawieszenia utrzymuje si w dorosym ju wieku.

Niepewno zaszczepiona w dziecistwie nie poprawia si przy pomocy
obiektywnych kryteriw, typu: poziom wiedzy, pozycja zawodowa,
wysoko dochodw czy wygld zewntrzny.
Takie osoby s niemiae i skryte z jednej strony, z drugiej silnie
nastawione na cele i dce do sukcesu. Podwiadomie chc bowiem
przekona si, e s JACY. Pod wzgldem zadaniowym trudno o
lepszego pracownika, wic docelowo w wymarzony sukces czsto udaje
im si osign. Szkopu w tym, e pojawia si wewntrzna sprzeczno. Z
jednej strony ma si poczucie: no tak, generalnie jest fajnie, a z drugiej
wszelkie osignicia i pozytywne aspekty ycia nie maj na tyle duej wagi
w oczach osoby z niepewn samoocen, by byy w stanie j skorygowa.
Podziwiany czy niezauwaany?

Nie uwiadamia sobie, e sam przyczyni si do tego stanu rzeczy. W

relacjach zawodowych, biorc wiecznie czyje zadania na siebie, nie
stawiajc granic i nie egzekwujc odpowiedzialnoci. W relacjach
osobistych przedkadajc potrzeby innych nad wasne, zgadujc owe
potrzeby, zanim jeszcze je ktokolwiek zasygnalizuje. Wszed w rol tzw.
4

bohatera rodzinnego, na ktrego barkach spoczywa ciar uszczliwiania

wszystkich wok. Sam wyostrzy apetyt bliskich na sta gotowo do
niesienia pomocy i wywiadczania przysug. To sprawia, e od lat ponosi
ogromne koszty energetyczne, a kiedy w kocu zdobywa si na niemiae:
nie mog, nie teraz, nie dzi, zderza si z murem pod tytuem
rozczarowanie.
I wtedy wanie pojawia si lkowe mylenie: O matko, zaraz si wyda,
e nie jestem jednak taki fajny chop. Kady komunikat otrzymany od
rozmwcy, ktry zawiera w sobie element niezadowolenia, rozczarowania
czy alu jest przefiltrowywany przez jego niepewne JA.
Jak pracowa nad niepewn ocen siebie? Idealna sytuacja jest
wtedy, gdy taka osoba trafia na partnera, ktry w aden sposb nie
naduywa jej granic, daje pen akceptacj. To si jednak w praktyce
rzadko zdarza.
W tym przypadku bardzo pomocna okazuje si psychoterapia. Midzy
psychoterapeut a pacjentem rodzi si relacja, ktra ma charakter
przeniesienia relacji rodzicdziecko. Przy czym psychoterapeuta peni rol
rodzica przekazujcego akceptacj i uczcego zaufania do realnego
obrazu siebie. Wanym zadaniem dla pacjenta jest przygldanie si
faktom. Musi zrozumie, e nawet jeli jeszcze nie do koca wierzy w
swoje kompetencje (jako szefa, ma, ojca, przyjaciela), to stara si je
filtrowa przez rzeczywiste wydarzenia, dane, osignicia.
To troch tak jak z opini na temat obejrzanego filmu. Mona ocenia
aktorstwo, fabu, dialogi, efekty specjalne, zdjcia, muzyk etc. Na tej
samej zasadzie mona ocenia samego siebie pojawia si cae spektrum
kryteriw, od wynikw gry w tenisa po liczb bliskich przyjaci. Wtedy
atwiej jest sobie uzmysowi, e nie jestemy jednak beznadziejni,
niegodni sukcesu, nijacy.
Praca z pacjentem z niepewn samoocen to wsplne szukanie dowodw,
e jest on na swoim miejscu, e jest wystarczajcy, e wszystko z nim w
porzdku. Pamita przy tym naley, e definitywnie wyczamy w tych
poszukiwaniach opinie ludzi. Pacjent musi si nauczy uniezalenia ocen
siebie i poczucie bezpieczestwa od ocen otoczenia. Docelowo ma
porzuci schemat dopasowywania swoich zachowa do scenariusza innych
z obawy przed odrzuceniem.

30 grudnia 2014 w Psychologia Autor: Agnieszka Paczkowska

5

Mechanizmy obronne niskiej samooceny. Samoutrudnianie, projekcja,

krytykanctwo
Osoby o niskiej samoocenie stosuj cay arsena broni, ktra pozwala odci si
od swoich rzeczywistych potrzeb i uczu. Sabotuj wasne ewentualne sukcesy,
przypisuj swoje wady innym ludziom, ca energi inwestuj w zaspokajanie
potrzeb innych. Wszystko po to, by przypadkiem nie skonfrontowa si z
zanionym wyobraeniem o sobie, z atkami przypitymi w dziecistwie: ty
leniuchu, ty gamoniu, ty nieudaczniku.
Jednym z modelowych mechanizmw obronnych stosowanych przez osoby niepewne swojej
wartoci/kompetencji jest tzw. strategia samoutrudniania. Polega ona na tym, e w pewien sposb
utrudniamy sobie wykonanie zadania lub osignicie celu.Tak ksztatujemy dan sytuacj, e
minimalizujemy szans odniesienia sukcesu. Dla przykadu, student zamiast przygotowywa si do
egzaminu, nadrabia wszelkie domowe obowizki: sprzta, idzie po zakupy, gotuje. Osoba, ktra ma
przed sob wan rozmow kwalifikacyjn, nie skupia si na swoim CV i moliwym przebiegu
spotkania, tylko idzie na caonocn balang. Oczywicie kada z tych osb w razie niepowodzenia
dysponuje starannym i wiarygodnym pakietem usprawiedliwie. No bo przecie egzamin z pewnoci
by zdaa, gdyby jeszcze miaa jeden dzie na nauk, a rozmowa kwalifikacyjna nie posza pomylnie
jedynie ze wzgldu na nieprzespan noc. Przeszkd moe by cae spektrum. czy je jedno nigdy
nie wi si z brakiem zdolnoci osoby stosujcej strategi samoutrudniania. Ta strategia pozwala
zrzuci odpowiedzialno za ewentualne niepowodzenie na czynniki zewntrzne, daje zudne
wraenie, e jeli tylko zechc, mog osign wszystko.
Balowaam, ale daam rad
Takie sabotowanie wasnych dziaa pozwala broni poczucia wasnej wartoci. Owszem, nakazuje
przyzna si do pewnych saboci (np. spnialstwa, baaganiarstwa czy bagatelizowania niektrych
spraw), ale tylko takich, ktrym przypisujemy ma wag w stosunku do caego obrazu samego siebie.
Jednoczenie pozwala zachowa pozytywne mniemanie o sobie w obszarach, ktre maj due
znaczenie w kontekcie poczucia wasnej wartoci jak np. kompetencje zawodowe, zdolnoci,
talenty, inteligencja.
Co wicej, samoutrudnianie moe wywindowa poczucie wasnej wartoci w sytuacji, gdy mimo
sabotowania rnych dziaa, uda nam si osign sukces. Mylimy wtedy: Zobaczcie, ca noc
ostro balowaam, a mimo to wypadam na rozmowie rewelacyjnie. Zdolna ze mnie babka. To jest
chwila, kiedy byszczymy, przekonani, e w oczach innych ludzi zaprezentowalimy si jako
wartociowa osoba.
Strategia samoutrudniania wydaje si kuszcym sposobem radzenia sobie w sytuacjach zadaniowych,
kiedy nie jestemy pewni, jaki rezultat osigniemy. Na dusz met nie jest jednak konstruktywna i
uderza w nas samych. Zamiast bowiem koncentrowa si na zadaniu/celu, ca nasz energi
kumulujemy w dziaaniach dywersyjnych. W efekcie uszczuplamy swoje szanse na osignicie
sukcesu. A jeli nawet uda nam si go osign, to tak do koca nie wiemy, czemu go zawdziczamy.
Co zego, to nie ja

Innym mechanizmem, ktry roztacza zason dymn nad wasn nisk samoocen, jest projekcja.
Chodzi o przypisywanie swoich uczu, emocji, intencji lub zachowa innym ludziom. To rwnie
rzutowanie na innych swoich wad i saboci. Przykadowo, zazdroszcz koleance z pracy jej
sukcesw, ambicji i woli walki o siebie. Moj reakcj na jej kolejne zwycistwa jest cay wachlarz
niedojrzaych i nieakceptowanych zachowa typu oczernianie, podkopywanie jej autorytetu i
kompetencji etc. Jednoczenie, aby nie dopuci do siebie myli, e zachowuj si w niewaciwy
sposb, przypisuj wasne intencje owej koleance. Czyli w naszym mniemaniu to wanie ona jej
zazdronic, ktra notorycznie stosuje zagrania nie fair, idzie po trupach do celu, nie zwaa na innych.
To taka rozpaczliwa obrona wasnej, i tak ju niskiej, samooceny. Reakcja na strach przed
konfrontacj z wasnymi sabociami, wadami, niemoc.
Strony: 1 2
Bardzo czsto stosowanym mechanizmem ucieczki jest skupienie si na innych, przy jednoczesnym
zaniedbywaniu siebie. Caa uwaga i energia yciowa skoncentrowana jest na potrzebach otoczenia
dzieci, krewnych, wsppracownikw. A wszystko po to, by zdoby kolejne porcje gaskw, by
zasuy na akceptacj otoczenia. To ma zapeni pusty krater, jaki wyry si w sercu danej osoby
jeszcze w dziecistwie. W sercu tej plczcej si, gupiej, gamoniowatej, nieudolnej Spenianie
potrzeb innych w yciu dorosym mona przyrwna do dziecicego rysowania obrazkw po to, by
otrzyma od rodzicw uwag, dobre sowo, pochwa. Nieustanne skupianie si na innych to take
prba ucieczki od samej siebie, odgrodzenie od ewentualnej konfrontacji z pytaniami: Czego tak
naprawd mi potrzeba?, Kim jestem?, Czy naprawd jestem bezwartociowa?, Dlaczego sdz,
e jestem gorsza od innych? etc.
Osoby charakteryzujce si niskim poczuciem wasnej wartoci chowaj si te za pesymistycznym
obrazem wiata i innych ludzi. Kady jest jako wybrakowany, nieudolny, niezdolny do osignicia
sukcesu. Z tego rodzi si niewiara w swoich bliskich i wymierzony w nich krytycyzm. Ten brak
nadziei i kasandryczne podejcie do rzeczywistoci dziaa niestety niekorzystnie na otoczenie i
niejednokrotnie torpeduje dziaania innych.
Jak dziaa mechanizm obronny?
Przedstawione powyej mechanizmy s przykadowe i nie wyczerpuj caej gamy strategii obronnych.
Jaki maj sens? Czy s skuteczne?Ich gwnym zadaniem jest ochrona przed konfrontacj z nisk
samoocen. S niczym kask dla naszej psychiki, ratuj j przed rozsypaniem si na kawaeczki.
Poprawiaj komfort ycia i pozwalaj zmierzy si z wszelkimi sytuacjami kryzysowymi. Nie
rozwizuj jednak rda problemu i odwracaj uwag danej osoby od pracy nad sob. S niczym lek
przeciwblowy agodz objawy, ale nie lecz choroby.
Trzeba doda, e wszystkie opisane wyej mechanizmy obronne s stosowane niewiadomie.
Owszem, pacjenci dostrzegaj w swoich zachowaniach pewn powtarzalno, jaki utrwalony
wzorzec. Maj te wiadomo, e to co robi, stoi w opozycji do tego, czego tak naprawd ich dusza
aknie. Jednake nie s w stanie samodzielnie zrozumie i skontrolowa stosowanych mechanizmw.
To wanie podczas terapii dowiaduj si jak one dziaaj, po co psychika je stosuje, jakie skutki rodz
w konkretnych sytuacjach etc.
Urealni samoocen

To powolny, mudny proces. Nie chodzi o to, by pacjenta jednym ciciem oddzieli od
dotychczasowych sposb radzenia sobie ze saboci, krytyk czy wyzwaniami. To mogoby okaza
si szkodliwe dla jego psychiki. Chodzi raczej o to, by nauczy go zarzdza mechanizmami
obronnymi. Niech dostrzega je odpowiednio wczenie, by mc zastosowa inne, prorozwojowe
narzdzie, jeli w danym momencie, jest do tego zdolny. Oczywicie jednoczenie uczymy tak osob
odkrywa wasne potrzeby i komunikowa je wprost, a take krok po kroku urealniamy jej
samoocen. Wszak to ona stanowi rdo problemu. Przepracowujemy m.in. wszelkie przekonania na
wasny temat zakorzenione w dziecistwie jak np. Jeste do niczego, Jeste gupia, Jeste
nieukiem. Staramy si uruchomi pierwiastek obronny na takie stwierdzenia w miejsce
dotychczasowej ulegej zgody (A waciwie dlaczego ja jestem niby taka gupia?, Co mogabym
odpowiedzie matce/ojcu/babce na taki zarzut?, Jak bym chciaa si zachowa w sytuacji, gdy kto
mnie deprecjonuje? itd).
Kiedy ju pacjent zna swoje potrzeby i swoj warto oraz wie, jak chciaby si zachowa w
sytuacjach x,y,z, pora na dziaanie. I tu ju zaczyna si codzienna praca danej osoby trudna i niosca
coraz to inne wyzwania, ale take dajca wiele satysfakcji i poprawiajca komfort ycia.
rdo centrum-probalans.pl
10 grudnia 2014 w Psychologia Autor: Marta Woowska-Cia

Co nam przeszkadza w stworzeniu prawdziwej relacji?

Ja robi swoje, a ty swoje. Nie jestem na tym wiecie po to, by spenia twoje
oczekiwania, a ty nie jeste na tym wiecie, by spenia moje. Ty to ty, a ja to ja. I
jeli przypadkiem natrafimy na siebie to wspaniale, jeli nie, to nic nie mona na
to poradzi . To sowa Fritza Perlsa, twrcy Gestaltu, ktre uwaane s przez
praktykw tego nurtu za swoist modlitw. Odwouje si do nich, w swoim
najwaniejszym dziele "Ja- TY", Martin Buber, austriacki filozof, wsptwrca
filozofii dialogu, ktra zakada, e prawdziwe spotkanie moliwe jest tylko w
dialogu, w relacji JA TY.

Aby mogo doj do takiego spotkania potrzebne s: samowiadomo, wiara w potencja

czowieka, realizacja przykazania mioci, uznanie prawa do wolnoci drugiego czowieka,
wiadomo bycia z drugim czowiekiem (dialog nie monolog). Problem w tym, e
wspczesny czowiek raczej pozostaje w monologu, w spotkaniu ja ono. Unika kontaktu
na rne sposoby, by chroni siebie i nie spotka si ze sob i z drugim czowiekiem.
Zapewne ze strachu czy wstydu przed odsoniciem swojej prawdziwej istoty. Za takimi
uczuciami czsto stoj trudne dowiadczenia z dziecistwa, kiedy bylimy karani za
prawdziwo, spontaniczno, rado, dziecic ekscytacj i podniecenie. Nie wolno byo
paka, bo nie wypada lub syszelimy prawdziwi mczyni nie pacz; nie wolno byo
by gono bo trzeba by cicho; trzeba byo zje do koca, nawet wtedy gdy nie czulimy
godu; mielimy si te wypaka do koca w eczku, bo rodzice wyznawali tak teori
wychowania. Takie dowiadczenia maj wpyw na nasze odcicie od siebie. A kiedy nie
jestemy w kontakcie ze sob, nie moe doj do spotkania z drugim czowiekiem.
Jak unikamy kontaktu?
8

 Jednym z mechanizmw jest projekcja (z aciny: wyrzuca przed siebie). Polega na tym,
e z powodu trudnoci z zaakceptowaniem swoich ogranicze (cechy osobowoci, wygld,
trudne uczucia, pragnienia, oceny) rzutujemy je na innych. Inaczej mwic, jest to
przerzucanie odpowiedzialnoci na otoczenie za to, co dzieje si w nas samych. Oczywicie
robimy to niewiadomie, powtarzajc mechanizm obronny z przeszoci. Kiedy mia pomc
przetrwa trudne momenty, ale teraz odcina nas od siebie i nie pozwala nawiza relacji
wprost.
Kolejnym zjawiskiem uniemoliwiajcym kontakt jest defleksja. To tak zwane
zagadywanie, powierzchowne nawizywanie kontaktu. Wyobramy sobie, e sednem sprawy
jest obraz, a wszystko inne jest jego ram. Osoba defleksyjna bdzie opowiadaa o ludziach
(ludzie w Polsce tak maj, e nie lubi zimy); o wszystkim, zawsze, wszdzie, nigdy;
bdzie poruszaa si po ramie obrazu. Bd to oglniki nieinteresujce dla suchacza, ktry
zacznie si w kocu zastanawia, o czym ten kto w ogle mwi.
Wreszcie introjekcja, czyli, najprociej mwic: poknicie cudzej opinii, sdw, idei,
przekona, wiary, a nastpnie wchonicie jej i uznanie za wasn. Waciwie wychowywanie
dziecka jest takim procesem internalizacji dla m.in. poczucia bezpieczestwa. Kopot wtedy,
kiedy cakowicie rezygnujemy z siebie i nie umiemy odpowiedzie na pytanie: czego chc?
czego potrzebuj? co lubi, a czego nie?
Dla przykadu zacytuj dowcip wietnie ilustrujcy mechanizm introjekcji:

Kochanie, dlaczego ucinasz kawaek pieczeni i wyrzucasz j?

Bo tak si robi!

Dlaczego tak si robi?

Oj, przecie wszyscy tak robi. Tak si robi!

Ale dlaczego?

Zapytaj moj mam, to ci powie.

Mamo dlaczego tak si robi.

Nie wiem, moja mama tak robia.

Kiedy uciekamy w wiat myli, tumimy uczucia i zachowania, a nasza energia skierowana
jest do wewntrz, a nie do wiata, mwimy o retrofleksji. Takie zamknicie i dowiadczenie
jak gdyby nieobecnoci w kontakcie to tak naprawd samotno dla obu stron spotkania.
Mechanizm ten jest czasem bardzo pomocny. Gdy podczas wizyty u dentysty uciekamy w
wiat myli, fantazji, planowania, ucinamy sobie drzemk albo nucimy w mylach ulubion
piosenk, to przekierowanie zainteresowania do wntrza ratuje nas przed blem, dwikiem
wierte i oglnym dyskomfortem.
9

 Ja robi swoje, a ty swoje Ty to ty, a ja to ja. Z takim zdaniem na pewno nie

zidentyfikuje si osoba, ktra uywa (niewiadomie) mechanizmu konfluencji. Jako
niemowl jestemy niemal jednoci z nasz matk, ale z upywem czasu ta wi si
rozlunia. W okresie dorastania separujemy si, tworzymy wasne JA, wasne granice i
potrzeby. Zakcenia w procesie wychowania prowadz do tego, e w dorosym yciu osoba
konfluentna ma nadal potrzeb zlania. Mwi wtedy: My z mem lubimy lody, Zawsze
robimy to razem, a take dy do sytuacji, w ktrych ide jest jest zbiorowo a nie
jednostka.
Martin Buber krytykuje zarwno kolektywizm, jak i skrajny indywidualizm, naley bowiem
by i dla siebie, i dla drugiego czowieka. W nawizywaniu relacji drogowskazem moe by
przykazanie mioci, bo jeeli czowiek potrafi kocha w sposb produktywny, kocha take
siebie samego; jeeli potrafi kocha tylko innych nie potrafi kocha wcale.
www.wolowska.pl
Zaufanie do siebie poczucie bezpieczestwa, przewiadczenie, e si jest w dobrym
miejscu, wewntrzna wolno. Intuicyjnie czujemy, na czym polega zaufanie do siebie (cho
nie zawsze potrafimy wyrazi to sowami), i od razu odczuwamy jego brak. Skd bierze si ta
sia witalna?
Zaufanie do siebie daje prawo do ycia na wasnych zasadach, ponoszc ryzyko, e nie
wszystko si udaje. Nie wystarczy jednak zaakceptowa to intelektualnie, trzeba
przepracowa emocje zrozumie swj lk przed porak, odmow, krytyk. Warto
pracowa nad budowaniem zaufania do siebie, bo daje ono prawdziw wolno.

Wewntrzne dzieci w zwizku

Wrmy do tego, jak to si dzieje, e wielokrotnie przeywamy rozczarowanie
partnerem, ktry w naszym odczuciu nie okazuje nam nalenego szacunku,
lekceway, wymiewa, oskara i nie sucha wyjanie.

Sam fakt, e co w naszym yciu si powtarza, dowodzi tego, e dziecko chce nam
powiedzie co, czego nigdy wczeniej nie mogo przekaza rodzicom, wic odnajduje to w
swoim zwizku. A poniewa dziecko nie potrafi zaproponowa nowych zachowa, wini za
swoje poraki los czy pecha, mwic: Wiedziaa(e)m, e tak bdzie.
Oto przykad:
Mody, niespena czterdziestoletni mczyzna, onaty od 10 lat, skary si na on, na jej
agresywne zachowania, a ona ma ju dosy jego uwag, braku zaufania i braku szacunku. On
uwaa (jak wikszo mczyzn), e to ona ma problem. Mwi o jej naiwnoci (to zawsze
wyglda na lekk manipulacj), e ona zbytnio ufa mczyznom i moe nie zauway, e ci
maj niecne plany wobec niej!!! (Na marginesie dodam, e naiwni bywaj czciej mczyni
ni kobiety). Nasz bohater nie umie powiedzie, e jest zazdrosny i e nie ma zaufania do
10

ony, cho jednoczenie domyla si, e nie ma powodw, aby j podejrzewa, ale te uczucia
s silniejsze od niego, a to, co jest silniejsze od wiedzy i logiki, jest zawsze ekspresj
wewntrznego dziecka.
Pomau prowadz go do spotkania z chopcem, ktrym kiedy by. Przed oczyma ma
straszne sceny agresji powicajcej si, a jednoczenie wiecznie oszukujcej ma matki,
ktra do swoich kamstw wciga jako wsplnikw dzieci. Przypomina sobie sceny, gdy matka
zdradza ojca, widzi siebie maego, wystraszonego, nierozumiejcego, co i jak ma robi, bo
gdy co robi nie tak, jak matka chce, ona grozi samobjstwem. To odkrycie powoduje u niego
zy, a przecie, jak mnie informuje, nigdy nie pacze! Tak, zapomnia, e mia takie
dziecistwo. Wiedzia, e nie byo udane ale e a tak?!
Sam zaczyna rozumie, e w swoim maestwie gra rol swojej matki, powicajcej si,
oszukiwanej i oszukujcej. Zaczyna te rozumie, e podwiadomie dy do tego, by ten
jedyny znany mu scenariusz si powtrzy, aby ona nie wytrzymaa oskare i wreszcie
potwierdzia, e m ma racj, i znalaza sobie kogo milszego. ona te realizuje swj
scenariusz z dziecistwa (po to si spotkali!), w ktrym zabrako matki, bo wczenie zmara,
a ojciec mia ogromne wymagania. Gdy bya maa i nieznona przy pierwszym problemie
rodzinnym matka oddaa j babci. (To jest bardzo czsto spotykany dramat dziecka, nage
przeniesienie daleko od rodzicw). Zrozumiaa lekcj i od tej pory bya ju bardzo grzeczna,
najlepsza we wszystkim. Od dziecka zmuszana do podejmowania decyzji i ponoszenia ich
konsekwencji, teraz wiecznie wtpi, czy postpuje waciwie, i z adn decyzj nie jest jej
dobrze.
atwo wic jest zrozumie, e ta dwjka dzieci nie da rady stworzy udanego dorosego
zwizku, dopki podwiadomie zajmuj si oddawaniem sobie nawzajem za doznane w
dziecistwie krzywdy. Poniewa myl adresata swoich pretensji i alw, w wywoanych
awanturach nie znajduj ulgi. Teraz jeeli zechc popracowa z wewntrznym dzieckiem,
musz nauczy je nowych zachowa, przypomina, e ten pan/pani to nie jest ani ich mama,
ani tata! Musz te doda w rozmowie z dzieckiem, e nie pozwol go nikomu skrzywdzi.
Pomau naucz si powstrzymywa od bezmylnego, dziecicego tumaczenia si, gdy czuj,
e pretensje partnera nie maj racji bytu, natomiast przypomn wtedy partnerowi, e reaguje
jak dziecko i odel go do zajcia si malestwem. Tylko wtedy mog sprbowa ze swojego
wsplnego ycia stworzy co nowego. Jeeli, na przykad, kobieta wie, e bya niedoceniana,
niekochana, niepieszczona, to musi mie wiadomo, e jej wewntrzne dziecko bdzie
wymagao od partnera, by sta si rodzicem, ktrego nie miaa. Tego oczywicie naley
unika. Mona natomiast by adwokatem dziecka i w jego imieniu wynegocjowa
wymarzone zachowania, na przykad przytulenie nas, pogaskanie, poprosi o to. Ma to by
proces wiadomy, a nie wyczekiwanie (ktre zawsze jest reakcj dziecka), e partner si
domyli, bo nam si naley! (Przy okazji znowu przypomn, e mczyzna raczej si nie
domyli, trzeba mu powiedzie o naszych potrzebach).
Dlatego te pierwsz zasad powinno by szukanie partnera z kochajcej si rodziny, bo dwie
poharatane dusze mog nie da rady nic dobrego zbudowa. Oczywicie bywaj i tu wyjtki,
11

szczeglnie wtedy gdy ludzie ju yjcy razem szukaj sposobw, jak sobie pomc, ale wtedy
musz to by dwie wielce wiadome siebie osoby, ktre duo nad sob pracoway, wiedz,
kim s, czego chc, potrafi rozmawia o trudnych sprawach i nie myl, e ju wszystko
wiedz i e poradziy sobie ze swoimi problemami raz na zawsze bo maj wiadomo, e
takich cudw nie ma. Z dziecistwa nie mona si wyleczy, ale mona si nauczy dobrze z
nim y.
Dlaczego problemy ujawniaj si wanie w relacjach miosnych? Dlatego, e dziecko uczy
si siebie i otaczajcego wiata przez uczucia, przez wchanianie wszystkiego, co si wok i
wobec niego dzieje. A wic zawsze, kiedy zaangauje si uczuciowo, obudzi odruchy z
dziecistwa. Poza tym ycie z partnerem, powtarzam, dotyczy ycia codziennego, a wic,
chcc nie chcc, powracaj przeycia dobre i ze z sytuacji w kuchni, zakupw, prania,
sprztania i wtedy trzeba bardzo uwaa, szczeglnie jeeli wspomnienia te s niedobre czy
wrcz dramatyczne.
Fragment pochodzi z ksiki Wewntrzne dziecko w zwizku, Aneta astik, Studio Emka,
2014, s.288
9 stycznia 2015 w Seks Autor: Dorota Nowocin

Perfekcjonista w zwizku
Krytykuje, wytyka bdy, jest czepialski. Nie zanie, dopki nie pozmywa
wszystkich kubkw, nie przejdzie bez sowa obok nierwno postawionych butw.
Czasem wymaga od innych, czasem od samego siebie. I nawet gdy osiga w
danej dziedzinie mistrzowski poziom, odczuwa strach: nie jestem dla niej do
dobry, jeli nie bd doskonaa, to mnie zostawi. Zwizek z perfekcjonist to
wyzwanie dla obu stron.

12

Dorota Nowocin, Centrum probalans

Perfekcjonista przeywa zazwyczaj bardzo duy stres przy nawizywaniu relacji mskodamskich i tworzeniu zwizku. Przed wszystkim dlatego, e stara si za wszelk cen unika
poraek, wypada jak najlepiej. To z kolei wie si ze strachem: co on czy ona sobie o mnie
pomyli? Dziaaj tu wewntrzne przekonania typu: nie jestem do dobry, jeli nie bd
doskonay, to zostan odrzucony. Innym problemem bywa wyznaczanie partnerowi
wysokich standardw przy jednoczesnym braku elastycznoci i skrajnej nieufnoci. Moe to
rodzi konflikty i poczucie niezadowolenia po obu stronach. Partnerom zazwyczaj towarzyszy
poczucie dystansu emocjonalnego oraz brak wsparcia we wsplnym yciu.
Obie kwestie mona czciowo odnie do dwch typw perfekcjonistw: wewntrznie
ukierunkowanych, czyli (w duym uproszczeniu) takich, ktrzy przede wszystkim wymagaj
od siebie, i zewntrznie ukierunkowanych wymagajcych od otoczenia. W praktyce zwykle
mamy do czynienia z poczeniem obu typw perfekcjonizmu z rnie pooonym
akcentem.
Etykiety lub bicie si w pier
Osoby bardziej zewntrznie ukierunkowane maj tendencj do wydawania do
kategorycznych ocen i atwego etykietowania innych osb (jeste gupi, to byo
cakowicie nieodpowiedzialne etc.). Nadmierny krytycyzm i surowo mog by odbierane
jako atak i wywoywa spor zo u odbiorcy komunikatu albo partnera. Zwykle
perfekcjonici nie chc atakowa, tylko nazwa wprost to, co widz. Trzeba te pamita, e
perfekcjonici traktuj niekiedy zachowanie innych jako cios wymierzony prosto w ich osob.
Pojawia si tu zaoenie, e wszyscy mamy takie same standardy, mylimy podobnie, a
zatem jeeli kto nie spenia moich standardw, to robi to przeciwko mnie z rozmysem.

13

Perfekcjonici ukierunkowani wewntrznie interpretuj zachowania innych raczej w

kategorii wytykania im poraki, niedoskonaoci. Szukaj niedoskonaoci i skaz w sobie:
skoro partner musi mi pomc, to znaczy, e nie jestem w stanie da sobie z tym rady sama,
skoro partner si na mnie zdenerwowa, to znaczy, e nie wyraziam si zbyt jasno. Zwykle
towarzyszy im przekonanie, e nie s wystarczajco dobrzy. Jego rdem jest najczciej
rodowisko rodzinne: wymagajce, krytyczne, akcentujce jako poraki co, co obiektywnie
porak nie jest. To s ci, ktrzy jako dzieci przynosili 4 + i zamiast radoci i pochway
rodzica syszeli: A dlaczego nie 5?. Taka osoba w yciu dorosym bdzie dewaluowaa
wszelkie swoje osignicia, tak jakby miaa zaoony jaki filtr i przez niego nie dostrzegaa
swoich sukcesw i dobrych stron. Towarzyszy jej bdzie poczucie, e nie zasuguje na
swojego partnera, bo innych zwykle postrzega jakolepszych od siebie.
Atak i ucieczka
Perfekcjonici maj tendencj do poszukiwania partnera idealnego. Tak przynajmniej
wydaje si na pierwszy rzut oka wybrzydzaj i doszukuj si wszelkich wad i
niedocigni, by na ich podstawie odrzuca lub zrywa znajomoci. W rzeczywistoci
sprawa jest jednak bardziej zoona. Windujc oczekiwania i standardy, uzasadniaj swoje
odrzucenie albo realizuj strategi unikania. Krytykuj i odrzucaj, bo czuj si w jaki
sposb zagroeni w danej relacji. Nie zdaj sobie oczywicie z tego sprawy, wic
automatycznie uciekaj si do strategii: atakuj pierwszy i uciekaj.
Osoby skrajnie zewntrznie ukierunkowane bywaj wymagajce. W ich przypadku moe
pojawi si takie typowe poszukiwanie idealnej mioci, oczekiwanie na swoj powk.
Osb nieidealnych nie bior wic w ogle pod uwag w swojej ocenie. Majc bardzo wysokie
poczucie wasnej wartoci, wol pozosta samotni, ni obniy wasne oczekiwania i
standardy.
Co ciekawe, wikszo perfekcjonistw ostatecznie zdaje sobie spraw z dwch aspektw
interakcji midzyludzkich. Z jednej strony zdaj sobie spraw z wasnej szczegowoci i
drobiazgowoci, z drugiej wiedz, e niektrzy naprawd nie przykadaj si do rnych
rzeczy i realnie zasuguj na krytyk. Niekiedy maj trudno w odrnieniu tego, jak jest w
danej sytuacji naprawd. Czy krytyka jest uzasadniona, czy te moe oni sami ju s zbytnio
czepialscy?
wane jest nauczenie perfekcjonisty, jak si bawi i relaksowa.
Poza tym warto wzmacnia sukcesy partnera, docenia je (pamitajc, e przejaskrawiony
entuzjazm wzbudzi podejrzenia o nieszczero), okazywa wiar i zaufanie w zdolnoci
perfekcjonisty. Mona te sta si wzorem niedoskonaoci, pokaza partnerowi, jak my
sami zmagamy si z wasnymi niedoskonaociami, bdami, porakami.
Terapia da prawo do bdw

14

Czy partner perfekcjonista bdzie w stanie naprawd si odsoni, pokaza swoje lki,
saboci? W bliskiej relacji, w ktrej istnieje akceptacja i wzajemne wsparcie, jak najbardziej.
Chocia z jego punktu widzenia kada sytuacja obnaajca wasn niedoskonao czy
popeniane bdy (prawdziwe lub tylko rzekome) bdzie trudna.
Dobrym rozwizaniem jest skorzystanie z pomocy psychoterapeuty. Znamienne jest to, e
perfekcjonici najczciej nie trafiaj na terapi z powodu swojego perfekcjonizmu, ale w
zwizku z szeregiem innych problemw, w ktrych perfekcjonizm ma swj udzia, takich jak:
depresja, zaburzenia odywiania czy zaburzenia lkowe. Do przyjrzenia si sobie skania
niekiedy partner: bo w zwizku dzieje si gorzej, bo perfekcjonista nosi w sobie nieustanne
poczucie winy wobec drugiej strony, bo oboje maj poczucie niespeniania oczekiwa w
relacji.
Kamieniem milowym w terapii jest powizanie perfekcjonistycznych cech z aktualnymi
problemami, ktre pojawiaj si w jego yciu, zwizku. Dostrzeenie tej zalenoci jest
niekiedy bardzo trudne. Trzeba sobie najpierw uwiadomi, e cechy, ktre w sobie cenimy (a
niekiedy te ceni je otoczenie), s zarazem rdem problemw, powoduj konflikty i
negatywne konsekwencje dla nas samych, np. dyskomfort, nisk samoocen, zmczenie). To
takie mocowanie si ze sob, ale warto je przej, by poprawi jako ycia swojego i
partnera.
Nina Ogiska-Bulik
Psycholog, profesor zwyczajny, kierownik Zakadu Psychologii Zdrowia, Instytut
Psychologii Uniwersytetu dzkiego

Uzalenienia behawioralne czym s i skd si

bior?
Do niedawna uzalenienia wizano przede wszystkim z zaywaniem
substancji psychoaktywnych. Dzi coraz czciej mamy do czynienia z
uzalenieniami behawioralnymi, czyli od czynnoci.
Uzalenienie od czynnoci (action addiction, behavioral dependency)1 jest
traktowane jako uzalenienie od popdw, jak np. od gier hazardowych czy
komputerowych, internetu, jedzenia, pracy, zakupw. Repertuar takich zachowa
cigle si poszerza. Oprcz wymienionych, wskazuje si take na uzalenienie od
seksu, telefonu komrkowego, kart patniczych, rodkw masowego przekazu.
Wyrnia si rwnie tanoreksj (uzalenienie od opalania si, przede wszystkim w
solarium), ortoreksj (nadmierna koncentracja na zdrowym jedzeniu), bigoreksj
(przesadna dbao o wasn sylwetk, poprzez podejmowanie wicze fizycznych,
wysokobiakow diet, stosowanie sterydw anabolicznych), alkoreksj (zastpowanie
jedzenia alkoholem w celu utrzymania szczupej sylwetki). Mwi si take o
uzalenieniu od zabiegw medycyny estetycznej (gwnie botoksu) czy chirurgii
plastycznej.
15

Tego typu zachowania s traktowane jako zachowania naogowe (kompulsywne), nad

ktrymi czowiek nie jest w stanie zapanowa i ktre w sposb negatywny wpywaj
na wiele obszarw jego funkcjonowania. Ich celem jest nie tyle osignicie
przyjemnoci, co zredukowanie zego samopoczucia i wewntrznego napicia.
Oglnie, jest to rodzaj uzalenienia psychicznego (niesubstancjalnego), za o patologii
wiadczy przejawianie duego zapotrzebowania na wykonywanie tych czynnoci, ich
czstotliwo i intensywno. Pomimo e zachowania te maj charakter
autodestrukcyjny to wiele z nich, a szczeglnie pracoholizm, jest akceptowanych
spoecznie.
Uzalenienie od substancji a uzalenienie od czynnoci
Biorc pod uwag kryteria obowizujcej aktualnie midzynarodowej klasyfikacji
chorb i zaburze psychicznych (ICD-10), o uzalenieniu wiadcz takie cechy, jak:

silne pragnienie lub poczucie przymusu podejmowania okrelonych zachowa,

trudnoci w kontrolowaniu zachowania zwizanego z danym obszarem dziaania,

fizjologiczne objawy odstawienia, wystpujce, gdy zachowanie zostao przerwane lub

ograniczone,

stwierdzenie tolerancji (potrzeba nasilania zachowa w celu uzyskania efektw

wczeniej uzyskiwanych przy mniejszym nasileniu),

narastajce zaniedbywanie innych rde przyjemnoci,

kontynuacja szkodliwych zachowa mimo wyranych szkd z nimi zwizanych.

Podobne cechy mona przypisa uzalenieniom niesubstancjalnym. Waciwie nie ma rnic

w zasadniczych cechach zachowania ludzi uzalenionych od substancji czy od czynnoci. Ci
pierwsi poszukuj kontaktu z substancj, drudzy za moliwoci zrealizowania zachowania.
W jednym i drugim przypadku wystpuje silne pragnienie wykonywania danej czynnoci,
nastpuje utrata kontroli, pojawiaj si objawy zespou abstynencyjnego w postaci rnych
dolegliwoci i niepokoju oraz kompulsywne (przymusowe) pragnienie kontynuowania
aktywnoci pomimo jej negatywnego wpywu na funkcjonowanie psychospoeczne jednostki.
Pomimo wystpujcych podobiestw oraz nasilania si zjawiska, brak jest zgody co do
uznania wymienionych zachowa kompulsywnych za uzalenienie. Tym bardziej e o ile
mona unika zaywania rodkw psychoaktywnych, o tyle nie da si unikn takich
zachowa, jak jedzenie czy kupowanie. Dotychczas jedynie hazard zosta wprowadzony do
midzynarodowej klasyfikacji zaburze psychicznych, ale nie jako uzalenienie, lecz jako
patologiczne zachowanie. Niemniej jednak, ze wzgldu na rozpowszechnienie zjawiska oraz
wynikajce z niego negatywne konsekwencje dla funkcjonowania czowieka, stao si ono
przedmiotem zainteresowania zarwno badaczy, jak i praktykw.

Negatywne konsekwencje uzalenie behawioralnych

Negatywne skutki zachowa kompulsywnych, w zalenoci od ich rodzaju, mog si
przejawia w rnych sferach funkcjonowania czowieka, przede wszystkim za w
16

sferze fizycznej, a take psychiczno-spoecznej. Wrd konsekwencji zwizanych ze

sfer fizyczn wymienia si najczciej ble gowy, nadgarstka, ble w klatce
piersiowej, problemy odkowe, tiki nerwowe, zawroty gowy czy zesp przewlekego
zmczenia. S one charakterystyczne przede wszystkim dla pracoholizmu czy
internetoholizmu.
Wrd objaww psychicznych wynikajcych z nadmiernego angaowania si w
czynnoci wymienia si nadaktywno, problemy ze snem, nieumiejtno
wypoczynku, zmienne nastroje, uczucie irytacji, draliwo, trudnoci w koncentracji
uwagi, zanion samoocen, jak rwnie nisz satysfakcj z ycia. Szkody w sferze
spoecznej obejmuj zaniedbywanie innych aktywnoci, zawenie (bd brak)
zainteresowa, izolowanie si od innych ludzi, ze relacje rodzinne zwizane z
zanikaniem wizi czy rozpadem rodziny. Tak wic ofiar osoby uzalenionej,
zwaszcza jeli problem dotyczy pracoholizmu czy zakupoholizmu, moe by nie tylko
ona sama, ale take jej wsppracownicy, wspmaonek oraz dzieci. Z kolei
konsekwencje ponoszone przez dzieci zwikszaj ich podatno na rnego rodzaju
zaburzenia psychiczne i formy uzalenienia w przyszoci. Jak wskazuje Christenson
(1994), zakupoholicy, czciej ni przecitni ludzie, s samotnikami, czciej te si
rozwodz.
Warto pamita, e angaowanie si w zakupy czy w hazard moe by rwnie
rdem pozytywnych emocji, moe uwalnia od napicia, dostarcza poczucia ulgi,
jednake odczuwane jako przyjemny stan pobudzenia do szybko mija, przynoszc
wstyd, wyrzuty sumienia, obwinianie si za brak kontroli nad zachowaniem.
Negatywne skutki uzalenie behawioralnych mona take rozpatrywa w sferze
finansw. Dotyczy to przede wszystkim zakupoholizm i hazardu. Kompulsywne
kupowanie czy angaowanie si w hazard pociga za sob problemy finansowe, w tym
zaduanie si, w skrajnych przypadkach moe nawet prowadzi do bankructwa.
Jakie s przyczyny uzalenie behawioralnych?
Co jest powodem tej nowej fali uzalenie? Zachowania kompulsywne (naogowe),
podobnie jak w przypadku zaywania substancji psychoaktywnych, s efektem
interakcji rnorodnych czynnikw (model polietiologiczny), wrd ktrych naley
wymieni czynniki biologiczne (neurobiologiczne, genetyczne), spoeczne (spoecznokulturowe, rodzinne) i psychologiczne (podmiotowe).
Uwarunkowania biologiczne zachowa kompulsywnych
W procesie uzaleniania si zarwno od substancji psychoaktywnych, jak i od
czynnoci istotn rol odgrywaj substancje chemiczne, zwane neuroprzekanikami
(neurotransmiterami). Uzalenienie jest wynikiem zaburzenia rwnowagi midzy
dwoma ukadami neuroprzekanikowymi, ukadem nagrody za ktry odpowiada
ukad dopaminergiczny w mzgu i ukadem kary ktrym zawiaduje ukad
serotoninergiczny. U osb uzalenionych na skutek zaburzenia aktywnoci obu
ukadw maleje rola ukadu kary, a wzrasta ukadu nagrody. Zayta substancja lub
wykonana czynno peni wic rol natychmiastowej gratyfikacji. Jak wskazuje znany
17

fizjolog Vetulani (2001), gwn rol w funkcjonowaniu ukadu nagrody odgrywaj

endogenne opioidy, takie jak: endorfina, enkefalina, dynorfina, a take serotonina i
dopamina, ktre oddziauj na receptory opioidowe. Szczegln rol w procesie
uzaleniania odgrywa dopamina. Jej ilo wyranie wzrasta po zayciu substancji
psychoaktywnej czy po wykonaniu czynnoci, np. dokonaniu zakupw. Jak podkrela
Guerreschi (2006), odczuwanie przyjemnoci czy zagodzenie napicia, niezalenie od
rodzaju uzalenienia, jest dzieem tego samego neuroprzekanika. Jednake w
przypadku uzalenienia fizycznego rodek psychoaktywny jest dostarczany z
zewntrz, natomiast w uzalenieniach od czynnoci sam organizm w reakcji na
stymulujce bodce (jedzenie, zakupy, praca, gry hazardowe) moe uwalnia
substancje wpywajce na odczuwanie przyjemnoci i zadowolenia. Wskazuje si wic
na wyrane podobiestwo mechanizmw odpowiedzialnych za zaywanie substancji
psychoaktywnych do mechanizmw warunkujcych naogowe zachowania dotyczce
podejmowania czynnoci.
Uwarunkowania spoeczno-psychologiczne
Do rozwoju uzalenie behawioralnych niewtpliwie przyczyniaj si zmiany
cywilizacyjne, wzrastajce tempo ycia i konsumpcyjne podejcie do ycia, coraz
bardziej powszechny stres i towarzyszce mu negatywne emocje. Zmiany
cywilizacyjne przyczyniy si do wzrostu dobrobytu, czego wyrazem jest wzrost
konsumpcji, a to pociga za sob ryzyko jedzenioholizmu czy zakupoholizmu. Jak
stwierdza Guerreschi w ksice Nowe uzalenienia, wydanej w 2006 roku, tego
rodzaju uzalenienia pojawiy si przede wszystkim w zwizku z postpem
technologicznym i wspczesn cywilizacj, ktra z jednej strony naraa ludzi na
stres, pustk i nud, a z drugiej wzmacnia denia do natychmiastowego
zaspokojenia pragnie, dostarczajc do tego niezbdnych rodkw. Za istotne
czynniki spoeczne, sprzyjajce rozwojowi zachowa kompulsywnych, uznaje si
okrelone postawy konsumpcyjne i wyznawanie wartoci materialistycznych. Naley
take zwrci uwag, e zachodzce zmiany cywilizacyjne wymuszaj konieczno
dostosowania si do nich, co zwiksza poczucie zagubienia jednostki, wywouje stres i
negatywne emocje. Z kolei dowiadczanie stresu i przeywane emocje mog jednych
skania do ucieczki w alkohol, narkotyki, innych w prac, internet, zakupy czy
hazard.
W rozwoju uzalenie od czynnoci istotn rol odgrywaj take uwarunkowania
rodzinne. Szczeglnie wane wydaje si modelowanie spoeczne. Modzi ludzie ucz
si pewnych zachowa, obserwujc je we wasnej rodzinie, zwaszcza jeli te
zachowania s nagradzane. Oznacza to, e prawdopodobiestwo pojawienia si u
jednostki kompulsywnych zachowa jest wiksze, jeli takie zachowania wystpiy w
jej rodowisku rodzinnym.
Do rozwoju uzalenie mog przyczyni si rwnie takie czynniki, jak struktura
rodziny, panujca w niej atmosfera wychowawcza, stosowane metody wychowawcze
czy preferowany przez rodzicw system wartoci. Podejmowaniu zachowa
naogowych, przede wszystkim zwizanych z hazardem, jak podaje Bellringer (1999),
18

sprzyja rodzina dysfunkcjonalna, rozbita, ubstwo, przemoc w rodzinie, mier lub

powana choroba ktrego z rodzicw, nadmierne przywizywanie wagi do pienidzy
i wartoci materialnych przez rodzicw, poczucie odrzucenia ze strony rodzicw.
Czynnikami sprzyjajcymi rozwojowi uzalenie s take osabienie wizi rodzinnych
i zaburzenia penionych rl zwizanych z wychowaniem dzieci, zaspokajaniem
potrzeb bliskoci, bezpieczestwa, akceptacji czy dawaniem wsparcia. Dla wielu ludzi
rekompensat tego, czego nie dostali w rodzinie, staje si wejcie w nag, niezalenie
od tego, czego dotyczy, a wic take pracy, jedzenia czy zakupw. Istotn rol w
podejmowaniu zachowa kompulsywnych zwizanych z wykonywaniem czynnoci
zdaj si peni czynniki socjodemograficzne, takie jak: pe, wiek czy status
spoeczno-ekonomiczny. Rezultaty bada dotyczcych zwizku pci ze skonnoci do
zachowa kompulsywnych nie s jednoznaczne. W odniesieniu do niektrych z nich
wystpuje wyrana przewaga kobiet (zakupoholizm, jedzenioholizm), w innych
(angaowanie si w internet czy uprawianie hazardu) obserwuje si przewag
mczyzn. Patologiczny hazard wystpuje u ok. 6% mczyzn i nieco ponad 0,5%
kobiet (Lejoyeux i in., 2000). Z kolei wrd uzalenionych od zakupw ponad 80%
stanowi kobiety (Christenson i wsp., 1994). Przymus zwizany z podejmowaniem
okrelonych czynnoci, ktre mog prowadzi do uzalenienia z reguy pojawia si ju
w modym wieku. Z przeprowadzonych bada (Dell i in., 1981) wynika, e doroli
uzalenieni od hazardu rozpoczynali granie pomidzy 10. a 19. rokiem ycia.
Szczeglnie wczenie rozpoczyna si gr na automatach. Z danych przytoczonych
przez Griffithsa (2004) wynika, e osoby uzalenione od hazardu rozpoczynay granie
przed 10. rokiem ycia. Mody wiek sprzyja rwnie uzalenianiu si od internetu oraz
od zakupw. Z kolei najbardziej ryzykownym przedziaem wiekowym sprzyjajcym
nasilaniu si przymusu pracy jest zakres 35-49 lat (Goliska, 2008).
Z rozwojem uzalenie od czynnoci wie si take status spoeczno-ekonomiczny.
W najwikszym stopniu dotyczy to zakupoholizmu, chocia i w tym przypadku
prezentowane w literaturze dane nie s jednoznaczne. Niektre z nich wskazuj, e im
wyszy status, tym wiksza skonno do kompulsywnego kupowania, inne wskazuj,
e do nadmiernego kupowania najbardziej skonne s osoby o rednich dochodach
(DAstous i in., 1990). Natomiast w przypadku hazardu wiksze skonnoci do
angaowania si w aktywno hazardow przejawiaj osoby o niszych dochodach, w
tym czsto bezrobotne (Niewiadomska i in., 2005). Wrd uwarunkowa zachowa
kompulsywnych wymienia si rwnie postawy i przekonania religijne (duchowe).
Przeywanie stanu frustracji, pustki egzystencjalnej, zwizanej z brakiem odpowiedzi
na pytania o sens ycia, czy istotne wartoci mog skania jednostk do poszukiwania
substytutw i dziaa zastpczych, a std ju prosta droga do angaowania si w
zachowania o charakterze naogowym.
Istotne znaczenie w podejmowaniu zachowa kompulsywnych prowadzcych do
uzalenienia przypisuje si podmiotowym waciwociom jednostki, w tym cechom
osobowoci. Naley jednake wyranie podkreli, e w powstawaniu uzalenienia
(zarwno od substancji, jak i czynnoci) osobowo odgrywa istotn rol, lecz w
poczeniu z innymi czynnikami, przede wszystkim neurofizjologicznymi i spoecznokulturowymi (model polietiologiczny). Naley rwnie zwrci uwag, e pewne cechy
19

osobowoci mog by skutkiem rozwoju uzalenie. Nadmiernemu angaowaniu si

w czynnoci sprzyjaj takie charakterystyczne dla czowieka waciwoci, jak
poszukiwanie natychmiastowej gratyfikacji, szybkiej przyjemnoci, a take trudnoci
w kontrolowaniu wasnych impulsw. Tendencja do angaowania si w zachowania
kompulsywne jest rwnie powizana ze skonnoci do podejmowania zachowa
ryzykownych. U ich podoa ley potrzeba poszukiwania nowych dozna (wrae) i
denie do uzyskania przyjemnoci wynikajcej ze sprawdzenia swoich moliwoci,
pokonywania siebie i swoich ogranicze. Dla niektrych poszukiwanie intensywnej
stymulacji moe sta si sposobem na ycie. Poszukiwanie wrae i zwizane z nim
zapotrzebowanie na doznawanie przyjemnoci ma znaczenie przede wszystkim w
odniesieniu do hazardu. Z danych przytaczanych przez Zalekiewicza (2005) wynika,
e dla ponad 50% hazardzistw hazard stanowi gwne rdo przyjemnoci i
podekscytowania, a tylko 8% przyznao, e angauje si w gry z chci zarobienia
pienidzy.
Wrd waciwoci osobowoci, ktre uznaje si za sprzyjajce uzalenieniom
behawioralnym (szerzej omwionych w ksice Ogiskiej-Bulik Uzalenienie od
czynnoci. Mit czy rzeczywisto), wymienia si pesymizm yciowy, niskie poczucie
wasnej wartoci, niemiao, wysoki poziom lku, bezradno, zewntrzne poczucie
kontroli, skonno do dowiadczania negatywnego afektu, neurotyczno,
niedostatki w zakresie samokontroli emocjonalnej, trudnoci w relacjach z innymi, a
przede wszystkim problemy w radzeniu sobie ze stresem i negatywnymi emocjami.
Angaowanie si w czynnoci przymusowe moe by rwnie efektem ulegania
autorytetom i presji rwienikw. Najwiksze znaczenie w rozwoju uzalenie, jak
wskazuje Cierpiakowska (2006), przypisywane jest redukcji napicia i uldze, ktrej
czowiek dowiadcza po zayciu okrelonej substancji lub wykonaniu danej czynnoci.
Zachodzce w tej sytuacji zmiany, np. w postaci poprawy nastroju, obnienia napicia
czy pojawienia si przyjemnych emocji, stanowi istotne wzmocnienie pozytywne, co
w konsekwencji prowadzi do utrwalenia podejmowanych zachowa.
Bibliografia
Bellringer P., Understanding problem gamblers, Free Association Books, London
1999.
Christenson G.A. i in., Compulsive buying: descriptive characteristics and
psychiatric comorbidity, Journal of Clinical Psychiatry, 55 (1), 1994.
Cierpiakowska L., Kierunki rozwoju wspczesnej psychologii uzalenie (na
przykadzie alkoholizmu) (w:) L. Cierpiakowska (red.), Oblicza wspczesnych
uzalenie, Wyd. UAM, Pozna 2006.
DAstous A., Maltais J., Roberge C., Compulsive buying tendencies of adolescent
consumers, Advances in Consumer Research, 17, 1990.
Dell L.J., Ruzika M.F. Palisi A.T., Personality and other factors associated with
gambling addiction, International Journal of Addictions, 16, 1981.
Goliska L., Pracoholizm. Uzalenienie czy pasja, Wyd. Difin, Warszawa 2008.
Griffiths M., Gry i hazard. Uzalenienia dzieci w okresie dorastania, GWP, Gdask
2004.
20

Guerreschi C., Nowe uzalenienia, Wyd. Salwator, Krakw 2006.

Lejoyeux M., Mc Loughlin M., Ades I., Epidemiology of behavioral dependence:
Literature review and results of original studies, European Psychiatry, 15, 2000.
Niewiadomska I., Brzeziska M., Lelonek B., Hazard, Wyd. KUL, Lublin 2005.
Ogiska-Bulik N., Uzalenienie od czynnoci. Mit czy rzeczywisto, Wyd. Difin,
Warszawa 2010.
Vetulani J., Uzalenienia lekowe: Mechanizmy neurobiologiczne i podstawy
farmakoterapii, Alkoholizm i Narkomania, 14 (1), 2001.
Zalekiewicz T., Przyjemno czy konieczno. Psychologia spostrzegania i
podejmowania ryzyka, GWP, Gdask 2005.

W odniesieniu do uzalenie czynnociowych stosowane jest rwnie pojcie holizmu, np. pracoholizm,
jedzenioholizm czy zakupoholizm.[^]
1

http://akademiapop.org/elzbieta-krolak-uzaleznienie/

http://www.rops-opole.pl/publikacje/Raport%20pokonferencyjny%20-%20Wolni
%20od%20uzaleznien%20behawioralnych.pdf
Wolni od uzalenie behawioralnych
Raport Pokonferencyjny

Opole 2012

Przyczyny uzalenie wizane s z czynnikami psychologicznymi, duchowymi i

rodowiskowymi,
ktre nakadaj si na biologiczne podoe. W miar poznawania mechanizmw
neurobiologicznych
wpywajcych na nasze zachowania, coraz wiksza rola w powstawaniu uzalenie
przypisywana jest nieprawidowemu funkcjonowaniu tzw. ukadu nagrody w mzgu
(orodka
przyjemnoci, ukadu pozytywnego wzmocnienia), w ktrym istotn rol, obok
endogennych
opiatw, odgrywa neuroprzekanik1 dopamina. Dziaanie nagradzajce jest efektem
pobudzenia neuronw dopaminergicznych w okrelonych obszarach ukadu limbicznego,
stanowicych neuroanatomiczny i neurochemiczny substrat wspomnianego ukadu
nagrody.
Niektre zachowania, podobnie jak substancje psychoaktywne, aktywuj
neuroprzekanictwo
dopaminergiczne i wywouj zmiany adaptacyjne przyczyniajce si do rozwoju
uzalenienia.
Bodce pozytywnie wzmacniajce (sprawiajce przyjemno) wywouj w organizmie
reakcje
nastawione na ponowny kontakt ze rdem tych pozytywnych odczu (na kontakt z
nagrod).
Ukad nagrody, u jednych osb domaga si dodatkowej stymulacji po to, aby
podtrzymywa

21

bd powtrzy przyjemne doznania (owcy nagrd np. tzw. hazardzici akcji) za u

innych
dy do uwolnienia od psychicznego dyskomfortu (poszukiwacze ulgi np. tzw.
hazardzici
ucieczki). Dla wielu osb waniejsze moe by oczekiwanie na przyjemno ni sama
przyjemno.
Szczeglnie podatne na uzalenienia (naogi) bd wic zarwno osoby, ktre maj
mniej aktywny ukad nagrody, co skania je do poszukiwania rnych sposobw na jego
pobudzenie,
jak i te, u ktrych wystpuj deficyty niektrych umiejtnoci (kompetencji) yciowych 2.
Okrelona substancja lub zachowanie pomaga tym osobom, chwilowo i tylko pozornie,
owe deficyty niwelowa. Towarzysz temu powane trudnoci w oparciu si impulsom
popychajcym
je w kierunku okrelonego zachowania, z towarzyszcym silnym napiciem przed
i doznawaniem ulgi, po jego zrealizowaniu. Takim sytuacjom towarzyszy przewanie
poczucie
bezradnoci i wiadomo upoledzonej kontroli nad swoim zachowaniem.
Jest cakiem prawdopodobne, e nie jedna, z czytajcych te sowa osb mgby znale u
siebie,
mniej lub bardziej wyrane, objawy jakiego uzalenienia (naogu), gdyby tylko zechciaa
zastosowa si do sugestii zawartej w powiedzeniu: nigdy nie wiesz, od czego jeste
uzaleniony,
dopki sobie tego nie odmwisz.3 Identyfikacj powinna uatwi wiadomo, e
uzalenienia
mog mie zarwno charakter aktywny (np. w przypadku przyjmowania substancji
psychoaktywnych,
uczestniczenia w grach hazardowych czy dokonywania zakupw) jak i bierny
(np. w przypadku ogldania filmw).
Nie kady zdaje sobie spraw z tego, e osoby uzalenione, czsto wbrew stwarzanym
pozorom,
s bardzo nieszczliwe i samotne. Osoby te nie wierz w to, e ich ycie moe si
zmieni
na lepsze. Bardzo czsto nie widzc szansy na poradzenie sobie z uzalenieniem i
problemami,
ktre s jego wynikiem, myl nawet o mierci, ktra mogaby rozwiza ich problemy
(np.
ok. 60% patologicznych hazardzistw rozwaa samobjstwo, a 20-30% podejmuje prby
samobjcze).
Wiele uzalenionych osb nie jest w stanie wyobrazi sobie, e rozwj uzalenienia
mona zatrzyma, a jednoczenie, pomimo uzalenienia, cieszy si yciem, mie
szczliw
rodzin, przyjaci i y godnie.
Neuroprzekanik (neurotransmiter) zwizek chemiczny przenoszcy sygnay pomidzy komrkami
nerwowymi.
2 Wg WHO s to umiejtnoci
(zdolnoci), umoliwiajce czowiekowi pozytywne zachowania przystosowawcze, dziki
ktrym skutecznie radzi sobie z zadaniami (wymaganiami) i wyzwaniami codziennego ycia.
3 Trzewe myli, 124, Media Rodzina 1996
1

Dzieci uciekajce w wiat Internetu i gier komputerowych, czsto kompensuj sobie niedostatki
swojego ycia rodzinnego i spoecznego. Do otaczania si iluzj cyberprzestrzeni skonne s przede
wszystkim dzieci samotne, zagubione w wiecie dorosych, poszukujce bliskoci z innymi,
posiadajce obnion samoocen, skonne do izolowania si, z potrzeb przynalenoci do jakiej
grupy, wycofane.

Zygmunt MadejaBiuletyn Informacyjny Problemy Narkomanii nr 4/2006

22

PATOMECHANIZMY UZALENIENIA PSYCHOLOGICZNEGO

OD SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH */
Przykadem teorii wskozakresowej wyjaniajcej zwizki midzy osobowoci i uzalenieniem od
wszystkich substancji psychoaktywnych jest teoria poszukiwania dozna, ktr sformuowa
Zuckerman (1979, 1983, 1993). Autor ten, jako pierwszy, potraktowa gotowo do poszukiwania
dozna jako aspekt osobowoci. Poszukiwanie dozna wiadczy o poziomie stymulacji, jakiego dana
osoba najczciej potrzebuje. Zuckerman empirycznie potwierdzi rzeczywiste wystpowanie czterech
czynnikw okrelajcych t waciwo psychiczn. Nale do nich: pogo za przygod i sensacj,
tendencja do impulsywnego dziaania, stae poszukiwanie nowych dowiadcze i podatno na nud.
Badania wykazay, e poszukiwanie dozna, mierzone skonstruowan przez Zuckermana (1993)
Skal Poszukiwa Dozna, jest zwizane z zaywaniem narkotykw, eksperymentowaniem w sferze
seksu, publicznym naduywaniem alkoholu oraz podejmowaniem niebezpiecznych dla siebie i innych
osb dziaa (s to czste zachowania z wysokim stopniem ryzyka). S.24
Poszukiwanie nowoci, obok przekraczania granic i konwencji, nietolerowania nudy, podejmowania
ryzykownych dziaa, jest zdaniem Zuckermana (1979, 7-9) cech osobowoci, ktra naley do
istotnego aspektu poszukiwania dozna. Definiuje on ten rodzaj aktywnoci jako cech okrelan
przez potrzeb przeywania rnych nowych i zoonych dozna oraz dowiadcze, a take gotowo
ponoszenia ryzyka fizycznego oraz spoecznego w celu zaspokojenia tej potrzeby (s.10). Wedug
tego autora osoby szukajce dozna chtnie sigaj po substancje psychoaktywne midzy innymi
dlatego, e charakteryzujcy je bardzo niski poziom oksydazy monoaminowej 10 umoliwia im
przeywanie silniejszych bodcw emocjonalnych ni ludziom o wysokim poziomie tego enzymu.
Potwierdzio ten zwizek wielu badaczy (Tarter i wsp. 1995, 315-319). Osoby szukajce wrae
charakteryzuj si niskim poziomem oksydazy monoaminowej, co znaczy zarazem, e maj wysoki
poziom adrenaliny. W takiej sytuacji orodki gratyfikacji s gotowe do pracy. Osoby poszukujce
mocnych wrae odczuwaj wic wiksz przyjemno lub wiksz satysfakcj, kiedy zayj takie
substancje, jak kokaina, pobudzajce orodki gratyfikacji. W rezultacie jest bardziej prawdopodobne,
e te osoby ponownie sign po narkotyk. Natomiast osoby o niskim wskaniku zapotrzebowania na
mocne wraenia, z powodu innych proporcji substancji chemicznych w mzgu, nie dowiadczaj tak
silnego poczucia gratyfikacji i s mniej skore do powtrzenia prby (Buck 1999). Poziom oksydazy
monoaminowej jest uwarunkowany genetycznie, a potrzeba silnych dozna w okoo 60 % zaley od
genw. Powysze wyjanienia tumacz, dlaczego wiele osb, ktre w okresie dziecistwa byy
nadaktywne, nadpobudliwe psychoruchowo, po osigniciu wieku dojrzaego zaczyna poszukiwa
dozna, aby kompensowa niedobr swojego pobudzenia (Madeja 2006 s.31

http://siecioholizm.eu/mid.php?sel=w_pulapce_internetu
rdo: http://www.badania.psychologia.uni.wroc.pl/?type=artykul
Psychologiczne uwarunkowania uzalenienia od Internetu
Bardzo wiele bada wskazuje, e wbrew pozytywnym funkcjom spoecznym jakie moe
spenia Internet, problematycznie w niego zaangaowane wie si z trudnociami w
podtrzymywaniu i realizowaniu realnych kontaktw interpersonalnych oraz pogbiajc
si izolacj spoeczn i samotnoci. U wielu problematycznych internautw stwierdza si
wysoki poziom depresyjnoci (skonno do przeywania negatywnych nastrojw i
zaniania poczucia wasnej wartoci), kompulsywnoci i poczucia osamotnienia, ktre
wzrastaj wraz z latami zaangaowania w Internet (por. Young, Rodgersa, 1998; Davis,
Flett, Besser, 2002; Whang, Lee, Chang, 2003; Shapira, i in. 2003; Engelberg, Sjberg,
2004; Batorski, 2004). Badania wskazuj, e nadmiernie zaangaowani w Internet

23

poszukuj w nim rozwizania swoich trudnoci interpersonalnych i korzystaj z Internetu

jako formy ucieczki od wymaga yciowych. Stwierdza si u nich siln tendencj do
zwlekania i dystrakcji w rozwizywaniu zada i problemw yciowych oraz skonno do
pesymistycznego przeuwania myli. Czsto wie si to z brakiem pewnoci siebie, nisk
samoocen i samoakceptacj (Davis, Flett, Besser, 2002). Problematyczni internauci
wyraaj bardziej dewiacyjne wartoci (s mao konformistyczni) ni nieproblematyczni
oraz poszukuj w tej formie aktywnoci yciowej dookrelenia wasnej tosamoci. Co
wicej, uwikani w Internet uytkownicy dowiadczaj silniejszego stresu yciowego ni
nie uwikani a ucieczka w wirtualny wiat jest ich sposobem radzenia sobie z yciowym
stresem oraz rodkiem na popraw jakoci ycia (por. Young, 1996, 1998; 1999; Davis,
Flett, Besser, 2002; Wallace, 2003; Whang, Lee, Chang, 2003; Engelberg, Sjberg,
2004).
Wiele bada wskazuje, e problematyczne uywanie Internetu wie si z takimi cechami
uytkownikw jak wraliwo na spoeczne odrzucenie (lk przed odrzuceniem, lk
spoeczny) i trudnoci z otwart komunikacj interpersonaln, niska inteligencja
emocjonalna i kompetencje spoeczne oraz powizane z nimi niemiao i zewntrzne
umiejscowienie poczucia kontroli (Young, 1996; Davis, Flett, Besser, 2002; Henne, 2003;
Engelberg, Sjberg, 2004; Chak, Leung, 2004).
Niektrzy badacze, wykorzystujc do zbadania struktury osobowoci problematycznych
uytkownikw Internetu rne, znane standaryzowane narzdzia psychometryczne,
dochodz do podobnych rezultatw. Young i Rodgersa (1998) wykorzystujc 16czynnikowy Inwentarz Osobowoci Catella stwierdzili, e naogowi internauci to osoby
skonne do spoecznego izolowania si, pozostawania w samotnoci, niekonwencjonalni
indywidualici, polegajcych gwnie na sobie, o wysoce rozwinitym myleniu
abstrakcyjnym. Ponadto s to osoby o wyszym poziomie lku spoecznego, wraliwoci i
reaktywnoci emocjonalnej. Z kolei Jakubik i Popawska (2002) w oparciu o List
Przymiotnikw (ACL) Gougha i Heilbruma opisali uzalenionych internautw jako osoby
maomwne, emocjonalnie zahamowane, o niskiej aktywnoci a wysokiej ostronoci w
kontaktach z innymi ludmi. Ponadto stwierdzono, e s to osoby czujne i wraliwe, z
silnie zachowanymi potrzebami kontaktw z innymi ludmi, cechuje ich duy
indywidualizm i oryginalno mylenia. Natomiast Pluciski (2006) uywajc Inwentarz
Osobowoci NEO-FFI Costy i McCrae dowid, e badani przez niego naogowi internauci
rnili si od grupy kontrolnej wyszym neurotyzmem, czyli s to osoby lkliwe,
nadwraliwe emocjonalnie, skonne do pesymistycznego mylenia i nadmiernego
samokrytycyzmu, impulsywne i mao odporne na stres.
Wielu badaczy zwraca uwag na to, e u pewnej czci uzalenionych uytkownikw
Internetu mona stwierdzi pewne zaburzenia pierwotne wobec patologicznego wikania
si w Internet. Wymienia si tutaj szczeglnie depresj oraz zaburzenia maniakalnodepresyjne, zaburzenia i parafilie seksualne (np. pedofili), uzalenienia od rodkw
psychoaktywnych. Internet moe przyciga takie osoby pozwalajc na manifestowanie
symptomw pierwotnego zaburzenia, dostarczajc gratyfikacji (czsto na zasadzie
substytucji) podtrzymujcych istniejce zaburzenie, lub pomagajc w radzeniu sobie z
nim (Young, 1996, 1998; 1999; Davis, Flett, Besser, 2002; Shapira, i in. 2003).
Analizujc wyej zarysowane cechy uytkownikw problematycznie uwikanych w
Internet, majc na uwadze korzyci jakie widz i osigaj internauci z bycia on-line oraz
odwoujc si do kryteriw diagnostycznych uzalenienia od Internetu mona stwierdzi,

24

e problem ten znaczco wi si z deficytami umiejtnoci radzenia sobie ze stresem i

przystosowywania si do wymaga ycia spoecznego, frustracj wanych potrzeb
yciowych oraz kompensowaniem pewnych deficytw osobowociowych.
Nasze wasne badania dowodz, e uzalenienie od Internetu silnie powizane jest ze
stresem yciowym i brakiem poczucia koherencji (Poprawa, Dulewicz, 2006). We
wspczesnej psychologii twierdzi si, e czowiek dowiadcza stresu wwczas, kiedy
zasoby, ktrymi dysponuje, zarwno w sensie realnym jak i subiektywnym, staj si
niewystarczajce czy niedopasowane do wymaga jakim musi (lub pragnie) sprosta
(Lazarus, 1999; Heszen-Niejodek, 2000). Podmiotowe zasoby stanowi warunki
odpornoci na stres oraz efektywnego zmagania si z nim. Uwaa si, e deficyty
zasobw stwarzaj ryzyko problemw psychologicznych i zdrowotnych (Rice, 1999;
Bishop, 2000; Sk, Pasikowski, 2001). Czowiek nie dysponujcy adekwatnymi zasobami
radzenia sobie moe by skonny do korzystania z zastpczych, nieadekwatnych i
nieprzystosowawczych, w kocu destruktywnych strategii radzenia sobie. Tak strategi
jest na przykad uywanie alkoholu lub innych rodkw odurzajcych (Cooper i in., 1992;
1995), ale moe ni by rwnie kade zachowanie naogowe, rwnie problematyczne
uywanie Internetu.
Wrd zasobw radzenia sobie wymienia si przede wszystkim, jako nadrzdne poczucie
koherencji (Pasikowski, 2000; Sk, 2001). Opisywane jest ono w literaturze jako
metazasb radzenia sobie ze stresem. Antonovsky (1995, s.34) definiuje poczucie
koherencji jako "globaln orientacj czowieka, wyraajc stopie, w jakim czowiek ma
dojmujce, trwae, cho dynamiczne poczucie pewnoci, e (1) bodce napywajce w
cigu ycia ze rodowiska wewntrznego i zewntrznego maj charakter ustrukturowany,
przewidywalny i wytumaczalny; (2) dostpne s zasoby, ktre pozwalaj mu sprosta
wymaganiom stawianym przez te bodce; (3) wymagania te s dla niego wyzwaniem
wartym wysiku i zaangaowania." Poczucie koherencji zawiera wic w sobie trzy
powizane ze sob komponenty: poczucie zrozumiaoci, zaradnoci (sterowalnoci) i
sensownoci. Poczucie koherencji bazuje i wyrasta z tzw. uoglnionych zasobw
odpornoci, a w kocu staje si metazasobem, nadrzdnym mechanizmem
organizacyjnym, ktry pozwala na wykorzystywanie i rozwj innych zasobw (Sk,
2001).
Deficyty zasobw radzenia sobie wyraajce si w niskim poczuciu koherencji, wi si z
intensywniejszym dowiadczaniem stresu ycia codziennego i wikszym ryzykiem
poszukiwania alternatywnych, czsto nieprzystosowawczych i niekonstruktywnych
strategii radzenia sobie (patrz: Marlatt i in., 1988; Makowska, Poprawa, 2001; Poprawa,
2003). Do takich strategii moe nalee uywanie Internetu, a szczeglnie niektrych
form aktywnoci internetowej, gwnie komunikacji i gier interaktywnych (patrz te:
Davis, Flett, Besser, 2002; Whang, Lee, Chang, 2003). Jeli aktywno w Internecie
zaczyna by wykorzystywana w celu radzenia sobie ze stresem, wwczas wysoce
zwiksza si prawdopodobiestwo uzaleniania si od niej. Problematyczne uwikanie w
Internet staje si bardziej prawdopodobne dla osb poszukujcych poprzez aktywno
internetow emocjonalnej ulgi, zapomnienia o swoich problemach i sabociach oraz
wzmoenia emocji pozytywnych. Wysoce ryzykuj uzalenieniem od Internetu osoby
uciekajce w t aktywno od rozwizywania, zmierzania si z codziennymi, realnymi
problemami. Problemy te mog mie zarwno charakter stresu przecienia, bezradnoci,
braku kontroli, jak i stresu deprywacji, np. bliskich kontaktw emocjonalnych,

25

przejawiania upragnionej aktywnoci yciowej, dostarczenia sobie odpowiedniej

stymulacji i zmiennoci codziennego ycia.

http://www.psychologia.pl/inicjatywakorczakowska/files/koncepcja.pdf

http://onanizm.pl/index.php?/topic/12890-naogowe-odkadanie-spraw-na-pniejprokrastynacja/

Napisany 09.11.2012, 11:03

POPULARNY POST!
Prokrastynacja - moja zmora: chorobliwe odkadanie spraw na pniej, nawet tych
bardzo wanych, bez wzgldu na konsekwencje.
Poniej zamieszczam artyku Why Procrastination is So Common in Addiction
Recovery, ktry na szybko przeoyem na polski. Dziki temu artykuowi
zrozumiaem, jak bardzo cienka linia dzieli prokrastynacj od uzalenienia
behawioralnego. Prawie wszystko jest wsplne: nie radzenie sobie z
wewntrznym napiciem, irracjonalno zachowania w odpowiedzi na emocje, nie
liczenie si z konsekwencjami swoich zachowa, poczucie winy napdzajce
dalsz skonno do odkadania na pniej.
Artyku:

Dlaczego prokrastynacja wystpuje tak czsto podczas

leczenia naogw?
Jeli potrafisz przyj, e leczenie naogw to nie wycznie trwanie w
abstynencji, bdzie Ci atwiej zrozumie, dlaczego tak czstym problemem
zdrowiejcych naogowcw jest prokrastynacja. Poniewa zasadnicz czci
terapii dla osb uzalenionych jest leczenie umysu mylcego w sposb
uzaleniony, logicznym jest, e prokrastynacja jako skaza charakteru jest tak
powszechna.
Czym jest prokrastynacja?
Prokrastynacja jest sklasyfikowana jako typ zachowania unikajcego , za
ktrego przyczyn uwaa si sposb radzenia sobie z wewntrznym napiciem.
Jednak takie zachowanie unikajce tylko powiksza problem. Skutkiem dziaa
prokrastynatorw w celu uniknicia stresu i napicia jest w rzeczywistoci jeszcze
wiksza ilo stresu i napicia ni mieli oni pocztkowo.
Prokrastynacja w niewielkim wymiarze jest uwaana za normaln. Problem
zaczyna si wtedy, gdy utrudnia ona normalne funkcjonowanie. Nie powinna by
26

mylona z lenistwem. Generalnie wie si ona ze stresem, niskim poczuciem

wasnej wartoci i autodestrukcyjnym myleniem. Czsto spotykane w
prokrastynacji s te wiadomo problemu kontrolowania wasnych impulsw
oraz potrzeba natychmiastowej satysfakcji. Wida w tym bliskie powizanie z
naogiem.
Naogowa osobowo
Osoby dziaajce w oparciu o naogowy system przekona maj tendencj do
rozwijania naogowej osobowoci. Taka osobowo rozwija si jako impuls
chronienia si przed blem i cierpieniem spowodowanym przez nieumiejtno
zmierzenia si z wyobraeniem takich osb na temat tego, jacy oni, inni ludzie
oraz wiat dookoa powinni by.
Naogowa osobowo skada si z wielu cech. Pomimo e kada osoba
uzaleniona jest inna, uzalenieni maj wiele cech wsplnych. Ich sposb
radzenia sobie z tymi cechami moe by bardzo rny.
Wiele z rnych cech osobowoci naogowej idealnie pasuje do naszego obecnego
rozumienia zjawiska prokrastynacji. Potrzeba natychmiastowej satysfakcji moe
wyjania, dlaczego prokrastynator odoy na pniej spraw bardzo wan, aby
mg zaj si czym, co sprawi, e od razu poczuje si dobrze. Obawa przed
podejmowaniem ryzyka pasuje do wewntrznych lkw, ktre powoduj
prokrastynacj. Wszystkie te cechy skadaj si u osoby uzalenionej na
zachowanie unikajce, ktrego skutkiem jest prokrastynacja.
Leczenie prokrastynacji
Doskonale zrozumiae jest, e leczenie z naogw to co wicej ni tylko
odstawienie kompulsywnych zachowa czy zaywanych substancji. Polega to
raczej na leczeniu naogowych wzorcw mylenia. Na terapii grupowej dla osb
uzalenionych bardzo czsto mona usysze o problemie prokrastynacji. Jest to
te bardzo czsto prg zwalniajcy na drodze do wyleczenia naogu.
Pierwszym krokiem do zapanowania nad skonnoci do odkadania spraw na
pniej jest przyznanie si, e ma si ten problem. Jeli nie zaakceptujesz faktu,
e stosujesz prokrastynacj jako zachowanie unikajce, nie bdziesz potrafi
pracowa nad wyleczeniem si z tego. Kiedy ju przyznasz, e jest to co, co stale
robisz, musisz zacz bacznie si temu przyglda.
Przy kadej typowej codziennej czynnoci obserwuj, czy wanie nie zaczynasz
odkada na pniej czego, co powiniene zrobi od razu. Nie chodzi tylko o to,
eby by wiadomym takiego zachowania. Powiniene skupi si na tym, CO
POWODUJE, e zachowujesz si w ten sposb. Gdy ju zidentyfikujesz emocje,
ktre powoduj, e chcesz stosowa zachowanie unikajce, bdziesz w stanie
zobaczy nieracjonalno stosowanego przez siebie zachowania w odpowiedzi na
te emocje.
I tak dochodzimy do klucza do pokonania tendencji do odkadania na pniej: gdy
ju wiesz, e to robisz, przemylae, dlaczego to robisz musisz przesta to
robi. Zmu si do wykonania kadego zadania, ktre masz ochot odoy na
pniej. Przez zmuszenie si i wykonanie zadania unikniesz poczucia winy i
stresu, ktre miaby, gdyby zgodnie z tym, co czujesz, odoy na pniej.
Zmniejszenie poczucia winy i stresu bdzie miao wpyw na twoj ch do
27

unikania wykonywania zada w przyszoci.

Kluczowy i oglny sposb na radzenie sobie z prokastynacj poda gdzie
steppenwolf, piszc e chodzi przede wszystkim o pene zaangaowanie
wiadomoci w czynno, ktr mamy wykona. Oczywicie s rne techniki, by
to zaangaowanie osign.
Jedn z metod radzenia sobie z prokastynacj jest zmiana jzyka wewntrznego,
za pomoc ktrego rozmawiamy ze swoim mzgiem (jak sformuowaa to kiedy
Tenali). Chodzi o to, by nie stawia siebie w pozycji niewolnika (musz,
powinienem) ale w pozycji kierownika (decyduj, wybieram, kieruj).

http://antyproana.blox.pl/2011/06/Poznac-siebie.html

Pozna siebie
Wprawdzie zarzekaam si, e o leczeniu zab. odywiania pisac nie bd, ale temat, ktry
chc dzisiaj podj nie dotyczy tylko i wycznie leczenia. To o czym chce napisa to sposb
pojmowania zaburze odywiania, ktry jest podstaw do dalszej terapii.
Wiele osb wyobraa sobie terapi jako dugie rozmowy o trudnym dziecistwie. To prawda wracajc do wanych wydarze z dziecistwa mona uzyska cakiem niezy wgld w to,
dlaczego co robimy tak jak robimy, dlaczego czujemy to co czujemy. Jednak koncentrowanie
si na tym co byo to domena przede wszystkim nurtu terapii psychodynamicznej (czyli tej,
ktra swoje korzenie zawdzicza Freudowi).
W leczeniu zab. odywiania, zwaszcza na pocztku, duo lepsze wyniki wydaje si dawa
terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym. Chciaabym w tej notce przedstawi chocia
czciowo w jaki sposb problemy psychiki s postrzegane przez ten nurt. Jest to w miar
proste zagadnienie, a jednak daje punkt zaczepienia dla osb, ktre chciayby co zmieni w
swoim yciu, a take wgld w umys osoby z zaburzeniami (nie tylko zab. odywiania) dla
tych, ktrzy prbuj zrozumie jak to dziaa.
Znieksztacenia poznawcze
Uczucia czowieka nie s efektem tego, co odbieramy z zewntrz, ale jego myli. To nie
wydarzenia same w sobie, ale to jak je postrzegamy, decyduje o tym jak si czujemy. Bodziec
-> myli -> uczucia. Jeeli czyje postrzeganie (myli) jest zaburzone/znieksztacone, to
efektem tego s emocje i uczucia nie odpowiadajce rzeczywistoci. Mona wyrni
nastpujce typy znieksztace poznawczych:
1. Mylenie "wszystko, albo nic" (mylenie "czarno-biae")
W rzeczywistoci jest bardzo niewiele rzeczy, e co moe by albo dobre, albo ze; albo
czarne, albo biae. Postrzeganie w takich kategoriach jest podstaw perfekcjonizmu i sprawia,

28

e czowiek boi si popeniania bdw, niedoskonaoci. Kady bd czy pomyka wywouj

poczucie beznadziejnoci i bycia nieudacznikiem.
Przykady:
- albo bd gwiazd, albo nikim
- jestem gruba, poniewa nie jestem anorektyczk
- bd szczliwa, tylko bdc chud
2. Filtr negatywny (szklanka w poowie pusta czy pena?)
Takie mylenie polega na tym, e czowiek skupia uwag tylko na negatywach.
Przykady:
- nie wierz, e wszystkim podobaam si, przecie Zosia powiedziaa, e wygldam okropnie
3. Nadmierne uoglnianie
Wyciganie negatywnych wnioskw, na podstawie pojedynczych i niepenych faktw.
Przykady:
- kto mi powiedzia, e jestem gupia i brzydka, wic inni myl tak samo
- nie udao mi si zdoby nagrody, ju nigdy nic nie wygram
4. Tendencyjny wybr faktw
Przykady:
Interpretacja rzeczywistoci w taki sposb, aby potwierdzi chorobowy sposb postrzegania.
Przypomina to zachowanie naukowca, ktry za wszelk cen stara sie potwierdzi jak
hipotez i dowody "za" uzna za wiarygodne, a dowody "przeciw" za przypadkowe, uzyskane
w zy sposb - wszystko, co pozwoli te dowody zdyskredytowa.
- oni tylko tak mwi, e jestem szczupa, ebym zrezygnowaa z odchudzania
- to nie ma znaczenia, e on/ona pochwali mnie, wiem, e jestem beznadziejna
5. Nieuzasadnione wnioski (czytanie w mylach, jasnowidzenie)
Wyciganie wnioskw na podstawie niepenych informacji, wypenianie luk faktami, w taki
sposb, aby dopasowa do chorobowego mylenia.
29

Przykady:
- nie zwraca na mnie uwagi, bo jestem okropnie gruba i brzydka
- nigdy nie bd szczliwa
6. Przesadzanie i bagatelizowanie
Rejestrujc wiat dookoa kto zwiksza znaczenie jednych wydarze, a umniejsza innych.
Przykady:
- popeniam bd, ju nigdy nie bd moga pokaza si wrd znajomych
- co z tego, e moja impreza sie udaa, nie ma to znaczenia, bo wszyscy o tym szybko
zapomn
7. Mylenie emocjami
Odczuwane emocje s traktowane jako potwierdzenie myli.
Przykady:
- czuj si gupio, wic jestem gupia
- czuj sie beznadziejnie, dlatego wiem, e mj plan si nie uda
8. Imperatywy
Naduywanie sformuowa zawierajcych sowa t.j.: musz, trzeba, zawsze, wszyscy, nigdy
itd.
Przykady:
- wszyscy lubi osoby szczupe
- musz by chuda
- nigdy nie bd szczliwa
9. Przyklejanie etykietek
Polega na tym, e interpretujc dane wydarzenie, okrela si cechy swoje, a nie tego
konkretnego wydarzenia. Czsto powtarzane etykietki powoduj, e przylegaj one i
napdzaj kolejne znieksztacenia. Etykietowanie moe dotyczy take innych osb.

30

Przykady:
- "jestem nieudacznikiem" zamiast "popeniam bd"
- "jestem gruba" zamiast "zjadam obiad z dokadk i deserem"
- ona jest leniwa, bo nie chciaa zapisa si ze mn na fitness
10. Branie odpowiedzialnoci (Ksobno)
Dotyczy sytuacji, w ktrych dana osoba bierze na siebie odpowiedzialno w sytuacjach,
ktre byy od niezalene, lub tylko czciowo zalene.
Przykady:
- mama pakaa, bo jestem beznadziejn crk
- wypad do kina si nie uda, pewnie dlatego, e ze mn si nie da rozmawia
~~~
Czsto jest tak, e jedno zdanie czy kilka znieksztace poznawczych. Np. w zdaniu "tylko
bdc chud, mog by szczliwa" jest jasnowidzenie, imperatyw, oraz mylenie czarnobiae. W zab. odywiania znieksztacenia poznawcze dotycz czsto interpretacji tego co
dotyczy wygldu, wagi, ciaa, ale nie tylko.
Jeeli przeanalizowa synne dekalogi pro ana i inne tego typu manifesty, to okae si, e s
one pene znieksztace poznawczych. Zachcam do eksperymentw i podwaania dogmatw
pro ana ;-)

poniedziaek, 06 czerwca 2011, anty_pro_ana

http://www.wspoluzaleznienie.pl/czarno-biale-zycie/

Czarno-biae ycie

7 kwietnia 2010
/ Category Czy jestem wspuzaleniona?, dda i toksyczna rodzina,
Wspuzalenienie - praca nad sob
/ Posted By Justyna
/ No Comments.

31

Kocham go. Nienawidz siebie. Nienawidz go. Nawet go nie lubi. Musz z tym
skoczy. Nie mog nic na to poradzi. Do niczego si nie nadaj. Znios kade
cierpienie.
Nieraz do gowy takie mieszane myli kbi si w gowie. Znasz to? To jeste
wspuzaleniona.
A
przynajmniej
masz
dobre
zadatki.
Oczywicie takie mylenie wie si z duym stresem, ale wcale niekoniecznie
wywouje
je
stres,
ktremu
jestemy
poddawane
teraz.
To jest wspomnienie stresu z dawnych czasw.
To jest stres, w ktry wpadamy jak w koleiny schematycznego mylenia. Waciwie
nie musimy, lecz przyzwyczajenie zmusza nas do przestawienia si na ten wanie tor
mylenia, a potem ju tylko jedziemy dalej.
Takie czarno-biae myli s dla osb wspuzalenionych (a take dla uzalenionych)
do charakterystyczne. W stresie objawiaj si czasem w postaci takiej mieszanki
jak zacytowaam na pocztku. Gdy jest spokojniej, czarno-biae mylenie przejawia
si surowoci ocen, krytykowaniem siebie lub innych, irytacj lub niezrozumieniem,
gdy kto okazuje si inny od nas, brakiem tolerancji, a take przymusem
udowodnienia innym, e to my mamy racj.
Czarno-biae
mylenie
przeszkadza
w
yciu
i
w
rozwoju
osobistym.
Dlaczego?
Wydaje mi si, e przede wszystkim dlatego, e oddala nas od prawdy i od
rzeczywistoci. Po drugie, przeszkadza w konstruktywnym dziaaniu, poniewa nie
pozwala dostrzec rzeczywistych problemw, ani wymyli dla nich skutecznych
rozwiza.
Rzeczywisto nie jest czarno-biaa. Jest bardzo rnorodna. I o wiele atwiej dotrze
do prawdy gdy staramy si zrozumie t rnorodno i przyglda si jej z
zaciekawieniem, a nie wpasowywa do szufladek, potpia lub uwielbia.
Skd si w ludziach (hehe, we mnie te) bierze ch mylenia czarno-biaego?
Po pierwsze ze stylu wychowania. Po drugie z kultury. Gdy rodzice wychowuj
dziecko odrzucajc je, gdy robi co nie po ich myli, okazujc mu dezaprobat, brak
zrozumienia, albo wymiewajc si z jego nieporadnoci, wiat staje si czarno-biay.
Emocje robi si zbyt silne. Kogo trzeba nienawidzi, a kogo kocha. Kto jest
ideaem i zawsze w porzdku, a kto jest mieciem. Czasem, eby nie wyszo, e to
my jestemy mieciem, skazujemy na t rol kogo innego. Misie, lalki, gupie
koleanki. To zostaje w gowie. Doroli, ktrzy nie przestali myle czarno-biaymi
koleinami nienawidz Murzynw, ydw, zwolennikw innej partii, rnie bywa.
Jednak podskrnie, dopki czarno-biay schemat funkcjonuje, czasem przypominaj
sobie o tym, kim s w porwnaniu ze swymi kochanymi-znienawidzonymi rodzicami.
Kultura to czarno-biae postrzeganie wiata dodatkowo umacnia. Podkrela rnice,
zaciera podobiestwa. Stwarza pola do rywalizacji. Karze czciej ni nagradza.
Bolenie odrzuca i wyraa dezaprobat.

32

Tak zatem zarwno ja, jak i prawdopodobnie take Ty, jestemy wytworem takiego
wanie sposobu wychowania dzieci i modziey. Nie sprzyja on poznawaniu prawdy,
ani samodzielnemu myleniu. Nie jest to by moe niczyja wina w kocu ich tak
samo wychowano. Wydaje mi si jednak, e jako dojrzali ludzie moemy si postara
pomyle samodzielnie i wyrwa si z tego schematu. Poszuka prawdy o
rzeczywistoci, a jeli co nam w niej nie pasuje postara si o skuteczne
rozwizania.
Od
czego
bym
zacza
uczenie
si
kolorowego
ycia?
Od przygldania si rzeczywistoci i mwieniu sobie Aha. Wic to tak jest. I tyle.
Bez ocen, bez obrazy. Nawet jeli co jest cakiem inne.
Potem przyjrzaabym si w ten sam sposb sobie samej. Aha. Moja sytuacja wyglda
tak. Nie wiem teraz jak decyzj podj, mog wic take nie podj adnej to te
jaka decyzja, moe okaza si bardzo dobra. Poczekam jeszcze troch. Tydzie,
miesic ale zapisz sobie w komrce przypomnienie, eby sprawdzi jak si sprawy
maj po tym terminie, eby nie przesta si tym zajmowa, bo inaczej to jak
rozwi skutecznie moje sprawy?
Nieraz si mnie pytacie co robi, gdy czujecie si zmuszone podj jakie dziaania,
ale bardzo si boicie takiego kroku. Na przykad wyprowadzki. Albo wystawienia
jego rzeczy. To ja powiem tak: w takiej sytuacji id do terapeuty i przy nim(niej)
dlaczego tak bardzo si tego boisz i czego tak naprawd si najbardziej obawiasz. A
jak nie do terapeuty, to do grupy. Zamiast podejmowa szybk decyzj, moesz
zacz od uczenia si podejmowania dojrzaych decyzji. Pytania si siebie czego tak
naprawd chc? Co jest dla mnie naprawd wane?
Mog Ci zaproponowa na t okoliczno wiczenie, o ktrym ju wspominaam
nieraz wag z zaletami i wadami Twojej obecnej sytuacji. Podawaam j jako
przykad rozpiski plusw i minusw ycia w towarzystwie alkoholika, ale jest ona do
uniwersalna. Szukaj na blogu i w mojej ksieczce o pierwszym kroku
Pamitaj, e Twoje ciao i Twoja podwiadomo znaj doskonale odpowiedzi na
wszystkie wane pytania dotyczce Ciebie i Twojego szczcia. Tylko trzeba umie si
do nich dobra. Nie nerwowo, spokojnie, delikatnie, przyjanie. O wiele te atwiej do
nich si dosta, gdy patrzysz na wiat realistycznie, widzc ca jego rnorodno i
rozumiejc, e taki to on wanie jest.
mie
Justyna

komentarze

zawsze

widziane

14 kwietnia 2015 w Psychologia Autor: Marta Woowska-Cia

Zasada wolnoci w sercu w terapii Gestalt

Egzystencjalici wierzyli, e wolno, obok odpowiedzialnoci, wiadomoci,
wolnej woli i samotnoci, jest fundamentalnym czynnikiem istnienia czowieka. Ta,
jak mogoby si wydawa, do ponura wizja kondycji czowieka - bez zasad i
Boga, samotnego i przytoczonego ciarem egzystencji i wyborw, ma te drug
stron medalu. Jak twierdzi Sartre, adna doktryna nie jest bardziej
33

optymistyczna przeznaczenie czowieka powierzono jemu samemu. Zaoenia

egzystencjalizmu (midzy innymi) stay si filozoficzn podstaw dla twrcw
terapii humanistyczno egzystencjalnej, jak jest Gestalt (Fritz Pearls).

Psychoterapeuta Gestalt wierzy, e czowiek jest absolutnie wolny i ma pen zdolno i

prawo do organizowania siebie oraz swojego otoczenia w najlepszy moliwy sposb.
Czowiek jest niepowtarzaln jednostk, tworzy normy i wartoci inspirowany swoj przesz
histori i dowiadczeniami. Na nim zarazem spoczywa odpowiedzialno za siebie i swoje
zdrowie, denie do przyjemnoci, swoje tu i teraz.
Niewane, co nam zrobiono
Bywa, e ciar zwizany z wolnoci wyboru i odpowiedzialnoci jest zbyt przytaczajcy.
Niedomknite i niedokoczone sprawy z przeszoci nie pozwalaj skutecznie dziaa. Pewne
rzeczy mogy nastpi si w naszym dziecistwie zbyt wczenie, innych zabrako. Niektre
zdarzenia w ogle nie powinny si wydarzy, byy niezgodne z porzdkiem wiata, a niektre
frustracje i tsknoty stay si nie do zniesienia.
W dorosym yciu moemy zauway u siebie zaburzenie sposobu, w jaki dymy do
zaspokajania swoich potrzeb i pragnie. Stagnacja; brak energii; niepodejmowanie decyzji i
dziaa, mimo mobilizacji i planowania; dziaanie bez kontaktu z tym, co i po co tak
naprawd robimy; dziaanie bez odpoczynku, wycofania i poczucia satysfakcji;
znieczulenie takie problemy najczciej sprowadzaj klientw do gabinetw
terapeutycznych.
Terapeuta Gestalt zakada, e wszystko ma swj pocztek (narodziny, dziecistwo), swoj
dynamik (popdy) i koniec (mier). Poznanie czowieka, jego sposobw denia do
zaspokojenia pragnie i potrzeb, dynamiki zmian oraz to, jak sama osoba utrudnia sobie bycie
szczliwym, jest sposobem pracy terapeutycznej, procesem przyjmowania swojej
prawdziwej tosamoci. Dopiero wtedy, moliwa bdzie przemiana w czowieka wolnego,
yjcego peni, samostanowicego, dla ktrego odpowiedzialno stanie si przywilejem i
radoci, a nie ciarem.
Niewane, co nam zrobiono wane, co my zrobimy z tym co nam zrobiono.
Wolno w sercu
Ide wolnoci i odpowiedzialnoci realizuje zarwno terapeuta, jak i klient, w spotkaniu JA
TY. Psychoterapia to zawd wolny, jeli kto nie ma poczucia w sercu wolnoci, to z
trudem przychodzi mi myle, e taka osoba moe by psychoterapeut, mwi Zofia
Pierzchaa, psychoterapeutka, superwizorka, dyrektorka Instytut Integralnej Psychoterapii
Gestalt.

34

Wolno w sercu to wolno od przymusowych zachowa, powtarzania czynnoci, nakazw i

przekona majcych swe rdo w otoczeniu zewntrznym, a nie w nas samych. Wolno to
take odrbno, bez potrzeby zlewania si w cao z drug osob, a take wczuwania si
drug istot, jej potrzeby uczucia. Wolno rozumiana jako wiadomo siebie, swoich uczu,
myli i potrzeb sprawia, e moemy dokonywa wyborw i ponosi konsekwencje. Dziki tej
wolnoci w sercu terapeuty klient moe stawa si tym, kim jest.
Jednym z synonimw wolnoci jest wyzwolenie. Psychoterapia nie jest jedyn drog ku
osigniciu szczcia i yciu peni. Poprzez ycie teraz, w tej chwili, ktra jest wszystkim,
co mamy, stajemy si wolni od mylenia o przeszoci i planowania przyszoci. Kiedy
skupiamy si na tym, co obecne tutaj, w tym miejscu, jestemy wolni od zajmowania si tym,
czego nie ma, co nie istnieje, albo jest tylko nasz fantazj.
Take dowiadczenie siebie takim, jakim si jest, pozwala unikn wysikw cigego starania
si i zabiegania o bycie faszywym obrazem siebie. Zaakceptowanie prawdy o sobie,
pozwolenie sobie na dowiadczanie w peni wszystkich uczu: strachu, smutku, zoci i
radoci sprawi, e nie bdziemy musieli ucieka.
Wyzwolenie od wszelkich powinnoci (musz, powinienem, wypada, trzeba)
pozwoli wzi pen odpowiedzialno za wasne myli, czyny i uczucia, a to pierwszy krok
do stawania si sob.
www.wolowska.pl

Zranienia, ktre bol najbardziej

Bolesne zranienia, ktrych doznajemy, najczciej przydarzaj nam si w bliskich
relacjach. Ktnia z koleank z pracy czy agresywny kierowca, ktry zajecha Ci
drog, na chwil wytrca Ci z rwnowagi, ale nie dotyka Twojego poczucia
wartoci i wanoci, nie zadaje ciosu prosto w serce. Szybko zapominasz o takich
wydarzeniach. Za to zranienia w wanych relacjach dotykaj nas wrcz fizycznie.

Zwykle rani Ci wydarzenia naruszajce wane dla Ciebie wartoci, krzywdzce Ci w

jawny sposb, odbierajce Ci co wanego, rani te zachowania przemocowe, uderzajce w
Twoj godno itp. Jednak czasami czujesz si dotknita jednym sowem, wypowiedzianym
przez wan dla Ciebie osob. To moe by pozornie niewinne spojrzenie, gest czy
niespeniona obietnica. Wtedy w takiej obiektywnie nieranicej sytuacji Ty czujesz si
zraniona, wstydzisz si swojej reakcji, pojawia si poczucie winy, nie rozumiesz, co si z
Tob dzieje. Twoje ciao chce gwatownie zareagowa, ale gowa zatrzymuje reakcj,
pojawiaj si myli: Nie wygupiaj si, przecie nic si nie stao, Nie bd mieszna, co ci
tak dotkno?, Przesta si zachowywa jak histeryczka. Owe obiektywnie nieranice
sytuacje wprawiaj nas w rodzaj transu, odmiennej rzeczywistoci, ktrej nie rozumiemy.
Tracisz gow, Twoje ciao zachowuje si jak w chwili powanego zagroenia. Bywa, e
robisz co, czego pniej bdziesz aowa. Zadajesz sobie pytanie: Co si ze mn dzieje?.
35

Kiedy badacze prbowali sporzdzi obiektywn list sytuacji, ktre zwykle nas rani,
okazao si, e waciwie nie jest to moliwe. Tak naprawd kadego z nas dotykaj zupenie
rne zachowania innych ludzi. Za to kady z nas moe zrobi swoj osobist list zranie.
Jeli si j przeanalizuje, okae si, e kady z nas ma swoj ranliw sfer. Sfer, ktra
powstaa we wczesnym dziecistwie, kiedy raniy nas osoby najwaniejsze, a my bylimy
wobec tego bezradni.
Rodzice ranili nas zazwyczaj niewiadomie bo nie mieli wystarczajco duo czasu,
bagatelizowali nasze lki czy marzenia, ktre z ich dorosej perspektywy nie byy wane.
Obiecywali co, a potem nie dotrzymywali sowa. Potrafili urazi niezrozumiaym dla dziecka
artem, zdrad sekretu czy zachowaniem zbyt dorosym, bymy jako dzieci mogli je
zrozumie. Przeykalimy te zranienia jak gorzki syrop na bl brzucha, czsto obwiniajc
samych siebie za zdenerwowanie czy zniecierpliwienie mamy i taty.
Dzi w jaki magiczny sposb przycigamy ludzi, ktrzy rani nas podobnie, w te same
ranliwe miejsca co rodzice. A rana zadana w czuy punkt boli tak dotkliwie jak uraz
fizyczny, bo budzi bl z przeszoci. Okamywanie, intencjonalny egoizm, lekcewaenie,
obuda, nieuwano, niedotrzymanie obietnicy ze strony osb wanych to wszystko
wrzuca nas w odmienny wiat z przeszoci, daleki od tzw. uzgodnionej rzeczywistoci.
wiat, w ktrym oywaj subiektywne przeycia bolesne problemy z dziecistwa, ktre
wtedy nie mogy by rozwizane.
Kiedy znajdujesz si w zranionym stanie wiadomoci, w Twoim sercu oywaj postaci,
ktrych istnienia nawet nie podejrzewaa: zranione dziecko, porzucona nastolatka, ta
gorsza crka, nierozumiany samotnik itp. To one zagrzewaj Ci do walki lub ucieczki. To
ich bl powoduje, e pozornie bez powodu zrywasz zarczyny, nagle odchodzisz z pracy,
dasz rozwodu, paczesz z bezradnoci, robisz karczemn awantur przyjacice albo
zamieniasz si w oprawc rzucajcego si z piciami na wyimaginowanego przeciwnika. To
demony przeszoci sprawiaj, e nieodebrany telefon, na pozr niewinna uwaga czy czyja
chwilowa nieuwano urastaj w Twoim sercu do rangi dramatu i nakaniaj do zerwania

36

relacji.
Najbardziej bolesne jest to, e wanie najwaniejsze,
najblisze Ci osoby, ktre naprawd Ci kochaj, ceni, podziwiaj, czsto zupenie
niewiadomie zadaj cios w Twj najczulszy punkt.
Jeli jednak poczucie zranienia nie doprowadzi do trwaego zerwania wizi, bolesna rana
moe by ogromn szans do transformacji, dziki czemu Twj scenariusz zranie doczeka
si szczliwego zakoczenia.
Najboleniejsze zranienia mog by ratunkiem dla duszy.
Fragment pochodzi z ksiki Rowa rkawiczka. O tym, jak to, co przeywamy, ma wpyw
na to, jacy jestemy, Ewa Klepacka-Gryz, Jacek Sobol, Wydawnictwo Sensus 2015, s.160
Ewa Klepacka-Gryz stale wsppracuje z magazynem SENS. Wicej tekstw tutaj.

Kobiety sukcesu tworz silne rodziny

Dzisiaj, 11 czerwca (05:50)

Kobiety nie s jednolit grup o wsplnych interesach. Podczas gdy elita dobrze
wyksztaconych profesjonalistek moe spenia si w pracy zawodowej na rwni z
mczyznami, panie o niszych kwalifikacjach wci wykonuj tradycyjne kobiece prace
na nisko opacanych stanowiskach - twierdzi brytyjska ekonomistka Alison Wolf,
autorka ksiki "Factor XX".

Zdjcie

Dobrze wyksztacone kobiety ciesz si rwnouprawnieniem. Reszta nie ma na co

liczy...
/123RF/PICSEL
37

To nie kariery zawodowe i podre do Tokio czy Parya przeszkadzaj kobietom w

budowaniu ycia rodzinnego. Przeciwnie - kobiety sukcesu tworz silne rodziny, w
ktrych presti przechodzi z pokolenia na pokolenie. Problemy zaczynaj si tam, gdzie
matki pracuj na kasie do 22, przedszkola s czynne do 17, a na wynajcie niani nie ma
pienidzy.
Izabela Grelowska, Styl.pl: Czy rwnouprawnienie jest tylko dla dobrze wyksztaconych
kobiet?
Reklama

Alison Wolf: - Dla dobrze wyksztaconych kobiet jest atwiej dostpne. W caym
spoeczestwie nastpio pewne zrwnanie - zarwno w kategoriach dochodw, jak i
dzielenia si pracami domowymi. Ale jeli wyobrazimy sobie wspczesne spoeczestwo
jako piramid, to mamy zawody na szczycie, obejmujce jakie 20 procent najlepiej
zarabiajcych, i w tej grupie kobiety i mczyni s naprawd wymieszani. W pozostaej
czci spoeczestwa nadal mamy podzia na zawody mocno sfeminizowane lub
zmaskulinizowane.
Dlaczego taki podzia si utrzymuje?
- Wszystkie udogodnienia, jakie oferuje pastwo opiekucze, czyli przedszkola, szpitale czy
domy opieki, s uzalenione od braku rwnouprawnienia na rynku pracy. Czy to w Szwecji,
czy w Ameryce wszystkie prace zwizane z opiek nad dziemi, chorymi i osobami starszymi
s wykonywane przez kobiety! Dziki takim instytucjom ycie jest atwiejsze, ale
przyczyniaj si one rwnie do utrzymywania nierwnoci i pciowej segregacji na rynku
pracy.
- Rwnouprawnienie jest wic dostpne dla kobiet, ktre nie maj rodziny, a take dla bardzo
dobrze wyksztaconych kobiet sukcesu, ktre mog sobie pozwoli na zatrudnienie pomocy w
domu. W tych przypadkach nawet przerwa zwizana z urodzeniem dziecka nie ma na ich
ycie a takiego wpywu, poniewa obecnie pracujemy o wiele duej.
W Polsce przekonanie, e kariera zawodowa stoi w sprzecznoci z yciem rodzinnym,
jest dosy rozpowszechnione. Pani wykazuje co zupenie przeciwnego - rodzina ma si
najlepiej w warstwie wysoko wyedukowanej elity i to dobrze wyksztacone kobiety
sukcesu tworz silne rodziny.
- Tak. Mowa tu o rodzinach, w ktrych oboje partnerzy maj dobr prac, dobrze zarabiaj,
ale maj te sporo do stracenia w wypadku odejcia z rodziny. czenie pracy zawodowej z
yciem rodzinnym to cika praca, ale rodziny ze szczytu piramidy s trwalsze w kadym
pastwie, jakie badaam.
- Te wyniki naprawd zaskakuj, poniewa ludzie wci sdz, e kobiety odnoszce sukcesy
bd niszczyy swoje rodziny, e ucierpi na tym dzieci.
38

- Okazuje si jednak, e dwie dobrze wyksztacone osoby doskonale uzupeniaj si w

maestwie. Oboje wnosz pienidze i inne zasoby. Sta je na to, eby uatwi sobie ycie,
np. przez zatrudnienie pomocy. S to te ludzie, ktrzy dobieraj si w okrelony sposb chc dobrych rodzicw dla swoich dzieci. Mczyni chc wyksztaconych kobiet w takim
samym stopniu, jak kobiety chc wyksztaconych mczyzn. To ukad, w ktrym obie strony
s wygrane.
- Jeli zejdziemy w d drabiny spoecznej, przede wszystkim zobaczymy wicej cikiej
pracy. Tu ycie jest trudniejsze, bardziej mczce, a pozostawienie rodziny atwiejsze, bo
mniej jest do stracenia. Na samym dole tej drabiny maestw w ogle si nie zawiera.
Mczyni nie oferuj nawet tyle, by miao to sens. Ludzie s tym zaskoczeni, ale z danych
wynika to jasno. I nie sdz, by sytuacja si zmienia...
Mczyni chc wyksztaconych kobiet, a nie opiekunek ogniska domowego?
- Najbardziej zaskoczyo mnie wanie to, e mczyni s tak podobni do kobiet. Ci z
dobrym wyksztaceniem nie chc on, ktre bd siedzie w domu. Generalnie wikszo
dobrze wyksztaconych osb chce wiza si z ludmi, ktrzy s tacy jak oni.
Napisaa pani, e "rozwinite spoeczestwa yj w cisej monogamii". To w
dzisiejszych czasach brzmi jak art...
- Tak, nikt nie chce w to uwierzy, na co wpyw rwnie maj artykuy i doniesienia medialne
o romansach i powtrnych maestwach znanych postaci. Zapominamy jednak, e to nie ma
wiele wsplnego z rzetelnymi statystykami. Jeli spojrzymy na wiarygodne badania naukowe,
ktre wymagaj ogromnego nakadu rodkw i s prowadzane z naleyt uwag, to
przekonamy si, e o ile do momentu zawarcia zwizku maeskiego korzystamy z pewnych
swobd seksualnych, to w maestwach opartych na partnerstwie ludzie nie szalej.
- Media zawsze szukaj czego niezwykego, ale wystarczy rozejrze si wok siebie. Ja na
przykad zaczam przyglda si ludziom na moim wydziale na uniwersytecie. Czy jest tam
wielu mczyzn, ktrzy porzucili ony i zwizali si z modszymi kobietami? Nie. Takie
sytuacje nale do rzadkoci.
Z podawanych przez pani statystyk wynika rwnie, e wrd tych dobrze
wyksztaconych kobiet sukcesu jest spora grupa takich, ktre nie zakadaj rodziny i nie
rodz dzieci. I ta grupa moe rosn...
- Rzeczywicie, ta grupa moe rosn, ale nie dotyczy to wycznie kobiet. Jeli przyjrzymy
si statystykom dotyczcym absolwentw Harvardu, czyli elity w penym tego sowa
znaczeniu, widzimy, e wielu z nich nie ma dzieci. Dotyczy to w rwnym stopniu obu pci. Ci
ludzie maj rnorodne moliwoci, zaoenie rodziny nie jest jedyn rzecz, jak mog
robi. Wykonuj naprawd interesujce zawody, prowadz ciekawe ycie. I nie maj dzieci.
To jeden z moliwych wyborw. Ta tendencja bdzie wystpowa, ale oczywicie nigdy nie
bdzie dotyczya wszystkich, bo ludzie chc zakada rodziny.
39

- By moe ta sytuacja mogaby si zmieni, gdyby poprawiy si moliwoci zachodzenia w

ci po 40. roku ycia. Ale tu chodzi rwnie o styl ycia, kiedy kto rozwija biznes, wydaje
czasopismo, zwiedza wiat i po prostu robi inne rzeczy. Tacy ludzie albo wchodz w zwizki
maeskie i polubiaj ludzi podobnych do siebie, decydujc si na jedno lub dwoje dzieci,
albo po prostu nie zakadaj rodzin.
Czyli to nie pe "robi rnic", ale poziom wyksztacenia?
- Na szczycie piramidy spoecznej, w grnych 20 procentach, wyksztacenie pokonuje pe.
Nie odgrywa ona a takiego znaczenia, chocia i tu kobiety bior urlopy macierzyskie. Ale
w pozostaych warstwach spoeczestwa nie ma mowy o rwnouprawnieniu - pe odgrywa
wci ogromn rol.
W tej wskiej grupie 20 procent pojawi si nowy model rodziny i nowy model
macierzystwa. Jakie s jego najistotniejsze cechy?
- Zadziwiajce jest to, e ci wyksztaceni, zapracowani rodzice powicaj swoim dzieciom
wicej czasu ni inni, wliczajc w to matki pozostajce w domach! W rzeczywistoci takie
matki czsto zajmuj si innymi sprawami: sprztaj dom, prowadz ycie towarzyskie. To
nie jest tak, e cay czas robi co ze swoimi dziemi.
- Rodzice odnoszcy sukcesy zawodowe robi wszystko, by zapewni dzieciom dobry start i
pozostanie w elicie. Wiedz, e istnieje ogromne wspzawodnictwo i jednoczenie maj
poczucie, e jeli dzieciom nie powiedzie si w yciu, to bdzie to ich wina. Nie podchodz
do tego, na zasadzie "takie jest ycie", ale koncentruj swoje wysiki na tym, by zapewni
dziecku sukces, a czsto jest to tylko jedno dziecko.
Skoro nowa elita wkada tyle wysiku w to, by zapewni dziecku odpowiedni status, czy
nie prowadzi to do pogbienia podziaw spoecznych?
- Tak naprawd tego jeszcze nie wiemy. Poniewa dzietno elity jest niska - cz ma jedno
dziecko, cz nie ma dzieci w ogle - to ta grupa nie powiela si. Pojawia si zatem miejsce
dla innych. Z drugiej strony w spoeczestwach zachodnich podziay umacniaj si. W Polsce
rynek wci jest jeszcze bardzo dynamiczny, wiele osb moe si dorobi. Tak byo w
Europie Zachodniej po drugiej wojnie wiatowej - by to okres wspaniaej rwnoci
spoecznej, jakiej ju nie bdzie.
- Obecnie osignlimy punkt, w ktrym przepyw ju si tak atwo nie odbywa. Rodziny na
szczycie s bardziej stabilne, maj wicej zasobw, a rodzice s zdeterminowani, by pomc
dzieciom utrzyma si na szczycie. Stratyfikacja jest zatem realnym zagroeniem.
Nawet jeli w elicie rodzi si niewiele dzieci, to maj one doskonae warunki - ju wybr
przedszkola nie jest przypadkowy. Dzieciom z pozostaych rodzin trudno z tym
konkurowa...

40

- Przepyw midzy warstwami spoecznymi jest - i zawsze by - trudny. Zazwyczaj dzieci

rolnikw czy grnikw nie otrzymyway najlepszego wyksztacenia. We wszystkich
spoeczestwach elity troszcz si o siebie. I, nie ukrywajmy, ludzie troszcz si o swoje
rodziny. Moemy nie by przywizani do swojej klasy spoecznej, ale do swojej rodziny ju
tak.
- W przeszoci, jeli chopiec chcia dosta prac, znajomoci jego ojca bardzo si liczyy.
Dzisiaj oboje rodzice dysponuj sieci uytecznych kontaktw zawodowych.
Prawdopodobiestwo tego, e rodzice pomog dziecku w starcie zawodowym, jest jeszcze
wiksze. To jest oczywicie problem.
Z tego wynika, e elitarna edukacja jest czynnikiem najbardziej wpywajcym na ycie.
Ale elitarna edukacja, z definicji, moe obj tylko niewielk grup ludzi. Czy sdzi
pani, e obecnie kobiety nie nalece do tych grnych 20 proc. osigny maksimum
praw i rwnouprawnienia, jakie w ogle jest dla nich moliwe?
- Szczerze? Tak. To brzmi depresyjnie, cho warto zwrci uwag, e w porwnaniu do
przeszoci prowadzimy cakiem przyjemne ycie.
- I rzeczywicie, z definicji, nie wszyscy mog nalee do elity. Ludzie nie chc zda sobie z
tego sprawy i wci syszymy: zapewnijmy edukacj dla wszystkich. Oczywicie, bycie
wyksztaconym jest wspaniae i nie spotkaam nikogo, kto chciaby by mniej wyksztacony
ni jest. Ale prawda jest taka, e nawet jeli wszyscy bd siedzie na uniwersytetach do
trzydziestki, to i tak bdziemy mie elit. To jeden z problemw, przed jakimi stoj nasze
kraje: poniewa ludzie rozumiej, e edukacja jest drog na szczyt, wszyscy chc by
wyksztaceni.
Ale okazuje si, e na szczycie nie ma tyle miejsca...
- Wyksztacenie ulega wtedy swego rodzaju inflacji. To zjawisko wystpuje take w Polsce.
Macie ogromny odsetek modych ludzi na uniwersytetach, chyba najwyszy w Europie, na
pewno duo wyszy ni w Wielkiej Brytanii.
Ale pozostaje pytanie o jako tego wyksztacenia...
- I to jest wanie problem. Ludzie s zdeterminowani, daj z siebie wiele, aby polepszy swj
los. Edukacja ma by drog do tego celu. Ale rzeczywisto jest taka, e wyksztacenie
wyksztaceniu nie jest rwne, a na szczycie nie ma miejsca dla wszystkich.
- Niepokojce jest te to, e rzdy pokadaj zbyt wiele nadziei w edukacji, ktra ma
rozwiza wszystkie problemy. Tak si nie stanie. Ludzie spdzaj mnstwo czasu na
zdobywaniu niezbyt dobrego wyksztacenia. To prowadzi do wielu rozczarowa. By moe
byoby lepiej, gdyby zajli si biznesem, a nie zdobywaniem mao wartociowych
dyplomw...

41

Czy gospodarka nigdy nie bdzie bardziej przyjazna dla matek?

- Myl, e gospodarka jest w tej chwili tak przyjazna matkom, jak to tylko moliwe. Ludzie
czsto myl, e aby zapewni cakowite rwnouprawnienie, musimy zapewni matkom
dusze urlopy macierzyskie i przedszkola. Ja nie wierz w utopi.
- W Chile, ktre jest krajem o zamonoci porwnywalnej do Polski, wprowadzono jaki czas
temu surowe zasady dotyczce urlopw macierzyskich, przedszkoli zakadowych i innych
udogodnie. Okazao si, e nie jest to korzystne dla kobiet. Przedsibiorcy nie chc ich
zatrudnia, trudniej jest uzyska awans. I oczywicie wszystkie te prace, zwizane z opiek
nad dziemi, s wykonywane przez kobiety.
Zwraca pani uwag na to, e mwic o rwnouprawnieniu nacisk kadzie si czsto na
takie sprawy, jak parytety w zarzdach firm, czyli na prawa kobiet z elity, czsto
pomijajc cakowicie sytuacj tych z pozostaych warstw spoeczestwa. Co
przegapilimy?
- Nie mylimy w wystarczajcy sposb o tym, jaki jest wpyw polityki podatkowej i rnego
rodzaju wiadcze na rodziny. Przykad z podwrka brytyjskiego: duy nacisk kadzie si na
organizowanie wysokiej jakoci subsydiowanej opieki nad dziemi. Ale wszystkie takie
przedszkola pracuj w godzinach 8-17. To doskonae rozwizanie dla urzdnikw i
pracownikw biurowych, ale znakomita cz siy roboczej pracuje na zmiany i w
nieregularnych godzinach.
- To co odpowiada potrzebom wyszych warstw, moe by bezuyteczne dla dolnych 50 -60
proc. spoeczestwa. Te problemy s ignorowane.
- Wkada si ogromne pienidze w edukacj uniwersyteck, ale nie uatwiamy
przekwalifikowania si osobom po 35. lub 40. roku ycia. yjemy coraz duej, pracujemy
coraz duej, ale doroli maj mniejsze szanse na powrt do nauki ni 50 lat temu. Chcemy
wysa wszystkich 18-latkw na uniwersytety, cho tylko niektrym z nich umoliwi to
sukces, ale nie mylimy o tych wszystkich, ktrzy w pewnym momencie utknli. Kobiety po
wychowaniu dzieci nie dostaj drugiej szansy.
W statystykach, ktre pani przytacza, widzimy, e kobiety z grnych 20 proc. pac za
swj sukces pewn cen: krcej pi, znacznie duej pracuj... Pozostae wicej czasu
spdzaj przed telewizorem, jeszcze w szkole niezbyt przykadaj si do nauki, pniej
preferuj prac na niepeny etat. Czy to oznacza, e same s sobie winne? S zbyt
leniwe?
- Myl, e dawniej byo mnstwo kobiet, ktre byy bardzo szczliwe jako matki i
gospodynie domowe, spdzajc czas na kawie i u fryzjera, i nie robic zbyt wiele. Obecnie
jest ich coraz mniej, bo mczyni chtniej eni si z kobietami aktywnymi.

42

- Sporo zaley te od tego, ile si dostanie, jeli woy si wicej wysiku. Jeli jestemy na
dole piramidy spoecznej i nie zarabiamy zbyt wiele, to jeli przepracujemy wicej godzin, nie
bd to dobrze opacane godziny i nie posun naszej kariery do przodu. Bdziemy mie za to
mniej czasu. Jeli w perspektywie mamy cik i nieprzyjemn prac oraz mae pienidze, to
dlaczego nie pospa duej i nie pooglda telewizji?
- Inaczej jest wtedy, kiedy kto wykonuje naprawd interesujcy zawd, ktry jest czci
jego tosamoci, w ktrym mona do czego doj. Waciciele duych firm czsto
podkrelaj, e najtrudniejsze do obsadzenia s posady kierownikw niszego stopnia - tu
nad szeregowymi pracownikami. Na tych stanowiskach odpowiedzialno jest o wiele
wiksza, wymaga si duego zaangaowania i pracy na peny etat, ale wynagrodzenie nie
idzie bardzo w gr.

Czy wartoci kobiece wypieraj z naszego ycia wartoci mskie?

Ostre wspzawodnictwo, dominacja i ambicja to cechy kojarzone z sukcesem i wadz. Te

cechy s te kojarzone z mczyznami. To dziki nim mczyni byli przez wieki uwaani za
stworzonych do zajmowania kluczowych stanowisk i rl przywdczych: w rodzinie, w
przedsibiorstwie, w pastwie. Ale... czytaj wicej
Napisaa pani, e ludzie z elity si nie rozwodz. Ci na samym dole drabiny spoecznej
nawet nie bior lubw, a liczba rozwodw ronie. Kto si zatem rozwodzi?
- W wielu krajach Europy Zachodniej liczba rozwodw ju nie ronie, po prostu spada liczba
zawieranych maestw. W Polsce moe by inaczej, bo to bardzo katolicki kraj.
- Najatwiej decyduj si na rozwd ludzie ze rodkowych warstw spoeczestwa. Stres i
napicia s tam dosy due, nie ma pienidzy na uatwienia, takie jak zatrudnienie pomocy.
Mniej ma si te do stracenia w przypadku rozwodu, ktry jest atwo dostpny i akceptowalny
spoecznie. Badania pokazuj rwnie, e wikszo ludzi 2-3 lata po rozwodzie auje, bo
wydawao im si, e rozwd bardzo poprawi ich sytuacj, a nie zawsze tak si dzieje.
W Polsce rozwd wci jest narzdziem walki o prawa kobiet, np. sposobem na
uniknicie przemocy domowej. Czym staje si obecnie rozwd?
- W Wielkiej Brytanii rozwody byy postrzegane w ten sposb jakie 20 lat temu, ale to si ju
zmienio. W tej chwili jest to oznaka rozpadu zwizku. Inaczej jest w rodowiskach
imigrantw z krajw o bardziej tradycyjnym nastawieniu. Tam zawiera si bardzo duo
maestw, a rozwd wci jest sposobem ucieczki przed przemoc domow.
Rozmawiaa: Izabela Grelowska
----43

Alison Wolf jest ekonomistk, specjalistk w dziedzinie zarzdzania sektorem publicznym,

wykadajc w londyskim Kings College. Kieruje take mieszczcym si tam
midzynarodowym orodkiem bada nad polityk uczelni. Czsto publikuje artykuy w prasie
brytyjskiej, jest te jedn z prezenterek audycji "Analysis" w Programie 4 radia BBC.
Wczeniej pracowaa jako analityczka i wykadowczyni w orodkach naukowych w Wielkiej
Brytanii i Stanach Zjednoczonych oraz doradczyni rzdw krajw rozwinitych i
rozwijajcych si. Jest autork powstaego w 2011 roku raportu rzdowego na temat edukacji
zawodowej (tzw. Raport Wolf).
Artyku pochodzi z kategorii: W wiecie kobiet

Izabela Grelowska
Dziennikarka Styl.pl

44

45

46

47