Derks Lucas - Techniki NLP W Tworzeniu Dobrych Związków Z Ludźmi

SPIS TRECI
KILKA UWAG WOLFGANGA WALKERA..................................................................9

Co to jest NLP?..................................,..................................................................9
O czym traktuje ta ksika?.................................................................................10
Kto skorzysta z lektury tej ksiki?.....................................................................12
WSTP.........................................................................................................................14
To tylko obrazy ludzi...........................................................................................14
Pierwsze spojrzenie na panoram spoeczn.......................................................15
W ktrym miejscu NLP znajduje si panorama spoeczna?................................18
Kilka uwag na temat stosunku NLP i psychologii akademickiej........................18
Panorama spoeczna w ramach psychologii spoecznej......................................20
ROZDZIA 1. TEORIA PERSONIFIKACJI..............................................................21
1.1...................................................................................................Lu
dzie tacy jak my...................................................................................................21

1.2................................................................................................... Ro
zpoznanie wasnego gatunku...............................................................................21
1.3...................................................................................................Uc
zymy si konstruowania osb..............................................................................22
1.4................................................................................................... Se
dno spoecznego spostrzegania...........................................................................23
1.5...................................................................................................Ni
ezbdne elementy personifikacji.........................................................................24
1.6................................................................................................... Ro
dzaje personifikacji..............................................................................................25
1.7...................................................................................................Per
sonifikacja wasnej osoby i innych......................................................................25
1.8...................................................................................................Per
sonifikacje znieksztacone...................................................................................26
1.9...................................................................................................Cz
y inni ludzie istniej tylko w naszej wyobrani?.................................................28
1.10.................................................................................................Per
sonifikacja przedmiotw.....................................................................................29
1.11.................................................................................................Po
stacie filmowe......................................................................................................30
1.12.................................................................................................Ko
ntrolowanie personifikacji...................................................................................30
1.13.................................................................................................Or
ganizowanie personifikacji..................................................................................31
1.14................................................................................................. Os
obisty kod spoeczny...........................................................................................32
ROZDZIA 2. PANORAMA SPOECZNA...............................................................33
1.15................................................................................................. Za
poznajemy si z panoram spoeczn..................................................................33
1.16................................................................................................. Zr
ozumienie panoramy spoecznej drugiego czowieka.........................................34
1.17 Powody takiego sposobu postpowania................................................34
1.18 Pierwsze zaoenie................................................................................35
1.19 Drugie zaoenie....................................................................................36
2.3 Metafory czy predykaty?...............................................................................36
1.20 Podobiestwo formalnych cech............................................................38
1.21 Eksperymenty grupowe dotyczce umiejscowienia .............................38
1.22................................................................................................. Ba
dania wstpne......................................................................................................38
1.23................................................................................................. Re
zultaty i pierwsze wnioski...................................................................................40
1.24................................................................................................. W
zorce w panoramie spoecznej.............................................................................41
6_____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI
2.7Jak zmieni podstawowe wymiary panoramy spoecznej?............................45

2.7.1 Trzecie zaoenie...................................................................................48
1.25................................................................................................. Zb
iorowe panoramy spoeczne................................................................................48
1.26................................................................................................. E
mocje spoeczne...................................................................................................50
1.27 Jeszcze raz na temat mioci.................................................................50
1.28 Mio jako emocja spoeczna..............................................................54
1.29................................................................................................. Po
zycje spostrzegania w panoramie spoecznej......................................................55
1.30................................................................................................. Ko
munikacja i panorama spoeczna.........................................................................58
ROZDZIA 3. SAMOPOZNANIE I TOSAMO...................................................60
1.31................................................................................................. Ja
jako centrum wiata spoecznego........................................................................60

1.32................................................................................................. Ja
k mwi o swoim Ja?..........................................................................................60
1.33 Po pierwsze: czy powinnimy si pozby wasnego Ja?.......................62
1.34 Wasne Ja dba o jednolito mylenia...................................................62
1.35................................................................................................. R
nice midzy osobistym i spoecznym Ja............................................................64
1.36................................................................................................. Str
uktura samopoznania...........................................................................................65
1.37 Autoportret ponadczasowy....................................................................65
1.38 Autoportret w kontekcie......................................................................66
1.39 Odlego i kontakt z wasnym Ja oraz jego wielko..........................67
1.40 Pozycja spostrzegania obrazu wasnego...............................................68
1.41................................................................................................. G
osy woli, czyli JA audytywne..............................................................................69
1.42................................................................................................. Za
pach, smak i czucie samego siebie......................................................................69
1.43 Kinestetyczne Ja....................................................................................70
1.44 Samoocena............................................................................................71
1.45 Znajome uczucia w stosunku do wasnej osoby...................................73
1.46.................................................................................................Pa
norama wasnego Ja............................................................................................73
1.47................................................................................................. Sp
oeczne Ja z punktu widzenia NLP......................................................................74
1.48 Struktura spoecznego samopoznania...................................................75
1.49 Spoeczne Ja kinestetyczne...................................................................76
3.9 Strategie ksztatowania tosamoci spoecznej.............................................77
ROZDZIA 4. WADZA............................................................................................81
1.50................................................................................................. Ja
k skonstruowa obraz wadzy?............................................................................81

1.51................................................................................................. Cz
warte zaoenie....................................................................................................81
1.52................................................................................................. Pr
oblemy z autorytetami.........................................................................................82
1.53................................................................................................. Pr
zewaga spoeczna jako zjawisko naturalne.........................................................84
1.54 Przewaga spoeczna..............................................................................85
1.55 Zagadka symbolicznej przewagi...........................................................87
1.56 Heroizm jako rdo wadzy spoecznej...............................................88
1.57 Bogactwo, uroda i kara.........................................................................88
1.58 Nagroda, kara i brak uznania.................................................................91
4.5 Zagadka ulegoci..........................................................................................92
1.59 Kilka zasadniczych pyta.....................................................................93
1.60 Pokonanie neutralnego dystansu...........................................................94
1.61 Perspektywa..........................................................................................94
1.62 Pite zaoenie......................................................................................95
1.63................................................................................................. Ja
k zmieni sposb spostrzegania wasnego Ja oraz osb drugich?.......................96

1.64................................................................................................. Sz
ste zaoenie.......................................................................................................97
1.65................................................................................................. W
adza polityczna....................................................................................................99
ROZDZIA 7. BADAMY PANORAM DUCHOWOCI........................................181
1.66............................................................................................... Spr
zedam posiado niebiask.............................................................................181

1.67............................................................................................... Spo
eczna i duchowa wadza...................................................................................182
1.68............................................................................................... Duc
hy i duchowe dowiadczenia.............................................................................183
1.69............................................................................................... Cec
hy nieba.............................................................................................................185
1.70............................................................................................... Z
powrotem na ziemi............................................................................................187
1.71............................................................................................... Aut
orytety duchowe................................................................................................188
7.6.1 Komunikacja duchowa........................................................................190
1.72............................................................................................... Na
wiedzenie, czyli demonyw gbi naszych dusz.................................................192
1.73............................................................................................... Prac
a z panoram duchowoci..................................................................................195
ROZDZIA 8. SZKOLENIE I ZESPOY.................................................................199
1.74............................................................................................... Pan
orama spoeczna trenera....................................................................................199

1.75............................................................................................... Pro
blemy zwizane z poszczeglnymi pozycjami spostrzegania...........................202
1.76............................................................................................... Ksz
tatowanie zespow za pomoc NLP................................................................205
1.77 Stworzenie zespou.............................................................................210
1.78 Analiza panoramy zespou podczas zbiorowej sesji...........................210
1.79 Poskromienie smoka...........................................................................211
1.80 Sen o zespole.......................................................................................212
ROZDZIA 9. METAFORY WADZY......................................................................214
1.81................................................................................................To,
czego nie ma w sowniku..................................................................................214

1.82............................................................................................... M
wimy o zwizkach.............................................................................................215
1.83................................................................................................Defi
nicja metafory....................................................................................................216
1.84................................................................................................Met
afory jako sposb oddziaywania na, system spoeczny...................................217
1.85................................................................................................Jak
znale waciw sfer metaforyczn?..............................................................218
1.86................................................................................................Wy
kroczenie poza zasig waciwego tematu jako proces.....................................219
1.87................................................................................................Jak
funkcjonuje autocenzura?..................................................................................220
1.88................................................................................................Od
lokalizacji do zwizkw metaforycznych.........................................................221
1.89................................................................................................Mo
delowanie metafor.............................................................................................223
9.9.1 Przekraczanie granic tematu...............................................................225
1.90................................................................................................Met
afory i wadza spoeczna...................................................................................227
1.91............................................................................................... Gra
metafor...............................................................................................................230
1.92 Brak moliwoci tumaczenia wstecznego.......................................230
1.93 Brak gotowoci do tumaczenia wstecznego....................................231
9.12 Walka metafor............................................................................................232
9.12.1 Dyskwalifikacja metafor...................................................................233
9.13 Metafory operatywne.................................................................................235
EPILOG......................................................................................................................237
SOWNIK NLP.........................................................................................................240
BIBLIOGRAFIA........................................................................................................246
INDEKS RZECZOWY..............................................................................................249
INDEKS OSOBOWY................................................................................................255
KILKA UWAG WOLFGANGA WALKERA
Gdy autor poprosi mnie o napisanie wstpu do tej ksiki, stanem przed
powanym zadaniem zapoznania niemieckich czytelnikw z prac niezwyk i
nowatorsk pod wzgldem formy i treci.
Wyksztaceni specjalici szybko zauwa, jak bardzo niniejsza praca rni
si od wikszoci publikacji dotyczcych tej metody psychologicznej. Podczas
gdy te ostatnie maj zazwyczaj tendencj do dreptania w miejscu" i rzadko
kiedy nawizuj do powszechnie znanych (naukowych) rozpraw, Lucas Derks
przyj za cel udostpnienie metody NLP tradycyjnym, konwencjonalnym
naukom spoeczno-etologicznym, zapocztkowujc rwnoczenie now faz
rozwojow w dziejach tej dyscypliny. Duchowy spadkobierca Gregory'ego
Batesona i Virginii Satir pokona wreszcie okres wasnego dojrzewania i
rozpoczyna odkrywanie wiata poza sob.
W jaki sposb mona jednak zapozna niefachowcw - a to wanie
Pastwo jestecie gwn grup adresatw tej ksiki - z jej treci w moliwie
krtkim czasie? W cigle jeszcze rozgorczkowanej atmosferze, kiedy mylnie i
pochopnie interpretuje si NLP jako ezoteryczne", nienaukowe" i
powierzchowne" - zreszt zazwyczaj pod wpywem raczej ograniczonej
znajomoci tematu - potrzebny jest program ramowy, umoliwiajcy sensowne
uporzdkowanie pracy. Pozwol sobie wobec tego skierowa do Pastwa kilka
sw wyjaniajcych.
Co to jest NLP?
Ponad dwadziecia pi lat temu dwch bardzo zdolnych, modych
naukowcw z krgw uniwersyteckich w Santa Cruz w Kalifornii (Stany
Zjednoczone) zainicjowao zupenie now dziedzin bada. Programowanie
neurolingwistyczne - bo o nim mowa - wywoao rny oddwik, nie mniej
jednak zrobio furor na caym wiecie.
Na bazie nowoczesnej teorii systemowej, lingwistyki, neurofizjologii,
antropologii i psychologii Richard Bandler i John Grinder stworzyli na
10____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI
pocztku lat siedemdziesitych solidny fundament wiedzy naukowej

przekraczajcej wszelkie kulturowe granice. Po raz pierwszy przeanalizowali i
opisali oni te wzorce ludzkiego spostrzegania, przeywania sytuacji, zachowa
i komunikacji, ktre umoliwiaj dogbne zrozumienie czsto tak
zaskakujcych rnic w odbieraniu rzeczywistoci.
W czasach globalizacji NLP pomaga zrozumie, w jaki sposb ludzie
nalecy do jednej i tej samej rasy mog egzystowa na przykad jako profesorowie na uniwersytecie, kapani voodoo na Haiti, radykalni dziaacze
polityczni w podziemiu czy arliwi wierni najrozmaitszych religii albo nomadzi w rozlegych mongolskich stepach, czy te onierze agresywnej, inwazyjnej armii bez podawania w wtpliwo wasnego, wewntrznego systemu wartoci i to wobec tak oczywistej sprzecznoci ich poszczeglnych
celw yciowych. Dziki NLP mona - co zrozumiae - wyodrbni te rnice
midzy nami a innymi ludmi, ktre ujawniaj si kadego dnia, dodajc yciu
z jednej strony uroku, a z drugiej - nierzadko przysparzajc przykrych
dowiadcze. Poza tym programowanie dostarcza nam praktycznych metod
zmiany niepodanych przey i zachowa zarwno wasnych, jak i cudzych.
W ten sposb wanie pragmatyczne ukierunkowanie tej techniki rni si od
pozostaych naukowych innowacji zorientowanych raczej na czyste
zrozumienie obecnego stanu rzeczy.
Programowanie neurolingwistyczne jest wic pierwsz dziedzin z zakresu
etologii, nauk spoecznych i poznawczych, wyranie powicon studiom
dotyczcym struktury ludzkiej subiektywnoci". Wiedza na temat
miarodajnych elementw subiektywnej konstrukcji rzeczywistoci",
opracowana w cigu ubiegych dwudziestu piciu lat, stanowi dzisiaj coraz
czciej punkt wyjcia dla nowatorskiej dziaalnoci badawczej, ktra zdoaa
pokona paradygmat oglnego, uniwersalnego czowieczestwa na rzecz
realnego uwzgldnienia indywidualnych, spoecznych i subkultur-owych
rnic.
Jednak zdecydowanie antyakademicka postawa twrcw NLP oraz
wyraana przez nich, czsto w zbyt ostrych sowach, krytyka naukowego
establishmentu (a take trudne do zrealizowania i oderwane od rzeczywistoci
metody bada) spowodoway, e aden uniwersytet do dzisiejszego dnia nie
przejawia chci powanego zapoznania si z dotychczasowymi wynikami
bada oraz wczenia ich do swojego programu nauczania.
Podsumowujc te wszystkie fakty, nie mona zaprzeczy, e powstanie i
opublikowanie niniejszej pracy jest wyjtkowym osigniciem.
O czym traktuje ta ksika ?

Lucas Derks prezentuje w swojej ksice, zrozumiaej zarwno dla laikw, jak
i dla fachowcw, teori panoramy spoecznej. W sposb humorystyczny, a
zarazem znaczcy popiera j konkretnymi przykadami i wzbogaca wieloma
praktycznymi i atwymi do zrealizowania rozwizaniami.
11
P
r
z
y
c
z
y
m
j
u
n
a
s
a
m
y
m
p
o
c
z
t
k
u
a
u
t
o
r
s
y
g
n
a
l
i
z
u
j
e
o
g
r
o
m
n
y zasig koncepcji.
Jest on zdania, e
jako i dynamika
samopoznania, a take
subiektywne
przeywanie
oraz
aktywne ksztatowanie
stosunkw
midzyludzkich
(w
rodzinach,
grupach,
zespoach
i
organizacjach, tak jak
i midzy partnerami,
przyjacimi,
etnicznymi
i
politycznymi
ugrupowaniami, a po
cae nacje) cile
wie
si
z
okrelonymi cechami
wyobrani wszystkich
wspdziaajcych.
Jeli uda si wyjawi
tajemnic tego, jaki
kod
spoeczny
wyznacza poznawcze
reprezentacje
jednostek
-a
to
wanie jest celem tej
ksiki - bdziemy,
zdaniem Derksa, w
stanie
nie
tylko
zrozumie,
jakie
mentalne
mechanizmy"
decyduj o grze kontaktw spoecznych,
ale take na ich
podstawie
dokona
zmian
niezadowalajcych
stosunkw
prywatnych
i
nieuzasadnionych
postaw spoecznych.
Znaczenie
czynnika
subiektywnego",
nagminnie
ju
pomijanego w badaniach
socjologicznych, siga
daleko poza granice
tradycyjnej
psychologii, socjologii
wychowawczej, opieki
spoecznej, doradztwa
przedsibiorstw, bo a
p
o
s
o
c
j
o
l
o
g
i
,
p
o
l
i
t
o
l
o
g
i
,
k
o
m
u
n
i
k
a
c
j
m
i
d
z
y
n
a
r
o
d
o
w
i
p
o
lityk
praktyczn.
Poza
tym
coraz
wyraniej wida, jak
wspczenie
wykadan
psychologi
mona
wzbogaci
introspektywnymi
metodami
badawczymi
przypomnianymi
poprzez
NLP,
a
zarzuconymi a od
czasw drugiej wojny
wiatowej.
Wpyw
tych bada na przysze
rozprawy
naukowe
staje si - gwnie
dziki praktycznosei
ich wynikw - coraz
hardziej
prawdopodobny.
W poszczeglnych
rozdziaach ksiki
przyjrzymy si na nowo
wielu zasadniczym
zagadnieniom z zakresu
bada psychologii
spoecznej. Ogromna
rozpito tej ksiki
staje si szczeglnie
wyrana, gdy uwiadamiamy sobie, jak wiele
zagadnie mona
rozpatrywa pod tym
ktem. Z tego wzgldu
nasz uwag kierujemy
tylko na najistotniejsze
kwestie, do ktrych
przede wszystkim nale:
Samopoznanie
i
tosamo.
Dziki
precyzyjnej
analizie
elementw
samoobserwacji autor
przyczynia
si
do
rozwoju wspczesnej
psychologii
Ja.
Subiektywne odczucie
wasnej siy, poczucia
wartoci, umiejtnoci
funkcjonowania
w
zwizkach,
przynalenoci
i
wyodrbnienia zostanie
opisane jako wpyw
specyficznych,
charakterystycznych
kodw reprezentacji Ja
p
e
r
s
o
n
i
f
i
k
a
c
j
i
"
.
P
r
z
e
d
s
t
a
w
i
o
n
e
z
o
s
t
a
n
t
a
k
e
m
o
l
i
w
o
c
i
wprowadzenia staych
zmian.
Autorytet, dominacja
i
sia
spoeczna.
Zajmiemy
si
mentalnymi
bodcami"
umoliwiajcymi
spoeczne, jak etnocentryzm, rasizm oraz szeroko rozpowszechniony sposb

mylenia przeciwstawiajcy grup wasn grupie obcej, zwizane z fuzjami
przedsibiorstw. Przy czym od razu zostan zaproponowane praktyczne
sposoby przezwycienia tych postaw u poszczeglnych osb, w yciu
zawodowym i w polityce.
Panoramy rodzinne. Systemy rodzinne to abstrakcyjne wytwory wyobrani
terapeutw rodzin. W przeciwiestwie do oglnie przyjtych, opartych na
jednym wzorcu, metod terapii, zaprezentowana zostanie odmienna, efektywna
forma pracy terapeutycznej, bazujca na bezporedniej zmianie spoecznych
struktur poznawczych. Derks analizuje take, w sposb zarwno
konstruktywny, jak i krytyczny, dziaalno Berta Hellingera, ktrego metoda
ustawie rodziny od lat cieszy si niezmienn popularnoci w krgach
niemieckich terapeutw.
Panorama spirytualna. Co kryje si za przeyciami z duchami"? Co to s
dowiadczenia spirytualne? W swojej zajmujcej, ponadkulturowej analizie
autor rzuca wiato na wewntrzn struktur magicznych przey w kontekcie
panoramy spoecznej i przedstawia korzyci odnoszone dziki takim
przygodom przez wspczesnego czowieka. Rwnoczenie podaje w
wtpliwo i krytycznie rozwaa uniwersalne mechanizmy sprawowania
wadzy opierajcej si na duchowoci.
Trening i tworzenie zespow. Analizie zostan poddane spoeczne zjawiska
grupowe z zakresu treningu przedsibiorstw i procesw tworzenia zespow,
uzupenione szczegowymi wskazwkami dla trenerw biznesu i ksztacenia
dorosych (andragogika).
Metafory wadzy. Ten rozdzia Derks powica Jzykowi wadzy" i analizuje
wewntrzne struktury i metody funkcjonowania komunikacji spoecznej oraz
wiele moliwoci reagowania na niepodan manipulacj dziki komunikacji
metaforycznej i panoramie spoecznej.
Kto skorzysta z lektury tej ksiki ?
Kademu, kto interesuje si wiadomym ksztatowaniem i ulepszaniem swoich
kontaktw z ludmi, niniejszy tekst wyda si na pocztku zaskakujco
zrozumiay i lektura ta przyniesie mu korzyci. Cakowicie jasne zasady teorii
panoramy spoecznej i czste subtelne uwagi Derksa wyjaniaj wiele
codziennych sytuacji, niejednokrotnie przeywanych przez nas cakowicie
niewiadomie.
Fachowcy z najrniejszych dziedzin take znajd tu sporo mdrych,
przydatnych i nowatorskich pomysw, nadajcych si do wykorzystania w
ramach ich zawodowej praktyki. Dotyczy to jednakowo naukowcw z
dziedziny etologii, nauk spoecznych i poznawczych, psychoterapeutw i
psychiatrw, pracownikw socjalnych, ludzi obejmujcych stanowiska
13
k
i
e
r
o
w
n
i
c
z
e
,
d
o
r
a
d
c
w
p
r
z
e
d
s
i
b
i
o
r
s
t
w
,
tr
e
n
e
r
w
b
i
z
n
e
s
u
,
o
b
r
o
cw
pokoju,
dyplomatw czy te
aktywnych politykw i
ich doradcw.
Dlatego te z caego
serca
ycz
ksice
Lucasa Derksa takiego
rozpowszechnienia
i
uwagi, na jakie zasuguje
ona ze wzgldu na swoje
nowatorstwo
i
oryginalno, a Wam,
Szanowni
Czytelnicy,
takich
samych
przyjemnoci
i
intelektualnych rozkoszy,
jakich
ja
doznaem
podczas lektury.
komunikacj
W
o
l
f
g
a
n
g
W
a
l
k
e
r
a
u
t
o
r
k
s
i
k
i
P
r
z
y
g
o
d
a
z
WSTP
TO TYLKO OBRAZY LUDZI

Nawet gdy si kochamy, trzymamy w ramionach waciwie tylko wizualny,
suchowy, kinestetyczny, wchowy i smakowy obraz drugiego czowieka,
ktry powstaje w naszej wyobrani. To, co nazywamy mioci, jest - jak
wida - lekk aktywnoci neuronw w mzgu, wikszo ludzi w ogle nie
odczuwa mioci, zanim w ich wyobrani nie powstan odpowiednie obrazy.
Gdy waciwe sceny zadomowi si ju w ich gowach, potrafi oni obdarza
silnym uczuciem nawet osoby znajdujce si na drugiej pkuli ziemskiej.
Jestemy w stanie wielbi nawet nigdy niespotkane gwiazdy rockowe czy
zupenie wirtualne postacie, tworzc ich odpowiednie obrazy, czego
najlepszym dowodem s miliony nastolatek.
Wanie udao mi si wprowadzi gwn zasad NLP w rozwaania o
mioci. Zdaj sobie spraw, e nie w kadym czytelniku wzbudzi ona romantyczne uczucia, jednake zakadam, e mentalne wyobraenie osoby
zasadniczo rni si od realnego czowieka z krwi i koci - tak jak podr
palcem po mapie jest jednak czym innym ni jazda prawdziwym samochodem. I mimo wszystko waciwie nie wiemy o innym czowieku wicej, ni
tyle, ile wiemy dziki obrazom stworzonym w naszej wyobrani. Jedyne, co
jest nam znane, to wanie owe spoeczne wyobraenia.
Dla kogo, kto z racji zawodu zajmuje si zagadnieniami spoeczno-psychologicznymi, taki wanie punkt widzenia jest cakowicie uzasadniony.
Wskazuje nam drog do celu, gdy uczy, jak wpyn na spoeczne
przekonania innych osb - co jest bd co bd bardzo istotn zmian.
Zastanwmy si tylko, jak trudno jest zmieni niesympatycznego gbura w
miego czowieka. Natomiast stosunkowo atwo przychodzi nam przeobraenie
brzydkiego obrazu w scen przyjemniejsz.
WSTP
15
O
c
z
y
w
i
c
i
e
w
c
a
l
e
n
i
e
p
r
z
e
c
z
e
i
s
t
n
i
e
j
l
u
d
z
i
e
m
il
i
i
m
n
i
e
j
m
il
i.
T
w
i
e
r
d
z
t
y
l
k
o
,
e
m
a
m
y
d
u
s
w
o
b
o
d
w
y
b
o
r
u
w
m
o
m
e
n
c
i
e
,
g
d
y
c
h
c
e
m
y
z
r
o
z
u
m
i
e
i
n
n
y
c
h
i
w
c
z
u
s
i
w
n
i
c
h
.
T
r
a
g
i
c
z
n
y
m
p
r
z
y
k
a
d
e
m
j
e
s
t
A
n
n
,
m
o
j
a
p
a
c
j
e
n
t
k
a
,
p
o
n
i
a
n
a
,
z
d
r
a
d
z
a
n
a
,
m
a
lt
r
e
t
o
w
a
n
a
i
g
w
a
c
o
n
a
,
i
m
i
m
o
t
o
k
o
c
h
a
j
c
a
c
z
o
w
i
e
k
a
o
d
p
o
w
i
e
d
z
i
a
l
n
e
g
o
z
a
t
o
w
s
z
y
s
t
k
o
.
K
a
d
y
s
t
a
r
a
s
i
e
p
r
z
e
k
o
n
a
e
j
e
j
m
c
z
y
z
n
a
j
e
s
t
p
o
t
w
o
r
e
m
,
a
o
n
a
c
i
g
l
e
g
o
k
o
c
h
a
..
.
A
n
i
b
i
c
i
e
,
a
n
i
b
l
c
z
y
a
w
a
n
t
u
r
y
d
o
d
z
i
n
i
e
z
d
o
y
p
r
z
y
m
i
w
y
i
d
e
a
li
z
o
w
a
n
e
g
o
p
r
z
e
z
n
i
o
b
r
a
z
u
m
a
.
N
a
j
z
w
y
c
z
a
j
n
i
e
j
w
w
i
e
c
i
e
A
n
n
p
o
s
t
a
n
o
w
i
a
w
i
d
z
i
e
w
n
i
m
a
n
i
o
a
.
Z
m
i
a
n
a
w
y
o
b
r
a
e
n
i
a
o
l
u
d
z
i
a
c
h
j
e
st
j
e
d
n
y
m
z
g
w
n
y
c
h
z
a
d
a
o
s
b
p
r
a
k
t
y
k
u
j
c
y
c
h
N
L
P
.
I
b
y
n
a
j
m
n
i
e
j
n
i
e
r
o
b
i
o
n
e
t
e
g
o
p
o
t
o
,
a
b
y
w
y
m
i
a
i
n
n
y
c
h
c
z
y
u
d
a
w
a
,
w
i
a
t
j
e
st
l
e
p
s
z
y
n
i
w
r
z
e
c
z
y
w
is
t
o

c
i.
N
i
e
,
n
a
jw
a
n
i
e
js
z
y
m
p
o
w
o
d
e
m
z
m
i
a
n
y
w
y
o
b
r
a
j
e
st
f
a
k
t,
e
l
u
d
z
k
o
si
n
i
m
i
p
o
s
u
g
u
j
e,
a
b
y
r
z
d
z
i
w
i
a
t
e
m
,
a
b
y
g
o
r
o
z
b
u
d
o
w
y
w
a
a
l
b
o
z
n
is
z
c
z
y
.
L
w
i
a
c
z
n
a
s
z
e
g
o
fi
z
y
c
z
n
e
g
o
o
t
o
c
z
e
n
i
a
p
o
w
st
a
j
e
w
n
a
s
z
y
c
h
w
y
o
b
r
a
e
n
i
a
c
h
,
a
w
j
e
s
z
c
z
e
w
i
k
s
z
y
m
s
t
o
p
n
i
u
d
o
t
y
c
z
y
t
o
s
f
e
r
y
s
p
o
e
c
z
n
e
j.
Z
m
i
a
n
a
o
b
r
a
z
w
j
e
st
w
i
c
b
a
r
d
z
o
s
k
u
t
e
c
z
n
y
m
r
o
d
k
i
e
m
n
a
p
r
z
e
o
b
r
a
e
n
i
e
r
z
e
c
z
y
w
is
t
o
c
i.
N
L
P
w
d
u
y
m
s
t
o
p
n
i
u
w
p
y
n
o
n
a
m
o
j
e
w
a
s
n
e
y
c
i
e
,
o
d
k
i
e
d
y
w
1
9
7
7
r
o
k
u
p
r
z
e
c
z
y
t
a
e
m
k
s
i
S
t
r
u
k
t
u
r
a
m
a
g
i
i
I
(
T
h
e
s
t
r
u
c
t
u
r
e
o
f
M
a
g
i
e
1
)
R
i
c
h
a
r
d
a
B
a
n
d
l
e
r
a
i
J
o
h
n
a
G
ri
n
d
e
r
a
.
P
o
n
a
d
t
o
b
y
e
m
w
i
a
d
k
i
e
m
,
j
a
k
p
r
o
g
r
a
m
o
w
a
n
i
e
s
t
a
o
s
i
n
u
rt
e
m
w
r
c
z
m
i
d
z
y
n
a
r
o
d
o
w
y
m
i
d
l
a
t
e
g
o
n
i
e
d
z
iw
i
m
n
i
e
,
e
w
H
o
l
a
n
d
ii
,
g
d
z
i
e
m
i
e
s
z
k
a
m
i
p
r
a
c
u
j
,
j
e
s
t
p
r
a
w
i
e
n
a
j
w
i
c
e
j
n
a
w
i
e
c
i
e
i
n
s
t
y
t
u
t
w
i
f
a
c
h
o
w
c
w
p
o
s
u
g
u
j
c
y
c
h
s
i
m
e
t
o
d
.
W
d
t
e
g
o
c
a
e
g
o
z
a
m
i
e
s
z
a
n
i
a
s
y
s
z
y
s
i
c
i
g
l
e
t
o
s
a
m
o
p
y
t
a
n
i
e
:
C
z
y
i
s
t
n
i
e
j
e
j
a
k
a
t
e
c
h
n
i
k
a
N
L
P
n
a
d
a
j
c
a
s
i
d
o
p
r
a
c
y
w
s
y
s
t
e
m
a
c
h
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
?
J
a
t
w
i
e
r
d
z
e
t
a
k
-j
e
s
t
t
o
p
a
n
o
r
a
m
a
s
p
o
e
c
z
n
a
.
M
a
m
n
a
d
z
i
e
j
e
t
a
i
d
e
a
s
i
P
a
s
t
w
u
s
p
o
d
o
b
a
.
O
R
A
M
S
P
O
E
C
Z
N
P
I
E
R
W
S
Z
E
S
P
O
J
R
Z
E
N
I
E
N
A
P
A
N
J
a
k
m
w
i
A
m
e
r
y
k
a
n
i
e
,
t
h
i
n
k
b
i
g
,
d
r
o
g
i
C
z
y
t
e
l
n
i
k
u
,
c
z
y
li
r
a
z
p
o
m
y
l
g
l
o
b
a
ln
i
e
:
p
o
m
y
l
o
w
s
z
y
s
t
k
i
c
h
l
u
d
z
i
a
c
h
y
j
c
y
c
h
n
a
w
i
e
c
i
e
,
o
c
a
e
j
l
u
d
z
k
o
c
i.
P
r
z
e
z
c
h
w
il
i
z
z
a
m
k
n
i
t
y
m
i
o
c
z
a
m
i.
..
T
e
r
a
z
z
p
o
w
r
o
t
e
m
o
t
w
r
z
o
c
z
y
i
p
o
m
y
l
o
k
i
m
,
k
o
g
o
k
o
c
h
a
s
z
.
I
n
a
c
h
w
il
z
n
w
j
e
z
a
m
k
n
ij
..
.
Hal
o,
tu
jest
em.
T
a
k
si
k
a
m
a
n
a
u
c
z
y
C
i
n
i
e
t
e
g
o
,
c
o
p
r
z
e
d
c
h
w
il
z
r
o
b
il
i
m
y
c
z
y
li
m
y
l
e
n
i
a
o
l
u
d
z
i
a
c
h
.
T
o
s
z
e
r
o
k
o
z
a
k
r
o
j
o
n
y
p
r
o
j
e
k
t,
o
i
n
n
y
c
h
l
u
d
z
i
a
c
h
m
o
e
m
y
b
o
w
i
e
m
m
y
l
e
n
a
r
n
e
s
p
o
s
o
b
y.
N
a
z
w
ij
m
y
t
o
n
a
u
k
d
o
i
a
d
c
z
e
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
a
l
b
o
p
s
y
c
h
o
l
o
g
i
s
p
o
e
c
z
n
w
i
d
z
i
a
n
p
r
z
e
z
p
r
y
z
m
a
t
N
L
P,
k
t
k
il
k
a
l
a
t
t
e
m
u
n
a
z
w
a
e
m
w
n
i
e
p
a
n
o
r
a
m
s
p
o
e
c
z
n
.
T
e
o
ri
a
p
a
n
o
r
a
m
y
s
p
o
e
c
z
n
e
j
n
a
r
o
d
z
i
a
si
p
o
p
i
t
n
a
st
u
l
a
t
a
c
h
k
li
n
i
c
z
n
y
c
h
d
o
i
a
d
c
z
e
z
N
L
P
.
W
s
z
y
st
k
o
z
a
c
z
o
si
,
g
d
y
o
d
k
r
y
e
m
,
e
n
a
a
u
t
o
r
y
t
e
t
y
l
u
d
z
i
e
r
e
a
g
u
j
z
a
w
s
z
e
w
t
e
n
s
a
m
s
p
e
c
y
fi
c
z
n
y
s
p
o
s
b
,
c
z
y
li
p
o
d
c
h
o
d
z
d
o
n
i
c
h
z
o
g
r
o
m
n
y
m
s
z
a
c
u
n
k
i
e
m
.
O
z
n
a
c
z
a
t
o
,
e
o
d
b
i
e
r
a
j
a
u
t
o
r
y
t
e
t
wizualnie, zawsze na poziomie oczu. I zwrciem uwag, e moi pacjenci byli

w stanie uwolni si od stojcych im na przeszkodzie autorytarnych figur,
przesuwajc ich obrazy w d. Na przykad propozycja przesu obraz
swojego szefa po prostu 30 centymetrw w d" okazaa si zadziwiajco
efektywna, gdy chodzio o przezwycienie zbyt unionego nastawienia do
niego.
Prosz, od razu sprbuj sam i pomyl o kim, kto ci oniemiela. Znasz
kogo takiego? Jeli tak, to sprbuj odda si przez chwil owemu uczuciu
oniemielenia. Powoli, masz czas...
A teraz przyjrzyj si tej osobie dokadniej, po czym przesu jej obraz o 25
centymetrw w d.
Co stao si z twoim uczuciem oniemielenia?
Powysze wiczenie traktujemy w tej ksice bardzo powanie. Wanie
zmienilimy nasz wewntrzny obraz tej osoby. Dlaczego ten obraz by albo,
przeciwnie, nie by w stanie nas oniemieli, dokadnie zbadamy na
nastpnych stronach. Tego rodzaju eksperymenty naprowadziy mnie na lad
panoramy spoecznej.
Kiedy zauwayem, e podobne przemiany s moliwe nie tylko w odniesieniu do autorytetw, ale take do innych zjawisk spoecznych, takich jak
wiara, szczero, mio, wadza i tak dalej, doszedem do wniosku, e miejsce,
w ktrym odbieramy obrazy spoeczne, ma najwiksze znaczenie dla naszych
dowiadcze spoecznych.
I tak narodzia si idea panoramy spoecznej.
Na panoram spoeczn czowieka skadaj si wszystkie mentalne
reprezentacje znajdujce si na mapie jego spoecznego wiata. Zazwyczaj
odbieramy je w pewnym sensie jako panoram krajobrazu, w ktrego centrum
stoimy my, stanowic punkt odniesienia. Wok naszej osoby poustawiane s
obrazy pojedynczych ludzi i caych grup odgrywajcych rol w naszym yciu.
Do niektrych podchodzimy z duym szacunkiem, inne znajduj si na rwni z
nami, jeszcze inne plasuj si nieco poniej. Odlego, wielko, kolor i
wyrazisto tych spoecznych reprezentacji s zmienne.
Lucas - mgby kto powiedzie - twoja teoria brzmi niezmiernie elegancko, ale do diaba, nie widz ani ladu obrazu. Za mao si staraem, czy
co?!"
U wikszoci ludzi spoeczne obrazy s ukryte w gbi przey i dowiadcze i dziaaj raczej w niewiadomoci. Jeli ludzie ci w ogle co
widz, to zazwyczaj niewyranie i jakby przez mg, przynajmniej na pocztku. Jeli mimo wszystko staraj si dziki wysikowi umysu", lepiej
dostrzec te obrazy, staj si one tylko jeszcze bardziej zamazane. Z drugiej
strony prawie wszyscy odczuwaj silne emocje, gdy tylko w ich spoecznych
reprezentacjach zaczynaj nastpowa zmiany. I wanie ta bezporednio
emocjonalnych zmian w zwizku ze zmian pooenia obrazw spoecznych
jest najbardziej przekonujcym dowodem istnienia panoramy spoecznej.
Moemy sprbowa od razu.
WSTP
17
P
r
z
y
w
o
a
j
o
b
r
a
z
u
k
o
c
h
a
n
e
g
o
c
z
o
w
i
e
k
a.
Z
a
m
k
n
ij
o
c
z
y,
a
b
y
l
e
p
i
e
j
si
s
k
o
n
c
e
n
tr
o
w
a
.
J
e
l
i
j
a
k
o
p
r
z
y
w
o
a
n
e
g
o
o
b
r
a
z
u
C
i
n
i
e
z
a
d
o
w
a
l
a
a
l
b
o
j
e
l
i
w
o
g
l
e
n
i
e
j
e
st
e
w
s
t
a
n
i
e
w
y
o
b
r
a
z
i
s
o
b
i
e
t
e
j
o
s
o
b
y,
u
d
a
j
m
y
p
o
p
r
o
st
u
,

e
c
o
w
i
d
z
is
z
.
T
e
r
a
z
o
z
n
a
c
z
m
i
e
j
s
c
e
,
w
k
t
r
y
m
o
w
a
u
k
o
c
h
a
n
a
o
s
o
b
a
z
n
a
j
d
u
j
e
s
i
7
.
s
t
o
s
u
n
k
u
d
o
c
i
e
b
i
e
.
W
o
s
t
a
t
e
c
z
n
o
c
i
m
o
n
a
t
o
o
c
e
n
i
w
p
r
z
y
b
li
e
n
i
u
.
A
t
e
r
a
z
p
o
m
y
l
o
k
i
m
,
z
k
i
m
w
i
n
a
s
z
u
p
e
n
i
e
l
u
n
e
k
o
n
t
a
k
t
y
-:
s
si
e
d
z
i
e
,
s
p
r
z
e
d
a
w
c
y
z
e
s
k
l
e
p
u
n
a
r
o
g
u
c
z
y
m
a
o
z
n
a
n
y
m
k
o
l
e
d
z
e
z
p
r
a
c
y
i
u
st
a
w
t
o
s
o
b
w
m
y
l
a
c
h
d
o
k
a
d
n
i
e
w
t
y
m
m
i
e
js
c
u
,
w
k
t
r
y
m
p
r
z
e
d
t
e
m
z
n
a
j
d
o
w
a
si
u
k
o
c
h
a
n
y
c
z
o
w
i
e
k
.
C
o
si
d
z
i
e
j
e
?
G
d
y
j
a
s
a
m
r
o
b
i
t
e
n
e
k
s
p
e
r
y
m
e
n
t,
n
i
e
m
o
g
p
o
w
i
e
d
z
i
e
e
b
y
m
b
y
z
a
c
h
w
y
c
o
n
y
w
y
o
b
r
a
e
n
i
e
m
o
b
c
e
j
o
s
o
b
y
w
t
a
k
p
r
y
w
a
t
n
y
m
m
i
e
j
s
c
u
,
a
l
e
s
p
o
t
k
a
e
m
l
u
d
z
i,
k
t
r
y
m
t
a
k
a
p
e
r
s
p
e
k
t
y
w
a
s
i
p
o
d
o
b
a
a
.
N
i
e
z
a
l
e
n
i
e
o
d
t
e
g
o
,
c
z
y
e
k
s
p
e
r
y
m
e
n
t
c
i
si
u
d
a
,
c
z
y
n
i
e,
n
a
n
a
st
p
n
y
c
h
st
r
o
n
a
c
h
z
a
d
e
m
o
n
st
r
u
j
m
e
t
o
d
y
d
z
i
a
a
n
i
a
t
a
k
i
c
h
w
n
i
e
s
z
y
b
k
i
c
h
,
n
i
e
o
k
r
e
l
o
n
y
c
h
i
p
y
n
n
y
c
h
m
e
n
t
a
l
n
y
c
h
p
r
o
c
e
s
w
w
y
z
n
a
c
z
a
j
c
y
c
h
n
a
s
z
e
p
o
st
p
o
w
a
n
i
e
s
p
o
e
c
z
n
e.
Z
w
r
m
y
j
e
d
n
a
k
u
w
a
g

n
a
f
a
k
t,
e
w
i
k
s
z
o
l
u
d
z
i
t
a
k
u
m
i
e
j
t
n
i
e
p
o
tr
a
fi
m
a
n
i
p
u
l
o
w
a
w
e
w
n
tr
z
n
y
m
i
o
b
r
a
z
a
m
i
i
n
n
y
c
h
,
e
r
o
b
i
t
o
j
u
o
d
r
u
c
h
o
w
o
i
z
u
p
e
n
i
e
n
i
e
z
d
a
j
e
s
o
b
i
e
z
t
e
g
o
s
p
r
a
w
y.
I
t
o
d
l
a
t
e
g
o
c
a
e
p
o
k
o
l
e
n
i
a
p
s
y
c
h
o
l
o
g
w
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
w
o
g
l
e
n
i
e
d
o
st
r
z
e
g
y
t
e
g
o
z
j
a
w
is
k
a.
J
a
k
j
u
w
s
p
o
m
i
n
a
e
m
,
p
o
tr
z
e
b
a
b
y
o
d

u
g
i
c
h
l
a
t
p
o
z
n
a
w
a
n
i
a
N
L
P
,
e
b
y
m
o
li
w
e
b
y
o
o
d
k
r
y
c
i
e
t
y
c
h
w
z
o
r
w
z
a
c
h
o
w
a
n
i
a.
W
jaki
m
celu
mo
emy
pos
uy
si
pan
ora
m
spo
ecz
n?
M
i
o
i
a
u
t
o
r
y
t
e
t
n
i
e
s
o
c
z
y
w
i
c
i
e
j
e
d
y
n
y
m
i
e
f
e
k
t
a
m
i
r
e
p
r
e
z
e
n
t
a
c
ji
s
p
o
e
c
z
n
e
j.
T
a
k
e
n
i
e
n
a
w
i
,
r
e
s
p
e
k
t,
k
o
n
fl
i
k
t
y,
r
a
si
z
m
c
z
y
w
a
d
z
a,
e
b
y
w
y
m
i
e
n
i
t
y
l
k
o
k
il
k
a,
w
y
w
o
d
z
si
z
o
b
r
a
z
w
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
.
J
e
l
i
m
y
b
t
e
n
a
si
p
a
c
j
e
n
c
i
m
a
m
y
d
o
c
z
y
n
is
n
i
a
z
p
o
d
o
b
n
y
m
i
o
d
c
z
u
c
i
a
m
i,
t
o
p
o
s
u
e
n
i
e
si
j
e
d
n
z
t
e
c
h
n
i
k
p
r
z
e
d
st
a
w
i
o
n
y
c
h
w
t
e
j
k
si
c
e
m
o
e
o
k
a
z
a
si
b
a
r
d
z
o
p
o
m
o
c
n
e.
K
a
d
a
p
r
o
b
l
e
m
a
t
y
c
z
n
a
p
o
st
a
w
a
s
p
o
e
c
z
n
a
z
m
i
e
n
i
si
,
g
d
y
t
y
l
k
o
w
o
d
p
o
w
i
e
d
n
i
s
p
o
s
b
p
o
p
r
z
e
s
u
w
a
m
y
w
c
i
w
e
e
l
e
m
e
n
t
y
w
p
a
n
o
r
a
m
i
e
s
p
o
e
c
z
n
e
j
d
a
n
e
j
o
s
o
b
y.
J
e
l
i
w
n
a
s
z
y
m
m
i
e
js
c
u
p
r
a
c
y
b
r
a
k
u
j
e
m
y
l
e
n
i
a
z
e
s
p
o
o
w
e
g
o
,
n
a
l
e
y
p
a
m
i
t
a
,
e
z
a
l
e
y
o
n
o
t
a
k
e
o
d
t
e
g
o
,
j
a
k
c
z
o
n
k
o
w
i
e
g
r
u
p
y
r
e
p
r
e
z
e
n
t
u
j
si
w
z
a
j
e
m
n
i
e
w
s
w
o
j
e
j
p
a
n
o
r
a
m
i
e
s
p
e
c
z
n
e
j.
W
s
t
o
s
u
n
k
a
c
h
p
r
y
w
a
t
n
y
c
h
i
w
r
o
d
z
i
n
i
e
r
e
p
r
e
z
e
n
t
a
c
j
e
s
p
o
e
c
z
n
e
r
o
z
st
r
z
y
g
a
j
o
t
y
m
,
j
a
k
l
u
d
z
i
e
si
c
z
u
j
i
w
j
a
k
i
s
p
o
s
b
si
d
o
si
e
b
i
e
o
d
n
o
s
z
.
D
e
c
y
d
u
j
c
z
n
a
s
z
e
j
o
s
o
b
o
w
o
c
i
st
a
n
o
w
i
w
e
w
n
tr
z
n
y
o
b
r
a
z
n
a
s
z
e
g
o
d
o
m
u
r
o
d
z
i
n
n
e
g
o
.
S
p
o
s
b
,
w
j
a
k
i
w
y
o
b
r
a
a
m
y
s
o
b
i
e
n
a
s
z
y
c
h
r
o
d
z
i
c
i
n
a
j
b
li
s
z
y
c
h
c
z
o
n
k
w
r
o
d
z
i
n
y,
w
p
y
w
a
n
a
n
a
s
z
e
y
c
i
e
b
a
r
d
z
i
e
j,
n
i
n
a
m
s
i
w
y
d
a
j
e.
T
a
k
e
r
o
l
a
p
r
z
y
w
d
c
y
w
g
r
u
p
i
e
z
a
l
e
y
o
d
p
o
z
y
c
ji
,
j
a
k
t
a
g
r
u
p
a
p
r
z
y
d
z
i
e
l
a
p
r
o
w
a
d
z
c
e
m
u
w
s
w
o
j
e
j
r
z
e
c
z
y
w
is
t
o
c
i
s
p
o
e
c
z
n
e
j.
T
a
k
s
a
m
o
s
p
r
a
w
a
m
a
si
z
w
a
d
z
p
o
li
t
y
c
z
n
.
J
a
k
s
z
e
f
r
z
d
u
w
i
d
z
i
si
e
b
i
e
s
a
m
e
g
o
w
o
d
n
i
e
si
e
n
i
u
d
o
o
p
o
z
y
c
ji
i
j
e
j
z
w
o
l
e
n
n
i
k
w
?
J
a
k
o
d
c
z
u
w
a
j
e
d
n
o
w
e
w
a
s
n
e
j
p
a
rt
ii
?
18____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDZMI
Tam, gdzie reprezentacja spoeczna odgrywa jakkolwiek rol, a dzieje si

tak w zasadzie wszdzie, rozrysowanie panoram moe okaza si uyteczne
przy wprowadzaniu zmian.
W KTRYM MIEJSCU NLP ZNAJDUJE SI
PANORAMA SPOECZNA?
Osoby zajmujce si zawodowo NLP szybko stwierdz, e pojcie panoramy
spoecznej jest zgodne z ich wiedz i umiejtnociami. Pozostali bd musieli
si troch pomczy, ale z pewnoci warto, poniewa wysiek ten ma suy
poznaniu szczeglnie skutecznych dziaw NLP.
Wikszo technik NLP zakada prac w grupach dwuosobowych, w skad
ktrych wchodzi pacjent i terapeuta. I zazwyczaj praktykujcy terapeuci
pracuj w ten sposb. Od kiedy jednak trenerzy i menederowie poznali NLP,
zadaj sobie pytanie, w jaki sposb mona zastosowa te same reguy take w
odniesieniu do wikszych grup. Rwnie politycy zaczynaj okazywa
zainteresowanie t dyscyplin i rozwaaj, w jaki sposb NLP mogoby si
przyczyni do zmiany sposobu mylenia ludzi w Afryce, na Bakanach, w
Chinach czy w ich najbliszym otoczeniu.
W pierwszym rzdzie rozwaania te zaowocoway wykorzystaniem na
wiksz skal metod przeznaczonych do pracy z pojedynczymi osobami. Z
nich narodziy si sposoby zdawania sprawozda podczas pracy w grupie,
definiowania celu w zespoach oraz sterowania procesami wewntrznymi
wrd wikszego grona ludzi. Zaczto uczy kierownikw szkole, trenerw
motywacji i artystw, jak maj si prezentowa. Rwnie modele kierowania
grup i tworzenia zespow powstay w ten sam sposb.
W tej ksice chciabym przedstawi kolejn metod pracy z grup, opart
gwnie na opisanych przez Richarda Bandlera formalnych cechach
rnicujcych spostrzeganie.
Badajc wzory wystpowania tych cech w przeyciach spoecznych,
odsaniamy ukryty kosmos caej psychologicznej rzeczywistoci. Wtedy
dopiero moemy lepiej zrozumie przebieg poszczeglnych zjawisk spoecznych i nawet kontrolowa niektre z nich. Gdy zaczynaem badania
dotyczce tego problemu, nie mogem otrzsn si z zachwytu i co jaki czas
miewaem ataki" spoeczno-psychologicznej gorczki" odkrywczej.
KILKA UWAG NA TEMAT STOSUNKU NLP I
PSYCHOLOGII AKADEMICKIEJ
Na podstawie NLP rozwinito kilkanacie technik znakomicie nadajcych si
do zastosowania w psychoterapii. Jednak ogromna kulturowa przepa midzy
do pragmatycznymi zaoeniami NLP a empirycznie zorientowan,
akademick dziedzin nauki powodowaa, e wikszo psychologw i
terapeutw odnosia si do programowania z pewn rezerw i nie korzystaa z
niego. Z tego powodu miliony pacjentw musz - niestety -obej si bez
terapii bdcej efektem najnowszych bada.
WSTP
19
K
t
o
j
e
st
t
e
m
u
w
i
n
i
e
n
?
T
a
k
i
e
p
y
t
a
n
i
a
t
e
n
i
e
z
m
i
e
n
i
t
e
j
g
o
d
n
e
j
p
o
w
a
n
i
a
s
y
t
u
a
c
ji
.
T
y
l
k
o
c
o
m
o
e
m
y
n
a
p
r
a
w
d
z
r
o
b
i
?
M
o
e
n
al
e
a
o
b
y
s
o
b
ie
p
rz
y
p
o
m
ni
e
,
e
N
L
P
n
ar
o
d
zi
o
si
w
la
ta
c
h
si
e
d
e
m
d
zi
e
si
t
y
c
h
z
p
o
w
o
d
u
c
h
ci
n
a
u
k
o
w
c
w
m
et
o
d
y
c
z
n
e
g
o
u
n
o
w
o
c
z
e
n
ie
n
ia
p
s
y
c
h
o
te
ra
p
ii
.
M
o
n
a
b
y
n
a
w
et
p
o
w
ie
d
zi
e
,
e
k
o
rz
e
ni
e
N
L
P
si
g
aj
c
z
a
s
w
A
r
y
st
ot
el
e
s
a,
w
rz
e
c
z
y
w
is
to
ci
je
j
r
d
e
m
je
st
p
s
y
c
h
ol
o
gi
a
X
I
X
w
ie
k
u,
a
d
o
k
a
d
n
ie
j
p
ra
c
e
W
il
li
a
m
a
W
u
n
d
ta
i
W
il
li
a
m
a
J
a
m
e
s
a.
N
at
o
m
ia
st
w
k
a
d,
ja
k
i
w
n
ie
l
i
w
r
o
z
w
j
N
L
P
A
lf
re
d
K
o
rz
y
b
s
ki
,
J
a
y
H
al
e
y,
H
o
w
ar
d
G
ar
d
n
er
,
M
il
to
n
E
ri
c
k
s
o
n,
J
er
o
m
e
S
in
g
er
,
C
ar
l
P
ri
b
ra
m
o
ra
z
S
z
k
o
a
P
a
o
A
lt
o
z
g
r
o
m
a
d
z
o
n
a
w
o
k
G
re
g
o
r
y'
e
g
o
B
at
e
s
o
n
a,
V
ir
g
i
n
ii
S
at
ir
i
P
a
ul
a
W
at
zl
a
w
ic
k
a,
z
o
st
a
w
st
u
p
r
o
c
e
nt
a
c
h
u
d
o
w
o
d
ni
o
n
y
(
W
al
k
er
,
1
9
9
6
).
W
ie
l
u
p
s
y
c
h
o
l
o
g
w
st
o
s
u
j
c
y
c
h
te
c
h
n
i
k
i
N
L
P
t
o
w
ie
,
a
n
a
w
et
m
o
n
a
p
o
w
ie
d
zi
e
,
e
je
st
t
o
n
a
s
z
a
u
l
u
b
i
o
n
a
m
et
o
d
a
p
r
a
k
t
y
k
o
w
a
n
ia
p
s
y
c
h
o
l
o
g
ii
.
P
r
o
g
r
a
m
o
w
a
n
ie
n
e
u
r
o
li
n
g
w
is
t
y
c
z
n
e
k
o
m
p
e
n
s
u
je
w
n
a
s
z
y
c
h
o
c
z
a
c
h
p
r
z
e
d
e
w
s
z
y
st
k
i
m
b
e
z
a
d
n
"
p
s
y
c
h
o
l
o
g
i
,
k
t
p
o
z
o
st
a
w
il
i
n
a
m
b
e
h
a
w
i
o
r
y
ci
,
o
r
a
z
t
n
ie
r
e
al
n
",
p
r
z
ej
t
o
d
s
z
p
s
y
c
h
o
a
n
al
it
y
c
z
n
y
c
h
i
h
u
m
a
n
is
t
y
c
z
n
y
c
h.
R
o
z
w
j
N
L
P
z
a
p
o
c
z
t
k
o
w
a
G
re
g
o
r
y
B
at
e
s
o
n.
P
is
a
o
n:
J
e
st
to
n
a
u
k
o
w
a
tr
a
g
e
di
a,
e
p
s
y
c
h
ol
o
gi
a
ul
e
g
a
p
o
k
u
si
e
p
rz
ej
ci
a
m
et
o
d
n
a
u
k
p
rz
y
r
o
d
n
ic
z
y
c
h
".
D
o
p
ie
r
o
N
L
P
p
o
z
w
o
li
o
n
a
m
z
a
st
a
n
o
w
i
si
n
a
d
al
te
rn
at
y
w
n
y
m
i
s
p
o
s
o
b
a
m
i
u
p
ra
w
ia
ni
a
p
s
y
c
h
ol
o
gi
i.
C
z
y
o
bi
a
d
n
a
m
s
m
a
k
uj
e,
o
k
a
z
uj
e
si
d
o
pi
er
o
p
rz
y
je
d
z
e
n
i
u,
a
p
rz
y
d
at
n
o
m
et
o
d
y
o
b
ja
w
ia
si
w
m
o
m
e
n
ci
e
je
j
z
a
st
o
s
o
w
a
n
ia
.
M
o
n
a
n
a
to
s
p
oj
rz
e
w
ni
e
z
in
n
ej
st
r
o
n
y.
J
a
k
p
o
w
ie
d
zi
a
W
il
li
a
m
J
a
m
e
s
p
o
d
k
o
ni
e
c
X
I
X
w
ie
k
u:
P
ra
w
d
je
st
t
o,
c
o
f
u
n
k
cj
o
n
u
je
".
W
t
ra
k
ci
e
d
al
s
z
e
g
o
r
o
z
w
o
j
u
N
L
P
p
rz
et
r
w
aj
t
y
l
k
o
te
m
et
o
d
y,
kt
re
d
o
w
io
d
y,
e
f
u
n
k
cj
o
n
uj
,
f
u
n
k
cj
o
n
o
w
a
y
i
b
f
u
n
k
cj
o
n
o
w
a
.
Z
m
ia
n
a
w
a
s
n
ej
p
rz
e
s
z
o
ci
,
o
d
d
w
u
d
zi
e
st
u
la
t
is
t
n
ie
j
c
a
te
c
h
n
i
k
a
N
L
P,
f
u
n
k
cj
o
n
u
je
d
o
d
zi
si
aj
n
ie
d
la
te
g
o,
e
je
st
lo
gi
c
z
n
a
c
z
y
z
g
o
d
n
a
z
id
e
ol
o
gi
,
i
ni
e
dl
at
e
g
o,
e
p
a
s
uj
e
d
o
n
aj
n
o
w
s
z
y
c
h,
n
aj
st
ar
s
z
y
c
h
c
z
y
n
aj
b
ar
d
zi
ej
r
o
z
p
o
w
s
z
e
c
h
n
i
o
n
y
c
h
te
o
ri
i,
a
ta
k
e
n
ie
d
la
te
g
o,
e
je
j
t
w
rc
y
c
z
y
w
y
z
n
a
w
c
y
b
yl
i
b
ar
d
z
o
s
a
w
ni
.
I
w
c
al
e
ni
e
je
st
s
k
ut
e
c
z
ni
ej
s
z
a
ni
in
n
e
p
o
r
w
n
y
w
al
n
e
m
et
o
d
y.
Z
te
c
h
n
i
k
i
z
m
ia
n
y
w
a
s
n
ej
p
rz
e
s
z
o
ci
ci
g
le
si
je
s
z
c
z
e
k
o
rz
y
st
a,
p
o
n
ie
w
a
w
r
k
a
c
h
d
o
w
ia
d
c
z
o
n
e
g
o
fa
c
h
o
w
c
a
z
a
w
s
z
e
p
o
m
a
g
a
o
n
a
w
r
o
z
w
i
z
a
ni
u
n
aj
r
ni
ej
s
z
y
c
h
p
r
o
b
le
m
w
i
je
st
p
rz
y
t
y
m
st
o
s
u
n
k
o
w
o
a
t
w
a
w
z
a
st
o
s
o
w
a
n
i
u.
P
ra
w
d
w
i
c,
N
L
P
t
o
n
ie
je
st
z
bi
r
te
o
ri
i,
a
w
i
c
u
c
z
e
ni
ni
e
m
aj
si
o
c
o
s
pi
er
a
.
S
ty
lk
o
m
et
o
d
y,
kt
re
m
o
n
a
o
c
e
ni
p
o
r
w
n
a
z
e
s
o
b
p
o
d
w
z
g
l
d
e
m
s
k
u
te
c
z
n
o
ci
.
A
p
o
w
o
d
e
m
,
d
la
k
t
re
g
o
p
o
w
y
s
z
e
te
c
h
ni
ki
rz
a
d
k
o
ki
e
d
y
s
p
o
pi
er
a
n
e
n
a
u
k
o
w
o
u
z
a
s
a
d
ni
o
n
y
m
i
te
o
ri
a
m
i,
je
st
fa
kt
,
i
s
o
n
e
w
y
n
i
k
ie
m
ta
k
z
w
a
n
e
g
o
m
o
d
el
o
w
a
n
ia
,
c
z
y
li
a
n
al
iz
y
d
zi
a
a
n
ia
l
u
d
zi
s
u
k
c
e
s
u
b
e
z
u
w
z
gl
d
ni
e
ni
a
ic
h
te
o
re
ty
c
z
n
y
c
h
p
rz
e
k
o
n
a
.
D
o
p
k
i
d
a
n
e
st
at
y
st
y
c
z
n
e
b
je
d
y
n
y
m
w
y
m
ie
r
n
i
k
ie
m
n
a
u
k
p
s
y
c
h
o
l
o
g
ic
z
n
y
c
h,
a
ic
h
z
w
o
le
n
n
ic
y
b
o
b
st
a
w
a
p
r
z
y
s
w
o
ic
h
p
r
z
e
k
o
n
a
n
ia
c
h,
ta
k
d
u
g
o
N
L
P
n
ie
b
d
zi
e
w
st
a
n
ie
z
aj
p
r
z
y
s
u
g
u
j
c
e
g
o
m
u
st
a
n
o
w
is
k
a.
Niektrzy s zdania, e mistrzowie NLP na podstawie swoich dowiadcze

sami powinni przeprowadzi odpowiednie badania i udostpni wiatu dane
statystyczne dowodzce przewagi ich metod pracy. Dotychczas jednak w tym
kierunku nie przedsiwzito wielu dziaa.
I jeszcze jeden fakt uniemoliwia rozwanej, naukowej tradycji uznanie
NLP - programowanie ustawicznie konfrontuje psychologw z potn rnic
midzy wiedz" a dziaaniem". Naukowcy s wyksztaceni, eby co
wiedzie, a osoby praktykujce NLP, eby dziaa. W efekcie niektrzy z tych
ostatnich maj niewielk wiedz, ale s, mimo to, w stanie bezporednio
zaprezentowa swoje umiejtnoci, podczas gdy niejeden wykwalifikowany
psycholog jest absolutnie bezradny, gdy chodzi o zademonstrowanie okrelonej
techniki NLP.
Aby pokona przepa midzy teoretyczn wiedz a praktycznymi
umiejtnociami, potrzeba okazania wzajemnego szacunku i mam nadziej, e
ksika ta w jakim stopniu si do tego przyczyni.
PANORAMA SPOECZNA W RAMACH

PSYCHOLOGII SPOECZNEJ
Dlaczego aden Amerykanin nie wpad na pomys panoramy spoecznej?
Przekonujc tez znalazem w podrczniku psychologii spoecznej Michaela
Hogga i Grahama Vaughana z 1995 roku. Mimo e dziedzina ta od lat bya
zdominowana przez Amerykanw, autorzy utrzymuj, e to Europejczycy
przeprowadzili przeomowe badania w zakresie procesw grupowych,
reprezentacji spoecznej i osobowoci, a take procesw wewntrzgrupowych
oraz wpyww mniejszoci. Zdaniem autorw tej wzorcowej lektury przyczyn
tego rozwoju jest rnorodno kulturowa w Europie. Amerykanie staraj si
dowie, e kady czowiek jest inny, podczas gdy europejscy psycholodzy
spoeczni podkrelaj podobiestwo i rwno wszystkich ludzi.
Mwi si, e indywidualizm jest typowo amerykaskim zjawiskiem, u
Europejczykw natomiast silniejsze jest poczucie kolektywizmu. Tendencja ta
ujawnia si, jak wida, take w stosunku psychologii spoecznej do NLP. I by
moe te dwa rne punkty widzenia tumacz rwnie, dlaczego Europejczycy
badali w wikszoci tematy zbiorowe i dlaczego spoeczno-systemowemu
aspektowi NLP powicono po tej stronie Atlantyku wicej uwagi.
Wprawdzie systemowy sposb zapatrywania i doniose tematy rozptujce
dzisiaj fachowe dyskusje maj ze sob co nieco wsplnego, jednak ten
pierwszy silniej zaznacza si na kontynencie europejskim. Chocia tacy
klasycy jak Lewin, Durkheim, Asch, Moscovici czy Augoustinos dostrzegli
zjawisko reprezentacji spoecznej, nie dysponowali jednak koncepcjami NLP,
takimi jak systemy sensoryczne, cechy formalnie rnicujce spostrzeganie
czy skadniki osobowoci. W tym kierunku rozwija si bd w przyszoci
badania.
Rozdzia 1
TEORIA PERSONIFIKACJI
1.1 LUDZIE TACY JAK MY

W niniejszej ksice rozwaamy pytanie: Jak ludzie myl o innych ludziach?" albo inaczej: Co to jest struktura dowiadcze spoecznych i w jaki
sposb moemy j zmieni?".
Zanim jednak zaczniemy szuka odpowiedzi, zastanwmy si nad zagadnieniem nadrzdnym: Na czym polega rnica midzy zjawiskiem
spoecznym" i niespoecznym"? Czy rzeczywicie to rozrnienie ustalone
zgodnie z logik odzwierciedla podstawowy aspekt natury ludzkiej?
Oczywicie nie jest to wymys psychologw: nauka rozrnia sfer spoeczn i
fizyczn, poniewa take wikszo ludzi rnie odbiera te pojcia. W tym
rozdziale zajmiemy si zbadaniem subiektywnego odgraniczenia tych dwch
wiatw.
1.2 ROZPOZNANIE WASNEGO GATUNKU

Natura wyranie skania nas do patrzenia na wasny gatunek w odmienny
sposb ni na inne. Na przykad lew rozpozna lwa, bdzie z nim polowa,
parzy si i utworz si midzy nimi spoeczne wizi, ale z lampartem czy
gepardem nie. Dla lwa inne zwierz jest albo rywalem, albo ofiar.
Umiejtno rozpoznawania i odrniania wasnego gatunku jest - jak wida gboko zakorzeniona w genach.
Wyniki bada dotyczcych zachowania zwierzt pokazuj wyranie, e
kady gatunek instynktownie odrnia wasn ras od innych. Rnica
dostrzegana przez udzi midzy sfer spoeczn i niespoeczn jest prawdopodobnie skutkiem tej biologicznej koniecznoci. Jest ona efektem
niepowtarzalnej uwagi poznawczej, ktr obdarzamy czonkw wasnej rasy.
Jeli przyjrzymy si strukturze dowiadcze spoecznych, rozpoznamy wzorce
charakterystyczne dla spoecznej struktury poznawczej czowieka i
zaobserwujemy, w jaki sposb ta szczeglna uwaga, ktr
obdarzamy naszych wspplemiecw, wpywa z kolei na nasze mentalne

zaprogramowanie".
Zadanie odrnienia czowieka od istoty niebdcej czowiekiem wydaje
si stosunkowo atwe. Naszemu szczeglnemu wygldowi i posturze
zawdziczamy, e tylko czasami spacerowicze w lesie padaj ofiar nieostronego myliwego, ktry mylnie bierze ich za zwierzyn own. I chyba
nawet kanibale uwaaj posiek z ludzkiego misa za co wyjtkowego.
Obserwacja wiata zwierzt pokazuje jednak, e programy" suce
rozpoznawaniu wasnej rasy nie zawsze i wszdzie s niezawodne. Na
przykad psy czasami uwaaj czowieka za co w rodzaju naczelnego psa",
czyli przewodnika stada. Zgoda, tak ogromna rnorodno wielkoci i
ksztatw, jak prezentuje psia rasa, moe by tutaj pewnym wytumaczeniem.
Skoro bowiem doberman i chichuahua nale do jednej i tej samej rasy, to nie
ma si co dziwi, e niektre psy dostrzegaj wiksze podobiestwo midzy
sob a swoim panem ni midzy sob a czonkami wasnej rasy! A jak to
wyglda u wilkw, kaczek albo map?
Czy z faktu, e mae wilczki, kaczta i mapita niekiedy uwaaj ludzi za
swoj rodzin, naley wnioskowa, e umiejtnoci rozrniania wasnej rasy
musimy si dopiero uczy? Wedug Konrada Lorenza (1978) wrodzone wzorce
zachowania nie s zbyt gboko zakorzenione: kaczta uznaj za czonka
swojej rodziny pierwsz ruchom posta, ktr zobacz, a mae sarny traktuj
przedmioty lub istoty z bia czci tyln za swoj matk.
1.3 UCZYMY SI KONSTRUOWANIA OSB
* Fakt, e ludzie mog si ze sob krzyowa, czyni z nas pod wzgldem
genetycznym jeden gatunek, co wcale nie oznacza automatycznie, e take
w mylach okrelamy si wzajemnie jako rwni. W amerykaskim stanie
Massachusetts istniao niegdy prawo zabraniajce zabijania na ulicy dzi
kich zwierzt - z wyjtkiem wilkw i Indian. Indianie nie zawsze uwaani
byli za ludzi. Aby zosta przez innych przyjtym do ich spoecznego wia
ta, nie wystarczy by czowiekiem, trzeba te zosta przez nich upersonifikowanym.
Sowo personifikacja" wywodzi si od
czasownika personifikowa" - uosabia",
czyli nadawa komu cechy ludzkie. I dokadnie to robimy, konstruujc nasz
spoeczny wiat. W mylach budujemy
struktury poznawcze, za pomoc ktrych
reprezentujemy obiekty, nazywane przez nas
osobami". Poniewa ja personifikuj was, a
wy personifikujecie mnie, uwaamy si
wzajemnie za obiekty spoeczne.
Ale czy kada personifikacja dotyczy
wycznie czonkw ludzkiej rasy? Zazwyczaj tak, ale tak samo jak wspomniane ju
23
k
a
c
z
t
a
n
a
s
c
z
a
s
a
m
i
u
k
a
c
z
a
j
",
a
p
s
y
u
p
si
a
j
",
t
a
k
s
a
m
o
m
y
m
o
e
m
y
u
c
zowieczy"
stworzenia
niebdce
ludmi.
Z
pewnoci
natura miaa
na wzgldzie
genetyczne
podobiestwo,
obdarzajc nas
umiejtnoci
personifikacji
innych
stworze, lecz
my bynajmniej
nie musimy si
do
tego
ogranicza. W
rzeczywistoci
jestemy
w
stanie
uczowieczy
wszystko,
nawet
sam
natur!
Personifika
cja
polega
gwnie
na
reprezentacji,
czyli
wyobraeniu
sobie kogo.
Nawet
gdy
jakie zwierz,
na
przykad
uk gnojownik,
pod
adnym
wzgldem nie
przypomina
czowieka, to
take moemy
je
upersonifikowa. Moemy
spokojnie
przyzna, e
tak jak psy
upsiaj" nas,
tak my personifikujemy
psy. W rwnej
mierze
potrafimy
personifikowa
maszyny,
abstrakcje,
samochody,
pienidze,
gry,
nacje,
p
a
rt
ie
p
o
li
t
y
c
z
n
e,
g
ie
c
z
y
b
r
o
at
o
m
o
w
.
W
t
ej
k
si
c
e
b
d
zi
e
m
y
w
y
k
o
r
z
y
st
y
w
a
czynniki
rnicujce, za
pomoc
ktrych w NLP
modeluje si
struktur
dowiadcze
spoecznych.
Pierwszym
zjawiskiem,
ktre
napotkamy,
bdzie
subiektywna
struktura
personifikacji.
Wic co to
waciwie jest?
Psycholodzy
badajcy
rozwj czowieka
zakadaj
zazwyczaj, e
przychodzce
na wiat dzieci
to
egotycy,
ktrzy
nie
potrafi
dokona
rozrnienia
midzy sob a
reszt wiata.
Krtko potem
natrafiaj na
granic
wasnego Ja i
to
pojcie
wysuwa si na
pierwszy plan,
podczas gdy
reszta wiata
staje
si
drugorzdna.
Schaffer
(1996)
podkrela, e
dziecica
umiejtno
rozpoznania
siebie samego
jako czowieka
midzy innymi
ludmi musi
najpierw
rozwin si w
pierwszych
miesicach
ycia. Zatem
c
z
y
n
n
i
k
i
b
u
d
u
j
c
e
s
p
o
e
c
z
n
st
r
u
k
t
u
r
p
o
z
n
a
w
c
z
m
aj
z
a
s
a
d
n
ic
z
e
z
n
a
c
z
e
n
ie,
a
personifikacja
nie
powinna
opiera si na
zbyt
wielu
elementach.
Tylko
na
jakich?
Niemowl
musi
rozpozna, e
pomidzy
wszystkimi
otaczajcymi
go obiektami
wystpuje
kilka
posiadajcych
takie
same
cechy jak ono czyli
inni
ludzie.
1.4
S
E
D
N
O
S
P
O
E
C
Z
N
E
G
O
S
P
O
S
T
R
Z
E
G
A
N
I
A
:
W
S
Z
Y
S
C
Y
J
E
S
T
E
Y
J
E
D
N
A
K
O
W
I
"
W
s
z
y
st
ki
e
p
er
s
o
ni
fi
k
a
cj
e
si
rz
e
c
z
y
z
a
k
a
d
aj
je
d
n
a
k
o
w
o
m
i
d
z
y
w
a
s
n

osob
a
personifikowan
ymi istotami.
W
wypadku
dziecka
ta
jednakowo
nie
moe
jeszcze
wynika
z
posiadania
takich samych
genw, kultury
czy autonomii,
jakie cechuj
innych ludzi:
podobiestwo
midzy nim a
innymi
czonkami jego
rasy wywodzi
si raczej z
zaoenia, e
ich poczucie
wasnej osoby
jest identyczne
z
jego
poczuciem
siebie. Nawet
jeeli
nie
jestemy
w
stanie
tego
udowodni,
przyjmujemy,
e dzieci od
pocztku
uwaaj,
i
inni
widz,
czuj, pragn
i myl w
podobny
sposb
jak
one. Wniosek:
jestemy
jednakowi.
Powysza
zasada
musi
sta
si
elementem
sposobu
mylenia
dziecka, aby
potem mogo
ono
zacz
rozwija
umiejtno
personifikacji.
W
pniejszych
latach
w
i
k
s
z
o
d
z
i
e
c
i
p
r
z
y
s
w
o
i
s
o
b
i
e
t
a
k
e
z
a
s
a
d
p
r
z
e
c
i
w
n

______________
kady jest jedyny w swoim rodzaju i to, co inni ludzie widz, czuj i myl,
ma prawo zasadniczo rni si od jego wasnych zapatrywa i odczu.
1.5 NIEZBDNE ELEMENTY PERSONIFIKACJI
To, e uwaamy innych za takich samych jak my, wynika z faktu, i prze nosimy na nich podstawowe zasady naszego subiektywnego odczuwania.
Abymy mogli nauczy si tego ju w wieku dziecicym, rodzice musz troch
nam pomc: Jasiu, prosz nie gry tego chopca, innych boli tak samo jak
ciebie!".
Jednak zaoenie, i take zwierz moe odczuwa bl, nie robi z niego
automatycznie spoecznego obiektu. Do tego potrzeba jest czego wicej.
I jak wida, niektre zwierzta maj duo tego czego". Eksperymenty z
mapami czekoksztatnymi dowodz, e orangutany posiadaj wiadomo
samych siebie, poniewa widz i rozpoznaj si w lustrze. Umiej one take
wyrazi swoje potrzeby za pomoc symboh, o ile si je ich nauczy. Potrafi
nawet przyj perspektyw innych (ludzi) i zacz odczuwa w sposb
sprzeczny ze swoim (Mae dzieci mogyby uwaa orangutana za tak sam
osob).
Kluczem do personifikacji jest caociowe poczucie wasnej osoby.
Umiejtno samopoznania dominuje w wiadomoci i jestemy zdania, e u
innych jest podobnie. Personifikacja przypomina kopiowanie siebie samego
jak pliku na dyskietk i nazwanie tej kopii" reprezentacj innej osoby. W
rozdziale trzecim dokadniej zajm si struktur odczuwania wasnej osoby.
Zapoznamy si te bliej z elementami skadajcymi si na nasze Ja i ich
podtypami. Nale do nich:
1.94
samowiadomo wizualna,
1.95
samowiadomo kinestetyczna,
1.96
samowiadomo suchowa, czsto wyraajca si
wewntrznymi gosami artykuujcymi nasze potrzeby i motywy.
Te trzy gwne czynniki decyduj o tym, w jaki sposb odbieramy samych
siebie. Personifikacja jest przede wszystkim przerzucaniem tych atrybutw na
inne osoby, a poniewa jestemy wiadomi samych siebie, przypisujemy t
zdolno take innym. Zakadamy wic, e obiekty spoeczne wiedz, kim s i
przechowuj w sobie t wiedz w formie wizualnego autoportretu.
Poniewa sami posiadamy uczucia, wierzymy, e inne obiekty spoeczne
maj t sam cech; e one take maj poczucie wasnej osoby, przeywaj
emocje, ruch, zmiany temperatury, czuj ucisk czy bl.
Nie tylko jestemy wiadomi samych siebie i wasnych uczu, lecz take
rozumiemy motywy wasnego dziaania. Potrzebujemy i chcemy mie pewne
rzeczy. Potrzeby te s czsto tylko uczuciem, ale dziki naszemu
wewntrznemu i zewntrznemu gosowi potrafimy je wyrazi. Tak wic, jeli
personifikujemy jaki obiekt, zaczynamy przypisywa mu posiadanie
motyww i gosu.
25
P
r
z
y
j
r
z
y
j
m
y
s
i
d
z
i
e
c
k
u
b
a
w
i
c
e
m
u
s
i
l
a
l
k
.
D
o
p
k
i
w
a
l
i
n
i
o
p
o
d
og, gryzie i
stawia
na
gowie,
to
prawdopodobn
ie jeszcze jej
nie upersonifikowao. Ale
w momencie,
kiedy zacznie
z
ni
rozmawia,
odpowiada
sobie
jej
(udawanym)
gosem
i
opowiada
nam o jej
uczuciach
i
motywach,
bdzie
to
oznaczao, e
upersonifikow
ao zabawk.
1.6 RODZAJE
PERSONIFIK
ACJI
W ksice tej
rozrniamy pi
rodzajw
personifikacji.
1.97
Personifik
acja
wasnej
osoby:
repreze
ntacja
samego
siebie
lub
czci
swojeg
o Ja,
s
y
s
t
e
m
w
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
,
1.1
00 P
e
r
s
o
n
i
f
i
k
a
c
j
a
Pers
onifikacja
innych:
reprezentacja
innych ludzi,
s
p
i
r
y
t
u
a
l
n
a
:
Personifik
acja
grup:
repreze
ntacja
grup i
wiksz
ych
r
e
p
r
e
z
e
n
1.98
1.99
tacja
istot
spoecz
nych
niebd
cych
ywym
i
ludmi,
na
przyka
d
zmary
ch,
duchw
czy
bogw,
1.101
Personifik
acja
metafor
yczna:
obiekty
fizyczn
e,
abstrak
cje,
zwierz
ta,
roliny,
wydarz
enia i
wszyst
kie
nieludz
kie
i
niespir
ytuane
istoty, o
ktrych
mwi
si jak
o
ludziac
h.
Te wszystkie
rodzaje
personifikacji
tworzymy
sami,
konstruujc w
mylach
przynalece
do
nich
obrazy,
uczucia i gosy
i kodujc je w
pamici.
Personifikacje
m
o
n
a
r
o
z
u
m
i
e
j
a
k
o
w
a
s
n
e
p
li
k
i
"
n
a
n
a
s
z
y
m
m
e
n
t
a
l
n
y
m
t
w
a
r
d
y
m
d
y
sku".
Uywajc
jzyka NLP,
mona
powiedzie, e
wszystkie te
ukady
informacyjne,
zakodowane w
naszym
centralnym
ukadzie nerwowym,
s
czci nas i
maj wasny
tryb
funkcjonowani
a
oraz
pozytywne
podoe.
Personifik
acje
s
czci nas.
Nasze rne
Ja, ludzie i
grupy, ktre
znamy, duchy,
w
ktre
wierzymy, to
wszystko
czci
skadajce si
na
nasz
osobowo.
Otaczamy si
wytworzonym
i przez nas
samych
personifikacjami,
a
struktura
i
reguy
tego
systemu
s
wanie
tematem
tej
ksiki.
Jedna
z
podstawowych
zasad
panoramy
spoecznej
stosunek
rwna
si
umiejscowieni
e - gosi, e
kada
personifikacja
jest ulokowana
w
pewnym
o
k
r
e
l
o
n
y
m
m
e
n
t
a
l
n
y
m
p
u
n
k
c
i
e.
I
t
a
l
o
k
a
li
z
a
c
j
a
o
k
r
e
l
a
j
a
k
o
d
a
n
e
g
o
st
osunku.
Miejsce,
w
ktrym
widzimy
personifikacj,
to nic innego
jak stosunek,
jaki mamy do
konkretnej
czstki samego
siebie.
1.7
PERSONI
FIKACJA
WASNEJ
OSOBY I
INNYCH
Baldwin
(1987)
jest
zdania, e we
wczesnym
dziecistwie
personifikacja
wasnej osoby
rozwija
si
rwnolegle do
personifikacji
innych ludzi.
Trafne
jest
jednak
rwnie
twierdzenie, e
kinestezja
samego siebie
zawsze
poprzedza
kinestezj
personifikacji
innych:
najpierw sam
czuj, dopiero
potem mog
uwierzy, e
inni te czuj.
Zrozumienie
zjawiska, e
take
inni
ludzie
maj
uczucia, jest
odkryciem
pierwszych lat
w yciu
dziecka. Jednak daj si tutaj zauway rnice, wynikajce prawdopodobnie

w duym stopniu z ukadw rodzinnych. Dziecko posiadajce rodzestwo
szybko zauway, e take brat czy siostra maj uczucia oraz wiadomo
samych siebie.
Wytworzenie wizualnych obrazw innych ludzi nie jest trudne. Musimy
tylko na nich popatrze i zapamita, co zobaczylimy. T pierwsz faz
odczuwania okrelamy w NLP jako obrazy innych; innych takich, jak my ich
widzimy. Trudniej jest ju wyobrazi sobie, e inna istota ma wiadomo
siebie samej. A poniewa nie wiemy, jak ona sama si widzi, musimy
skonstruowa sobie obraz na podstawie tego, co ta istota na swj temat mwi
czy ujawnia i wykorzysta przy tym nasz fantazj. eby upersonifikowa
kogo innego, musimy sobie wyobrazi, jak on sam si widzi. Zaczynamy od
tego, e wyobraamy sobie przez chwil, e jestemy tym kim innym.
Psycholodzy badajcy rozwj czowieka (Selman, 1980) starali si okreli
stadium i wiek, w ktrym nabywamy te zoone, spoeczne umiejtnoci.
Wyobraenie sobie, jak inni widz samych siebie, wymaga wic duo
wikszego wysiku mentalnego i sprawnoci ni skonstruowanie ich
zewntrznego, fizycznego obrazu. Tak samo atwiej jest nam postrzega
innych, ni obserwowa samych siebie - take dlatego, e patrzc oczyma
duszy", siebie samych fizycznie nie widzimy. Z tego te powodu musimy sobie
nasz wasny portret dopiero stworzy, uywajc do tego fragmentw
nagromadzonych przez nas wizualnych informacji. Wizualna cz naszej
samowiadomoci nie jest wprawdzie atwa do skonstruowania, tym niemniej
dla wikszoci nas niezmiernie wana. Lustra, filmy i fotografie mog by nam
pomocne w dokadnym wyobraeniu sobie wasnej osoby - pewni nie moemy
jednak by nigdy. W rozdziale trzecim zaczn dokadniej analizowa rol, jak
odgrywa umiejtno wyobraenia sobie siebie w yciu spoecznym.
Przekonamy si, e nasz obraz wasny nie zawsze musi odpowiada
rzeczywistoci, aby funkcjonowa. Moe by on w duym stopniu
metaforyczny i mimo to znakomicie spenia swoje zadanie.
Jak ju wspominaem, personifikujc innych, musimy wyobrazi sobie, co
czuj inni. Jest to prawdopodobnie najtrudniejsze zadanie, nie moemy
bowiem naprawd odczu tego, co oni czuj; uzupeniamy wic personifikacje,
posugujc si wyobrani. Gdy pragniemy sobie wyobrazi uczucia innej
osoby, musimy postawi si w jej pooeniu i wykorzysta wasne
dowiadczenia, aby znale odpowiednie odczucia. Niektrzy naukowcy
(Schaffer, 1996) s zdania, e fizyczny kontakt z innymi (na przykad z matk)
uatwia dziecku wyobraenie sobie ich uczu.
1.8 PERSONIFIKACJE ZNIEKSZTACONE,
Oczywiste jest, e rni ludzie okazuj swoje potrzeby spoeczne w rny
sposb. Jedni rozkwitaj" tylko w zgieku imprez towarzyskich, inni
prowadz ycie raczej samotne. Wyniki najnowszych bada pokazuj,
27
e
c
h
r
o
m
o
s
o
m
y
p
c
i
z
a
w
i
e
r
a
j
g
e
n
y
w
a
r
u
n
k
u
j
c
e
c
z
y
n
n
i
k
s
p
o
e
c
z
n
y
u
kobiet w duo
wikszym
stopniu ni u
mczyzn.
Wynika z tego,
e
autyzm
byby
kracowym
punktem
na
skali mskiej.
Ludzie
autystyczni z
wielkim
trudem
potrafi sobie
wyobrazi, jak
inni odbieraj
wiat i co
dzieje si w
ich
wntrzu
(Baron-Cohen,
1991).
Czynniki
genetyczne
wcale nie musz
automatycznie
skazywa na
niepowodzeni
e
treningu
ulepszania
personifikacji.
Z pewnoci
warto
przemyle, w
jakim stopniu
daoby
si
rozwin
te
umiejtnoci.
Ludzie,
ktrym
brakuje
umiejtnoci
personifikowa
nia,
napotykaj
powane
trudnoci
w
relacjach
prywatnych,
ale
take
zawodowych,
jeli polegaj
one
na
kontaktach z
ludmi. Dzieje
si
tak
w
wypadku
lekarzy,
p
r
a
w
n
i
k
w
c
z
y
s
t
r
a
n
i
k
w
w
i
z
i
e
n
n
y
c
h
.
N
a
t
o
m
i
a
s
t
c
a
k
o
w
it
a
n
i
e
u
m
i
ejtno
personifikacji
z pewnoci
prowadzi do
ycia
w
zupenej
izolacji.
Problemy
mog jednak
wynikn
rwnie
z
nieudolnoci
konstruowania
okrelonych
czci
skadowych
personifikacji,
takich
jak
wasne obrazy,
uczucia
czy
zamiary
lub
obrazy
i
uczucia
innych, i tym
podobne.
Zarwno
nasze odczucia
innych, jak i
nasz
obraz
wasny
s
wycznie
wytworami
naszej fantazji.
Ale nawet jeli
s one w duej
czci fikcj,
nie moemy
ich ignorowa,
jeeli
nie
chcemy
ograniczy
naszego
udziau w yciu
spoecznym.
Nie posiadajc
wyksztaconeg
o
obrazu
samych siebie,
nie potrafimy
porwna go z
obrazami
innych
czy
ustosunkowa
si do nich.
Take nasza
pozycja
spoeczna nie
jest dla nas
j
a
s
n
a
.
T
o
z
k
o
l
e
i
m
o
e
g
r
o
z
i
s
p
a
d
k
i
e
m
d
o
p
o
z
y
c
ji
s
p
o
e
c
z
n
i
e
m
a
o
p
o
danych. Jeli
nie widzimy
sami
siebie,
stajemy
si
bezradni
i
niepewni
w
kontaktach
midzyludzkic
h.
Bez
umiejtnoci
wyobraenia
sobie, co czuj
inni, bdziemy
egoistyczni i
niezdolni do
zrozumienia
motyww ich
postpowania.
Ludzie staj
si nam obcy,
a my sami
moemy
popa
w
paranoj albo
zacz
wykazywa
inne
psychopatolog
iczne objawy.
Jeeli
nie
zdoamy
nauczy
si
personifikacji,
nastpstwem
bd cikie
spoeczne
i
emocjonalne
zaburzenia.
Czowiek bez
tej
umiejtnoci
bdzie
traktowa
innych
jak
przedmioty,
walizki,
krzesa
albo
szafy.
Na
przykad
nauczycielka
pracujca
z
autystycznymi
dziemi
opowiadaa, e
jej uczniowie
czasami
nazywali
j
toyota",
d
l
a
t
e
g
o
e
m
i
a
a
s
a
m
o
c
h
d
t
e
j
m
a
r
k
i.
J
e
l
i
n
i
e
z
a
d
b
a
m
y
o
k
t
r
y
z
c
z
y
n
n
i
k
w
personifikacji,
bdziemy
mieli trudnoci
w
relacjach
midzyludzkic
h. W rozdziale
pitym,
dotyczcym
postaw
spoecznych,
omwimy
zjawisko
depersonifikacj
i, ktre jest
efektem
nieumiejtnoc
i
obdarzania
uczuciami
reprezentacji
innych osb.
Wykreowanyc
h
nieludzi"
uwaa si za
organizmy
nieczekopodo
bne, tak jak
wczeniej
Indian
na
amerykaskich
ulicach. Take
w
rozdziale
pitym
opisujcym
etnocentryczny
sposb
mylenia
i
konflikty
wewntrzgrup
owe
przyjrzymy si
bliej
zjawiskom
wywoanym
nieumiejtnoc
i postrzegania
uczu innych,
ktra
powoduje, e
ludzie niekiedy
staj
si
ofiarami
napadu
czy
przemocy.
Moliwe
jest rwnie,
e
pewne
elementy
personifikacji
a
s
n
e
j
o
s
o
b
y
s
m
a
o
s
t
a
b
il
n
e
l
u
b
t
e
c
a
k
o
w
i
c
i
e
i
c
h
b
r
a
k
u
j
e
.
J
e
d
n
a
c
z
naszego
samopoczucia mwi nam na przykad, e jestemy istotami jedynymi w swoim

rodzaju. Jednake, nie rozpoznajc rnic midzy nami a innymi, kiedy nasze
wyobraenie Ja jest identyczne z wyobraeniem o innych, aspekt rwnoci
moe zacz przewaa. Zimbardo, psycholog spoeczny, by zafascynowany
faktem, e niektrzy ludzie s skonni traktowa innych nie jak odrbne
jednostki, ale jak anonimowe numery. Przeprowadzi on eksperymenty,
podczas ktrych manipulowa poczuciem wasnego Ja jak zmienn.
Podstawowym powodem stosowania przemocy wobec innych jest
nieuznawanie ich za indywidualne osobowoci i odmawianie im poczucia
wasnego Ja. Eliminujc wszelkie uczucia z obrazw innych, moliwe jest
popenienie najstraszliwszych przestpstw, jakie czowiek moe sobie
wyobrazi. Z drugiej strony eksperymenty ze wiadomoci obiektywnego Ja
ujawniy, e jako wyobraania sobie siebie, pobudzana na przykad przez
spojrzenie w lustro, moe rwnie dobrze zredukowa agresywne impulsy.
Brak uczucia w procesie personifikacji wasnej osoby prowadzi do stanu
zwanego depersonifikacj. Nasi pacjenci potrafi dosownie powiedzie: Ja
nie jestem osob" lub jeeli identyfikuj si z innymi: Mam wraenie, e nie
jestem t osob, ktr by powinienem".
1.9 CZY INNI LUDZIE ISTNIEJ TYLKO W NASZEJ WYOBRANI?
Ju na wstpie wspomniaem, e o innych ludziach nie wiemy nic poza tym, co
sobie na ich temat wyobrazimy. W kracowych wypadkach to zapatrywanie
nasuwa wniosek, e kontakty z realnymi" ludmi w ogle nie mog istnie.
Kontakt taki jest wic wewntrznym aktem poznawczym, zachodzcym tylko
w umyle danej osoby. Gdy nawizujemy kontakty" z innymi ludmi,
kreujemy i ksztatujemy tylko nasze wasne personifikacje.
Takie spojrzenie zazwyczaj wywouje oglny protest: Czy ma to oznacza, e jestem sam na wiecia a ty istniejesz tylko w mojej wyobrani?".
Nie, twierdzenie, e inni ludzie w ogle nie istniej, byoby ekstremaln
tez idealistycznej filozofii, odrzucan jednak przez wikszo wspczesnych
mylicieli. No i chyba maj oni racj. Dlaczego? Ju w szkole podstawowej
usiowaem uwaa mojego nauczyciela za nieistniejcego. Oj, jak ja go
nienawidziem. Razem z moim przyjacielem mwilimy sobie czsto: Jakby
to byo dobrze, jakby pana Bongerda nie byo!". Ale nam si nie udao, a i
ludzko byaby w niebezpieczestwie, gdyby ta dziecica czarna magia
naprawd dziaaa.
Wic jednak inni ludzie istniej, a my utrzymujemy z nimi rzeczywiste
kontakty. Moemy ich widzie, czu ich zapach, smakowa ich i sysze. A
jednak nasze spoeczne zachowanie jest kwesti czysto subiektywn.
Pytanie, jak s zbudowani realni ludzie, wchodzi w zakres nauk przyrodniczych, a nie psychologii. Jednak to, czym jest personifikacja, moemy
zbada za pomoc NLP. Moemy potraktowa personifikacj jako mentalny
plik zawierajcy wszelkie informacje zebrane przez nas na temat danej
29
osoby.
Nasze
wraeni
a,
fantazje
i
przypus
zczenia
daj si
uj w
jeden
blok
informa
cyjny, a
nasz
spoecz
ny
system
operacy
jny
zajmuje
si
przetworzen
iem
danych
z tego
pliku.
Aby
rzeczy
wicie
do tego
doszo,
inform
acje
zostaj
rozdziel
ane
midzy
system
y
repreze
ntacyjn
e,
podobn
e
do
tych,
ktre
zakodo
walim
y
w
pamici
o
samych
sobie.
1.10
PERSONIFIKACJA
PRZEDMIOTW
Mj przyjaciel Theo
wyrazi si kiedy
bardzo
trafnie:
Mam intymny stosunek do mojego
komputera".
Wikszo ludzi
zadziwiajco
umiejtnie
tworzy
personifikacje
i
kady z nas potrafi
sobie wyobrazi, w
jaki sposb zrobi to
Theo. Jeli wic
mamy
zamiar
upersonifikowa
przedmiot martwy,
na przykad wanie
nasz
komputer,
powinnimy najpierw
wyobrazi go sobie
w naszej panoramie
spoecznej.
Gdy
chcemy
odczu
intymn
wi
z
komputerem,
musimy wyobrazi
go sobie w bardzo
bliskiej odlegoci,
tak aby nikt inny nie
mg si midzy nas
wcisn.
W
ten
sposb
tworzymy
inny
obraz
komputera - taki jaki
widzimy
oczami
naszej
wyobrani.
Teraz
wyobramy
sobie, jak przed nim
siedzimy, przeniemy
si w jego obudow i
wytwrzmy sobie w
mylach obraz, jak
komputer
widzi"
sam
siebie.
W ten
sposb
konstru
ujemy
autopo
rtret"
komput
era, co
wcale
nie jest
takie
proste.
Aby
wyobra
zi
sobie,
jak taka
maszyn
a
mogab
y sama
si
widzie
,
moem
y
spokojn
ie
zawierz
y
popular
nemu
wizerunko
wi
komput
era albo
poszuk
a
inspirac
ji
w
Star
Trek.
Nas
tpny
krok
polega
na
zrozum
ieniu
tego
innego
obrazu"
naszego
komput
era.
Najlepi
ej udaje si to, jeli

wyobrazimy
sobie
uczucie ciepa w
miejscu, w ktrym
widzimy jego obraz.
Teraz
musimy
wytworzy w wyobrani
interpersonalny
zwizek"
midzy
owym obrazem a
uczuciem, przy czym
wane jest, eby by
on mocny i stabilny.
Moe to by na
przykad
barwny
promie
energii
przepywajcy
od
komputera
do
naszego
ciaa
i
trafiajcy
nas
dokadnie tam, gdzie
umiejscowio si to
uczucie ciepa.
A teraz znowu
przeniemy si w
mylach w obudow
komputera i starajmy
si wyczu, jaki jest
w
rodku.
Mj
przyjaciel
Theo
posuy si bardzo
ciepym
i
zmysowym
uczuciem. I na t
krtk chwil, przez
ktr czuje si swoim
komputerem, uwaa
nawet
jego
waciciela,
czyli
siebie samego, za
kogo
sympatycznego.
O
tak,
komputer
odwzajemnia
jego
mio.
Teraz
naley
jeszcze
tylko
zaoy, e komputer
posiada zamiary oraz
motywacj
i
personifikacja
jest
pena. Jeli mamy
ochot,
moemy
doda
mu gos wypowiadajcy owe zamiary i motywy dziaania. Gdy na przykad na

ekranie ukazuje si sowo bd", wikszo ludzi reaguje zgodnie z
oczekiwaniem. Czsto obserwowaem, jak komputery natychmiast s personifikowane przez swoich wacicieli, gdy tylko nie wykonuj poprawnie
postawionego im zadania.
1.11 POSTACIE FILMOWE
By moe po dotychczasowej lekturze wydaje ci si, e personifikacja jest
czym trudnym. Zastanw si zatem nad nastpujcym zjawiskiem: w kinie
ludzie maj zdumiewajc umiejtno personifikowania postaci filmowych. A
wspczesna kinematografia wymaga od widzw licznych umiejtnoci.
Reyser udostpnia publicznoci malekie jednostki informacyjne, z ktrych
musi ona skonstruowa charaktery postaci filmowych. Widz potrzebuje jedynie
kilku niewicych si ze sob uj i dialogw, aby mc z nich zoy" osob,
ktr ma wraenie zna.
eby zrozumie film, musimy by w stanie podwiadomie skonstruowa
nowy charakter na podstawie pojedynczych wrae dotyczcych znanych nam
ludzi (lub te ju widzianych, innych postaci filmowych). Nic nieznaczcy
umiech aktora wypeniamy naszymi wyobraeniami na temat tego, co posta
przedstawiana przez niego prawdopodobnie myli i czuje.
Ograniczenie wiadomoci wasnej osoby, stan transu, w jaki popada
wikszo ludzi, ogldajc filmy, pozwala widzom bez trudu identyfikowa si
z postaciami filmowymi. W takiej sytuacji personifikacje charakterw mog
cakowicie opanowa nasze wraenia zmysowe i nierzadko zapominamy si
zupenie, na krtko przeistaczajc si w posta z ekranu. Kiedy widz
cakowicie identyfikuje si z jedn z postaci, przeywa film take z
perspektywy innych.
Podobne umiejtnoci personifikacji s potrzebne przy korzystaniu z
internetu, gdzie szeroko rozpowszechniona jest intymna komunikacja z
wirtualnymi, rwnorzdnymi partnerami.
Jestem zdania, e zapoznawanie si z wirtualnymi partnerami czy
postaciami filmowymi nie odbywa si inaczej ni midzy realnymi" ludmi.
Mdry czowiek zawsze jednak tak wyposay obserwowanych bohaterw
filmowych albo partnerw z sieci w pewne cechy, aby na pewno mc odrni
fikcj od rzeczywistoci.
1.12 KONTROLOWANIE PERSONIFIKACJI
Kiedy widz mojego szefa, uwalnia si wytworzona przeze mnie personifikacja jego osoby i tego, co on sob reprezentuje (tzn. kim jest). Innymi
sowy, kiedy tylko widzimy realnego czowieka, uaktywniamy jego personifikacj.
Rwnie atwo moemy uaktywni personifikacj podczas nieobecnoci
realnej osoby, co oznacza, e przeycia spoeczne mog wystpowa nieza-
31
l
e
n
i
e
o
d
b
o
d
w
.
M
o
e
m
y
b
y
c
i
e
k
l
i
n
a
k
o
g
o
,
k
o
g
o
w
i
d
z
i
m
y
j
e
d
y
n
ie
oczami
naszej
wyobrani.
Prosz
sprbowa
samemu! To
adna sztuka
odczuwa
zo wobec
osoby, ktrej
nawet nie ma
w pobliu.
Jeli
chcemy,
moemy
natychmiast
zacz kocha,
nienawidzi
czy zazdroci
komu, kogo
znamy - ley
to cakowicie
w
naszej
mocy. Ale czasami dopiero
realna,
fizyczna
obecno
danej osoby
pobudza nas
do
emocji
spoecznych.
Gdy
na
przykad
zocimy si
na
koleg,
obecnego
wanie
w
naszym
pokoju, mamy
wraenie, i
on pierwszy
wyzwala
w
nas te uczucia,
jak
gdyby
tylko on by
do
tego
zdolny.
W
rozdziale
czwartym
dowiemy si,
e
ulego
zazwyczaj
wie si z
moc
autorytetu.
Ludzie ulegli
s zdania, e to
n
i
e
t
a
m
o
c
s
k
a
z
u
j
e
i
c
h
n
a
r
o
l
p
r
z
e
g
r
y
w
a
j
c
e
g
o
.
J
e
d
n
a
k
e
f
a
k
t,
e
j
edna i ta sama
osoba
moe
dla
jednego
czowieka by
autorytetem, a
dla drugiego
nie, dowodzi,
e moc nie jest
kwesti
autorytetu.
W
niniejszej
ksice
traktujemy
personifikacje
jako
czci
skadowe osobowoci
w
rozumieniu
NLP,
co
oznacza,
e
obrazy
widziane
w
naszej
panoramie
spoecznej s
wizualnymi
projekcjami
elementw
naszej wasnej
osobowoci,
bez wzgldu
na to, czy s
powizane z
nasz wasn
osob, czy te
nie. Wszystkie
personifikacje
s wasnoci
tego, kto je
stworzy. To
ujcie usuwa
rnic midzy
personifikacj
wasnej osoby
a
personifikacj innych.
Jedyn rnic
jest
kwestia
przypisania: to
znaczy,
e
jeeli
sami
widzimy si w
pewnym,
okrelonym
aspekcie
osobowoci,
wydaje
si
nam,
e
j
e
st
e
m
y
(
p
r
a
w
d
o
p
o
d
o
b
n
i
e
)
w
s
t
a
n
i
e
k
o
n
tr
o
l
o
w
a
c
z
.
N
a
t
o
m
i
a
st
j
e
l
i chodzi o
aspekty,
w
ktrych
widzimy
innych,
podobnej
kontroli
spodziewa si
raczej
nie
mona.
Tymczasem
nawet
jeeli
pozornie nie
umiemy
kontrolowa
personifikacji
innych, to w
rzeczywistoci
jednak
potrafimy
i
rzeczywicie
to robimy.
1.13
ORGANIZOW
ANIE
PERSONIFIK
ACJI
Nasza
umiejtno
personifikacji
zwierzt
dwunonych
wie si z
ustawicznym
przyrostem
waciwych
struktur
poznawczych
w
naszych
umysach.
Meneder
plikw"
naszego
umysu tylko z
trudem moe
zorganizowa
sze
miliardw
personifikacji i
dlatego
potrzebne nam
s
narzdzia
uoglniania.
Podporzdkow
ujc
personifikacje
kategoriom,
budujemy nasz
m
o
d
e
l
w
i
a
t
a
s
p
o
e
c
z
n
e
g
o
.
M
o
n
a
z
a
u
w
a
y
,
e
w
i
k
s
z
o
l
u
d
z
i
o
t
a
c
z
a
si

intymnym
krgiem,
w
ktrym kady
jest
reprezentowan
y w swoim
specjalnym
miejscu.
W
nim
zostaj
umiejscowieni
czonkowie
najbliszej
rodziny.
Szerszy krg
obsadza
si
osobami mniej
bliskimi. W tej
sferze
personifikacje
czsto
s
uporzdkowan
e w formie
systemw,
chocia cigle
jeszcze mona
w
nich
rozpozna
jednostki:
przyjaci,
znajomych,
ssiadw.
Zewntrzne
strefy
panoramy
spoecznej s
zarezerwowane
dla
personifikacji
grup i skadaj
si z kategorii
ludzi pozbawionych cech
indywidualnyc
h:
bogacze,
Rosjanie,
konkurencja.
Kategorie
spoeczne s
konstruowane.
Mog zatem
zosta
zrekonstruowane
czy
zmienione.
Zamy, e s
czym
w
rodzaju
dogmatu
dogmatu
32____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW 2 LUDMI
dotyczcego ludzi. My, terapeuci NLP, obchodzimy si z ciasnymi kategoriami

spoecznymi tak samo, jak obchodzilibymy si z restrykcyjnymi dogmatami.
Pracujemy nad podrzdnymi cechami ich bezporednich reprezentacji oraz nad
wspomnieniami przey, na skutek ktrych czowiek rozpocz rnicowanie
midzy ludmi z grupy X" i z grupy Y". Czsto moemy okreli punkt
zwrotny, w ktrym nasz pacjent zacz si posugiwa okrelonymi
kategoriami personifikacji.
Gdy przeanalizujemy kategorie spoeczne stosowane przez czowieka,
jestemy w stanie przewidzie jego postpowanie spoeczne. Ponadto powszechnie obowizujce kategorie spoeczne umoliwiaj zrozumienie procesw
dynamiki grupowej, jeeli oczywicie mamy do czynienia z grupami albo
organizacjami.
1.14 OSOBISTY KOD SPOECZNY
Dziecko, suchajc rodzicw, moe atwo wywnioskowa z ich sw, e rnica midzy biednym a bogatym odgrywa w yciu du rol. Uczy si w ten
sposb rozpoznawa te charakterystyczne cechy, pozwalajce pniej
odrnia ludzi biednych od bogatych: Ten czowiek, ktry tam ley, jest
bardzo biedny". Natomiast dziecko nie uczy si wwczas samodzielnego
przeksztacania uoglnionych poj dotyczcych bogatych i biednych. Aby
umie rnicowa, dziecko musi napisa" wasny mentalny program",
napotyka ono bowiem tylko pojedyncze przykady biedy i bogactwa.
Mylenie kategoriami zakada pewn kreatywno i my sami decydujemy o
tym, gdzie i w jaki sposb robimy rnice. Jakie alternatywy uporzdkowania
kategorii daje nam umys? Wydaje si, e istnieje stay zwizek midzy
kategoriami spoecznymi a cechami formalnymi rnicujcymi spostrzeganie,
skadajcymi si na panoram spoeczn. Jeeli wic dziecko chce
uporzdkowa powszechnie przyjt rnic midzy dwoma typami ludzi,
bdzie najprawdopodobniej musiao posuy si rozmaitymi cechami
dostpnych mu kategorii spoecznych. Przy czym cecha charakterystyczna
umiejscowienia odegra przypuszczalnie najistotniejsz rol.
Dziecko moe wobec tego ustawi biednych na grze i w centrum swojej
panoramy, a bogatych na dole i z brzegu - albo odwrotnie.
Te kody, za pomoc ktrych klasyfikujemy ludzi i budujemy hierarchie,
nazywamy spoecznymi. W ten sposb mona by umiejscowi wanych ludzi
na samej grze, mniej wanych nieco niej, godnych zaufania po prawej
stronie, mniej godnych zaufania po lewej, ludzi kochanych tu blisko, a tych,
ktrych nienawidzimy, cakiem daleko. Osobisty kod spoeczny dostarcza nam
cegieek", z ktrych budujemy nasz panoram spoeczn.
Rozdzia 2
PANORAMA SPOECZNA
2.1 ZAPOZNAJEMY SI Z PANORAM SPOECZN

Gdy narodzi si pomys niniejszej ksiki, mylaem o nazwach typu sfera
personifikacji" albo sfera spoeczna" czy te psychogeografia". Tego
ostatniego terminu uywaj niektrzy terapeuci NLP (np. Dilts) w odniesieniu
do odpowiednich fenomenw. Ale pojcie panorama spoeczna" w kocu
najbardziej prz3-pado mi do gustu.
W XIX wieku mona byo w Europie oglda wiele panoram krajobrazw.
W Hadze moemy do dzisiaj podziwia krajobraz wybrzea, tak zwan
Panoram Mesdag. Ma ona 10 metrw wysokoci i pokrywa cian okrgego
pomieszczenia o rednicy mniej wicej 40 metrw, jest wic okoo 120 metrw
duga. Do jej wntrza, zbudowanego na ksztat sztucznej wydmy, prowadzi
korytarz i wskie schody. Po dotarciu do rodka naszym oczom ukazuje si
panoramiczny widok historycznego krajobrazu; wszystko jest bardzo realne.
Brakuje tylko lekkiej bryzy i szumu rozbijajcych si fal.
Niektrym osobom towarzysz w yciu bogate fantazje, liczne personifikacje, a otaczajcych je ludzi widz one daleko poza horyzontem. Inni
reprezentuj ca ludzko w obrbie wasnego ciaa.
I dlatego nie powinnimy stawia swojego wasnego Ja, czyli punktu
wyjcia panoranry spoecznej, na rwni z ciaem. W celu dokadnego
umiejscowienia wasnej osoby posugujemy si tak zwanym kinestety-cznym
Ja, a jest to ten punkt ciaa, ktry odczuwamy najsilniej jako swoje wasne Ja.
Czsto znajduje si on gdzie w okolicach brzucha i klatki piersiowej. W
niniejszej ksice przyjmujemy kinestetyczne Ja za centrum dowiadcze
spoecznych. To miejsce, punkt zerowy, jest czym w rodzaju jdra - socem
naszego spoecznego ukadu sonecznego". Planety tego systemu stanowi
stabilne, powszechnie przyjte i uosobione obrazy, w przeciwiestwie do
planet astronomicznych pozostajce na swoich miejscach.
2.2 ZROZUMIENIE PANORAMY SPOECZNEJ

DRUGIEGO CZOWIEKA
Aby uzyska wiarygodne informacje o panoramie spoecznej klienta, zalecam
nastpujc taktyk:
1.102
Popro go, eby zamkn oczy.
1.103
Zaproponuj, eby myla: Jestem otoczony wszystkimi
ludmi yjcymi na wiecie".
1.104
Popro, aby skupi si na okrelonym kontekcie
spoecznym (rodzina, praca, przedszkole).
1.105..............................................................................Zapytaj go:
Gdzie widzi i odczuwa Pan................................................ (nazwij dan
grup albo osob); po lewej stronie czy po prawej, na grze czy na
dole?"
5) Popro, eby wskaza ten punkt, zanim otworzy oczy.
2.2.1 Powody takiego sposobu postpowania
Reprezentacje spoeczne s zakodowane w naszej pamici, a spoeczne
dowiadczenia uaktywniaj te wspomnienia, aby je odpowiednio zmodyfikowa i ponownie zakodowa. Ta przekonujca logika naprowadzia naukowcw na pomys sformuowania koncepcji pamici osobowej", tego
specjalnego rodzaju pamici zwizanej z yciem spoecznym. I mimo e nad t
teori dugo jeszcze pracowano (Fiske, Taylor, 1991; Martin, Clarc, 1990;
Ostrom, 1989), nigdzie jednak nie znajdziemy praktycznych wskazwek
dotyczcych tego, jak uporzdkowa prawdziwe wspomnienia ludzi na oglnej
paszczynie personifikacji.
Wspomnienie mentalnego obrazu brata podczas jego lubu w urzdzie
stanu cywilnego jest czym konkretnym, pewnego rodzaju mentaln fotografi.
Z drugiej strony posiadamy z pewnoci duo bardziej oglne pojcie brata,
niezwizane wcale z miejscem i czasem lub zwizane sabo. Jest to - mona
powiedzie - obszerne, oglne wyobraenie tego, czym on jest. Wok tego
wyobraenia skupi si jego personifikacja. Jeeli wic chcemy przeanalizowa
nasz stosunek do brata, musimy wykorzysta w tym celu nasz caociow
wiedz, a wyobraenie wszystkich ludzi yjcych na wiecie" uatwi nam
wczucie si w t abstrakcyjn sfer.
Takie oglne informacje zazwyczaj jednak nie wchodz w zakres wiadomego mylenia. Na pocztku spotkania, gdy pracujemy z panoram
spoeczn, nasi klienci s przewanie niepewni tego, co widz i czuj, natomiast pod koniec sesji wiedz ju raczej dokadnie, w ktrym punkcie s
umiejscowione wane dla nich personifikacje. Wnioskujemy z tego, e
reprezentacje spoeczne s zjawiskiem niewiadomym. Przyzwyczajenie i
wczeniejsze procesy nauki sprawiaj, e ludzie na og nie zdaj sobie sprawy
z wasnej symboliki spoecznej. Uwiadamiajc j sobie, rozpoznaj jej zasig
w sposb umoliwiajcy im samodzielne zmiany reprezentacji.
Powysza metoda uatwia wikszoci ludziom osignicie pewnego poziomu abstrakcji i przyswojenie sobie owej wiedzy. Jeeli umiejscowienie
PANORAMA SPOECZNA
35
repreze
ntacji
w
panora
mie
spoecz
nej
sprawia
kopoty
, moe
to
czasam
i
wynika
z
tego, e
klient
nie
zrozum
ia
naszyc
h pyta
i
podaje
na
przyka
d
kierunk
i
geograf
iczne.
Wskaz
uje na
przyka
d
na
wschd
,
poniew
a
wspom
niany
czonek
rodziny
mieszk
a
na
wschd
od
niego.
Obr
my
pacjenta o
180 i
popro
my
ponow
nie o
zlokalizowanie
obrazu
krewnego
-wtedy okae si,
czy zrozumia on
pytanie, czy nie.
Szczeglnie
skomplikowane s
geograficzne
umiejscowienia
typu
porzdek
siedzenia
przy
stole". Klient jest w
stanie powiedzie,
e krewny siedzi
tam, bo to jest jego
miejsce".
Ze
zdziwieniem
stwierdziem,
i
miejsce
to
bynajmniej nie jest
wybrane
przypadkowo, tylko
odpowiada
zazwyczaj
dokadnie miejscu,
ktre w krewniak
zajmuje
w
panoramie
spoecznej mojego
klienta.
W
niektrych
wypadkach warto
jest poprosi go o
wyznaczenie
miejsca
zajmowanego przez
wspmaonka.
Wystarczy zapyta:
W ktrym miejscu
odczuwa Pan/Pani
(intuicyjnie,
subiektywnie)
swoj
partnerk/swojego
partnera: po prawej
stronie, po lewej
czy przed sob?".
Kiedy tylko klient
uzmysowi sobie w
ten
sposb
abstrak
cyjn
paszcz
yzn,
bdzie
take
potrafi
zlokali
zowa
inne
miejsca
w
panora
mie
spoecz
nej.
D
z
i
k
i
t
e
j
m
e
t
o
d
z
i
e
w
y
o
b
r
a
e
n
i
e
s
o
b
i
e
p
o
s
z
c
z
e
g
l
n
y
c
h
o
s
b
c
z
y
g
r
u
p
w
s
p
p
r
a
c
o
w
n
i
k
w
l
u
b
c
z
o
n
k
w
r
o
d
z
i
n
y
w
r
o
z
m
a
i
t
y
c
h
f
a
z
a
c
h
y
c
i
o
w
y
c
h
n
i
e
s
p
r
a
w
i
j
u
w
i
k
s
z
e
g
o
t
r
u
d
u
.
I
n
n
a
a
m
k
n
i
t
y
m
i
m
o
l
i
w
o
o
c
z
a
m
i
t
o
p
o
p
r
o
s
z
e
n
i
e
k
l
i
e
n
t
a
o
w
s
k
a
z
a
n
i
e
z
z
o
d
p
o
w
i
e
d
n
i
e
j
p
o
z
y
c
j
i
n
a
t
a
r
c
z
y
z
e
g
a
r
o
w
e
j
,
t
a
k
j
a
k
t
o
r
o
b
i
p
i
l
o
c
i
w
o
j
s
k
o
w
i
:
N
i
e
p
r
z
y
j
a
c
i
e
l
n
a
w
p
d
o
d
w
u
n
a
s
t
e
j
!
"
.
N
a
l
e
y
t
a
k
e
n
a
k
o
n
i
p
a
c
j
e
n
t
a
d
o
p
o
d
a
n
i
a
p
r
z
y
b
l
i
o
n
e
j
o
d
l
e
g
c
i
w
m
e
t
r
a
c
h
:
T
a
k
m
n
i
e
j
w
i
c
e
j
c
z
t
e
r
y
m
e
t
r
y
o
d
e
m
n
i
e
"
.
2
.
2
.
2
P
i
e
r
w
s
z
e
z
a
e
n
i
e
:
s
t
o
s
u
n
e
k
r
wna si
umiejscowie
nie
Po
wielokrotnym
zastosowaniu
powyszej metody
staje si jasne, e
wikszo
ludzi
reprezentuje
czonkw
swojej
rodziny, i w ogle
innych ludzi, jako
stae obiekty w
przestrzeni. Miejsce
przestrzennie
zajmowane przez te
obiekty
w
odniesieniu
do
wasnej osoby definiuje
przede
wszystkim
ich
wzajemny stosunek.
Istot modelu
panoramy
spoecznej mona
wyrazi
jednym
zdaniem: stosunek
rwna
si
umiejscowienie.
Kierunek
i
odlego s, jak
wida,
najpowszechniejszy
mi
cechami
formalnymi
spostrzegania
odgrywajcymi rol
w dowiadczeniach
spoecznych
wikszoci ludzi.
2.2.3 Drugie zaoenie: panorama spoeczna gwn reprezentacj

Kiedy tylko zostanie ustalone miejsce personifikacji w panoramie spoecznej,
klient pojmuje natychmiast oddziaywanie tego faktu na zwizek, przeywa
bowiem wasn emocjonaln reakcj na dan osob czy grup.
To jednak wcale nie oznacza automatycznie, e potrafi on to oddziaywanie
opisa sowami. Z tego wynika, e praca z panoram spoeczn wychodzi
poza granice sw", co z kolei skania ku przekonaniu, i przestrzenne aspekty
reprezentacji spoecznych s niezmiernie wane. Uywajc metafory
komputerowej, mona by je nazwa spoecznymi systemami operacyjnymi"
(jak DOS albo Basic). Dlatego twierdz e:
Panoram spoeczn czowieka naley uwaa za podstawowy i
zasadniczy sposb reprezentacji jego kontaktw spoecznych. Innymi
sowy, z powodu braku innych moliwoci, ludzie rzeczywicie reprezentuj
swoje zwizki przestrzennie i yj, i dziaaj, bazujc gwnie na nich.
Zatem, obojtnie jak si zachowujemy, mwimy i dziaamy w ramach
danej relacji, wpywa to na nas w mniejszym stopniu ni zmiana miejsca, w
ktrym widzimy, syszymy czy czujemy istotn dla nas personifikacj.
Sugestia: Przesu tatusia w lewo" nie jest jednak jedyn moliwoci
wprowadzenia zmiany. Wszelka konfrontacja z draliwymi informacjami na
temat wanej dla nas osoby, na przykad: Tatu ukrad milion zotych",
natychmiast zmienia miejsce, w ktrym t osob odczuwamy. Moe teraz
przesuniemy tatusia w lewo i w d.
Wikszo terapeutycznych interwencji dotyczcych zwizkw prowadzi
do zmian w umiejscowieniach w panoramie spoecznej klienta.
2.3 METAFORY CZY PREDYKATY?
Nie ma nic nowego na wiecie, panorama spoeczna te nie jest adnym
odkryciem, a my jestemy tylko pyem kosmicznym". Dowodem na to s pola
spoeczne Kurta Lewina oraz podstawowe zasady socjometrii (obrazowane
przez socjogramy). Od wielu lat wykadam teori panoramy spoecznej w
rnych krajach i obserwuj ludzi pracujcych nad takimi samymi
fenomenami.
Pomijajc jednak moj wasn prac, spontaniczny sposb wyraania si
najlepiej udowadnia znaczenie przestrzeni w reprezentacjach spoecznych.
Wielu ludzi z naszego otoczenia opisuje swoje kontakty spoeczne takimi
sowami, jak: wysoko, nisko, za, obok, blisko czy daleko, uywajc przy tym
predykatw opisujcych cech, jak jest miejsce", pod wzgldem kierunku" i
odlegoci". Powszechne stosowanie takich predykatw mona by
potraktowa jako lingwistyczny dowd na istnienie panoramy spoecznej. Ten
dowd ma znaczenie tylko dla naukowcw zakadajcych, e predykatywny
sposb mwienia rzeczywicie odzwierciedla subiektywne ludzkie przeycia.
Jednake, zakadajc istnienie powyszego zwizku midzy predykatywnym wyraeniem a subiektywnym przeyciem, nasuwa si natychmiast
PANORAMA SPOECZNA
37
k
o
l
e
j
n
e
p
y
t
a
n
i
e
:
c
z
y
t
e
w
y
r
a
e
n
i
a
t
o
r
z
e
c
z
y
w
i
c
i
e
p
r
e
d
y
k
a
t
y
w
r
o
z
u
m
ieniu
NLP,
czy
tylko
metafory?
Innymi sowy,
czy
ten
sposb
komunikacji
na
temat
kontaktw
spoecznych
jest wycznie
stylem
wyraania
si", czy te
jest
on
odbiciem tych
formalnych
cech,
ktre
rzeczywicie
postrzegamy,
zastanawiajc
si
nad
naszymi
zwizkami?
Hipoteza,
i jest to
rzeczywicie
komunikowan
ie
predykatw,
stanowi
podstaw
panoramy
spoecznej.
Jeeli
to
zaoenie jest
prawidowe,
wnioskujemy,
e wikszo
ludzi istotnie
reprezentuje
otaczajce ich
spoeczestw
o
jako
panoram
obrazw
spoecznych
skupionych
wok
wasnego Ja.
Teza
przeciwna
gosi, e taki
sposb
wyraania si
jest jedynie
metaforyczny.
W zwizku z
tym,
jeeli
w
y
p
o
w
i
e
d
O
n
a
j
e
st
m
i
b
li
s
k
a
"
j
e
st
t
y
l
k
o
m
e
t
a
f
o
r
,
t
o
w
c
a
l
e
n
i
e
o
z
n
a
c
z
a
, e musi ona
i w parze z
rzeczywist
bliskoci.
Ale jeeli jest
to wypowied
predykatywna
, to stwierdzenie: Ona jest
mi
bliska"
informuje o
niewielkiej
odlegoci
odczuwania,
widzenia czy
syszenia
personifikacji.
Przy
hipotezie
metafor
obstaj przede
wszystkim
George
Lakoff i Mark
Johnson. W
swojej ksice
Methaphors
We Live By
opisuj to, co
ja nazywam
jzykiem
panoramy
spoecznej.
By moe
zapytasz
teraz: Kogo
interesuj
takie
subtelnoci?
Gdzie
w
ogle
jest
rnica?".
C,
mnie
owe rnice
interesuj - i
zaraz powiem
dlaczego.
Jeeli
jzyk
panoramy
spoecznej
jest
metaforyczny,
to znaczy, e
uczymy si go
poprzez
przekaz
kultuiowy.
Nauka jzyka
j
e
st
w
a
r
u
n
k
i
e
m
p
o
s
u
g
i
w
a
n
i
a
si
m
e
t
a
f
o
r
a
m
i.
W
t
y
m
w
y
p
a
d
k
u
n
i
e
p
o
w
i
n
n
i
m
y
uznawa
panoramy
spoecznej za
stan
zasadniczej
reprezentacji.
Jeeli
natomiast taki
styl wyraania
si
jest
predykatywny
, oznacza to,
e
nasze
wyobraenia
o zwizkach
spoecznych
maj
rzeczywicie
charakter
panoramy i s
rezultatem
spontanicznej,
samodzielnej
nauki z dziecistwa.
W
tym
momencie
byoby
suszne
potraktowanie
panoramy
spoecznej
jako
zasadniczej
reprezentacji
relacji
midzyludzki
ch.
Jeeli
wic prawd
jest, e jzyk
panoramy
spoecznej
skada si z
predykatw,
to bez trudu
mona
modelowa i
zmienia
spoeczne
przeycia, a
koncepcja ta
przemawia za
wykorzystani
em NLP w
yciu
spoecznym.
Ten sam
problem
is
t
n
i
e
j
e
w
N
L
P
z
e
z
r
o
z
u
m
i
e
n
i
e
m
i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
e
g
o
s
p
o
st
r
z
e
g
a
n
i
a
c
z
a
s
u
.
J
eli
wypowied
Widz przed
sob
promienn
przyszo"
jest metafor,
to
niekoniecznie
musi
ona
odzwierciedla
subiektywne
przekonanie
osoby stojcej
porodku
pokoju
i
spogldajcej
na
lnic
projekcj
nadcigajcyc
h czasw.
Dowiadc
zenie
dotyczce
horyzontu
czasu
pokazao, e
kto,
kto
mwi:
Zostawiem
moj
przeszo za
sob",
rzeczywicie
odbieraj tak,
jakby
pozostawaa
za
jego
plecami. Jeli
tak
samo
rzecz ma si z
wyraeniami
panoramy
spoecznej,
model
ten
mgby
okaza
si
rwnie
uytecznym
narzdziem
jak osobisty
horyzont
czasu.
38____________TECHNIKI NP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI
2.3.1 Podobiestwo formalnych cech rnicujcych spostrzeganie

Obecnie wielu terapeutw skutecznie wykorzystuje model panoramy
spoecznej i nie podaje w wtpliwo wanoci jej zasad. Dla moich kolegw
psychologw spoecznych nie jest to jednak przekonujcy argument. Oni
potrzebuj statystycznie potwierdzonych rezultatw studiw. Dotychczas
brakowao mi czasu, rodkw i energii na badania wedug podobnych norm
naukowych, ale udao mi si udowodni, e tego rodzaju prby miayby bez
wtpienia realn szans powodzenia.
Empiryczne analizy przeprowadziem tylko po to, by zbada hipotez
predykatu. Pomylaem sobie, e jeeli miaaby ona by zgodna z prawd, to
warto by byo popyta ludzi o ich zdanie na temat przestrzeni ukrytych za
owymi sowami.
2.3.2 Eksperymenty grupowe dotyczce umiejscowienia kochanych osb
Kady, kto pracuje z grup, moe powtrzy ten eksperyment w uproszczonej
formie. Jeli okae si, e jego wyniki potwierdzaj istnienie panoramy
spoecznej, odkryjecie najrniejsze zjawiska. Namawiam do przeprowadzenia
nastpujcego eksperymentu:
1.106
Popro wszystkich uczestnikw testu, aby zamknli oczy i
pomyleli o wszystkich ludziach na wiecie".
1.107
Popro, eby znaleli miejsce, w ktrym intuicyjnie lokalizuj
wspmaonka, ale na razie nic nie mwili.
1.108
Teraz popro, eby wszyscy naraz, na twoj komend, pokazali
to miejsce palcem.
Powyszy eksperyment ujawnia zdumiewajce analogie: osoby kochane
umiejscawia si zazwyczaj na odlego rki albo bliej. Odkryte zostaj take
rnice: wspmaonek moe sta z lewej strony, z prawej albo z przodu,
czasami jest reprezentowany podwjnie, niekiedy wewntrz wasnego ciaa.
2.4 BADANIA WSTPNE
Mimo e ju podobne eksperymenty mog dostarczy wielu przydatnych
wiadomoci, wyprbowaem take bardziej formaln procedur.
Aby niezawodnie przeanalizowa hipotez predykatu, wiele eksperymentw powiciem podobiestwom cechy formalnej, jak jest miejsce" w
specyficznych zwizkach midzyludzkich. Moim punktem wyjcia byo
pytanie: Czy ludzie stosuj podobne kody na okrelenie tej cechy w odniesieniu do podobnych typw zwizkw?".
Metoda, ktr opracowaem, jest obiektywna, niezawodna i atwa do
przeprowadzenia.
Pierwszy eksperyment mia miejsce 23 maja 1993 roku. Dowiadczenie
objo 24 studentw NLP niewiadomych zasad, wedug ktrych funkcjonuj
formalne cechy rnicujce spostrzeganie. Poprosiem grup o zlokalizowanie
czterech osb z najbliszego otoczenia i wpisanie danych
PANORAMA SPOECZNA
39
miejsc
do
specjal
nie w
tym
celu
przygot
owaneg
o
diagra
mu.
By to
szkic,
w
ktrym
wasne
Ja stao
w
centru
m
paszcz
yzny
przezna
czonej
do
okrelenia
pozycji
poszcze
glnyc
h osb.
Horyzo
nt
ogranic
zony
by
przy
tym
okrgie
m.
Fig
urom
wykrac
zajcy
m poza
lini
horyzo
ntu
wolno
byo
przekro
czy
koo,
reszta
pozosta
waa
wewntrz.
Trzy
osoby z 24 nie
umiay przedstawi
tego
dwuwymiarowo i w
zadowalajcy
sposb. Pozostaych
21 potrafio, miao
jednak kopoty z
odrnieniem
na
szkicu
pooenia
wysokiego
od
niskiego i dalekiego
od bliskiego.
Zadane
im
pytanie
brzmiao:
Gdzie
zlokalizowaby
osoby
niemie,
symptyczne, silne i
sabe - po lewej
stronie, po prawej,
daleko w tyle, na
samym
przodzie,
wysoko,
nisko,
daleko czy blisko?"
Oznacz
miejsca
literami , K, S i W.
Uczestnicy
eksperymentu
musieli si nad tym
poleceniem mocno
zastanowi.
Zostaem
na
przykad
poproszony
o
wytumaczenie
sowa
silny",
ale nie
odpowi
edziae
m.
Reakcj
e
testowa
nych
osb
miay
wynika
wycz
nie
z
interpre
tacji
sw.
Ponisz
a
rycina
ukazuje
rezultat
.
L
u
d
z
i
n
i
e
s
y
m
p
a
t
y
c
z
n
ych
stu
denci
umiejscowili
czciowo z
przo#
du,
a
czciowo z
tyu. Osoby
stojce
z
tyu
znajdoway
si niej ni
sto
jce z przodu
i tylko 2 z 11
znajdo
way
si
poniej linii
horyzontu.
O
s
o
b
y
m
i
e
w
s
z
y
s
c
y
z
l
o
k
a
l
i
z
o
w
a
l
i
z
p
r
z
o
d
u
,
p
r
z
y
c
z
y
m
d
w
i
e
t
r
z
e
c
i
e
s
t
u
d
e
n
t
w
u
m
i
e
j
s
c
o
w
i
o
j
e
p
o
p
r
a
w
e
j
s
t
r
o
n
i
e
i
n
i
e
c
o
n
i
e
j
n
i
z
l
e
w
e
j
.
1
9
z
2
1
s
t
a
w
i
o
l
u
d
z
i
s
a
b
y
c
h
p
o
n
i
e
j
l
i
n
i
i
h
o
r
y
z
o
n
t
u
,
z
s
t
u
d
e
n
t
w
u
t
y
m
e
1
6
z
2
1
u
m
i
e
c
i
o
i
c
h
z
t
y
u
,
m
i
a
s
t
U
z
2
1
u
p
l
a
s
o
w
a
p
o
s
i
l
n
e
l
e
w
e
j
o
s
o
b
y
s
t
r
o
n
i
e
(
i
n
i
s
k
o
)
.
N
a
t
o
p
r
z
o
d
u
,
p
o
r
o
d
k
u
i
w
y

e
j
.
W czerwcu tego samego roku powtrzyem ten eksperyment z grup 51

studentw NLP, ktrym moja metoda i koncepcje rwnie byy obce. Zadaem
im pytanie w nieco odmiennej formie: Jaki punkt w twoim otoczeniu - z
prawej strony, z lewej, z tyu, z przodu, wysoko, nisko, daleko, blisko - kojarzy
ci si z osobami niesympatycznymi, miymi, silnymi i sabymi?". Wyniki byy
w zasadzie porwnywalne z uzyskanymi w pierwszym eksperymencie. Take i
w tym wypadku badane osoby miay trudnoci z przedstawieniem
trjwymiarowych stanw rzeczy na dwuwymiarowym szkicu.
Drugiego grudnia 1993 roku i 11 marca 1994 roku przeprowadziem
dwa kolejne eksperymenty, do ktrych uyem sklejonego na ksztat pier
cienia paska papieru, na ktry naleao od wewntrz nanie swoje ozna
kowania.
Badani mieli wyobrazi sobie wasn osob
w centrum krgu, na ktrego wewntrznej stronie,
porodku, zaznaczony by horyzont i cztery
kierunki: przd, strony lewa i prawa oraz ty.
Okazao si, e poprawne okrelenie kierunku na
pasku papieru byo duo atwiejsze. Odlego
miaa zosta oszacowana w tak zwanych metrach
mentalnych. To polecenie umoliwio w obydwu
eksperymentach uzyskanie bardziej przejrzystych
rezultatw. Byy one jednak w duym stopniu
porwnywalne z wynikami wczeniejszych
bada.
2.5 REZULTATY I PIERWSZE WNIOSKI

Ze wzgldu na zrnicowanie umiejtnoci rysowania i szacowania odlegoci
musz nieco ucili wyniki moich bada wstpnych. Z ca pewnoci mog
jednak powiedzie, e:
1.109
Polecenie scharakteryzowania rnych osb poprzez
okrelenie miejsca zajmowanego przez nie w panoramie spoecznej
uczestnicy zrozumieli atwo i intuicyjnie. Wyniki testu potwierdziy
hipotez, wedug ktrej wiat spoeczny jest kodowany przy uyciu
cech formalnych okrelajcych miejsce.
1.110
Podobiestwa midzy poszczeglnymi jednostkami wahay
si w granicach tak zwanych powszechnie przyjtych wzorcw.
Zostan one szczegowo omwione w nastpnym akapicie oraz w
rozdziale szstym, w ktrym omawiam ich znaczenie dla systemw
rodzinnych. Wzorce te wywodz si w prostej linii z praw, ktrym
podporzdkowane s wszelkie mentalne reprezentacje i ktre odnosz
si take do personifikacji. Na przykad reprezentacja, ktra jest
wiksza ni inne, bdzie zawsze uwaana za
PANORAMA SPOECZNA
41
w
a
n
i
e
j
s
z
;
b
l
i
s
k
a
r
e
p
r
e
z
e
n
t
a
c
j
a
w
w
i
k
s
z
y
m
s
t
o
p
n
i
u
w
p
y
w
a
na nasze
uczucie, a
reprezenta
cji
znajdujc
ej si z
przodu
powica
my wicej
uwagi ni
innym. W
pracy
Richarda
Bandlera
na
ten
temat owe
uniwersal
ne wzorce
odgrywaj
du
rol. S
one
po
czci
reguami
synestezji
wizualnokinestetyc
znej, a po
czci
spokrewnione
z
zaoenia
mi
psycholog
ii postaci.
3) Take
odpowied
zi
badanych
osb
znacznie
rniy
si
od
siebie.
Wnioskuj
emy
z
tego, e
spoeczne
cechy
formalne
rnicujc
e
spostrzeg
anie
s
wprawdzi
e
idiosynkr
atyczne
(tzn. dla
k
a
d
e
j
o
s
o
b
y
j
e
d
y
n
e
w
s
w
o
i
m
r
o
d
z
a
j
u
)
,
a
l
e
j
e
d
n
o
c
z
e
n
i
e
p
o
d
p
orzdkowa
ne
powszech
nie
przyjtym
normom
wynikajc
ym
z
ludzkiego
sposobu
mylenia.
Dotyczy
to take
osobisteg
o
horyzontu
czasu w
NLP.
Moemy
wyj z
zaoenia,
e kody
cech s z
jednej
strony
indywidu
alne, a z
drugiej
podporz
dkowane
wielu
powszech
nie
obowizuj
cym
normom
psycholog
icznym.
Mam
nadziej,
e moje
dowiadc
zenia
bd
pomocne
wszystki
m
tym,
ktrzy s
zaintereso
wani
szczego
wym
zbadanie
m tego tematu.
ORCE
W
PANO
RAMI
E
SPO
ECZN
EJ
2.6
WZ
N
a
s
z
a
z
n
a
j
o
m
o
w
z
o
r
c
w
r
e
p
r
e
z
e
n
t
a
c
ji
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
t
y
l
k
o
w
niewielkim
stopniu
wynika
z
bada
laboratoryjny
ch.
Dowiadczeni
a
przeprowadzo
ne klinicznie
s znacznie
waniejszym
rdem tego
typu
informacji, co
zreszt
dotyczy
wikszoci
technik NLP.
Podczas
zaj
fakultatywnyc
h
polecam
moim
studentom,
aby wzajemnie
ledzih
swoje
panoramy
spoeczne, co
im si zreszt
bardzo przyda
w przyszej
pracy
terapeutyczne
j. Ich relacje
s z kolei dla
mnie wanym
rdem
informacji,
poniewa s
one
w
zasadzie
wolne
od
wypaczonych
ideaw.
Ja
sam bowiem
czsto widz
to, co chc
widzie,
a
mianowicie,
e moja teoria
jest
prawdziwa.
Moi studenci
natomiast
nierzadko
odczuwaj
wrcz
o
d
w
r
o
t
n
p
o
tr
z
e
b
u
d
o
w
o
d
n
i
e
n
i
a
m
i,
e
s
d
r
z
e
j
s
i
o
d
e
m
n
i
e
!
N
i
e
k
t
r
z
y
koledzy
stworzyli
wasne
metody
pojmowania i
przedstawiania
panoramy
spoecznej za
pomoc
diagramu.
Jest
to
obecnie
powszechnie
praktykowana
metoda
(ponisza
rycina
ilustruje w
sposb).
Z poczenia wynikw dowiadcze, obserwacji dokonanych podczas zaj

fakultatywnych i pracy terapeutycznej narodzio si sporo jednoznacznych
wzorcw panoramy spoecznej. Godny uwagi jest przy tym fakt, e wzorce te
wydaj si wikszoci ludzi cakowicie oczywiste. Nie zaskakuj nas.
Powinnimy zapewne przypisa to zjawisko tendencjom wsplnym dla
spoecznych systemw operacyjnych ludzi. Wzorce te s od najwczeniejszych
at zakodowane w naszych systemach i dlatego wydaj nam si znajome. Nie
naley jednak zapomina, i mimo znacznej liczby podobiestw, rnice s
rwnie wyrane.
W nastpnej kolejnoci chciabym wymieni kilka wymiarw cech formalnych rnicujcych spostrzeganie i opisa rol, jak moim zdaniem
odgrywaj one w kontaktach spoecznych.
Intensywno i nieobecno. Ludzko otaczaj reprezentacje spoeczne
niczym mga. Gdy nabieramy wiadomoci otaczajcego nas wiata, mga ta
jak gdyby gstnieje i ogranicza widok na roztaczajcy si poza ni
niespoeczny wiat. Gosy, motywy i uczucia personifikacji innych s w stanie
cakowicie nas wypeni.
Niektrzy uciekaj w samotno, aby odnale utracony kontakt z realnym wiatem". Na pustyni przeywaj to, co Francuzi nazywaj dreszczem
samotnoci". Bezporednie odczucie czego niespoecznego, Natury, Kosmosu
czy Boga, czsto opisuje si jako wzbudzajce strach, ale take jako
niepowtarzalne, duchowe przeycie.
Odlego. U niektrych ludzi panorama spoeczna rozpoczyna si z daleka
od nich samych. Jeli mwi z daleka", mam na myli, e najblisza
wizualnie spostrzegana osoba, widziana jest przez nich w odlegoci wikszej
ni pi metrw mentalnych. Inni widz bliskie im reprezentacje tu obok
siebie czy nawet wewntrz wasnego ciaa. Kilku moim pacjentom udao si
rozwiza swoje problemy, gdy przesunli reprezentacje byego partnera na
zewntrz swojego ciaa. Personifikacje znajdujce si wewntrz nas jest
trudniej zaobserwowa, s one bowiem zazwyczaj natury kinestetycznej,
aczkolwiek mona je ponownie dostrzec oczami wyobrani, jeli przeniesie
sieje na zewntrz.
Niektrzy pacjenci nie s w stanie patrze w przyszo", poniewa widz
przed oczami yjcych lub zmarych ju krewnych, przesaniajcych im
spojrzenie na ich osobisty, przyszociowy horyzont czasu.
Bez wtpienia nasza osobista skala aproksymacji (wskanik bliskoci i
dali) ma ogromne znaczenie dla kadego z nas. Jedni reprezentuj cay wiat
spoeczny w obszarze wielkoci pudeka do butw, podczas gdy inni
potrzebuj obszaru tak duego jak katedra, aby obj najbliszy krg.
Ekstrawertycy widz panoram spoeczn zazwyczaj blisko siebie, introwertycy natomiast z daleka. Bliska panorama spoeczna oznacza, e ycie
danej osoby w duym stopniu podlega wpywom innych ludzi.
Odlego zarzdza oglnymi uczuciami spoecznymi, jak na przykad
poczucie presji spoecznej lub osamotnienie. W jaki sposb czowiek moe
czu si odizolowany, skoro wszyscy, ktrych zna, s widziani i odczuwani
PANORAMA SPOECZNA
43
z
b
li
s
k
a
?
O
t
t
o
,
w
n
i
e
n
i
e
m
o
e
!
U
c
z
u
c
i
e
o
s
a
m
o
t
n
i
e
n
i
a
w
i
e
s
i
K
T
Z
U
P
W
W
W
yjcych i
zmarych na przykad
jako niebo i
ziemia.
Powicimy
temu
problemowi
rozdzia
sidmy.
Wymiar poziomy. Wymiar prawo/lewo suy czsto do rnicowania

midzy dobrym/zym i miym/niemiym. Istotne jest, czy po jednej stronie
znajduje si bardzo duo, a po drugiej bardzo mao personifikacji.
Rozgraniczenie lewo/prawo jest - im bliej rodka - czsto pene niuansw.
Czowiek sympatyczny moe by reprezentowany w odlegoci zaledwie kilku
mentalnych centymetrw od antypatycznego.
Najblisze miejsca po lewej czy prawej stronie, czyli tu obok" wasnego
Ja, s niewtpliwie zarezerwowane dla osb przez nas kochanych.
Wspmaonkowie reprezentowani s czsto bliej ni na wycignicie rki.
Niektrzy terapeuci NLP twierdz, e tu uwydatnia si typowa rnica pci:
kobieta widziana jest po prawej stronie mczyzny i odwrotnie. Ja jednak
ostronie podchodz do takich uoglnie. Podobnie jak niektrzy s zdania, i
lokalizacja rodzicw cile wie si z okrelon stron panoramy spoecznej:
ojciec po lewej stronie, matka po prawej. Tymczasem ja napotkaem wiele
przykadw obalajcych t tez.
Jasno/ciemno. Zakodowanie lewa/prawa w odniesieniu do dobry/zy
czsto pokrywa si z zakodowaniem jasno/ciemno. Ciemniejsze i janiejsze
personifikacje oznaczaj wartociowanie. Jeeli wic jaka grupa nie znajduje
naszego uznania, to widzimy j w ciemniejszych barwach, jeeli jest przez nas
podziwiana - czsto w janiejszych.
W rozdziale pitym zastanowimy si nad postawami spoecznymi oraz
fenomenami grupy wasnej i obcej, do jakich naley na przykad rasizm. Kolor
skry czsto jest kojarzony ze wzrostem, dystansem i temperatur.
Temperatura. Pozytywne i negatywne postawy spoeczne charakteryzuj
si czsto przypisywaniem temperatury. Wiele badanych osb rozrnia ciepe
i zimne pola w swoich panoramach spoecznych.
Pozycje dwojakie (bilokacje). Nie potrzeba dugoletniego modelowania,
eby natrafi na pierwszy przykad bilokacji". Wskazuje ona grupy lub
pojedyncze osoby, do ktrych dany czowiek ma ambiwalentny stosunek.
Pewna kobieta lokalizowaa na przykad idealnego mczyzn" wysoko, z
przodu i w odlegoci trzech mentalnych metrw. Natomiast jej idealny
partner" znajdowa si blisko i po prawej stronie panoramy spoecznej. Ta
sytuacja z pewnoci wskazuje na wewntrzny konflikt w intymnych
zwizkach. W rozdziale szstym przyjrzymy si temu zjawisku dokadniej i
pod ktem systemw rodzinnych, a w rozdziale pitym bdziemy szuka
przykadw opisujcych sytuacj, kiedy grupa spoeczna, do ktrej czujemy
swoj przynaleno, zajmuje dwojak pozycj w panoramie spoecznej danej
osoby.
Czas i wiek. Kada faza rozwojowa czowieka charakteryzuje si wasn,
odpowiadajc jej panoram spoeczn. Zachcajc pacjenta, aby cofn si do
minionych lat, umoliwiamy mu przeledzenie jego wczeniejszych panoram
spoecznych. W rozdziale szstym przyjrzymy si spoecznym panoramom
dziecistwa i nauczymy si wpywa na nie w celu zmiany osobowoci.
PANORAMA SPOECZNA
45
A
s
o
c
j
a
c
j
a
/
d
y
s
o
c
j
a
c
j
a
.
M
o
n
a
w
y
o
b
r
a
z
i
s
o
b
i
e
p
a
n
o
r
a
m
s
p
o
e
c
z
n
Z
Z
O
W
P
2
.
7
J
A
K
Z
M
I
E
N
I
P
O
D
S
T
A
W
O
W
E
W
Y
M
I
A
R
Y
P
A
N
O
R
A
M
Y
S
P
O
E
C
Z
N
E
J
?
O
Z
W niniejszym rozdziale chciabym krtko opisa, w jaki sposb mona

zmieni podstawowe wymiary panoramy spoecznej u danej osoby. Metoda jest
prosta i wywodzi si bezporednio z powyszego opisu.
Metoda zmian cech formalnych rnicujcych spostrzeganie, stworzona
przez Richarda Bandlera, polega na bezporedniej sugestii. Jeli na przykad
jaki obraz wymaga wicej barwy, terapeuta musi tylko powiedzie klientowi:
A teraz dodaj wicej koloru!". Gdy musimy zmniejszy odlego, mwimy:
Przysu go bliej!". Powodzenie takich bezporednich sugestii zaley od
zdolnoci klienta do ich realizacji. Ale dowiadczenia wielu terapeutw na
caym wiecie dowodz, i talent ludzi do wprowadzania zmian w cechach jest
wprost niewyczerpany. Jednake z dwch powodw potencjau tego czsto si
nie wykorzystuje.
1.111
Wikszo ludzi uwaa mentalne obrazy za co oczywistego i
nie powica im szczeglnej uwagi. Nierzadko trzeba im dopiero
zasugerowa moliwo wpywania na nie. Tylko bardzo dowiadczeni
terapeuci NLP s w stanie samodzielnie zmieni cechy formalne
panoramy spoecznej klienta.
1.112
Drugim powodem, dla ktrego ludzie tylko z trudem potrafi
zmieni cechy formalne w swych panoramach spoecznych, jest ich
wewntrzny opr. Pewne jest, e przyczyny, dla ktrych kto co widzi
w cile okrelony sposb, s wyranie sprecyzowane przez aspekty jego
mentalnego software'u". Wszystko, co czowiek myli, czego pragnie
lub si boi, odgrywa rol w ksztatowaniu jego mentalnych obrazw.
Treci poznawcze s ze sob tak powizane, e zmiany w jednej czci
osobowoci natychmiast pobudzaj jej inne czci do sprzeciwu.
Formy i postacie, jakich mentalne obrazy czowieka nabray z biegiem czasu,
wynikaj z pewnego rodzaju porozumienia" midzy wszystkimi
podsystemami mentalnego software'u danej osoby. Zmiany cech formalnych
rnicujcych spostrzeganie nadaj wewntrznym obrazom za kadym razem
odmienne znaczenie. Poszczeglne czci osobowoci mog przeciwdziaa
tym zmianom, jeli si z nimi nie godz". Staraj si je wwczas anulowa".
Klient zauwaa, e zmiana pojoenia cechy nie bdzie staa i personifikacja
byskawicznie powraca do pierwotnego stanu, jakby bya umocowana za
pomoc napitej gumki. Odnosimy wtedy wraenie, jak gdyby te oponujce
czci kontroloway sytuacj".
Takie zmiany, ktre po wprowadzeniu nie spowoduj nowych problemw
czy konfliktw wewntrznych, s nazywane przez terapeutw ekologicznymi.
Zmiana ekologiczna to wanie rezultat, do ktrego zmierzamy, take w pracy
nad panoram spoeczn.
Nasza wiadomo dziaa jak mentalny ekran, na ktrym widzimy, czy
zanosi si na problemy i konflikty wewntrzne. Jeli jaka zmiana nie zadowala w peni wszystkich czci osobowoci, w jaki sposb uwidoczni si to
w naszej wiadomoci. Nie musi to nastpi automatycznie; czasami
PANORAMA SPOECZNA
47
ter
ap
eut
a
mu
si
do
pie
ro
zm
obi
liz
ow
a
kli
ent
a.
Py
taj
c
o
w
ew
nt
rzn
e
op
or
y",
ko
ntr
olu
je,
cz
y
zm
ian
a
jes
t
ek
olo
gic
zn
a
cz
y
nie
.
K
i
e
d
y
a
nalizowa
em
panoram
spoeczn
Pauli,
powiedzi
aa
mi
ona, e
widzi
wszystkic
h ludzi
przed
sob, jak
powoli
maszeruj
z lewej
strony na
praw.
Jej m
maszero
wa
razem z
nimi,
podczas
gdy ona
staa
z
boku
i
przygld
aa si.
Paula od
razu
poinform
owaa
mnie:
To
chyba
dlatego
tak
wyglda,
bo mj
m ma
prac, a
ja
nie.
On stoi w
samym
rodku
ycia".
Paula
bya
zdania,
e
nie
moe
zmieni
swojego
wyobrae
nia,
dopki
sama nie
m
a
p
r
a
c
y
.
W
s
z
y
s
t
k
o
j
e
d
n
o
,
j
a
k
s
t
a
r
a
a
s
i
w
e
j
m
i
d
z
y
l
u
d
z
i,
udawao
jej si to
tylko
wtedy,
gdy
zaczyna
a mwi
o
znalezien
iu sobie
pracy.
Paula
odczuwa
a
wewntrz
ny opr
przed
przycze
niem si
do
maszeruj
cej
ludzkoci
. Okazao
si,
e
nie jest
to
dla
niej
opcja
ekologicz
na.
Ta
cz jej
osobowoci,
ktra
przeszka
dzaa w
zmianie,
chce
mnie
zmusi
do znalezienia
sobie
pracy i
niestania
na
uboczu.
A
ja
mog
tylko
wtedy
bra
udzia w
yciu,
kiedy
aktywnie
dziaam".
P
a
s
y
w
n
o
s
t
a
n
o
w
i
a
d
l
a
P
a
u
l
i
n
i
e
b
e
z
p
i
e
c
z
e
s
t
w
o
.
Sp
rb
uj
my
sa
mi
prz
epr
ow
ad
zi
eksperyment.
Jest to
najlepszy
sposb na
wytumaczenie
zasad zmian w
panoramie
spoecznej.
Usid
wygodnie i
pomyl
przez
moment o
wszystkic
h ludziach
na
wiecie".
Zastanw
si,
co
widzisz i
czujesz.
Nie irytuj
si, jeli to,
co widzisz,
jest
niewyrane
tak
funkcjonuje
po prostu
nasz
spoeczny
system
operacyjny.
Dziaa
on
podobnie
jak
komputer: spenia
wydane
mu
polecenia, mimo e
na monitorze nie
zawsze wida, co
akurat robi. Ja take
traktuj wiadomo
jako
mentalny
ekran.
Myl wic dalej
o caej ludzkoci i
sprbuj
teraz
zmieni kolejno nastpujce
cechy
formaln
e:
1.
11
3 P
r
z
y
w
o
a
j
l
u
d
z
i
t
r
z
y
k
r
o
k
i
b
l
i
e
j
.
Z
a
s
t
a
n
w
s
i
,
j
a
k
i
e
emocje
to u ciebie
wywouj
e,
po
czym
odsu
ludzi z
powrote
m tam,
gdzie
byli
poprzedn
io.
1.114 Prze
su
wszystki
ch ludzi
25
centymet
rw w
gr.
Przyjrzyj
si po-
By moe rozumiesz teraz, co mam na myli, kiedy opisuj zmiany

podstawowych wymiarw panoramy spoecznej.
Czasami oglne nastawienie do caej ludzkoci jest bezporedni funkcj
zasadniczych parametrw panoramy spoecznej. Jeeli wic jestemy
zdesperowani lub cierpimy na mani wielkoci albo - odwrotnie -na kompleks
niszoci, wynika to z przestrzennych rozmiarw naszej panoramy spoecznej.
Wszystkie cechy formalne rnicujce spostrzeganie, ktre sprawiaj nam
problemy, daj si zmieni. Jeli kto odczuwa zimne pole w swoim wiecie
spoecznym, warto by byo, eby sobie zasugerowa, i jest ono cieplejsze",
albo - jeli jest za ciemne - Janiejsze".
2.7.1 Trzecie zaoenie: personifikacje daj si zmieni tylko poprzez
przestawienie cech formalnych lub wskazanie nowych rde
Trzecie zaoenie panoramy spoecznej gosi, e personifikacji nie da si
wymaza od momentu, gdy stanie si ona staym elementem modelu wiata
danej osoby. Zasada NLP, wedug ktrej usunicie skadnikw osobowoci jest
nieetyczne i nieekologiczne, obowizuje take w odniesieniu do personifikacji.
Wymazywanie czci naszego mentalnego twardego dysku" jest niewskazane.
Mona natomiast zmienia i udoskonala pliki". W niniejszej ksice poznasz
dwie rne metody interwencji:
1.117
Zmian umiejscowienia cech formalnych.
1.118
Wskazywanie nowych rde.
Zmian cech wyprbowalimy, przeprowadzajc powyszy eksperyment.
Wskazywanie nowych rde pomocniczych zostanie dokadniej przedstawione w rozdziaach sidmym i smym.
Przekazywanie nowych rde moe niekiedy okaza si skuteczniejsze i
bardziej dugotrwae ni zmiana cech, poniewa rzadziej napotyka wewntrzny
opr.
Jeli dobrze si czujemy, przesuwajc ktr cech, i mamy wraenie, e
patrzenie na ludzko w okrelony sposb nas zadowala, powinnimy jeszcze
zastanowi si nad aspektem ekologicznym. Co si stanie, jeli bd dalej tak
patrzy na wiat? Co mog straci? Jakie problemy mog z tego wynikn?
Jakie niepodane skutki uboczne moe mie postrzeganie ludzkoci do koca
ycia w ten sposb?"
Jak ju wspomniaem, zmiany dotyczce istoty dowiadcze spoecznych
musz by ekologiczne, aby mogy by dugotrwae. Przy omawianiu
klinicznego zastosowania panoramy powicamy temu aspektowi duo uwagi.
Czasami jednak musimy si posuy rnymi innymi metodami NLP, aby
rezultat by trway i zadowalajcy.
2.8 ZBIOROWE PANORAMY SPOECZNE
Japoczycy myl hierarchicznie i w dyrektorze swojej firmy widz wcielenie
Boga". Yuppies mona zaimponowa tylko wtedy, gdy ma si samochd, na
ktry ich nie sta". Takie szufladkowanie grup ludzi jest trudne do weryfikacji,
ale atwe do wykonania.
PANORAMA SPOECZNA
49
W
a
rt
o
z
a
p
o
z
n
a
si
z
w
z
o
r
c
a
m
i
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
z
a
c
h
o
w
a
g
r
u
p
y,
je
l
i
c
h
c
e
si
p
o
zosta
w
kontaktach z
jej czonkami.
W wypadku,
gdy
te
uoglnienia s
prawdziwe,
daj
nam
moliwo
przewidywani
a
reakcji
innych ludzi,
co z kolei
stwarza
oglnie mi i
bezpieczn
atmosfer. Z
drugiej strony
jednak, jeeli
takie
uoglnienia
prowadz do
agresywnych i
defensywnych
postaw,
okrelamy je
mianem
uprzedze.
Komunika
cja
midzykultur
owa stoi wic
przed
dylematem:
albo bdzie
suy
formuowaniu
uoglnie na
temat
grup,
albo
potwierdzeniu
ju
istniejcych
uprzedze
wobec nich.
Oglnikowe
zaoenie, e
Afrykanie
bardziej licz
si
ze
zdaniem
dojrzaych
mczyzn,
moe
by
przydatne na
przykad
podczas
handlowych
pertraktacji.
R
o
z
m
a
it
e
k
o
n
f
e
r
e
n
c
j
e
b
w
t
a
k
i
c
h
w
y
p
a
d
k
a
c
h
p
r
o
w
a
d
z
o
n
e
p
r
z
e
z
st
a
r
s
z
y
ch
pracownikw.
Ale w ten
sposb
umacniamy
take ciasnot
horyzontw
mylowych.
Co
wobec
tego moemy
zrobi?
W
przedsibiorst
wach,
organizacjach
i wszelkiego
rodzaju
strukturach
spoecznych
zachowanie
ich czonkw
opiera si na
panoramach
spoecznych
kadego
z
nich. Mimo
e panoramy
te
istniej
tylko
w
umysach
poszczeglny
ch jednostek,
to mwimy i
zachowujemy
si tak, jak
gdyby
cae
grupy
posiaday
jedn i t
sam,
wspln
panoram
spoeczn.
Ju
Emile
Durkheim
opisywa
zbiorowe
wyobraenia
(reprezentacje
). Moscovici
(1983)
i
Augoustinos
(1990)
dowiedli
natomiast, e
wsplne
reprezentacje
rzeczywicie
istniej
i
m
o
n
a
j
e
o
b
j
s
t
a
t
y
s
t
y
k
.
O
s
o
b
y
p
r
z
y
n
a
l
e
c
e
d
o
t
e
j
s
a
m
e
j
k
u
lt
u
r
y
l
u
b
subkultury s
skonne
operowa
wsplnymi
kategoriami i
wymiarami.
Uywaj
wyrae i metafor
w
kontekcie
norm
i
wartoci, co
powoduje, e
ich panoramy
spoeczne
maj podobn
struktur.
Jeli
mamy
zamiar
poprawi
stosunki
z
czonkami
odmiennej
kultury,
powinnimy
wymodelowa
w sobie
umiejtno
spostrzegania
niektrych
aspektw
wiata
zgodnie z ich
przekonaniami.
Porwnan
ie
panoram
spoecznych
Japoczykw
i Holendrw
dostarczy
nam cennych
midzykultur
owych
informacji.
Na
ich
podstawie
uda si nam
zaobserwowa
rnic
midzy
grupami
o
odmiennym
zapleczu
kulturowym,
wynikajc z
subiektywnyc
h
dowiadcze
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
.
J
a
k
z
a
c
h
o
w
u
j
e
m
y
s
i
,
p
o
d
r
u
j
c
n
a
p
r
z
y
k
a
d
p
o
A
r
a
b
ii
S
a
udyjskiej?
Gdybymy
mieli
map
zbiorowej
panoramy
spoecznej
Saudyjczyk
w,
wiedzielibymy,
gdzie
lokalizuj oni
chrzecijan,
rodzin
krlewsk,
pomoc
rozwojow,
wojsko,
Beduinw czy
te nafciarzy.
Pomogoby
nam to w nawizaniu
i
utrzymaniu z
nimi
kontaktu.
Mj
kolega i
ja
bylimy
zaprosze
ni
na
kolacj.
O pitej
po
poudniu
wkroczyl
imy
zgodnie
z
zaprosze
niem do
przytuln
ego
domu
naszych
gospoda
rzy na
peryferia
ch
Katmand
u
(Nepal).
Najpier
w
pokazali
nam oni
swoj
kolekcj
d
z
i
e
s
z
t
u
k
i
,
p
o
c
z
y
m
p
o
p
r
o
w
a
d
z
i
l
i
n
a
s
d
o
a
d
n
e
g
o
,
s
k
r
o
m
n
ie, lecz
wygodni
e
umeblow
anego
pokoju.
Popijaj
c
herbat,
gawdzil
imy
sobie na
rne
tematy.
Po
pewnym
czasie
pani
domu
zapytaa,
czy ju
jestemy
godni.
Gdy
potwierd
zilimy,
udaa
si do kuchni i po powrocie zacza nakrywa st. Potem przyniosa dwa

pene talerze i wraz z mem opucia pokj. Osupielimy ze zdumienia mj kolega i ja musielimy je sami! Jedzenie byo zreszt przepyszne.
Po upywie p godziny pani domu wrcia z pytaniem, czy mamy ochot
na co jeszcze. Trzy kwadranse pniej obydwoje przyszli do pokoju, ale
tylko po to, eby si z nami poegna. O dziewitej bylimy z powrotem w
hotelu.
Pyta dotyczcych nepalskiej gocinnoci mielimy bez liku. Czy
wanie dowiadczylimy na wasnej skrze kulturowej sprzecznoci ? W
ktrym miejscu ich panoramy spoecznej nasi gospodarze nas
umiejscowili ? Za wysoko, za nisko ? Za bardzo po lewej czy po prawej
stronie? Co mamy powiedzie, jeli ci ludzie zaprosz nas ponownie na
kolacj? Hej, stary, zjedzmy razem w kuchni?!"
2.9 EMOCJE SPOECZNE
Obrazy spoeczne, ktre pojawiaj si w naszych gowach, mog by zupenie
niewiadome, natomiast emocje, ktre owe obrazy wywouj, potrafi czasami
by przygniatajce, niekiedy nawet nie do wytrzymania.
Mio, nienawi, samotno, intymno, podziw, wstyd, wina, sympatia,
autorytet - wszystkie te sowa opisuj spoeczne emocje, czyli uczucia
powstajce, gdy mylimy o innych ludziach.
Wikszo spoecznych emocji jednak nie rodzi si tylko z faktu, e tak
sobie mylimy o innych"; ci inni musz take zosta powizani z naszym
wasnym Ja. Kombinacja naszego Ja z innymi jest bardzo istotna.
Najatwiej uwydatnia si ona wanie w modelu panoramy spoecznej. W
centrum stoi nasze Ja, a wok wszyscy inni. Cechy formalne tych dwch
czynnikw i ich wzajemny stosunek w duym stopniu wpywaj na nasze
emocje.
W rozdziale trzecim, ktry dotyczy pojcia osoby wasnej, zanalizujemy t
czstk osobowoci, ktr okrelamy jako nasze Ja. Wiele spoecznych emocji
wypywa z intensywnych odczu wasnych, jak na przykad zazdro" albo
wstyd". Takich emocji nie da si odczu bez uaktywnienia uczu wasnych,
dlatego e peni one w tym wypadku funkcj kinestety-cznego ta.
Wspczu" mona komu niezalenie od poczucia wasnej wartcci. Zaley
to tylko od obrazu osoby, ktrej wspczujemy.
2.9.1 Jeszcze raz na temat mioci
Na pierwszych stronach tej ksiki opisaem rol, jak odgryway spoeczne
obrazy w rozwoju mioci. Teraz chciabym dokadniej przeanalizowa
istniejce midzy nimi powizania. Zastanwmy si wobec tego, co
rozumiemy przez mio. By moe uda nam si w ten sposb dotrze do
sedna zasad sterujcych wszystkimi naszymi spoecznymi emocjami.
Czym jest uczucie mioci"? Rubin (1970) pisze, e jest to poczenie
uzalenienia, altruizmu, troski i intymnoci. Demer i Pyszczyski (1978)
zwracaj uwag na cisy zwizek mioci z yciem seksualnym. Niektrzy
PANORAMA SPOECZNA
51
w
i
d
z
m
i
o
j
a
k
o
z
j
a
w
is
k
o
u
d
u
c
h
o
w
i
o
n
e,
n
a
d
p
r
z
y
r
o
d
z
o
n
e
a
l
b
o
w
i
t
e.
I
nni s zdania,
e nie daje si
ona naukowo
zanalizowa i
prawdopodob
nie
dlatego
brak jest hasa
mio"
w
wikszoci
podrcznikw
psychologii
spoecznej.
Czy studium
mioci moe
w
ogle
przynie
jakie
korzyci -na
przykad
umoliwi
nauk
mioci? Albo
spowodowa,
e
nasze
dzieci
bd
kochay lepiej
i
intensywniej?
Po
raz
pierwszy
zrozumiaem,
e
mio
moe
by
uczuciem
skomplikowanym,
biorc udzia
w seminarium
Sympathy
Research
Project, prowadzonym w
latach 19791983
przez
Leo
Pannekoeka.
Gwnym
tematem byo
subiektywne
odczuwanie
mioci
i
sympatii.
Koledzy-naukowcy
podchodzili
do
tego
projektu
raczej
sceptycznie,
a
l
e
m
i
m
o
t
o
b
y
o
n
n
o
w
a
t
o
r
s
k
i,
o
b
i
e
k
t
y
w
n
y
i
n
o
n
k
o
n
f
o
r
m
is
t
y
c
z
n
y.
Z
a
p
o
m
o
c

ukierunkowan
ych fantazji
Pannekoek
sprowokowa
wybuchy
niezmiernie
intensywnych
uczu. Na p
hipnotyczne
polecenia
sugeroway
uczestnikom
uczucie
mioci
do
drugiej osoby,
do
siebie
samego,
do
caego
wszechwiata.
Fakt, e osoby
testowane
przez
Pannekoeka
niekiedy
rzeczywicie
relacjonoway
niezmiernie
silne odczucia,
potwierdza
tez, i mio
jest
zjawiskiem
mentalnym.
Ponadto
eksperyment
wykaza, e
mona
odczuwa
mio
niezalenie od
tego, czy w
gr wchodzi
inna
osoba.
Mio
to
mentalna
aktywno
oparta na wyobraeniach.
Mona
powiedzie,
e
kady
odczuwa
mio w inny
sposb.
Pannekoe
k z reguy
odrnia
s
tr
o
n
d
a
j
i
s
tr
o
n
p
r
z
y
j
m
u
j
m
i
o
:
j
e
d
n
a
k
o
c
h
a
"
,
d
r
u
g
a
j
e
s
t
k
ochana".
Aby mc
kocha",
czowiekowi
potrzebny jest
jasny
i
pozytywny
portret
wasny. Jeli
jego
myli
kr wok
pytania, kim
on
tak
naprawd jest
albo czy jest
zadowolony
sam z siebie,
to nie bdzie
on w stanie
powici
caej swojej
uwagi innej
osobie.
Ponadto kto,
kto
ma
problemy ze
swoim
wasnym Ja i
mimo
to
kocha
drugiego
czowieka,
ryzykuje
utrat wasnej
samodzielno
ci
oraz
uzalenienie
si
od
kochanej
osoby. Wielka
mio moe
doprowadzi
do tego, e
czowiek
o
sabym
Ja
zostaje
zdominowany
przez osob,
ktr kocha.
Skutkiem
moe
by
utrata
wasnego Ja,
podobnie jak
to wyglda,
gdy ma si do
czynienia
z
osobami
autorytarnymi
.
M
e
c
h
a
n
i
z
m
y
st
e
r
u
j
c
e
f
e
n
o
m
e
n
a
m
i
w
a
d
z
y
i
u
l
e
g
c
i
z
o
st
a
n
p
r
z
e
d
st
a
wione
w
rozdziale
czwartym.
Identyczne
wzorce
dominowania
nad
drug
osob mog
take
wystpowa
w
niezrwnowa
onych
ukadach
miosnych.
Moja
pacjentk
a Joann
ubolewa
a
nad
tym, e
nie bya
w
maest
wie
zdolna
do
cakowit
ego
powice
nia.
Cakow
ite
powice
nie" byo
dla niej
czym
intensyw
nym
i
uczucie
to
nie
byo jej
obce.
Raz
w
yciu
podporzdko
waa si
cakowic
ie
innemu
czowiek
owi.
Mia na
imi
Nicolas i
by
jej
pierwszy
m
c
h
o
p
a
k
i
e
m
.
M
i
a
a
w
w
c
z
a
s
1
5
l
a
t
i
k
o
m
p
e
t
n
i
e
o
s
z
a
l
a
a
n
a
punkcie
tego
modego
czowiek
a;
kochaa
go ponad
wszystko.
Chodzili
ze sob
rok, po
czym on
nagle j
rzuci.
Od tego
czasu
mino
dziewitn
acie lat,
a teraz
Joann
wyznaa:
Ja
cigle
52_____
TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI
jeszcze go kocham. Widz go takim, jaki by: wysoki, szczupy i robi zawsze
to, na co mia ochot. Cige to czuj".
Zapytaem Joann, jak poradzia sobie z rozstaniem. Zwierzya mi si,
e rodzice nie mogi jej pomc, a jej tata take by pierwszym chopakiem
jej mamy. Bya cakiem sama i dosza wwczas do wniosku, e
powicenie prowadzi tytko do samotnoci. A samotnoci zaznaa w
modoci wicej ni potrzeba. Ten zasadniczy dogmat by, jak wida,
istot jej probemu. Jei podporzdkuje si swojemu mowi, stanie si
samotna - Jak wyrzucony ogryzek od jabka". Praca z Joann ujawnia, e
jej rodzice za mao si ni zajmowali, wskutek czego jej poczucie wasnej
wartoci byo bardzo niskie. W kadej chwii moe si zawali",
powiedziaa.
Potem dodaa: W wieku 15 at podziwiaam Nicolasa, bo by pewny
siebie i mia siln osobowo". Kochajc go, miaa nadziej, e sama
nabierze tych cech i umocni poczucie wasnej wartoci. Tak si jednak nie
stao. Mio do Nicoasa nie tylko nie dodaa jej pewnoci siebie,
przeciwnie, po rozstaniu stracia ona ju zupenie poczucie wasnej
wartoci.
Podczas kolejnych sesji Joann udao si wzmocni wasne Ja i
zmodyfikowa zasadnicze przekonanie, e powicenie automatycznie
prowadzi do osamotnienia. Zmienia swoj przeszo, tak jakby nigdy nie
kochaa Nicolasa, a za to duej korzystaa z dziecistwa. Dodao jej to
wystarczajco duo pewnoci siebie, aby zaspokoi pragnienie
namitnoci i odczuwa j wobec ma, ktrego polubia dziesi at
temu.
Na podstawie tego przykadu widzimy, e mona odczuwa pocig do drugiej
osoby tylko z powodu chci, by uzupeni brakujce: elementy wasnej
osobowoci. W takich wypadkach nierzadko w gr wchodzi uzalenienie, ktre
moe doprowadzi do rozpadu zwizku.
W mioci moe uczestniczy cae kinestetyczne Ja. Kochamy intensywniej, gdy nasza mio wasna jest take w peni zaspokojona (jak w wypadku
Sandy, patrz niej). Modelujc spoeczne emocje, uznajemy wasne Ja za t
czstk osobowoci, ktra stanowi emocjonalne zaplecze okrelonego odczucia
spoecznego. Wwczas badamy, jak reprezentowana jest druga osoba w
stosunku do naszego Ja.
Kochajc, postrzegamy cechy podrzdne drugiej osoby; musimy j
widzie, sysze, czu jej dotyk i zapach oraz smakowa. Ten, kto kocha
innego czowieka, zajmuje si nim w mylach w sposb, ktry mu uwiadamia,
e ta osoba jest inna ni wszystkie te, ktrych nie kocha. Ale jak? Jak
rozpozna rnic midzy sympati a mioci? Modelujc spoeczne emocje,
postaramy si znale odpowiedzi na tego rodzaju pytania, cho nie zawsze
uda si nam je zinterpretowa. Popatrzmy, co Sandy ma do powiedzenia na ten
temat. Moje pytanie brzmiao: W jaki sposb odczuwasz mio do twojego
chopaka, kiedy jest on nieobecny?".
PANORAMA SPOECZNA
53
K
i
e
d
y
m
o
j
e
g
o
c
h
o
p
a
k
a
p
r
z
y
m
n
i
e
n
i
e
m
a
,
a
j
a
c
h
c
o
d
c
z
u
moj
mio do
niego,
spoglda
m w gr
i widz
mnstwo
wewntrz
nych
obrazw
ukazujc
ych go w
rnych
sytuacjac
h. Gdy
patrz na
te obrazy,
przenika
mnie
uczucie
ciepa,
od stp
po
czubek
gowy.
Wszystko
to trwa
uamek
sekundy.
Podczas
gdy
reszta
zamiera
w
bezruchu
, jeden
obraz
wysuwa
si
na
pierwszy
plan.
Widz go,
a
w
rodku
mojego
ciaa,
gdzie w
okolicach
ppka,
rozlewa
si
ciepe,
pene
uczucie,
promieni
ujce na
wszystkie
strony.
Trudno
m
i
j
e
s
t
o
p
i
s
a
,
g
d
z
i
e
d
o
k
a
d
n
i
e
t
o
u
c
z
u
c
i
e
j
e
s
t
u
m
i
e
j
s
c
o
w
i
o
ne,
dlatego
e mio
wydaje
mi
si
wszdzie.
Wtedy
mam
potrzeb
wyznania
tej
mioci, a
w mojej
gowie
toczy si
kika
wewntrz
nych
dialogw
. S to
prawdop
odobnie
urywki
rozmw
odpowied
nich do
sytuacji,
ktre
widz
oczami
wyobran
i.
Jednocze
nie inne
gosy
wewntrz
ne mwi
mi,
co
mogabym w
danym
momenci
e zrobi,
w
jaki
sposb
wyrazi
moj
mio
(napisa
list,
zadzwoni
do
mojego
chopaka
,
spakowa
walizk
i
pojecha do
n
i
e
g
o
i
t
d
.
)
T
e
w
i
z
j
e
p
r
z
e
p
a
t
a
j
s
i
z
b
a
r
d
z
i
e
j
p
o
y
t
e
c
z
n
y
m
i
i
produkty
wnymi
pomysa
mi,
na
przykad
skoczeni
a pracy,
ktr
wanie
jestem
zajta.
Moje
wewntrz
ne
dialogi
uruchami
aj take
obrazy i
w
zalenoc
i od siy
gosw
wizje
mojego
chopaka
wystpuj
na
zmian z
wyobrae
niami
tych
rzeczy,
ktre
powinna
m
w
danej
chwili
zrobi.
Po czym
znw
jeden z
obrazw
bierze
gr nad
innymi, a
ja
przeywa
m
odpowied
nie
emocje.
Jak
dugo
przewaa
j obrazy
mojego
chopaka
,
tak
u
g
o
c
z
u
j
m
o
j
m
i
d
o
n
i
e
g
o
.
I
n
t
e
n
s
y
w
n
o
(
p
e
n
i
a
,
p
r
z
enikliwo
,
doskona
o)
uczucia
waha si
w
zalenoc
i
od
koloru,
wyrazisto
ci
i
ruchliwo
ci
obrazu.
Gdy
jestem
razem z
moim
chopaki
em,
mog w
podobny
sposb
uaktywni
mio widzc
go przed
sob lub
suchaj
c tego,
co
mwi".
W
tym
wyznaniu
wystpuje
wiele
predykatw
natury
wizualnej,
kinestetycznej
i
audytywnej,
natomiast nie
pojawiaj si
w
sytuacji
precyzyjnego
odniesienia
do panoramy
spoecznej.
Przewaa
uczucie
wartociowania i jest ono
wyraone
trafnie.
Musz jednak
z
a
d
a
S
a
n
d
y
j
e
s
z
c
z
e
k
il
k
a
p
y
t
a
1.1
19 W
k
t
r
y
m
p
u
n
k
c
i
e
t
w
o
j
e
g
o
p
o
l
a
w
idzenia
ukazuj
si
obrazy
twojego
chopa
ka?
(Sandy
:
Porod
ku,
przesu
nite
troch
w
prawo,
ponad
horyzo
ntem).
1.120
W
jakiej
odlego
ci od
ciebie?
^Sandy
: Coraz
bliej,
a
wreszc
ie
mog
ich
dotkn
).
1.121
Gdzie
i
jak
odbier
asz
dialogi
?
(Sandy
: Jako
szepty,
zazwy
czaj po
prawej
stronie
gowy)
.
1.122
Czym
rni
si od
siebie
cechy
osoby,
ktr
l
u
b
i
s
z
o
d
c
e
c
h
o
s
o
b
y
,
k
t
k
o
c
h
a
s
z
?
(
S
a
n
d
y
:
O
s
o
b
a
,
k
t
ocham,
stoi
duo
bliej,
jest
janiejs
za
i
czuj
si z
ni
zwiza
na
niczym
ppowi
n.
Czuj
w
brzuch
u pene
ciepo
rozcho
dzce
si po
caym
ciele. Z
ludmi,
ktryc
h lubi,
czuj
si
luniej
zwiza
na
i
stoj
oni
dalej).
Za pomoc projektu sympatii" Pannekoeka usiowalimy okreli, czym jest

mio dla ludzi - najchtniej oczywicie dla wszystkich ludzi. W praktyce NLP
zdecydowalimy si zbada zawony kt widzenia, co prawdopodobnie okae
si bardziej efektywne. Podczas modelowania pytamy na przykad: Jak to, co
jedna osoba nazywa mioci, ma si do tego, co kto inny rozumie przez to
powszechne sowo? W ramach NLP moglibymy powiedzie: zoona
rwnowano sowa, czyli uczucia kryjce si za jego brzmieniem i literami,
s dla kadego jedyne w swoim rodzaju. Jednake normalna komunikacja nie
uwzgldnia tego faktu. Porozumie si za pomoc sw oznacza mwi tak, jak
gdyby dla kadego oznaczay one to samo.
Przykad Sandy pokazuje, jak trudne jest modelowanie spoecznych
emocji. Jest to rzeczywicie skomplikowane. Emocje moemy pogrupowa na
dowolne rodzaje. Istniej emocjonalne systemy sensoryczne i ich kryteria,
ktre moemy po kolei zbada. Ponadto naley bra pod uwag cechy
formalne wszystkich reprezentacji w owych sensorycznych systemach. Pojcie
danego uczucia mog ksztatowa liczne przekonania, klasyfikacje i struktury
lingwistyczne.
2.9.2 Mio jako emocja spoeczna
Pracujc nad spoecznymi emocjami, musimy si nieco ograniczy. W momencie ich doznawania musimy okreli miejsce, ktre wywoujca je personifikacja zajmuje w panoramie spoecznej. Najatwiej udaje si to przez
polecenie: Wyczuj... (nazwa danej emocji). Gdzie i jak widzisz uczestniczc
w tym osob?".
Polecenie to z gry wyklucza pewne aspekty uboczne i uwzgldnia
wycznie pozycje w panoramie spoecznej oraz ich decydujce cechy formalne rnicujce spostrzeganie.
Typowa odpowied brzmiaaby: ebym moga/mg odczu wobec
niego/niej mio, musz zobaczy, jak idzie od prawej strony prosto w moim
kierunku. Zblia si do mnie tak, e widz i czuj go/j tu obok, a za moment
mog go/j obj. To wystarczy, eby poczu mio".
Takie wypowiedzi potwierdzaj, e odlego jest decydujc cech
okrelajc odczuwanie mioci. Niektrzy spostrzegaj kochan osob
wewntrz wasnego ciaa, cho regu wydaje si niewielki dystans. Jeli
kochane osoby s reprezentowane w odlegoci wikszej ni metr, jest to na
og oznak niejakich trudnoci. Rwnie problematyczna jest reprezentacja, w
ktrej osoba kochana jest o gow wysza ni my sami. Nastpujcy przykad
znakomicie to ilustruje:
Moja klientka Miriam wanie dowiedziaa si, e jej m od prawie p
roku ma przyjacik. Skarya si, e jest od niego za bardzo zalena, e
maestwo ju jej nie zadowala, a jednoczenie z mioci do ma na
wszystko si godzi. Miriam bya midzy innymi zdania, e to jej
uzalenienie pchno jej ma w objcia innej kobiety. Poleciem
PANORAMA SPOECZNA
55
j
e
j
:
W
y
o
b
r
a
s
o
b
i
e
s
i
e
b
i
e
p
o
m
i
d
z
y
w
s
z
y
s
t
k
i
m
i
l
u
d
m
i
iata...
Gdzie
widzisz
twoj
crk?".
Miria
m
powiedzi
aa, e
crk
widzi
przed
sob, w
odlego
ci mniej
wicej
dwch
metrw,
po
prawej
stronie
panoram
y
spoeczn
ej. Kiedy
byem
pewien,
e mnie
dobrze
zrozumia
a,
zapytae
m:
A
gdzie
widzisz
Harry'eg
o? (jej
ma)".
Bez
wahania
odpara,
e stoi
on dwa i
p metra przed
ni.
Dlatego
tak
daleko,
e
wanie
dowiedzi
aa si o
jego
zdradzie.
Wic
spytaem
:
A
g
d
z
i
e
l
o
k
a
l
i
z
o
w
a
H
a
r
r
y
'
e
g
o
,
z
a
n
i
m
d
o
w
i
e
d
z
i
a
s
i
o
t
y
m, e ci
zdradza,
na
przykad
p roku
temu?".
Miriam
si
rozemia
a
i
powiedzi
aa:
Bezpo
rednio
przede
mn, w
odlego
ci
dwudzies
tu
centymet
rw;
patrzae
m
mu
prosto w
oczy".
Dram
atyczna
zmiana
nastpia
, gdy jej
zasugero
waem:
Przesu
go na
bok,
ktra
strona
bardziej
ci
odpowia
da?".
Umiejsc
owia go
na ewo
od siebie
i od razu
poczua
si
lepiej.
Wic
nalegae
m dalej:
Dlacze
go go nie
zmniejsz
ysz?".
Miriam
popada
w
g
b
o
k
i
e
z
a
m
y
l
e
n
i
e
.
P
o
t
e
m
p
o
w
i
e
d
z
i
a
a
:
N
i
e
m
o
g
g
o
z
m
n
iejszy,
bo
przestaa
bym go
szanowa
,
a
musz go
szanowa
, eby
mc go
kocha".
Mimo
to jaka
cz jej
osobowo
ci
tsknia
za (jak
si
wyrazia
)
zrwnow
aonym
zwizkie
m.
To
jednak
wymaga
oby
zmniejsz
enia
obrazu
jej ma.
W tym
miejscu
zastosow
aem tak
zwany
V-K-Suash",
czyli
komplek
s
wizualno
kinetycz
ny.
Jedna
rka
Miriam
reprezent
owaa jej
cz
pragnc
rwno
wagi", a
druga
rka t
cz,
k
t
r
a
c
h
c
i
a
a
k
o
c
h
a
i
s
z
a
n
o
w
a
j
e
j
m
a
.
M
i
m
o
e
o
b
y
d
w
i
e
r
ce nie
mogy
si scali
i
zjednocz
y
obydwu
pragnie
,
to
jednak
zbliyy
si
do
siebie.
Teraz
Miriam
zobaczy
a,
e
Harry
troch
zmala i
mimo to
bya w
stanie go
szanowa
i
kocha.
Ku
jej
zdziwien
iu zrobi
si nagle
zielony.
Zacza
si
mia i
powiedzi
aa:
No,
teraz
bdzie z
nim
weselej".
Inna metoda
zmniejszenia
obrazu
kochanej
osoby polega
na
powikszeniu
wasnego
obrazu.
Z
dowiadczeni
a wiem, e
zmieniaj si
zawsze obie
strony,
obojtnie,
jak metod
si zastosuje.
G
d
y
p
o
s
u
y
m
y
si
m
e
t
o
d
e
k
o
l
o
g
i
c
z
n
,
p
o
p
r
a
w
i
m
y
n
a
s
z
a
u
t
o
p
o
rt
r
e
t
w
i
d
z
i
any oczami
duszy,
a
kochana
osoba
nabierze
rozmiarw
porwnywaln
ych
z
naszymi.
2.10
POZYCJE
SPOSTRZEGAN
IA W
PANORAMIE
SPOECZNEJ
Obecn form
modelu
pozycji
spostrzegania
stworzyli
John Grinder i
Judith
DeLozier w
1987
roku.
Naley ona do
programu
szkolenia
praktykw i
mistrzw
NLP.
W modelu
tym
wystpuj w
gruncie
rzeczy dwie
osoby, Ja i
ten drugi".
Trzecim
uczestnikiem
jest
wyimaginowa
ny,
obserwujcy
nas widz.
Pierwsza
pozycja
spostrzegania
to
moja
reprezentacja
wiata
i
drugiej osoby,
widziana
moimi
oczami.
Druga pozycja spostrzegania to moja reprezentacja wiata i mnie samego taka, jak moim zdaniem widzi druga osoba podczas naszej komunikacji. W
drugiej pozycji przenosz si wic mylami do wiadomoci mojego
rozmwcy i patrz na siebie z jego perspektywy.
Trzecia pozycja polega na reprezentacji komunikacji midzy mn a drug
osob z punktu widzenia wyimaginowanego widza. Aby zaj trzeci pozycj,
musz sobie wyobrazi, e obserwuj siebie i mojego rozmwc.
Dziki niezliczonym projektom modelowania praktycy NLP mogli zaobserwowa, jak wana jest umiejtno zmiany pozycji spostrzegania. Ludzie
o wysoko rozwinitych umiejtnociach spoecznych czsto je zmieniaj.
Elastyczno dziaania czowieka w duym stopniu wypywa z tych
mentalnych umiejtnoci, umoliwiajc mu spojrzenie na sytuacj z rnych
punktw widzenia i odpowiednie postpowanie.
Nie trzeba wiele wyobrani, aby powiza pozycje spostrzegania z panoram spoeczn. Modelowanie bardziej zoonych umiejtnoci spoecznych
bdzie atwiejsze, jeli zapamitamy sobie kombinacj owych koncepcji.
Bdziemy wwczas potrafili odrni panoramy spoeczne pierwszej, drugiej i
trzeciej pozycji.
Nastpujcy przykad przedstawia zalety tej koncepcji:
W 1983 roku udaem si w podr do afrykaskiego kraju Malawi. W
hotelu, w ktrym si zatrzymaem, mieszkao jeszcze dwch biaych obywateli RPA. Jednego z nich, Vitusa, poznaem w hali hotelowej i ju
wkrtce pogrylimy si w nieuniknionej dyskusji o apartheidzie. Zanim
si obejrzaem, miny trzy godziny, a rozmowa porwaa mnie tak, e do
dzisiaj pamitam wiele szczegw. Postaram si przetumaczy je na
jzyk panoramy spoecznej.
W mojej panoramie, widzianej z pierwszej pozycji, biali obywatele RPA
stali na lewo od centrum, w odlegoci wikszej ni dwanacie metrw
mentalnych, poza tym troch poniej horyzontu. Moje obrazy tych ludzi
wizay si z negatywnymi uczuciami i ta lokalizacja oznaczaa, e
podchodz do nich z pogard i nieufnoci. Ten dziwny holenderski,
ktrym mwili, powodowa prawdopodobnie, e umiejscawiaem ich niej
ni powinienem. Jednoczenie byem nimi zafascynowany i zaczem ich
do siebie przyciga" jak gdyby za pomoc teleobiektywu. Siedziaem w
hai pi metrw od Vitusa i patrzyem na niego z lekkim zaskoczeniem, co
byo poniekd zrozumiae, w Holandii bowiem tylko z rzadka spotyka si
rasistw z RPA otwarcie przyznajcych si do swych przekona.
Natomiast czarni Afrykanie byli szeroko rozstawieni na pierwszym
planie mojej spoecznej panoramy pierwszej pozycji. Wszelkie przeycia
podczas moich podry po Afryce utworzyy mtny i niewyrany obraz.
Jednak czarni Afrykanie stali bez wyjtku poniej horyzontu, co
wskazywaoby na mj wyniosy stosunek do nich. Podobnie jak wikszo
ludzi z Zachodu czuem, e przewyszam ich rozwojem,
PANORAMA SPOECZNA
57
d
o
b
r
o
b
y
t
e
m
,
w
y
k
s
z
t
a
c
e
n
i
e
m
i
i
n
t
e
l
i
g
e
n
c
j
,
m
i
m
o
w
i
a
d
o
moci, e
nie
powiniene
m
tak
myle.
Niektrz
y z nich
stali blisko
mnie,
w
odlegoci
okoo
ptora
metra lub
troch
dalej. W
ten sposb
wyraaa
si moja
sympatia
wobec
wikszoci
ludzi
spotkanych
w obecnej
podry.
Malawijcz
ycy
odnosili
si do mnie
przyjanie
i
z
gocinnoc
i.
Zrozumia
em, e te
waciwoc
i
mojej
panoramy
spoecznej
pierwszej
pozycji
odgryway
wan rol
podczas
rozmowy z
Yitusem.
Dyskutujc
z
nim,
dowiedziae
m si duo
na
temat
stosowanyc
h
przez
niego
wymiarw
spoecznyc
h, kategorii
ludzi,
p
o
z
y
c
j
i
p
r
z
y
d
z
i
e
l
a
n
y
c
h
i
m
w
h
i
e
r
a
r
c
h
i
i
o
r
a
z
s
w
i
m
e
t
a
f
o
r
,
ktrymi ich
opisywa.
Wszystko to
umoliwio
mi
zbudowanie
panoramy
spoecznej
drugiej
pozycji
-mentalneg
o wytworu
odpowiadaj
cego
moim
zdaniem
zapatrywaniom
Vitusa. W
tej
wizualnej
fantazji
widziaem
biaych
mieszkac
w
RPA
wysoko i w
centrum,
czarni stali
gdzie po
lewej
stronie, na
samym
dole.
Ta
panorama
spoeczna
drugiej
pozycji
zawieraa
najbardziej
drastyczne
rnice
wystpujc
e w naszych
obrazach
wiata.
Bya
to
moja
rekonstrukc
ja tego, co
mia sob
reprezento
wa
apartheid.
Godny
uwagi by
fakt, e w
mojej
panoramie
s
p
o
e
c
z
n
e
j
p
i
e
r
w
s
z
e
j
p
o
z
y
c
j
i
r
o
z
r
n
i
a
e
m
H
o
l
e
n
d
r
w
(
b
i
a
y
c
h
Europejczy
kw)
i
biaych
mieszkac
w RPA, i
mieli
oni
tylko
niewiele
punktw
stycznych.
By
to
oczywicie
sztuczny
podzia,
wypywajc
y z mojej
niechci do
apartheidu.
Naturalnie
istniay
pewne
podobiest
wa,
gwnie
wsplny
jzyk, ale w
moich
uszach ten
ich
africaans"
brzmia
jako
dziecinnie,
podczas
gdy
wydawao
mi si, e ja
mwiem
normalnie.
W mojej
panoramie
spoecznej
drugiej
pozycji
odniosem
wraenie,
e
Vitus
bardziej
utosamia
si ze mn
ni ja z
nim.
Prawdopo
dobnie
stawia
Holendrw
i biaych
mieszkac
w
R
P
A
n
a
r
w
n
i
.
Z
a
p
i
s
u
j
c
t
e
s
p
o
s
t
r
z
e
e
n
i
a
,
w
y
t
w
a
r
z
a
e
m
w
w
yobrani
panoram
spoeczn
trzeciej
pozycji.
Zawieraa
ona Vitusa
i mnie i
pokazywa
a
wyranie,
dlaczego
tak trudno
byo nam
si ze sob
porozumie
.
Nieustan
nie
musiaem
wtrca
uwagi
dotyczce
ogromnych
kulturowych
rnic
midzy
Holandi i
RPA - on
by innego
zdania.
Napomykaem o
wymiarach
spoecznyc
h
przedstawi
ajcych
czarnych
Afrykanw
w
korzystniej
szym
wietle,
wyej
i
bardziej
porodku
-on
przytacza
oczywicie
kontrargu
menty
i
spycha ich
ponownie
w d. Mia
tych
argument
w wicej
n
i
j
a
.
K
i
e
d
y
d
y
s
k
u
s
j
a
z
e
s
z
a
n
a
t
e
m
a
t
y
e
t
y
k
i
,
z
r
o
b
i
a
s
i
ju cakiem
skompliko
wana. Vitus
myla, e
jestem, jak
on,
protestante
m.
Pokonanie
sprzeczno
ci midzy
nami
za
pomoc
panoram
duchowoc
i" (zostan
one
przedstawi
one w rozdziale
sidmym)
okazao si
absolutnie
niemoliwe
.
2.11 KOMUNIKACJA I PANORAMA SPOECZNA

No wiesz... Moja matka i ten facet" - sowa te z trudem przechodziy
Jimmy'emu przez usta. Dobrze wiedziaem, o co mu chodzi, poniewa
wymawiajc sowo matka" patrzy na swoj lew rk. Trzyma j na kolanach i leciutko ni porusza. W momencie kiedy mwi ten facet", unis
praw rk nieco powyej oczu, jak gdyby zarysowywa uk i przez uamek
sekundy gwatownie ni wymachiwa. Przedstawia w ten sposb, jak jego
ojciec rzdzi matk i ca rodzin.
Gest Jimmy'ego demonstrowa lokalizacje. Ukazywa, w ktrym miejscu
jego panoramy spoecznej stali matka i ojciec.
Gdy Teresa opowiada o swojej koleance z pracy, spoglda lekko w gr i
pochyla si w prawo. Pokazaem rk w tym kierunku i spytaem: Czy ona
wie, e blokuje twoje zdolnoci twrcze?". Z odpowiedzi Teresy
wywnioskowaem, e rzeczywicie widziaa koleank w tym miejscu.
Przykady Jimmy'ego i Teresy pokazuj, w jaki sposb niewerbalna
komunikacja popiera wyraanie dowiadcze spoecznych. Czsto spogldamy
w kierunku, w ktrym lokalizujemy osoby bdce wanie tematem naszej
rozmowy. Mona rwnie zaobserwowa gesty, postawy i ruchy zdradzajce
struktury dowiadcze wyniesionych z panoramy spoecznej.
Ju pozycja, jak przyjmuj niektrzy klienci, ujawnia wyimaginowan,
mniej lub bardziej dugotrwa interakcj z innymi, twierdzi mj kolega Frits
Schoon. Czy tobie kto nie siedzi na karku?" - zapyta raz klienta, widzc
jego ostrone i niemiae ruchy. Owszem - odpowiedzia ten - chodz tak, bo
mj ojciec w kadej chwili moe mnie zaskoczy, nakrzycze na mnie czy
zrani mnie w jaki sposb".
Kiedy tylko zapoznamy si z teori panoramy spoecznej, z atwoci
bdziemy mogli rozpozna te niewerbalne symbole demonstrowania lokalizacji". Niewtpliwie atwo jest take ustali znaki werbalne, czyli
mwienie o lokalizacjach". Przeczytajmy ponisze wypowiedzi i sprbujmy
zrekonstruowa pasujce do nich pozycje:
On znajduje si na kocu pola". Lewe i prawe skrzydo zbliyo si do
siebie". Ona jest naszym przeciwnikiem". Grna warstwa jest cigana w
d". On wyrnia si spomidzy czonkw zaogi". Jest sam u szczytu
sawy". Bardzo si opucili". Pracownicy stoj po naszej stronie". Wszyscy
byli sobie wtedy blisi". Leci jak strzaa przez wydzia". Ona jest tak
daleko". Potrzebuj kogo u swojego boku". Oni s u nas". On si zupenie
odizolowa". Po czyjej stronie on jest waciwie?" Zepchnem moje
niemieckie korzenie za bardzo na drugi plan". Ludzie depcz mi po pitach".
Potrzebuj wicej miejsca".
Nie popenimy bdu, zakadajc, e jzyk panoramy spoecznej skada si
gwnie z predykatw dosownie okrelajcych cechy formalne rnicujce
spostrzeganie przeycia spoecznego. Jak ju wspomniaem, na sposb
ujawniania si tyche cech podrzdnych wpywaj metafory.
PANORAMA SPOECZNA
59
J
e
l
i
w
i
c
s
y
s
z
y
m
y
z
d
a
n
i
e
J
o
h
n
s
t
o
i
n
a
p
r
z
e
c
i
w
k
o
m
n
i
e
"
,
m
o
e
to
oznacza, e:
1.123
t
e
1
.
1
2
4
o
z
n
a
c
z
a
m
wicy wyraa
to, co widzi
oczami duszy,
w
i
c
y
i
j
e
d
n
o
,
y
w
a
i
o
g
l
n
i
e
p
r
z
y
j
t
e
j
m
e
t
a
f
o
r
y
.
M
o
e
t
d
r
u
g
i
e
.
W
s
z
y
s
t
k
o
j
e
d
n
o
,
c
z
y
m
w
i
c
y
posuguje si
metafor czy
nie,
suchajcy
musi
koniecznie
zrekonstruow
a cz jego
panoramy
spoecznej,
aby
zrozumie
jego
wypowied.
Fakt,
e
moemy bra
jzyk
tak
dosownie,
zawdziczam
y Bandlerowi
i Grinderowi.
Programowa
nie
neurolingwist
y-czne
wprowadzio
do
lingwistyki
cakiem
nowe teorie.
Fiski
pionier NLP,
Veli-Matti
Toivonen,
doszed
do
wniosku, e
zmiany
dotyczce
jzyka, cech
formalnych,
fizjologii,
zachowania i
roli
spoecznej
mwicego
zachodz
rwnoczenie
.
Innymi
sowy, jeli
zmiany
dokonuj si
w
jednym
systemie, to
automatyczni
e take i w
innych. Jeeli
wic w celu
wprowadzeni
a
zmian
s
t
o
s
u
j
e
m
y
t
r
y
b
j
z
y
k
o
w
y
,
t
o
w
p
y
w
a
m
y
r
w
n
o
c
z
e
n
i
e
n
a
c
e
c
h
y
f
o
r
malne,
fizjologi,
zachowanie i
kontakty spoeczne. Nie
musimy
oddzielnie
wpywa na
poszczeglne
systemy.
W
wypadku
pracy
w
grupie
oznacza to, e
moemy
take
posuy si
podsystemem
jzyka, aby
bezporednio
zmieni
jej
panoram.
Komunikacja
w
ramach
dynamiki
grupowej
odbywa si w
jzyku
panoramy
spoecznej.
Take
w
zakresie
metakomunik
acji
ludzie
sugeruj
sobie
wzajemnie
wprowadzani
e zmian cech
formalnych
ich panoram
spoecznych.
Czowiek
mwicy do
kolegi:
Stawmy im
czoo"
inicjuje tak
zmian.
A
jego kolega
moe
go
zrozumie
tylko wtedy,
gdy
widzi
ich"
(tych
innych)
dosownie z
przodu i w
c
e
n
t
r
u
m
s
w
o
j
e
j
p
a
n
o
r
a
m
y
s
p
o
e
c
z
n
e
j.
Rozdzia 3
SAMOPOZNANIE I TOSAMO
3.1 JA JAKO CENTRUM WIATA SPOECZNEGO

W rozdziale pierwszym wprowadzilimy pojcie samopoznania dokonujcego
si w procesie spostrzegania obiektw spoecznych, czyli tworzenia
personifikacji. W rozdziale drugim zdefiniowalimy wasne Ja czowieka jako
centrum jego spoecznego ukadu sonecznego". Wiemy wic, e nasze Ja jest
nam potrzebne, ale czym jest empiryczna substancja, ktra je tworzy?
Tradycyjne pojcia Ja i tosamo" nale do jednego i tego samego
ukadu hermeneutycznego i ju od dawna filozofowie debatuj na temat ich
waciwego znaczenia". Psychologia Ja wywodzca si z teorii Williama
Jamesa (1890) dostarczya nam wprawdzie pewnych wyjanie, nie daa
jednak do rki adnych praktycznych narzdzi umocnienia czy zmiany tego
konstruktu. Kenneth Gergen (1991) rwnie nie moe zaoferowa podobnych
instrumentw. Wyznaje on postmodernistyczny pogld, i koncepcja stabilnej
tosamoci jest w dzisiejszych czasach chaosu spoecznego anachronizmem.
Filozofia i psychologia Ja nie byy w stanie wytworzy instrumentw
zmiany i umocnienia go - NLP si to udao i w tym kierunku bdzie si ono
nadal rozwija. Przede wszystkim zajcia fakultatywne na temat imperatywnego Ja, prowadzone przez Leslie Cameron Bandler, zajmoway si
modelowaniem i zmianami poszczeglnych aspektw samopoznania. Robert
Dilts i Charles Faulkner pracowali w podobny sposb.
3.2 JAK MWI O SWOIM JA?
Co to jest tosamo czowieka? Wikszo praktykw NLP przyjmuje
definicj: Tosamo jest tym, za co dana osoba sama si uwaa". Jestemy
take zdania, e istnieje do zrwnowaona paszczyzna
61
is
t
n
ie
n
ia
:
T
o
,
c
z
y
m
c
z
o
w
ie
k
b
y
,
je
st
i
b
d
zi
e,
n
a
w
et
p
r
z
e
d
u
r
o
d
z
e
n
ie
m
i
p
o
m
ie
rci". W niniejszej
ksice nazywamy
to samopoznaniem
ponadczasowym.
Teolodzy,
psycholodzy i rni
guru co jaki czas
formuowali nowe
teorie, aby dowie,
e dowiadczenie
to
wynika
z
realnego
faktu.
Dusza"
jest
rozpowszechniony
m
pojciem
sformuowanym
dla
poparcia
naszego pobonego
yczenia
ycia
pomiertnego.
Wspczesna
biologia odsya nas
jednak tylko do
genetyki.
Uywany przez
nas
w
NLP
rzeczownik
tosamo"
mylnie
sugeruje
istnienie czego w
rodzaju
istoty
wasnego Ja", tak
jakby
posiadao
ono
stabiln
i
cig
struktur.
Stabilno
i
cigo staj si
jednak wtpliwe w
momencie,
gdy
zaczynamy
analizowa
samopoznanie.
Wtedy
syszymy
cigle zmieniajc
si melodi i to
gran za kadym
razem w innej
tonacji.
Nasze
wasne Ja nie jest
staym obiektem, a
tosamo
nie
pozostaje zawsze
jednakowa,
samopoznanie
zmienia
si
w
zalenoci
od
dowiadcze
i
upywu
czasu.
J
e
d
n
o
c
z
e
n
ie
p
r
z
e
k
o
n
a
n
ie
,
e
c
a
e
y
ci
e
p
o
z
o
st
aj
e
m
y
je
d
n
i
t
s
a
m
o
s
o
b
,
m
a
w
sobie
co
pokrzepiajcego i
uspokajajcego, a
zarazem
hamuje
dziaania
wszystkich
tych,
ktrzy
naprawd
chc si zmieni.
Okrelenie
wasnej
tosamoci, czyli
nazwanie
siebie
zgodnie z wasn
wiar w to, kim si
jest,
mona
potraktowa jako
typowo
lingwistyczny zabieg bazujcy na
sowach wiara" i
jest".
Kiedy
ludzie
mwi o sobie
samych,
czsto
uywaj
sw
,jestem..."
albo
wrcz wydaje mi
si, e jestem..."
Wikszo
tych
wypowiedzi mona
by okreli jako
tosamociowe", a
wywouje
je
zazwyczaj pytanie:
Kim jeste?".
Z
dowiadczenia
wiemy jednak, e
na
pytanie:
Powiedz mi, kim
jeste?"
rzadko
otrzymujemy
odpowied wprost.
John: Anita, powiedz
mi, kim jeste".
Anita:
O
Boe... O do
diaba!...
(duga
przerwa). Tego
nie da si
wyrazi
w
dwch
sowach.
(Znw duga
przerwa). Ja
to byam ja,
u
g
o
z
a
n
i
m
w
i
e
d
z
i
a
a
m
,
e
j
e
s
t
e
m
c
z
o
w
i
e
k
i
e
m
c
z
y
d
z
i
e
w
c
z
y
n
k.
Dzisiaj
jestem
sekretark,
wydaje mi si,
e jestem czu
kochank...
uwaam,
e
jestem
elegancka
i
seksowna...
twierdz,
e
jestem przebojowa... Jestem
Anita! (mieje
si).
Ale
przede
wszystkim... no
wiesz, ja to ja.
Taka,
jaka
byam
zawsze". (Nie
wie,
co
powiedzie
dalej).
Odpowiedzi na
powysze pytanie
mog zwiera siedem
elementw:
1.125
Jeste
m X (przy
czym X jest
synonimem
Ja, czyli: Ja to
ja, ja jestem
sob).
1.126
Jestem Y
(przy czym Y jest
imieniem: Jestem
Piotr).
1.127
Jestem
jak Z (przy czym Z
jest metafor: Jestem
jak tygrys w nocy).
1.128
Jestem U
(przy czym U okrela
cech charakteru:
Jestem zrczny).
1.129
Jeste
m E (przy
czym E jest
okreleniem
stanu
emocjonalneg
o: Jestem
szczliwy).
62____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI______________
1.130
Jestem V (przy czym V opisuje kategori spoeczn: Jestem

nauczycielk).
1.131
Jestem n-W (przy czym n jest kwalifikacj w ramach kategorii
spoecznej W: Jestem zym nauczycielem).
W ostatnim zdaniu definiujcym tosamo dana osoba automatycznie sama
wyznacza sobie pozycj w ramach porzdku spoecznego.
Jeli ograniczymy wyobraenie naszego Ja do tego, co daje si wyrazi
sowami, moemy wwczas nazwa to lingwistyczn definicj tosamoci.
Jednake NLP nauczyo nas rozpoznawania odczu kryjcych si za sowami.
Zmuszeni jestemy wic do modelowania tak zwanego zoonego ekwiwalentu
naszego Ja. I to wanie nazywamy samopoznaniem - czyli okreleniem, jak
siebie widzimy, syszymy, czujemy, jak dla siebie pachniemy i jak smakujemy
sami sobie.
3.2.1 Po pierwsze: czy powinnimy si pozby wasnego Ja?
Rni guru czsto radz swym uczniom pozby si swojego Ja: Porzucie
je!". S zdania, e tosamo stoi na przeszkodzie duchowemu spenieniu i
absolutnemu powiceniu: Zabij swoje ego!".
Diana Alstad i Joel Kramer, autorzy The Guru Papers (1993), we wspaniay sposb poddaj to zalecenie krytyce. Przyznaj, e prawdopodobnie
atwiej jest ugi si przed wol guru, pozbywszy si wasnej tosamoci.
Podkrelaj jednoczenie, e guru swojej wasnej tosamoci nigdy si nie
pozbywa. Przeciwnie, ma zazwyczaj bardzo silne ego.
Rezygnacja z wasnego Ja moe doprowadzi do cakowitego uzalenienia
si od swojego guru, ktry agodzi lki i konflikty i nakazuje sposb
postpowania. Po szesnastu latach pracy terapeutycznej mog z czystym
sumieniem powiedzie, e sabe Ja przysparza wicej kopotw ni silne.
Dlatego prosz, uwaaj na swoje Ja!
3.2.2 Wasne Ja dba o jednolito mylenia
Hierarchiczna organizacja jest najskuteczniejszym instrumentem umysu do
zwalczania chaosu. Porzdek hierarchii nastaje, gdy silne programy mentalne
kieruj i przezwyciaj sabsze. Hierarchia ta funkcjonuje najlepiej, kiedy
niewielka liczba silnych czynnikw zarzdza wiksz liczb sabszych. Nasze
mylenie funkcjonuje wic zupenie dobrze, gdy kilka nadrzdnych przekona
(programw) gruje nad wszystkimi pozostaymi. Takie wiodce" programy
eliminuj niepewno i przyczyniaj si do spokoju ducha.
Po czci moemy obj owe mentalne hierarchie (neuro)logieznymi
paszczyznami, wprowadzonymi do NLP przez Roberta Diltsa, ktry przej t
koncepcj od Gregory'ego Batesona, inspirowanego z kolei pracami
Wittgensteina. Dla uatwienia (i uniknicia krytyki ze strony Johna Grindera)
chciabym podsumowa te logiczne paszczyzny w nastpujcy sposb: Na
najwyszym szczeblu hierarchii mentalnego software'u"
63
z
n
a
j
d
u
j
e
m
y
p
a
s
z
c
z
y
z
n
n
a
z
y
w
a
n
d
u
c
h
o
w
o
c
i
".
S
k
a
d
a
j
si
n
a
n
i

wszechogarniajce
dowiadczenia,
cznie
z
podejciem danej
osoby
do
uniwersum, natury,
spoeczestwa
i
Boga. Do kategorii
duchowoci"
zaliczamy
dowiadczenia
transcendentalne.
Te
duchowe
przeycia
s
reprezentowane
przez niezmiernie
silne
cechy
formalne,
ktre
wynosz je ponad
wszystkie pozostae
treci mentalne.
Czyli,
jak
mwi
Bateson,
wysoko
leca
paszczyzna
logiczna organizuje
informacje nalece
do
niszej.
Znamienne
przeycie duchowe
moe ksztatowa
cay
sposb
mylenia
czowieka.
Nieco niej w
hierarchii znajduje
si
paszczyzna
samopoznania.
Jeeli
mylnie
potraktujemy
j
jako
tosamo
lingwistyczn,
bdzie ona dla nas
tym,
czym
czowiek myli, e
jest, i co wyraa
sowami".
W
niniejszej ksice
natomiast
klasyfikujemy
samopoznanie jako
pojemn kategori,
ktra
wprawdzie
obejmuje
sowa,
jednak czsto poza
nie wychodzi.
Chocia
d
o
w
i
a
d
c
z
e
n
i
a
d
u
c
h
o
w
e
m
o
g
n
a
z
n
a
c
z
a
s
a
m
o
p
o
z
n
a
n
i
e,
t
o
z
a
jm
u
j
e
o
n
o
b
ardzo
wysokie
stanowisko
w
systemie
mentalnym.
Intensywno cech
formalnych
samopoznania
bywa
bardzo
zrnicowana, ale
tylko
rzadko
osigaj
one
najwysze
paszczyzny
duchowe. Jednak
gdy si to zdarzy,
dana osoba odbiera
wwczas co w
rodzaju
egoimpulsu" czy egodopingu".
W
innych,
kracowych
wypadkach
konsekwencj
moe by cakowita
utrata
samowiadomoci uczucie
zarwno
straszne,
jak
i
wyzwalajce.
Wczeniej ju
opisaem
wan
rol, jak odgrywa
hierarchiczna struktura
mentalnego
software'u.
Dla
przypomnienia:
zapobiega
ona
chaosowi,
umoliwia
podejmowanie
decyzji i pomaga
eliminowa
wewntrzne konflikty.
Decyzja
dotyczca
rnic
midzy wysz a
nisz paszczyzn
logiczn
zapada
zawsze na korzy
tej
pierwszej.
Dylemat
midzy
dwoma
rwnorzdnymi, ale
niedajcymi
si
pogodzi opcjami,
jest rozstrzygany
dziki
u
w
z
g
l
d
n
ie
n
i
u
p
r
z
e
k
o
n
a
i
w
a
rt
o
ci
c
h
a
r
a
k
te
r
y
st
y
c
z
n
y
c
h
d
la
p
r
z
e
w
y
s
z
aj
ej je paszczyzny
logicznej
podobnie
jak
konflikt
midzy
dwoma oficerami
rwnej
rangi
rozstrzyga
przeoony.
Najsilniej
chroni
nasz
wewntrzn
spjno wanie
przeycia duchowe
i wynikajce z nich
przekonania. Ludzi,
ktrzy stracili wiar
we
wasne
wyczucie duchowe,
drcz zazwyczaj
niepewno
i
wtpliwoci.
Uciekaj si oni
wwczas
do
samopoznania, jest
to bowiem druga co
do intensywnoci
sia wspomagajca
ich
wewntrzn
spjno. U osb o
sabym Ja deficyt
ten
zostaje
wyrwnany
na
paszczynie
duchowej.
Utrata
wasnego
Ja
zmusza nas, o czym
wspomniaem
w
pierwszych
sowach rozdziau,
do wykorzystania
duchowych
wartoci w celu
zachowania
spjnoci osobistej.
Z ca pewnoci
moemy przyj,
e samopoznanie
peni
trzy
zasadnicze funkcje.
Po pierwsze tworzy
granice
osobowoci. Uwydatnia
si to najwyraniej
w
problemach
dotyczcych
osobowoci
wielorakich. Druga
f
u
n
k
c
j
a
j
e
st
g
w
n
i
e
n
a
t
u
r
y
k
o
m
u
n
i
k
a
t
y
w
n
e
j
c
h
o
d
z
i
m
i
a
n
o
w
i
c
i
e
o
p
o
informowanie
innych, kim
jest, aby
si
udzieli wskazwek na temat tego, jak chce si zosta sklasyfikowanym w

ramach porzdku spoecznego. Trzecia funkcja Ja polega na umoliwieniu
mentalnych reprezentacji zwizkw midzy nami a innymi. Pracujc z
panoram spoeczn, zauwaamy, i na takie zwizki skadaj si samoreprezentacja i reprezentacja innych.
3.3 RNICE MIDZY OSOBISTYM I SPOECZNYM JA
Osobiste Ja jest t czci samopoznania, o ktrej zazwyczaj mowa jest w
NLP. Skadaj si na nie mentalne reprezentacje popierajce przewiadczenie,
e jest si jednostk niepowtarzaln i jedyn w swoim rodzaju. Nasze Ja mwi,
e w caym uniwersum istnieje tylko jedna identyczna z nami osoba: my sami.
Programowanie neurolingwistyczne podkrela indywidualno jednostki.
Ma na to wpyw filozoficzna, humanistyczna i indywidualistyczna tradycja
NLP. To zaplecze kulturowe skania niekiedy praktykw NLP do zaniedbania
drugiej poowy wasnego Ja, mianowicie spoecznej. Pomijanie pojcia My w
odniesieniu do wasnego Ja przesania terapeutom rwnie spojrzenie na
wartoci i na podobiestwa kulturowe oraz na duchowe poczucie
przynalenoci do grup, mimo e to ostatnie jest prawdopodobnie najbardziej
rozpowszechnion form przeycia duchowego. W rwnym stopniu pomija si
w NLP wpyw na jednostk systemw spoecznych, na przykad rodziny,
kocioa, rodu albo pastwa.
W spoecznym Ja (nazywanym przez wspczesnych psychologw
spoecznych tosamoci spoeczn) zawarte s informacje dotyczce
podobiestw i powiza midzy dan osob a innymi. Nowoczesne anglo-amerykaskie spoeczestwo stawia indywidualno wyej ni kolektywno.
Powieci i filmy prezentuj czsto pojedynczych bohaterw konkurujcych z
innymi samotnymi herosami, natomiast wojny plemienne czy wanie rodowe
duo rzadziej stanowi ich temat. Zachowanie motywowane si kolektywu
wydaje si irracjonalne w dzisiejszym uprzemysowionym wiecie.
Powielanie" ludzi za pomoc manipulacji genetycznych take jest sprzeczne z
ideologi jednostkowoci.
Modelujc samopoznanie danej osoby, powinnimy rwnie uwzgldni
kulturowy podtekst, a wic odpowiedzie sobie na pytanie, czy Ja spoeczne
gruje nad osobistym czy odwrotnie? Jeli chcemy znale odpowied,
pytamy z kolei: Co jest dla ciebie waniejsze - to, co mylisz sam o sobie, czy
to, co myl o tobie inni?". Przewaga zagadnie spoecznych nad wasnym Ja
towarzyszy przywizywaniu wikszej wagi do opinii innych ni do wasnych
przekona. Z faktu, jak czsto dana osoba wspomina o grupach, klanach,
plemionach czy innych wsplnotach, moemy wywnioskowa, czy kieruje si
poczuciem Ja, czy My. Wadza, jak spoeczno ma nad jednostk, przejawia
si take w dobieraniu odpowiedniego ubioru, w tatuowaniu si czy
uwzgldnianiu innych symboli przynalenoci.
SAMOPOZNANIE I TOSAMO____________________________65
Paszczyzny logiczne w zakresie spoecznym

Paszczyzna duchowa
SAMOPOZNANIE
Wyobraenia
Indywidualne powizania duchowe:
JA - Uniwersum/Bg
Kolektywne powizania duchowe:
MY - Uniwersum/Bg
Ponadczasowe Ja:
JA taki, jaki jestem zawsze
Osobiste Ja:
Teraniejsze Ja:
JA jedyny w swoim rodzaju

JA w tej chwili
Przynaleno rodowa:
Spoeczne Ja:
Wybrane grupy:
Tosamo lingwistyczna:
MY jestemy rodzin
MY jestemy jednakowi
MY jestemy przyjacimi
Wypowiedzi JA i MY"
Wyobraenie o wiecie spoecznym i duchowym

Wyobraenie o wiecie fizycznym
Umiejtnoci
Spoeczny system operacyjny

Zdolnoci spoeczne
Zwizki i inne powizania
Wszystkie inne umiejtnoci
Zachowanie
Postawy spoeczne: obcowanie z wasnym gatunkiem

Inne postawy
Otoczenie
rodowisko spoeczne:
wczenie panoramy spoecznej
rodowisko niespoeczne:
wyczenie panoramy spoecznej
3.4 STRUKTURA SAMOPOZNANIA

Samopoznanie mona przeanalizowa i podzieli na rne sposoby. Dla nas
bardzo praktyczny jest podzia wedug systemw sensorycznych, dlatego e
odpowiada wszystkim naszym gwnym modelom i metodom.
3.4.1 Autoportret ponadczasowy
Ktre czci wasnego Ja nazywamy wizualnymi? Autoportret danej osoby
uaktywnia si przez zadawanie pyta typu: Czy widzisz swj wasny obraz?".
Jednak ten sposb stawiania pyta czsto prowadzi do maej precyzyjnoci
odpowiedzi. Wiele obrazw widzianych w konsekwencji tak sformuowanego
polecenia utrudnia wyowienie" tego jednego, waciwego. Jako praktycy
NLP musimy wiedzie, czego chcemy, i pomc klientowi dokona trafnego
wyboru.
Wiele przeprowadzonych przeze mnie eksperymentw wykazao, e obrazy
wasnego Ja mona postrzega na rnych poziomach abstrakcji. Na przykad
kto moe pamita, co widzia rano w lustrze, a w wyobrani potrafi take
wytworzy swj ponadczasowy autoportret -si rzeczy abstrakcj tego, czym
zawsze by i bdzie". Od odpowiedniej techniki zaley, czy uda nam si
doprowadzi klienta do waciwego poziomu abstrakcji.
Taki ponadczasowy portret wasny moe posuy za rdo pomocnicze,

kiedy w pewnym okresie ycia mamy zamiar poszuka w nim nowej myli
przewodniej, moe te pomc w spojeniu wielu osobnych Ja.
3.4.2 Autoportret w kontekcie
Obrazy wasne ulegaj zmianom w zalenoci od czasu i kontekstu. Podczas
terapii jestemy konfrontowani z obrazami pasujcymi do okrelonych
sytuacji. To mniej abstrakcyjne, kontekstowe Ja odgrywa wan rol w pracy z
panoram spoeczn i dlatego wane jest opanowanie poniszych krokw.
Kilka praktycznych wskazwek. Nawet gdy stosujemy w szecio-punktowy

program, polecenie spojrzenia na siebie samego moe nieco zdezorientowa
klienta. Czsto wynika to z faktu, e obraz wasny nigdy nie egzystuje w
sposb cigy i cakowicie wiadomy. To z kolei zbija klienta z tropu, tak e nie
wie, co waciwie powinien widzie. Czsto widzi
67
z
m
i
e
n
i
a
j
c
e
s
i
o
b
r
a
z
y
w
a
s
n
e
g
o
J
a
,
a
i
c
h
z
n
a
c
z
e
n
i
e
p
o
z
o
s
t
a
j
e
d
l
a
n
iego zagadk.
Uwaga
klientw moe by
take odwrcona
przez
inne
Ja
bkajce
si"
niekiedy
po
panoramach
spoecznych
niektrych ludzi.
Dlatego chciabym
poda jeszcze kilka
wskazwek
pomocnych
w
stworzeniu
autoportretu.
Po
zbadaniu
setek przypadkw
jestem przekonany,
e najlepiej jest
postpi tak, jak
gdyby istnia tylko
jeden
jedyny,
konkretny obraz
wasnego
Ja,
lokalizowany
bezporednio
przed sob. Ten
stojcy na czele,
wytworzony
w
wyobrani
autoportret jest w
danym kontekcie
wiodcym
Ja.
Moemy
wic
przyj, e ta jego
cz, ktra kieruje
czowiekiem
w
okrelonej sytuacji,
zajmie
rwnie
gwne miejsce w
jego
panoramie
spoecznej.
I prosz mi
uwierzy, klient to
zauway
przynajmniej
podwiadomie.
Jeli kto twierdzi,
e tego nie widzi,
naley
zaproponowa,
eby sobie ow
sytuacj wyobrazi.
Ma
oczywicie
prawo
by
niepewny. Moemy
mu
pomc,
mwic:
Jeli
n
i
e
j
p
o
j
a
w
i
si
l
e
p
s
z
y
o
b
r
a
z,
t
o
g
o
w
y
m
i
e
n
is
z
".
M
u
s
i
m
y
p
o
n
a
d
t
o
p
a
m
i
t
a
, e pacjent z
pewnoci ulegnie
naszej sugestii co
do
zmiany
wasnego obrazu,
nawet jeli bdzie
to niewiadome.
Gdy
autoportret
jest
bardzo niewyrany,
emocjonalne
reakcje na sugestie
s
silnie
odczuwalne.
Zmiany obrazu id
w
parze
ze
zmianami mimiki,
oddechu i pozycji
ciaa.
Jeeli natomiast
wszystkie werbalne
i niewerbalne znaki
sygnalizuj
cakowity
brak
autoportretu, jest to
oczywicie rwnie
cenn informacj.
Nierzadko bowiem
jaka
cz
osobowoci
poddaje
go
cenzurze - i to z
zupenie
pozytywnych
pobudek. A nasza
dalsza praca ma
tylko wtedy szanse
na sukces, jeli
najpierw
nawiemy kontakt
z ow czstk.
Psycholodzy
mwi czsto o
pozytywnych
i
negatywnych
obrazach
wasnych", majc
na myli ich tre.
Jeeli
ma
si
negatywny obraz
wasny, oznacza to,
e widzi si siebie
akurat
w
niekorzystnej
sytuacji,
na
przykad
popeniajc jakie
gupstwo.
Powodem
tr
u
d
n
o
ci
z
w
y
w
o
a
ni
e
m
w
a
s
n
e
g
o
o
b
ra
z
u
m
o
e
b
y
ta
k
e
je
g
o
n
e
g
at
y
w
n
a
tr
e
.
D
a
n
a
o
soba
nie
chce
wwczas
go
widzie. W takim
wypadku warto jest
powici
nieco
uwagi tej czci
osobowoci, ktra
sprawuje nad nim
kontrol.
3.4.3 Odlego i
kontakt z
wasnym Ja oraz
jego wielko
Idealna odpowied
na pytanie: Gdzie
widzisz
swj
wasny obraz?", to
dokadne
wskazanie
odpowiedniego
punktu
w
przestrzeni przed
sob. W innych
wypadkach
klientowi
jest
potrzebna pomoc.
Terapeuta moe na
przykad
stan
dokadnie w tym
miejscu, na ktrym
spoczywa
wzrok
klienta i sprbowa
za pomoc ruchw
rki zlokalizowa
punkt
umiejscowienia obrazu.
Cechy formalne
obrazu wasnego,
jakimi s odlego
i
wielko,
odgrywaj istotn
rol w zmianach i
umacnianiu
samopoznania.
Jeszcze
67
z
m
i
e
n
i
a
j
c
e
s
i
o
b
r
a
z
y
w
a
s
n
e
g
o
J
a
,
a
i
c
h
z
n
a
c
z
e
n
i
e
p
o
z
o
s
t
a
j
e
d
l
a
n
iego zagadk.
Uwaga
klientw moe by
take odwrcona
przez
inne
Ja
bkajce
si"
niekiedy
po
panoramach
spoecznych
niektrych ludzi.
Dlatego chciabym
poda jeszcze kilka
wskazwek
pomocnych
w
stworzeniu
autoportretu.
Po
zbadaniu
setek przypadkw
jestem przekonany,
e najlepiej jest
postpi tak, jak
gdyby istnia tylko
jeden
jedyny,
konkretny obraz
wasnego
Ja,
lokalizowany
bezporednio
przed sob. Ten
stojcy na czele,
wytworzony
w
wyobrani
autoportret jest w
danym kontekcie
wiodcym
Ja.
Moemy
wic
przyj, e ta jego
cz, ktra kieruje
czowiekiem
w
okrelonej sytuacji,
zajmie
rwnie
gwne miejsce w
jego
panoramie
spoecznej.
I prosz mi
uwierzy, klient to
zauway
przynajmniej
podwiadomie.
Jeli kto twierdzi,
e tego nie widzi,
naley
zaproponowa,
eby sobie ow
sytuacj wyobrazi.
Ma
oczywicie
prawo
by
niepewny. Moemy
mu
pomc,
mwic:
Jeli
n
i
e
j
p
o
j
a
w
i
si
l
e
p
s
z
y
o
b
r
a
z,
t
o
g
o
w
y
m
i
e
n
is
z
".
M
u
s
i
m
y
p
o
n
a
d
t
o
p
a
m
i
t
a
, e pacjent z
pewnoci ulegnie
naszej sugestii co
do
zmiany
wasnego obrazu,
nawet jeli bdzie
to niewiadome.
Gdy autoportret
jest
bardzo
niewyrany,
emocjonalne
reakcje na sugestie
s
silnie
odczuwalne.
Zmiany obrazu id
w
parze
ze
zmianami mimiki,
oddechu i pozycji
ciaa.
Jeeli natomiast
wszystkie werbalne
i niewerbalne znaki
sygnalizuj
cakowity
brak
autoportretu, jest to
oczywicie rwnie
cenn informacj.
Nierzadko bowiem
jaka
cz
osobowoci
poddaje
go
cenzurze - i to z
zupenie
pozytywnych
pobudek. A nasza
dalsza praca ma
tylko wtedy szanse
na sukces, jeli
najpierw
nawiemy kontakt
z ow czstk.
Psycholodzy
mwi czsto o
pozytywnych
i
negatywnych
obrazach
wasnych", majc
na myli ich tre.
Jeeli
ma
si
negatywny obraz
wasny, oznacza to,
e widzi si siebie
akurat
w
niekorzystnej
sytuacji,
na
przykad
popeniajc jakie
gupstwo.
Powodem
tr
u
d
n
o
ci
z
w
y
w
o
a
ni
e
m
w
a
s
n
e
g
o
o
b
ra
z
u
m
o
e
b
y
ta
k
e
je
g
o
n
e
g
at
y
w
n
a
tr
e
.
D
a
n
a
o
soba
nie
chce
wwczas
go
widzie. W takim
wypadku warto jest
powici
nieco
uwagi tej czci
osobowoci, ktra
sprawuje nad nim
kontrol.
3.4.3 Odlego i
kontakt z
wasnym Ja oraz
jego wielko
Idealna odpowied
na pytanie: Gdzie
widzisz
swj
wasny obraz?", to
dokadne
wskazanie
odpowiedniego
punktu
w
przestrzeni przed
sob. W innych
wypadkach
klientowi
jest
potrzebna pomoc.
Terapeuta moe na
przykad
stan
dokadnie w tym
miejscu, na ktrym
spoczywa
wzrok
klienta i sprbowa
za pomoc ruchw
rki zlokalizowa
punkt
umiejscowienia obrazu.
Cechy formalne
obrazu wasnego,
jakimi s odlego
i
wielko,
odgrywaj istotn
rol w zmianach i
umacnianiu
samopoznania.
Jeszcze
waniejszy jest zwizek obu Ja, czyli ogniwo czce obraz z poczuciem
wasnego Ja (Ja kinestetycznym). Obraz wasny moe by tylko wtedy
prawdziwy, gdy jest poczony z kinestetycznym Ja. Wikszo ludzi z atwoci moe wyobrazi sobie to ogniwo. Jego wizualn reprezentacj uaktywniamy w razie potrzeby pytaniem: Czy widzisz zwizek midzy
poczuciem swojego wasnego Ja a jego obrazem?". Zwizek ten jest czsto
postrzegany jako wizualna metafora zjawiska energetycznego, na przykad
jako promie.
Sia Ja w duym stopniu zaley od odlegoci, w jakiej jest ono widziane,
jego wielkoci i zwizku obu jego czci skadowych. Intensywno jego
odbioru zwiksza:
1.132
zmniejszenie odlegoci,
1.133
powikszenie,
1.134
umocnienie zwizku obu Ja,
1.135
rozjanienie i uwydatnienie (czsto).
Uywajc jzyka NLP, moemy powiedzie, e doprowadzenie klienta do
obrazu wasnego czsto wywouje przejciowe asocjacje lub dysocjacje.
Wytworzony w wyobrani zwizek obu Ja odzwierciedla wymiar ich kinestetycznego wspdziaania w obrazie wasnym.
Cakowita dysocjacja od wasnego obrazu zabija poczucie wasnego Ja.
Klient, ktry nieprzerwanie postpuje w ten sposb, ju wkrtce zacznie
skary si, e straci z oczu sam siebie.
Obraz wasny moe jednak take znajdowa si bardzo blisko, a nawet
cakowicie wewntrz ciaa. I wtedy nie widzimy ani obrazu, ani jego zwizku z
wasnym Ja. Okrelamy to wwczas mianem cakowitej asocjacji z obrazem
wasnym, z tym e pacjent wtedy ju go nie widzi. Badania w tej dziedzinie
dowodz, e stan cakowitej asocjacji z obrazem wasnym uwaa si za
pozytywny. Doj do siebie", sta si caoci", trans medytacyjny" - takich
sw uywa si dla sprecyzowania tego stanu mentalnego. Wikszo osb nie
jest jednak zdolna do spoecznych interakcji, utosamiajc si cakowicie z
obrazem wasnym. Inni natomiast uwaaj, e pozostajc w takim stanie,
mona si znakomicie komunikowa. Nie zapominajmy, i obraz wasny
odzwierciedla miejsce danego czowieka wrd innych ludzi w panoramie
spoecznej. Powiadamia go o jego roli i pozycji spoecznej. Gdy obrazu
wasnego nie ma, osoba zatraca pewne strategiczne zdolnoci spoeczne"
(patrz podrozdzia 3.9, w ktrym mowa jest o strategiach tosamoci
spoecznej").
3.4.4 Pozycja spostrzegania obrazu wasnego
W rozdziale pierwszym wspomniaem ju, e obraz wasny moe by widziany
z rnych perspektyw. Rnicowanie midzy obrazami wasnymi pierwszej i
drugiej pozycji spostrzegania okazao si bardzo uyteczne.
Obraz widziany z pierwszej pozycji to do zoone zjawisko, pokazuje
bowiem Ja rwnoczenie z dwch rnych stanowisk. Spoglda si na nie z
samego centrum panoramy spoecznej, obserwujc co, co z tego punktu
69
w
c
al
e
n
ie
je
st
w
i
d
o
c
z
n
e.
T
a
k
ja
k
k
a
p
it
a
n
,
k
t
r
y
st
o
i
n
a
st
at
k
u
,
al
e
n
ie
m
o
e
te
g
o
st
at
k
u
jednoczenie
widzie
na
horyzoncie.
Brzmi to by
moe dziwnie, ale
jedna
z
najskuteczniejszych
technik NLP, tak
zwane
wizualne
przeczanie
(Bandler,
1985),
opiera si gwnie
na
ustawieniu
silnego
obrazu
wasnego
w
kontekcie,
w
ktrym jest on saby lub cakowicie
nieobecny. Obraz
wasny ma wic
efekt terapeutyczny,
mimo e jest on
mentalnym,
metaforycznym
wytworem.
Obraz wasny
widziany z drugiej
pozycji ma tym
bardziej charakter
nierealnej
i
delikatnej
reprezentacji, e u
jego podstawy ley
zoona,
poznawcza konstrukcja
sposobu
spostrzegania danej
osoby
przez
innych. Pokazuje,
jak owa osoba
myli
(przypuszcza,
mniema, wyobraa
sobie),
e
jest
widziana. Obrazy
wasne
spostrzegane
z
drugiej
pozycji
zawdziczaj swoje
istnienie faktowi,
e
jednostki
uzalenione
od
innych zazwyczaj
si ich trzymaj.
Czsto
obraz
wasny pierwszej
pozycji
zostaje
zastpiony obrazem
drugiej pozycji.
3.
5
G
O
S
Y
W
O
L
I,
C
Z
Y
L
I
J
A
A
U
D
Y
T
Y
W
N
E
K
ie
d
y
w
y
m
a
w
ia
m
y
s
o
w
a
J
a,
,j
a
s
a
m
"
l
u
b
m
n
ie
",
automatycznie
stajemy si siebie
wiadomi.
Samopoznanie
pobudzane
jest
take przez wypowiedzenie imienia,
przezwiska
czy
przydomka danej
osoby.
Drugim
aspektem
suchowym
jest
nasz zaufany gos
wewntrzny.
U
niektrych
ludzi
stanowi on nawet
istot
samopoznania. Jeli
ten gos zamilknie
(podczas medytacji
lub
na
skutek
afazji),
zaginie
take
poczucie
normalnego, wasnego Ja.
Mimo
e
wszystkie
personifikacje
mog by rdem
gosw
wewntrznych, to tylko
niewiele z nich
dana osoba zalicza
do wasnego Ja,
czyli
wycznie
personifikacji
wasnej
osoby.
Jeeli kilka czstek
funkcjonuje
rwnoczenie, to
wasne Ja mwi
swoim gosem do
drugiego Ja, a to z
kolei by moe
odpowiada w inny
sposb. Audytywne
elementy wasnego
Ja znajduj si
czsto z boku lub z
tyu
panoramy
spoecznej, rzadziej
na
pierwszym
planie.
Sposb, w jaki
praktycy
NLP
pracuj
nad
czciami
skadowymi osobowoci, moe nam
w
ia
d
o
m
i
,
ja
k
s
o
n
e
p
e
rs
o
n
if
i
k
o
w
a
n
e.
G
o
s
y
u
c
z
e
s
tn
ic
z
c
e
w
s
a
m
o
p
o
z
n
a
n
i
u
potrafi gruntownie
wymiesza si z
gosami wszystkich
moliwych
personifikacji.
Inaczej
mwic,
tworzy si gwar",
ktry dowodzi, e
dowiadczenia
spoeczne
niektrych
ludzi
niekoniecznie
dziaaj
niczym
wizualna przesona,
a raczej sprawiaj
wraenie nieustannej
gadaniny
oddzielajcej ich od
niespoecznego
milczenia
wiata
zewntrznego.
3.6
ZAPACH,
SMAK I
CZUCIE
SAMEGO
SIEBIE
W
niniejszym
przegldzie
wewntrznych
reprezentacji
wasnego Ja nie
moe
zabrakn
aspektw
wchowych
i
smakowych. Paleta
zapachw wasnego
ciaa moe take
stanowi
istotny
element Ja. Patrick
Siiskind
pisa w swojej powieci Pachnido o tym, e czowiek bez wasnego zapachu

jest bezosobowy i niezauwaalny. Czytajc t powie, poniekd wyzwalamy
nasze powonienie i uzyskujemy pewno, e zapach jest wanym elementem
naszego Ja, nie rnic si pod tym wzgldem od smaku.
Wizualne i audytywne skadowe naszej tosamoci s silnie zwizane z jej
kinestetycznymi elementami. Uczucia wasne s istot czowieka. Pierwsz
umiejtnoci zarodka w onie matki jest prawdopodobnie czucie siebie
samego.
Polecenie: Poczuj siebie!" czsto wystarcza, eby wywoa ten rodzaj
uczu. Jednak gdy tylko zaczniemy wyjania, co czujemy, okazuje si, jak
bardzo jest to skomplikowane. Dlatego dobrze jest we wasnym Ja rozrni
trzy rodzaje uczu:
1.136
poczucie kinestetycznego Ja,
1.137
samoocena,
1.138
znajome poczucie wasnego Ja.
W nastpnym rozdziale przyjrzymy si im dokadniej.
3.6.1 Kinestetyczne Ja
Stwierdzilimy ju, e uczucie kinestetycznego Ja jest zlokalizowane
zazwyczaj w okolicach brzucha. W aikido punkt ten nazywa si ki".
Fizjoterapeuci i mionicy wschodnich sztuk walki odkryli, e ta cz ciaa ma
ogromne znaczenie dla samopoczucia czowieka i pooona jest kilka
centymetrw w gbi ciaa, powyej lub poniej ppka. Ktr cz twojego
ciaa odczuwasz najsilniej jako cz twojego Ja"? Pytanie to czsto uatwia
moim klientom rozpoznanie ich kinestetycznego Ja. Zdziwio mnie tylko, e
lokalizowali swoje uczucia w bardzo rnorodny sposb, od czubka gowy,
poprzez klatk piersiow, a do podbrzusza; nie zawsze porodku, czsto te z
boku.
Z czasem doszedem do przekonania, e odbieranie wasnego Ja poza
wasnym ciaem wynika z braku kinestetycznego Ja. Wychodzi na to, e gdy
jestemy pogreni we nie, pi take nasze Ja kinestetyczne, tak samo jak w
niektrych stanach zmienionej wiadomoci.
Kinestetyczne Ja teoretycznie zajmuje centralne miejsce w przeyciach
spoecznych, ale w rzeczywistoci istnieje wiele wyjtkw od tej reguy.
Miaem do czynienia z pacjentami, ktrzy odczuwali kinestetyczn
personifikacj innej osoby w swoim centralnym punkcie. Wasne Ja tego typu
znajdowao si u nich gdzie w okolicach rodkowego punktu. Niektrzy
opowiadali take, e w punkcie centralnym lokalizowali kiedy jak inn
osob, ale gdy znika ona bezpowrotnie z ich ycia, w rodku ciaa pozostaa
im tylko pusta, zimna i czarna dziura.
Wiele szk fizjoterapeutycznych zgodnie twierdzi, e niestao osobowoci i postawy ciaa jest cile zwizana z bardzo wysok lokalizacj kinestetycznego Ja. Niekorzystne jest take umiejscawianie go za bardzo na
wprost, za nisko lub z tyu. Ten stan mona skorygowa wiczeniami i poprzez
bezporednie sugestie. Mwimy wwczas o wiczeniu centrowania.
71
W
N
L
P
t
e
g
o
r
o
d
z
a
j
u
i
n
t
e
r
w
e
n
c
j
e
n
a
z
y
w
a
s
i
z
m
i
a
n
a
m
i
k
i
n
e
s
t
etycznych cech
podrzdnych,
ale, niestety, na
razie niewielu
terapeutw NLP
stosuje
ow
technik.
W ramach
samopoznania
warto
jest
przyjrze
si
bliej swojemu
kinestetycznem
u
Ja
i
zwizanemu z
nim obrazowi.
Zdarza si
jednak, e oba
elementy wcale
nie s ze sob
powizane,
poniewa brak
im
jest
tak
zwanego
ogniwa
czcego.
W
takich wypadkach synestezja
obrazu i uczucia
nie funkcjonuje,
a
wyrane
poczucie
wasnego Ja po
prostu
nie
istnieje. Obraz
wasny
przedstawia jak
gdyby
obc
osob.
Sugerujc
klientowi
powizanie
obydwu
obrazw,
moemy
umocni
znaczenie
stworzonego w
mylach
autoportretu.
Udaje si to na
przykad dziki
pytaniu: Czy
potrafisz
poczy obraz
tego,
czym
jeste,
z
punktem ciaa,
w
ktrym
l
o
k
a
l
i
z
u
j
e
s
z
t
w
o
j
e
w
a
s
n
e
J
a
?
(
w
s
k
a
z
u
j
e
m
y
n
a
b
r
z
u
c
h
k
l
i
e
n
t
a
).
Optymalne
samopoznanie
uaktywnia
rwnoczenie
wszystkie
systemy
sensoryczne.
Poczucie
wasnego Ja jest
obecne,
jeeli
klient
widzi
swj
obraz
wasny
albo
jeeli wymawia
(w myli) swoje
imi lub sowo
Ja.
Aby
wyostrzy
wraliwo
moich
pacjentw
na
ich Ja polecam:
Popatrz na twj
obraz
wasny,
wyczuj go i
powiedz:
To
ja,
pocz
poczucie
twojego Ja z
obrazem..."
(powtarzamy).
p
a
t
r
z
c
n
a
n
i
e
.
C
z
u
j
e
m
y
s
i
l
e
,
b
o
n
i
e
c
h
c
e
m
y
n
a
3.6.2 Samoocena
Negatywne
obrazy wasne
dlatego
s
negatywne, e
czujemy si le,
n
i
e
p
a
t
r
ze, i czsto
opatrujemy
siebie
negatywnymi
komentarzami:
72____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI________________
Piotr: Nie, no obrzydzenie mnie bierze, jak patrz na to moje Ja tam na dole".
Konstatujc w uproszczony sposb, moemy ocenia samego siebie jako posta:
1.139 sympatyczn,
1.140 odpychajc,
1.141 neutraln.
Wiadomo, e odrzucanie samego siebie moe powodowa problemy. Ludzie
majcy negatywny obraz wasny, staraj si na niego nie patrze. Ujawnia si
to, gdy polecamy pacjentowi zastosowa konkretn technik NLP, na przykad
dysocjacj wizualno-kinestetyczn: Przyjrzyj si sobie, jak robisz to czy
tamto...". Czowiek z negatywnym obrazem wasnym nie bdzie umia
wykona polecenia, bo wzdraga si przed konfrontacj z czym tak
odpychajcym. W ten sposb jedna cz jego osobowoci chce ochroni go
przed negatywnym uczuciem samokrytyki.
Osoby, ktre nie akceptuj swojego obrazu wasnego, maj skonno do
odsuwania go daleko od siebie, zmniejszania i spychania na bok. Jednak takie
spojrzenie na obraz wasny - jak gdyby przez odwrcon lunet - pociga za
sob zgubne skutki dla spoecznych kompetencji. Sabo malutkiego,
dalekiego obrazu powoduje, e dana osoba staje si podatna na wpywy
grujcych nad ni ludzi. Brak jej cakowicie pewnoci siebie oraz siy
przebicia i z atwoci staje si ofiar przemocy. Ponisza, prosta technika NLP
moe przeciwdziaa negatywnemu autoportretowi.
U wielu moich pacjentw ta prosta technika interwencyjna odniosa

zadziwiajco pozytywne rezultaty. Zastosowana w odniesieniu do ponadczasowych obrazw wasnych, moe dostarczy pierwszych uczu bezwarunkowej mioci i szacunku dla samego siebie. Oczywicie uwydatnia
take wszelkie moliwe problemy ekologiczne. By moe pacjent opowie nam,
jakie przekonania przeszkadzaj mu w dugotrwaym przepenieniu obrazu
wasnego mioci. Opisze ewentualnie traumatyczne przeycia, krytykujce
gosy uwewntrznionych postaci rodzicw i tym podobne
73
p
r
z
y
c
z
y
n
y
.
W
s
z
y
s
t
k
i
e
t
e
z
a
s
tr
z
e
e
n
i
a
m
u
s
i
m
y
p
r
z
e
a
n
a
li
z
o
w
a
,
z
a
n
im bdziemy mogli
oczekiwa,
e
uczucia
pozytywnej
samooceny
si
ustabilizuj.
3.6.3
Znajome
uczucia w
stosunku do
wasnej
osoby
Oprcz samooceny
i
poczucia
kinestetycznego Ja
poczucie wasnego
Ja moe take by
opanowane przez
tak zwane znajome
uczucia w stosunku
do wasnej osoby.
W tym miejscu
powinnimy
pamita, e nasze
wewntrzne
narzdy zmysowe
(ktrych zadaniem
jest
regulacja
postawy,
gry
mini, oddechu i
krwiobiegu)
nieustannie
dostarczaj
naszemu mzgowi
jakich informacji.
Do
pewnego
momentu s to
normalne"
uczucia. Zazwyczaj
odbierane s one w
sposb cigy lub
wystpuj zawsze
w
tej
samej
kolejnoci.
Uwiadamiamy je
sobie tylko wtedy,
gdy na przykad
serce bije nam
szybciej, odek
jest pusty albo
peny,
gdy
przyjmujemy jak
nienaturaln
pozycj
albo
oddychamy inaczej
ni
zwykle.
Znajome uczucia
wynikaj wanie z
ta
k
ic
h
fi
z
y
c
z
n
y
c
h
p
r
z
e
y
.
N
a
o
g
m
a
j
o
n
e
z
w
i
z
e
k
z
p
r
z
y
z
w
y
c
z
a
j
e
n
i
e
m
.
S
nam tak znane, e

zaczynamy zdawa
sobie z nich spraw
dopiero, gdy si
zmieniaj - gdy
znajome
uczucia
zastpione zostan
obcymi. Podobnie
jest ze smakiem
wasnego jzyka.
Mona go czu, ale
tylko,
kiedy
zwrcimy na niego
uwag (na przykad
w trakcie choroby
albo czytania tego
tekstu).
O
braku
znajomych uczu
wasnych mwimy
natomiast,
gdy
dana osoba nie
potrafi
wyczu
samej
siebie.
Nastpstwem tego
zjawiska mog by
lk
i
swoiste
oddalenie si od
wasnj
osobowoci.
Wedug
obserwacji wielu
terapeutw
pacjenci kurczowo
trzymaj
si
znanych
sobie
uczu, nawet jeli
s
one
nieprzyjemne
Dobrze mi byo z
moj star, dobr
depresj".
Lk
przed
czym
nowym,
obcym
moe
blokowa
wszelkie
zmiany
terapeutyczne.
Niektrzy autorzy
(Wessler,
1990)
nazywaj
to
emocjonalnym
przystankiem".
Gdy pacjent na
skutek
wprowadzonej
zmiany
jest
zmuszony z niego
zrezygnowa,
zaczyna si ba,
o
p
o
n
o
w
a
i
s
p
r
z
e
c
i
w
i
a
si
z
m
i
a
n
i
e
.
U
p
a
r
c
i
e
tr
z
y
m
a
si
b
o
k
o
z
a
k
o
r
z
e
n
i
onych uczu i
utrudnia
tym
samym
wszelkie
modyfikacje.
W
takich wypadkach
terapeuta powinien
skontrolowa
aspekty
ekologiczne i poszuka
pozytywnych
pobudek
w
oponujcych
czciach
osobowoci.
3.7 PANORAMA
WASNEGO JA
Podczas
gdy
pacjent siedzi z
zamknitymi
oczami i przyglda
si w mylach
swojej panoramie
spoecznej,
terapeuta moe go
spyta: Gdzie czujesz sam siebie
pord
tych
wszystkich ludzi?".
Najczstsz
odpowiedzi
bdzie okrelenie
umiejscowie
samego
siebie.
Moe ich by
nawet
kilka,
midzy innymi Ja
przewodzce
w
danym kontekcie i
lokalizowane
na
pierwszym planie
panoramy
spoecznej,
w
pozycji
na
godzinie
12.00".
Poza
tym
u
niektrych
ludzi
napotkamy kilka
obserwujcych Ja,
stojcych
zazwyczaj
na
uboczu
(i
komentujcych z
tej pozycji). Dla
caociowej
reprezentacji
wszystkich
Ja
spostrzeganych
w przestrzeni posugujemy si okreleniem panorama wasnego Ja". I

rzeczywicie, wszystkie wiadomie postrzegane czci osobowoci mog
znajdowa si w najbliszym otoczeniu (i wewntrz) danej osoby. Ich wielko
i odlego midzy nimi informuje o strukturze danej osobowoci. W rozdziale
czwartym traktujcym o sile spoecznej poznamy prawo dominujcych
personifikacji, decydujce o tym, ktra cz osobowoci przejmuje
prowadzenie" w okrelonej sytuacji. Przewodzce Ja to moe by wanie taka
dominujca personifikacja, ale take personifikacje osb drugich lub caych
grup. Zasada ta ilustruje take dynamik wasnego Ja, o ile ta ostatnia
odznacza si niestabiln tosamoci.
3.8 SPOECZNE JA Z PUNKTU WIDZENIA NLP
Rodzina jest pierwsz grup, do ktrej czujemy swoj przynaleno. Dlatego
dla wikszoci ludzi jest ona take prototypem spoecznego Ja. Rodzina,
plemi czy nard to grupy, do ktrych naleymy bez moliwoci
wczeniejszego wyboru. Stanowi one tak zwan przynaleno rodow.
Natomiast inne, wybrane przez nas grupy (partie polityczne czy stowarzyszenia sportowe) odczuwa si zupenie inaczej.
Czowiek o spoecznym Ja (na przykad Hindus o osobowoci nastawionej
na wsplnot), postawiony przed pytaniem: Kim jeste?", w odpowiedzi
wymieni kategorie spoeczne, do ktrych przynaley. Powie na przykad:
Jestem Brahmanem, Subrimanem, Hindusem, psychologiem, czonkiem partii
kongresowej, pochodz z Biharu". Takie informacje s wyrazem spoecznego
Ja nazywanego take tosamoci spoeczn.
Tosamo osobista i spoeczna rni si uyciem sw: Ja albo My i
Jedyny" albo podobny". Tosamo spoeczna zawiera cechy wsplne dla
wszystkich czonkw tej samej grupy.
Pomijajc konkretne wypowiedzi na ten temat, przynaleno grupow
demonstruje si take za pomoc ubioru, samochodu czy podobnych symboli.
Spoeczne Ja jest widoczne, zanim dojdzie do gosu. Gdy za si odzywamy,
nasza tosamo spoeczna przejawia si gwnie w brzmieniu jzyka
ojczystego, akcentu lub argonu.
Tosamo spoeczna czowieka nie jest jednak wycznie aspektem
przynalenoci grupowej, jest ona take przekonaniem o jego pozycji zajmowanej w teje grupie. Innymi sowy, spoeczne Ja reprezentuje przynaleno lub brak przynalenoci do grupy oraz sposb, w jaki jest ona
odczuwana.
Teoretycznie spoeczne samopoznanie czowieka mona porwna z olbrzymi sieci poznawcz, poniewa naleymy do wielu grup i do rwnie
wielu nie naleymy. Jednak w yciu codziennym rzeczywiste spostrzeganie
spoecznego Ja ogranicza si do uwzgldniania okrelonej liczby tych
potencjalnych zwizkw.
Moemy zacz si zastanawia, dlaczego czowiek wytwarza spoeczny
wizerunek? Odpowied na to pytanie jest rwnoczenie wytumaczeniem.
Mona powiedzie, e spoeczne Ja udziela nam jasnych
SAMOPOZNANIE I TOSAMO____________________________TO
wskazwek dotyczcych naszego zachowania. Umoliwia nam podejmowanie

decyzji i rozwizywanie wewntrznych konfliktw. Innymi sowy, mwi, co
nam wolno, a czego nie wolno.
Oczywicie przynaleno grupowa nie umacnia automatycznie wasnego
Ja. Fakt, e jestemy czonkiem National Geographic Society (i abo-nujemy
czasopismo), jeszcze nam nic nie mwi o tym, gdzie mamy pj, jak si
ubra, co kupi i na kogo gosowa.
Badania wykazuj, e intensywno subiektywnego przeywania przynalenoci grupowej oraz zwizanej z ni lojalnoci w duym stopniu zaley
od tego, w jaki sposb wstpio si do owej grupy. Jeeli musimy tylko
zapaci skadk, aby sta si czonkiem zwizku sportowego lub partii, nasze
uczucie lojalnoci i przynalenoci z pewnoci nie bdzie zbyt intensywne.
Zwaszcza w porwnaniu z uczuciem wobec grupy, do ktrej naleymy z racji
urodzenia, lub te do zwizku, ktry ze swojej strony wybra nas za czonka,
czy te do klasztoru narzucajcego nam jako nowicjuszowi dugi i bolesny
okres inicjacji.
Modelujc dowiadczenia spoecznego Ja, dojdziemy do wniosku, e z ca
pewnoci nie jest ono stabilne. Wrcz przeciwnie, charakteryzuje si du
energi i rnorodnoci w czasie i jest uzalenione od kontekstu.
3.8.1 Struktura spoecznego samopoznania
Zycie rodzinne jest podstaw formowania tosamoci spoecznej. W rozdziale
szstym dowiemy si, jak ycie w rodzinie w powizaniu z panoram rodzinn
ksztatuje nasze spoeczne Ja i w ogle ca osobowo czowieka.
Rodzina jest pierwsz wytworzon przez nas personifikacj grupy.
Pocztkowo widzimy j jako cao i wyobraamy j sobie w naszej panoramie
spoecznej jako obiekt spoeczny z wasn wol. T personifikacj czy ducha
rodziny odczuwamy niekiedy jako co silniejszego od nas samych. Dlatego
personifikacje rodziny nierzadko mog by bardzo silne, a pod wpywem
rodziny moemy nawet sami si zatraci, mimo e rwnoczenie w bardzo
duym stopniu czujemy si do niej przynaleni.
Do audytywnych cech rodziny zaliczamy imiona, dialekt i sownictwo.
Take smak i zapach mog by typowe dla rodziny, dziki wsplnemu
jedzeniu, piciu, uywanym, perfumom i zapachom cia. Fakt, e zapach ciaa
odgrywa wan rol w yciu rodzinnym zwierzt, nasuwa wniosek, i rwnie
ludzie znaj zapach domu rodzinnego".
Ludzie odrniaj grupy, do ktrych nale i do ktrych nie nale,
wyznaczajc im odmienne miejsca w swojej panoramie spoecznej. Cechy
formalne, jakimi s odlego midzy nimi, ich wielko i przywizanie do
nich odgrywaj tu rwnie wan rol, jak w wypadku tosamoci osobistej.
Grupy wasne to te, do ktrych przynaleymy, ktre wyobraamy sobie
bardzo blisko, a nawet kinestetycznie zwizane z naszym Ja; czasem z tyu lub
wok niego.
76
TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW 2 LUDMI
Grupy obce to te, do ktrych nie czujemy si przynaleni, ktre lokalizujemy dalej i w oderwaniu. Wymiary, jakich nabieraj, odpowiadaj ich
emocjonalnym wpywom na nasze Ja.
3.8.2 Spoeczne Ja kinestetyczne
Tak samo jak w wypadku osobistej tosamoci, take i tu uczucia daj si
podzieli na trzy kategorie. S to: kinestetyczne My, wartociujce uczucia
wobec grup, oraz bliskie nam uczucia przynalenoci grupowej.
Kinestetyczne My. Uczucia skadajce si na pojcie My obejmuj
zazwyczaj wiksze czci ciaa ni uczucia kinestetycznego Ja. To ostatnie
dotyczy tylko kilkucentymetrowego punktu, podczas gdy uczucie My czsto
wykracza poza granice ciaa, na boki i do tyu. Z uczuciem przynalenoci
czy si take lokalizacja w panoramie spoecznej tych osb, z ktrymi
czujemy si sprzymierzeni.
Cigo i intensywno kinestetycznego My to mierniki uwagi, jak
obdarzane jest ono w naszej kulturze. W innych podporzdkowanych kolektywnym zasadom kulturach moe to wyglda inaczej.
Przynaleno" odczuwa si tak, jak gdyby inni czonkowie grupy stali
blisko, tu obok nas albo za nami. W opisach cech formalnych uczucia
przynalenoci czsto pada sowo ciepo", na przykad: Odczuwam ciepo i
szczero w stosunku do moich przyjaci".
Wan kinestetyczn cech formaln ycia spoecznego opisuje take
sowo skonno". Moe ono znale swj wyraz w chci zblienia si do
innych ludzi lub w upodobaniu do nich. Uczucie przynalenoci nie musi by
automatycznie zwizane z upodobaniem, ale czsto tak si dzieje. Gdy jest ono
nieobecne, to take zwizkom w panoramie spoecznej brak jest aktywnoci.
Rnica midzy Oni a My rzdzi tosamoci spoeczn. Kinestetyczne My
jest silniejsze w obecnoci czonkw grupy, do ktrej nie naleymy. Pojcia
My i Oni odczuwane s niekiedy rwnoczenie. Uczucia dla nich" s czsto
chodne i gdy nie odczuwamy sympatii, odbieramy je na plecach i barkach.
Zoono tych zagadnie zmusza nas jednak, by by ostronym z definitywnymi wypowiedziami na temat uczu spoecznych" innych ludzi. Z ca
pewnoci wiemy tylko, e wszystkim nam znane jest uczucie wsplnoty i e
jest ono w yciu niezmiernie wane. Niestety, modelowanie kinestetycznych
cech formalnych tych uczu nie dostarcza nam adnych naukowych dowodw
na to, co ludzie na ogl" do siebie wzajemnie czuj.
Wartociujce uczucia wobec grup. Wartociujce uczucia wobec grup
rodz si zazwyczaj, gdy widzimy okrelon grup i j definiujemy. Wwczas
przeywana jest ona ju w sposb kinestetyczny (synestezja), a nie wizualny.
To uczucie jest bezporedni reakcj na wizualn lub au-dytywn reprezentacj
danej grupy. Uoglniajc, rozrniamy trzy rodzaje wartociujcych uczu:
1.142
uznanie (mio, podziw, przywizanie),
1.143
odrzucenie (nienawi, niech, ksenofobia, wyobcowanie),
1.144
neutralno.
77
N
ie
o
z
n
a
c
z
a
to
,
e
rz
e
c
z
y
w
i
ci
e
z
a
w
sz
e
m
u
si
m
y
y
w
i
je
d
n
o
z
ty
c
h
tr
z
e
c
h
u
c
z
u
,
m
y
l
c o jakiej grupie.
Rwnie
dobrze
moe
ich
cakowicie
brakowa, na przykad
na skutek wizualnej
lub kinestetycznej
dysocjacji. W tym
wypadku
odczuwamy pewien
dystans w stosunku
do danej grupy. Ma
to oczywicie swoje
dobre
strony,
jednake
atwiej
jest
z
nimi
obcowa,
wykluczajc
uczucia negatywne.
Widz
jak
Japoczycy
maszeruj
przez
miasto, ale nic mnie
to
ju
nie
obchodzi".
Z
drugiej
strony
ludzie
chtnie
utosamiaj si z
cenionymi
przez
siebie grupami. Ale
moliwe jest take,
e
odgraniczamy
si od powaanej
przez nas grupy, na
przykad gdy nie
jestemy
akceptowani przez
jej
czonkw.
Wyobramy sobie
rozwiedzionego
mczyzn, ktry
wprawdzie cigle
jeszcze kocha swoj
rodzin, ale dla
witego spokoju
odcina si od tego
uczucia.
Bliskie uczucia
przynalenoci
grupowej.
Wystpuj one, gdy
znajdujemy si w
dobrze znanej nam
grupie i cieszymy
si panujc w niej
swojsk atmosfer.
Z atwoci daoby
si
tutaj
przeprowadzi
p
e
w
ie
n
e
k
s
p
e
r
y
m
e
n
t.
M
u
si
m
y
s
o
b
ie
t
y
l
k
o
w
y
o
b
r
a
zi
s
p
o
t
k
a
n
ie
z
c
z
o
n
k
a
m
i
b
li
sk
iej nam grupy i

uprzytomni sobie,
co
odczuwamy.
Sprbujmy poczu
si dzieckiem w
przedszkolu
albo
wyobramy sobie
siebie
pord
towarzyszy broni w
wojsku,
albo
przeniemy si do
jakiejkolwiek innej
grupy,
klasy
szkolnej
lub
podobnej
i
przeyjmy jeszcze
raz
uczucie
wsplnoty.
Jeli kto si
skary,
e
atmosfera w jego
miejscu
pracy
bardzo si zmienia
czy te e w domu
nie jest tak, jak
kiedy, mowa jest o
uczuciach
przynalenoci
grupowej.
Informuj one o
subiektywnych
dowiadczeniach, w
ktrych wan rol
odgrywaj
wspomnienia uczu
zwizanych z dan
grup.
Jeli nie mamy
problemw z tymi
uczuciami,
jeli
wszyscy czujemy
si
ze
sob
zwizani, to nasze
ycie
zazwyczaj
bdzie przepenione
radoci.
3.9 STRATEGIE
KSZTATOWANIA
TOSAMOCI
SPOECZNEJ
Aby mc bra
udzia w yciu
spoecznym, trzeba
wiedzie, kim si
jest i umie to take
pokaza. Powinno
si
potrafi
zarwno
z
a
p
re
z
e
nt
o
w
a
s
w
oj
ni
e
p
o
w
ta
rz
al
n
o
,
ja
k
i
p
o
d
k
re
l
i
p
o
d
o
bi
e
st
w
a
z
in
n
y
m
i,
a
b
y
m
o
gl
i oni wyrobi sobie

o nas jasny pogld i
odpowiednio
nas
odbiera.
Znajomo
naszej
niepowtarzalnoci i
podobiestw
uatwia spoeczn
orientacj i kieruje
reakcjami innych
ludzi na nasz
osob.
W
tym
rozdziale
pominiemy kwesti
sygnalizowania
niepowtarzalnoci i
skoncentrujemy si
na
okazywaniu
podobiestw.
Wykazanie podobiestwa do innych
jest wyrazem naszej
tosamoci
spoecznej.
Po
czyjej
stronie
stoimy? Jakiej pci
jestemy? Do jakiej
sfery, grupy, firmy,
nacji czy bandy
naleymy? Mam na
myli
bardzo
powszechne
zjawisko,
ktre
mona
uj
prostym pytaniem:
Jak
rol
powinnimy
odegra?".
Gdy
na
przykad
bior
udzia w kongresie
psychiatrw, to jak
mam
si
tam
zaprezentowa?
Jako psycholog czy
jako
potencjalny
pacjent?
Mam
wystpi
jako
kolega po fachu czy
moe
w
roli
krytycznego widza?
I jakie kryteria maj
mi uatwi wybr?
_78______________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

_________________
Aby podj decyzj, musz si zastanowi, do jakiego celu d. Chc co

zdziaa czy szukam raczej uznania ?Pragn zwrci na siebie uwag czy tylko
zaspokoi ciekawo?
Strategi ksztatowania tosamoci spoecznej mona okreli jako
metod, za pomoc ktrej jednostka spord rnych grupowych tosamoci
wybiera jedn, odpowiedni dla siebie. Waciwa decyzja umoliwia spenienie
wymogw stawianych w kontaktach spoecznych.
Kryteriw, ktre chcielibymy speni, jest wiele. Dla orientacji podaj
kilka przykadw. Celem kontaktw spoecznych moe by:
1.145
1.146
1.147
1.148
1.149
ch podporzdkowania sobie innych,

pragnienie akceptacji,
dza podziwu,
wola wyrnienia si,
zamiar pozostania niezauwaonym (szpieg, tajny agent,
czowiek cierpicy na socjofobi),
1.150
zamiar zdobycia zaufania,
1.151
pragnienie mioci,
1.152
ch odnalezienia wiary.
Wymagania te opieraj si przede wszystkim na reakcjach, ktrych spodziewamy si po innych. Jednak nie wystarczy wiedzie, czego od nich
oczekujemy. Musimy si zastanowi, co naley uczyni, aby dopasowa
postpowanie innych do naszych celw. Wiedzie, czego si chce, to jedno,
wiedzie co si potrafi, to co innego.
Jeli wic chc by podziwiany przez jak grup (mj cel), to co musz w
tym kierunku zrobi? Jakie kwalifikacje spoeczne mam do dyspozycji?
Jeeli umiem dobrze dyskutowa i argumentowa, to by moe uda mi si
dla oglnego podziwu wszcz z kim ktni. W tym wypadku bd
reprezentowa pogldy tej strony, przez ktr chc by podziwiany i po kc
si z jej najwikszym przeciwnikiem. Gdy uda mi si pokona go moimi
argumentami, caa grupa bdzie prawdopodobnie mn zachwycona.
W powyszym wypadku dana osoba decyduje si zachowa tak, jak gdyby
przynaleaa do okrelonej grupy. Stara si do niej upodobni, gdy tak
tosamo spoeczn sobie wybraa. Ktnia jest spoeczn kwalifikacj
zastosowan dla zaspokojenia kryterium podziwu".
Tosamo spoeczna moe si przejawia na trzy sposoby, cay proces
moe wic take w trzech punktach si nie powie. Na przykad: kryteria nie
zostan spenione, zawiedzie spoeczna kompetencja czy te przynaleno
grupowa okae si mylna. Ewentualne problemy w kontaktach spoecznych z
grupami s czasami atwiejsze do zrozumienia, jeeli dogbnie
przeanalizujemy okrelony system tosamoci.
Praktycznym instrumentem s tu tak zwane procesy metaprogramu, na
przykad:
79
1.
15
3 p
rzy
sto
so
wa
nie
si
,
1.
15
4 w
yo
dr
bni
eni
e
si
,
1.
15
5 p
or
w
na
nie
si
,
1.
15
6 p
ola
ryz
ow
ani
e,
1.
15
7 z
ast
os
ow
ani
e
me
ta
mo
del
u.
Jak
rol
mam
wic
przyj
,
udajc
si jako psycholog na
kongres psychiatrw?
Jeeli
dostosuj si do
ich
tosamoci
spoecznej (tak jak
ja
j
sobie
wyobraam),
przedstawi
si
podobnie,
czyli
jako
pracownik
suby
zdrowia.
Dostrzeg wicej
podobiestw
ni
rnic
midzy
psychiatrami
a
psychologami
i
wymieszam" ich
wizualnie.
Jeli
moim
kryterium
jest akceptacja, to
moe
mi
si
powie,
jeeli
tylko uda mi si
jako
laikowi
powstrzyma
od
fachowych,
medycznych uwag.
Jeeli
si
wyodrbni,
to
bd mwi o nas
psychologach"
i
okrel nas jako
niemedycznych
ekspertw,
sceptycznie
oceniajcych
stawianie diagnozy
na podstawie DSM
(Diagnostic
and
Statistical Manua
ofMental
Disorders)
oraz
psychofarmakologi
. Wyobra sobie
psychiatrw jako
grup
obc, z
daleka, do du i
na
lewo
od
centrum
mojej
panoramy
spoecznej.
To
moe si uda, jeli
moim
kryterium
jest konfrontacja.
Tylko e wwczas
musz
umie
dyskutowa i w
pewnym
sensie
p
o
d
p
o
r
z
d
k
o
w
a
s
i
r
e
g
u
o
m
p
a
n
u
j
c
y
m
w
w
i
e
c
i
e
l
e
k
a
r
z
y
.
J
e
li
t
a
k
zrobi,
prawdopodobnie
napotkam opr z
ich strony i by
moe sprowokuj
spr.
W momencie
gdy zaczn si z
nimi porwnywa,
zastanowi si nad
rnicami
i
podobiestwami.
Powiem
na
przykad:
Wy
macie wprawdzie
czciej
do
czynienia
z
przypadkami ostrej
paranoi, ale za to
my
potrafimy
zdziaa wicej w
dziedzinie bada i
dugofalowych
terapii". Przy czym
dosy czsto bd
musia
zmienia
moj
pozycj
spostrzegania. Jeli
moim zasadniczym
kryterium
jest
zyskanie uznania,
mog
w
tym
wypadku odnie
sukces. Jednake
powinienem
dysponowa
umiejtnoci
wykazania
znajomoci
podobiestw
i
rnic. Niektrym
psychiatrom
bdzie
si
to
podobao,
inni
wytkn mi brak
wasnego zdania,
pytajc:
Wszystko dobrze,
ale co Pan sam
uwaa
za
prawidowe?".
Polaryzujc,
bd podkrela, e
My
jestemy
jaskrawym
przeciwiestwem
Ich. Oni s wani i
konserwatywni.
My
jestemy
u
c
i
n
i
o
n
g
r
u
p
w
a
l
c
z
o
s
p
r
a
w
i
e
d
l
i
w
o
i
c
h
c
u
w
o
l
n
i
s
p
o
e
c
z
e
stwo od tyranii
lekarzy.
Wtedy
moja reprezentacja
lekarzy
bdzie
efektem
polaryzacji grupy
wasnej i obcej
(zob.
rozdzia
smy).
Stosujc
tak taktyk, z
pewnoci odnios
sukces, jeli tylko
bdzie mi zaleao
na zwrceniu na
siebie
oglnej
uwagi i wywoaniu
zamieszania.
Spoeczne
kompetencje,
ktrych potrzebuj,
to retoryka i cige
uywanie
dobitnych metafor.
Jednake gdy
strac panowanie
nad
sytuacj,
wszyscy bd mnie
uwaa za ostry
przypadek
paranoicznej
psychozy.
Wybierajc
metamodel, widz
psychologw
i
psychiatrw
z
pewnego dystansu.
Trzymajc si na
uboczu, obserwuj
tylko
wymian
zda. Przekonam
si,
w
jak
interesujcy
sposb rozwija si
w ostatnich latach
komunikacja midzy psychiatrami a psychologami i zastanowi si, co mona

zrobi, aby j jeszcze udoskonali. By moe wtedy zamilkn i nie bd
potrzebowa adnych spoecznych kompetencji.
Oczywicie do dyspozycji mamy

rwnie par bardziej skomplikowanych manewrw, w ktrych uczestniczy kilka grup. Na przykad mona
dostosowa si do jednej grupy i
natychmiast zacz dystansowa si w
stosunku do innej. Przybiera to
wwczas nastpujc form: Twoja
grupa i moja s w porzdku, ale ich
grupa jest niedobra. Nam obu jest
dobrze, bo mamy racj, to inni s w
bdzie".
Rozdzia 4
WADZA
4.1 JAK SKONSTRUOWA OBRAZ WADZY?

Jaki obraz powstaje, gdy wyobraamy sobie spoeczn wadz w modelu
panoramy spoecznej? Czy s to gry i doliny? Czy majc przed oczami ten
obraz, uda nam si osign tak przewag nad innymi, eby w zalenoci od
sposobu postpowania sta si wybitnym czonkiem spoeczestwa? Czy
mamy prawo oczekiwa od metod NLP, e przeobra niemiaego czowieka
w autorytatywnego przywdc? Niektrzy obawiaj si, e jeli byoby to
rzeczywicie osigalne, zachwiaoby podstawy nierwnoci, na ktrej opiera
si spoeczestwo. A moe ty te wanie umiechasz si ukradkiem,
przywoujc na pami wszelkie bezowocne kursy dla kadr kierowniczych, w
ktrych uczestniczye? Wszystkie prezentowane techniki sprawowania
wadzy spoecznej" doprowadziy nas do przekonania, e sia przewagi jest
czym gboko zakorzenionym i niemoliwym do przyswojenia sobie za
pomoc metod poznawczych. Zachowujemy wic spokj i traktujemy wadz
spoeczn w dalszym cigu jako co, co po prostu istnieje", jako dar
Wszechmogcego.
Ale co wtedy, kiedy ludzie zaczynaj eksperymentowa z czym tak zasadniczym, jak wadza spoeczna? Gdy na przykad czowiek, nad ktrym
mielimy od lat wadz, nagle zdobywa nad nami przewag, stosujc takie
gierki?
Cel tego rozdziau jest dwojaki. Po pierwsze nauczymy si podchodzi do
wikszoci problemw wynikajcych z fenomenu wadzy. Po drugie
przyswoimy sobie wiele zasad panoramy spoecznej.
4.2 CZWARTE ZAOENIE:
REPREZENTACJA PRZEWAA NAD INTERAKCJ
Czwarte zaoenie panoramy spoecznej kieruje naszym zachowaniem, gdy
tylko mamy do czynienia z postawami spoecznymi, a take wtedy, gdy
mowa jest o wadzy i ulegoci. Aby skutecznie posugiwa si instrumentami

udostpnionymi przez model panoramy spoecznej, musimy zaoy, i
sposb, w jaki ludzie si ze sob komunikuj, wynika ze skonstruowanych
przez nich obrazw spoecznych. Krtko: reprezentacja przewaa nad
interakcj.
W podobny sposb wyraa to obecnie wielu psychologw: wyobraenia
ksztatuj zachowanie. Jest to ta sama regua, tylko bardziej oglnie sformuowana.
4.3 PROBLEMY Z AUTORYTETAMI
W rozdziale trzecim przeanalizowalimy organizacj hierarchii jako gwn
ochron umysu przed chaosem. Za pomoc tak zwanych paszczyzn
logicznych budujemy model tej hierarchii i wprowadzamy porzdek mylenia,
gdy tylko zmuszeni jestemy podj decyzj i przedoy jedn opcj nad inne.
Nieustanne podejmowanie decyzji wie si ze skomplikowanym
nawarstwianiem koncepcji, ktre gruj nad innymi koncepcjami, ktre z kolei
wpywaj na nastpne i tak dalej. W ten sposb powstaje hierarchiczny
porzdek mylenia.
Spoeczna hierarchia pojawia si zawsze wtedy, gdy posugujemy si t
sam zasad organizacji w odniesieniu do personifikacji. Czwarte zaoenie
panoramy spoecznej gosi, e osoby stojce na wysokim szczeblu hierarchii
spoecznej osigny ten poziom, poniewa wiedz, w jaki sposb same siebie
reprezentuj i jak inni to czyni.
Uwaajc, e autorytet jest rezultatem spoecznych reprezentacji,
zakadamy rwnoczenie, e zmiany w jego strukturze nastpi tylko wtedy,
gdy zmieni si take te reprezentacje. Na przykad: wity Mikoaj by dla
mnie kiedy najwikszym autorytetem na wiecie. Nawet krlowa musiaa by
mu posuszna w mojej dziecicej wyobrani. Zapytaem wic mamy:
Dlaczego wity Mikoaj nie powstrzyma Hitlera?". Wtedy wyobraaem go
sobie jako ogromny, blisko stojcy, kolorowy pomnik, mwicy grubym
gosem. Tylko e mj stosunek do witego Mikoaja z biegiem lat si zmieni.
Twj te?
Tak jak hierarchia zapobiega chaosowi myli, tak samo kieruje spoeczestwem. Spoeczne ukady wadzy nie powinny wic same w sobie
stanowi problemu. Takie struktury mog zupenie poprawnie funkcjonowa
(Hansen, 1995). Jednak wiemy, e na przeszkodzie temu stoi czsto kwestia
rozoenia wadzy. Problemy zwizane z autorytetem mona podzieli na dwie
grupy:
1.158
blokad jednych ludzi przez autorytet drugich,
1.159
uczucie samoograniczenia na skutek bycia autorytetem dla
innych.
W tej ksice przyjrzymy si obu problemom.
Z tych dwch bardziej popularne jest zjawisko zablokowania przez osoby
posiadajce wadz, ktre nie jest obce wielu ludziom. Problemy typu drugiego
s raczej dylematem elit. Skar si na nie we wasnych krgach
WADZA
83
p
r
e
z
y
d
e
n
c
i,
p
i
o
s
e
n
k
a
r
z
e
,
a
r
y
s
t
o
k
r
a
c
j
a
,
m
a
g
n
a
c
i
i
a
k
t
o
r
z
y
.
M
i
m
o
w
s
z
y
s
t
k
o
t
y
c
h
p
r
o
b
l
e
m
w
n
i
e
n
a
l
e
y
i
g
n
o
r
o
w
a
,
p
o
n
i
e
w
a
t
o
m
y
c
i
e
r
p
i
m
y
,
j
e
e
li
n
i
e
m
o
e
m
y
z
e
s
w
o
i
m
s
z
e
f
e
m
d
o
j
d
o
p
o
r
o
z
u
m
i
e
n
i
a
.
A
j
e
li
w
i
a
t
o
w
i
p
r
z
y
w
d
c
y
n
i
e
r
a
d
z
s
o
b
i
e
z
p
o
s
i
a
d
a
n
a
d
z
,
b
d
z
i
e
t
o
m
i
a
o
o
s
t
a
t
e
c
z
n
i
e
k
o
n
s
e
k
w
e
n
c
j
e
d
l
a
n
a
s
w
s
z
y
s
t
k
i
c
h
.
J
a
k
j
u
w
s
p
o
m
n
i
a
e
m
,
u
c
z
u
c
i
e
z
a
h
a
m
o
w
a
n
i
a
p
r
z
e
z
o
s
o
b
p
o
s
i
a
d
a
j
w
y
s
o
k
i
s
t
a
t
u
s
s
p
o
e
c
z
n
y
j
e
s
t
s
z
e
r
o
k
o
r
o
z
p
o
w
s
z
e
c
h
n
i
o
n
e
.
M
o
d
e
l
u
j
c
u
c
z
u
c
i
e
u
l
e
g
c
i,
z
a
o
b
s
e
r
w
o
w
a
e
m
a
j
a
u
t
o
r
y
t
e
t
w
i
e
l
e
c
h
a
r
a
k
t
e
r
y
s
t
y
c
z
n
y
c
h
c
e
c
h
:
p
r
z
y
j
m
u
j
e
m
y
d
r
u
g
1.
1
6
0R
a
z
e
m
z
o
s
o
b
p
o
s
i
a
d
p
o
z
y
c
j
s
p
o
s
t
r
z
e
g
a
n
i
a
.
O
b
r
a
z
w
a
s
n
y
d
r
u
g
i
e
j
p
o
z
y
c
j
i
i
k
i
n
e
s
t
e
t
y
c
z
n
a
o
s
o
b
a
d
r
u
g
a
w
y
p
i
e
r
a
j
p
r
z
y
t
y
m
o
b
r
a
z
w
a
s
n
y
p
i
e
r
w
s
z
e
j
p
o
z
y
c
j
i
i
k
i
n
e
s
t
e
t
y
c
z
n
e
J
a
.
Z
a
c
z
y
n
a
m
y
w
i
d
z
i
e
s
i
t
a
k
,
j
a
k
m
y
l
i
m
y
,
e
w
i
d
z
i
n
a
s
o
s
o
b
a
m
a
j
c
a
a
u
t
o
r
y
t
e
t
,
i
n
i
e
k
i
e
d
y
c
z
u
j
e
m
y
t
o
,
c
o
,
j
a
k
n
a
m
s
i
w
y
d
a
j
e
,
c
z
u
j
e
t
a
o
s
o
b
a
.
1.
1
6
1N
i
e
m
i
a
:
n
i
e
s
k
a
d
n
a
m
o
w
a
,
c
z
e
r
w
i
e
n
i
e
n
i
e
s
i
,
b
i
c
i
e
s
e
r
c
a
,
z
a
p
a
r
c
i
e
t
c
h
u
,
n
i
e
m
o
c
j
a
p
a
t
r
z
e
n
i
a
d
o
p
r
o
s
t
o
w
o
c
z
y
.
1.1
62
Bra
k
s
w,
ogr
ani
cze
nie
kre
aty
wn
oci
i
nie
zdo
lno
dzi
aa
nia.
1.
1
6
3T
e
n
d
e
n
p
o
s
u
s
z
e
s
t
w
a
w
o
b
e
c
o
s
o
b
y
m
a
j
c
e
j
a
u
t
o
r
y
t
e
t
,
n
i
e
k
i
e
d
y
n
a
w
e
t
w
b
r
e
w
w
a
s
n
e
j
w
o
l
i
.
1.
1
6
4S
k
o
n
n
o
d
o
p
o
z
y
t
y
w
n
y
c
h
w
y
p
o
w
i
e
d
z
i
w
y
c
z
n
i
e
w
o
d
n
i
e
s
i
e
n
i
u
d
o
a
u
t
o
r
y
t
e
t
u
:
k
o
m
p
l
e
m
e
n
t
y
,
p
r
z
y
z
n
a
w
a
n
i
e
r
a
c
j
i
,
p
o
c
h
l
e
b
i
a
n
i
e
,
w
i
e
l
b
i
e
n
i
e
.
1.
1
6
5S
t
r
a
c
h
p
r
z
e
d
b
r
a
k
i
e
m
a
k
c
e
p
t
a
c
j
i
l
u
b
k
a
r
z
e
s
t
r
o
n
y
o
s
o
b
y
z
a
u
t
o
r
y
t
e
t
e
m
.
1.
1
6
6C
c
e
c
h
o
m
s
t
e
o
s
o
b
y
p
r
z
y
p
i
s
y
w
a
n
i
e
m
a
j
c
e
j
a
s
n
e
g
o
s
a
l
c
z
e
g
o
z
a
c
h
o
w
a
n
i
a
n
a
d
n
a
m
i
w
a
d
z
.
P
r
z
e
n
i
e
s
i
e
n
i
e
n
a
n
i
o
d
p
o
w
i
e
d
z
i
a
l
n
o
c
i
.
J
a
k
j
u
w
s
p
o
m
n
i
a
e
m
,
h
a
m
u
j
c
e
d
z
i
a
a
n
i
e
w
a
y
c
h
o
s
b
t
o
t
y
l
k
o
j
e
d
n
a
st
r
o
n
a
m
e
d
a
l
u
.
B
y
c
i
e
c
z
o
w
i
e
k
i
e
m
o
b
d
a
r
z
o
n
y
m
t
a
k
a
d
z
m
o
e
s
t
w
a
r
z
a
w
n
i
e
p
o
w
a
n
e
p
r
o
b
l
e
m
y
.
S
u
b
i
e
k
t
y
w
n
e
o
d
c
z
u
c
i
e
,
e
j
e
st
si
c
z
o
w
i
e
k
i
e
m
a
u
t
o
r
y
t
e
t
u
i
w
y
w
i
e
r
a
si
w
p
y
w
n
a
i
n
n
y
c
h
,
m
n
a
o
p
i
s
a
y
c
j
i
s
p
o
s
t
r
z
e
g
a
n
i
a
n
a
s
t
p
u
j
c
y
s
p
o
s
b
:
l
u
b
1.
16
7 P
o
z
o
s
t
a
j
e
m
y
w
p
i
e
r
w
s
z
e
j
p
o
z
z
o
s
t
a
j
e
m
y
n
a
n
i
z
e
p
c
h
n
i
c
i
w
s
k
u
t
e
k
o
b
c
o
w
a
n
i
a
s
i
l
u
d
m
i
z
a
c
h
o
w
u
j
c
y
m
i
w
o
b
e
c
n
a
s
s
a
l
c
z
p
o
s
t
a
w
W
y
d
a
j
e
e
d
o
s
t
o
s
o
w
u
j
s
i
o
n
i
w
e
r
b
a
l
n
i
e
i
n
i
e
w
e
r
b
a
l
n
i
e
d
o
y
c
z
e
i
w
y
m
a
g
a
a
u
t
o
r
y
t
e
t
u
.
C
z
c
z
g
o
,
c
h
w
a
l
i
p
o
d
z
i
w
i
a
j
o
r
a
z
o
c
z
e
k
u
j
p
r
z
e
w
o
d
n
i
c
t
w
a
.
1.
16
8 M
a
m
y
p
r
z
y
j
e
m
n
e
p
o
c
z
u
c
i
e
w
a
d
z
y
,
s
i
y
i
p
r
z
e
w
a
g
i
:
d
o
m
i
n
u
j
c
y
o
b
r
a
z
w
a
s
n
y
e
n
i
u
z
d
u
y
m
,
k
i
n
e
s
t
e
t
y
c
z
n
y
m
J
a
z
a
z
w
y
c
z
a
j
o
d
c
z
u
w
a
s
i
p
o
c
z
j
a
k
o
p
r
z
y
j
e
m
n
y
.
U
z
a
l
e
n
i
e
n
i
e
n
a
d
u
y
w
a
n
i
e
s
i
o
d
p
o
d
o
b
n
y
c
h
u
c
z
u
m
o
e
p
o
c
i
g
n
z
a
s
o
b
a
d
z
y
.
1.
16
9 C
z
u
j
e
m
y
,
e
m
a
m
y
n
i
e
o
g
r
a
n
i
c
z
o
n
e
o
d
m
o
l
i
w
o
c
i
d
z
i
a
a
n
i
a
;
n
a
w
e
t
n
a
j
b
a
r
d
z
i
e
j
b
e
z
s
e
n
s
o
w
n
e
,
p
n
i
k
c
z
e
m
n
e
s
p
o
s
o
b
y
e
k
s
p
r
e
s
j
i
a
u
t
o
r
y
t
e
t
u
s
a
k
c
e
p
t
o
w
a
n
e
i
b
r
a
n
e
z
a
d
o
b
r
m
o
n
e
t
1.170
Otrzymujemy przewanie pozytywne reakcje innych w formie

umiechu, prezentw, uprzejmoci, sualczoci i ulegoci.
1.171
Nie odbieramy adnych zych wieci. Nikt nie odwaa si
wyrazi negatywnie w odniesieniu do autorytetu.
1.172
Brak zaufania do nas opartego na rwnouprawnieniu czsto
prowadzi do dezorientacji i izolacji.
1.173
Jestemy nieufni w stosunku do innych i czujemy lk przed
utrat wadzy (paranoja przywdcw). Najwiksze obawy ywi si w
stosunku do najbliszych: Moe tylko na to czekaj, eby mnie zrzuci
z tronu?".
1.174
Mamy due wtpliwoci dotyczce moliwoci kontroli
wadzy: czy to nasi zwolennicy narzucili nam ow wadz, czy jest ona
raczej wynikiem naszych wasnych dziaa, przemylanych pocigni i
zachowa?
1.175
Odczuwamy konflikt midzy obrazem wasnym pierwszej i
drugiej pozycji spostrzegania. Dostrzegamy znaczn rozbieno midzy
tym, czym uwaamy, e jestemy, i tym, co sygnalizuje nam sualcze
otoczenie.
Problemy wynikaj wwczas, gdy danej osoby dotyczy jedna z powyszych sytuacji. A pomijajc te trudnoci, ktre zreszt s nastpstwem
faktu, e sami jestemy czci jakiego autorytarnego zwizku, naduywanie
wadzy przez innych rwnie przysparza nam kopotw. Genera, widzc, e
jeden z oficerw wykorzystuje wadz, jak ma nad podwadnymi, rwnie
znajdzie si w trudnym pooeniu, mimo e nie jest bezporednio czci tego
autorytarnego zwizku.
Zanim jednak powicimy si metodom zmiany wadzy spoecznej,
zbadajmy najpierw jej status jako zjawiska naturalnego.
4.4 PRZEWAGA SPOECZNA JAKO ZJAWISKO NATURALNE
Przypomnijmy sobie Dawida i Goliata. Pierwszy odwany, mdry i zwinny,
drugi wojownik olbrzymiego wzrostu, symbol bezmylnej siy fizycznej. Za
kim bymy poszli? Kogo posuchali?
Przed podobnym dylematem stawia nas ycie we wspczesnym spoeczestwie. Kogo mamy sucha? W czasach ryzyka nie da si unikn
podejmowania decyzji. Na kogo postawi? Kogo poprze na zebraniu?
Nie trzeba robi niczego szczeglnego, aby stworzy hierarchi - powstaje
sama, niejako naturalnie. Stado wilkw zawsze wybierze przewodnika spord
siebie, u ludzi jest tak samo.
Na sposb, w jaki jego stronnicy zaklasyfikuj go na skali spoecznej,
przywdca potrafi wpyn w duym stopniu. Moe osign wysoki szczebel
wadzy, sygnalizujc mow i zachowaniem, e to on jest najsilniejszy. Gdy
zrobi to przekonujco, dostarczy swoim zwolennikom istotnych argumentw
zmuszajcych ich w cikich czasach do posuszestwa wobec jego osoby.
Obraz przywdcy stworzony przez jego stronnikw bdzie zatem
WADZA
85
w
i
k
s
z
y,
z
n
a
c
z
n
i
e
js
z
y,
w
y
r
a
n
i
e
js
z
y
i
u
m
i
e
js
c
o
w
i
o
n
y
b
li
e
j
r
o
d
k
a
i
c
h
p
a
n
o
r
a
m
y
s
p
o
e
c
z
n
e
j
n
i
p
o
z
o
st
a
e
.
Z
a
z
w
y
c
z
a
j
l
u
d
z
i
e
t
o
l
e
r
u
j
t
y
l
k
o
j
e
d
n
e
g
o
p
r
z
y
w
d
c
w
j
e
d
n
y
m
o
k
r
e
l
o
n
y
m
,
s
p
o
e
c
z
n
y
m
k
o
n
t
e
k
c
i
e,
p
r
a
w
d
o
p
o
d
o
b
n
i
e
a
b
y
z
a
o
s
z
c
z
d
z
i
s
o
b
i
e
k
o
p
o
t
w
z
w
y
b
o
r
e
m
.
W
o
b
li
c
z
u
n
a
g
g
o
z
a
g
r
o
e
n
i
a
z
e
st
r
o
n
y
p
r
z
e
c
i
w
n
i
k
a
d
w
c
h
p
r
e
z
y
d
e
n
t
w
j
e
st
z
b
d
n
y
c
h
.
J
e
l
i
d
w
c
h
p
r
z
y
w
d
c
w
j
e
st
r
w
n
o
u
p
r
a
w
n
i
o
n
y
c
h
,
p
o
d
w
a
d
n
i
z
r
o
b
i
w
s
z
y
st
k
o
,
a
b
y
p
o
d
j
o
st
a
t
e
c
z
n
d
e
c
y
z
j
.
P
o
tr
z
e
b
a
w
y
c
z
n
i
e
j
e
d
n
e
g
o
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
a
j
e
st
p
r
z
y
p
u
s
z
c
z
a
l
n
i
e
p
r
z
y
c
z
y
n
w
i
k
s
z
o
c
i
w
a
l
k
o
w
a
d
z
.
P
r
z
y
w
d
zt
w
o
je
st
ci
l
e
z
w
i
z
a
n
e
z
o
k
r
e
l
o
n
s
y
t
u
a
cj
.
M
is
tr
z
ja
z
d
y
n
a
w
a
c
h
n
ie
st
a
n
ie
si
a
u
t
o
m
at
y
c
z
n
ie
s
z
e
f
e
m
r
z
d
u
.
K
r
y
te
ri
a
s
p
o
e
c
z
n
e,
w
e
d
u
g
k
t
r
y
c
h
l
u
d
zi
e
z
o
st
aj
o
c
e
n
ia
n
i
w
d
a
n
ej
s
y
t
u
a
cj
i,
n
ie
o
b
o
w
i
z
u
j
a
u
t
o
m
at
y
c
z
n
ie
w
i
n
n
ej
.
I
n
te
li
g
e
n
cj
a
D
a
w
i
d
a
je
st
p
r
z
y
d
at
n
a
w
r
o
z
w
i
z
a
n
i
u
s
k
o
m
p
li
k
o
w
a
n
y
c
h
p
r
o
b
le
m
w
,
g
d
y
je
d
n
a
k
n
a
d
ci
g
a
w
r
g
c
z
y
d
zi
k
ie
z
w
ie
r
z
t
a,
le
p
ie
j
je
st
b
y
m
o
e
s
c
h
r
o
n
i
si
z
a
s
z
e
r
o
k
i
m
i
p
le
c
a
m
i
G
o
li
at
a.
4.4.
1
Prz
ewa
ga
spo
ecz
na
z
pun
ktu
wid
zeni
a
psy
cho
logi
i
spo
ecz
nej
P
o
d
c
z
a
s
s
z
e
r
o
k
o
z
a
k
r
e
l
o
n
y
c
h
b
a
d
a
n
a
u
k
o
w
c
y
st
a
r
al
i
si
w
y
k
r
y
c
z
y
n
n
ik
i
s
p
r
z
y
ja
j
c
e
p
o
w
st
a
w
a
n
i
u
s
p
o
e
c
z
n
ej
d
o
m
i
n
a
cj
i.
W
m
n
ie
js
z
y
m
j
u
z
a
k
r
e
si
e
p
r
z
e
b
ie
g
a
y
b
a
d
a
n
ia
n
a
te
m
at
c
z
y
n
n
i
k
w
s
p
r
a
w
ia
j
c
y
c
h
,
e
l
u
d
zi
e
st
aj
si
z
w
o
le
n
n
i
k
a
m
i
d
a
n
e
g
o
p
r
z
y
w
d
c
y
(
B
r
a
u
n
,
1
9
8
8
).
L
e
p
ie
j
b
y

o
b
y
p
o
tr
a
k
t
o
w
a
d
o
m
i
n
a
cj
ja
k
o
f
o
r
m
i
n
te
r
a
k
cj
i,
w
tr
a
k
ci
e
k
t
r
ej
p
r
z
y
w
d
c
a
i
st
r
o
n
n
i
k
n
a
w
i
z
u
j
h
ie
r
a
r
c
h
ic
z
n
e
st
o
s
u
n
k
i.
W
n
aj
le
p
s
z
y
m
w
y
p
a
d
k
u
w
s
p
l
n
ie
u
z
g
o
d
n
i
o
n
i
m
ie
js
c
a
z
aj
m
o
w
a
n
e
w
h
ie
r
a
r
c
h
ii
.
G
d
y
n
at
o
m
ia
st
n
ie
b
m
o
g
li
d
o
j
d
o
p
o
r
o
z
u
m
ie
n
ia
,
p
o
w
st
a
n
ie
k
o
n
fl
i
k
t.
W
te
d
y
p
r
z
y
w
d
c
a
st
a
n
ie
si
w
o
c
z
a
c
h
s
w
o
ic
h
p
o
d
w
a
d
n
y
c
h
z
a
m
a
o
w
a
d
c
z
y
l
u
b
te
s
p
r
z
y
m
ie
r
z
e
c
y
w
o
c
z
a
c
h
p
r
z
y
w
d
c
y
z
a
m
a
o
s
p
r
z
y
m
ie
r
z
e
n
i"
.
Czt
ery
rod
zaje
inte
rak
cji
sprz
yjaj
po
wst
ani
u
hier
arc
hii
w
gru
pie:
1.1
76
Inte
rak
cja
defi
niuj
ca
hier
arc
hi
mi
dzy
dw
om
a
prz
yw
dc
ami
,
1.
17
7 I
n
t
e
r
a
k
c
j
a
i
k
a
m
i
,
d
e
f
i
n
i
u
j
c
a
1.1
78
Inte
rak
cja
defi
niuj
ca
hier
arc
hi
mi
dzy
zwo
len
nik
ami
a
prz
yw
dc
,
h
i
e
r
a
r
c
h
i
m
i
d
z
y
1.1
79
Inte
rak
cja
defi
niuj
ca
hier
arc
hi
wr
d
zwo
len
nik
w.
p
r
z
y
w
d
c
a
j
e
g
o
z
w
o
l
e
n
n
K
r
t
k
o
m
w
i
c,
h
a
s
o
k
r
y
j
c
e
si
z
a
i
n
te
r
a
k
cj
m
i
d
z
y
d
w
o
m
a
p
r
z
y
w
d
c
a
m
i
b
r
z
m
i:
J
a
je
st
e
m
s
z
e
f
e
m
"
N
ie
,
w
a
n
ie
,
e
ja
!
"
(
w
al
k
a
o
w
a
d
z
).
M
et
a
k
o
m
u
n
i
k
at
i
n
te
r
a
k
cj
i
m
i
d
z
y
p
r
z
y
w
d
c
a
je
g
o
z
w
o
le
n
n
i
k
a
m
i
b
r
z
m
i:
J
a
je
st
e
m
s
z
e
f
e
m
,
a
w
y
je
st
e
ci
e
m
o
i
m
i
p
o
d
w
a
d
n
y
m
i"
,
p
o
d
c
z
a
s
g
d
y
m
y
l
p
r
z
e
w
o
d
n
ia
w
st
o
s
u
n
k
a
c
h
m
i
d
z
y
z
w
o
le
n
n
i
k
a
m
i
a
s
z
e
f
e
m
t
o
:
T
y
je
st
e
s
z
e
f
e
m
,
m
y
ci
e
b
ie
s
u
c
h
a
m
y
".
W
w
y
p
a
d
k
u
w
a
d
z
y
d
e
m
o
k
r
at
y
c
z
n
ej
d
e
c
y
d
u
j
c
a
b
d
zi
e
i
n
te
r
a
k
cj
a
d
e
fi
n
i
u
j
c
a
h
ie
r
a
r
c
h
i
w
r
d
s
a
m
y
c
h
st
r
o
n
n
i
k
w
:
O
n
je
st
s
z
e
f
e
m
".
O
n
i
p
o
st
a
n
a
w
ia
j
r
a
z
e
m
,
e
p
o
st
a
w
i
g
o
u
s
z
c
z
y
t
u
h
ie
r
a
r
c
h
ii
.
Z
g
o
d
n
i
e
z
c
z
w
a
rt
y
m
z
a
e
n
i
e
m
p
a
n
o
r
a
m
y
s
p
o
e
c
z
n
e
j
w
s
z
y
st
k
i
e
i
n
t
e
ra
k
c
j
e
u
z
a
l
e
n
i
o
n
e
s
o
d
t
e
g
o
,
j
a
k
l
u
d
z
i
e
si
w
z
a
j
e
m
n
i
e
r
e
p
r
e
z
e
n
t
u
j
.
I
n
t
e
r
a
k
c
j
a
d
e
fi
n
i
u
j
c
a
h
i
e
r
a
r
c
h
i
m
i
d
z
y
d
w
o
m
a
p
r
z
y
w
d
c
a
m
i
z
a
c
h
o
d
z
i
tylko wtedy, gdy obydwaj spostrzegaj si wzajemnie jako przywdcy lub

konkurenci o wadz.
Wiemy, e stada zwierzt maj najwiksze szanse przeycia, gdy prowadz
j silne i grujce egzemplarze gatunku. U ludzi natomiast atrakcyjno
fizyczna odgrywa waniejsz rol ni sama sia (Burgoon, 1991). Na ludzi
adnych zwraca si wiksz uwag, oni te czciej znajduj posuch.
Wynikaoby z tego, e rozmnaanie si (ycie seksualne) jest dla ludzi
waniejsze ni porzdek spoeczny. U wielu gatunkw zwierzt rozmnaaj si
tylko najsilniejsze egzemplarze. Ludzie funkcjonuj na podobnej zasadzie.
Badania naukowe wykazay, e kobiety wol mczyzn znajdujcych si na
wyszym szczeblu mskiej hierarchii. Widocznie potrafi one okrela
hierarchi mczyzn.
Rnice pci oraz ich wpyw na przewag spoeczn s obecnie wan
dziedzin bada naukowych. Z reguy jednak potwierdza si, e to mczyzn
uwaa si za przywdcw.
Fakt bycia piknym mczyzn odgrywa wic pod wzgldem przewagi
kluczow rol w ludzkim zachowaniu; jednak wysoki wzrost wydaje si
jeszcze waniejszy. Gunn (1991) jest zdania, e take agresywno moe
wynie ludzi na wysokie szczeble hierarchii. Zaobserwowa on, i osoby
dochodzce do wadzy i sawy dziki agresji zazwyczaj nie potrafiyby ich
zdoby inn drog. Jednoczenie take i brak wadzy moe sprowokowa
agresywne zachowanie. Jeli wic jest si kobiet, do tego ma i brzydk, ma
si do wyboru: mona zosta czyj zwolenniczk albo zdoby si na agresj i
walczy.
Oprcz wygldu zewntrznego o przewadze decyduje take struktura
naszego centralnego ukadu nerwowego. Ta cecha ujawnia si w postaci
biegoci umysowej, motorycznej i jzykowej (Derks, Sinclair, 1991). Dziki
bystroci umysu i odpowiedniej motoryce mona zwie i przecign innych.
Szybko reakcji, potok sw i rezolutno umoliwiaj nam zdobycie
przewagi nad osobami wolniejszymi.
Werbalna ekspresywno, ton, artykulacja, a take umiejtne wyraanie si
to gwne cechy dominujcego zachowania. W rozdziale dziewitym, w
ktrym opisuj uycie metafor, przeanalizujemy ich znaczenie dla
komunikowania wadzy.
Ponadto przewaga w duym stopniu jest zalena od umiejtnoci
selektywnego podziau uwagi. Natura w rnym stopniu obdarzya ludzi
zdolnoci w tym wzgldzie. Ten, ktremu w udziale przypado jej sporo,
potrafi skoncentrowa si na jednym celu, nie zwracajc uwagi na to, co
mwi lub robi inni. Taki fenomen nazywamy si woli". Aby osign
okrelony cel, musimy by w stanie wykluczy wszelkie wpywy z zewntrz,
odeprze zakcenia i odwrci od nich nasz uwag. Praktycy NLP czsto
zauwaaj, e zdolno koncentracji nierzadko jest ograniczona przez
konflikty wewntrzne. W wielu wypadkach bowiem rozproszenie uwagi ma
rdo w nas samych. Odsunicie od siebie wtpliwoci i niepewnoci do
czsto dodaje czowiekowi siy i umoliwia wadz nad
mnymi.
WADZA
87
M
o
n
a
b
y
p
o
w
i
e
d
z
i
e
e
i
s
t
n
i
e
j
e
h
a
r
d
w
a
r
e
"
i
s
o
f
t
w
a
r
e
"
p
r
z
y
w
d
c
y
.
O
p
r
c
z
t
y
c
h
c
z
c
i
o
w
o
w
r
o
d
z
o
n
y
c
h
c
e
c
h
r
o
z
w
i
j
a
n
e
s
t
a
k
e
s
p
e
c
j
a
l
n
e
p
r
o
g
r
a
m
y
d
l
a
k
a
d
r
k
i
e
r
o
w
n
i
c
z
y
c
h
.
M
o
r
r
i
s
(
1
9
9
2
)
p
r
z
e
a
n
a
l
i
z
o
w
a
z
a
c
h
o
w
a
n
i
e
2
8
1
p
r
z
y
w
d
c
w
z
w
i
z
k
w
s
t
u
d
e
n
c
k
i
c
h
,
s
t
w
i
e
r
d
z
a
j
c
,
e
m
a
o
n
i
m
n
i
e
j
i
r
r
a
c
j
o
n
a
l
n
e
p
r
z
e
k
o
n
a
n
i
a
n
i
p
r
z
y
w
d
c
y
s
p
r
a
w
u
j
c
y
a
b
s
o
l
u
t
n
k
o
n
t
r
o
l
n
a
d
g
r
u
p
i
w
w
i
k
s
z
y
m
s
t
o
p
n
i
u
u
w
z
g
l
d
n
i
a
j
s
w
o
j
e
w
a
s
n
e
p
e
r
s
p
e
k
t
y
w
y
.
I
c
h
p
l
a
n
y
n
a
p
r
z
y
s
z
b
y
y
u
s
t
a
l
o
n
e
r
e
d
n
i
o
n
a
4
-
6
l
a
t
.
W
p
r
a
k
t
y
c
e
o
g
r
a
n
i
c
z
a
m
y
t
p
r
z
e
s
t
r
z
e
z
a
p
o
m
o
c
o
k
r
e
l
e
n
i
a
o
s
o
b
i
s
t
e
g
o
h
o
r
y
z
o
n
t
u
c
z
a
s
u
.
W
i
z
j
e
p
r
z
y
s
z
c
i
p
o
t
r
a
f
i
z
r
o
b
i
z
c
z
o
w
i
e
k
a
n
a
t
c
h
n
i
o
n
e
g
o
p
r
z
y
w
d
c
,
s
z
c
z
e
g
l
n
i
e
j
e
l
i
i
d
w
p
a
r
z
e
z
r
o
z
s
d
o
z
p
o
c
z
u
c
i
a
r
z
e
c
z
y
w
i
s
t
o
c
i
i
w
c
i
w
a
p
a
r
y
c
j
.
B
a
d
a
n
i
a
z
d
z
i
e
d
z
i
n
y
p
s
y
c
h
o
l
o
g
i
i
h
u
m
a
n
i
s
t
y
c
z
n
e
j
w
y
k
a
z
a
y
,
e
o
s
o
b
y
o
d
p
o
w
i
a
d
a
j
c
e
p
o
s
t
a
w
i
o
n
e
m
u
p
r
z
e
z
A
b
r
a
h
a
m
a
M
a
s
o
w
a
k
r
y
t
e
r
i
u
m
s
a
m
o
u
r
z
e
c
z
y
w
i
s
t
n
i
e
n
i
a
z
a
z
w
y
c
z
a
j
u
n
i
k
a
j
p
r
z
e
w
o
d
n
i
c
z
e
n
i
a
j
a
k
i
e
j
o
r
g
a
n
i
z
a
c
j
i
l
u
b
p
r
z
e
d
s
i
b
i
o
r
s
t
w
u
.
L
u
d
z
i
e
d
c
y
d
o
o
b
j
c
i
a
t
y
c
h
s
t
a
n
o
w
i
s
k
m
o
g
n
a
t
o
m
i
a
s
t
n
i
e
k
i
e
d
y
m
i
e
z
a
b
u
r
z
o
n
e
o
s
o
b
o
w
o
c
i.
C
z
y
b
y
p
o
t
w
i
e
r
d
z
a
o
s
i
s
z
e
r
o
k
o
r
o
z
p
o
w
s
z
e
c
h
n
i
o
n
e
m
n
i
e
m
a
n
i
e
,
e
l
u
d
z
i
e
s
i
g
a
j
c
y
p
o
w
a
d
z
u
s
i
z
r
e
k
o
m
p
e
n
s
o
w
a
w
t
e
n
s
p
o
s
b
s
w
o
j
e
k
o
m
p
l
e
k
s
y
n
i
s
z
o
c
i
?
K
u
r
s
s
i
z
a
c
z
y
n
a
.
U
c
z
e
s
t
n
i
c
y
s
i
e
d
z
w
p
k
o
l
u
,
p
o
d
c
z
a
s
g
d
y
tr
e
n
e
r
j
e
s
z
c
z
e
r
o
z
m
a
w
i
a
z
e
s
t
a
r
y
m
z
n
a
j
o
m
y
m
o
s
p
r
a
w
a
c
h
o
s
o
b
i
s
t
y
c
h
.
W
t
y
m
w
s
t
p
n
y
m
s
t
a
d
i
u
m
w
s
z
y
s
c
y
o
b
e
c
n
i
p
r
z
y
jr
z
e
li
s
i
s
o
b
i
e
i
w
y
r
o
b
il
i
s
o
b
i
e
j
u
j
a
k
o
p
i
n
i
.
T
o
p
i
e
r
w
s
z
e
w
r
a
e
n
i
e
j
e
s
t
w
a
n
e
w
m
o
m
e
n
c
i
e
,
g
d
y
d
o
c
z
a
j
s
i
d
o
n
i
e
g
o
c
e
c
h
y
p
o
d
r
z
d
n
e
z
a
s
a
d
n
i
c
z
y
c
h
k
r
y
t
e
ri
w
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
.
W
e
d
u
g
K
a
l
m
y
(
1
9
9
1
)
o
d
p
i
e
r
w
s
z
e
g
o
s
p
o
jr
z
e
n
i
a
p
o
tr
a
fi
m
y
r
o
z
p
o
z
n
a
s
p
o
e
c
z
n
p
r
z
e
w
a
g
.
P
o
z
y
c
j
e
n
a
s
z
c
z
e
b
l
a
c
h
h
i
e
r
a
r
c
h
ii
s
w
y
z
n
a
c
z
a
n
e
n
a
p
o
d
s
t
a
w
i
e
i
n
f
o
r
m
a
c
ji
n
i
e
w
e
r
b
a
l
n
y
c
h
.
I
w
y
d
a
j
e
s
i
e
t
a
k
l
a
s
y
fi
k
a
c
j
a
j
u
t
y
l
k
o
w
n
i
e
w
i
e
l
k
i
m
s
t
o
p
n
i
u
u
l
e
g
a
z
m
i
a
n
o
m
,
o
b
o
j
t
n
i
e
,
c
z
e
g
o
j
e
s
z
c
z
e
s
i
d
o
w
i
e
m
y
n
a
t
e
m
a
t
d
a
n
y
c
h
o
s
b
.
M
i
m
o
e
p
r
z
e
d
s
t
a
w
i
a
j
c
s
i
,
k
a
d
y
z
u
c
z
e
s
t
n
i
k
w
k
u
r
s
u
o
p
o
w
i
e
w
i
c
e
j
o
s
o
b
i
e
,
n
i
e
b
d
z
i
e
t
o
m
i
a
o
z
a
s
a
d
n
i
c
z
e
g
o
w
p
y
w
u
n
a
m
i
e
j
s
c
e
w
y
z
n
a
c
z
o
n
e
m
u
p
r
z
e
z
i
n
n
y
c
h
n
a
s
z
c
z
e
b
l
a
c
h
h
i
e
r
a
r
c
h
ii
.
W
y
g
l
d
z
e
w
n
tr
z
n
y
k
u
r
s
a
n
t
w
m
w
i
w
i
c
s
a
m
z
a
s
i
e
b
i
e
,
z
a
n
i
m
j
e
s
z
c
z
e
o
n
i
s
a
m
i
z
c
o
z
r
o
b
i
l
u
b
p
o
w
i
e
d
z
i
e
,
a
d
z
i
a
a
n
i
e
t
y
c
h
w
i
z
u
a
l
n
y
c
h
s
y
g
n
a
p
r
z
e
w
y
s
z
a
w
i
k
s
z
o
k
o
l
e
j
n
y
c
h
i
n
f
o
r
m
a
c
ji
p
r
z
y
n
a
j
m
n
i
e
j
w
y
r
a
z
i
s
t
o

c
i
.
4
.
4
.
2
Z
a
g
a
d
k
a
s
y
m
b
o
l
i
c
z
n
e
j
p
r
z
e
w
a
g
i
N
a
p
o
d
s
t
a
w
i
e
p
o
w
y
s
z
y
c
h
w
y
w
o
d
a
t
w
o
j
e
s
t
z
r
o
z
u
m
i
e
,
w
j
a
k
i
s
p
o
s
b
n
a
j
s
il
n
i
e
j
s
z
y
b
y
k
p
o
t
r
a
f
i
p
o
d
p
o
r
z
d
k
o
w
a
s
o
b
i
e
s
t
a
d
o
a
l
b
o
j
a
k
p
i
k
n
a
k
o
b
i
e
t
a
m
o
e
m
a
n
i
p
u
l
o
w
a
s
w
o
i
m
i
w
i
e
l
b
i
c
i
e
l
a
m
i.
L
o
g
i
c
z
n
e
j
e
s
t,
e
s
i
a
f
i
z
y
c
z
n
a
,
a
t
r
a
k
c
y
j
n
o
s
e
k
s
u
a
l
n
a
o
r
a
z
k
o
n
t
r
o
l
a
n
a
d
n
i
e
z
b
d
n
y
m
i
d
o
y
c
i
a
z
a
s
o
b
a
m
i,
j
a
k
i
m
i
s
y
w
n
o
,
p
i
e
n
i
d
z
e
,
p
r
a
c
a
,
m
i
e
s
z
k
a
n
i
e
,
k
a
r
i
e
r
a
i
t
y
m
p
o
d
o
b
n
e
,
n
a
d
a
j
l
u
d
z
i
o
m
w
a
d
z
.
T
e
w
s
z
y
s
t
k
i
e
n
a
m
a
c
a
l
n
e
a
t
r
y
b
u
t
y
s
p
r
a
w
i
a
j
c
e
,
e
n
i
e
k
t
r
e
j
e
d
n
o
s
t
k
i
s
t
a
j
s
i
w
a
n
i
e
j
s
z
e
o
d
i
n
n
y
c
h
,
m
n
a
o
k
r
e
li
m
i
a
n
e
m
z
a
s
o
b
w
w
a
d
z
y
.
T
r
u
d
n
i
e
j
j
e
s
t
j
u
z
r
o
z
u
m
i
e
,
w
j
a
k
i
s
p
o
s
b
s
y
m
b
o
l
e
i
s
o
w
a
m
o
g
s
i
s
t
a
z
a
s
o
b
a
m
i
w
a
d
z
y
;
j
a
k
n
i
e
k
t
r
z
y
p
o
t
r
a
f
i
w
g
a
d
a
s
i
"
n
a
w
y
s
o
k
i
e
s
t
a
n
o
w
i
s
k
a
.
C
z
y
n
i
e
d
z
i
w
i
f
a
k
t,
e
n
a
j
w
i
k
s
z
a
s
p
o
e
c
z
n
a
w
a
d
z
a
s
p
o
c
z
y
w
a
w rkach (lub ustach) ludzi maych, grubych, starych, kalekich albo brzydkich,
ktrych jedyn godn znaczenia umiejtnoci jest werbalna ekspresja?
Jednym moliwym wytumaczeniem ich wadzy mogaby by hipoteza, i
wadza powstaje zawsze tam, gdzie sowa potrafi zastpi jej realne, fizyczne
atrybuty czy reprezentowa nawet duo bardziej abstrakcyjne pojcia, takie jak
mdro, sprawiedliwo, etyka, duchowo lub prawda.
Drugiego wyjanienia dostarczaj take psychologia rozwojowa oraz
nauka o sugestii. Dla maego dziecka wszyscy doroli s dominujcymi
osobowociami, przewyszajcymi je werbalnie. Poddanie si oraz identyfikacja (trans) s czstymi dowiadczeniami dziecistwa. Ale take i my,
doroli, z pewnoci nie raz znalelimy si w sytuacji, w ktrej, przysuchujc
si jakiej oniemielajcej nas osobistoci, popadlimy w pewnego rodzaju
phipnoz. Suchajc opowiada kierujcych nami rodzicw, uczymy si
reagowa posusznie, gdy kto zwraca si do nas wadczym tonem.
4.4.3 Heroizm jako rdo wadzy spoecznej
Chciabym ci przedstawi Normana. Norman jest moim idolem. Jest osob,
ktr podziwiam najbardziej. Kiedy Norman mwi: Skacz", to skacz, gdy
mwi: Daj mi pienidze", to mu daj. Poza tym jest wielkim mil-czkiem, z
tym e zajmuje w mojej panoramie spoecznej to samo miejsce, na ktrym
kiedy krlowa wity Mikoaj. Chcesz wiedzie, dlaczego? Dlatego e jest
on jedynym czowiekiem na wiecie, ktry potrafi rozrni 43 rodzaje
nietoperzy na podstawie wysyanych przez nie fal ultradwikowych, i to tylko
za pomoc swoich uszu.
Zakres wadzy spoecznej, ktr przypisujemy innym, jest czsto
bezporednio uzaleniony od nastpujcych kwestii:
1.180
Jakie kryteria spoeczne uwaamy za istotne?
1.181
Jak subiektywn pozycj przypisujemy innym w ramach tych
wanych dla nas kryteriw?
Jeeli wic podsuchiwanie nietoperzy jest dla mnie niezmiernie wane, to
Norman bdzie moim idolem. Jego personifikacja moe by najsilniejsz
spoeczn reprezentacj w caej mojej panoramie spoecznej.
4.4.4 Bogactwo, uroda i kara
Wyobra sobie, e idziesz na przyjcie. Pikni ludzie, doskonaa muzyka,
fantastyczne jedzenie i napoje. Egzotyczne zapachy perfum mieszaj si z
aromatem grilla w ogrodzie. Jak by si tu czu, nie majc ani grosza? I czy
sytuacja wygldaaby inaczej, gdybymy wiedzieli, e na koncie mamy na
przykad dwanacie milionw dolarw? Zastanwmy si, jakie znaczenie dla
naszego ycia towarzyskiego ma fakt, e mamy pienidze albo nie. Wiemy, e
dobra materialne s uwaane w naszym spoeczestwie za wane rdo
wadzy. Rzadko spotyka si ludzi, ktrzy nie zwracaj uwagi na to, czy kto
jest bogaty, czy biedny. Z drugiej strony
WADZA
89
p
o
g
l
d
,
e
f
a
k
t
t
e
n
n
i
e
p
o
w
i
n
i
e
n
m
i
e
z
n
a
c
z
e
n
i
a
,
j
e
s
t
s
z
e
r
o
k
o
r
o
z
p
o
w
s
z
e
c
h
n
i
o
n
y
,
t
a
k
s
a
m
o
j
a
k
w
t
p
l
i
w
o
c
i
d
o
t
y
c
z
c
e
t
e
g
o
,
j
a
k
r
z
e
c
z
y
w
i
c
i
e
n
a
l
e
o
b
y
r
e
a
g
o
w
a
n
a
p
i
e
n
i
d
z
e
.
W
g
r
u
n
c
i
e
r
z
e
c
z
y
p
y
t
a
n
i
e
b
r
z
m
i
:
C
z
y
c
h
c
e
m
y
,
e
b
y
p
i
e
n
i
d
z
t
a
k
s
i
l
n
i
e
w
p
y
w
a
n
a
n
a
s
z
e
y
c
i
e
,
j
a
k
j
e
s
t
t
o
p
r
z
y
j
t
e
w
n
a
s
z
y
m
s
p
o
e
c
z
e
s
t
w
i
e
?
"
.
D
l
a
w
i
e
l
u
l
u
d
z
i
p
i
e
n
i
d
z
e
s
p
o
d
s
t
a
w
p
o
c
z
u
c
i
a
w
a
s
n
e
j
g
o
d
n
o
c
i
.
S
t
a
n
i
c
h
k
o
n
t
a
d
e
f
i
n
i
u
j
e
w
d
u
y
m
s
t
o
p
n
i
u
i
c
h
o
b
r
a
z
w
a
s
n
y
.
P
o
s
i
a
d
a
z
n
a
c
z
y
b
y
.
W
p
e
w
n
y
m
s
e
n
s
i
e
j
e
s
t
t
o
w
c
i
w
e
.
I
m
w
i
c
e
j
p
i
e
n
i
d
z
y
u
d
a
n
a
m
s
i
n
a
z
b
i
e
r
a
,
t
y
m
b
a
r
d
z
i
e
j
w
y
j
t
k
o
w
e
s
t
a
n
i
e
s
i
n
a
s
z
e
w
a
s
n
e
J
a
.
W
k
o
c
u
b
d
z
i
e
m
y
j
e
d
n
y
m
i
z
n
i
e
l
i
c
z
n
y
c
h
n
a
p
r
a
w
d
b
o
g
a
t
y
c
h
l
u
d
z
i
.
e
c
h
f
o
r
m
a
l
n
y
c
h
,
a
b
y
t
o
N
i
e
t
r
z
e
b
a
n
i
e
u
s
t
a
n
n
i
e
z
m
i
e
n
i
a
b
y
o
s
k
u
t
e
c
z
n
e
.
N
i
e
k
t
r
z
y
s
t
o
s
u
j
m
e
t
o
d
k
r
t
k
o
p
r
z
e
d
k
o
n
t
a
k
t
e
m
z
b
o
g
a
t
y
m
i
l
u
d
m
i
l
u
b
p
o
d
c
z
a
s
j
e
g
o
t
r
w
a
n
i
a
.
I
t
o
m
o
e
w
y
s
t
a
r
c
z
y
.
W
i
c
n
a
s
t
p
n
y
m
r
a
z
e
m
,
g
d
y
b
d
z
i
e
s
z
u
m
w
i
o
n
y
z
j
a
k
i
m
b
o
g
a
c
z
e
m
n
a
d
r
i
n
k
a
,
w
y
o
b
r
a
s
o
b
i
e
p
o
p
r
o
s
t
u
,
e
j
e
s
t
o
n
m
n
i
e
j
s
z
y
(
j
e
l
i
w
z
r
o
s
t
b
d
l
a
c
i
e
b
i
e
d
e
c
y
d
u
j
c
e
c
h
p
o
d
r
z
d
n
b
o
g
a
c
t
w
a
)
.
Z
m
i
a
n
a
c
e
c
h
f
o
r
m
a
l
n
y
c
h
b
o
g
a
c
t
w
a
n
i
e
j
e
s
t
n
i
c
z
y
m
n
o
w
y
m
.
N
i
e
p
o
t
r
z
e
b
a
d
o
t
e
g
o
t
a
k
e
t
e
c
h
n
i
k
N
L
P
.
N
a
p
e
w
n
o
s
y
s
z
a
j
u
,
j
a
k
k
t
o
w
i
T
e
r
a
z
g
d
y
j
z
n
a
m
,
t
o
w
c
a
l
e
n
i
e
w
i
d
z
w
n
i
e
j
b
o
g
a
t
e
j
k
o
b
i
e
t
y
,
t
y
l
k
o
m
i
,
s
y
m
p
a
t
y
c
z
n
o
s
o
b
"
.
t
a
k
m
w
i
,
p
r
z
e
b
y
p
o
d
o
b
n
y
p
r
o
c
e
s
,
t
y
l
e
e
b
e
z
T
e
n
,
u
d
z
i
a
k
t
o
N
L
P
L
u
d
z
i
e
,
d
o
s
z
l
i
k
t
r
z
y
m
w
i
b
o
g
a
c
t
w
i
e
s
e
r
c
a
"
,
p
r
a
w
d
o
p
o
d
o
b
n
i
d
o
t
a
k
i
c
h
s
a
m
y
c
h
w
n
i
o
s
k
w
.
90_____________TECHNIKI NP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI
Jim jest maklerem na giedzie i twierdzi, e bogaci ludzie wydaj mu si

mniejsi. Dlaczego? Wytumaczy mi to tak: Ci ludzie s zmuszeni do kurczowego trzymania si materialnych ideaw, eby by bogatymi. W ten
sposb nie jest wcale trudno zarobi na giedzie wiele pienidzy. Jak widz
takiego faceta, to sobie myl: No dobrze, pod tym wzgldem wygrae, ale co
masz oprcz tego do zaoferowania?". Z takim nastawieniem Jim nie mia
kopotw z zarobieniem pienidzy. Tylko czasami sta na progu bankructwa.
Oglnie biorc, Jim trzyma si bardzo paskiej panoramy spoecznej, ktra -jak
mwi - odzwierciedla jego egalitarny, antyautory-tarny styl ycia.
Nie potrzeba duo wyobrani, aby zauway, e owa metoda daje si
zastosowa w odniesieniu do kadego innego kryterium spoecznego. Gdy
tylko uda nam si zmieni zasadnicz cech formaln, zmienia si take nasz
sposb spostrzegania osb posiadajcych t waciwo. Istnieje oczywicie
wiele kontrargumentw dotyczcych dugotrwaoci takich zmian. Praktycy
NLP nauczyli si akceptowa opr wewntrzny jako co w rodzaju gwarancji
bezpieczestwa. Jak ju wspomniaem, ta metoda wie si z ryzykiem
oszukiwania samego siebie i naley by tego wiadomym. Nie zapominajmy, i
ludzie bogaci s przyzwyczajeni, e traktuje si ich jako kogo szczeglnego.
Jeli tego nie robimy, tak jak Jim, atwo moemy ich do siebie zrazi.
Popatrzmy na to z trzeciej pozycji spostrzegania: sprbujmy wyobrazi
sobie nasz wasn panoram spoeczn i panoram osoby bogatej. Nie dadz
si one ze sob poczy, jeli zapomnimy bodaj o jednym kryterium wanym
dla drugiej osoby. Pytanie tylko, czy potrafimy si z tym obchodzi. Co bdzie,
gdy osoba bogata da nam w bolesny sposb odczu swoj wyszo?
WADZA
91
4
.
4
.
5
N
a
g
r
o
d
a
,
k
a
r
a
i
b
r
a
k
u
z
n
a
n
i
a
N
a
g
r
o
d
a
i
k
a
r
a
k
s
z
t
a
t
u
j
s
p
o
s
o
b
y
z
a
c
h
o
w
a
n
i
a
i
z
a
w
s
z
e
z
a
k
a
d
a
j
s
p
o
e
c
z
n
n
i
e
r
w
n
o
(
R
a
v
e
n
,
1
9
6
5
).
O
s
o
b
a
n
a
g
r
a
d
z
a
j
c
a
l
u
b
k
a
r
z
c
a
z
d
e
fi
n
i
c
ji
p
a
n
u
j
e
n
a
d
z
w
i
z
k
i
e
m
(
z
t
e
g
o
p
r
z
e
d
e
w
s
z
y
s
t
k
i
m
w
y
w
o
d
z
i
s
i
k
u
lt
w
i
t
e
g
o
M
i
k
o
a
j
a
).
D
o
w
i
a
d
c
z
e
n
i
a
n
a
g
r
o
d
y
i
k
a
r
y
s
n
a
m
t
a
k
z
n
a
n
e
,
e
n
i
e
m
o
e
m
y
i
c
h
p
o
m
i
n
,
a
n
a
li
z
u
j
c
z
a
si

g
w
i
e
l
k
o
c
i
s
p
o
e
c
z
n
e
j.
N
a
jp
i
e
r
w
r
o
d
z
i
c
e
,
p
o
t
e
m
n
a
u
c
z
y
c
i
e
l
e
,
d
o
w
d
c
y
,
p
o
li
c
j
a
n
c
i,
p
r
a
c
o
w
n
i
c
y
u
r
z
d
u
s
k
a
r
b
o
w
e
g
o
,
s
z
e
f
o
w
i
e
,
p
r
z
e
e
n
i,
w
s
p
m
a
o
n
k
o
w
i
e
i
i
n
n
i
s
w
s
t
a
n
i
e
n
a
s
w
y
n
a
g
r
o
d
z
i
l
u
b
u
k
a
r
a
.
S
tr
a
c
h
u
p
r
z
e
d
k
a
r
u
c
z
y
m
y
si
w
c
z
e
n
i
e
i
t
o
w
a
r
z
y
s
z
y
n
a
m
o
n
z
a
z
w
y
c
z
a
j
p
r
z
e
z
c
y
c
i
e
.
L
u
d
z
i
e
,
k
t
r
z
y
m
a
j
m
o
li
w
o
,
b
y
n
a
s
u
k
a
r
a
,
m
u
s
z
b
y
r
e
p
r
e
z
e
n
t
o
w
a
n
i
w
n
a
s
z
e
j
p
a
n
o
r
a
m
i
e
s
p
o
e
c
z
n
e
j
j
a
k
o
z
a
g
r
o
e
n
i
e
.
P
o
w
i
n
n
i

m
y
i
c
h
w
i
c
s
z
u
k
a
w
y
s
o
k
o
i
p
o
l
e
w
e
j
s
tr
o
n
i
e
,
t
a
m
b
o
w
i
e
m
l
o
k
a
li
z
o
w
a
n
e
s
c
z
s
t
o
o
s
o
b
y
o
t
a
k
i
m
p
o
t
e
n
c
j
a
l
e
.
W
p
o
d
o
b
n
y
c
h
m
i
e
js
c
a
c
h
u
m
i
e
s
z
c
z
a
m
y
t
a
k
e
l
u
d
z
i,
o
d
k
t
r
y
c
h
p
r
a
g
n
i
e
m
y
u
z
n
a
n
i
a
.
G
d
y
g
o
n
a
m
n
i
e
o
k
a
z
u
j
,
o
d
c
z
u
w
a
m
y
t
o
j
a
k
o
k
a
r
.
B
r
a
k
u
z
n
a
n
i
a
j
e
st
z
n
a
k
o
m
it
y
m
s
p
o
s
o
b
e
m
n
a
z
d
o
b
y
c
i
e
s
o
b
i
e
a
u
t
o
r
y
t
e
t
u
.
w
i
a
j
c
y
c
i
u
z
n
a
n
i
a
Jak
zdo
by
uzn
ani
e?
G
d
y
j
e
s
t
e
z
a
b
l
o
k
o
w
a
n
y
p
r
z
e
z
o
d
m
a
a
u
t
o
r
y
t
e
t
,
p
o
m
c
c
i
m
o
e
n
a
s
t
p
u
j
c
y
p
r
z
y
k
a
d
:
1.182
Wyobr
a
sobie
najpie
rw
osob,
ktra
ma
autory
tet.
1.
1
8
3J
a
k
i
c
h
c
e
c
h
j
e
j
b
r
a
k
u
j
e
,
c
o
j
e
s
t
p
o
w
o
d
e
m
t
e
g
o
,
e
n
i
e
w
y
r
a
a
o
n
a
s
w
e
g
o
u
z
n
a
n
i
a
?
N
a
z
w
i
j
t
e
c
e
c
h
y
.
1.
1
8
4W
y
o
b
r
a
s
o
b
i
e
s
y
t
u
a
c
j
,
w
k
t
r
e
j
s
a
m
p
r
z
e
j
a
w
i
a
t
a
k
i
e
c
e
c
h
y
.
W
c
z
u
j
s
i
w
n
i
i
z
a
s
t
a
n
w
,
j
a
k
t
o
j
e
s
t
,
g
d
y
s
i
t
e
c
e
c
h
y
p
o
s
i
a
d
a
.
1.
1
8
5C
o
f
n
i
j
s
i
w
c
z
a
s
i
e
i
u
s
t
a
l
j
e
g
o
h
o
r
y
z
o
n
t
u
o
s
o
b
y
,
k
t
r
a
m
a
a
u
t
o
r
y
t
e
t
.
P
o
s
t
a
r
a
j
s
i
u
s
t
a
l
i
m
o
m
e
n
t
w
j
e
j
y
c
i
u
,
k
t
r
y
s
p
r
z
y
j
a
b
y
r
o
z
w
o
j
o
w
i
t
y
c
h
c
e
c
h
.
P
u
p
r
z
y
t
y
m
w
o
d
z
e
1.
f
a
n
t
a
z
j
i
.
Pr
z
e
n
i
e
t
e
c
e
c
h
y
n
a
o
s
o
b
p
o
s
i
a
d
a
j
a
u
t
o
r
y
t
e
t
w
s
p
o
s
b
,
k
t
y
w
y
d
a
j
e
C
i
s
i
n
a
j
s
k
u
t
e
c
z
n
i
e
j
s
z
y
.
P
o
d
a
j
j
e
j
e
j
w
d
r
i
n
k
u
,
p
o
i
j
j
a
k
o
p
r
o
m
i
e
w
i
a
t
a
l
u
b
n
a
u
c
z
j
w
j
a
k
i
k
o
l
w
i
e
k
i
n
n
y
s
p
o
s
j
a
k
p
t
a
k
a
m
a
s
i
z
n
i
m
i
o
b
c
h
o
d
z
i
1.
1
8
7P
r
z
y
j
r
z
y
j
s
i
i
z
a
o
b
s
e
r
w
u
j
z
m
i
a
n
y
,
j
a
k
i
e
n
a
s
t
p
u
j
j
e
j
n
i
m
y
c
i
u
t
e
r
a
z
,
z
l
o
t
g
d
y
d
a
n
a
o
s
o
b
a
m
a
r
a
z
i
,
j
a
k
j
u
w
y
r
a
t
e
c
i
c
e
c
h
y
.
o
n
a
1.
1
8
8T
e
r
a
z
w
r
e
s
z
c
i
e
m
o
e
s
z
s
o
b
i
e
w
y
o
b
z
a
s
o
n
e
u
z
n
a
n
i
e
.
N
a
k
o
n
i
e
c
w
y
o
b
r
a
s
o
b
i
e
,
e
k
l
o
n
u
j
e
s
z
o
s
o
b
m
a
j
a
u
t
o
r
y
t
e
t
i
z
a
p
e
n
i
j
c
a
e
w
i
e
l
k
i
e
b
o
i
s
k
o
t
y
s
i
c
a
m
i
k
l
o
n
w
.
S
t
a
n
a
s
a
m
y
m
r
o
d
k
u
i
r
o
z
k
o
s
z
u
j
s
i
i
c
h
o
k
l
a
s
k
a
m
i
.
S
t
a
r
a
j
s
i
z
a
t
r
z
y
m
a
t
o
u
c
z
u
c
i
e
o
g
l
n
e
g
o
p
o
d
z
i
w
u
.
E
k
s
p
e
r
y
m
e
n
t
y
n
a
z
w
i
e
r
z
t
a
c
h
p
o
k
a
z
a
y,
e
n
i
e
d
a
j
c
y
si
p
r
z
e
w
i
d
z
i
e
s
p
l
o
t
k
a
r
i
n
a
g
r
d
p
o
c
i
g
a
z
a
s
o
b
r
a
d
y
k
a
l
n
e
s
k
u
t
k
i.
R
o
d
z
i
c
e
n
i
e
k
o
n
s
e
k
w
e
n
t
n
i
e
n
a
g
r
a
d
z
a
j
c
y
i
k
a
r
z
c
y
d
z
i
e
c
i
p
r
o
w
o
k
u
j
u
n
i
c
h
d
u
e
u
z
a
l
e
n
i
e
n
i
e
i uczucia zbytniego przywizania do nich. Ich autorytet ma wiksze znaczenie

ni autorytet osb zachowujcych si w sposb rozsdny i przewidywalny. W
ten sam sposb - metod odmowy uznania" - mona zmusi tak
nieobliczaln, autorytarn osob do bardziej sprawiedliwego postpowania (w
razie potrzeby nawet pomiertnie).
I zawsze gdy wprowadzamy zmiany w zasadniczych emocjach spoecznych, musimy zwrci uwag na aspekt ekologiczny. Pamitajmy take, e
strach przed kar niekiedy nawet moe uratowa czowiekowi ycie.
4.5 ZAGADKA ULEGOCI
Dominujcy wilk-przywdca nie musi dowodzi swojej wyszoci, walczc o
ni w kadej chwili swojego ycia. Jeli inne wilki uznay w nim swojego
przywdc, bd automatycznie okazyway mu poddaczo, kiedy tylko
podniesie ogon w gr.
Reakcj ulegoci mona zrozumie jako wynik klasycznego uwarunkowania. Jest to jednak pojcie zbyt ograniczone, aby dziki niemu rzeczywicie mc uzmysowi sobie te reakcje. Jestem zdania, e ulego wynika z
wadczej reprezentacji wywoanej za pomoc waciwego bodca. W umyle
wilka widzcego przywdc (bodziec) uaktywnia si potna reprezentacja.
Jeeli tylko dana osoba reprezentowana jest jako autorytet, to funkcjonuje
czsto take jako bodziec wyzwalajcy postaw ulegoci. To z kolei moe
przybra dramatyczne formy; pomylmy tylko o lku, jakim dyktator napawa
mieszkacw swojego kraju.
Patrzc na to zjawisko z biologicznego punktu widzenia, mona powiedzie, e zakotwiczenie (klasyczne uwarunkowanie) autorytetu umacnia
wadz. Dobrze, e ci najsprawniejsi pozostaj przy yciu, ale najlepiej, jeli
wszyscy zainteresowani nie trac si na walki o wadz.
Gdy raz zaakceptowalimy przywdc,
na przykad w trakcie wyborw, to
powinnimy skoncentrowa si na
poszukiwaniu poywienia i wydawaniu
na wiat potomstwa. Badajc zjawisko
przywdztwa u ludzi, dostrzeemy
zadziwiajc stabilno szczytowych
pozycji. Dlatego przywdcy (jak
Mobutu, Suharto czy Moi) pozostaj u
wadzy tak dugo, dopki nie
przeciwstawi im si adne
demokratyczne struktury. Jeeli autorytet
jakiej osoby pobudzi kogo do ulegoci, to take obrazy wasne widziane z
drugiej pozycji spostrzegania osoby ulegej zostan doczone do
zakotwiczonego w ten sposb obrazu. To wszystko razem tworzy stosunkowo
silny system i utrudnia zniesienie hierachicznych
WADZA
93
s
t
r
u
k
t
u
r.
O
s
o
b
a
u
n
i
o
n
a
z
a
p
o
m
i
n
a
,
k
i
m
j
e
s
t,
i
z
a
m
i
a
s
t
t
e
g
o
w
i
d
z
i
s
i
y
l
k
o
o
c
z
a
m
i
g
r
u
j
c
e
j
n
a
d
n
i
o
s
o
b
y
:
C
z
y
m
j
s
z
e
f
j
e
s
z
c
z
e
m
n
i
e
l
u
b
i
?
"
.
4
.
5
.
1
K
il
k
a
z
a
s
a
d
n
i
c
z
y
c
h
p
y
t
a
Z
p
u
n
k
t
u
w
i
d
z
e
n
i
a
p
s
y
c
h
o
l
o
g
ii
s
p
o
c
z
n
e
j
w
a
d
z
m
o
n
a
o
k
r
e
li
j
a
k
o
[.
..
]
u
m
i
e
j
t
n
o
w
y
w
i
e
r
a
n
i
a
w
p
y
w
u
n
a
i
n
n
y
c
h
i
o
d
p
i
e
r
a
n
i
a
u
s
i
o
w
a
w
y
w
i
e
r
a
n
i
a
w
p
y
w
u
p
r
z
e
z
i
n
n
y
c
h
"
(
H
c
g
g
,
V
a
u
g
h
a
n
,
1
9
9
5
).
J
e
s
t
t
o
j
e
d
n
a
k
t
y
l
k
o
d
e
f
i
n
i
c
j
a
o
p
i
s
o
w
a
.
N
i
e
d
a
j
e
o
d
p
o
w
i
e
d
z
i
n
a
p
y
t
a
n
i
e
,
j
a
k
p
o
w
i
n
n
o
s
i
z
a
c
h
o
w
a
w
o
b
li
c
z
u
o
s
b
w
a
n
i
e
j
s
z
y
c
h
n
i
m
y
.
I
s
t
n
i
e
j
e
t
y
l
e
a
b
s
u
r
d
a
l
n
y
c
h
p
r
z
y
k
a
d
w
p
o
w
i
c
e
n
i
a
,
n
a
p
r
z
y
k
a
d
d
l
a
c
e
s
a
r
z
a
,
g
e
n
e
r
a
a
c
z
y
o
j
c
z
y
z
n
y
,
e
t
y
l
k
o
s
i
d
z
i
w
i
m
y
,
j
a
k
l
u
d
z
i
e
w
o
g
l
e
m
o
g
s
i
t
a
k
n
i
e
r
o
z
s
d
n
i
e
z
a
c
h
o
w
a
.
W
i
k
s
z
o
c
i
p
s
y
c
h
o
l
o
g
w
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
,
a
n
a
w
e
t
w
c
i
w
i
e
w
s
z
y
s
t
k
i
m
l
u
d
z
i
o
m
,
z
j
a
w
i
s
k
o
w
i
e
l
k
o
c
i
s
p
o
e
c
z
n
e
j
j
e
s
t
t
a
k
z
n
a
n
e
,
e
c
h
t
n
i
e
j
z
a
j
m
u
j
s
i
i
n
n
y
m
i
t
e
m
a
t
a
m
i.
W
y
j
t
e
k
s
t
a
n
o
w
i
z
n
a
k
o
m
it
e
o
p
r
a
c
o
w
a
n
i
a
M
u
l
d
e
r
a
(
1
9
7
7
)
.
N
i
e
z
a
l
n
i
e
o
d
t
e
g
o
j
e
d
n
a
k
,
j
a
k
p
o
p
u
l
a
r
n
e
w
y
d
a
j
s
i
n
a
m
f
e
n
o
m
e
n
y
a
u
t
o
r
y
t
e
w
,
s
o
n
e
z
a
g
a
d
k
o
w
e
z
p
e
w
n
o
c
i
.
Z
a
s
t
a
n
w
m
y
s
i
n
a
d
n
a
s
t
p
u
j
c
y
m
z
j
a
w
i
s
k
i
e
m
:
g
d
y
p
r
o
s
i
s
i
k
o
g
o
e
b
y
p
o
m
y
l
a
o
o
s
o
b
i
e
s
p
o
e
c
z
n
i
e
w
y
s
o
k
o
p
o
s
t
a
w
i
o
n
e
j,
w
y
o
b
r
a
a
o
n
s
o
b
i
e
n
a
t
y
c
h
m
i
a
s
t
k
o
g
o
w
i
k
s
z
e
g
o
i
s
il
n
i
e
j
s
z
e
g
o
n
i
o
n
s
a
m
.
T
a
z
d
u
m
i
e
w
a
j
c
a
z
b
i
e
n
o
w
s
p
o
s
o
b
i
e
r
e
p
r
e
z
e
n
t
o
w
a
n
i
a
a
u
t
o
r
y
t
e
t
w
m
u
s
i,
l
o
g
i
c
z
n
i
e
b
i
o
r
c
,
w
y
n
i
k
a
z
f
a
k
t
u
,
e
w
d
z
i
e
c
i
s
t
w
i
e
w
s
z
y
s
t
k
i
e
w
a
n
e
d
l
a
n
a
s
o
s
o
b
y
b
y
y
w
i
k
s
z
e
n
i
m
y
.
I
w
i
k
s
z
o
n
a
s
z
a
p
a
m
i
t
a
a
t
o
n
a
c
a
y
c
i
e
.
Z
a
r
w
n
o
w
y
m
i
a
r
p
i
o
n
o
w
y
,
j
a
k
i
o
d
l
e
g
c
e
c
h
f
o
r
m
a
l
n
y
c
h
w
p
a
n
o
r
a
m
i
e
s
p
o
e
c
z
n
e
j
w
y
d
a
j
s
i
n
a
t
u
r
a
l
n
d
r
o
g
w
y
n
i
k
a
z
o
g
l
n
e
g
o
s
p
o
s
o
b
u
,
w
j
a
k
i
r
e
p
r
e
z
e
n
t
u
j
e
m
y
w
n
a
s
z
y
c
h
u
m
y
s

a
c
h
r
z
e
c
z
y
w
i
s
t
o
.
W
k
o
n
s
e
k
w
e
n
c
ji
e
m
o
c
j
o
n
a
l
n
e
d
z
i
a
a
n
i
e
p
e
r
s
o
n
i
f
i
k
a
c
ji
w
i
e
s
i
j
u
t
y
l
k
o
z
o
d
l
e
g
c
i
i
w
i
e
l
k
o
c
i
.
P
r
o
b
l
e
m
w
t
y
m
,

e
l
o
g
i
c
z
n
y
w
n
i
o
s
e
k
,
i
w
s
z
y
s
t
k
i
e
a
u
t
o
r
y
t
a
r
n
e
p
o
s
t
a
c
i
e
m
u
s
z
b
y
d
u
e
i
b
li
s
k
i
e
,
n
i
e
z
n
a
j
d
u
j
e
p
o
t
w
i
e
r
d
z
e
n
i
a
.
Z
n
a
k
o
m
it
e
a
u
t
o
r
y
t
e
t
y
l
o
k
a
li
z
o
w
a
n
e
s
c
z
s
t
o
b
a
r
d
z
o
d
a
l
e
k
o
.
D
z
i
k
i
d
o
w
i
a
d
c
z
e
n
i
o
m
u
d
a
o
m
i
s
i
o
d
k
r
y
e
l
u
d
z
i
e
p
o
t
r
a
f
i
o
c
e
n
i
n
i
e
p
o
d
w
a
a
l
n
y
a
u
t
o
r
y
t
e
t
d
a
n
e
j
o
s
o
b
y
,
n
i
e
w
i
d
z
c
j
e
j
z
b
li
s
k
a
i
w
c
a
l
e
n
i
e
c
z
u
j
c
s
i
p
r
z
e
z
n
i
r
z
e
c
z
y
w
i
c
i
e
m
o
r
a
l
n
i
e
p
r
z
y
t
o
c
z
o
n
y
m
i.
M
o
n
a
b
y
p
o
w
i
e
d
z
i
e
M
o
j
e
g
o
s
z
e
f
a
w
i
d
z
z
d
a
l
e
k
a
,
n
i
e
c
z
u
j
g
o
,
a
l
e
w
i
e
m
,
e
m
a
n
a
d
e
m
n
a
d
z
"
.
B
a
d
a
n
e
p
r
z
e
z
e
m
n
i
e
o
s
o
b
y
r
w
n
i
e
c
z
s
t
o
d
o
d
a
w
a
y
,
e
g
d
y
b
y
d
a
n
a
o
s
o
b
a
n
a
g
l
e
r
z
e
c
z
y
w
i
c
i
e
s
p
r
z
e
d
n
i
m
i
p
o
j
a
w
i
a
,
t
o
n
i
e
p
o
t
r
a
f
i
y
b
y
p
r
z
e
c
i
w
s
t
a
w
i
s
i
j
e
j
a
u
t
o
r
y
t
e
t
o
w
i.
N
a
p
r
z
y
k
a
d
k
r
l
o
w
a
h
o
l
e
n
d
e
r
s
k
a.
Z
a
z
w
y
c
z
a
j
n
i
e
r
o
b
i
n
a
m
n
i
e
w
i

k
s
z
e
g
o
w
r
a
e
n
i
a
,
a
l
e
c
o
b
y
b
y
o
,
g
d
y
b
y
n
a
g
l
e
st
a
n
a
m
i
n
a
d
r
o
d
z
e
?
P
y
t
a
m
w
i
c
:
j
a
k
i
e
z
n
a
c
z
e
n
i
e
d
l
a
a
u
t
o
r
y
t
e
t
u
m
a
fi
z
y
c
z
n
a
(r
e
a
l
n
a
)
o
d
l
e
g
?
W
t
y
m
m
o
m
e
n
c
i
e
,
w
k
t
r
y
m
s
p
o
t
y
k
a
m
k
r
l
o
w
,
j
a
k
z
a
p
r
z
y
c
i
n
i
c
i
e
m
g
u
z
i
k
a
p
o
j
a
w
i
a
j
si
w
s
z
y
st
k
i
e
c
e
c
h
y
c
h
a
r
a
k
t
e
r
y
z
u
j
c
e
o
n
i
e
m
i
e
l
e
n
i
e
:
st
a
j
si
u
l
e
g
y
i
st
r
e
m
o
w
a
n
y.
J
e
d
n
o
c
z
e
n
i
e
z
a
st
a
n
a
w
i
a
m
s
i
m
i
m
o
w
o
li
,
c
z
e
g
o
k
r
l
o
w
a
m
o
g
a
b
y
s
o
b
i
e
z
a
y
c
z
y
.
P
o
c
z
u
c
i
e
m
o
j
e
g
o
w
a
s
n
e
g
o
J
a
m
a
l
e
j
e
w
b
e
z
p
o
r
e
d
n
i
e
j
o
b
e
c
n
o
c
i
J
e
j
K
r
l
e
w
s
k
i
e
j
M
o
c
i.
Na podobne przeycia skary si wielu moich pacjentw, ktrzy maj

trudnoci w obcowaniu z szefami, ojcami czy ksimi. Dlaczego osoba A musi
podporzdkowa si wyej stojcej osobie B, gdy ta jest w pobliu?
4.5.2 Pokonanie neutralnego dystansu
Uoglniajc, moemy powiedzie, e personifikacje wywoujce silne i nieprzyjemne emocje s lokalizowane w pewnej odlegoci od nas. Kiedy
miaem okazj zbada grup pracownikw socjalnych zajmujcych si
narkomanami i przestpcami. W ich panoramach spoecznych umiejscawiali
swoich podopiecznych w odlegoci 25 metrw mentalnych. Tak jest
bezpieczniej" - mwili. Ale oczywicie trudno im byo na tak odlego
nawiza z nimi kontakt.
W tej ksice uywam okrelenia neutralny dystans". Chc przez to
wyrazi, e nieprzyjemna personifikacja spostrzegana jest wystarczajco
blisko, aby mc nawiza z ni kontakt, ale wystarczajco daleko, eby nie
czu si przez ni zagroonym. Obraz osoby majcej autorytet jest widziany z
neutralnego dystansu albo jeszcze dalej, jeli zwizane z ni uczucia s sabe, a
pierwsza pozycja spostrzegania daje si utrzyma. Jeeli natomiast autorytet
widziany jest bliej ni z neutralnego dystansu, to jego personifikacja bdzie
stale obecna w naszej wiadomoci.
To wszystko jednak nie stanowi odpowiedzi na zasadnicze pytanie: jak to
si dzieje, e realne autorytety wpywaj na nas w tak duym stopniu, gdy
tylko znajd si bezporednio w naszym otoczeniu, bliej ni w neutralnej
odlegoci. eby odpowiedzie na to pytanie, musimy puci wodze naszej
naukowej fantazji. Czyby w gr wchodziy siy nadprzyrodzone?
Nie, dlatego e jeli nie znam krlowej, a w moim umyle nie istnieje jej
reprezentacja, to mogaby mi nawet usi na kolanach i te by to nie zrobio
na mnie silniejszego wraenia.
Siy nadprzyrodzone s jednak znakomitym wyjanieniem, gdy ludzie nie
doceniaj wagi swoich podwiadomych umiejtnoci. Moe wic i w ulegoci
podwiadomo odgrywa jak rol.
4.5.3 Perspektywa
Aby zrozumie niewiadomie przebiegajce procesy, musimy tylko zastanowi
si, w jaki sposb budujemy model wiata spoecznego. Konstruujc panoramy
spoeczne, sigamy do naszych najwczeniejszych przey zwizanych z
przestrzennymi relacjami przedmiotw rzeczywistych. Regu spostrzegania
nauczylimy si w zabawie i podobnych sytuacjach; pniej stosujemy te same
prawa poznawcze do obrazw panoramy spoecznej.
Jednym z nich jest prawo perspektywy, ktrego ucz si modzi malarze w
szkoach artystycznych. Prawo to gosi, e przedmioty spostrzegane s tym
wiksze, im bliej znajduj si w rzeczywistoci.
Powierzchnia ziemi jest najwaniejsz paszczyzn odniesienia, wedug
ktrej czowiek ocenia wielko przedmiotw i odlego do nich.
WADZA
95
D
o
p
k
i
p
r
z
e
d
m
i
o
t
y
t
e
z
n
a
j
d
u
j
s
i
n
a
z
i
e
m
i
,
j
e
s
t
t
o
s
t
o
s
u
n
k
o
w
o
a
t
w
e
.
J
e
d
n
a
k
g
d
y
t
y
l
k
o
t
a
p
a
s
z
c
z
y
z
n
a
o
d
n
i
e
s
i
e
n
i
a
p
r
z
e
s
t
a
j
e
i
s
t
n
i
e
,
s
z
a
c
o
w
a
n
i
e
p
r
z
y
s
p
a
r
z
a
n
a
m
w
i
k
s
z
y
c
h
t
r
u
d
n
o
c
i
.
w
p
o
w
i
e
t
r
z
u
,
p
o
d
N
a
j
l
e
p
i
e
j
w
o
d
d
a
j
e
s
i
t
o
z
a
u
w
a
w
g
r
a
c
h
,
a
l
b
o
p
r
z
e
s
t
r
z
e
n
i
k
o
s
m
i
c
z
n
e
j
.
C
o
s
i

s
t
a
n
i
e
,
j
e
e
l
i
o
s
o
b
a
p
o
s
i
a
d
a
j
c
a
a
u
t
o
r
y
t
e
t
r
z
e
c
z
y
w
i
c
i
e
p
o
k
o
n
a
n
e
u
t
r
a
l
n
y
d
y
s
t
a
n
s
?
C
o
s
i
s
t
a
n
i
e
,
j
e
e
l
i
k
r
l
o
w
a
r
z
e
c
z
y
w
i
c
i
e
n
a
g
l
e
p
o
j
a
w
i
s
i
k
o
o
n
a
s
?
Kie
dy
tylko
nasza
realna
",
fizyczn
a
odlego
od
osoby
posiada
jcej
autoryt
et staje
si
mniejsz
a
ni
neutral
ny
dystans
,
natych
miast
dostosowuje
my do
niej
nasz
mentaln
y obraz,
wykorz
ystujc
prawo
perspek
tywy
wobec
naszego
wewnt
rznego
wizerun
ku,
nawet
jeli
reakcja
ta
zachod
zi
cakowi
cie
bezwie
dnie i
automat
ycznie.
Posta
autoryt
etu
bdzie
wprawd
zie
repreze
ntowan
a
w
duej
odlego
ci, tym
niemnie
j bdzie
zawsze
bardzo
dua.
Poniew
a za
jej
obraz
zawsze
przekra
cza
horyzo
nt, to
zgodnie
z
prawe
m
perspek
tywy
nabierz
e ona
olbrzy
mich
rozmiar
w, jak
tylko
zacznie
si do
nas
zblia.
Osoba
majca
autoryt
et
wywrze
zatem
na nas
silny
wpyw
emocjo
nalny.
Spo
strzega
nie
przedm
iotw
rzeczy
wistych
wie
si
zazwyc
zaj
z
powierzch
ni
ziemi.
Na
przyka
d
pagre
k
widzian
y
z
odlego
ci
okoo
jednego
kilomet
ra, na
ktrego
szczyt
patrzy
my pod
ktem
15,
musi
mie
mniej
wicej
260
metrw
wysoko
ci.
Wysok
o
i
odlego
automa
tycznie
przetwa
rzane
s na
wielko
.
J
e
d
n
o
s
t
k
i
p
a
n
o
r
a
m
y
s
p
o
e
c
z
n
e
j
n
i
e
m
u
p
r
z
e
n
i
e
z
w
i
z
a
n
e
z
z
i
e
m
i
.
P
e
r
s
o
n
i
f
i
k
a
c
j
e
m
o
e
m
y
b
e
z
p
r
o
b
l
e
p
o
d
n
i
e
b
o
.
W
y
n
i
e
s
i
e
n
i
e
d
a
n
e
j
o
s
o
b
y
p
o
n
a
d
n
a
s
s
a
m
y
c
h
b
d
z
i
e
w
i
c
m
i
a
o
t
y
l
k
o
n
i
e
z
n
a
c
z
n
e
s
k
u
t
k
i
,
j
e
e
l
i
z
a
c
h
o
w
a
m
y
d
o
n
i
e
j
o
d
p
o
w
i
e
d
n
i
d
y
s
t
a
n
s
.
A
l
e
s
k
o
r
o
t
y
l
k
o
z
b
l
i
s
i
z
u
p
e
n
i
e
d
o
n
a
s
,
n
a
s
z
u
m
y
s
z
a
c
z
n
i
e
o
d
c
z
u
w
a
j
a
k
o
o
l
b
r
z
y
m
i
j
a
k
b
y
m
y
s
t
a
l
i
p
r
z
e
d
j
a
k
p
o
t
b
u
d
o
w
l
.
Z
tej
teorii
wynika
zatem,
i silny
wpyw,
jaki
wywier
aj na
nas
autorytety,
jest
konsek
wencj
niewia
domeg
o
zastoso
wania
prawa
perspek
tywy
wobec
ich
personi
fikacji.
4.
5.
4
Pi
t
e
za
o
e
ni
e:
pr
a
w
o
d
o
m
in
uj
ce
j
p
er
so
ni
fi
k
a
cj
i
Prawo
dominu
jcej
personi
fikacji
gosi,
e
ludmi
steruje
najsilni
ejszy
obraz
spoecz
ny
znajduj
cy si
w ich
umysa
ch.
Jeli
wic
moja
repreze
ntacja
krlow
ej
posiada
silniejs
ze
cechy
formaln
e
ni
poczuci
e
mojego
wasnego Ja, to krlowa uzyska nade mn przewag. Wedug tego prawa zatem
sia jest okrelana jako moc cech formalnych danej personifikacji.
Decydujcy czynnik wyjaniajcy prawo dominujcej personifikacji
przypomina o ograniczonoci kinestetycznych reprezentacji. Moemy oczami
duszy widzie wiele obrazw naraz, ale dozna potrafimy tylko kilku rnych
uczu jednoczenie.
Jeeli kinestetyczna osoba jest mocniejsza od naszego kinestetycznego Ja,
to zostaje ono przez ni zastpione, co z kolei przywouje na plan drug
pozycj spostrzegania. Ponadto niezmiernie trudne wydaje si uaktywnienie
kilku kinestetycznych osb" naraz. Jeeli wic jest ich dwie, naley w
podwiadomoci dokona jakiego wyboru. To, co wtedy odczuwamy, to
kinestezja silniejszej personifikacji.
Prawo dominujcej personifikacji wyjania bardzo wiele fenomenw
tosamociowych, poczwszy od obsesji (patrz rozdzia pity), a po osobowo wielorak. Chwilowo jednak ograniczymy si do zagadnienia
autorytetu.
4.6 JAK ZMIENI SPOSB SPOSTRZEGANIA WASNEGO JA
ORAZ OSB DRUGICH?
Mylc o ludziach o silnej osobowoci, cechujcych si wysokim poczuciem
godnoci i mocnym Ja, zauwaamy zazwyczaj, e ich obraz wasny ma
nadnaturaln wielko i znajduje si bardzo blisko. Jest on ponadto poczony
z kinestetycznym Ja umiejscawianym nisko, ale w gbi ciaa.
Jednak takie silne poczucie wasnego Ja nie oznacza automatycznie, e
dana osoba nigdy nie podporzdkuje si adnemu autorytetowi. Zmienia si
ono bowiem w zalenoci od sytuacji. Dyrektor naczelny przedsibiorstwa
bezwzgldnie podporzdkuje si na przykad modemu, ubogiemu
przewodnikowi w grach, uczc si spuszczania na linie na kursie sztuki
przetrwania.
Aby lepiej zrozumie zjawisko ulegoci, musimy wyobrazi sobie
trjwymiarowo nasz obraz wasny w poczeniu z obrazem drugiej osoby.
Posugujc si modelem panoramy spoecznej, moemy modelowa obydwa
jednoczenie. Wwczas okae si, e poczone siy obu obrazw decyduj o
pozycji, jak dana osoba zajmuje w okrelonym zwizku.
Mona powiedzie, e uczucie opanowania przez osob majc autorytet
wypywa z braku rwnowagi midzy cechami formalnymi obrazw wasnych i
innych. Zmieni mona t sytuacj, oddziaujc na obie strony; wzmacniajc
wasne Ja lub osabiajc obraz drugiej osoby.
W dwch kolejnych ramkach krtko opisuj, jak mogoby to funkcjonowa.
Jeeli jednak nasze problemy z autorytetem zaliczaj si do kategorii b)
(patrz podrozdzia 4.3), poniewa to my wywieramy zbyt duy wpyw na inn
osob, moemy zastosowa przeciwn form powyszej metody.
Pewnie mylisz teraz: Co za stronnicza metoda!". Ale eby cakowicie
zrozumie jej funkcjonowanie, trzeba ju uwierzy w tak zwane lune
zaoenia.
WADZA
97
Od
ulego
ci do
rwno
wagi
1.189
Pomy
lo
sytuac
ji, w
ktrej
zacho
wujesz
si
ulegle.
1.190
Zastan
w
si,
gdzie
znajdu
je si
osoba
majc
a
autory
tet.
1.191
Zastan
w
si,
gdzie
znajdu
je si
twj
obraz
wasn
y.
1.192
Stwr
z
pozyty
wne i
silne
wasne
Ja
(patrz
rozdzi
a
trzeci)
.
1.
1
9
3W
y
t
r
z
n
o
w
s
y
t
u
a
c
j
,
w
k
t
r
e
j
b
d
z
i
e
s
z
a
j
a
k
o
w
i
k
s
z
y
i
s
i
l
n
i
e
j
s
z
y
n
i
o
b
r
a
z
o
g
l
d
a
o
s
o
b
y
o
b
r
a
z
a
u
t
o
r
y
t
e
t
e
m
.
s
w
o
j
e
g
o
J
U
m
o
c
n
i
j
t
p
r
z
e
n
i
e
s
y
t
u
a
c
j
p
o
z
a
Wr
myla
mi do
czas
w,
kiedy
jeszcz
e nie
znae
tej
osoby.
h
o
r
y
z
o
n
t
1.194
1.
1
9
5U
s
t
a
b
i
l
i
z
o
w
a
n
j
u
s
y
t
u
a
c
j
s
w
c
z
a
s
u
;
o
d
c
h
w
i
l
i
,
k
i
e
d
y
n
i
e
z
n
a

o
s
o
b
y
z
a
u
t
o
r
y
t
e
t
e
m
,
a
w
p
r
z
y
s
z
1.196
Spraw
d
ekolog
i.
Od
przew
agi do
rwno
wagi
1.197
Pomy
lo
sytuac
ji, w
ktrej
podpo
rzdko
wujesz
sobie
inn
osob.
1.198
Zastan
w
si,
gdzie
znajdu
je si
ta
osoba.
1.199
Zastan
w
si,
gdzie
znajdu
je si
twj
obraz
wasn
y.
1.
2
0
0W
y
o
b
r
a
s
o
b
i
e
t
d
r
u
g
o
s
o
b
j
a
k
o
s
i
l
n
i
p
o
z
y
t
y
w
n
.
W
y
l
i
j
j
e
j
p
o
t
r
z
e
b
n
e
s
y
g
n
a
y
,
u
a
k
t
y
w
n
i
a
j
c
u
p
r
z
e
d
n
i
o
u
s
i
e
b
i
e
o
d
p
o
w
i
e
d
n
i
e
c
e
c
h
y
.
1.
2
0
1W
y
t
w
r
z
n
o
w
s
y
t
u
a
c
j
w
k
t
r
e
j
o
d
b
i
e
r
z
e
s
z
d
a
n
o
s
o
b
b
l
i
s
k
o
i
n
a
r
w
n
y
m
p
o
z
i
o
m
i
e
.
U
m
o
c
n
i
j
t
s
y
t
u
a
c
j
1.202
Wr
myla
mi do
czas
w,
kiedy
tej
osoby
jeszcz
e nie
znae.
1.
2
0
3U
s
t
a
b
i
l
i
z
o
w
a
n
j
u
s
y
t
u
a
c
j
r
z
e
n
i
e
o
b
y
p
o
z
a
z
n
a
s
w
j
h
o
r
y
z
o
n
t
c
z
a
s
u
;
o
d
c
h
w
i
l
i
,
k
i
e
d
y
u
n
i
o
n
e
j
o
s
n
i
e
w
p
r
z
y
s
z
1.204
Spraw
d
ekolog
i.
4
.7
S
Z
S
T
E
Z
A
E
N
IE
:
M
A
G
I
C
Z
N
E
D
ZI
A
A
N
IE
J
E
D
N
O
S
T
R
O
N
N
Y
C
H
Z
M
I
A
N
T
a
k
z
w
a
n
e
l
u
n
e
z
a
e
n
i
e
b
d
z
i
e
n
a
m
p
o
m
o
c
n
e
w
p
r
z
e
p
r
o
w
a
d
z
e
n
i
u
z
m
i
a
n
w
z
w
i
z
k
u
t
a
k
e
w
t
e
d
y
,
g
d
y
p
r
a
c
u
j
e
m
y
t
y
l
k
o
z
j
e
d
n
n
a
l
e
d
o
n
i
e
g
o
o
s
o
b
.
Z
a
e
n
i
e
t
o
b
r
z
m
i
n
a
s
t
p
u
j
c
o
:
j
e
e
li
j
e
d
n
o
s
tr
o
n
n
i
e
z
m
i
e
n
i
m
y
n
a
s
z
m
e
n
t
a
l
n
r
e
p
r
e
z
e
n
t
a
c
j
d
a
n
e
g
o
c
o
w
i
e
k
a
a
c
o
s
i
z
t
y
m
w
i
e
,
t
a
k
e
n
a
s
z
e
n
a
s
t
a
w
i
e
n
i
e
d
o
n
i
e
g
o
b
d
z
i
e
t
o
r
w
n
i
e
w
p
y
w
a
o
n
a
z
a
c
h
o
w
a
n
i
e
t
e
g
o
(
r
e
a
l
n
e
g
o
)
c
z
o
w
i
e
k
a
w
s
t
o
s
u
n
k
u
d
o
n
a
s
.
O
z
n
a
c
z
a
t
o
z
a
t
e
m
,
e
j
e
li
u
z
n
a
m
y
d
r
u
g
o
s
o
b
z
a
r
w
n
n
a
m
,
t
o
i
s
t
o
t
n
i
e
z
b
li
y
s
i
o
n
a
d
o
n
a
s
.
C
h
w
il
e
c
z
k
,
o
c
o
t
u
c
h
o
d
z
i
?
C
z
a
r
n
a
m
a
g
i
a
c
z
y
c
o
?
I
z
n
o
w
u
m
u
si
m
y,
je
el
i
n
ie
c
h
c
e
m
y
w
s
z
y
st
k
ie
g
o
p
r
z
y
p
is
a
n
a
d
p
r
z
y
r
o
d
z
o
n
y
m
s
i
o
m
,
w
zi
p
o
d
u
w
a
g
m
o
l
i
w
o
e
d
e
c
y
d
u
j
c
a
je
st
t
u
p
o
d
w
ia
d
o
m
a,
n
ie
w
e
r
b
al
n
a
i
n
te
r
a
k
cj
a.
J
e
el
i
z
m
ie
n
i
m
o
je
n
a
st
a
w
ie
n
ie
w
o
b
e
c
ja
k
ie
j
o
s
o
b
y,
p
o
d
w
ia
d
o
m
ie
p
o
d
c
h
w
y
ci
o
n
a
w
y
s
y
a
n
e
p
r
z
e
z
e
m
n
ie
,
o
b
o
j
tn
ie
ja
k
s
u
b
te
l
n
ie
z
r
n
ic
o
w
a
n
e,
s
y
g
n
a
y
n
ie
w
e
r
b
al
n
e.
S
w
o
b
o
d
n
a
m
i
m
i
k
a
t
w
a
r
z
y,
p
e
w
n
o
s
p
o
jr
z
e
n
ia
,
p
y
n
n
e
r
u
c
h
y
r
k
,
w
n
y
o
d
d
e
c
h
o
r
a
z
d
w
i
k
m
o
je
g
o
g
o
s
u
p
o
d
w
ia
d
o
m
ie
s
y
g
n
al
iz
u
j
,
e
m
o
je
n
a
st
a
w
ie
n
ie
w
o
b
e
c
n
ie
j
si zmienio. Zupenie bezwiednie, bez chwili zastanowienia zareaguje ona na

mnie take w odmienny sposb.
Zasad cech formalnych Bandlera (1985) mona by sformuowa nieco
inaczej: ludzie maj moliwo swobodnego ich zmieniania, jeeli tylko tego
chc. Wiele problemw z autorytetami wyranie to potwierdza. Pacjenci
cierpicy z powodu autorytarnych zwizkw mog momentalnie rozwiza
swj problem, przesuwajc siebie samego w gr albo dan osob w d
panoramy spoecznej. Zazwyczaj jednak potrzebna im jest pomoc terapeuty
NLP, bez ktrego prawdopodobnie ten pomys w ogle nie przyszedby im do
gowy.
W tym miejscu chciabym ci opisa histori, ktr sam przeyem:
Profesor Drent naley do najwybitniejszych psychologw w Holandii. Co
ciekawsze, jest take przewodniczcym najwyszego gremium naukowego
w kraju. Pewnego dnia zadzwonia do mnie moja mama i powiedziaa:
Lukas, wyobra sobie, profesor Drent udzieli wywiadu w radiu. I
powiedzia, e NLP to gupota; e jest nienaukowe i w ogle to oszustwo.
A poza tym stwierdzi, e dyrektor Instytutu Maxa Plancka i jeszcze jeden
profesor psychologii s tego samego zdania".
Tego wieczoru, a take cay nastpny dzie biem si z mylami.
Zastanawiaem si, jak przekona Drenta o wartoci pragmatycznych
kryteriw dla etologii stosowanej i tak dalej. Rozmylaem, jak broni
stanowiska naukowcw-praktykw NLP, ktrzy zdecydowali si wcieli w
ycie alternatywny paradygmat, by moe jako kolejny krok w kierunku...
czego tam. Im duej si w siebie wsuchiwaem, tym bardziej traciem
pewno siebie. Wszystko, co przychodzio mi do gowy, brzmiao
starowiecko i banalnie. Przypominay mi si nawet pogldy, ktre
gosiem na uczelni, kiedy to jeszcze krytykowaem wszystko i wszystkich.
Mj gos wewntrzny podtyka pod nos Drentowi moje rozprawy z lat
1981, 1982, 1983 i 1985 dotyczce przepaci midzy naukow
psychologi a pragmatycznymi zasadami NLP. W 1983 roku nawet
wrzuciem tak prac do skrzynki jednego z jego kolegw... Niestety,
pozostaa ona bez odpowiedzi.
Nagle co we mnie zaprotestowao: Przesta zawraca sobie gow
profesorem Drentem. aden naukowiec i tak nie da si przekona za
pomoc naukowych dowodw czy jakichkolwiek logicznych argumentw...
Pomyl tylko, co powiedzieli filozofowie Kuhn i Feyerabend. Mianowicie,
e aden naukowy argument nie zmusi przeciwnikw nowej teorii do
zmiany zdania. Musz oni po prostu powymiera. I aden zwolennik nowej
teorii nie bdzie sucha krytyki wychodzcej od naukowego
estabishmentu. Dopki stary paradygmat jest u wadzy, dopty wszelkie
argumenty s daremne".
Co prosz, u WADZY???
Zaraz potem odkryem, e profesor Drent znajdowa si 6 metrw
mentalnych ode mnie i co najmniej 2 metry ponad horyzontem, nieco
WADZA
99
p
o
l
e
w
e
j
s
t
r
o
n
i
e
m
o
j
e
j
p
a
n
o
r
a
m
y
s
p
o
e
c
z
n
e
j
.
P
r
a
w
i
e
s
i
a
w
s
t
y
d
z
i
e
m
,
g
d
y
u
p
r
z
y
t
o
m
n
i
e
m
,
u
w
a
e
m
g
o
z
a
t
a
k
i
a
u
t
o
r
y
t
e
t
.
W
m
o
m
e
n
c
i
e
s
o
b
i
e
t
o
m
o
g
e
m
s
p
o
k
o
j
n
i
e
z
a
c
z
w
p
r
o
w
a
d
z
a
u
s
i
e
b
i
e
e
n
t
a
p
o
n
i
e
j
z
m
i
a
n
y
.
h
o
r
y
z
o
n
t
u
n
i
e
c
a
l
e
k
k
o
p
i
p
r
a
w
o
.
m
i
n
u
t
p
r
z
e
s
u
n
e
m
D
r
P
o
s
z
e
c
i
u
,
s
i
e
d
m
i
u
p
r
b
a
c
h
z
o
s
t
a
j
u
j
g
o
s
w
e
w
n
t
r
z
n
y
.
W
t
a
m
n
a
d
o
b
r
e
.
I
n
a
t
y
c
h
m
i
a
s
t
u
m
i
l
k
t
e
n
s
p
o
s
b
u
d
o
w
o
d
n
i
e
m
m
o
j
e
m
u
w
e
w
n
r
z
n
e
m
u
p
r
o
f
e
s
o
r
o
w
i
,
e
N
L
P
j
e
d
n
a
k
f
u
n
k
c
j
o
n
u
j
e
.
O
c
z
y
w
i
c
i
e
m
o
e
t
e
s
i
z
d
a
r
z
y
e
p
r
z
e
s
u
n
i
e
m
y
n
a
s
z
o
b
r
a
z
w
a
s
n
y
w
g
i
o
b
r
a
z
a
u
t
o
r
y
t
e
t
u
w
d
i
m
i
m
o
w
s
z
y
s
t
k
o
z
m
i
a
n
y
w
p
a
n
o
r
a
m
i
e
s
p
o
e
c
z
n
e
j
n
i
e
b
u
g
o
t
r
w
a
e
.
D
l
a
c
z
e
g
o
n
i
e
m
o
n
a
i
c
h
u
tr
w
a
li
?
T
a
k
i
e
p
y
t
a
n
i
e
c
z
s
t
o
w
y
w
u
j
e
k
r
y
t
y
c
z
n
e
m
y
li
,
k
t
r
e
p
r
z
e
s
z
k
a
d
z
a
j
w
t
r
w
a
y
m
r
o
z
w
i
z
a
n
i
u
p
r
o
b
l
e
m
u
.
S
t
o
g
w
n
i
e
w
y
o
b
r
a
e
n
i
a
d
o
t
y
c
z
c
e
w
a
s
n
y
c
h
b
r
a
k
w
.
W
t
a
k
i
c
h
w
y
p
a
d
k
a
c
h
c
z
a
s
a
m
i
p
o
m
o
c
n
e
m
o
g
b
y
m
e
t
o
d
y
w
p
r
o
w
a
d
z
a
n
i
a
z
m
i
a
n
h
a
m
u
j
c
y
c
h
n
a
s
p
o
g
l
w
o
p
i
s
a
n
e
w
r
o
z
d
z
i
a
l
e
p
i
t
y
m
i
s
z
s
t
y
m
.
4.
8
W
A
D
Z
A
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
A
P
o
li
t
y
c
y
y
j
w
d
u
o
b
a
r
d
z
i
e
j
s
k
o
m
p
li
k
o
w
a
n
y
m
r
o
d
o
w
i
s
k
u
n
i
w
i
k
s
z
o
n
a
s.
D
l
a
p
r
z
e
w
o
d
n
i
c
z
c
e
g
o
p
a
rt
ii
o
b
r
a
n
e
g
o
z
g
o
d
n
i
e
z
r
e
g
u
a
m
i
i
s
t
n
i
e
j
e
w
i
e
l
e
w
z
a
j
e
m
n
i
e
z
e
s
o
b
p
o
w
i
z
a
n
y
c
h
p
e
r
s
o
n
if
i
k
a
c
ji
d
e
c
y
d
u
j
c
y
c
h
o
p
o
w
o
d
z
e
n
i
u
i
n
i
e
p
o
w
o
d
z
e
n
i
u
.
P
r
z
e
d
e
w
s
z
y
st
k
i
m
p
e
r
s
o
n
if
i
k
a
c
j
a
j
e
g
o
w
a
s
n
e
j
o
s
o
b
y
:
m
u
s
i
o
n
o
s
o
b
i
e
m
y
l
e
w
s
p
o
s
b
p
o
z
y
t
y
w
n
y
.
D
e
m
o
k
r
a
t
a
w
d
u
y
m
s
t
o
p
n
i
u
u
z
a
l
e
n
i
j
a
k
o
o
b
r
a
z
u
w
a
s
n
e
g
o
o
d
w
s
p
a
r
c
i
a
z
e
st
r
o
n
y
j
e
g
o
p
a
rt
ii
i
k
o
a
li
c
ji
.
T
o
d
o
w
i
a
d
c
z
e
n
i
e
p
o
li
t
y
c
z
n
e
g
o
p
o
p
a
r
c
i
a
n
a
t
y
c
h
m
i
a
st
z
a
c
z
n
i
e
si
o
d
z
w
i
e
r
c
i
e
d
l
a
w
j
e
g
o
p
a
n
o
r
a
m
i
e
s
p
o
e
c
z
n
e
j.
J
u
s
p
o
n
t
a
n
i
c
z
n
y
s
p
o
s
b
w
y
r
a
a
n
i
a
s
i
d
o
w
o
d
z
i,
e
c
z
u
j
e
o
n
,
i
w
y
b
o
r
c
y
n
o
s
z
g
o
n
a
r
k
a
c
h
".
W
a
n
y
m
k
r
y
t
e
ri
u
m
j
e
st
t
a
k
e
,
c
z
y
r
e
p
r
e
z
e
n
t
u
j
e
o
n
s
w
o
j
p
a
rt
i
j
a
k
o
w
i
k
s
z
c
z
y
m
n
i
e
j
s
z
o
d
s
a
m
e
g
o
s
i
e
b
i
e
.
J
e
e
li
p
a
rt
i
a
j
e
s
t
d
o
m
i
n
u
j
p
e
r
s
o
n
ifi
k
a
c
j
p
o
li
t
y
k
a
,
o
z
n
a
c
z
a
t
o
,
e
c
z
u
j
e
si
o
n
o
n
i
e
m
i
e
l
o
n
y
p
r
z
e
z
s
w
o
i
c
h
w
a
s
n
y
c
h
z
w
o
l
e
n
n
i
k
w
.
W
t
y
m
w
y
p
a
d
k
u
b
d
z
i
e
w
r
c
z
p
r
z
e
s
a
d
n
i
e
k
i
e
r
o
w
a
si
t
y
m
,
c
z
e
g
o
j
e
g
o
z
d
a
n
i
e
m
p
a
rt
i
a
p
o
n
i
m
o
c
z
e
k
u
j
e
.
P
o
d
o
b
n
e
z
n
a
c
z
e
n
i
e
m
a
k
i
e
r
u
n
e
k
i
o
d
l
e
g
,
w
j
a
k
i
e
j
j
w
i
d
z
i
i
c
z
u
j
e
,
o
r
a
z
w
j
a
k
i
s
p
o
s
b
o
n
a
s
a
m
a
j
e
st
z
n
i
m
z
w
i
z
a
n
a
.
O
t
a
c
z
a
g
o
c
z
y
j
e
st
o
n
o
d
n
i
e
j
o
d
c
i

t
y
?
W
a
d
z
a
d
e
m
o
k
r
a
t
y
c
z
n
a
o
p
i
e
r
a
s
i
n
a
g
o
s
a
c
h
w
y
b
o
r
c
w
.
D
e
m
o
k
r
a
t
y
c
z
n
i
p
o
li
t
y
c
y
m
u
s
z
p
o
s
u
si
o
d
p
o
w
i
e
d
n
i
m
k
o
d
e
m
,
a
b
y
m
c
r
e
p
r
e
z
e
n
t
o
w
a
p
o
p
a
r
c
i
e
w
y
b
o
r
c
w
n
i
e
t
y
l
k
o
w
o
b
e
c
s
a
m
y
c
h
s
i
e
b
i
e
,
a
l
e
t
a
k
e
w
o
b
e
c
p
r
z
e
w
o
d
n
i
c
z
c
y
c
h
i
n
n
y
c
h
p
a
rt
ii
.
J
e
e
li
si
o
k
a
z
u
j
e
,
e
r
z
e
k
o
m
i
z
w
o
l
e
n
n
i
c
y
z
a
c
h
o
w
u
j
s
i
d
o
k
a
d
n
i
e
p
r
z
e
c
i
w
n
i
e
n
i
s
i
p
o
n
i
c
h
s
p
o
d
z
i
e
w
a
n
o
,
p
o
d
w
a
a
j
c
w
a
d
z
s
w
y
c
h
p
r
z
y
w
d
c
w
,
t
o
t
e
w
y
w
r
o
t
o
w
e
e
l
e
m
e
n
t
y
"
t
a
k
u
j
a
w
n
i
a
j
s
i
w
p
a
n
o
r
a
m
a
c
h
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
p
o
li
t
y
k
w
.
N
i
e
d
e
m
o
k
r
a
t
y
c
z
n
i
p
o
li
t
y
c
y
o
p
i
e
r
a
j
s
w
o
j
a
d
z
o
c
z
y
w
i
c
i
e
n
a
i
n
n
y
c
h
k
r
y
t
e
ri
a
c
h
n
i
o
s
y
w
y
b
o
r
c
w
.
C
i
e
k
a
w
e
,
w
j
a
k
i
s
p
o
s
b
r
e
p
r
e
z
e
n
t
u
j
o
n
i
l
o
j
a
l
n
l
u
b
n
i
e
l
o
j
a
l
n
a
r
m
i
?
P
o
d
c
z
a
s
s
p
o
t
k
a
n
i
a
d
w
c
h
p
r
z
y
w
d
c
w
k
a
d
y
z
n
i
c
h
r
e
p
r
e
z
e
n
t
u
j
e
w
s
o
b
i
e
w
a
d
z
d
r
u
g
i
e
g
o
.
W
y
t
w
o
r
z
o
n
e
p
r
z
e
z
n
i
c
h
o
b
r
a
z
y
w
s
z
y
s
t
k
i
c
h
p
e
r
s
o
n
i-
fikacji z pierwszej i drugiej pozycji spostrzegania nasuwaj nam pytanie, w

jaki sposb taki przywdca odczuwa swoj wadz przy spotkaniu z drugim
przywdc? Jak wyobraa sobie jego zwizek z parti? I ile wywrotowych
elementw" postrzega w owej grupie? A tym bardziej: z jakiego punktu
widzenia obaj przywdcy reprezentuj si wzajemnie? Stoj naprzeciwko czy
obok siebie?
Podczas szkole dotyczcych panoramy spoecznej inscenizuj debaty
poszczeglnych grup. W ten sposb ich uczestnicy, a take i ja, potrafimy
przeanalizowa tak zwan panoram dyskusji. Ludzi, ktrzy z racji zawodu
przewodnicz rozmaitym obradom, mona do nich przygotowa, kontrolujc
zawczasu - jeszcze przed rozpraw - ich panoram dyskusji. Aby debata
zakoczya si pomylnie, jej przewodniczcemu niezbdna jest waciwa
konfiguracja personifikacji w jego panoramie spoecznej. By moe powinien
zlokalizowa obraz innej partii troch niej lub wzbogaci nieco obraz jej
przewodniczcego. A moe naleaoby umiejscowi niej take owe
wywrotowe elementy" we wasnej partii.
Kartograficzne odtworzenie bardziej istotnych struktur wadzy za pomoc
panoramy spoecznej umoliwia dopasowanie jej do potrzeb politykw. Te
same zasady przedstawiaj si rwnie obiecujco, jeli chodzi o komunikacj
przedsibiorstw.
Rozdzia 5
ZMIANA POSTAW SPOECZNYCH
5.1 UOGLNIAJCE OPINIE O INNYCH LUDZIACH

Co si stanie, jeli ju w najmodszym wieku bdziemy bezustannie sysze:
Ach, jaka z ciebie grzeczna, mia dziewczynka"?
Takie powiedzenia wyraaj uoglnion ocen naszej osoby. Ten, kto w ten
sposb wydaje o nas opini, na przykad nasza ciocia, nie chce przez to
powiedzie, e uwaa nas za miych i grzecznych w tej chwili, tylko raczej
zawsze. Tymi sowy okazuje wyranie swoje pozytywne spoeczne nastawienie
wobec nas.
Wszyscy ludzie, nie tylko najblisi, cigle wyraaj opinie na temat
innych. Na ten proces oceniania skadaj si czynnoci mentalne zawierajce
kryteria, osdy wartoci oraz przekonania i koczce si pewnego rodzaju
werdyktem". Teoretycznie wynikaoby z tego, e jeli opinie spoeczne za
kadym razem prowadz do tych samych wnioskw, to w konsekwencji rodz
si cae spoeczne postawy. One z kolei to nic innego, jak uoglnione opinie o
ludziach.
Czy to wane? Ale tak! Sposb, w jaki inni ludzie nas oceniaj, w duej
mierze wpywa bowiem na nasze koleje losu.
Jednak na szczcie moemy zaoy, i postawy spoeczne rzadko
opieraj si na wnioskach wynikajcych z cigej obserwacji rzeczywistych
zachowa. Nasza ciocia wobec tego nie bdzie musiaa obserwowa nas 65
razy, aby przekona, e jestemy mili i grzeczni. Wystarczy, e umiechniemy
si do niej kilka razy, a bdzie to dla niej wystarczajcym dowodem.
Zreszt wikszo postaw spoecznych rodzi si w ogle niezalenie od
rzeczywistego zachowania. Z reguy opinie je potwierdzajce przekazywane s
z ust do ust. I to one s podstaw wikszoci ludzkich postaw spoecznych.
Bardzo czsto ludzie wyrabiaj sobie ogln opini o jednostkach lub grupach,
ktrych w rzeczywistoci nigdy nie spotkali.
102
W dziedzinach, ktrych nie da si jednoznacznie oceni, na przykad w

sztuce, nauce, etyce, religii, w sferze duchowoci czy w polityce, trudno jest
wyrobi sobie wasne zdanie. Tutaj zdajemy si w duej mierze na opini
innych. Pogld na temat uznawanych artystw, naukowcw czy religijnych
przywdcw ksztatuj ludzie, ktrzy maj moliwo wpywu na innych. To
im w gruncie rzeczy osoby sawne i potne zawdziczaj swoje pozycje.
Dlatego moemy przyj, i gruntowne zmiany postaw spoecznych
zmieni rwnie i spoeczestwo, a co za tym idzie - take nasz przyszo.
Nie trzeba by socjologiem, eby uwiadomi sobie znaczenie postaw
spoecznych i ich zmian. Czy uda nam si zmieni wiat na lepszy, bdzie w
duym stopniu zaleao od tego, jak ludzie bd si nawzajem ocenia.
5.2 ZMIANA POSTAW ZA POMOC NLP
Programowanie neurolingwistyczne to nagromadzenie pragmatycznej wiedzy.
Nie jest to ideologia, ktra dyktuje, jak ma wyglda wiat. Oferuje nam ono
tylko metody wprowadzania zmian, nie nakazujc przy tym, co powinno zosta
zmienione i w jaki sposb. Jest to po prostu neutralna, uniwersalna propozycja,
ktra moe znale zastosowanie niezalenie od politycznych czy etycznych
przekona osoby j stosujcej.
W reakcji na pomys zmiany postaw spoecznych dziki NLP ju zaczy
rozlega si gosy krytyki. W psychoterapii NLP jest zazwyczaj akceptowane,
ale jeli chodzi o postawy spoeczne, to wielu ludzi ju widzi
niebezpieczestwo zagraajce ich normom moralnym i systemom wartoci.
Po nocach ni im si wiatowa manipulacja mas!
Ludzie oceniaj innych ludzi. Modelujc to zjawisko, nauczymy si
skutecznie wpywa na ich postawy spoeczne. Czy wiat stanie si przez to
lepszy, trudno powiedzie, ale oczywicie mam tak nadziej, jak zreszt
wikszo praktykw NLP. Robert Dilts i Robert McDonald ju w 1995 roku
wyranie skonstatowali: Jakie korzyci mielibymy w ogle wynie z NLP,
jeli nie miaoby si ono przyczyni do wprowadzenia pozytywnych zmian na
wiecie?".
Nie wtpi, i NLP jest skutecznym narzdziem pomocy w pokonywaniu
traumatycznych zdarze, spowodowanych na przykad konfliktami etnicznymi
lub wojnami domowymi. Takie katastrofy z pewnoci s wynikiem
radykalnych polaryzacji postaw spoecznych. Dlatego wic lepiej byoby,
gdybymy znali technik, ktra mogaby zapobiec wytwarzaniu si takich
sytuacji. W tym miejscu chciabym przedstawi kilka moliwoci, jakie daje
nam NLP.
5.3 GRUPA WASNA A OBCA
Jeli w ogle istnieje co, z czym zgadzaj si dzisiaj wszyscy psychologowie,
jest to zaoenie, e nasz sposb mylania w duej mierze opiera si na
podstawowych, poznawczych zasadach klasyfikowania i hierarchizowania.
103
Zj
a
wi
sk
a
pr
zy
po
rz
d
ko
w
uj
e
m
y
ka
te
go
rio
m
i
us
ta
wi
a
m
y
je
w
ko
lej
no
ci
co
do
w
a
no
ci
.
Gr
up
y
lu
dz
i
te
s
kl
as
yfi
ko
w
an
e i
ustawiane w hierarchiach. Zoone mapy

spoeczne skadaj si
z licznych kategorii i
wielu
paszczyzn
hierarchicznych.
Natomiast
prosta,
zwyka mapa podzieli
wiat spoeczny tylko
na gr" i d" albo
na my" i oni". To
psychologowie
okrelaj
mianem
mylenia
w
kategoriach
grupy
wasnej
i
obcej,
bardzo
zreszt
rozpowszechnionego.
I rozwaanie, jak
doszo do tego, e ta
cecha
naszego
charakteru z biegiem
ewolucji
tak
wspaniale
si
rozwina, te ju
niczego nie zmieni.
Wiele gatunkw
zwierzt
yje
w
stadach
na
okrelonych
terytoriach. Take u
ludzi
potrzeba
zapewnienia
sobie
rewirw owieckich i
ochrony potomstwa
naturaln
kolej
rzeczy
wyzwolia
tendencje do podziau
innych
ludzi
na
obcych"
i
znajomych". W razie
niebezpieczestwa w
puszczy
dugo
zastanawia si nie
mona.
Mapa
spoecznej
rzeczywistoci
wymaga
jednoznacznego
wytyczenia
granic,
aby umie rozrnia
impulsy: chroni" i
przepdzi".
Jednak
cena
spoecznej
jednoznacznoci jest
zazwyczaj
wysoka.
Uywajc przenoni,
wdrujemy jak turyci
pr
ze
z
pi
k
n
w
pr
a
w
dz
ie,
al
e
ni
e
at
w
do
pr
ze
by
ci
a
g
rs
k
ok
oli
c
.
W
pe
w
ny
m
m
o
m
en
ci
e
cz
uj
e
m
y
si
za
gu
bi
en
i
mi
d
zy
pa
g
rkami,
skaami
i
wodospadami.
Na
szczcie kupilimy
sobie map.
Niestety, mapa jest
bardzo niedokadna i
nie ma na niej nawet
najwikszych drzew,
przepaci
czy
wierzchokw. Gdzie
do diaba jestemy?
Czujemy si podle.
Skoro na tej mapie nie
ma nawet strumienia,
w ktrym wanie
stoimy po kostki, to
powoli
zaczynamy
mie do caej tej
okolicy.
A
gdy
cieka,
ktr
obralimy, w kocu
prowadzi
nas
w
gszcz,
powolutku
zaczynamy odczuwa
niepokj!
Przecie
specjalnie kupilimy
map! I mimo to
zabdzilimy!
Wpadamy w panik.
Jak na Boga mamy si
std wydosta?
W
takich
momentach
bliscy
jestemy zrwnania z
ziemi caego tego
krajobrazu:
pi
acuchow,
buldoerem, betonem,
dynamitem, czym si
da.
eby
tylko
wygadzi wiat" na
tej przekltej mapie!
Gdy
wiat
spoeczny nie zawsze
okazuje si czarnobiay,
jestemy
skonni uczyni go
takim na si.
Psychologiczne
mechanizmy
identyfikacji z jedn
grup i opozycji wobec
drugiej
s
niewtpliwie
si
napdow niejednego
rozlewu krwi. Ale
nawet jeeli bdziemy
si
upiera,
e
diametralna rnica
mi
d
zy
n
im
i"
a
n
a
mi
"
jes
t
ge
ne
ty
cz
na
,
wr
od
zo
na
i
ni
e
m
o
na
jej
co
fn
,
wi
el
e
to
te
ni
e
z
mi
en
i.
W
ed
u
g
pr
ag
m
at
yc
zn
ej
fil
oz
ofii, na ktrej opiera

si
NLP,
teoria,
zgodnie z ktr ludzka
agresja stanowi cech
sta, jest niewiele
warta.
Takie
fatalistyczne
nastawienie
z
pewnoci
bowiem
nie przyczyni si do
poszukiwa metod na
polepszenie sytuacji.
Samo w sobie
mylenie
w
kategoriach
wasna
grupa/obca
grupa
wcale nie musi by
traktowane
jako
przyczyna wszelkiego
za. Czsto jest uszlachetniane,
wrcz
kultywowane
w
celach
wspzawodnictwa,
ktre, jak
wiadomo, wydaje czempionw. Sport, sztuka, gospodarka, nauka czy technologia rozkwitaj dziki wspzawodnictwu.
Wikszo znanych mi ludzi byaby szczliwa, gdyby moga y w
wiecie, w ktrym konkurencja suy postpowi, podczas gdy ludzko
rwnoczenie yje w spokoju.
Nam, praktykom NLP, nie potrzeba wiele wyobrani i idealizmu, aby
zada sobie pytanie, czy sztuka ugodowego wspistnienia nie mogaby zosta
modelowana. Czy uda nam si znale strategi pokoju? Czy potrafilibymy
go utrzyma, jeeli tylko wystarczajca liczba ludzi stosowaaby si do
konkretnego mentalnego ukadu?
Rodzice miujcy pokj ucz swoje dzieci: Wszyscy jestemy jednakowi!" (kwestionowanie klasyfikacji). Albo: Wszyscy ludzie s jednakowo
wani!" (kwestionowanie hierarchii).
Jeszcze lepiej byoby, gdybymy oprcz tego umieli precyzyjnie modelowa wzorce mylenia tych miujcych pokj" ludzi. Teraz chciabym ci
przedstawi pewne schematy wyodrbnione w tej dziedzinie przez moich
kolegw i przeze mnie.
5.4 POLARYZACJA I JEJ BRAK
Wielu podrnikw zagubionych w dungli spoecznej" bdzie najpierw
usiowao zaprowadzi pewien porzdek na swoich mapach spoecznych, na
przykad uwypuklajc kontrasty midzy cechami formalnymi. Rnicowanie
midzy dobrymi" a zymi" bdzie atwiejsze, gdy podkrelimy dodatkowe,
kontrastujce ze sob cechy formalne, na przykad jasne-ciemne albo
czerwone-niebieskie. W ten sposb spojrzymy na nie jak gdyby przez mentalny
filtr kolorw.
Inn popularn metod wyodrbnienia przeciwiestw midzy dobrymi" a
zymi" jest wprowadzenie wymiaru poziomego, czyli strony prawej i lewej,
wzbogaconego ewentualnie pionowym podziaem na gr i d. W ten sposb
mona sobie stworzy w panoramie spoecznej kcik dobra" i kcik za".
Dobre i ze czsto pokrywa si z nami" i nimi", przy czym my" to
zazwyczaj ci dobrzy, a oni" - li.
Psychologowie spoeczni okrelaj nas" jako grup wasn, a ich" jako
grup obc. Rnica polega zazwyczaj na cesze formalnej, jak jest
odlego" - wasn grup lokalizujemy w pobliu danej osoby, obc poza
neutralnym dystansem.
W rozdziale pierwszym wprowadzilimy pojcie personifikacji grup w
stosunku do sytuacji, w ktrych kilka osb reprezentowanych jest w tym
samym miejscu panoramy spoecznej. W niniejszym wypadku jest podobnie.
Grupy wasne i obce s personifikacjami i musz posiada wizualne,
audytywne i kinestetyczne komponenty. Miejsca, gdzie spostrzegane s grupy,
do ktrych przynaleymy, musz zasadniczo rni si od miejsc, gdzie
postrzegamy grupy, ktre odrzucamy. Jak ju wspomniaem, dodatkowe cechy
formalne uatwi przyjcie wobec kadej grupy waciwych postaw
spoecznych.
105
A
u
d
yt
y
w
na
cz
ka
d
ej
pe
rs
o
ni
fi
ka
cj
i
to
g
os
w
y
p
o
w
ia
da
j
cy
je
j
m
ot
yw
y
i
za
m
ia
ry
.
W
w
y
pa
d
k
u
pe
rs
o
ni
fikacji grupy gos ten

dochodzi z tej strony,
po
ktrej
lokalizowany jest jej
obraz. Gos grupy, z
ktr
si
utosamiamy, bdzie wic
automatycznie
rozlega si blisko,
podczas gdy gos
grupy,
ktr
odrzucamy, brzmi w
oddaleniu.
Dla
kinestetycznego
rozrnienia obu grup
potrzebne
s
przynajmniej
dwa
rodzaje uczu. S to:
1.205
zespoy
kinestetyczne,
1.206
wartociuj
ce uczucia wobec grup.
Zesp kinestetyczny
odpowiada
za
poczucie
przynalenoci
i
wyodrbnienia.
Wartociujce
uczucia
kieruj
pozytywnym
lub
negatywnym nastawieniem do obu grup.
Zespoy
kinestetyczne
odczuwane s po tej
stronie ciaa, po ktrej
dana
grupa
jest
spostrzegana
w
panoramie spoecznej.
Jeli zatem widzimy
j po lewej stronie, to
take tam j czujemy.
Te
uczucia
s
zwizane z obrazami
grup
za
pomoc
ogniw
interpersonalnych.
Jeli natomiast grupa,
do
ktrej
przynaleymy,
jest
spostrzegana wok
naszej osoby, to take
kinestetyczny zesp
moe by odczuwany
ze wszystkich stron.
Charakterystyczna
bdzie
wwczas
rnorodno
i
in
te
ns
y
w
no
od
bi
or
u
og
ni
w
in
te
rp
er
so
na
ln
yc
h.
M
o
na
po
wi
ed
zi
e
,
e
st
an
o
wi
m
y
ce
nt
ru
m
p
aj
cz
yn
y,
w
kt
r
y
m
zb
ie
ga
j
si
jej nitki - ogniwa

interpersonalne.
Tak jak mona si
spodziewa,
pozytywnie odbierana
grupa
wywouje
aktywne i ciepe
uczucie
przynalenoci
grupowej. Sia tego
uczucia zaley od
odlegoci od grupy i
jej wielkoci. Wysoko
i blisko spostrzegana
i odczuwana grupa
wytworzy wic silny
zesp kinestetyczny.
5.4.1 Jak wyrobi
w sobie uczucia
przynalenoci
grupowej?
W zwizku z naszym
spoecznym
Ja
ustalilimy ju, e
aby wczu si w
drug osob, musimy
si
z
ni
identyfikowa
(postawi
si
w
drugiej
pozycji
spostrzegania).
Stawiajc si w jej
miejscu, odczuwamy
to,
co
naszym
zdaniem
ona
odczuwa. Jeli za ta
osoba gruje nad
nami,
robimy to
cakiem
automatycznie.
W ten sam sposb
powstaj
zespoy
kinestetyczne
przenosimy si z ca
grup
w
drug
pozycj
spostrzegania. Jeli
personifikacja grupy
przewaa
nad
poczuciem wasnego
Ja,
prawo
dominujcej
personifikacji
automatycznie
zepchnie dan osob
na drug pozycj.
Zdarzy nam si to
moe zawsze, gdy
zn
aj
d
uj
e
m
y
si
w
sa
m
y
m
r
o
d
k
u
pe
rs
o
ni
fi
k
o
w
an
eg
o
zb
io
ro
w
is
ka
lu
dz
i.
K
in
es
te
ty
cz
n
y
ze
sp
(z
bi
or
o
w
is
k
o)
k
odujemy w naszym
umyle.
To uczucie moe
by reprodukowane
od
chwili,
gdy
utrwalio si w naszej
pamici; niezalenie
od tego, czy masa
ludzi
naprawd
istnieje, czy nie. Jeli
cigle bdziemy mie
je w wiadomoci,
odczujemy nieprzerwanie
trwajc
przynaleno
do
danej grupy. Taki
stay
kinestetyczny
zesp jest wanym
elementem naszego
spoecznego Ja. U
wikszoci
ludzi
istnieje na przykad
trwaa wiadomo
przynalenoci
rodzinnej - to tylko
jeden przykad takiej
sytuacji.
106
Nawiasem mwic, skonfrontowani z wielkim tumem ludzi, personifikowanym w dodatku jako przewyszajcy nas samych, nie jestemy bynajmniej zmuszeni do utosamiania si z nim. Niektrzy ludzie potrafi
znale si w samym rodku tumu i mimo to zdystansowa si wobec uczucia
przynalenoci grupowej, a take pozosta w pierwszej pozycji spostrzegania.
Jednake kto, kto bezustannie sprzeciwia si identyfikacji z blisk mu
fizycznie i du grup, zawsze bdzie tego wiadomy. Pomylmy tylko o
czowieku, ktry przez przypadek znalaz si na balu karnawaowym i nie ma
zamiaru bra w nim udziau, albo o policjancie w samym rodku tumu
demonstrantw, ktrych ideaw nie podziela.
Wartociujce uczucia wobec
grup rodz si, gdy wyrabiamy sobie
na ich temat zdanie. Te uczucia wahaj
si od uznania przez obojtno, a po
dezaprobat.
Jeli czonek pewnej grupy ma o
niej wysokie mniemanie, pozytywne
bd rwnie jego wartociujce
uczucia grupowe: Porzdni z nas
chopcy". Jest to sedno postawy przyjmowanej wobec grupy, do ktrej czujemy si przynaleni.
5.4.2 Kracowa polaryzacja
Ludzie sabo odczuwajcy kinestetycznie grup obc tworz siln polaryzacj,
ktra zazwyczaj rozpoczyna si od negatywnej oceny. Inaczej mwic, nie
czuj si oni z ni w aden sposb zwizani i uwaaj j za niedobr". W
takim wypadku nigdy nie podejm nawet prb postawienia si w jej (drugiej)
pozycji spostrzegania, poniewa brak im bdzie bodca do identyfikacji. Bez
wzgldu na to, co dana grupa gosi, ich nie bdzie to interesowa. Brak
identyfikacji z grup oznacza rwnie brak rozwinitych uczu w stosunku do
niej.
Moe to w ostatecznoci doprowadzi do tego, e polaryzujca osoba
cakowicie zatraci uczucie przynalenoci do wasnej grupy. Kontynuujc
przedstawiony w rozdziale pierwszym sposb mylenia, moemy powiedzie,
e jeli uczucie to zostanie cakowicie wymazane z reprezentacji tej osoby,
grupa ta automatycznie ulegnie depersonifikacji. Jej czonkowie przestan by
uwaani za czujce istoty ludzkie.
Wiemy zatem, e musimy przyj drug pozycj spostrzegania, aby
wytworzy kinestetyczne uczucia wobec danej grupy. Takie przeniesienie si
jest atwe, gdy jej realni czonkowie s nam fizycznie bliscy. wiczenia
tworzenia zespow, podczas ktrych wany jest kontakt fizyczny, wykorzystuj to dowiadczenie.
107
J
e
li
gr
up
a
zn
aj
du
je
si
da
le
ko
od
na
sna
w
et
na
dr
ug
i
m
ko
c
u
wi
at
am
o
e
m
y
st
w
or
zy
jej
re
pr
ez
en
ta
cj
.
To
by
na
j
m
niej nie oznacza, e

automatycznie musi
by
oceniana
negatywnie.
Take
kombinacja brak personifikacji/pozytywna
ocena" jest moliwa.
Podobne
podejcie
zaobserwowaem
u
turystw w Afryce.
Wprawdzie odczuwali
sympati
dla
tubylcw, jednak nie
uwaali si za im
podobnych.
Opowiadali
na
przykad:
trzeciego
dnia
podry
widzielimy
lwy,
hieny,
gepardy,
Masajw i bawoy.
Kracowa
polaryzacja
zazwyczaj idzie w
parze z cakowit
depersoni-fikacj
odrzucanej przez nas
grupy. Komunikacja
staje si wwczas
nacechowana
niezmiernie
negatywnymi
wyraeniami,
a
objawia si wypowiedziami typu: To nie
s ludzie, oni w ogle
nie maj uczu, tylko
same ze zamiary, i
cigle co knuj". Na
og zdania takie s
wzbogacane" barwnymi,
nierzadko
nawet rynsztokowymi
metaforami!
5.4.3 Pokj -jak go
zawrze?
Przeciwiestwo
polaryzacji,
czyli
pokojowe
wspycie, wymaga
rwnowagi midzy
nimi" a nami".
Subiektywna realno
braku polaryzacji si
rzeczy opiera si na
zredukowaniu
dystansu
midzy
zasadniczymi
ce
c
h
a
m
i
fo
r
m
al
n
y
m
i
gr
u
p,
d
o
kt
r
y
c
h
pr
z
y
n
al
e
y
m
y,
i
gr
u
p,
kt
r
y
c
h
ni
e
a
pr
o
b
uj
e
m
y.
P
o
d
d
aj
c
si
opiece praktyka
NLP
wyspecjalizowanego
w modelowaniu i
odwracaniu
polaryzacji, bdziemy
zapewne na pocztku
ciekawi,
w
jaki
sposb
on
sam
reprezentuje
poszczeglne, wane
dla siebie grupy.
Prawdopodobnie
bdzie potrafi nam to
wyjani, poniewa
istniej one w yciu
kadego czowieka.
Jak rozrnia wasne
dzieci i obce? Jak odbiera przeciwiestwa
midzy rodakami a
cudzoziemcami? W
jaki sposb dostrzega
rnic
midzy
swoimi kolegami a
pracownikami
konkurencji?
Jak
podchodzi
do
odmiennoci midzy
kobietami
a
mczyznami?
Moje
dotychczasowe
badania wykazay, e
subiektywne
dowiadczenie
obrocw
pokoju
charakteryzuje
si
pierwszestwem,
jakie oddaj jednostce. Wysuwaj j na
pierwszy
plan,
podczas
gdy
przynaleno
grupowa schodzi na
drugi. Personifikacje,
z ktrych skada si
ich panorama spoeczna, to gwnie
jednostki.
Czsto
zwracaj oni take
uwag na pikno i
niepowtarzalno
poszczeglnych ludzi.
Ponadto ich wasne Ja
wydaje si growa
nad Ja spoecznym.
Eksperci uwaaj
podkrelanie
pr
ze
ci
w
ie
s
t
w
m
i
d
z
y
ce
c
h
a
m
i
fo
r
m
a
ln
y
m
i
gr
u
p
za
m
a
o
se
ns
o
w
n
e.
R
za
d
k
o
u
o
g
l
ni
aj
o
ni
in
fo
r
m
acje o grupach ludzi,

chyba e mwi o
caej ludzkoci.
Caa ludzko to
w
ich
pojciu
najwaniejsza grupa
wasna. Jak silnie
zwizany jest z ni
zesp kinestetyczny,
uwidacznia si w
sposobie mwienia:
Czuj si czstk
ludzkoci i mam
take
intensywne
poczucie
czowieczestwa".
Drugi aspekt to
stosunkowo
nika
wi
obrocw
pokoju z jednostkami
spoecznymi
wasnego
rodzaju.
Nie czuj si oni w
takim stopniu czonkami klubw, rodzin
lub plemion, w jakim
s sprzymierzeni z
jednostkami
lub ca ludzkoci. Oprcz tej cechy charakteru jest jeszcze co, co zasuguje
na szczegln uwag: eksperci od spraw pokoju uwzgldniaj jednoczce
cechy formalne - na przykad zocisty blask padajcy na grupy i na kadego
poszczeglnego czowieka. Predykaty owych jednoczcych cech potrafi by
ukryte za religijnymi, filozoficznymi czy innymi ideologicznymi
wypowiedziami, takimi na przykad jak: Wszyscy jestemy dziemi Boga".
Wyobramy sobie, jak mogo wyglda wspczucie dla caej ludzkoci"
w panoramie spoecznej Gandhiego. Czy widzia on sie ogniw
interpersonalnych czcych go ze wszystkimi ludmi? Wspczucie to
oczywicie wyraz jego zespou kinestetycznego w stosunku do caej ludzkoci,
a do tego potrzebna jest umiejtno postawienia si w pozycji spostrzegania
drugiego czowieka. Praktycy NLP dostrzegaj w takim sposobie wyraania si
tak zwane core states, czyli stany centralne oznaczajce zjednoczenie".
Harmonia, mio, czno z Bogiem istniejcym w kadym czowieku,
uczucie, e jest si czci natury, jednostk kosmiczn, ycie w pokoju - to
wszystko pojcia opisujce wanie to dowiadczenie. Takie stany wewntrzne
maj swoje rdo w jednoczcych dowiadczeniach czsto idcych w parze ze
wiadomoci transperso-naln, ponadosobow. Ten, komu uczucie jednoci"
nie jest obce, nie bdzie prawdopodobnie odczuwa potrzeby polaryzacji
midzy wasn a obc grup. Widocznie przeycia duchowe agodz
wewntrzne protesty ludzi, co czsto znajduje swoje odbicie w spostrzeganiu
wiata zewntrznego.
Wemy jednak pod uwag, e nie kady, kto ustawicznie ma na jzyku
hasa duchowe, moe si powoa na takie jednoczce dowiadczenia. By
moe bye kiedy wiadkiem polaryzacji dokonanej przez ludzi utrzymujcych: My jestemy stworzeniami duchowymi, wam za to brak jest
zupenie tej cechy charakteru"? Takie wypowiedzi przewanie ubrane s w
poetyckie metafory przedstawiajce grup, do ktrej si przynaley, jako
anioy, a grup, ktr si odrzuca, jako demony najgorszego gatunku.
Modelujc pokojowe wspycie", przekonamy si, jak wan rol
odgrywa w nim wasne Ja. Powyej staraem si udowodni, i sabo
osobistego Ja moe zosta zrekompensowana przez umocnienie Ja spoecznego. Czsto daje si to zauway u modziey. W najgorszym wypadku
przycza si ona do jakiej bandy, nosi typowe dla niej jednakowe ciuchy i
robi to, co nakazuje grupa. W ten sposb istotnie zyskuje silne poczucie tego,
czym jest i co powinna robi.
Mylenie w kategoriach wasna grupa - grupa obca spotyka si czsto u
osobowoci, ktrych logiczna paszczyzna duchowoci i wasnego Ja nie jest
zbyt stabilna. Modelujc pokojowo", dochodzimy rwnie do wniosku, e
zachowanie silnego poczucia samego siebie oraz odczuwanie cznoci z
cechami wsplnymi dla ogu s niezmiernie wane.
Wydaje si zatem, e wszyscy ludzie potrzebuj hierarchii i kategorii, aby
mc zorganizowa si w wikszej liczbie. Modelujc pokojowe
109
w
sp
y
ci
ei
br
ak
po
la
ry
za
cji
,
st
wi
er
dz
a
m
y,
e
w
ca
le
ni
ek
on
ie
cz
ni
e
m
us
z
on
e
by
je
dn
oz
na
cz
ne
z
an
ar
ch
i
i
d3
zo
rg
an
iz
ac
j. Depolaryzacja nie
musi
cakowicie
obywa
si
bez
tworzenia hierarchii i
kategorii. Znawca tej
dziedziny powinien
bez
problemu
powiza ze sob obie
zasady
spoecznej
organizacji. Wymaga
to
utworzenia
zoonych
reprezentacji
spoecznych, a nie ich
uproszczenia - czyli
cigoci paszczyzn
w
wielu
zachodzcych
na
siebie i zbiegajcych
si
wymiarach
i
kategoriach.
Inaczej mwic:
zmniejszanie
polaryzacji postpuje,
jeli zrozumiemy, e
nic na wiecie nie jest
tyliko czarne lub tylko
biae i e ludzk
egzystencj
mona
widzie
we
wszystkich odcieniach
szarego,
rowego,
brzowego, beowego
i tak dalej. Kade
zwikszenie
rnorodnoci
pomnaa
automatycznie liczb
opcji
zachowa.
Poniewa za mniej
sytuacji
zostaje
wykluczonych,
uoglnionych
i
wypaczonych,
ksztatujcy si na ich
podstawie
zoony
model
spoecznej
rzeczywistoci
utrudnia
podejmowanie
jakichkolwiek decyzji.
Musimy
bowiem
dokonywa wyborw
spord
rnorodnych,
alternatywnych
moliwoci dziaania.
Wielu ludzi uwaa
na przykad ciemny
ko
lo
r
sk
r
y
za
oz
na
k
pr
z
yna
le
n
o
ci
do
ni
sk
iej
w
ar
st
w
y
sp
o
ec
zn
ej.
G
dy
je
dn
ak
o
w
o
uo
g
lni
en
ie
za
cz
yn
a
si
w
ah
a
,
m
us
z
on
i nauczy si ocenia
ludzi ciemnoskrych
niezalenie od ich
karnacji. Jeli kiedy
spotykali w budynku
biurowym Murzyna w
garniturze i pytali: W
czym mog panu
pomc? Kogo pan
szuka?", to teraz
musz liczy si z
tym, e by moe
zasiada
on
w
zarzdzie
przedsibiorstwa.
5.5
NATURALNE
ZMIANY
POSTAW
SPOECZNYCH
Realny"
wiat
spoeczny
tworz
realni" ludzie. Mj
Boe, jaki to musi by
chaos? Jak dobrze, e
nie
musimy
ich
wszystkich
zna.
Zgodzilimy si ju,
e
ludzie
musz
wypracowa sobie w
umysach
porzdek
spoeczny
i
w
pewnym
sensie
upraszcza
sobie
wiat, aby jako tako w
nim si orientowa.
Bezustannie
zatem
trzeba
na
nowo
okrela
swoje
postawy spoeczne.
Ludzie
tworz
mapy
spoeczne
przede
wszystkim
podczas
wymiany
zda z innymi ludmi.
W niekoczcych si
dyskusjach staraj si
odkry, kto jest kim"
na
tym
wiecie.
Wikszo
naszych
spoecznych
map
przekazuj
nam
rodzice, rwienicy i
nauczyciele. To, co
nazywamy kultur, to
po czci zbiorowo
reprezentowane
postawy spoeczne, a
po
st
p
ku
lt
uro
w
y
za
le
y
od
ic
h
z
mi
an
y.
N
as
t
pn
y
m
up
ro
sz
cz
en
ie
m
m
ap
sp
o
ec
zn
yc
h,
po
w
st
aj
c
y
m
au
to
m
at
ycz
ni
e
ni
cz
y
m
produkt
uboczny,
wydaje
si
przekazywanie
ich
innym
ludziom
poprzez komunikacj.
Ponadto wszelkiego
rodzaju
wsplnoty
maj tendencj do
wymuszania
uproszcze
na
zbiorowych mapach
spoecznych.
Wsplnota
oznacza
bezpieczestwo - jeli
wielu ludzi jest tego
samego zdania, to
musi
ono
by
prawdziwe!
Jeeli okrelonej
mapy
spoecznej
uywa
wiele
jednostek,
zaczyna
ona y wasnym
yciem i staje si
wpywow si w
spoeczestwie.

_______________
Negatywny obraz grupy obcej reprezentuje z reguy wikszo czonkw

grupy wasnej. Przytakuj oni sobie wzajemnie w dezawuowaniu
przeciwnika" i podziwiaj si za to. Mimo e to caa grupa dyskryminuje
drug, taki sposb zachowania zostanie zakodowany przez jednostk w jej
wasnej panoramie spoecznej.
Odwrotnoci polaryzacji jest depolaryzacja. Z czasem pogldy zmieniaj
si kracowo. Na przykad jeszcze dwadziecia lat temu psychologa
zajnujcego si biologi i medycyn uwaano niemal za przestpc. Dzisiaj
natomiast darzy si tak osob najwikszym szacunkiem. Postawy spoeczne
zmieniaj si niezalenie od wszelkich aspektw, jednake my moemy owym
procesem pokierowa lub go przyspieszy.
5.5.1 Zmiany postaw spoecznych za pomoc NLP
Jeeli kto pragnie zmieni swoje nastawienie do jakiej grupy i udaje si w
tym celu do terapeuty NLP, to prawdopodobnie osignie to bez wikszych
trudnoci. Personifikacja grupy, wobec ktrej chcemy zmieni nastawienie,
moe zosta przesunita w inne, lepsze miejsce i to ju powinno wystarczy.
Zwizane z tym problemy techniczne" opisz dokadniej w dalszym cigu
rozdziau. Nasze dowiadczenia z dobrowolnymi zmianami postaw,
obejmujcymi setki przypadkw, pozwalaj nam zaprezentowa czytelnikowi
solidn i wyprbowan technik.
Zupenie inaczej natomiast wyglda sytuacja, gdy osoba trzecia poprosi nas
o udzielenie pomocy komu, kto ze swej strony nie widzi powodu do zmiany
swojej postawy spoecznej. Politycy lub menederowie yczyliby sobie moe
jakich specjalnych zmian w postawach ich wspobywateli czy
wsppracownikw. Nasza wiedza na temat cech, metafor i jzyka niewtpliwie moe uatwi nam namwienie innych do wprowadzenia zmian w
ich postawach spoecznych. Tym niemniej nasze moliwoci z zakresu sztuki
perswazji" s raczej prowizoryczne.
Praca ze sztuk perswazji wzbudza jednak wiele wtpliwoci. adnemu z
nas nie przyszoby do gowy popiera zmiany idce w kierunku, ktry nam
samym wydaje si nieekologiczny (na przykad nastawia ludzi przeciwko
NLP). Dziki osobistemu poczuciu etyki praktyk NLP musi zadecydowa, czy
moe on wspdziaa przy tego rodzaju zmianach czy nie.
Musisz wic sam rozstrzygn, co zrobi. Niektrzy moi koledzy po fachu
nie wierz w zdolno wydawania trafnych sdw przez innych udzi i nie
zgodziliby si pisa na temat tej metody. Osobicie jestem zdania, e
zrozumienie procesu ustanawiania wadzy ma zawsze dziaanie wyzwalajce.
W kadym razie wiedza w tej dziedzinie jest lepsza od niewiedzy, metody
wpywania na postawy spoeczne s bowiem praktykowane od dawien dawna
przez monych tego wiata.
5.6 CZTERY PRZYKADY DOBROWOLNYCH ZMIAN
Merel
Rok temu firma, w ktrej pracuje Merel, poczya si z innym przedsibiorstwem. Merel nie jest z tego zadowolona, gwnie dlatego,
111
e
p
r
a
c
o
w
n
i
c
y
o
b
y
d
w
u
f
i
r
m
p
r
a
c
u
j
o
b
e
c
n
i
e
w
j
e
d
n
y
m
b
u
d
y
n
ku. Merel zawsze

mwi oni", gdy
opowiada
o
koegach z tej
drugiej firmy, i
my", majc na
myli jej starych
wsppracownikw
. Ten podzia na
nas" i na nich"
nie pozwala Merel
skupi
si
na
pracy.
Wyszo to na
jaw
podczas
rozmowy
kwalifikacyjnej w
jej miejscu pracy.
Okazao si, e
Merel najwyraniej
w
wiecie
nie
bdzie potrafia z
nimi"
wsppracowa,
dopki tak silnie
bdzie odczuwaa
te rnice. Jasne
jest, e Merel myli
wedug kryteriw
grupa
wasna
-grupa
obca.
Oczywicie
rnicuje
take
wedug
innych
kryteriw,
na
przykad
midzy
bogatymi
i
biednymi,
mczyznami
i
kobietami,
a
przede wszystkim
midzy
ludmi
majcymi dzieci i
bezdzietnymi. Nie
odgrywa to jednak
wikszej
roli;
wprawdzie
ci
inni" mog mie
dzieci, ale ten fakt
dotychczas
nie
przyczyni si jako
do przezwycienia
przepaci dzielcej
ich"
od
kochajcej dzieci
Merel.
Rnica midzy
nami" a nimi"
jest zakodowana u
M
e
r
e
l
j
a
k
o
c
e
c
h
y
f
o
r
m
a
l
n
e
,
j
a
k
i
m
i
s
k
o
l
o
r
i
u
m
i
e
j
s
c
o
w
i
e
n
i
e
. Oni", czyli ci
inni, wydaj jej si
niebiescy i dalecy.
Poza tym znajduj
si po lewej stronie
panoramy
spoecznej i s
mniejsi.
Zastosowana
tutaj
metoda
wywoywania
zmian
polegaa
przede wszystkim
na bezporedniej
sugestii co do
zmian
cech
formalnych.
Zapytaem
wic
Merel: Co by si
stao,
gdyby
dodaa
im
cieplejszych
kolorw
i
przysuna bliej
siebie?".
Pomylaa
par
sekund i odpara:
To jest dziwne".
Zastanowiwszy si
dalej, powiedziaa:
Przestan
wiedzie,
kim
my
jestemy".
Po czym pena
zdumienia
wykrzykna: Jak
my
mamy
zachowa nad nimi
kontrol,
skoro
oni
s
tak
blisko?!".
Jak zawsze przy
pracy nad cechami
formalnymi, zaraz
po wprowadzeniu
zasadniczych
zmian wyaniaj
si
zastrzeenia
ekologiczne.
Zapytaem Merel:
Skd wiesz, e
niejasna definicja
pojcia my w
przyszoci
przestanie
ci
przeszkadza? ".
Pytanie,
kim
jestemy
my"
(spoeczne Ja) w
o
d
n
i
e
s
i
e
n
i
u
d
o
k
o
n
t
r
o
l
i
"
,
s
t
a
n
o
j
e
j
n
a
p
r
z
e
s
z
k
o
d
z
i
e
.
J
a zastanawiaem
si dalej: Przecie moliwe jest,
e my oznacza
teraz
zarwno
my,jak
i
oni?". Merel w
gbokim,
hipnotycznym
transie
kiwna
gow.
Dlatego
kontynuowaem
wprowadzanie
ekologii: Co w
najgorszym
wypadku moe si
sta,
jeeli
przestaniesz
wszystko
kontrolowa?".
Merel popada w
zamylenie.
Po
kilku
dalszych
posiedzeniach
odniosem
wraenie,
e
rnica
midzy
nami"
a
nimi"powoi
blednie.
Merel
czua si coraz
swobodniejsza, ale
bya take nieco
poruszona.
Co
ciekawsze, zacza
odczuwa co w
rodzaju
solidarnoci
z
ca ludzkoci".
Merel przyznaa
si
do
maostkowoci
i
cieszya si, e jej
uczucia
si
zmieniy.
Jane
Jane pochodzi z Indonezji, a mieszka w Holandii. Historia jej ycia jest
typowa dla wielu przedstawicieli mniejszoci etnicznych. Jej najblisze
otoczenie w duej czci posiada tak sam panoram spoeczn, co
czasami jest u owych ludzi odpowiedzialne za ich bardzo sabe spoeczne
Ja.
yjc midzy dominujcymi przedstawicielami etnicznej wikszoci, nie
doceniaj wasnej grupy. Poniewa s zmuszeni postawi si w drugiej
pozycji spostrzegania, z atwoci przejmuj wartoci prezentowane przez
grup obc. Przypomina to problemy osb czarnoskrych w Stanach
Zjednoczonych, ktrzy dorastaj z kompleksem niszoci wobec biaych.
Niekiedy jednak taka autodyskryminacja jest tylko czci caego obrazu.
Wielu przedstawicieli mniejszoci narodowych lokalizuje wasn grup w
panoramie spoecznej w dwojaki sposb. Stan ten, si rzeczy prowadzcy
do konfliktw w spoecznym Ja, nazywamy bilokacj wasnej grupy.
Jane wbia sobie do gowy, e ze wzgldu na swoje indonezyjskie
pochodzenie nie moe odnie takich sukcesw w pracy, jakich by sobie
yczya. Do jej zada naleao przewodniczenie wanym obradom.
Udawao jej si to wprawdzie, ale kosztem zdrowia. Bya cigle zestresowana. Zawsze rzetelnie przygotowywaa si do pracy, solidniej ni inni,
i to dlatego, e bya Indonezyjk.
W jej panoramie spoecznej Indonezyjczycy stali po prawej stronie,
poniej horyzontu. Holendrzy stali wyej, po stronie lewej. Byli wyranie
inaczej zakodowani. Jane nie czua si jednak zbyt szczliwa po
przesuniciu caej grupy Indonezyjczykw w lewo. Stali tam sobie - niej
ni Holendrzy - i byli wyranie markotni. Spytaem Jane, czego (jakiej
cechy) im brak? Pewnoci siebie" - odpowiedziaa. Poprosiem j, eby
wrcia mylami do takiego momentu w yciu, w ktrym miaa wiele tej
pewnoci siebie". Bez kopotw przypomniaa go sobie i potrafia
cakowicie si z nim utosami. Wtedy poleciem jej przesa t pewno
siebie innym Indonezyjczykom za pomoc promienia wietlnego i
obserwowa, jak sobie j przyswajaj.
Widzc efekt, umiechna si. Teraz poprosiem, eby wczua si w t
kinestetyczn cz swojego spoecznego Ja, ktra reprezentuje pojcie
My. Oznaczao to wczucie si we wszystkich Indonezyjczykw i
Holendrw stojcych wok niej. Nastpnie poleciem jej wizualne
wymieszanie obu grup, eby stay si jednolitym zespoem. To take
powiodo si bez wikszych problemiu, mimo e troch potrwao, a
westchnienie, ktre wydobyo si z jej piersi, wiele mwio na temat
efektw interwencji. Teraz ju nie widziaa rnic midzy obiema
grupami. Taki sam sposb postpowania zaleciem jej take w stosunku do
kinestetycznej czci jej wasnego Ja. Gdy powiedziaa, e
113
H
o
l
e
n
d
r
z
y
i
I
n
d
o
n
e
z
y
j
c
z
y
c
y
n
i
e
d
a
j
s
i
j
u
o
d
s
i
e
b
i
e
o
d
rni, poradziem,
aby umocnia wi
midzy tym, co
widzi, a tym, co
czuje.
W
ten
sposb
miaa
ujednolici t cz
swojego nowego,
spoecznego
Ja.
Nie byo przeciwko
temu
adnych
zastrzee.
To wszystko nie
trwao duej ni
20
minut.
Nastpnego dnia
zwierzya mi si, e
poprowadzone
przez
ni
posiedzenie
wspaniale
si
powiodo.
Nowo
stworzone
reprezentacje byy
cigle obecne.
Tanja
Popatrzmy teraz na
zmian pozytywnej
dyskryminacji.
Moj klientk bya
Tanja,
ktra
pracowaa
w
subie
pomocy
krajom
rozwijajcym si i
czsto przebywaa
w
Afryce.
Afrykanw
lokalizowaa
wysoko, blisko i po
lewej
stronie
panoramy
spoecznej.
Europejczycy stali
dalej, po prawej
stronie
i
byli
mniejsi. Mimo e
byo
to
rwnoznaczne
z
pozytywnym
nastawieniem do
Afrykanw, miao
swoje
wady.
Podczas wymiany
zda nie potrafia
stawi im czoa,
nawet wtedy, gdy
w
y
m
a
g
a
t
e
g
o
j
e
j
z
a
w
d
.
G
d
y
p
o
d
j
l
i
m
y
p
r
w
p
y
w
u
n
a
c
e
c
hy
formalne,
wytworzya
si
nastpujca
sytuacja:
gdy
Afrykanie
przesunici zostali
w prawo, to albo
nakadani byli na
Europejczykw,
albo stawali za
nimi.
Tanja
powiedziaa, e to
niedobrze.
Propozycja
wymieszania obu
grup
obudzia
kolejny ekologiczny
sprzeciw, ale udao
nam si go szybko
odeprze. Po tak
zwanym kroku w
przyszo
Tanja
stwierdzia,
e
teraz
nawet
mogaby by za na
Afrykanw, czyli ta
interwencja jednak
j przekonaa. Bez
dalszej
pomocy
udao
jej
si
dostosowa swj
sposb mylenia do
wymogw
zawodowych. Par
miesicy pniej,
znowu w Afryce,
sprowokowaa
konfrontacj
ze
swoimi
afrykaskimi
kolegami i zyskaa
u
nich
spory
posuch.
Petra
Punktualnie o 6.00
Petra wesza do
restauracji,
w
ktrej
byimy
umwieni
na
rozmow
o
apartheidzie
z
punktu
widzenia
NLP.
Mieszkaa
wtedy od trzech lat
w
Holandii,
przedtem
studiowaa
psy-
c
h
o
l
o
g
i
w
o
k
o
l
i
c
a
c
h
J
o
h
a
n
n
e
s
b
u
r
g
a
.
W
j
e
j
p
a
n
o
r
a
m
i
e
s
p
o
e
c
z
nej
Holendrzy
znajdowali si po
prawej stronie, z
przodu. Niemcy te
stali po prawej
stronie,
ale
bardziej z tyu
(ojciec
Petry
wyemigrowa na
pocztku
lat
pidziesitych do
RPA, a podczas
wojny
by
w
Holandii).
Biali
mieszkacy
RPA
byli lokalizowani z
przodu, po lewej
stronie, razem z
czarnymi. Midzy
biaymi a czarnymi
znajdowaa
si
szara
strefa
znajomi czarni".
Postacie czarnych
i biaych byy
mniej wicej tej
samej
wielkoci.
Caa
panorama
spoeczna
Petry
bya
raczej
zrwnowaona,
tylko
dystans
odgrywa
wan
rol. Po gbszym
zastanowieniu
Petra powiedziaa,
e
114
odrnia dobrych" i zych" Murzynw. Ci

ostatni
s
brutalni
i
popeniaj
przestpstwa, ona z trudem moe na nich
patrze. Poza tym maj tendencj do
odsuwania si do tyu i na lewo. Radykalni
biali rasici lokalizowani byli za dobrymi"
biaymi, i to tak, e waciwie prawie nie
byo ich wida.
Dowiedziawszy si wszystkiego, spytaem,
czy Petra chciaaby w swojej postawie co
zmieni. Gdy potwierdzia, zaproponowaem
nastpujce dziaanie:
Wymieszaj czarnych i biaych, a
przestaniesz
widzie
midzy
nimi
jakkolwiek rnic". Przygldaem si jej
uwanie, gdy staraa si wykona moje
polecenie. Po piciu minutach przerwaem,
eby dowiedzie si, co si dzieje. Petra
powiedziaa: Potrzeba nam wicej
miejsca".
Wczeniej wspomniaa, e reprezentuje
wicej czarnych ni biaych w swojej
panoramie spoecznej (co odpowiada
rzeczywistej sytuacji w RPA). Ten
ekologiczny aspekt wmiesza si w proces
rozwaa. Poleciem jej wic postara si o
wicej miejsca". Zareagowaa, ustawiajc
czarnych i biaych w bardziej zrnicowany
sposb, z tym e teraz w jej najbliszym
otoczeniu byo wicej biaych ni czarnych.
Teraz jest dobrze" -powiedziaa.
Poprosiem, aby poczua wok siebie to,
co wanie widziaa oczami duszy:
Wyobra sobie, e jeste znw w Afryce i
czujesz to, o czym mwilimy...". Petra bya
przekonana, e jej - wedug wasnych sw i tak umiarkowane nastawienie jeszcze si
polepszyo.
5.7 TECHNIKI WPROWADZANIA
DOBROWOLNYCH ZMIAN
Moi koledzy i ja bardzo lubimy stosowa techniki
wprowadzania dobrowolnych zmian w postawach
spoecznych. Powysze przykady pokazay, e te
metody czsto mona ze sob czy. Tak jak
inne stosowane przez nas techniki, s one
skuteczniejsze, jeli te kombinacje s elastyczne i
starannie dobrane.
115
Dr
u
g
i
u
n
i
w
e
r
s
a
l
n
y
p
r
z
y
k
a
d
z
m
i
a
n
y
p
o
s
t
a
w
s
p
o
ecz
nyc
h:
uzu
pe
nij
je!
1.207
Wywoaj
panoram spoeczn
klienta.
1.208
Ust
al w niej
umiejscowien
ie
personifikacji,
wobec ktrej
ma nastpi
zmiana
postawy.
1.209
Co
spowodowao
powstanie
negatywnej
postawy
wobec
tej
personifikacji
?
Wymie
kilka
brakujcych
jej cech.
1.210
Zn
ajd sytuacj,
w
ktrej
klient
sam
posiada
cechy,
ktrych brak
personifikacji.
W
ktrym
momencie
jego
ycia
uwidocznia
si owa cecha,
ktrej
brak
danej
jednostce lub
grupie?
(Zastosuj
technik
Strzelaj!"
lub
Rysuj
semki!"
patrz
podrozdzia
5.7.1 - gdy
dostrzeesz
narastajc
nienawi lub
strach).
1.211
Pos
taraj si o
s
k
o
j
a
r
z
e
n
i
e
z
o
w
c
e
c
h
,
o
y
w
w
s
p
o
m
n
i
e
n
i
e
o
n
i
e
j
,
n
a
i
l
e
t
y
l
k
o si da. Gdy
bdzie
wystarczajco
intensywne,
nadaj
mu
kolor i utrwal
je.
1.212
Po
lij t cech za
pomoc
promienia
wietlnego w
kierunku
odpowiedniej
personifikacji.
Rb to tak
dugo,
a
klient uzna, e
jest
jej
wystarczajco
duo.
1.213
Skontroluj
teraz postaw. Zobacz,
czy i na ile zostaa
zmieniona.
1.214
Sprawd
ekologi.
Depolaryzacja
odrzucanej grupy,
pierwszy przykad:
tacz!
1.215
Prz
ypomnij sobie
najlepsze
przyjcie, na
ktrym bye.
Popatrz
na
ludzi,
wsuchaj si
w
dwiki,
wczuj
w
zapachy
i
smaki. Wr
do
rzeczywistoc
i,
gdy
wystarczajco
nacieszye
si
t
atmosfer.
1.216
Wyobra
sobie grup obc w twojej
1.217
Pomyl, e
coraz bardziej si do niej
zbliasz.
1.218
Wy
obra sobie,
e
jej
c
z
o
n
k
o
w
i
e
c
i
o
t
a
c
z
a
j
:
p
o
c
z
u
j
i
d
o
t
k
n
i
j
i
c
h
(
J
e
l
i
p
r
z
e
s
z
k
a
dza
ci
nienawi
albo
strach,
zastosuj
technik
Strzelaj!"
albo Rysuj
semki!"
patrz
podrozdzia
5.7.1).
5.7.1 Technika radzenia sobie z bardzo negatywnymi uczuciami

Jeeli kto nienawidzi jakiej jednostki czy caej grupy, to potrzeba czego wicej, aby to
zmieni. Dziki dodatkowej metodzie zapoyczonej z klasycznej hipnoterapii (Nieme
odprenie" Wolberga) potrafimy skutecznie opanowa takie problemy. Strategia Strzelaj!"
chyba jeszcze nigdy nas nie zawioda. I jeli w ogle mona mwi o metodzie chtnie
stosowanej przez uczestnikw moich seminariw, to jest to wanie taktyka neutralizowania
nienawici.
Druga, poniej przedstawiona metoda - nazywana Rysuj semki!" - wywodzi si z
nowszego osignicia psychoterapii, tak. zwanego EMDR*. Metod t wynalaz Tim
Hallbom, a ja poszerzyem j o koncepcj Heka Hoenderdosa i dopasowaem do naszych
potrzeb. Oglnie jest to metoda redukcji stanw lkowych stosowana obecnie przy tworzeniu
personifikacji.
Jak zneutralizowa nienawi do personifikacji? Strzelaj!

1) Nieme odprenie.
Wyobra sobie ekran kinowy. Pomyl, e znajdujesz si na nim; jeste niesamowicie
silny i posiadasz wszelkie cechy charakteru, ktre umoliwiaj ci satysfakcjonujce
stosunki ze znienawidzon personifikacj. Teraz wprowad j na ekran.
* Eye Movement Desensibilization and Reprocessing - metoda stworzona przez
amerykask psychoterapeutk Francine Shapiro do pracy z pacjentami w stanach
pourazowych.
Przyjrzyj si i przysuchaj, jak robisz wszystko, aby twoje uczucie nienawici
osigno peen rozkwit. Pozosta w roli widza, obserwujcego samego siebie jak
walczy, mci si czy krzyczy na znienawidzon personifikacj. Rb to tak dugo, a ci
si znudzi albo zaczniesz odczuwa lito.
117
1.
2
1
9 Z
a
s
t
a
n
w
s
i
n
a
d
b
r
a
k
u
j
c
y
m
i
c
e
c
h
a
m
i
.
P
r
z
y
j
r
z
y
j
s
i
o
d
p
ychajcej
personifikacji i
zadaj
sobie
pytanie: Jakie
wady powoduj
tak
wstrtne
zachowanie?".
Wymie
brakujce
cechy,
na
przykad:
pewno siebie,
absolutna
ufno,
wraliwo na
potrzeby
innych.
1.220
Uaktywnij
te cechy u siebie samego.
Rozwa jedn
po
drugiej.
Zastanw si,
moe
przypomnisz
sobie okres w
twoim yciu, w
ktrym
sam
posiadae
te
cechy. Przenie
si mylami w
tamte czasy i
oyw
wspomnienia.
Przyjrzyj
si
im, wsuchaj i
wczuj si w
nie.
Zwr
uwag
na
oddech
i
brzmienie
twojego gosu.
Uda si to
najlepiej, gdy
troch
wyolbrzymisz
swoje
wyobraenie.
Nadaj tej cesze
odpowiedni
barw. Trzymaj
j mocno i
roztocz wok
siebie mgiek
tego koloru.
4) Przelij cech.
Teraz popatrz
na
obraz
znienawidzonej
personifikacji i
przelij jej t
cech. Przyjrzyj
s
i
,
j
a
k
k
o
l
o
r
o
w
a
m
g
a
s
t
o
p
n
i
o
w
o
j
o
t
a
c
z
a
.
G
d
y
b
d
z
i
e
s
z
m
i
a
jakie
wtpliwoci,
wyobra sobie,
e strzelasz do
personifikacji
twoj cech za
pomoc dziaa
laserowego.
Albo nacigasz
strzykawk
i
aplikujesz nienawistnej
personifikacji
zdrow
dawk"
teje
cechy.
1.221
Je
li masz wicej
cech
do
przekazania,
wr do punktu
3. Kontynuuj
przeszczepiani
e" brakujcych
zasobw,
a
personifikacja
zacznie wywoywa w tobie
ju
tylko
neutralne
uczucia.
1.222
Sprawd
ekologi.
5.8 EKOLOGIA, SKADNIKI OSOBOWOCI I POZYTYWNE POBUDKI

Wszystkie wyej przedstawione techniki kocz si poleceniem: Sprawd
ekologi. Jest to bowiem bardzo wany element pracy NLP, szczeglnie jeeli
wie si ona z daleko idcymi konsekwencjami.
Wikszo ekologicznych zastrzee co do dziaania NLP mona uwidoczni dziki konkretnemu przypisaniu ich poszczeglnym skadnikom
osobowoci. Uaktywnienie tych czci wywouje opr, poniewa poprzedzaj
one niebezpieczne sytuacje", czyli takie, w ktrych cel, ktremu suy
personifikacja, wydaje si zagroony.
Jeeli dana cz osobowoci zaobserwuje, i cechy formalne s przesuwane w niebezpieczny sposb, to za wszelk cen bdzie si staraa je
cofn. Gdy uda si jej przej kontrol, uzewntrzni si to natychmiast w
sposobie spostrzegania danej personifikacji w panoramie spoecznej. JeU
wic klient zacznie przesuwa personifikacj w inne miejsce, to bezporednio
odczuje, jak daleko moe pj t tras". Niektre personifikacje maj do
dyspozycji dugie odcinki wiodce do punktu docelowego, podczas gdy innym
wolno przej tylko kawaeczek we waciwym kierunku.
Dowiadczony praktyk NLP, jeli napotka opr, bdzie si stara nawiza
kontakt z oponujc czci. Po pierwszych prbach personifikacji i podjciu
komunikacji rozpocznie poszukiwanie jej pozytywnych pobudek. Do jakiego
celu bdzie dy wraz z klientem?
Starajc si zmieni etnocentryczne przekonania, zarwno ja, jak i moi
koledzy po fachu stwierdzilimy, e nawet te czci osobowoci, ktre
popieraj polaryzacje grupa wasna - grupa obca, mog niekiedy mie
pozytywne pobudki (Albo inaczej, wiele rnych czci moe razem wywoa
etnocentryczne postawy). Podobnie jak celem palenia papierosw moe by
rozrywka, relaks, przyjemny posmak na jzyku, uczucie ciepa, koncentracja
czy interakcja spoeczna, to etnocentryczne zachowanie take moe przej
rozmaite funkcje.
5.8.1 Etnocentryczne skadniki osobowoci i ich cele
Gdy zaczniemy zmienia nasze etnocentryczne postawy, te elementy naszej
osobowoci, ktrych najwaniejszym zadaniem jest reprodukcja genw, mog
zacz wnosi protest. Ich gwnym celem jest zabezpieczenie rodzinnego
gniazda oraz ochrona zapasw ywnoci potrzebnych do wychowania
potomstwa. Jeli znamy te pozytywne pobudki, moemy je zaspokoi za
pomoc rodkw innych ni agresywne zachowanie.
Klasyczna metoda w NLP to tak zwane przeformuowanie w szeciu
krokach. Wkad NLP do tej dyskusji mona uj w kilku sowach:
Etnocentryzm nie jest jedynym modelem zachowania, ktry jest w stanie
zapewni dalsze istnienie genw".
Historia gosi, e czci osobowoci suce zapewnieniu genw z oporami
okazuj gotowo do zmian. Pod tym wzgldem jestem pesymist. Ale mimo
to nie uwaam, e naleaoby wykreU genetyczne motywy z teorii
programowania.
119
T
e
cz
ci
os
o
b
o
w
o
ci
,
kt
r
e
ki
er
uj
n
as
z
y
m
g
e
n
et
y
cz
ni
e
za
k
o
d
o
w
a
n
y
m
za
c
h
o
w
a
ni
e
m
w
o
b
ec
gr
upy wasnej i obcej,

cechuje
podobny
status neurologiczny
jak
nasz
system
immunologiczny,
poniewa
pod
pewnymi wzgldami
peni one te same
funkcje.
Skoro
praktycy
NLP
potrafi
skutecznie
komunikowa si z
systemem
immunologicznym
innych
ludzi,
dlaczego wic nie
potrafiliby tego robi,
jeli chodzi o geny?
Klienci mogliby
wywnioskowa, e
pragnienie
rozmnaania si i zapewnienia posiadania
potomstwa koliduje z
chci zmiany ich
etnocen-trycznych
postaw.
Nastpn
przeszkod mogoby
by rwnie dawanie
pierwszestwa
wasnym
genom
podczas ewentualnej
reprodukcji.
O
jakich
pozytywnych
pobudkach mwimy?
Ktre z nich stoj na
przeszkodzie
zmianom
postaw
etnocentrycznych?
Po
pierwsze
strach przed obcymi.
Ksenofobiczne czci
osobowoci d do
bezpieczestwa.
Oprcz nich jeszcze
kilka
innych
etnocentrycznych
elementw naszego
Ja
domaga
si
prostoty, jasnoci i
spoecznego
porzdku. Te, ktre
chc
osign
jasno,
usiuj
znale prowadzc
do niej drog.
Take polaryzacja
jest
pomocna
je
d
n
os
tc
e
w
u
m
o
c
ni
e
ni
u
je
j
sp
o
ec
zn
e
g
o
Ja
:
N
al
e
d
o
gr
u
p
y
X
,
a
z
ca
p
e
w
n
o
ci
ni
e
d
o
gr
u
p
y
Y. Dlatego teraz
wiem, jak mam si
zachowa
i
co
myle".
W
latach
szedziesitych
Sherif dowid swoim
synnym spoeczno-psychologicznym
eksperymentem,
przeprowadzonym na
uczestnikach kolonii
letnich,
e
polaryzacja
grupa
wasna - grupa obca
sprzyja
zespoleniu.
Wielu
dyktatorw
doszo ju przed nim
do takich samych
wnioskw
i
symulowao
zagroenie z zewntrz
wycznie w celu
utrzymania
jednomylnoci
we
wasnym
kraju.
Wyruszenie do walki
wraz z dziesitkami
tysicy innych nie
zawsze musi by
strasznym
przeyciem;
dla
niektrych jest to
wrcz
podniosy
moment (dopki nie
zostan zastrzeleni).
Etnocentryzm
by
powodem niejednej
wojny.
Wa
rodzinna
czy wendeta moe
rwnie
poczy
uczestniczcych
w
niej czonkw klanu.
I
jeszcze
co:
konkurencja rozwija
si najlepiej, gdy
konkurenci s sobie
rwni.
Pozytywny
bodziec,
czsto
kryjcy si za etnocentrycznym
sposobem mylenia,
funkcjonuje
na
zasadzie goszcej, i
bez silnej polaryzacji
ci inni" doszliby do
wadzy, a wasna
grupa
zostaaby
ze
p
c
h
ni
t
a
n
a
dr
u
gi
pl
a
n.
P
o
u
p
a
d
k
u
Z
w
i
z
k
u
R
a
d
zi
ec
ki
e
g
o
w
ie
lu
A
m
ery
k
a
n
w
o
b
a
w
ia
o
si
,
e
bez
ostrego
konkurenta sia i
jedno
Stanw
Zjednoczonych
zaczn sabn.
Pozytywne
pobudki z punktu
widzenia grupy X
odnajdujemy take na
paszczynie
duchowej.
Bg
wezwa
nas
do
witej
wojny
przeciwko grupie Y.
My,
owieceni,
musimy
zwalcza
grzesznikw".
Przeciwko
pozytywnym pobudkom na
logicznej
paszczynie
tosamoci
i
duchowoci
trzeba
przytoczy
bardzo
przekonujce
argumenty.
Ponadto
nienawi
czsto
kieruje si przeciwko
innym.
W
tym
momencie stanowi
oni
zastpstwo
stumionych
czci
wasnego
Ja
(okrelone przez CG.
Junga jako cie). To,
czego nienawidzimy,
jest wic nam dobrze
znane i chcemy zmieni to u siebie samych. Jeli nie znosimy caej grupy,
nienawidzimy czci wasnej osobowoci bdcej jej personifikacj. Grupa
widziana przez nas w panoramie spoecznej jest obrazem owej czci na szej
wasnej osobowoci. Wszystkie personifikacje s czciami nas samych, take
personifikacje znienawidzonych, odrzucanych grup.
5.8.2 Trzy rodzaje elementw osobowoci w zmianach postaw spoecznych
Poniej chciabym przedstawi krtki systematyczny zarys typw czci
osobowoci uczestniczcych w zmianach postaw spoecznych. Jest ich trzy:
1.223 Personifikacje grupy obcej,

1.224 Czci popierajce zmiany postaw,
1.225 Czci odrzucajce zmiany postaw.
1) Personifikacja grupy obcej To, co dana osoba widzi w swojej panoramie
spoecznej, to wizualna projekcja personifikacji grupy obcej.
Praca nad tymi personifikacjami konfrontuje nas bezporednio z faktem, e
ludzki umys nie zna adnych realnych" osb, tylko ich personifikacje. Nie
znam Niemcw, tylko moje wyobraenie o nich. I szukajc ich pozytywnych
pobudek, szukam tylko pozytywnych pobudek mojej personifikacji Niemcw.
Pytanie: Jakie pozytywne zamiary maj Niemcy?" jest pytaniem o pozytywne
zamiary tej czci mojej osobowoci.
Praktyk NLP pracujcy z panoram spoeczn musi jasno i wyranie
uwiadomi sobie rnic midzy realnymi ludmi wiata zewntrznego" z
jednej strony a ich reprezentacj w umyle klienta z drugiej strony.
Jednak poniewa dla wikszoci klientw jest to zbyt skomplikowane,
trudno zapobiec myleniu realnych" i wyobraonych" ludzi. Dowiadczenia
pokazay, i uwiadamianie owej rnicy wszystkim klientom nie jest
niezbdne, chyba e praca z nimi nie daje postpw, dlatego e odmawiaj
zmiany reprezentacji danej grupy. Nawet wwczas jednak dowiadczony
praktyk NLP ma prawo chwilowo zaprzesta poszukiwa pozytywnych
pobudek i dalej rozglda si za brakujcymi cechami charakteru.
Ze mniemanie o grupie obcej mona okreli jako rezultat braku
umiejtnoci i kompetencji. Pytanie: Jakie pozytywne pobudki maj
mogoowie?" mona by zmieni na pytanie: Jakich cech brakuje mogoom i
jakie s im potrzebne?".
Uzupenienie" jest skuteczn interwencj, jeli mamy zamiar zmieni
postawy spoeczne. Polega ono na przekazaniu znienawidzonej personifikacji
grupy obcej brakujcych jej cech. Jeeli natomiast nastawienie do niej jest
bardzo negatywne, metoda Strzelaj!" bdzie zazwyczaj pewniejszym
rozwizaniem.
Kiedy tylko potrzebne cechy przenikn do danej personifikacji, prawie
zawsze i natychmiast zmieni ona swoje miejsce.
121
2)
Cz
c
i
po
pie
raj
ce
zmi
any
pos
taw
spo
ec
zny
ch.
T
o
w
a
n
ie
ty
m
cz
s
tk
o
m
za
w
d
zi
c
za
m
y,
e
kl
ie
nt
z
n
al
az
dr
o
g
d
o
n
asz
ego gabinetu. Zanim

zaczniemy cokolwiek
zmienia,
musimy
zrozumie motywy
owych
czci
osobowoci. Czego
klient spodziewa si
po takich zmianach?
Na przykad w czym
pomoe mu lepsze
mniemanie
o
Belgach? W tym
wypadku, starajc si
o
rezultaty,
pod
uwag musimy wzi
kryterium
uformowania".
Pozytywne
pobudki.
Pozytywnymi
pobudkami
czci
osobowoci dcych
do zmian postaw
spoecznych
mog
by:
1.226 uzyskanie
spokoju ducha,
1.227 nabra
nie
umiejtno
ci
komuniko
wania si z
grupami
dotychczas
traktowany
mi
z
podejrzliw
oci lub
ogromnie
podziwianymi,
1.228 rozwi
zanie
konfliktw
moralnych
(czasami o
podou
religijnym
lub
etycznym),
1.229 powr
t
do
zdrowia
przez
uwolnienie
si
od
(pourazow
ych) stre-
w
,
w
y
n
i
k
a
j
c
y
c
h
z
k
o
n
f
r
o
n
t
a
c
j
i
z
g
r
u
p
o
b
c
.
3)
Cz
c
i
odr
zuc
aj
ce
zmi
any
pos
taw
spo
ec
znych
Zawsze
gdy
wprowadzamy
zmiany postaw za
pomoc metod NLP,
czci, ktre im si
sprzeciwiaj,
zasuguj na nasz
szczegln
uwag.
Bez
ich
wspdziaania
niczego
nie
osigniemy. Zmiany
s moliwe tylko
wtedy, gdy wszystkie
czstki osobowoci
godz si na nie.
Przede wszystkim
musimy nawiza z
nimi
kontakt.
Starajmy si trafi do
ich
kryteriw,
wartoci i przekona.
Dla
terapeuty
reprezentujcego
przeciwne
pogldy
moe si to jednak
okaza do trudne, a
kontakt z nimi grozi
zerwaniem,
jeeli
werbalnie
lub
niewerbalnie
odsuniemy od siebie
owe
czci
osobowoci.
Gdy
bdziemy do nich
zbyt
negatywnie
nastawieni,
klienci
potraktuj
nasze
starania z nieufnoci
i bd je sabotowa
milczeniem.
eby wic w
ogle
mc
co
zmieni,
musimy,
chcc nie chcc,
uaktywni te czsto
zakamane,
perwersyjne,
rasistowskie,
etnocentryczne,
neurotyczne,
kolonialistyczne,
faszystowskie,
despotyczne,
agresywne
i
maoduszne
czci
osobowoci klienta.
Jednoczenie musimy
na
k
on
i
po
zo
st
a
e
cz
ci,
ab
y
ch
wi
lo
w
o
pr
ze
st
a
y
z
w
al
cz
a
te
pi
er
w
sz
e.
In
ac
ze
j
m
wi
c
,
po
wi
nn
i
m
y
w
zb
ud
zi
u
kl
ie
nt
a zrozumienie dla
tych elementw jego
osobowoci.
Nawizanie
kontaktu stanie si
atwiejsze,
gdy
uwiadomimy sobie,
e take i my mamy
w sobie podobne
cechy. Pierwsze lody
zostan przeamane,
gdy tylko gono si
do tego przyznamy.
Najlepiej
zrozumiemy
wic
pozytywne pobudki
etnocentrycznych
czci
osobowoci,
jeli nawiemy z
nimi kontakt. Gdy raz
je
poznamy,
to
zarwno my, jak i
nasi klienci zmienimy
zdanie na ich temat i
etnocen-tryczna
czstka ukae si nam
w zupenie innym
wietle. Ju nie jako
irracjonalne
i
agresywne zo, tylko nawet
jeli
w
ograniczonym
stopniu -
jako rozsdna warto moralna. Przekonamy si wwczas, e pozytywne

pobudki nigdy nie s ze". Co jest bowiem zego w pragnieniu reprodukcji
wasnych genw?
Kiedy tylko poznamy cele, do ktrych d te czci osobowoci klienta,
nie musimy ju ich odrzuca. Lepiej jest pomc ksztatowa te cechy, ktrych
on potrzebuje do zmiany swojego etnocentrycznego zachowania.
Z dowiadczenia NLP wyniosem przekonanie, e przemiana odrzucania w
przyciganie moe by ogromnie wana. Definicj pozytywnej pobudki, ktra
objania take odrzucanie czego", powinnimy przeksztaci w formu
przycigania czego". Takie przeksztacenie uatwia spoeczn i kulturow
akceptacj emocjonalnego znaczenia pozytywnych pobudek. My z kolei
speniamy jeden z warunkw uformowania", a mianowicie pozytywne
sformuowanie. Poniej znajdziemy (w nawiasach) definicje procesw
przeksztacania odrzucania w przyciganie.
Jeeli osoba A nie akceptuje grupy B, moemy zapyta: Co ci daje
nienawi do tej grupy? Jaki jest jej cel?". Odpowiedzi moe by jedno lub
kilka z poniszych zda:
1.230
Zapobieenie zranieniu czy zabiciu wasnych dzieci, krewnych
i czonkw rodziny (inaczej: zapewnienie bezpieczestwa, zdrowia i
przyszoci samemu sobie, dzieciom, rodzinie i przyjacioom).
1.231
Zapobieenie zagadzie wasnego rodu i materiau
genetycznego
(inaczej: reprodukcja wasnych genw).
1.232
Ochrona ograniczonych zasobw (czyli: uzyskanie zapasw
zapewniajcych przetrwanie).
1.233
Ochrona przed utrat ziemi, zasobw i gniazda rodzinnego
(czyli: potrzeba miejsca na wychowanie potomstwa, upraw roli, do
pracy i odpowiedniej przestrzeni yciowej).
1.234
Ochrona przed utrat kulturowej spucizny (inaczej: praktykowanie wyznawanej religii, obchody dni witecznych, porozumiewanie
si jzykiem ojczystym).
1.235
Uniknicie strachu i niepewnoci, ktre mog wyzwoli obcy
(inaczej: dobre samopoczucie w towarzystwie obcych).
1.236
Ochrona przed utrat spoecznego Ja (czyli: wzmocnienie
uczucia wsplnoty i spoecznego Ja).
1.237
Zapobiegnicie uczuciu izolacji i wyobcowania (czyli:
podtrzymanie silnych powiza spoecznych).
1.238
Uniknicie spoecznej dezintegracji (inaczej: wzmocnienie i
stymulacja dziki zdrowej konkurencji).
1.239
Uniknicie kompleksu niszoci i uczucia bezsilnoci (czyli:
poczucie siy i pewnoci siebie).
1.240
Uniknicie uczucia zawici (inaczej: zadowolenie z ycia i
wasnych osigni).
1.241
Uniknicie uczucia braku kontroli (czyli: umiejtno
pogodzenia si z niepewnoci i tolerowania sytuacji bezadu).
123
5.
9
J
A
K
Z
M
IE
N
I
H
A
M
U
J
C
E
P
R
Z
E
K
O
N
A
N
IA
S
P
O
E
C
Z
N
E
?
Y
o
r
i
k
o
j
e
s
t
J
a
p
o
nk
i
chce
zmieni
swoje
negatywne
nastawienie
wobec
Afrykanw.
Zgodnie z moj
propozycj,
przesuna ich w
swojej
panoramie
spoecznej
z
miejsca,
ktre
zajmowali
na
dole, po lewej
stronie,
na
prawo i w gr.
Zaraz
potem
popatrzya
mi
prosto w oczy i
powiedziaa:
Tak, ale... skd
mam wiedzie,
e
oni
rzeczywicie
zasuguj
na
tak
wysok
pozycj?".
Yoriko
podkrelia, e
na
wysokie
pozycje
w
hierarchii trzeba
sobie
czym
zasuy. Mimo
to pierwsza cz
interwencji
zlokalizowanie
Afrykanw
po
prawej stronie nie sprawia jej
kopotw. Po
prawej stronie
robi wraenie
agodnych"
wyjania.
Trudniejsze byo
natomiast
postawienie ich
wyej.
Yoriko
powiedziaa:
Europejczycy,
Japoczycy,
a
przede wszystkim
Amerykanie,
wszyscy czego
dokonali - tylko
Afrykanie nie".
Reprezentowa
a
w
i
c
s
p
o
e
c
z
n
e
p
r
z
e
k
o
n
a
n
i
e
c
h
w
i
l
o
w
o
h
a
m
u
j
c
e
j
a
k
i
e
k
o
l
w
i
ek dalsze zmiany
jej postawy.
Ten przykad
sprzeciwu
ze
strony
czci
osobowoci
wie si z pojciem
przekonania".
Yoriko
bya
pewna,
e
pozycje
w
hierarchii
(reprezentowane
przez
wymiar
pionowy)
s
uzalenione od
wybitnych
osigni.
Dalsze
pytania
ujawniy,
e
pewne
osignicia byy
dla
Yoriko
bardziej
doniose
ni
inne. Wyczyny
sportowe miay
dla niej mniejsze
znaczenie
ni
osignicia w
literaturze,
sztuce,
gospodarce czy
technice.
Sposb
mylenia Yoriko
by
silnie
hierarchiczny,
jej
panorama
spoeczna miaa
pionow
struktur; ona
sama potrafia
dostrzec
najdrobniejsze
spoeczne
niuanse. Awans
w
hierarchii
spoecznej dziki
szczeglnym
osigniciom
by
zakotwiczony w
jej umyle jako
bardzo
wany
motyw.
Ze
w
z
g
l
d
u
n
a
t
o
p
r
z
e
k
o
n
a
n
i
e
m
o
l
i
w
o
c
i
z
m
i
a
n
y
j
e
j
n
e
g
a
t
y
w
n
e
j
postawy wobec
Afrykanw byy
dosy
ograniczone.
Wzorzec szybkiej zmiany
przekona spoecznych:
Tabula rasa!
Ponowne
przyswojenie to znana
w NLP technika
wprowadzania zmian
przekona.
Zawsze
gdy
postawy
spoeczne s skutkiem
traumatycznych
dowiadcze z grup
obc,
ponowne
przyswojenie moe
by waciw taktyk.
Jeeli
natomiast
odrzucana grupa nie
wywouje
adnych
negatywnych uczu,
niej przedstawiona
szybka
metoda,
wyprbowana
w
dodatku w wypadku
problemw
ze
spoecznymi
postawami, odniesie
najlepsze skutki.
Wskazanie:
Podan postaw
spoeczn klienta
hamuje przekonanie,
ktre nie ma rda w
urazach psychicznych.
124
5.10 JAK SKONI WIKSZE GRUPY

SUCHACZY
DO ZMIAN POSTAW
SPOECZNYCH?
Dotychczas zastanawialimy si nad zmianami postaw
spoecznych u pojedynczych klientw przychodzcych
do nas z powodu wasnych wewntrznych pobudek.
Zrozumiae jest, e taki system pracy z atwoci
wychodzi naprzeciw istniejcym tradycjom NLP.
Naszymi
dotychczasowymi
dowiadczeniami
podzielilimy si ju z tob na stronach tej ksiki.
Jednake bardzo spoecznie zaangaowani
politycy, menederowie i przywdcy mogliby odczu
pragnienie zmiany postaw u ludzi, ktrzy w ogle tego
nie chc. Moe si wwczas zdarzy, e zwrc si do
nas z prob: Pomoe mi Pan w praniu mzgw tych
zatwardziaych ra-sistw?". Ja osobicie zostaem
poproszony przez przedstawiciela ONZ o pomoc w
leczeniu ran psychicznych zadanych ludnoci w
Ruandzie.
125
K
r
w
a
w
a
rz
e
R
ua
n
d
yj
cz
y
k
w
b
y
a
w
y
ni
ki
e
m
sy
st
e
m
at
yc
zn
ej,
et
n
oc
en
tr
yc
zn
ej
in
d
o
kt
ry
na
cj
i
pr
ze
z
ra
dio Mille Colline.

Czy podobne metody
potrafiyby
take
przeciwdziaa takim
procesom?
Czy rzeczywicie
NLP jest w stanie
zaoferowa
nam
waciw technik do
wypeniania
takich
zada?
Co
z
etycznymi
i
ekologicznymi
zasadami NLP? Czy
zmiany
postaw
wbrew
woli
zainteresowanych nie
s naruszeniem map
terytorialnych" albo
szacunku dla modelu
wiata" innych ludzi?
W
przeciwiestwie do
sprawdzonych
tez,
zaprezentowanych w
pierwszej
poowie
rozdziau
pitego,
musz
poprosi
czytelnika,
aby
uwzgldni fakt, i
nastpujce wywody
maj raczej charakter
eksperymentu.
5.10.1 wiczenie
bycia dobrym
Praca amerykaskiej
instruktorki
postaw
antyrasistowskich,
Jane Alliot, pokazuje,
jakie problemy mog
wynikn,
gdy
nakania si ludzi do
pozbycia
si
etnocentrycznego
sposobu
mylenia.
Alliot to pani w
rednim wieku, biaa,
obdarzona siln wol.
Oczywicie jest ona
przekonana, e rasizm
stanowi
zagroenie
dla
przyszoci
Stanw
Zjednoczonych
i
konieczno
jego
zwalczania
usprawiedliwia
praktycznie
kad
m
et
od
pe
rs
w
az
ji.
N
aj
w
a
ni
ej
sz
str
at
eg
i
jej
sz
ko
le
je
st
o
d
w
r
ce
ni
e"
sy
tu
ac
ji.
Ic
h
uc
ze
st
ni
cy
zo
st
aj
po
dz
iel
en
i
na
ni
eb
ie
skookich
i
ciemnookich. Podczas
trwania caego kursu
Alliot dba o to, eby
niebieskoocy
byli
traktowani tak jak
Murzyni w Stanach
Zjednoczonych.
W
tym celu jest gotowa
wcieli si w bardzo
autorytarne
role.
Sposb,
w
jaki
kontroluje i ustala
reguy, ktrych musz
przestrzega
niebieskoocy,
powoduje
ich
uzalenienie od niej.
Krtko
potem
zaczynaj czu si
podle, a ich protesty
dostarczaj jej ora,
aby dalej mc w nich
uderza.
Do
dorosych,
niebieskookich mczyzn zwraca si ona
per boy" i traktuje
ich jak pgwkw.
Niebieskookie
kobiety s poniane i
krytykowane,
gdy
tylko sprbuj by na
przykad mie".
Ciemnoocy
uczestnicy
kursu
natomiast
siedz
podczas
treningu
koem
wok
niebieskookich
klczcych
na
pododze
porodku
pokoju. Jane Alliot
inscenizuje
ca
sytuacj w sposb
powany
i
dramatyczny, wywoujcy silne emocje. I
- jak mwi - upewnia
si, e ci zazwyczaj
wszechwadni,
dominujcy
biali
czuj si tak jak
czarna mniejszo w
ich
kraju.
My
moemy powiedzie,
e
zmusza
niebieskookich
do
tego, by bez ich
w
as
ne
j
zg
od
y
do
wi
ad
cz
ali
w
sp
l
no
ty
z
gr
up
ob
c
i
za
j
m
o
w
ali
dr
ug
po
zy
cj
sp
os
tr
ze
ga
ni
a.
U
cz
es
tn
ic
y
za
j
pr
o
w
ad
zo
nych przez Alliot to

zazwyczaj
pracownicy
pastwowi wysani na
szkolenie
przez
pracodawcw
prawdopodobnie jednak uczestnicz w
nich
dobrowolnie.
Niezapomniane
przeycia w drugiej
pozycji spostrzegania,
czyli
z
punktu
widzenia
grupy
odrzucanej, niewtpliwie wywieraj na
wikszo
wpyw.
Jasne jest, e mogliby
bojkotowa cae to
przedsiwzicie.
Psychologia
spoeczna okrela t
tendencj
mianem
reaktancji"
bezadnego
buntu
przeciwko
manipulacji. Jednak
umiejtnoci spoeczne Jane Alliot pozostawiaj tak gbokie wraenie, e

potrafi ona bez problemu przekona suchaczy o zaletach terapii wstrzsowej.
Instruktorzy o mniejszej sile psychicznej mogliby jednak mie z tym trudnoci.
Gdy ludzie dobrowolnie zgaszaj si na antyrasistowskie szkolenia,
oznacza to, e jakie czci ich osobowoci chc takiej zmiany, inaczej w
ogle by nie przyszli. Dlatego wtpliwe jest, czy wymuszon konfrontacj z
wasnym rasizmem rzeczywicie mona pokierowa w podanym kierunku.
Pomijanie faktu, i ludzie ci, bd co bd, si staraj, mogoby odnie wrcz
przeciwne skutki, ignoruje si przecie wwczas fakt, e ju przez samo
zgoszenie si na owe wiczenia s oni jednak lepsi". Jeeli uda nam si
nakoni takich umotywowanych uczestnikw kursu do identyfikacji z
mniejszociami i do gruntownego zastanowienia si nad sob samym
(powszechnie stosowany punkt programu antyrasistowskiego), to na jaw
wyjdzie zawsze wiele uprzedze. Kto wzrasta w rasistowskim spoeczestwie,
sam stanie si do pewnego stopnia rasist, i to bez wzgldu na pe i kolor
skry.
Nawet jeli silne czci osobowoci uczestnikw powyszych seminariw
d do zmian, czstka rasistowska - obojtnie jak saba - zawsze bdzie
gdzie obecna. Konfrontacja z t cech osobowoci wywouje u kursantw
wewntrzne konflikty mogce doprowadzi do wyrzutw sumienia, a nawet do
samoumartwiania si". Gdy nie zostan wynagrodzeni" za udzia w
szkoleniu, prawdopodobnie wrc do domu peni poczucia winy i zaczn
obwinia czonkw rodziny o braki etyczne.
Nawet jeeli odpowiadaoby to efektowi zamierzonemu przez instruktora,
nie musi jednak automatycznie prowadzi do zmian w etnocentry-cznych
postawach kursantw. Psychologowie spoeczni s przekonani, e istnieje
zasadnicza rnica midzy postaw, zamiarem i rzeczywistym zachowaniem.
Jeli wic maj zamiar ulepsza wiat, to nie wystarczy, eby uwiadomili
uczestnikom zaj ich nieudolnoci. Przeciwnie, powinni ich nauczy, jak by
dobrym, myle dobrze i czyni dobro.
Moim zdaniem wpajanie postaw antyrasistowskich powinno polega na
uczeniu zasad pokojowego wspistnienia. W gruncie rzeczy na takich
szkoleniach naleaoby uczy, jak nie dopuszcza do mentalnej polaryzacji.
Cz energii zuywanej na uwiadomienie uczestnikom kursu, jakimi s
niemoralnymi rasistami, mogaby zosta wykorzystana do nauczenia ich, w
jaki sposb oni sami mogliby si przyczyni do zmian postaw u ludzi, ktrym
nie przypado w udziale uczestniczenie w takim szkoleniu.
5.10.2 Modele spontanicznego nawracania
Typowym punktem wyjcia dla dziaa NLP mogoby by pytanie: W jaki
sposb ludziom, ktrzy nie widz ku temu adnych powodw, udaje si mimo
to samodzielnie zmieni lub - odwrotnie - zachowa swoje etnocen-tryczne
pogldy? I jak wyglda naturalny przebieg takich procesw?
127
W
ill
ia
m
z
wi
er
zy
m
i
si
na
pr
zy
k
ad
:
W
ie
sz
co
,
ja
za
w
sz
e
m
ia
e
m
up
rz
ed
ze
ni
a
do
cu
dz
oz
ie
m
c
w
y
j
cy
ch
w
H
ol
an
di
i. Ale pewnego dnia

jechaem
przez
Amsterdam
zatoczonym metrem,
penym Chiczykw,
Murzynw, Arabw i
rnych innych. Byo
ciasno i wszyscy
siedzieli blisko siebie.
Ile w nich byo
radoci! miali si,
wygupiali i mwili
przy tym aman
holenderszczyzn.
Ale... nie wyczuem w
powietrzu wcale alkoholu. Moe wanie
wracali z jakiego
kursu albo co w tym
rodzaju. Si rzeczy
widziaem
ich
cakiem z bliska,
patrzyem
w
rozemiane
oczy,
byem
wiadkiem
werbalnych
nieporozumie,
wyjanie,
umiechw
i
naturalnej radoci, ale
take
niejakiej
niepewnoci. Czuem
zapach
ich
skrzanych kurtek i
wody po goleniu.
Wida byo, e kady
z nich na swj sposb
stara si uoy sobie
ycie. Wszyscy mieli
nadziej na lepsz
przyszo. I nagle...
poczuem, jak mj
opr
maleje.
Przenikno
mnie
jakie ciepe uczucie
i... ni std, ni zowd,
inaczej nie da si tego
opisa, poczuem si
wewntrznie
zjednoczony z ca
ludzkoci. Ci ludzie
byli mi naprawd
bliscy.
Razem
bylimy obywatelami
wiata. Przestaem si
ba i odpryem si.
W tym momencie
zawali
si
mj
etnocentryczny
wi
at
opo
gl
d
!".
T
a
ki
e
sp
o
nt
a
ni
cz
n
e
n
a
w
r
ce
ni
e"
d
o
w
o
d
zi
,
i
tr
u
d
ni
ej
je
st
o
bs
ta
w
a
pr
z
y
ks
e
n
of
o
bi
cz
n
ych przekonaniach,
gdy obca grupa za
bardzo si do nas
zbliy. Przewaga jej
personifikacji
powoduje przejcie wraz z ni -do drugiej
pozycji spostrzegania.
Jak wida, to wanie
przytrafio
si
Williamowi. Oglnie
oznacza
to,
e
konstelacja istniejca
w
panoramie
spoecznej,
ktrej
towarzysz przeycia
natury
etnocentrycznej,
zostaje zburzona, gdy
realna"
spoeczna
geografia stanowi jej
wyrane
przeciwiestwo.
Skutkiem nagej,
bezporedniej
konfrontacji z obc
grup moe wic by
spontaniczna zmiana
postawy. Daje si to
rwnie
zaobserwowa
w
klasycznej
dramaturgii powieci
i filmw, w ktrych
bohater albo bohaterka zakochuj si w
osobie nalecej do
nieakceptowanej
grupy - na przykad
innej rasy, innego
plemienia,
grupy
wyznajcej odmienn
ideologi czy religi,
innej sfery spoecznej
lub bandy. I zawsze
historia koczy si
jednym z dwch
finaw:
albo
zakochani
zostaj
pozbawieni
ycia
przez czonkw ich
wasnych grup, albo
obie grupy dochodz
do porozumienia na
lubie
zakochanej
pary
i
wszystko
wieczy happy end.
Fakt, e ten typ
opowieci jest tak
p
o
p
ul
ar
n
y,
u
n
a
o
cz
ni
a
sp
o
ec
z
n
y
i
e
m
o
cj
o
n
al
n
y
p
u
n
kt
st
y
cz
n
o
ci
,
w
kt
r
y
m
w
ro
gi
e
so
bi
e
gr
u
p
y
z
bl
iaj si do siebie w
stopniu
przekraczajcym
niemal
granice
wytrzymaoci. Ukryt intencj takiego
scenariusza
jest
przekazanie widzowi
postaw
niespolaryzowanych.
Te
tematy
ilustruj to samo
zjawisko: kiedy tylko
obca grupa zbytnio
si zblia, pojawia si
niebezpieczestwo
zaniku polaryzacji. W
skali krajowej moe
to doprowadzi do
spoecznej
niestabilnoci
i
niepewnoci,
ktre
nierzadko uspokajaj
si tylko dlatego, e
dystans
narzucony
zostaje
ponownie
przemoc.
Zemsta
wedug zasady oko
za oko, zb za zb"
i zabjstwa w imi wendety przywracaj, mona powiedzie, do porzdku,

status quo polaryzacji grupa wasna - grupa obca. Terrorystyczne zamachy
bombowe czsto kad kres pokojowym fazom, w ktrych ta polaryzacja jest
nieco sabiej nasilona. Zawsze gdy wanie zanosi si na to, e Izraelczycy i
Palestyczycy dojd ze sob do porozumienia, to nastpny fanatyczny
zamachowiec podkada kolejn bomb.
Jeeli wic sugerujemy suchaczom bliskie" spostrzeganie odrzucanej
przez nich grupy, musimy zachowa ogromn ostrono. By moe powinnimy zaproponowa zblianie si krok po kroku. Zbyt dua blisko"
moe bowiem wywoa gwatowne reakcje.
Badajc spontaniczne zmiany etnocentrycznych postaw, powinnimy take
zwrci uwag na wypadki, w ktrych ludzie, ku naszemu zdziwieniu, nie
zostaj nawrceni". Tak jak ci, ktrzy latami yj w otoczeniu przedstawicieli
innej rasy i cigle jeszcze s do niej negatywnie nastawieni, albo ci, ktrzy
utrzymuj bliskie stosunki z czonkami odrzucanej grupy i mimo to mocno
trzymaj si swojej rasistowskiej ideologii - Ona przede wszystkim jest dla
mnie czarna, dopiero potem jest moj on" albo: On moe by dobrym
wsppracownikiem albo nawet najlepszym przyjacielem, a mimo to
pozostanie dla mnie ydem".
Zmiana etnocentrycznych postaw moe take dlatego nie doj do skutku,
e brak jej uoglnienia". Brzmi to moe nieco dziwnie, niemniej jest to
bardzo rozpowszechniona forma samoobrony przed zmianami zachowa.
Jestemy w stanie niezbicie trwa przy dowolnych przekonaniach spoecznych,
dyskwalifikujc wszelkie dowody na istnienie przeciwiestw i twierdzc: to
jest co innego. Jeeli na przykad jestem Palestyczykiem, a mj syn
zakochany jest w bardzo sympatycznej ydwce, to wcale nie oznacza, e
musz zmieni moje zdanie o wszystkich ydach. Mog po prostu potraktowa
synow jako jednorazowe odstpstwo od reguy", czyli w tym wypadku
dobr ydwk".
Podobne zjawisko zaobserwowaem u moich rodzicw, ktrzy nie lubili
wszystkich Niemcw, mimo e na urlopach poznawali tylko sympatycznych
obywateli tego kraju. Uwaali ich po prostu za chwalebne wyjtki. Podczas
drugiej wojny wiatowej antyniemieckie hasa gosiy: Dobry Niemiec to
martwy Niemiec". Podobne wypowiedzi syszy si wszdzie tam, gdzie ludzie
prbuj zintensyfikowa polaryzacj wasna grupa - grupa obca. Takie uwagi
brzmi niemal jak rozkaz: Nie wolno ci uoglnia wyjtku, masz dalej ich
nienawidzi".
Jeeli wic mwimy do audytorium o dobrych" przedstawicielach
odrzucanej grupy, ryzykujemy minicie si z celem. Jeli w ogle znajdziemy
posuch, zostaniemy zarzuceni prawdopodobnie wieloma kontrargumentami. I
nawet jeeli ostatecznie stwierdzimy, e caa grupa obca w gruncie rzeczy jest
w porzdku", udowodni tego nie jestemy w stanie. Kady przykad
przeciwny moe natychmiast zbi nasz argument, wskutek czego ucierpi
nasza wiarygodno i dobry stosunek do publicznoci.
129
J
e
el
i,
b
d
c
P
al
es
ty
c
zy
ki
e
m
,
ut
rz
y
m
uj
,
e
:
W
sz
ys
cy
y
dz
i
s
w
p
orz
d
k
u"
,
to
na
ty
ch
m
ia
st
st
ra
c
d
o
br
y
kontakt z grup, do
ktrej nale. Ale
jeeli
powiem:
Spotkaem jednego
yda i ten by w
porzdku",
istnieje
szansa, e zostanie to
przyjte jako wyjtek.
Jednake
bez
uoglnie si nie
obejdzie, skoro mamy
zamiar
zmieni
postaw
naszych
suchaczy
wobec
okrelonej
grupy.
Chcc
przeobrazi
suchaczy, ktrzy nie
cierpi
Luksemburczykw, w
ich sympatykw, nie
pozostaje nam nic
innego, jak nakoni
nasz publiczno do
uoglnie. Musi ona
przesun
personifikacj
wszystkich
Luksemburczykw na
dogodniejsze miejsce
w swojej panoramie
spoecznej.
Taki
sposb
postpowania stawia
nas jednak przed
powanym
dylematem, jeeli chcemy
zmieni
etnocentryczne
przekonania
naszej
wasnej grupy. To
prawdopodobnie jest
powd, dla ktrego
tak zwani posacy
pokoju
(patrz
podrozdzia 5.10.4)
najwyraniej staraj
si
unika
rozwodzenia si nad
fenomenem
grup
obcych i wasnych.
5.10.3 Przykad fuzji
przedsibiorsti1): Jak
wpyn na postawy
spoeczne1?
Wyobra sobie, e
jeste
dyrektorem
naczelnym
banku,
ktry ma zamiar
do
ko
na
fu
zji
z
ko
nk
ur
en
cj
.
N
ag
le
st
aj
es
z
pr
ze
d
po
w
a
ny
m
pr
ob
le
m
e
m
w
yb
ra
gr
up
w
as
n
cz
y
ob
c
.
N
a
pi
er
w
sz
y
rz
ut
oka sytuacja wydaje

si raczej pozbawiona
konfliktw rasowych,
jednak moe mie dla
ciebie zgubne skutki,
jeeli polem walki
stanie si twoja firma.
Aby zapanowa
nad
sytuacj,
potrzebna
jest
odpowiednia strategia
komunikacji. Fuzja
bdzie funkcjonowaa
tylko wtedy, gdy
wszyscy
uczestniczcy zatwierdz j
w swoich panoramach
spoecznych.
Ich
reprezentacje grupy
wasnej i obcej musz
si poczy w jedn,
now,
aprobowan
grup.
Przede wszystkim
jednak
powinny
zosta
zmienione
cechy
formalne
obrazu grupy obcej.
Naleaoby uczyni
go
bardziej
pozytywnym i przycign
bliej,
podczas
gdy
do
obrazu wasnej grupy
naley wczy take
czonkw
grupy
przeciwnej.
Ksztatowanie
dynamiki grupy, ktra
jest
konsekwencj
fuzji przedsibiorstw,
jest
jednym
z
decydujcych zada
kierownictwa.
Podstaw
komunikacji stanowi
w
powyszym
wypadku
przemwienia
wygaszane
przez
osoby
posiadajce autorytet
w danym przedsibiorstwie, skierowane
do zaogi, ktrych
celem
jest
zagodzenie
istniejcej
polaryzacji.
Kierownik moe
za
cz
od
po
dn
ie
si
en
ia
st
at
us
u
ob
ce
j
gr
up
y:
O
st
ate
cz
ni
e
w
ca
le
ni
e
s
ta
cy
li
".
Ja
k
ty
lk
o
zn
ac
ze
ni
e
tej
gr
up
y
ni
ec
o
w
zr
o
ni
e, mona zacz
podkrela
jej
rwno: Kady z
nas na swj sposb
dokadnie wykonuje
swoj prac". Po
czym
kierownik
powinien
zacz
propagowa
zjednoczenie
obu
grup,
by
moe
stawiajc ich" i
nas" razem jako
przeciwstawienie
wobec innej, obcej
grupy:
Mamy
przecie wsplne cele
i zamiary, musimy
razem stawi czoo
konkurencji".
Eksperymentujc z panoram spoeczn, dziel uczestnikw moich kursw na

dwie, losowo dobrane grupy. Kada z nich zostaje nazwana i otrzymuje wasn sal
konferencyjn. Po przeprowadzeniu kilkunastu wicze zaczynam polaryzowa obie
grupy, stale wyraajc opinie o nich" - czyli czonkach tej drugiej grupy:
- S tacy powolni, e musimy na nich czeka.
- Plan czasowy projektu jest przez nich zagroony.
- Nie rozumiej polece.
- Z trudem organizuj sobie prac.
- Nie maj o nas zbyt dobrego mniemania.
- Staraj si nas przecign.
W ten sposb zaszczepiam w obu grupach konkurencyjny sposb mylenia i w kocu
manipuluj ich przedstawicielami tak, e zaczynaj w pewnym sensie odczuwa
wzajemn wrogo.
Na koniec analizuj cechy formalne powstaych w ten sposb personifikacji grup
obcych.
Kiedy tylko kursanci uwiadomi sobie, e ta polaryzacja rodzi si w ich wasnych
gowach, polecam im skierowa uwag na przeciwny cel, czyli brak polaryzacji. Obie
grupy musz napisa przemwienie, ktre ich przewodniczcy wygosz na wsplnym
posiedzeniu. Jego celem ma by zjednoczenie obu stronnictw. Te polityczne mowy"
kieruj si nastpujcymi wytycznymi obowizujcymi obie strony:
131
P
o
d
o
b
n
e
s
t
r
u
k
t
u
r
y
m
o
e
m
y
z
a
o
b
s
e
r
w
o
w
a
t
a
k
e
w
p
o
lityce midzynarodowej. Na przykad

wwczas, gdy nowi
czonkowie
maj
przystpi do Unii
Europejskiej. Nowo
przyjte
pastwa
musz
pokona
podobn przepa
dzielc ich obc
grup od starych"
czonkw. Ponadto
boj si utraci
wasn
narodow
tosamo,
suwerenno
i
autonomi. Dania na
przykad ma ju
podobne zmiany za
sob,
a
Wielka
Brytania
jest
rwnie
dobrym
przykadem, mimo
e w innym sensie.
Tam
bowiem
problemem
jest
zwizek pooenia
geograficznego
z
wyobraeniami
panoramy
spoecznej.
Pooenie
geograficzne
Wielkiej
Brytanii
odzwierciedla
reprezentacj
polaryzacji.
Wyobramy sobie,
e jestemy w Anglii
i przyjrzyjmy si
oczyma wyobrani
reszcie
Europy.
Czonkw
Unii
Europejskiej
znajdujcych si na
staym
ldzie
widzimy
prawdopodobnie
daleko za morzem.
Psychologiczne
mapy
terytorialne
odpowiadaj
niekiedy
konstelacjom
panoramy
spoecznej. W ten
sposb
panorama
rodziny mogaby z
atwoci
o
d
p
o
w
i
a
d
a
m
a
p
i
e
E
u
r
o
p
y
:
H
o
l
a
n
d
i
a
z
n
a
j
d
o
w
a
a
b
y
s
i
w
k
r
g
u
r
odziny pastw, przy

czym Niemcy i
Francja
peniyby
obowizki ojca i
matki, a Belgia i
Dania mogyby by
modszymi brami.
Anglia
byaby
gderliw babci, a
Turcja
dalekim
krewnym.
Wielonarodowy
koncern Philips stara
si
podkreli
spjno
swoich
zagranicznych filii
take
przez
uksztatowanie stron
intranetowych
we
wasnej
firmowej
sieci
komunikacyjnej. Na
ekranie
komputerowym mona
zobaczy
wszystkich
pracownikw
tak,
jak
gdyby
ich
miejsca
pracy
znajdoway si tu
obok siebie.
5.10.4 Posacy pokoju
Historyczne
przykady tego, jak
mona
uwika
nard w wojn, s
wystarczajco
udokumentowane.
Ostatnio dyktatorzy
i
przywdcy,
wiadomie
manipulujcy
masami, publicznie
przyznali si do
studiowania i naladownictwa
historycznych
modeli.
Najwaniejsz rol
odgrywa przy tym
stymulowanie
poddanych,
aby
depersonifikowali
odrzucan
grup.
Jak
wida,
odtworzenie
tych
przestpstw nie jest
trudne,
wic
m
o
d
e
l
o
w
a
n
i
e
t
a
k
i
c
h
p
o
s
t
a
c
i
j
a
k
S
t
a
l
i
n
,
P
o
l
P
o
t
,
S
a
d
d
a
m
H
u
s
s
a
j
n
czy Hitler chyba

jednak nie musi si
znale
wrd
najwaniejszych
zada
praktykw
NLP.
Jeli
chcemy
wpyn
na
ludzko w kwestii
pokojowego
wspistnienia, nie
moemy ograniczy
si
tylko
do
odwracania"
zamierze tyranw.
Ten problem wymaga wikszego wysiku, czego najlepiej dowodz starania

tak zwanych posacw pokoju (np. Mubarak, Abi Nathan, Jimmy Carter,
Mahatma Gandhi, De Klerk, Mandela i wielu, wielu innych).
Tylko bardzo rzadko mwi oni o grupach obcych, nawet w pozytywny
sposb. Duo czciej ucz pokoju na wyszej paszczynie abstrakcji. Staraj
si przekaza postawy oglnie sprzyjajce pokojowi, czyli takie, ktre
wyrastaj poza mylenie w kategoriach wasna grupa - obca grupa.
Wspomniaem o tym ju na pocztku tego rozdziau, w trakcie rozwaa o
braku polaryzacji. Przekonalimy si, e jeli postawimy jednostk w centrum
i nadamy jej duchowe cechy formalne, to otrzymamy duo bardziej zoone
mapy spoeczne. Na ten wanie temat rozwodz si posacy pokoju i w ten
sposb wpywaj na cay spoeczny system operacyjny swoich zwolennikw.
Mogoby to brzmie nastpujco: Spjrzcie, kady czowiek jest przecie
jedyny w swoim rodzaju. Zrozumcie, e Bg kocha nas wszystkich. Wszyscy
razem tworzymy wielobarwne i urozmaicone uniwersum. Ju dawno temu nasi
przodkowie, a ostatnimi czasy nasi rodzice starali si przeobrazi nasz wiat w
wielokulturow wsplnot. Zrobili nam w ten sposb hojny podarunek, skupili
bowiem cay daleki wiat w naszych miastach. Kiedy bdziemy po prostu
obywatelami wiata. Nasze uniwersum cigle si zmienia i rozciga si przed
nami niczym ka pokryta polnymi kwiatami - wieloksztatna, pachnca i
kwitnca, zroszona tymi samymi kroplami deszczu i skpana w blasku jednego
tylko soca".
Jeli wic mamy zamiar zmieni cay system operacyjny naszych
suchaczy, moemy przedstawi im wizje ludzkoci, opiewa dalek
przeszo, odmalowa promienist przyszo i wysawia si jednostki
przyczyniajcej si do stworzenia wiata pokoju, mioci i szczcia.
Prawdopodobnie zastanawiasz si wanie, w jaki sposb takie puste
sowa" mog zmieni ludzkie postawy?
Moliwe, e zrozumiesz to lepiej dziki zdaniu sformuowanemu w 1979
roku przez Bandlera i Grindera: Caa komunikacja to hipnoza". Oznacza to,
e kiedy tylko kontakt zostaje nawizany, kada sugestia, niezalenie od stanu
wiadomoci suchacza, musi prowadzi do zmian w jego postawie. Mog one
nastpi nawet zupenie bez jego wiedzy.
Jeli powiem na przykad: O, widzisz zbliajcych si Chiczykw?", to
natychmiast ulegniesz tej sugestii. Si rzeczy musisz na moment zobaczy
oczami wyobrani zbliajcych si Chiczykw, nawet jeli bdziesz tego
niewiadomy. Oczywicie zaraz potem zrodzi si w tobie opr wobec tej sceny,
powodujc powrt wczeniejszego obrazu Chiczykw w oddali. Hipoteza
Bandlera i Grindera jest trudna do sprawdzenia, empiryczny dowd pozostaje
bowiem w sferze niewiadomoci.
Tymczasem jeli zaoymy po prostu, i kada zrozumiana wypowied
zmienia subiektywne (podwiadome) odczucie suchacza, to otworzy si przed
nami wiele moliwoci wpywania na ludzi. To bowiem oznaczaoby,
133
oc
zy
wi
c
ie
za
w
sz
e
po
d
w
ar
un
ki
e
m
ist
ni
en
ia
od
po
wi
ed
ni
eg
o
ko
nt
ak
tu,
e
w
sz
ys
tk
ie
st
os
o
w
an
e
pr
ze
z
na
s
pr
ed
yk
at
y
m
og
pocign za sob
zmiany
cech
formalnych,
ktre
nastpi niezalenie
od tego, czy suchajcy ich chce, czy nie.
Metafory zmieniaj te
cechy w podobny, ale
poredni sposb. Jeli
mwi: To jest tak,
jak bymy siedzieli
razem z wieloma
Chiczykami w maej
dce", to jest to
metafora okrelajca
blisko Chiczykw,
podobnie
jak
w
poprzednim
przykadzie.
Takie
przenonie powoduj
zmiany
cech
formalnych.
Ich
stosowanie
jest
nieuniknione,
gdy
osigniemy
pewien
stopie porozumienia
z
wiksz
grup
suchaczy.
Skoro wic to
prawda,
e
po
nawizaniu kontaktu,
sugestie natrafiaj na
podatny grunt, to
spokojnie
moemy
wykorzysta poznane
zjawisko i otwarcie
mwi do grupy na
temat pozytywnych
aspektw zmiany zachowa.
Takie
przemwienia
potrafi
naprawd
oddziaywa
na
spoeczne
postawy
dotychczas
mao
umotywowanych
suchaczy.
Zwrmy rwnie
uwag, e jeli ludzie
sami z siebie nie
wykazuj ochoty do
zmian, to nie oznacza
to automatycznie, e
s im przeciwni. Po
nawizaniu kontaktu
wystarczy
stale
powtarza te same
predykaty,
eby
sprowokowa u nich
in
ne
p
os
ta
w
y.
M
i
dz
y
p
or
oz
u
m
ie
ni
e
m
i
o
p
or
e
m
ist
ni
ej
e
c
is
y
z
w
i
ze
k.
Ja
sn
e
je
st,
e
g
d
y
lu
dz
ie
sp
rz
ec
i
w
i
si
na
szym
zamiarom,
szybko przestaniemy
by
z
nimi
w
kontakcie. W takich
wypadkach musimy z
precyzj
nawiza
dialog i poprowadzi
go w kierunku innych
aspektw ycia. I to
wanie stawia nas
niekiedy
przed
problemem uzyskania
porozumienia wobec
obcych
nam
przekona, wartoci i
kryteriw.
Chcc nawiza
kontakt z grup osb,
ktre
nienawidz
adwokatw, mona
wprawdzie
z
atwoci dostosowa
si do niej, mwic:
Dobry adwokat to
martwy
adwokat".
Bdzie to jednak,
oczywicie, sprzeczne
z
naszymi
pokojowymi
zamiarami. Jak wic
nawiza stosunki z
polaryzowan grup?
Waciwe
wypowiedzi powinny
uwzgldnia
pozytywne pobudki
etno-centrycznych
skadnikw
osobowoci.
Kontakt
z
polaryzowan
grup.
Pozytywne
pobudki (i zwizane z
nimi
przekonania,
wartociowania oraz
kryteria) kryjce si
czsto
za
etnocentrycznymi
czciami
osobowoci,
mog
nam
pomc
w
nawizaniu kontaktu
z grupami ludzi o
takich pogldach.
Redagujc
sprzyjajc
nawizaniu kontaktu
mow, dobrze jest
szczegowo
pr
ze
an
al
iz
o
w
a
te
p
oz
yt
y
w
ne
p
o
b
u
d
ki
kr
yj
c
e
si
za
m
y
le
ni
e
m
w
ka
te
g
or
ia
ch
gr
u
pa
w
a
sn
a
gr
u
pa
o
bc
a.
P
o
ni
e
j znajdziesz wiele
takich
wanie
pozytywnych
pobudek
(eby
uatwi wyobraenie
o nich):
1.242
Pragni
enie
bezpieczestwa,
zdrowia i szans
na przyszo
dla ciebie,
twojej, rodziny i
przyjaci.
1.243
Zamia
r dalszego
istnienia dziki
swoim dzieciom
i ch podtrzymania rodu.
1.244
Potrzeba
pracy i posiadania
zasobw
wystarczajcych do
ycia.
1.245
Pragni
enie miejsca
umoliwiajceg
o wychowanie
potomstwa,
upraw roli,
sucego
stworzeniu
warunkw do
pracy i ycia.
134
1.246
Swoboda wyznawania swojej

religii, obchodzenia wit i posugiwania
si jzykiem ojczystym.
1.247
Ch wzmocnienia uczucia
wsplnoty i swojej tosamoci spoecznej.
1.248
Pragnienie zachowania silnych wizi
spoecznych.
1.249
Potrzeba wspzawodnictwa jako
bodca i nowej siy.
9) Pragnienie
poczucia siy i
pewnoci siebie.
10) Marzenie o
zadowoleniu z ycia.
Po przytoczeniu kilku z tych zda, audytorium
zareaguje tak zwanym cigiem przytakiwa.
Wszyscy bd myle: Tak, tak, tak, tak". Gdy
ten cig utrwali si w ich wiadomoci, moemy
zacz dopasowywa si do subiektywnych
dowiadcze
poszczeglnych
panoram
spoecznych.
Relacj bdzie mona polepszy, gdy
uksztatujemy swoj wypowied pod ktem
istniejcego obrazu polaryzacji. Moemy na
przykad powiedzie: Stoimy tu i patrzymy na
siebie; i widzimy wszystkich innych ludzi
yjcych na wiecie. Widzimy ludzi, ktrych
kochamy i ktrych lubimy. Ale take tych, o
ktrych nie wiemy, co mamy myle i w ktrych
pozytywne pobudki wtpimy. Wydaj nam si
dalecy, ale jednoczenie wystarczajco bliscy,
eby moe nawet ich polubi".
Gdy zakotwiczymy t myl, moemy zacz
gosi mniej polaryzujce dewizy. Krok po kroku
powinnimy podbudowywa ugodowe zapatrywania.
135
5.10.
5
Jak
zmni
ejszy
ksen
ofob
i u
suc
hacz
y?
N
a
t
u
r
a
l
n
r
e
a
k
c
j
n
a
c
o
o
b
c
e
g
o
,
n
i
eznanego
jest
strach. Widocznie
musimy najpierw
pokona lk przed
now grup obc,
zanim nauczymy
si czu do niej
sympati.
Do codziennej
pracy
dziesitek
tysicy praktykw
NLP naley pomoc
ludziom
w
przezwycianiu
wszelkich lkw.
Ksenofobia take
jest odmian lku,
NLP powinno wic
by skuteczne i w
jej pokonywaniu.
Wskazana
byaby
tu
prawdopodobnie
metoda
leczenia
ksenofobii
za
pomoc podwjnej
dysocjacji, lecz jest
ona
zbyt
skomplikowana,
aby
mc
j
zastosowa wobec
wikszych
grup
ludzi. Lepiej jest
ograniczy si do
najprostszych
sposobw redukcji
lkw, na przykad
czenia
zakotwicze.
eby
osabi
zakotwiczenia
u
etnocentrycznych
suchaczy, mona
pomocniczo
zasugerowa
im
sytuacj, dla ktrej
charakterystyczne
s
wszystkie
komponenty
spoecznego
bezpieczestwa i
przyjemnoci
podobnie
jak
wspomniane
ju
wczeniej
przyjcie. Moe to
by
urlop
za
granic, przeycia
ze wspudziaem
t
u
b
y
l
c
w
i
t
y
m
p
o
d
o
b
n
e
.
T
a
k
e
:
p
c
i
e
d
o
t
e
a
t
r
u
z
c
a
g
r
o
mad obcych ludzi

i podzielenie si
wraeniami.
Naley
zakotwiczy
te
wraenia
i
uaktywni je w
poczeniu z istniejc
ju
reprezentacj
napawajcej
nas
lkiem
grupy
obcej.
Zakotwiczenie
koniecznie
musi
by
natury
wizualnej
lub
audytywnej.
Ewentualnie
moemy
wykorzysta
do
tego celu efekt
teatru" lub efekt
urlopu".
W
wypadku
zakotwiczenia
wizualnego
wskamy
jego
okrelony kierunek,
pamitajmy jednak,
e jego lokalizacja
moe si pokrywa
z miejscem, w
ktrym odrzucana
grupa
jest
spostrzegana
w
panoramie
spoecznej.
Dziaanie
zakotwicze mona
wzmocni,
okrelajc
odrzucan grup w
poczeniu
z
zakotwiczeniem
audytywnym. Na
przykad:
Zastanawiam si,
czy s
ludzie,
ktrzy odczuwaj
na przykad efekt
teatru, mylc o
adwokatach
(okrelenie
odrzucanej
grupy)".
czenie
zakotwicze
nastpuje zawsze i
w
s
z
d
z
i
e
.
N
a
p
r
z
y
k
a
d
w
t
e
d
y
,
g
d
y
A
r
a
b
,
M
u
r
z
y
n
,
H
o
l
e
n
d
e
r
,
J
apoczyk
albo
czonek
jakiejkolwiek innej
grupy, wzgldem
ktrej
ywimy
jakie uprzedzenia,
zrobi co, co ocenimy
bardzo
pozytywnie
bdzie wietnie gra
w pik non, gra
na
jakim
instrumencie
muzycznym, pisa
znakomite powieci
albo robi
cokolwiek innego. Ale - jak ju wspomniaem - czasami to nie wystarczy, eby

zmieni uoglniajce opinie, moe bowiem zosta potraktowane jako wyjtek.
Zawsze jednak lk nieco si zmniejszy. Kiedy za czowiek lepiej si czuje, to i
jego negatywne odczucia trac troch ze swej ostroci.
Gdy mamy wraenie, e grupa, do ktrej si zwracamy, czuje lk wobec
innej grupy, powinnimy bezporednio poruszy ten problem.
5.11 KSENOFOBIA, WASNE JA I DUCHOWO

Kilkakrotnie podkrelaem ju, e ludzie zmieniajcy (radykalnie) swoje
ksenofobiczne postawy, niekiedy sigaj do duchowych rde, na ktre z
kolei skadaj si dowiadczenia okrelane przez niektrych psychologw jako
pozazmysowe.
W swojej ksice Core Transformations Connirae i Tamara Andreas
nazywaj ten rodzaj dowiadcze stanami centralnymi. Takie stany wewntrzne wychodz pod wzgldem intensywnoci poza wasne Ja. Podczas
gdy jego zasoby czsto s obrazowane pojciami takimi, jak moje prawdziwe
Ja" lub moje gbokie Ja", rda pozazmysowe obejmuj, poza wasn
osob, take i inne istoty.
Do duchowych zasobw, ktre daj nam moliwo pokonania etnocentrycznych uprzedze, zaliczamy niekiedy take nasz stosunek do
ludzkoci" lub caego uniwersum". Potrafimy wic powiedzie: Czuj si
zwizany ze wszystkimi ludmi". Nierzadko uywamy pojcia mioci,
opowiadajc o radykalnym wyzbyciu si uprzedze. Typowymi okreleniami
byaby wszechstronna mio", wszechogarniajca mio" czy te
bezwarunkowa mio do wszystkich stworze".
Opracowania Andreasw dowodz, i wikszo nas potrafi wyzwoli w
sobie takie duchowe zasoby i kiedy oczekujemy od ludzi zmiany negatywnego
nastawienia wobec jakiej grupy, uaktywnienie tych wanie poza-zmysowych
cech moe by bardzo skuteczne.
Tutaj dostrzegamy fascynujce zjawisko: duga historia wojen religijnych
jako nie dostarcza nam dowodw na to, e istnienie zasobw duchowych
prowadzioby do pokojowych pogldw, prawda? W rzeczywistoci
137
w
yz
w
al
a
ra
cz
ej
sz
er
o
k
o
ro
zp
o
w
sz
ec
h
ni
o
ne
et
n
oc
en
tr
yc
zn
e
p
os
ta
w
y,
kt
r
e
ba
zu
j
na
re
li
gi
jn
yc
h
pr
ze
k
o
na
ni
ac
h.
Roli
tych
duchowych zasobw
w wielu religiach nie
mona lekceway.
Wiara, propagujca
jedno wszystkich
ludzi i stworze,
ucieka si do tych
rde
w
celu
wzmocnienia
podanych postaw
wrd
swoich
wyznawcw.
Jeeli zgodnie z
zasadami
NLP
zaoymy,
e
ludzko
istotnie
posiada
wszelkie
atrybuty konieczne do
wprowadzania zmian,
mamy rwnie prawo
przyj, i dysponuje
ona
take
przymiotami
niezbdnymi do przezwycienia postaw
etnocentrycznych.
Traktujc te zaoenia
jako pewnik, musimy
si zastanowi, co
powoduje,
e
niektrzy ludzie nie
s
w
stanie
wykorzysta ich do
osignicia spokoju
ducha i pokoju na
wiecie.
Gwn
tego
przyczyn moe by
brak
dostpu
do
duchowych zasobw,
co jest spowodowane
zazwyczaj
kulturowym,
politycznym i religijnym
oprogramowaniem",
ktremu
poddane
zostay poszczeglne
jednostki.
Nastpnym
czstym
motywem
niewykorzystania
pozazmysowych zasobw bywa rwnie
ich
kojarzenie
z
odrzucanymi
grupami. Dana osoba
obawia si, e jej
st
an
y
d
uc
ha
or
az
ic
h
o
kr
e
le
ni
a
na
le
ta
k
e
d
o
re
li
gi
i
gr
u
p
y
sp
os
tr
ze
ga
ne
j
ne
ga
ty
w
ni
e.
P
oj
ty
p
u
Je
d
n
o
"
u
b
wszechstronna mio
oraz
afirmacja"
chtnie
uywaj
czonkowie
i
przywdcy kociow
i sekt. Ju samo
sowo duchowo"
potrafi wywoa u
niektrych
osb
niemal
fobi.
Podobne
sowa
uaktywniaj w istocie
cechy
formalne
religijnego
fanatyzmu, zwaszcza
gdy s wygaszane z
duym naciskiem i
entuzjazmem.
Antyreligijne
postawy
i
fobie
potrafi przeszkodzi
ludziom w wykorzystaniu
ich
pozazmysowych
zasobw do wyzbycia
si
rasistowskich,
etnocentrycznych
uprzedze
wobec
odrzucanych grup.
Gdy pragniemy
wpyn na ludzi (i to
na
osoby,
ktre
waciwie
nie
przejawiaj ku temu
najmniejszej ochoty),
tak eby otworzyli si
na innych i odrzucili
nienawi,
potrzebujemy innych
umiejtnoci
komunikacyjnych ni
te, ktrymi dysponuje
przecitny terapeuta.
Musimy
umie
motywowa ludzi za
pomoc
ukrytej
sugestii, a do tego
niezbdna jest sia
spoeczna
i
odpowiednie rodki
retoryczne, jakimi s
na przykad metafory.
Poniej
wymieni
jeszcze kilka regu
takiej
poredniej
komunikacji. Jedn z
nich
jest
forma
ujawnienia
si:
opowiadamy o sobie i
za
ch
ca
m
y
w
te
n
sp
os
b
in
ny
ch
do
po
wt
r
ze
ni
a
pe
w
ny
ch
kr
ok
w
m
en
tal
ny
ch
.
I
nn
e
m
o
li
w
e
m
et
od
y
to
c
yt
at
"i
s
pr
a
w
oz
da
nie". Mwimy na
przykad:
Pewien
czowiek opowiedzia
mi, e jego siostra
zakochaa
si
w
Arabie. Obie rodziny
byy temu zwizkowi
przeciwne, ale ich
uczucia
byy
silniejsze..."
(Zakoczenie historii
moemy
dowolnie
upikszy).
Takie
metody
poredniej
komunikacji polegaj
na opowiadaniu o innych,
ktrzy
zwierzyli nam si ze
swoich przey. My
przekazujemy je dalej
naszym suchaczom.
Czsto
jest
to
najprostszy
sposb
komunikowania.
Wprawdzie
kaznodzieje i guru
wszelkich kultur i
czasw wykorzystywali ow technik do
swoich celw, lecz
czy jest to powd,
eby
z
niej
zrezygnowa?
Teraz sprbuj w zarysie przedstawi dialog, na wzr ktrego mona

zaplanowa komunikacj z grup suchaczy. Przyjmijmy rol mwcy, ktrego
celem jest jej dostarczenie motywacji grupie. Warunkiem jest posiadanie przez
nas pewnego autorytetu, a grupa musi okaza gotowo wysuchania nas, nie
musi natomiast okazywa zamiaru zmiany negatywnej opinii o odrzucanej
grupie. Ponisza metoda jest pomylana wycznie jako przykad i powinna
zosta szczegowo dopasowana do sytuacji, w ktrej j stosujemy.
Przykad komunikacji majcej na celu wspomaganie pozytywnych postaw
spoecznych za pomoc ujawnienia si. 1) Przytoczmy par przykadw
wasnych pozazmysowych (metafizycznych) przey: ... i nagle poczuem
co intensywnego, co, co trudno jest opisa. Nazwijmy to jednoci".
Taki styl opowiadania wywouje u suchajcych wspomnienia podobnych
przey. Teraz powinnimy opowiedzie, w jaki sposb za kadym razem
utosamiamy si z t spjnoci" i jak zatrzymujemy to uczucie: Jeli bardzo
si postaram, to bd cigle tak czu. O tak, to uczucie istnieje. Jak to dobrze
czu to, stojc tu i mwic do was...".
Nie spieszmy si. Uyjmy sformuowa przeamujcych ewentualny opr
suchaczy. Zrezygnujmy jednak ze zmieniania cech formalnych religijnego
przywdztwa czy fanatyzmu. adnych peanw! Ujawnijmy si, przyznajc si,
e sami si dziwimy temu, co mwimy: Mj Boe, ja mwi jak moja stara
nauczycielka od religii! No, ale niewane...". Nie powinnimy rwnie
ukrywa, i mamy wtpliwoci co do tego, czy dobrze jest ujawnia si z
pewnymi sprawami: Moe niektrzy z was pomyl, e jest to zbyt osobiste,
ale mam nadziej, e nie macie nic przeciwko temu...".
Inn moliwoci zapobieenia antyreligijnym protestom jest zajcie
technicznego lub naukowego stanowiska. Udajmy antropologa albo programist ludzkiego software'u".
1.250
Opowiedzmy o jakiej grupie, ktr sami odrzucamy, na
przykad o rzenikach". Podajmy taki przykad, ktry kadego skoni,
aby wyobrazi sobie wasn wrog" grup. Im bardziej osobisty i wyszukany bdzie nasz przykad, tym bardziej pobudzi on suchaczy do
przypomnienia sobie odpowiednich przey prywatnych. Powinnimy
mwi powoli, tak jak bymy szukali sw - da to naszym suchaczom
czas do namysu.
1.251
Zwierzmy si im, jak wracamy do przeszoci - w czasy, kiedy
jeszcze nie ocenialimy negatywnie odrzucanej obecnie grupy. Wtedy
rzenicy i piekarze byli dla mnie po prostu wacicielami sklepw". I
udajmy, e dopiero teraz przypominamy sobie, w jaki sposb
wyrobilimy sobie takie negatywne zdanie o danej grupie: Wanie mi
si przypomniao, jak do tego doszo. Nasz ssiad powiedzia raz do
mojego ojca: Pan X jest wstrtny jak rzenik".
139
W
ty
m
m
o
m
en
ci
e
m
us
i
m
y
o
pi
sa
lo
ka
li
za
cj
gr
u
p
y
o
bc
ej
w
na
sz
ej
pa
n
ora
m
ie
sp
o
ec
zn
ej
.
W
te
d
y
ul
o
k
o
w
aem
rzenikw
cakiem po lewej stronie; no i znajduj si
tam do dzisiaj".
Wyjani
powinnimy jedynie
pozytywne zamiary
tej czci naszej osobowoci,
ktra
reprezentuje
tak
opini o danej grupie.
Teraz
dopiero
rozumiem,
jakie
korzyci wyniosem z
tego, e ich tak
widziaem. Mj ojciec
mianowicie
by
piekarzem i, uwaajc
rzenikw
za
nikczemnych,
rekompensowaem
sobie
fakt,
e
zarabiali oni wicej
ni on. Naprawd! A
teraz pojmuj, e taka
bya
wwczas
sytuacja na rynku.
Misa byo mao".
Takie
uwagi
powoduj,
e
suchacze
rewiduj
swoje
wasne
negatywne zdanie o
odrzucanych grupach.
Nie omieszkajmy jednak podkreli ich
pozytywnych
pobudek.
4) Tymczasem
naley
uaktywni
duchowe
zasoby.
Obecnie,
czujc
spjno, mog
przenie
rzenikw
w
moim umyle
na praw stro
n. Rzenik te
czowiek...".
Moemy rzuci
par uwag co
do tego, jak
inne
byyby
nasze przekonania,
gdybymy ju
w
t
e
d
y
,
w
y
r
a
b
i
a
j
c
j
e
s
o
b
i
e
,
d
y
s
p
o
n
o
w
a
l
i
t
y
m
i
m
e
t
a
f
i
z
y
c
z
n
y
m
i
zasobami.
5) Ponadto
powinnimy
wspomnie, e
nasze ycie by
moe
poto
czyoby
si
inaczej,
gdybymy
mieli
lepsze
zdanie
o
odrzucanej
grupie. I e
teraz stale o
tym
pamitamy, aby
tylko zachowa
nowo
wyrobion
opini.
To,
co
zamierzamy w ten
sposb osign, to
zmiana wasnej przeszoci.
6) Na
koniec
przeniemy si
razem
ze
suchaczami w
przyszo.
W tym miejscu
moemy
przej
od
ujawnienia si
do
stawiania
konkretnych
pyta: W jaki
sposb zmieni
si wasze ycie,
gdy
za
czniecie
postpowa
wedug nowo
wypracowanyc
h zasad?".
Rozdzia 6
PANORAMA RODZINY
6.1 NLP I SYSTEM RODZINNY

Zachceni prac Virginii Satir nad terapi rodzin Richard Bandler i John
Ginder po raz pierwszy uyli pojcia terapii systemowej" w pracy Stru-cture
of Magie II (Struktura magii II) oraz w Changing with families (Zmieniamy si
wraz z rodzinami). W poowie lat siedemdziesitych terapia systemowa bya
czym nowym, a Bandler i Grinder wkroczyli na drog, ktr utorowali im
Bateson, Weakland, Haley, Laing, Erickson, Satir, Jackson, Watzlawick i
Minuchin.
Traktowanie rodziny jako system - pisali Grinder i Bandler w 1976 roku oznacza w terapeutycznej pracy z ni zastosowanie strategii odnoszcej si do
niej jak do ywego organizmu. Przy czym kady czonek jest jej istotn
czstk, jednym z elementw wanym dla zadowalajcego funkcjonowania
caego organizmu".
Systemowy sposb pojmowania uwolni terapeutw od psychoanalitycznych i medycznych tradycji pitnujcych klientw psychiatrycznymi
diagnozami. Teraz terapeuta mg zaj si okrelaniem dysfunkcjonalnych
wzorcw interakcji i cakowicie powici si klientom, nie ograniczajc si
przy tym do pojedynczych, skierowanych na leczenie" osb, tylko obejmujc
spojrzeniem cay system rodzinny. System ten uwaano za zdrowy dopiero
wtedy, gdy wszyscy jego czonkowie nauczyli si lepiej ze sob komunikowa.
6.1.1 Systemy rodzinne - halucynacja terapeutw?
Wprawdzie niektrzy terapeuci uywaj sowa system rodzinny" w co drugim
zdaniu, ale aden z nich nie zobaczy go na wasne oczy. System rodzinny" to
zbiorowa halucynacja terapeutw, a to dlatego, e systemy rodzinne to
niewidzialne nie-istoty. Matk, ojca czy dzieci moemy widzie, sysze,
dotkn i powcha, systemu rodzinnego - nie. Jeeli wyobraamy sobie
rodzin jako system, jest to wynik duego uoglnienia.
PANORAMA RODZINY
141
T
er
ap
ia
ro
dz
in
w
ca
le
ni
e
je
st
a
t
w
y
m
za
da
ni
e
m
,
w
r
cz
pr
ze
ci
w
ni
e,
je
st
o
na
d
o
sk
o
m
pl
ik
o
w
an
a.
M
o
na
j
p
or
wna
z
generalnymi
porzdkami
w domu, w
ktrym
straszy. Tam
duchy
brzcz
acuchami
i przesuwaj
meble tam i
z powrotem.
Zombi
maszeruj
po
korytarzach,
a w kadej
szafie, pod
kadym
kiem, za
kadymi
drzwiami i
pod kadym
dywanem
chowaj si
straszyda.
Obojtnie
jak
starannie
terapeuta
wywija
miot", w
tym domu
cigle
straszy.
Ledwo
odkurzacz
wessa
ducha, ju
wychodzi
on
tyln
stron
urzdzenia.
Siedzc
w
swoim
gabinecie w
towarzystwi
e
jakiej
rodziny,
terapeuta
popeniby
bd,
zakadajc,
i
widzi
przed sob
okrelon
liczb osb
rzeczywici
e
re
ag
uj
c
yc
h
ty
lk
o
na
si
eb
ie
w
za
je
m
ni
e.
W
ist
oc
ie
cz
o
n
k
o
w
ie
ro
dz
in
y
s
o
be
cn
i
ci
a
e
m
,
al
e
to
je
sz
cz
e
o
ni
cz
y
m
ni
e
wiadczy.
Nie reaguj
oni
bynajmniej
na
autentyczne
zdarzenia,
tylko
na
sceny
zachodzce
w
ich
wyobrani.
Terapeuta
moe
si
stara
ile
chce i mimo
to
czonkowie
rodziny
bd
widzie
i
sysze
zupenie co
innego ni
on.
Wemy
dowolny
przykad z
terapii
rodzin:
ojciec
umiecha
si i kiwa
gow
w
stron syna.
Matka
zaczyna
paka.
Crka
krzyczy na
brata:
Cigle co
kombinujes
z. Przesta
wreszcie,
raz
na
zawsze!".
Ojciec
grozi, e jej
przyoy.
Matka
mwi: O,
tak". Ojciec
wyjania
terapeucie:
Wie Pan,
od wakacji
nie
rozmawiali
m
y
o
pi
en
i
dz
ac
h.
I
w
ze
sz
y
m
ty
g
o
d
ni
u
b
y
a
a
w
an
tu
ra
o
je
g
o
ki
es
zo
n
k
o
w
e"
.
S
y
n
z
w
ra
ca
si
d
o
m
at
ki
:
upia
krowa".
Spotkani
a rodzinne
czsto
wprawiaj
terapeutw
w
osupienie.
Nie do, e
wszyscy
reaguj na
urojone
zarzuty, to
jeszcze
opieraj si
na
wyobraeniach
o osobach,
ktre
w
ogle
s
nieobecne zmarli,
dzieci,
dziadkowie i
tak dalej. Co
gorsza,
wikszo
tych
wyobrae
jest dawno
nieaktualna
albo
groteskowo
przejaskrawi
ona,
a
cignce si
za
nimi,
niemal ju
zapomniane,
historie
dotycz
nierzadko
caych
pokole.
Zwrmy
jeszcze
uwag
na
fakt,
e
zgodnie
z
zasadami
NLP
czonkowie
rodziny reaguj
wycznie
na czstki
osobowoci
i
e
z
po
w
od
u
ce
ch
ic
h
w
as
ny
ch
os
ob
o
w
o
ci
ob
ja
wi
aj
si
ws
ze
lki
eg
o
ro
dz
aj
u
ni
el
og
ic
zn
e
sp
os
ob
y
za
ch
o
w
ani
a,
tru
dn
o
zr
oz
u
mi
a
e
dla
terapeuty.
aden
terapeuta na
wiecie nie
zdoa
ogarn
wzrokiem
tych
wszystkich
duchw" i
czci
osobowoci.
W
jaki
sposb
profesjonali
ci w tej
dziedzinie
daj sobie z
tym rad?
Taka
zawia
sytuacja
zmusza
niekiedy
terapeut do
przyjcia
wobec niej
dystansu i
okrelenia
rodziny jako
caoci. Z
pewnej
odlegoci
jest on w
stanie
wytworzy
sobie
w
wyobrani
obraz
systemu
rodzinnego
w
interakcji" i,
przygldaj
c si tej
wizji, trwa
mimo to na
uboczu
chaosu
rodzinnych
nieporozumi
e,
wyrzutw
sumienia,
wzajemnych
pretensji,
podejrze,
zawici
i
pa
ra
do
ks
w.
Bi
or
c
po
d
u
w
ag
za
sa
dy
N
L
P,
m
o
e
m
y
po
wi
ed
zi
e
,
e
ko
nc
ep
cj
a
sy
st
e
m
u
ro
dz
in
ne
go
po
z
w
al
a
te
ra
pe
uc
ie
zd
ystansowa
si wobec
spostrzegan
ego chaosu.
Powstaje
tylko
pytanie, czy
taka
dysocjacyjn
a postawa
rzeczywici
e daje mu
do
rki
optymalne
narzdzia
interwencji
terapeutycz
nej.
142____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH TTm&KW Z LUDMI
6.1.2 Reprezentacja przewaa nad interakcj

Nie tylko terapeuci uwaaj rodzin za cao. Wikszo ludzi myli w ten
sposb i wyraa to, mwic : Moja rodzina chce, eby...", Wzrastaem w
rodzinie, ktra...". Personifikacje rodziny s dla nich czci rzeczywistoci
spoecznej. Rodzin mona widzie, czu i sysze. Mona j porzuci, oddali
si od niej lub si do niej zbliy, mona si z ni poczy. I wanie ta
codzienna, nienaukowa definicja ycia rodzinnego jest myl przewodni tego
rozdziau.
Terapeuta jest zdania, e systemy spoeczne skadaj si z wzorcw interakcji, przez ktre rozumiemy powtarzajce si sekwencje zachowa
komunikacyjnych. Na przykad: zawsze gdy ojciec umiecha si do matki,
matka umiecha si do crki. Podobnie jak w tenisie. Gra interakcji ma miejsce
zawsze, gdy smecz nastpuje po lobie.
Model panoramy spoecznej nie zajmuje si jednak wzorcami interakcji.
Nasza ksika dotyczy reprezentacji spoecznych i dlatego rodziny nie pojmuje
si tu jako systemu interakcji. Zasady panoramy spoecznej definiuj rodzin
jako zesp powizanych ze sob reprezentacji rodziny. Sposb, w jaki
ojciec widzi rodzin, w jaki matka widzi rodzin i w jaki dzieci j widz - to
wszystko skada si na subiektywn struktur rodziny. Midzy tymi
zapatrywaniami istniej rnice i podobiestwa. Te ostatnie z kolei tworz
zbiorow panoram rodziny.
Podobiestwa midzy panoramami poszczeglnych czonkw rodziny
wynikaj z wzajemnego wpywu na posiadane obrazy, a zbiorowe panoramy
powstaj dziki komunikacji. Czonkowie rodziny rozmawiaj na temat, jak
rodzina powinna" by spostrzegana - polega to gwnie na nazywaniu
zwizkw, okrelaniu lokalizacji i uyciu metafor (patrz rozdziay drugi i
dziewity). To tre danego zwizku, a nie wzorce tej komunikacji ksztatuje
reprezentacje rodziny. Z faktu, e jej czonkowie wzajemnie sobie sugeruj, co
maj widzie i czu, wyaniaj si ich obrazy. Jeli matka mwi do dzieci:
Wasz ojciec to moje due dziecko" i jednoczenie z umiechem wskazuje
ruchem gowy w kierunku na przykad trzymanego w rku zdjcia bobasa,
bdzie to bezporednio wpywa na wyobraenie dzieci o ojcu.
W tej ksice stoj na stanowisku, e sposb, w jaki rodzina jest spostrzegana, odczuwana i syszana przez jej czonkw, decyduje o strukturze
wzorcw interakcji. Jeli na przykad matka jest widziana przez wszystkich
jako silna i dominujca, interakcja z ni bdzie zawsze odbywa si na
podporzdkowanej jej paszczynie.
Uywajc porwnania z gr w tenisa, mona by powiedzie, e pozycje na
placu, na ktrych jednemu z graczy wydaje si, e za moment zlokalizuje
drugiego, decyduj o przebiegu caego meczu; to nie wzorce lobw i smeczw
rozstrzygaj gr. Analogicznie, reprezentacje rodziny przypominaj pozycje
graczy na placu. Czy gracz lobuje czy smeczuje, zaley od tego, gdzie
lokalizuje partnera, a nie od rodzaju poprzedniego zagrania.
PANORAMA RODZINY
143
6
.
1
.
3
R
e
p
r
e
z
e
n
t
a
c
j
a
a
i
n
t
e
r
a
k
c
j
a
o
d
w
r
c
e
n
i
e
p
a
r
a
d
y
g
m
a
t
w
Terapia
rodziny
posugujca
si
reprezentacj
ami ma na
celu zmian
zbiorowych
panoram
rodziny, co
funkcjonuje
najlepiej w
obecnoci
jej
wszystkich
czonkw i
przypomina
metod
Virginii
Satir zwan
rzeb
rodziny.
Zgodnie z
moj taktyk
polecamy
jednej
osobie
poustawia
pozostaych
czonkw
rodziny w
pokoju na
miejscach
odpowiadaj
cych
lokalizacjom
w
jego
panoramie.
Zmiany
i
dyskusja na
temat
powyszej
konstelacji
s
prowadzone
pod
kierunkiem
terapeuty.
Mam
nadziej, e
zacztek
mojej
metody
znajdzie
uznanie
u
innych
praktykw
NLP
i
b
dz
ie
pr
ze
z
ni
ch
ro
z
wi
ja
ny
i
ur
oz
m
ai
ca
ny
.
C
zy
tel
ni
ko
m,
kt
r
zy
pr
ag
n
w
yr
ob
i
so
bi
e
zd
an
ie
na
te
n
te
m
at,
po
le
ca
m
pr
ze
cz
yt
an
ie
rozdziau
smego, w
ktrym
opisz
zastosowani
e powyszej
metody w
stosunku do
grup
i
tworzenia
zespow.
Zaprezento
wany
tam
schemat
mona bez
problemu
przenie na
rodzin.
W
niniejszym
rozdziale
ogranicz
si tylko do
pracy
z
osobist
panoram
rodziny.
Jest ona o
tyle
praktyczna,
e
sesja
odbywa si
z udziaem
tylko
jednego jej
czonka.
Rola
terapeuty
podczas
pracy
z
reprezentacj
ami
zasadniczo
rni si od
tej,
ktr
odgrywa on
w
terapii
zorientowan
ej na wzorce
interakcji.
Te ostatnie
moe
dostrzec
tylko
terapeuta,
podczas gdy
reprezentacj
e rodziny s
osobistym,
su
bi
ek
ty
w
ny
m
od
cz
uc
ie
m
kl
ie
nt
a.
W
te
ra
pi
i
in
te
ra
kc
ji
pr
oc
es
e
m
ty
m
st
er
uj
e
te
ra
pe
ut
a
dz
i
ki
s
w
oj
e
m
u
g
ru
j
ce
m
u
da
ro
wi
spostrzegani
a
i
wyrozumia
oci.
W
wypadku
mojej
metody
pozycja ta
mu
nie
przysuguje.
Interwencje
nie
s
ksztatowan
e
przez
analityczne
spojrzenie
terapeuty na
rodzin i jej
komunikacj
,
tylko
przez
panoram
rodziny
klienta.
Jeli
terapeuta w
praktyce
powanie
podejdzie
do owych
zasad, to zaoenie
panoramy
spoecznej reprezentac
ja
przewaa
nad interakcj - w
przyszoci
w
decydujcy
sposb
wpynie na
terapi
rodzin.
Zaoeni
e to gosi:
gdy zmieni
si
reprezentacj
e rodzin, to
odpowiednio zmieni
si
take
wzorce
interakcji.
Reprezentac
je
ro
dz
in
za
da
j
si
pr
ze
ks
zt
a
ci
st
os
un
ko
w
o
at
w
o,
je
li
ty
lk
o
wi
ad
o
m
o,
ja
k
si
do
te
go
z
abr
a
.
T
a
z
m
ia
na
pa
ra
dy
g
m
atw
oznacza, e
terapeuci
rodzin nie
powinni
traci zbyt
wiele czasu
na
analizowani
e wzorcw
interakcji i
struktur komunikacji
ani
te
powica
si
czasochonn
ym
rozwaanio
m
nad
kwesti
lojalnoci
czy
winy
wicej
pokolenia,
tylko raczej
zastanowi
si,
jak
czonkowie
rodzin
wzajemnie
si
reprezentuj
i w jaki
sposb
mona
zmieni te
reprezentacj
e.
6.2
JAK
ZMIE
NI
SWO
J
PAN
ORA
M
ROD
ZINY
?
Ludzie
wyobraaj
sobie
w
mylach
innych
ludzi,
a
cechy
fo
r
m
al
ne
ty
ch
w
yo
br
a
e
de
cy
du
j
o
ty
m
,
ja
k
od
cz
u
w
aj
w
za
je
m
ne
st
os
un
ki
.
Zj
a
wi
sk
o
to
za
wi
er
a
si
w
pi
er
w
sz
y
m
za
o
eniu
panoramy
spoecznej:
stosunek
rwna
si
umiejscowie
nie.
Panoram
rodziny
naley
w
zwizku z
tym
zrozumie
jako zesp tyche umiejscowie. Pozycje, jakie czonkowie rodziny zajmuj

wobec wasnego Ja i siebie nawzajem, ustalaj struktur rodziny.
W zwizku z tym zadaniem terapii rodziny jest przesunicie reprezentacji
jej czonkw z jednego miejsca na drugie. Brzmi to prosto. Szczeglny urok
tej metody czsto polega wanie na prostocie; w tym wypadku jest ona jednak
take efektywna.
Zmiana umiejscowie bardzo mocno wpywa na dan osob, a przyczyn
tego jest bardzo wiele. Przede wszystkim w panoramie spoecznej reprezentujemy najwaniejsze dla nas osoby. Przesunicie wanego czonka
rodziny moe pocign za sob ogromne zmiany w postawach spoecznych,
odbijajce si rwnie na stosunkach pozarodzinnych.
Problemy w obecnej rodzinie przybior cakowicie inne oblicze, gdy
poprzesuwamy nieco jej czonkw. Poniewa konflikty rodzinne rozwizuje
si z okrelonych pozycji, to gdy te pozycje si zmieniaj, walka czsto
rozstrzyga si samoistnie. Mona by powiedzie, e dziaa" byy wymierzone
na okrelone cele, tylko e gdy te cele zmieni swoje pozycje, nie warto ju
bdzie do nich strzela.
Czonkowie rodziny, z ktrej pochodzimy, s pierwszymi, reprezentowanymi przez nas osobami i dlatego ich personifikacje staj si dla nas
fundamentem uspoecznienia. To ze stosunkw z rodzicami i najbliszymi
czerpiemy nasze podstawowe spoeczne kompetencje i z tej racji staj si one
dla nas prototypem normalnoci". W pniejszym yciu odtwarzamy je w
naszej wasnej rodzinie, a take w kontaktach z innymi ludmi. Struktura
panoramy rodziny z perspektywy dziecka zasadniczo wpynie na nasz
pniejsz panoram rodzinn. I podczas gdy Boszormenyi-Nagy akcentuje
rol domu rodzinnego, to w NLP stoimy na stanowisku, e to pozycje w
panoramie spoecznej, wyznaczone przez nas ju w dziecistwie
poszczeglnym czonkom rodziny, rzutuj na cae nasze pniejsze ycie.
Zmiany miejsc lokalizacji rodziny oddziauj na ca nasz osobowo.
Psychologia rozwojowa zna tego powd: osobowo czowieka jest formowana
przez identyfikacj z najbliszymi krewnymi ju w najwczeniejszym
dziecistwie. Poniewa dzieci przyswajaj sobie struktury osobowoci
najwaniejszych czonkw rodziny, same staj si jej czci. Zachodzi to
absolutnie automatycznie, prawo dominujcej personifikacji zmusza bowiem
dzieci do identyfikowania si z silniejszymi czonkami ich rodziny. To take
jest powodem, dla ktrego przeniesienie si w drug pozycj spostrzegania z
wasnymi rodzicami przychodzi nam tak atwo: wystarczajco czsto robilimy
to w dziecistwie. Wynikaoby wic z tego, e centralna pozycja wasnego Ja w
panoramie domu rodzinnego nie jest jedyn blisk nam perspektyw. Bez
problemw moemy przyj take punkt widzenia ojca, matki, braci czy sistr
i patrze na siebie samych. Ten wieloperspektywiczny system definiuje
struktur naszego subiektywnego domu rodzinnego.
PANORAMA RODZINY
145
Jaki
ekolwie
k
zmiany
w
stosunk
ach, na
przyka
d
przesun
icie
brata
czy
siostry
w inne
miejsce
,
zasadni
czo
rzutuj
na ca
nasz
struktur
poznawcz
. Pod
tym
wzgld
em
mamy
tu do
czynien
ia
z
system
em
system
em
powiz
anych
ze sob
repreze
ntacji.
6.3
REPR
EZEN
TACJ
E
CZ
ONK
W
ROD
ZINY
Klasycz
ne
pojcie
cigoci trwania
obiektu" Piageta
(1965) zawono
tu do cigoci
trwania
czowieka".
W
niniejszym
rozdziale
zajmiemy
si
szczeglnie
kategori
podrzdn, jak
jest
cigo
trwania czonkw
rodziny",
a
dokadniej
mwic,
cigo trwania
rodziny".
Raz
stworzona przez
dziecko, bdzie
mu
ona
towarzyszya
take wtedy, gdy
znajdzie si na
moment
samo.
Gdy
tylko
zabraknie
mu
kogo z rodziny,
widziana,
syszana
i
odczuwana
reprezentacja jej
czonkw
natychmiast
podpowie mu, e
oni
cigle
istniej. Mimo e
w
rodzinie
bezustannie
zachodz jakie
zmiany, mona j
odbiera
jako
stabiln warto.
Jedna z moich
klientek,
czterdziestoletnia
kobieta, narzekaa
na
czsto
pojawiajce si
uczucie
osamot
nienia.
Mwia
nawet o
egzystencjaln
ej
samotn
oci".
Okaza
o si,
e nie
potrafia
na
dugo
zatrzym
a
spoecz
nych
obrazw, e
brak jej
byo
silnego
uczucia
cigo
ci
trwania
czonk
w
rodziny
", ktre
posiada
wikszo
nas.
Oboje
rodzic
w
postrze
gaa
jako
migajce
obrazy,
dalekie
i
zwrco
ne
wzajem
nie ku
sobie za
daleko,
aby
mogli
oni
doda rodzicielskiej otuchy. A

dzisiaj,
jeeli
przez
duszy
czas nie widzi
przyjaciki,
wydaje jej si, e
serdeczne
stosunki z ni
musi budowa od
nowa.
Wikszo
ludzi nieustannie
ma przed oczami
swoje
zwizki
rodzinne,
stanowi
one
bowiem podoe
wszelkich
spoecznych
dowiadcze.
Czonkowie
rodziny zawsze
s
widziani
oczami duszy. Co
jest
jednak
charakterystyczn
e
dla
tych
portretw
rodzinnych?
Udao mi si
stwierdzi, i w
wypadku
przewaajcej
liczby dorosych
reprezentacje ich
dzieci
i
wspmaonkw
s zlokalizowane
bardzo blisko - w
porwnaniu
z
reprezentacjami
innych ludzi. Jeli
natomiast
czonkw rodziny
spostrzega si i
odczuwa
dalej,
jest to nieomyln
oznak
problemw. Blisko
jest
bowiem
regu
u
krewnych. Dzieci
s niekiedy nawet
odczuwane
i
widziane
bezporednio na
skrze lub pod
ni.
Znaczenie
tych
miejsc
nie
budzi
wtpli
woci:
niewyo
braaln
e jest,
aby nie
kocha
tak
blisko
repreze
ntowan
ych
dzieci.
Bardz
o
kocham
moj
crk,
widz
j
w
odlego
ci
dwudzi
estu
metrw
,
na
dole po
lewej
stronie"
- to w
ogle
nie ma
sensu.
Jeli si
kogo
kocha,
widzi
si go z
bliska.
U
wiksz
oci
dzieci
panora
ma
rodziny
skupia
si
wok
wasne
go Ja, a
egocent
ryzm
jest u
nich
normalnym
zjawiskiem.
Zastanawiajcy
jest
dopiero
moment,
gdy
widz si poza
rodzin.
Kiedy
modzi doroli
opuszczaj dom rodzinny, aby si usamodzielni, rozszerza si" take ich

panorama rodzinna. Kiedy stajemy na wasnych nogach", rodzice przesuwaj
si z przodu bardziej do tyu. Oznak stabilnej struktury rodzinnej jest jednak
spostrzeganie ich razem i blisko.
Zwrmy kiedy w przelotnej rozmowie uwag na predykaty ilustrujce
umiejscowienie ycia rodzinnego. Dostrzeemy, e jest w niej bardzo wiele
poj takich, jak blisko, dal i wsplnota. Mj ojciec by dla mnie
nieosigalny", Moja bya ona staa midzy nami", W moim yciu nie ma
miejsca dla innego mczyzny", Moja siostra bya mi zawsze najblisza",
Moi rodzice razem mnie wspomagali", Moi bracia ze sob walczyli".
T werbaln jasno sprawozdania popiera jeszcze niewerbalne, towarzyszce mu zachowanie. Obserwujemy spojrzenia, skinienia gowy i gesty
w okrelonych kierunkach, ponadto kinestetyczne okrelenia typu zimno" i
ciepo" bdce wyrazem struktury uczu dla innych lub wrcz kinestetycznej
drugiej osoby". Im bliej lokalizujemy innych, im wiksze s ich wizualne
obrazy, tym wiksz si maj te inne kinestetyczne osoby. Jest mi ona tak
bliska, e jeszcze silniej czuj teraz jej obecno". Jeszcze inne kinestetyczne
predykaty wyraaj wartociujce uczucia", takie jak uznanie, namitno,
nienawi albo mio. Na wymioty mi si zbiera, gdy tylko o niej pomyl.
Nienawidz jej!".
Niespjno", trwao", sia" i inne pojcia tego typu zazwyczaj
odzwierciedlaj stan powiza interpersonalnych. Wyglda to podobnie jak w
poprzednim rozdziale. Porwnywalny zwizek jak midzy kinestety-cznym Ja
i obrazem wasnym mona rozpozna midzy kinestetyczn drug osob i jej
obrazem. Jako istniejcego zwizku mona bezporednio ustali,
uwiadamiajc sobie te interpersonalne powizania.
6.3.1 Empiryczne dowody na istnienie panoramy rodziny
Najbardziej przekonujcym dowodem na istnienie i znaczenie paradygmatu
panoramy rodziny jest dla mnie sposb, w jaki wikszo ludzi na niego
reaguje. Nie wydaj si zdumieni czy zaskoczeni, gdy staram si im go
wytumaczy, i wszystko jest dla nich naturalne". Zawsze za, gdy pada
sowo naturalnie" czy naturalny", jest to oznak przyzwyczaje i
automatycznych reakcji. Ujawnia ono ludzkie sfery przetwarzania informacji,
niedostpne dla wiadomoci. Ja sam uwaam pocztkowo najciekawsze
aspekty psychiki zawsze za naturalne".
Rozmaite szkoy terapii rodzin dostarczaj dalszych wskazwek dotyczcych znaczenia lokalizacji".
Wspomniaem ju, e Satir posugiwaa si lokalizacjami", polecajc
swoim pacjentom rysowanie obrazw rodziny lub stosujc technik rzeby
rodziny (1972), polegajc na ustawieniu yjcego obrazu rodziny", tak
zwanego tableau vivant. Wynikajce z tego korzyci diagnostyczne byy
ogromne, poniewa w momencie, gdy w takim obrazie lub rzebie
PANORAMA RODZINY
147
z
m
ie
ni
on
e
zo
st
a
y
po
zy
cj
e
uc
ze
st
ni
cz
c
yc
h
w
ni
ch
po
st
ac
i,
z
m
ia
ny
na
st
po
w
a
y
ta
k
ei
w
str
uk
tu
rz
e
ro
dz
in
y.
M
in
uc
hi
n
kaza
czonkom
rodziny
rzeczywici
e zmienia
miejsca
i
przesiada
si
z
jednego
krzesa na
drugie, aby
w
namacalny
sposb
sprowokowa
zmiany w
ich
wzajemnych
stosunkach.
Takie
topograficz
ne
interwencje"
byy
rezultatem
jego
obserwacji
potwierdzaj
cych, e te
zmiany
miejsc
istotnie daj
podane
efekty.
Ju
w
latach
szedziesi
tych
rysowano
podobne
schematy
rodzinne.
Nazwano je
wwczas
socjograma
mi,
a
stosujcy t
metod
terapeuci
pozostawali
pod
wpywem
teorii
pl
spoecznych
Kurta
Lewina
(1952).
Take w
ps
yc
ho
dr
a
m
ie
M
or
en
ai
te
ra
pi
i
ps
yc
ho
m
ot
or
yc
zn
ej
Pe
ss
a
d
ostr
ze
ga
m
y
in
te
r
w
en
cj
e
u
w
zg
l
dn
iaj
c
e
st
os
un
ki
pr
ze
str
ze
nn
e.
adna
z
tych metod
nie
uwzgldnia
jednak
faktu,
e
lokalizacja
jest dla nas
gwnym,
fundamental
nym
sposobem
reprezentacj
i zwizkw.
Co
ciekawsze,
mj
austriacki
kolega po
fachu",
Walter
Otsch,
zwrci mi
uwag
na
fakt,
e
faktycznie
istnieje
terapia
wykorzystuj
ca
lokalizacje.
Zapyta
mnie: Czy
nie uwaasz,
e
terapia
systemowa
Berta
Hellin-gera
ma
duo
wsplnego z
panoram
spoeczn?
Przesuwanie
czonkw
rodziny to u
niego
podstawowa
metoda
postpowani
a".
Hellinger?
Pierwsze
sysz.
ELOW
ANIE
BERTA
HELLI
NGER
A
6.
4
M
O
D
O
d
po
na
d
dz
ie
si
c
iu
lat
g
wi
az
da
H
ell
in
ge
ra
wi
ec
i
na
fir
m
a
m
en
ci
e
ni
e
m
ie
ck
iej
ps
yc
ho
te
ra
pi
i.
Ni
c
w
ty
m
dz
iw
ne
go - jego
metoda
wywouje
bowiem
silne
emocje, ma
w
sobie
element
nadnatural
noci" i z
trudem daje
si
obj
przy uyciu
poj
powszechni
e znanych
kierunkw
terapii, co
czyni
j
atrakcyjn
w
oczach
ludzi
majcych
upodobanie
do nowoci i
tajemniczo
ci.
Hellinge
r pracuje z
grupami, a
intensywno
jego pracy
sprzyja wytwarzaniu si
silnych
wizw
midzy
czonkami
grup, co z
kolei
jest
uwaane za
niezmiernie
pozytywny
efekt
uboczny"
terapii.
Magiczn
y charakter
jego pracy
oraz sposb
autoprezent
acji
przycigaj
tumy
wielbicieli,
ktrzy
setkami
zjedaj na
jego
se
m
in
ar
ia.
Pi
er
w
sz
re
ak
cj
wi
k
sz
o
ci
uc
ze
st
ni
k
w
po
ta
ki
m
sz
ko
le
ni
u
je
st
zd
u
m
i
eni
e:
B
y
e
m
ab
so
lu
tn
ie
za
sk
oc
zo
ny
,
jakich uczu
potrafiem
dozna
przez samo
uczestnicze
nie
w
czyjej
terapii.
Wszystko
byo takie
realne
i
pasowao do
sytuacji
klienta".
Hellinge
r ma jednak
nie
tylko
zwolennik
w, ale take
przeciwnik
w.
Krytykuj
oni
jego
arogancki
sposb
bycia,
miae
wypowiedzi
,
uproszczone
uoglnienia,
brak terapii
uzupeniajc
ej
oraz
pasywn
rol, ktr
przydziela
swoim
klientom.
Nigdy
jednak nie
syszaem,
eby
zarzucano
mu
naladownic
two. Istniej
wszelkie
powody, aby
go
podziwia
za
samodzieln,
kreatywn
ideologi.
Hellinger
jest
nonkonform
ist
m
aj
c
y
m
ol
br
zy
m
i
w
k
ad
w
ro
z
w
j
ps
yc
ho
te
ra
pi
i,
na
kt
r
ej
po
lu
na
pr
a
w
d
wi
el
e
zd
zi
a
a.
W kolejnym podrozdziale opisz rnice i podobiestwa dla modelu

panoramy spoecznej i terapii systemowej Berta Hellingera, tak jak je
zrozumiaem. Zestawienie jego pracy z zasadami NLP byo najbardziej
fascynujcym przedsiwziciem podczas rozwoju panoramy spoecznej.
6.4.1 To jest jak gra w szachy!
Hellinger nazywa swoj metod psychoterapi systemow albo psychoterapi fenomenologiczn. Widocznie nie widzi take adnych przeciwwskaza do jej zastosowania. Wszystkie psychiczne problemy - od wszelkiego
rodzaju uzalenie przez urazy a po depresje - leczy si w gruncie rzeczy
jedn i t sam metod. I to nie tylko ostre psychozy, ale take cikie choroby
nowotworowe.
Jak si wydaje, Hellinger zawsze znajdzie powd, eby poprzesuwa
czonkw rodziny z jednego miejsca na drugie. Zasadnicze pytanie dotyczce
modelowania jego pracy brzmi: skd wie, gdzie ma kogo postawi?
Wydaje mi si, e gra w szachy" byaby stosown metafor dla opisania
jego dziaalnoci.
Pamitasz, jak po raz pierwszy przygldae si partii szachw? Prawdopodobnie te si zastanawiae, skd gracze wiedz, jaki wykona ruch?
Sytuacja wyglda podobnie, gdy obserwujemy prac Hellingera.
Na pocztku sesji zbiera on informacje na temat rodziny klienta: liczba
dzieci, ich pe, wiek i kolejno narodzin. W ten sposb wybiera figury,
ktrymi chce gra w szachy". Siga przy tym do genealogicznych faktw i
znamiennych wydarze z ycia danej rodziny. Jakie wypadki wczesnych
mierci?", Czy ktre z rodzicw byo ju wczeniej zamne lub onate?",
Czy twoja matka moe stracia dziecko?". Takie przejcia jak: naga mier,
konflikty, choroby, przestpstwa, wojny, rozwody, luby czy rozstania, wydaj
mu si bardzo wane. Jednak krtko zatrzymuje si przy takich epokowych
wydarzeniach" - tylko do moraentu wyjanienia ich znaczenia. Mona to
porwna z przerwan parti szachw. Hellinger musi jakby zrekonstruowa
przebieg dotychczasowej gry, ktry doprowadzi do obecnego stanu. Ktra
figura zostaa wczeniej zdjta? Czy na pocztku bya inna krlowa?
Partia
z
figurami
naturalnej
wielkoci.
Hellinger opracowa dramatyczn metod uwidaczniania
panoram rodziny i jego
show" jest duo lepsze ni
wikszo demonstracji w
NLP.
Pidziesit
osb
potrafi siedzie i przyglda
si, jak kto myli"z
zamknitymi
oczami.
Przypomina to nieco psychodram, z tym, e wszystko
odbywa si wolriej i mniej si mwi. Dostarcza to jednak
podanych dozna obserwujcym, ktrzy ledz kady
ruch, jak gdyby przed ich oczami rzeczywicie rozgrywana
bya partia szachw.
PANORAMA RODZINY
149
K
lie
nt
m
us
i
w
yb
ra
sp
o
r
d
ob
ec
ny
ch
os
ob
y
w
yk
az
uj
c
e
ja
ki
e
p
odo
bi
e
st
w
o
do
cz
o
nk
w
je
go
ro
dz
in
y.
R
ze
cz
y
wi
st
e
analogie
chyba
jednak nie
odgrywaj
szczeglnej
roli;
potrzebni s
tylko
zastpcy,
poniewa
praca
terapeuty
odbywa si
w grupach.
Krtki czas
trwania
takich
posiedze
jest
nastpnym
plusem. W
ten sposb
Hellinger
odpracowuj
e" kilkanacie
posiedze
dziennie gra
kilka
krtkich
partii.
Klient,
wyszukujc
zastpcz
rodzin",
musi
by
powany i
skupiony.
Hellinger
opisuje to w
Ordnungen
der Liebe
(Porzdek
mioci):
Teraz
zaprow
ad
kad
osob
po
kolei
na
miejsce
,
w
ktrym
widzisz
j
obecni
e
w
s
t
o
s
u
n
k
u
d
o
i
n
n
y
c
h
.
S
p
r
a
w
d
,
c
z
y
w
s
z
y
s
t
k
o
s
i
z
g
a
d
z
a
.
D
z
i
a
aj
zgodni
e
ze
swoim
przeko
naniem
,
tak
jak to
teraz
odczuw
asz.
Skontro
luj
cao
jeszcze
raz
i
wr
na
swoje
miejsce
"
(Hellin
ger,
1994,
s. 387).
Partia
szachw te
wymaga
powagi i
skupienia.
Klient
Hellingera
moe
przyjrze
si
stworzonem
u systemowi
(tzw.
ustawieniu
rodziny) z
trzeciej
pozycji
spostrzegani
a,
gdy
znajdzie
zastpc
take i dla
siebie
samego. W
roli widza
moe
ledzi, jak
terapeuta
przesuwa
dublerw.
Uywaj
c gry w
szachy jako
przenoni,
us
ta
na
w
ia
m
kl
ie
nt
a
kr
l
e
m
,
kt
r
y
zo
st
aj
e
za
st
p
io
n
y
in
n
y
m
kr
l
e
m
.
T
en
pi
er
w
sz
y
o
bs
er
w
uj
e
gr
ro
zw
ij
aj
c
si wok
swego
nastpcy.
Kiedy tylko
klient
zostaje
wykluczony
z
konfiguracji
, nie stawia
mu si take
adnych
dalszych
pyta. Jego
zadanie
ogranicza
si
do
wyszukania
zastpcw i
obserwowan
ia posuni
Hellingera. I
wanie ta
stosunkowo
pasywna
rola klienta
wydaje si
wikszoci
psychoterap
eutw do
podejrzana.
Otwarci
e
niemieckie.
Na pytanie,
skd
Hellinger
wie, gdzie
przesun
danego
czonka
rodziny,
cigle
jeszcze nie
mam jednak
odpowiedzi.
Do jakich
informacji,
oprcz
faktw
genealogicz
nych
i
biograficzny
ch,
odwouje si
on,
podejmujc
decyzj
odnonie
s
w
oi
ch
in
te
r
w
en
cj
i?
N
aj
w
a
ni
ej
sz
y
m
r
d
e
m
in
fo
r
m
ac
ji
s
dl
a
H
ell
in
ge
ra
du
bl
er
zy
.
Ki
ed
y
ty
lk
o
kl
ie
nt
us
ta
wi
s
w
oj
rodzin,
terapeuta
zaczyna si
ich pyta,
jak czuj si
tam, gdzie
wanie
stoj.
Z
du
wpraw
kontroluje
emocje:
Terapeuta:
Jak czuje si
ojciec?"
Dubler ojca:
Marnie".
Terapeuta:
Jak czuje si
szwagierka?"
Dublerka
szwagierki:
Jestem
bardzo
zazdrosna".
Na
podstawie
tego, czego
dowie si o
uczuciach
doznawanyc
h w okrelonych
miejscach,
Hellinger
decyduje, w
ktre
miejsca
maj
si
przenie
dublerzy
rodziny.
Uywajc
metafory
partii
szachw,
oznaczaoby
to, e gracz
pyta swoje
figury, jak
si czuj na
polu,
na
ktrym
wanie
stoj.
Na
przykad:
Hej, wieo,
jak ci tam
na
H7?".
W
ie
a
:
B
oj
si
w
a
n
ie
cz
ar
ne
g
o
g
o
c
a"
.
R
ze
cz
y
w
i
ci
e
je
st
to
g
o
d
n
e
p
o
d
zi
w
u.
P
o
ni
e
w
a
H
el
li
n
g
er
uf
a informacjom,
ktrych
dostarczaj
mu
dublerzy.
Zakada
prawdopodo
bnie
w
duchu,
e ich odczucia s rzeczywicie rdem informacji w procesie terapii klienta.

Co on sam ma na ten temat do powiedzenia?
Ustawienie rodziny przy pomocy dublerw dostarcza bezporednich
wiadomoci", twierdzi Hellinger, i zdaje si, e nigdy nie analizuje przy tym
uczu, z ktrych osoby te mu si zwierzaj. Hellinger traktuje uczucia
dublerw jako czyste" i niezawodne dane. Im bardziej s nieprzewidziane i
intuicyjne, tym lepiej. W pewnym sensie terapeuta zachowuje si jak gracz
pytajcy swoje figury, na ktre pole maj ochot si uda, i wychodzcy z
zaoenia, e one i tak same wiedz najlepiej, co dla nich dobre. Dziwne?
Chyba jednak tak!
Tajemnicze uczucia. W tym miejscu pracy Hellingera rozpoznaj
podstawowe zasady panoramy spoecznej. Dlatego e to, co przeywaj zastpcy czonkw rodziny, to nic innego, jak spoeczne emocje (zwizki)
powizane z konkretnymi umiejscowieniami. Poniewa wszystko wskazuje na
to, e lokalizacja" jest wspln i decydujc spoeczn cech formaln,
wszystkie te miejsca maj dla nas pewne znaczenie. Skoro wic dubler nie
wtpi ani nie odrzuca tych bezporednich wiadomoci", musi by chyba silnie
przekonany o swoich odczuciach.
Zastpca, ktry nie jest wiadomy spoecznych cech formalnych - a tak jest
najczciej - bdzie raczej zaskoczony tymi uczuciami. Jak mona odczuwa
emocje, ktre nale do rodziny kogo innego?"
Skomplikowane zaoenie Hellingera, e uczucia, ktrych doznaje zastpca, rzeczywicie istniej w rodzinie klienta, przekracza jednak granice
normalnej" psychologii. Zaczynamy si wtedy zastanawia: czy jest to moe
telepatia? Czy tak wanie funkcjonuje niewiadomo w rozumieniu Junga?
Czy raczej chodzi tu o pozazmysowe (metafizyczne) pojcia typu dusza",
intelekt" czy anio str"?
Waciwie jednak dlaczego tak si dziwimy? Gdyby dubler nie odgrywa
cudzej roli, to caa sprawa nie byaby nawet w poowie tak tajemnicza. Jednak
fakt, e gra on narzucon rol i absolutnie nic nie wie go z innymi dublerami
i e nie wie prawie nic o rodzinie klienta, jest zdumiewajcy.
Wedug mnie, poniewa jednak bardziej skaniam si ku wyjanieniom
normalnej" psychologii, wida tu co zupenie innego. Mianowicie fakt
odgrywania przez dublera cudzej roli, absolutnie nie przeszkadza mu w
korzystaniu ze swojego spoecznego systemu operacyjnego. Pozycje, w
ktrych znajduje si reszta dublerw, s dla szybko i podwiadomie
funkcjonujcego spoecznego systemu operacyjnego rzeczywicie rwnoznaczne z usytuowaniem w okrelonych zwizkach. I bezporednio std
wynikaj waciwe uczucia.
Bezporednie wiadomoci" Hellingera naley rozumie jako dostp do
strefy pierwotnych reprezentacji; umiejscowienie jest podstaw przey
spoecznych. Na szachownicy oznaczaoby to, e figury s wiadome tego, co
oznacza dana pozycja; tak jakby skoczek, goniec i wiea czuy si wspomagane przez stojce za nimi wasne figury i zagroone przez figury przeciwnika. To tak, jakby wiea zastpujca inn wie moga odczu, co ta
PANORAMA RODZINY
151
no
w
a
po
zy
cj
a
dl
a
ni
ej
oz
na
cz
a.
Po
pa
rci
ei
za
gr
o
en
ie
od
cz
u
w
a
si
w
ed
u
g
ty
ch
sa
m
yc
h
re
gu
.
P
yt
an
ie
tyl
ko
,
cz
y
y
ci
e
funkcjonuje
take
wedug tych
regu? Czy
spoeczne
cechy
formalne
rzeczywici
e maj t
sam
uniwersaln
wymow co
midzynaro
dowe reguy
gry
w
szachy? Czy
moe kady
gra
tutaj
wedug
swoich
wasnych
zasad?
Hellinge
r
nie
ujawnia
wiele
na
temat
psychologic
znych
imperatyw
w, wedug
ktrych
pracuje. Ale
czy mona
mu
to
zarzuca?
Na
konkretne
pytania
odpowiada
wymijajco,
zagbiajc
si
w
filozoficzne
dygresje na
tematy
fenomenolo
gii i teologii.
Oto cytat z
Ordnungen
der Liebe
(Porzdku
mioci):
Ja
sobie
niczeg
o nie
tumac
.
W
i
d
z
e
c
o
j
e
s
t
w
n
i
e
t
a
k
,
e
f
u
n
k
c
j
o
n
u
j
e
.
I
a
t
w
o
mona
si
przeko
na, e
ci,
ktrzy
uczestn
icz w
imitowani
u
takich
rodzin
nych
ustawi
e,
rzeczy
wicie
odczu
waj,
co zachodzi
w
danej
rodzini
e.
Mnie
to
wystar
cza"
(s.
418).
Hellinger
przypomina
mi mistrza,
ktry
wprawdzie
wygrywa,
bo jest posuszny
swoim
figurom, ale
nie bardzo
moe sobie
wytumaczy
, dlaczego
te figurki s
takie mdre.
Na temat
dublerw
rodziny
Hellinger
mwi:
Niekt
rzy
potrafi
,
stojc
t
a
m
,
o
d
c
z
y
t
a
z
d
a
n
e
g
o
o
b
r
a
z
u
,
j
a
k
i
c
h
u
c
z
u
p
o
w
i
n
n
i
d
o
z
n
a
w
a
...
Lepiej
jest si
skonce
ntrowa
i po
prostu
wczu
si
przez
chwil
w
siebie,
nie
zwraca
jc
uwagi
na to,
co
dzieje
si
dooko
a" (s.
399).
Na
podstawie
relacji
dublerw o
uczuciach
Hellinger
szkicuje
koncepcj
ulepszenia
ustawienia
rodziny.
Eksperymen
tujc
ze
zmianami
pozycji jej
czonkw,
bezustannie
kontroluje
uczucia
zastpcw.
W
duej
czci
kieruje si
ich
relacjami.
Wiemy
wic
ju,
skd
Hellinger
bierze
pewno,
gdzie ma
kogo postawi...". Bez
odpowiedzi
po
zo
st
aj
e
w
da
ls
zy
m
ci
g
u
g
w
na
k
w
es
tia
:
cz
y
ka
d
y
gr
a
w
te
s
za
ch
y
st
os
un
k
w
ro
dz
in
ny
ch
"
w
ed
u
g
ty
ch
sa
m
yc
h
r
egu
? Kiedy ja
w
wieku
jedenastu lat
uczyem si
gra
w
szachy,
czsto
kciem si
o
reguy.
Jakie
znaczenie
ma
na
przykad
wypowied
jednego
z
dublerw,
e,
powiedzmy,
odczuwa
wyrzuty
sumienia?
Czy mamy
po
prostu
przyj, i
czonek
rodziny,
ktrego ten
dubler
zastpuje,
czuje
to
samo? Czy
w ogle te
wyrzuty
sumienia s
jedynymi
uczuciami,
ktrych
mona
dozna,
stojc w tym
okrelonym
miejscu?
Gdy
kady gracz
postpuje
wedug
wasnych
regu.
Bandler
proponuje
potraktowa
cechy
formalne
jako
zjawiska
idiosynkraty
czne,
dlatego e
ludzie
pr
zy
pi
su
j
po
sz
cz
eg
l
ny
m
ce
ch
o
m
ba
rd
zo
r
n
e
zn
ac
ze
ni
a.
To
,
co
je
dn
eg
o
na
pa
w
a
str
ac
he
m,
m
o
e
us
zc
z
li
wi
dr
ug
ie
go
.
St
ru
kt
ury i formy
podniecajc
e dla jednej
pci, nudz
drug.
Dziea
sztuki
wprawiajce
w
ekstaz
niektrych
ludzi,
innych
pograj w
gbokiej
depresji.
Muzyka,
ktra
jednych
prowokuje
do
taca,
przyprawia
innych (jak
na przykad
moj matk)
o mdoci i
tak
dalej.
Wniosek:
cechy formalne
naley
uzna
za
idiosynkraty
czne.
Uywajc naszej szachowej metafory, oznaczaoby to, e krl znajdujcy

si w pewnym momencie gry na polu H5 ywi odmienne uczucia ni inny krl
stojcy na tym samym polu, ale podczas innej partii. Jeeli zajmowanie
okrelonych pozycji ma dla figur szachowych osobiste znaczenie, to nie ma
powodu zakada, i uczucia krla-zastpcy miayby by identyczne z tymi,
ktrych doznaje rzeczywisty krl na tym samym polu szachownicy.
Dziaalno Hellingera przeczy zaoeniu NLP, zgodnie z ktrym cechy
formalne s idiosynkratyczne. Powoywanie si na uczucia dublerw przyjmuje
bowiem za pewnik, e wszyscy ludzie w ten sam sposb koduj waciwoci
stosunkw spoecznych. Hellinger stwarza pozory, jakoby cechy te byy
uniwersalnym vademecum okrelonych lokalizacji, symbolizujcych za
kadym razem okrelone zwizki. Jeeli przesanki Hellingera miayby by
prawdziwe, oznaczaoby to, e odczucia dublerw tak samo jak kade inne
nadaj si do przeanalizowania jakoci jakiej pozycji w ustawieniu rodziny.
Czy jednak ma on racj?
Czy sukcesy Hellingera s przekonujcym dowodem na uniwersalne
znaczenie spoecznych cech formalnych? Chyba raczej nie. Bardziej prawdopodobne jest wedug mnie, e cao funkcjonuje dziki waciwym zbiegom okolicznoci, wystarczajcym, aby metoda Hellingera moga odnosi
sukcesy.
Czy emocjonalne oddziaywanie jego postpowania na uczestnikw
dowodzi uniwersalnego znaczenia lokalizacji? Nie. Jest to jedynie oznaka tego,
e kade ustawienie rodziny wyzwala silne emocje spoeczne, ale niekoniecznie musz to by emocje odczuwane w rodzinie klienta.
Czy powodzenie terapii Hellingera jest dowodem uniwersalnego zakodowania spoecznych cech formalnych? Te nie. wiadczy tylko o tym, jak
silnie moe dziaa kada zmiana ustawienia czonkw rodziny, niezalenie od
tego, czy zaspokaja ona potrzeby klienta, czy nie.
Chciabym przez to powiedzie, e nawet jeli terapeuta wprowadza tylko
przypadkowe" zmiany w pozycjach ustawienia, to mog one zapocztkowa
bardzo istotne poszukiwania i w kocu doprowadzi do nieodwoalnych
transformacji. Mogoby si wic rwnie okaza, e sprawy rusz z miejsca,
kiedy tylko danej osobie zostanie podsunity jakikolwiek alternatywny obraz
rodziny. Taka zmiana, ktra raz nastpia w obrazie klienta, zmusi go do
rozwizania problemu, co niekiedy wymaga wielotygodniowych wysikw.
Eksperymenty z ustawieniami rodzin. Susznoci mojej argumentacji
jednak take nie mona dowie. I cigle jeszcze nie uzyskaem odpowiedzi na
pytanie: czy krl-zastpca czuje to samo co prawdziwy krl? Albo inaczej: czy
dubler klienta ma takie same uczucia jak on sam?
eby podda prbie wiarygodno uczu zastpcy, przeprowadziem
eksperyment opisany poniej:
PANORAMA RODZINY
153
W
marc
u
1997
roku
zapro
siem
do
Utrec
htu
grup
trzyn
astu
stude
ntw,
ktrz
y nic
nie
wiedz
ieli o
ustaw
ieniac
h
rodzi
ny i
panor
amie
spoeczn
ej. Z
gry
uprze
dzie
m, e
ekspe
ryme
nt ten
jest
dla
mnie
bardz
o
wan
y
i
zad
aem
powa
gi,
konce
ntracj
i
i
dyscy
pliny.
Nast
pnie
powie
dziae
m,
e
potrzebuj
kogo
z
nieskomplikow
anym ukadem
rodzinnym.
Zgosi
si
pidziesiciole
tni mczyzna,
mwic, e mia
tylko jednego
brata.
Pomogem wic
mojemu
ochotnikowi,
metod
Hellingera,
ustawi swoj
rodzin tak, jak
ona wygldaa,
gdy mia on siedem lat. Kiedy
ju
by
zadowolony z
efektu
tego
uszeregowania,
poprosiem
czterech
wspuczestnikw
eksperymentu,
eby
skoncentrowali
si na swoich
uczuciach.
Teraz
pidziesiciola
tek
zosta
zastpiony
wybran przez
siebie osob. Na
ustawienie
rodziny
skaday
si
tylko
cztery
osoby:
ochotnik, jego
matka, ojciec i
brat, i stay one
tak, jak na
schemacie.
Stojc w tej
pozycji, zastpca
ochotnika mia za
zadanie wypeni
ankiet na temat
Mio
do
bliskiej osoby",
ktr
reszta
uczestn
ikw
eksper
ymentu
miaa
ju za
sob.
Celem
ankiety
bya
analiza
struktur
y
emocji,
a
opraco
wano j
na
podstawie
kryteri
w
sprecyz
owanyc
h przez
Camero
n
i
Bandler
a.
St
opy
wszys
tkich
uczest
nikw
zosta
y
obrys
owan
e na
podo
dze
kred,
aby
niemo
liwa
bya
zmian
a ich
pozyc
ji.
Kiedy
tylko
duble
r
wype
ni
ankiet,
by
odprowadzany
na stron, a jego
miejsce
zajmowa
kolejny
zastpca, wybrany
spord
pozostaych
czonkw
grupy. On take
proszony by o
wczucie si we
wasne emocje
oraz
wypenienie
ankiety.
Powtarzali
my ten proces
dziewi razy.
W kocu sam
klient powraca
na
swoje
miejsce
i
rwnie
wypenia
ankiet.
Pytanie 1:
Co czue, zajmujc dan
Pytanie 2:
Nazwij swoj najwiksz potrzeb i/lub okrel, czego

najmniej pragniesz, prze
Chc:
Klient nazwa] swoje uczucie samotnoci"
Poniej znajduj si odpowiedzi omiu osb
1. Osoba
2. Osoba
3. Osoba
Pierwsze
dwa
pytania
wyjtkowo
szczegowo
odzwierciedlay
emocje
spoeczne
przeywane
przez dublerw.
1: Nazwa uczucia:
- tsknota
-lk
- presja, przymus
PANORAMA RODZINY
155
T
o
b
y
ty
lk
o
ni
e
w
ie
lk
i
pr
z
y
k
a
d,
al
e
z
a
pr
as
z
a
m
k
a
d
e
g
o
d
o
p
o
w
t
rz
e
ni
a
e
k
s
p
er
y
m
e
nt
u
z
wiksz
grup.
Pewne jest
jednak, e
uczucia
doznawane
przez
kolejnych
dublerw
byy bardzo
intensywne.
Wszyscy
byli
te
zgodni co
do
ich
negatywneg
o podoa.
Rozbiene
zdania
istniay
natomiast
odnonie
tego,
co
dokadnie
odczuwano
i
jakie
postawy
uczucia te
wywoay.
Stopie
idiosynkraz
ji pokrywa
si take z
zaprezento
wanymi
przeze mnie
w rozdziale
drugim
wnioskami,
ktre
ujawniaj,
e ludzie w
bardzo
odmienny
sposb
pojmuj
cechy
formalne,
takie
jak
prawo/lewo
lub
odlego.
Badania,
ktrymi Jan
Snoek obj
niezalenie
ode
mnie
uczniw
szk
p
o
d
st
a
w
o
w
y
c
h,
r
w
ni
e
w
s
k
a
z
uj
n
a
w
y
s
o
ki
p
o
zi
o
m
id
io
s
y
n
kr
a
zj
i.
T
yl
k
o
w
y
m
ia
r
pi
o
n
o
w
y
dopuszcza
wicej
podobiest
w
w
zdaniach,
odgrywa on
jednak
w
pracy
Hellingera
jedynie
podrzdn
rol.
Oglnie
rzecz
biorc,
wtpliwe
jest,
czy
zakodowani
e
spoecznyc
h
cech
formalnych
ma
tak
uniwersalne
znaczenie,
eby
przypisywa
roli dublerw
tak
due
znaczenie,
jak robi to
Hellinger.
Jak
wytumacz
y
sobie
terapeutycz
ne
dziaanie
ustawie
rodzin?
Silne
emocjonaln
e dziaanie
zmian
ukadw
rodzinnych
wynika
z
ca
pewnoci z
faktu,
e
ludzie nigdy
nie szukaj
alternatywn
ych
reprezentacji
swojej
rodziny
z
wasnej
in
ic
ja
ty
w
y.
M
aj
c
o
d
ur
o
dz
en
ia
je
d
n
je
d
y
n
os
o
bi
st
pa
n
or
a
m
ro
dz
in
y,
pr
zy
z
w
yc
za
ili
si
d
o
ni
ej,
a
p
oj
ed
y
nc
ze
z
miany
nastpuj
wycznie
na
skutek
wydarze
losowych i
odpowiedni
ej
komunikacji
.
Jednoznacz
ne zmiany
cech
formalnych
s
raczej
rzadkie.
Zdanie:
Zdystanso
waem si
wobec
mojego
ojca"
wyraa
zmian
cechy.
Pozostaje
tylko
pytanie, na
ile
taka
naturalna
zmiana
odbiega od
zasugerowanego
przesunicia
wprowadzo
nego dziki
poleceniu
terapeuty:
Postaw
tam ojca!".
Jak ju
wspomniae
m,
wikszo
ludzi
zna
tylko
t
panoram
rodziny,
ktra
wytworzya
si u nich z
biegiem
czasu. Nie
przychodzi
im
do
gowy, e
jakakolwiek
zmiana w
o
g
l
e
b
y
a
b
y
m
o
l
i
w
a.
W
s
k
a
z
uj
c
ta
k
al
te
rn
at
yw
,
te
ra
p
e
ut
a
st
w
ar
z
a
kl
ie
nt
o
w
i
w
ar
u
n
ki
,
b
y
te
n uwolni
si
od
gorsetu
sztywnych,
podwiado
mych
ogranicze.
Wemy na
przykad
figur
na
szachownicy
stojc na
wystawie
sklepu,
ustawion
w
okrelonej
pozycji
i
zapomnian
na
dugi
czas.
Fabrycznie
nowa figura
nie
wiedziaa,
e moe si
porusza,
a dopiero
jaki klient
przestawi
j ktrego
dnia na inne
pole.
Znajc ju
moliwo
ruchu,
zacza
sobie
wyobraa
inne
posunicia.
Interwe
ncje
Hellingera
nie
s
bynajmniej
przypadkow
e. Przesuwa
on bowiem
swoje figury
wedug
jasno
sprecyzowa
nych,
podstawow
ych zasad
kompozycji.
Kilka z nich
pr
ze
ds
ta
w
i
na
k
o
c
u
ro
zd
zi
a
u
i
ta
m
te
za
p
o
zna
m
y
si
d
o
k
ad
ni
e
z
w
ie
lo
m
a
w
zo
rc
a
m
i,
z
kt
r
yc
h
w
y
w
o
dz
si instrukcje
postpowan
ia dotyczce
wprowadza
nia zmian w
panoramie
rodziny.
Nazywamy
je
wzorcami
panoramy
rodziny.
Szach i
mat.
Z
wzorcem
panoramy
rodziny
wie si
take nasze
nastpne
pytanie:
skd
Hellinger
wie, kiedy
ma przesta
przesuwa
swoje
figury? Co
oznacza
szach
i
mat"
w
systemowej
psychoterap
ii?
156
Jako kryterium sukcesu swojej terapii Hellinger podaje wycznie

polepszenie spoecznych reprezentacji u klienta. Na temat klienta, Brunona,
mwi:
Oczami wyobrani widzia on obraz swoich stosunkw rodzinnych.
Prba rozszyfrowania rodziny okazaa si zgubna i doprowadzia do
mierci jego siostry i matki. Bruno zaprezentowa swj obraz wewntrzny
tak, eby wszyscy mogli go widzie, a on sam mg wprowadza zmiany
majce na celu znalezienie lepszych rozwiza. Jednak w jego rodzinie
nic nie trzeba zmienia, aby te wyniki mogy oddziaywa na Brunona.
Jego ojciec nie musi si zmienia, nie musi w ogle wiedzie, co zaszo, a
zmarli pozostan zmarymi. Tylko Bruno moe teraz wchon inny,
lepszy, czulszy obraz swojej rodziny, i odniesie z tego prawdziwe
korzyci" (Hellinger, 1994, s. 407).
Celem takiego postpowania jest wypracowanie panoramy rodziny, w ktrej
kady staby na waciwym miejscu. To wanie Hellinger nazywa
rozszyfrowaniem".
Gdy klient przyjrza si wynikom, musia je zaakceptowa. Zamieniajc si
ze swoim dublerem miejscami, moe on od wewntrz przebada now sytuacj
rodzinn. To przyswajanie sobie" w pierwszej pozycji spostrzegania jest
zazwyczaj kocowym aktem terapii.
Wedug naszej szachowej metafory taka sytuacja daje si porwna ze
stanem, w ktrym krlowi ju prawie grozi mat. Terapeuta zamieni krla i
zacz przesuwa figury", ktre do pewnego momentu czuy si zadowolone,
po czym zabra krla-zastpc z szachownicy i w jego miejsce postawi z
powrotem prawdziwego monarch. Ten sposb postpowania otwiera przed
nim nowe perspektywy i moe on ponownie zacz wygrywa.
6.5 WEWNTRZNY SPOKJ
Wprawdzie opatrzyem kilka metod Helingera, a zwaszcza jego uoglnienia,
duym znakiem zapytania, z dwoma kryteriami jego rozszyfrowania"
zgadzam si jednak w zupenoci. Musz one speni dwa warunki:
1.252
Wszyscy zastpcy musz osign zadowolenie w
znalezionym przez siebie miejscu;
1.253
Kady czonek rodziny musi by szanowany i powaany oraz
mie prawo, aby do niej nalee.
Te kryteria s wane, zastpcy reprezentuj bowiem zasadnicze czci osobowoci klienta. Harmonia midzy nimi odzwierciedla zatem jego wewntrzn
harmoni.
Hellinger gosi, e kady czonek rodziny danej osoby jest czci owej
osoby. Innymi sowy: czowiek uwewntrznia" ca swoj rodzin, a z owych
internalizacji wyaniaj si czstki osobowoci. Posiadamy wic
uwewntrznione matki, ojcw, siostry, braci, dziadkw i babcie, ktrzy mieszkaj w naszych gowach. Terapia odnosi sukces, gdy stosunek do wszystkich
uwewntrznionych krewnych (czyli ich personifikacji) jest pozytywny i gdy te
czci s take pozytywnie nastawione do siebie wzajemnie.
PANORAMA RODZINY
157
R
e
pr
ez
e
nt
ac
j
ro
d
zi
n
y
n
al
e
y
w
o
b
ec
te
g
o
zr
o
z
u
m
ie
ja
k
o
za
sa
d
ni
cz
p
o
ds
ta
w
os
o
b
o
w
o
ci
.
L
e
k
cewaenie,
pogarda czy
jakiekolwie
k inne konflikty
w
rodzinie
zostaj
uwewntrzn
ione
i
przejawiaj
si
jako
psychiczne
obcienie.
6.61AJN
E.
ZAOE
NIA NA
TEMAT
YCIA
RODZIN
NEGO
Podczas
terapii
tradycyjnej
wszyscy
czonkowie
rodziny
pojawiaj
si u terapeuty
i
wysuchuj
jego
interwencji.
W
tym
wypadku
zrozumiae
jest,
dlaczego
kady
z
nich
w
jakim
stopniu
ulegnie jej
wpywom.
Poniewa
realni"
czonkowie
rodziny s z
ca
pewnoci
obecni, to
nikt si nie
zastanawia,
w
jaki
sposb
terapeutycz
ne dziaanie
d
o
c
h
o
d
zi
d
o
sk
ut
k
u.
N
at
o
m
ia
st
w
w
y
p
a
d
k
u
pr
ac
y
z
re
pr
ez
e
nt
ac
ja
m
i
sc
e
pt
y
c
y
z
m
je
st
ni
e
w
t
pl
iw
ie
n
a miejscu.
Mamy
pene prawo
zapyta
terapeut,
co si stanie
z
pozostaymi
czonkami
rodziny,
jeli
zmienione
zostan
tylko
obrazy
jednego z
nich. I jak
zachowa si
w
ogle
cay
system?
W latach
siedemdzies
itych,
kiedy
terapia
systemowa
bya jeszcze
nowoci,
postpowe
"
teorie
gosiy, i
rodzinami
steruj
procesy
homeostatyczne.
Taki system
ma zawsze
obowizek
wrci do
stanu
stabilnoci,
nawet
gdyby
ktry
z
czonkw
rodziny mia
przy
tym
postrada
zmysy.
Leczenie
pojedynczeg
o klienta nie
uzdrowi
caego
chorego
systemu,
gor-
cz
ko
w
ali
si
z
w
ol
en
ni
cy
te
ra
pi
i
sy
st
e
m
o
w
ej,
po
pi
er
aj
c
s
w
oj
e
po
gl
d
y
pr
zy
k
ad
a
m
i,
w
kt
r
yc
h
le
cz
en
ie
po
je
d
y
nc
zy
ch
klientw
doprowadzi
o nawet do
tego, e na
terapi
trafia"
inny
czonek
rodziny. By
to w sumie
ciekawy
sposb
zapatrywani
a,
ktry
ostatecznie
przyczyni
si do tego,
e obecnie
terapia
systemowa
cieszy si
powodzenie
m.
Innym,
praktyczny
m aspektem
tej teorii by
fakt,
e
podsuwaa
ona
take
moliwe do
przyjcia"
wytumacze
nie
na
wypadek,
gdyby
terapia si
nie
powioda.
Mwiono, i
takie
niepowodze
nie nie ma
nic
wsplnego z
terapeut,
przeciwnie,
win
za
niepowodze
nie leczenia
ponosz na
przykad...
rodzice
klienta, bo
odmwili
wzicia
udziau w
terapii
dzieci!
Pr
zy
po
m
in
a
m
so
bi
e
pr
zy
pa
dk
i,
ki
ed
y
te
ra
pe
uc
i
ob
wi
ni
ali
oj
ca
,
br
at
a
cz
y
m
at
k
ty
lk
o
dl
at
eg
o,
e
ni
e
w
yr
az
ili
on
i
go
to
w
o
ci
do
uczestniczen
ia w sesjach
synw
i
crek, mimo
e ci byli ju
doroli.
Teorety
czna
koncepcja
homeostazy
jest
by
moe
ncca, ale
moim
zdaniem
zbyt
abstrakcyjn
a, aby mc
uy jej do
celw
psychoterap
eutycznych.
Jest
to
bardzo
demagogicz
na metafora
pewnych
psychologic
zno-spoecznych
procesw,
ale
w
adnym
wypadku
nie jest to
prawo
przyrody.
Oglna
teoria
systemu
nauczya
nas
wprawdzie
obserwowa
rodziny
z
pewnego
dystansu i
przekazaa
nam
wiadomoci
dotyczce
interakcji
czy
te
sprze
zwrotnych,
ale nic poza
tym.
Nie
daa
te
ra
p
e
ut
o
m
d
o
r
ki
a
d
n
y
c
h
u
yt
ec
z
n
y
c
h
in
st
ru
m
e
nt
w.
P
o
d
o
b
ni
e
je
st
w
w
y
p
a
d
k
u
m
ec
h
a
ni
k
a
sa
mochodowe
go, ktry co
prawda
moe
zdawa
sobie
spraw, e
prawa
termodyna
miki i fizyki
kwantowej
obowizuj
take
w
ruchu
ulicznym,
ale nic mu
te
abstrakcyjn
e teorie nie
daj, kiedy
ma
naprawi
samochd.
Mimo wtpliwoci co do praktycznych korzyci wynikajcych z przyjcia

teorii homeostazy, nie mog jednak pomin tych wielu przypadkw, w
ktrych leczenie pojedynczej jednostki systemu zostao ukoronowane
sukcesem.
Oprcz zasad homeostazy, take pomieszanie poj realnych" ludzi i
obrazw spoecznych" utrudnia docenienie znaczenia terapii pojedynczych
czonkw rodziny. Gdy terapeuta pozytywnie wpynie na obraz ojca klienta,
krytycy zaraz bd pyta: A co stanie si z realnym ojcem?". Tego rodzaju
pytania znamionuj wanie pomieszanie poj. Poprawna, cho czsto
frustrujca odpowied terapeuty pracujcego z reprezentacjami powinna
brzmie: Nic, bo realny ojciec tu nie istnieje. Najbardziej rzeczywisty, znany
nam ojciec to wytwr naszej wasnej fantazji. Musimy wic tylko zmieni ten
wewntrzny obraz i terapia ju funkcjonuje".
Tymczasem taka jednostronna zmiana moe niekiedy mie daleko idce
konsekwencje dla prawdziwych ojcw (i innych) w wiecie zewntrznym.
Klienci relacjonowali: Ojciec sta si sympatyczniejszy, tak jakby te si
zmieni". Takie sprawozdania s na tyle czste, e niektrzy terapeuci skonni
s uwierzy, i zmiany wewntrznych obrazw wpywaj zarazem na
spoeczn rzeczywisto klientw. W tym miejscu jednak zaczyna si czysto
magiczne mylenie.
W zwizku z owym fenomenem w krgach New Age mwi si o sile
energii". Niektrzy wierz w nadprzyrodzone zjawiska nieograniczone czasem
i przestrzeni. Na przykad w to, e zmiana obrazu danej osoby w tajemniczy
sposb wpynie rwnie na osob realn. Takie magiczne mylenie, moim
zdaniem, nie docenia jednak znaczenia niewiadomej, niewerbalnej
komunikacji.
Kiedy kilka lat temu snuem te rozwaania, przyszo mi do gowy pojcie
lunego zaoenia, ktre gosi, e jeli jednostronnie wpyniemy na nasz
mentaln reprezentacj danej osoby, a wic zmienimy take nasze nastawienie
do niej, to zmieni si rwnie nastawienie tej (realnej) osoby do nas.
Jednake jeeli nie chcemy przypisa tego wzajemnego oddziaywania
siom nadprzyrodzonym, musimy chcc nie chcc pogodzi si z faktem, e
wynika ono z niewiadomej, niewerbalnej interakcji. Jeli wic zmieni moje
nastawienie do jakiej osoby, niewiadomie zareaguje ona na moje, choby
najdrobniejsze, niewerbalne sygnay i zmieni take swoje nastawienie do mnie.
Swobodna mimika, pewno spojrzenia i ucisku doni, ruchy gowy, oddech,
gos, ton i tym podobne podwiadomie informuj mojego rozmwc, e
postawa wobec niego ulega zmianie. Natychmiast i niewiadomie potwierdzi
on powysze sygnay i zareaguje na mnie odmiennie ni dotd. Przykady
takiej podwiadomej niewerbalnej komunikacji widzi si na kadym kroku.
Zwrmy choby uwag na wieo zakochanego czowieka. Wysyane przez
niego niewiadome niewerbalne sygnay spowoduj, e kochana osoba te si
w nim zakocha.
PANORAMA RODZINY
159
P
od
ob
ne
z
m
ia
ny
za
ch
od
z
w
w
yp
ad
ku
dz
ie
ci
ro
dz
ic
w
sk
or
yc
h
do
r
ko
cz
yn
w
al
bo
u
ty
ch
,
kt
r
y
m
st
al
e
do
ku
cz
a
si
szkoach. W
momencie
gdy ofiara
gruntownie
zmienia
swj obraz
sprawcy, a
take
wasnego Ja,
niekiedy
take
jej
cierpienia
dobiegaj
koca.
Fakt, e
niekiedy
takie
dziecko
wydaje si
wrcz
w
magiczny
sposb
przyciga
problemy,
tym bardziej
podkrela
rol
symboliki
spoecznej
w
zachowaniu
ofiary.
W
nowej
szkole czy
rodzinie
zastpczej
czsto
obserwuje
si nawrt
kopotw.
Ale
jeli
dziecko
potrafi
uwolni si
od gboko
zakorzenion
ych
wizji
sprawcw,
nierzadko
nastpuje
wyczuwalna
poprawa
sytuacji.
Jednak jak zawsze
powtarzam
moim
studentom w lunym
za
o
e
ni
u
ni
e
m
a
a
dn
yc
h
g
w
ar
an
cji
pe
w
ne
s
ty
lk
o
ni
es
po
dz
ia
nk
i.
6.
7
P
A
N
O
R
A
M
A
R
O
D
ZI
N
Y
Z
C
Z
A
S
W
D
ZIECI
STW
A
W trakcie
partii
szachw
figury
poruszaj
si
w
rnych
kierunkach i
po kolei s
zbijane. W
panoramie
rodziny
zachodzi
podobna
sytuacja. Jej
czonkowie
oddalaj si
od centrum,
aby zaoy
wasne
rodziny i w
kocu
umrze. W
grze
w
szachy
niebo"
znajduje si
tu
obok
szachownicy
,
tam
wanie
zbite figury
znajduj
wieczny
odpoczynek
".
Wedug
regu
gry
pionek
zamienia si
w dowolnie
wybran
figur, kiedy
osignie
kocow
lini
szachownicy
, ale nie
wolno
wprowadza
nowych
figur.
Przeciwnie,
zasady
rodzinnych
szachw"
do
pu
sz
cz
aj
do
ch
odz
en
ie
wi
el
u
no
w
yc
h
po
st
ac
i
do
ni
ek
o
cz
c
ej
si
pa
rti
i:
uk
oc
ha
ny
ch
,
w
sp
m
a
o
nk
w,
dz
ie
ci.
H
ell
in
ge
r
m
a
racj,
twierdzc,
e
ukad
panoramy
rodzinnej
jednostki
zaley
przede
wszystkim
od
osb,
ktre
znajdoway
si
tam
jeszcze
przed jego
urodzeniem.
Dziecko z
dniem
urodzin
wkracza do
istniejcej
rodziny, w
ktrej starsi
czonkowie
ju
maj
wasne
panoramy i
wspdziaaj
na
podstawie
tych
wewntrzny
ch obrazw,
dyktujc
zarazem
nowemu
przybyszowi
swj wasny
punkt
widzenia. W
ten sposb
starsi krewni
wpywaj na
panoram
rodzinn
modszych.
Poza
Hellingerem
wielu
psycholog
w
przywizuje
ogromn
wag
do
kolejnoci
narodzin w
rodzinie. W
jakim
stopniu
je
dn
ak
ta
ko
lej
no
de
c
ydu
je
o
pa
no
ra
mi
e
ro
dz
in
y?
W
yj
a
ni
en
ia
ud
zi
eli
m
o
e
na
m
po
r
w
na
ni
e
ze
so
b
ro
dz
in
ny
ch
pa
no
ra
m
bli
n
it
. Ponisze
rysunki
ilustruj
przykady
panoram
jednojajowy
ch
bliniakw
opracowane
przez Jana
Snoeka.
Jeeli
zaoymy,
e kolejno
narodzin
istotnie
decyduje o
panoramach
rodzinnych,
to
w
wypadku
jednojajowy
ch blinit, i
w
ogle
blinit,
powinny one
by bardzo
zblione do
siebie.
Rnice w
rysunkach
pokazuj
jednak, e
jest tak tylko
w
niektrych
przypadkach
.
Rozbienoc
i
w
panoramach
rodzinnych
blinit
udzielaj
rwnie
wyjanie
co
do
idiosynkraty
cznego
zakodowani
a
cech
formalnych.
Ale przede
wszystkim
dowodz
one, e kolejno
narodzin jest
tylko
je
dn
y
m
z
wi
el
u
as
pe
kt
w
ks
zt
at
uj
c
yc
h
pa
n
ora
m
y
ro
dz
in
ne
.
Mimo to naley przyj, i w rodzinach panoramy spoeczne starszych

bd ksztatoway panoramy modszych. Informacje dotyczce panoram osb,
ktre byy na wiecie ju przed nami, wszystkimi moliwymi kanaami
docieraj do naszych umysw. Starsi czonkowie rodziny wspomagaj
powstawanie obrazu rodziny u nowych przybyszw nie tylko poprzez
definiowanie zwizkw, rozmowy i wskazwki odnonie lokalizacji, lecz
gwnie poprzez spojrzenia i gesty. Niektrzy z moich klientw gestykuluj w
rozmowach ze mn tak jednoznacznie, e rozpoznaj poszczeglne lokalizacje
w ich panoramach spoecznych duo wczeniej, ni mi je poka. Jestem
przekonany, i ta niewerbalna komunikacja w duym stopniu wpywa na
ksztatowanie obrazw rodziny take i u maych dzieci.
Jeli ojciec, mwic o babci, zawsze spoglda i wskazuje w jednym kierunku, to dzieci ucz si od niego, gdzie j maj ulokowa. Ale rwnie przez
swj ton, stosowane predykaty i metafory oddziauje on na portret (zmarej lub
yjcej) babci w galerii przodkw dzieci.
Wpywajc na panoramy spoeczne dzieci, rodzice przekazuj im rwnie
wasne luki w pamici, uoglnienia i znieksztacone odczucia. Gdy
PANORAMA RODZINY
161
w
y
e
li
m
i
n
u
j
z
e
w
s
p
o
m
n
i
e
j
a
k
i
e
g
o
c
z
o
n
k
a
r
o
d
z
i
n
y,
z
n
i
k
n
i
e
o
n
r
w
n
i
e z ich
komunikacj
i z dziemi.
Mimo to te
ostatnie
wyczuj,
wiadomie
czy
niewiado
mie,
e
kogo
w
niej brak.
W
mojej
rodzinie na
przykad
nie mwio
si
o
pierwszej
onie
mojego
ojca.
W
1945 roku
zasza ona
w ci z
onierzem
kanadyjskie
j
armii
wyzwoleczej.
Mj ojciec
uzna
wprawdzie
dziecko,
rozwid
si jednak z
on krtko
potem. Rok
pniej
oeni si z
moj
matk. To,
e te fakty
zostay
wykrelone
z
historii
rodziny,
pozostawi
o luk w
mojej
panoramie.
Helling
er
znakomicie
wyczuwa
takie
systemowe
powikania.
Gdy
na
p
r
z
y
k
a
d
je
d
n
o
z
r
o
d
zi
c
w
st
a
w
ia
n
o
w
o
r
o
d
k
a
n
a
m
ie
js
c
u
z
m
a
r
e
g
o
d
zi
e
c
k
a
i
n
a
w
et
d
aj
e
mu
niekiedy
jego imi,
co takiego
moe dla
danej osoby
oznacza
komplikacj
e
wynikajce
z
identyfikacj
i
ze
zmarym
rodzestwe
m. Moe
wcale nie
jestem tym,
kim
jestem" takie
przypuszcz
enie
hamuje
dziecko.
Bywa
take,
e
ono samo
stawia si
na miejscu
dawno ju
zmarego
ukochaneg
o.
Przynajmni
ej
taki
wniosek
nasuwa si,
gdy
wemiemy
pod uwag
pomyki
zwizane z
uywaniem
imion.
Zdaniem
Hellingera
do
najpowani
ejszych
problemw
tosamoci
owych
dochodzi
jednak, gdy
dziecko
pci
mskiej ma
zastpi
d
zi
e
w
c
z
y
n
k
l
u
b
o
d
w
r
o
t
n
ie
.
F
a
k
t,
e
w
p
y
w
p
a
n
o
r
a
m
s
p
o
e
c
z
n
y
c
h
st
a
rs
z
y
c
h
n
a
panoramy
spoeczne
modszych
nie
jest
wiadomy,
powoduje,
e zbadanie
panoram
spoecznyc
h dziecistwa staje
si niekiedy
cik
i
dramatyczn
prac
emocjonaln
.
6.8 CZY WPROWADZANIE ZMIAN

RZECZYWICIE MOE BY TAKIE ATWE?
Czasami a trudno uwierzy, jak niezawodne s wyniki pracy nad cechami
formalnymi. Nie do wiary, e powierzchowna, na pierwszy rzut oka, zmiana,
na przykad przesunicie obrazu matki w inne miejsce, moe da tak znaczce
i dugofalowe rezultaty. To wszystko dzieje si zbyt szybko!" - rozbrzmiewaj
krytyczne gosy.
Jako praktycy NLP jestemy przyzwyczajeni do dyskusji na temat
paradygmatw zmian i nie umkno naszej uwadze, e szybko zachodzce
zmiany z trudem s akceptowane. Nawet w naszych wasnych krgach jest
jeszcze wielu sceptykw, mimo e owe zmiany zachodz tu obok nich. Takie
postawy moglibymy take natychmiast zmieni za pomoc odpowiednich
technik, gdyby nam tylko na to pozwolono!
Jasne jest jednak, e krytycy bd z uporem obstawa przy swoich
przekonaniach. Pozytywne zamiary ukryte za przewiadczeniem, e ich
wprowadzanie musi by trudne i bolesne, ciesz si jak wida wielkim
powaaniem wrd terapeutw. Takie przekonania chroni ich przed
rozczarowaniami i niepowodzeniami. No i oczywicie zapobiegaj temu
jednemu, nieuniknionemu pytaniu - ktre by moe zadaj sobie krytycy - a
mianowicie: Co waciwie robiem w cigu tych ostatnich dwudziestu lat od
narodzin NLP?".
6.8.1 Co zrobi z meblami?
Nasi klienci nie maj kopotw z przesuwaniem czonkw rodziny w panoramie spoecznej, tak samo, jak z przestawianiem w mylach mebli w mieszkaniu. Przychodzi im to w miar atwo, tylko terapeuta zastanawia si w
dalszym cigu: Gdzie i co musi zosta poustawiane?
Hellinger lepo wierzy uczuciom dublera. Przekonalimy si jednak, e nie
uwzgldnia on przy tym idiosynkratycznej natury cech formalnych. W jaki
wic sposb mona znale odpowiednie ustawienia, nie posugujc si
dublerami?
Dlaczego nie zapytamy pacjenta? Jedna z zasad NLP gosi, e klient
posiada wszelkie zasoby konieczne do wprowadzania zmian. Zapytajmy go
wic, dokd maj zosta przesunite poszczeglne personifikacje.
Wikszo moich klientw czuje si niepewnie, przygldajc si po raz
pierwszy swojej panoramie spoecznej, co dla mnie jest dowodem na to, e
dotychczas nie byli jej w ogle wiadomi. Odnosz wraenie, e spogldaj na
nowy, obcy im wiat. Ale i ja sam, patrzc na moj wasn panoram rodziny,
mam niekiedy wtpliwoci: Czy naprawd taki jest obraz mojej rodziny, czy
wanie go sobie wymylam?". Jeli trzeba za wiadomie zdecydowa, dokd
przesun personifikacje, jest si jeszcze mniej pewnym: Przesu j w lewo.
nie, w prawo... Nie, nie jestem pewien".
Gdy pytam moich klientw, jakie zmiany wydaj si im samym najkorzystniejsze, wpadaj czsto w zakopotanie. Moe Hellinger take
PANORAMA RODZINY
163
do
st
rz
eg
ni
ep
e
w
no
s
w
oi
ch
kl
ie
nt
w
i
w
y
w
ni
os
ko
w
a
z
te
go
,
e
on
i
sa
m
i
te
go
ni
e
wi
ed
z
.
M
et
af
or
a
pr
ze
st
a
wi
ania mebli
w
celu
upikszenia
pokoju
ilustruje powyszy
problem. Na
pewno
widziae
ju
adne
mieszkania,
moe
chtnie
ogldasz
czasopisma
dotyczce
urzdzania
wntrz
i
odwiedzasz
sklepy
meblowe.
Ma
si
wtedy
szczegowe
wyobraenie
o tym, co
powinno
sta
w
danym
pokoju. Dla
pewnoci
mona sobie
naszkicowa
plan.
Kiedy
jednak
spdzilimy
cae ycie w
otoczeniu, w
ktrym
wszystkie
pokoje byy
jednakowe,
na przykad
na
tradycyjnej
wsi, to nie
bdziemy
si dugo i
przede
wszystkim
wiadomie
zastanawia,
jak urzdzi
dom. Zrobimy to tak
jak zawsze.
Jeeli
za
wtedy kto
pr
zy
jd
zi
ei
po
wi
e
na
m,
e
m
o
na
po
us
ta
wi
a
st
o
y,
kr
ze
s
ai
re
ga
y
in
ac
ze
j,
b
dz
ie
m
y
sk
on
fu
ndo
w
an
i.
W
w
yp
ad
ku
us
ta
wi
en
ia
ro
dz
in
y znany jest
nam
prawdopodo
bnie tylko
jeden
model: nasz
osobisty.
Jednak
fakt,
e
niewiele
nam
wiadomo na
temat
innych
moliwoci,
nie oznacza,
e zmiany
umiejscowie
personifikac
ji
w
systemie
rodzinnym
s
wykluczone.
Prawdopodo
bnie
wprowadza
my je nawet
stosunkowo
czsto,
z
tym
e
niewiadomi
e, kierujc
si po prostu
zasadami
wasnego
spoecznego
systemu
operacyjneg
o, ktry jest
zaprogramo
wany
na
manipulacj
personifikac
jami
w
okrelonych
warunkach.
Jeli
na
przykad
syn dostaje
dobre
stopnie,
przysuwa
si
w
panoramie
spoecznej
ojca troch
bliej
do
ni
eg
o,
a
gd
y
c
rk
a
sp
ot
yk
a
si
z
po
w
sz
ec
hn
ie
zn
an
y
m
os
zu
st
e
m,
m
at
ka
od
su
ni
e
j
da
le
ko
w
le
w
o.
O
ta
ki
e
pr
ze
su
ni
c
ia
db
a
ni
ewiadomie
system
operacyjny
dziaajcy
wedug
oglnie
przyjtych
zasad. I to
dlatego
klienci
czsto nie
wiedz, co
odpowiedzie
,
kiedy
pytamy:
Jak
mylisz,
ktre
miejsce
bdzie
lepsze dla
twojej
matki?".
Nie
wiem, czy
Hellinger
zadaje
swoim
klientom
takie
pytania, ale
jest
on
przekonany,
e tak czy
inaczej nie
maj
one
sensu i, nie
zwaajc na
nich,
sam
decyduje o
przesunicia
ch. Zastpcy
mwi mu,
co czuj i
jakie
miejsca
chc zaj
w
konstelacji
rodziny.
Klienci s
tylko
obserwatora
mi.
6.8.2
Badamy
reguy gry
Hellinger
ob
se
r
w
o
w
a
ju
wi
el
e
uk
a
d
w
ro
dz
in
ny
ch
i
uo
g
ln
i
w
ni
os
ki
na
po
ds
ta
wi
e
s
w
oi
ch
do
wi
ad
cz
e
.
Al
e
ni
e
m
wi
,
co
ro
bi
i
jak.
Najwidoczni
ej take i
jego
uczniowie
nie wiedz,
jakich zasad
si trzyma.
Intuicja",
wyczucie",
bezporedn
ia wiedza",
obserwacja
"
to
odpowiedzi,
ktrych
udzielaj.
Sam
Hellinger
mwi: Ja
tylko
co
chwil
spogldam,
prawda
jednej
chwili
zostaje
bowiem
zastpiona
prawd
drugiej.
I
dlatego to,
co mwi,
dotyczy
tylko
danego
momentu. I
wanie t
prawd
momentu
mam
na
myli,
nazywajc
moje
postpowani
e
fenomenolo
giczn psychoterapi"
(s. 522).
Mnie to
nie
zadowala.
Takie mowy
na
temat
prawdy
momentu"
trc
trickiem
ja
ki
eg
o
gu
ru
.
W
te
n
sp
os
b
H
ell
in
ge
r
m
o
e
ro
zb
ro
i
ka
d
eg
o,
kt
o
po
w
t
pi
e
w
a
w
wi
ar
yg
od
no
je
go
w
yp
o
wi
ed
zi.
Tymczasem pracujc z dowiadczonym ekspertem, nie mona si spodziewa, e wyjawi nam on swoj wewntrzn strategi. Intuicja" to tylko
okrelenie zoonych, podwiadomych umiejtnoci, ktre umykaj
introspekcji.
Dlaczego Hellinger i jego uczniowie z tak atwoci potrafi zdecydowa,
gdzie zlokalizowa personifikacje swoich klientw? Z jakich rde
korzystaj? Czy wynika to z dugoletnich dowiadcze w budowaniu rodzinnych ustawie? Moe tak, moe nie.
Czy ci terapeuci uwaaj swoje wasne spoeczne cechy formalne za regu? Jeli prawd jest, e wszystkie miejsca maj dla wszystkich ludzi takie
samo znaczenie, to kada dowolna pozycja w ukadzie rodzinnym bdzie dla
kadego miaa jak wymow. Take dla terapeuty. W tym wypadku jego
podwiadomy spoeczny system operacyjny byby w stanie oddziaywa take
bez uprzedniego, specjalistycznego wyksztacenia!
Jeli spoeczne cechy formalne naprawd miayby mie takie uniwersalne
znaczenie, to kady mgby operowa wasnym kodem; kod terapeuty byby
rwnie skuteczny jak kod dublera czy kadego innego czowieka. A tymczasem
mj eksperyment wykaza, e jednak susznie podajemy w wtpliwo
uniwersalno cech formalnych. Jak mamy wic postpi?
W odpowiedzi musimy przyzna, e kody spoeczne s po czci uniwersalne, po czci idiosynkratyczne.
Uyjmy jeszcze raz naszej meblowej" przenoni. Nawet w najbardziej
niekonwencjonalnych mieszkaniach krzesa stoj wok stou, obrazy wisz na
cianach, a lampy na sufitach, szafy i regay stoj na pododze. Sypialnie take
posiadaj wsplne cechy, tak samo jak kuchnie. Uwzgldniajc ca kreatywn
swobod, istniej jednak uniwersalne wzorce.
Wydaje mi si, e take w systemowej terapii rodzin powinno by moliwe
rozpoznanie wzorw, ktre byyby bardziej zrozumiae i atwiejsze do
przekazania ni intuicja" i Jasnowidzenie". W naszej pracy musimy wzi pod
uwag zarwno uniwersalnoci, jak i idiosynkrazje.
Jakie wic uniwersalne wzory rozrniamy?
Ksika Hellingera Ordnungen der Liebe (Porzdek mioci, 1994)
dostarczya mi kilku wanych bodcw - i to pragnbym podkreli. Ponadto
bardzo skorzystaem z obserwacji jego pracy, czy to bezporednio, czy na
podstawie dokumentacji filmowych.
6.8.3 Powszechne wzorce
Uniwersalne wzorce charakteryzuj si gwnie tym, e wydaj si powszechnie przekonujce. Dlatego tak je nazwaem. S to te same wzorce, ktre
poznalimy w rozdziale drugim, czyli wzorce panoramy spoecznej, i wywodz
si one ze spoecznego systemu operacyjnego wsplnego dla wszystkich ludzi.
Poniej zebraem kilka z nich:
1.254
Intensywno uczu maleje w miar zwikszania si odlegoci.
1.255
Personifikacje widziane blisko siebie s odbierane jako
cao.
PANORAMA RODZINY
165
1.
25
6 P
e
r
s
o
n
i
f
i
k
a
c
j
e
s
t
o
j
c
e
n
a
p
r
z
e
c
i
w
k
o
s
i
e
b
i
e
p
o
z
a
k
r
g
i
e
m
bli
skic
h
ozn
acz
aj
kon
flik
ty,
nat
omi
ast
per
son
ifik
acj
e
stoj
ce
nap
rze
ciw
ko
sieb
ie
w
kr
gu
blis
kic
h mi
o.
1.257
Perso
nifi
kac
je
od
wr
con
e
do
sieb
ie
ple
ca
mi
prz
esta
y
si
ze
sob
ko
mu
nik
o
w
a
1.
25
8 P
e
r
s
o
n
i
f
i
k
a
c
j
e
s
p
o
g
l
d
a
j
c
e
w
j
e
d
n
y
m
k
i
e
r
u
n
k
u
y
j
ze
sob
w
pok
oju.
1.259
Perso
nifi
kac
je
stoj
ce
za
inn
ymi
wsp
iera
j
te,
na
kt
re
spo
gl
daj
.
1.260
ielko
odpowiada
statusowi.
Te
uniwersalne
wzorce
s
pomocne w
planowaniu
terapeutyczn
ych
interwencji.
Trzeba tylko
zasugerowa
zmiany
i
przeanalizo
wa je z
punktu
widzenia
pierwszej i
drugiej
pozycji
spostrzegani
a,
aby
osign
godne uwagi
rezultaty.
Poniewa
za
te
wzorce
s
nam wanie
powszechni
e
zn
an
e",
do
k
ad
ne
w
yj
a
ni
en
ia
do
ty
cz
c
e
ic
h
za
st
os
o
w
an
ia
w
pr
ak
ty
ce
s
zb
yt
ec
zn
e.
W
a
ne
s
tyl
ko
po
zy
cj
e
z
pr
zo
du
, z
ty
u,
na
g
rz
e, na dole, z
prawej
strony,
z
lewej.
Wymiar
poziomy jest
idiosynkraty
czny,
nie
posiada wic
uniwersalne
go
znaczenia.
Take
wymiar
pionowy i
odlego
mierzy si
wasn,
osobist
miar.
6.9
WZORCE
PANORAM
Y
RODZINY
Oprcz
wyej
wymieniony
ch,
powszechnie
znanych
wzorcw
oraz oglnych
wzorcw
panoramy
spoecznej, o
ktrych bya
mowa
w
rozdziale
drugim,
kolejno
zbadamy
kilka
tych
mniej
oczywistych
. Poniewa
za w NLP
preferujemy
pojcia
obrazowe, to
nazw owe
wzorce
warunkami
formy
panoram
rodziny. Na
co
dz
ie
po
s
ug
uj
e
m
y
si
ok
re
le
ni
e
m
w
zo
ru
pa
no
ra
m
y
ro
dz
in
y"
.
Te
w
zo
rc
e
inf
or
m
uj
na
s,
ja
ki
e
ko
nfi
gu
ra
cj
e
pa
no
ra
m
y
ro
dziny mona
zmieni.
Jeeli
rozpoznacie
jeden
lub
wicej
owych
fenomenw i
bdziecie
zdania,
i
przeszkadzaj
one
klientowi w
osigniciu
upragnionyc
h
przez
niego celw,
postarajcie
si
je
zmieni.
Wzorce
te
s
modelowane
czciowo
wedug
Berta
Hellingera i
mam
nadziej, e
ich
zdefiniowani
e w jakim
stopniu
przyczyni
si
do
pomnoenia
naszej
wiedzy
o
panoramie
rodziny.
Poniej
umieciem
krtki
przegld,
ktry
oczywicie
w
kadej
chwili moe
zosta
poszerzony
lub
uzupeniony
przez innych
praktykw.
Propozycje
terapeutyczn
ych
interwencji, nad
ktrymi
w
art
o
si
za
sta
no
wi
,
w
y
w
od
z
si
z
ro
z
w
a
a
z
aw
art
yc
h
w
ro
zd
zi
al
e
pi
t
y
m.
W
zo
rc
e
pa
no
ra
m
y
ro
dz
in
y.
Ze
br
a
w
sz
y
in
fo
r
macje
o
panoramie
rodziny,
stajemy
przed
pytaniem:
Co mona
zmieni?
a) Wrogie
postawy
Znienawidze
ni,
nieaprobowa
ni,
niepowaani
,
zaniedbywa
ni
czonkowie
rodziny
maj zosta
przeobraeni
w
personifikacj
e odczuwane
przez klienta
jako
pozytywne
lub
przynajmnie
j neutralne.
Taka zmiana
jest moliwa
wtedy, gdy te czstki panoramy rodziny wyposay si w zasoby, ktrych

dotychczas im brakowao, oraz przesunie w korzystniejsze miejsca.
b) Luki
Jeeli w systemie rodziny klienta brakuje pewnych wspomnie, jest to
nieomylny dowd wykluczenia jakich krewnych. Tacy czonkowie rodziny w
pewnym sensie nie stoj nigdzie". Puste miejsca symbolizuj dzieci oddane
do adopcji lub stracone w jakikolwiek inny sposb, krewnych odsiadujcych
kar w wizieniu lub zesanych na wygnanie jako zbrodniarze wojenni.
Sprawdmy, kogo nam brak w panoramie i postawmy go z powrotem na swoje
miejsce. Wykluczonym czonkom rodziny czsto potrzeba dodatkowych
zasobw, zanim zostan oni ponownie zaakceptowani.
c) Podwjne obsadzenie (bilokacja)
Gdy klient reprezentuje jakiego czonka rodziny w dwch lub wicej miejscach, wskazuje to na konflikty z dan osob. Wszak kada personifikacja to
projekcja czstki osobowoci klienta. Wic gdy realna" osoba reprezentowana
jest dwa razy, to s to wanie te czstki osobowoci, ktre oddaj
znieksztacony obraz spoecznej rzeczywistoci. Wwczas naley zaj si
obiema czciami i powiza je ze sob. Jeli klient po wprowadzeniu zmian
do panoramy spoecznej skary si na pewien wewntrzny niepokj,
powinnimy sprawdzi, czy ta nowa, podwjna reprezentacja zostaa przez
niego przyjta. Ewentualnie naley to skorygowa.
W terapii polegajcej na ustawieniu rodziny bilokacje nie maj prawa
wystpi po prostu dlatego, e moe istnie tylko jeden zastpca kadego
czonka rodziny. Na bilokacje wskazywaoby wahanie klienta co do umiejscowienia owego dublera.
d) Wsplna lokalizacja
Jeeli w panoramie rodziny klienta kilka realnych" osb jest lokalizowanych
w jednym i tym samym miejscu, oznacza to problematyczne nastawienie do
uoglnie. Ostrono naley zachowa, gdy yjcy czonkowie rodziny dziel
si miejscem ze zmarymi; wyraa to personifikacj post mortem. W ten sposb
yjce dziecko moe zastpi zmare. Popenianie pomyek w uywaniu imion
zdarza si, jeli kilka osb stoi w jednym miejscu. Zwrmy uwag, aby klient
ich nie popenia. Niech wyle zmarych do krainy duchw i odgrodzi ich w ten
sposb od yjcych. U He-llingera dwch zastpcw nie moe sta na jednym
miejscu. Co waniejsze, wsplne pozycje bynajmniej nie znajduj si na jednej
wysokoci i dlatego trudno jest klientowi je zlokalizowa. Najbardziej
skomplikowane jest spostrzeganie panoramy spoecznej wewntrz wasnego
ciaa; czonkw rodziny odczuwanych w sobie nie mona reprezentowa na
rwni ze sob.
e) Niedojrzae pozycje
Jeeli dorosy klient reprezentuje czonkw swojej rodziny w tym samym
miejscu, w ktrym ustawia ich w dziecistwie, oznacza to problemy
PANORAMA RODZINY
167
z
do
jr
ze
w
an
ie
m.
O
dd
al
en
ie
si
od
ro
dz
ic
w
st
an
ie
si
m
o
li
w
e,
ki
ed
y
ty
lk
o
us
tal
i
m
y
od
po
wi
ed
ni
dy
st
an
s.
Ni
ed
oj
rz
a
e
pozycje
mona
zidentyfiko
wa,
porwnujc
panoram
domu
rodzinnego
z
obecn
panoram
rodziny.
f)
Pers
onifi
kacje
wykr
aczaj
ce
poza
grani
ce
(was
ne
Ja,
kto
inny,
duch
)
Klient
potrafi
rwnie
reprezentow
a
personifikac
je trudne do
umiejscowienia. Czy
symbolizuj
one wasne
Ja,
czy
kogo
drugiego,
czy
moe
ducha?
Pommy
mu odrni
wasne Ja od
kogo
innego albo
yjcych od
zmarych.
Reprezentac
ji tego typu
nie mona
przedstawia
za pomoc
dublerw.
g)
Zb
yt
s
ab
e
al
bo
ro
zd
wo
jo
ne
Ja
Ni
ek
t
rz
y
kl
ie
nc
i
m
aj
w
z
wi
z
ku
z
ro
dz
in
ni
e
wi
dz
ial
ny
,
za
m
a
y,
ro
z
m
yty
lu
b
ba
rd
zo
od
legy obraz
wasnego Ja.
W takich
wypadkach
klientowi
wydaje si,
e zatraca
si
w
obecnoci
swojej
rodziny.
Korzystne
byoby
tu
zmniejszeni
e
personifikac
ji
rodziny
oraz
umiejscowie
nie jej niej
i
dalej.
Obraz
wasny
naley
przycign
bliej
i
powikszy.
Zoone
obrazy
wasne
w
poczeniu z
rodzin
(bilo-kacje
obrazw
wasnych)
wskazuj na
konflikty
wewntrzne,
ktre naleaoby
rozwiza.
Ten punkt
dotychczas
nie
zosta
uwzgldnion
y w terapii
Hellingera.
h) Osoby
opuszczajc
e rodzin
Gdy jeden z
czonkw
rodziny
klienta stoi
w
panoramie
plecami do
innych,
moemy
za
o
y
,
i
da
na
os
ob
a
m
a
za
mi
ar
op
u
ci
ro
dz
in
.
W
ra
z
z
kli
e
nte
m
po
wi
nn
i
m
y
zb
ad
a
,
cz
y
po
tra
fi
jej
na
to
po
z
w
oli
.
W
pr
ac
y z dublerami
osoby
opuszczajc
e
rodzin
rozpozna
mona bez
wtpienia na
podstawie
odlegoci i
kierunku, w
ktrym s
zwrcone.
i) Zbyt due
oddalenie
wspmao
nkw; krg
bliskich
Wspmao
nkowie
znajduj si
od
nas
zazwyczaj w
odlegoci
rki.
Jeli
stoj dalej,
jest
to
oznak
braku
intymnoci.
Partnerzy
lokalizowani
bardzo
blisko,
wysoko
i
bezporedni
o na wprost
s
zbyt
dominujcy
i
naley
przesun
ich w d i
na
bok.
Kopotw
przysparzaj
partnerzy
lokalizowani
w
dwch
miejscach,
tak samo jak
obecni lub
byli
partnerzy
spostrzegani
wewntrz
ciaa.
W
takich
wypadkach
najlepiej jest
do
sta
rc
zy
im
br
ak
uj
c
yc
h
za
so
b
w,
ab
y
m
og
li
si
w
yd
os
ta
na
ze
w
n
trz
.
G
dy
in
ne
pe
rso
nif
ik
ac
je
st
oj
po
mi
d
zy
w
as
ny
m
Ja
a
pa
rtn
erem,
niechybnie
wiadczy to
o
problemach.
Krg
bliskich
powinien
by
zarezerwow
any
dla
wspmaonka,
dzieci
i
rodzicw.
j) Izolacja
Gdy klient
reprezentuje
okrelonych
czonkw
rodziny w
duej
odlegoci
od
pozostaych,
powinien
przycign
ich bliej.
Optymalna
odlego
dla
lokalizacji
dalszych
krewnych
zawiera si
midzy
krgiem
bliskich
a
lini
neutralnego
dystansu.
Ich
obecno
powinno si
odczuwa, a
wykluczenie
ich poza krg najbliszych oraz ich izolacj mona najatwiej sobie uwiadomi, pracujc z dublerami.
k) Zaburzenia" w rodzinie
Wedug Hellingera dobry ukad wyglda nastpujco: m stoi po prawej
stronie ony, a dzieci s ustawione w pkolu, w kierunku ruchu wskazwek
zegara, zgodnie z kolejnoci narodzin - najmodsze na kocu.
Kiedy dorose dzieci opuszczaj rodzin, odwracaj si plecami do rodzicw i spogldaj w otwart przestrze. Taki system rodzinny mona mimo
wszystko jeszcze ulepszy.
1) Zbyt silnie zarysowany wymiar pionowy - problemy z autorytetem
Jeeli czonkowie rodziny znajduj si za wysoko w panoramie spoecznej
klienta i s zwrceni ku niemu, powinno si to wyrwna. Wpyw tych
czonkw rodziny na niego jest za duy i dlatego naley przenie ich nieco
niej.
Z drugiej strony dobrze jest, gdy klient dowiadczy poparcia ze strony
wysoko umiejscowionego czonka rodziny (obojtnie zmarego czy yjcego).
m) Fatalistyczne przykady
Wczenie zmarli bliscy krewni s niekiedy dla klienta podwiadomym
przykadem szukania rwnie wczesnej mierci. Nawet gdy nie zdaje on sobie z
tego sprawy, mentalny software", ktry doprowadzi do tragicznej mierci
tego czonka rodziny, przenika klienta. Hellinger zaobserwowa tendencj do
naladowania" zmarych krewnych. Stosujc zasady NLP, naley wyposay
uwewntrznionego zmarego" w zasoby, ktre, istniejc odpowiednio
wczeniej, byyby w stanie zapobiec jego mierci. Klient moe cofn si
wzdu wasnej linii czasu do minionych lat i przenie na zmarego brakujce
cechy.
PANORAMA RODZINY
169
6.10
INT
ER
PR
ET
AC
JE
UK
A
D
W
RO
DZI
NN
YC
H
P
o
n
i
s
z
y
rysune
k
ilustruj
e
panora
m
rodziny
piciol
etniej
Petry,
obecnie
kobiety
w
wieku
dwudzi
estu
szeciu
lat.
Uwaa
a ona,
e
zbytnio
zaley
jej na
aproba
cie
innych.
Ponadt
o
unika
a
trway
ch
zwizk
w z
mczy
znami
z
obawy
przed
porzuc
eniem.
Kied
y
poprosi
em j,
aby
zastano
wia si
nad
miym
wspom
nienie
m
z
dzieci
stwa,
na myl
przysz
y
j
e
j
p
i
t
e
u
r
o
d
z
i
n
y
.
B
e
z
p
r
o
b
l
e
m
u
p
r
z
e
n
i
o
s
a
s
i
w
t
a
m
t
e
c
zasy i
moga
ponow
nie
przey
ten
pikny
dzie.
Przygl
dajc
si
migota
niu
palcy
ch si
wiec
na
torcie
urodzinowym,
moga
zastano
wi si
nad
struktu
r
wewnt
rzn
swojeg
o domu
rodzinn
ego.
Relacjo
nujc
wraen
ia,
zamkn
a oczy,
a
ja
szkicowae
m
konstel
acj jej
rodziny
.
Przygl
dajc
si
pniej
szkico
wi,
potwier
dzia,
e w jej
rodzini
e
istotnie
panow
y
t
a
k
i
e
u
k
a
d
y
:
Powstaje pytanie, na co ci wszyscy ludzie patrz? Na zy wiat rozcigajcy si przed nimi ?

Wyglda na to, e w domu rodzinnym Petra znajdowaa si w centrum
bardzo ciasnego i sztywnego systemu. Twierdzia jednak, e czua si w
nim bardzo bezpiecznie i dobrze jej byo z tym, e wszyscy j kochali,
troszczyli si o ni i traktowali jak krlewn. Jej obecna panorama
spoeczna wskazywaa jednak na to, e cigle jeszcze stoi porodku
midzy rodzicami, brami i siostr - w niedojrzaej pozycji. Od
dwudziestu jeden lat w jej obrazie rodziny niewiele si zmienio; no i
oczywicie w takiej panoramie brakowao miejsca dla jakiegokolwiek
partnera.
Na przykadzie Petry moemy sprostowa kilka bdnych interpretacji
obrazw rodziny - po pierwsze: panoramy rodziny, ktre kiedy
rzeczywicie dobrze funkcjonoway, mog w pniejszych fazach ycia si
przeobrazi.
Czasami zastanawiam si, jak to si dzieje, e zarwno klienci moi, jak i
Hellingera prawie zawsze zyskuj na zmianach ich panoram rodziny. Czy
przyczyn s uprzedzenia w zapatrywaniach terapeutw, ktrzy tylko czekaj
na okazj, eby pozmienia ustawienia lub panoramy rodziny? Chyba raczej
nie, a jeeli tak, to tylko czciowo.
Sytuacja rodzinna w dziecistwie zawsze wpywa na ksztatowanie si
osobowoci czowieka. Niezalenie od tego, jak wyglda takie ksztatowanie,
stanowczo ogranicza ono liczb form, ktre osobowo ta mogaby przyj.
Gdzie w poowie ycia ograniczenia te zaczynaj wic wikszoci ludziom
przeszkadza. Tymczasem pniejsza zmiana dziecicej panoramy rodziny
daje osobowoci szans przyjcia nowych form. Oglnie mona powiedzie,
e obraz domu rodzinnego mona zawsze zmieni, nawet jeli dana osoba ten
dom ju opucia.
Petra, moja klientka, upieraa si wic nadal przy twierdzeniu, i zaznaa w
dziecistwie absolutnie szczliwego ycia rodzinnego. Takie kurczowe
trzymanie si tego wczesnego obrazu rodziny stao si dla niej
PANORAMA RODZINY
171
je
d
n
a
k
te
ra
z
o
g
ra
n
ic
z
e
n
ie
m
,
p
rz
e
s
z
k
a
d
z
a
o
b
o
w
ie
m
w
z
a
o
e
n
i
u
w
a
s
n
ej
r
o
d
zi
n
y.
T
a
kie
przypadki
stawiaj
terapeutw
przed
problemami
natury technicznej,
poniewa
obraz
rodziny nie
zdradza od
razu,
co
powinno
zosta
w
nim
zmienione.
W tym
miejscu
zaleca si
ustalenie
wraz
z
klientem
celu terapii
i
to
jeszcze
zanim
zaczniemy
przyglda
si
dokadniej
panoramie
rodziny.
Jeeli
zgodnie z
zasadami
NLP
okrelimy
w otoczeniu
cele,
do
ktrych
dy klient,
poznamy
powody, dla
ktrych
tego
celu
chwilowo
nie moe on
osign.
Znajc
konkretny
cel, atwo
jest
stwierdzi,
jakie
personifika
cje stoj mu
na drodze.
Kiedy
je
st
e
m
y
wi
ad
o
m
i
ce
l
w
kl
ie
nt
a,
ro
zu
m
ie
m
y
ta
k
e,
co
pr
z
esz
ka
dz
a
m
u
w
ic
h
os
i
gn
i
ci
u.
N
a
pr
zy
k
ad
Pe
tr
a
ni
e
po
tr
afia
podejmowa
yciowych
decyzji.
Gdy
okrelia
swj
cel,
pojawio si
pytanie:
Kto w tej
chwili
podejmuje
najwaniejs
ze decyzje
dotyczce
twojego
ycia?
Osoby
posiadajce
tak wadz
bez
wtpienia
musz
zajmowa
wane
pozycje w
twojej
panoramie
rodziny.
Prawdopod
obnie
lokalizujesz
je za blisko i
za wysoko".
Take
idiosynkraz
je,
o
ktrych
mowa bya
ju
wczeniej,
mog utrudni
interpretacj
panoramy
rodziny. Ta
sama
konfigurac
ja
personifikacji,
ktra
znakomicie
funkcjonuj
e u jednego
klienta,
moe
na
drugiego
w
p
y
w
a
h
a
m
u
j
c
o.
6.
11
Z
M
IA
N
A
O
B
R
A
Z
W
R
O
D
ZI
N
Y
Z
A
P
O
M
O
C
M
E
T
O
D
N
L
P
D
io
n
n
e
pr
z
yj
rzaa
si
panoramie
rodziny z
czasw
swojego
dziecistwa
i
tylko
lakonicznie
stwierdzia:
Dla mnie
jest tam za
mao
miejsca".
Terapeuta
odpar: To
zrb sobie
miejsce".
Posuchaa
go, po czym
powiedziaa, e
nareszcie
jest
zadowolona
.
Jan zwierzy
si terapeucie:
Moja siostra
stoi mi na
drodze".
Terapeu
ta poleci:
Przesu
j". Udao
si i Jan
poczu si
wolny.
Proste
i
niesprecyzo
wane
polecenia
typu: Zrb
sobie
miejsce"
albo
Przesu
j"
zmuszaj
klientw do
podejmowa
nia
samodzieln
ych decyzji.
Zdani
s
oni tylko na
wasn
kreatywno
, szukajc
odpowiedni
c
h
n
o
w
y
c
h
m
ie
js
c
dl
a
c
z
o
n
k
w
s
w
oj
ej
ro
d
zi
n
y.
I
n
a
u
k
o
w
o
u
d
o
w
o
d
ni
o
n
y
fa
kt
,
e
ta
ki
e
ni
es
pr
ecyzowane
interwencje
jednak
zazwyczaj
si
sprawdzaj,
obala
hipotez,
wedug
ktrej
ludzie
rzekomo s
niezdolni
do
samodzieln
ego
tworzenia
nowych
konstelacji
rodzin.
Najbard
ziej
spektakular
nego
dowodu na
suszno
rozwiza
sformuowanyc
h
przez
klienta"
dostarcza
jednak
technika
odtwarzania
, stosowana
w
celu
wyledzenia
urazw
z
dziecistwa
. Zazwyczaj
mowa jest o
dramatyczn
ych
przeyciach
w
domu
rodzinnym.
Tworzc
ponownie
panoram
klienta,
naley
zwrci
uwag na
pozycje
tych
czonkw
rodziny,
ktrzy
o
d
e
gr
al
i
g
w
n
ro
l
w
n
o
w
o
w
ar
to
c
io
w
a
n
y
c
h
o
d
cz
u
ci
ac
h.
G
d
y
p
or
w
n
a
m
y
lo
k
al
iz
ac
je
ty
c
h
os
przed
odtworzenie
m i po jego
przeprowadzeniu, dostrzeemy spontaniczne przesunicia. Klienci najczciej

wyraaj je w nastpujcy sposb: Teraz widz moj matk, jak stoi obok
mojego ojca". Albo: Teraz widz go raczej na tym samym poziomie". Takim
wypowiedziom towarzysz zazwyczaj spojrzenia i gesty, ktre wskazuj w
przestrzeni, dokd s przenoszone odpowiednie personifikacje po interwencji.
Szkice panoram rodziny wykonywane wwczas przez klientw dostarczaj
duo konkretniej szych danych ni rysunki krelone przed interwencj.
W pocztkach mojej pracy badawczej w tej dziedzinie stale zaskakiwaa
mnie zoono takich spontanicznych" przesuni. Nierzadko wszyscy
czonkowie rodziny zmieniali miejsca po dokadnej analizie dramatycznego
incydentu.
Podczas odtworzenia praktyk NLP absolutnie nie sugeruje zmian cech
formalnych, nie mwic ju o spoecznych waciwociach. Rnorodne
lokalizacje przed interwencj i po jej przeprowadzeniu przypisuje si
cakowicie niewiadomym umiejtnociom klienta. Zgodnie z koncepcj tej
ksiki moemy skonstatowa, e to jego podwiadomy system operacyjny na
nowo ksztatuje zmienione zwizki.
Ta technika funkcjonuje dziki przeniesieniu nowych zasobw na dan
personifikacj i z wyej opisanych rozwaa wynika, e spoeczny system
operacyjny dopiero pod wpywem przenoszonych zasobw automatycznie
przesuwa czonkw rodziny w korzystniejsze miejsca. Pocztkujcy praktyk
NLP zacznie si zastanawia, ktre zasoby s przenoszone w jakie miejsca;
podczas odtwarzania wszystko odbywa si wedug cile okrelonego systemu.
Wszystkie wane i uczestniczce w traumatycznym przeyciu personifikacje,
takie jak wrogo nastawione matki czy agresywni ojcowie, otrzymuj owe
zasoby, ktrych brak spowodowa ich wspudzia we wczeniejszych,
bolesnych przejciach. Klient uaktywnia te zasoby u siebie samego, czerpic z
wasnych dowiadcze yciowych, po czym przesya" je osobie
nieposiadajcej ich personifikacji. Nazywamy to przeniesieniem siebie do
czci innej osoby". Od chwili, gdy to przeniesienie nastpi, personifikacja
zaczyna zmienia swj wygld, a zazwyczaj take i pozycj.
Odtwarzanie, podobnie jak inne naukowe diagnozy, udowadnia, e klienci

cakowicie s w stanie znale dogodniejsze miejsca dla swoich personifikacji,
nawet jeli potrzeba im do tego bodca z zewntrz. Najlepszym przykadem
jest Jenny. Kiedy poleciem jej przesun ojca na lewo, umiechna si z
rozanielonym wyrazem twarzy. Przeniosa babci
PANORAMA RODZINY
173
i
m
o
ds
ze
go
br
at
a
w
in
ne
m
ie
js
ce
,a
m
at
k
i
oj
ca
zb
li
y
a
ku
so
bi
e
-i
to
w
sz
ys
tk
o
z
w
as
ne
j
in
ic
ja
ty
w
y.
O
bs
er
w
uj
c
te
s
amodzielne
posunicia",
doszedem
do wniosku,
e wszelkie
terapeutyczn
e
interwencje
nieuchronni
e wi si
ze zmian
miejsc, ale
tylko wtedy,
gdy
interwencja
odniosa
sukces.
Terapeuta
zatem
nie
musi
z
naciskiem
zajmowa
si
lokalizacjam
i, aby mogy
one zosta
zmienione.
Ani
terapeuta,
ani
klient
nie musz
by
wiadomi
spoecznych
cech
formalnych,
eby mimo
to mc je
zmienia.
6.12 JAK
TO
WYGLDA
W
PRAKTYC
E?
Kryteria
NLP, jakimi
s:
ekologia",
wykorzysta
nie zasobw
klienta" czy
idiosynkraz
ja
cech
formalnych"
, zmuszaj
mnie
pod
wieloma
w
zg
l
da
m
i
do
zd
ys
ta
ns
o
w
an
ia
si
w
ob
ec
m
et
od
y
H
ell
in
ge
ra.
1
.
2
6
1
S
p
os
tr
ze
g
a
ni
e
wi
zu
al
ne
.
Pa
no
ra
m
a
ro
dz
in
y
je
st
spostrzegan
a wizualnie
bez udziau
zastpcw,
wycznie w
wyobrani
klienta. W
ten sposb
wytwarzane
s panoramy
rodziny
odpowiedni
e dla kadej
fazy
yciowej i
kadego
kontekstu
rodzinnego.
Powszechni
e przyjta
metoda:
Cofnij si
do
czasu
przed
dramatyczn
ym
przeyciem.
W ktrym
miejscu
stoisz teraz?
Pomyl
o
wszystkich
ludziach na
wiecie:
Gdzie
znajduje si
twj
ojciec?" jest
szybka
i
atwa
do
zastosowani
a. W razie
potrzeby
panoram
spoeczn
mona
uplastyczni
, posugujc
si kartkami
papieru,
szkicami,
krzesami,
butami,
poduszkami,
filiankami,
szklankami,
kamieniami,
bilonem,
kasztanami,
pi
as
ki
e
m
i
ty
m,
co
tyl
ko
je
st
do
st
p
ne
.
1
.
2
6
2
Z
as
ob
y.
Pr
ze
no
sz
en
ie
za
so
b
w
od
si
eb
ie
do
cz
ci
in
ny
ch
os
b
je
st
na
jle
ps
zy
m
sp
os
obem
wprowadzan
ia
zmian.
Nierzadko
zbdne
okazuj si
wwczas
proponowan
e
zmiany
pozycji,
bowiem
czonek
rodziny,
ktremu
brakowao
danej cechy,
przesunie
si
automatyczn
ie,
kiedy
tylko dana
cecha
do
niego
dotrze.
1.263
Sugerow
ane miejsca.
Proponowan
ie
zmian
pozycji jest
drug co do
skutecznoci
metod
wprowadzan
ia
zmian.
Obie
wymagaj
jednak
bardziej
szczegowy
ch,
ekologiczny
ch kontroli
ni zmiany
nastpujce
spontaniczni
e na skutek
przeniesieni
a zasobw.
1.264
Kontrol
a
drugiej
pozycji
spostrzegani
a.
Klient
sam
kontroluje
ekologi
wszystkich
za
int
er
es
o
w
an
yc
h
pe
rs
on
ifi
ka
cji
,
pr
ze
no
sz
c
si
w
dr
ug
po
zy
cj
sp
os
trz
eg
an
ia.
Ta
k
ei
w
ty
m
w
yp
ad
ku
od
by
w
a
si
to
be
z
ud
zi
a
u zastpcw.
Polecamy
klientowi po
prostu:
Postaw si
na miejscu
twojej
matki. Jak
ona
si
czuje?".
Kontroli
ekologicznej
mona
zaprzesta,
gdy
wszystkie
personifikac
je
s
zadowolone.
1.265
Lista
kontrolna.
Waciwym
narzdziem
jest
tu
arkusz
papieru
opatrzony
tytuem
Wzorce
Panoramy
Rodziny".
Ta Usta jest
wytyczn
planowania
zmian
i
zawiera
wyliczenie
konfiguracji
rodzinnych,
ktre
sprawiaj
problemy.
1.266
Konsoli
dacja linii
czasu.
Zmiany
wprowadzon
e
w
panoramie
rodziny s
umacniane
w podobny
sposb, jak
robi
to
praktyk
NLP, konsolidujc
z
mi
an
y
pr
ze
ko
na
.
Kl
ie
nt
zo
sta
je
w
yp
ro
w
ad
zo
ny
po
za
sw
oj
lini czasu w celu zmiany swojej przeszoci pod ktem nowego ustawienia
rodziny (ale z czasw dziecistwa). W ten sposb przeszo zostaje powizana z teraniejszoci i z przyszoci.
7) Zaspokojenie potrzeb spoecznych. Hellinger posuguje si tu swoist
rytualn technik, wymagajc niemal egzorcyzmw". S to zdania, kt
re klient albo jego zastpca musi gono powtarza. Prawdopodobnie
Hellingerowi zaley gwnie na zgbieniu stosunkw na paszczynie metakomunikacji.
Widz tu pewne podobiestwa z koncepcj niedokoczonego zadania"
przejt z psychodramy i terapii Gestalt. Niedokoczone zadania naley
dopeni. Jeli personifikacji A naley si co od personifikacji B, to B musi
da to A. Na przykad: jeeli matka-kientka chce usysze od crki: Mamo,
kocham ci", musi to zosta zainscenizowane w wyobrani klientki w sposb
zadowalajcy jej cz reprezentujc matk. Podobnie sprawa ma si z
wrogimi uczuciami jednej personifikacji wobec drugiej, ktre s wyraane w
formie tak zwanej niemej reakcji: stosujc t metod (patrz rozdzia pity,
Strzelaj!"), klient wyobraa sobie z dystansu, jak wyadowuje swoj
wcieko na drugiej osobie. Postpuje tak, dopki nie odczuje zadowolenia
albo przesytu. Wszystko to jest inscenizowane w wyobrani klienta, nawet jeli
jego wyobraenia s nierealne, na przykad ukazuj mier drugiej osoby.
Wzajemne przeprosiny s oczywicie optymalnym rezultatem.
8) Ekologia. Midzy poszczeglnymi przesuniciami naley oczywicie
skontrolowa aspekty ekologiczne. Take po zakoczeniu posiedzenia, naj
lepiej po kilku dniach, powinno si przeprowadzi rozmow uzupeniajc.
Takie kontrole s konieczne, poniewa zorientowanie si we wszystkich
zawikanych ustawieniach personifikacji i konfliktowych zmianach pozycji
moe okaza si dla klienta - mimo e sam je stworzy - nieco skomplikowane.
Wywrcenie do gry nogami" struktur domu rodzinnego znanych od
dziecistwa jest niekiedy dowiadczeniem niepokojcym. Kiedy sam
eksperymentowaem z moj wasn panoram rodziny, nie mogem spa po
nocach, bo przed oczami migay mi obrazy z dziecistwa. To nauczyo mnie
rozwagi.
6.13 ZWIKSZENIE UDZIAU KLIENTA W TERAPII
Klienci zazwyczaj przychodz do terapeuty z zamiarem pozbycia si czego:
uczu, przyzwyczaje lub choroby. Kto moe na przykad powiedzie: Chc
pozby si zawici". Praktyk NLP potrafi przeformuiowa ow skarg i ustali
cel odpowiadajcy motywom klienta: Czego chciaby zamiast zawici?".
Pragn czu si dobrze take wtedy, gdy inni posiadaj co, czego ja nie
mam". Takie sprecyzowanie celu sprawdzio si w pracy NLP, bez niego
bowiem caa terapia moe zakoczy si bezowocnie czy nawet potoczy si w
zupenie nieodpowiednim kierunku.
PANORAMA RODZINY
_____________________________175
Hellinger nie formuuje precyzyjnych celw przed rozpoczciem terapii i

wskutek tego zaniedbania jest zmuszony zrezygnowa ze wskazwek klienta.
Musi zachowywa si tak, jakby zawsze by pewien tego, co robi, i przejmuje
w ten sposb rol nieomylnej wyroczni. Tymczasem takie nieokrelone
pozycje koliduj z zasadami NLP, gdy utrudniaj klientowi wykorzystanie
wszystkich jego moliwoci. Podczas stosowania metod Hellingera klient jest
skazany na pasywno i nie ma okazji do uaktywnienia swoich twrczych
zasobw. Dlatego wanie zawsze najpierw polecam klientowi, eby sam
sformuowa zamierzone cele; terapeuta powinien mu w tym jedynie pomaga.
Aby lepiej to zilustrowa, chciabym wyliczy kilka takich celw, za pomoc ktrych udao mi si skutecznie zmieni panoramy rodziny. Klienci
chcieli: czu si wolnymi", otrzyma wsparcie od rodzicw", zachowa
wasne Ja w zwizkach", ufa ludziom", rozway swoj przyszo bez
obecnego partnera", czu si akceptowanymi", mc wybaczy bdy wasnej
rodzinie", odczu pewno siebie take bez uznania ze strony rodziny", czu
si pewnie wrd obcych", odczu wsparcie wszystkich mskich przodkw",
bezwzgldnie kocha partnera", posiada zdolno do wchodzenia w
intymny kontakt".
Pomagajc klientom w sprecyzowaniu celw, musimy wzi pod uwag, e
zmieni moemy wycznie te koncepcje, na ktre klient ma wpyw. Spytajmy:
kto sprawuje kontrol nad dan sytuacj?
Sharon miaa 45 lat i pochodzia z Karaibw. Skarya si, e nikomu nie
umiaa niczego odmwi. Miaa take problemy w zwizkach". Ponadto
bezustannie musiaa walczy z podporzdkowaniem si o dwa lata
starszej siostrze".
Dzie, w ktrym Sharon odwiedzia mj gabinet, by bardzo upalny,
postanowilimy wic przenie sesj do pobliskiego lasku. W cieniu drzew
panowaa atmosfera sprzyjajca koncentracji i sformuowaniu celw.
Powoli krystalizowao si jej pragnienie folgowania wasnym uczuciom i
intuicji, take wtedy, gdy partner albo rodzina oczekuj po mnie czego
innego".
Cel by teraz jasny i uznaem za podane rozszyfrowa struktur domu
rodzinnego Sharon. Podczas podry w czasie rysowalimy na ziemi
panoram jej przeszoci, uywajc do tego patyczkw, lici i upin
orzechw.
Praca z Sharon bya interesujca nie tylko ze wzgldu na pikne, lene
otoczenie, ale take dlatego, e stosunki w jej domu rodzinnym byy
bardzo zoone - co stanowio dla mnie wyzwanie. Ponadto cierpiaa z
powodu swoich problemw, odkd moga sign pamici. A w obecnej
sytuacji stay si one prawdziwymi przeszkodami. Kolejny, trzeci problem
udao nam si jednak rozpozna dopiero duo pniej. Oboje bylimy
zdumieni, jak szybko Sharon udao si
osign upragniony cel - po prostu robic wiele systematycznych krokw.

Odnielimy wraenie, e wszystkie wspomniane problemy zostay
rozstrzygnite, gdy Sharon przesiaa swojemu uwewntrznionemu" ojcu
odpowiedni zasb.
W panoramie rodziny Sharon ojciec,
zawodowy oficer, stal w pewnym sensie przed
swoim oddziaem" (patrz poniej). Sharon wyjania, e czul si on w swoim zawodzie
niepewnie, a oprcz tego byt zazdrosny o syna,
ktrego czsto bil i obraa. Matka Sharon
bronia syna jak moga, babcia ze strony matki
take wspomagaa crk w jej staraniach
obrony dziecka przed brutalnym ojcem. To
wszystko spowodowao, e reszcie dzieci
powicano za mao uwagi. Sharon i jej siostra
rekompensoway to sobie, wspierajc si wzajemnie z takim skutkiem, e
Sharon zbytnio uzalenia si od swojej siostry. Szkic ilustruje powysze
ustawienie.
Spogldajc na powyszy szkic, spytaem Sharon: Czego brakowao
twojemu ojcu, e tak si zachowywa?".
Po chwili zastanowienia odpara: Mioci jego matki".
Sharon bez problemu potrafia wyobrazi sobie podr w czasie wiodc
do ojca jako niemowlcia. Nie miaa rwnie kopotw z uaktywnieniem u
siebie matczynej mioci, poniewa sama miaa dwch synw. Z atwoci
wyobrazia sobie te, jak przekazuje j w zadowalajcych ilociach owemu
maemu chopcu (ojcu w wieku niemowlcym). Gdy Sharon zasygnalizowaa,
e w wystarczajcym stopniu obdarzya go uczuciem, poradziem jej, eby
powoli wrcia do teraniejszoci, zmieniajc po drodze wszystko to, co
potoczyoby si inaczej, gdyby jej ojciec istotnie odczuwa mio swojej
matki. Kiwna gow, dajc mi do zrozumienia, e wie, co mam na myli. W
kocu popada w tak gboki trans, e nawet grupa dzieci przebie-
PANORAMA RODZINY
177
g
a
j
c
a
o
b
o
k
n
a
s
z
k
r
z
y
k
i
e
m
n
i
e
b
y
a
w
s
t
a
n
i
e
j
e
j
z
n
i
e
g
o
wytr
ci.
Nie
zareag
owaa
take,
kiedy
jedno z
nich
zapyta
o:
Dlacz
ego ta
pani
ma
zamkni
te
oczy?"
.
Kie
dy po
mniej
wicej
dwudzi
estu
minuta
ch
Sharo
n
sama
si
ockna,
ponow
nie
spraw
dzilim
y
wszyst
kie
umiejs
cowien
ia w
jej
domu
rodzin
nym.
Zmian
y byy
drama
tyczne.
Res
zt
czasu
spdzil
imy,
kontro
lujc
e
k
o
l
o
g
i
i
w
y
s
y
a
j
c
p
r
o
j
e
k
c
j
e
w
p
r
z
y
s
z
.
T
r
z
y
m
i
e
s
i
c
e
pni
ej
Sharo
n
odwie
dzia
mnie
ponow
nie i
potwie
rdzia,
e
terapi
a
rzeczy
wicie
rozwi
zaa
wszyst
kie
trzy
problemy
naraz.
Przenoszeni
e zasobw
do historii
rodziny. Ten
przykad
terapii jest
wprowadzen
iem
w
tajniki
najbardziej
ugruntowane
j
metody
ostatnich
dziesiciu
at. Praktycy
NLP stosuj
j
w
rozmaitych
wersjach, ale
aden z nich
nie
wpad
jeszcze na
pomys
ulepszenia
za
jej
pomoc
panoramy
rodziny.
Jest ona
najskuteczni
ejszym
znanym nam
narzdziem
zmiany spo-
e
c
z
n
y
c
h
c
e
c
h
o
s
o
b
o
w
o
c
i,
s
z
c
z
e
g
l
n
i
e
j
e
l
i
s
o
n
e
p
o
c
z
o
n
e
z
e
s
z
k
o
d
ami
spowodowa
nymi
bdami
popeniany
mi
przez
rodzicw.
6.13.1 Korzyci dla terapeuty

Wikszo moich kolegw po fachu, z ktrymi omawiaem te sprawy, przyznaa, e panorama rodziny posiada dwie gwne zalety:
1.267
Jest cennym narzdziem diagnostycznym;
1.268
Jest precyzyjnym narzdziem interwencji.
Prostota i bezporednio interwencji s korzystne dla terapeutw pragncych
w krtkim czasie osign dostrzegalne rezultaty. Ja szukaem metody pracy
dopuszczajcej wykorzystanie panoramy rodziny zgodnie z kryteriami NLP i
udao mi si rozrni dwa rodzaje interwencji:
1.269
Przesunicia umiejscowie zasugerowane przez terapeut;
1.270
Przesunicia dokonane przez klienta niewiadomie na skutek
przeniesienia zasobw lub innych terapeutycznych krokw.
Obie moliwoci maj zasadnicze znaczenie dla kadego rodzaju zmian
wprowadzanych w panoramie spoecznej. Ja stosuj na co dzie kombinacj
obu metod. Jeeli praktykuj przenoszenie zasobw do historii rodziny,
retuszuj" je na zakoczenie, proponujc rwnoczenie klientowi
samodzielne poprzesuwanie kilku dodatkowych pozycji. Przestawienie figur
rodzicw nieco na tyy panoramy zazwyczaj powoduje
PANORAMA RODZINY
179
bo
wi
e
m,
pr
zy
na
jm
ni
ej
u
do
ro
s
yc
h
kli
en
t
w,
zn
ac
zn
po
pr
a
w
sa
m
op
oc
z
uci
a.
Je
dn
ak
e
to
pr
ze
mi
es
zc
ze
ni
e
ni
e
w
yd
aj
e
si
nastpowa
automatycznie
rwnolegle
do
przeniesieni
a zasobw.
6.14
K
R
O
K
W
P
R
Z
Y
S
Z
I
O
C
E
N
A
Z
M
I
A
N
W
P
A
N
O
R
A
M
I
E
R
O
D
Z
I
N
Y
Gdy klient
zobaczy
ulepszon
pa
no
ra
m
ro
dz
in
yi
za
po
zn
a
si
z
ni
,
m
usi
on
a
jes
zc
ze
zo
sta
utr
wa
lo
na
i
za
pis
an
a
w
p
a
mi
ci
"
ko
m
r
ek
ne
rw
o
w
yc
h.
A
by
m
c
fu
nk
cj
onowa,
powinna
powraca do
pamici jako
najsilniejsza
reprezentacj
a
rodziny.
Mona
to
najlepiej
zilustrowa,
uywajc
porwnania
z
tablic
szkoln.
Przed
rozpoczcie
m
terapii
klient
w
mylach
szkicuje na
tablicy
swoj star
panoram
rodziny i w
pewnym
momencie
ten
szkic
zaczyna si
zmienia.
Niektre
personifikacj
e
zostaj
starte
i
umieszczone
gdzie
indziej, inne s
odwracane,
ustawiane
razem
lub
rozdzielane.
Ale
na
kadej
tablicy
od
kredy
pozostaj
lady
gbka
nie
ciera
ich
cakowicie. I
jeli
przesun w
mylach
jak osob,
mimo
to
bd
pamita,
gdzie staa
przedtem.
Dla
ce
l
w
ter
ap
ii
po
wi
nn
o
si
za
su
ge
ro
w
a
kli
en
to
wi
kil
ka
kr
ot
ne
po
wt
r
ze
ni
e
ty
ch
pr
ze
su
ni
i
w
y
m
az
an
ie
ws
ze
lki
ch
la
d
w
sta
ry
ch
pe
rso
nifikacji.
Poza
tym
naley
omwi
pozycje
nowych
reprezentacji
w
celu
trwaego i
mocnego
zakotwiczen
ia
rezultatw.
Gdy
personifikacj
e
w
panoramie
spoecznej
klienta
zostan
przesunite
wystarczajc
o wiele razy,
powinien on
jeszcze
przez
chwilk
pospacerowa
po
gabinecie,
dopki ma te
obrazy
wieo
przed
oczami.
Pomaga to
utrwali
rezultaty,
poniewa
przechadzaj
c si w t i z
powrotem,
klient bdzie
umia
powiza
nowe obrazy
z
rozmaitymi
spoecznymi
kontekstami
wystpujcy
mi w jego
yciu. Przy
tym mona
mu
podpowiada:
Teraz
idziesz do
szkoy...
i
wi
dz
isz
no
w
y
ob
ra
z
ro
dz
in
y..
.
Te
ra
z
id
zi
es
z
po
za
ku
py
...
i
wi
dz
isz
no
w
y
ob
ra
z
ro
dz
in
y..
."
i
ta
k
da
lej
.
P
od
cz
as
gd
y
kli
en
t
ry
su
je
now
panoram
rodziny,
terapeuta
sprawdza,
czy
wszystkie
personifikacj
e stoj na
swoim
miejscu
i
czy s stabilne.
Zazwyczaj
jednak klient
sam jest tego
wiadomy i
moe
potwierdzi,
kiedy
wszystko mu
odpowiada.
Jednak
mimo
dokadnoci
wszystkich
kontroli,
trzeba wzi
pod uwag,
e niektre
ekologiczne
wtpliwoci
uwidaczniaj
si dopiero
dziki
nieostroci
nowych
obrazw.
Jeli klient
nie
jest
pewien
poszczegln
ych
umiejscowie
w jego
nowej
panoramie,
oznacza to,
e
jaka
oponujca
cz jego
osobowoci
nie zostaa w
wystarczajc
ym stopniu
uwzgldniona.
Ekologicznie
daje si to
ro
zw
iz
a
po
pr
ze
z
na
wi
z
an
ie
ko
m
un
ik
acj
i z
t
cz
st
k
os
ob
o
w
o
ci,
kt
r
a
w
yc
ier
aa
ta
bli
c
".
H
ell
in
ge
r
un
ik
a
dy
sk
us
ji
z
kli
en
ta
mi
na
te
mat
terapeutyczn
ych efektw
swoich sesji.
Uwaa
swoje
zadanie za
spenione,
gdy
tylko
klient
spostrzeg
now
konstelacj
rodziny
z
pierwszej
pozycji
i
owiadcza:
To
by byo na tyle". Uzupeniajce kontrole i dyskusje tylko osabiaj si interwencji " - twierdzi. Co jednak rozumie on przez si?
Recepta Hellingera, wedug ktrej ocenia on rezultaty terapii, kci si z
zasadami NLP przewidujcymi natychmiastowe zbadanie jej wynikw. Z
naszych dowiadcze wynika bezsprzecznie, e rwnolegle z przebiegiem
terapii klienci cakiem dobrze radz sobie z wasnymi twrczymi pomysami i
zamierzeniami. W najlepszym wypadku wracaj oni do domu po
uporzdkowaniu" swojego wiata. U Hellingera wyglda to inaczej.
Wedug jego metody ulepszenie ustawienia rodziny to tylko fundament
procesu, ktry klient sam musi dopiero rozbudowa. To, co Hellinger nazywa
si, moe by tylko motywacj klienta do podjcia tego zadania. W tym
miejscu Hellinger poleca zaufa duszy" klienta - w NLP nazwalibymy to
jego podwiadomoci. Klienci Hellingera zmuszeni s wic odrobi prac
domow", aby sfinalizowa terapi.
Moje dowiadczenia pokazay jednak, e jeli klient zostanie tylko
skonfrontowany z nowym ustawieniem, moe potrzebowa kilku dni do
zintegrowania zmiany. Wszak wspomniaem ju, e zmiany w panoramie
rodziny si rzeczy maj daleko idce konsekwencje, choby dlatego, e
wikszo klientw po prostu dotychczas nie wpada na pomys wyrobienia
sobie alternatywnych zapatrywa. W chwili gdy dostrzeg oni te alternatywy,
na nowo obudz si w nich wtpliwoci. Tradycyjnie w NLP czuwamy nad
dalszymi losami naszych klientw.
Oznacza to jedynie, e jeeli w trakcie jednej sesji nie zdoamy upewni si
co do jej rezultatw, musimy po prostu odczeka kilka dni, a bdziemy
potrafili ostatecznie oceni jej terapeutyczne dziaanie.
Przypominam sobie przypadek, kiedy obrazy rodzicw przesunite z
przodu do tyu powrciy na pierwotne miejsce dwa tygodnie po interwencji.
Kontrola pozytywnych pobudek owego powrotu od razu ujawnia powd:
Moja matka miaa atak apopleksji i musi pozosta pod obserwacj, eby si
nie powtrzy". Kiedy klientka zdaa sobie z tego spraw, bez kopotw
potrafia stawi czoo problemowi. Cho przesuna matk z powrotem do tyu,
obserwowaa j jak gdyby przy uyciu wyimaginowanego lusterka wstecznego.
Tymczasem w wikszoci przypadkw moliwe tyo zrealizowanie caej
pracy w cigu jednej dwu-, trzygodzinnej sesji. Kontrola ekologiczna, kiedy
prosimy klienta o kilkakrotn identyfikacj wsiystkich reprezentacji, jest
niemal stuprocentowa. Dokadno i niezawodno s w NLP bezwzgldnie
osigalne, jeli tylko powici im si wystarczajco duo czasu. W tym miejscu
musz zwrci uwag, i posiedzenia Hellingera s bardzo krtkie, a aspekt
ekologiczny wydaje si mao istotnym kryterium jego pracy.
Rozdzia! 7
;ADAMY PANORAM DUCHOWOCI
7.1 SPRZEDAM POSIADO NIEBIASK

Osiemset lat temu William James wyda swoje przeomowe dzieo pod tytuem
The Yarieties of Religious Experience (Dowiadczenia religijne). Bya to
religijno-psyehologiczna rozprawa, w ktrej gosi on tez, e wszelkie
religijne dowiadczenia, takie jak zmiana wyznania, optanie, religijna ekstaza,
mistyka, owiecenie i podobne, pod wieloma wzgldami s porwnywalne z
niektrymi zjawiskami ycia wieckiego. To, czy mona doszukiwa si w
nich czego nadzwyczajnego lub nadprzyrodzonego, zaley wycznie od
kontekstu i interpretacji. James popiera swoje rozwaania licznymi,
przekonujcymi przykadami.
William James by w pewnym sensie prekursorem NLP, bada bowiem
struktur subiektywnych dowiadcze w podobny sposb. Ponadto by pragmatykiem z przekonania.
Fakt, i usiowa wytumaczy dowiadczenia religijne zwyk" psychologi, nie uczyni raczej z niego ulubieca mas. Dostojnicy kocielni
krzyczeli, e to blunierstwo", a papie wyrazi swoje potpienie. Burza, jak
James cign na siebie swoim dzieem, jest typowa dla takiego tematu.
Ludzie przekonani, e reprezentuj religi i duchowo, broni ich, jak wida,
namitnie - niczym osobistej wasnoci. Mona si wobec tego spodziewa, i
psychologiczna analiza duchowych dowiadcze wywoa niech wielu osb
dopatrujcych si w niej zagroenia wasnego bezpieczestwa oraz podawania
w wtpliwo rzeczy dla nich witych.
Wczenie paszczyzny duchowej do NLP bez wtpienia je wzbogacio.
Ale jeli tylko praktyk NLP odway si poruszy tematy duchowe -Powiedz
nam, w co mamy wierzy?" - to natychmiast pragmatyczna tradycja tej nauki
staje si zagroona... Programowanie neurolingwisty-czne podejmuje to
ryzyko.
atwo by byo na przykad przypisa sukcesy terapeutyczne jednej z
technik NLP woli Boej i uzna je w ten sposb za uzdrawiajcy wpyw
wiary. Tym bardziej, e kilka, bardzo zreszt popularnych w krgach New Age,
pogldw na temat reinkarnacji lub cudownego uzdrawiania, w ten czy inny
sposb coraz bardziej przyczynia si do rozwodnienia" racjonalnej spucizny
NLP. Mona te przyj wytumaczenie spirytystyczne: wszelkie symptomy,
ktre stwierdza si u klientw, przypisuje si po prostu zym mocom, a
uzdrawiajc si zasobw - dobrym.
Bazujc na pracy Miltona Ericksona, w NLP uwaamy podwiadomo za
motor wszelkich zmian. Tylko niewielu nas wie niewiadomo z Bogiem, w
wikszoci umiejscawiamy j wewntrz ciaa fizycznego, jako co w rodzaju
biologicznego komputera w mzgu.
Ostatnimi laty opinia publiczna okazuje coraz wiksze zainteresowanie
duchowymi aspektami ycia. Duchowo trafia na oywiony rynek i dobrze
si sprzedaje... Jeli chodzi NLP, zaobserwowaem potok seminariw,
artykuw, ksiek doszukujcych si zwizkw NLP z duchowoci". Z tego,
co wiem jednak, ani badanie struktury duchowych dowiadcze, ani ich
modelowanie nie byy gwnym zamierzeniem tego typu dziaalnoci.
7.2 SPOECZNA I DUCHOWA WADZA
Od pradawnych czasw wadza spoeczna zawsze wizaa si z duchowoci.
Cesarze, krlowie, biskupi, kaznodzieje, rycerze, kardynaowie i prezydenci
uczynili spoeczestwo takim, jakim jest ono obecnie. Przywdztwo polityczne
i duchowe spoczywao zazwyczaj w jednych rkach i w zwizku z tym
podczas wojen konieczne byy zarwno obrona, jak i rozgraniczenie wpyww
wadzy. Wodzowie i czarownicy egzotycznych plemion zwalczaj si
wzajemnie do dzi. Nie pozostaje nam wic nic innego, jak, mwic o wadzy
spoecznej, zaj si take duchowoci.
Jak moemy przeanalizowa struktur duchowoci?
Idc ladem Williama Jamesa, moemy wykorzysta pisemne i ustne
sprawozdania ludzi, ktrzy mieli dowiadczenia duchowe albo te utrzymywali, e ich dostpili. Doszukujc si punktw stycznoci midzy tymi
relacjami, wyjawimy z pewnoci, tak jak James, niejedn tajemnic.
Prawdopodobnie jednak najczciej otrzymamy t drog bezporednie
odpowiedzi na nasze pytania. Mimo to moglibymy zbdzi, tak jak wielu
naszych poprzednikw, starajc si nazwa po imieniu to, co bezimienne,
wymwi to, co niewymawialne, opisa to, czego nie da si opisa. Dlatego
obraem tutaj inn drog.
Eksperymentujc z panoram spoeczn, mj kolega Jaap Hollander i ja,
odkrylimy, e jej zasady daj si przenie take na pole duchowoci.
Podobnie jak wypytywalimy klientw o ich subiektywne lokalizacje yjcych
osb, tak moglibymy ich poprosi o wskazanie nam, gdzie umieszczaj
bogw, bstwa czy inne duchowe istoty. Wydawao nam si logiczne, e
wikszo nich posiada, oprcz panoramy spoecznej, take panoram
duchowoci. Kiedy pniej dokonywalimy dokadniejszych porwna,
okazao si, e rzeczywicie istniej skomplikowane powi-
BADAMY PANORAM DUCHOWOCI
183
nia
midzy
sfer
spoecz
n
i
duchow
. W tej
ksice
uyem
ju
zapoyczoneg
o
od
Piageta
okrele
nia
cigo
ci
trwania
obiektu
",
przeksz
tacajc
je
w
cigo
trwania
czowie
ka".
Chodzi
o o to,
e
ludzie
istniej
w
naszej
wyobra
ni,
obojtn
ie czy
ich
widzim
y,
syszy
my czy
czujemy. Nawet jeli babcia

znajduje si na drugiej pkuli
ziemskiej, to bdzie ona miaa
swoje stae miejsce w naszej
panoramie spoecznej. Tak
samo rzecz ma si z ojcem,
ktry po rozwodzie opuci
rodzin. Ale co si stanie,
jeeli dziadkowie albo matka
rozstaj si z yciem?
W
taki
ch
wyp
adk
ach
w
wi
ksz
oci
kultur
obo
wi
zuj
jasn
e
reg
uy
dzia
aj
ce
wedu
g tej
sam
ej
zasa
dy
ci
go
ci
trw
ania
czo
wie
ka",
tylk
o
inte
rpre
tow
anej
w
niec
o
od
mie
nny
s
p
o
s
b
.
P
r
z
e
n
o
s
z
o
n
e
z
m
a
r
y
c
h
d
o
n
i
e
b
a
,
n
a
d
a
j
c
i
m
d
u
c
h
o
w

cig
o
trw
ania
".
William James analizowa
take kwesti nieba. C z
tego, skoro kiedy zacz mu
si przyglda pod ktem
realnych cech formalnych,
okaza
si
to
niezbyt
przyjemny widok. Za duy
tum - skonstatowa. Bardziej
podobay mu si zaoenia
reinkarnacji,
poniewa
wydawao mu si, e rozwizyway
problem
przeludnienia" w niebie.
James rozpozna wic psychologiczn funkcj nieba.
Wiara w nie rozwizywaa
wiele
trudnych
kwestii
dotyczcych sensu ycia,
ludzkiego cierpienia i mierci.
James argumentowa, i nie
naley tej
wiary zbyt
dociekliwie i krytycznie
zgbia, prowadzi to bowiem
tylko do niekoczcych si
teologicznych debat, a te
przysparzaj, zamiast spokoju
ducha,
jeszcze
wicej
problemw.
7.3 DUCHY
I DUCHOWE
DOWIADCZ
ENIA
Mwic
o
duchowoci,
musimy przede wszystkim
zwrci uwag na rnic
midzy
dowiadczeniami
duchowymi"
a,powiadczeniami z duchami".
W rozdziale trzecim
stwierdzilimy ju w zwizku
z wasnym Ja, e dowiadczenia duchowe to
subiektywne
przeycia
niezwykego typu o niezmiernej
intensywnoci,
dziaajce
rzekomo
uzdrawiajco i wpywajce
na psychik. W niniejszej
ksice
odrniamy
osobiste" i grupowe" dowiadczenia duchowe, ktre
mona
by
okreli
miane
m
powiz
a typu
Ja uniwer
sum/B
g"
oraz
My uniwer
sum/B
g".
Log
icz
na
pas
zcz
yzn
a
duc
ho
wa
Ind
ywi
dua
lne
po
wi
zan
ia
duc
ho
we:
Ja uni
wer
su
m/
B
g
Du
cho
wo
Gru
powe
powiz
ania
duchow
e: My uniwers
um/Bg
Osobist
e
dowiadczenia duchowe
opisuje si czsto jako
spotkania jednostki z natur, z
Bogiem lub z uniwersum. Ich
cech charakterystyczn jest
czsto brak aktywnoci w
Wydaje si,
j84____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI
e spoeczna zasona zostaje na moment uchylona i dana osoba spoglda

wszechwiatu prosto w oczy" - zupenie sama na szczycie gry: Tylko ja i
sklepienie niebieskie".
Grupowe dowiadczenia duchowe przeywane s, jak sama nazwa
wskazuje, w grupach. Za zasadnicze uwaa si uczucie przynalenoci do
grupy, podczas gdy jej czonkowie czuj si jako zesp zwizani z natur, z
Bogiem lub z uniwersum. Jest to najczciej spotykana forma duchowego
dowiadczenia. Gdy kieruj ni religijni przywdcy, nie jest ona wprawdzie
niebezpieczna, lecz nie zawsze bardzo intensywna. Takie zjawisko
obserwujemy w miejscach kultu, w kocioach i wityniach. Natomiast jeli
na skutek jakichkolwiek konfliktw grupa nie jest jednomylna, to zbiorowe
przeycie owych duchowych powiza staje si niemoliwe.
Zawsze kiedy ludzie usiuj opisa swoje duchowe, mistyczne czy inne
przeycia tego typu, maj trudnoci z ujciem ich w sowa. Cigle powtarzajce si predykaty dowodz jednak istnienia niezwykle istotnych cech
formalnych i z tego powodu duchowe dowiadczenia zalicza si do najintensywniejszych pozytywnych emocji, do ktrych czowiek w ogle jest
zdolny i ktre prawie zawsze odmieniaj jego ycie oraz sposb mylenia.
Ju w rozdziale trzecim przekonalimy si, i dowiadczenia duchowe
maj silniejsze cechy formalne ni dowolne przeycia na jakiejkolwiek innej,
niszej logicznej paszczynie. Rzeczywicie to nasilenie owych cech kieruje
hierarchiczn organizacj wszystkich paszczyzn logicznych. Dlatego duchowe
aspekty przewaaj nad egocentryzmem; ich cechy formalne s bardziej
intensywne - najwiksze, najjaniejsze, najbardziej promieniste i
najistotniejsze ze wszystkich subiektywnych dowiadcze. Przejmujce
duchowe przeycie moe przewyszy wszystko, co czowiek kiedykolwiek w
swoim yciu widzia, sysza czy czu. Naukowe badania tak zwanych dozna
przedmiertnych (kategoria osobistych powiza duchowych) dowodz
podobiestw midzy cechami formalnymi przey bdcych dla niektrych
spojrzeniem w niebo" lub kontaktem z Bogiem". Dziki swojej
intensywnoci i przejrzystoci przeycia te s bardzo realistyczne. We
wszystkich ludzkich relacjach opisujcych wizje Pana Boga, Zbawiciela,
Najwitszej Marii Panny, Buddy, Ducha witego czy innych witych
postaci, bstwa posiadaj pewne wsplne cechy: wiec od wewntrz wasnym
blaskiem i promieniuj uczuciem wszechogarniajcej mioci i ciepa. Jest to
absolutne przeciwiestwo ponurego mroku i lodowatej grozy, ktre towarzysz
kontaktom z duchami, zymi mocami czy siami piekielnymi.
Dowiadczenia z duchami mog wic i w parze z bardzo intensywnymi
pozytywnymi emocjami albo z nieprzyjemnym bd tylko neutralnym
uczuciem: Wczoraj wieczorem znw widziaem to idiotyczne widmo. Wcale
si nie baem. Powiedziaem mu, e nie mam czasu i zniko".
Natomiast dowiadczenia duchowe mog mie natur spoeczn ub
niespoeczn i przebiega z udziaem personifikacji lub bez niej. Przy
185
ud
zi
al
e
pe
rs
on
ifi
ka
cji
to
cz
o
wi
ek
st
w
ar
za
B
og
a
na
lu
dz
ki
ob
ra
zi
po
d
obi
e
st
w
o,
a
ni
e
od
w
ro
tn
ie.
N
ie
m
us
im
y
wi
c
ko
ni
ec
zn
ie
tumaczy
intensywnych
i
wyjtkowo
pozytywnych
dowiadcze
aktywnoci
duchw
czy bstw. Wielu ludzi
przyjmuje je po prostu
za psychiczne epizody:
Czuem si wczoraj
ppkiem wiata. Chyba
bd musia przesta
pi... ha ha ha".
Jednak
zazwyczaj
duchowe
przeycia
przypisuje
si
uosobionym
siom
nadprzyrodzonym, std
okrelenie duchowe".
Dowiadczenia
z
duchami mona opisa
jako doznawanie uczu
spoecznych
miezwizanych
z
yjcymi
istotami.
Osobiste lub grupowe
kontakty z duchami,
zjawami czy bstwami
zalicza si do tych
zjawisk.
Duchy wyobraamy
sobie na og, o ile w
ogle istniej one w
panoramie duchowoci,
jako
nierzeczywiste,
niewyrane i odlege
zjawiska.
Podczas
nispodziewanych
spotka staj si nagle
realistyczne i bliskie,
poniewa nabieraj cech
formalnych
charakterystycznych dla
panoramy
spoecznej.
Nie dotyczy to jednak
wszystkich
naszych
systemw
sensorycznych.
Duchy
objawiaj si czsto w
ludzkiej postaci i s
spostrzegane na rwni
ze sob i w miar blisko.
Daj si take odczu i
mwi czasami ludzkim
gosem, ktry czsto
niesie si potnym
echem. Nieatwo jest zapomnie sowa ducha!
Wiele
ksiek
o
sp
ir
yt
ua
liz
mi
e
op
is
uj
e
lu
dz
i
os
ob
ici
e
na
wi
ed
zo
ny
ch
pr
ze
z
ist
ot
y
na
dp
rz
yr
od
zo
ne
,a
in
fo
r
m
ac
je,
kt
r
e
pr
z
eka
za
y
mi
ert
el
ni
kom, stanowi czsto

sedno nauk religijnych.
Warunkiem
tych
mistycznych seansw"
i spotka z duchami s
jednak odmienne stany
wiadomoci. Wszystko
to znakomicie opisa w
1987 roku Andreas
Mavromantis.
7,4 CECHY NIEBA
Wikszo
ludzi
umiejscawia zmarych,
duchy i bstwa ponad
swoj
panoram
spoeczn
i
tylko
niektre
kultury
wysiedlaj" duchy w
podziemia.
Zwyke"
zjawy s umieszczane
powyej ub poniej
panoramy
spoecznej,
bowiem tylko dokadne
odseparowanie ich od
reprezentacji yjcych
udzi gwarantuje ycie
wolne od zaczepek z ich
strony. W cywilizacjach
zakadajcych istnienie
jednej i tej samej
panoramy dla duchw i
ludzi,
ci
ostatni
bezustannie s zajci
utrzymywaniem
dobrych stosunkw z
obydwoma
rodzajami
personifikacji.
Wynika z tego, e
odseparowanie
panoramy spoecznej od
duchowej
odpowiada
potrzebom wikszoci
ludzi, dlatego te w
wielu kulturach zmarli
przechodz do wiata
duchw, a mier jest
rwnoznaczna z ponownym poczeniem
si ze sfer duchow.
Na og ludzie nie
tylko lokalizuj istoty
duchowe na pewnej
wysokoci, ae take
staraj si utrzyma je
poza lini neutralnego
dystansu, aby nie czu
ich obecnoci. Nawet
bowiem jeli jest si
pr
ze
ko
na
ny
m
o
do
br
yc
h
za
mi
ar
ac
h
b
st
w
a
u
b
wi
d
m
a,
by
o
by
to
dl
a
no
r
m
al
ne
go
mi
ert
el
ni
ka
sz
ok
ie
m,
gd
yb
y
na
gl
e
zn
al
az
o
si
ono obok niego!

Istniej jednak narody,
w ktrych zarwno ludzie wieccy, jak i kapani w rwnej mierze staraj si o

zachowanie bliskich stosunkw z bstwami.
Wielu ludzi rzeczywicie relacjonuje przeycia z udziaem duchowych
personifikacji w obrbie bliskiego im krgu. Jest to zreszt - a powinno si to
wydawa logiczne najpniej po przeczytaniu rozdziau szstego - najlepsza
metoda praktykowania celibatu. Intymny stosunek do bstwa czyni z
czowieka mnicha, ksidza lub szamana. Ci ostatni s jedynymi yjcymi
ludmi przenoszcymi si regularnie z jednego wiata do drugiego, mona
powiedzie: zawodowymi porednikami midzy panoram spoeczn a duchow.
Suszne jest wic twierdzenie, e duchowe personifikacje posiadaj
wyrane cechy formalne - umieszczone s z reguy wysoko i promieniujce
jasnoci. Tylko ich niewielkie wymiary oraz dua odlego osabiaj ich
wpyw na dane przeycie i dlatego zblienie si do reprezentacji duchw
uznaje si za istotny element obrzdkw religijnych. Poniewa jednak
kinestetyczne dowiadczenia s uzalenione od wielkoci i dystansu, odczucie
obecnoci duchw moe okaza si uciliwe. W tym celu powinny one
bowiem znajdowa si przed lini neutralnego dystansu.
Jeeli natomiast duchowe przeycie idzie w parze ze spotkaniem z duchami, to wywoane przez nie doznania s opisywane jako tak zwane
dowiadczenie szczytowe.
Spotkanie z duchem nie musi by wcale rwnoznaczne z posiadaniem jego
wizualnego obrazu, niekoniecznie te trzeba sysze jego gos. Czsto jest ono
uwarunkowane jedynie przypisaniem niezwykych wydarze obcej sile i w
takich wypadkach nadzwyczajna intensywno przeycia zmusza czowieka,
aby wytumaczy je sobie zewntrznymi czynnikami. Trudno jest bowiem
uwierzy, e jakie niecodzienne doznanie miaoby by wycznie produktem
wasnej wyobrani: To byo tak wyrane i realne. Nie moga to by przecie
tylko halucynacja!". No wic musia to by duch. Waciwie nie musimy
wierzy w ducha, ktrego dziaalnoci przypisujemy dane wydarzenie. Rwnie
dobrze mona si upiera, e zawdziczamy je Bogu, bez potrzeby zobaczenia,
usyszenia czy poczucia Jego obecnoci.
187
7.5
Z
PO
WR
OT
EM
NA
ZIE
MI
D
u
c
h
o
w
i
p
r
z
y
w
d
c
y
n
a
c
a
y
m
w
i
e
c
i
e
k
o
n
k
u
r
uj ze sob, aby tylko

zapewni
swoim
bogom i swojej religii
jak
najwiksz
popularno.
Przybysz z innej
planety, przygldajc
si tym wycigom,
zacznie si dziwi: Po
co
to
cae
zamieszanie? Co to
komu da?".
Historia mogaby
go
pouczy,
e
ludzko zawsze bya
przekonana
o
uzdrawiajcej
mocy
sfery duchowej, ktr
uwaa
si
za
nieskoczenie
doskona i dlatego
traktuje
bardzo
powanie. Jej pozycja,
ktra
gruje
nad
wszystkimi
innymi
lokalizacjami, objawia
si
automatycznie,
bowiem
take
jej
duchowe
cechy
formalne
dominuj
wszystko inne. W
konsekwencji religijni
przywdcy,
prezentowani
jako
rzecznicy duchowoci,
rwnie
zyskuj
daleko idc wadz
spoeczn. Czsto s
wynoszeni
ponad
zwykych
miertelnikw, a nawet
ziemskich
wadcw.
Prawdopodobnie
przekona to kosmit.
W wielu kulturach
struktury
wadzy
wychodz poza stref
spoeczn. Szamani i
kapani czerpi swoj
wadz z powiza z
siami
nadprzyrodzonymi. Aby ten ukad
mg funkcjonowa,
moliwie
wielu
czonkw
danego
spoeczestwa
musi
umieci reprezentacje
owych nadprzyrodzonych si na samej grze
s
w
o
j
e
j
p
a
n
o
r
a
m
y
s
p
o
e
c
z
n
e
j
.
K
o
n
i
e
c
z
n
e
j
e
s
t
,
a
b
y
w
i
e
r
z
y
l
i
w
i
s
t
n
i
enie tych si, co udaje

si
najlepiej,
gdy
spostrzegaj je wizualnie w cechach
formalnych absolutnej
pewnoci
i
prawdziwoci.
Duchowi przywdcy
nie szczdz wysikw
w ksztatowaniu cech
duchowych
reprezentacji swoich
zwolennikw,
uywajc w tym celu
wyrazistych metafor i
predykatw. Poprzez
swoje religijne nauki
usiuj przekona o
istnieniu duchw. Jest
to zwyczajna mentalna
aktywno,
ktra
niczym nie rni si od
wiary w
istnienie
bakterii, siy cienia
czy atomw.
Bezporednia praca
z cechami formalnymi
istot duchowych moe
by bardzo pouczajca.
Mj przyjaciel i kolega
po
fachu,
Jaap
Hollander,
przeprowadzi
liczne
eksperymenty z - jak je
nazwa - operatorami
rzeczywistoci",
by
odpowiedzie
na
pytanie: Jakie cechy
formalne decyduj o
rnicy midzy czym
realnym i nierealnym?
Albo lepiej: Jakimi
senso-rycznymi
cechami
musi
si
charakteryzowa dane
przeycie,
abymy
mogli by pewni, e
byo ono rzeczywicie
realne? O to wanie
chodzi, kiedy kto
utrzymuje, e zobaczy
Matk Bosk. Na ile
taka wizja moe by
realna?
Dokadna
konstelacja
cech
formalnych
koniecznych,
aby
mona uzna jaki fakt
z
a
r
e
a
l
n
y
,
j
e
s
t
d
l
a
k
a
d
e
g
o
c
z
o
w
i
e
k
a
i
n
n
a
.
O
g
l
n
i
e
m
o
e
m
y
188
jednak przyj, e sprawy (take istoty duchowe) wydaj si tym realniejsze,

im bardziej kolorowy, wyrany, spjny i dokadnie syszalny jest ich
trjwymiarowo spostrzegany obraz. Widzie znaczy wierzy - jednak nie
kady tak rozumuje. Niektrzy musz rzeczy dotkn, powcha,
posmakowa, zmierzy j i obj statystyk, aby uzna j za istniejc.
Chocia elementy panoramy spoecznej w wypadku wikszoci ludzi nie
musz spenia wszystkich powyszych warunkw, w odniesieniu do
dowiadcze z duchami moe okaza si to jednak niezbdne.
Znajomo wasnych operatorw rzeczywistoci" moe si przyczyni do
przeycia wyrazistych dowiadcze z duchami.
7.6 AUTORYTETY DUCHOWE

W caych dziejach ludzkoci panorama duchowoci bya miejscem, w ktrym
rozgrywane byy wojny niebiaskie". Werdyktw moralnych, metafor i
predykatw odnoszcych si do sfery zjawisk nadprzyrodzonych uywano do
obnienia lub - przeciwnie - podniesienia wartoci cech formalnych duchw,
demonw, aniow i bogw. Sowa i symbole to najsilniejsza bro w tych
krgach. Gdy jednak taka wojna szaleje na ziemi, wytaczane zostaj duo
cisze dziaa o jeszcze wikszej sile ognia. Niejednokrotnie ju decydujce
cechy formalne niewierzcych" albo le wierzcych" zmieniy za pomoc
prawdziwej broni pozycj pionow na poziom i to w dosownym znaczeniu
tych sw.
189
D
uc
ho
w
e
au
to
ry
tet
y
pr
zy
sp
or
zy
y
wi
at
u
do
sy
pr
ob
le
m
w.
O
dg
ra
ni
cz
en
ie
w
ad
zy
do
cz
es
ne
j
od
du
ch
o
w
ej
w
y
m
ag
a
ob
y
wobec tego oddzielenia

panoramy spoecznej od
panoramy duchowoci.
W takiej sytuacji wadza
polityczna
daje
si
ograniczy i uregulowa
prawem. Ale wszdzie
tam, gdzie duchowa i
spoeczna
panorama
zachodz na siebie,
struktury
wadzy
wymykaj si spod
wszelkiej
kontroli.
Ziemskie prawa nie
dotycz
bogw
i
duchw, te istoty kieruj
si zazwyczaj wasnymi
zasadami.
Problemy niektrych
pastw
z
fundamentalizmem
(i
duchowoci)
mona
wyjani wanie w ten
sposb,
a
politycy,
ktrzy nie maj za sob
adnej
duchowej
wadzy, nie ciesz si
tam zbytni sympati.
Ich postacie pozostaj
szare i mroczne w
porwnaniu
ze
wietlistymi"
wizerunkami innych.
Zjawisko
duchowego autorytetu
znakomicie
opisuje
praca Dianne Alstadt i
Joela Kramera The Guru
Papers,
szczeglnie
akcentujc jego formy w
ugrupowaniach
religijnych, jako e to
wanie
on
nadaje
wiksz
wadz
duchowym przywdcom
ni
ziemskim
autorytetom..
Rzeczywicie, ci pierwsi
nierzadko
posiadaj
nieograniczony wpyw
na swoich stronnikw.
Problemy
powstaj
dopiero wtedy, gdy
obrzdy
religijne
zaczynaj przekracza
granice legalnoci, co
zdarza
si
zreszt
stosunkowo
czsto.
Niekiedy jednak sprawy
pr
zy
bi
er
aj
ni
eo
cz
ek
iw
an
y
ob
r
t i
gu
ru
zo
st
aj
e
na
gl
e
po
dp
or
z
dk
o
w
an
y
zi
e
m
sk
iej
ju
ry
sd
yk
cji
i
z
m
us
zo
ny
do
oc
ze
ki
w
an
ia
w
ka
zamatach na bosk
sprawiedliwo. Jednak
niektrym udaje si
opanowa cae narody i
osadzi w wizieniach
wszystkich
swoich
przeciwnikw.
Alstadt i Kramer
odkryli pewien wany
schemat postpowania
dotyczcy
stosunku
czowieka
do
duchowoci.
Mianowicie:
duchowi
przywdcy
czerpi
swoj wadz z faktu, e
utrzymuj
swoich
zwolennikw w wierze,
i istotnie maj ukady"
ze sfer pozaziemsk. Te
ukady" przywdca taki
demonstruje
dziki
pewnym dostpnym mu
atrybutom
lub
za
pomoc
rzekomo
dokonywanych,
osnutych
niebiask
aur,
cudw. Takie
wyjtkowe powizania z
gr"
automatycznie
odzwierciedlaj si w
spoecznej i duchowej
panoramie
jego
stronnikw,
ktrzy
wyobraaj
sobie
przywdc
prawdopodobnie
w
samym
centrum
i
znacznie
ponad
zwykymi ludmi. By
moe widz oni owe
duchowe
powizania
jako padajcy na nich
promie wietlny. Ju
pobiena analiza sztuki
sakralnej
ujawnia
sposb, w jaki s
reprezentowane
duchowe wizy. Jednak
w
rzeczywistoci
wyznawcy
niekoniecznie
musz
nosi w sobie obraz
tego, co gruje nad nimi
i wieci niebiaskim
blaskiem.
Rwnie
dobrze potrafi wierzy
w istnienie czego, co
przewysza wszystko,
ni
e
m
aj
c
o
ty
m
ja
sn
eg
o
w
yo
bra
e
ni
a.
K
a
dy
wi
k
sz
y
au
to
ry
tet
w
p
y
w
a
w
ja
ki
sp
os
b
na
au
to
ry
tet
ni
s
ze
j
ra
ng
i.
D
uc
ho
w
y
przywdca
czerpie
swoj wadz z bliskoci
Boga, a na przykad
mleczarz krlowej ma
wikszy autorytet ni
zwyky mleczarz. Ten
pierwszy
promieniuje
pierwiastkiem"
krlewskim, tak jak
kapan roztacza wok
siebie aur witoci.
7.6.1 Komunikacja duchowa

Mwic o duchowych przeyciach, niezalenie od trudnoci, ludzie uywaj
zazwyczaj najbardziej wyszukanych predykatw: najjaniejsze wiato",
najwiksza sia w uniwersum", najpotniejszy strumie energii" i tak dalej.
Takie predykaty wywouj w suchaczach zawsze podobne odczucia.
Oglnie mona uzna, e najbardziej ekspresywne cechy formalne s
zastrzeone dla istot nadprzyrodzonych oraz dla absolutnych abstrakcji.
Wszechmogce bstwo bdzie posiadao w umyle jednego czowieka takie
same cechy formalne jak koncepcja ideologiczna (wolno albo socjalizm,
demokracja lub mio) w mylach drugiego. Obydwa fenomeny reprezentuj
w ich wyobrani maksimum wadzy. Podczas gdy ideologiczne abstrakcje
czsto przyjmuj form schematu czy symboli, wikszo duchowych istot
przypomina jednak yjce stworzenia. W kulturach, w ktrych bogowie s
abstrakcjami, take religijne dowiadczenia czowieka opieraj si tylko na
pozbawionych wszelkiej treci cechach formalnych. Przykadem tego byaby
wypowied: Bg jest wiatem".
Gdy kapan lub szaman opowiada o swoich duchowych czy mistycznych
przeyciach, moemy zaobserwowa u niego wyrane niewerbalne oznaki
religijnej fascynacji. Te niekiedy ekstatyczne deklaracje wynikaj z
powtrnego przeywania dowiadczenia duchowego w trakcie mwienia o
nim. Dla wizjonerw z reguy przedmiot ich wypowiedzi jest wyposaony w
niezmiernie silne cechy formalne, a ich przeycia wizualne pobudzaj
kinestetyczne. Goszc, e duch jest wielki", mwicy widzi olbrzymi obraz i
silnie odczuwa jego obecno. Takie sytuacje wywieraj pitno na wszystkie
niewerbalne aspekty komunikacji i umacniaj suchajcych w przekonaniu, e
duch istotnie jest wielki". Niektrzy z nich czuj si zainspirowani" tym
wizyjnym stylem komunikacji, inni za reaguj fobi.
Alstadt i Kramer zaobserwowali, a przywdcy religijni czsto utrzymuj
wadz, sugerujc swoim zwolennikom odseparowanie si od duchowoci, z
ktr oni sami z kolei utrzymuj stay kontakt. Takie dogmaty prowadz do
tego, e spoeczne i duchowe panoramy stronnikw rzeczywicie nie wykazuj
powiza z bogami, podczas gdy przywdcy komunikuj si z nimi. Skutkiem
tego s, oczywicie, silne uzalenienia.
Co wicej, duchowe elity nie szczdz stara, aby przekona swoich
zwolennikw o istnieniu warunkw niezbdnych do nawizania osobistego
kontaktu z duchami, niewane czy w tym yciu, czy w nastpnym. Nie rni
si to niczym od bajki o witym Mikoaju: od bardzo dawna rodzice
wmawiaj dzieciom, e musz one by posuszne i grzeczne, aby zadowoli
jego wymagania. Jak wypijesz mleko, to Mikoaj przyniesie ci pieska".
Niektrzy rodzice twierdz nawet, e Mikoaja spotkali i z nim rozmawiali.
Utrata wiary w witego Mikoaja moe w pniejszym yciu okaza si
zasobem przydatnym do uzyskania duchowej niezalenoci. W tym
191
momen
cie
nasuwa
si
pytanie,
czy
kultury
uznajc
e
wite
go
Mikoaj
a rni
si pod
wzgld
em
podatn
oci na
fundam
entalist
yczne
myleni
e
od
kultur,
ktre
nie
propag
uj
wiary
w niego
i
w
jakim
stopniu
rozpowsze
chnieni
e faktu,
e
dzieci
s
oszuki
wane i
wprow
adzane
w bd
przez
wasny
ch
rodzic
w
wpywa
na
ksztato
wanie
autoryt
arnych
postaw.
Aby
podtrzyma
w
dzieciach wiar w witego
Mikoaja, rodzice wymylaj
historyjki i bajki. W podobny
sposb, czyli za pomoc
metafor
i
abstrakcji,
przywdcy
podtrzymuj
duchowo-spoeczny
tryb
mylenia. Alstadt i Kramer
zebrali
wiele
takich
sformuowa, midzy innymi
pojcia abstrakcyjne, jak
bezwarunkowa
mio,
kosmiczna jedno, umiejtno powicenia, uwolnienie
si, niezaleno od wasnego
Ja, czysto, altruizm, pokora,
przezwycienie
pokus
cielesnych oraz olnienie - to
tylko kilka elementw tego
duchowo-spoecznego
sposobu mylenia. Podawanie
w wtpliwo tych koncepcji
naraa sceptykw na tricki
rnych
guru,
ktrzy
werbalnie
po
prostu
rozbrajaj krytykw, na przykad sowami: Zrozumiesz,
czym jest owiecenie dopiero
wtedy, gdy sam go doznasz".
Odbywajce
si
w
Holandii
pragmatyczne
seminaria" ciesz si wielkim
powodzeniem wanie ze
wzgldu na wskazanie owych
struktur.
Na
podstawie
wynikw, ktrych dostarczyo
nam modelowanie kapanw i
szamanw rnych plemion,
instruujemy
uczestnikw
seminariw
w
kwestii
bezporedniej
komunikacji
bez udziau bogw i duchw.
I ten, kto w ten sposb
stworzy wasne duchowe
struktury, stanie si odporny
na
wpywy
kapanw.
Oczywicie pod warunkiem,
e wpywy te wynikaj
wycznie z kontaktw z
siami
nadprz
yrodzo
nymi.
Uy
wajc
jzyka
panora
my
spoecz
nej,
moem
y
powied
zie, e
religijni
przyw
dcy
wpajaj
swoim
zwolen
nikom,
i
okrelo
ne
cechy
spoecz
ne
naley
ocenia
szczeg
lnie
wyscko
. Ucz
na
przyka
d, jak
niezmie
rnie
wana
jest
bezwar
unkowa
mio
czy
owiece
nie,
jakich
oni
sami
ju
doznali.
Im
bardziej
cechy
te
s
cenione
, tym
bardziej
wzrasta wadza i pozycja

religijnych
przywdcw.
Znaczenie rywalizujcych"
ze sob cech spoecznych
pomniejsza
take
czsto
uycie
specyficznych,
dewaluujcych epitetw. W
ten
sposb
powstaj
utworzone przez przywdcw
definicje:
najwyszego
owiecenia,
czystej
wiadomoci, wyszego Ja,
kosmicznej tosamoci i tym
podobne.
Uycie
takich
przymiotnikw
zawiera
jednoczenie
ujemn
interpretacj nastpujcych po
nich
rzeczownikw,
poniewa,
mwic
na
przykad
o
prawdziwej
mioci, sugerujemy, i kada
inna mio jest zwyczajna",
faszywa" czy te niegodna
szacunku jako mio niszej
kategorii".
192____________TECHNIKI NP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI
7.7 NAWIEDZENIE, CZYLI DEMONY

W GBI NASZYCH DUSZ
W rozdziale czwartym mwihmy o autorytetach i tak si skada, e take
duchy uwaa si zazwyczaj za autorytet. Przekonalimy si ju, jakie
niezwyke rzeczy mog zacz si dzia, gdy uznamy czyj autorytet i przydzielimy mu wysz pozycj w naszej panoramie spoecznej. Zagadkowe
zjawisko zachodzi w momencie, kiedy osoba posiadajca autorytet rzeczywicie zbliy si do nas i pokona dzielcy nas neutralny dystans. Jak na
zawoanie odzywaj si w nas wwczas wszystkie symptomy charakteryzujce
oniemielenie.
Najbardziej niezwyka jest zmiana pierwszej pozycji spostrzegania na
drug: kinestetyczne Ja zanika, uniono i boja prowadz do utraty
samostanowienia, a wicej uwagi powica si daniom autorytetu.
W rozdziale czwartym wyjaniem te fenomeny prawem dominujcej
personifikacji, wedug ktrego autorytarna posta opanowuje Ja, gdy tylko
wystarczajco si do niego zbliy. Moim zdaniem to dziaanie wypywa z
podwiadomego podporzdkowania reprezentacji zasadom perspektywy.
Zawsze gdy w spoecznej i duchowej panoramie zaczyna obowizywa
prawo dominujcej personifikacji, przerwany zostaje proces samopozna-nia.
Mzg koncentruje si na najwaniejszej personifikacji i automatycznie si z
ni identyfikuje.
Przyjrzyjmy si wic bliej fascynujcemu zjawisku nawiedzenia przez
duchy. Duchy to personifikacje. To autorytety. Mog mie cechy o wiele
przewyszajce cechy wszystkich yjcych autorytetw. Ducha moemy
lokalizowa wysoko nad gow lub gboko w ziemi, podczas gdy w wypadku
ywych ludzi takie lokalizacje s raczej nietypowe. Ponadto duch moe
wydawa si nam tak ogromny, jak gdyby mg obj sob cae uniwer-sum.
Zastanwmy si, jak przedstawiane s duchy na przykad w sztuce?
W wityniach potne, lnice zotem posgi krluj na centralnych
miejscach - natychmiast rozpoznajemy w nich reprezentacje bogw.
Olbrzymie rzeby Buddy albo Chrystusa pozwalaj wiernym reprezentowa te
bstwa, wyposaajc je we waciwe" cechy formalne. Mimo to wcale nie jest
tak atwo porozumie si z duchami.
Gwnym powodem jest odlego. Duchy lokalizuje si dalej ni osoby
autorytarne czy nawet niebezpieczne. Dlaczego? Dlatego, e duchy budz
groz! Tylko kapani i czarownicy si ich nie boj. Zwykli miertelnicy
truchlej, gdy tylko pomyl o spotkaniu z duchem, bstwem lub Bogiem!
Take trwoga utrudnia wyobraenie sobie bogw z bliska. Wierzc, e
mog oni stworzy lub zniszczy wiat, wyobraamy sobie zblienie si do
nich jako co strasznego. Duchy utrzymuje si, tak samo jak autorytety, w
neutralnej odlegoci" albo dalej. To samo dotyczy duchw zmarych.
Wikszo ludzi nie chce mie z nimi nic wsplnego.
Dlatego kontakt z istotami duchowymi jest wanym aspektem wywierania
silnej religijnej presji. Kapani i czarownicy celebruj rytuay,
193
kt
r
e
zb
li
a
j
ic
h
d
o
d
uc
h
w.
Pr
zy
w
o
uj
je
rz
ek
o
m
o
m
o
dl
it
w
a
m
i,
p
ie
w
am
i,
ta
c
a
m
i
cz
y
sk
a
da
ni
e
m
of
ia
r. Gwnym celem tych

obrzdkw jest odczucie
obecnoci bstwa, a
nastpnie
pragnienie
usyszenia jego gosu.
Nawiedzenie
jest
nastpnym krokiem w
kontaktach z istotami
duchowymi.
Szamani prowadz
ycie, ktre jest cigym
przygotowaniem
do
spotkania z duchami.
Ucz si, w jaki sposb
pokona strach, poszcz
i yj w absolutnej
ascezie. Niekiedy, przy
odrobinie
szczcia,
dowiadczaj nasilenia
swoich
reprezentacji,
ktrych
emocjonalne
dziaanie wzrasta, im s
one bliej i moe w
kocu spowodowa, e
widzi
si
rzeczy
niedostrzegalne. Jasne
jest, e takie rytuay
celebruje si w witych
miejscach, tam bowiem
mieszkaj" duchy, a
odwiedzajc witynie i
otarze, mona by
bliej
nich.
Takie
obcowanie z nimi jest
take mniej ryzykowne w kadej chwili istnieje
moliwo
ucieczki.
Szczeglnie trudny jest
cigy
kontakt
z
duchami w kulturach, w
ktrych duchy cz w
sobie dobre i ze aspekty.
Nieustanna
wszechobecno bstw
jest podana tak dugo,
jak dugo nie maj one
zych zamiarw.
Dokadnie tak samo
jak w wypadku osb
obdarzonych
autorytetem,
reprezentacja wasnego
Ja decyduje o tym, w
jakim stopniu dana
osoba jest podatna na
wszelkiego
rodzaju
widzenia. wiadomo
wasnego Ja zostaje
unicestwiona lub co
na
jm
ni
ej
os
a
bi
on
a
pr
ze
z
st
an
y
un
ie
si
en
ia,
co
st
w
ar
za
w
ar
un
ki
do
po
dd
an
ia
si
wi
dz
en
iu.
Ta
ni
ec
w
ta
kt
ry
tm
ic
zn
yc
h
ud
er
ze
w
b
be
n
to
metoda
wywoywania uniesie
rozpowszechniona
na
caym wiecie. Podobny
efekt daje stosowanie
niektrych narkotykw.
Dowiadczony szaman
wie, jak popa w trans i
otworzy si na duchy
-nie na wszystkie, tylko
na te duchy lub bstwa,
do
ktrych
ma
wyjtkowy stosunek i
ktre
dokadnie
reprezentuje w swojej
panoramie duchowej.
Kiedy duchy s
dostatecznie
blisko,
powtarza si sytuacja
stwierdzana w wypadku
autorytetw,
czyli
przejcie z pierwszej
pozycji spostrzegania na
drug.
Jeli
kinestetyczny duch"
staje si silniejszy ni
kines-tetyczne
Ja,
zajmuje jego miejsce.
Skutek jest taki, e dana
osoba
zaczyna
identyfikowa si z
duchem,
po
prostu
dlatego, e ten ostatni
cakowicie opanowuje
reprezentacj
jej
wasnego Ja.
W takim wypadku
osoba
taka
automatycznie popada w
trans - w tak zwany stan
nawiedzenia
i
pozostaje
w
nim.
Nastpuje
to,
gdy
kilkanacie
ludzkich
cech
zostaje
wyczonych",
a
stwierdzi mona tylko
obecno kilku z nich.
Teoretycznie
stan
nawiedzenia
moemy
okreli jako zmian
dokonan na logicznej
paszczynie wasnego
Ja. Osobowo opanowana przez ducha jest
inna,
bardziej
ograniczona ni ta, ktr
dany czowiek uwaa za
wasn.
Czsto
os
ob
o
w
o
ta
ki
eg
o
du
ch
a
tw
or
z
cz
s
tk
i
os
ob
o
w
o
ci
st
u
m
io
ne
gd
zi
e
in
dz
ie
j.
J
e
eli
m
a
si
oc
ho
t
po
ek
sp
er
y
m
en
to
w
a
z
wizjami duchw, naley

zachowa ostrono nawet jeli kontakt z
duchem
uwaamy
jedynie za nasz wymys,
nie zawsze mona go
sprowadzi do artu.
Oglnie
mona
stwierdzi,
e
nawiedzenie
przez
duchy jest bardziej
prawdopodobne
i
intensywniejsze,
gdy
dana osoba ma do
sabe
Ja
i
wielowarstwow
194
osobowo. Jeli natomiast czowiek mocno stoi na ziemi i ma silne poczucie

wasnego Ja, jego kontakt z duchem pozostanie raczej pod kontrol.
Decydujcym aspektem jest wic od samego pocztku sia wasnego
obrazu. Z jednej strony oddalony i saby obraz wasny sprzyja optaniu, z
drugiej strony cakowite pogrenie si w nim daje ten sam efekt. Innymi
sowy, obraz wasny musi znikn, aby duchy mogy wyj na pierwszy plan.
Aby si ich znowu pozby, musimy go na nowo uaktywni i zbliy do siebie.
Tylko jeden raz, pod kierunkiem brazylijskiego psychiatry Davida
Aksteina, wziem udzia w tacu, ktry wprowadzi mnie w trans. Po
czterdziestu piciu minutach bbny umilky. Ja zatraciem si cakowicie. Przez
kilka minut staem tylko na rodku pokoju. Ocknem si dopiero, gdy Akstein
zawoa mnie po imieniu. Pniej dowiedziaem si, e by to typowy objaw
gbokiego transu wywoanego tacem. Wasne imi posuyo w tym
momencie za zakotwiczenie tosamoci. Wypowiedzenie go na gos ponownie
uaktywnio reprezentacj mojego Ja.
W rozdziale powiconym wasnemu Ja wspomniaem ju o cakowitej
asocjacji z obrazem wasnym. Pograjc si w nim kompletnie, wikszo
ludzi popada jakby w stan medytacji. Ich uwaga jest skierowana do wewntrz i
spoeczna interakcja przychodzi im z trudem. Cakowite zespolenie si z
wasnym Ja powoduje utrat kontaktu z otoczeniem. Jednoczenie dana osoba
przeywa sama siebie i swj wiat wewntrzny bardzo intensywnie.
Reprezentacje duchw mog ni zawadn wanie w takim momencie - jak
wida, jest to niezawodna metoda na dowiadczenie wszelkiego rodzaju wizji.
Taki sam efekt mona osign, jeli dana osoba posiada bardzo may i
daleki obraz wasny. Sabo wasnego Ja warunkuje, jak wiadomo, wszelkie
oderwane zjawiska i mimowolne identyfikacje. Klasycznym przykadem jest
pacjent oddziau psychiatrii uwaajcy si za Jezusa. Brak wasnego Ja hamuje
czowieka. Przejcie innej osobowoci moe wprawdzie rozwiza takie
problemy, stwarza za to wiele innych. Sabe Ja zwiksza ryzyko padnicia
ofiar wszelkich moliwych - i niepodanych - wpyww. W niektrych
kulturach nawiedzenie" to tylko inna nazwa okrelajca takie wpywy.
Natomiast szamaskie, samodzielnie zainicjowane widzenie jest zasadniczo rne. Przede wszystkim pod wzgldem udziau wasnego Ja.
Szamani wcigaj" jakby do wewntrz" silny obraz wasny, przenoszc si w
ten sposb w stan uniesienia. Natomiast ofiary" niepodanego (i
dugotrwaego) nawiedzenia s absolutnie bezbronne wobec jednej silnej
personifikacji w ich spoecznej i duchowej panoramie, poniewa reprezentacje
ich wasnego Ja s sabe. Niektre wiczenia przeprowadzane w ramach
naszych pragmatycznych seminariw maj na celu nauczenie si wiadomego
przeywania wizji duchw. Rozmaite metody prowadzce do osignicia tego
stanu, umoliwiy nam postawienie kilku ciekawych hipotez na temat tej od
dawna znanej ludzkiej umiejtnoci.
195
W
id
ze
ni
e
du
ch
w.
W
wi
el
u
ku
ltu
ra
ch
da
r
ko
m
un
ik
o
w
an
ia
si
z
d
uch
a
mi
jes
t
w
ys
ok
o
ce
ni
on
yi
w
yn
os
i
da
n
os
ob
na
w
y
yny hierarchii spoecznej.

Nawiedzenie jako takie
moe wic mie zalety, a
za chwil przekonamy si,
e umoliwia ono rwnie
dokonywanie
czynw
niewykonalnych bez niego.
Poniszy eksperyment
naley przeprowadzi w
obecnoci drugiej osoby,
ktrej zadaniem bdzie
czytanie
tekstu
i
przywoanie nas na koniec
do wiadomoci. Widzenia
s inicjowane zazwyczaj
potnym biciem w bben,
jednak na pocztek lepiej z
tego zrezygnowa.
1.271 Zamknij oczy i

wczuj si w twoje
kinestetyczne
Ja.
Wcho
obraz
wasny i pozosta
w stanie medytacji
co najmniej pi
minut.
Wybierz
dowolne sowo jako
audytywne
zakotwiczenie tego
stanu i ponownie
ustaw swj obraz
przed
sob.
Uwiadom
sobie
istnienie
i
teraniejszo. Jeli
znajdujesz si w
towarzystwie innej
osoby, powinna si
ona zapozna z
twoim
hasem
powrotu". Moe to
by
dotknicie
(szamani
praktykuj
zazwyczaj ucisk)
lub
wymwienie
twojego
imienia.
Jeli
wszystko
dotychczas
przebiego zgodnie z
planem,
moesz
kontynuowa.
1.272 Wybierz jak
istot
duchow,
przez
ktr
chciaby
zosta
nawiedzony. Jeeli
nic
ci
nie
przychodzi
do
o
w
y
,
s
p
r
b
u
j
w
y
k
o
n
a
w
i
c
z
e
n
i
e
z
p
o
d
r
o
z
d
z
i
a
u
7
.
4
:
J
a
k
s
t
w
o
rzy
sobie
wasnego ducha.
1.273 Gdy
tego
dokonasz, postaraj
si
udoskonali
jego reprezentacj.
Postaw
go
porodku
swojej
panoramy, spraw,
by sta si duy,
jasny i promienny.
Nadaj mu kolor,
wprowad w ruch.
1.274 Zastosuj
zakotwiczenie
opisane w punkcie
1 i powr do stanu
medytacji,
w
ktrym
bdziesz
cakowicie
zespolony
ze
swoim
obrazem.
Gdy tylko ci si to
uda, przenie wzrok
na ducha i zacznij
powoli si do niego
zblia.
Skoncentruj si na
duchu i dopu go
w kocu do siebie...
Jeli eksperyment
przeprowadzany
jest
po
raz
pierwszy,
zachowania danej
osoby nie mona
przewidzie.
Zjawisko
to
mona sprbowa
opisa
w
nastpujcy
sposb:
odgrywamy rol
ducha,
nie
wiedzc o tym.
Przypomina
to
podwiadom gr
aktorsk. Szamani
dugo wicz, aby
mc
opanowa
swoje
umiejtnoci dowiadczania stanu
nawiedzenia. Na
pocztku - o ile
wszystko
przebiegnie pomylnie
- stan ten trwa
tylko par sekund.
5) Powr
do
teraniejszoci,
wyobraajc sobie
o
b
r
a
z
w
a
s
n
y
.
O
c
k
n
i
c
i
e
s
i
m
o
e
t
a
k
e
w
y
w
o
d
r
u
g
a
o
s
o
b
a
,
d
o
tykajc ci lub
wypowiadajc
twoje
imi. Moesz te po
prostu
nastawi
budzik.
7.8 PRACA Z
PANORAM
DUCHOWOCI
Wikszo personifikacji w
panoramie spoecznej to
projekcje
uwewntrznionych yjcych ludzi i
kad z nich uwaa si,
zgodnie z zasadami NLP,
za
czstk
wasnej
osobowoci. W rozdziaach
czwartym
i
pitym
opisaem metody zmian
tych czci.
Jeeli zatem reprezentacje innych ludzi s czciami osobowoci, to taka

sama sytuacja powinna mie miejsce w wypadku reprezentacji istot
duchowych. Tymczasem istnieje pewna rnica midzy ludmi a duchami.
Duchy dziaaj raczej na zewntrz, co sprawia wraenie, jak gdyby wymykay
si cakowicie spod naszej kontroli.
Zakadajc takie zewntrzne dziaanie, praktyk NLP stosuje techniki
negocjacji midzy poszczeglnymi czstkami osobowoci lub te przeformuowanie w szeciu krokach, przy czym tylko w niewielkim stopniu
modyfikuje nastpujce pytania: Czego duch da od ciebie?", Co musisz
zrobi, eby go zadowoli?", O czym chce ci powiadomi?". Metoda jest
skuteczna tylko wtedy, gdy klient ma podobny punkt widzenia. Absolutnie
niezbdne jest uwzgldnienie kulturowego zaplecza klienta, w innym wypadku
praktyk NLP atwo moe straci panowanie nad sytuacj i zostanie w kocu
uznany za czarownika.
Jeli terapeuta zdecyduje si na zastosowanie jednej z tych technik,
otworzy si przed nim niemal tysicletnia tradycja szamasko-leczniczych
dowiadcze. Bdzie manipulowa widzeniami w taki sam sposb, jak robi to
jego koledzy-szamani na caym wiecie. Szamani nie tylko lecz
nawiedzonych ludzi, ale take sami celowo wywouj u siebie takie stany.
Moemy wic zapyta: jakie korzyci odnosz oni ze zjednoczenia si z
duchem?
Wspomniaem ju o charakterystycznym dla wielu kultur statusie zwizanym z umiejtnoci komunikacji z duchami. Jednake nie tylko o to chodzi.
Aby znale odpowied, musimy rozrni dwa rodzaje widze:
1.275
Trwae (lub patologiczne),
1.276
Chwilowe (lub samodzielnie zainicjowane).
Trwae widzenie to inne okrelenie symptomw dysocjacji, czyli rozszczepienia osobowoci, ktre tumaczymy w NLP jako pewne usamodzielnienie si jej czstek. Czasami i one mog wymkn si cakowicie spod
kontroli klienta. Trwae optanie jest stanem chorobowym, ale mona je
uleczy za pomoc technik wykorzystujcych negocjacje midzy kccymi si
ze sob czciami osobowoci lub metod przeformuowania w szeciu
krokach. Podstaw leczenia jest ustalenie pozytywnych pobudek ducha, ktry
opta klienta.
Chwilowe widzenie natomiast to nic innego jak strategia uaktywniania
okrelonych zasobw. Czarownik zainicjuje to widzenie, aby wyzwoli w
sobie zasoby niezbdne do sprostania danemu zadaniu. Chcc na przykad
wystpi w charakterze wyroczni, musi zosta nawiedzony przez ducha
potraficego przepowiada przyszo. Jeli chce kogo uleczy, nawie
kontakt z duchem o uzdrawiajcych siach. Nie tylko szamani, ale rwnie
wielu innych ludzi dy z podobnych pobudek do kontaktw z duchami.
Waciwie jednak dlaczego ci wszyscy ludzie uciekaj si do takich
skomplikowanych strategii, jak chwilowe nawiedzenie przez duchy? Tylko po
to, eby znale dostp do poszczeglnych zasobw? Jaki jest cel
197
do
ko
ny
w
an
ia
na
jp
ie
r
w
ry
tu
al
ny
ch
ab
lu
cji
,a
p
n
iej
z
o
en
ia
of
ia
ry
?
P
o
co
w
og
l
e
ty
le
za
ch
od
u?
eb
y
w
y
w
o
a
du
ch
y?
I
po
co te wszystkie bbny,
tace
i
piewy?
Dlaczego ci ludzie nie
uaktywni
owych
zasobw tak, jak my to
robimy w NLP, czyli
przenoszc si w stan
ich posiadania? Czy istniej inne powody, dla
ktrych dokonuj oni
takiego wyboru, poza
tym,
e
rytuay
pobudzaj
wszystkie
zmysy i pozostaj w
pamici tak trwale, e
wielu
ludzi
nie
osignoby
takiego
efektu,
stosujc
wycznie
werbalne
rodki?
Odpowied,
ktra
mnie samemu wydaje
si logiczna, brzmi:
dc do chwilowego
widzenia, ludzie pragn
uaktywni
u
siebie
zasoby, ktre byyby dla
nich
nieekologiczne,
gdyby
zostay
uaktywnione
inn
metod.
Szamani
szukaj
w
stanach
nawiedzenia zasobw
obcych ciau", aby je
sobie tylko na krtko
poyczy". Chwilowe
widzenie, zainicjowane
przez samego siebie, jest
potrzebne do wydobycia
zasobw,
ktre
natychmiast popadyby
w konflikt z wasn
osobowoci,
gdyby
sieje po prostu przejo i
przyjo za swoje. Te
zasoby
w
adnym
wypadku nie mog sta
si czci danej osoby,
a mimo to pragnie ona z
nich korzysta.
Duchy
mog
umoliwi czowiekowi
na przykad swobod
seksualn albo pozwoli
mczynie
zachowywa si po
kobiecemu.
Kapan
moe
posuy
si
duchem
i
gosi
w
yb
ra
ne
pr
ze
z
si
eb
ie
tr
e
ci,
ni
e
ob
a
wi
aj
c
si
od
po
wi
ed
zi
al
no
c
i
za
s
w
oj
e
ka
za
ni
a.
N
a
wi
ed
ze
ni
e
of
er
uj
e
na
m
wi
c
za
be
zpi
eczenie i potguje nasze

siy, wskutek czego
wykraczamy
daleko
poza to, co uwaamy za
nasze Ja.
Kiedy modelujemy
praktyki
duchowe,
otwiera si przed nami
morze
perspektyw,
ktrych jeszcze nie
wykorzystalimy
w
NLP, a ktre istniej od
najdawniejszych
czasw. By moe take
i w naszej osobowoci
drzemi zasoby, do
ktrych chtnie bymy
signli, gdyby tylko nie
pozostaway one w tak
racej sprzecznoci z
naszymi przekonaniami
i wartociami. Nawet
jeli nie wykorzystamy
widzenia jako techniki,
samo jego zrozumienie
przyniesie nam korzyci.
W ostatnim rozdziale
zajmiemy si metaforami
wadzy
i
zapoznamy
si
z
technikami
sucymi
osigniciu tego samego
celu,
ale
lepiej
odpowiadajcymi
naszemu zachodniemu
spoeczestwu.
Inn
moliwo
wykorzystania
panoramy
duchowej
oferuje praca z ludmi
opakujcymi zmarych.
Czsto
mamy
do
czynienia z klientami
niezdolnymi
do
duchowego rozstania si
z ukochanym, zmarym
czowiekiem.
Interesujce jest przy
tym, e obraz zmarego
nie
jest
wwczas
lokalizowany w sferze
duchowej, a jeeli ju, to
tylko czciowo, jako
bilokacja. Jedna cz
znajduje
si
w
panoramie spoecznej,
druga w duchowej.
Ten problem mona
rozwiza natychmiast,
al
e
ty
lk
o
pr
ze
z
ca
k
o
wi
te
pr
ze
su
ni
c
ie
z
m
ar
e
go
do
du
ch
o
w
ej
cz
ci
pa
no
ra
m
y.
M
o
li
w
e
je
st
je
dn
ak
,
e
kl
ie
nt
z
m
ob
ili
zu
je
wszystkie siy, aby si

temu oprze: Nie, nie
mog przesun jej do
zmarych...
Wtedy
odejdzie na zawsze".
Niekiedy jednak mona posuy si powysz metod, aby uatwi

rozstanie si z istot skazan na mier!
Jedna z moich znajomych miaa psa. By ciko chory i cierpia. mier
pooyaby waciwie kres wszelkim jego cierpieniom, ale moja przyjacika
nie bya w stanie zawie go do weterynarza w celu upienia. Poradziem jej
wtedy: Spjrz w gr... Wyobra sobie, e tam ju jest miejsce przygotowane
specjalnie dla niego. Ciepe i wygodne, w jego wasnym koszyczku... Wszyscy
go oczekuj z radoci, widzisz? Nie bdzie musia duej cierpie... Pomyl,
jak mu tam bdzie dobrze, a ty zostaniesz i bdziesz moga z czuoci
wspomina pikne momenty, ktre z nim przeya...". Znajoma popatrzya w
gr i w jej oczach penych ez pojawi si leciutki blask. Oddychaa wolniej i
napicie dostrzegalne w jej postawie zaczo znika. Ze wzrokiem
wzniesionym cay czas ku grze powiedziaa po chwili: Ach, teraz odczuwam
to troch inaczej. Moe mgby take porozmawia z moim mem i z
dziemi. Wtedy moe uda si nam rozsta si z Bobbim".
Wanie po to jest nam potrzebne niebo. William James chcia nam
uwiadomi, eby nie zwraca uwagi na ujadanie czworonogw tam w grze i
na woanie lub pogwizdywanie ich zatroskanych wacicieli.
Rozdzia 8
SZKOLENIE I ZESPOY
8.1 PANORAMA SPOECZNA TRENERA
Arthur by dowiadczonym trenerem i pracowa w duej firmie. Ja miaem

zaszczyt nadzorowa go podczas planowania nowego dwudniowego
szkolenia sprzedawcw. Ten program zawiera kilka nowych elementw i
by moe wynikoby z tego wicej problemw, gdyby Arthur nie mia przy
boku swojego znakomitego kolegi Petera jako asystenta. Bya to
wspaniaa para dydaktykw. Mimo to Arthur robi si nerwowy, kiedy
myla o zaplanowanym szkoleniu. Szczeglnie gdy uprzytomni sobie, e
prba generalna miaa odby si w pitek... By czwartek.
Poleciem mu, eby sobie wyobrazi, jak stoi przed t prbn" grup i
widzi uczestnikw szkolenia. Co widzisz?" - spytaem. Arthur opisa
szczegowo swoje odczucia i sposb, w jaki prawdopodobnie zareaguj
na niego ludzie - ich komentarze, yczenia, lki i, najpewniej,
zastrzeenia. Podkreli, e powodzenie prbnego szkolenia w pitek jest
dla niego bardzo wane, poniewa firma zainwestowaa w nie du sum.
Uczestnikami bd wycznie ludzie na kierowniczych stanowiskach,
ktrzy na pewno bd mieli wysokie wymagania i bez wtpienia bd
nastawieni bardzo krytycznie. To oni decyduj o tym, czy program
zostanie wypuszczony na rynek, czy nie".
Zgodnie z oczekiwaniem w odpowiedzi na moje pytanie Arthur nie
zacz automatycznie wylicza predykatw opisujcych cechy formalne
jego reprezentacji owej grupy. Podobnie jak wikszo ludzi, nie potrafi
okrei, w jakiej odlegoci i na jakiej przestrzeni widzia j oczyma
duszy. Dopiero kiedy stanowczo przerwaem jego wywody na temat ta i
treci szkolenia, z ociganiem da si nakoni do
200
konstruowania panoramy spoecznej trenera" w

odniesieniu do prbnej grupy". Zwrciem uwag,
e Arthur widzia swoich suchaczy siedzcych w
pkolu - wygldao to jak p podkowy - i tylko po
lewej stronie swojego pola widzenia. Sta przed nimi
jak przed audytorium, ale widzia tylko jego lew
cz, ktra bya od niego oddalona mniej wicej o
dwa metry.
Bezporednio
naprzeciw
niego,
jak
gdyby
na
szczycie
podkowy", siedzia
znany
mu
i
powaany
przez
niego
wsppracownik.
Arthur powiedzia:
To Charles. Jest
duo wikszy ni
inni".
Ju na podstawie tej informacji z atwoci
mgbym polepszy jego reprezentacj prbnej
grupy", ale pami wczeniejszych dowiadcze mnie
powstrzymaa. Zbyt czsto usiowaem z nadmiaru
gorliwoci zmienia panoramy spoeczne bez uprzedniego porwnania ich z wzorcami, na ktrych
bazoway. Przesuwajc obrazy w prawo, w lewo, w
gr, w d, tam i z powrotem tylko wprowadzaem
zamieszanie i utrudniaem sobie kontakt z klientem.
Dlatego te teraz poprosiem Arthura, eby
zastanowi si nad przykadem grupy, z ktr
wsppraca w przeszoci sprawia mu przyjemno.
Bez problemu przypomnia sobie kilka sympatycznych
zespow. Spord nich wybralimy jeden,
przypominajcy
obecn
prbn
grup"pod
wzgldem liczby i rangi uczestnikw, i Arthur opisa
mi, jak go sobie wyobraa.
Krtko pniej moglimy porwna obie grupy pod
wzgldem ich zasadniczych cech formalnych. I
rzeczywicie grupa wzorcowa ustawiona bya w
ksztacie caej podkowy", ponadto Arthur
spostrzega j nieco niej i nie byo w niej jakich
szczeglnych, dominujcych postaci. Bardziej
zdecydowane byy rwnie ruchy i kolory.
Kontynuowalimy
prac,
przeksztacajc
stopniowo prbn grup" na wzr tej pierwszej.
Ciekawa bya obserwacja, jak podkowa" powoli
nabieraa penych ksztatw.
Arthur, ktry zna si na trickach komputerowych,
przenis po prostu jej lew poow na praw stron,
poza tym przesun ca grup odrobin w d,
przycign do siebie wszystkich jej czonkw i nada
caoci wicej ruchu i koloru. W ten sposb krok po
kroku upodobni prbn grup" do ideau. Nie
trzeba byo by jasnowidzem, eby zauway, jak
bardzo
te
zmiany
wpyn
y na
jego
motyw
acj.
Artur
westch
n i
umiec
hn
si.
SZKOLENIE I ZESPOY
201
P
o
w
y
s
z
a
m
e
t
o
d
a
t
o
j
e
d
n
a
z
n
a
j
s
t
a
r
s
z
y
c
h
t
e
c
h
n
i
k
p
a
n
o
r
a
m
y
spoecznej,
czyli
tak
zwany
wzorzec
trenera.
Richard
Bandler
czsto
przesuwa
reprezentac
je i to jego
praca
zmobilizowaa
mnie
w
kocu do
eksperymen
tw z t
metod w
pracy
z
zespoami
szkoleniow
ymi. Po raz
pierwszy
miaem
okazj
wyprbowa
jej skuteczno
podczas
szkolenia
instruktor
w
na
uniwersytec
ie w Twente
wiosn
1988 roku.
Od
tego
czasu udao
mi
si
przebada
reprezentac
je
najbardziej
kopotliwyc
h
lub
szczeglnie
lubianych
grup u co
najmniej
500
trenerw.
Na
pytanie, w
jaki sposb
wykadowc
y
wyobraaj
sobie swoje
u
l
u
b
i
o
n
e
g
r
u
p
y
,
m
o
g
n
a
p
o
d
s
t
a
w
i
e
d
o
w
i
a
d
c
z
e
n
i
a
o
d
p
o
w
i
e
d
z
i
e
: bardzo
blisko,
odrobin
poniej
siebie
samych,
jako
kolorowe,
jednolite i
ruchome.
Porwn
ujc
kontrastujc
e ze sob
obrazy
grup,
z
ktrymi
wykadowc
y
chtnie
pracowali, z
tymi, ktre
wydaway
im
si
mniej
sympatyczn
e,
poczyniem
wiele
interesujcy
ch
spostrzee
.
Przede
wszystkim
okazao si,
e
dopasowuj
c
cechy
formalne
obu
zespow,
mona
przeksztaci
grup
mao
atrakcyjn
w
sympatyczn
. Wanie
to odkrycie
stao
si
najwaniejszy
m
narzdziem
przekazywa
nym przeze
mnie
instruktoro
m podczas
o
r
g
a
n
i
z
o
w
a
n
y
c
h
d
l
a
n
i
c
h
s
e
m
i
n
a
r
i
w
.
N
a
p
o
d
s
t
a
w
i
e
t
e
j
m
e
t
o
d
y
p
owstao z
czasem
wiele
innych
technik
pracy
z
panoram
spoeczn.
Czasam
i dzwoni do
mnie kto i
mwi:
Hej,
Lukas,
mam
tu
paru ludzi
na
kierownicz
ych
stanowiska
ch, ktrzy
s
zainteresow
ani twoimi
kursami,
nie
zgodziby
si
popracowa
z nimi?".
Mimo
e
taki
telefon nie
dostarcza
mi
konkretnyc
h informacji
na
temat
potencjalny
ch
kursantw,
to tworz
sobie
jednak
obraz tej
grupy. Jego
cechy
formalne w
zasadniczy
m stopniu
decyduj o
tym,
czy
praca
z
nimi bdzie
przyjemna,
czy nie.
W
a
d
p
r
a
c
y
z
p
a
n
o
r
a
m
a
m
i
s
p
o
e
c
z
n
y
m
i
t
r
e
n
e
r
w
j
e
st to, e
reprezentacja
zespou
szkoleniow
ego
nierzadko
bywa
zdominowa
na
przez
jednostki
lub
podgrupy
zakcajce
dobr
atmosfer.
Arthur te
to odkry:
ten
gupi
Charles
siedzia mu
na karku!
Jak mia z
nim
postpi?
202___________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI
Przeniesienie zasobw na takie kopotliwe jednostki czy podgrupy to

najskuteczniejsza metoda, jak znam. Szybka, atwa w zastosowaniu i naprawd
efektywna.
8.2 PROBLEMY ZWIZANE Z POSZCZEGLNYMI

POZYCJAMI SPOSTRZEGANIA
Wracajc do Arthura - kiedy tylko zmodyfikowa struktur swojej instruktorskiej
panoramy spoecznej, od razu poczu si bardziej pewny siebie. Jednak za chwil
znw si skrzywi: No dobrze... - powiedzia
- ale... Przyjrza si jeszcze raz dokadnie obrazowi zespou
i powtrzy: Hm... no wic...". Oczywicie zapytaem: No wic-co?".
Odpowiedzia, e nie wie, ale dalej patrzy ze zmarszczonym czoem
na obraz grupy.
Wziem wic trzy kartki papieru i napisaem na nich cyfry 1,2 i 3. Patrz tu"
- nakazaem i pooyem mu pod nos numer jeden - To symbolizuje pierwsz
pozycj spostrzegania. To znaczy, e std patrzysz na szkolenie oczami trenera".
Numer dwa pooyem cztery metry dalej. To jest druga pozycja spostrzegania,
czyli szkolenie widziane oczami kursantw". Trzeci pozycj spostrzegania umieciem na osi interakcji midzy instruktorem a suchaczami, na uboczu, jako
punkt widzenia obserwatora.
Wziem Arthura za rk i poprowadziem do kartki z trzeci pozycj
spostrzegania. Przyjrzyj si teraz sobie i grupie. Co si nie zgadza? Czego tu
brak?".
Przez chwil Artur patrzy na arkusze papieru, po czym pokrci gow.
Robi zdecydowanie za duo zamieszania wok tego szkolenia"
- odpar - Wykocz si. Za bardzo si tym wszystkim denerwuj.
SZKOLENIE I ZESPOY
203
Chyba
bd
jednak
musia
troch
zwolni
tempo
i da
im
troch
wicej
czasu
".
Ocz
ywici
e
niepotr
zebne
byy
jakieko
lwiek
wyjan
ienia.
Arthur
jeszcze
chwil
analiz
owa
ca
sytuacj
i
kiedy
zasygn
alizow
a, e
zrozumia
,
poleci
em,
eby
stan
ponow
nie
przed
swoim
audyto
rium -i
wani
e
zwoln
i".
Po
jego
posta
wie i zmienionym
oddechu
poznaem,
e
rzeczywicie si
odpry, stojc
przed
wyimaginowan
grup.
Umiechn si
do
mnie
i
powiedzia: No,
teraz to szkolenie
moe zakoczy
si fiaskiem tylko
wtedy, gdy si
upr, eby dalej
tak
przesadnie
reagowa.
Koniecznie musz
si odpry".
Teraz
wic
nadszed
czas,
eby
postawi
Arthura w drugiej
pozycji
spostrzegania. W
miejscu,
w
ktrym
lokalizowa
grup,
postawiimy
krzeso. Kazaem
mu
usi
i
poleciem:
Wyobra sobie,
e jeste jednym z
uczestnikw
kursu i przyjrzyj
si sobie jako
instruktorowi. Co
mylisz o tym
Arthurze, ktry
stoi przed ca
grup?".
Arthur
natychmiast
odpowiedzia:
Boi si mojej
krytyki. Boi si,
e cao moe
nie doj do
skutku. Z jednej
strony
go
rozumiem,
ale
dlaczego
waciwie
ten
facet tak wtpi w
siebie? To mnie
martw
i.
Dlacz
ego
cay
czas
stara
si
udowo
dni,
e jest
dobry
w tym,
co
robi ?
Przeci
e
wiem,
e tak
jest!".
Stoj
c
znw
w
trzecie
j
pozycji
spostrz
egania
,
Arthur
najwyr
aniej
dozna
nageg
o
przyp
ywu
kreaty
wnoci
. mia
si i
rozma
wia
sam ze
sob.
Wiksz
oci z
tego
nie
zrozu
miae
m.
Potem
nagle
znalaz
si w
pierws
zej
pozycji
spostrzegania.
Gestykulowa
energicznie
i
mwi
cichym
gosem, ale mimo
to zrozumiale dla
jego
wyimaginowanej
publicznoci.
Poleciem
mu,
eby
powrci
jeszcze raz do
drugiej pozycji i
zapytaem:
Gdyby
by
jednym
z
uczestnikw
szkolenia, ktre z
twoich wymaga
nie zostaoby w
jego
trakcie
spenione?".
Niemonop
rzedyskutowani
a moich
filozoficznych
pogldw".
W
trzeciej
pozycji
spostrzegania
Arthur zacz si
zastanawia, jak
wybrn z tej
sytuacji. Niestety,
nic
mu
nie
przychodzio do
gowy.
Poprosiem wic,
eby usiad i
zapozna si z
nastpujc
instrukcj.
jedne
go
lub
kilku
wyi
magi
nowa
nych
uczes
tnik
w
szkol
enia.
Posta
raj
si
odkr
y,
jakie
ocze
kiwa
nia
wi
oni
z
twoi
m
program
em i
ktry
ch z
nich
nie
jest
on w
stani
e
spen
i.
Zrb
list
tych
wyg
row
Jak pozby si
nieuzasadnionych
oczekiwa?
1.277 Postaw si
w
miejscu
anyc
h
ocze
kiwa
.
1.278 Teraz
przenie si w
pozycj
spostrzegania
obserwatora
i
zastanw si, co
mgby
powiedzie ju
na
samym
pocztku
seminarium, aby
z
gry
wykluczy owe
bezpodstawne
wymagania.
Poniszy
spis
powinien by ci
pomocny.
Kilka przykadw dla nakrelenia programu szkolenia Okrel

swoj rol jako trenera
Towarzysz.
Ukazuj moliwoci.
Umoliwiam wgld.
Podaj przykady.
Pomagam w odkryciach.
Wsplnie bdziemy przeprowadza eksperymenty.
Razem chcemy co stworzy.
Okrel rol kursantw
Bdziecie przeze mnie prowadzeni.
Bdziecie musieli podejmowa samodzielne decyzje.
Wskaecie mi przykady.
Bdziecie si wzajemnie uczy.
Skonfrontujecie si ze swoimi sabociami.
Bdziecie gomi na bankiecie.
Osigniecie granice wytrzymaoci.
Okrel zalety szkolenia
Dostarcza podstawowych metod dziaania.
Podaje szereg nowych pomysw.
Ma solidne podstawy.
Jest nowatorskie.
Jest metafor.
Jest czym w rodzaju puzzli, ktre musimy wsplnie uoy.
Wymaga skonkretyzowania waszych umiejtnoci.
Okrel metody wicze
Bdziemy symulowa rzeczywisto.
Bdziemy odgrywa role.
Bdziemy wytrwale eksperymentowa.
Bdziemy krok po kroku analizowa nowe modele zachowa.
Sprawdzimy, ktre metody odpowiadaj naszym zapotrzebowaniom,
a ktre nie.
Zostaniemy skonfrontowani z sytuacjami granicznymi.
Wsplnie odkryjemy metody nauczania.
Arthur odkry w powyszym spisie dwie propozycje rozwizujce jego
problem. Powiedzia: Na samym pocztku powiem tak: Chciabym
przytoczy par przykadw i zaprezentowa kilka nowych pomysw* ". I
wyjani mi, e ma zamiar niedwuznacznie da do zrozumienia
kopotliwemu kursantowi, i szkolenie nie jest miejscem na omawianie
indywidualnego wiatopogldu. W zamian postanowi zaproponowa
trzyminutowe wiczenie wprowadzajce, ktre umoliwioby uczestnikom
szkolenia przedstawienie wasnych pomysw
SZKOLENIE I ZESPOY
205
w
z
b
o
g
a
c
a
j
c
y
c
h
w
y
k
a
d
.
T
o
p
o
w
i
n
n
o
w
y
s
t
a
r
c
z
y
"
p
o
w
i
e
d
z
i
a
z umiechem i
stwierdzi,
e teraz jest
gruntownie
przygotowa
ny.
8.3
KSZTA
TOWA
NIE
ZESPO
W
ZA
POMO
C NLP
Od
ponad
trzydziestu
lat sportowo
uprawiam
wspinaczk
grsk.
Niejednokrotnie
byem
wiadkiem
sytuacji, gdy
wspinacze
zaczynali
nawzajem si
nienawidzi.
Nie raz przy
wypadkach w
grach
podejrzewan
o zabjstwo.
Wywnioskow
aem wic, e
ruch
na
wieym
powietrzu nie
zawsze budzi
w ludziach
pozytywne
uczucia. Ja
jednak lubi
trening pod
goym
niebem
i
korzystam z
kadej okazji,
eby
mc
take
pracowa na
onie natury.
Mimo
to
jestem raczej
sc
ep
ty
cz
ny
,
je
li
ch
od
zi
o
ef
ek
ty
w
no
pr
og
ra
m
w
ks
zt
at
o
w
an
ia
ze
sp
o
w,
kt
r
e
od
by
w
aj
si
na
o
ni
e
na
tu
ry.
M
wi
to
w
prost,
poniewa
chc
pokaza, co
moglibymy
osign w
tym zakresie,
stosujc
techniki NLP.
Ksztatowani
e zespow
nie oznacza,
e
ich
czonkw
skrzykuje si
do
wykonywani
a zbiorowych
wicze,
tylko e maj
si
oni
postara
zmieni
zdanie
o
sobie
nawzajem.
Jestem
przekonany,
e
wielu
instruktorw
za
bardzo
koncentruje
si na programach,
umysowej
gimnastyce i
aktywnych
wiczeniach,
zapominajc
przy tym, w
czym
tkwi
sedno sprawy
zesp
ksztatuje si
w
poszczeglny
ch
panoramach
spoecznych
jego
czonkw.
Obraz innych
w odniesieniu
do
siebie
samego - to
jest
istota
zespou. W
mojej ksice
nazwaem te
o
bra
zy
p
a
n
or
a
m
a
m
i
ze
sp
o
w
".
P
o
m
i
m
o
e
ist
ni
ej
e
wi
el
e
ab
str
ak
cy
jny
ch
po
j
z
wi
z
an
yc
h
z
ze
sp
o
a
m
i na
pr
zykad
mylenie
zespoowe,
kultura
zespoowa,
zasady
dialogu
w
zespole,
praca
zespoowa i
tak dalej -to
wszystkie
wywodz si
z
jednego
rda, czyli
z
panoram
zespow
poszczeglny
ch czonkw.
Jeli
zatem mamy
przed
sob
le
funkcjonujc
y
zesp,
musimy zaoy,
e
panoramy
spoeczne
jego
poszczeglny
ch czonkw
zawieraj w
sobie
elementy
przeciwdziaa
jce
sobie
nawzajem.
Wanie
w
owych
panoramach
spoecznych
naley
wprowadzi
zmiany.
Jestem
zdania,
e
szkolenie
majce
na
celu
uksztatowani
e
zespou
powinno si
koncentrowa
na
zreformowani
u
struktur
panoram spoecznych
ku
rs
an
t
w
i
na
w
y
w
o
an
iu
uc
zu
ci
a
pr
zy
na
le
n
o
ci
gr
up
o
w
ej,
w
sp
l
ne
j
od
po
wi
ed
zi
al
no
c
i
or
az
je
dn
o
m
y
ln
o
ci.
O
pr
c
z
te
go
uczestnic}^
powinni si
przekona o
zadowoleniu
pyncym z
faktu
przynaleno
ci do danego
zespou
i
czerpa
z
tego dum.
Co
wicej,
naleaoby
ich zachci
do podjcia
stara
o
zachowanie
w
zespole
produktywnej
i
miej
atmosfery.
Oczywicie,
warunkiem
jest istnienie
pewnych
podstawowyc
h
umiejtnoci
spoecznych,
ktre mona
sobie
przyswoi w
ramach indywidualnych
programw,
jeli ktremu
z czonkw
zespou ich
brakuje.
Mwic
jzykiem
NLP,
doszlimy do
wniosku, e
projekt
ksztatowania
zespou musi
przeprowadzi
jego
czonkw z
obecnie
posiadanej
panoramy
zespou do
podanej.
W
tym
miejscu
powinnimy
zada sobie
py
ta
ni
e:
ja
ka
m
et
od
a
je
st
na
jef
ek
ty
w
ni
ej
sz
a,
ab
y
do
trz
e
z
A
do
B
?

______________
Z pewnoci przypominasz sobie, e ja osobicie przedkadam przeobraenia reprezentacji nad zmiany wzorcw interakcji, interakcje rozumiem
bowiem jako nastpstwa reprezentacji spoecznych. Dlatego niewiele sensu ma
raczenie ludzi miymi frazesami, skoro maj o sobie wzajemnie ze
mniemanie.
Pytam wic jeszcze raz: jaka metoda jest najefektywniejsza, eby zmieni
panoramy spoeczne czonkw zespou?
Trzeba duej naiwnoci, eby uwierzy, i wystarczy zebra wszystkich
przy jednym stole. Nawet jeli cay zesp zostanie zakwaterowany w
ekskluzywnym hotelu i bdzie uszczliwiany wspaniale rozplanowanymi
sesjami, to wzajemne stosunki wcale nie musz ulec w ten sposb poprawie.
Czsto konflikty zaostrzaj si jeszcze bardziej, kiedy uczestniczce w nich
strony maj do czasu, eby ze sob walczy. Jednak take i samo
zakwaterowanie w hotelu moe by rdem konfliktw: rywalizacja o pokoje,
obsug czy miejsce na kortach tenisowych powoduj dalsze ktnie, ktre
wybuchaj najczciej wieczorem przy barze, kiedy akurat nie ma w pobliu
trenera.
Poza tym konfrontacje w trakcie zbiorowych sesji i tak nie przynosz
efektw. Jeeli w ogle moliwe jest rozwikanie konfliktw midzyludzkich
w grupie, to wymaga to duo czasu i jest niezmiernie trudne do kontrolowania.
Spory midzy dwojgiem ludzi najlepiej agodzi si w cztery oczy, najwyej z
pomoc dowiadczonego terapeuty, ale z ca pewnoci nie w amfiteatrze.
Arena nadaje si do walki, nie do rozwizywania konfliktw. Czy nie zdarza
si wystarczajco czsto, e konfrontacje w grupie prowadz do jeszcze
wikszej polaryzacji? Publiczno jest zmuszona stan po czyjej stronie, co
banalizuje ca spraw i jeszcze bardziej podega skcone strony do walki.
Uwaam, e zgromadzenie zainteresowanych czonkw zespou w jednym
pomieszczeniu jest sensowne tylko wtedy, gdy nie ma midzy nimi adnych
konfliktw. Jasne jest, e zanim przystpimy do planowania jakichkolwiek
modyfikacji w zespole, konieczna jest szczegowa analiza istniejcych
problemw.
Instruktor powinien nie tylko zebra informacje o nierozstrzygnitych
kwestiach spornych, ale take zapozna si z motywami poszczeglnych
czonkw zespou, a wrcz sta si jednym z nich. Czy aby na pewno chc oni
utworzy stay zesp?
Nierzadko cay program opiera si wycznie na entuzjazmie kadr
kierowniczych i wwczas naley pamita, e skoro kierownictwo przedsibiorstwa zwraca si do nas o pomoc w usprawnieniu pracy zespou, oznacza
to, e jemu samemu si to dotychczas nie udao. Powodem moe by na
przykad brak kontaktu z podwadnymi. Dyrekcja ma nadziej, e instruktor
podejmie si tego wanie zadania i bagatelizuje fakt, e gdy rol t przejmuje
osoba z zewntrz, moe to mie dla niej samej nieprzewidziane skutki. Zanim
si spostrzee, cay zesp zacznie krytykowa dyrekcj. Polaryzacje wasna
grupa - grupa obca midzy zwierzchnikami
SZKOLENIE I ZESPOY
207
a
ze
sp
o
e
m
pr
ac
o
w
ni
k
w
m
o
g
d
o
pr
o
w
ad
zi
d
o
w
y
ks
zt
a
ce
ni
a
si
ba
rd
zo
ni
ep
ro
d
u
kt
y
w
n
yc
h
m
o
de
li
so
li
darnoci w
zespole. Gdy
za
kierownictwo
straci
powaanie w
panoramie
spoecznej
podwadnych
, to program
ksztatowania
zespow
moe
przedsibiors
twu bardziej
zaszkodzi,
ni wyj mu
na korzy,
nawet jeeli
zesp
pracownikw
stanie
si
przy tym silniejszy.
Jednak
niejednokrotn
ie
trenera
uwaa si za
kogo,
kto
pracuje dla
szefostwa.
Gdy
taka
osoba naraa
zesp
podwadnych
na
nieprzyjemne
, mczce czy
te
niebezpieczn
e
sytuacje,
moe atwo
zosta
posdzona o
to, e jest
marionetk
gry".
Czonkowie
zespou
umieszczaj
natychmiast
w
tym
samym
miejscu
panoramy
spoecznej, w
ktrym
prawdopodob
nie ju od
da
w
na
lo
ka
liz
uj
z
wi
er
zc
hn
ik
w,
i
ot
w
ar
ci
e
b
d
ro
bi
to,
na
co
ni
e
od
w
a
aj
si
w
ob
ec
dy
re
kc
ji
-a
mi
an
o
wi
ci
e
bu
nt
o
w
a
si
. Niewane,
jak
umiejtnie
postpi
instruktor,
jeeli bdzie
postrzegany
jako
manipulujcy
, sprzedajny
parobek"
dyrekcji,
wielkich
sukcesw nie
odniesie.
Wszystko
to
naley
wyjani
zawczasu,
inaczej
szanse
na
powodzenie
programu s
raczej nike.
Dlatego
instruktor
powinien
jeszcze przed
uoeniem
odpowiednie
go programu
przeprowadzi
indywidualne
rozmowy z
moliwie
wieloma
potencjalnym
i
uczestnikami
szkolenia.
Jednak kiedy
dyrekcja
przedsibiors
twa obarcza
eksperta
zobowizanie
m
polepszenia
ukadw
panujcych
midzy
pracownikam
i,
to
zazwyczaj
oczekuje, e
przeprowadzi
on w tym
celu
wiele
zb
io
ro
w
yc
h
wi
cz
e
i
ni
e
b
dz
ie
r
acz
ej
ud
zi
el
a
in
dy
wi
du
al
ny
ch
po
ra
d.
T
y
m
cz
as
e
m
w
a
ni
e
to
m
o
e
si
ok
aza
w
ty
m
w
ypadku jego
najwikszym
atutem: tylko
e to, co
najlepsze,
czasami
najgorzej si
sprzedaje.
Panoram
y zespow
ksztatuj ich
najwaniejsi
czonkowie i
dopiero
w
trakcie
indywidualny
ch posiedze
instruktor
moe
sprbowa
nakoni ich
do
zmiany
zdania.
Pozytywne
wyniki
s
osigalne
wtedy, gdy
-po
przeksztacen
iu
wasnej
panoramy
zespou - taka
wpywowa
osoba
podzieli si
swoj
zmienion
opini
z
innymi,
bardziej
podatnymi na
cudze
wpywy
wsppracow
nikami,
oczywicie
dziki
inicjatywie
trenera. Poza
krtkim
wykadem na
temat jzyka
panoramy
spoecznej
oraz
metaforami
stymulujcy
mi dynamik
grupy
ni
cz
eg
o
wi
c
ej
ni
e
po
tr
ze
ba
.
W
te
n
sp
os
b
wi
e
si
ro
zc
ho
dz
i
za
sp
ra
w
w
ad
zy
sp
o
ec
zn
ej.
Ta
ka
na
tu
ra
ln
a
z
m
ia
na
po
st
a
w
to
prawdopodob
nie
najbardziej
elegancka
metoda
usprawnienia
zespou.
Identyfik
ujc
i
uwzgldniaj
c w swoich
rozwaaniach
postacie
spoecznych
opiniodawc
w
danego
zespou,
mona
znacznie
przyspieszy
proces jego
reorganizacji.
Niniejsza
ksika
mwica o
panoramie
spoecznej i
zbir
klasycznych
metod NLP
wzbogac
wiedz
i
umiejtnoci
dowiadczon
ego praktyka
NLP.
Posugujc
si
powyszymi
narzdziami,
bdzie
potrafi
leczy urazy,
redukowa
konflikty czy
rozwia
obustronn
nieufno, a
dziki indywidualnym
posiedzeniom
wzmocni
motywacj
pracownikw
. Dopiero
208
po oczyszczeniu atmosfery podejmie prb

ujednolicenia
przekona
czonkw
zespou.
Precyzyjne ukierunkowanie terapii NLP jest prawdopodobnie najlepszym pocztkiem efektywnego
ksztatowania zespou w ramach sesji grupowych.
Oto jeszcze raz poszczeglne kroki:
Przygotowania do pracy z
zespoem - pojedyncza osoba
Wziwszy pod uwag wszelkie zastrzeenia, naley

sformuowa pytanie, ktre ma pomc odkry wasne,
osobiste potrzeby danego czonka zespou: Czego ty
osobicie spodziewasz si po reorganizacji grupy?".
Jedna z najciekawszych metod polega na
rzutowaniu tego celu w przyszo wzdu linii
wasnego horyzontu czasu pytanej osoby. Stosujmy
techniki NLP tak dugo, a dana osoba uwiadomi
sobie znaczenie swojego osobistego wpywu na ksztat
zespou i na jego przyszo.
Gdy wszystko jest jasne, moemy kontynuowa:
SZKOLENIE I ZESPOY
209
A
b
y
u
l
e
p
s
z
y
o
b
e
c
n
p
a
n
o
r
a
m
zespou,
moemy w
tym
momencie
zastosowa
kad
z
przedstawio
nych w tej
ksice
metod NLP
(patrz
przede
wszystkim
rozdzia
pity
i
szsty). W
przeciwies
twie
do
stanu
obecnego
ksztat
grupy
wzorcowej
ilustrujcej
silne
poczucie
jednoci z
zespoem
ma pomc
w
odnalezieni
u
i
przyswojen
iu
sobie
waciwych
zasobw.
Moem
y
zaprzesta
tego
bezpored
niego"
oddziaywa
nia,
gdy
tylko kady
czonek
zespou
pozbdzie
si uczu
nieufnoci i
nienawici.
Niektrym
osobom
potrzebna
bdzie
pomoc w
osabieniu
odczu,
ktre
ich
o
g
r
a
n
i
c
z
a
j
,
w
w
y
p
r
a
c
o
w
a
n
i
u
s
o
b
i
e
p
o
c
z
u
c
i
a
w
a
s
n
e
j
g
o
d
n
o
c
i
lub w pozbyciu
si
stresw
wywoanyc
h
wstrzsami
nerwowymi
we
wczesnym
dziecistwi
e. Rbmy,
co si da,
bo
wczeniej
czy pniej
przyniesie
to
wymierne
efekty.
G
d
y
o
d
p
o
w
i
e
d
n
i
o
p
r
z
y
g
o
t
u
j
e
m
y
k
a
d
e
g
o
o
d
d
z
i
e
l
n
i
e
,
m
o
e
m
y
z
a
c
z

planowa
sesje
grupowe,
ktre
umocni
nowo
wytworzon
y
system
spoeczny.
Jedno
z
trzech
poniszych
wicze na
pewno
okae si
skuteczne.
210___________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI_____________
8.3.1 Stworzenie zespou

Poprosiem ca grup o zebranie si w pustej sali. Miaem przy sobie
dwadziecia arkuszy papieru, po jednym na osob, i rozpoczem w ten
sposb: Prosz sprawdzi, jaka jest najmniejsza liczba arkuszy papieru
pooonych na pododze w taki sposb, aby caa wasza grupa moga si
zebra na zajtej przez nie powierzchni?".
Wkadajc w wykonanie zadania wielki wysiek fizyczny, a take duo
trudu organizacyjnego, moi kursanci stworzyi wie", stajc sobie na
ramionach i trzymajc si za rce. Najpierw prbowali na rodku sali,
potem pod cian, potem znw na rodku. Dyskutowali przy tym
ywioowo, rozwaali rne moliwoci. Kontakt fizyczny by przy tym
oczywicie niezwykle intensywny. W kocu caa grupa skadajca si z
dwudziestu osb zmiecia si zaedwie na czterech arkuszach papieru,
wytrzymujc kilka sekund w przyjtej pozycji. Wszyscy byli z siebie
niezmiernie dumni.
To wiczenie pokazao, e blisko fizyczna odgrywa bardzo wan rol
przy powstawaniu uczu przynalenoci grupowej. Jednoczenie suy za
narzdzie diagnostyczne, bowiem osoby, ktre nie potrafi wyzwoli w
sobie tego uczucia, z pewnoci nie wezm udziau w eksperymencie.
8.3.2 Analiza panoramy zespou podczas zbiorowej sesji
Kady z uczestnikw szkolenia otrzyma arkusz papieru i mia narysowa
porodku kko. To kko to ty" -powiedziaem. Na grze dorysuj sobie
nos, zamknij oczy i pomyl o wszystkich ludziach na wiecie. Wyobra
sobie szczeglnie wanych dla ciebie czonkw zespou. Kim oni s?
Gdzie ich lokalizujesz? W jakiej odlegoci? Po prawej czy po ewej
stronie? Narysuj teraz osob, ktr widzisz na wprost, powyej twojego
nosa. Usta skal odlegoci".
Staraem si przedstawi przykad na tablicy, ale mimo to niektrzy
potrzebowali pomocy. W kocu kady mia gotowy szkic reprezentacji
panoramy zespou. Brakowao tylko wymiaru pionowego. Zaproponowaem wic proste rozwizanie. Osoby widziane wyej lub niej
oznaczono maymi strzakami skierowanymi w gr ub w d, a dugo
strzaek wskazywaa na odlego, w jakiej osoby te byy spostrzegane.
Nastpnie poleciem, eby wszyscy narysowali tak struktur zespou,
jak chcieliby wsptworzy, i podali powody, dla ktrych wprowadzone
zmiany uwaali za niezbdne. Gdy skoczyli, poprosiem, aby przeszi do
drugiej sali zabierajc ze sob swoje szkice.
W tej sali pod cianami stay krzesa. Caa grupa usiada i kto powiedzia: To wyglda jak w szkole taca".
SZKOLENIE I ZESPOY
211
Astr
id jako
pierws
za
miaa
oywi
swoj
panora
m
spoecz
n.
Musia
a
w
tym
celu
poprze
stawia
krzesa
i ludzi,
a
wszystk
ie
wane
dla
niej
osoby
znalaz
y si w
miejsc
ach
wyznac
zonych
im
przez
ni na
rysunk
u. Ona
sama
usiada
na
krzele
porod
ku
i
zacza
sprawd
za,
czy
wszystk
o si
zgadza
.
Niektr
zy
musieli
odwrc
i si w
inn stron, inni

usi na pododze,
a jeszcze inni wsta
z
krzese,
aby
podkreli wymiar
pionowy.
Astrid
wygldaa
na
zadowolon.
Wanie tak to
odczuwam"
powiedziaa
i
jakiekolwiek dalsze
komentarze
byy
zbdne.
Kady
widzia, gdzie jest
jego miejsce.
Teraz
Astrid
wzia swj drugi
rysunek.
Przesuwajc
niektre osoby i
krzesa i proszc
innych o zajcie
miejsca,
zademonstrowaa
nam
swoj
modelow
struktur. Jednych
wolaa
widzie
bliej siebie, podczas gdy drudzy
musieli przej z
prawej strony na
lew.
lokaliz
owali
si
wzajem
nie w
swoich
panora
mach
spoecz
nych.
Czasa
mi ich
obrazy
wzajem
nie si
uzupen
iay. W
kadym
razie
nastpowaa
wymian
a
pogld
w.
8.3.3
Poskro
mienie
smoka
Daem
grupie
nieco czasu na
uzgodnienie,
jak
mona by wprowadzi te zmiany w
rzeczywisto
spoeczn.
Ze wzgldu na
brak czasu mogem
powtrzy
ca
procedur tylko z
trzema
uczestnikami
szkolenia. Jednak
moja metoda bya
bardzo owocna i
uwiadamiaa bez
uycia wielu sw,
co powinno zosta
zmienione. Odtd
stale
syszaem
gosy
ludzi
dyskutujcych
o
tym,
gdzie
Potrzeb
owaem
ochotni
ka,
ktry
zgodzi
by si
zaoy
mask smocz
gow z
przeci
erada
z
namalo
wanymi
oczami.
Ochotnik odgrywa
najwaniejsz rol
w
zespole,
symbolizowa
bowiem
smoka
reprezentujcego
osoby
postronne
mogce w jakim
stopniu
zagrozi
prawidowemu
funkcjonowaniu i
dobremu
samopoczuciu
zespou
(Rzeczywiste
zagroenie wydawa
si stanowi pewien
czonek zarzdu).
Przykad
poskromienia
1) Reakcja werbalna
Kady
z
uczestnikw mia
prawo
wyadowa swoj
zo na smoku
stojcym
porodku duego
koa.
Dla
wszystkich byo
jasne,
i
reprezentowa on
osob znajdujc
si poza krgiem
obecnych.
2) Pozytywne
pobudki
Kady
indywidualnie
zastanawia
si,
jakie pozytywne
pobudki
moe
mie smok. Co
stara si osign
swoim
zym,
smoczym
zachowaniem?".
3) Brakujce zasoby
Wszyscy
mieli
si zastanowi,
jakich zasobw
brakuje smokowi.
Czego
potrzebuje, eby
sta
si
czowiekiem
sympatycznym i
dziaa
skutecznie?".
212
Jak wspomniaem w rozdziale pitym, niema (tutaj werbalna) reakcja jest

dobr metod na zwalczanie agresywnych spoecznych emocji.
8.3.4 Sen o zespole
Nastpnie poprosiem wszystkich, aby usiedli w milczeniu, i staraem si
wytworzy atmosfer medytacji, uywajc hipnotycznych zwrotw:
Pomyl o teraniejszoci. Poczuj, jak siedzisz, poczuj swoje stopy i gow... Oddychaj gboko i powoli, odpr si i suchaj moich sw.
Wsuchaj si w wierkanie ptakw, odgosy wiatru i samochodw... Kiedy
wszystko dotrze do twej wiadomoci, zamknij oczy i przyjrzyj si
obrazom przewijajcym si w twojej wyobrani. Kogo widzisz w pobliu,
jak s ubrani ludzie, ktrzy ci si przypominaj, gdzie siedz, jakie
widzisz kolory, ruchy, ksztaty...?
Teraz przyjrzyj si w wyobrani wszystkim twoim wsppracownikom.
Powoli, nie spiesz si.
Obejrzawszy wszystkich w mylach, otwrz oczy i przyjrzyj si prawdziwym ludziom... Rozejrzyj si. Widzisz rnic? A moe o kim zapomniae? Kto siedzia najbliej ciebie, a kto najdalej? By duy, may,
malutki czy olbrzymi ?
Zamknij znw oczy, odpr si i przypomnij sobie widziany ju raz
zesp.
Prawdopodobnie niektrzy z kolegw byli bardzo oddaleni, a o innych
cakiem zapomniae. Spokojnie poustawiaj ich na waciwych miejscach,
moe nawet przesu ich bliej siebie. Postaraj si doda im wyrazistoci i
nadaj im odpowiednie rozmiary.
By moe przychodzi ci do gowy, dlaczego niektrzy z nich musz
zachowa wobec ciebie pewien dystans ?
Czy pragnby to zmieni? Zastanw si... (przerwa)
Jakiego koloru s poczenia midzy tob a innymi czonkami zespou,
kiedy ich sobie wyobraasz? Moe cz was jasne barwy? Przyjrzyj si
najsilniejszym i najsabszym wizom... Z kim chciaby mocniej si
zwiza? Wyobra sobie bliszy, silniejszy zwizek... (przerwa)
SZKOLENIE I ZESPOY
213
Z
a
o
b
s
e
r
w
u
j
,
w
j
a
k
i
s
p
o
s
b
w
s
z
y
s
c
y
c
z
o
n
k
o
w
i
e
z
e
s
p
o
u
s
e
sob
wzajemnie
powizani
;
poprowad
kolorowe
linie
midzy
tob
a
nimi.
Popatrz na
cao z lotu
ptaka,
(przerwa)
Czy
wanie
teraz
to
wyglda
dobrze? A
moe
chciaby
jednak co
zmieni?
Pomyl...
Sta si
znw sob
i wyczuj
si
nowych
powiza.
Odczuwas
z wadz,
ciepo czy
moe
przyja?.
..
Przejd
nieco na
bok
i
przyjrzyj
si sobie,
jak stoisz
porodku
zespou.
Jak
wygldasz
?
Czy
jeste
czci
grupy?
Czy
ukady s
dla ciebie
korzystne
?
Zaobserw
u
j
z
t
e
j
o
d
l
e
g
c
i
,
j
a
k
w
s
p
d
z
i
a
a
s
z
z
r
e
s
z
t
z
e
s
p
o
u
.
T
eraz
postaw
si
w
miejscu
najmniej
powaane
go
czonka
grupy. Co
widzisz,
patrzc
jego
oczami?
Jak
widzisz
siebie
samego?..
.
(przerwa)
Zmie
pozycj i
przenie
si
w
miejsce
najbardzie
j
dominujc
ego
wspprac
ownika.
Popatrz
teraz na
zesp i na
siebie
samego z
jego
perspekty
wy...
(przerwa)
Jeli
okae si
to
konieczne,
przesu
czonkw
zespou,
ktrzy
stoj za
nisko, w
gr
i
tych,
ktrzy
stoj za
wysoko,
troch do
dou.
Poczuj
negatywne
i
p
o
z
y
t
y
w
n
e
a
s
p
e
k
t
y
t
e
j
z
m
i
a
n
y
.
W
r
z
p
o
w
r
o
t
e
m
d
o
s
i
e
b
i
e
.
C
z
y
istnieje
jeszcze co
w obrazie
zespou, co
pragnby
jednak
zmieni?
Uzupenij
to
w
spokoju i
zastanw
si, jakie
konsekwen
cje
dla
twojej
komunikac
ji i w
ogle
kontaktw
z zespoem
bdzie to
miao
w
przyszoci
. Z jakimi
problema
mi
bdziesz
musia
jeszcze
sobie
poradzi?
(duga
przerwa)
Bez
popiechu
powr
do
teraniejs
zoci.
Jeli masz
ochot,
opowiedz
nam swj
sen.
Rozdzia 9
METAFORY WADZY
9.1 TO, CZEGO NIE MA W SOWNIKU

Metafory s jak samochody - umoliwiaj nam poszerzenie horyzontu i
dotarcie do oddalonych miejsc. Wywodz si z analogii, z podobiestw lub
wieloznacznoci. Mowa metaforyczna jest przeciwiestwem dosownoci.
Komunikacja w sensie dosownym odbywa si przy uyciu jzyka
przedmiotowego", to znaczy podlegajcego powszechnie obowizujcym
konwencjom w relacjach midzy sowami" a przedmiotami". Jzyk przedmiotowy wyraa wic tylko to, co zaleca sownik.
Stosunki spoeczne rwnie mona wyrazi jzykiem przedmiotowym. Na
przykad kiedy mwi: Jestecie moimi czytelnikami". Tymi sowami opisuj
istniejce midzy nami stosunki zgodnie z reguami sownika; inaczej bdzie,
jeli powiem: Zabior was ze sob w podr do krainy snw". Natomiast
zdania typu Jestem mionikiem pana pracy" albo Moe jestemy kolegami
po fachu?" opisuj zwizki zgodne z kryteriami jzyka przedmiotowego.
Dlatego opisy zwizkw przy uyciu jzyka przedmiotowego okrelam jako
nazywanie zwizkw", czyli opisanie ich poprzez zastosowanie waciwego
dla nich miana.
Jednake jzyk przedmiotowy jest czsto zbyt ograniczony, a nasze
potrzeby komunikacji zbyt due, aby jego uywanie mogo nas w peni
zadowoli. Szczeglnie w relacjach nieformalnych pragniemy niejednokrotnie,
aby nasz komunikat zawiera wicej romantyzmu lub by by bardziej subtelny
czy dyplomatyczny. Kiedy jzyk przedmiotowy nie jest w stanie tej potrzeby
zaspokoi, machamy rk na powszechne konwencje jzykowe obowizujce
w naszej wsplnocie jzykowej i wchodzimy w sfer komunikacji
metaforycznej.
METAFORY WADZY
215
9.2
M
WI
M
Y
O
Z
WI
Z
K
A
C
H
K
oc
ha
m
ci
"
to
pr
zy
k
ad
m
wi
en
ia
o
zw
iz
ku
.
Na
po
z
r
w
yd
aje
si
,
i
jes
t
to
ca
ko
wi
cie
jas
na
w
yp
o
wied.
Tymczasem
wobec tego
zdania
niektrym
ludziom
zaczynaj
nasuwa si
pytania
i
odpowiadaj
rwnie
pytaniem:
A
jak
bardzo
mnie
kochasz?".
Odpowi
ed
sformuowa
na w jzyku
przedmioto
wym
mogaby
brzmie
nastpujco
:
Mj
skarbie,
kocham ci
bardzo.
Jeszcze
nigdy
nikogo nie
kochaem
tak
jak
ciebie. I na
pewno
zawsze
bd
ci
kocha.
Nigdy nie
bd nikogo
kocha
bardziej.
Patrzc
subiektywni
e na skali
od zera do
stu,
moja
mio do
ciebie ley
dokadnie w
punkcie 98.
Czy ci to
wystarczy?"
.
Szkopu
w tym, e
opisywanie
zwizkw
wy
c
zni
e
jz
yk
ie
m
pr
ze
d
mi
oto
wy
m
nie
rza
dk
o
wy
daj
e
na
m
si
zb
yt
be
zp
or
ed
nie
,
ry
zy
ko
wn
e
cz
y
ag
resy
wn
e
alb
o pr
ze
ci
wn
ie
zb
yt
pr
oz
aic
zne
i
dlatego
ludzie
preferuj
inne
sposoby
przekazywa
nia
sobie
odpowiedni
ch
informacji.
Metafory
nie
s
jednak
jedyn
metod
mwienia o
zwizku.
Myl
przewodni
tej ksiki
jest
twierdzenie,
e zwizki
tworz si
w
panoramie
spoecznej:
mio na
przykad
przez
umieszczen
ie
ukochanej
osoby
w
bliskim
i
wanym
miejscu.
Opisanie
zwizkw
w predykatach
odpowiedni
ch
cech
formalnych
jest
stosunkowo
proste, jako
e niektre
z nich s
wrcz
uniwersalne
.
Kiedy
kobieta
mwi
do
mczyzny:
Jeste dla
mnie
najwaniejs
zy
i
ba
rd
zo
mi
bli
ski
",
dl
a
wi
k
sz
o
ci
m
cz
yz
n
oz
na
cz
a
to
je
dn
o,
a
mi
an
o
wi
cie
mi
o
.
U
y
cie
pr
ed
yk
at
w
pa
no
ra
m
y
sp
o
ec
zn
ej
m
o
e
by
eleganckim
sposobem
definiowani
a
zwizkw.
Ten rodzaj
jzyka
w
panoramie
spoecznej
nazywamy
mwienie
m
o
lokalizacja
ch", z tym
e mamy na
myli
zwizki
reprezentuj
ce
sympati,
wsparcie,
opozycj
czy status.
Uywane tu
kody
s
do
powszechni
e
stosowane.
Stopie
sympatii
(lub
mioci)
waha si w
zalenoci
od
odlegoci,
wsparcie i
opozycja
wi si z
waciwym
kierunkiem,
a status z
wysokoci.
Natomi
ast
w
zwizkach
zakodowan
ych bardziej
specyficzni
e lub osobicie
czyli tych,
w ktrych
przewaa
idiosynkraz
ja
mwienie o
lo
k
aliz
acj
ac
h
ni
e
na
da
je
si
ju
do
pr
ze
ka
za
ni
a
jas
no
sp
re
cy
zo
wa
ny
ch
sp
oec
zn
yc
h
inf
or
m
acj
i.
Na
pr
zy
k
ad
oz
na
cz
an
ie
ki
er
un
ku
pr
aw
o/l
ewo
nie
funkcjonuje
w
tym
wypadku
zbyt
dobrze.
Zdanie
typu:
Widz ci
po
lewej
stronie"
prawdopod
obnie
w
aden
sposb nie
wpynie na
dany
zwizek
albo
odniesie
wrcz
przeciwne
skutki, jeli
osoba, do
ktrej si
zwracamy,
zupenie
inaczej,
indywidual
nie
zakodowaa
sobie
znaczenie
lewej
strony".
Mwien
ie
o
lokalizacjac
h
funkcjonuje
dziki
uyciu
uniwersalny
ch kodw
spoecznyc
h. Te same
informacje
mona
jednak
przekaza
take
za
pomoc
rodkw
niewerbaln
ych. Ludzie
tak
samo
jak
zwierzta potrafi
-
ni
ew
er
ba
lni
e
za
sy
gn
ali
zo
wa
ob
ec
no
da
ne
go
zw
iz
ku
.
Dl
a
ok
az
an
ia
sy
m
pa
tii
ko
rz
yst
ne
jes
t
zb
li
en
ie
si
do
da
ne
j
os
ob
y i
pr
ze
by
wa
ni
e
pr
zez pewien
czas w jej
towarzystwi
e.
W
podobny
sposb
demonstruj
e si
przywdztwo: przywdc stawia si wyej ni domniemanych podwadnych.

Trony, podesty i trybuny maj takie samo znaczenie jak ukony w jego
kierunku. Jest to sposb pokazania lokalizacji".
Istniej dziedziny nauki badajce nasze zachowanie w przestrzeni oraz
prawa decydujce o tym, jak interpretujemy znajdujc si wok nas
przestrze. Stajc naprzeciw jakiej osoby, moemy na przykad sygnalizowa
opozycj". Ponadto zaobserwowalimy, e rne grupy przed przystpieniem
do walki najpierw si od siebie oddalaj, aby dopiero pniej zwrci si ku
sobie, co informuje o wrogim nastawieniu. Terapeuci stoj u boku klienta, aby
udzieli mu wsparcia - konfrontacji nikt si z ich strony nie spodziewa.
Dotychczas przedstawiem cztery moliwoci opisania zwizkw spoecznych:
1.279
Nazwanie zwizku (jzyk przedmiotowy);
1.280
Mwienie o lokalizacjach (jzyk panoramy spoecznej);
1.281
Pokazanie lokalizacji (pozycja w panoramie spoecznej);
1.282
Metafory zwizkw.
Jeeli kobieta mwi do mczyzny: Jeste ogniem poncym w moim igloo",
nietrudno to rozszyfrowa: Znowu mio!". Odlego i temperatura s
podrzdnymi wielkociami nadajcymi znaczenie tej metaforze.
Spord czterech wyej wymienionych moliwoci opisania zwizkw, w
wypadku metafor istnieje najwiksze prawdopodobiestwo bdnych
interpretacji. Jeli jestem ogniem w jej igloo, czy oznacza to, e ma na myli
seks ze mn, czy te mam ogrza j i pomieszczenie, aby moga uprawia
mio z innym?
Przyszed mi do gowy jeszcze jeden romantyczny przykad. Jest ju pno
i jestem podekscytowany, bo z przyjcia wrciem do domu z bardzo adn
dziewczyn, Donn. Serce mi wali i bardzo chc j pocaowa. Nie mog
oderwa oczu od jej ust... Siedzimy w milczeniu i obydwoje niemiao si
umiechamy. Co mam zrobi? Zastanawiam si, dlaczego takich rzeczy nie
ucz w szkole. Mam jej wprost powiedzie, e mi si podoba? Donna, wiesz
co...". Nie. A jak mnie wymieje albo odepchnie? adne dziewczyny zawsze s
podrywane i kademu si podobaj. No, ale co mam zrobi? Ju wiem, uyj
metafory! Donna, wiesz co...".
9.3 DEFINICJA METAFORY
Jak zdefiniowa pojcie metafory"? Nie wystarczy przecie rozrni
znaczenia dosownego i przenonego. Musimy wic wprowadzi pojcie
zasigu znaczenia". Metafora skada si zawsze z dwch sfer:
1.283
Sfery tematycznej: to, o co waciwie chodzi, ale o czym si
nie mwi wprost;
1.284
Sfery metaforycznej: to, co nie jest w gruncie rzeczy tematem
rozmowy, ale o czym si mwi.
METAFORY WADZY
217
U
w
zg
l
dn
iaj
c
po
w
y
sz
y
pr
zy
k
ad
,
m
oj
e
od
cz
uc
ia
w
ob
ec
D
on
ny
na
le
do
sf
er
y
te
m
at
yc
zn
ej.
C
hc
c
wi
c
pr
ze
m
a
wi
a
m
et
af
orami, nie
musz
porusza
konkretneg
o tematu.
Ale o czym
mam
w
takim razie
z ni rozmawia?
Co,
do
diaba,
mam
przyj za
stref
metaforycz
n?
Donna,
wanie
pomylae
m,
e..."
Patrzy mi
gboko w
oczy. Mj
Boe, c
za
spojrzenie.
Dech
w
piersi
zapiera.
Zaniemwi
em. Musz
zacz od
pocztku.
Musz si
odwrci.
Donna
,
wiesz,
syszaem
kiedy...
nie,
widziaem
taki film...
By w telewizji...
Chodzio
o...". (Mam
zaryzykow
a:
Pozwl mi
by ogniem
w
twoim
igloo"?
Nie, nie, to
chyba
za
mocne! Nie
pasuje).
9.4
ET
AF
OR
Y
JA
KO
SP
OS
B
OD
DZ
IA
Y
WA
NI
A
NA
SY
ST
EM
SP
O
EC
ZN
Y
Te
ra
z
ch
yb
a
po
wi
nn
i
m
y
si
za
j
an
ali
z
m
ni
ej
ro
m
an
ty
cz
ne
go
pr
z
yk
ad
u.
Peter
i
Gerrit
pracuj
jako
doradcy
przedsibio
rstw.
Dzisiaj
przygotowuj si
do
posiedzenia
,
ktrego
tematem
jest
poczenie
dwch
firm.
Posuchajm
y
ich
dialogu:
Ger
rit:
Jak
czsto
nam
si ju
to
zdarzy
o... Za
kady
m
razem,
gdy
praco
walim
y nad
pocz
eniem
firm,
byo to
samo.
Wykwa
lifikow
ani
praco
wnicy
skada
j
wypow
iedzeni
a,
a
reszta
zwalcz
a si
wzaje
mnie.
Natura
lna
s
e
l
e
k
c
j
a
,
m
w
i
l
i
m
y
z
a
w
s
z
e
!
"
.
P
e
t
e
r
:
T
o
p
r
a
w
d
a
.
U
t
r
a
t
a
w
y
k
walifik
owany
ch
ludzi
to
katast
rofa.
Przeds
ibior
stwa
trac
swj
potenc
ja
przez
te
walki
midz
y
nimi
a
nami
.
Zamia
st si
wzmoc
ni,
umier
aj
wasn
mierc
i, a
ta naturaln
a
selekcj
a
wrd
praco
wnik
w nie
odbyw
a si
na
podsta
wie
kompe
tencji,
tylko
wytrzy
mao
ci na
stres i
miern
oty.
Nie
wierz
, e ci,
k
t
r
z
y
z
o
s
t
a
j
,
s
l
e
p
s
i
.
P
o
w
i
e
d
z
i
a
b
y
m
n
a
w
e
t
,
e
w
r
c
z
p
r
z
eciwni
e.
Zostaj
ci
obojt
ni,
mao
wrai
wi,
egoist
yczni,
ci,
ktrzy
po
prostu
nie
znale
liby
innej
pracy..
.".
Ger
rit
(roze
mia
si,
ale
zaraz
spowa
nia i
odpow
iedzia
):
Po
cz dwa
w
miar
solidn
e
przeds
ibior
stwa,
a
w
rezulta
cie nie
uzyska
sz
nawet
jednej
dziesi
tej
dotych
czaso
wej
produ
ktywn
oci.
W jaki
spos
b
m
o
e
m
y
z
e
b
r
a
p
o
d
j
e
d
n
y
m
d
a
c
h
e
m
d
w
i
e
g
r
u
p
y
l
u
d
z
i
,
n
i
e
r
y
z
ykujc
,
e
prymit
ywne
instyn
kty
spoec
zne
wszyst
ko
unices
twi?"
.
W
tym
miejscu
Gerrit
i
Peter
postanowili
wymyli
odpowiedni
metafor.
Gerrit
nazwa to
strategiczn
ym
zastrzykie
m
metafory".
Nie
potrzebowa
li dugo si
zastanawia
. Podczas
nastpnego
posiedzenia
opowiedzie
li
menederom
obu
przedsibio
rstw
nastpujc
histori:
Na
afryka
skiej
sawan
nie
trwa
waka
o byt.
Lew
zabija
nie
tylko
guca,
bawo
a
i
g
a
z
e
l
,
a
l
e
m
u
s
i
s
i
t
a
k
e
b
r
o
n
i
p
r
z
e
d
g
e
p
a
r
d
e
m
i
l
e
o
p
a
r
-
dem,
ktre
s
niebez
pieczn
e dla
hieny.
Drapi
enik
zabije
rwni
e
mode
przeci
wnika,
jeli
bdzie
mia
ku
temu
okazj
.
Stada
rywali
zuj o
rewiry
owiec
kie;
trzody
wacz
o
pastwi
ska i
wodop
oje, a
samce
walcz o samice. Jest to okrutna rzeczywisto i nie wida koca tej

sytuacji.
Jednak kiedy wreszcie spotkay si gnu i zebra i stwierdziy, e mimo
i nale do rnych gatunkw, razem miayby o wiele wiksze szanse
przeycia. Zwierzta obu gatunkw mogyby utworzy jedno mieszane
stado, ktre byoby czujniejsze, czc swoje zmysy: gnu maj lepszy
such, zebry - wzrok. Zagroenie od razu byoby rozpoznawane i
meldowane wsptowarzyszom.
Takie poczenie skonfundowaoby take godnego lwa skradajcego
si do stada, wiadomo bowiem, e drapienik nie potrafi skoncentrowa
si na ofiarach, jeli s one tak rne - zwierzta brzowe i rogate
wymieszane z czarno-biaymi w paski. W takiej sytuacji ew nie wie, gdzie
patrze, i nie jest w stanie wytropi ofiary. I to wanie dlatego gnu i zebry
stay si w kocu najliczniejszymi i najbardziej zdolnymi do przeycia
zwierztami sawanny.
Starajcie si szerzy t wie".
Gerrit i Peter polecili szefom obydwu przedsibiorstw, eby opowiedzieli t
histori wszystkim wsppracownikom. Zostaa nawet opublikowana w nowej
gazetce firmowej, a plakaty z antylopami gnu i zebrami zdobiy hole
budynkw, aby umocni ide poczenia w umysach podwadnych.
Gerrit i Peter wynaleli powysz metafor dlatego, e udao im si
doszuka ideowych powiza midzy poczeniami przedsibiorstw a sawann. Sowem kluczowym staa si naturalna selekcja"; w ten sposb
odkryli waciw metafor.
9.5 JAK ZNALE WACIW SFER METAFORYCZN?

By moe romantycznie nastrojony czytelnik jest ciekaw, jak skoczya si
historia z Donn? Czeka jeszcze czy moe posza do domu?
Nie, czeka cierpliwie! Siedzi koo mnie i oglda moje zdjcia z dziecistwa
- nawzajem pokazujemy" sobie swoje lokalizacje. Te, na ktrych jestem
niemowlciem, uwaa za sodkie". No wic chyba najwyszy czas sprbowa
metafory. Zmylona historia z dziecistwa wydaje mi si odpowiednia:
Wiesz, pamitam, e jak byem may, to bardzo lubiem bawi si z moim
krlikiem. Wszdzie go ze sob cignem, gaskaem go, obcaowywaem i
pieciem. Rozmawiaem z nim i braem go ze sob do ka. Czy ty te miaa
takie zwierz? Mj krlik mi uciek i jeszcze dzisiaj czasami mam nadziej, e
kiedy go znajd".
Donna natychmiast zrozumiaa, o co mi chodzio i dlatego teraz lepiej
zajmijmy si z powrotem przykadem ze wiata biznesu.
Klient w salonie samochodowym zastanawia si nad kupnem uywanego
vovo. Czy ja wiem, nie znam si na obsudze samochodw" -mwi do
sprzedawcy. Podczas gdy obydwaj patrz pod mask, sprzedawca
METAFORY WADZY
219
m
w
i:
Z
ast
an
aw
ia
si
pa
n,
jak
utr
zy
ma
ga
bl
ot
pr
zy
y
ciu
?
To
pr
ost
e.
Re
gu
lar
nie
po
dle
wa
,
co
jak
i
cz
as
na
wo
zi
, a
jak
j
pa
n
od
cz
as
u
do
cz
as
u
przesadzi,
to
poyje
jeszcze
dobrych
dwadziecia
lat i bdzie
co
sezon
kwita!
Moe
mi
pan
uwierzy".
Oczywi
cie klient
wie,
e
chodzi
o
obsug
samochodu
i waciwie
interpretuje
metafor,
ktrej uy
sprzedawca.
eby mc j
zrozumie,
musi tylko
przetumacz
y
pielgnow
anie rolin"
na
pielgnow
anie samochodu"
i
dochodzi do
nastpujce
go wniosku:
podlewanie
oznacza
regularn
zmian
oleju,
nawz
i
przesadzani
e
to
inspekcja w
warsztacie
co
5000
kilometrw
cznie
z
podregulow
aniem
zaworw.
Moe
jednak
sprzedawca
mia
na
myli
przegld
generalny",
m
wi
c
o
prz
esa
dz
ani
u?
Dl
a
pe
wn
o
ci
kli
ent
pyt
a:
C
zy
sil
nik
rze
cz
yw
ic
ie
nal
e
y
od
da
wa
do
gener
aln
eg
o
re
mo
ntu
?".
N
ie,
tyl
ko
za
wo
ry
i
tar
cz
spr
z
ga
"
odpowiada
sprzedawca
ju
jzykiem
przedmioto
wym. No
dobrze,
wezm go
pod
warunkiem,
e wstawi
mi
pan
jeszcze
now
szyb".
Teraz mamy
ju wszystkie
elementy
metaforyczn
ej
komunikacji:
1.285
temat,
1.286
tumaczenie
,
3)
sfera
metafo
ryczna
,
4)
wstecz
ne
tumac
zenie
dotycz
ce
faktyc
zne
go
tematu
.
Ten proces
moe
zachodzi
cakowicie
niewiadomie,
zarwno u
osoby
mwicej
metaforycz
nie,
jak
su
ch
aj
ce
go
.
Ni
ek
ie
dy
je
dn
ak
da
je
si
z
au
wa
y
,
ja
k
ro
z
m
o
wa
od
bi
eg
a
od
fa
kt
yc
zn
eg
o
te
m
at
u i
za
cz
yn
a
gu
bi
si
w
ni
c
ni
ez
na
cz
cych
skojarzenia
ch.
9.6
WYKRO
CZENIE
POZA
ZASIG
WACI
WEGO
TEMATU
JAKO
PROCES
Czasami
kiedy
rozmowa
utyka
w
martwym
punkcie",
ludzie
podstpem
omijaj"
punkty
graniczne
midzy
sfer
tematyczn
a
metaforyczn
,
przeskakujc"
granic
i
kontynuujc
rozmow
po drugiej
stronie".
Jednak
podczas gdy
niektrym
ludziom ich
bariery
wewntrzne
uniemoliwi
aj
przekroczen
ie granicy,
inni
z
atwoci
mog
myle
i
komunikow
a
si
metaforyczn
ie. To, jak
zrcznie
kto potrafi
zmieni
reguy
ro
zm
ow
y,
zal
e
y
w
du
y
m
sto
pn
iu
od
jeg
o
sta
nu
du
ch
a.
Sz
ty
wn
i,
bo
ja
li
wi
lu
dzi
e
na
ws
zel
ki
wy
pa
de
k i
dla
pe
wn
o
ci
trz
y
ma
j
si
sw
oic
h
gr
ani
c.
Dl
ate
go te maj
kopoty ze
znalezienie
m
odpowiedni
ch metafor,
nawet gdy
s
zakochani.
Natomiast
osoby
pewne
siebie
i
odprone
w
razie
potrzeby
bez
problemw
przeskakuj
z jednego
tematu na
drugi.
Repertu
ar stanw
ducha, do
jakich
zdolni
s
ludzie,
decyduje o
tym, czy i w
jakim
stopniu
mylenie
przekraczaj
ce
wszelkie
granice w
ogle
wchodzi w
ich yciu w
rachub.
Wyej
wspomnian
e
punkty
graniczne to
co
w
rodzaju
autocenzury
,
ktra
chroni nas
przed
ewentualny
m
mwieniem lub
wymylanie
m
nonsensw.
Klient, ktry siga do wspomnie podczas terapii NLP, zastosuje na

przykad - wiadomie lub niewiadomie - t cenzur w odniesieniu do bahych
skojarze po to, eby jego myli szy dalej waciwym tokiem.
Niewykluczone, e nieistotne lub bdne skojarzenia zostan natychmiast
skonfiskowane" przez cenzur. Jednak czasami mog si one okaza rdem
wietnych pomysw i przyczyni si do powstania humorystycznych sytuacji.
9.7 JAK FUNKCJONUJE AUTOCENZURA?

Punkty graniczne funkcjonuj prawdopodobnie na zasadzie hamujcych
komrek mzgowych. Skd jednak wiedz" one, kiedy nacisn na hamulec?
Jakie myli przepuszczaj, a jakie zatrzymuj? Praca z NLP dostarcza kilku
wskazwek: cenzura mogaby dziaa dziki cechom formalnym. Kady temat
charakteryzuj jego wasne, istotne dla niego cechy formalne, po ktrych daje
si rozpozna.
Pielgnacja samochodu mogaby posiada nastpujce waciwoci:
czarne, brzowe, byszczce, kanciaste, obe, gone (uderzenia metal metal),
zimne, gorce, tuste, cuchnce. Natomiast pielgnacja rolin: soczyste,
zielone, kolorowe, dugie, proste, okrge, cierniste, tpe, mikkie, wilgotne,
kolczaste, pachnce.
Konstelacje cech formalnych pielgnacji samochodw i pielgnacji rolin
s wprawdzie cakowicie odmienne, ale sprzedawcy z naszego przykadu udao
si mimo to przeskoczy granic dzielc oba tereny. Dokona tego, uywajc
tych nielicznych cech formalnych, ktre w jego mniemaniu s dla obydwu
tematw wsplne.
Mwic o utrzymaniu przy yciu" z myl o volvo, ju uy metafory,
poniewa volvo nie jest ywym stworzeniem; silnik funkcjonuje, a samochd
jedzie. Sprzedawca porwna funkcjonowanie" z pozostaniem przy yciu".
W jaki sposb to zrobi? Moe wyobrazi sobie bijce serce samochodu:
czerwone, z komorami i pracujcym tokiem. I Jecha" wydao mu si
rwnoznaczne z y". Ale samochd nie jest zwierzciem i sam o siebie nie
zadba. Roliny pokojowe i samochody wymagaj opieki, a midzy cechami
formalnymi obsugi samochodu i pielgnacji rolin moemy w pewnym
miejscu dostrzec analogi, co inspiruje nas w ten sposb do uycia metafory.
Taki przeskok mylowy z pewnoci nie jest obcy wikszoci handlarzy
samochodw... eje, a moe to nie by wcale taki spontaniczny i twrczy
pomys, jak nam si wydawao na pocztku? Moe jest to standardowa
metafora stosowana przez wszystkich handlarzy samochodw? Takie procesy
skojarze zachodz prawdopodobnie niewiadomie i dlatego czciowo
umykaj introspekcji.
Jeeli naprawd interesuje nas, co kto myli o okrelonej sferze
metaforycznej, moemy zapyta: Dziki jakim skojarzeniom udao ci si
przenie z... (waciwy temat) do... (strefa metaforyczna)? Niektrzy
METAFORY WADZY
221
rzeczy
wicie
przytoc
z
cechy
formaln
e, ale
dla
wiksz
oci
ludzi
podczas
przypad
kowej
rozmo
wy
pozosta
nie to
zagadk
.
Wy
kroczen
ie poza
zakres
waci
wego
tematu
czsto
idzie w
parze z
atwo
dostrze
galnym
,
subiekt
ywnym
dowia
dczenie
m,
a
mianow
icie
przekroczen
iem
granicy
midzy
rzeczy
wistoc
i
a
fikcj,
midzy
sensem
a bezsensem,
midzy
porzdk
iem a
nieporzdkiem i
tak dalej. To
subiektywne, a
zarazem
szokujce
przeycie
jest
wywoywane
nagym
uwidocznieniem
si
cech
formalnych
metafory: gdy tak
jak
w
naszym
przykadzie
obraz rolinnej
wegetacji, wody
oraz
zapach
nagle
wymieszaj si z
obrazami,
odgosami,
odczuciami
i
zapachami
zwizanymi
z
obsug
samochodu.
9.8 OD
LOKALI
ZACJI
DO
ZWIZK
W
METAFO
RYCZNY
CH
Zajmijmy
si
jeszcze raz grup
metafor
bdcych
wyrazem
stosunkw
midzyludzkich.
Jakie
cechy
formalne
odgrywaj
w
tym
temacie
istotn rol? Jeli
jestem
na
dobrym tropie,
s
to
lokalizacje".
Metafory zwizkw s tworzone
na
podstawie
tego, co jest
widziane,
syszane
i
odczuw
ane w
panora
mie
spoecz
nej.
Kiedy
dwoje
ludzi
ma
proble
my,
bd
sta
odwrc
eni do
siebie
plecami
i
ten,
kto
widzi
siebie i
drug
osob
w takiej
pozycji,
bdzie
umia
stworzy
na
podsta
wie
tego
obrazu
odpowi
edni
metafor
. Co
moe
przypo
mina
obraz
dwojga
ludzi
stojcy
ch
w
pewnej
odlego
ci
tyem
do
siebie?
podwjna wiea;
ciany wwozu;
- czowiek
przygldajcy
sobie w lustrze;
si
filary mostu;
goniczki suchawek;
dwie rce, zanim

zaczn klaska;
- dwa pocigi jadce
po jednym torze, ale
w
przeciwnych
kierunkach;
uczestnicy pojedynku

______________
W ten sposb doszukujemy si metafor, ktre same w sobie nie zmieniaj

sytuacji, ale uatwiaj jej zrozumienie. Ten poszerzony obraz moe take
posuy jako punkt wyjcia dla lepszych rozwiza.
Tymczasem jeli pragniemy wywoa pewne spoeczne zmiany przy
uyciu porednich, ubranych w metafory, sugestii, to nie wystarczy tylko
znale odpowiedni metafor. Musimy take wiedzie, do czego zmierzamy.
Potrzebna nam jest reprezentacja podanego stanu w danym systemie
spoecznym.
Jeden z moich znajomych opowiedzia mi o swojej pracy: Musz wspiera tych modych naukowcw, a mj szef ocenia mnie na podstawie tego, co
oni wymyl".
Po mojej niewerbalnej reakcji zobaczy natychmiast, e nie zrozumiaem
od razu, na czym polega jego problem. Wyjani wic: Wiesz, jestem jak taki
ser w kanapce!" i mwic to, klasn w trzymane poziomo donie.
W ten sposb zademonstrowa powysz technik szukania spoecznych
metafor. Jednak zastosowana metafora wyraaa sytuacj tylko tak, jak on j
odbiera - jego obecne problematyczne pooenie - i nie zdradzaa, jak mona
by j poprawi.
Abstrakcja umiejscowie, ktre spostrzega w swojej panoramie spoecznej, skadaa si z trzech poziomo uoonych elementw (znajomy
zademonstrowa to ustawieniem rk), z ktrych rodkowy cinity by midzy
grn i doln czci (kanapki).
Zaczem si zastanawia, jak mogaby wyglda sytuacja idealna dla
niego. Co podobaoby ci si bardziej?" - zapytaem.
W tym miejscu mj znajomy zastosowa technik opisan poniej i wynika z tego w kocu nastpujca odpowied: Popatrz, jeli na stole bilardowym le trzy kule, jedna za drug, to rodkowa zawsze uderzy o te dwie
pozostae, obojtnie ktra z nich bdzie zagrywana. I ja jestem t rodkow
kul. A chc, ebymy byli kulami lecymi w trjkcie. Wszystko jedno, w
ktr si uderzy, moe ona porusza si w kadym kierunku, trci pozostae i
wspdziaa z nimi".
Jak znale metafor okrelajc przejcie ze stanu istniejcego do

podanego?
Zastanw si nad zwizkiem, ktry chciaby zmieni przy uyciu metafory.
1.287
Jak ten zwizek wyglda obecnie w twojej panoramie
spoecznej? Sprawd twoj pozycj w stosunku do drugiej osoby oraz
wszelkie zwizane z ni poczenia.
1.288
Jak wyglda podany zwizek w twojej panoramie spoecznej?
1.289
Nadaj obydwu stanom, obecnemu i podanemu, abstrakcyjn
form, koncentrujc si na ich cechach formalnych.
1.290
Stwrz w swojej wyobrani abstrakcyjn mentaln
animacj", w ktrej stan obecny morfologicznie" przechodzi w stan
podany.
1.291
Odpr si i poszukaj w niewiadomoci skojarze

odpowiadajcych cechom formalnym tej mentalnej animacji".
1.292
Wybierz metafor, ktra pozostawia ci najwiksze pole do
dziaania.
METAFORY WADZY
223
9.
9
M
O
D
E
L
O
W
A
NI
E
M
E
T
A
F
O
R
W
N
L
P
w
yc
ho
dz
im
y
z
za
o
e
ni
a,
e
te
go
,
co
u
mi
e
je
de
n
cz
o
wi
ek
,
in
ny
ta
k
e
moe
si
nauczy.
Nawet
bardziej
skompliko
wane
umiejtno
ci
mog
zosta
przeniesion
e,
jeli
tylko si je
odpowiedni
o
wymodeluj
e.
Ta
optymistyc
zna
teza
uzasadnia
nasze
przekonani
e,
e
uywanie
metafor z
atwoci i
fantazj,
co, jak si
wydaje,
niektrym
ludziom
przychodzi
bez trudu,
rwnie
mona
modelowa
. Moemy
nauczy si
znajdowania
metafor i
ich
skuteczneg
o
stosowania.
Modelo
wanie
metafor
pocigno
za
sob
wiele
nowych
przekona i
zalece.
Przede
wszystkim
ten, kto ich
uywa,
musi
w
yt
yc
zy
so
bi
e
ja
ki
e
ce
le,
kt
r
y
m
ta
ka
ko
m
un
ik
ac
ja
m
a
s
u
y
.
M
et
af
or
y
to
r
od
ki
do
os
i
gn
i
ci
a
ty
ch
ce
l
w.
Sz
uk
an
ie
m
et
afory jest
sensowne
tylko
wtedy, gdy
wiemy, w
jakim celu
pragniemy
jej uy.
Cele
komunikacj
i,
ktre
mona
osign
przy uyciu
metafor,
przedstawiem w
szesnastu
punktach.
Kademu z
nich
odpowiada
okrelony
komunikac
yjny
rezultat.
Jeeli
dotychczas
nie udao
si
nam
osign
jednego lub
kilku
z
poniszych
celw, to
by moe
nadszed
czas
na
zastosowanie
metafory.
Cele
komunikacj
i
metaforycz
nej
1.293
Metafor
y
suce
przekroc
zeniu
granic
jzyka
przedmi
otowego
. Jeli
nie
w
y
s
t
a
r
c
z
a
n
a
m
j
z
y
k
p
r
z
e
d
m
i
o
t
o
w
y
,
k
o
m
u
n
i
k
a
c
j
a
m
e
t
a
f
o
r
y
c
z
n
a
bdzie
miaa na
celu
umoliw
ienie
dalszej
ekspresji
. Mona
to
osign
,
przerzu
cajc
si" na
uycie
metafor.
1.294
M
etafory jako
metoda
rozwizywan
ia
problemw.
Jeeli
osoba
lub
grupa
nie
radzi
sobie
z
jakim
probl
emem
, to
musi
znale
dla
niego
rozwi
zani
e.
Uyci
e
metaf
ory
posze
rza
zakre
s
poszu
kiwa
, przy
czym
pojaw
ia si
przed
nami
wiele
c
e
c
h
f
o
r
m
a
l
n
y
c
h
p
r
z
e
d
m
i
o
t
w
t
y
c
h
p
o
s
z
u
k
i
w
a
.
D
z
i
k
i
p
r
z
e
t
umac
zeniu
"
probl
emu
na
metaf
or,
wyo
ni si
wice
j
pomy
sw
na
jego
rozwi
zanie.
3) Metafory
jako modele
wykonywani
a polece.
Jeeli
grupa
ludzi
nie
rozu
mie
strukt
ury
altern
atywn
ej
strate
gii
wyko
nywa
nia
polec
enia,
metaf
ora
bdzi
e
miaa
na
celu
jej
wyja
nienie.
Moe
zmusi
ludzi,
aby
nabra
li
d
y
s
t
a
n
s
u
d
o
p
r
o
b
l
e
m
u
i
p
r
z
e
j
l
i
m
o
d
e
l
e
r
o
z
w
i
z
a
p
o
j
a
w
i
a
j
e si
w
opow
iedzia
nej
im
histor
ii.
4) Metafory
autosugestii.
Gdy
ludzie
nie
radz
sobie
ze
sob i
czuj
si
zagub
ieni,
naszy
m
celem
moe
by
menta
lne
zapan
owani
e nad
ich
myla
mi
oraz
ich
psych
iczny
m i
spoe
czny
m
poo
eniem
.
Uyj
my
wic
specja
lnej
metafory,
aby
uporz
dko
wa
czy w
jakiko
l
w
i
e
k
s
p
o
s
b
z
o
r
g
a
n
i
z
o
w
a
r
e
p
r
e
z
e
n
t
o
w
a
i
c
h
s
y
t
u
a
c
j
5) Metafory wzbudzajce zainteresowanie.

Te metafory s uywane, gdy suchacze wydaj si nieuwani lub
rozkojarzeni. Kady chtnie posucha ciekawej historii, a ta, ktra
zawiera wizje przyszoci" z pewnoci przycignie uwag wszystkich.
6) Metafory wyjaniajce.
Tych metafor uywamy, kiedy jestemy przekonani, e suchacze nie
rozumiej, o czym mwimy. Celem jest wyjanienie, wzmacnianie oraz
zobrazowanie wypowiedzi. Takie metafory s konieczne, gdy inne formy
komunikacji si nie sprawdz.
7) Metafory wywoujce okrelone stany.
Jeli w grupie nie panuje twrcza atmosfera, moemy uy metafory
wywoujcej u poszczeglnych osb okrelony stan mentalny (na
przykad zaciekawienie). Stwrz atmosfer, opowiadajc (wzruszajc)
histori.
8) Metafory wywoujce trans.
Gdy koncentracja suchaczy jest odwrcona lub rozproszona, celem
komunikacji moe by zainicjowanie zbiorowego transu. Metafory mog
wywoywa stany hipnotyczne. Waciwa opowie (ukierunkowana
fantazja) uaktywnia u suchacza wewntrzne poszukiwania zasobw oraz
wizji przyszoci.
9) Metafory pobudzajce kreatywno.
U ludzi mylcych wedug sztywnych norm celem komunikacji bdzie
pobudzenie bardziej kreatywnego sposobu postpowania. Najlepiej udaje
si to wanie przy uyciu metafor. Na pozr przypadkowo opowiedziana
dykteryjka pobudza suchaczy do aktywnego wzicia udziau w tej
fantazji.
10) Metafory uatwiajce zapamitanie.
Ludziom, ktrzy maj sab pami, fascynujce opowiadanie zazwyczaj
lepiej si utrwali. Pobudzone obrazy oyj tak samo jak opowiadana
tre.
11) Metafory dyplomatyczne.
S one niezbdne, kiedy kody spoeczne nie pozwalaj na otwarte i
swobodne wypowiadanie myli. Uywajc metafor, mona ogldnie
poruszy delikatne tematy tabu.
12) Metafory defensywne.
Jeli w elegancki sposb chcemy udzieli negatywnej odpowiedzi lub
musimy odeprze werbalny atak, uycie metafory nadaje komunikacji
cech gry, a rozmwcy zapewnia wiksz swobod reakcji.
13) Metafory wytyczajce granice.
Uycie tych metafor jest niezbdne, gdy okrelone sytuacje s zbyt
abstrakcyjne, aby ich zrozumienie byo moliwe, na przykad na
METAFORY WADZY
225
s
a
m
y
m
p
o
c
z
t
k
u
s
z
k
o
l
e
n
i
a
,
k
i
e
d
y
j
e
s
z
c
z
e
n
i
e
j
e
s
t
e
m
y
w
s
tanie
udziel
i
wszys
tkich
infor
macji
naraz
i
chce
my
mimo
to
unikn
bdnych
interp
retacj
i
u
such
aczy.
Uyj
my
metaf
or w
celu
pobu
dzeni
a
repre
zenta
cji i
dysku
sji na
abstra
kcyjn
e
i
trudn
e do
zdefi
niowa
nia
temat
y.
y
m
i
14) Metafory
operatywne.
Niekt
re
mniej
szoci
kultur
owe
yj,
posu
gujc
si
wasn
s
y
m
b
o
l
i
m
e
t
a
f
o
r
a
m
i
,
k
t
r
e
p
e
n
i
w
c
z
a
s
f
u
n
k
c
j
e
d
a
n
e
j
kultu
ry.
Precyzuj
c i
przek
sztac
ajc
metaf
ory
jedno
znacz
ne dla
tych
mniej
szoci,
mon
a
sprow
okow
a
zmian
y w
syste
mach
spoe
cznyc
h.
J
eeli
pragn
iemy
wpy
n
na
spos
b
post
powa
nia
jakiej
osoby
,
zespo
u czy
nawet
caej
organ
izacji,
moe
my
wynaj
dywa
dowo
lne
metaf
o
r
y
o
p
e
r
a
t
y
w
n
e
.
U
y
w
a
j
a
t
w
o
z
r
o
z
u
m
i
a
y
c
h
a
n
a
l
o
g
i
i
,
u
k
i
e
-
runko
wuje
my
wac
iwe i
pod
ane
zacho
wanie
.
15) Metafory
autorytetu.
Jeeli
naszy
m
celem
jest
zdoby
cie
autor
ytetu,
moe
my
posu
y
si
metaf
orami
.
Autor
ytety
mwi
,
stosuj
c
metaf
ory,
podw
adni
suchaj.
16) Metafory
wadzy.
Gdy
wyma
ga si
od
nas
zdecy
dowa
nego
oraz
wadc
zego
sposo
bu
post
powa
n
i
a
,
p
o
d
c
z
a
s
g
d
y
k
r
p
u
j
n
a
s
k
o
n
f
l
i
k
t
y
w
e
w
n
t
r
z
n
e
,
m
o
e
m
y
posu
y
si
komb
inacj
autos
ugesti
i
i
metaf
or
opera
tywn
ych
(meta
for
tosa
moci
).
Umo
liwi
nam
to
doko
nanie
ogran
iczon
ego
czase
m
wybo
ru
pomi
dzy
silny
mi
czci
ami
osobo
woci
a
zasob
ami
odpo
wiada
jcym
i
celow
i.
9.9.1
Przekracza
nie granic
tematu
Czego
moemy
nauczy si
od
ludzi,
ktrzy
znakomicie
op
er
uj
m
et
af
or
am
i?
C
zy
do
wi
e
m
y
si
,
ja
k
pr
ze
j
od
da
ne
go
te
m
at
u
do
od
po
wi
ed
ni
ej
m
et
af
or
y?
Z
a
m
y,
e
da
ny
cz
o
wi
ek
w
pewnym
momencie
dochodzi
do
wniosku,
e dobrze
byoby
uy
metafory.
Co
robi,
eby
znale
waciw?
Dla
osignicia
swojego
celu uczyni
on bardzo
duo.
Przede
wszystkim
jest
przekonany
o
przydatno
ci
wynalezion
ych przez
siebie
metafor i
ufa
wasnemu
wyczuciu.
To z kolei
uwalnia go
od
samokrytyki i
lku przed
niepowodze
niem, ktre
s zabjcze
dla
wszelkiego
rodzaju
kreatywnyc
h myli.
Skd
jednak
bierze on
tyle
pewnoci
siebie?
Skd moe
wiedzie,
e jego tok
mylowy
zostanie
ukoronowa
ny
su
kc
es
e
m
?
P
o
pr
os
tu
pr
b
uj
e!
P
e
w
no
si
eb
ie
lu
dz
i
zr
c
zn
ie
op
er
uj
c
yc
h
m
et
af
or
a
mi
ba
rd
zo
cz
s
to
zn
aj
du
je
po
tw
ier
dz
en
ie
w praktyce.
Nawet
najbardziej
wyszukane
metafory
mona
z
reguy
przetumac
zy i w
jakim
stopniu
przyczyniaj
si one do
znalezienia
rozwizani
a
dla
istniejcego
problemu.
Sprbujmy
odwrotnie,
z cakiem
nieodpowie
dni
metafor;
okae si,
e to wcale
nie
jest
takie
proste! Gdy
jednak
tylko nasze
myli
zaczynaj
kry
wok
moliwych rozwiza, udaje nam si przetworzy wiele na pozr niezwizanych ze sob informacji. Nawet baha, przypadkowo uzyskana
wiadomo potrafi przyczyni si do rozwikania konfliktu, pod warunkiem e
jest si wanie w kreatywnym nastroju.
Nastpujcy przykad znakomicie to ilustruje. Podczas szkolenia dotyczcego kreatywnoci u pracownikw administracji pewnego wielkiego
przedsibiorstwa uczestnikw poproszono o zastanowienie si nad aktualnym
problemem zwizanym z ich zakresem pracy. Kiedy krtko przedstawili temat,
zostali przeniesieni ponownie - przez zakotwiczenie niedawnego przeycia
wasnej kreatywnoci - w stan twrczy. Potem mieli za zadanie studiowanie
artykuw prasowych, fragmentw ogosze i wycinkw z gazet. Jak si
okazao, metoda ta bya bardzo efektywna, jeli chodzio o rozwizanie
problemw. Niektrzy uczestnicy szkolenia nie mogli uwierzy, e wycinki z
prasy zebrane zostay przypadkowo, poniewa tak dobrze pasoway do
grupowych problemw, ktre mieli za zadanie rozwiza.
Ludzkie mylenie charakteryzuje bezustanne szukanie podobiestw w
cechach formalnych i co trzeba w kocu znale, choby wycinek z gazety
czy metafor. Krtko mwic, dla mistrzw niepasujce metafory w ogle nie
istniej.
Wyglda na to, e uzasadnione, w mgnieniu oka nastpujce zmiany zdania
oraz omijanie w ten sposb wasnej wewntrznej cenzury nie sprawiaj im
najmniejszego kopotu. Osoby przyzwyczajone do uywania metafor
charakteryzuj si raczej beztroskim podejciem do wielu spraw i maj wolne
skojarzenia; take w komunikacji zawodowej.
Jednym z lepszych sposobw na zmian tematu jest uycie tak zwanych
fraz wprowadzajcych, ktre funkcjonuj jak zakotwiczenie we waciwym
stanie wiadomoci, odwracajc uwag od konkretnego tematu. Takimi
wprowadzajcymi frazami, pobudzajcymi do metaforycznego mylenia i
mwienia mog by na przykad ponisze zdania:
Wydaje mi si to...";
To jest cakiem tak, jak...";
Wiem, z czym mgbym to porwna...";
To mi przypomina...";
Wanie przychodzi mi do gowy historia o...";
Pamitasz na pewno histori o...";
Wanie przyszo mi do gowy, e...";
To jest podobne do...";
To jest rwnoznaczne z...". Ludzie zrcznie onglujcy" metaforami
czerpi take przyjemno z ich wynajdywania i bez problemu potrafi si
zdystansowa wobec treci swoich wypowiedzi, co pomaga im z kolei w
wynalezieniu nowej metafory.
Ludzie ci s take podatni na najsubtelniejsze nawet impulsy wypywajce
z ich niewiadomoci. Nauczyli si dostrzega przelotne, mgliste obrazy oraz
bodce audytywne i chroni je jak co cennego. Wierz w informacje uzyskane
dziki pierwszym wraeniu.
METAFORY WADZY
227
N
ie
ob
a
wi
aj
si
,
e
s
uc
ha
cz
m
g
b
y
zd
ys
k
w
ali
fi
ko
w
a
ic
h
m
et
af
or
,
a
sp
os
b
,
w
ja
ki
j
pr
ez
en
tu
j,
rz
ec
zy
wi
c
ie
to
un
ie
moliwia.
Robi
to
bowiem
czsto
sami,
uprzedzaj
c z gry, i
metafory
nie naley
traktowa
zbyt
powanie.
Na
przykad:
Umieje
si
pan,
mnie
te
wydaje si
to
mieszne,
ale wanie
mi
przychodzi
do gowy,
e...".
9.10
METAFOR
YI
WADZA
SPOECZN
A
Zanim pan
Brown
senior
przestpi
prg
sali
konferencyj
nej,
wyobraa
sobie,
e
jest
czogiem.
Wtacza si
powoli
i
nikomu nie
przyszoby
na
myl,
eby
mu
przeszkodzi
w dojciu
do
celu.
Jego ciki
pancerz
czyni
go
dwa razy
wikszym
ni
jest
rz
ec
zy
wi
c
ie.
C
zo
g
je
st
br
on
i
ta
kt
yc
zn
.
Ni
gd
y
ni
e
str
ze
la
pi
er
w
sz
y,
ty
lk
o
re
ag
uj
e
na
at
ak
i.
K
a
dy
od
da
ny
str
za
m
a
z
m
us
i
pr
zeciwnika
do
milczenia.
A propos,
pan Brown
wyobraa
sobie
przeciwnik
w
tylko
lekko
uzbrojonyc
h
w
strzelby
myliwskie
i
bro
rczn.
Kiedy
wszyscy
zasid
wok stou
konferency
jnego,
otwiera
luk, wystawia
gow i z
umiechem
lustruje
pole walki.
To
uwiadami
a
wszystkim,
e
pan
Brown
widzi przed
sob tylko
zwycistwa
.
Brown
senior
uywa
metafory
wadzy.
Identyfikuj
e si z
potn
machin,
aby
osign
swoje cele.
Utosamiaj
c si z
czogiem,
Brown w
aden
sposb nie
rni si od
szamana,
kt
r
y
dz
isi
aj
lu
b
dz
ie
si
ty
si
c
y
lat
te
m
u
w
yo
br
a
a
so
bi
e,
e
je
st
bu
dz
c
y
m
l
k
z
wi
er
z
ci
e
m.
Z
an
i
m
w
kr
oc
zy
na
c
ie
k
ojenn czy
te uda si
na
niebezpiecz
ne
polowanie,
albo przed
konfrontacj
ze zymi
mocami,
szaman
przywouje
sprzymierz
one ze sob
stworzenie.
Moe
to
by
niedwied
albo orze on pozwala
duchowi
zwierzcia,
eby
w
niego
wstpi. We
wspczesn
ej
psychologii
nazwaliby
my
to
cakowit
identyfikacj
ze
sprzymierz
ecem. W
ten sposb
szaman
uwalnia
swoj
dusz
od
przekonani
a, e jest
tylko
czowiekie
m i nabiera
umiejtno
ci
umoliwiaj
cych mu
wykorzysta
nie
wikszej
liczby
zasobw,
ni ta, ktr
udostpnia
mu na co
dzie jego
krucha
i
sp
o
ec
zn
ie
og
ra
n
icz
on
a
lu
dz
ka
eg
zy
st
en
cj
a.
S
p
ot
ka
e
m
ki
ed
y
in
st
ru
kt
or
a,
kt
r
y
o
p
o
w
ia
da
,
e
w
y
o
br
a
a
so
bi
e
z
aw
sze,
jak
siedzi
midzy
dwoma
czarnymi
panterami.
Zawsze
byy
gotowe,
eby
go
broni.
Antropolog
nazwaby
to zjawisko
magi
zwierzt.
Takie
metafory
wzmacniaj
ce
osobowo
s
poczenie
m
autosugesti
i i metafor
operatywn
ych.
Kontroluj
aktywno
wasnego
Ja,
ukierunkowujc j na
zdobywani
e wadzy.
W
kadym
kontekcie,
w ktrym
wadza
odgrywa
jakkolwie
k
rol,
moemy
zauway,
e w gr
wchodz
metafory
wadzy. Ale
uywaj
ich
nie
tylko
ci,
ktrzy pn
si w gr
po
spoecznej
drabinie. W
podobnym
ce
lu
al
pi
ni
st
a
m
o
e
so
bi
e
w
yo
br
az
i,
e
je
st
ko
te
m,
a
pe
wi
en
s
yn
ny
y
wi
ar
z
po
wi
ed
zi
a
na
w
et,
e
w
yo
br
a
a
so
bi
e
si
eb
ie
ja
ko
pr
zywdc
stada
wilkw
zawsze
zdecydowa
nego ciga
ofiar do
upadego,
aby
chwyci j
tu przed
lini mety.
Podobnie jak szamani, take i ci sportowcy musz zapa w pewnym

sensie w trans, eby osign cakowit identyfikacj. Mona tu dostrzec
powizanie z opisanym w rozdziale sidmym nawiedzeniem przez duchy.
Zastosowanie metafory wadzy stymulujcej tosamo wymaga zawsze
pewnego rodzaju rytuau. Trzeba si przy tym caym sob odda nawiedzeniu
lub identyfikacji. Jednak, aby mc kontrolowa taki stan ducha, trzeba go w
jaki sposb zakotwiczy, na przykad suchowo, czyli poprzez muzyk - moe
by to piewanie wybranych pieni. Brown na przykad, zanim przemieni si"
w czog, piewa sobie w duchu Land of Hope and Glory.
Szaman uderzaby w bben i wypiewywa imi swojego sprzymierzeca.
Sportowiec mgby prycha jak tygrys, zanim przeniesie si" w ciao tego
wspaniaego zwierzcia. Przeobraenie nastpuje zazwyczaj w kilku etapach:
Jeden z pracownikw wyrazi si raz o Brownie w nastpujcy sposb: Na

subowych zebraniach jest zupenie innym czowiekiem. Ma gos jak ze stali czystej, zimnej stali...".
Ta wzmacniajca" metafora jest szczeglnym przypadkiem tego, co
Faulkner nazywa metafor tosamoci. Takie metafory to analogie wasnego Ja
i s one zbudowane na zasadzie: Jestem jak...".
atwo jest zrozumie, dlaczego metafory tosamoci stosuje si jako
narzdzie pomnaania wadzy. To wanie one upraszczaj zoone
METAFORY WADZY
229
de
fi
ni
cj
e
to
s
a
m
o
ci
,z
kt
r
y
m
i
lu
dz
ie
z
m
ag
aj
si
na
co
dz
ie
.
Z
b
yt
sk
o
m
pl
ik
o
w
an
a
os
o
b
o
w
o
ni
e
p
o
m
ag
a
czowieko
wi
w
rozwikani
u
jego
konfliktw
wewntrzn
ych.
Mwic
inaczej,
logiczna
paszczyzn
a
tosamoci
potrafi
tylko
wtedy
zapanowa
nad
niszymi
logicznymi
paszczyzn
ami, kiedy
jej
definicje s
wystarczaj
co proste.
Powinny
by
reprezento
wane
w
bezporedn
ich,
mocnych
cechach
formalnych
. Jeli tak
nie jest, nie
bd
funkcjono
way. Sabe
cechy
widujemy
nieraz jako
ciemne,
mao
kontrastowe,
oddalone
od
celu,
niskie,
zamazane,
rozsypane,
bezbarwne,
poruszajce si
w
kilku
kierunkach
jednoczen
ie
.
C
z
o
w
ie
k,
kt
r
eg
o
os
o
b
o
w
o
za
w
ie
ra
ta
ki
e
ce
ch
y
fo
r
m
al
ne
,
na
pe
w
n
o
ni
e
b
dz
ie
z
ca
st
an
o
w
cz
o
ci
d
y
do
podejmowa
nia
wasnych,
niezaleny
ch decyzji.
Natural
nie, za si,
jakiej
dodaje nam
taka
metafora,
nierzadko
musimy
pniej
drogo
zapaci zbyt czsto
pomija si
bowiem jej
ekologiczn
e
konsekwen
cje.
Negatywny
ch skutkw
takich
metafor
moemy
jednak
unikn,
ograniczaj
c
ich
uycie do
okreloneg
o
kontekstu.
Dokadnie
tak
postpuj
szamani:
przeobraaj
si tylko
o ustalonej
porze i w
konkretnym
miejscu.
Gdy
zostaj
nawiedzeni
przez
duchy, to w
sposb
znany
wszystkim
przedstawi
cielom ich
kultury.
O
ni
w
id
z
,
ki
ed
y
sz
a
m
an
je
st
na
w
ie
dz
o
n
y,
ro
zp
oz
na
j
te
g
o
sy
m
pt
o
m
y.
Je
e
li
w
i
c
ka
p
an
v
o
o
d
o
o,
Je
an
-M
ic
he
l,
si
edzi
w
knajpie i
pije piwc,
to nie jest
wtedy loa
(czyli
duchem) i
jego
przyjaciele
nie
bd
si z nim w
tym
momencie
konsultowa
w kwestii
zdrowia
czy
przyszoci
.
Przed
egzaminem
na
instruktora
NLP Tina
bya
niesamowi
cie zdenerwowana.
Tak
bardzo, e
jej obawy
atwo
mogyby
si
sprawdzi
niczym
samospeni
ajca si
przepowie
dnia. eby
tego
unikn,
spytaem
jej, czy zna
kogo, kto
jej
zdaniem bez
problemw
zda
egzamin.
Po chwili
zastanowie
nia
odpara:
Tak,
Maria".
W cigu
dziesiciu
mi
nu
t
Ti
na
ca
k
o
wi
ci
e
zi
de
nt
yf
ik
o
w
a
a
si
z
M
ari
.
O
gr
an
ic
zy
li
m
y
t
id
en
ty
fi
ka
cj
tyl
ko
na
cz
as
tr
w
an
ia
eg
za
mi
nu
i
m
et
od
a okazaa
si
rzeczywici
e pomocna.
Pod
wzgldem
struktury
przypomina
ona
stymulujc
tosamo
metafor
wadzy.
Ekologiczn
y problem
tej ostatniej
polega
jednak na
tym,
e
ludzie
w
krajach
Zachodu
nie myl
w
kategoriach
typu
nawiedzen
ie". Brown
senior,
nawet
optany
przez ducha
czogu",
jest
spostrzegan
y
przez
swoich
wsppraco
wnikw
cigle
jeszcze
jako
on
sam
i
dlatego
uwaaj oni
za dziwne,
kiedy tak
bardzo si
zmienia.
Nikt jednak
nie powie:
O, patrz,
duch
czogu
znw
w
niego
wstpi.
Teraz
on
ni
e
je
st
Br
o
w
ne
m,
tyl
ko
cz
o
gi
e
m
";
i
na
w
et
je
go
se
kr
etar
ka
-z
kt
r
m
a
ro
m
an
spy
ta:
Dl
ac
ze
go
w
a
ci
wi
e
ro
bi
sz
z
si
eb
ie
ta
ki
ego
waniaka?
Nienawidz
ci
na
konferencja
ch.
W
domu jeste
miy
i
grzeczny,
jeste
przecie
moim
pieseczkie
m!". Nawet
nie
przyjdzie
jej
do
gowy, e
uywa
w
stosunku do
niego
metafory
tosamoci
w
kontekcie
domu".
Mona
by
powiedzie
,
e
metafora
wadzy
pomaga w
wyodrbnie
niu jednej
lub kilku
czstek
osobowoci
z jednego,
caego
czowieka.
Podczas
gdy
te
czstki
stawia si
na
pierwszym
planie
panoramy
wasnego
Ja,

______________
pozostae czstki zostaj odsunite i przestaj mie jakikolwiek wpyw na

zachowanie. Ten rodzaj dysocjacji zawsze jednak zakada istnienie stanu ducha
przypominajcego trans.
Metaforyczny charakter takiego przeobraenia z zasady wynika z faktu, e
dana osoba przejmuje rol, ktra normalnie nie wchodzi w zakres jej
tosamoci. Inaczej mwic, gdy Brown identyfikuje si z rol kierownika
swojej firmy - ktrym rzeczywicie jest - pozostaje w zasigu swojej tosamoci. Wtedy absolutnie nie jest czogiem i dlatego to przeobraenie
nazywamy metaforycznym.
Tak samo mona stworzy powizanie z tosamoci spoeczn. Na przykad za pomoc sw: Jestemy jak...".
Metafory operatywne w poczeniu z tosamoci spoeczn potrafi w
ogromnym stopniu wpyn na systemy spoeczne. Jeeli czonkowie danej
grupy znajd jak wspln metafor swojej spoecznej tosamoci, to bdzie
ona odgrywaa podstawow rol w dynamice tej grupy. Zwrmy uwag, e za
tym wszystkim kryje si bardzo stara zasada. Na chorgwi kadej armii na
wiecie pry si tygrys, pantera, lew, foka czy co w tym rodzaju. Druyny
footballowe lub baseballowe podkrelaj swj niebezpieczny charakter
nazwami typu The Hurricanes" [Napastnicy], The Bats" [Nietoperze] albo
The Cobras" [Kobry], eby oniemieli przeciwnika - na przykad druyn o
wdzicznym mianie The Rabbits" [Krliki]!
9.11 GRA METAFOR
Jeeli jedna osoba prezentuje innej osobie metafor, to ta druga ma za zadanie
rozszyfrowanie informacji przez jej tumaczenie wsteczne. To tumaczenie
przyjmuje si w gbi duszy za pewnik i trzeba go dokona, aby metafora
moga funkcjonowa. Nasuwa si tylko pytanie, czy suchacz umie i chce
podj si tego zadania. Przyjrzyjmy si z bliska kilku aspektom tego
zagadnienia.
9.11.1 Brak moliwoci tumaczenia wstecznego
Gdy mamy do czynienia ze zbyt wyszukan metafor, to oczywista konieczno tumaczenia wstecznego okae si niemoliwa. Na przykad podczas
szkolenia ucze pyta swojego guru: Mistrzu, jak mog si nauczy lepiej
gospodarowa moimi pienidzmi?". Guru myli przez chwil i odpowiada:
Dwie mewy karmi trzy pisklta wszystkimi zdobytymi rybami i mimo to
jedno z pisklt umiera".
Ucze czeka w napiciu na dalszy cig wypowiedzi mistrza, ale nic si nie
dzieje. Niepewnie rozglda si po sali, czy inni zrozumieli metafor. Ucze nie
potrafi waciwie przetumaczy metafory, wydaje mu si, e jest gupi i
niewart uwagi swojego mistrza. Tymczasem guru spoglda spokojnie na
swoich uczniw i oczekuje dalszych pyta.
Umylne stosowanie takich wyszukanych metafor jest bardzo ryzykowne.
Najlepsze efekty daje ich wypowiedzenie jako autorytet, tak jak postpi guru z
powyszego przykadu, ktry na pozr cieszy si
METAFORY WADZY
231
p
o
w
a
a
ni
e
m
w
r
d
gr
u
p
y.
A
ut
or
yt
et
d
aj
e
m
u
s
w
o
b
o
d
p
os
u
gi
w
a
ni
a
si
ni
ej
as
n
y
m
i
sf
or
m
u
o
w
a
niami bez
adnych
konsekwen
cji.
Metafo
ry
odgrywaj
take
wan rol
w ktniach
i rnych
sownych
potyczkach
dotyczcyc
h wadzy.
Pojedynek
metafor
wymaga
twrczego
mylenia i
inteligencji
.
Ja
nazywam
to
gr
metafor",
star
jak
wiat i popularn na
caym
wiecie.
Gr
metafor
mona si
posugiwa,
aby
podtrzyma
swj
spoeczny
status,
a
celowe
uywanie
wyszukany
ch metafor
moe
posuy
jako strategia
obronna
wobec
atakw
sownych.
Przy
odrobinie
szczcia
napastnik
zapacze si
w prbach
rozszyfrow
ania
m
et
af
or
yi
je
li
rz
ec
zy
wi
c
ie
m
u
si
ni
e
po
wi
ed
zi
e,
ni
e
pr
zy
zn
a
si
do
te
go
w
ob
a
wi
e
pr
ze
d
ut
rat
ho
no
ru.
Je
li
je
dn
ak
b
dz
ie
m
y
mieli
pecha,
napastnik
podetknie
nam
pod
nos fakt, e
nasza
metafora
jest
do
niczego.
Wrm
y
do
przykadu z
mewami.
Zamy,
e ucze
powie do
guru:
Mistrzu,
prosz,
wyjanij
mi, bo ja
jestem za
gupi i nic
z
twojej
odpowiedzi
nie
rozumiem.
Co ma ona
wsplnego
z
moimi
pienidzmi
? A tak na
marginesie,
czy kto w
ogle
zrozumia
o
co
chodzio?".
Taka
reakcja
ucznia
z
ca
pewnoci
zostanie
potraktowa
na
jako
uchybienie
autoryteto
wi
guru.
Metafor
mistrza
naley
zaakcepto
wa!
Podobn
y incydent
mgby
spowodow
a
,
e
p
oz
yc
ja
g
ur
u
w
pa
n
or
a
m
ie
sp
o
ec
zn
ej
ni
ek
t
ry
ch
s
uc
ha
cz
y
pr
ze
su
ni
e
si
ni
ec
o
w
d
.
W
ty
m
w
y
pa
dk
u
pr
ze
gr
a
by walk
na
metafory
zero
do
jednego.
Taki
pojedynek
cignie si
jednak
zazwyczaj
przez par
rund.
9.1
1.2
Bra
k
got
ow
oc
i
do
tu
ma
cze
nia
wst
ecz
neg
o
Jeeli
suchacz
nie
jest
gotw
zaakceptow
a
autorytetu
osoby
posugujc
ej
si
metaforami
,
moe
nagle
znale si
w niemiej
sytuacji.
Bdzie si
stara
powstrzym
a
swoj
niewiado
mo
od
dokonania
wstecznego
tumaczeni
a,
a
wynikn z
tego same
trudnoci,
po
ni
e
w
a
ni
e
wi
ad
o
m
o
za
w
sz
e
ch
t
ni
e
in
te
rp
re
tu
je
m
et
af
or
y.
W
ra
ca
j
c
do
pr
zy
k
ad
u
z
m
e
w
a
m
i:
C
hc
es
z
po
wi
ed
zi
e, e nie
rozumiesz,
co mam na
myli,
opowiadaj
c
t
histori?" guru
usiuje
odeprze
atak ucznia
protestujc
ego
przeciwko
jego
metaforze.
W
tym
samym stylu
kontynuuje
wic:
Zrozumies
z j, kiedy
przyjdzie
twj czas i
wkroczysz
na
drog
owiecenia
". W tym
momencie
rezultat gry
si
wyrwnuje
.
Czasa
mi jednak
gra metafor
przebiega
odwrotnie i
wtedy bicz
trafia
wonic, w
pewnym
sensie od
tyu.
Kierow
nik zakadu
mgby
zwrci si
do zebranej
zaogi,
posugujc
si
nastpujc
metafor:
Moi
drodzy,
Profipak
SA jest jak
st
at
ek
na
pe
n
y
m
m
or
zu
.
Fa
la
je
st
w
ys
ok
a,
al
e
ca
a
za
o
ga
je
st
na
ty
le
do
wi
a
dcz
on
a,
e
by
do
p
yn
do
da
le
ki
ch
,
bo
ga
ty
ch
i
ob
ie
cujcych
portw.
Czasami
trzeba
wyda
komend:
Wszyscy
na
pokad!, a
czasami nic
si
nie
dzieje...".
Trzy
tygodnie
pniej z
magazynu
znikaj
materiay o
wartoci 70
000
dolarw.
Zaufany i
lojalny
magazynie
r De Vries
zostaje
wezwany
do kierownika. Ten pyta: No, De Vries, ma mi pan co do powiedzenia?".

Magazynier odpowiada: Panie kierowniku, sam pan powiedzia, e Pro-fipak
jest jak statek. Fala bya tak wysoka, e prawdopodobnie zmya z pokadu
cz adunku....". W tym momencie kierownik powinien zrozumie art i
zareagowa zgodnie z zasadami fair play. Mgby powiedzie: No tak, De
Vries, ma pan poczucie humoru, ha ha ha" (wynik gry znw remisowy). Ale w
tym wypadku kierownikowi nie jest do miechu i odpowiada: Przesta pan
robi sobie gupie arty. Chc wiedzie, co si stao, bo jak nie, to ja pana
zaraz zmyj z pokadu. Powinno si pana przecign pod statkiem" (Na pozr
wydaje si, e kierownik wygra, ale De Vries czuje si posdzony o co, z
czym nie mia nic wsplnego, mimo e formalnie to on jest odpowiedzialny za
magazyn). Taki brak wyrozumiaoci odbije si ujemnie na jego lojalnoci i w
kocu przestanie si on angaowa w swoj prac. W tej grze metafor przegrali
obydwaj.
9.12 WALKA METAFOR
Moemy rozrni mae metaforyczne gierki i potne walki na metafory. Te
ostatnie przypominaj pod wzgldem struktury walk paradygmatw znan z
teorii filozofii. W chwili gdy nowy paradygmat zostaje zaakceptowany,
zwolennicy starego paradygmatu natychmiast trac na autorytecie. Wanie
dlatego wszelkimi siami broni oni swojego zdania. Tak walk
paradygmatw wywoao take wprowadzenie NLP do krgw powaanych
nauk.
Kto decyduje w takim wypadku, co jest dobre, a co ze? Kto rozstrzyga o
tym, czy metafora odpowiada rzeczywistoci, ludziom, spoeczestwu lub
caemu wiatu?
Moni tego wiata stosuj mow metaforyczn. Duchowni, generaowie,
naukowcy i politycy zwracaj si do mas, nierzadko uywajc metafor. Nadaj
si one bowiem wyjtkowo dobrze do komunikacji ukierunkowanej z gry w
d". Wysoko postawione osobistoci musz czsto prezentowa trudne tematy
przed bardzo szerok publicznoci i nie jest dla nikogo tajemnic, e
ulubionymi instrumentami takiej komunikacji s wanie metafory. Nie tylko
popieraj i przekazuj tre wypowiedzi, ale take peni funkcj
metakomunikacji; wyraaj stosunki wadzy. To mocarze zazwyczaj
wykorzystuj metafory w wypowiedziach skierowanych do mniej mocnych,
nie odwrotnie. Pomijajc jej metakomunikacyjn funkcj, metafora dostarcza
rwnie rodkw sprzyjajcych sprawowaniu wadzy, moe bowiem silnie
wpyn na zachowanie ludzkich mas.
Prostota metafory nadaje si znakomicie do zakamuflowania bardziej
zoonych aspektw jzyka przedmiotowego. Duo silniej oddziauje ona na
ludzkie zachowanie ni informacja przekazana jzykiem przedmiotowym.
Ten, kto zwraca si do swoich suchaczy, posugujc si trafn metafor,
jest w stanie wywrze na nich ogromny (na przykad polityczny)
METAFORY WADZY
233
wp
y
wco
rza
dk
o
by
wa
od
wr
aca
lne
.
Wa
lki
me
taf
or
mo
e
my
za
ob
se
rwo
wa
ws
z
dzi
e
ta
m,
gd
zie
spr
aw
uje
si
w
ad
z.
Kt
ra
me
taf
ora
wy
gra
?
9
.12
.1
Dy
sk
walifikacja
metafor Gr
metafor
wygra ta z
nich, ktra
bdzie
najprostsza,
najoryginaln
iejsza,
najbardziej
pomysowa,
liczy
si
bowiem
gwnie jej
atrakcyjno
.
Wanie
taka
metafora
najsilniej
wpynie na
dan
kultur:
bdzie
wielokrotnie
powtarzana,
przede
wszystkim
przez media,
a zajmie w
kocu przysugujce jej
miejsce w
jzyku
potocznym jako
przysowie
czy
te
niezmienny
(stereotypo
wy) zwrot.
Metafora
jest
niebezpiecz
n broni w
walce
z
przeciwnik
iem".
Jak
mona
j
pokona?
Poniej
podaem
kilka
przykadw
na
unieszkodli
wienie"
met
afo
r:
1)
O
m
ie
sz
aj
c
e
t
u
m
ac
ze
ni
e
w
st
ec
zn
e
J
e
d
n
a
z
m
e
t
o
d
d
y
s
k
w
a
l
i
f
i
k
a
c
j
i
m
e
t
afory
polega
na
umyl
nym,
omieszajc
ym
wstecz
nym
tumac
zeniu
prezen
towan
ym
opowi
adajc
emu
jako
inform
acja
zwrot
na.
Guru:
Trzy
mewy
przela
tuj
nad
wsi i
widz
kowal
a
rozpal
ajceg
o
ogie
w
kuni.
Jedna
z nich
jest
tak
zafasc
ynow
ana,
e
lduje
w samym
rodk
u
ognia.
..
i
spala
si.
Druga
mewa
chce
p
r
z
y
j
r
z
e
s
i
t
e
m
u
z
b
l
i
s
k
a
i
l
d
u
j
e
n
a
k
o
w
a
d
l
e
,
a
k
u
r
a
t
w
t
ym
mome
ncie,
gdy
kowal
uderz
a w
nie
mote
m.
Trzeci
a
mewa,
gdy to
widzi,
pope
nia
samobjst
wo".
Krnb
rny
ucze
odpo
wiada
natyc
hmias
t: A
kowal
i tak
chtni
ej je
pieczo
nego
kurcz
aka
ni
gulasz
z
mewy.
Czy
chces
z
przez
to
powi
edzie,
e
weget
ariani
n nie
powin
ien
pope
nia
samob
jstwa
?".
2)
P
rz
ek
az
a
ni
e
t
u
m
ac
ze
ni
a
w
st
ec
zn
eg
o
z
p
o
w
ro
te
m
o
p
o
wi
a
d
aj
c
e
m
u
I
n
n
a
m
e
t
o
d
a
d
y
s
k
w
a
lifikac
ji
metaf
ory
polega
na
obci
eniu
mwi
cego
jej
tuma
czenie
m
wstec
znym.
W
tym
wypad
ku
uczeniedowiare
k
z
powy
szego
przyk
adu
mgb
y
popro
si
swoje
go
guru:
Czy
mgb
y mi
to
wyja
ni?
Nic z
tego
opowi
adania
nie
zrozu
miae
m".
Albo
jeszcz
e
bardzi
ej
rozwl
ekle:
Wsz
ystko
dobrz
e
,
a
l
e
j
a
k
i
e
z
n
a
c
z
e
n
i
e
m
a
t
o
d
l
a
n
a
s
?
K
i
m
m
a
j
b
y
t
e
m
e
w
y
?
Czyja
mgb
ym
by
jedn
z
nich?
A
moe
ten
kowal
to
ty?".
3)
Kontynuow
anie,
podtrzyma
nie
Konty
nuowa
nie
metaf
ory
jest
kolejn
metod
dyskw
alifika
cji.
Suchacz
dodaje
pewne
eleme
nty,
nie
wi
c ich
jednak
z
waci
wym
(z
punkt
u
widze
nia
opowi
adajc
ego)
tuma
czenie
m
wstec
znym.
M
o
e
t
o
p
r
o
w
a
d
z
i
d
o
c
a
k
o
w
i
c
i
e
o
d
m
i
e
n
n
y
c
h
w
n
i
o
s
k
w
n
i
t
e
,
ktre
mia
na
myli
opowi
adajc
y.
Przyk
ad:
John i
Peter
spieraj
si o
wspan
ia
drukar
k do
komp
utera.
John
mwi:
Mw
isz jak
wieniak,
ktry
ma
rapte
m
dziesi
krw,
ale
koniec
znie
potrze
bna
mu
jest
dojark
a
mecha
niczna
dojca
tysic
sztuk
naraz"
. John
chce
przez
to
powie
dzie,
e
jego
zdanie
m
Petero
wi
n
i
e
p
o
t
r
z
e
b
n
a
j
e
s
t
d
o
p
r
a
c
y
t
a
k
a
z
n
a
k
o
m
i
t
a
d
r
u
k
a
r
k
a
.
W
n
i
e
to
Peter
usysz
a w
jego
wypowiedzi i odpar: Fakt, e Holandia jest drugim co do iloci

eksporterem ywnoci na wiecie, zawdziczamy wanie naszym
postpowym rolnikom". Jego konkluzja: zakup takiej znakomitej
drukarki zawsze si opaci.
4) Antymetafory
Nastpn metod jest uycie antymetafory, czyli nowej metafory
dyskwalifikujcej poprzedni. Kontynuujc metafor przytoczon przez
Johna odnonie korzyci pyncych z posiadania drukarki, Peter mgby
uy antymetafory i powiedzie: Kiedy papie by w Holandii, jeden z
kardynaw opowiedzia mu historyjk, ktrej ten nie zrozumia. Uda
jednak, e rozumie i kosztowao to Koci tysice wiernych". Metafora
Petera tumi opowiastk Johna. W taki sam sposb krnbrny ucze
potrafiby odeprze metafor mew" swojego guru: Ta historia o
mewach przypomina mi, co jeden znany nauczyciel - zapomniaem
zreszt, jak si nazywa - powiedzia kiedy do gromady uczniw. To
byo mniej wicej tak: Dawno temu ptaki polne nawiedzia wielka
bieda. Brakowao im poywienia i same nie wiedziay, jak przey. A
wreszcie zwoano oglne zebranie wszystkich ptakw i kilka z nich
dostao polecenie odebrania sobie ycia. W ten sposb spada liczebno
populacji i znw dla wszystkich wystarczyo poywienia. Od tego czasu
ptaki dbaj o to, eby zawsze przeyy tylko dwa pisklta z kadego
gniazda".
Dziki metodzie antymetafory nawet elokwentny czowiek moe
znale si w cikiej opresji. Po pierwsze trudno jest zapobiec sytuacji,
w ktrej kto z publicznoci ze swojej strony odpowie antyme-tafor na
przenoni uyt przez nas samych. Bdc autorytetem, nie mona
przecie stan przed swoim audytorium i powiedzie: Prosz milcze,
tylko ja mam prawo opowiada bajki!". Po drugie zajmuje nas
interpretowanie antymetafory, tak samo jak publiczno usiuje
zrozumie nasz przenoni. Naley si wic postara zrozumie
znaczenie sw przedstawiciela publicznoci. A co bdzie, jeli si ich nie
zrozumie? Czy koniecznie trzeba odpowiedzie, czy te mona co
takiego pomin umiechem?
5) Omieszenie
Bardzo agresywnym sposobem na dyskwalifikacj metafory jest jej
omieszenie. Jest to akt, ktrym napastnik" stara si poprzez miech
przecign publiczno na swoj stron. Wemy jednak pod uwag, e
osoba na tyle pomysowa, eby stworzy antymetafor lub omieszy
kogo w napitej sytuacji, musi si cechowa godn uwagi pewnoci
siebie. Co takiego wymaga klasy". Taki dyskwalifikujcy manewr
zmusza grup, aby stana po czyjej stronie: moe ona albo si mia,
albo przywoa dan osob do porzdku. Krnbrny ucze mgby
omieszy metafor mew swojego guru nastpujcymi sowy: A gdy
kowal zobaczy, co zrobi, to te
METAFORY WADZY
235
p
o
p
e
n
i
s
a
m
o
b
j
s
t
w
o
,
b
o
b
y
f
a
n
a
t
y
c
z
n
y
m
z
w
o
l
e
n
n
i
k
i
e
m
G
reenpeace
,
ktre
mu
udao
si
wan
ie za
jedny
m
uderz
eniem
mota
wytp
i
ostatn
ie
stado
mew
w
Holan
dii!".
6)
Dosowna
interpretacj
a
Metaf
or
mon
a
rwni
e
zdysk
walifi
kowa
,
interp
retuj
c j
doso
wnie
jzyki
em
przed
mioto
wym
i
zadaj
c
opow
iadaj
cemu
pytan
ia
meta
mode
lu:
J
a
k
i
m
o
d
e
l
d
o
j
a
r
k
i
m
e
c
h
a
n
i
c
z
n
e
j
p
o
t
r
a
f
i
w
y
d
o
i
t
y
s
i
c
k
r
naraz
, co
John?
!".
Albo
ucze
niedo
wiare
k do
swoje
go
guru:
Czy
byy
to
mewy
srebrz
yste
czy
to
nogie
?".
W
alki
toczo
ne za
pomo
c
metaf
or nie
narus
zaj
konw
encji
gene
wskie
j
i
zazw
yczaj
nie
bierze
si
ich
zbyt
powa
nie.
Kiedy
jedna
k
Sadda
m
Huss
jn
nazw
a
swj
napad
na
K
u
w
e
j
t
m
a
t
k
w
s
z
y
s
t
k
i
c
h
b
i
t
e
w
"
,
w
i
e
l
u
l
u
d
z
i
o
m
w
y
d
a
o
s
i
o
dziwn
e
i
dopie
ro
wtedy
uwi
adomi
ono
sobie,
jak
musia
o to
dziaa
na
Irakij
czyk
w.
Moty
wowa
nie
mas
przy
uyci
u
metaf
or
moe
dopro
wadzi
do
wojny
.
Metaf
ory
potrafi
wpy
n
na
panor
amy
spoe
czne
milio
nw
ludzi.
Powi
nnici
e
zastan
owi
si
nad
tym,
jeli
pracuj
ecie
w
r
e
k
l
a
m
i
e
.
9.
13
M
E
T
A
F
O
R
Y
O
P
E
R
A
T
Y
W
N
E
W
sw
oj
ej
ks
i
c
e
Pr
ac
tic
al
M
ag
ie
(1
98
0)
St
ep
he
n
La
nk
to
n
okrela
model
wiata
czowieka
jako jego
metafor
rzeczywisto
ci.
Podobnie
jak Lakoff i
Johnson
jest
on
zdania, e
ludzie yj
wedug
swoich
wasnych
metafor.
Patrzc na
to w ten
sposb,
musieliby
my zaoy,
i
ludzie
nie
dysponuj
wiedz
dotyczc
poszczegl
nych
tematw,
tylko
jej
metaforami.
Cay
ich
model
wiata
mona by
wwczas
nazwa
osobist
metafor
wiata.
Problem
tkwi tylko
w tym, e
w
takim
wypadku
musieliby
my rwnie
zaoy
brak
istnienia
jakichkolwi
ek tematw
i
przyj
wycznie
istnienie
metafor.
Wskute
k
te
go
g
os
zo
na
tu
pr
ze
ze
m
ni
e
pr
ag
m
at
yc
zn
a
te
or
ia
m
et
af
or
str
ac
ia
by
s
w
oj
na
jb
ar
dz
iej
zn
a
m
ie
nn
ce
ch
.
W
ty
m
m
o
m
en
ci
e
take
panoram
spoeczn
naleaoby
okreli
jako
metafor,
ale
natychmias
t wyania
si pytanie:
metafor
czego?
Dlatego
bardziej
skaniam
si
ku
przekonani
u,
e
metafory to
tylko
dodatki do
ludzkiego
modelu
wiata,
penice
zreszt
czysto
organizacyj
n funkcj.
Z definicji
porzdkuj
one
te
czci
modelu
wiata,
ktre s ich
tematem.
Gdy
metafory
operatywne
speni
swoje
zadanie
zgodnie z
oczekiwaniami,
to
zdominuj
stanowiska
sfer
tematyczny
ch, jeli te z
kolei oka
si
zbyt
skompliko
wane, aby
stanowi
pomoc w
po
de
jm
o
w
an
iu
d
ecy
zji
.
M
et
af
or
a
o
pe
rat
y
w
na
"
up
ra
sz
cz
a,
na
da
je
str
uk
tu
r
i
ko
nt
ra
st
w
sz
d
zi
e
ta
m,
gd
zi
e
m
y
li
pr
ze
w
od
ni
e
konkretneg
o tematu s
zbyt skomplikowane,
wieloznacz
ne
i
mylce.
Sia
metafory
operatywne
j wynika z
jej prostoty
w
porwnaniu
z
konkretny
m tematem.
Pojcie
metafory
operatywne
j" z reguy
stosuje si
w
odniesieniu
do
typowych
analogii,
ktrych
jednostki
lub grupy
potrzebuj
do
ksztatowan
ia

______________
swojego postpowania w okrelonym kontekcie. Dlatego ludzie uywaj

uniwersalnych metafor operatywnych, na przykad w stosunku do tematu
ycie": ycie to gra; ycie to wycigi; ycie to sztuka. A w odniesieniu do
czynnoci, na przykad do gry w ienisa, stosuj specjalne metafory operatywne
typu: tenis to ekonomia. Albo: nauczanie to sprzedawanie idei; trening to
walka; terapia to sport. Doradcy przedsibiorstw znaj wiele metafor dla
okrelenia organizacji zakadw, na przykad: zakad przypomina ul.
Porwnania typu X rwna si Y" okrelamy jako definicj istoty rzeczy.
W momencie gdy zostaje ona sformuowana, krystalizuje si wiele powizanych z ni analogii: personel zakadu to pszczoy-robotnice, wydzia
personalny to krlowa pszcz, akcjonariusze s konsumentami miodu, a rada
nadzorcza mogaby by pszczelarzem. Takie analogie wywouj odpowiednie
skojarzenia, jeli bowiem pjdzie si za tym analogicznym tokiem myli, to
decyzje zwierzchnikw nagle oka si sensowne. Powiedzmy, e produkcja
miodu jest za niska - mogoby to oznacza, e pszczoy same za duo zjady.
Powinno si im wobec tego da cukier zamiast miodu. A moe naleaoby
poczy dwa roje, eby zwikszy wydajno? Ale mogoby si take okaza,
e to krlowa le funkcjonuje, e jako zoonych przez ni jaj nie odpowiada
normie, a moe naleaoby przeprowadzi kuracj odmadzajc? Moe
potrzebne s gody z modymi trutniami, moe konieczne jest zamknicie barci
dla uniknicia niepotrzebnego rojenia?
Stosowanie takiej metafory na co dzie w przedsibiorstwie zmusi ludzi do
podejmowania decyzji na tym metaforycznym tle. Jednake implikacje metafor
mog rwnie dobrze dziaa negatywnie. Metafory operatywne o podou
spoecznym mog zacz si szerzy w grupach i organizacjach, a w trudnych
czasach nawet w decydujcy sposb wpywa na postpowanie zespou, grupy,
oddziau firmy czy wrcz caego spoeczestwa.
Dlatego te wane jest mylenie przy uyciu metafor ekologicznych
(operatywnych). Praktyczne pytania suce skontrolowaniu aspektu ekologicznego mogyby brzmie: Gdzie popeniono bd, skoro jaka metafora
zaczyna by powszechnie stosowana w organizacji i suy jej czonkom za
dewiz? Jakie konsekwencje mog wynikn, jeeli stan ten potrwa przez
duszy czas?". wiadomo ewentualnych strat automatycznie nasuwa
pytanie, czy aby takiej szkodliwej metafory nie naley wyeliminowa? Czy da
si j przeksztaci w mniej niebezpieczny kontekst?
Techniki dyskwalifikujce mona stosowa w celu przeksztacenia metafory operatywnej w nieoperatywn. Szczeglnie kontynuacja metafory oraz
uycie antymetafory mog okaza si skuteczne podczas subowych
konferencji. Gdy metafora operatywna jest wszystkim oglnie znana, doradca
przedsibiorstwa moe sobie, siedzc w domu w fotelu, spokojnie opracowa
bardziej ekologiczny wariant. Umoliwia mu to precyzyjne okrelenie
momentu wypuszczenia w obieg" takiej (nowej) metafory.
EPILOG
W przyszym tygodniu lec do Nowej Zelandii, eby poprowadzi wykad

dotyczcy tej ksiki. W krgu moich przyjaci mwi si, e jest to symboliczny dowd na to, e teoria panoramy spoecznej podbia ju niemal cay
wiat. Co ciekawsze, ten wykad bdzie pierwszym tego typu referatem w
nowym tysicleciu, ma si bowiem odby 5 i 6 stycznia 2000 roku. Pomijajc
jednak takie epokowe wydarzenia, czasami nawet sam si zastanawiam nad
tym, jak rol odegra w przyszoci nasz projekt panoramy spoecznej.
Prbujc okreli, w jakim stopniu teoria panoramy spoecznej wpynie na
nauki spoeczne, przypominaj si nam natychmiast postpowe teorie
spoecznych procesw poznawczych. T dziedzin nauki otworzya przed nami
niedawno swoj ksik Social Cognition. Making Sense of People (1999) Ziva
Kunda. Jest to fantastyczny tekst informujcy o najnowszych naukowych
teoriach spokrewnionych z poruszonymi tutaj przeze mnie tematami.
Pominwszy rozbieno celw, spotykamy w nim zaskakujco mao
wypowiedzi, ktrych nie daoby si pogodzi z zasadami panoramy spoecznej
- mimo e filozoficzne zaoenia autorki bazuj gwnie na empiryzmie i
ewidencji statystycznej, podczas gdy teoria panoramy spoecznej odzwierciedla
raczej konstruktywistyczny i pragmatyczny punkt widzenia.
Ku radoci wszystkich praktykw NLP Kunda powica jednak cay
trzydziestopiciostronicowy rozdzia niewiadomoci (automatycznoci)
spoecznych procesw poznawczych. Bada zarwno rol ksztatowania kategorii spoecznych, jak i sposb powstawania postaw spoecznych - cigle
jeszcze bardzo wany temat w psychologii spoecznej. Tak jak i w mojej
ksice, ponad 10% caego tekstu traktuje o wasnym Ja i mimo e wywody
Kundy w niektrych punktach wykazuj niewiele powiza z moim projektem,
to czytelnikowi z ca pewnoci uda si dostrzec daleko idc zbieno co do
oglnego sposobu ujcia tematu.
Kuszca jest wic myl, e rozwj wspczenie wykadanej psychologii
spoecznej mgby jednak nastpowa w kierunku zblionym do tego,
238___________TECHNIKI NP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

______________
ktry obralimy w niniejszej ksice. Ale, niestety, zbyt znaczne s rnice w

celach i metodach tej podry"; zwaszcza e psychologia spoeczna uywa
zupenie innego rodka lokomocji" ni my: ona jedzi prestiow, luksusow
limuzyn wzbudzajc podziw niezalenie od tego, gdzie zajedzie. Dy do
maksymalnej perfekcji i pragnie pozosta jedynym, niezrwnanym pojazdem
w kosmosie, ktry nieustannie mierzy krytycznym wzrokiem inne pojazdy.
Programowanie neurolingwistyczne porusza si wprawdzie t sam drog,
ale , jedzie" prost, lekk furgonetk i chce jedynie dotrze do celu i dobrze
wykona prac. Taki pojazd cieszy si nikym powaaniem, ale za to jest
cakiem praktyczny, gdy ma si zamiar przetransportowa co z miejsca A do
miejsca B. Psychologia naukowa puszy si w swoim wspaniaym wehikule,
jakby ta jazda bya jej jedynym celem; prawdopodobnie po prostu chce by
widziana. Zostawmy jednak w spokoju metafor i przyjrzyjmy si, jakich
rozmaitych ksztatw owa kontrowersja nabiera w praktyce.
Psychologowie goszcy teori spoecznych procesw poznawczych
analizuj na przykad sowne wypowiedzi dotyczce ycia spoecznego oraz
wyniki powszechnie stosowanych narzdzi bada, jakimi s obserwacje i
ankiety. Ten jzykowy filtr zaciemnia jednak spojrzenie psychologii naukowej
na kinestetyczne, audytywne i wizualne aspekty spoecznego rozpoznawania.
To moe by powodem, dla ktrego ksika Kundy nie zawiera nawet
najmniejszego wyjanienia dotyczcego przestrzennej natury spoecznych
dowiadcze. Dla niej i jej kolegw spoeczne procesy poznawcze wydaj si
opiera wycznie na sowach i cyfrach - no i na niezliczonych korelacjach
midzy zasadami postpowania a rozpoznaniem, zdefiniowanych na podstawie
obiektu bada. Jednak aby zrozumie spoeczne procesy poznawcze jako
zjawisko reprezentacji gwnie przestrzennej, musimy spojrze na nie z
zupenie innej strony. Musimy obra punkt widzenia uwzgldniajcy rwnie
sensoryczne aspekty mylenia - NLP jest wanie takim sposobem
zapatrywania.
Duo wody upynie jeszcze w Wile, zanim przedstawione w tej ksice
zasady panoramy spoecznej zostan powszechnie uznane przez psychologi
spoeczn, jednak postawione tu hipotezy powinno si mimo to, w formie
eksperymentu, podda testom. Wane jest przede wszystkim, eby jak najlepiej
zabezpieczy wyniki naszych bada dotyczcych struktury personifikacji. Czy
elementy niezbdne do personifikacji s istotnie takie, jakimi je opisaem w
rozdziale pierwszym tej ksiki? Ponadto dobrze byoby udowodni
wszechstronne znaczenie podstawowych zasad samopoznania. Szczeglnie
wane jest jednak solidne statystyczne opracowanie naszej tezy, ktra gosi, i
lokalizacja jest zasadniczym elementem organizacji spoecznych dowiadcze
we wszystkich kulturach.
Gdy tylko jednak wyrzekniemy si statystyczno-empirycznego paradygmatu i przyjmiemy rezultaty naszych wielokrotnie powtarzanych
klinicznych eksperymentw za prawdziwe dane, dojdziemy do wniosku,
EPILOG
239
e
pr
oj
ek
t
pa
n
or
a
m
y
sp
o
ec
zn
ej
m
o
e
p
oz
yt
y
w
ni
e
w
p
y
n
na
sp
o
ec
zn
e
pr
oc
es
y
p
oz
na
w
cz
e.
I
m
cz
ci
ej
je
j
za
sa
d
y
b
d
st
os
o
w
an
e
w
pr
ak
ty
ce
,
ty
m
ba
rd
zi
ej
d
u
g
ot
r
w
a
y
b
dz
ie
je
j
w
p
y
w
na
na
u
ki
ps
yc
h
ol
o
gi
cz
ne
. I
m
o
e
rz
ec
zy
w
i
ci
e
u
da
si
je
j
pe
w
ne
g
o
d
ni
a
zr
e
w
ol
uc
jo
ni
zo
w
a
ps
yc
h
ol
o
gi
sp
o
ec
zn
,
o
cz
y
m
m
ar
z
ju
dz
isi
aj
ni
ek
t
rz
y
z
m
oi
ch
z
w
ol
en
ni
k
w
?
W
pr
o
w
ad
za
j
c
na
ry
ne
k
ta
k
ks
i
k
ja
k
m
oj
a,
m
a
si
wr
a
en
ie,
e
w
pu
sz
cz
a
si
do
st
a
w
u
no
w
y
ga
tu
ne
k
ry
b.
Si
ed
zi
si
w
cz
as
na
br
ze
gu
i
za
st
an
a
wi
a,
co
st
an
ie
si
z
ty
mi
w
a
ni
e
wr
zu
co
ny
mi
do
w
od
y
ry
ba
mi
:
cz
y
zo
st
an
zj
ed
zo
ne
pr
ze
z
wi
k
sz
ei
lic
ze
bn
iej
sz
e
ga
tu
nk
i?
A
m
o
e
zd
ec
hn
po
ci
ch
u,
bo
br
ak
im
b
dz
ie
po
ka
r
m
u?
M
o
li
w
e
je
st
je
dn
ak
ta
k
e,
e
pr
z
ey
j
gd
zi
e
w
ja
ki
ch
od
le
g
yc
h
g
b
in
ac
h
st
a
w
u.
O
cz
y
wi
c
ie,
na
jle
pi
ej
by
by
o,
gd
yb
y
za
cz
y
si
ro
z
m
na
a
,
je
dn
ak
e
w
ob
lic
zu
w
sz
el
ki
ch
za
sk
ak
uj
c
yc
hi
cz
as
a
mi
ni
ep
rz
e
wi
dz
ia
ny
ch
sk
ut
k
w,
ja
ki
e
m
o
e
po
ci
gn
za
so
b
w
pr
o
w
ad
ze
ni
e
do
r
od
o
wi
sk
a
no
w
eg
o,
ob
ce
go
ga
tu
nk
u
-p
o
m
y
lm
y
tyl
ko
o
pl
ad
ze
a
m
er
yk
a
sk
ic
h
op
os
w
w
N
o
w
ej
Ze
la
nd
ii
n
asu
w
a
si
cz
o
wi
ek
o
wi
za
sa
dn
ic
ze
py
ta
ni
e:
cz
y
po
to
m
st
w
o
no
w
ej
po
pu
la
cji
b
dz
ie
m
og
o
y
w
ha
r
m
on
ii
ze
st
w
or
ze
ni
a
mi
za
mi
es
zk
uj
c
y
mi
st
a
w
ju
w
cz
e
ni
ej
?
SOWNIK NLP
opracowany przez prof. dr. Waltera Otscha
(Uniwersytet w Linzu)
Asocjacja - oznacza cakowit i pen identyfikacj z wasnymi uczuciami,

wewntrznymi obrazami i tym podobnymi. Dane wspomnienie jest przeywane
w sposb asocjacyjny, jeli czowiek ma wraenie, i znalaz si powtrnie w
samym rodku minionej sceny. Przeciwiestwem asocjacji jest dysocjacja: jej
cech charakterystyczn jest dystans. Wwczas przypominana scena i wasna
osoba widziane s jakby z boku. Wiele metod NLP wymaga umiejtnoci
wiadomej asocjacji i dysocjacji.
Audytywny - czyli suchowy, dotyczcy zmysu suchu; okrela jeden z
systemw reprezentacji NLP.
Cechy formalne - jakociowe rnice w zakresie jednego *? systemu
reprezentacji, moliwe do wiadomego spostrzeenia. Typowe wizualne cechy
formalne niezalene od treci postrzegania, to na przykad jasno, wielko,
kolor i ostro wizualnej - reprezentacji. W NLP cechy te uwaa si za
elementy struktury wewntrznych reprezentacji; odpowiadaj one
neurologicznemu kodowi" umysu (lub duszy). Cechy formalne silnie
wpywaj na emocjonaln jako reprezentacji. Subiektywne przeycie moe
zosta poddane dugotrwaemu wpywowi bezporednich zmian tych
formalnych, charakterystycznych cech reprezentacji, jak na przykad
umiejscowienia osb wewntrz panoramy spoecznej. Zgodnie z najnowsz
interpretacj tego zjawiska wiadome spostrzeganie cech formalnych aktualnych przey wymaga pynnego przeniesienia si na paszczyzn
metaspostrzegania" (dane przeycie jest widziane jako specyficzne
dowiadczenie o okrelonych, formalnych cechach charakterystycznych).
Dopiero z tej pozycji dana osoba moe pozby si swojej aktualnej identyfikacji z reprezentacjami, przeanalizowa je i wprowadzi stae zmiany.
SOWNIK NLP
241
D
uc
h
o
w
o
po
j
ci
e
zb
io
ro
w
e
op
is
uj
c
e
zj
a
wi
sk
a,
kt
r
yc
h
pr
ze
y
w
an
ie
i
in
te
rp
re
ta
cj
a
w
yc
ho
dz
po
za
gr
an
ic
e
oddzi
elajc
e
tosa
mo
osobis
t od
pozaz
myso
wej.
Czst
o
przypi
sywan
e
szste
j
er
logicz
nej
paszc
zyni
e.
Dysoc
jacja
poleg
a na
zacho
waniu
dysta
nsu,
oddzi
eleniu
lub
odizol
owaniu
si.
Przeci
wies
two
asocja
cji.
Kines
tetycz
ne Ja
uczuc
ie
zlokal
izowa
ne w
okolic
ach
brzuc
ha,
o
d
n
osz
c
e
si
d
o
w
iz
ua
ln
eg
o
o
br
az
u
w
a
sn
eg
o.
In
te
ns
y
w
n
o
te
g
o
uc
zu
ci
a
je
st
de
cy
d
uj
c
z
m
ie
n
n
w
k
o
ns
trukcj
i
wasn
ego
Ja.
Kines
tetycz
ny dotyc
zy
dozna
,
prze
y,
odczu
cieles
nych,
a
take
wewn
trzny
ch
cieles
nych
stan
w
zwiz
anych
z
ktry
m ze
zmys
w
lub er
reprez
entacj
i.
Kons
ekwe
ncje nienar
uszaln
o i
cako
wito
daneg
o
syste
mu,
na
przykad
jednos
tki,
rodzin
y,
or
ga
ni
za
cji
i
ty
m
po
do
bn
e.
P
od
cz
as
k
on
tr
ol
i
ek
ol
og
ii"
ba
da
si
w
p
y
w
y
za
m
ie
rz
on
yc
h,
os
ob
ist
yc
h
z
m
ia
n
na
po
zo
st
a
e
ko
nt
ek
sty i
syste
my.
W ten
spos
b
mon
a
unikn
sytuac
ji,
kiedy
na
pozr
atrakc
yjne
cele i
plano
wane
zmian
y w
dalsze
j
perspe
ktywi
e
wyrz
dzaj
szkod
y w
syste
mie,
ktreg
o
eleme
ntem
jest
dana
jednos
tka,
rodzin
a czy
organi
zacja.
Konst
rukty
wizm
pojci
e
dotycz
ce
liczny
ch
teorii
neguj
cych
ist
ni
en
ie
rz
ec
zy
wi
st
o
ci
ni
ez
al
e
ne
j
od
po
d
mi
ot
u.
W
ko
ns
tru
kt
y
wi
z
mi
e
po
dk
re
la
si
rol
,
ja
k
cz
yn
ni
ki
w
e
w
n
trz
ne
",
ta
ki
e
ja
k
przek
onania
i
oczeki
wania,
odgry
waj
w
spostr
zegani
u. To,
co
odbier
amy
ze
wiata
zewn
trzne
go",
jest
zatem
uzale
nione
w
duej
mierz
e od
osobis
tych model
i (np.
wasnej
pano
ramy
spoec
znej")
i
pogl
dw.
Kont
akt bezpo
redni
e,
pozyt
ywne,
poufn
e
i
bardz
o
intens
ywne
prze
ywanie
zwiz
ku z
drug
os
o
b
.
K
ro
k
w
pr
zy
sz
o
pr
oc
es,
po
dc
za
s
kt
r
eg
o
da
na
os
ob
a
an
ali
zu
je
s
w
oje
wi
zj
e
pr
zy
sz
o
c
i
w
od
ni
es
ie
ni
u
do
ko
nk
ret
nej
sytuac
ji lub
zadani
a.
Mon
a
powie
dzie,
e
takie z
gry
przyj
te,
pene
oczeki
wa
stano
wisko
w
ogrom
nym
stopni
u
wpy
wa na
waci
we dla
konte
kstu
filtry
postrz
egania
oraz
subiek
tywne
przey
wanie
konkr
etnych
sytuac
ji (w
sensie
samospeni
ajcej
si
przep
owied
ni).
Linia
czasu,
linia
ycia
- linia
przepr
owadz
ana w
m
y
la
ch
lu
b
za
zn
acz
an
a
w
rz
ec
zy
wi
st
o
ci,
in
te
rp
re
to
w
an
ai
w
yk
or
zy
st
y
w
an
a
ja
ko
li
ni
a
cz
as
u
(p
rz
es
tr
ze
nn
a
re
pr
ez
en
ta
cj
a
linear
nej
strukt
ury
czasu)
.
Okre
lony
punkt
na tej
Unii
oznac
za
teran
iejszo
-jedna
strona
to
przesz
o,
druga
przysz
o.
Odwi
edzani
e
ustalo
nych
miejsc
uatwi
a
asocja
cyjny
dostp

______________
do wspomnie lub symulacj przyszoci - technika stosowana midzy innymi

do osabienia niepodanych znamion przeszoci.
Logiczne paszczyzny - zazwyczaj stosuje si szeciopoziomowy podzia
zjawisk: (1) wiat zewntrzny", (2) dostrzegalne zachowanie, (3) wykorzystywane umiejtnoci, 4) zasadnicze przekonania i wartoci, (5) osobista
tosamo, (6) paszczyzna nadrzdna okrelana niekiedy jako y duchowo,
caoksztat istnienia, wymiar zmysowoci i tak dalej. Pomidzy paszczyzn
tosamoci i duchowoci umiejscawia si niekiedy paszczyzn kontaktw
spoecznych". Porzdek paszczyzn rozumiany jest czsto jako hierarchia:
zmiany zachodzce na wysokiej" paszczynie, jak jest na przykad
tosamo, powoduj wielokrotnie zmiany na niszych" paszczyznach (np.
pogldw lub zachowania).
Metapozycja - nadrzdna pozycja spostrzegania obiektu jako caoci.
Model, mapa - ludzki umys musi - w celu uporzdkowania wielkiej liczby
docierajcych do niego informacji i z powodu ograniczonoci wiadomej
koncentracji - bezustannie i zazwyczaj niewiadomie tworzy modele
racjonalnie klasyfikujce napywajce wiadomoci. Z punktu widzenia NLP
modele te nie s z zasady prawdziwe" lub faszywe", lecz gwnie
funkcjonalne" albo dysfunkcjonalne", na przykad ze wzgldu na cele.
Mocno zakorzenione modele, ktrych nie da si automatycznie skorygowa na
podstawie nowych przey, okrelamy w NLP mianem er przekona.
Niespjno - niezgodno, niewspmierno. Dana osoba wyraa si w
sposb niespjny (inkongruentny), gdy wysyane przez ni sygnay
-informacje werbalne i niewerbalne - nie s ze sob zgodne i ujawniaj
wewntrzny konflikt.
Niewiadomo - w NLP niewiadomo interpretuje si (w przeciwiestwie
do psychoanalizy) jako zoony system, ktrego poszczeglne skadowe
(nazywane czstkami") z zasady odgrywaj pozytywnie funkcjonaln (i
nierzadko wrcz zbawienn) rol. Niewiadomo jest odpowiedzialna na
przykad za psychiczn stabilno danej osoby. W tym celu selekcjonuje
informacje, zanim dostarczy je wiadomoci. Wiele - przekona i - modeli jest
niewiadomych. Niektre z nich mona sobie uwiadomi i konkretnie
zmieni.
NLP, programowanie neurolingwistyczne - termin odnoszcy si do bada z
zakresu etologii i nauk spoecznych, ktrych rozwj zapocztkowali we
wczesnych latach siedemdziesitych Richard Bandler i John Grinder
(University of California w Santa Cruz). Tematem tych
SOWNIK NLP
243
ba
da
s
ob
se
rw
ac
je
s
tr
uk
tu
r
su
bi
ek
ty
w
ny
ch
do
wi
ad
cz
e
"
or
az
z
mi
e
nno
ty
ch
os
tat
ni
ch
.
W
iel
e
fe
no
m
en
ol
og
ic
zn
yc
hi
pragm
atyczn
ych
model
i
postp
owa
powst
aje ju
od
ponad
25 lat
na
podsta
wie
bada
nad
wzorc
ami
ludzki
ego
spostr
zegani
a oraz
przet
warza
nia
infor
macji,
wynik
ajcy
mi z
nich
zacho
wania
mi,
siecia
mi
komu
nikacj
i,
a
take
wzaje
mnym
wpywanie
m
organi
zmw
ywyc
h na
siebie.
Model
e
te
su
ulepsz
aniu
midz
yl
ud
zk
ic
h
pr
oc
es
w
ko
m
un
ik
ac
yj
ny
ch
or
az
ro
z
wi
ja
ni
u
w
as
ne
j
os
obo
w
o
ci.
(P
or
w
na
j
ta
k
e
W
al
ke
r,
W
.
(2
00
1)
.
P
rz
yg
oda z
komu
nikacj
.
Prze.
J.
Mak
owska
.
Gdas
k:
Gdas
kie
Wyda
wnict
wo
Psych
ologic
zne).
Pierwsza
pozycja er
pozycje
spostrzegan
ia.
Pozyc
je
spostr
zegan
ia
pierws
za
pozycj
a
asocja
cyjne
przey
wanie
specyf
icznej
sytuac
ji lub
wspo
mnien
ia
z
perspe
ktywy
wasn
ej,
druga
pozycja
er
asocja
cyjne
przey
wanie
z
pe
rs
pe
kt
y
w
y
dr
ug
ie
go
cz
o
wi
ek
a,
o
cz
a
m
i
in
ne
j
os
ob
y"
or
az
tr
ze
ci
a
po
zy
cj
ady
so
cj
ac
ja
od
ob
yd
w
u
p
opr
ze
dn
ic
h,
cz
yl
i
pu
nk
t
widze
nia
osoby
postro
nnej,
jakby
niezai
nteres
owaneg
o
widza.
Przek
onani
a
pojci
e
powsz
echnie
uywa
ne w
NLP
oznacz
ajce
zaoenia,
dogma
ty lub
opinie.
Progra
mowa
nie
neurol
ingwis
tyczne
wyra
nie
podkre
la
uzale
nienie
aktual
nych
proces
w
pozna
wczyc
h oraz
zacho
wa
od
ludzki
ch
filtrw
pozna
wczyc
h,
kt
r
e
m
aj
sw
oj
e
r
d
o
we
wc
ze
ni
ej
w
yk
szt
ac
on
yc
h
s
da
ch
(n
p.
wi
at
to
ws
pa
ni
ae
mi
ejs
ce
"
pr
ze
ci
w
wi
at
jes
t
pe
e
n
ni
eb
ez
pi
ec
ze
st
w").
Przeko
nania
wywo
dz si
z
wielu
rde
(wych
owani
e,
model
owani
e
innych
ludzi,
pitna
przesz
oci) i
nigdy
nie s
cako
wicie
prawd
ziwe
albo
faszy
we,
lecz
maj
wedu
g
teorii
NLP
konstrukty
wistyc
zn
tre.
Dlateg
o
zmian
a
zasadn
iczych
i/lub
ogran
iczajc
ych
przeko
na
prowa
dzi
nieuch
ronnie
do
odmie
nnego
sp
ost
rz
eg
ani
a i
pr
ze
y
wa
ni
a
rz
ec
zy
wi
sto
ci
,
ks
zta
to
wa
ni
e
fig
ur
lu
b
ta
w
ps
yc
ho
lo
gii
Ge
sta
lt
jes
t
od
ni
ch
bo
wi
e
m
w
de
cy
du
jc
ej
mi
er
ze
uz
aleni
one.
Repre
zenta
cja w
NLP
jest to
ogln
e
okrel
enie
wszys
tkiego
,
co
jest
obecni
e
spostr
zegan
e
wew
ntrzn
ie" lub
zewn
trzni
e".
Progra
mowa
nie
neurol
ingwis
tyczne
kadzi
e
nacisk
na
zwiz
ek
midz
y
spostr
zegani
em
(repre
zentac
j) a
rny
mi syste
mami
reprez
entacji
:
wizual
nym,
suchowy
m,
do
ty
ko
w
y
m,
w
c
ho
w
y
m
i
s
m
ak
o
w
y
m.
R
oz
po
zn
an
ie
int
en
sy
w
ne
ko
nc
en
tr
o
w
an
ie
ca
ej
s
w
oj
ej
u
w
ag
i
na
in
ne
j
os
ob
ie
i
wiad
ome
rejestr
owani
e
infor
macji
niewe
rbalny
ch w
celu
zident
yfikow
ania
jej
stanu
wewn
trzne
go.
Smakowy dotyczy
zmysu
smaku, jest
jednym z
systemw
repreztacji.
Systemy reprezentacji - wszystkie rodzaje systemw zmysowych: widzenie,

syszenie, dotykanie, pobudzane wewntrznymi (tzn. duchowo--mentalnymi)
lub zewntrznymi bodcami (poprzez bezporednie senso-ryczne postrzeganie
otoczenia).
Technika ankietowania - w NLP opracowano - na podstawie lingwistycznej
analizy zachowania komunikacyjnego Fritza Perlsa (terapia Gestalt), Virginii
Satir (terapia rodzin) i Miltona Eriksona (hipnoterapia) - katalog pyta (w
ramach tak zwanego metamodelu NLP) umoliwiajcych selektywne
przebadanie podoa niejasnych i nieokrelonych wypowiedzi. Celem jest
uzyskanie precyzyjnych i zrozumiaych informacji (czsto w bardzo krtkim
czasie) oraz konkretne i specyficzne objcie umysem subiektywnego wiata
ludzkich wyobrae i dowiadcze.
Trzecia pozycja - pozycje spostrzegania.
Zakotwiczenie - polega na celowym wykorzystaniu zasady klasycznego
warunkowania Pawowa. Dziki zewntrznemu bodcowi dana osoba automatycznie reaguje w okrelony sposb (na przykad: zapachy przypominajce dziecistwo, muzyka zwizana z konkretnymi wspomnieniami itd.).
Podczas zakotwiczania" w NLP zewntrzne bodce (np. dotknicie) s
czone wiadomie z ustalonymi stanami wewntrznymi (np. czucie si
kochanym, silnym itd.).
Zaoenia podstawowe lub wstpne - zaoenia wyraajce zasadnicze oprzekonania. Przykadem jest - konstruktywistyczne zaoenie, e kady
czowiek posiada wasny - model wiata lub zaoenie, e wszystkie czstki niewiadomoci maj z zasady pozytywne zamiary", mimo e s one czsto
niedostpne dla wiadomoci. Te znane nam zaoenia NLP wywodz si z
nastpujcych rde: 1. Kade zachowanie jest komunikacj (Gregory
Bateson, Fritz Pers, Virginia Satir, Milton H. Erickson); 2. Ciao i dusza s
elementami tego samego systemu cybernetycznego (Bateson, Perls, Satir,
Erickson); 3. Ludzie z natury dysponuj wszelkimi zasobami koniecznymi do
wprowadzania zmian (Perls, Satir, Erickson); 4. Ludzie orientuj si wedug
wasnych map poznawczych, czyli osobistego modelu wiata", a nie wedug
wiata jako takiego (Alfred Ko-rzybski); 5. Mapa nie jest terenem, ktry
przedstawia, posiada jedynie -jeli jest dokadna - struktur zblion do tego
terenu, czym uzasadnia swoj przydatno (Korzybski); 6. Ludzie dokonuj
(najlepszego) wyboru spord moliwoci, ktre maj do dyspozycji (Satir); 7.
Moliwo wyboru jest lepsza ni brak wyboru (Satir); 8. Za kadym
zachowaniem kryje si pozytywny zamiar (Satir); 9. Sensem komunikacji jest
wywoana przez ni reakcja, a nie pobudki komunikujcego (Erickson); 10.
Opr to komentarz na temat komunikujcego (Erickson); 11. Gdy to, co robisz,
nie funkcjonuje, zrb co innego (Erickson); 12. Nie ma bdw, tylko
informacje
SOWNIK NLP
245
z
w
ro
tn
e
(E
ri
ck
so
n)
;
13
.
N
aj
el
as
ty
cz
ni
ej
sz
y
el
e
m
en
t
sy
st
e
m
u
ko
nt
ro
lu
je
ca
y
sy
st
e
m
(c
yb
er
ne
ty
cz
ne
p
ra
w
o
ko
ni
ecznej
rnor
odno
ci");
14.
Wszystkie
posiad
ane
przez
siebie
umiej
tnoc
i
czow
iek
moe
model
owa i
przek
azywa
innym
(Rich
ard
Bandl
er,
John
Grind
er).
Zasob
y
ogln
e
pojci
e
wszys
tkiego
, co
jest
pomo
cne w
osign
iciu
celu.
Zasob
y
zewn
trzne
to na
przyk
ad
inni
ludzie
lub
dobra
materi
alne.
N
at
o
m
ia
st
za
so
by
w
e
w
n
tr
zn
e
to
u
m
iej
t
no
c
i,
m
oc
ne
str
on
y
i
sk
o
nn
o
ci
da
ne
j
os
ob
y,
u
yt
ec
zn
epr
ze
ko
na
ni
a,
w
ar
to
c
i
lub model
e.
Zmia
na
wasn
ej
przes
zoci
jedna
z
techni
k NLP
umol
iwiaj
ca
pozyt
ywny
wpy
w na
warto
ciowa
nie i
interpr
etowa
nie
wspo
mnie
, ktre
w
teran
iejszo
ci
nadal
maj
dziaa
nie
emocj
onalni
e
obci
ajce
(np.
urazy
psychi
czne).
W ten
spos
b ma
zosta
osabi
one
ich
negaty
wne
dziaanie.
Pr
of
.
dr
W
alt
er
t
sc
h
je
st
tr
en
er
e
m
w
ak
ad
e
m
ii
N
L
P
w
Li
nz
u
i
g
w
ny
m
au
to
re
m
S
o
w
ni
ka
N
L
P"
(J
un
gf
er
m
an
n,
Pa
de
rb
or
n
19
97).
Prowa
dzi
stron
intern
etow
www.
nlp.at,
ktra
udost
pnia
midz
y
innym
i ten
sown
ik
jako
intera
ktywn
baz
danyc
h.
INDEKS RZECZOWY
A
agresja 86, 103 aikido 70
- punkt ki' 70
andragonika 12
antymetafory 234
antyrasistowskie szkolenia Jane Alliot 126
asocjacja 45
autocenzura 220-221
autoportret danej osoby 65
ponadczasowy 66
w kontekcie 66 autorytet 11, 15,
31, 82, 92, 94, 95
- duchowy 189
autyzm 27
B
biolokacja 44, 166, 167, 197
- grupy wasnej 112
blinita 159 bogactwo
88-89
- zmiana cech formalnych 89
C
cech formalnych zmiana 111, 133 cechy
formalne 104, 162, 186, 192, 220
- jako zjawiska idiosynkratyczne
151-152,-159
- mocne 229
- sabe 229
- spoeczne 151, 152, 164
cechy formalne rnicujce spostrzeganie,
metoda zmian 46
cechy formalne rnicujce spostrzeganie,
wymiary 42
-- asocjacja/dysocjacja 45
- czas 44
- intensywno 42
-jasno/ciemno 44
- kinestetyczna reprezentacja 43
- nieobecno 42
- odlego 42 -orientacja 45
- personifikacja grup 45
pozycje dwojakie (biolokacje) 44

temperatura 44
wiek 44
wymiar pionowy 43
wymiar poziomy 44
z przodu/z tyu 43 cigo trwania
czowieka" 183 cigo trwania obiektu"
Piageta 145, 183 cie 119
core states 108
wiczenie centrowania 70-71
D
definicja istoty rzeczy 236
depersonalizacja 27, 28
depersonifikacja grupy 107
depolaryzacja 109, 110
- grupy odrzucanej 115
dobra materialne 88 dobrzy"
104 dominacja 11
dowiadczenia duchowe 183
- grupowe 184 dowiadczenia
pozazmysowe 136 dowiadczenia z
duchami 185 dowiadczenie
szczytowe 186 doznania
przedmiertne duchowe przeycia
190 duchowe zasoby 136, 137
duchowo 63, 182
duchw widzenie 195
duchy 185, 192, 196
dusza 61
dyktator 119, 131
dysforia 154
dyskryminacja pozytywna 113
dysocjacja 45
czasowa 136
wizualno-kinestetyczna 72
z lotu ptaka 136
dziecistwa dowiadczenia 88
E
efekt teatru 135 efekt
urlopu 135 ekologia 118,
174
250

- sprawdzanie 118
ekologiczna kontrola przebiegu
terapii 180 EMDR (Eye
Mouement Desensibilizaion
and
Reprocesin
g) 116
emocje
spoeczne
50-55
modelowanie 52
emocjonalny
przystanek 73
etnocentryzm
119
F
fundamentalizm 189
gos wewntrzny 69
grup kinestetyczne
rozrnienie 105
grupa 74, 230
- powstawanie
hierarchii 85 grupa
obca 76, 103-104
- bezporednia
konfrontacja 127 grupa
wasna 75 ; 103-104
grupy odrzucanej
depersonifikacja 131 guru
62
H
Hellingera Berta metoda
ustawiania rodzin 149, 150,
173
- jako terapia
fenomenologiczna 163, 167
- ocena rezultatw 180
Hellingera Berta
modelowanie 147-156
- a psychodrama 148
Hellingera Berta terapia
systemowa 147, 156 heroizm
- jako rdo wadzy
spoecznej 88 hierarchia
84
- spoeczna 83
hierarchiczna organizacja
umysu 62 hierarchiczny
porzdek mylenia 82
hierarchizowania poznawcze
zasady 102-103 hipnoza 132
homeostazy teoria 157-158
1
idiosynkratyczne cechy 41
idiosynkrazja 151, 155,
171, 215 interakcje 206
introspektywne metody
badawcze 11
J
Ja
- audytywne 69-70
- elementy 24
- kinestetyczne 33, 70, 96
- kontekstowe 66, 71
- obserwujce 73
- osobiste 64
- poczucie 96
- pojcie 60
1
1
9
p
s
y
c
h
o
l
o
g
i
a
w
i
a
d
o
m
o
6
0
1
9
3
a
b
o
a
s
n
e
,
1
9
4
r
e
z
y
g
n
a
c
j
a
s
p
o
e
c
z
n
e
6
4
,
7
4
,
1
0
5
s
t
u
m
i
o
n
e
c
z
c
i
a
s
n
e
g
o
p
o
c
z
u
c
i
e
2
8
j
z
y
k
6
2
przedmiotowy
214
grup 133
ksenofobia 135
K
kara 91
kategorie spoeczne 32
kinestetyczny zesp 105
kinestezja silniejszej
personifikacji 96
klasyfikowania poznawcze
zasady 102-103
kompleks wizualnokinestetyczny (V-K-Suash) 55
komunikacja 132, 214
komunikacja
duchowa 190
komunikacja
metaforyczna 219
- cele 223-224 komunikacja
midzy kulturowa 49
komunikacja niewerbalna 58,
160, 215 komunikacja
porednia 137
L
lki, przezwycianie 135
lokalizacja 146, 147, 150, 152,
221, 238
ludzko 107
- jako najwaniejsza grupa
wasna 107
lune zaoenie 97
- cytat 137
- sprawozdanie 137
- ujawnienie si
137, 138 konflikt z

czonkiem rodziny
166 konsolidacja linii
czasu 173-174
kontakt 133
- z polaryzowan
M
magia zwierzt
227 mapy
spoeczne 109
medytacja 194
metafor
dyskwalifikacja
233 metafor
- gra 231
- rola 231
- walka 232-235
metafora 133, 137,
214, 216-219
- a wadza spoeczna 227
- definicja 216
- ekologiczna 236
- jako metakomunikacja
232
- jako narzdzie zmian
spoecznych 222
INDEKS
RZECZOWY
251
me
taf
or
a
to
sa
m
o
ci
22
8
-
a
d
z
y
s
p
o
e
c
z
n
e
j
2
2
9
-
m
e
t
a
f
o
r
y
o
p
e
r
a
t
y
w
n
e
2
3
0
1
2
,
2
2
7
,
y
c
i
e
2
2
8
m
e
t
a
f
o
r
y
z
w
i
z
k
2
3
0
,
2
2
1
2
3
5
2
3
6
m
e
t
a
m
o
d
e
l
m
e
t
a
f
o
r
y
w
7
9
m
e
t
r
m
e
n
t
a
l
n
y
4
0
p
o
k
o
j
o
w
e
g
o
m
i
1
4
,
w
s
p
y
c
i
a
5
0
5
2
,
2
1
5
j
ako
em
ocj
a
spo
ec
zna
5455
M
io
do
blis
kie
j
oso
by"
,
ank
ieta
15
3
mn
iejs
zo
ci
etn
icz
ne
11
2
mo
del
ow
ani
e
19,
54,
60
- Ja
1
0
8
w
i
e
n
i
e
o
l
o
k
a
l
i
z
a
c
j
a
c
h
"
2
1
5
M
y
k
i
n
e
s
t
spoe
czne
go
75
- me
tafor
223
e
t
y
c
z
n
e
6
6
m
y
l
e
n
i
e
k
a
t
e
g
o
r
i
a
m
i
3
2
m
y
l
e
n
i
e
m
a
g
i
c
z
n
e
1
5
8
N
n
a
g
r
o
d
a
9
1
n
a
r
k
o
t
y
k
i
1
9
3
n
al
ad
ow
ani
e"
zm
ar
yc
h
kr
ew
ny
ch
16
8
n
atu
ral
ny
dy
sta
ns
"
94
na
wi
ed
ze
nie
19
3,
19
419
5,
19
7,
22
9
na
zy
wa
nie
zw
iz
k
w
21
4
ne
go
cja
cji
tec
hn
iki
19
6
ne
ur
ol
og
icz
ne
pa
sz
cz
yzny 62
New
Age
158,
182
niedok
oczon
ego
zdania"
koncep
cja 174
NliP
(patrz
progra
mowani
e
neuroli
ngwisty
-czne)
9, 10,
62, 181
-
c
a
k
o
w
i
t
a
d
y
s
o
c
j
a
c
j
a
o
d
a
s
n
e
g
o
d
u
c
h
o
w
o
o
b
r
a
z
u
1
8
2
o
b
r
a
z
6
8
ne
gaty
wny
67,
72
a
s
n
y
p
o
z
y
t
y
w
n
y
6
7
6
8
,
7
2
ca
kowi
ta
asocj
acja
z
obra
zem
wa
snym
68
6
7
,
7
2
p
o
e
c
z
n
e
1
6
1
7
o
c
z
e
k
i
w
a
n
i
a
n
i
e
u
z
a
s
a
d
n
i
o
n
e
2
0
3
o
d
t
w
o
r
z
e
n
i
a
t
e
c
h
n
i
k
a
o
b
r
a
z
y
1
7
1
1
7
2
g
n
i
w
a
i
n
t
e
r
p
e
r
s
o
n
a
l
n
e
1
0
5
o
p
t
a
n
i
e
1
9
4
op
ini
e
uo
g
lni
on
eo
lu
dzi
ac
h
10
1
op
r
11
8
os
ob
ist
a
sk
ala
ap
ro
ks
y
ma
cji
42
os
ob
ist
y
ko
d
sp
oeczny
32
osobow
oci
cechy
spoecz
ne,
zmiana
177
osobow
oci
skadni
ki
etnocen
tryczne
133
osobow
o
ksz
tat
ow
ani
e
prz
ez
rod
zin
14
4
o
mi
esz
eni
e
23
4
P
pami
osobow
a 34
panora
ma
du
ch
ow
a/d
uc
ho
wo
ci
/sp
iry
tua
lna
12
,
18
2,
18
8
1
7
9
z
b
i
o
r
o
w
a
1
4
2
o
s
o
b
i
s
t
a
w
yk
orz
yst
ani
e
19
7
pa
nor
am
a
dys
kus
ji
10
0
pa
nor
am
a
rod
zin
na
dzi
eci
st
wa
16
1
pa
nor
am
a
rod
zin
y
12,
14
214
3,
14
5
zal
ety
178
- oc
ena
zmia
1
4
3
pa
no
ra
m
a
sp
o
ec
zn
a
15
16
,
94
,
10
7,
15
0
z
e
g
a
n
i
a
5
5
5
7
d
z
i
e
c
i
s
t
w
a
1
6
1
t
r
e
n
e
r
a
1
9
9
2
0
2
p
o
z
y
c
j
e
s
p
o
s
t
r
j
e
d
n
o
s
t
k
i
9
5
j
z
y
k
3
7
z
b
i
o
r
o
w
a
4
8
5
0
p
a
n
o
r
a
m
a
w
a
s
n
e
g
o
J
a
7
4
p
a
n
o
r
a
m
a
z
e
s
p
o
tech
niki
201
- teo
ria
10
- wz
orce
155
- za
oen
ia
25,
81,
143
2
0
5
an
aliza
210
k
szt
at
ow
ani
e
20
7
pa
nor
am
y
rod
zin
y
wz
orc
e
16
516
9
fat
alist
yczn
e
przy
kad
y
168
- iz
olacj
a
167
- lu
ki
166
- ni
edojr
zae
pozy
cje
166
- os
oby
opus
zczaj
ce
rodzi
n
167
p
e
r
s
o
n
i
f
i
k
a
c
j
e
w
y
k
r
a
c
z
a
j
c
e
p
o
z
a
g
r
a
n
i
c
e
1
6
7
p
o
d
w
j
n
e
o
b
s
a
d
z
e
n
i
e
(
b
i
o
l
o
k
a
c
j
a
)
1
6
6
p
r
o
b
l
e
m
y
z
a
u
t
o
r
y
t
e
t
e
m
1
6
8
w
r
o
g
i
e
p
o
s
t
a
w
y
1
6
5
w
s
p
l
n
a
l
o
k
a
l
i
z
a
c
j
a
166
- z
abur
zenia
"w
rodzi
nie
168
zb
yt
du
e
od
dal
eni
e
ws
p
m
a
on
k
w
16
7
- zb
yt sabe
albo
rozdwoj
one Ja
167
panora
my
spoecz
nej
model
31, 3359
ro
dzin
a,
defin
icja
142
- ter
apia
rodzi
ny
144
-a
personif
ikacja
36
paranoj
a
przyw
dcw
84
personif
ikacja
22-24,
60, 9495, 99,
195,
238
- du
cho
wa
186
- gr
upy
25,
104105
- gr
upy
obce
j 120
252
- innych 25
- jako czci skadowe
osobowoci 31
- jej cz audytywna 105
- metaforyczna 25
- przedmiotw 29-30
- rodziny 142
- spirytualna 25
- wasnej osoby 25
- znieksztac
ona 26-28
personifikacji
- elementy 24-25
- kontrolowanie 30-31
- rodzaje 25
- subiektywna
struktura 23
perswazja 110
poczucie wasnej wartoci
24, 43, 52 podobiestw
okazywanie 77
podwiadomo 182
podwjnej dysocjacji
metoda 135 polaryzacja
106, 110, 119
- grupa wasna - grupa

obca 119,134, 206
- kracowa 107
- zanik 127
polaryzacji
odwracanie 107
politycy 99
ponownego przyswojenia
technika 123 postaw
dobrowolne zmiany 110
postawy spoeczne 101
- zmiana 11-12
- zmiana, pozytywne
pobudki 121 postawy

antyreligijne 137 postawy
etnocentryczne 118, 137
- przeszkody 128
- zmiana 126
postawy oglnie sprzyjajce

pokojowi 132 postawy
- spontaniczna zmiana 127
- zmiana za pomoc NLP
102 potrzeb spoecznych
zaspokajanie 174 pozycja
spostrzegania druga 83, 96,
105,
106, 125, 127, 144, 202
- hamowanie dziaania 82
- kontrola 173
pozycja spostrzegania
pierwsza 83, 94,
105, 156, 202 pozycja
spostrzegania trzecia 149, 202
pozycji spostrzegania
- model 55
- zmiana 56
pl spoecznych teoria Kurta

Lewina 147 praca w grupie 59
praca z zespoem,
przygotowania 208 praca z
zespoem, techniki 210
- poskromienie smoka 211
- sen o
zespole 212
pragmatyczne
seminaria" 191
prawo dominujcej
personifikacji 74, 95-96,
192 prawo perspektywy
94-95 procesy metaprogramu
78 procesy niewiadome 94
programowanie
neurolingwistyczne 19, 102,
238 projekt
sympatii" (Sympathy
Research
Project) 51, 54
przeformuowanie w szeciu
krokach 118,
196 przekonania
spoeczne 123 przeniesienie
siebie do czci innej osoby"
1
72
prz
ewa
ga
97
prz
yna
len
o
76
grupowa
76, 105,
184
-r rodowa
73
- rod
zinna
105
przywd
cy 84,
85, 87
- duchowi 187, 189
- religijni 190
psychodrama 147
psychogeografia 33
psychologia
rozwojowa 144
psychologia
spoeczna 20, 238
psychologii
spoecznej badania 11
punkt ogniskowy 117
R
radio
Mille
Colline
125
reaktanc
ja 125
religia
181
reprezentacja rodziny 157
reprezentacje czonkw
rodziny 145-147 reprezentacje
pierwotne 150 reprezentacje
spoeczne 34
- umiejscowienie w
panoramie spoecz
n
e
j
ent
acj
e
14
3 2,
5 14
ro
3
dzi ro
na
dzi
74
ny,
ce
75
ch
- y
k au
o dyt
l yw
ne
e 75
j roz
n po
o zn
aw
ani
e
n w
a as
r ne
o go
d gat
un
z ku
i 21
n roz
szc
1 ze
5 pie
9 nie
- os
j ob
a ow
k o
o ci
19
s 6
y rys
s ow
t ani
e e
m ob
raz
1 w
4 ro
0 dzi
ny
ro
dzi 14
6
nn
ryt
yc
ua
h
22
uk
ad 8
w r
z
int
e
er
pr
eta
R
cje
u
16
a
9n
17
d
1
y
ro
dzi j
c
ny
z
re
y
pr
k
ez
w 125 rzeba rodziny,

metoda Virginii Satir
(tableu vivant) 143, 146 S
samokrytyka 72
samoocena 71-73
INDEKS
RZECZOWY
253
sa
m
op
oz
na
nie
11,
60,
62
63,
69
f
u
n
k
c
j
e
6
3
p
o
n
a
d
c
z
a
s
o
w
e
r
u
k
t
u
r
a
6
5
6
9
s
a
m
o
w
i
a
d
o
m
o
k
i
n
e
s
t
e
t
y
c
z
n
a
6
1
s
p
o
e
c
z
n
e
s
t
2
4
u
c
h
o
w
a
c
z
2
o
4
w i w
e i
k z
a u
a
l
7 n
4 a
2
4
s
e
s
j
a
g
r
u
p
o
w
a
2
0
8
s
i
a
s
p
o
e
c
z
n
a
1
1
s
i
a
w
o
l
i
8
6
s
k
o
n
n
o
7
6
s
o
c
j
o
g
r
a
m
y
1
4
7
s
o
c
j
o
m
e
t
r
i
a
3
6
spoecz
na
domina
cja,
powsta
wanie
85
spoecz
ne Ja
kinestet
yczne
76
spoecz
ne
procesy
poznaw
cze,
teorie
237238
spostrz
eganie
wizualn
e 173
stan
zasadni
czy w
panora
mie
spoecz
nej 186
stany
centraln
e 136
syneste
zja 76
syneste
zji
wizualn
okinestet
ycznej
reguy
4
1
s
y
s
t
e
m
y
s
p
o
c
z
n
e
ifi
ka
cji
21
1
32
4
te
2
ori
a
s
p
z
l
a
sp
m
o
a
ec
n
zn
i
yc
h
1
K
9
urt
6
a
Le
1
wi
9
na
7
36
,
ter
ap
2
ia
2
Ge
9
sta
lt
17
w
4
i
ter
a
ap
d
ia
o
N
m
LP
o
10
2,
20
8
4
ter
6
ap
ia
T ps
yc
ta
ho
ni
m
ec
ot
tra
or
ns
yc
o
zn
w
a
y
14
19
7
3ter
19
ap
4
ia
tec
ro
hn
dz
iki
in
dy
14
sk
0,
wa
14
lifi
1,
ku
16
jc
4
e
23
6
s
te
z
ori
k
a
o
pe
rs
y
on
146
terapia
systemo
wa 140,
157
r
o
d
z
i
n
1
6
4
t
e
r
a
p
i
i
c
e
l
1
7
1
,
1
7
4
1
7
5
c
i
o
w
e
d
y
t
y
w
n
e
w
y
p
o
w
i
e
d
z
i
7
0
6
1
t
o
s
a
m
o
7
0
w
i
z
u
a
l
n
e
1
1
,
6
0
6
1
7
0
os
obist
a 74
- lin
gwis
tycz
na
defin
icja
62
- sp
oecz
na
64,
74,
7678
form
owa
nie
75
strat
egie
kszta
tow
ania
78
-
t
o
s
a
m
o
c
i
o
w
e
p
r
o
b
l
e
m
y
1
6
1
t
o
s
a
m
k
i
n
e
s
t
e
t
y
c
z
n
e
skad
owe
a
u
t
r
a
n
s
8
8
,
1
9
3
1
9
4
,
2
2
8
U
uc
zu
cia
ne
gat
yw
ne,
tec
hn
iki
ra
dz
eni
a
so
bie
11
611
7"
ni
em
e
od
pr
eni
e
W
ol
be
rg
a"
11
6
uc
zu
cia
pr
zy
nal
e
no
ci
gr
up
ow
ej
77
uc
zu
cia
wa
rto
ci
uj
ce
wo
be
c
gr
up
y
76
,
10
6
uc
zu
cie
ule
goci,
modelo
wanie
83
uczucie
wspln
oty 76
ule
go
31,
92,
96,
97
um
iej
tn
oc
i
per
son
ifik
ow
ani
a
bra
k
27
um
iejs
co
wi
eni
e
15
0
umiejsc
owienie
kochan
ych
osb,
eksper
ymenty
grupow
e 38
uprzedz
enia 48
etnocen
tryczne,
pokony
wanie
136
ustawia
nie
rodzin
163,
166
u
w
a
g
a
8
6
u
z
n
a
n
i
e
9
1
1
8
9
W
widzeni
a
- ch
wilo
we
204
t
r
w
a
8
6
d
e
m
o
k
r
a
t
y
c
z
n
a
8
5
w ,
z
r 9
o 9
s
w
t
a
8 d
6 z
a
1
9
6
w
i
z
u
a
l
n
e
p
u
n
k
t
w
i
d
z
e
n
i
a
p
r
z
e
c
z
e
n
i
e
6
9
w
a
d
z
a
a
d
z
a
a
atrak
cyjn
o
fizyc
zna
86
-a
centr
alny
uka
d
nerw
owy
86
-a
duch
owo
p
s
y
c
h
o
l
o
g
i
i
s
p
o
e
c
z
n
e
j
9
3
p
o
l
i
t
y
c
z
n
a
9
9
1
0
0
a
p
e
r
s
o
n
i
f
i
k
a
c
j
e
9
9
w
a
d
z
a
s
p
o
e
c
z
n
a
8
4
w
r
o
d
z
o
n
e
w
z
o
r
c
e
z
a
c
h
o
w
a
n
i
a
2
2
w
s
p
l
n
o
t
a
1
0
9
w
s
p
z
a
w
o
d
n
i
c
t
w
o
1
0
3
e
9
2
w
z
o
r
c
e
a
u
d
y
t
y
w
n
e
i
n
t
e
r
a
k
c
j
i
1
3
5
k
o
n
t
e
k
s
t
o
w
e
w
r
o
d
z
i
n
i
e
1
4
3
w
z
o
r
c
e
u
n
i
w
e
r
s
a
l
n
e
1
6
4
Z
z
a
k
o
t
w
i
c
z
e
n
i
w
i
z
u
a
l
n
e
1
3
5
z
a
k
o
t
w
i
c
z
e
c
z
e
n
i
e
1
3
5
z
2
2
8
a
s
a
d
a
c
e
c
h
f
o
r
m
a
l
n
y
c
h
B
a
n
d
l
e
r
a
9
8
z
a
s
o
b
w
p
r
z
e
n
i
e
s
i
e
n
i
e
2
0
2
d
o
h
i
s
t
o
r
i
i
r
o
d
z
i
n
y
1
7
7
z
a
s
o
b
y
1
7
3
zasoby
wadzy
87
zbioro
we
wyobra
enia
(reprez
entacje
) 49
zdolno
koncen
tracji
86
254

zespou ksztatowanie 208
- za pomoc
NLP 205
zespou trening
12
zespou
tworzenie 12,
210
zmiana
ekologiczna 46
zmiana kinestetycznych cech
podrzdnych
71 zmiana wasnej
przeszoci, technika
{Change Personal
Hlstory) 19 zmiany
dobrowolne w postawach
spoecznych, techniki
wprowadzania 114
- przesu je" 114115
rysuj semki" 115, 116,

117
- strzelaj" 115, 116, 120,
174
- tacz" 115
- uzupenij je" 115, 120
- wym
ieszaj je"
116
zmiany
jednostron
ne 97
znajome uczucia w stosunku
do wasnej
osoby 73 zwizki 215
zwizkw
spoecznych
sposoby opisywania
2
1
6
l
i
"
1
0
4

Derks Lucas - Techniki NLP W Tworzeniu Dobrych Związków Z Ludźmi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Derks Lucas - Techniki NLP W Tworzeniu Dobrych Związków Z Ludźmi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SPIS TRECI

KILKA UWAG WOLFGANGA WALKERA..................................................................9

dzie tacy jak my...................................................................................................21

6_____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

2.7Jak zmieni podstawowe wymiary panoramy spoecznej?............................45

jako centrum wiata spoecznego........................................................................60

k skonstruowa obraz wadzy?............................................................................81

k zmieni sposb spostrzegania wasnego Ja oraz osb drugich?.......................96

8_____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

ROZDZIA 7. BADAMY PANORAM DUCHOWOCI........................................181

zedam posiado niebiask.............................................................................181

orama spoeczna trenera....................................................................................199

czego nie ma w sowniku..................................................................................214

KILKA UWAG WOLFGANGA WALKERA

10____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

pocztku lat siedemdziesitych solidny fundament wiedzy naukowej

O czym traktuje ta ksika ?

KILKA UWAG WOLFGANGA WALKERA

12____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

spoeczne, jak etnocentryzm, rasizm oraz szeroko rozpowszechniony sposb

KILKA UWAG WOLFGANGA WALKERA

TO TYLKO OBRAZY LUDZI

16____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

wizualnie, zawsze na poziomie oczu. I zwrciem uwag, e moi pacjenci byli

18____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDZMI

Tam, gdzie reprezentacja spoeczna odgrywa jakkolwiek rol, a dzieje si

20____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

Niektrzy s zdania, e mistrzowie NLP na podstawie swoich dowiadcze

PANORAMA SPOECZNA W RAMACH

1.1 LUDZIE TACY JAK MY

1.2 ROZPOZNANIE WASNEGO GATUNKU

22____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

obdarzamy naszych wspplemiecw, wpywa z kolei na nasze mentalne

24____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

26____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

dziecka. Jednak daj si tutaj zauway rnice, wynikajce prawdopodobnie

28____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

samopoczucia mwi nam na przykad, e jestemy istotami jedynymi w swoim

ej udaje si to, jeli

30____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

mu gos wypowiadajcy owe zamiary i motywy dziaania. Gdy na przykad na

32____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW 2 LUDMI

dotyczcego ludzi. My, terapeuci NLP, obchodzimy si z ciasnymi kategoriami

2.1 ZAPOZNAJEMY SI Z PANORAM SPOECZN

34____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

2.2 ZROZUMIENIE PANORAMY SPOECZNEJ

36____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

2.2.3 Drugie zaoenie: panorama spoeczna gwn reprezentacj

38____________TECHNIKI NP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

2.3.1 Podobiestwo formalnych cech rnicujcych spostrzeganie

40____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

W czerwcu tego samego roku powtrzyem ten eksperyment z grup 51

2.5 REZULTATY I PIERWSZE WNIOSKI

42____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

Z poczenia wynikw dowiadcze, obserwacji dokonanych podczas zaj

44____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

Wymiar poziomy. Wymiar prawo/lewo suy czsto do rnicowania

46____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

W niniejszym rozdziale chciabym krtko opisa, w jaki sposb mona

48____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

By moe rozumiesz teraz, co mam na myli, kiedy opisuj zmiany

50____________TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

si do kuchni i po powrocie zacza nakrywa st. Potem przyniosa dwa

TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI

62TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI__

72TECHNIKI NLP W TWORZENIU DOBRYCH ZWIZKW Z LUDMI____