Toruskz

Toru ski
Przegld
Przegld
Filozoiczny
FilozoficznJ)

PROGRAMOWA
A PRoGRAMowA
ADA
_- przewodniczcy
przewodniczcy
On Gumaski
Gumarlski E-

(Wrocaw)
Bal (VVI'0C1W)
arol
ro1 Bal

Czerniak (W'=1rSZW)
silarszawa)
isawCzerniak
tanisaw
(Gdarisk)
Dzie,midok (Gdask)
n Dziemidok
ohdan
(Katowice)
Gombik (latowic)
zsaw Gombik

(Lublin)
Jedynak (Lublin)
isawJedynk
Stanisaw
(toru
Pawlak (T Ofll))
zef
zef Pawlak
(Pozna)
an Such (Pozna)
(Ioru)
Tyburski (T
odzimierz
Tyburski
oru)
lo<lzimierz

(Ioruri)
Witkowski (T
ech Witkowski
oru)
(Ioru)
eg\e
|a
rszula Zegle (T Olfl)

pod redakcj Tomasza

pod
Tomasza Komendziskiego
Komendziriskiego
Spis
Spis treci
treci
Spory
Spory oo lozo
filozoJi
pocieszeniu'.. (Wywiad
O
o pocieszeniu...
(wy*iad z prof.
prof. Stefanem Swieawskim prowadzi
prowadzi
Zbigniew Nerczuk..............................................................................
.. 77
Nerc2uk.............

JAN
J,N WoLEsK1
WolssKI

jest?................
Dlaczego
.. 15
Dlaczego lozoa
filozofia jest jaka jest?........................................................
15

[RYSZARD
RyszRp JArczA1<|
JADcZAK

RED.KCYJNY
OMITET
oMITET REDAKCYJNY
- redaktor
sertl
redaktor serii
Pawlak -_
Jzef
izef Pawlak

[Ryszard _{adczak|
Komendzinski
Tomasz
Tomasz Komendzinski
- sekretarz
sekretarz
Nerczuk -Zbigniew
Zbigniew Nerczuk
Tyburski
Wodzimierz
Wodzimierz Tyburski

Spr
Spr midzy
midzy Struvem a Twardowskim
Twardowskim o przedmiot,
przedmiot, zakres ii metod
metode
lozoi...............................................................................................
._ 27
filo2ofii..............

HANNA
Hr.rN BUCZYSKA-GAREwrcz
Bucznqsx,q.6AREwlcz
O lozotii
._ 39
fi lozofii Peirce`a
Peirce'a i nowego
pragrratyzru................
nowego pragmatyzmu......................................
39
Wok
._ 49
Wok koncepcji
konccji Richarda
Richarda Rorty'ego...............................................
Rorty'ego.....'....
49

ANDRZEJ
ANDR2EJ SZAHAJ
SZAHAJ
Spr
.. 73
S p r o Rorty'ego...............................................................................
Rorty'ego........................
Peirce,
Peirce, znak
znak 1'i metafora
tnetafora

RYSZARD
Rysz.npMIRER
Mrnrx

peirce'a....
Problem
.. 87
Problemindukcji
indukdi W
w systemie
systemieC. S.
S. Peirce'a......................................

ZDz1sAwWASIK
bzlsAwwsIK
Wielobiegunowoznaku
Wielobieguoowo
jzykowegozz perspektywyepistemologiczznakujzykowego
perspektywyepistemologicznej
......................................................................................................
.. 103
neJ.....................
103
ToMAsz
Toltsz KOMBNDZISRI
KoMENDzTsKI

Metaforycznyproces
Metaforycznyprooespoznawania,wyobraaniaiodczuwaniaza.
poznawania,wyobraaniai odczuwaniaza. `
Rozwaaniaw
..,'.. 131
62976ieni6 w kontekcie
kontekcie koncepcji
koncepcji Paula
Paula Ricoeura.....................
Ricoeura.
131
Z
Z ycia
ycia naukowego
nalkowego (oprac.
(oprac. Zbigniew
Zbignjew Nerczuk)
Nerczuk)
Jubileusz
.............................................................
.. 145
JubileuszProfesoraLeona
ProfesoraLema Gurnaskiego
Gumriskiego..........................
t45

|1>r0f.=dr
mb; Ryszard Jade-33| (19s1_.1998)...............................................
._ 146
(le5l - leeE).........
r46
@
#3

91

"nl

Zjazdy,
...............................................................................................
.- 143
Zjazly, konferencje
koaferercje............................
l4E
Wykady,
.................................................................................................
-- 152
wykarty' odczyty
odczyty.....'............
t52
Nowoci
............................................................................................
-- 152
Norcci wydawnicze
w}dami%.....................''-t52

Uniwersytet
Uniwersy tet Mikoaja
Mikolaj a Kopernika
Kopernika
Instytut
Instytut Filozoi
Filozofii UMK
UMK

O pocieszeniu...
(VVywiad z profesorem Stefanem Swieawskim
prowadzi Zbigniew Nerczuk)

Jeden z polskich filozofw opublikowa kiedy tekst zatytuowany O udrczeniu

jakie daje lozoa, nawizujc tym samym do tytuu traktatu Boecjusza.
W tekcie tym opisuje trudnoci zwizane z uprawianiem dyscypliny bez jednego
okrelonego oblicza, jawicej si niczym hydra wieloci gw. Czy Pan Profesor
przeywa rwnie tego typu rozterki wynikajce z rnorodnoci tego, co
nazywane jest lozo?
Dla mnie lozoa od pierwszego dnia bya i rdem radoci, i rdem
kopotw. I tak pozostao do dnia dzisiejszego. Jest bardzo niepokojce dla
modego czowieka, gdy zaczyna lektur jakiego tekstu o okrelonej orientacji
filozoficznej i nie ma moliwoci krytycznego spojrzenia na problemy, ktre
tekst ten zawiera, od strony innych uj. Sam przeywaem takie problemy, gdy
jako mody czowiek na proseminarium Twardowskiego czytaem Badania
dotyczce rozumu ludzkiego Hume'a. Dla mnie
jako czowieka wierzcego
_ treci zawarte w tej pracy byy druzgocce. Moim szczciem byo wtedy to,
e miaem kontakt z tekstami Maritaina. Widziaem, e jest to czowiek, ktry
patrzy bardzo powanie na osignicia lozoczne redniowiecza. A poza tym
we Lwowie zjawi si ojciec Lew Gillet oraz Jan Henryk Rosen, ktrzy dali mi
dobr rad: jeli masz takie problemy jak z Humeem, to wtedy zabierz si do
tekstw o zupenie innej orientacji. W ten sposb zaczem czyta dialogi
Platona rwnoczenie z Humeem, i to bya moja recepta, ktr stosowaem
cae ycie. Jak stykaem si z bardzo skrajnym filozofem, czytaem rwnie
teksty o zupenie innej orientacji. Metoda ta ma t zalet, e pokazuje wielo
drg, a z biegiem czasu stawao si dla mnie coraz oczywistsze, e w historii
filozofii pozorny bezad zmienia si w pluralizm, w ktrym mona przeprowadza
podziay dychotomiczne. I ja te podziay pniej przeprowadzaem, np. dzielc
koncepcje lozoczne na te o orientacji realistycznej, czyli zajmujce si

Spory o lozof

rzeczywistoci, i lozofie zorientowane przede wszystkim na poznawanie

rzeczywistoci, a w obrbie lozofii realistycznych dokonujc podziau na
lozofie esencjalne i egzystencj alne. Filozoe ukadaj si wic w takie wyranie
okrelone szeregi. To rozwizanie jest wyrazem wieloci drg, ale jednoci
prawdy: prawda jest jedna, ale drg jest nieskoczenie wiele. Wydaje mi si, e
kady sposb uprawiania lozofii jest uprawniony, chocia niejednokrotnie
badania filozoczne s badaniami czstkowymi, powiconymi temu, co
znajduje si na obrzeach gwnych problemw.
Czyli, jak mona wnioskowa, byby Pan Profesor skonny stan po stronie
Boecjusza i przysta na tytu jego traktatu O pocieszenia jakie daje lozoa?

O pocieszeniu... (Wywiad z profesorem S. Swieawskim...)

W takim razie, czym jest wedug Pana Profesora to, co lozoczne?

Moim zdaniem filozofowie ustawicznie kontroluj swoj odpowied na pytanie
Jakie pytania s lozoficzne?. Inwentarz tych pyta stanowi moje filozoficzne

credo. Zajmuj si bowiem tym, co dla mnie jest lozocznie istotne, a nie tym,
co za takie jest uwaane. Stan ten cigle si jednak w yciu zmienia, podlega
cigej ewolucji. Filozofia jest bowiem dla mnie przede wszystkim szeregiem
pyta, a nie odpowiedzi. Kada lektura filozoficzna jest wic pewnego rodzaju
kontrol pogldw na temat tego, co lozoficzne. To byo dla mnie wielkim
zagadnieniem, wtedy gdy pracowaem nad Filozo XV wieku, gdy musiaem
wiedzie, czego szuka. Nie szukaem tego, co byo desygnatem nazwy filozofia
w wieku XV, ale szukaem tego, co odpowiadao problemom filozoficznym,

Tak. Uwaam, e prawdziwa lozofia zostaa troch zdradzona w epoce

nowoytnej. Nie znaczy to, e uwaam filozofi nowoytn za bezwartociow.
Jednak odesza ona od tej linii, ktra prawdziw filozofi wyznacza i ktra jest
lini staroytnoci i redniowiecza
odesza od owej wielkiej lozofii, ktra
musi by rwnoczenie mdroci. Jeli nie jest ona mdroci, to przestaje by
lozofi. W tym sensie filozofia jest niewtpliwie pocieszeniem.

nych, o wiele bardziej ni w komentarzach filozoficznych do Arystotelesa czy

Na czym polegaa ta zdrada lozoi nowoytnej?

gdzie indziej.

Moim zdaniem filozofia nowoytn zachwiaa skal wartoci. Najwiksz

wartoci filozofii staroytnej bya metafizyka. Pniej akcent przesun si
z jednej strony w problematyce antropologicznej na etyk, a z drugiej strony
na epistemologi. Wtedy ju nie sama rzeczywisto jest interesujca, ale
odpowied na pytanie, czy w ogle moemy i w jaki sposb moemy ow
rzeczywisto poznawa. W tym okresie wielka problematyka dotyczca caej
rzeczywistoci zostaa moe nie cakiem usunita, ale ,,upiona. I dlatego
mnie z tego powodu filozofia nowoytna nigdy nie fascynowaa. Brak w niej
tych wielkich problemw, ktre znajdowaem w filozoi staroytnej i rednio-

Jaka jest relacja midzy lozo a wiar? W ktrym miejscu, jeli w ogle,
zdaniem Pana Profesora przebiega granica midzy nastawieniem religijnym

wiecznej .

Jak rozumiem, nigdy Pan Profesor nie by szczeglnym zwolennikiem bada

wychodzcych od podmiotu.

Ja bardzo ceni podmiotowo, postawa Augustyna czy Kartezjusza jest cenna,

ale moim zdaniem nie moe by ona postaw zasadnicz, lecz tylko uzupenieniem tamtej postawy obiektywnej. Uwaam jednak, e wiek XX jest
budzeniem si owej wielkiej filozofii, powolnym nawrotem do wielkich
zagadnie.

ktre ja dzi uwaam za lozoficzne. A te problemy znajdoway si w tekstach

medycznych, astronomicznych, teologicznych, w poezji itd., waciwie wic
wszdzie, a nie tylko tam, gdzie widniaa nazwa ,,filozofia. To bya ta wielka
trudno, ale rwnoczenie wielkie bogactwo. Okazao si np., e problematyka
antropologiczno-filozoficzna mieci si przede wszystkim w traktatach medycz-

a lozocznym?

Dla mnie ta granica jest do wyrana. Z chwil, kiedy wiara jest iinpulsem do
refleksji filozocznej, to znajdujemy si jeszcze w dziedzinie filozofii. Wiara jest
jednym z najpotniejszych impulsw, poniewa pogldy religijne i przyrodnicze
s najwikszymi bodcami budzcymi refleksj filozoczn. Ale wydaje mi si,
e uciekamy od filozofii, gdy w sferze argumentacji wychodzi si z przesanek
wiary. Filozofia jest wtedy, gdy wychodzi si od przesanek, ktre s przyrodzone,
tzn. oparte na refleksji nie zwizanej z religi. Typowym przykadem takiego
wielkiego impulsu religijnego, najwikszego w historii lozoi, ale nie niszczcego
samej refleksji filozoficznej jest problem istoty i istnienia. To nie jest tak, e
lsiga Wyjcia i ,,Jestem, ktry jestem jest przesank. Dla mnie jest to
impuls, ktry skania do zastanowienia nad istnieniem. Jest to rodzaj
ZF-1P0dnienia myli, w ktrym filozofia pozostaje lozofi, ale zostaje wzbogacfona, kiedy wic filozofia si koczy, a wiara si zaczyna? Wielka antropologia
om asza prowadzi do pewnego etapu, w ktrym ju musi milcze. Monolityczna
ntropologia filozoficzna Tomasza prowadzi bowiem do problemu niemiertelnosci 1 zmartwychwstania. Problem niemiertelnoci pozostaje jednak problemem

2 TORUNs|<|{;

10

Spory o filozofi

lozocznym, a problem zmartwychwstania problemem religijnym- T680

drugiego problemu lozofia ju rozwiza nie moe. Filozoa dochodzi do
pewnych etapw i tak jak mwi Husserl: ,,Jede grosse Philosophie ist religis
zentriert, czyli kada wielka filozofia jest nastawiona ku problemom, na ktre
ju odpowiedzie nie mona. I tu przychodzi wiara. Rozriiienie to obowizy-

wao take w redniowieczu. Sam Tomasz wielokrotnie mwi, e czym innym

jest argumentacja oparta na czysto naturalnych zaoeniach, a czym innym
argumentacja skrypturalna.
Po ktrej stronie staje Pan Profesor w toczonym przez Gilsona sporze o istnienie
filozofii chrzecijaskiej?
W tej sprawie jestem innego zdania ni moi francuscy mistrzowie, poniewa
Maritain i Gilson byli zwolennikami filozofii chrzecijaskiej. Ja uwaam, e
cile mwic filozofia nie jest ani chrzecijaska, ani nie-chrzecijaska, ani
buddyjska, ani nie-buddyjska. Filozoa jest przede wszystkim ludzka. Istnieje
porzdek lozofii, ktry nie jest ani chrzecijaski, ani niechrzecijaski oraz
sfera religijna, ktra moe by ogromnym impulsem dla rozwoju problematyki
filozoficznej.

O pocieszeniu... (Wywiad z profesorem S. Swieawskim...)

ll

wspczesnych badaczy myli lozocznej skonny byby si obrazi, gdyby

nazwao si go tylko historykiem lozoi.

1 tu ley wanie najwikszy bd. Dla mnie historyk filozofii jest wyszy

stopniem anieli filozof, dlatego e historyk filozofii musi by filozofem. Dziki

studiom historycznym musi ustawicznie korygowa swoje pogldy lozoczne.
Dla mnie te 20 lat powicone studiom nad filozofi XV wieku byo niesychanie
wan szko. Musiaem si cigle zastanawia, czy jest to jeszcze filozofia, czy
nie, czy jest ju nauka szczegowa, czy nie. Wtedy moja wiadomo lozoczna
bya cigle rozwijana. Dlatego jeli historyk filozofii nie jest lozofem, to wtedy

uprawia histori filozofii antykwaryczn i faktograficzn, moe co najwyej

produkowa mniej czy bardziej ciekawe biograiny lozofw i ich bibliografi,
ale nie jest to historia filozofii, ktra musi by histori problemw. Ja osobicie
wierz bowiem, e zagadnienia s te same, tyle e pojawiaj si one cigle
w nowych sytuacjach czasowo-przestrzennych.
Czy nie boi si Pan Profesor tego, e postrzeganie historii lozoi z tej osobistej

lozoficznej perspektywy moe prowadzi do pewnej deformacji badanej myli,

sprzeciwia si pewnemu marzeniu 0 obiektywnoci historycznej?

Czy wedle Pana Profesora filozofia moe by ideologi w takim znaczeniu,

w jakim ideologi sta si marksizm?

Ale nie moe by inaczej! O wiele lepiej, jeeli historyk filozofii wiadomie to
robi, ni eby robi to podwiadomie i nieporzdnie. Albo decyduje si na

To jest zupenie co innego. ldeologia nie jest rzecz z, a jest nawet w pewnych

inn problematyk, albo zajmuje si histori problemw, ktre dzi uwaa si

za filozoficzne. Powtarzam _ historyk filozoi musi by i filozofem, i historykiem, czyli by obeznany z metod bada historycznych, a ponadto musi by
filologiem. Musi, bo ma cigle kontakt z tekstami. Te trzy sprawnoci s
absolutnie dla historyka filozofii konieczne. Powtarzam, historyk filozofii jest
CZ)/IITI Wicej ni lozof! Wielka szkoda, e pogld ten jest nie do popularny
w swiecie, nie do zadomowiony. Dlatego czsto zdarza si, e filozofowie
Upfwiaj tzw. histori filozofii bez waciwej metody historycznej i bez dobrej

grupach spoecznych konieczna. S pewne zaoenia, ktre dana grupa spoeczna

przyjmuje. Staje si totalizmem, kiedy dana grupa chce sobie wedle nich cae
ycie urzdza i zmusza ludzi do takiego stylu ycia. To jest negatywne
znaczenie ideologii. Nie wolno traktowa ani lozofii, ani teologii, ani wiary
jako ideologii, bo to s zupenie rne rzeczy. Filozofia nigdy nie moe by
z adnego nakazu. Musi by z wolnego wyboru. I tak samo wiara. wity
Tomasz wyranie mwi, e czowiek, ktry przyjmuje wiar chrzecijask bez
przekonania popenia grzech ciki. Filozofia jest mdroci, jest szukaniem
odpowiedzi w sferze mdrociowej, to znaczy w sferze tego najgbszego
ujmowania rzeczywistoci. Dlatego miaem zawsze wtpliwoci, czy marksizm
jest w ogle filozofi, poniewa jest jakim systemem na pograniczu politologii
i socjologii, jak wanie ideologi.

Gwna cz dziaalnoci Pana Profesora bya powicona historii filozoi -- CZY

Pan Profesor uwaa siebie przede wszystkim za historyka lozoi czy filozofa?
Jaka jest relacja pomidzy tymi dziedzinami? Te dwie dziedziny s obecnie bardzo
czsto postrzegane jako odrbne, do tego stopnia, e co delikatniejszy 20

histori tego, co nazywano w danej epoce filozofi _ wtedy zajmuje si zupenie

P0C1StaWy filologicznej.

CZY W- takim razie byby Pan Profesor skonny przeprowadzi granic midzy
mzwazamllll ktre s wartociowe historycznie, a tymi, ktre s wartociowe
l.0Z0.ficznie? Czy Pan Profesor byby dla przykadu skonny nazwa Heideggera
Wlelklln historykiem lozoi?
Sta? _Utaj wielkie wtpliwosci. Wydaje mi si, ze kazdy filozof w jakims sensie
upavl historykiem lozoi. Ale jeeli on to robi bez wiadomoci tego, co
11'-1, bdzie to robi w sposb niewaciwy. Trzeba by ogromnie ostronym,

12

Spory 0 filozofi

gdy chodzi o wielkie syntezy, ktre moim zdaniem s nie histori ale
historiozo. Czy ona jest w ogle moliwa? W swoim Zagadnieniu historii
lozoi staram si pokaza, e historiozoe s moliwe raczej jako teologie,
raczej z aspektu wiary, a waciwie historiozofia nie jest ani histori, ani wizj
uzasadnion _ s to raczej pewne prby syntezy nauk filozocznych i nauk
historyczno-lozocznych _ ktre s oczywicie ogromnie potrzebne. W historii
filozoi potrzebne s takie pozycje jak Toynbee w historii lub Teilhard de
Chardin w zakresie lozofii przyrody.
Istnieje wic dla Pana Profesora pewne ograniczenie interpretacyjne, ktre
wyznacza tekst rdowy?
Absolutnie. Wykorzystywanie tekstu rdowego do projekcji swoich wasnych
tez uwaam za bdne.
Wywodzi si Pan Profesor z tradycji Szkoy Lwowsko-Warszawskiej. Czy ta
opcja wpyna w pewien sposb na styl, w jakim prowadzi Pan Profesor
dziaalno lozoczn? Jaka jest Paska ocena dziaalnoci i rezultatw Szkoy
Lwowsko-Warszawskiej?

Zacznijmy od tego, czego nie przejem z tej tradycji. Nie przejem pewnego
dogmatycznego zespou autorw czy tekstw, na ktrych naley opiera
filozo. By to wybr z wyranym pominiciem tego, co dla mniej byo
najbardziej interesujce. To jest bardzo ciekawe, bo przecie Twardowski
wyszed od Brentana, a Brentano by dominikaninem, ktry zrzuci habit po
pierwszym soborze watykaskim, bo nie chcia uzna nieomylnoci papiea,
ktra rzeczywicie bya trudna do uznania. Twardowski wynis od Brentana
dobre zrozumienie wielu spraw filozofii klasycznej. Brentano by wyszkolony
w scholastyce, w filozofii staroytnej. Twardowski rwnoczenie _ co byo
bardzo cenne _ wnis haso koniecznego racjonalizmu w uprawianiu filozofii.
Ten racjonalizm sta si hiperracjonalizmem z biegiem czasu, jakby zabij ajcym
intelektualizm, ale byo to cenne ze wzgldu na to, e usuwao pewne
nierozsdne filozofowania w stylu rnych mesjanizmw, ktrych w Polsce byo
wtedy bardzo duo. Jego ideaem byo to, by lozofia staa si nauk, by
w yciu uniwersyteckim speniaa rol powanej dyscypliny, a nie takiego

ppoetyckiego lozofowania, jak w pewnej mierze miao to miejsce u Lutosawskiego. To zwrcenie uwagi na znaczenie i rozumienie kadego sowa,
odpowiedzialno za wygaszane sdy, poprawno jzykow, to wszystko
staraem si w mojej pracy dydaktycznej zachowa i kontynuowa. I uwaam,
e t spraw Twardowski, a by moe jeszcze bardziej Ajdukiewicz przez sw

0 pocieszeniu... (Wywiad z profesorem S. Swieawskim...)

13

wielk wnikliwo i subtelno matematyzujc _ jako logik i matematyk

jeszcze udoskonala. Jestem ogromnie wdziczny Bogu, e w takiej szkole
byem, bo bardzo duo z niej wyniosem. Ale rwnoczenie byem tam
traktowany jak outsider, jak czowiek, ktry waciwie nie naley do tego
cisego grona. Nigdy nie byem dopuszczony do cisego grona Twardowskiego.
Szkoa Twardowskiego bya szko w pewnym sensie ju majc pewn
ideologi, ideologi skrajnego racjonalizmu, chocia nie by to ateizm ani nawet
antyreligijno czy antychrzecijasko, ale raczej dogmatyczny antykonfesjonizm. Istniao jednak rwnoczenie gbokie porozumienie pomidzy mn
a Ajdukiewiczem, ktry by czowiekiem ogromnie zaciekawionym problemami
filozoficznyrni. Nie lekceway wielkiej problematyki, ale uwaa, e to s
sprawy, ktrych nie mona w jaki sposb hiperracjonalny uprawia. Dlatego
rozmowy z Ajdukiewiczem byy dla mnie ogromnie ciekawe, ale i cikie.
Jest Pan Profesor jednym z najwikszych znawcw lozoi w. Tomasza
z Akwinu oraz wielkim ordownikiem jego idei. W jakiej mierze aktualna jest
lozoa w. Tomasza?
Myl, e Maritain mia racj, gdy pisa, e Tomasz jest ,,witym profetycznym.
Nieszczciem jest, e zaistniay rne tomizmy, ktre Tomasza znieksztacay
czynic z jego filozofii ideologi i lozo ,,z nakazu. Druga ciekawa rzecz
historyczna _ wielkie dziay filozoi Tomasza zostay niewykorzystane. Ze
wzgldu na charakter epoki, ktra przysza z kocem redniowiecza, w wielkim
stopniu wykorzystywano szczegow etyk Tomasza, i to interpretujc j
kazuistycznie, co byo zupenie niezgodne z ide Akwinaty. A te filozoficznie
wielkie osignicia Tomasza _ osignicia metafizyczne i antropologiczne
leay odogiem. Dopiero w XIX wieku zaczto si nimi zajmowa. Wydaje mi
Si, e wkroczylimy w epok, w ktrej problem czowieka staje si centralny.
Myl, e to czeka na opracowanie. Antropologia Tomasza nigdy nie bya
W obiegu duszpasterskim, yo si antropologi platosk czy raczej neoplatoSk. Nietzsche kiedy powiedzia, e chrzecijastwo stao si neoplatonizmem
dla mas, i rzeczywicie co takiego si stao. Dlatego wydaje mi si, e ten
zastrzyk antropologii Tomaszowej jest bardzo potrzebny. Oczywicie, Tomasz
by dzieckiem swojej epoki i niektre jego tezy s bdne. Nie jest bynajmniej
jak, e ze wszystkimi jego tezami si zgadzam. Trzeba by jednak selekcyjnym
1 dostrzega te szczeglnie wartociowe elementy _ antropologi i metazyk.
W metafizyce zdecydowanie najwaniejszy jest problem istnienia. A druga
Sprawa bardzo zasadnicza to koncepcja czowieka, gdzie osob ludzk nie jest
Sama dusza. Dla Tomasza dusza jest wbrew Orygenesowi poczona z ciaem ad

14

Spory o filozofi

meius animae. Tomasz to cigle powtarza. Totus homo _ czowiek jest

monolitem psychozycznym, a nie tylko dusz.
Czy w naszym wiecie _ sonday, statystyk, ogldalnocii popkultury jest jeszcze
miejsce dla lozoi? Czy lozoa jest jeszcze w ogle czowiekowi XX wieku
potrzebna?
Filozoa jest nawet bardziej potrzebna dzisiaj ni przedtem, dlatego e bardziej
jest potrzebna mdro jak bya potrzebna kiedykolwiek. Wanie w tym caym
rozprzeniu potrzebna jest ta zapomniana cnota, ktr jest najwiksza cnota
intelektualna _ mdro. Mdro operuje przede wszystkim simplex opprehensio _ to jest istota kontemplacji _ spokojne, dogbne, moliwie
uniwersalne spojrzenie na dan spraw. Brak takiego spojrzenia, brak zrozumienia kontemplacji przyrodzonej, ktra jest istotna dla artysty, rzemielnika,
pisarza, wszelkiego organizatora. Bez tej szkoy kontemplacji ,,gonimy w pitk.
Filozoa jest wic potrzebna, ale jaka filozofia? W metafizyce filozofia wyzwala
si z uwizienia w czasie i przestrzeni _ dlatego osignicia Platona, Awicenny,
Dunsa Szkota czy Leibniza s rwnie aktualne dzi jak byy wtedy. Filozofia ta
nie starzeje si i dlatego nawrt do tej wielkiej filozofii jest absolutn
koniecznoci naszej epoki. Nie tylko jeszcze moe ona co da, ale to wanie
ona moe co da. Myl, e bez tego nie rozwiemy wielkich problemw
naszej epoki.
Czy jednak nie ma Pan Profesor pewnego poczucia osamotnienia w tych pogldach?
Maritain przemawiajc kiedy na forum UNESCO posuy si parafraz
rozmowy Abrahama z Panem Bogiem, gdy Abraham targuje si z Bogiem na
temat Sodomy i Gomory. Maritain mwi tam, e gdyby si znalazo dziesicioro
prawdziwych kontemplatykw na wiecie, to prawdopodobnie oni by ten nasz
wiat uratowali. I myl, e to jest bardzo gbokie. Matka Teresa z Kalkuty jest
z tej rodziny, siostra Madelaine jest z tej rodziny, maa Teresa z Lisieux jest z tej
rodziny. To s ci ludzie, ktrzy ratuj wiat. Tak jak tamci uprawiaj t wielk

kontemplacj duchow, religijn, mistyczn, tak filozof jest powoany do tego

posiewu kontemplacji w sferze przyrodzonej. Jest to dla mnie co bardzo
wielkiego. Sdz, e Pico della Mirandola mia racj mwic, e czowiek nie jest
czowiekiem, jeeli nie uprawia filozofii. Jeeli ludzie nie bd mieli kontaktu
z autentyczn problematyk lozoficzn i panowa bdzie lekcewaenie dla tych
pyta filozoficznych, ktre dziecko stawia majc cztery czy pi lat, bdzie to cios
dla naszej kultury. Myl, e to jest co bardzo zasadniczego. Filozoa jest
pozornie nieuyteczn, ale jej nieuyteczno jest jednak fundamentalna. Pozorna
nieuyteczno jest moe najwiksz uytecznoci _ na tym polega paradoks.