Odpowiedzi do pyta z podstaw elektrodynamiki.

EiT sem. 2
29 wrzenia 2013

Pytania szczegowe
1. Prawo si Lorentza dla adunkw punktowych: Sia Lorentza opisuje
oddziaywanie pola magnetycznego na poruszajc si czstk o niezerowym aduknu elektrycznym . Na kad czstk o adunku q , poruszjc
~ dziaa sia F~L
si z prdkoci ~v , w polu magnetycznym o indukcji B,
wyraajca si wzorem:
~
F~L = q(E + ~v B)

(1)

Sia ta jest zawsze skierowana prostopadle do wektorw ~v i pola magne~ Sia Lorentza jest rwna zeru, kiedy adunek jest nieruchomy
tycznego B.
bd porusza si rwnolegle do kierunku wektora pola magnetycznego. Sia ta powoduje zakrzywienie toru czsteczki, ale nie wpywa na warto
prdkoci.
2. Prawo si Lorentza dla adunkw rozoonych w sposb cigy:
W przypadku gdy wystpuj tylko pola magnetyczne uzyskujemy.
~
dF~ = (J~s B)dV

(2)

Jeli wystpuj pola elektryczne i magnetyczne to siy sumujemy i najbardzej oglny zapis przyjmuje posta:
~ + J~s B)dV
~
dF~ = (E

(3)

Oczywicie aby uzyska warto siy cakowitej naley zsumowa poszczeglne wartoci.
Z Z Z
~ + J~s B)dV
~
F~ =
(E
(4)
V

~
J-gsto
powierzchniowa prdu
-gsto adunku

3. Prawa tworzce rwnania Maxwella w postaci rniczkowej:

~ = V ;
1) D
~
B
;
t
~ = 0;
3) B
~
~ = J~ + D
4) H
t
~ =
2) E

1.
2.
3.
4.

Prawo
Prawo
Prawo
Prawo

(5)
(6)
(7)
(8)

Gaussa dla elektrycznoci

indukcji elektromagnetycznej Fradaya
Gaussa dla magnetyczmu
Amperea rozszerzone przez Maxwella.

Oznaczenia:
~
E-natenie
pola ektrycznego, [V/m]
~
H-natenie pola magnetycznego, [A/m]
~
D-indukcja
pola elektrycznego, [C/m]
~
B-indukcja
pola magnetycznego, [T]
~
J-gsto
prdu przewodzenia, [A/m2 ]
4. Rwnania Maxwella w postaci zespolonej:
(operator rniczkowy zastpujemy czynnikiem j)

~
~
= 0 (J~ + j D)
1) B
~
~
2) E
= j B
~ =
3) D
~
4) B
=0

1)
2)
3)
4)

Prawo
Prawo
Prawo
Prawo

(9)
(10)
(11)
(12)

Ampera rozszerzone przez Maxwella

Faradaya dla indukcji
Gaussa dla elektrycznoci
Gaussa dla magnetyzmu

Rwnania materiaowe:

~ = 0
D
~
~
E
= 0 H

(13)
(14)

5. Wektor indukcji w materiale, w ktrym wystpuj elektryczne

efekty polaryzacyjne
Obecno efektu polaryzcaji powoduje powstanie dodatkowych adunkw
i prdw polaryzacyjnych. adunki i prdy wprowadza si do rwna Maxwella. Powoduje to zmian definicji wektora indukcji elektrycznej:
~ = 0 E
~ + P~ = 0 (1 + Y )E
~
D

(15)

gdzie Y to podatno elektryczna zalena od czstotliwoci. Wprowadza

si rwnie pojcie przenikalnoci elektrycznej materiau
d = 0 (1 + Y )[F/m]

(16)

6. Definicja orodkw: niejednorodnego i liniowego

Orodek niejednorodny to orodek, ktry nie wykazuje jednakowych waciwoci (np. przewodnictwa elektrycznego) w kadym maym obszarze
objtoci danej substancji w skali makroskopowej.
Orodek liniowy to taki orodek, ktrego dany parametr (np przenikalno, przewodno) nie zaley od nate pl.
7. Definicja wektora indukcji magnetycznej w materiale, w ktrym
wystpuj efekty magnetyzacyjne
W materiaach pod wpywem przyoonego pola magnetycznego powstaj
magnetyczne momenty dipolowe, ktre s rdem pola magnetycznego.
Wprowadza si pojcie gstoci prdu magnetycznego. Uwzgldniajc ten
prd mona nie zmienia rwna Maxwella, o ile wprowadzi si definicj
przenikalnoci magnetycznej orodka.
~ = 0 (1 + M )H
~ = H
~
B

(17)

Gdzie = 0 (1+M ) a M jest podatnoci magnetyczn, H przyoonym

polem magnetycznym
8. Warunki brzegowe przy powierzchni idealnego przewodnika
Dla idealnego przewodnika mamy:
1. Wewntrz materiau nie ma pola elektrycznego ( = , = 0)
2. Dla przypadku dynamicznego (/t 6= 0) nie moe wic by pola magnetycznego (w przypadku statycznym moe by)
3. Prd moe pyn tylko po powierzchni a adunki gromadz si na powierzchni.
Konsekwencje:
~ 2 ~n D
~ 1 ~n = s
D

(18)

~ 2 = ~n E
~1
~n E

(19)

~ 2 ~n = B
~ 1 ~n
B

(20)

~ 2 ~n H
~ 1 = J~s
~n H

(21)

Poniewa orodek pierwszy jest idealny to otrzymujemy ostatecznie zalenoci:

~ 2 ~n = s
D
(22)
~2 = 0
~n E

(23)

~ 2 ~n = 0
B

(24)

~ 2 = J~s
~n H

(25)

9. Rwnanie Poytinga w postaci cakowej

Z Z Z

~ Jdv
~ +
E

Z Z

~ +
~ H)
~ ds
(E

Z Z Z

~
(H
V

~
~
B
~ D )dv = 0
+E
t
t
(26)

Dygresja: Przepraszam, ale caka po powierzchni S przy iloczynie wektorowym powinna by zamknita (z kkiem) ale za choler nie mogem tego
znale w Latexie. Koniec dygresji :)
Omwienie:
-Pierwsza caka-opisuje gsto mocy traconych na elementarnych objtociach dv.
~ E
~ H))
~ opisuje zgodnie z zasad
-druga caka-wynikajca z rwnania ((
zachowania energii moc wnikacjc lub uciekajc z objtoci dv.
-caka trzecia-reprezentuje moc magazynowan w polu
Oglnie rzecz biorc: Cakowita moc pola elektromagnetycznego wychodzca z objtoci V rwna jest ubytkowi w czasie z wypadkowej energii
naadowanych czsteczek oraz energii zmagazynowanej w polu elektrycznym i magnetycznym.
~
E-natenie
pola ektrycznego, [V/m]
~
H-natenie
pola magnetycznego, [A/m]
~
D-indukcja pola elektrycznego, [C/m]
~
B-indukcja
pola magnetycznego, [T]
~
J-gsto
prdu przewodzenia, [A/m2 ]
10. Rnica potencjaw elektrostatycznych
Rnica potencjaw jest prac (dodatni lub ujemn), jak naley wykona, aby przesun adunek jednostkowy z punktu (1) do (2).

(UE

(2)

UE

(1)

Z2
) = U =
1

~ =W
~ dl
E
q

(27)

11. Prawo Biota-Savarta

~ w
Prawo to okrela wielko i kierunek wektora indukcji magnetycznej B
dowolnym punkcie P pola magnetycznego, wytworzonego przez prd elektryczny I pyncy w przewodniku. Warto liczbowa elementu indukcji dB,
~ jest wprost
wytworzonej przez nieskoczenie may element przewodnika dl
proporcjonalna do natenia prdu I w nim pyncego, jego dugoci oraz
~ i wersora
sinusa kta utworzonego przez kierunki elementu przewodnika dl
i~r wskazujcego punkt, w ktrym wyznaczane jest to pole, a odwrotnie
proporcjonalne do kwadratu odlegoci r od elementu przewodnika z prdem do punktu P.
~
~
~ = I dl ir
(28)
dB
2
4r
12. Granice stosowanie przyblienia quasistatycznego. Kiedy stosujemy model o staych rozoonych?
Genralnie zakada si, e warunek jest speniony, gdy wymiary fizyczne
ukadu s duo mniejsze od wiartki dugoci fali.
l

(29)

Jeeli ten warunek nie jest speniony, niezbedne jest podejcie polowe.
W przypadku, kiedy tylko jeden wymiar nie jest speniony, stosujemy model obwodu o staych rozoonych.

Pytania opisowe

13. Podaj wzr w postaci cakowej i omw rwnanie cigoci

Z Z Z
Z Z Z

~
JdV
=
dV.
t
V
V

(30)

Dywergencja gstoci prdu jest rwna prdkoci zmniejszania si gstoci

adunku .
Wzr powyszy mona tumaczy w nastpujcy sposb rnice w gstoci prdu wypywajcego z pewnej objtoci powoduj zmniejszania si
gstoci adunku w tej objtoci.
Mwic prociej: rdem prdu s poruszajce si adunki.
14. Prawo Gaussa w postaci cakowej. Wzr i omwienie
Strumie wektora indukcji elektrycznej, wypywajcy z dowolnej powierzchni zamknitej, rwny jest cakowitemu aduknowi zgromadzonemu wewntrz tej powierzchni. Warto zaznaczy, e adunki umieszczone na zewntrz powierzchni maj wpyw tylko na rozkad pola, a nie na strumie

wypywajcy z tej powierzchni.

Z Z

~ =Q
~ ds
D

(31)

gdzie
Z Z Z
Q=

dv

(32)

PS.Przy pierwszej cace znw keczko, bo powierzchnia zamknita.

15. Posta cakowa i omwienie prawa rode magnetycznych
Poniewa w przyrodzie nie wystpuj adunki magnetyczne, linie si pola
zawsze s liniami zamknitymi. Zatem cakowity strumie wychodzcy z
dowolnej powierzchni zamknitej S bdzie rwny 0, gdy kada z linii pola,
jeeli wchodzi w wyznaczony obszar, to rwnie z niego wychodzi.
Z Z
~ =0
~ dS
B
(33)
S

PS. Caka rwnie po obszarze zamknitym.

16. Posta cakowa i interpretacja prawa Faradaya
Prawo indukcji Faradaya mwi, e zmiana strumienia indukcji pola magnetycznego przechodzcego przez obwd wytwarza w nim si elektromotoryczn:
Z Z
I
~
B
~
~ =
~ dl
ds
(34)
E
S t
L
17. Uoglniona posta prawa Amperea
Uoglnione prawo Amperea mwi, e rdem cyrkulacji wektora pola
magnetycznego moe by nie tylko prd elektryczny (prd przewodzenia),
ale rwnie zmiany w czasie wektora indukcji elektrycznej (tzw. prd przesunicia).
Z Z
I
~
D
~ =
~ dl
~ ds
H
(
+ J)
(35)
l
S t
Pierwszy skadnik w nawiasie przyjto nazywa prdem przesunicia (w
przeciwiestwie do prdu J, ktre jest prdem przewodzenia). Zjawisko
to zostao odkryte przez Maxwella i wprowadzone do pierwotnego prawa
Amperea.
18. Dlaczego w idealnym przewodniku nie ma pola elektrycznego?
Pod wpywem pola przyoonego do przewodnika nastpi polaryzacja adunkw i w efekcie powstanie pole zaindukowane E (zakaadamy, e adunki mog sie porusza). Wypadkowe pole to rnica pola przyoonego
i indukowanego przez zgromadzone adunki. Efekt-ruch adunkw w przewodniku bedzie trwa tak dugo, a wypadkowe pole wyniesie 0.

19. Na co moe zosta zamieniona moc dostarczona do naadowanego orodka? Jakie s wtedy relacje fazowe pomidzy nateniem
pola a prdem?
Energia moe zosta zamieniona na przyspieszenie czstek bd grzanie
czstek.
~ = wV
pV = J~ E
(36)
t
Jeli pole E jest w fazie z prdem J, to gsto mocy p okrela straty na
ciepo (zjawisko Joulea). Jeli prd J nie jest w fazie z polem E, to energia
jest gromadzona w orodku - na pojemnoci / indukcyjnoci.
20. Omw i uzasadnij sensowno wprowadzania pojcia napicia(rnicy
potencjaw) w przypadku elektrostatyki
Rnica potencjaw ma sens pracy (dodatniej lub ujemnej) jak naley
wykona, aby przesun adunek jednostkowy z punktu (1) do (2).
(UE

(2)

UE

(1)

Z2
) = U =

~ =W
~ dl
E
q

(37)

Rnica potencjaw nie zaley od drogi, wzdu ktrej je liczymy (jest

sens wprowadza pojcie rnicy potencjaw)
Jeli rozwaamy pola, dla ktrych nie mona zaoy bezwirowoci, to pojcie napicia nie ma sensu.

21. Porwnaj metody okrelania pl: elektrycznego i magnetycznego

w oparciu o koncepcj potencjaw
W przypadku pola elektrostatycznego prowadzono potencja skalarny UE .
Znajc potencja skalarny obliczamy natenie pola wykonujc operacj
gradientu.
~ = UE
E
(38)
gdzie
UE =

1
4

Z Z Z
V

S (r0 ) 0
dV
R

(39)

Dla staego pola magnetycznego mona wprowadzi potencja wektorowy

~ =A
~
B

(40)

gdzie
~=
A
4

Z Z Z
V

~ 0)
J(r
dV 0
R

(41)

UWAGA: punkty, gdzie umieszczone s rda s primowane, a punkty w

ktrych obliczamy wartoci, s bez primw.

22. Omw pojcia: rwnanie falowe i rwnanie Helmholtza

Rwnanie falowe jest matematycznym rwnaniem rniczkowym czstkowym rzdu drugiego, opisujce ruch falowy. Opisuje wychylenie fali w
chwili t.
2 ~
=0
(42)
(2 2 )E
t
Takie samo rwnanie uzyskuje si dla wekora natenia pola magnetycznego
2 ~
(2 2 )H
=0
(43)
t
Gdzie dla przykadu jednowymiarowego(fala rozchodzi si np w kierunku
osi z) rwnanie ma posta:
2 ~
2

)E(z, t) = 0
(44)
z 2
t2
~ t) = E
~ 0+ cos(t kz + + ) +
Natomiast rozwizanie ma posta: E(z,
E0 cos(t + kz + )
(

Wykorzystujc amplitudy zespolone do powyszych rwna otrzymujemy

rwnanie Helmholtza
()
~
E
2
2
( + )
=0
(45)

~
H
23. Omw sens fizyczny rwnania falowego na przykadzie rozwizania dla przypadku jednej zmiennej
W przypadku jednej zmiennej rwnanie falowe dla pola elektrycznego ma
posta:
2
2 ~
( 2 2 )E(z,
t) = 0
(46)
z
t
a rozwizanie ma posta
~ t) = E
~ 0+ cos(t kz + + ) + E
~ 0 cos(t + kz + )
E(z,

(47)

gdzie k 2 = 2
Powierzchnia staej fazy to paszczyzna (Az +B(t)=C) std nazwa fala
paska.
Zaburzenie poruszajce si w kierunku +z powinno mie posta f (t, z) =
f (at bz). Rozwizaniem rwnania falowego jest powysze rwnanie. Zalenoc ta opisuje poruszajce sie w kierunku +z (pierwszy czynnik) oraz
-z (drugi czynnik) fale pola E.
Takie same zalenoci opisuj fale pola magnetycznego (oba pola wystpuj jednoczenie i maj tak sam zmienno czasowo-przestrzenn).
8

24. Zdefiniuj wektor falowy i omw jego zwizek z podstawowymi

parametrami ruchu falowego
Wektor ~k = k i~z nazywamy wektorem falowym. Jest on zgodny z kierunkiem ruchu paszczyzny staej fazy (kierunkiem propagacji)
Rozwamy czynnik harmoniczny cos(t kz + + )
Liczb k nazywamy liczb falow. Ma ona sens wspczynnika fazy dla
ruchu falowego i mwi o szybkoci zmian fazy. Jako e funkcja cosinus
jest okresowa mona wprowadzi pojcie dugosi fali a wic odlegoci
pomidzy dwoma punktami o takiej samej fazie. Naley w tym miejscu
poda wan zaleno
2
(48)
k=

A std mona poda inne wane parametry czce wektor falowy z paramtrami ruchu falowego.
2
(49)
=
k
Ale

(50)
k =
oraz
= 2f

(51)

Std mona wyznaczy dowolne zalenoci pomidzy parametrami np.

vf =

(52)

25. Zdefiniuj pojcie polaryzacji fali i omw rodzaje polaryzacji fali

paskiej wykorzystujc pojcie wspczynnika eliptycznoci
Mwic o polaryzacji fali elektromagnetycznej mamy na myli zachowanie
si wektora natenia pola elektrycznego (magnetycznego), obserwowane
w kierunku wektora rozchodzenia si fali. Innymi sowy jest to kierunek
wzajemnie prostopadych pl. Oznacza to, e wektor pola elektrycznego(magnetycznego) bdzie drga tylko w jednej paszczynie.
Wykonujc odpowiednie przeksztacenia na rwnaniach:
~ x (z, t) = E
~ x0 cos(t kz + x )
E

(53)

~ y (z, t) = E
~ y0 cos(t kz + y )
E

(54)

otrzymujemy rwnanie krzywej drugiego stopnia:

x2 2xy cos

+ y 2 sin2 = 0

(55)

Uwzgldniajc fakt,e kt moe zmienia si od 0 do 2 moemy uzyska

prost, elips lub koo.

 Jeli = 0 to uzyskujemy prost. Mwimy wtedy o polaryzacji liniowej. Prosta moe by nachylona wzgldem paszczyzny odniesienia
pod dowolnym ktem.
Jeli przesunicie fazy pomidzy skadowymi wektora E wynosi =

2 i obie skadowe maj tak sam amplitud Ex0 = Ey0 to koniec

wektora E porusza si po okrgu. Mwimy wwczas o polaryzacji
koowej. Ruch moe by zgodny lub przeciwny do wskazwek zegara.
Mwimy odpowiednio: polaryzacja prawoskrtna (+) lub lewoskrtna
(-). Patrzymy w kierunku propagacji fali.
We wszystkich pozostaych przypadkach mamy do czynienia z polaryzacj eliptyczn (warunki: istniej obie skadowe Ex0 i Ey0 , za
rnica faz jest rna od zera). Wprowadza si wwczas wspczynnik
|AA0 |
eliptycznoci AR = |BB
0|

Wyprowadzenia

26. Zaleno midzy gstoci powierzchniow prdu, a prdkoci

poruszajcego si adunku objtociowego, rozoonego w sposb
cigy
Objto elementu
dV = A dl
(56)
adunek wewntrz elementu
dQ = V dV

(57)

Z definicji gstoci powierzchniowej prdu

dQ

I
dQ
= dt =
A
A
A dt

(58)

dQ
dQ
dQ
=
v =
v = v v
dl
A

dl
dV
A v

(59)

Js =
Wprowadzajc dt =

dl
v

Js =
Zapisujc wektorowo:

J~s = v ~v

(60)

27. Wzr na oporno prostopadocianu o dugoci l i przekroju

poprzecznym S wykonanego z matriau i przewodnoci waciwej

Z prawa Ohma
~
J~ = E
(61)

10

Rozkad jest cigy, wic:

I =J S =ES

(62)

U =El

(63)

oraz
Obliczamy stosunek U/I. Bdzie to oporno:
El
l
l
U
=
=
= =R
I
ES
S
S

(64)

gdzie = 1/ to oporno waciwa

28. Wychodzc z obwodowego prawa Amperea dla amplitud zespolonych wprowad pojcie zespolonej przenikalnoci elektrycznej
Wychodzc z oglnego prawa Amperea:
~
~
~ = J~ + D = E
~ + E
H
t
t

(65)

W dziedzinie amplitud zespolonych pochodne czasowe zamieniamy na

czynnik j
~
~
~
~ = E
~ = J~ + j D
= j( +
+ jE
)E
H
j

(66)

Wielko wystpujca w nawiasie to zespolona przenikalno elektryczna

oznaczana jako c
Zespolona przenikalno elektryczna moe wic by zapisana jako:
c = 0 r j

(67)

29. Korzystajc z rwna Maxwella wyznacz zwizek pomidzy skadowymi normalnymi wektora indukcji B i natenia pola magnetycznego H na granicy dwch orodkw. Sformuuj zaoenia
Zakadamy, e granica pomidzy orodkami jest bezwymiarowa (nieskoczenie cienka). W przekroju granicznym mog wic istnie tylko prdy
lub adunki powierzchniowe. Granic otaczamy walcem. Stosujemy prawo rde dla powierzchni takiego walca. Wybieramy przy tym skadowe
normalne do tej granicy.
Z Z
~ =0
~ dS
B
(68)
S

PS. Caka z kkiem.

Rozpisujemy cak po powierzchni zamknitej:
Z Z
~ 2 ~n B
~ 1 ~n) +
~ b ~nb dS = 0
S(B
B
SB

11

(69)

Dymy do 0 z wysokoci walca, wic caka po powierzchni bocznej dy

do 0. Jako, eS jest rne od 0 otrzymujemy:
~ 2 ~n = B
~ 1 ~n
B

(70)

Skadowe normalne wektora indukcji magnetycznej maj przejcie cige

na granicy dwch orodkw czyli:
znajc dugo skadowej normalnej wektora B w jednym o. znamy
jej dugo przy granicy w drugim orodku
jeli znamy parametry orodkw moemy okreli dugo skadowej
normalnej wektora natenia pola magnetycznego.
B2n = B1n

(71)

2 H2n = 1 H1n

(72)

oraz
Std:
H2n =

1r
1
H1n =
H1n
2
2r

(73)

30. Wyprowad rwnania Laplacea i Poissona

Z elektrostatyki znane jest rwnanie:
~ =
E

(74)

ale rwanie
~ = UE
E
std wynika, e
2 U E =

(75)

(76)

Jest to rwnanie Poissona.

Jeeli w obszarze nie ma adunku ( = 0) to uzyskujemy rwnanie Laplacea.
2 UE = 0
(77)
31. Wychodzc z rozwizania rwnania falowego (przypadek jednowymiarowy) wyprowad wzr na prdko fazow fali paskiej
Rozwaania bd dotyczyy rozchodzenia si fali w kierunku +z.
~ t) = E
~ 0+ cos(t kz + + )
E(z,

(78)

oraz k 2 = 2
Okrelamy prdko przesuwania si powierzchni staej fazy
= t kz + + = const

12

(79)

Rwnanie rniczkujemy obustronnie

d = dt kdz = 0

(80)

Rozwaajc tylko rodkowe skadniki rwnania otrzymujemy

vf =

dz

1
= =
dt
k

W prni prdko ta rwna jest prdkoci wiata.

13

(81)