Professional Documents
Culture Documents
Ewa Grochowska
Akademia Kolberga jest projektem wsptworzonym przez Instytut Muzyki iTaca, Stowarzyszenie Tratwa oraz Forum Muzyki Tradycyjnej, wskad ktrego wchodz: Szkoa tradycji; May Kolberg; Szkoa mistrzw tradycji; Szkoa mistrzw budowy instrumentw ludowych oraz Szkoa taca;
patrz: http://www.akademiakolberga.pl/.
2
http://www.akademiakolberga.pl/project/filmy-akademii-kolberga/.
1
http://www.wychmuz.pl
Wychowanie Muzyczne
1 2015
Kultura
miaa take cile okrelone zadania komunikacyjne wzabawie, ale iobrzdzie,
wtacu, podczas pogrzebu, wtrakcie pracy. Nie ma tutaj wyranie (przynajmniej
dla niewtajemniczonych) przeprowadzonej linii demarkacyjnej midzy muzyk
wieck isakraln przykadem mog
by archaiczne formy taca ipiewu, konstruujce sytuacje obrzdowe.
Przy woaam zjawiska najbardziej
typowe; jeli jednak przyjrze si zbliska
zwyczajom zapustnym czy obrzdowoci
weselnej, to okae si, e owa pozorna
oczywisto podziaw na wite izwyczajne znika, roztapia si w cakowicie
odmiennym sposobie kategoryzowania
wiata ijego zjawisk, charakterystycznym
dla dawnych kultur czy zytych ze sob
wsplnot ludzkich. Piszc te sowa, mam
na myli sytuacj niezbyt odleg wczasie.
Kiedy po raz pierwszy znalazam si na
kilkunastogodzinnej (!) zabawie tanecznej
we wsi Nieznamierowice (pod Przysuch),
nie miaam pewnoci, czy uczestnicz
wzabawie tanecznej, czy te wniecodziennej celebracji wsplnoty iwizi. Szczegln
rol odgryway tu przede wszystkim emocje midzy komunikujcymi si ludmi,
ujawniane za pomoc narzdzi znajdujcych si na podordziu muzyki itaca,
nie tylko w rozmowie i werbalnym komentowaniu wydarze. Byo to prawdziwe
wito, cho odbyo si wrodku tygodnia
wzaniedbanym budynku remizy, awikszo uczestnikw oczym potem mwili
wpada na chwil, eby zobaczy, jak potoczy si zabawa przy muzyce, ktra we wsi
(tej issiednich) zostaa ju zaliczona do
reliktw przeszoci, pamitanych gwnie
przez mieszkacw wstarszym wieku.
S rne odmiany pamici wsplnotowej t naleaoby zaliczy do sytuacyjnej,
do uruchomienia jej bogatych pokadw
potrzeba byo dobrze zagranej muzyki.
Zagranej dobrze, czyli adekwatnie do
Wychowanie Muzyczne
1 2015
http://www.wychmuz.pl
Kultura
kulturowych ispoecznych wspczesnej
wsi przekaz w wydaje si bowiem by
procesem bardzo wybirczym, wrcz chaotycznym. Dotyczy to nie tylko rodzin, ale
caych spoecznoci3. Naturalny przekaz,
bdcy konsekwencj prostego faktu, e
muzyka ta bya do funkcjonowania wsplnot wiejskich niezbdna, zosta wpewnym
momencie przerwany. Opublikowano na
ten temat kilka ciekawych opracowa,
wynikw bada, zapisw rozmw idebat4,
skromne rozmiary tego tekstu nie pozwalaj na zacytowanie wynikw tych niezwykle
ciekawych diagnoz ipodsumowa. Da si
wnich jednak dostrzec pewien wsplny
mianownik, godny przywoania tutaj wniosek: to nie muzyka umara sama zsiebie,
bo przestaa by atrakcyjna ipotrzebna, tylko co midzy ludmi si zmienio iumaro.
Amoe jednak tylko na chwil zamaro?
Tytuowe sformuowanie kultura wizi
nie jest moim autorskim pomysem, uywam go wnawizaniu do Petera Brooka
ijego koncepcji teatru jako elementu konstytuujcego culture of links5. wiadomie
cz termin wi zwiejsk kultur muzyczn, poniewa odnosi si on do niej na
bardzo istotnej paszczynie ijest sowem
kluczowym w prbie opisania pewnego
modelu edukacji muzycznej ikulturowej.
rda, inspiracje, motywacje
Po przyjciu zaproszenia do publikacji tekstu wniniejszym zeszycie dugo
Powysza refleksja nie wynika jedynie ze zwyczaju narzekania na czasy obecne czy zpublicystycznej mody. Wywodz j zwasnych obserwacji urodziam si wlatach 70. XX wieku na
tradycyjnej polskiej wsi ina przestrzeni ostatnich 20 lat obserwuj diametraln zmian wsposobie
ycia, praktykach religijnych, podtrzymywaniu wizi ssiedzkich itd.
4
Na ten temat ukazao si ostatnio bardzo ciekawe opracowanie: B. Fatyga, R. Michalski (red.),
Kultura ludowa. Teorie, praktyki, polityki, Instytut Stosowanych Nauk Spoecznych, Warszawa 2014.
Dostpne online: http://ozkultura.pl/files/kultura_ludowa.pdf.
5
Wtek ten jest jednym zkluczowych tematw rozmowy zRyszardem Michalskim, zamieszczonej na www.akademiakolberga.pl wzakadce Opowieci. Dzikuj mojemu rozmwcy za t istotn
itwrcz inspiracj.
3
http://www.wychmuz.pl
Wychowanie Muzyczne
1 2015
Kultura
przedstawi iskomentowa jego najwaniejsze komponenty. Jest nim portal internetowy projektu Akademia Kolberga 6,
na ktry skada si kilka specyficznie
ukierunkowanych programw, obejmujcych do szeroko obszar praktykowania, badania, dokumentowania, aprzede
wszystkim kontynuacji wiejskich tradycji
muzycznych.
Akademia Kolberga narodzia si wok
pomysu zbudowania sieci szk tradycji,
czyli konkretnych miejsc, wktrych spotykaj si nadawcy dyspozytariusze
dawnej kultury funkcjonujcej wrealiach
wspczesnej wsi i odbiorcy osoby,
ktre zrnych powodw poczuy si gotowe do nabycia kompetencji muzycznych
ipozamuzycznych. Mimo e wwikszoci
przypadkw motywacj ikluczem poszukiwa takich ludzi imiejsc bya fascynacja
wiejsk muzyk, pod jej pokrywk czsto
znajdziemy gbok potrzeb dotarcia do
zapomnianych (albo iwiadomie odrzuconych) zjawisk kultury imechanizmw
utrzymujcych wstanie rwnowagi kruch
rzeczywisto ludzkiego wiata.
W roku 2000 (a kusi, eby napisa
na przeomie tysicleci, bowiem wmojej osobistej historii by to z pewnoci
przeom tej miary) trafiam, dziki zaproszeniu kolegi, do wsi Przystaowice
Mae koo Przysuchy, gdzie mieszka (do
mierci w 2013 roku) wybitny skrzypek
Jan Gaca. Genialny muzyk, utalentowany
nauczyciel, ciepy, otwarty i wspaniay
czowiek. Spotkanie z nim i kilkanacie
lat nauki muzykanckiego rzemiosa nie
tyle zmieniy, co po prostu uksztatoway
moje pogldy na warto i pikno wiejskiej muzyki oraz jej niezwyky potencja wiziotwrczy i edukacyjny. Dziki
www.akademiakolberga.pl.
Zaoenia programowe szk znajduj si m.in. wtekcie Macieja urka, jednego zpomysodawcw programu. Zob. http://www.akademiakolberga.pl/project/szkoly-tradycji-istota-dzialania/.
6
7
10
Wychowanie Muzyczne
1 2015
http://www.wychmuz.pl
Kultura
programy, oparte na swoich dotychczasowych dowiadczeniach i dziaaniach
wwybranych lokalnych spoecznociach
w wojewdztwie dzkim, na Dolnym
lsku, Podkarpaciu, Lubelszczynie, Kielecczynie iKurpiach8.
Historie osobiste
Jeli przyjrzymy si uwanie tekstom
imateriaom zamieszczonym na portalu
Akademia Kolberga, to zauwaymy, e ich
autorzy i/lub bohaterowie nie realizuj
zaprogramowanej przez kogo, sztucznie
skonstruowanej idei, aswj wasny, osobisty, czsto niezwykle osobliwy scenariusz.
Lata powojenne wPolsce pokazay, e idee
typu odgrnego mog by (pocztkowo
nawet z pewnym sukcesem) wymylane
i uporczywie realizowane. Stosuj tutaj
oczywicie duy skrt mylowy, prbujc
naszkicowa obraz sytuacji, ktra skoczya si tym, e dla wielu osb muzyka
ikultura wsi (w karykaturalnej przecie,
wykrzywionej istylizowanej postaci) stay
si czym wrodzaju ciaa obcego, jakiej
dziwnej iniezrozumiaej kulturowej mutacji, prbujcej obj stanowisko kultury
dyurnej ioglnie obowizujcej. To jedna
strona medalu. Na drugiej mamy w zasadzie prawie cae pokolenie, ktre wiadomie od prawdziwej wiejskiej kultury
odeszo, poniewa pamitao j jako cz
wiata kojarzcego si zbied, ponieniem,
zacofaniem. Waciwie nie s to dwie
strony jednego medalu, ado odlege od
siebie bieguny, skrajne obrazy, pod postaci ktrych mona uj wycite zcaoci
fragmenty pokoleniowych dowiadcze.
Co jest pomidzy nimi? Osobiste poszukiwania imotywacje ludzi, ktrzy pojechali
na wie uczy si jej muzyki. Poszli krok
dalej ni znamienici poprzednicy, kilka
http://www.wychmuz.pl
Wychowanie Muzyczne
1 2015
11
Kultura
Nie tworz one matematycznego wzoru,
cho mona wnich zauway pewn powtarzalno sytuacji, wynikajc ze wsplnoty losw idowiadcze. Sytuacja ta jest
analogiczna do samej muzyki tradycyjnej
jeli mamy we wsi czterech wietnych
skrzypkw, kady bdzie gra inaczej,
mimo e nuta (jak zwyko si to nazywa
na wsi) kadego znich jest indywidualna
iinna ni pozostae ibdzie rozpoznawana
przez mieszkacw jako muzyka ztej wanie, konkretnej naszej wsi czy okolicy.
Kultura nie jest jednolita jak zupa-krem.
Nie ma jednego przepisu na to, co jest
wniej najwaniejsze, eby ya, dziaaa
imiaa dla ludzi gbokie znaczenie. eby
bya im niezbdna do ycia.
Zamiast podsumowania
Gwnym wyzwaniem, przed jakim
stanlimy podczas pracy nad omawianym
portalem, by nie sam wybr iselekcja materiaw, ale znalezienie metody ijzyka,
za pomoc ktrych daoby si sugestywnie
iadekwatnie do rzeczywistoci przedstawi ogrom rnorodnych i cennych dowiadcze wielu osb irodowisk. Wany
jest nie tylko opis, ale rwnie zachta do
spojrzenia na program Akademii Kolberga
jako na pewien model edukacji odwoujcy si do uniwersalnych mechanizmw
iwartoci, ktre moemy znale wkulturze tradycyjnej. Jest ona swoistym samosterujcym si systemem edukacyjnym,
kulturowym, ekologicznym wznaczeniu
gbokiej ekologii wizi spoecznych.
Wspominaam wyej otrudnociach
metodologicznych zwizanych ztumaczeniem na jzyk teoretyczny praktyk muzycznych ikulturowych przekazywanych
przez pokolenia wramach kultury oralnej,
poprzez przekaz bezporedni, anie dokument, zapis nutowy czy nawet odwoujc
si do mediw najbardziej wspczesnych
film lub Internet. Na koniec zacytuj
12
Wychowanie Muzyczne
1 2015
fragment opisu, jaki zamiecilimy wjednej zzakadek (filmy), kiedy zastanawialimy si, wjakich sowach zaprosi do obejrzenia filmw bdcych prb uchwycenia
sytuacji zasadniczo niedefiniowalnych.
Takich, w ktrych po prostu trzeba si
znale, eby wpeni zrozumie, czym s
iczego nas ucz.
10 sw kluczy (Piotr Piszczatowski):
przygoda, amnezja, sekret, dziurka od klucza, dziadek, alchemia, niebo, kieszonkowiec, orient express, itaka.
Odpowied redakcji (Ewa Grochowska):
Przygoda. Oprcz mudnego procesu uczenia si nietemperowanych skal, powykrcanych zawioci rytmu, dynamiki, ktra
wyrzuca na orbit okooziemsk dopty,
dopki si jej cho troch nie zrozumie
spotkanie zmuzyk wiejsk jest przygod,
porwnywaln z niewielk liczb innych
yciowych dowiadcze. Klarnecista Stanisaw Witkowski mwi: to s melodie wzite
zludzkich ust. To dua sztuka iodpowiedzialno, by umie przyj je jak swoje iodnale si wludzkim, zwykym, codziennym
wymiarze tego wiata.
Jest to wiat, ktry zmaga si zamnezj swoich mieszkacw, zapominajcych
otym, co jeszcze 30 lat temu dla ich rodzicw byo jak powietrze: bez tego nie byo
chrzcin, wesela, pogrzebu. Czyli muzyka.
Nie ta zradia, komponowana po to, eby j
jak najlepiej sprzeda, ale nasza, tutejsza,
piewana przez ciotk, grana na skrzypcach
przez ssiada wirtuoza.
Myli si ten, kto sdzi, e mona opisa j wkompendium, zamrozi wnutach.
Muzykanci mieli swoje patenty, tajemnice, sekrety. Na jednym znagra Andrzeja
Biekowskiego zlat 70. sycha niesamowite
brzmienie skrzypiec. Przecie skrzypek nie
uywa przetwornika, programu do obrbki
dwiku. Jak uzyska to brzmienie? Sekret.
Wprawne i patrzce z mioci do tej
muzyki oko jest wstanie dostrzec niuanse.
Czasem jak przez dziurk od klucza, na rozmytym tle, ale wci dobrze widoczne.
http://www.wychmuz.pl
Kultura
Jest to wiat dziadkw, bowiem wielu
naszych rodzicw zostawio za sob wie
ipami ojej kulturze. By moe ich wnuki
zobacz wniej jeszcze co innego uczymy
si tej muzyki, robimy filmy rwnie zmyl
onich, eby mogy zobaczy ludzi iusysze
muzyk, ktr pokochalimy. Przy odrobinie
szczcia nie bdzie ona za kilkadziesit lat
jedynie reliktem przeszoci.
Wydawaoby si, e zawioci tej muzyki,
zadziwiajce zarwno tak zwanych amatorw mionikw, jak ispecw od muzyki,
nale bardziej do wiata alchemii imagii
9
http://www.akademiakolberga.pl/project/filmy-akademii-kolberga/.
Patronat medialny
Moje inspiracje
muz yczne
Prywatna Szkoa Muzyczna Istopnia im. Ignacego Jana Paderewskiego
wNaczowie zaprasza do wzicia udziau wXVI edycji konkursu Moje
inspiracje muzyczne, przebiegajcej pod hasem Fermata rado ycia na lata.
Ide konkursu jest pobudzanie twrczego wyraania uczu idozna wywoywanych muzyk. Chcemy,
by kademu uczestnik mg twrczo odkrywa samego siebie. Pragniemy, aby sam udzia wzmaganiach sta si nagrod idawa motywacj do dalszej pracy wdeniu do znalezienia wasnego miejsca
wwiecie. Fermata jest to czas na zatrzymanie, na chwil zadumy irefleksj, na zanurzenie si wulubion
muzyk, ktra mamy nadziej wyzwoli rado twrczoci plastycznej iliterackiej.
Konkurs przebiega wtrzech kategoriach:
1. plastycznej,
2. literackiej wdziedzinie poezji iprozy (krtkich form literackich),
3. instrumentalnej dla szk muzycznych Istopnia.
W dwch pierwszych kategoriach rywalizacja przebiega zpodziaam na grupy wiekowe; wdrugiej
kategorii dodatkow osobn grup tworz uczniowie szk plastycznych. Liczba nadesanych prac istosowane techniki artystycznego wyrazu s dowolne. Przy ocenie prac jury wemie pod uwag zgodno
ztematem edycji, technik ioryginalno przekazu.
Termin nadsyania prac upywa 30marca 2015roku.
Fina przewidziany jest na 3czerwca 2015 roku. Konkursowi patronuje MKiDN.
Regulamin trzeciej kategorii jest dostpny na stronach organizatora konkursu:
h t t p : / / w w w . p s m n . p l
http://www.wychmuz.pl
Wychowanie Muzyczne
1 2015
13