Drewniane cerkwie Marmaroszu

Drewniane cerkwie Marmaroszu

Drewniane cerkwie
Marmaroszua
Obiekt z listy wiatowego dziedzictwa
UNESCO

Kraj

Rumunia

Typ

kulturowe

Speniane kryterium IV
[1]

Charakterystyka

#904

Regionb

Europa i Ameryka Pnocna

Historia wpisania na list

Wpisanie na list

1999
na 23. sesji

[2]
a Oficjalna nazwa wpisana na licie UNESCO
[3]
b Oficjalny podzia dokonany przez UNESCO

Drewniane cerkwie Marmaroszu grupa

unikalnych,
drewnianych
cerkwi,
pooonych w pnocnej Rumunii, w
regionie Marmarosz (Maramuresz).
W 1999 roku osiem z nich, pochodzcych z
XVII i XVIII w., zostao wpisanych na list
wiatowego dziedzictwa UNESCO.

Cerkwie
Cerkwie wpisane na list UNESCO:
cerkiew pod wezwaniem Ofiarowania
Maryi w wityni w Brsana z 1720 r.
4749'15N 2403'21E47.82083, 24.05583 [4]

Rozmieszczenie cerkwi wpisanych na list UNESCO na tle granic okrgu

Marmarosz

cerkiew pod wezwaniem w. Mikoaja (Josani, czyli "dolna") w Budeti z 1643 r. 4743'26N
2358'43E47.72389, 23.97861 [5]
cerkiew pod wezwaniem w. Paraskewy w Deseti z 1770 r. 4746'27N 2351'24E47.77417, 23.85667 [6]

Drewniane cerkwie Marmaroszu

cerkiew pod wezwaniem Niepokalanego Poczcia Marii Dziewicy (din Vale, czyli "w dolinie") w Ieud z 1717 r.
4740'37N 2414'18E47.67694, 24.23833 [7]
cerkiew pod wezwaniem witych Archaniow w Plopi z 1798 r. 4735'30N 2336'16E47.59167, 23.60444
[8]

cerkiew pod wezwaniem w. Paraskewy Poienile Izei z 1604 r. 4741'56N 2406'54E47.69889, 24.115 [9]
cerkiew pod wezwaniem witych Archaniow w Rogoz z 1663 r. 4728'12N 2355'42E47.47, 23.92833 [10]
cerkiew pod wezwaniem witych Archaniow w urdeti z 1721 r. 4736'24N 2345'24E47.60667, 23.75667
[11]

Historia
Grzysty Marmarosz przez ca swoj histori by krajem trudno dostpnym, odizolowanym od reszty wiata i
penicym rol peryferyjn. Z tego te powodu do regionw wiejskich tej krainy architektura murowana docieraa
bardzo rzadko. By moe z tego powodu budowniczowie drewnianych cerkwi i innych budowli (region synie m.in.
take z piknie rzebionych bram) osignli w swoim fachu poziom mistrzowski, pozostawiajc po sobie arcydziea
ciesielstwa.
Cerkwie tutejsze budowano ju od wiekw, jednak z uwagi na materia, z ktrego je wykonano, czsto ulegay one
zniszczeniu (ostatni najazd tatarski nawiedzi ten region na pocztku XVIII w.). Z tego te powodu zachowane do
dzisiaj najstarsze cerkwie pochodz z XVII stulecia, cho znane s nawet czternastowieczne pisemne wzmianki o
tutejszych cerkwiach.
Ludno regionu przez wieki pozostawaa prawosawna; nacisk Kocioa katolickiego od momentu przejcia wadzy
przez Habsburgw austriackich (pod koniec XVII w.) spowodowa jednak szybkie przejcie tutejszej ludnoci do
Kocioa greckokatolickiego (na mocy unii w Mukaczewie w 1713 r.), przy zachowaniu niezmienionej
obrzdowoci. Zlikwidowano wwczas wiele monastyrw, ktrych cerkwie niekiedy przenoszono do centrum wsi.
Koci unicki mocno ucierpia za rzdw komunistycznych w powojennej Rumunii. Ju w 1948 r. cz
duchownych unickich zmuszono do odwoania unii, pozostaych dziaajcych nielegalnie przeladowano. Koci
unicki na powrt zalegalizowano dopiero w 1990 r., podj wwczas starania o odzyskanie odebranego po II wojnie
wiatowej majtku, ktre zaowocoway licznymi sporami z Cerkwi prawosawn, toczcymi si do dzisiaj[12] .
Cerkwie marmaroskie czsto s dzisiaj traktowane jako wyznacznik narodowego stylu architektonicznego Rumunii.
Decyduje o tym ich wiejski charakter, brak naleciaoci architektury bizantyskiej (widoczny wpyw gotyku bywa
natomiast czsto bagatelizowany), w zwizku z czym ich architektur traktuje si jako "autentyczn" architektur
miejscow, nierozerwalnie zwizan z duchem tutejszej ludnoci, ktra jest postrzegana jako stranik narodowych
wartoci. Tendencja ta zaowocowaa pod koniec XX w. m.in. budow szeregu cerkwi w stylu marmaroskim w
Bukareszcie i innych miejscach kraju, a take budow nowych, zakrojonych na szerok skal zaoe
monastycznych w samym Marmaroszu.

Architektura
Architektura drewnianych cerkwi marmaroskich nawizuje zarwno do wzorcw cerkiewnych innych terytoriw
rumuskich, jak i do kociow katolickich. Plan cerkwi, nawizujcy do architektury Zachodu, zazwyczaj jest
dwudzielny, zoony z dwch prostoktw: od wschodu mniejszego (czsto zamknitego trjdzielnie tworzc w
ten sposb form apsydy), ktry mieci sanktuarium (odpowiednik katolickiego prezbiterium), oraz od zachodu
wikszego (szerszego, wyduonego, odpowiednika zachodniego korpusu nawowego), wewntrznie jednak
podzielonego ju zgodnie z prawosawnymi wzorami cian z przejciami na naw i przednawie, penice funkcj
babica (podzia ten nie jest zaznaczony na zewntrz budynku). Typowy dla cerkwi marmaroskich jest te
dostawiany do fasady zachodniej przedsionek (zwany tu pridvor) o charakterze podcieniowym, czsto pitrowy.
Wntrza wityni pokryte s faszywymi sklepieniami, a przednawia stropami. Sanktuarium oddziela od reszty
wityni ikonostas.

Drewniane cerkwie Marmaroszu

Cerkwie charakteryzuj si wysokimi dachami, jednokalenicowymi, zwykle czterospadowymi, wsplnymi dla

caego obiektu, lub podzielonymi na dwie czci (oddzielny dach dla sanktuarium), krytymi kilkoma (nawet
szecioma) warstwami gontu o specyficznej, lokalnej formie. witynie zwieczone s wysokimi (najwysza, w
urdeti, ma 54 m wysokoci), smukymi wieami, ktre wznosz si nad pitrowym przedsionkiem, a jeli
przedsionka nie ma lub nie jest on pitrowy nad przednawiem. W architekturze wie wyranie wida wpywy
gotyku (wystpujce niekiedy mae, smuke wieyczki otaczajce centraln iglic troch przypominaj hem wiey
kocioa mariackiego w Krakowie). Inne elementy cerkwi przywodz skojarzenia z architektur drewnian
Maopolski (mona tu mwi o wsplnych, karpackich wzorcach) np. zwenie zrbu cian na pewnej wysokoci
uskokiem, przykrytym z zewntrz daszkiem pulpitowym na caym obwodzie wityni lub danym jej segmencie.
Cerkwie w Marmaroszu wyrnia to, e ich wiee s integralnie zwizane z przednawiem lub przedsionkiem,
podczas gdy wiee cerkwi budowanych bardziej na zachd Karpat, mimo tworzenia jednej sylwetki ze wityni,
posiadaj odrbn konstrukcj.
Na budow cerkwi uywano drewna dbowego, jodowego czy sosnowego. Belki ukadano w konstrukcj zrbow,
podobnie jak w przypadku innych budowli tego regionu. Niekiedy do budowli cerkwi nie uywano nawet gwodzi.

Wystrj
Cerkwie zdobione s w dwojaki sposb. Pierwsz form zdobnictwa s ornamenty ciesielskie, obecne na ich
cianach (zarwno wewntrz jak i zewntrz). Stosowane tu symbole maj nie tylko wyraz chrzecijaski, lecz
nawizuj te czsto do symboliki zwizanej z dawnymi kultami pogaskimi, ktrych lady do dzi mona odnale
w lokalnej tradycji. Drug popularn form dekoracji s polichromie wntrz cerkiewnych, obecne na ikonostasach,
stropach czy cianach. W cerkwiach wpisanych na list UNESCO powstaway one w XVIII i XIX w. Wykonywano
je bd na ptnie przyklejonym do drewna, bd na samym drewnie, odpowiednio zagruntowanym z wypenionymi
szparami midzy deskami. Malowida przedstawiaj sceny biblijne, ktre peni funkcj moralizatorsk. Niekiedy
zawieraj aluzje do wczesnej sytuacji politycznej (warto zwrci uwag na postaci potpionych w scenach Sdu
Ostatecznego, czsto obecnego w przednawiu).

Galeria

Cerkiew w Ieud widoczny

m.in. dach pulpitowy
pokrywajcy uskok ciany oraz
wysoka iglica)

Cerkiew w Ieud schemat

konstrukcyjny

Cerkiew w Budeti
widoczny m.in. dach
pulpitowy pokrywajcy
uskok ciany wieyczki
otaczajce iglic

Cerkiew w Glod widoczny

m.in. podcie od zachodu oraz
wieyczki otaczajce iglic

Drewniane cerkwie Marmaroszu

Cerkiew w Deseti zrbowa

konstrukcja wityni

Cerkiew w
Budeti
zdobiony portal

Cerkiew w Ieud
malowida w
przednawiu, fragment
sceny Sdu
Ostatecznego

Przypisy
[1] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 904
[2] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list
[3] http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ ?search=& search_by_country=& type=& media=& region=& order=region
[4] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=pl& pagename=Drewniane_cerkwie_Marmaroszu&
params=47_49_15_N_24_3_21_E_
[5] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=pl& pagename=Drewniane_cerkwie_Marmaroszu&
params=47_43_26_N_23_58_43_E_
[6] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=pl& pagename=Drewniane_cerkwie_Marmaroszu&
params=47_46_27_N_23_51_24_E_
[7] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=pl& pagename=Drewniane_cerkwie_Marmaroszu&
params=47_40_37_N_24_14_18_E_
[8] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=pl& pagename=Drewniane_cerkwie_Marmaroszu&
params=47_35_30_N_23_36_16_E_
[9] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=pl& pagename=Drewniane_cerkwie_Marmaroszu&
params=47_41_56_N_24_6_54_E_
[10] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=pl& pagename=Drewniane_cerkwie_Marmaroszu&
params=47_28_12_N_23_55_42_E_
[11] http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=pl& pagename=Drewniane_cerkwie_Marmaroszu&
params=47_36_24_N_23_45_24_E_
[12] Przykadem tego sporu jest walka Cerkwi prawosawnej i Kocioa unickiego o cerkiew w Budeti, por. informacja o wyroku sdu w tej
sprawie (http:/ / portal. just. ro/ InstantaDosar. aspx?idInstitutie=33& d=MzA3MDAwMDAwMDAwMDM5OTE*).

Zobacz te
Drewniane kocioy poudniowej Maopolski
Drewniane kocioy w sowackich Karpatach

Bibliografia
1. Ryszard Brykowski, Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki: Sztuka Rumunii. Wrocaw Warszawa Krakw
Gdask: Zakad Narodowy imienia Ossoliskich Wydawnictwo, 1979, ss. 165167. ISBN 83-04-00121-7.
2. ukasz Galusek, Aleksandru Dumitru, Tomasz Poller: Transylwania. Twierdza rumuskich Karpat. Krakw:
Wydawnictwo Bezdroa, 2003, ss. 361368. ISBN 83-918869-0-5.
3. Witold Korsak, Jacek Tokarski: Rumunia. Bielsko-Biaa: Pascal, 2004, ss. 251252, 257259. ISBN
83-7304-380-2.
4. ukasz Galusek, Micha Jurecki: Rumunia. Przestrze sztuka kultura. Olszanica: Wydawnictwo Bosz, 2008,
ss. 106121. ISBN 978-83-7576-038-5.

Drewniane cerkwie Marmaroszu

Linki zewntrzne
UNESCO's World Heritage List from Romania: The Maramures wooden churches (http://www.cimec.ro/
Monumente/unesco/UNESCOen/indexMaram.htm) (ang.). [dostp 31 lipca 2009].
Romanian Monasteries: Maramures Wooden Churches (http://www.romanianmonasteries.org/maramures/
maramures-wooden-churches) (ang.rum.). [dostp 26 sierpnia 2009 r.].
Tomasz Ostrowski: Tam, gdzie neolit czy si z gotykiem, czyli rzecz o drewnianych "kocikach" w
Maramuresz (http://web.archive.org/web/20050218004747/barbarzynca.pl/Artukuly/1_2.htm) (pol.). W:
Barbarzyca [on-line]. 1998. [dostp 2010-08-22].

rda i autorzy artykuu

rda i autorzy artykuu

Drewniane cerkwie Marmaroszu rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=22957800 Autorzy: Agewa79, Andrzej Matras, Grzegorz B., Kleib, Marij, Stiepan Pietrov

rda, licencje i autorzy grafik

Plik:Budesti Josani.ulita.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Budesti_Josani.ulita.jpg Licencja: Creative Commons Attribution 2.5 Autorzy: Original uploader was
Alexandru Babo (Albabos at ro.wikipedia)
Plik:Flag of Romania.svg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Flag_of_Romania.svg Licencja: Public Domain Autorzy: User:AdiJapan
Plik:Wooden Churches of Maramures.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wooden_Churches_of_Maramures.jpg Licencja: GNU Free Documentation License Autorzy:
Meichs
Plik:Ieud deal.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Ieud_deal.jpg Licencja: Creative Commons Attribution 2.5 Autorzy: Original uploader was Bogdan salaj at
ro.wikipedia
Plik:Ieud Deal.axonometrie.7.97.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Ieud_Deal.axonometrie.7.97.jpg Licencja: Creative Commons Attribution 2.5 Autorzy: Original
uploader was Albabos at ro.wikipedia
Plik:Budesti Josani.SV.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Budesti_Josani.SV.jpg Licencja: Creative Commons Attribution 2.5 Autorzy: Alexandru Babos
Plik:Biserica din Glod.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Biserica_din_Glod.jpg Licencja: Creative Commons Attribution 2.5 Autorzy: Bogdan Ilie. Original uploader
was Bogdan salaj at ro.wikipedia
Plik:Desesti wooden church08.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Desesti_wooden_church08.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Roamata
Plik:Budesti wooden church14.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Budesti_wooden_church14.jpg Licencja: Public Domain Autorzy: Roamata
Plik:Ieud Deal.vama pt sfada.7.97.jpg rdo: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Ieud_Deal.vama_pt_sfada.7.97.jpg Licencja: Creative Commons Attribution 2.5 Autorzy:
Original uploader was Albabos at ro.wikipedia

Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/ / creativecommons. org/ licenses/ by-sa/ 3. 0/