2010-11-06

HAAS - UCHO
Ucho ludzkie rejestruje fale periodyczne tylko w zakresie
czstotliwoci od 20 do 20 000 Hz.

HAAS, DRGANIA,
POLE ELEKTROMAGNETYCZNE

Zakres ten, nazywany zakresem syszalnoci, nie jest cile

jednakowy u wszystkich ludzi. Grna granica zakresu
syszalnoci, zwaszcza u ludzi starszych, bywa czsto obniona
o kilka tysicy hercw.
Minimalne natenie fali dwikowej, ktr jest w stanie
zarejestrowa ucho ludzkie, nosi nazw progu syszalnoci
(0dB).
Maksymalne natenie, powyej ktrego fala dwikowa nie
wywouje ju wraenia suchowego, lecz staje si przyczyn
blu ucha, nosi nazw granicy blu (140dB).

OTOCZENIE - HAAS
140 dB
130 dB
120 dB
110 dB
100 dB
90 dB
80 dB
70 dB
50/60 dB
40 dB
20 dB
10 dB
0 dB

- prg blu
- startujcy odrzutowiec
- niskie obroty silnika odrzutowego
- grupa rockowa
- mot pneumatyczny
- ruch uliczny
- pocig
- odkurzacz
- ruchliwe biuro
- tum
- rozmowa
- biblioteka
- dwiki okolic wiejskich

HAAS USZKADZA SUCH I MOE DOPROWADZI DO JEGO UTRATY

Pod wpywem haasu nastpuje:

a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)

kurcz drobnych naczy ttniczych,

wystpuj zmiany w funkcjonowaniu ukadu
nerwowego,
zmniejsza si funkcja linianek i bony luzowe
odka,
wystpuj zakcenia wzroku np. upoledzenie
rozrniania barw i graniczenie pola widzenia,
obnia si precyzja ruchw,
zmniejsza wydolno psychiczna,
nastpuje szybsze zmczenie.

OTOCZENIE HAAS (c.d.)

Haas kolejowy, z uwagi na sw cykliczno, a take na
stosunkowo wysokie poziomy dwiku, moe stwarza
problemy na terenach otaczajcych linie kolejowe.
Zakady przemysowe s rdami haasu wywoanymi
prac maszyn i urzdze.
Wewntrz hal przemysowych haas siga 80 125 dB i w
znacznym nateniu przenosi si na tereny ssiadujce.
W ssiedztwie zakadw przemysowych poziomy dwiku
osigaj wartoci od 50 dB (mao uciliwe) do
90 dB (bardzo uciliwe).

HAAS - PRACOWNIK
Haas w rodowisku pracy jest jednym z najczciej
wystpujcych czynnikw szkodliwych i uciliwych.
Instytut Medycyny Pracy szacuje, e w Polsce ponad
600 tys. pracownikw jest zatrudnionych w warunkach
naraenia na nadmierny haas.
Corocznie odnotowywanych jest ponad 3000 nowych
przypadkw zawodowego uszkodzenia suchu.

2010-11-06

PARAMETRY CHARAKTERYZUJCE
CHARAKTERYZUJCE HAAS

Haas maszyn
A. skorygowany poziom mocy akustycznej
B. poziom dwiku na stanowisku pracy,
C. poziom mocy akustycznej w pasmach czstotliwoci,
D. poziom cinienia akustycznego w pasmach czstotliwoci
na stanowiskach pracy,
E. wskanik kierunkowoci rda,
F. poziom cinienia akustycznego w pasmach czstotliwoci
i poziom dwiku , mierzony w okrelonych punktach
pomiarowych (np. w razie niemoliwoci okrelenia
poziomu mocy akustycznej).

METODY OKRELANIA PARAMETRW HAASU

Do najdokadniejszych nale metody okrelania mocy
akustycznej maszyn w komorach i pomieszczeniach
pogosowych i bezechowych.
Istniej metody okrelania tych parametrw w
swobodnym polu akustycznym nad powierzchni
odbijajc dwik, metody orientacyjne i specjalne.
Uywa si w tym celu bardzo czuych mikrofonw i
magnetofonw rejestrujcych emitowany dwik,
ktry poddawany jest potem analizie komputerowej.

HAAS - OGRANICZENIA

DOPUSZCZALNE WARTOCI
Dopuszczalne wartoci poziomu dwiku w miejscu
pracy okrelaj przepisy, normy i zalecenia, ktre
okrelaj dopuszczalny poziom haasu na stanowisku
pracy.
poziom ekspozycji dziennej (8 h) nie powinien
przekracza 85 dB,
poziom ekspozycji tygodniowej nie moe
przekracza 85 dB dziennie,
max. poziom dwiku nie moe przekroczy 115 dB,
szczytowy poziom dwiku nie moe przekroczy
wartoci 135 dB.

DOPUSZCZALNA EKSPOZYCJA W USA 1973

Okresy najduszej
dopuszczalnej
ekspozycji na haas
(godz.)

Poziom natenia haasu (dB A)

8
4
2
1
30 min
15 min
7,5 min

85
90
85
100
105
110
115

Uwaa si, e ekspozycja na haas przekraczajcy 85 dB jest

moliwa bez uszczerbku dla zdrowia w przypadku stosowania
przerw w pracy lub ograniczaniu czasu pracy w ekspozycji.
Np. praca w cigym haasie w granicach 95-100 dB nie moe trwa
dziennie duej ni 40-100 min., za praca w haasie do 110 dB - nie
duej ni 10 minut dziennie.
W przypadku naraenia pracownikw na haas o rnym poziomie
naraenia w czasie naley okreli ekwiwalentny poziom haasu,
ktry jest sum stosunku najwyszej dopuszczalnej ekspozycji na
haas w poszczeglnych poziomach natenia do okresu faktycznej
ekspozycji w tych samych poziomach.
Jeeli suma tych stosunkw przekracza liczb 1 to przyjmuje si,
e zostaa przekroczona dopuszczalna dawka haasu.

HAAS SYSZALNY

W rodowisku pracy wystpuje nie tylko

haas syszalny tonalny, ale rwnie
haas o czstotliwociach niesyszalnych
dla ucha ludzkiego.

2010-11-06

HAAS INFRAD
INFRADWIKOWY
o bardzo niskiej czstotliwoci, poniej 20 Hz emitowany jest
przez maszyny i urzdzenia przepywowe, takie jak sprarki,
silniki wysokoprne, moty, wentylatory przemysowe,
dmuchawy wielkopiecowe.
rdem infradwikw mog by masy wody w zaporach i
kanaach wodnych, transport ldowy, wodny i lotnictwo.
Fale infradwikowe osigaj bardzo due dugoci (najkrtsza
fala ma dugo 17m) mog si rozchodzi na due odlegoci od
rda (nawet setki km) i stwarza w ten sposb zagroenie na
znacznym obszarze.

HAAS ULTRADWIKOWY
Haas ultradwikowy o wysokiej czstotliwoci, powyej
20 000 Hz (20 kHz) emitowany jest przez midzy innymi:
lutownice ultradwikowe, wanny lutownicze, zgrzewarki,
puczki, narzdzia pneumatyczne, sprarki, palniki,
niektre maszyny wkiennicze.
Ultradwiki
s
wykorzystywane
w
procesach
technologicznych, a take w diagnostyce medycznej, w
przemyle spoywczym, w defektoskopii itp.
Ultradwiki mog by bardzo niebezpieczne przy
nieodpowiednim
stosowaniu
i
nieprzestrzeganiu
podstawowych zasad obsugi urzdze ultradwikowych.

ZAPOBIEGANIE
Naley dy do takiego ustawienia maszyn, aby dwiki przez
nie emitowane nie nakaday si na siebie i nie nasilay haasu
oglnego.
Komasowanie haaliwych urzdze w jednym miejscu i
poprzez np. automatyk ograniczanie liczby osb zagroonych.
Wyposaanie w specjalne ochrony i ograniczanie czasu
ekspozycji.
Dobre rezultaty uzyskuje si zastosjc specjalne ekrany
dwikochonne, paneli, materiaw dwikoizolacyjnych i
dwikochonnych .
Podstawow metod walki z haasem jest likwidowanie jego
rde i nie tworzenie nowych.

HAAS INFRADWIKOWY
- DZIAANIE DESTRUKCYJNE
Haas ten u rda moe osiga poziom dochodzcy
do 135 dB.
Od wartoci poziomw 130 dB moe wystpowa
dodatkowo
zjawisko
rezonansu
narzdw
wewntrznych, ktre moe doprowadzi do zaburze
w funkcjonowaniu komrek, tkanek i narzdw.
Dla poziomw powyej 160 dB nastpuje mechaniczne
zniszczenie struktur organizmu.

WYBUCH - HUK
Szczeglnie dokuczliwy jest haas wystpujcy w postaci
pojedynczych impulsw dwikowych (trzask, huk) lub
w postaci cigw takich impulsw.
Dwiki o poziomach niszych, nie s dla organizmu
obojtne.
le
s
tolerowane
bodce
nage,
niespodziewane.
Haas nagy i krtkotrway, o duym nateniu odczuwa
si czsto jako stresogenny efekt zaskoczenia, ktry w
pewnych warunkach moe by szkodliwy dla zdrowia.

POZIOMY HAASU
Haasy syszalne mona podzieli w zalenoci od ich poziomu na
pi nastpujcych grup:
1) poniej 35 dB nieszkodliwe dla zdrowia, mog by
denerwujce lub przeszkadza w pracy wymagajcej skupienia,
2) 35 70 dB wpywaj na zmczenie ukadu nerwowego
czowieka, powanie utrudniaj zrozumiao mowy, zasypianie
i wypoczynek,
3) 70 85 dB wpywaj na znaczne zmniejszenie wydajnoci
pracy, mog by szkodliwe dla zdrowia i powodowa uszkodzenie
suchu,
4) 85 130 dB powoduj liczne schorzenia organizmu ludzkiego,
uniemoliwiaj zrozumiao mowy nawet z odlegoci 0,5 m,
5) powyej 130 dB powoduj trwae uszkodzenie suchu,
wywouj pobudzenie do drga organw wewntrznych
czowieka powodujc ich schorzenia.

2010-11-06

DZIAANIE HAASU

a) bezporednie na ucho rodkowe

b) wewntrzne,
c) porednie na ukad nerwowy i psychik oraz na zasadzie
odruchu na inne narzdy.
Stosunkowo rzadko spotyka si haas o bardzo wysokich
poziomach (sto kilkadziesit dB). Docierajc do ucha, ma
on tak due cinienie, i w sposb mechaniczny niszczy
narzd suchu (uszkadza bbenek). Efektem tego jest
natychmiastowa i trwaa guchota.

ADAPTACJA
Adaptacja polega na czasowym obnieniu progu
syszenia. Oznacza to tyle, e po pewnym czasie such
wraca do normy.
Ekspozycja na haas (szczeglnie o duym nateniu) jest
zbyt duga - moe doj do tzw. zmczenia suchu, a
wic trwaego uszkodzenia komrek orzsionych
narzdu Cortiego w limaku ucha.

Dugotrwae dziaanie haasu o poziomie powyej 85 dB

powoduje narastanie zjawiska uszkodzenia suchu, a w
ekstremalnych sytuacjach, do guchoty wcznie.

ODDZIAYWANIE NA ORGANIZM

Przy wartociach powyej 65 dB ma miejsce wyrane

nasilenie stanw irytacji i napi emocjonalnych,
spowolnienie reakcji psychomotorycznych, obnienie
zdolnoci koordynacji, zakcenie koncentracji uwagi.
Haas przyczynia si do wielu niespecyficznych zaburze
oglnoustrojowych.
Pobudzenia orodka podwzgrzowo przysadkowo nadnerczego, sterujcego funkcjami wegetatywnymi i
hormonalnymi, moe wywoywa odruchowe reakcje w
wielu narzdach, zmieniajc ich stan funkcjonalny.

ZWALCZANIE HAASU
POCHODZENIA KOMUNIKACYJNEGO

Zwalczanie powinno si odbywa poprzez:

ograniczenie ruchu pojazdw,
popraw stanu nawierzchni ulic i torowisk,
modernizacj konstrukcji wytwarzanych pojazdw
mechanicznych,
wprowadzenie urzdze przeciwhaasowych
w pojazdach mechanicznych (izolacje akustyczne,
udoskonalone tumiki wydechu, wtrny obieg spalin),
tworzenie wok tras barier, ekranw dwikowych,
stosowanie w budownictwie konstrukcji i materiaw
stanowicych barier dla haasu (pyty, okna, drzwi,
ciany dwikochonne),
tworzenie obwodnic i objazdw wok miast.

ODDZIAYWANIE NA ORGANIZM (c.d.)

Stwierdzono zaburzenia w przemianie wglowodanw,
tuszczw i biaek, zmiany napicia mini szkieletowych,
wraliwoci receptorw itp. Znaczne i rozlege zakcenia
rejestruje si zwaszcza w ukadzie sercowo-naczyniowym
(skurcz obwodowy naczy krwiononych, zmiany cinienia
krwi i czstoci akcji serca).
Stwierdzono czstsze objawy zakce ze strony:
- ukadu pokarmowego
- ukadu ruchu (ble mini i staww)
- ukadu dokrewnego (choroby przemiany materii)
- ukadu nerwowego (zakcenia rwnowag emocjonalnej,
stan napicia i niepokoju, trudnoci z zasypianiem,
niespokojny sen, uczucie niewyspania, nerwice, cige
zmczenie).

OCHRONA PRZED HAASEM PRZEMYSOWYM

PRZEMYSOWYM

a) wprowadzenie tumikw akustycznych, ochronnikw

suchu (wkadek, nausznikw, hemw ochronnych);
b) dobr mao haaliwej technologii produkcji, maszyn,
urzdze, instalacji oraz rodkw transportu;
c) zastosowanie automatyzacji, robotyzacji i hermetyzacji
produkcji haaliwej, szczeglnie uciliwej dla
rodowiska;
d) wykonywanie zabezpiecze przeciwhaasowych w
postaci fundamentw, drzwi, okien, ekranw
dwikochonnych;

2010-11-06

OCHRONA PRZED HAASEM PRZEMYSOWYM

PRZEMYSOWYM (c.d.)

ZATRUDNIENIE

e) stosowanie obudw dwikochonnych na haaliwe

urzdzenia i maszyny oraz wibroizolatorw w postaci

podkadek pod urzdzenia;
f) wykorzystywanie pyt dwikochonnych z weny
mineralnej, pianki poliuretanowej, folii polietylowej,
gumy piankowej;
g) optymalizacj warunkw pracy (waciwa odzie
ochronna, skrcony czas pracy do 6 godzin,
profilaktyka lekarska);
h) stworzenie odrbnych norm dopuszczalnego haasu
w strefie pracy, miejsca zamieszkania oraz miejscu
wypoczynku.

OSOBOZAGROENIA NA 1000 ZATRUDNIONYCH

OSOBOZAGROENIA W 2003 ROKU

C GRNICTWO
I KOPALNICTWO
17 - Wkiennictwo
20 - Produkcja drewna i
wyrobw
z drewna oraz z korka
(oprcz
mebli), artykuw ze somy
i materiaw uywanych do
wyplatania
27 - Produkcja metali
28 - Produkcja metalowych
wyrobw gotowych,
z wyjtkiem maszyn i
urzdze
35 - Produkcja pozostaego
sprztu transportowego

ZATRUDNIENIE W WARUNKACH ZAGROE HAASEM W 2003 R

OBUSTRONNY TRWAY UBYTEK SUCHU

C GRNICTWO
I KOPALNICTWO
17 - Wkiennictwo
20 - Produkcja drewna i
wyrobw
z drewna oraz z korka
(oprcz
mebli), artykuw ze somy
i materiaw uywanych do
wyplatania
27 - Produkcja metali
28 - Produkcja metalowych
wyrobw gotowych,
z wyjtkiem maszyn i
urzdze
35 - Produkcja pozostaego
sprztu transportowego

2010-11-06

OBUSTRONNY TRWAY UBYTEK SUCHU (c.d.)

DRGANIA
Drganiami nazywa si zmiany wielkoci
fizycznej wystpujce w funkcji czasu i
polegajce na tym, e jej wartoci s na
przemian rosnce i malejce wzgldem pewnego
poziomu odniesienia.
Wibracje
(drgania
mechaniczne),
to
niskoczstotliwociowe drgania akustyczne
rozprzestrzeniajce si w orodkach staych.

WIBRACJE
PODZIA DRGA MECHANICZNYCH I ZE WZGLDU
NA MIEJSCE WNIKANIA

1) Drgania o dziaaniu oglnym, przenikajce do

organizmu czowieka przez jego nogi, miednic,
plecy, boki.
2) Drgania o dziaaniu miejscowym oddziaujce na
organizm czowieka przez jego koczyny grne.

Z biologicznego punktu - przekazywanie drga mechanicznych

ze rda drga na poszczeglne tkanki czowieka lub cay
organizm.
Wibracja ciaa- ciao ludzkie zostaje wprowadzone w rytmiczne
drgania.
Drgania mechaniczne mog doprowadzi do choroby
wibracyjnej lub wywoa wegatywne schorzenia narzdw
wewntrznych
W zakresie czstoci od 3 do 20 Hz drgania mechaniczne
wskutek zakce regulacji, powoduj obnienie sprawnoci
psychicznej
Drgania okresowe i nieokresowe

WIBRACJE ZADANIA PROCESOWE

Wibracje w wielu przypadkach s czynnikiem roboczym,
celowo wprowadzanym przez konstruktorw do maszyn,
czy urzdze jako niezbdny element do realizacji
zadanych procesw technologicznych jak np.:
a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)

wibrorozdrabnianie,
czyszczenie,
mielenie wibracyjne,
kruszenia,
wiercenia,
drenia,
szlifowania.

PODSTAWOWE WIELKOCI
CHARAKTERYZUJCE WIBRACJE
Przemieszczenie (wychylenie)
Prdko drga
Przyspieszenie drga
Wartoci dopuszczalne dla drga na stanowisku pracy zale
nie tylko od rodzaju drga (oglne czy miejscowe) oraz
charakteru drga ale od kierunku drga (x, y, z) i pci osoby
naraonej.
Do oceny naraenia pracownika na drgania na danym
stanowisku pracy naley rozpatrzy i uwzgldni wszystkie
wymienione czynniki, tak aby do oceny wybra prawidow
dla danych warunkw warto dopuszczaln.

2010-11-06

OBCIENIA DRGANIAMI

W analizie obcienia drganiami znaczenie ma nie tylko

przebieg drga w czasie, ale i kierunek drga.
Drgania mog oddziaywa:
a)
b)
c)
d)

pionowo,
poziomo,
drgania skrtne,
forma zoona.

CZSTOTLIWO REZONANSOWA
Wystpuje w przypadku pionowego dziaania drgania.
a)
b)
c)
d)
e)
f)

3Hz
4-6 Hz
4-8 Hz
10-12 Hz
20 Hz
40- 100 Hz

trzewia i powoka jamy brzusznej

rezonans gowy stojcego czowieka
grna cz ciaa, miednica
bark, kark i drugi rezonans miednicy
gowa
gaka oczna

Drgania poziome dziaajce w strefie rki, ramienia i okcia rezonans midzy 12-20Hz.
Ciao czowieka dostosowuje si do obcienia drganiami
przez naprenie mini.

OCENA ILOCIOWA DRGA

Na stanowisku pracy pomiary drga wykonuje si dla

kadej czynnoci czy operacji oddzielnie, a nastpnie,
wyznacza oddzielnie charakteryzujce te czynnoci sumy
wektorowe skutecznych, waonych czstotliwociowo
przyspiesze drga.
Suma jest zalena od iloci czynnoci, jakie w naraeniu na
drgania wykonuje pracownik na kontrolowanym
stanowisku pracy w cigu zmiany roboczej.

GRANICZNE WARTOCI SKUTECZNE PRZYSPIESZENIA DRGA

W FUNKCJI CZSTOCI CHARAKTERYZUJCYCH
REAKCJ ORGANIZMU NA DRGANIA
O ODDZIAYWANIU OGLNYM
Czstotliwo
rodkowa pasma
1/1 oktawowego
[Hz]
1
2
4
8
16
31,5
63

Wartoci skuteczne przyspieszenia drga

[m/s2]
szkodliwo
uciliwo
komfort
2,2
1,58
1,14
1,2
2,28
4,52
8,98

1,1
0,79
0,57
0,6
1,14
2,26
4,49

0,347
0,249
0,180
0,189
0,360
0,714
1,419

POMIARY DRGA MECHANICZNYCH

NA STANOWISKACH PRACY
Wielkoci mierzon na stanowisku pracy jest przyspieszenie
drga.
Warto waona przyspieszenia, (aw,RMS,) wyraona jest w
m/s2.
Pomiar tej wartoci umoliwiaj odpowiednie detektory oraz
filtry waenia (korekcyjne) wbudowane w kady miernik drga
(wibrometr).
Dla drga oglnych, jak i miejscowych pomiary przyspieszenia
wykonuje si w trzech prostopadych do siebie kierunkach x, y
i z.
W wyniku pomiaru otrzymujemy trzy wartoci waone
przyspieszenia:
aw,x.,RMS; aw,y,RMS; aw,z,RMS.

EKSPOZYCJA NA DRGANIA
Okrelenie rwnowanej dla 8 godzin sumy wektorowej
skutecznych, waonych czstotliwociowo przyspiesze
drga jest niezbdne do wyznaczenia ekspozycji
pracownika na drgania na stanowisku pracy.
Do wyznaczenia rwnowanej dla 8 godzin sum
wektorow, naley zmierzy:
a) drgania na danym stanowisku podczas wszystkich
czynnoci wykonywanych w naraeniu na ten czynnik
b) czas naraenia pracownika na zmierzone przy tych
czynnociach drgania.

2010-11-06

WARTO PROGOWA

1
A(8)
T

i 1

2
ahv
i

Reakcje organizmu

ti

gdzie:
ahvi suma wektorowa skutecznych, waonych przyspiesze,
drga, wyznaczona dla i-tej czynnoci wykonywanej
w naraeniu na drgania ze wzoru m/s2;
i numer kolejnej czynnoci wykonywanej w naraeniu na
drgania;
ti czas trwania i-tej czynnoci wykonywanej w naraeniu na
drgania, min;
n liczba czynnoci wykonywanych w naraeniu na drgania na
kontrolowanym stanowisku pracy;
T 480 min.

RDA DRGA O DZIAANIU OGLNYM

1) Podogi, podesty, pomosty w halach produkcyjnych i

innych pomieszczeniach, na ktrych zlokalizowane s
stanowiska pracy. Pierwotnym rdem drga s
eksploatowane w pomieszczeniach lub poza nimi
maszyny oraz urzdzenia stacjonarne, przenone lub
przewone, ktre wprawiaj w drgania podoe, na
ktrym stoi operator.
2) Platformy drgajce
3) Siedziska i podogi rodkw transportu
4) Siedziska i podogi maszyn budowlanych (np. do robt
ziemnych)

Od rodzaju drga, na ktre eksponowany jest

pracownik, zaley reakcja jego organizmu, a zatem
inne s wartoci dopuszczalne ustalane ze wzgldu na
ochron czowieka dla drga o dziaaniu oglnym, a
inne dla drga oddziaujcych na organizm przez
koczyny grne.

RDA DRGA ODDZIAUJCYCH NA ORGANIZM

PRZEZ KOCZYNY GRNE
1) Rczne

narzdzia
uderzeniowe
o
napdzie
pneumatycznym, hydraulicznym lub elektrycznym (moty
pneumatyczne, ubijaki mas formierskich i betonu,
nitowniki, wiertarki udarowe, klucze udarowe itp.)
2) Rczne narzdzia obrotowe o napdzie elektrycznym lub
spalinowym (wiertarki, szlifierki, piy acuchowe itp.)
3) Dwignie sterujce maszyn i pojazdw do obsugi rkami
4) rda technologiczne (np. obrabiane elementy trzymane
w doniach lub prowadzone rk przy procesach
szlifowania, polerowania, gadzenia itp.)

2010-11-06

SKUTKI ODDZIAYWANIA WIBRACJI KOCZYN GRNYCH

Naraenia na drgania przenoszone do organizmu przez koczyny
grne powoduj:
a) zesp zmian zwanych zespoem wibracyjnym ukadu rkarami,
b) zesp naczyniowy - charakteryzuje si napadowymi
zaburzeniami krenia krwi w palcach rk czego objawem jest
blednicie opuszki jednego lub wicej palcw (tzw. choroba
biaych palcw), najczciej rejestrowana.
c) zesp nerwowy - zaburzenia czucia dotyku, wibracji,
temperatury, a take dolegliwoci w postaci drtwienia czy
mrowienia palcw czy rk,
d) zesp kostny lub kostno-stawowy - znieksztacenie szpar
stawowych, zwapnienie torebek stawowych, zmiany okostnej,
zmiany w utkaniu kostnym.

ZMIANY FUNKCJONALNE WYWOANE WIBRACJ

Zwikszenie czasu reakcji ruchowej

Zwikszenie czasu reakcji wzrokowej
Zakcenia w koordynacji ruchw
Nadmierne zmczenie
Bezsenno
Rozdranienie
Osabienie pamici.

METODY PROFILAKTYKI MEDYCZNEJ OGRANICZANIA

ZAGROE DRGANIAMI MECHANICZNYMI
Eliminowanie osb przy zatrudnianiu na stanowiska
operatorw maszyn i narzdzi wibrujcych, ktrych stan
czynnociowy organizmu odbiega od normy, gdy
odchylenia te pod wpywem drga mog ulega
pogbieniu.
Osoby pracujce w warunkach naraenia na drgania,
powinny by prowadzone badania okresowe w celu
wczesnego
wykrywania
powstajcych
zmian
chorobowych i przesuwania tych pracownikw na
stanowiska pracy pozbawione naraenia na drgania.

DRGANIA O DZIAANIU OGLNYM

Powoduj zmiany w:
a) ukadzie kostnym - chorobowe zmiany gwnie w
odcinku ldwiowym krgosupa, rzadziej w szyjnym.
b) narzdach wewntrznych czowieka - niekorzystne
zmiany
w
czynnociach
narzdw
ukadu
pokarmowego (gwnie odka i przeyku),
zaburzenia w narzdzie przedsionkowo-limakowym,
narzdach ukadu rozrodczego kobiet, narzdach
klatki piersiowej, narzdach jamy nosowo-gardowej.

METODY TECHNICZNE OGRANICZANIA ZAGROE

DRGANIAMI MECHANICZNYMI

a) Minimalizowanie drga u rda ich powstania

(zmniejszanie wibroaktywnoci rde).
b) Minimalizowanie drga na drodze ich propagacji.
c) Automatyzacja procesw technologicznych i zdalne
sterowanie rdami drga.

PROFILAKTYKA

W ramach dziaa profilaktycznych stosuje si ochrony

przeciwwibracyjne w formie: rkawic, pasw, poduszek,
rkaww, klcznikw i obuwia.
W praktyce w walce z zagroeniami powodowanymi
drganiami mechanicznymi najlepsze rezultaty daje
stosowanie kilku wymienionych metod jednoczenie.

2010-11-06

DAN
ANEE STATYSTYCZN
STATYSTYCZNEE
W ostatnich latach liczba osb zatrudnionych w Polsce
w warunkach naraenia na drgania wynosi ok. 100 ty.
W warunkach zagroenia drga tj. przy przy
przekroczonych
wartociach
dopuszczalnych,
ustalonych ze wzgldu na ochron zdrowia, pracuje ok.
40 ty osb.

MAKSYMALNA SUMA WKTORA

W omawianych sytuacjach wielkoci charakteryzujc
dodatkowo ekspozycj pracownika na drgania jest maksymalna
suma wektorowa skutecznych, waonych czstotliwociowo
przyspiesze drga, aw,s,max , wyraona w m/s2. Wybiera si j
spord sum wektorowych aw,si wyznaczonych dla czynnoci
trwajcych 30 min lub krcej - jako sum, ktra przyja
najwiksz warto.

Do oceny ekspozycji pracownika na drgania na stanowisku pracy

suy:
1) rwnowana dla 8 godzin suma wektorowa skutecznych,
waonych czstotliwociowo przyspiesze drga i/lub
2) maksymalna suma wektorowa skutecznych, waonych
czstotliwociowo przyspiesze drga.

MIEJSCA POMIAROWE
Dla pomiarw drga na stanowiskach pracy punkty
pomiarowe s lokalizowane na rdle drga, w miejscach
przekazywania drga do organizmu.
Dla pomiarw drga oglnych, przekazywanych przez
stopy do organizmu pracownika wykonujcego prac w
pozycji stojcej, punkt pomiarowy lokalizowany jest w ich
bezporednim ssiedztwie.
Dla drga przekazywanych do organizmu w pozycji
siedzcej, punkt pomiarowy jest lokalizowany na
siedzisku.

DRGANIA BARDZO INTENSYWNE

W przypadku gdy czas trwania jednej lub wicej
czynnoci wykonywanych w cigu dnia pracy w
naraeniu pracownika na drgania jest krtki, ale drgania te
s bardzo intensywne. Dla takich przypadkw, ustalono
odrbn
dopuszczaln
w
postaci
maksymalnej
dopuszczalnej wartoci sumy wektorowej.
Dotyczy to sytuacji, gdy cakowity czas naraenia
pracownika na drgania w cigu doby (te), bdcy sum
czasw trwania (ti) poszczeglnych i-tych czynnoci,
jest rwny 30 min lub krtszy, albo te gdy te > 30 min,
lecz cho jeden czas ti jest rwny 30 min lub mniej.

METODY ORGANIZACYJNO
ORGANIZACYJNO--ADMINSTRACYJNE
OGRANICZANIA ZAGROE
DRGANIAMI MECHANICZNYMI
a) Skracanie czasu naraania na drgania w cigu zmiany

roboczej.
b) Wydzielanie specjalnych pomieszcze do odpoczynku
c) Przesuwanie do pracy na innych stanowiskach osb.
szczeglnie wraliwych na dziaanie drga.
d) Szkolenia pracownikw w celu uwiadomienia ich o
wystpujcych
zagroeniach
powodowanych
ekspozycj na drgania oraz w zakresie moliwej
bezpiecznej obsugi maszyn i narzdzi.

MIEJSCA POMIAROWE - KOCZYNY GRNE

Dla drga dziaajcych na organizm przez

grne, punkty pomiarowe lokalizuje si w
kontaktu doni czowieka z narzdziem
uchwytem, elementem sterowania itp.,
rdem drga.

koczyny
miejscach
rcznym,
bdcym

Pomiary
drga
oglnych
obejmuj
zakres
czstotliwoci 0,9 - 90 Hz, natomiast drga
miejscowych 5,6 - 1400 Hz.

10

2010-11-06

WPYW PL ELEKTROMAGNETYCZNYCH

EFEKTY ODDZIAYWA

Wpyw EM na organizmy - nie s to reakcje specyficzne, czyli

mog by wywoywane lub wzmacniane przez szereg innych
czynnikw.
Skutki biologiczne zale
zale:
a) od iloci pochonitej energii,
b) miejsca jej pochonicia,
c) czstotliwoci pola elektromagnetycznego.
Wpyw EM na tkanki okrela si
si:
1) gboko wnikania pola przy rnych czstotliwociach
2) wspczynnik absorpcji waciwej, czyli stosunek
pochonitej energii do masy ciaa, ktra j pochona.

Pochonita energia pola elektromagnetycznego przez tkanki

moe doprowadza do:
a) zmian pH,
b) zaburze aktywno enzymw,
c) zachwianegometabolizmu.

PARAMETRY POLA EM
EFEKTY ODDZIAYWA
Zasadniczymi objawami wpywu EM s: ble i zawroty
gowy, zaburzenia pamici, dolegliwoci sercowe i oglne
zmczenie. Przypuszcza si, e pola elektromagnetyczne
mog indukowa niektre rodzaje nowotworw.
Zmienne pola magnetyczne mog wywoywa w tkankach
tzw. prdy wirowe. S one odpowiedzialne za efekty
rezonansowe w tkankach i narzdach.
Pole magnetyczne moe dziaa zarwno na poruszajce
si adunki jak i na bony komrkowe i sieci neuronalne.

PARAMETRY POLA EM (c.d.)

Do scharakteryzowania pola elektromagnetycznego jako fizycznego

czynnika rodowiska pracy stosowane s nastpujce parametry:
1) czstotliwo pl sinusoidalnie zmiennych w czasie (w Hz)
lub opis zmiennoci w czasie pl niesinusoidalnych,
2) natenie pl elektrycznych (w V/m),
3) natenie pl magnetycznych (w A/m) lub indukcja magnetyczna
(w T),
4) gsto mocy promieniowania (w W/m2),
5) czas ekspozycji pracownika.

Pola elektromagnetyczne s bardzo zrnicowanym czynnikiem

rodowiskowym - od pl statycznych (elektrostatycznych i
magnetostatycznych), maej i wielkiej czstotliwoci do
promieniowania mikrofalowego (o czstotliwociach poniej 300
GHz).
W rodowisku wystpuj zarwno pola sinusoidalnie zmienne w
czasie jak i modulowane w bardzo rny sposb.

ENERGIA PL ELEKTROMAGNETYCZNYCH
absorbowana bezporednio w organizmie powoduje
powstawanie w nim elektrycznych prdw indukowanych
oraz podgrzewanie tkanek. Moe to by przyczyn
niepodanych efektw biologicznych i w konsekwencji
zmian stanu zdrowia (czasowego i trwaego).
Mimo dugich bada w celu ustalenia czy wieloletnia,
chroniczna ekspozycja na pola o nateniach nie
wywoujcych istotnych zmian krtkoterminowych moe
wpywa na stan zdrowia ludzi, nie ma ostatecznych
rozstrzygni w tej sprawie.

11

2010-11-06

RODA FAL EM
Fale elektromagnetyczne wytwarzaj wszystkie urzdzenia
wykorzystujce energi elektryczn, jak i przewody
elektryczne.
Najczciej rdami fal elektromagnetycznych o niskiej
czstotliwoci s:
urzdzenia przemysowe, energetyczne stacje rozdzielcze,
transformatory, energetyczne linie przemysowe, domowe
urzdzenia elektryczne, a take okablowanie domw, w ktrym
pynie prd o czstotliwoci 50 Hz.
Fale elektromagnetyczne o wysokich czstotliwociach
emitowane s przez urzdzenia telekomunikacyjne, gwnie
radiolinie.

ZMIENNE POLE ELEKTROMAGNETYCZNE

Wpyw zmiennego pola elektromagnetycznego

(PEM) na zdrowie czowieka do tej pory nie jest
jednoznacznie okrelony.
Teorie, ktre do tej pory naukowcy przedstawili, to
domysy i stwierdzenia, ktre rni si od siebie i
to znacznie.

rdem fal s take urzdzenia komunikacji osobistej, takie

jak telefony bezprzewodowe i komrkowe.

BIOLOGICZNE ODDZIAYWANIE
ODDZIAYWANIE PEM

POZACIEPLNE DZIAANIE PEM

O sile biologicznego oddziaywania PEM decyduje

gwnie natenie i odlego dzielca czowieka od jego
rda.

Uwaa si, e pozacieplne dziaanie PEM zwizane jest z

rezonansowym pochanianiem energii tych pl przez
rodowisko biologiczne (tkanki, narzdy, pyny ustrojowe).

Gboko wnikania PEM o wysokich czstotliwociach w

ludzk tkank zaley jeszcze od masy ciaa i zawartoci
wody. Gboko penetracji maleje wraz ze wzrostem
czstotliwoci.
Oddziaywanie biologiczne PEM na czowieka jest bardzo
rnorodne i wie si z efektem termicznym i
nietermicznym.

Organizmy ywe i ich tkanki oraz narzdy mona wic

traktowa jako swoiste anteny, umoliwiajce odbir
energii fal elektromagnetycznych o czstotliwociach
rezonansowych tych narzdw i tkanek. Wykazano
bowiem, e poszczeglne struktury biologiczne (komrki,
tkanki, narzdy) maj wasn czstotliwo rezonansow,
ktrej dziaanie ma wyrany wpyw uszkadzajcy.

Oddziaywanie na organizm

CZOWIEK W CIGYM POLU ELEKTROMAGNETYCZNYM

Pochonita energia promieniowania elektromagnetycznego

moe m.in. prowadzi do zmian struktury wewntrznej
czsteczek w komrkach. W tkankach dochodzi wwczas do
rnych zmian fizycznych i chemicznych, np. zmienia si pH,
aktywno enzymw, przemiana materii. Nastpstwem tych
zmian mog by rne stany chorobowe.

Czowiek od zarania dziejw przebywa w cigym polu

elektromagnetycznym o rnym nateniu i czasie ekspozycji. Stae
pola, pochodzce od Ziemi, Soca oraz Kosmosu, czy te od
wyadowa atmosferycznych (energia tych ostatnich dochodzi do
kilku, kilkudziesiciu V/m) nie s odczuwalne przez czowieka.

Obecnie przyjmuje si, i dugotrwae przebywanie w polu

magnetycznym o nateniu przekraczajcym 310 mG, a wic
znacznie niszym ni wystpujce w okolicach energetycznych
linii przesyowych i w pobliu niektrych domowych urzdze,
moe by czynnikiem zwikszajcym prawdopodobiestwo
zachorowania na niektre typy nowotworw.

Natura nie wyposaya istoty ludzkie w receptory mogce

identyfikowa pola elektromagnetyczne i ich rda - po prostu
czowiekowi nie s one potrzebne, mimo cigego przebywania w
rodowisku elektromagnetycznym.
U czowieka odizolowanego od wpywu jakichkolwiek pl
elektromagnetycznych (umieszczonego przykadowo w klatce
Faradaya) po pewnym czasie wystpuj zauwaalne zaburzenia pracy
organizmu.

12

2010-11-06

NIEJASNO SYTUACJI ZAGROE

Wyniki prowadzonych bada powinny za kilka, kilkanacie

lat jednoznacznie potwierdzi lub wykluczy szkodliwe
dziaanie promieniowania elektromagnetycznego.
Dopki wyniki nie s znane, rda promieniowania
elektromagnetycznego naley traktowa jako potencjalnie
szkodliwe i minimalizowa ryzyko zmian zdrowotnych
poprzez odpowiednie ich wykorzystanie.

NIE WIADOMO ?

Nie wiadomo, czy fale elektromagnetyczne szkodz

zdrowiu. Zdania s tak bardzo podzielone, e trudno
wysun jednoznaczny wniosek.
Natomiast ekolodzy zalecaj rezygnacj z urzdze
emitujcych
fale
elektromagnetyczne.
Jednak
z
oczywistych powodw taka rada w XXI wieku nie jest
moliwa do realizacji.
Wielu naukowcw stwierdzio ze swoich obserwacji
szkodliwo tych fal, ale te pojawili si tacy, ktrzy
stwierdzili e nie s szkodliwe.

NEGATYWNY WPYW ROSNCEGO SMOGU

ELEKTROMAGNETYCZNEGO

NEGATYWNY WPYW ROSNCEGO SMOGU

ELEKTROMAGNETYCZNEGO (c.d.)

Przedstawiono m.in. w ksice The Zapping of America.

Stwierdzono m.in., e:
pola elektromagnetyczne maj dziaania rakotwrcze,
dzieci w rejonach promieniowania czciej choruj na
biaaczk raka krwi.
jest cisy zwizek midzy naraeniem na promienio
wanie a schorzeniami serca gdy wanie praca serca
jest regulowana impulsami elektrycznymi,
promieniowanie przyczynia si do powstania miadycy
i udaru mzgu
powoduje powstanie tzw. zego cholesterolu na skutek
zmiany w jego budowie molekularnej,

zmienia parametry krwi, m.in.: cinienie, krzepliwo,

ilo erytrocytw powodujc anemi zoliw,
pogarsza wzrok i powoduje zam oka,
uszkadza ukad nerwowy i hormonalny szczeglnie
ujemnie wpywa na szyszynk wydzielajc melatonin,
zaburza prac mzgu,
niszczy ukad odpornociowy atwo rozwija si rak
wzw chonnych,
powoduje zmiany w przepuszczalnoci bon
komrkowych i zmiany w czynnociach limfocytw,
zaburza prac caego organizmu,
jest przyczyn licznych mutacji i zmian DNA.

WARTOCI GRANICZNE - STREFY

ZASADY OCHRONY - WARTOCI STREF

Przyjto wartoci graniczne natenia pola i okrelono

dwie strefy.

Dotycz pola EM o czstoci 50 Hz i nateniu wyszym

od 1 kW/m.

W strefie ochronnej pierwszego stopnia przebywanie

ludzi jest zakazane.

Strefa ochronna pierwszego stopnia to obszar otaczajcy

rdo pola EM, w ktrym natenie pola wynosi
10 kW/m przy najwyszym napiciu roboczym
urzdzenia.

W strefie ochronnej drugiego stopnia dopuszcza si

okresowe
przebywanie
ludnoci
zwizane
z
prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej i turystycznej.
W strefie tej nie mona lokalizowa kompleksw
mieszkalnych, szpitalno-uzdrowiskowych i placwek
owiatowych.

Strefa ochronna drugiego stopnia to obszar rda pola

EM, w ktrym natenie pola jest wiksze ni 1 kW/m, a
nie przekracza 10 kW/m dla najwikszego napicia
roboczego.

13

2010-11-06

PROGI ODDZIAYWA NA ORGANIZM

W Polsce badanie wpywu pola EM na organizmy ywe
przeprowadzia lska Akademia Medyczna. Stwierdzono
e:
a) EM o nateniu 10 kV/m nie wywouje uchwytnych
zmian w organizmach ywych,
b) EM o nateniu 10-16 kV/m jest bodcem
podprogowym, prowadzcym jedynie do mniej
uchwytnych, statystycznie niezmiennych odchyle
w organizmach ywych,
c) EM o nateniu 16-19 kV/m jest bodcem progowym
ktry po okrelonym czasie oddziaywania moe
doprowadzi do zmian w organizmie, cho moliwa jest
po duszym czasie adaptacja organizmu.

MIAR POREDNIEGO DZIAANIA

Miar poredniego dziaania pola EM o czstoci 50 Hz
jest warto pola prdu pojemnociowego indukowanego
w ciele czowieka:
a) dla czstoci 100 MHz i mniej tkanka miniowa
zachowuje si jak przewodnik,
b) dla czstoci 10 GHz i wyej tkanka zachowuje si jak
dielektryk,
c) dla czstoci 1 GHz tkanka ma waciwoci porednie.

DOPUSZCZALNE WARTOCI NATENIA EM

OPORNO TKANKI MINIOWEJ

I GBOKO WNIKANIA POLA EM
O RNYCH CZSTOTLIWOCIACH

Przedzia
czstotliwoci

Parametr
pomiaru

Strefa:

Czstotliwo

Parametr

0 50 Hz

100 MHz

1 GHz

10 GHz

Oporno
tkanki

1,5 m

0,8 m

01 m

Gboko
wnikania

10 cm

50 Hz

50 1000 Hz
1 100 kHz

2,5 cm

o,3 cm

0,1 10 MHz
1- 300 MHz
0,3 300 GHz
stacjonarne
niestacjonarne

Dopuszczalne wartoci natenia pola elektrycznego

i magnetycznego wg przepisw
Europejskiego Komitetu Normalizacji Elektrotechnicznej
(CENLEC)
Rodzaj
ekspozycji

Dopuszczalna
warto
natenia pola
elektrycznego
[kV/m]

Dopuszczalna
warto
natenia pola
magnetycznego
[mT]

Dopuszczalny
czas ekspozycji
[h]

Zawodowa

30

1,6
(dla koczyn 25)

t 80/E
t8

rodowiskowa

10

wersja A: 0,6
wersja B: 0,1

Ekspozycja zawodowa
zagroenia

porednia

bezpieczna

B mT
H kA/m
E kV/m
B mT
H kA/m
E V/m
H A/m
E V/m
H A/m
E V/m
H A/m
E V/m

10 100
8 80
0,5 5
0,4 4
1000
100
70 1000
10 250
20 300

20 70
2 10
7 20

< 10
<8
< 0,5
< 0,4
< 100
< 10
< 20
<2
<7

P W/m2
P W/m2

2
10

0,1 2
1 - 10

< 0,1
<1

ODDZIAYWANIE NA INFRASTRUKTUR
ODDZIA
INFRASTRUKTUR

Oprcz rnorodnego bezporedniego oddziaywania na

organizm pracownika, pole elektromagnetyczne moe stwarza
take zagroenie dla ludzi poprzez oddziaywanie na
infrastruktur techniczn, poniewa odbir energii pola
elektromagnetycznego przez urzdzenia moe by przyczyn
m.in.:
a) zakce pracy automatycznych urzdze sterujcych
i elektronicznej aparatury medycznej (w tym elektrostymulatorw serca oraz innych elektronicznych implantw
medycznych),
b) detonacji urzdze elektrowybuchowych (detonatorw),
c) poarw i eksplozji zwizanych z zapaleniem si materiaw
atwopalnych od iskier wywoywanych przez pola
indukowane lub adunki elektrostatyczne.

14

2010-11-06

ZNAKI OSTRZEGAWCZE

SILNE POLA MAGNETYCZNE

PROMIENIOWANIE NIEJONIZUJCE

ZAKAZ WSTPU DLA OSB

Z ELEKTROSTYMULATORAMI SERCA

ZAKAZ WNOSZENIA PRZEDMIOTW

Z METALI MAGNETYCZNYCH

15